Ontstaan Boxtel en fragmenten geschiedenis - Heemkundekring ...

Beekdalen raken bewoond
Klimaatverandering in de loop van de twaalfde en dertiende eeuw zorgde er voor dat ook
beekdalen in gebruik konden worden genomen. Aan de rand ervan konden woningen
worden gebouwd. Zo werd het omstreeks 1250 mogelijk om in het huidige centrum van
Boxtel huizen te bouwen. Boxtel had toen nog een sterk agrarisch karakter met bouwland tot
in het centrum toe. Er moesten echter maatregelen worden genomen om het gebied
voldoende droog te houden.
Binnendommeltjes nodig om centrum bewoonbaar te maken
Om het centrum van Boxtel droog en daardoor bewoonbaar te maken, werden kanalen
gegraven die begonnen en eindigden op verschillende plekken in de Dommel: bij
Eindhovenseweg, naast de brug; in de Rechterstraat bij Zwaanse brug. In de Clarissenstraat
bij het Molenpad, dat toen overigens deels een ander tracé had dan tegenwoordig en waar
een tak in de gebiedje Kleine Koppel in de Dommel uitmondde. De stroomrichting van de
Dommel is vanaf Liempde richting Boxtel en zo verder richting 's-Hertogenbosch. Deze
kanalen verwierven de benaming Binnendommeltjes (zie kaartje op pag. 1). Primair was
hun functie het droog houden van het centrum, doch daarnaast werden ze op bescheiden
schaal gebruikt voor scheepvaart en het water diende als blusmiddel bij brand. Ook de
Dommel zelf werd benut voor scheepvaart op 's-Hertogenbosch: een tocht van omstreeks 2,5
uur. Zo werden bijvoorbeeld de keien aangevoerd voor aanleg van en later het onderhoud
aan de straatweg van 's-Hertogenbosch-Eindhoven en verder. Bij de toenmalige herberg
't Scheepke bij de Ter Aaschebrug (waar thans het gebouw van Waterschap de Dommel
staat) was een laad- en losplaats. Recent - medio 2008 - is gebleken dat midden in het
centrum van Boxtel, nabij de Zwaanse brug ooit een scheepswerf lag. Bij het bouwrijp maken
van het terrein tussen Markt, Dommel en villa Het Hof ten behoeve van realisatie van het
project De Croon, werden restanten van een middeleeuws scheepswerf teruggevonden.
Toen later meerdere (9) buurtschappen ontstonden met allemaal een eigen naam en
vertegenwoordigers in de vorm van de Negenmannen, werd het centrum van Boxtel
aangeduid met Boxtel binnen. Het dorpsbestuur bestond uit een drossaard of
plaatsvervanger van de heer van Boxtel. Vanaf 1648 mocht deze niet meer worden benoemd
door de heer, doch bepaalde de Staten-Generaal wie deze functie mocht vervullen. Voorts
was er een schepencollege met een president-schepen aan het hoofd, de oudste of meest
ervaren schepen. Tevens was er een secretaris, de constante factor in het locale bestuur.
Zowel bestuur alsook rechtspraak waren in handen van dit college. Boxtel telde een aantal
buurtschappen, waarvan enige in de bestuurlijke organisatie waren samengevoegd. Aldus
kwam men uit op 9 buurtschappen, te weten: Boxtel binnen; Munsel en Onrooi; Gemonde;
Kleinder Liempde (oude naam Klein Liempde); Lennisheuvel; Br(e)ukelen; Tongeren; De
Roond en Luissel; Hal, Heult en Selissel. De vertegenwoordigers van deze buurtschappen,
de Negenmannen namen in bepaalde situaties deel aan vergaderingen van het dorpsbestuur
(Breed Beraad).
26