Modem - Eerste Hulp bij Communicatie

Systematische vragenlijstEr bestaan kant-en-klare vragenlijsten voor ziekenhuissituaties die de communicatie kunnenvereenvoudigen. Deze vragenlijsten zijn zo opgebouwd dat je het gespreksonderwerp snel enefficiënt kunt achterhalen.Wanneer het onderwerp waarover de persoon iets wil vertellen niet duidelijk is, kun je dezegebruiken.Door deze vragenlijst ga je steeds op dezelfde wijze mogelijke onderwerpen aanbieden. Doorregelmatig en consequent deze lijst te hanteren zal het gebruik na enige tijd ook vlotterverlopen.8

ABC-letterkaartEen letterkaart is een papier of kaart waarop alle letters van het alfabet staan. Deze letterskan je aanwijzen om woorden en zinnen te spellen. Op een letterkaart kunnen de lettersalfabetisch staan, zoals op het toetsenbord van de computer of volgens het ENA-systeem (zievolgende pagina).Wie moeite heeft met wijzen kan hier scannend te werk gaan.Met een letterkaart kan je elke mogelijke zin of woord communiceren. Om de communicatie tevergemakkelijken, kun je ook enkele veelgebruikte woorden of zinnen op de letterkaartaanbrengen (bijvoorbeeld ja, nee, “wat zegt u?”, …). Gebruik hiervoor eventueel deachterkant van de letterkaart.12

Bedieningsmogelijkheden:Scannend communicerenDit is de bedieningswijze die men vaak spontaan gebruikt als de persoon niet zelf kanaanduiden met zijn hand.De verpleger of het familielid toont een aanwijskaart en vraagt om „ja‟ of „nee‟ aan te geventerwijl die kaart rij per rij wordt afgegaan. Als iemand niet kan spreken kan 'ja' of 'nee' ookdoor een gebaar, knipperen met de ogen,een geluid of de kijkrichting aangegeven worden.Bijvoorbeeld bij een letterkaart: is het de eerste rij (nee), tweede rij (nee), derde rij (ja),eerste letter (nee), tweede letter (nee), derde letter (ja). Zo wordt voor elke letter ofafbeelding de kaart of lijst al „scannend‟ afgegaan.Bekijk voor meer informatie de demovideo.20

Klik op deze link om de gebruikshandleiding als pdf te downloadenNood aan meer informatie? Je logopedist of Modem helpt je verderop deze manier kan met een minimum aan beweging een grotetot onbeperkte woordenschat aangeboden wordeneen trage manier om te communicerenvermoeiend voor de patiëntnoteer op papier welke letters reeds aangeduid zijn. Bevestigsteeds door de letter luidop te noemenje kan ook verschillende aanwijskaarten tonen om op dezemanier één te kiezen21

Bedieningsmogelijkheden:De laserpointerEen laserpointer kan je in je hand houden, om aan te wijzen. Een laserpointer kan met eenhoofdband gebruikt worden om via hoofdbeweging te communiceren. Op deze manier kan meteen minimale inspanning gecommuniceerd worden.Met het laserlampje kan je op een kaart het gewenste aanduiden. Dit kan een letter zijn, maarook een afbeelding of foto.22

De hoofdband kan gekocht worden bij www.knivesandtools.nlEen laserpointer kan je bijvoorbeeld bij www.veelvoorweinig.com kopenKlik op deze link om te zien hoe je dit zelf kan makenNood aan meer informatie? Je ergotherapeut of Modem helpt je verderkost weinig inspanning om te hanterenkan je op verschillende manieren bevestigenaccurate aanduidingeen laserpointer heeft meestal een drukknopje dat ingedruktmoet wordengebruik een hoofdband wanneer de handen niet kunnen bewegen23

Bedieningsmogelijkheden:SignalenkaartenHet is van ontzettend groot belang dat de omgeving oog heeft voor de communicatieve signalenvan de patiënt.Een signalenkaart is bijvoorbeeld een schriftje of blad bij het bed waar genoteerd wordt welkesignalen willen zeggen dat de persoon zich goed voelt, iets OK vindt, iets niet goed is, pijnheeft, …Let op, het is een zoektocht om met zekerheid te kunnen zeggen welke signalen welkebetekenis hebben.24

Klik op deze link om meer informatie en tips te lezenNood aan meer informatie? Je logopedist of Modem helpt je verderdit is een waardevol hulpmiddel om de communicatie metverschillende verplegers uniform te ondersteunenje leert letten op kleine communicatieve signalenbij het noteren moet je erg eenduidig zijngeluiden en mimiek beschrijven is niet eenvoudigspreek af dat één persoon verantwoordelijk is voor designalenkaart van een patiënt25

Bedieningsmogelijkheden:Motorische vereenvoudigersEen hulpmiddel ter ondersteuning van de communicatie is pas echt functioneel als de persoonhet zo zelfstandig mogelijk kan gebruiken.Heb je er wel eens aan gedacht om stoelviltjes tussen je bladzijden te kleven, zodat hetgemakkelijker wordt om deze om te slaan. Ook tabjes maken het eenvoudiger een boekje tegebruiken.Wie zijn vingers niet kan plooien, kan moeilijk wijzen, tenzij je door een gekleurde pleister ofmet nagellak een „wijsvinger‟ aanduid. Zo weet iedereen naar welke vinger je moet kijken.Nieuwsgierig, kijk zeker even verder!26

De verzendkosten voor deze zaken liggen vaak hoger dan de prijs zelf. Daarom verwijzen wehiervoor naar een doe-het-zelf zaak of groot warenhuis in je buurtKlik op deze link om meer tips te lezenNood aan meer informatie? Je ergotherapeut of Modem helpt je verderzeer eenvoudigerg goedkoophet vergt hoe dan ook wel beperkte motorische mogelijkhedenga langs bij de doe-het-zelf zaak of knutselwinkel in je buurt27

Laptop / NotebookTypen op een laptop gaat vaak veel gemakkelijker dan schrijven met een pen.Voor communicatie is zeker geen moderne en krachtige laptop nodig. Een verouderd toestelkan vaak een zeer goed hulpmiddel zijn. Mogelijk staat er bij familie of vrienden van de patiëntnog ergens een in de kast of op zolder.Op elke computer staat een programma om tekst te typen. Is het uitspreken van de getyptetekst belangrijk voor de patiënt? Er is heel wat (gespecialiseerde) software die dit mogelijkmaakt. Je kan meestal meteen starten met een gratis demoversie die je meestal een tweetalmaanden gebruiken.Er zijn ook heel wat gratis alternatieven die je in staat stellen de computer te bedienen doorbijvoorbeeld enkel je hoofd te bewegen. Kijk hiervoor zeker verder op de volgende pagina's!28

Muis, touchpad, trackball, webcamera, ...Nood aan meer informatie? Je logopedist of Modem helpt je verderMeer informatie over de bediening? Je ergotherapeut of Modem helpt je verdervaak gemakkelijk beschikbaarvaak goedkope oplossingde bediening van een computer is zeer aanpasbaargeschreven tekst kan niet standaard uitgesproken wordenvooral oudere patiënten schuwen de computer vaak alshulpmiddelgebruik een laptopsteun voor een goede positioneringgebruik indien nodig aangepaste bediening voor de computer(bekijk hiervoor de volgende pagina's)29

Toegankelijkheid van de computer:Hardware aanpassingenZowel voor het toetsenbord als voor de muis bestaan erverschillende aanpassingen. De ene is al wat toegankelijker dande andere. We geven hier een kort algemeen overzicht van watmogelijk is.Neem gerust contact op met Modem voor een oplossing opmaat.ToetsenbordenEr zijn toetsenborden met duidelijkegrote toetsen. Daarnaast vind je ooktoetsenborden waarvan je de inhoudkan aanpassen.Wie vaak twee toetsen tegelijk indruktdoor beperkte fijne motoriek, kan ookgebruik maken van een rooster.Klik op deze link voor een overzicht .30

TrackballsEen trackball bedien je nietdoor te schuiven. Je stuurt demuispijl door met je duim debal te rollen naar de gewensterichting.Klik op deze link voor meerinformatie over trackballs.JoysticksVoor wie nog voldoendecontrole over de hand heeft,maar een muis niet kanbedienen, kan een joystickoplossing bieden.Klik op deze link voor meerinformatie over joysticks.ÉénfunctieschakelaarsDeze schakelaars kunnenverschillende functies, zoalsbijvoorbeeld de muisklik,overnemen.Klik op deze link voor meerinformatie over schakelaars.31

Toegankelijkheid van de computer:De webcam als bedieningAls je geen muis of muisalternatief kan bedienen, kan je eventueel beroep doen op dewebcam.Met behulp van een gratis programma kan je de muispijl bedienen door je hoofd te bewegen.De webcam volgt één bepaald punt van je hoofd, bijvoorbeeld je neus, en vertaalt dezebewegingen naar de muispijl.Met een tweede gratis programma is het gemakkelijker om te klikken op bestanden en mappenzonder de muisknop te gebruiken.32

Klik op deze link voor een overzicht van de gratis software en hoe die te gebruikenKlik op deze link om een video te zien die toont hoe je dit gebruiktNood aan meer informatie? Je ergotherapeut of Modem helpt je verderbesturing van de computer wordt mogelijk wanneer enkel hethoofd nog kan bewegendit kan volledig gratis indien je een webcam en laptop bezitbediening verloopt langzamerfoute registratie van beweging kan bij bruuske hoofdbewegingeneen webcam koop je in een computerspeciaalzaak, de kwaliteitvan de webcam is niet belangrijk dus ook de goedkope modellenzijn hiervoor bruikbaar33

Toegankelijkheid van de computer:Software toegankelijk makenNaast aangepaste bediening, kunnen ook heel wat opties op decomputer zelf je verder helpen. Op deze 2 pagina's willen weeen kort overzicht geven van interessante en goedkopeaanpassingen.Neem gerust contact op met Modem voor een uitgebreid advies.SchermtoetsenbordAls typen op het toetsenbord niet lukt,dan kun je gebruik maken van eentoetsenbord op het scherm. Je kunt ditmet je muis(alternatief) bedienen.Klik op deze link voor een overzicht vanschermtoetsenborden.34

Muispijl aanpassenJe kunt de muispijl aanpassenzodat deze groter is en beteropvalt.klik hier om te zien hoe je demuispijl aanpast.Muissnelheid aanpassenAls de muis te snel of te traagbeweegt, kun je de snelheidnaar wens instellen.klik hier om te zien hoe je desnelheid van de muis aanpast.SnelkoppelingenSnelkoppelingen op hetbureaublad maken het openenvan bestanden en documentengemakkelijker.klik hier om te zien hoe jesnelkoppelingen maakt.35

Toegankelijkheid van de computer:Software toegankelijk maken (vervolg)Automatisch opstarten programmaJe kunt het programma of bestand datje wil gebruiken om te communicerenvanzelf laten opstarten wanneer je decomputer aanzet.Hierdoor spaar je alvast enkelehandelingen uit en kun je meteenbeginnen communiceren.Bekijk hier hoe je dit instelt.MuistoetsenJe kunt het muispijltje ook met hetnumerieke pad (zie foto) op hettoetsenbord bedienen.Dit is vooral handig als er vaak getyptmoet worden en er weinig plaats is vooreen muis of trackball.Klik hier om te zien hoe je dit doet inWindows XP, Windows 7 of Mac.36

Typen met één handBij het typen met één hand zijncombinaties van toetsen vaak erg moeilijk(vb Ctrl + Alt + Del). De toegankelijkheidsinstellinglossen dit probleem snel op.Klik hier om te zien hoe je dit doet inWindows XP, Windows 7 of Mac (Engels).Vergrootte weergaveVaak zijn letters, knopjes, de muispijl, …te klein om ze te zien of erop te klikken.Er zijn heel wat standaardinstellingenaanwezig om dit te vergroten.Klik op deze link voor een overzicht vandeze instellingen.HerhaaltoetsenDeze toetsen zijn handig voor wie te langop een toets drukt en daardoor vaak eenreeks van dezelfde letters krijgt zoalsbijvoorbeeld „hhhhaaaaaalllllllllllllooooo‟.Klik hier om te zien hoe je dit gebruikt inWindows XP of Windows 7.37

De computer als communicatietoestel:Communiceren met PowerPointEen PowerPoint presentatie kan je zo ontwerpen dat die je computer verandert in eencommunicatietoestel. Woorden en zinnen kunnen dan voor je uitgesproken worden.Vertrekkend vanuit een startpagina kan je een heel uitgebreide woordenschat aanbieden.Familie of gezinsleden kunnen zelf hun stem opnemen om dit hulpmiddel nog persoonlijker temaken en echt te laten spreken.Communiceren met de computer vraagt veel minder motorische inspanning dan bijvoorbeeldeen aanwijskaart of een communicatieboekje. Digitaal materiaal kun je eenvoudigeraanpassen.38

Klik op deze link voor meer info en om uitgewerkte voorbeelden te downloadenKlik op deze link om te zien hoe je dit zelf kan aanpassenMuis, touchpad, trackball, webcamera, ...Nood aan meer informatie bij het invullen? Je logopedist of Modem helpt je verderMeer informatie over de bediening? Je ergotherapeut of Modem helpt je verderwoordenschat kan je naar wens aanpassen en uitbreidenvraagt weinig inspanning en is snel aan te lerenwie reeds een laptop bezit, moet geen dure aankoop doeneen basiskennis van PowerPoint is nodig om dit aan te passeneen laptop is een groot toestel dat in de weg kan liggenbij het klikken op een volgende boodschap, wordt de vorige nietverder uitgesprokengebruik een laptopsteun zodat de ventilatie van de laptop nietverstoord wordt door het dekengebruik indien nodig aangepaste bediening voor de computer39

De computer als communicatietoestel:Communiceren met een tekstverwerkerWie niet beperkt wil zijn in het aantal boodschappen, kan gebruik maken van een eenvoudigetekstverwerker. Op die manier worden de communicatiemogelijkheden uitgebreid.Stel het lettertype groot in zodat anderen vlot kunnen lezen wat je wilt zeggen.Door de positie van de laptop bij iemand die ligt, is typen niet altijd mogelijk. Maak dangebruik van een schermtoetsenbord om woorden en zinnen te spellen.Gebruik een programma zoals Docreader om dit voor te laten lezen. Download hier de gratisdemoversie.40

Klik op deze link voor meer informatie over het schermtoetsenbordBekijk zeker ook de toegankelijkheidstipsMuis, touchpad, trackball, webcamera, ...Nood aan meer informatie? Je ergotherapeut of Modem helpt je verder onbeperkte woordenschat wie reeds een laptop bezit, moet geen dure aankoop doen de noodzakelijke software staat standaard op elke computer letter per letter typen met aangepaste bediening vraagt tijd omaan te leren zonder extra programma's kan deze tekst niet voorgelezen worden maak eventueel een tekstbestand aan met een aantalstandaardboodschappen die je kan aanduiden met de muis of hettoetsenbord41

iPad, iPod Touch, iPhone en anderesmartphonesVandaag de dag is er heel wat mogelijk met mobiele toestellen zoals een smartphone, iPod ofeen iPad. Er zijn al heel wat programma's om te communiceren die je hierop kan installeren(ook wel apps genaamd). Deze zijn echter vaak Engelstalig. Het Nederlandstalig/Vlaams aanbodis voorlopig nog erg beperkt.Gelukkig kan je zo'n anderstalig programma vaak aanpassen. Je kan soms bijvoorbeeld je eigenstem opnemen of de titels bij afbeeldingen aanpassen. Hierdoor kan je van zo‟n toestel wel eenNederlandstalig communicatietoestel maken.De meeste apps zijn goedkoop en degelijk. Bekijk de link voor een uitgebreide selectie.Er zijn ondertussen al heel wat interessante accessoires voor deze mobiele toestellen teverkrijgen.42

Klik op deze link om een overzicht van de interessantere apps te bekijkenKlik op deze link om een overzicht van de interessantere accessoires tebekijkenKijk voor de bedieningsmogelijkheden bij het overzicht interessantere accessoires hierbovenNood aan meer informatie? Je logopedist of Modem helpt je verderMeer informatie over de bediening? Je ergotherapeut of Modem helpt je verderapps zijn goedkoopwie reeds zo‟n toestel bezit, moet geen aankoop meer doende toestellen komen niet “gehandicapt” overde service en nazorg bij defecten is beperkter dan bijgespecialiseerde toestellenhet aanbod groeit snel en is moeilijk te volgenwaar mogelijk, kost het omzetten van een Engelstalige app naareen Nederlandstalige veel tijd en energiewanneer de multi-touch bediening een probleem is, gebruik daneen handschoen waar één of 2 vingers afgeknipt zijn43

Statische toestellenEen statisch communicatietoestel werkt meestal met foto‟s en pictogrammen opkaarten. Je beschikt over een beperkt aantal boodschappen die zelf ingesprokenworden. Afhankelijk van het aantal vakjes varieert het aantal boodschappen.Sommige toestellen kunnen zelf flexibel het aantal vakjes wijzigen door gebruik temaken van verschillende roosters.Het beperkt aantal boodschappen maakt het overzichtelijk, maar kan ook beperkendzijn.Er bestaan ook statische toestellen met meerdere „niveaus”. Er zitten danverschillende boodschappen onder één knop.Tijdens een consultatie bij Modem kan je verschillende toestellen uitproberen. Westellen hier enkele toestellen voor. Voor meer informatie kan je contact opnemenmet Modem of de leveranciers.44

HulpMiddelenCentrale nvE3-Laan 87, 9800 DeinzeTel 09/380.19.72Fax 09/380.14.57info@hmc-nv.comwww.hmc-nv.comSkil NVSabbe Konsulting Independent LivingHaspelstraat 29, 9000 GentTel 09/236.39.45Fax 09/236.11.71info@skilate.comwww.skilate.comEelke VerschuurClauslaan 25, 3761 CX SoestTel 0031/35.602.87.27info@eelkeverschuur.nlwww.eelkeverschuur.nl45

Dynamische toestellenEen dynamisch communicatiehulpmiddel heeft als grootste troef dat het ontzettendaanpasbaar is. Deze toestellen maken gebruik van een dynamisch (aanraak)scherm omte switchen tussen de verschillende inhoudelijke niveaus. Het eerste scherm ismeestal een menu waar je een categorie kiest en verder bladert. Tekst en symbolenkunnen in dit systeem gecombineerd worden. Dit soort hulpmiddelen kan een massainformatie bevatten zonder onoverzichtelijk en enorm zwaar te worden.De meeste van deze toestellen werken met een goede computerstem (Realspeak ofAcapella). Ze beschikken vaak over mogelijkheden zoals grammatica enwoordvoorspelling.Tijdens een consultatie bij Modem kan je verschillende toestellen uitproberen. Westellen hier enkele toestellen voor. Voor meer informatie kan je contact opnemenmet Modem of de leveranciers.46

HulpMiddelenCentrale nvE3-Laan 87, 9800 DeinzeTel 09/380.19.72Fax 09/380.14.57info@hmc-nv.comwww.hmc-nv.comJabblaVictoriastraat 52, 9000 GentTel 09/331.58.58Fax 09/331.58.59info@jabbla.comwww.jabbla.comSkil NVSabbe Konsulting Independent LivingHaspelstraat 29, 9000 GentTel 09/236.39.45Fax 09/236.11.71info@skilate.comwww.skilate.com47

VormingWenst u een aantal van de hulpmiddelen uit de EHBC-brochures eenszelf vast te nemen, te bekijken, kritisch te beoordelen? Zo weet u nog beter welkehulpmiddelen er bestaan en welke mogelijkheden er zijn.Modem heeft voor u een vorming uitgewerkt waar u op korte tijd de hulpmiddelengetoond worden. Daarbovenop geven we nog heel wat praktische informatie.Modem kan ook een vorming op maat voorzien over dit of een ander thema,aangepast aan uw wensen. Zo kan de vorming het best worden afgestemd op uwdoelpubliek en op uw noden.Een vorming organiseren we in de lokalen van Modem in Wilrijk of op verplaatsing.Lezingen kunnen voor grote groepen, praktische workshops worden beperkt tot 20deelnemers.Modem heeft elk jaar ook een vast vormingsaanbod dat u kan raadplegen ophttp://modem.kinsbergenvzw.be/bijscholing.htmlVraag vrijblijvend informatie en prijzen: modem@vzwkinsbergen.be48

Voor meer informatie over het vormingsaanbod vanModem of voor een vorming op maat mailt u naarmodem@vzwkinsbergen.be49

Aandachtspunten bij communicatie Spreek rustig in korte, duidelijke zinnen. Richt je steeds tot de persoon zelf, ook al zijn erfamilie of vrienden bij. Gebruik geen te moeilijke of abstracte woorden. Conversaties zullen langer duren. Hou daar rekeningmee zodat de persoon met communicatieproblemenmeer op zijn gemak is. Stel je vragen één voor één. Wacht tot de persoongeantwoord heeft op de eerste vraag voordat je eenvolgende vraag stelt.50

Kijk naar de persoon met wie je spreekt. Dit lijktheel logisch, maar als de communicatie moeilijkverloopt gaat het soms hier al mis. Ondersteun wat je zegt met lichaamstaal, mimiek engewone gebaren. Overdrijf hier niet in. Stel ja/nee vragen en observeer hoe deze persoon„ja‟ en „nee‟ uitdrukt. Maak de omgeving zo rustig mogelijk, zodat je jekunt concentreren op het gesprek. Wees niet bang om te vragen “Bedoel je…” of “Kanje dat nog eens zeggen aub?” als je iets nietbegrijpt.Sommige personen die ondersteunde communicatiegebruiken, geraken snel vermoeid. Maak tijd voorrustmomenten.51

ModemAdviescentrum communicatie- en computer hulpmiddelenDoornstraat 3312610 Wilrijk03 820 63 50modem@vzwkinsbergen.bewww.modemadvies.beZeg-nu-zelf NetwerkHet samenwerkingsverband wil de markt vanhulpmiddelen en de noden van de individuele gebruikerbeter op elkaar afstemmen. Een dynamisch envraaggestuurd hulpmiddelenbeleid is hiervoor eencruciale hefboom.www.tinyurl.com/zegnuzelf