Stedelijk Museum-directeur Gijs van Tuyl - Flore de Vries

Stedelijk Museum-directeur Gijs van Tuyl
‘We hebben
veel te veel!’
Het Stedelijk Museum in Amsterdam wordt
ingrijpend verbouwd. Directeur Gijs van
Tuyl: “Over vijf jaar wil ik het Stedelijk op
hetzelfde kwaliteitsniveau hebben als het
Tate Modern in Londen.”
FLORE DE VRIES (TEKST) VINCENT MENTZEL (FOTOGRAFIE)
>> Gijs van Tuyl (68) heeft grote ambities met het Stedelijk.
Wat hem betreft speelt zijn museum snel weer mee in de
Champions League, als één van de belangrijkste musea voor
moderne kunst in de wereld. En als Van Tuyl ambities heeft,
dan komen ze doorgaans ook uit. Zo richtte hij in het Duitse
Wolfsburg vanuit het niets het Kunstmuseum op. In een paar
jaar tijd werd het één van de meest toonaangevende musea
van Duitsland. Na Wolfsburg werd hij directeur van het
Stedelijk, het museum waarvan hij van 1969 tot 1976 overigens
al conservator was. Tot eind 2009 is het Stedelijk door de
verbouwing dakloos. Toch wordt er geëxposeerd: delen van
de collectie zijn tijdelijk bij andere musea ondergebracht. En
er reist een artistieke bouwkeet met een bijzondere
kunstprogrammering door Amsterdam, onder de noemer:
‘Stedelijk in de stad’.
Onder uw leiding werd destijds ook het
Kunstmuseum gebouwd. Zoekt u verbouwingen op?
“Nee hoor, dat kom je toevallig tegen. In Duitsland was ik de
Gründungsdirektor, de oprichter van het museum. Aan de ene
kant vind ik dat bouwen interessant, maar het houdt je van
de kunst af, en dat is jammer.”
Hoe bevalt De Bouwkeet?
“Ons kantoor is aan de Deccaweg. De Bouwkeet reist elke
maand naar een andere locatie. De bezetting is wisselend. Ik
heb er zelf nog niet gezeten, maar kom er wel regelmatig
kijken. Naast de Bouwkeet organiseren we nog andere
activiteiten, en een deel van de collectie blijft zichtbaar in de
stad door exposities in de Nieuwe Kerk, het Van Gogh
Museum en het Rijksmuseum.” (zie kadertekst)
Wat vindt u het leukste aspect van uw werk?
“Het allerliefst ben ik bezig met het inrichten van de tentoonstellingen,
echt het fysiek rondslepen van de stukken… Als
directeur kom je daar helaas te weinig aan toe.”
Wat zijn de plannen voor de extra ruimte in het
nieuwe Stedelijk?
“We hebben veel te veel! De collectie van het Stedelijk bestaat
uit meer dan 90.000 stukken. Naast schilderijen en beelden
hebben we ook veel typografie, affiches, meubels, en design.
Het is moeilijk om een selectie te maken. De oudbouw zal
vooral voor deze collectie bestemd worden, de nieuwbouw
voor wisselende tentoonstellingen van hedendaagse kunstenaars
en designers. Aan de ene kant hebben we dus met de
collectie een voet in de geschiedenis en willen we een museum
zijn dat bewaart, publiceert en tentoonstelt. Aan de andere
kant richten we ons op de toekomst met een dynamisch
platform waar we steeds nieuwe dingen laten zien.”
Wat vindt u het mooist aan het nieuwe gebouw?
“De entree. En dat het een luchtige constructie is die de
oudbouw intact laat. De gevel, in de vorm van een badkuip,
zweeft als het ware boven het plein en is omsloten door glas,
waardoor je de oudbouw kunt blijven zien.”
Zijn er momenteel stukken die u graag zou willen
aankopen?
“In Londen zag ik laatst op de Frieze Art Fair een heel mooi
politiek geëngageerd werk van Allora & Calzadilla. Er is ook
een installatie van Jim Lambie die ik wel zou willen hebben,
maar daar heb ik geen geld voor. Veel werken zijn onbetaalbaar
geworden. Maar er is hoop. Het goede van de economische
crisis is namelijk dat het de kunstmarkt weer een beetje
normaliseert. Ik heb pas geleden overigens een stuk
aangekocht van Natasja Kensmil, een Nederlandse schilderes.
Het doek is een duister tafereel van Kaiser Wilhelm en zijn
vrouw. Dat is nog betaalbaar voor het museum. In Duitsland
heb ik destijds werken gekocht voor 10.000 dollar die nu een
half miljoen of een miljoen dollar waard zijn.”
Van Tuyl’s Stedelijk Museum Top-3
Na enig aandringen geeft Gijs van Tuyl zijn meest
favoriete werken uit het Stedelijk Museum prijs. Maar
dan wel met de aantekening dat het “de liefdes van
vandaag” zijn.
1. “Rineke Dijkstra’s Vondelpark, Amsterdam, June 10,
2005. Het is een foto van twee jongens en twee
meisjes, zittend in het Vondelpark. Ze poseren alsof
ze de tijd vast willen houden. Net een schilderij van
Manet.”
2. “Jeff Koons vind ik nog steeds ontzettend mooi.
Dat varkentje, prachtig! De echte naam is Ushering in
Banality uit 1988. Het is een houtsnijwerk dat
kitscherig oogt. Tegelijkertijd heeft het iets religieus
en verhevens doordat het varkentje wordt
voortgeduwd door de engeltjes. Heel bijzonder. Toen
mijn voorganger Wim Beeren [directeur van het
Stedelijk van 1985-1993] het stuk aankocht, was het
een groot schandaal. Het bedrag van 100.000 gulden
vond men in Nederland destijds buiten proporties.
Nu brengen vergelijkbare werken tussen de 5 en 10
miljoen dollar op.”
3. “Een drieluik van de Duitse schilder Martin
Kippenberger: Drei Häuser mit Schlitzen. Een
prachtige schilder. De vlakken naast elkaar vormen
monumentale gebouwen in een landschap. Het gaat
over het Duitsland in de jaren tachtig dat na de
sociale beweging een overgang maakte naar de
welvaartstaat.”
Hoe ziet u het Stedelijk over 5 jaar?
“Ik zou willen dat we dan weer tot de internationale top
behoren. We zijn misschien niet zo groot, maar herbergen
wel kwaliteit en intensiteit. Het Tate Modern in Londen vind
ik een goed voorbeeld. Over vijf jaar zou ik op dat niveau
willen zitten. Het moet een mooi gebouw zijn en een goede
collectie bezitten, en daarnaast moet het gemanaged worden
als een modern bedrijf. In de toekomst zullen we de
sponsoring intensiveren. We moeten wel. Ideaal zou zijn als
de financiering voor de helft privaat is, dus door eigen
opbrengsten van het museum – zoals van de museumwinkel,
merchandising, kaartverkoop, het restaurant en door
sponsoring – en voor de andere helft publiek. Dan hoef je
niet voor alles je hand op te houden.”

Herboren wijken
Steden zijn net organismen. Voortdurend in ontwikkeling,
naar buiten toe en van binnen. Sommige delen raken in
verval, maar steeds vaker transformeren juist deze
verpauperde wijken tot een nieuw kloppend hart. Vier
wereldse voorbeelden van geslaagde stedelijke vernieuwing:
de Kop van Zuid in Rotterdam, South Beach in Miami, Poble
Nou in Barcelona en Roppongi Hills in Tokio.
FLORE DE VRIES (TEKST)
Poble Nou, Barcelona
Voor de Olympische Zomerspelen in 2000 werd in Barcelona onder
andere de wijk Poble Nou onder handen genomen. De wijk
stond destijds beter bekend als zona morta; hier moest het olympisch
dorp gebouwd worden. Poble Nou bestond deels uit verlaten
industriegebied en deels uit arbeiderswoningen. Het aangrenzende
strand was voornamelijk in gebruik als dumpplaats voor
huishoudelijk afval. Vanaf het begin werd er gewerkt aan een
ruimte die na de Spelen volledig geïntegreerd kon worden in de
stad. De infrastructuur werd aangepast en gericht op de kustlijn.
De spoorweg die langs het strand liep en een barrière vormde,
werd ondergronds geplaatst. Daarnaast werden er nieuwe ondergrondse
metrolijnen en een snelweg aangelegd om Poble Nou met
het centrum van Barcelona te verbinden. Er werd een haven aangelegd,
18 hectare strand gewonnen en er werden 2.000 woningen
gebouwd om de 15.000 atleten te herbergen. Hoe ingrijpend deze
veranderingen ook waren, het 19de-eeuwse stratenpatroon – ontworpen
door de progressieve Catalaanse stedenplanner Ildefons
Cerdà – bleef grotendeels in tact. En na de spelen werden de appartementen
verkocht voor prijzen waarvan in Poble Nou tot dan
toe alleen maar gedroomd kon worden.
46 / Audimagazine Vernieuwers / 47

‘OM DIT GEBIED NIEUW
LEVEN IN TE BLAZEN,
HAD DE GEMEENTE
ROTTERDAM DE INVLOED-
RIJKE STEDENBOUWKUN-
DIGEN TEUN KOOLHAAS
EN RIEK BAKKER IN DE
ARM GENOMEN’
Kop van Zuid, Rotterdam
Aan de oever van de Nieuwe Maas, aan de overkant van het
centrum van Rotterdam, werd in 1989 een masterplan
aangenomen om de niet meer in gebruik zijnde haventerreinen
van een nieuwe functie te voorzien. Om dit gebied nieuw
leven in te blazen, had de gemeente Rotterdam de invloedrijke
stedenbouwkundigen Teun Koolhaas (neef van architect
Rem Koolhaas) en Riek Bakker in de arm genomen. Het
belangrijkste in het ontwerp was de bouw van de Erasmusbrug.
De nieuwe brug maakte het mogelijk om aan de ‘de overkant’
van de Nieuwe Maas, de groei van het stadscentrum naar het
zuiden voort te zetten. Daarnaast werd het stadsdeel
verbonden met het metronetwerk. Het plangebied kan in
drieën gedeeld worden: een stedelijk gebied met veel
voorzieningen langs de Maaskade, de klassieke woonbuurt
rond de binnenhavens en het park van 3,6 hectare in het
zuiden. Belangrijke historische gebouwen zijn behouden,
maar kregen een nieuwe functie. Zo werd het oude
hoofdkantoor van de Holland-Amerika Lijn na tien jaar
leegstand in 1993 heropend als Hotel New York.
48 / Vernieuwers Audimagazine / 49

South Beach, Miami
Sinds de jaren twintig, nadat de mangroves waren gekapt, de
muggen verjaagd en de stranden aangelegd, werd South
Beach een geliefd oord voor rijke Amerikanen. Een soort
Franse Rivièra. In de jaren zestig en zeventig van de vorige
eeuw nam de glamour drastisch af; de bezoekers uit de jaren
twintig waren inmiddels bejaard en hadden zich permanent
gevestigd. Niet alleen de bewoners takelden langzaam af,
maar ook de befaamde art deco-gebouwen.
Eind jaren zeventig greep een groep kunstenaars en
gefortuneerden in: de gebouwen werden gerenoveerd en
opnieuw voorzien van een pastelkleur. Hiermee was de eerste
revival van South Beach een feit. Maar in de jaren tachtig,
met de komst van ruim 125.000 Cubaanse vluchtelingen,
kwam deze revival abrupt ten einde en ging het sneller dan
ooit bergafwaarts. South Beach werd een gevaarlijke criminele
buurt met veel leegstand. Het keerpunt kwam met de
opnames van Miami Vice, in 1984: de uitstraling van gevaar
gemixt met glamour werkte als een magneet op fotografen,
modeontwerpers en modellen. In 2002 werd met de komst
van Art Basel Miami – een dependance van Art Basel, al
tientallen jaren ’s werelds meest prestigieuze kunstbeurs –
een welhaast nog interessantere doelgroep aangetrokken.
Door de jaarlijkse kunstbeurs kreeg South Beach nu ineens
internationale kunstliefhebbers en jetsetters over de vloer.
Galeries schoten als paddelstoelen uit de grond om maar
dicht genoeg bij de nieuwe clientèle te zitten. Rijke New
Yorkers waren de eersten die voor een zacht prijsje in South
Beach een pied à terre kochten. Het bleek al snel een lucratieve
investering; South Beach herleefde in zijn weelde en is
vandaag de dag nog steeds een plek waar de rijken graag
gezien willen worden.
En, projectontwikkelaars en beleggers opgelet: Miami staat
niet op zichzelf. Kunst is vaak een katalysator voor
economische groei. Soortgelijke ontwikkelingen hebben zich
bijvoorbeeld ook voorgedaan in Bilbao (met de komst van
het Guggenheim), Wiliamsburg in Brooklyn en SoHo in New
York (beide met de komst van vele galerieën). De
vastgoedprijzen schoten er omhoog.
DOOR DE JAARLIJKSE KUNST-
BEURS KREEG SOUTH BEACH
NU INEENS INTERNATIONALE
KUNSTLIEFHEBBERS EN
JETSETTERS OVER DE VLOER
/ 51

MORI ZAG EN
ZIET HET ALS EEN
PERSOONLIJKE
MISSIE OM DE
KWALITEIT VAN
HET LEVEN IN
TOKIO TE VER-
BETEREN
Roppongi Hills, Tokio
De herontwikkeling van een wijk kan ook volledig
worden ingezet vanuit de publieke sector.
Tegenwoordig gebeurt dit bijna altijd in samenwerking
met verschillende private investeerders.
Een enkele keer bouwt een vermogende projectontwikkelaar
zelfstandig een hele wijk.
Roppongi Hills in het centrum van Tokio is
zo’n wijk. De Japanse, gefortuneerde projectontwikkelaar
Minori Mori kocht over een tijdsbestek
van 14 jaar 27 hectare aangrenzende
grond midden in Roppongi District, een wijk
waarin de vastgoedprijzen sterk aan het dalen
waren. Een groot deel van het centrum van Tokio
was in de na-oorlogse jaren slechts in gebruik
als commercieel en zakelijk centrum – in
gang gezet door de politiek, die waarschuwde
voor aardbevingen en juist het wonen in de buitenwijken
promootte. De bewoners van de almaar
groeiende voorsteden waren genoodzaakt
dagelijks enkele uren in overvolle treinen door
te brengen om naar en van hun werkplek in het
centrum te reizen. Gecombineerd met de lange
werkdagen hielden zij dus weinig tijd over voor
zaken als familiebezoek, winkelen en uitgaan.
Mori zag en ziet het als een persoonlijke missie
om de kwaliteit van het leven in Tokio te verbeteren.
Met investeringen van 4 miljard dollar
transformeerde hij Roppongi Hills tot een megacomplex
dat wonen, werken, shoppen, cultuur
en entertainment integreerd. Met een team van
internationale architecten en designers werden
horecavoorzieningen, appartementen, kantoorflats,
een tv-studio en een amfitheater ontworpen.
Ongeveer de helft van de ruimte werd gebruikt
voor de aanleg van parken, tuinen en
andere open ruimtes. Pronkstuk is de Mori Tower,
een gigantische wolkenkrabber van 54 verdiepingen
met op de zesde verdieping het Mori
Art Museum. Door het creëren van smalle straten
met veel bochten voelt de wijk niet zo gepland
als die uiteraard wel is – waarmee een van
de doelen van Mori’s project is bereikt.
In 2003 werd Roppongi Hills voor het publiek
geopend. Vooralsnog lijkt het project een succes.
Gunstige bijkomstigheid: mensen blijken zich
sinds die tijd ook meer en meer in de
aangrenzende stadswijken te willen vestigen.
/ 53