REIZEN OP GROTE HOOGTE i - Medex - Medical Expeditions

REIZEN OP GROTE HOOGTE i

ii REIZEN OP GROTE HOOGTEOVER DIT BOEKDit boek is geschreven door wetenschappelijke kennis.mensen die graag in de bergen zijn, Onderzoek naar hoogteen die een speciale interesse gerelateerde aandoeningen ishebben in geneeskunde en moeilijk uitvoerbaar.problemen die kunnen voorkomen Iedereen die naar hoogte gaatbij mensen die naar grote hoogte wordt geadviseerd om een medischgaan. De inhoud moet gezien advies in te winnen voordat er naarworden als een handleiding, hoogte wordt gegaan, maar zekergebaseerd op de huidigewanneer ziekte op hoogte optreedt.First published: 2007 This edition: 2011The authors and the publisher have made every effort to ensure that information is accurateand as up-to-date as possible. However, they are unable to accept responsibility for any loss,injury or inconvenience sustained by any person, caused by errors or omissions or as a resultof the advice and information given in this book.All rights reserved. We encourage non-commercial use of this material as long asacknowledgement is made to the copyright holder. © Medex 2007, 2008, WHFN 2011Dit boek kan gratis worden gedownload van: www.medex.org.uk hetwww.hoogtegeneeskunde.nlREIZEN OP GROTE HOOGTE iiiINHOUDSOPGAVE1 Voorwoord 23 De Ledemanten2 Het Ontdekken van Hoogte 24 De Ogen3 Wat is Grote Hoogte? 25 De Mond / Tanden4 Waar in de Wereld is het 26 De Oren / NeusHoog? 27 De voortplantings organen5 Europa 28 Slapen6 Noord & Zuid Amerika 29 Kinderen op Hoogte7 Afrika 30 Dragers8 Azië 31 Wat te doen in een9 Oceanië noodgeval10 Antarctica 32 Ongevallen formulier11 Acclimatisatie 33 Pillen & Drankjes12 De Effecten van Hoogte 35 Zuurstof13 Acute Mountain Sickness 36 Medische voor-15 De Hersenen geschiedenis16 HACE 39 Gezonde omgeving17 De Longen 40 Aanbevolen literatuur18 HAPE 41 Handige websites19 Het Hart / Bloed 42 Credits20 De Maag / Darmen 43 Dagelijkse AMS scores21 De Nieren / Blaas 44 Persoonlijke gegevens22 De Gewrichten / Spieren 45 Aftiteling

1 REIZEN OP GROTE HOOGTEVOORWOORDIn 1991 zagen een paar inberggeneeskunde geïnteresseerdedokters een jong gezonde kimmer,sterven op Mera La. De dokter diebij hem was wist weinig van derisico’s van hoogteziekte.De tragedie inspireerde dedokters om hoogteziekte tebestuderen en deze informatie metandere te delen. De organisatie‘Medical Expeditions’ was geborenmet de bovengenoemde missie.Tien jaar later, wederom op MeraLa, zagen Medical Expedition ledeneen Japanse vrouw in een comaraken en doodgaan nadat ze achterwas gelaten door haar vrienden.Opnieuw een leven verlorenondanks al het onderzoek enonderwijs, er moet nog veel gedaanworden om dit te voorkomen.Sinds de vroege 90’er jaren zijnleden van Medical Expeditionssamen met andere bezig de velefacetten van de berggeneeskundete bestuderen.Ze hebben hun best gedaan omde kennis van medici die reizigersnaar hoogte adviseren teverbeteren.Dit boek beschrijft de effecten diehet gaan naar hoogte heeft op hetlichaam en helpt de lezer begrijpenwaarom die zich niet lekker voelt ofziek wordt. Er worden suggestiesgedaan om ziekte te voorkomen ener worden adviezen gegeven mochter toch een hoogte gerelateerdeziekte optreden. Ervaringen wordengebruikt als voorbeelden.De doden op Mera La zijnveroorzaakt door het gaan naarhoogte, maar hadden voorkomenkunnen worden als simpele regelswaren gevolgt.Medical Expeditions (MedEx)traint medici in hoogteziekte enalles wat met hoogteproblematiekte maken heeft,en hoopt datandere er ookwat van leren.Dit boek isde bestepoging omiedereengezond naaren op hoogtete laten reizen.Dit boek is samengesteld doortwee gekoppelde organisaties meteen interesse in het reizen ophoogte en hoogtegeneeskunde.Medical Expeditions’ doelen:• Alle aspecten vanhoogtegerelateerde problemenonderzoeken.• Bergbeklimmers, wandelaarsen hun medici opvoeden overhet ontstaan en voorkomen vanhoogtegerelateerde problemen.Sinds de oprichting in 1992 heefthet internationaal respectverkregen en een goede reputatieals het gaat om onderzoek enonderwijs.Medical Expeditionsspecialiseert in het onderzoek oprelatief grote groepen gedurendeeen langere tijd. Een typischeexpeditie bestaat uit 75 ledenblootgesteld aan hoogte gedurende6 weken.Medex organiseert avontuurlijkeexpedities over de hele wereld enondersteunt het werk van medischeexpedities. Het voorziet in eenkoppeling tussen degenen die eenREIZEN OP GROTE HOOGTE 2ONTDEK DE HOOGTEbelang hebben in het avontuur enin “adventure medicine”. Medexhad succesvolle expedities naar deEverest in 1994, Kangchenjunga in1998 en Hongu in 2003.Om meer te weten te komen overwat we doen, of om mee te gaan,kijk dan eens op onze website.

3 REIZEN OP GROTE HOOGTEWAT IS GROTE HOOGTE?Goede vraag! Ditboek gaat overhet reizen vanzeeniveau tot alleplaatsen boven2000m.Ons lichaam isgewend aanzeeniveau. Als wehoger gaan, moethet zich aanpassen.Hoogte speelt een rol vanaf1500-2000m. Het lichaam gaat zichanders gedragen als het probeertzich op te maken voor deverandering in zuurstofniveau. Alsje te snel naar 2500m. stijgt, is dekans groot om ziek te worden.Met genoeg tijd kunnen demeesten zich aanpassen aanhoogtes tussen 5000m (Everestbase camp) en 5500m. Boven 5500m. worden gezondheid enmogelijkheden beperkter.Wat is anders aan reizen ophoogte? Het grootste verschil is datde luchtdruk lager wordt (de luchtwordt ‘dunner’), en dit betekent datje lichaam per ademhaling minderzuurstof opneemt.Zuurstof maakt energie om tebewegen, maar is ook nodig om jelichaam in leven te houden – om jehersenen en spijsverteringkanaal telaten werken, voor wondgenezingen alle normale dingen die jelichaam doet zonder dat je hetweet.Je lichaam past zich aan aanminder zuurstof. Je ademt snelleren dieper. Het maakt meer rodebloedcellen die dus meer zuurstofkunnen vervoeren. Veranderingenkosten tijd. Als je langzaam gaat,blijf jegezond. Alsje te snelklimt loop jerisico ophoogteziekte.9,000mDeathzone8,000m7,000mExtremealtitude6,000mVery5,000mhighaltitude4,000m3,000mHighaltitude2,000m1,000mSeaLevel0mEverest8,850mKilimanjaro5,985mInca Trail4,198mBen Nevis1,344mREIZEN OP GROTE HOOGTE 4WAAR IN DE WERELD IS HET HOOG?Er zijn veel plaatsen in de wereldwaar je naar grote hoogte kan.Je kunt een trekking maken ofgaan klimmen. Het kan als eenverassing komen, zoals hogeskipistes, rijden of fietsen overhoge passen of zelfs vliegen naardorpen en steden die hooggelegen zijn.Elk gebied op hoogte kent z’neigen problemen. Voor vertrekmoet je informatie vinden overwaar je naartoe gaat.

5 REIZEN OP GROTE HOOGTEEUROPAAls je iemand vraagt dehooggebergtes van de wereld tenoemen, zullen ze waarschijnlijk deHimalaya en de Andes noemen. Demeeste mensen weten niet dat deEuropese bergen hooggenoeg zijn om hoogteziektete veroorzaken. Veelvakantiegangers enbeginnende klimmers in deAlpen weten vaak weinig vanhoogteziekte. Hoofdpijn ophoogte tijdens uitstapjes komtveelvuldig voor, zo ook andereproblemen.In de Alpen is hetgemakkelijk om snel naargrote hoogte te komen metkabelbanen, bergtreinen enskiliften. Veel bergpassenhebben hoge punten boven de2000m.Klim– of wandelreizen in deAlpen of in delen van Oost-Europakunnen de oorzak zijn vanhoogteziekte – vooral wanneer erook op hoogte geslapen wordt.Een gezin van 4 mensen nam de trein van Grindelwald (1034m) naar deJungfraujoch, wandelde naar de hut op 3650m en picknickte daar. Na 4 uur ophoogte klaagde de 11-jarige jongen van het gezin over hoofdpijn. Het gezindaalde lopend af. De jongen was ziek tijdens de gehele afdaling. In het dalherstelde hij snel. Zijn klachten werden veroorzaakt door Acute MountainSickness (AMS = hoogteziekte), waar de familie nog nooit van had gehoord.Bij het skiënen klimmen inde RockyMountains kanhoogteziekteoptreden, zelfsin de dorpen ensteden.Leadvill,Colorado ligtbijvoorbeeldboven de 3000m. Debelangrijkstebergen van Noord America liggenerg noordelijk waar de luchtdruklager is dan op dezelfde hoogte opde evenaar. In de Andes is hetmogelijk om in te vliegen of zelfs terijden naar plaatsen als Cusco(3326m) of La Paz (3600m) zonderenige acclimatisatie op weg ernaartoe. U zou de eerste urenmoeten rusten en vervolgens eenREIZEN OP GROTE HOOGTE 6NOORD & ZUID AMERIKAaantal dagen rustig aan doenalvorens een van de hogeretrekkings, zoals de Inca trail testarten. FIFA heeft wedstrijden inLa Paz (Bolivia) verboden gezienhet elftal een groot voordeel heeftvanwege hun natuurlijkeacclimatisatie aan de lagezuurstofspanning.Een zakenman vloog naar La Paz in de hoop een miljoenendeal te sluiten. Zijnwerkgever besloot te bezuinigen door hem slechts een dag van te voren in tevliegen, waardoor hij geen tijd had om te acclimatiseren. De man was zo ziek dathij het contract niet kon binnen slepen. De volgende keer zal hij wijzer zijn, en zijnbaas ook.

7 REIZEN OP GROTE HOOGTEAFRIKADe grootste problemen doen zich Inmiddels zijn er meerderevoor op Mt Kilimanjaro. Uit reisorganisaties die dit hebbenfinanciële overwegingen stijgen opgepakt. Het is de moeite waardgroepen veel sneller dan de om een aantal extra dagen teaangeraden 300 meter per dag. Het nemen voor de veiligheid, om zekeris mogelijk om te acclimatiseren op te weten dat je je doel bereikt. Zoekde omringende bergen alvorens van te voren uit hoeveel mensende echte top te beklimmen. die eerder met jouw reisorganisatiemee gingen detop hebbenbereikt (ofGilmans point),en hoeveeldagen ze erover deden.Een veiligetocht duurt 8 tot10 dagen.De populairste hooggebergtetrekkings en beklimmingen liggen indit deel van de wereld. VanuitNepal, Pakistan of India is eengelijkmatige stijging vaak goedmogelijk – Idealiter worden hooggelegen vliegvelden vermeden.84% van de mensen die naar HotelREIZEN OP GROTE HOOGTE 8AZIËEverest View (3,860m) vliegenworden hoogteziek. Eengelijkmatige stijging naar hetTibetaanse plateau is niet mogelijk,dus alertheid op symptomen vanhoogteziekte is geboden eninspanning moet vermeden wordentot acclimatisatie is bereikt.Een ervaren Britse gids, met kennis van berggeneeskunde, leidde een groep deKilimanjaro (5895m) op. Ze passeerde een ongeruste groep mensen met eenbewusteloze 17 jarige jongen in hun midden. De gids gaf de jongen een injectiedexamethason en bracht hem direct naar beneden. In een hut een stuk lager konhij contact opnemen met een arts in Engeland die adviseerde om die nacht nogverder af te dalen. Twee dagen later was de jongen weer gezond . Als iemand inde groep meer had geweten over hoogteziekte, had deze gevaarlijke situatiemisschien voorkomen kunnen worden.Tijdens een fietstocht van Lhasa naar Everest Base Camp passeerde een groeptwee passen van 5000m in 8 dagen. Op dag 9, op 4150m, werd een van henduizelig wakker, ze was misselijk, moest rillen en had een dronkenmansloop. Degroep daalde af, maar moest eerst een pas van 5150m over. De patiënte werdblauw, rochelde met schuim op de mond en ademde bijna niet meer. Eenmaalover de pas knapte ze wat op. De groep overnachtte op 4100m. Een lokale artsdacht, onterecht, aan een hoge bloeddruk. Gelukkig kwamen zij een klimmendearts tegen met medicijnen tegen hoogteziekte. De volgende dag gingen ze pertruck naar 2400m om medische hulp te zoeken in Kathmandu.

9 REIZEN OP GROTE HOOGTEOCEANIËNieuw-Zeeland heeft vele piekenboven 3000m, maar slechts weinigincidenten van hoogteziekte die omevacuatie vroegen, hoewelbevriezing voorkomt op MountCook.Het hoogste punt van Australiё isMount Kosciuszko (2200m),gemakkelijk te bewandelen, maarhoogteproblemen zijn mogelijk.Papua Nieuw Guinea/Indonesiehebben meerderebergen boven3000m., hethoogste isPuncak Jaya(CarstenszPyramide) op4884m. Veletoeristenbeschrijven AMSsymptomen diede reis bedervenen sommigenoverleden. Zoalsbij de Afrikaans pieken is het demoeite waard langzaam te stijgenen te acclimatiseren. De moeilijkewegen, gebrek aan goede kaarten,modderige seizoenen, beperktemedische zorg en risico optropische ziekte kunnen eennachtmerrie veroorzaken.Borneo – Mt Kinabalu, 4101m,kan snel beklommen worden, vaakresulterend in AMS.In 1982 zaten 2 klimmers 2 weken vast in een sneeuwstorm op de top van MountCook. Toen het weer verbeterde en zij gered werden, hadden beiden bevriezingenvan de voeten door de combinatie van kou en hoogte. Bij beide mannen werdende voeten geamputeerd. Ze zijn beide teruggegaan naar de top van de berg, éénvan hen ook naar de top van Everest (zie documentaire van Discovery Channel)Antarctica is het koudste,hoogste, winderigste, droogste enijzigste continent op aarde met eengemiddelde hoogte van 2300m. Hethoogste punt is Mt. Vinson, 4892m.Het ijs is op sommige plaatsen4700m. diep.De meeste mensen bezoekenAntarctica als deel van eengeorganiseerde expeditie ofwerkproject en zijn getraind enhebben gidsen. Echter, nu hetREIZEN OP GROTE HOOGTE 10ANTARCTICAcontinent zich opent vooronafhankelijke reizen, biedensommige bedrijven klimpakkettenaan. Het is goed te beseffen dat dedruk lager is in de Poolgebieden.Lagedrukgebieden kunnen de druknog verder verlagen. Hierdoor kanhoogteziekte voorkomen op eenlagere hoogte.Extreme koude maakt hoogtegerelateerde problemen nog erger,denk aan bevriezingen.Een fitte 66-jarige toerist vloog van Patriot Hills kamp op 887m. naar de Pool op2800m. Ze haastte zich naar de vlaggen om foto’s te maken (300m) en had hulpnodig bij de 30 treden naar de NSF onderzoeksbasis. Ze was kortademig en hadhoofdpijn. Ze werd behandeld met zuurstof, vocht en pijnstillers. Later op de dagkon ze terug lopen naar het vliegtuig en herstelde de volgende dag geheel opPatriot Hills.

11 REIZEN OP GROTE HOOGTEACCLIMATISATIEAls het lichaam zich aanpast aanlagere zuurstofgehaltes, wordt ditacclimatisatie genoemd.Iedereen acclimatiseert op zijn/haar eigen snelheid, er zijn dusgeen algemene regels, maar welgoede richtlijnen. Stijg langzaamboven de 3000m., slaap niet hogerdan 300m boven de laatste slaaphoogte. Meer stijgen op een dag isgoed, zolang er weer wordtafgedaald om te slapen (“klimhoog-Slaap laag) en wanneer meerhoogtemeters worden gemaaktdan geadviseerd – plan eenrustdag om je lichaam tijd te gevenom te acclimatiseren.Dit lijkt erg langzaam, ensommigen zullen gemakkelijkersneller kunnen stijgen, maar in eengroep is eraltijd een dielangzameracclimatiseert– gezondblijven isbelangrijk.Een rustdagna elke 2 of 3dagen isverstandig.Rijden ofvliegen naar grote hoogte betekentdat meer mensen AMS zullenkrijgen. Het is erg verstandig omkennis te hebben over de hoogtevan je reis voordat je vertrekt. Hetis verstandig om een schema temaken van de hoogtes waaropgeslapen wordt. Wanneeronbekend, vraaghet aan dereisorganisatie.Op deze manierkan inzichtgekregen wordenin de potentieel“gevaarlijke”dagen.De meeste mensen die naarhoogte gaan, krijgen te maken methoogte gerelateerde ziekte. Overhet algemeen geven ze geen groteproblemen. Wanneer dat wel zo is,kan het rampzalig zijn en de reisbederven voor de zieke en zijn/haaromgeving.Eerlijk zijn over hoe je je elkedag voelt, is belangrijk. Weten water met je gebeurt, kan jeleven reden.Er kunnen vreemde dingen metje lichaam gebeuren als je naarhoogte gaat! De meesten die ophoogte zijn geweest, kunnen jevertellen over hoofdpijn, buitenadem zijn,slecht slapen en geen hongerhebben. Dit zijn symptomen vanAMS. AMS is onprettig, maarniet levensbedreigend. AlsAMS-symptomen erger wordenen je blijft door stijgen, kanvocht in de hersenen (HighAltitude Cerebral Oedema –HACE) of in de longen (HighAltitude Pulmonary Oedema(HAPE) komen en beide kunnensnel dodelijk zijn.REIZEN OP GROTE HOOGTE 12DE EFFECTEN VAN HOOGTEWat mensen niet weten, is dat jemeer moet plassen, je evenwichtonstabiel wordt, jegezichtsvermogen kan veranderenen je nagels anders zullen groeien.We hopen dat de volgendebladzijden je iets duidelijk makenover de symptomen die ervarenkunnen worden en hoe daar meeom te gaan met betrekking totcomfort verbetering maar ook welkesymptomen alarm symptomenzijn. Uitvinden wat er gebeurt als jenaar hoogte gaat is fascinerend enkan reisplezier geven! Sterker nog,als je bedenkt hoe slim je lichaamzich aanpast, wil je er waarschijnlijkmeer over weten!

13 REIZEN OP GROTE HOOGTEACUTE MOUNTAIN SICKNESS (AMS)De symptomen van AMS zijn:• Hoofdpijn• Misselijkheid• Braken• Vermoeidheid• Weinig eetlust• Duizeligheid• Slecht slapenOp de volgende bladzijde staateen simpele scorekaart. TijdensMedex-expedities checkt iedereentwee keer per dag zijn score.Het is goed als iedereen bijhoudthoe die zich voelt tijdens de reis(kopieer het vel achterin dit boekje)– en er eerlijk over is naar de restvan de groep. Iedereen kan helpenbeslissingen te nemen om testijgen, dalen of rustdag te nemen.Ieders gezondheid en blijheid iseven belangrijk.Ziekte verbergen of iemandpushen kan fataal zijn.Sommige mensen acclimatiserennu eenmaal langzaam en moetenrustiger aan doen.Als je niet fit bent, is de kans nietgroter dat je ziek wordt, maar te vergaan kan risicovol zijn. Als je nietgewend bent aan inspanning, isvermoeidheid tijdens een trekkingwaarschijnlijk. Als je niet gewendbent om in een tent te slapen, kanslapen moeilijk zijn. Ook het etenkan ook heel anders smaken enzijn dan men gewend is.Het belangrijkste is: worden deklachten minder erg of erger?Als je denkt dat het slechtergaat, daal af (minstens 500 tot1000m. of tot de hoogte waar hetnog goed ging). Neem extra tijd omte acclimatiseren. Stel dezebeslissing niet uit tot het te laat is.Voor vertrek:• Ken de symptomen van AMS• Als je Diamox wilt gebruiken, kende bijwerkingen en probeer hetthuis uit om te weten hoe hetvoelt• Controleer of je niet allergisch bentvoor Diamox (een sulfonamide)Op hoogte:• Als je hoofdpijn hebt en 3 of meervan de andere klachten, stijg nietverder.• Als je hoofdpijn hebt en 3 of meerandere klachten, het niet beter gaatof het gaat slechter, daal afREIZEN OP GROTE HOOGTE 14AMS Scorekaart (zie ook www.hoogtegeneeskunde.nl)GeenMildHoofdpijnMatigErnstig / invaliderendGoede eetlustSlechte eetlust, misselijkMaag/darmenMatig misselijk of brakenErnstig / invaliderendNiet moe of zwakMilde moeheid/zwakteVermoeidheid/zwakteMatigErnstig / invaliderendNietMildDuizeligheid/licht in hoofdMatigErnstig / invaliderendZo goed als altijdNiet zo goed als altijdMoeite met slapen Vaak wakker, slechte nachtKon geheel niet slapen01230123012301230123TotaalDiamox (Acetazolamide) kan gebruikt worden om AMS te behandelen/voorkomen.Bijvoorbeeld als grote stijgingen onvermijdelijk zijn. Het helpt ook bij ‘periodicbreathing’ (zie blz. 28). Het versnelt de acclimatisatie en maskeert de symptomen vanAMS niet. Je kunt nog steeds AMS, HAPE en HACE krijgen. Diamox kan bijwerkingengeven, bv. tintelingen van handen, voeten en in het gelaat (met name rond de mond).Het is vervelend, maar niet schadelijk en verdwijnt als je stopt met het middel. Mensendie dit gebruiken moeten ook meer plassen. Een allergie voor Diamox bestaat ook,zoek uit of u allergisch hiervoor bent.

15 REIZEN OP GROTE HOOGTEDE HERSENENHet brein heeft regelmatig lastvan de hoogte omdat het veelzuurstof nodig heeft. Een tekort aanzuurstof kan breinzwelling geven.Deze zwelling wordt veroorzaaktdoor eenophoping vanvocht, Hoogtehersenoedeem(HACE) is sneldodelijk zonderbehandeling.Sommigenvoelen niets,anderen hebben wel klachten:Hoofdpijn – erg gebruikelijk ophoogte, vooral als je thuis hoofdpijnof migraine hebt.Balansstoornis – coördinatie enbalans kunnen verstoord zijn.Ouderen en mensen diegeacclimatiseerd zijn hebbenminder last. Onhandigheid kan hetrisico op ongelukken vergroten.Stemmingsstoornis – op zo’nreis zijn er goede en slechte dagen.Slechte dagen kunnen leiden totteleurstelling en depressie. Weesvoorbereid opstemmingswisselingen!AMS/HACE – zie eldersBeroerte – slechter zien ofspreken en/of een zwakke arm,been of gezicht zijn tekenen vanberoerte.(patiënten met migrainehebben dit ook tijdens een ‘aura’).Voor vertrek:• Leer HACE en beroerte herkennen• Zorg voor medische voorzieningen• Verwachtingen/angsten, wie kan jesteunen?Op hoogte:• Hoofdpijn (AMS) - vermijd:uitdroging, uitputting en alcohol –neem pijnstillers.• Beroerte – neem 150 mg aspirine,daal af. Ga naar een dokter.• Wees eerlijk over hoe je je voelt.Ik vertrok als laatste, met hoofdpijn, hoestend. Mijn hoofdpijn en hoesten werdenerger. Er kwam een vieze smaak in mijn mond. Ik vroeg de anderen of ik sprak alseen dronkeman. Ik schrok. Ik sprak onsamenhangend . Ze keken verschrikt, ikbrabbelde, ik kon mijn linkerarm niet gebruiken, geen kracht, mijn linkerhandtintelde, de linkerkant van mijn gezicht was verlamd en mijn hoofd bonsde. Ik konniets meer! Medische expertise en snelle afdaling hebben mijn leven gered.Belangrijkste symptomen:• Ernstige hoofdpijn• Onhandig zijn• Anders handelen - nutteloos,gewelddadig, lui• Ernstig-, non-stop braken• Wazig zien• Zien, horen, voelen, of ruikenvan vreemde dingen• Verward• Verminderd bewustzijnWat te doen:• Blijf altijd bij de persoon – niet alleen laten• Nu afdalen – niet later• Rechtop zetten en warm houden• Geef zuurstof via cylinder of drukzak als aanwezig• Geef dexamethason als aanwezig• Geef acetazolamide als aanwezig• Als dalen echt niet kan, gebruik drukzak langerREIZEN OP GROTE HOOGTE 16HACEKunnen ze:• Neus aanraken met wijsvinger enmet gesloten ogen? Snel herhalen.• Voetje voor voetje lopen in rechtelijn?• Rechtop staan, ogen dicht enarmen over elkaar?• Simpele rekensommen maken.Als dit niet lukt of moeizaam gaat,denk aan HACE. HACE kan snelontstaan, alleen of met AMS en HAPEGevolgen als je het negeert:Bewustzijnsverlies – verwardheid, slaperigheidVerminderde ademhalingDOODIn ernstige gevallen kan de dood intreden binnen een uur na begin van desymptomen.Onthoud dat het mogelijk is om AMS, HACE en HAPE tegelijk te hebben.AFDALEN AFDALEN AFDALEN AFDALEN

17 REIZEN OP GROTE HOOGTEDE LONGENOmdat de lucht op hoogtedunner is, is er minder zuurstofbeschikbaar zodat ademhalingdieper en sneller wordt tercompensatie. Dit ‘acclimatiseren’helpt je aan te passen aan dehoogte. Meer kortademig zijn danbij dezelfde inspanning opzeeniveau is normaal.Andere veranderingen doenzich voor in het bloed, waardoorbloed meer zuurstofkan brengen waarhet nodig is.Mensenontwikkelen vaakeen droge hoest ophoogte. De oorzaakis niet geheelduidelijk. Het isirritant, maarmeestal niet ernstigSoms komen serieuzere problemenvoor met de ademhaling.In de longen kan zich vochtophopen, wat ‘High AltitudePulmonary Oedema’ (HAPE) wordtgenoemd. Symptomen zijn:ernstige kortademigheid in rust enophoesten van schuimendbloederig speeksel. Mensen dieHAPE hebben gehad krijgen hetvaak terug, vaak op dezelfdehoogte. Dit is een ernstige(levensbedreigende) aandoeningdie niet genegeerd mag worden.Voor vertrek:• Train regelmatig, probeerkortademigheid door gebrek aanconditie te voorkomenOp hoogte:• loop langzaam• neem veel rustpauzes• het is geen wedstrijd! Sommigenpassen zich beter aan dan anderen.• Ontken tekenen van HAPE niet.Zoek zo mogelijk medische hulp enbij twijfel DAAL AF!Een ervaren trekker op een medische epditie kwam aan op 5200 hoogte toenhaar zuurstofgehalte was gedaald naar de ondergrens van levensvatbaarheid.Haar longen vulden zich met water, ze werd duizelig en had moeite met ademen’s avonds. Afdalen was onmogelijk zonder een hoge pas over te steken. Ze kreegacetazolamide 500mg gevolgd door 250 mg driemaal per dag. Na 24 uur en veelplassen werd haar zuurstofgehalte weer normaal.Belangrijkste symptomen:• Moeilijk ademhalen• Moe en suf• Hoesten• Schuim en later bloed in speeksel• Lippen tong en nagels wordenblauw. Longoedeem kan in 1-2 uurontstaan maar ook in een aantaldagen of bij afdalen.Wat te doen:• Blijf altijd bij de persoon – niet alleen laten• Nu afdalen – niet later• Rechtop zetten en warm houden• Geef zuurstof via cylinder of drukzak als aanwezig• Geef nifedipine als aanwezig• Geef acetazolamide als aanwezig• Als dalen echt niet kan, gebruik drukzak langerGevolgen als je het negeert:Ademhaling stoptDOODREIZEN OP GROTE HOOGTE 18HAPEKijken naar:• Is patient kort geleden gestegen• Duurt het lang voordat hij/zij opadem is na inspanning?• Is hij/zij kortademig in rust?• Is de ademhalingsfrequentieverhoogd?• Hoort u natte/knisperende geluidenin de borstkas? (oor tegen rugonder de schouderbladen)In ernstige gevallen kan de dood binnen een uur na het begin van desymptomen intredenOnthoud dat het mogelijk is om AMS, HACE en HAPE tegelijk te hebben.AFDALEN AFDALEN AFDALEN AFDALEN

19 REIZEN OP GROTE HOOGTEHET HART / BLOEDReizen naar hoogte kanverschillende effecten hebben opuw hart. Minder zuurstof in de luchtin combinatie met inspanningkunnen uw hart sneller latenkloppen. Normaal is dit geenprobleem maar als u hartklachtenheeft (angina pectoris) vraagt ditmisschien teveel van uw hart,waardoor u klachten krijgt. Uwbloeddruk zal ietsstijgen ophoogte, maarover hetalgemeen merktu daar niet veelvan. Een van deeffecten vanhoogte is eentoename van hetaantal rodeVoor vertrek:• Word zo fit mogelijk.• Probeer het niveau van inspanninguit voordat u naar hoogte gaat.• Zorg dat u al uw medicijnen/recepten heeft.bloedcellen (zodat uw bloed meerzuurstof kan vervoeren) Dit kan hetbloed stroperig maken. Daarommoet u genoeg drinken. Als uhartklachten heeft (zoals eenonregelmatige hartslag, hogebloeddruk, hartaanval of anginapectoris) of een hartoperatie heeftgehad, overleg dan met uw arts ofde geplande reis niet te zwaar isvoor uw hart. Als u medicijnen slikt,zorg dan dat u voldoendemeeneemt. Wanneer u gezondbent zal het reizen naar hoogte nietmeer stress voor uw hartbetekenen dan heftige inspanningop zeeniveau. Mensen metsikkelcelziekte lopen een grootrisico en moeten hoogte vermijden.Op hoogte:• Loop langzaam, haast u niet.• Neem voldoende rust.• Drink voldoende.• Bij problemen, blijf op die hoogte,gaat niet hoger.Tijdens een trekking werd mijn bloeddruk gemeten: 168/118. De arts zei dat ditnormaal was op hoogte en dat het vanzelf zou verbeteren na acclimatisatie. Hijadviseerde rustig aan te doen, ook al voelde ik me goed.Verblijf op hoogte kan de eetlustverminderen en hoogteziekte maaktmisselijk. Ander voedsel kan deeetlust beïnvloeden of diarreeveroorzaken. Veel hogebestemmingen hebben slechtsanitair en water, dus het risico opdiarree is groot. Voorkomen is beterdan genezen. Water in flesjes enwaterfilters kunnen onbetrouwbaarzijn. Jodium is het beste tenzij ueen schildklierziekte heeft ofzwanger bent. Als u diarree heeft,drink dan voldoende gezuiverdwater of orale rehydratie oplossing.Reizigers diarree wordt meestaldoor een bacterie veroorzaakt duszijn antibiotica kunnen helpen.Voor vertrek:• Plan hoe u aan schoon drinkwaterkomt om voldoende te drinken.• Neem ORS mee of weet hoe u deoplossing moet maken.• Informeer u over reizigersdiarree ende behandeling ervan• Denk na over het opruimen vantoiletpapier in het veldREIZEN OP GROTE HOOGTE 20DE MAAG / DARMENAambeien en obstipatie kunnenveel klachten veroorzaken op reis.Vermeid pijnstillers die obstipatiekunnen veroorzaken en vraagadvies aan uw arts voor vertrek.Melkproducten of yoghurt kunnende klachten verminderen. Rottendtoilet papier en hopen poepverpesten de omgeving, laat hetniet achter!Op hoogte:• Drink voldoende.• Neem uw favoriete snack mee• Was uw handen altijd.Hoog op een gletsjer in Patagonie vroeg een klimmer om te stoppen en liet zijnbroek te laten zakken terwijl hij nog aan het touw zat. Hij had diarree. Die avondop het bivak nam hij antibiotica, de volgende dag kon hij gelukkig verder klimmen.

21 REIZEN OP GROTE HOOGTEDE NIEREN / BLAASAls je acclimatiseert maakt jelichaam meer urine aan. Dit is eengoed teken maar betekent dat jeoverdag en ’s nachts meer moetplassen.Inspanning in droge lucht enwarmte op hoogte kan uitdrogingveroorzaken wat erger kan wordendoor reizigersdiarree. Dorst,hoofdpijn en vermoeidheid zijn vaaktekenen van uitdroging. Dit kanvoorkomen worden door meerdereliters veilig water per dag tedrinken. Tenminste 4 keer per dageen normale hoeveelheid helderplassen geeft aan dat er voldoendevocht rond gaat.Vaak kleine beetjes plassen enpijnlijk (blaasontsteking) kan eenteken zijn van uitdroging. Als hetVoor vertrekt:• Koop een goed urinaal/plaszak• Dames kunnen een plastrechteroverwegen• Voor dames kan een rok prettig zijnom discreet te plassenniet verbetert na 2 liter vochtdrinken hebje misschieneen blaas -ontstekingwaarantibioticavoor nodigzijn.Ouderemannenontwikkeleneenvergrotingvan deprostaat die de frequentie enaandrang om te plassen kanvergroten op zeeniveau. Dit kanleiden tot pijnlijk vasthouden van deurine. Bij twijfel, zorg dat een dokterje controleert voor je vertrekt.Op hoogte:• Blijf gehydreerd• Blijf gehydreerd• Blijf gehydreerdEen op zich fitte trekker voelde zich uitgeput met hoofdpijn aan het einde van eeneenvoudige dag op toenemende hoogte. Ze was bang hoogteziekte teontwikkelen maar herstelde snel na het drinken van 2 liter water met limoenREIZEN OP GROTE HOOGTE 22DE GEWRICHTEN / SPIERENDe meeste mensen die op zich een hoger risico opavontuurlijke vakantie gaan voelen gewrichtspijn geeft.nieuwe pijntjes bij de extraDe kniegewrichten eninspanning. beenspieren zijn meestal deOf je nu probleemgebieden! Steunzwachtelsgaat skien, en braces kunnen handig zijn.wandelen, Echter, het best is om je spierkrachtpaardrijden te verbeteren zodat ondersteuningof fietsen, niet nodig is. Gebruik van 2fit worden wandelstokken kan de last op devoor kniegewrichten verminderen, vooralvertrek is als er veel afdalingen zijn waar debelangrijk spanning op de knieen het grootstom van je is. Dit kan handig zijn als je al eenreis gewrichtsprobleem hebt.te kunnen Verminderen van je gewicht (als jegenieten. Er is geen onderzoek overgewicht hebt) of rugzak, kangedaan dat uitwijst dat hoogte op helpen.Voor vertrek:• Zorg dat je fit bent door een vormvan training die praktisch is en jehartslag verhoogt• Probeer de maand voor vertrek elkeweek een volle dag passend tetrainen• Als je wandelstokken gaatgebruiken, wen eraan voor vertrekOp hoogte:• als je gewrichten of spieren pijndoen, ga langzamer, op eenmakkelijkere weg of neem eenrustdag• als je gewoonlijk gewrichtspijn hebt,zorg dat je regelmatig je pijnstillersneemt• het kan kouder zijn – zorg dat jegenoeg laagjes hebt om warm teNa 6 uur rijden op de eerste dag deden mijn knieën vreselijke pijn. Ik wist dat ikmeer dan 3 keer had moeten rijden voordat we gingen. Ik heb geleden!

23 REIZEN OP GROTE HOOGTEDE LEDEMATENOp hoogte is het risico opverbranding en bevriezing groter.De hoge concentratie UV-stralingop hoogte veroorzaakt snelverbranding. Lage temperaturen enweinig zuurstof zorgen dat de huidsneller bevriest, vooral bij mensendie reeds een matige circulatiehebben (zoals bij die ziekte vanRaunaud). Bevriezing kan optredenin elk deel van het lichaam bij eentemperatuur onder de nul gradenen een harde wind. Vroege tekenenvan bevriezing zijn witte, dove enharde huid. Opwarmen is erg pijnlijken de huid kan rood, jeukend,vlekkig en gezwollen worden. Alshet vriezen doorgaat, ontstaanVoor vertrek:• Zorg voor zonnebrandcrème• Zorg voor total sun block• Zorg voor passende handschoenen,sokken, muts, en laarzenblaren entot slot kande huidzwartworden endood gaan.Dit kanleiden totamputatie van vingers en tenen.Lichaamsdelen die het meesterisico lopen op zonnebrand enbevriezing zijn degene die‘uitsteken’ – lippen, tenen, neus,kin, vingers, oren- dus hebben zeextra bescherming nodig. Zwellingkomt veel voor op hoogte, dit is nieterg, maar let op andere tekenen.Op hoogte:• Houd handen en voeten droog,• Draag een goed passendeuitrusting• Smeer geregeld zonnebrandcrème• Bescherm je tegen zon, kou enwindTijdens een lawine in de Himalaya werden 9 mensen gedood en vele anderenraakten gewond. De gewonden werden door de lucht vervoerd naar hetziekenhuis. De betrokken dragers werden achtergelaten om zelf naar beneden tekomen terwijl ze de bepakking van de klanten droegen. Sommige dragerskwamen nooit terug, en stierven in de kou. Hun kleding was slecht ,en ze durfdende tassen niet te openen. Ze stierven naast de tassen met warme bergkleding.De hoge concentratie UV-licht ophoogte kan de ogen verbranden(sneeuwblindheid), zoals een‘lasoog’ dat lassers krijgen – hetvoelt als zand in de ogen. Rust, deogen deppen, kunsttranen enpijnstillers helpen. Een goedezonnebril of skibril zijn nodig opgletsjers, zelfs als het bewolkt is –UV gaat door wolken heen. Kieseen zonnebril die gemaakt is voorde bergen en niet voor de mode.Geslepen zonnebrillen en skibrillenkunnen gemaakt worden.Contact lenzen zijn mogelijk,maar strikte hygiëne is nodig, watmoeilijk is op hoogte. Daglenzenzijn goed maar moeten ’s nachtsuit. Laserbehandeling kan je zichtVoor vertrek:• Zorg voor een skibril/zonnebril• Sorteer contactlenzen en vloeistof• Als je een bril draagt, zorg voor eenreserveREIZEN OP GROTE HOOGTE 24DE OGENvertroebelen op hoogte maar ditverdwijnt bij het afdalen. Laat geenlaserbehandeling doen vlak voor jereis – denk vooruit. Kleinebloedingen achterin het oog kunnenvoorkomen (netvliesbloedingen),Deze kunnen delenvan het zichtaantasten. Dit ismeestal nietgevaarlijk en dit zalna enkele wekenverdwijnen. Daal afals het zicht in eenoog minder wordtop hoogte.Op hoogte:• Draag een skibril bij helder weer• Als je, je skikbril verliest, gebruikkarton met gaatjes om door tekijken• Zorg dat de leiding een skibril heeften draagt• Wees hygiënisch bij contactlenzenEen 29-jarige man droeg daglenzen op Everest. Hij nam 4 dagen geen nieuwe.Op de topdag droeg hij een zonnebril, geen skibril. Op 8600 m werd zijn zichttroebel. Op de top zag hij niets en kon niet navigeren. Hij werd geholpen doorSherpas. Hij was sneeuwblind en had een infectie. Artsen haalde de lenzen eruit,maar door littekens blijft zijn zicht altijd slecht. Het had zijn leven kunnen kosten.

25 REIZEN OP GROTE HOOGTEDE MOND / TANDENJe mond en keel zullen droogworden als je door je mond ademt.Drink veel en eet keelpastilles.De zon kan je onderlip ernstigverbranden. Een lippenbalsemhelpt dit voorkomen. Bezoek detandarts voor je reis. PijnlijkeVoor vertrek:• Gebitscontrole met röntgenfoto’sminstens 6 maanden tevoren• Koop zinkcrème voor de lippen• Koop een tandenstoker• Koop keelpastillestanden voor dagen (of weken)kunnen je reis verknallen.Alle gebitsproblemen kunnenvoorkomen worden. Slechtehygiëne kan problemen metverstandskiezen veroorzaken. Dekoude lucht en hoogte kunnenonbehandelde gebroken vullingenen gaatjes irriteren.Teveel suiker kan verwaarloosdegaatjes zo pijnlijk maken datwortelkanaalbehandelingen oftrekken nodig is, wat meestalonmogelijk is op een expeditie.Meeste tand- entandvleesinfecties kunnen tijdelijkverholpen worden met Amoxicillineen Metronidazol. Je kunt Ibuprofennemen om zwelling te verminderen.Op hoogte:• Drink veel om mond, lippen en keelte bevochtigen• Bescherm lippen met zinkcrème• Neem antibiotica en Ibuprofentegen gebitszwelling en pijnDe schrijver van deze pagina behandelde in Namche Bazaar tandkliniek in eenmaand tijd klimmers van 7 expedities wiens hoop op Everest, Lhotse, Nuptse,Ama Dablam en Pumori werd beëindigd door ernstige tandproblemen. Hungebitten waren voor de reis niet gecontroleerd.Problemen met oren en neusnemen toe als je naar hoogte gaat.Zonnebrand en huidbeschadigingvan oren neus zijn een pijnlijkprobleem.Veranderingen in het binnenoorlokken symptomen vanduizeligheid uit die vaakvoorkomen bij AMS.Een van de meestvoorkomende problemen opgrote hoogte is een verstopteneus. Hoewel dit een kleineontbering lijkt alslevensbedreigende problemenop de loer liggen, verstoort eenverstopte neus het normale,essentiële proces van verwarmenen bevochtigen van de lucht.Voor vertrek:• Zorg dat handschoenen een zacht,absorberend stuk hebben over deduim – voor neus afvegen!• Pak zakdoekjes, hoge factor sunblock en crème inREIZEN OP GROTE HOOGTE 26DE OREN / NEUSAls het warm en vochtig makenvan ingeademde lucht faalt, leidt dittot keelpijn, persisterende hoest ofschade aan de delen van de longdie essentieel zijn voor de normalepassage van zuurstof.Op hoogte:• Duizeligheid kan een teken zijn vanAMS• Draag een hoofddeksel met brederand en gebruik sunblock op oren,neus, binnenkant neusvleugels• Snuit regelmatig je neus• Gebruik een crème (bv Vaseline)om uitgedroogde, gebarsten huid tebeschermenEen verkouden klimmer met een loopneus bracht 2 dagen door op gletsjers ensneeuwvelden toen hij Ramtang beklom. Het gereflecteerde zonlicht verbranddede onderkant van zijn neus omdat sunblock er af was gespoeld. Het kostte bijnaeen week om geheel te herstellen.

27 REIZEN OP GROTE HOOGTEDE VOORTPLANTINGS ORGANENDames; acclimatisatie zorgt vooreen toename van de ijzerrijkebloedcellen in het lichaam. Als jehevige menstrueert, bespreek danijzersupplementen met je doktervoor vertrek. Als je reist kunnenmenstruatie en weggooien vanmaandverband een probleem zijn.Menstruatie kunnen wellichtgereguleerd worden dooranticonceptie. Dit vraagt planning.Het risico op bloedstolsels in debenen kan verhoogd zijn als decombinatie-anticonceptiepil wordtgebruikt op hoogte. Dit risico is heellaag in een fitte, actieve, nietrokendevrouw tenzij je langer daneen week boven 4500 m blijft. Veelvrouwen gebruiken ‘de pil’ voormenstruatiecontrole.Progesteron is veilig op elkehoogte en is verkrijgbaar als de‘minipil’. Als injectie of spiraaltje(Mirena) kan het tevensmenstruaties voorkomen.Dames en heren ; condoomsgeven geen volledige beschermingtegen ziekten. Onthouding werktaltijd. Gooi condooms fatsoenlijkweg want het verteren duurt velejaren. De organen van een kindworden in de eerste 3 maanden inde baarmoeder gevormd. Het isbeter om in deze periode grotehoogte te voorkomen.Voor vertrek:• Plan anticonceptie enmenstruatiecontrole 6 maandenNa een succesvolle tocht naar de top van Kilimanjaro (5895m), vierde een reizerdit met een tour langs de Afrikaanse kust en spelparken. Hij vermeed malariamaar kwam HIV positief thuis.Een verstoorde slaap tijdens deeerste nachten op hoogte isgebruikelijk en normaal. In slaapkomen kan lang duren, frequentwakker worden en het gevoelhebben dat niet goed geslapen tehebben. Slecht slapen kansamenhangen met hoe je lichaamzich aanpast.Als jeacclimatiseert,verbetert deslaapmeestal.Mensen metAMS slapenslecht,mogelijkduidend op een slechteacclimatisatie.Andere zaken zoals kou, iemanddie snurkt of een oncomfortabelVoor vertrek:• Investeer in je slaapcomfort – eengoede kwaliteit slaapzak en –mat• Neem oordopjes mee• Als je behandeld wordt voorobstructief slaap apnoe, ga naareen slaapspecialistREIZEN OP GROTE HOOGTE 28SLAPENbed of tent kunnen ook eenprobleem zijn. Hoogte zorgt er ookvoor dat je vaker moet plassen.Veel veranderingen komenomdat je meer ademt. Bij sommigemensen kan dit ‘periodiek ademen’veroorzaken. Snel ademen wordtgevolgd door korte adempauzes,waarbij je soms wakker wordt. Ditkomt veel voor boven 2800m enbijna iedereen heeft het boven5000m. Los van de ongerustheidvan je tentgenoot, schijnt het nietschadelijk te zijn en wordt het beternaar mate men acclimatiseert.Snurken kan erger worden doordroge, stoffige lucht maarnachtelijke blokkade van deluchtwegen op zeeniveau(‘obstructief slaap apnoe’) lijkt ophoogte niet te verergeren.Op hoogte:• Verwacht dat je meer slaap nodighebt• Overweeg caffeine en alcohol laatop de dag te vermijden• Als slapen niet verbetert na eenpaar nachten, overweeg te dalenom te acclimatiserenIk sliep zo slecht! Mijn tentgenoot stond ‘s nachts elk uur op om te plassen!

29 REIZEN OP GROTE HOOGTEKINDEREN OP HOOGTEKinderen hebben dezelfdeproblemen op hoogte alsvolwassenen, maar het lastiger tezeggen wanneer ze het hebben. Jemoet langzaam klimmen om teacclimatiseren.Jonge kinderen kunnen nietzeggen hoe ze zich voelen. Deverzorger moet zich laten leidendoor hun doen en laten, eten,drinken, spelen. Als dit minder isdan anders, moet je uitgaan vanVoor vertrek:• Bespreek je plannen met je dokterminstens 3 maanden voor vertrek.• Denk aan: kleding; schoon water,vreemd dieet, zonnebrand,zonnebril, voorkomen van vervelingen stel realistische doelen.• Bedenk hoe je hulp krijgt als je kindernstig ziek wordt en wie voor zezorgt als jij ziek wordt.• Wees er van verzekerd dat het eenverstandige vakantie samen met dekinderen.hoogteziekte enop dezelfdehoogte blijven ofafdalen tot hetbeter gaat.Ouderekinderen kunnensymptomen vanAMS beschrijvenzoalsvolwassenen. Gaervan uit dathoogte deoorzaak is en blijfop dezelfdehoogte of daal af tot het beter gaat.Op hoogte:• Behandeling van kinderen methoogteziekte is het zelfde als voorvolwassenen. Kinderen beneden de40 Kg hebben een lagere dosisnodig.• Neem een kaart met het gewicht,medicijnen en dosis mee.• Onthoud afdalen is de bestebehandeling.Tommy van 4 werd meegenomen naar Colorado’s Arapahoe Basin ski resort op3,290m. Hij had plezier met vriendjes lager in de valei maar was onrustiggedurende de eerste nacht. De volgende dag was hij niet lekker en weigerdemaaltijden. Toen hij niet lekker werd is hij naar de dokter gebracht die AMSdiagnosticeerde. Het advies was afdalen en in de vallei knapte hij in 6 uur op.Als u (of uw reisorganisatie)dragers inhuurt voor uw vakantie,dan bent u verantwoordelijk voorhen. U dient rekening te houdenmet hun gezondheid en veiligheid.Hun gezondheid is minstens zobelangrijk als de uwe. Dragers dietrekkings doen leven niet altijd ophoogte. Zij kunnen ookhoogteziekte krijgen. Vroegerwerden zieke dragers als nutteloosbeschouwd, betaald en naar huisgestuurd. Vele kwamen om tijdensde afdaling. The InternationalREIZEN OP GROTE HOOGTE 30DRAGERSPorter Protection Group (IPPG)hebben heldere standpuntenopgesteld die iedereen zou moetennaleven. Deze houden mede in:• Goede kleding en schoeisel• Goede schuilplaats, eten en drinken• Medische zorg en levens verzekering• Bijstand bij de afdaling wanneer ziek• Niet te zware last om te dragenVragen voor uw reisorganisatie (ofu zelf)1. Volgt de organisatie waarmee u eentrekking wil doen de IPPG richtlijnen?2. Wat is hun beleid t.a.v. de uitrustingen kleding voor dragers?3. Hoe is de reisleiding getraind omtoe te zien op het welbevinden vandragers?4. Wat is het beleid t.a.v. training vanlokaal personeel om er op toe te ziendat de dragers goede zorg krijgen?5. Wordt er gevraagd naar debejegening van dragers in hetevaluatie formulier?Kulbahadar, een 33 jarige drager werd achtergelaten toen hij te ziek was om zijnlast te dragen in het Everest nationale park. Later werd hij comateus aangetroffendoor een andere trekking groep. Uiteindelijk verloor hij zijn voeten door bevriezing.Hij heeft nooit de naam geweten van de organisatie waar hij lasten voor droeg.

31 REIZEN OP GROTE HOOGTEWAT TE DOEN IN EEN NOODGEVAL• Het feit dat u dit hoofdstuk leest,betekent dat u iets van plan bentof er is iets misgegaan. Wat erook is, het belangrijkst is om nietin paniek te raken. Het volgendeis bedoeld om je te helpen bijeen noodgeval.• Zorg dat iedereen veilig is –jijzelf, de gewonden, de rest vande groep. Als iemandondertemperatuur heeft, kunnenanderen dat ook hebben. Ganaar een veilige plaats. Wordtgeen nieuw slachtoffer.• Laat één iemand de leidingnemen• Verzamel benodigde informatie.Gebruik ‘ETHANE’ als gids.• Communiceer. Hoe eerder omExact location.Type of incident.Hazards to rescuers.Access to the incident.Number of injured / ill.Equipment required.hulp gevraagt wordt, hoe beter.Radio en telefoon werken somsniet in de bergen. Noem eerst jelocatie (zodat men weet waar jebent). Wees nauwkeurig.• Help gewonden zo goed je kunt.Prioriteer op basis van deverwonding. Basale eerste hulpis oké. Met een simpele spalk engeruststelling kom je ver.• Maak een evacuatieplan – lokaaltransport, dragen of helikopter• Houdt iedereen warm en veiligtot er hulp is– het kan minuten,uren of dagen duren.Helicopter Landing Zone• Stevige, vlakke ondergrond (ofhooguit 10 0 steil), ca. 100 passendiameter.• Haal voorwerpen en personen wegvan de plaats.• Markeer met ‘H’ d.m.v stenen, ofgebruik een lantaarn of opvallendekleding om te seinen.• 1 persoon dirigeert de helikopterdoor een Y gebaar te maken.• Ga niet naar de helikopter totdat debemanning toestemming geeft.Vul zoveel mogelijk in voor uweggaat. Het bevat waardevolleinformatie voor de reddingsdiensten voor de verdere behandelingvan de gewonden.Voor de groep:Preciese lokatie:Soort ongeval:(wat is er gebeurd)Gevaren in het gebied:Bereikbaarheid van het gebied:(hoe kom je er)Aantal gewonden:Benodigde uitrusting:REIZEN OP GROTE HOOGTE 32ONGEVALLEN FORMULIERVoor elke gewonde:Naam:Tiid: Datum:Geboorte datum:Allergieën:Medicatie:Medische voorgeschiedenis:Tijd vanelaaste maaltijd / drank:Wat er gebeurde:Verwondingen:Naam van registrator: Handtekening:Gegeven behandeling:

33 REIZEN OP GROTE HOOGTEPILLEN & DRANKJESGa niet naar hoogte zonderbepaalde medicijnen. Sommigemoeten alleen op voorschrift enadvies van een doktergenomen worden.Sommige kunnen je levenredden, andere verzachtensymptomen en maken jetrip aangenamer.Hieronder volgt eenkorte lijst van medicijnenvoor gebruik op hoogte.Gebruik dit als beslishulp,maar medisch adviesVoor vertrek:• Bespreek met je arts wat jemeeneemt en hoe je het moettoedienen• Koop medicijnen thuis. Jeapotheker heeft alles behalvezuurstof. Medicijnen zijn eldersgoedkoper, maar mogelijk nep.• Bevestig allergieёnverandert soms, dus check voordatje vertrekt.Op hoogte:• Zorg dat jij je medicijnen en eenbrief van je arts hebt• Neem gelabelde medicijnen inmakkelijk te openen zakjes met rits.Bewaar ze op 2 plaatsen voor gevalvan verlies• Neem ze altijd in met water, danwerken ze beter.Ik werd in mijn schouder gestoken. Drie minuten later kreeg ik jeuk. Een minuutdaarna viel ik in iemands armen alsof het licht uitging. Het team riep om onzemedische kit. Zuurstof, adrenaline, antihistamine en een infuus werden binnenenkele minuten gegeven. Een uur later begon ik te herstellen. De volgende dagkon ik de tocht vervolgen. Ik dank mijn leven aan de snelle hulp van onzeteamdokter. Ik draag nu altijd een EpiPen voor als ik weer gestoken word.REIZEN OP GROTE HOOGTE 34Probleem Medicijn DoseringAMS Paracetamol500mg tablet, 2 tabletten 4 keer per dagHoofdpijn en / or ibuprofen 400mg tablet, 1 tablet 3 keer per dagAMS Metoclopramide 10mg tablet tot 3 keer per dagmisselijkheid of Prochlorperazine 1 tot 2x5mg tabletten tto 3 keer per dagAMSPreventieAcetazolamideEen halve 250mg tablet 2 keer per dag,start 24 u voor stijgen (dus 125 mg,2dd)HACE Zuurstof Continu inademend - cylinder ofdrukzakDexamethasone- Corticosteroid8 - 16mg per dag verdeeld in doses,voor 5 dagenAcetazolamide250mg tablet, 1 tablet 3 times a dayHAPE Zuurstof Continu inademend - cylinder ofdrukzakNifedipine20mg ret tabletten 2 keer per dagAcetazolamide250mg tablet, 1 tablet 3 keer per dagDiarree Ciprofloxacin 750mg 2 keer per dagof Azithromycin Capsules kuur voor 3 dagenLoperamide2mg capsules tot 8 keer per dagUitdroging Oral Rehydration in 200ml gekookt en gekoeld waterSolution (ORS)Infecties Amoxycillin 250mg 3 keer per dag voor 5 dagenen / of Metronidazole 200mg 4 keer per dag of zoalsvoorgeschreven door de dokterCough codeine 10-20mg elke 4 –6 uurKeelpijn Keelpastilles met verdoving b.v. BenzocaineDroge huid– Lipbalm & zonnebrand Met tenminste SPF 15 - huidfactorlippen Vochtinbrengende cremeVerstopteneus Xylometazoline Nasal sprayKoorts lip Aciclovir 5% cream - 5 keer per dag 5 dagen

35 REIZEN OP GROTE HOOGTEZUURSTOFGebrek aan zuurstof veroorzaakthoogteziekte, de enige echteoplossing is om meer zuurstof tot ute nemen. Dit kan eenvoudig doorAF TE DALEN, en als datonmogelijk is, zijn er 2 manierenom meer zuurstof te krijgen ophoogte.(1) Uit een zuurstofflesZuurstofcilinders kunnen passendgemaakt worden door een masker.Je doet het masker op en ademt dezuurstof in, vermengd metomgevingslucht. Als je een‘constant flow’ kit gebruikt (zuurstofstroomt continu) met 2 liter perminuut, gaat een fles van 300 liter2,5 uur mee. Als je een ‘demandflow’ kit gebruikt (zuurstof stroomtalleen bij inademen), gaat dezelfdefles 6 tot 9 uur mee.(2) In een drukzakMensen met AMS, HAPE of HACEkunnen in een ‘zak’ geplaatstworden, te weten een PortableAltitude Chamber, Certec of‘Gamow zak’. De zak wordtopgepompt om de druk in de zak tevergroten, zodat het lijkt alsofiemand op een lager hoogte is.Men moet er 1 uur in blijven, somslanger. Het hoofdeinde omhooghelpt bij ademen. Hoewellevensreddend,zijn erproblemen:• Moeilijk pratenmet persoonerin.• Eenbewusteloospersoon heefthulp nodig.• Trommelvliezen beschadigen• De lucht moet ververst worden.• Herstel vaak van korte duur.Een stel besloot Kilimanjaro te beklimmen (5895 m) via de Mangaru route. Na 2dagen bereikten zij de Horombo Hut (3760 m). Binnen 2 uur begon de echtgenootzich kortademig te voelen. In de nacht hoestte hij roze sputum op en raaktebewusteloos. Hij had HAPE en werd voor 4 uur in een ‘Gamow zak’ geplaatst. Hijkwam er bovenop en daalde af met hulp van dragers. In het ziekenhuis hersteldehij geheel.REIZEN OP GROTE HOOGTE 36MEDISCHE VOORGESCHIEDENISMensen gaan naar hoogte methun medische voorgeschiedenis.Als je aan een ziekte lijdt, moet jemet je arts bespreken of je wel ofniet naar hoogte zou moeten gaanen als je gaat, hoe je voor jezelfmoet zorgen.Bij elke ziekte is er een verhoogdgezondheidsrisico in afgelegengebieden. De kunst is om dit zoklein mogelijk te maken. Weesbereid om geheel of gedeeltelijk jereis op te geven voorveiligheidsredenen.Voor vertrek• bezoek je dokter/specialist minstens 6 maanden voor de reis. Zoek uit wat derisico’s van je ziekte op hoogte zijn.• Maak een medisch plan en welke hulp je nodig hebt. Zoek uit welke hulpmedische hulp beschikbaar is. Bedenk wat je doet als het misgaat.• Maak een contactpersonenlijkst voor thuis/waar je naartoe gaat.• Maak iedereen bewust van je ziekte, symptomen en behandeling. Je ziekte kaniedereen in de groep beїnvloeden• Regel EHBO-training voor jezelf en zonodig anderen• Maak een doosje met je medicijnen. Maak duidelijke labels en instructies. Zorgvoor reserves en verdeel over meerdere personen.• Vraag je arts om een brief te maken waarin je ziekte, behandeling encontactinformatie staan (zonodig vertalen)• Vertel je reisverpleegkundige over je ziekte voorafgaand aan vaccinaties, etc.• Regel ziektekostenverzekering die je ziekte en risico van de reis dekt. Het kanmoeilijk,duur of onmogelijk zijn om te dekken wat sommigen willen.Op hoogte:• Draag altijd je medische informatiebrief/MedicAlert-armband• Schrijf elke dag op welke medicijnen je neemt en verandering in je conditie• Als klachten verergeren, stijg niet verder, overweeg de mogelijkheid vanhoogteziekte en daal af als dat nodig is.• Wees naar anderen toe eerlijk over veranderingen in je conditie• Zorg voor je familie, vrienden en andere reizigers

37 REIZEN OP GROTE HOOGTEDIABETESVoor vertrek:• Laat door een oogtest doen (ook oogspiegelen). Indien er oogbeschadiging is, gadan niet heel hoog• Bezoek een specialist als je een slechte bloedsomloop of zenuwbeschadiginghebt• Zorg voor goede bloedsuikercontrole in de voorgaande maanden• Regel een robuuste glucosemeter (en reserve) die tegen hoogte en kou kan• Zoek uit wat je zal eten. Plan je dieet.• Neem reserve insuline mee voor als je benodigdheden veranderen• Oefen je diabetes-management in zware condities• Leg contact met “Mountains for Active Diabetics’ (MAD).Op hoogte:• Neem altijd nood-glucose, glucosemeter en medicatie mee.• Voorkom het bevriezen van insuline, bv in je zak dicht tegen de huid.• Vermijdt infecties. Haal snel hulp bij ziek zijn. Insuline nooit stoppen.• Onthoudt dat door inspanning insulinebehoefte afneemt en door rust toeneemtHARTAANDOENINGEN EN HOGE BLOEDDRUKVoor vertrek:• Laat je hart controleren en vraag advies over nood-medicatie bij pijn op de borst.• Zorg voor een stabiele en acceptabele bloeddruk voor vertrek.• Leer over problemen met bloeddrukmedicijnen bij inspanning, hoogte en kou.Op hoogte:• als je je niet goed voelt, stijg niet verder, overweeg afdalen. Zeg het tegen jereisgenoten.ALLERGIE/ANAFYLAXIEAls een anafylactische reactie behandeld is, kan het zonder waarschuwing binnen24 uur terugkomen. Zoek zo snel mogelijk medische hulp.Voor vertrek:• Zorg voor adrenaline, antihistamine en steroïden.Op hoogte:• Draag Medic/Alert-armband/ketting met allergieёn erop (SOS ketting).• Draag altijd uw auto-injector (EpiPen) en weet hoe die te gebruiken, leg hetanderen ook uit.REIZEN OP GROTE HOOGTE 38LONGZIEKTENVoor vertrek:• Weet dat zelfs milde kortademigheid thuis, ernstig kan zijn op hoogte.• Zorg dat de vaccinaties “up to date” zijn en overweeg de griepprik.• Zorg voor een goede vorm op, begin laag op en laag inspanningsniveau.Op hoogte:• Stijg langzaam zonder te haasten.• Voorkom problemen – doe rustig aan, neem medicijnen en daal zo nodig af.ASTHMASommige mensen hebben meer last want kou en inspanning kunnen aanvallenuitlokken. De meesten hebben minder last door toename van lichaamseigensteroïden en minder blootstelling aan pollen.Voor vertrek:• Ga niet tenzij je astma stabiel is.• Zorg dat de vaccinaties “up to date” zijn en overweeg de griepprik.• Neem reserve inhalatie medicatie/voorzetkamers en steroïden mee.• Ken uitlokkers van astma en probeer ze op reis te vermijden.• Zorg voor een goede vorm op, begin laag op en laag inspanningsniveau.Op hoogte:• draag al je inhalatie medicatie altijd bij je.• voorkom problemen door rustig aan te doen, medicatie te nemen en zo nodig afte dalen.• vermijdt ontstekingsremmers (zoals aspirine en ibuprofen).EPILEPSIEVoor vertrek:• zorg dat je epilepsie stabiel is. Beoog minstens 6 maanden aanvalsvrij te zijnvoor vertrek• houdt rekening met zaken als autorijden, zekeren en zorg dat je kameraden vande problemen af weten• Kijk of anti Malaria-medicatie samen gaat met je eigen medicatie.Op hoogte:• Vermijdt ziekte – het kan je medicatie beїnvloeden.• Ken je epilepsie-uitlokkers (bv. alcohol, vermoeidheid) en vermijdt ze.• Epilepsiemedicijnen kunnen slaap en coördinatie beїnvloeden. Dit kan ook doorhoogte gebeuren, daal bij twijfel af.• Bedenk dat aanvallen op sommige plaatsen gevaarlijk zijn en dat je na eenaanval rust nodig hebt.

39 REIZEN OP GROTE HOOGTEGEZONDE OMGEVINGDe natuur ophoogte iskwetsbaar.Natuurlijkeprocessenverlopen zeerlangzaam enschade duurtlanger om teherstellen.Thuis zijnwater,brandstof,voedsel en toiletwegwerpartikelenzelden een probleem. Op hoogtemoeten we verantwoordelijk zijn.Onze daden beïnvloeden de lokalebevolking en reizigers na ons.Houd rekening dat sommigegastheren met hun kwetsbaremiddelen tot het uiterste gaan ommoderne faciliteiten te verschaffenom hun gasten blij te maken.Water is spaarzaam:• Vervuil geen rivieren• Vermijdt warme/koude douche –een bak water is voldoende• Gebruik een aardetoilet, niet eenspoeltoiletVoedsel groeit moeizaam:• Koop voedsel waar voldoende is• Mensen verkopen soms hunwinterrantsoenHout is kwetsbaar:• Zorg dat je al je brandstofmeeneemt – voor iedereen• Ontmoedig de leiding om hout teverzamelen en te verbranden• Ondersteun boomplantprojectenAfval is een groot probleem:• Koop geen water in flessen –lege flessen kunnen nergensheen• Neem alles mee wat je bij je had.Laat verpakking thuis• Gooi batterijen thuis weg• Weet wat er met afval van degroep gebeurt en stop slechtgedrag• Gebruik diepe gaten in de grond.Begraaf poep diep (of neem hetmee), afbreken kan jaren duren.• Plan het weggooien vanmaandverbandFlora en Fauna zijn aangepast aankwetsbaar leven op grote hoogte:• Ontwortel geen planten• Vermijdt beschadiging vankwetsbare grond• Bescherm al het wildREIZEN OP GROTE HOOGTE 40AANBEVOLEN LITERATUURThe High Altitude Medicine Handbook, by Drs Pollard & MurdochBugs, Bites, and Bowels, by Dr Wilson-HowarthAltitude Illness: Prevention & Treatment, by Dr Stephen BezruchkaPocket First Aid and Wilderness Medicine, by Drs Jim Duff and PeterGormley

41 REIZEN OP GROTE HOOGTEHANDIGE WEBSITESREIZEN OP GROTE HOOGTE 42CREDITSDe Nederlandse Klim en BergsportVereniging (NKBV) www.nkbv.nl/nkbv/voorlichting/medischWerkgroep hoogte fysiologie Nederland (WHFN) www.hoogtegeneeskunde.nlCertec www.certec.eu.comEpilepsy action website www.epilepsy.org.uk/info/sportsandleisure/indexForeign & Commonwealth Office travel advice www.fco.gov.uk/travelFrostbite www.christopherimray.co.uk/highaltitudemedicine/frostbite.htmGamow Bag www.chinookmed.comGeneral travel information www.fitfortravel.nhs.ukInternational Porter Protection Group (IPPG) www.ippg.net/guidelines/index.htmlInternational Society for Mountain Medicine (ISMM) www.ismmed.org/np_altitude_tutorial.htmKathmandu Environmental Education Project (KEEP) www.keepnepal.orgMEDEX www.medex.org.uk- has a full list of UK doctors holding the UIAA Diploma of Mountain MedicineMountains for Active Diabetics (MAD) www.mountain-mad.orgOxygen (constant flow system) www.topout.co.uk and www.poisk-ltd.ruOxygen (demand flow system) www.summitoxygen.comPortable Altitude Chamber (PAC) www.treksafe.com.auUnion Internationale des Associations d’Alpinisme (UIAA) www.uiaa.ch/index.aspxMedex would like to thank the following for their written contributions:Damien BaileyDenzil BroadhurstMike BrookesKeith BurgessSimon CurrinGerald DubowitzDavid GeddesSandra GreenDavid HillebrandtThe Joints / MusclesFinding out about High Altitude,What is High Altitude, Where inthe World is High?, Europe,North & South America, Africa,Asia, Acclimatisation, TheEffects of Altitude, AcuteMountain SicknessWhat to do in an EmergencySleepPrefaceThe Heart / Blood, SleepThe Mouth / TeethThe Joints / MusclesHAPE, HACE, The Stomach /Bowels, The Kidney / Bladder,The Reproductive BitsMark HowarthOlly KempJuliette LevementMandy JonesIan ManovelAlex Martin-BatesDan MorrisStephan SandersEli SilberChris SmithJill SutclifeHenriette Van RuitenCatharine WilsonJeremy WindsorMedex would like to thank the following for their case studies:Jim Duff, Gill Macquarie, Martin Rhodes, Ronnie Robb, Jacky SmithThe Eyes, Healthy EnvironmentThe LungsThe Lungs, SleepSleepPills & PotionsPre-Existing ConditionsThe EyesChildren at High AltitudeThe BrainEurope, HAPE, HACE, Porters,Healthy EnvironmentHealthy EnvironmentThe ExtremitiesAfrica, Australasia, Antarctica,Acute Mountain Sickness, TheLungsThe Ears / Nose, OxygenMedex would like to thank the following for their photographs:Bruce BricknellDenzil BroadhurstSimon CurrinDiana DeplaGerald DubowitzRachel HamiltonDavid HillebrandtAnnabel NickolGill MacquarieNick MasonRonnie RobbStephan SandersDorje SherpaPage 33Page 17, 23Page III, 9, 10, Back coverPage 24Page 12, 14, 20, 26, 41Page 6Page 25, 27Page 7Page 4, 40Page 2Page 13Page 1, 3,Page 8Chris SmithJacky SmithCatharine WilsonJim DuffFront cover, Page II, 5, 11,15, 19, 21, 22, 28, 30, 31, 39Page 29Page 42Page 35Medex would also like to thank:All those who commented on the booklet draftsThe UIAA for their supporting grantEditors:General: Denzil Broadhurst, Chris SmithMedical: Simon Currin, David Hillebrandt, Jim Milledge, Paul RichardsThis translation by:Martijn Groenendijk, Remco Berendsen

43 REIZEN OP GROTE HOOGTEDAGELIJKSE AMS SCORESREIZEN OP GROTE HOOGTE 44PERSOONLIJKE GEGEVENSHeadache, Guts, Fatigue, Dizziness, Sleeping, TOTAL Score 0=Fine to 3=Worst1413121110987654321HG F D S T H G F D S TDay AltMorningEveningNotesAMS ScoreNAAM: U kan een pasfototoevoegen aan dezepagina.GEBOORTEDATUM:CONTACTPERSOON:MEDICIJNEN:ALLERGIEËN:BELANGRIJKEMEDISCHEPROBLEMENbv. suikerziekte,hogebloeddrukBEHANDELINGSINFORMATIE:VERZEKERINGSGEGEVENS:

TRAVEL AT HIGH ALTITUDEJe droomreis aan het plannen, een avontuurlijke vakantie, skieen in hethooggebergte, of een klimexpeditie?Dit boekje is geschreven om u te helpen begrijpen dat uw lichaam zichaanpast aan de hoogte en de ijle lucht. Dit boekje zit vol informatie, tipsen verhalen om u te helepn genieten en gezond te blijven tijdens uw reis.Het behandeld vooral ook de ernstige hoogteziekten die nog altijddodelijk kunnen zijn voor diegene die niet voorbereid zijn.Dit boekje wordt aanbevolen door:Association of British Mountain Guides (BMG)British Mountaineering Council (BMC)International Mountaineering and Climbing Federation (UIAA)