rAntGroen 26 : april - juni 2008 - Welkom op de site van Natuurpunt ...

More documents

Recommendations

Info

StudieVleermuistellingen Fort 7 (2001-2008)403530252015105029-12200121-12200207-02200405 02200505 02200610 02200709 022008LaatvliegerRosse vleermuisGrootoorvleermuis GewDw ergvleermuisondetermineerbaarMeervleermuisFranjestaartWatervleermuisBaardvleermuisANB richt vleermuizenkelders in op het FortHet nieuwe Agentschap voor Natuur en Bos heeft deze winter op Fort 7, vijf oude munitie-opslagplaatsen uit de tweedewereldoorlog ingericht als vleermuiskelder.Via een vernuftig dubbeldeurssysteem met kleine invliegopeningen hoopt mende vochtigheid en de temperatuur in deze kelders zo stabiel en optimaal mogelijk te houden voor overwinterende vleermuizen.We kijken allen uit naar het resultaat en danken ANB in het bijzonder voor deze geapprecieerde inspanning.Zeer zeldzaam Blauwgroen trechtertje in TerhagenLucy de Navefoto: Karl HellemansHugo en WimTijdens een van de tochten betreffende de kadervorming dievoortvloeit uit de paddenstoelencursus van onze afdeling ingerichtdoor Catherine Vandercruyssen trekt elke vrijdagvoormiddag eengroep gelijkgestelde zielen onder leiding van Hans Vermeulen naareen of ander gebied.Op 1 februari gingen we zo naar het zandige natuurgebied vanTerhagen, op zoek naar lichenen (korstmossen).Geknield over een plekje bekermossen van het geslacht Cladoniavonden we een zestal niet meer dan 2 cm hoge blauweplaatjeszwammen, die ons van het geslacht Omphalina schenen endan door Hans als het Blauwgroen trechtertje - Omphalina chlorocyanea(Pat.) Singer - werden gedetermineerd.Het Blauwgroen trechtertje kan echter verward worden met Omphalinacyanobrunnescens Imler, maar van deze soort zijn de sporengroter. Ik nam een exemplaar van onze vondst mee en maakteer een exsiccaat van. Microscopisch onderzoek in de KoninklijkAntwerpse Mycologische Kring, waarbij de lengte en de breedtevan de sporen werden gemeten, bevestigde de correctheid van dedeterminatie.Terhagen is, voor zover mij bekend, de 4de vindplaats in Vlaanderenvan deze paddenstoel. Het allereerste exemplaar werd door debefaamde mycoloog Louis Imler in 1960 in Turnhout gevonden,de tweede maal werden ze in 2004 op 3 plaatsen op de Koeheide inBertem gesignaleerd en vorig jaar vond Roosmarijn Steeman ze inde Pijnvenheide te Overpelt.Paddenstoelen van het geslacht Omphalina zijn saprofyten die opde bodem of op hout leven, meestal in open, droge plaatsen. Sommigesoorten groeien op mossenof korstmossen (parasitisch?). Anderevormen samen met bepaaldealgen een korstmos: Omphalinaericetorum (Gewoon veentrechtertje),Omphalina velutina (Grauwveentrechtertje) en Omphalinahudsoniana (Paarssteelveentrechtertje).Waar de zwam bij demeeste korstmossen een ascomy ceet is, zijn het hier basidiomyceten.Omphalina chlorocyanea groeit op licht zure zandgrond tussenkor te mossen en korstmossen op open, droge plaatsen (somsonder spar of den). In Nederland is de soort opgenomen in deRode lijst, in Vlaanderen wordt hij niet vermeld in de Rode lijst(Walleyn & Verbeken 1999).Naar ik gehoord heb zou onze vindplaats moeten verdwijnen omdatmen er een golfterrein wil aanleggen, en dat stemt me droevig.ReferentiesImler Louis, 1986, Omphalina cyanobrunnescens; Sterbeeckia nr.14, AMKLudwig Erhard, 2001, Pilzkompendium (Band I); IHW-Verlag,EchingNoten Leo, 2007, Het Blauwgroen trechtertje: AMK Mededelingen2007.2 blz. 45www.koeheide.be/paddestoel.htmvan Herk Kok & Aptroot André, 2004, Veldgids Korstmossen;KNNV Uitgeverij, UtrechtrAntGroen - 28
Waar komt de metaalkleur op onze waterenvandaan ?IJZERBACTERIËN - Een ‘weetje’ doorprikt!Etienne Mahieu (Natuurpunt Nete & Aa)Op plaatsen met veel stilstaand ijzerhoudend water zien we vaakeen metaalblauw vliesje op het wateroppervlak verschijnen:“ijzerbacteriën” luidt dan vaak de identificatie. Een lid van hetKoninklijk Antwerps Genootschap voor Micrografie wilde die bacteriënwel eens zien en maakte een preparaat van dit vliesje. Zelfsmet de grootste vergroting (1200 x) kon hij onder de microscoopgeen bacteriën vinden!Nu onze beekjes en moerassen nog niet overwoekerd zijn door dezomervegetatie kun je er niet naast kijken: de roodbruine neerslagop de bodem van sommige plassen en grachten. Het ligt voor dehand dat we hier met een ijzerhoudende afzetting te doen hebben.Wanneer kwelwater of doorstromend water rijk is aan opgelostijzer, dan komen de zgn. “ijzerbacteriën” in actie. Deze protistenkunnen het opgelost tweewaardig ijzer oxideren tot driewaardigijzer en daarvoor gebruiken zij het in dat water opgeloste zuurstofgas.De bij die oxidatie vrijkomende energie dient dan voor hetin stand houden van hun metabolisme en als energiebron voor desynthese van hun celmateriaal. IJzer in die hogere oxidatietrap geeftdoorgaans het ontstaan aan roodbruin gekleurde verbindingen, indit geval ijzerhydroxide of beter nog gehydrateerd ijzeroxide. Dezestof is niet oplosbaar in water en wordt als een roodbruin neerslagafgezet op de bodem, op planten en op alle in het water liggendevoorwerpen. De bacterie die deze reactie tot stand brengt is deGallionella ferroginosis. De bacterie is moeilijk te zien met de microscoopomdat ze altijd gehuld zit in een slijmmassa, waarin danook nog het bruin ijzerhydroxyde gevat zit. Het zijn die bacteriekolonies,die het roodbruine neerslag in onze beken en grachtenvormen.Fe ++ + O 2+ 2H 2O -> Fe(OH) 3+ H +2 Fe(OH) 3-> Fe 2O 3.3H 2OFe 2O 3.3H 2O + n H 2O -> Fe 2O 3.nH 2OStudieSneller nog dan de oxidatie met O 2is de reactie van het opgelosttweewaardig ijzer met CO 2(koolstofdioxide) uit de lucht. Het isduidelijk dat er aan het wateroppervlak, in contact met de lucht, hetmeeste CO 2in oplossing is. Er wordt dan ijzercarbonaat FeCO 3gevormd.Fe ++ + CO 2+ H 2O -> FeCO 3+ 2 H +Ijzercarbonaat is niet oplosbaar in water en wordt afgezet. Doordatde reactie vooral aan het oppervlak plaatsgrijpt blijft het gevormdereactieproduct, gedragen door de oppervlaktespanning van het water,als een film van vaste stof op het wateroppervlak liggen. In diemonomoleculaire laag wordt het witte (zon)licht gesplitst (diffractie)in de regenboogkleuren die we zien.Wanneer we nu onze vinger door dat laagje vaste stof drukkenbreekt die stof langs rechte lijnen, met hier en daar hoekjes. Ditwordt veroorzaakt door de inwendige structuur van die vaste stof.(Ook glas breekt lang ‘rechte’ lijnen met hoeken.) Een olievlek opwater ‘breekt’ niet op dezelfde manier, want het is een vloeistof.Bij de vorming van ijzercarbonaat komen ook “zure” waterstofionen(H + ) vrij als nevenproduct. Dat betekent dat het water eenbehoorlijke buffercapaciteit moet hebben of het gevormde neerslag(huidje aan het oppervlak) lost weer op.Het tweewaardig ijzer zal ook reageren met de in het water opgelostefosfaationen. Die fosfaationen zijn afkomstig van rottende plantenof door invloei van fosfaathoudende kunstmest uit de omgeving.Er ontstaat (gehydrateerd) ijzerfosfaat. Ook deze stof is onoplosbaarin water en zinkt naar de bodem.Fe ++ + 2 PO 4- - - -> Fe3(PO 4) 2Fe 3(PO 4) 2+ 8 H 2O -> Fe 3(PO 4) 2.8H 2OWe hebben hier dus ook een spontane afzetting van ijzercarbonaaten ijzerfosfaat.Fe++opgelost 2-waardig ijzer (ion). Dit is de notatie voorijzerionen in oplossingO 2zuurstofgas (opgelost in het water)H 2OwaterFe(OH) 33-waardig ijzerhydroxideneerslagH +waterstofionen (= zuur)Fe 2O 3.n H 2O gehydrateerd ijzeroxide, n = een onbepaald aantalHet is duidelijk dat de ijzerbacteriën het zuurstofrijke wateroppervlakschuwen want daar wordt het opgeloste tweewaardig ijzerdoor de overmaat aan zuurstofgas uit de lucht al automatisch enzonder tussenkomst van de bacteriën geoxideerd tot driewaardigijzer, m.a.w. ze kunnen daar geen energie opdoen. Hieruit volgtdus dat ijzerbacteriën steeds de bodem of de diepere regionen vande beek of plas opzoeken.Vermits de Gallionella-bacteriën er niet kunnen gedijen, wat is danwel het metaalblauw vliesje op het wateroppervlak van stilstaandijzerhoudend water?Het is de bacteriologische werking van de Gallionella-bacteriën, diein het verleden het ontstaan gegeven heeft van de ijzeroerbankenin de Kempen. Op plaatsen, zoals in het Olens Broek of in hetreservaat Schupleer te Vorselaar werd die ijzersteen ontgonnen alsbouwsteen en als ijzererts. Mineralogisch bestaat die afzetting uitlimonietMaar ook ijzercarbonaat en ijzerfosfaat werden gevormd en zonkenen ze mengden zich met het bacteriologisch gevormd ijzerhydroxide,waaruit de mengmineralen limoniet, ijzerspaat (ijzercarbonaat)en vivianiet (ijzerfosfaat) ontstonden. Het is overigens dat hooggehalte aan vivianiet, waarvan de fosfor bij de ijzerbereiding in hetijzer terecht kwam, dat de oorzaak was van de slechte kwaliteit vanhet uit Kempens erts gewonnen ijzer. Het was bros en niet goed tegieten. Vandaar dat het enkel kon gebruikt worden voor ruw werkals kachelroosters en haardplaten. Staal kon er niet van wordengemaakt tot met het Siemens – Martin-procédé de fosfor uithet ijzer kon worden verwijderd.rAntGroen - 29
Page 1 and 2: AntGroenBelgië-BelgiqueP.B.WILRIJK
Page 3 and 4: EditoriaalWe hebben zojuist de Loka
Page 5: AgendaPlantijn was een verwoed plan
Page 9 and 10: Agendapervlakte van 5700 ha zal bes
Page 11 and 12: AgendaZondag 6 juli 20088.45uNatuur
Page 13 and 14: AgendaMariene-Geologisch Weekend Ca
Page 15: Cursus(we geraken meestal niet verd
Page 19 and 20: BeleidBiodiversiteit lokaal bekeken
Page 21 and 22: Verbleken vogels door metaalvervuil
Page 23 and 24: een gevolg kunnen zijn van de verho
Page 25 and 26: StudiePlantengidsenIn een plantengi
Page 27: Vleermuistelling Fort 7,februari 20
Page 31 and 32: Dat kun je toch niet tellen! Effe A
Page 33 and 34: De Grote Peel en omgevingzondag 16/
Page 35 and 36: Ad valvasKen jij ons Fiets-en verza

rAntGroen 26 : april - juni 2008 - Welkom op de site van Natuurpunt ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?