De-Bedoeling-AO-Magazine-46

Koers naar De Bedoelingmet HaarlemmermeerTekst: Martine van Dijk, A+O fonds Gemeenten/ Fotografie: Kees Winkelman

De gemeente Haarlemmermeer is gestart met een nieuwekoers. Een koers waarbij klantgerichtheid een belangrijkeplek inneemt, maar waarbij het vooral gaat om de waardevoor de (lokale) samenleving. Een koers waarbij gekekenwordt naar de bedoeling en wat minder naar de systemen diezeggen hoe we moeten handelen. Het boek van Wouter Hart,‘Verdraaide organisaties’ gaat precies over dit fenomeen. Hetfenomeen van uitgaan van de bedoeling, de pijl in de juisterichting. Naast de gedachten over dit principe met de auteurvan dit boek, legt Arjen van der Meulen, organisatieadviseurbij de gemeente Haarlemmermeer uit hoe de bedoeling bijhen in de organisatie tot zijn recht komt. Wat is de aanleiding?Hoe werken zij aan deze koers? Wat zijn de valkuilen?Wat is nu de bedoeling?We leven in een boeiende tijd vol dynamiek. Het is de tijd vande participatiesamenleving en de tijd waarin overheidstakensteeds meer lokaal worden ingevuld. Het is daarom logischdat gemeenten bezig zijn met het nadenken over hun koers,zo ook in Haarlemmermeer. Iets meer dan twee jaar geledenstartte Carel Brugman als gemeentesecretaris. Na de eersteArjen van der Meulen:“Werken vanuit de bedoeling is meerdan klantgerichtheid, het gaat over dewaarde voor de samenleving, in welkevorm dan ook.“maanden presenteerde hij zijn beelden en visie op de opgavenvan de gemeente. Een hieruit voortvloeiend programma ishet versterken van het strategisch vermogen onder regie vanProf. Dr. Roel in ’t Veld, wat zorgde voor een groter bewustzijnop de strategische vraagstukken en stimuleerde de blik naarbuiten. Het was dan ook de voorloper op de nieuwe koers.De doorslaggevende factor voor de koersverandering kwamvanuit de behoefte van het College om de overhead en debeleidscapaciteit onder de loep te nemen. Brugman heeft dataangegrepen om dit in een bredere context te plaatsen en tevertalen in een nieuwe organisatiekoers.

Wouter Hart, schrijver van het boek ‘Verdraaide organisaties’,liep al lange tijd met het idee van werken vanuit de bedoelingin zijn hoofd: “We leven teveel in een systeemwereld.Alles wordt gestandaardiseerd en medewerkers wordenuitvoerders van protocollen. Daardoor verliest men debevlogenheid in zijn werk en wordt er voorbij gegaan aan demenselijke psychologie. De mens moet centraal staan, niet desysteemwereld.”Arjen van der MeulenHet vorige grote verandertraject (in 2006) in Haarlemmermeerhad de naam Focus: Klant! Arjen: “Klantfocus is uiteraardgoed, maar in ons contact met de samenleving gaat hetniet alleen over klantcontacten. Gemeenten zijn complexeorganisaties omdat ze rollen vervullen die soms op spanningstaan met elkaar. Een enkelvoudige strategie werkt danook niet.” De nieuwe koers, die uitgaat van ‘De bedoeling’,biedt hierin meer ruimte. “Werken vanuit de bedoeling ismeer dan klantgerichtheid, het gaat over de waarde voor desamenleving, in welke vorm dan ook.“Koersen in zijn simpelste vormHet boek van Wouter Hart heeft voor Haarlemmermeer eenbelangrijke rol gespeeld in het overbrengen van deze koers.“Door de eenvoud waarmee Wouter Hart het principe uitlegt,levert het juist iets extra’s op. Het maakt het begrijpelijkervoor iedereen. De denkwijze van Wouter zit ook in onze koers,dit was dus een enorme kans om zijn gedachten te gebruikenom de boodschap aan de collega’s over te brengen”, verteltVan der Meulen. Tijdens de lancering van de nieuwe koersheeft de schrijver een presentatie gegeven bij de gemeente.Ook wordt er een animatie gemaakt over het concept van debedoeling. “In het filmpje wordt uitgebeeld hoe we geneigd

Wouter Hart:“De mens moet centraal staan,niet de systeemwereld.”zijn houvast te zoeken in protocollen en regels en hoe we opweg zijn naar een nieuw soort vakmanschap, waarin meerruimte is voor de professional en met de bedoeling voorop.”Een verhaal wat ook in het boek van Hart duidelijk naar vorenkomt. Hart: “Het is een praktische zoektocht waarin wemoeten kijken hoe we het beste resultaat behalen binnen desamenleving. In plaats van alles te standaardiseren, moetenwe juist geloven in de dynamiek, in eigenaarschap en watmeer buiten de lijntjes kleuren. Ons afvragen wat de waardevan het project is en wat het van jou als persoon vraagt, dat isde bedoeling. We zouden met elkaar eens wat meer moetenreflecteren.”Wouter HartValkuilen en handvattenMaar hoe doen we dat? Hoe zorgen we dat de koers verbindten richting geeft? En welke struikelblokken kom je onderwegtegen? Arjen van der Meulen heeft duidelijk voor zich wat jeniet uit het oog moet verliezen: “Het gesprek met collega’s diehet werk doen is cruciaal. Zo was ik toch wel verrast hoeveelwaarde sommige collega’s hechten aan die systeemwereld.Het geeft meer dan alleen houvast. Binnen de overheidheeft het een enorme functie. Het biedt bescherming tegenwillekeur, bevordert de rechtsgelijkheid en zorgt voor een

etrouwbare overheid. Ze maken zich zorgen bij de gedachteom de systeemwereld aan te tasten en dat vind ik eenlegitieme gedachte. Uiteindelijk gaat het erom om zowel eenbetrouwbare als een effectieve overheid te zijn.”Vanwege een zeer kort tijdsbestek is het proces van ‘bovenaf’gestart. Arjen: “Omdat we met een relatief kleine groepcollega’s met de koers zijn gestart, zagen we dat er opsommige plekken afwachtend werd gereageerd. De uitdagingis om ook daar beweging te creëren vooral ook door aante sluiten bij hun werkpraktijk en (verbeter)initiatieven.Er gebeurt namelijk al veel conform de koers, een mooivoorbeeld zijn de LEAN trajecten. ‘De toekomst is er al’noemen we dat. Idealiter begin je zo’n veranderproces op dewerkvloer en nog beter zou het zijn om van buiten uit naar deorganisatie te kijken, het gaat tenslotte om vraagstukken dieplaatsvinden in de buitenwereld.” Wouter Hart legt nog eensde nadruk op deze buitenwereld: ”We moeten de krachten inde samenleving benutten. We moeten goede burgerinitiatievenomarmen en minder snel geneigd zijn om ‘nee’ te zeggen. Hetgaat erom welke waarde het toevoegt aan de maatschappij,niet om de regels.”

Invloed van decentralisatiesBij de decentralisaties in het sociaal domein draait het vooralom systeemverantwoordelijkheid. Dat is boeiend in relatietot de koers waarin de bedoeling voorgaat op het systeem.Hierdoor kan spanning ontstaan. “Vooral als er een incidentplaatsvindt, is de reflex begrijpelijk om protocollen aan tescherpen en dat is nou juist wat we niet willen. We moetenbeter leren omgaan met tragiek op een andere wijze dan hetdirect te willen oplossen via nieuwe regels en toezichtsystemen”,zegt Arjen. Hart: “De decentralisaties vragenradicaal ander gedrag van gemeenten als opdrachtgever. Ikdenk dat we ons moeten focussen op het ondersteunen vande burger, de burger die het echt niet zelf kan. We moetenernaar streven dat niemand tussen wal en schip valt. Dat is debedoeling.”Samen onderweg naar de bedoelingDe nieuwe koers zal niet in een dag uitgevoerd worden.Van der Meulen: “Voor een deel is het planmatig maar werichten ons vooral op het op gang brengen van een bewegingvia activiteiten en veel communicatie. Dat deel is volledigWouter Hart:“We moeten goede burgerinitiatievenomarmen en minder snel geneigd zijnom ‘nee’ te zeggen. Het gaat eromwelke waarde het toevoegt aan demaatschappij, niet om de regels.”procesgericht, waarbij we de resultaten niet opleggen. Weweten nog niet welke groei en bloei het in welk tempo gaatlaten zien. We hebben voor dit deel een fantastisch kernteamvan interne collega’s. Zij werken nauw samen met de directieen ‘voeden’ dus de organisatie via verschillende activiteitenzoals Koerscafé ’s, workshops en ‘Meet and Eat’, waarbijtwee collega’s met elkaar tijdens de lunch in gesprek gaanover de koers. Uiteindelijk gaan we ervoor dat de koers