Model - TFV 'Professor Francken'

RedactioneelMet het thema model is het vrij gemakkelijk om snel te verzinken in gedachtes over bijvoorbeeld dedames die H&M lingerie aanprijzen op grote posters in de binnenstad. Dat we deze modellen zo mooi vindenkomt volgens Gerbert Bakker in “Creatief met Model”door de versimpelde werkelijkheid: niets geencomplicaties, gewoon een mooie vrouw. Wendy Docters heeft er zo haar eigen ideeen over: haar (vrouwelijke)visie lees je in haar column.Natuurlijk heeft het thema ook een fysische interpretatie: zo kan je in de theoreet alles lezen over de filosofischeproblemen die Dennis Westra met natuurwetenschappelijke modellen heeft. Uiteraard heeft ookons erelid Professor De Hosson zijn gedachten over het thema laten gaan, “kwantumprocessen in onsbrein” is het gevolg: Lees meer in de rubriek “Onder de loep.”Zoals je merkt is het weer een goed gevulde Francken Vrij geworden. We hebben er als commissie wederomalles aan gedaan om de lezer te blijven boeien: dat moet met een artikel over de fysica van de humanecoitus geen probleem zijn lijkt me.Het layoutweekend is bijna ten einde, de puntjes worden op de i gezet. Dat dit een reele hoeveelheid puntjeszijn laat zich raden: de eindredactie weet altijd nog wel een grote hoeveelheid verbeteringen en aanmerkingenaan te brengen. Het is een editie geworden die niet zonder slag of stoot bij de lezer op de matis gevallen, we hebben ook een behoorlijke hoeveelheid hulp van buitenaf nodig gehad om het geheel toteen goed einde te brengen. Via deze weg wil ik dan ook Bas Vlaming extra bedanken voor het artikel dathij een dag voor de deadline nog voor ons kon verzorgen. Verder ook Tom Boot vanwege zijn hulp bij deeindredactie, en Hedde van Hoorn voor de hulp bij het vormgeven van deze editie.Het resultaat mag er mijns inziens zijn: ik wens alle Franckenleden veel leesplezier!Mark SchenkelIn deze editie van deFranckenVrij:VerslagFranckensymposium 2005Exclusief interview metPek van Andelblz 19blz 24Reisverslag AragoSymposiumStage in het buitenlandSingaporeblz 10GAAN in Spanjeblz 13blz 32Model 3

ColofonDe Francken Vrij is het periodiek verenigingsorgaanvan de T.F.V.‘Professor Francken’ en wordt verspreidonder haar leden, sponsorenen andere geïnteresseerden. Deredactie dankt een ieder die heeft bijgedragenaan het verschijnen van ditnummer er wenst iedereen veel plezierbij het lezen.jaargang: 10, 2005/2006Nummer:2, februariOplage: 500Druk:AlbaVolgende thema: FoutDeadline:N.N.B.Francken Vrij Commissie / redactieHoofdredacteur:Vormgeving:EindredactieVice-Pelle:MarkSchenkelSander terVeenJakko deJongTimHulshofWendyDoctersSander OnurRedactie-adres:T.F.V. ‘Professor Francken’t.a.v. Francken VrijNijenborgh 49747 AG Groningentel. (050) 3634978e-mail. franckenvrij@professorfrancken.nlMet dank aan:Prof. dr. J. Th. M. de Hosson,Christiaan van der Kwaak, SusanDocters, Ernst Stam, Dennis Westra,Bas Vlaming, Hedde van Hoorn,Teun Koeman, Marc de Boer,Gerbert Bakker, Anneke Praagman,Tom Boot, Johan de Vries, Jaspervan den Berg, Pek van Andel, Arjanvan der PalVoorplaat:Het model van het menselijk lichaamvolgens Leonardo Da Vinci, MarkSchenkelAdverteerders: Shell, Corus, ASML,Thales, Vertis, Optiver,Ingenieursbureau OranjewoudInhoudRedactioneel 03Van de Voorzitter 05Model onder de loep 06Activiteiten ALV 08Wendy’s Wondere Wereld 09Reisverslag Lustrumsymposium Arago 10Activiteiten Accenture lunchlezing 12Stage in het buitenland: Singapore 13Afstuderen bij Gecondenseerde Materie 16Activiteiten Franckensymposium 2005 19Alice in Puzzelland 23Exlusief interview met Pek van Andel 24Borrelpraat 28Activiteiten FOM excursie 30Reisverslag GAAN gaat naar Spanje 32Francken Vrij online 35Visie van een journalist 36De theoreet 37Opinie: Lieve Maria 40Activiteiten HFML excursie 41Creatief met Model 42Advertorial Vertis 43Nuttige AdressenT.F.V. ‘Professor Francken’Nijenborg 49747 AG Groningentel. (050) 3634978e-mail: bestuur@professorfrancken.nlweb. www.professorfrancken.nlCommissiesBetabedrijvendagen: commissie@beta-bedrijvendagen.nlBorrel:borrelcie@professorfrancken.nlComputer / Web: compucie@professorfrancken.nlExcursie Binnenland:excursie@professorfrancken.nlExcursie Buitenland: excursion@professorfrancken.nlFoto:fotocie@professorfrancken.nlFranckenvrij: franckenvrij@professorfrancken.nlSymposium: symposium@professorfrancken.nlVerenigingenFMF: (050) 3634948 / bestuur@fmf.nlG.T.D. Bernoulli: (050) 363 4399 / info@gtdbernoulli.nlDe Chemische Binding: (050)3634117 / bestuur@chemische-binding.nlVakgroepen (secretariaat)Organic Semiconductors: (050) - 3634843 / M.H.Derix@fwn.rug.nlNanofysica: (050) - 3634974 / R.A.Nieborg@phys.rug.nlMateriaalkunde: (050) - 3634898 / E.C.Eekhof@phys.rug.nlMicromechanica: (050) - 3638047 / secmimech@phys.rug.nlComputational Physics: (050) - 3634950 / deraedt@phys.rug.nlBiomedische Technologie:(050) - 3634732 / J.E.G.van.Leeuwen@phys.rug.nl4 Francken Vrij 10_2

Van de voorzitterVan de voorzitterEen jaar bestuur: klinkt lang, maar wanneer jegeïnaugureerd bent gaan, zoals zo vaak, aloudegezegden en clichés toch weer op: de tijd vliegtimmers voorbij in een bestuursjaar. Vele zakenzijn inmiddels de revue al gepasseerd: introkamp,excursies naar het FOM en de HFML, velebestuursvergaderingen, nog meer vergaderingenen natuurlijk de klassieke Franckenborrels.Daarnaast heeft afgelopen maand dé happeningvoor studenten technische natuurkunde plaatsgevonden:het Franckensymposium. Met stuk voorstuk goede sprekers en een zeer hoge opkomstkunnen we als vereniging alleen maar trots zijneen dergelijk evenement neer te hebben gezet.Het bewijst alleen maar de vitaliteit en kracht vanons aller vereniging Francken!Inmiddels merk ik dat ik nog geen woord heb vuilgemaaktaan het thema van deze Francken Vrij.Om toch enigszins aan de toorn van Mark te ontsnappenzal ik afsluiten met een quote die enigszins'model' staat voor mijn persoon:"Normaal ben ik lang van stof, maar ik heb geprobeerdhet kort te houden."Met vriendelijke groet,Uw voorzitter,Christiaan van der KwaakEchter, regeren is vooruitzien, en we zien dan ookeen drukke kalender de komende tijd opdoemen.Allereerst gaan we op 1 maart op excursie naarVertis en zal 30 maart het gala gehouden worden.Eind april gaan we op buitenlandse excursie naarEngeland en op 20 mei zal de eerste alumnidaggeorganiseerd worden. Er zal zowel voor de alumnials voor de studenten een prachtig programmageorganiseerd worden, waarna de dag in stijlafgesloten zal worden met een gezamenlijke'grand finale': een ouderwetse Franckenborrel,met aansluitend een barbecue waarop jong enoud, studenten en alumni, volop de mogelijkheidkrijgen te integreren. Ik raad iedereen dan ookaan zich nu al op te geven voor dit festijn via onzewebsite.Model 5

Model Onder de loepModel: De mens als kwantumcomputer1. IntroToen ik de opdracht voor mijn stukje van de e-mail plukte dacht ik dat het een vlammend betoogzou worden over de modelstudent, de modelprofessor(ahum, ahum…), de modeluniversiteit, demodelvakgroep of misschien wel het fotomodel.Met het gevaar in arrogantie en onwaarhedenterecht te komen heb ik deze ideeën maar snellaten varen. Waarschijnlijk heeft de redactie tochwat anders bedoeld: een meer wetenschappelijkebenadering, want een model fungeert in de natuurkundebeoefeningals eerste aanzet tot theorievorming.In de natuurkunde bestaan er bij benaderingevenveel modellen als aantallen natuurkundigen.Ieder zichzelf respecterende fysicus houdt er welzijn eigen model op na. We zijn opgevoed met hetopstellen van een hypothese, er een model van temaken en dit dan te testen. Te vaak wordt in wetenschappelijkepublicaties de overeenkomst tussentheoretische modellen en experimentele resultatenbenadrukt. De uitkomst van al dat werk is dan dater een (soms verdachte en perfecte) overeenstemmingtussen model en experiment is gevonden. Devraag is of ons dat veel verder helpt. Mijn leidmotiefis dan ook: 'Hoe verder het experimentelebewijs afstaat van het model, des te dichter staathet bij de Nobelprijs en omgekeerd'!2. Model van koppie koppieHet toppunt van modelvorming is waarschijnlijkeen natuurkundig model van de werking van hetmenselijke brein. In ieder geval moeten we het vanons koppie koppie hebben bij het ontwerpen vanallerlei andere modellen. Sir Roger Penrose, emeritusprofessor van Oxford, is behalve wereldberoemdvanwege zijn bijdragen aan onderzoeksgebiedenvan de algemene relativiteitsleer en de kosmologieook nog één van de belangrijkste wetenschappersop het terrein van modelvorming overhet menselijke bewustzijn. Als student leverde hij alin 1955 een huzarenstukje met de (her)uitvindingvan de zogenaamde "generalized inverse" diebekend is geworden als de Moore-Penrose inverse.Deze belangrijke bijdrage deed hij op 24-jarigeleeftijd en is gepubliceerd als "A GeneralizedInverse for Matrices" in Proc. Cambridge Phil. Soc.51, 406-413, 1955. In 1965, eveneens inCambridge, bewees Sir Roger Penrose dat singulariteiten,zoals zwarte gaten, gevormd kondenworden door ineenstorting van stervende(reuzen)sterren en een andere ontdekking, samenmet Stephen Hawking, is dat een singulariteit ophet moment van de oerknal in de algemene relativiteitsleeronvermijdelijk is. Het fascinerende enindrukwekkende aan Sir Roger Penrose als wetenschapperpur sang is dat hij behalve unieke bijdragenaan de theoretische natuurkunde ook interessanteen zeer prikkelende boeken heeft geschrevenover het verband tussen de fundamentelenatuurkunde en het menselijke bewustzijn. In "TheEmperor's New Mind" verdedigt hij de stelling datmenselijk bewustzijn niet eerder uitgelegd kan wordendan wanneer er een geheel nieuwe natuurkundetheorie(wat hij de correcte "quantum gravity"noemt) wordt opgesteld. In 1994 vervolgde SirRoger Penrose "The Emperor's New Mind" met"Shadows of the Mind" en in 1997 met "The Large,the small and the Human Mind". In het verledenheeft hij de RuG ook een aantal malen met eenbezoek vereerd en ons bij die gelegenhedengetrakteerd op uiterst inspirerende lezingen.3. KwantumcomputerDe basisgedachte is simpel: het menselijkebrein is geen computer. Velen van ons zullen datbeamen, maar de priemende vraag is 'waarom kandat niet'? Ons koppie koppie kan dan wellicht eeningewikkelde computer zijn, maar gebeurt er daniets dat niet door een digitale computer zou kunnenworden nagebootst? Penrose heeft een even duidelijkals harde boodschap voor wie nog gelooft inkunstmatige intelligentie: er bestaat geen fysischetheorie die kan verklaren hoe het menselijke breinwerkt. Immers, hoe kan het menselijke brein, datwerkt volgens bekende natuurkundige principes,informatie produceren die er niet in is gestopt?6 Francken Vrij 10_2

Model Onder de loepVraag een computer uit te rekenen of er eenoneven som bestaat van even getallen. Hij zal erniet uitkomen want computers zijn maar dom enzouden vruchteloos blijven doorrekenen. Wij zienechter onmiddellijk in dat ieder even getal te schrijvenis als twee keer de helft, de som dus ook enderhalve is de som even en nooit oneven. Dit allesleidt bij Sir Roger tot een kwantumtheorie van dehersenen in termen van microtubules (figuur 1,figuur 2) die in de hersenen "nagenoeg" volkomengeïsoleerd van hun omgeving voorkomen (eenbeetje zoals supergeleiding voorkomt in afgeschermdevlakken in hoge Tc supergeleiders). Demicrotubules zijn holle buisjes van eiwitten. In despiraalsgewijze opbouw van de eiwitten kunnensimultaan twee collectieve toestanden bestaan dieje als een 'macroscopische' kwantumtoestand zoukunnen kenschetsen. Zij werken als een soort versterkervan het kwantumniveau naar de macroscopischebuitenwereld. Het model van onze hersenenis daarmee eigenlijk een kwantumcomputer geworden.De microtubules regelen hoe de signalen tussenhersencellen worden doorgegeven. De hersencellenvormen de bits, maar de aansturing gaatvia de microbuisjes.Sir Roger Penrose's gezichtspunten wordenniet door iedereen gedeeld omdat menselijkbewustzijn niet in alle omstandigheden onder deformele logica zou vallen. Hij heeft door zijn werkechter wel veel interessante wetenschappelijkediscussies losgemaakt en deze ook zelf steedsgestimuleerd. Eén van de grootste problemen methet model is de kwantum-decoherentietijden.Vanwege interacties met de omgeving zou dekwantumcoherentie toestand niet langer dan 10 -13s overleven en dat is veel te kort om enig signaaldoor te geven aan de cellen gedurende neurofysiologischeprocessen. Deze voorspellingen zijn echteralleen gebaseerd op elektromagnetische langeafstandsinteracties. Nauwkeuriger berekeningen[1], die ook Coulomb-dipool krachten, polarisatieen screening door de omgeving meenemen,komen tot een decoherentie tijd van 10 -4 en dat ligtveel meer op de tijdschaal van neurofysiologischeprocessen. Het onderwerp of georganiseerdekwantumprocessen plaatsvinden in ons brein blijftopen voor discussie. Het grootste manco is experimentelevalidatie: een model is maar een model.Prof.dr. J.Th.M. De Hosson[1] S. Hagan, S.R.Hameroff, J.A. Tuszynski,Kwantum computation in brainmicrotubules, Physical ReviewE, 65, 061901(2002)Fig.1: dendritische microbuisjes die verbonden wordendoor eiwitten. Sommige buisjes zijn vervormd en latenzien dat de buisjes hol zijn. (zie: N. Hirokawa, in: TheNeuronal Cytoskeleton, Wiley, New York, 1991). (breedtevan de micrograph: 600 nm)Fig 2: microscopische opname van het cytoplasmamet microbuisjes (breedte van de foto: 2.5 micrometer).Cytoplasma is de eiwithoudende vloeistof in dierlijke enplantaardige cellen, het protoplasma buiten de celkern.(zie: T. M. Svitkina, A. B. Verkhovsky, and G. G. Borisy, inRecent Advances in Microscopy of Cells, Tissues andOrgans, edited by M. Malpighi en P. M. Motta AntonioDelfino Editor, Rome, 1997, pp. 93-100. )Model 7

VerslagALVVerslag ALVIk draai mijn schouders los en kraak mijn vingers.Normaal gesproken vind ik dat een eng envies-klinkend karweitje en laat ik het achterwege inverband met grotere kans op reuma, maar vandaagschuif ik die gedachte maar even opzij.Vandaag is het een dag voor dit soort noodzakelijkemaatregelen als secretaris van Francken zijnde,want de halfjaarlijkse ALV staat gepland voor vandaag,21 december.Om vier uur is het grootste deel van de actieveFranckenleden verzameld in de VIP Room in hetNCC gebouw, klaar voor een update over hoe hetgaat met hun favoriete studievereniging. Na degebruikelijke puntjes op de agenda zijn we klaarom het geweld te laten losbarsten.De gemoederen raken behoorlijk verhit tijdensde discussies over Francken, de Brede Bacheloren de Nieuw Op te richten Vereniging. Ik kan hetamper bijhouden en mijn pen vliegt over hetpapier. Na een klein stukje cultuur in de vorm vanhet Franckenlied, gezongen met 'welluidende stem'door onze charmante bedrijvencommissaris, is hettijd voor de rest van de vergadering.Gedurende de presentaties van de halfjaarlijkseanalyses kan ik mijn hand even laten rusten: ditis tijdens de bestuursvergaderingen geoefend, duskan ik de verhalen en grappen onderhand dromen.Het blijft echter altijd leuk om te zien hoe je medebestuursgenoten,in dit geval de penningmeesteren voorzitter, de draak steken met elkaar. Gelukkighoudt het bestuur 2004-2005 het kort bij het presenterenvan het jaarverslag en de afrekening,heeft niemand bezwaar tegen de decharge van decommissies 2004-2005 en de installatie van decommissies 2005-2006. Dat scheelt in de notulen...Natuurlijk moeten Bas Vlaming en Arjan vander Pal, de mannen 'achter de moties' met huneeuwig correcte spelling en woordenschat waarmenig speechschrijver jaloers op is, zichzelf weervan hun beste kant laten zien en krijgen we nogeen paar schitterende moties. Gelukkig kwam hetbestuur er goed vanaf en werden er verder niet alteveel gekke capriolen uitgehaald.Drie uur en negentien minuten na de openingsluit Chris de ALV. Ik tel het resultaat: 24 kantjesvolgeschreven. Zoals ons opperhoofd Chris laterzou zeggen: 'een geslaagde ALV'. En nu moet ikhet nog allemaal gaan uittypen....Wendy Docters8 Francken Vrij 10_2

Wendy’s columnWendy’s Wondere WereldEen willekeurige woensdagochtend. Hetlicht dat vanuit buiten de ramen binnensijpelt is grauw en weinig. Ik loop met eenhaastige tred door de gangen van hetNCC richting gebouw dertien. Ik had vanochtendecht eerder mijn bed uit moetenkomen, niet zo lang onder de douchemoeten staan en geen tweede sigaret opmoeten steken... Ach ja, het is elke ochtendhetzelfde ritueel. Maar op de woensdagis het belangrijk om op tijd te zijn: dewoensdagochtend ben ik als bestuurslidverantwoordelijk voor het openen van deFranckenkamers. Een taak die ik zeerserieus neem. En omdat ik dan toch zovroeg op ben, kan ik best naar een hoorcollegevan het een of ander.Terwijl ik de ledenkamer inzwenk, kijkener een aantal vroege vogels verstoordop, alsof ik met mijn wervelende verschijninghun 'rustig momentje' verstoor. Ikben blij dat ze me niet een uur eerder hebbenkunnen zien, want dan had mijn verschijninghun hele ochtend verstoord. Ikbuk en druk op de juiste knop om de vierparadepaardjes van de vereniging op telaten starten. Hun schermen lichtten naverloop van tijd blauw op. Het blauwwordt echter al snel vervangen door vierverschillende, half ontklede vrouwen. Ikstaar naar de schermen, naar de perfectopgemaakte gezichten die me wellustigaankijken en ben me ineens pijnlijkbewust van mijn eigen tekortkomingen: ikveeg de net opgebrachte mascara van dewallen onder mijn ogen, gooi mijn nog (ofalweer) natte haarslierten uit mijngezicht en glimlach dapper. Nogmaar 16 uur voordat ik weer naar bedkan....Ik snap de fascinatie van onze natuurkunde-mannenwel voor de verschillende'barbiepopjes', zoals ik ze altijd maarspottend noem. Dit is hun manier van hunzelfvertrouwen omhoog krikken. Om dezoveel tijd verschijnt er weer een anderevrouw op de beeldschermen, waarna deontdekker trots vertelt waar hij haar vandaarheeft. Ik denk dat een groot aantalnatuurkundigen 's nachts tot in de lateuurtjes stiekem over het web surft om tekijken of hij nog een nieuw, jong, frisvrouwelijk wezen kan ontdekken dat hijtrots op het Franckenbeeldscherm kanplaatsen. En dan maar dromen...Weg kunnen dromen is een schitterendeeigenschap. Komt vaak van pas in colleges,saaie en langdradige gesprekken entijdens het wachten op het openbaar vervoer.Ik droom ook nog steeds van de dagdat ik de Franckenkamer binnen loop enop de bank daar de prins 'op het wittepaard' zie zitten. Maar voor die droomgeldt hetzelfde als voor de (natte) droomvan de natuurkunde-mannen over lingeriemodellen:It ain't gonna happen!Dus ik stel voor dat we met zijn allenophouden over dit soort onbereikbaredingen te dromen, ons storten op dingendie we wel kunnen bereiken, zoals onsdiploma, het krijgen van een kater of eendikke bankrekening, en die barbiepoppenvan de beeldschermen afhalen. Dan kande hand ook weer gewoon gaan muizen....Model 9

Reisverslag Lustrumsymposium AragoFotonen en sneeuwstormen, een duisteredag vol lichtpuntjesEen zware reis met aan het eind verlichting: datis een goede manier om de tocht naar Enschede tebeschrijven. In een winters landschap kwamen dereisgenoten aan en baanden zich een weg doordikke lagen sneeuw. Een gevaarlijke ondernemingvol koude, natte en gladde situaties in een betoverddoolhof van witte woonblokken. Hun wittemutsen vielen samen met de omgeving en zo liepenzij vieren, door hun schutkleur enigszinsbeschermd, voort. Die nacht hadden zij, na wekenop zuinig rantsoen, hun laatste voorraad slaap vandrieëneenhalf uur met zijn vieren onder elkaar verdeeld.En ondanks het feit dat zij de weg niet kenden,verstoken waren van kompas, kaarthoekmeterof welk ander positiebepalend instrument dan ook,trokken de reisgenoten verder.Gedreven door de wil te overleven bereikten zijzo bij toeval een paradijs voor poolreizigers. Zekonden trouwens gelijk doorlopen, want de eerstelezing was net begonnen.De Franckensymposiumcommissie was belandop het lustrumsymposium van StudieverenigingArago uit Enschede. De titel luidde:"Enlightenment: what to do with a bit of photons?"De leden van de commissie kwamen er om te zienhoe het één en ander er aan toe ging elders in land.Dit betreffende symposium had als centraal themahet gebied van de photonics. De lezingen gingenover de verschillende aspecten van informatiever-werking door middel van licht, van dataopslag totoptische communicatie. Door middel van licht is hetmogelijk om de eigenschappen van elektrische circuitsruimschoots voorbij te streven. Daarbij wordtinformatie optisch getransporteerd, verwerkt enopgeslagen met behulp van alleen maar optischecomponenten. De lezingen belichtten elk hetonderwerp op een geheel eigen manier.Het symposium zelf was een goede bron vaninspiratie voor de commissieleden. De faciliteiten inEnschede waren van hoge kwaliteit en ook deorganisatie zat goed in elkaar. Omstandighedendwongen de afgevaardigden tegen hun zin dekoude weer het hoofd te bieden. Het bonte gezelschapvertrok en trotseerde wederom meniggevaar. Na een reis vol omzwervingen dieOdysseus van Ithaka groen van jaloezie zou hebbengemaakt, bereikten zij na lange tijd hun thuis.Daar rustten zij uit en sterkten zich met warme chocoladeen snert. Het lot was hun collega's van deFMF minder gunstig gezind: zij moesten noodgedwongende nacht doorbrengen in het barre oord.En zo kwam een donkere dag vol lichtpuntjes toteen einde.Jasper van den Berg10 Francken Vrij 10_2

Activiteiten Accenture lunchlezingActiviteitenAccenture lunchlezingDonderdag 24 november werd voor een nagenoegvolle VIP-room een lezing gehouden doortwee medewerkers van Accenture. Het onderwerpwas Radio Frequency IDentification (RFID) technologie:een methode waarmee op grote afstandobjecten kunnen worden gelokaliseerd en geïdentificeerd,de nadruk werd gelegd op de implementatievan deze technologie en enkele (commerciële)toepassingsmogelijkheden.RFID is een simpel concept dat in de nabijetoekomst wellicht uitgebreide toepassingsmogelijkhedenzal hebben. Een RFID-systeem bestaat uitzogenaamde 'tags' en ontvangers. Een tag is opgebouwduit een antenne en een microchip waarininformatie opgeslagen kan worden. Deze informatiekan vervolgens worden verstuurd via radiogolven,die door een ontvanger kunnen worden gelezen.Door een dergelijke tag op bijvoorbeeld eenblikje cola te plakken en bepaalde gegevens, zoalshet moment van productie en de houdbaarheidsdatum,aan de tag toe te voegen kan dit blikje dooreen computer geïdentificeerd en gelokaliseerdworden.Wanneer een bedrijf dus zou besluiten al haarproducten van dergelijke tags te voorzien zou dataanzienlijk kostenbesparende logistieke voordelenhebben: voorraden zijn te allen tijde bekend enhoeven niet meer handmatig te worden geteld ennaast het feit dat het eenvoudiger wordt om orderssamen te stellen zullen deze ook niet meer zoekraken, zoals dat tegenwoordig in grote pakhuizenregelmatig gebeurt. Een andere mogelijke toepassingis een RFID ontvangstsysteem met wereldwijdedekking (vergelijkbaar met het GPS-netwerk),gekoppeld aan het Internet: hiermee zou men eenvoudigvia het Internet postpakketten kunnen traceren.De implementatie van RFID-technologie in hetbedrijfsleven heeft recent een sterke stimulansgekregen, vooral doordat supermarktgigant Wal-Mart heeft besloten RFID te gebruiken. Er zijn echternog enkele barrières waardoor het tot op hedennog niet mogelijk is om optimaal gebruik te makenvan RFID-technologie. Dit is één van de onderwerpenwaar Accenture Technology Labs onderzoeknaar doet.De informatie in de RFID-tags is gecodeerd. Ditwerkt enerzijds als beveiliging, aangezien het hierdoorvoor onbevoegden onmogelijk is om de tagste lezen. Anderzijds zal het toch nodig zijn om eenzekere standaardisatie in de codering in te voeren,zodat bedrijven wel de informatie die hun leveranciersingevoerd hebben, kunnen lezen. Hiervoorwordt momenteel gewerkt aan een wereldwijd netwerkdat toegang geeft tot een database waarinalle RFID-informatie is opgeslagen. Zo kan productinformatievia de computer opgehaald worden,wanneer men over de juiste code beschikt.Een ander probleem vormt het uitlezen van detags. Omdat de elektromagnetische golven wordenverstrooid door vloeistoffen en metalen kan dezemoeilijk leesbaar zijn. Ook wanneer tags zich dichtbij elkaar bevinden wordt het uitlezen bemoeilijktdoor interferentie. De huidige scanners zijn daaromnog niet in staat om de informatie goed te verwerken.Ten slotte is het met de huidige prijs van RFIDtagsniet rendabel om tags te plaatsen op goedkopereproducten.Om deze problemen aan te pakken zullenbedrijven als Accenture de komende jaren graagde kennis van, onder meer, technische natuurkundigenaanwenden.Ter afsluiting van de lezing werden, aan dehand van een fikse dosis 'consultancyjargon' enenkele ingewikkelde schema's, nog enige minutengewijd aan de bedrijfsstructuur en de carrièremogelijkhedenbij Accenture. Aangezien deze 'carrièretechnologie'vele malen gecompliceerder bleekdan RFID-technologie zal hier nu niet verder overuitgewijd worden.Na afloop van de lezing was er, omdat er volgenswelbekende politieke bronnen tegenwoordigextra stimuli vereist zijn om zogenaamde 'begeisterung'bij studenten op te wekken, nog gelegenheidom na te praten tijdens een uitstekend verzorgdelunch. Kortom, Francken heeft, in samenwerkingmet Accenture, weer een goede, inhoudelijk sterkelezing weten te organiseren.Sander Onur12 Francken Vrij 10_2

Stage het buitenland:SingaporeStage in het buitenland: SingaporeWederom is er post binnengekomen voor devaste rubriek over stagelopen in het buitenland. Ditkeer komt het verslag uit Singapore en wel doortwee leden van het legendarische bestuur 03/04.Hieronder volgt verslag van Marc de Boer en TeunKoeman over hun ervaringen in Singapore.MarcIk zal eerst uitleggen waarmee ik mij zoalbezighoud hier in Singapore. Ten eerste is hetbelangrijk te weten waarom ik naar Singaporegegaan ben. Zoals elke technisch natuurkundigeheb ik een externe stage in mijn studieprogramma.Zo'n stage kan bij een externe instelling of bedrijfen duurt 4 of 5 maanden. Graag wilde ik stagelopenin het buitenland en het liefst in een warm (dusver) land. Stagelopen is een heel geschikte manierom een ander land te leren kennen. Singapore leekmij een prima bestemming: het is technologischezeer ontwikkeld, Engels sprekend, heeft een tropischklimaat en ligt in een interessante regio. Viaprofessor de Hosson, waar ik mijn afstudeeropdrachtheb uitgevoerd, ben ik in contact gekomenmet Dhr. Zhang, professor thin films aan deNanyang Technological University (NTU). Vrij snelwaren er stageplaatsen voor Teun en mij geregeld.Zelf houd ik me bezig met een project waarbijik een bepaald type MEMS probeer te fabriceren.MEMS staat voor Micro-ElectroMechanical-System. Kort door de bocht is dit een heel kleinmechanisch systeempje, gefabriceerd met techniekenvoor de fabricatie van chips. Momenteel wordener al vele soorten MEMS op commerciële basisgeproduceerd: zo worden er jaarlijks miljoenenMEMS geproduceerd in de vorm van bloeddruksensoren, inkjet nozzles en airbag sensoren.Ongetwijfeld zullen er nog vele bruikbare MEMSsystemen ontworpen worden. Zelf ben ik betrokkenbij de ontwikkeling van een MEMS die gebruikt kanworden als een miniatuur grijp-handje. Hiernaaststaat een afbeelding van het systeempje waar ikhet over heb. Het systeempje is ongeveer 1/5 mmin diameter.De vingers van het handje zijn gemaakt van hetpseudo-elastische materiaal TiNi. Door inwendige'tensile stresses' buigen de vingers naar elkaar toe.Bij verhitting gaan de vingers weer terug naar devlakke, open positie. Verhitting vindt plaats dooreen elektrisch stroompje te laten sturen door dearmpjes. Bij afkoeling gaat het handje weer dicht.De boven- en onderkant van het handje probeer ikte coaten met een versterkende en biocompatibelecoating, bestaande uit amorf koolstof met silicium(a-C(Si)). Doordat er bij de productie gebruikgemaakt moet worden van chemische etsmiddelen,is het van belang dat het TiNi en het a-C(Si)niet te veel hieronder lijden. Hier doe ik onderzoeknaar en ook doe ik onderzoek naar de structuurvan het TiNi en van het a-C(Si).Uiteraard leer je een land goed kennen als je ereen paar maanden woont. Singapore is een culturelesmeltkroes: er wonen veel Chinezen, Indiërsen Maleisiërs, elk met hun typische uiterlijk,gewoonten, eten en accent. Singapore mag danqua rijkdom Westers lijken, op veel gebieden is hettypisch Oosters. Studeren is hier niet vanzelfsprekenden de studenten willen hard werken om wat tekunnen bereiken. Ik ken studenten hier met eenchronisch slaaptekort (en dit heeft niets te makenmet uitgaan!). Verder is politieke vrijheid niet vanzelfsprekendhier: zo is de media gecensureerd.Model 13

Stage in het buitenland: SingaporeJe zal op het journaal hier nooit binnenlandsepolitieke kwesties te horen krijgen. Uitgaan doe ikveel hier want dat kan heel goed. Er is op sommigeplekken zelfs positieve discriminatie voor devrouwen: gratis drank en entree! Mocht je meer willenweten over mijn ervaringen inSingapore, lees dan mijn weblog: http://marcdeboer.web-log.nlTeunMijn onderzoek gaat over het maken van hydroxyapatitelagen op titanium legering implantaten.Implantaten van titanium-legering worden vooralgebruikt als heupprothesen en in de tandheelkundeals wortel voor een kunsttand. Op deze implantatenwordt een laagje hydroxyapatite aangebracht omde binding tussen het omringende bot en hetimplantaat te verbeteren.Hydroxyapatite (HA, Ca10(PO4)6(OH)2) is hetinorganische hoofdbestanddeel van de hardeweefsel in menselijk bot. Doordat het bioactief is,kan het een band aangaan met het omringendeweefsel wanneer het wordt geïmplanteerd en stimuleerthet ingroei van bot. Het is nodig HA aan tebrengen op implantaten omdat titanium-legeringenzelf niet bioactief zijn.De huidige methode waarmee HA coatings aanworden gebracht op implantaten is met behulp van'plasma sproeien': hierbij wordt hydroxdyapatitepoeder door middel van een plasmastraal op hetimplantaat gespoten. Dit is een beproefde methodeen levert uitstekende hechting tussen de coating enhet omringende bot. Deze hechting is zelfs zo goeddat bij afschuifproeven de hechting tussen decoating en het titanium-substraat het zwakst blijktte zijn.Dit komt omdat bij het 'plasma sproeien' HAeen mechanische band aangaat met het substraaten geen chemische. Ruimte voor verbetering zouje zeggen dus. Daar mocht ik me mee bezig gaanhouden door gebruik te maken van een biomimetischemethode.Deze methode houdt in dat ik op dezelfdemanier een HA coating heb gemaakt zoals het inhet menselijk lichaam in bot wordt afgezet.Daarvoor is een oplossing met dezelfde inorganischesamenstelling als vloeistof in het menselijklichaam, SBF genoemd (Simulated Body Fluid).Deze vloeistof is superverzadigd ten opzichte vanHA, wat betekend dat HA makkelijk neer kan slaan,mits er de mogelijk is tot nucleatie. Door nu het titaniumte verhitten, ontstaat er een laag titaniumdioxideop het oppervlak die deze nucleatie kanbevorderen. Als er eenmaal een HA-molecuul isgenucleërd kan het makkelijk verder uitgroeien toteen groter kristal dankzij de superverzadiging vande vloeistof.Ik ben nu aan het onderzoeken wat het effect isvan verschillende temperaturen (en dus verschillendeoxide-lagen) waarmee het titanium is behandeldop de vorming van HA-lagen op het titaniumsubstraat.Uiteraard hebben we niet alleen maar gewerkthier in Singapore, maar hadden we af en toe ooknog tijd om een weekendje weg te gaan naarMaleisië, dat zo'n beetje om de hoek licht. Met detaxi naar de grens en vanuit daar verder met eensuper-vip bus (is niet zo duur als het klinkt) kom jein een halve dag reizen bij plaatsen als KualaLumpur, Malakka of tropische eilandjes als PulauRawa. Met de budgetvliegmaatschappijen liggenbestemmingen als Bangkok ook binnen het bereiken binnen het budget. Voor een uitgebreider reisverslagzie: http://tojnk.web-log.nl.14 Francken Vrij 10_2

Afstuderen bij gecondenseerde materieAfstuderen bij gecondenseerde materiedoor Bas VlamingMooi is dat. Denk je op een gewone donderdagmiddageven rustig een welverdiende bak koffiete scoren bij Francken, en dan komt Mark tussenneus en lippen door met het verzoek om eenstukje in de Francken Vrij te schrijven. "En wanneermoet dat dan af zijn?" "Uh, eh, dit weekend eigenlijk.Kijk maar of het wat wordt." Ik ben verder ookde beroerdste niet, en dus zit ik hier nu op vrijdagmijn writer's block met cafeïne op te lossen. Allesvoor de vereniging, moet je maar denken.Het thema van deze editie is 'Model', en dat isiets waar elke fysicus wel wat mee kan. Eigenlijk isde hele natuurkunde het in werkbare modellen gietenvan hoe de werkelijkheid zich gedraagt. Binnendat model kan dan via logica en wiskundige argumentenberedeneerd worden hoe het systeem inkwestie, wat dat ook moge zijn, zich onder allerleiomstandigheden zal gedragen. De kunst is nu omeen evenwicht te vinden tussen aan de ene kantrealisme en aan de andere kant werkbaarheid. Jezou in principe alle werkende krachten in je modelkunnen stoppen, maar dat maakt je model gecompliceerden praktisch onoplosbaar. Nu zullen nietalle effecten even relevant zijn, en dus is het zaakom de hele boel zoveel mogelijk te versimpelenzonder de correspondentie met het echte fysischesysteem wat je probeert te beschrijven te verliezen.Het helpt natuurlijk ook om op een systematischemanier correcties te kunnen genereren; perturbatietheorieof storingstheorie is hier een goed voorbeeldvan.Een deelgebied van de natuurkunde waar ditalles duidelijk tot uiting komt is de fysica vangecondenseerde materie. Eigenlijk is dit een enormbreed vakgebied, aangezien het gaat om hetbestuderen van materie die door interacties op eenbepaalde manier gezamenlijk beschouwd moetenworden, en dit betreft bijvoorbeeld vaste stoffen,macromoleculen of vloeistoffen maar ook meerexotische fases als Bose-Einstein condensaten ofsupervloeistoffen. Doordat de systemen die je wilbeschrijven normaal gesproken bestaan uit zeergrote aantallen atomen is het onmogelijk, en ookonzinnig, om het gedrag van elke individuele bouwsteenproberen te volgen. Je wilt weten hoe hetsysteem zich macroscopisch gedraagt. Hierin zijncollectieve effecten, die ontstaan door de interactiestussen de basiseenheden, vaak erg belangrijk.Maar ik begin nu toch een beetje genoeg te krijgenvan dit gepraat in het algemene, daarom zal ik watspecifieker ingaan op een bepaald systeem.Vanwege de beperkte bedenktijd heb ik beslotenom wat verder in te gaan op iets wat, voor mij inieder geval, dicht bij huis ligt, namelijk een gedeeltevan mijn afstudeeronderzoek.Het gecondenseerde systeem waar we in geïnteresseerdzijn is het eiwitmolecuul. Deze langeketens komen in enorme hoeveelheden voor ineigenlijk alle organismen, en vervullen belangrijketaken in de vele processen die binnen cellenplaatsvinden en zijn onontbeerlijk voor het levenzoals wij dat kennen. Veel van deze processenworden wel redelijk goed begrepen, en dat eiwitteneen fundamentele rol spelen binnen het functionerenvan een cel en met name zijn energiehuishoudingstaat buiten kijf. Het is echter nog steeds nietduidelijk hoe nou precies het energietransport overzulke eiwitten op microscopische schaal in zijnwerk gaat, hoewel hier wel suggesties voor gedaanzijn. Een van de interessantere daarvan is hetzogenaamde Davydov soliton, waarbij een soortvan energiepuls over het eiwit zou kunnen reizen.Ik zal hier kort uitleggen hoe dit nou in zijn werk zoumoeten gaan.Eiwitten zijn, zoals ik eerder al opmerkte, langeketens van peptidegroepen (wat misschien nog uitde biologieles bekend is) die zich in een aantalstructuren blijken te organiseren in de natuur.Degene die met name relevant lijkt te zijn is eenhelische structuur, de zogenaamde alfa-helix (zieook figuur 1). Om nou zo'n eiwit een beetje effectiefte modelleren moet je natuurlijk de boel flink versimpelen,en we gaan dan ook de verdere internestructuur van zo'n peptidegroep even vergeten enhet eiwit gewoon zien als een keten van puntvormigemolecuuleenheden (eigenlijk drie gekoppeldeketens, maar laten we voor het gemak hier eentjebeschouwen). Elke eenheid houdt natuurlijk weleen paar relevante fysische eigenschappen van depeptidegroep over: een massa,16 Francken Vrij 10_2

Afstuderen bij gecondenseerde materiehet zogenaamdedipoolmomentwat voor dekoppeling tussende eenhedenzorgt, de mogelijkheidom in eenaangeslagen toestandte komen(corresponderendmet een internevibratie van deC=O verbinding inde peptidegroep),Figuur 1: een stuk van een een positie enalfa-helix. Een van de peptidegroepenis aangegeven, en eenimpuls.van de drie ketens is ook gearceerdgiein zo'n soortAls er nu ener-keten gestoptwordt, zal deze door de koppeling niet terechtkomenop een individuele peptidegroep, maar verspreidworden over een aantal peptidegroepen.Om maar even een Mickey Mouse-analogie temaken: als je een hoop veren aan elkaar knoopt enermee gaat bewegen, zal niet één veer gaan trillenen de rest niet, maar zullen een heleboel verenmeedoen aan de vibratie. Zo'n collectieve aangeslagentoestand heet ook wel een exciton, en is indeze context ook prima voor te stellen als eenhoopje energie dat verspreid is over een gedeeltevan het eiwit. Een naar effect wat hier wel plaatsvindtis dispersie, verschillende frequentiecomponentenzullen met verschillende snelheden reizenen dat bultje energie zal zich langzaamaan uitspreidenover de keten. Ook het hele eiwit kan gaanvibreren, waarbij de peptidegroepen ten opzichtevan elkaar bewegen. Dit blijkt gekwantiseerd tezijn, en één zo'n trillingskwantumpje heet eenfonon, wat veel van jullie wel weten vermoed ik.Deze twee fenomenen staan niet helemaal los vanelkaar. De onderlinge beweging van peptidegroepenverandert bijvoorbeeld hun onderlinge koppelingen de onvermijdelijke oprekking of compressievan zo'n peptidegroep verandert ook de energievan de interne trilling. Hoe dan ook, ze beïnvloedenelkaar en dit is van fundamenteel belang voor hetDavydov soliton.Het idee van Davydov is geïnspireerd door eenanaloog effect dat al langer bekend was in de vastestof fysica. Het komt erop neer dat bij voldoendesterke koppeling tussen excitonen en fononen hetmogelijk lijkt te zijn dat het reizen van zo'n excitonover de keten begeleid wordt door een vervormingvan de keten. Deze vervorming van de keten, corresponderendmet het opnemen en uitzenden vanfononen, zorgt ervoor dat het deel van het excitonaan de rand versneld danwel afgeremd wordt. Water dan kan gebeuren is dat deze vervorming de dispersieprecies opheft: het bultje energie dat aanéén kant van de keten gevormd wordt reist naar deandere kant zonder verdere vormverandering.Deze energiepuls met bijbehorende vervormingvan het eiwit in de buurt van die puls staat hieronderook afgebeeld.De oplettende lezer zal het niet ontgaan zijndat ik in de alinea hierboven geschreven heb "dat… het mogelijk lijkt te zijn". De theorie van Davydovgeeft een leuke mogelijkheid, maar is wel van eenbeetje twijfelachtig semi-klassiek allooi. Nadien iser een hoop geschreven over correcties, uitbreidingen,kwantummechanische methodes enzovoort,enzovoort, maar het blijkt erg lastig om dingengoed uit te rekenen zonder relevante mechanismente verwaarlozen. Een van de dingen waar wijnaar gekeken hebben is een kwantummechanischwat meer verantwoorde aanpak van Davydov'smodel, waarbij onder bepaalde aannames deresultaten van Davydov weer tevoorschijn kwamen.De resultaten van Davydov moeten vooralgezien worden als plausibiliteitsargument: echteeiwitten gedragen zich echt niet zo mooi als in zijntheorie, maar het zou heel goed kunnen dat er welsoliton-achtig energietransport plaatsvindt.De uiteindelijke scherprechter voor elke theorieis de natuur zelf. Het is jammer genoeg beroerdexperimenteren met eiwitten, en er is nog geeneenduidige conclusie over hoe dit transport nouecht werkt. Er zijn wel resultaten die suggererendat misschien iets als het Davydov soliton bestaat,maar het is nog maar de vraag of ze ook echt eencentrale rol in de cellen innemen. Kortom, er is nogeen hoop te doen!Figuur 2: profiel van een Davydov soliton. Verticaal isde bijdrage van iedere peptidegroep aan het exciton, horizontaalstaat de positie van de peptidegroepen (de stippen).Het exciton, verspreid over een stuk of acht of tienpeptidegroepen wordt begeleid door een vervorming vanhet eiwit, en dit geheel schuift dan over het eiwit zondervormverandering.Model 17

Activiteiten FranckensymposiumActiviteitenFranckensymposium 2005Op donderdag 15 december vond hetFranckensymposium weer plaats. Ook dit jaar wasde opkomst weer goed. In de luchtbrug werd koffiegeserveerd met een plakje cake, zoals gebruikelijk.Om tien uur begon het symposium, met de openingdoor Prof.dr. J.Th.M. de Hosson, die dagvoorzitterwas. Het thema van het symposium was dit jaar"Waar ligt de grens?". Gedurende de dag zoudenverschillende sprekers hun visie op dit onderwerpgeven. Dit is het verslag van deze dag.Deterministic Learning MachinesDe eerste spreker was de voor onze trouwelezers wellicht bekende Prof. Dr. H. de Raedt. Debij de RuG werkzaam zijnde hoogleraarComputational Physics verblijdde ons met eenpraatje getiteld 'Werken aan de grenzen van hetdenken'. Zijn transparanten waren in het Engelsopdat een ieder die het Vlaams niet bevatte hetverhaal toch zou kunnen volgen. Prof. De Raedtwijdde zijn verhaal aan Deterministic LearningMachines (DLM's). Het is bekend dat met behulpvan de kwantumtheorie vele experimentele resultatengeverifieerd kunnen worden. De kwantumtheoriekan bijvoorbeeld gebruikt worden voor het berekenenvan interferentiepatronen waarbij de golffunctiegeïnterpreteerd wordt als een waarschijnlijkheidsverdeling.Kwantumtheorie is echterbegrensd. Ze kan ons vertellen hoe een interferentiepatrooneruit zal zien, maar ze kan ons niet vertellenhoe deze tot stand komt! Dit fenomeen staatbekend als de "quantum measurement paradox".Niels Bohr wist ons echter te vertellen dat dezeparadox eigenlijk geen paradox is. De kwantumtheorieis een theorie welke deze tot standkominggewoon niet kan verklaren en derhalve mogen wedit ook niet verwachten. "There is no quantumworld. There is only an abstract quantum mechanicaldescription". Het calculeren van een interferentiepatroonis een interpretatie van de kwantumtheorieen hoewel de kwantumtheorie niks vertelt overde totstandkoming van dit patroon is dit geentekortkoming van de theorie maar een grens.Er is echter een manier om wel degelijk de tot-standkoming van interferentiepatronen te simuleren.Hiertoe moeten we afstand nemen van debestaande theoretische kaders en probabilistischezaken en onze blik richten op DeterministicLearning Machines. De vakgroep ComputationalPhysics heeft met behulp van deze deterministischemachines de experimentele resultaten vaneen Mach-Zehnder interferometer kunnen simuleren.Niet probalistisch, maar foton na foton. DeDLM's werken op basis van een zeer simpel lerendalgoritme in de vorm van een recursieve formulemet een leerfactor. Met behulp van een flash-programmawist Prof. De Raedt het publiek van dewerking van deze DLM's te overtuigen. Afsluitenden in het verlengde van het thema werd de volgendequote getoond: "The data that our senses receiveand the brains ability to process this data, notsome 'laws of nature', set limits to what we can do".Om het verwerken van deze wijze woorden testimuleren was er nu gelegenheid tot het drinkenvan een kop koffie en het nuttigen van een plakcake. De koffie was nu overigens een stuk appetijtelijkerdan de koffie op de vroege ochtend, welketoch wel het predicaat 'slappe bak' verdiende.Verder overigens niets dan hulde voor de borrelcommissie!Kwantitatieve elektronenmicroscopieOm tien voor twaalf was het tijd voor het tweedepraatje van de dag. Dr. Sandra van Aert was uithet verre Belgie afgereisd naar het noorden om onsiets te vertellen over "Kwantitatieve elektronenmicroscopie:van mooie plaatjes naar precieze getallen".De jongedame, werkzaam aan de universiteitvan Antwerpen, begon haar verhaal met een introductieover het doel van de nanotechnologie eneen korte uitwijding over de werking van transmissieelektronenmicroscopen. Recente ontwikkelingenin het microscoop-ontwerp hebben de resolutieverbeterd tot ongeveer 0.1nm. Dit maakt hetmogelijk om atomen visueel te onderscheiden. Hetis voor de materiaalkunde en nanowetenschappenechter van belang om uit de beelden preciezeModel 19

Activiteiten Franckensymposiummetingen te verkrijgen van fysische parameters diede structuur van het materiaal volledig beschrijven.Derhalve is een resolutie van 0.001nm gewenst.Het verbeteren van de resolutie kan op verschillendemanieren aangepakt worden. Algemeen geldtdat de puntresolutie van een microscoop gegevenwordt door:Waarbij Cs de sferische aberratie van het lenzenstelstelis en λ de golflengte van het gebruiktelicht. De puntresolutie is het kleinst direct zichtbaredetail van het beeld. Behalve de puntresolutie isook de informatielimiet van belang. De informatielimietvertelt ons wat het kleinst aanwezige zichtbaredetail is ná beeldbewerking. De gewenste subångströmresolutie kan op meerdere manierenbereikt worden:- Men kan gebruik maken van een sferischeaberratie-corrector om te zorgen dat Cs kleinerwordt.- Men kan gebruik maken van zogenaamde'Exit wave reconstruction', waarbij de resolutieverbeterd wordt tot de informatielimiet door reconstructievan de complexe uittreedgolf.- Men kan gebruik maken van een monochromatorom de chromatische aberratie te verminderenen de informatielimiet te verbeteren. Nadeelhiervan is dat er verlies is van de invallende elektronen.- Men kan een chromatische aberratiecorrectorgebruiken.Een andere optie is parameterschatten. Doorde fysische materiaalparameters te schatten is hetbereiken van een picometer resolutie mogelijk.Hiertoe wordt een parametrisch model opgezetvoor de beelden. De onbekende structuurparametersworden geschat door vele beelden met elkaarte vergelijken waardoor uit Gausische verdelingende parameters met hun bijbehorende standaarddeviatiegeschat kunnen worden. Ook deze standaarddeviatieheeft een ondergrens, gegeven doorde Cramér-Rao formule:Waarbij ρ de resolutie is en N het aantalgebruikte beelden. Dr. van Aert toonde het publiekvervolgens enige voorbeelden van materialenwaarbij met behulp van parameterschatten eenhoge resolutie bereikt was. Het publiek bleefgeboeid door de interessante parametrischemodellen en door haar Belgische taalgebruik waarinmenig pleonasme als "alternerend afwisselen"de gemoederen bezig hield. Haar praatje werdafgesloten met de conclusie dat met behulp vanparameterschatten nanostructuren goed gekarakteriseerdkunnen worden.Bi-stabiliteitDr. Raymond van Ee van de universiteit vanUtrecht was de volgende spreker. Zijn presentatiehandelde over 'Bi-stabiliteit: een neurofysisch vensterop bewuste waarneming'. Zijn voordrachtbegon met het bedanken van dhr. R. Schuitemavoor zijn 'bijna vaderlijke zorg bij de voorbereidingvoor het symposium'. Vervolgens werd de vraaggesteld wat bewuste waarneming is. Dit fysisch enneurobiologisch probleem werd geïllustreerd aande hand van een simpel voorbeeld.Wanneer je naar de kubus kijkt, zie je dan deonder- of bovenzijde? De twee zijden wisselenelkaar automatisch af in dominantie. Dit fenomeenwordt bi-stabiele perceptie genoemd. Welk van detwee zijden je als voorste zijde ziet is een stochastischproces en gemiddeld zul je ze even vaakvooraan zien. Het blijkt echter dat je de bewustewaarneming kan beïnvloeden. Deze zogenaamde'voluntary control' is kwantificeerbaar en kangebruikt worden om de bewuste waarneming teanalyseren. Wanneer een reeks van duizendenpercept-dominatieperioden zou worden ingezameld,dan zou men kunnen zien dat de duur vaneen percept niet afhangt van de duur van het vorigepercept. Door 'wilskracht' kan de dominantieperiodevan één van de twee percepten verlengd worden.Het blijkt echter dat de perceptieperioden wélbeïnvloed kunnen worden, maar de stochastiekniet.20 Francken Vrij 10_2

Activiteiten FranckensymposiumKwantitatief inzicht in de neurale mechanismendie voor het bewuste deel van perceptie zorgen, ismoeilijk te verkrijgen omdat er een sterke correlatietussen de perceptie (output) en de netvliesbeelden(input) bestaat. Bi-stabiele perceptie biedt een uitweguit dit dilemma. Door statische analyse van dedistributie van dominatieperioden is de rol van'wilskracht' gekwantificeerd. Het vraagstuk 'hebbenwij vrije wil' is echter nog altijd een ontoegankelijkelimiet.MiniaturiserenHierna was het de beurt aan Prof. dr. ir. MarcGeers van de TU Eindhoven. Zijn verhaal handeldeover de miniaturisatie in de micro-elektronica ende parallele ontwikkelingen in micro- en nanosystemen.De betrouwbaarheid en sterkte van materialenzijn sterk afhankelijk van de grootte. Veelal wordennog klassieke rekenmethodes gebruikt voor hetbeschrijven van het gedrag van geminiaturiseerdeapparaten. Vaak gaat dit echter niet goed doordatveel materiaaleigenschappen grootte-afhankelijkzijn. Mechanische schalingseffecten waarmee menrekening moet houden kunnen in verschillendecategorieën worden ingedeeld. Eerste orde effectenzijn de statische effecten zoals de korrelgroottetegenover de sample grootte en de oriëntatieafhankelijkheid.De hardheid van een materiaalneemt toe naarmate de korrels kleiner worden toteen zeker maximum. Worden de korrels nog kleiner,dan zal het materiaal zwakker worden. Tweedeorde effecten hebben te maken met spanningsgradienten.Wanneer geschaald wordt, verandert despanning niet. De gradient van de spanning verandertechter wel degelijk. Deze gradient wordt groter,wat ons doet concluderen dat kleine apparatensterker zijn.Naast eerste en tweede orde effecten zijn erook 'mixed order effects'. Deze beslaan grenseffecten.Limieten met betrekking tot miniaturisatiekomen vaak doordat vereisten met elkaar botsen.Miniaturisatie leidt bijvoorbeeld tot lagere di-electrischeconstanten. Dit leidt vaak tot poreuze enbreekbare materialen. De voorspelbaarheid vanhet gedrag van de alsmaar kleiner wordende apparatenkent zijn grenzen: de fysica en wiskunde diede materialen moeter beschrijven zijn vaak inaccu-raat en incompleet. Vooral op kleine schaal zijnveel parameters onbekend. Men krijgt te makenmet korrels die zowel in plaats als tijd veranderen.En tenslotte moet men bij verregaande miniaturisatiemet drie dimensies gaan werken doordat hetmateriaal vaak nog maar enkele atomen dik is.Waar ligt de grens? "Some boundaries are inthe physics. Some in our views, some in our tools".The superparamagnetic limitDr. Hans Boeve, wederom een 'Zuid-Nederlander', was de volgende spreker. Werkendbij Philips Research te Eindhoven vertelde hij over'The superparamagnetic limit: inevitable or only achallange?'. Hij begon met een korte verhandelingover de geschiedenis van magnetic recording.In de jaren '20 en '30 ontwikkelden de Duitsersde 'Magnetophon'. Het apparaat bevatte een tapemet een coating van 'magnetic oxide'. De geallieerdenontdekten het apparaat in '45 en in de jaren '50werd het massaal op de markt gezet.In 1956 kwan IBM naar voren met de eersteharde schijf. De schijf kon 5MB opslaan, data verwerkenmet een snelheid van 8,8KB/s en had eenoppervlakte van 25m2(!). De datadichtheid was2Kb/in2. Ter vergelijking: huidige harde schijvenhebben een datadichtheid van 105 Mb/in2. Dat is35 miljoen keer zo groot!Een grotere dichtheid betekent kleinere apparaten.En de prijs per bit is in 25 jaar met een factor105 gedaald. Zowel meer als minder ruimtevoor ons geld dus.Een harde schijf kan verkleind worden door deafstand tussen de tracks te verkleinen en door delengte van de bits te verkleinen. Schalen betekentechter ook dat de toleranties geschaald moet wordenom een goede signaal-ruis verhouding tebehouden. Verder wordt de grootte van een bitbeperkt door de korrelgrootte. De korrels opmoderne harde schijven zijn ongeveer 10nm groot.Er zijn 1000 korrels nodig om 1 betrouwbare bit temaken.We krijgen te maken met superparamagnetismezodra we de bits zodanig klein hebben gemaaktdat we data beginnen te verliezen. De signaal-ruisverhouding is evenredig met de wortel van het aantalkorrels in 1 bit. Wanneer de bits verkleind wordenzal dus ook de gemiddelde korrelgrootte verkleindmoeten worden.Model 21

Activiteiten FranckensymposiumKorrels blijven in de tijd gemagnetiseerd, maarde oriëntatie van deze magnetisatie verandert in detijd. De orientatie verandert sneller naarmate dekorrels kleiner zijn. Na een zekere tijd zal een bitgeen netto magnetisatie meer bezitten. Dit probleemkan opgelost worden door een anti-ferromagnetischlaagje toe te voegen aan de schijf. Hetanti-ferromagnetisch materiaal koppelt met de korrelsen voorkomt de verandering in oriëntatie.Een huidige ontwikkeling om de opslagcapaciteitvan harde schijven te vergroten is 'perpendicularrecording'.De bits in harde schijven staan tot nog toe inde lengte richting van de tracks. Door de bits loodrechtin het materiaal te zetten kunnen ze veeldichter bij elkaar en kan de capaciteit drastisch vergrootworden.Pushing the limits of lithographyNa de verhelderende voordracht van Dr. Boevewas het tijd voor een kop koffie en een plak cake.Om vier uur was het de beurt aan Dr. Ir. JosBenschap, werkzaam bij ASML, met een presentatiegetiteld 'Pushing the limits of intergrated circuitlithography'. Gordon E. Moore voorspelde ooit datde dichtheid van het aantal transistoren in een chipelke 18-24 maanden zou verdubbelen. Hij kreeggelijk.De laterale afmetingen van een chip wordenbepaald door lithografie. Bij optische lithografiewordt een patroon op een masker geprojecteerd opeen wafer met een 4:1 verkleining. De resolutie diemet lithografie bereikt kan worden, wordt gegevendoor:defecten. In november 2005 werd binnen de wereldvan de optische lithografie voor het eerst eennumerieke apertuur van 1,2 gemeld.De meest gebruikte golflengte voor lithografieis momenteel 192nm. In ontwikkeling is momenteellithografie met behulp van Extreme Ultra Violet(13,5nm, eigenlijk röntgenstraling, maar dat klinktte gevaarlijk). Een probleem is dat geen materiaaltransparant is voor EUV en lenzen dus niet gebruiktkunnen worden. Alles moet gedaan worden metspiegels.De grens van de lithografie ligt verder dan wevoor mogelijk houden. EUV werd al veel eerdernodig geacht maar door het verlagen van K1 engebruik te maken van immersie is nu al een 43nmresolutie behaald met 193nm licht.De laatste spreker had hiermee zijn verhaalbeëindigd en het woord was aan Tom de Boer. Eenhele reeks mensen werden door de commissievoorzitterbedankt, waaronder de dagvoorzitter, desymposiumcomissie, de vakgroephoofden, de borrelcie,Jacob voor het maken van de site, Heddevoor het maken van de poster en Sander en Markvoor het maken van het boekje.Al met al was het een zeer geslaagd symposiummet interessante sprekers.Symposiumcomissie, bedankt!Johan de VriesR=K1.α/NADe resolutie kan derhalve op een aantal manierenverbeterd worden.Men kan de waarde van K1 verkleinen door deverlichting van de wafer te optimaliseren, men kande golflengte verkleinen en men kan NA vergroten.NA staat voor Numerical Aperture en is gedefinieerdals NA=n.sin(α). Hierbij is n de brekingsindexvan het materiaal tussen lens en wafer en is αde halve hoek van de maximale kegel van licht diede lens verlaat. Door gebruik te maken van vloeistoftussen wafer en lens kan een NA>1 bereiktworden. Hierdoor krijgt men echter te maken metproblemen als verdamping, opdroogvlekken en22 Francken Vrij 10_2

Alice in Puzzelland"Alice in Puzzelland"Door Anneke PraagmanPuzzel 1 Sudoku:Alice in Puzzelland gaat met haar tijd mee, dus tijd voor eensudoku. Geen makkie!Puzzel 2:Het is het jaar 1939. Inhet zuiden van Engelandstaat de boerderij van de familie Smith. Bij deze boerderij hoorteen rechthoekig stuk land met de naam Cat's Mead.Het is de bedoeling om aan de hand van de onderstaande aanwijzingende kruiscijferpuzzel in te vullen. In elk vakje van de kruiscijferpuzzelkomt één cijfer (0-9) te staan (en geen van de in te vullengetallen begint met een 0).Horizontaal:1. De oppervlakte van Cat's Mead (in vierkanteyards).5. De leeftijd van Martha, de tante van boer Smith.6. Het verschil tussen de lengte en de breedte vanCat's Mead (in yards).7. Het aantal roeden in Cat's Mead vermenigvuldigdmet 8 verticaal.8. Het jaar waarin de familie Smith eigenaar werdvan Cat's Mead.10. De leeftijd van boer Smith.11. Het jaar waarin Mary geboren werd.14. De omtrek van Cat's Mead (in yards).15. De snelheid (in mijl per uur) waarmee boerSmith wandelt, verheven tot de derde macht.16. 15 horizontaal min 9 verticaal.Verticaal:1. De waarde van Cat's Mead (in shillings per roede).2. Het kwadraat van de leeftijd van de schoonmoedervan boer Smith.3. De leeftijd van Mary, de dochter van boer Smith.4. De waarde van Cat's Mead (in ponden).6. De leeftijd van Ted, de zoon van boer Smith, die in1945 twee keer zo oud zal zijn als zijn zus Mary dan is.7. Het kwadraat van de breedte (in yards) van Cat'sMead.8. Het aantal minuten waarin boer Smith 11/3 keer omCat's Mead heen loopt.9. 10 verticaal gedeeld door 10 horizontaal.10. Zie 9 verticaal.12. De som van de cijfers van 10 verticaal plus 1.13. Het aantal jaren dat Cat's Mead al eigendom is vande familie Smith.Hoe moet de kruiscijferpuzzel ingevuld worden?Een hint: Omdat Engeland in 1939 nog niet was overgegaan op het metrische stelsel en de "decimale"onderverdeling van de pond, worden in deze puzzel nog de "oude" Engelse rekeneenheden gebruikt:1 roede = 1210 vierkante yards.1 mijl = 1760 yards.1 pond = 20 shilling.Model 23

Exclusief interview Pek van AndelExclusief interviewPek van Andel'Het valt nog mee dat het niet regent,' zegt deene verslaggever tegen de ander. 'Eigenlijk is ditvan dat weer dat niet echt goed beschreven kanworden. Daar wordt de introductie voor het itemeen stuk moeilijker van,' riposteert de ander.Prompt begint het te keihard regenen. 'Ah, gelukkig,'zegt de één weer.Twee Franckenleden rond een uur ofzeven 's avonds op de fiets (op de avond voor dekortste dag van het jaar) op weg naar Feerwerd.Pikdonker en keiharde regen: dat laat zich raden.De reden? In Feerwerd woont Pek van Andel, uallen wellicht bekend van het ir-symposium vanafgelopen jaar. Pek van Andel is serendipitoloog,zoals hij zelf zal uitleggen. Hij heeft ook onderzoekgedaan aan de humane coïtus in een MRI-scannervan het UMCG en kreeg hiervoor zelfs een Ig-Nobelprijs. Wat beweegt iemand om hiernaaronderzoek te doen? Wat is serendipiteit en hoekunnen wij daar als onderzoekers-in-opleidinggebruik van maken?Aan het woord is Pek van Andel."Kamerlingh Onnes is hier in de buurt geboren.Hij was de zoon van de directeur van een steenfabrieken was een van de eersten die hier naar deHTS ging. Zijn vader had bedacht dat als hij klaarwas met zijn opleiding hij wel tests voor hem zoukunnen doen aan glazuur van dakpannen en dergelijke.Kamerlingh Onnes kwam natuurlijk nooitmeer terug. Hij had een geniaal proefschriftgeschreven over de slinger van Foucault en haddaarmee een plek verworven aan de universiteitvan Leiden. Daar ging hij onderzoek doen naarkoude materialen. Hij had bedacht dat als je atomensterk afkoelt, de elektronen wel vast zoudenvriezen aan de kern en dat dit zou leiden tot eenextreem hoge weerstand. Hij vond alleen precieshet tegenovergestelde: de weerstand ging ineensomlaag!Supergeleiding dus, en dat is precies waar eenMRI-scanner gebruik van maakt om grote magneetveldenop te wekken. Maar omdat de stroomoneindig rond loopt in die spoel kan je hem nietzomaar uitzetten: dat ding moet in het weekendgewoon gekoeld worden met vloeibare helium. Enzo konden wij die scans maken van de humanecoïtus.Dat idee kwam zo: ik wilde een lezing bijwonenop een congres voor biomedische technologie,ergens in een zaaltje op het Zernikecomplex. Maarals je naar een congres gaat, moet je ook het helecongres volgen: van 's ochtends tot 's avonds. Eenboek lees je ook van kaft tot kaft. En daar gaf dusook iemand een lezing over een MRI-scan van destembanden. Ze hadden voor een onderzoek eenAmerikaanse fysicus de A laten zingen en toenopnames gemaakt van het strottenhoofd. Toenkwam ik op het idee dat als je daarvan een scankan maken, dat dat dan ook van dat andere liedjemoet kunnen.Het idee was gewoon om daar een keer eenplaatje van te maken. We hadden geen wetenschapsvraag,maar het scheen mij toe dat je er weleen mooi plaatje van kon krijgen. Niets pornografischofzo, meer uit esthetisch oogpunt.Zo af en toe moet je iets doen dat je leuk vindt:vrijdagmiddagonderzoek noemen we dat. Eenonderzoeker krijgt over het algemeen zo tien procentvan zijn werktijd om onderzoek te doen dat hijzelf leuk of interessant vindt. 'Spielerei, neben bei'zoals de Duitsers dat zeggen. Het spel kan namelijkbest ernstig genomen worden, 'Ernst im Spiel',maar als je alles met ernst overweegt, schakel jehet spelelement uit. En dan zie je gemakkelijk dingenover het hoofd die juist heel interessant zijn.Een Groningse historicus, J. Huizinga heeft daarnog een boek over geschreven, Homo Ludens.24 Francken Vrij 10_2

Exclusief interview Pek van AndelHet kon in ieder geval geen kwaad en hetonderzoek was makkelijk uit te voeren. De hardwarewas geen probleem: als je de slee uit de tunnelvan de scanner schuift, is er genoeg plek voor tweemensen. Ook de software was simpel: je stelt hetapparaat gewoon in op een scan van de lever vaneen zwaar persoon, want de lever is immers hetgrootste orgaan in het lichaam. En wat de wetwarebetreft: proefpersonen zijn nooit een probleemgeweest, ze waren nog enthousiaster dan deonderzoekers.Omdat de scanner gedeeld eigendom van deuniversiteit en het ziekenhuis is, was er alleen welheel wat gedoe met de bazen en bovenbazen. Hetziekenhuis was bang voor haar reputatie. Wemoesten het er echt door drukken. De ironie van dezaak was alleen dat we heel serieuze resultatenkregen. Ik kon me van mijn eigen studie nog herinnereneen keer een plaatje gezien te hebben datDa Vinci ervan had getekend, en een andere vanRobinson, dat gangbaar was in de literatuur. Maardie afbeeldingen moeten eigenlijk maar op tweebronnen zijn gebaseerd. Eerst: wat er op de snijtafelis gezien. Dat andere deel, dat moeten die tekenaarsbij zichzelf hebben afgekeken. Daar hebbenze dan de vrouw als het ware omheen gedrapeerd.Dit hebben ze naar hun beste vermogen gedaannatuurlijk, maar het was werkelijk verschillend vande scans.Het onderzoek was echter zo controversieel,dat het moeilijk te publiceren was.We hadden het aangeboden aan het BritishMedical Journal. De redacteur heeft daarop eenbrief gestuurd naar het Nederlandse tijdschrift voorgeneeskunde, waarin stond: "Hardly believablethat such a study was undertaken at all". En in depostscript stond "This is certainly not a dirty scientist".Uiteindelijk is het in de kersteditie gepubliceerd:daarin komen de vreemde en komischeonderzoeken. Maar natuurlijk reageerde niet iedereenpositief op het idee.In Australië was een kinderarts in een ziekenhuisdie elke week interessante publicaties rondstuurdeaan zijn collega's. Hij vond ons artikel interessantgenoeg en koos het uit voor zijn wekelijksebrief. Maar een collega van hem vond het zo aanstootgevenddat ze naar de directeur is gestapt.Die arts is daardoor ontslagen.Maar goed, het punt is het hem nu dus, dat alsje onderzoek doet naar iets dat je iets heel andersop je weg tegen kan komen.X-stralen ofRöntgenstralen zijn voormij het schoolvoorbeeldvan de ongezochtevondst. De Arabierenzijn destijds, in hunwetenschappelijkebloeiperiode, op hetlumineuze idee gekomenom een symbool tenemen voor het onbekende:de X. HetArabische schriftbestaat uit allemaalhaken en bogen, dus de X, twee rare stokjes, iseigenlijk heel raar voor dat schrift.Na deze uitvinding hebben ze ermee leren werken.De hele wiskunde met vergelijkingen met eenonbekende is in principe een uitvinding van deArabieren.De reden dat Prof. Dr. W.C. Röntgen deze termgebruikte voor de door hem ontdekte stralen wasomdat hij ze niet kende, ze nog nooit eerder hadgezien. Tijdens de experimenten waarin hij de stralingontdekte, was hij hiernaar helemaal niet opzoek! Hij had bij toeval een met bariumplatinacyanuurbeschilderd papier op een tafel liggen tijdenshet experiment, en zag dat dit papier "hels verlichtwerd." Het fluoresceerde. Toen hij dit opmerkteheeft hij 6 weken besteed aan dezeontdekking.Niet alleen experimenteel, maar ooktheoretisch. Hij heeft dit destijds zo vakkundiggedaan dat er pas 20 jaar na hem de eerste aanpassingaan zijn theorie is gedaan. In zijn tijd washet nog helemaal niet bekend dat dit elektromagnetischestralen waren. Het mooie aan deze serendipiteuzeontdekking is dat hij dus zo vakkundig tewerk is gegaan. Voordat hij de stralen zag, was ditnog wel (zo bleek achteraf) 50 keer eerder gedaandoor anderen in verschillende experimenten. Zijhebben echter allen deze observatie naast zichneergelegd. Serendipiteit is de kunst een ongezochtevondst te doen, om er in principe je voordeelmee te doen.Frits Zernike las ooit een artikel uit 1902 vanM.S. Allen. Dit artikel had een verhandeling overeen vreemd, gestreept oppervlak dat zichtbaarwerd op een scherm als er kleine onvolkomenhedenin een reflectierooster zaten, bij metingen aandiffractie. Allen merkte op dat deze oppervlaktesveroorzaakt werden door interferentie tussenModel 25

Exclusief interview Pek van AndelMRI-scan van de humane coitushoofdlijnen en hun spookbeelden. Zernike had echtersterke bezwaren tegen deze conclusie. Hij namzich voor om, als de gelegenheid zich eens voordeed,nader onderzoek te doen naar dit fenomeen.Toen hij de kans had, in 1930, om hier inderdaadeens naar te gaan kijken, gebeurde het onverwachtse.Zernike zei het in zijn Nobellezing alsvolgt: "De gestreepte verschijning van het oppervlakwerd snel gevonden, maar omdat het rooster6 meter van het oog verwijderd was probeerde ikhet te bekijken met een kleine telescoop. De strepenkonden we duidelijk zien, maar ze verdwenentoen de telescoop precies scherpgesteld werd ophet oppervlak van het rooster. Door een reeksexperimenten en berekeningen slaagde ik er weldrain dit te verklaren."Zernike was een bescheiden man. Tijdens zijn ontvangstredevan de Nobelprijs zei hij met nadruk dathij, juist door dit experiment, ten volle besefte datde menselijke geest grote beperkingen heeft. "Hoesnel zijn we in het leren, ofwel, het imiteren van watanderen voordien hebben gedaan of gedacht. Enhoe langzaam in begrijpen, de diepere verbandenzien. In mijn geval was het werkelijke nieuwe puntdat de spookbeelden in fase verschilden van dehoofdlijnen." De les van Zernike hier was ook:'Verzet u veel, gehoorzaamt weinig'. Dit is eenoude uitspraak van Thomas van Aquino. Het leekhem 'de juiste geesteshouding bij de studie derwetenschap.'Ik denk niet dat we ons al te veel zorgen hoeven temaken over of de huidige wetenschap teveelonderzoek plant, zodat er weinig ruimte meer isvoor het "toeval" in het onderzoek. Zolang deonderzoeker zelf, tijdens zijn onderzoek, maar zijnogen open houdt voor alles wat mis kan gaan, enop de juiste manier gebruik kan maken van deeventuele serendipiteiten of serendipiteitjes die hijop zijn weg tegen komt, moet het best goedkomen. Wat belangrijk is voor een onderzoeker, isdat hij tijd krijgt voor zijn vrijdagmiddag-experimentjes,zijn Spielerei neben bei, om die dingen teonderzoeken die hij gaandeweg is tegengekomentijdens zijn eigen onderzoek, of iets wat hij gehoordheeft uit andere publicaties of onderzoeken. Het ishandig om bij alle gekkigheden even te blijven stilstaan.De bloemetjes langs de weg zijn soms mooierdan het beraamde onderzoek.Je hebt in de wetenschap, denk ik, altijd tweehoofdstromingen van onderzoekers. Er zijn deGravers en de Grazers. Je hebt mensen die hetliefst hun hele leven één gat uitdiepen, maar je hebtook de Grazers. Die kijken overal een beetje naarwat hen interesseert en graven af en toe een gaatje,of diepen dat een beetje uit, maar zo gauw hette diep wordt springen ze weer naar een anderplekje toe. Je hebt dus twee polen, en ik denk datje de serendipitisten het beste bij de Grazers in kandelen. Maar je hebt ze allebei nodig! "Het is al fiks wat later als de verslaggevershuiswaarts keren. De regen is gelukkig opgehouden,maar desalniettemin is het nog vrij lastig omde weg naar huis weer te vinden. Dat de herenbeide over het richtingsgevoel van een stoeptegelbeschikken helpt ook allerminst.“Toch jammer dat zoveel van mijn penis in mijneigen lichaam blijft zitten,” zegt de een tegen deander terwijl ze een houten bruggetje overgaan dieze op de heenweg niet zijn tegengekomen. “Och, ikondervind er anders weinig last van,” riposteert deander. En zo is het.Tim Hulshof en Mark Schenkel26 Francken Vrij 10_2

Voor ik begin wil ik eerst even iets kwijt over de opbouw van het stukje. Ik had, om het thema hoog in hetvaandel te houden, nu een modelletje op kunnen stellen van de activiteiten die de revue hebben gepasseerd.Dit is echter niet de stijl van de Borrelcie en dus zullen de activiteiten terloops wel aan bod komen.Het stukje is dus als het ware volgens een ander model vormgegeven. Zoals wel blijkt is 'model' een themawaar de Borrelcie heel wat mee zou kunnen: dit betekent echter niet dat wij dit zonder meer doen. Tochkomen er wel ideeën naar voren tijdens borrels of andere meer dagelijkse bezigheden die de moeite waardzijn te vermelden. Zo kwam laatst aan de orde dat de mens eigenlijk maar in twee staten kan verkeren,namelijk Reëel bierdrinkend en Complex bierdrinkend. Dat betekent dus dat je wel of geen bier drinkt: eenbinair model dus. Maar aangezien geen bier drinken geen optie is en wij dus alleen maar bier drinken komje dus in een monair model. Een waterdichte theorie lijkt ons zo. Waterdicht en dus tegen bier bestendig.Sterker nog: deze theorie wordt alleen maar beter als er meer bier geconsumeerd wordt. Terugkomend ophet monaire model, wat stelt dat nou eigenlijk voor? Eigenlijk komt het neer op turven, of strepen, eenmonetair model dus. Dit brengt ons direct bij het nieuwe streepbeleid. Hierbij staat 'Onze held uitWarffum'(aka Klaas-Bernd), model voor de Japanse interpretatie van een goede kebabzaakeigenaar. Ergindrukkwekkend dus. 'Streepjes of Reepjes' is het motto. Dus wij zeggen proost!….Maar zonder dollen, we kunnen het binaire model natuurlijk niet zomaar verwerpen. Met het bier drinkenkomt het strepen: hieruit volgt als ware dat repen de complexe variant zijn van bier drinken. Onze raad isdan ook uit te kijken met die complexe getallen: ze zijn niet te vertrouwen en ook niet te drinken. Overbetrouwbaarheid gesproken: de maffiaborrel was volgens het gros der aanwezigen een groot succes. Metspannende onderdelen als 'kraak de kluis' en 'de achtervolging' hebben we het, onder het genot van eenbiertje of twee, uitgehouden tot diep in de nacht. Onder andere naar aanleiding van het grote aanwezigeanimo voor wat actievere middagen bij Francken duurde het niet lang voor ook de spellenmiddag weergeorganiseerd werd. Supermooi! Zelden is er op zo een ambitieuze manier gepromoot voor een activiteitals voor de spellenmiddag. Ik durf wel te stellen dat deze promotie een goed model zou zijn voor allekomende promotiestrategieën. Ondanks een excursie naar HFML, waar waarschijnlijk meer over te lezenis in deze Francken Vrij, was de opkomst meer dan redelijk. Zoals Reeuwerd op zijn eerste skivakantie,rollen wij van de activiteiten in de wondere wereld van onze commissieleden. Graag zou ik één in het bijzondereven willen noemen: het betreft hier Klaas-Bernd. Hij is onder Franckenleden beter bekend als KBen het kan dan ook geen toeval zijn dat Koud Bier met de zelfde letters beginnen. Nooit was de koelkastzo vaak vol en het bier zo lekker koud. Dit heeft dan ook geleid tot verbeterd consumptiegedrag bij deleden. Zoals Ruud van Kwekerode ooit zei:'Het aanbod bepaalt de vraag'. De Borrelcie is trots dit modelbewezen te hebben en rust hierbij zijn koffer.Namens de Borrelcie,Ernst Stam

Excursie FOM instituut voor plasmafysicaExcursieFOM instituut voor plasmafysicaHet was nog best vroeg toen we bij het stationverzamelden, maar je kon al wel zien dat het eenmooie herfstdag zou worden. Een uurtje eerderwas er al een hele groep met de trein vertrokkennaar het FOM-instituut voor plasmafysica inRijnhuizen, maar de mensen die een weekend-OVhadden (zoals ik) gingen met de auto. Dat was kostenbesparend,maar ook heel fijn. Met de auto benje een klein uurtje sneller dan de trein inRijnhuizen, dichtbij Nieuwegein.De autorit was bepaald niet interessant, maartoch een hele ervaring voor mij omdat we doorFriesland reden, waar ik nog nooit was geweest.En nu ik alle provincies persoonlijk heb bezochtkan ik ook meteen zeggen dat Friesland behoorlijkteleurstellend is. Tuurlijk, de kustlijn heet prachtigte zijn maar dat weegt niet op tegen de saaie weilanden,die toch de bulk uitmaken van dit stukjeNederland. Ook de taal laat veel te wensen over,dat wil ik maar even gezegd hebben.Maar goed, de rit verliep verder voorspoedig,en voor we het wisten waren we in Nieuwegein. Nuwas het nog even een kwestie van het instituut vinden,maar ook dat was zo gepiept, en zo staptenwe dus rond een uurtje of tien uit op de fraaie, ineen bos gelegen parkeerplaats van het FOM.We werden binnen vriendelijk opgevangendoor een werknemer, en toen we verenigd warenmet de treingroep, leidde deze werknemer onsnaar de koffietafel. We zouden weldra aan onzerondleiding beginnen, zo werd ons voorgespiegeld,maar niets was minder waar!Een ongelukkige communicatie had ertoegeleid dat wij pas over meer dan een uur wareningepland voor de rondleiding. Pragmatisch alsdeze experimentatoren waren (want let wel, erword op het FOM experimenteel onderzoekgedaan) konden wij in de wachtperiode genietenvan een rondleiding door het kasteeltje en de bijbehorendebeeldentuin. Wat het nut was van het kasteeltje(kasteel mocht het niet heten) is mij nogsteeds niet helemaal duidelijk. Van buiten zag heteruit als een prima conferentie/kantoorgebouwmaar tijdens de rondleiding bleek het leeg te zijn.Zonde, want mij maak je niet wijs dat zo'n gebouwgeen bakken met geld heeft gekost (dat ook naarnuttig onderzoek kon gaan, of arme kindjes inFriesland of een mooi jubileumgeschenk voor dekoningin ofzo). We werden door een aardige dametoch dit gebouw doorgeleid, en zo stonden weineens met z'n twintigen in de niet zo imposantekeuken van het kasteeltje. Wat deden wij hier? Datwist de dame ook niet en dus werden we er na verloopvan tijd (lees: enkele minuten) maar weer uitgelaten. Al met al de meest absurde rondleiding dieik ooit in een kasteeltje heb mogen genieten.We kregen ook nog een lunch die we buiten inhet zonnetje konden opeten (binnen in het kasteeltjestond toch geen meubilair, dus dan is het net zogoed buiten zitten).Toen de lunch was afgelopen konden we eindelijkbeginnen aan het zakelijke deel van de rondleiding.We begonnen met een lezing over spectroscopie,en dan vooral hoe deze met behulp van deFELIX (wat staat voor Free Electron Laser nogwat)precies kon worden uitgevoerd. Wat heeft dat metplasmafysica te maken, kun je je afvragen. Ik weethet niet, maar het was best interessant. Niet iedereendeelde deze mening en helaas moest ik constaterendat er bepaalde figuren waren, hier nietmet naam te noemen, die hun kans zagen een uiltjete knappen.Na de lezing werden we in groepen gesplitst enrondgeleid door het instituut. Mijn groep ging eerstnaar een onderzoeksgroep die bezig was met hetontwikkelen en testen van tegels die een deelbekleden van de binnenkant van ITER, de nieuwekernfusiereactor die in aanbouw is in Frankrijk. Detegels moeten bestendig zijn tegen heel heet plasma,en het fusieproduct (helium) absorberen. Omde tegels te testen was er een opstelling gemaaktdie een lange en dikke straal plasma kon makendie met behulp van magneten wel een paar decimeterslang coherent bleef. Dit overigens ontzettendhete plasma (2000 ~ 10000 °C) werd dan opde tegels afgevuurd, maar dat kregen we helaasniet te zien.Tim HulshofModel 29

Excursie FOM instituut voor plasmafysicaDaarna gingen we naar een andere onderzoeksgroepwaar ze bezig waren met een tabletopdeeltjesversneller. Dit apparaatje bestond eigenlijkuit niets meer dan een klein buisje onder spanning,een gas naar keuze en een dikke laser. Het ideewas dat als je laserlicht door zo'n buisje stuurt,waar gas in zit, dat het licht dit gas dan zo verwarmddat het overgaat in plasma, en dat depotentiaal dan in het plasma (wat een geïoniseerdgas is) de vrije elektronen versnelt, en dus op dezemanier als een deeltjesversneller dienst kan doen.Ook dit apparaat kregen we niet in actie te zien,maar het idee was in ieder geval heel tof.Als pièce de resistance kregen we dan nog eenbondige en ietwat simpele uitleg over de werkingvan kernfusiereactoren aan de hand van gadgetsals op een magneet zwevende tollen en van dieplasmabollen die je ook in jaren tachtig sciencefictionfilms wel ziet. Niet heel diepgravend maar tochleuk.En daarmee was dan de excursie afgelopen,nog even een kopje koffie gedronken en toen weerhop naar het mooie noorden, naar huis.Het FOM-kasteeltje in vol ornaatTim Hulshof30 Francken Vrij 10_2

Activiteiten GAAN in SpanjeActiviteitenGAAN in SpanjeOp een mooie zomeravond zat de heer Dirkvan der Broek op zijn terras te genieten van eenbiertje. De zaken gingen redelijk in de naar hemgenoemde supermarktketen, maar hij bedacht eensnood plan om zijn concurrenten de loef af te steken.Hij moest iets verkopen wat alle andere supermarktenniet hadden: een vliegtuig! Dat was eenbriljant idee: welke supermarkt verkocht er nu vliegtuigen?Geen een! Dat moest wel in zijn voordeelwerken.Na kort overleg met zijn adviseurs, welke vondendat vliegtuigen niet zo goed in de markt lagenonder het winkelende publiek, maar vliegticketswel, besloot Dirk uit nood vliegtickets te verkopen.En zo gebeurde het dat Dirk's snode plan 3 vanons, de leden van het reisgezelschap GAAN, naarzijn filiaal in Deventer lokten alwaar deze herentwintig vouchers aanschaften à € 29,-, opdat er tienpersonen naar Spanje zouden kunnen vliegen én,ook belangrijk, weer terug.In de aanloop van deze reis waren er een paartegenslagen wat betreft de facturen afkomstig vande vliegtuigmaatschappij, welke het normaal vindtom € 113,- te vragen voor een naamswijziging bijeen vliegreis van € 29,-. Maar niets is onoverkomelijken wegens loyaliteit jegens haar klanten zijn 4van de 6 namen kosteloos veranderd. Enfin, dat isomgerekend 45 kannen Sangria of 148 caipirinha's,in willekeurige eenheden.Barcelona is natuurlijk de stad bij uitstek voorwat sightseeing, hetgeen ook is gebeurd ná hetelfde uur van de dag. De Sagrada Familia, ParcGuell, het Olympisch stadion, het museum vanPicasso en verscheidene andere gebouwen diemet Spaanse en Nederlandse kunstenaars temaken hadden moesten het ontgelden. Ja, u leesthet goed: Nederlandse; Rembrandt van Rijn wasgoed vertegenwoordigd in een door Gaudi ontworpengebouw in de vorm van een tentoonstellingmet oneindig veel pentekeningen.Naast een hoop cultuur snuiven in Barcelonamoest natuurlijk ook het nachtleven van deze stadverkend worden, alwaar, als men de dealers opstraat mag geloven, ook gesnoven kan worden.Uitgaan kan prima in Barcelona, hoewel de 'locals'enigszins 'laffe borrelaars' zijn: drie uur, half vier isdaar een normale tijd om je club te sluiten. De toptijdvoor de Groningse variant, al dan niet later. Desluitingstijd van de horecagelegenheden was ookop een ander terrein een slechte zaak: het makenvan avances moest dan ook eerder op de avond algebeuren, op een tijdstip waarop het promilage vande slachtoffers nog niet zo nauwkeurig was tebepalen. Dit gold echter niet voor een willekeurigeAmerikaanse die sinds vier maanden legaal aan dealcohol mocht komen en werd als gevolg van ditfeit dan ook snel benaderd door K. op je V. uit onsgezelschap. Helaas voor de voorgenoemde avanceuris de burgelijke staat van een persoon niet afte lezen uit promilages anders dan het promilagesieraden dat de van de ringvinger huid bedekt, dusliep deze romance uit in een farce.Na het bezoek aan Barcelona stond Valenciaop het programma. Wij waren er al snel achter datdeze stad zich prima leent voor een fietstocht enaldus, zoals de ware Hollander betaamt, werden ereen aantal fietsen gehuurd.Helaas was de pret voor Henk slechts vankorte duur, want hij kwam er achter dat de tegelsnaast een fontein in het park, erg glad kunnen zijn,wanneer vochtig. Met de schrik vrijkomen washelaas niet het geval en er was al snel duidelijk datzijn kin gehecht moest worden. Dus fietsten wij,Henk incluis, terug naar het hostel alwaar een doktergebeld werd. Na een minuut of twee stond erkeurig een ambulance op de stoep. Naar onzemening erg overdreven, de ongelukkige konimmers nog prima fietsen, maar even hechten in deziekenwagen en klaar is Kees, was de gedachte.Helaas waren wij nog niet volledig bekend met deSpaanse hypogondriecultuur, want Henk moestmee naar het ziekenhuis.32 Francken Vrij 10_2

Activiteiten GAAN in SpanjeDe reis was snel ten einde dankzij overweldigendsirenegeloei, dat overigens om de vijf secondenvan melodie, toonsoort en stemming wisselt,zodat Henk en metgezel Gerbert, de laatste zeerbekwaam in de Spaanse taal, gezellig vijf uur bij deeerste hulp konden zitten wachten tot er eengeneesheer beschikbaar was om drie maal eennaald door Henk zijn gelaat te halen.uur gelopen te hebben en de voorwielloze fiets opde bagagedrager van Gerbert geplaatst te hebbenbegon het volgende dorpje in zicht te komen. Hetplan was de fietsenverhuur te bellen, die oplichtershun slechte waar op te laten halen en in afwachtingvan het voorgaande een kleine consumptie te nuttigenin de plaatselijke horeca. Dit laatste is danook gebeurd, maar dankzij de vele zegeningen diede Goden over ons hebben uitgesproken kondenwij onze tocht per fiets voltooien. Het is namelijkvolkomen normaal om in een bushokje een intactvoorwiel te vinden dat in El-Jee's voorvork past enwaar ook nog eens een soort vleugelmoer aan zitvoor bevestiging in het frame zonder gereedschap.De parallelle universa waarin een dergelijk wiel opeen dergelijke plaats staat heeft inderdaad oneindigals limiet als het aantal universa naar oneindiggaat over de gehele getallen, mits Van dePeynacker aanwezig is. Het bewijs dat er inderdaadoneindig veel universa bestaan wordt overgelatenals een oefening voor de lezer.GAAN in Spanje, oefeningen.De volgende dag was het tijd voor Gerbert(Henk was niet meer in staat te fietsen vanwegeeen enigszins beurse pols) om zijn fietstijd op peilte brengen. Bas was weer opgeknapt van zijn buikgriepje,welke als een ware estafette vier van onsgezelschap ombeurten heeft gevloerd, en kon dusook weer deelnemen aan dergelijke inspannendeactiviteiten. Na pakweg vijftien kilometer gefietst tehebben werden wij overvallen door meer fietsleed:het voorwiel van El-Jee was lek. Na een kilometertjelopen kwamen wij een behulpzame Spanjaardop een mountainbike tegen. De beste man was opalles voorbereid en toverde een ware gereedschapskistwaarvan Nederlandse fietsenmakersslechts durven te dromen onder zijn zadel vandaan.Met zijn inbussleutel ontdeed hij het framevan de fiets van het voorwiel en begon hij de bandop traditioneel Hollandse wijze te plakken. Parbleu,dit was nog erger dan Franckenpardaf krijgen! DeSpanjaard maakte nog wat glossofaryngale geluidenwaarvan wij Gerbert de vertaling al niet eensmeer behoefden te vragen: het was voor ons ookduidelijk dat de lijm op was.Onze nu-niet-meer-fietstocht vervolgden wij inde hoop een wielrenner tegen het lijf te lopen dienog wel een tube plaksel bezat, maar na een half1. Laat t de tijd in dagen na aanvang van hetnieuwe collegejaar, d de afstand tot de vakantiebestemminggemeten vanaf de woonplaats, n hetaantal potentiële deelnemers, ΔT het temperatuurverschiltussen de woonplaats en de vakantiebestemmingen p de prijs van een enkele reis naar devakantiebestemming. Geef een uitdrukking voorF vak , de aantrekkingskracht van de vakantiebestemming,in termen van t, d, n, ΔT en p. Het feitdat de verschillende deelnemers op andere plaatsenmet andere temperaturen kunnen wonen magbuiten beschouwing worden gelaten.2. Gegeven de mogelijkheid tot het huren vanfietsen. Bereken de hoeveelheid plezier, P, dat menmaximaal per dag kan hebben.3. Schrijf een essay waarin Henk en 'milos gloriosusop een fiets' allebei goed in de context passen.4. Stel U n een universum. Bewijs dat voor elke iuit N; U i+1 niet omsloten wordt door ΔU i , 0 < i < n.5. Bewijs dat {een intact voorwiel in een bushokje}in de vereniging van U i zit met 0 < i

Lustrum 10e jaargang Francken Vrij“Na de oprichting van de T.F.V. “Professor Francken”, 12 jaar geleden, is er dan nu ook eenperiodiek verenigingsorgaan dat luistert naar de naam Francken Vrij. De titel verwijst uiteraard naarde naamgever van de vereniging, maar tevens naar het liberale karakter van de vereniging. Het bijbehorendeicoon (naast de naam, bovenaan deze pagina) benadrukt het feit dat de vereniging éénspecifieke richting een warm hart toedraagt, namelijk de technische fysica in Groningen.”Zo begon bijna 10 jaar geleden het voorwoord van de eerste Francken Vrij, die toen de ledenbrief verving.Inmiddels zijn we aan de 10e jaargang toe. We zouden natuurlijk de mooiste stukken uit het verledenkunnen herhalen en opnieuw plaatsen. Maar een beter idee is volgens ons om alle oude Francken Vrij’sonline te zetten, zodat alle stukken voor iedereen toegankelijk zijn. Daarmee zijn we dan ook druk bezig enhebben inmiddels 18 van de 28 Francken Vrij’s online en de rest zal binnenkort volgen, evenals een digitaalexemplaar van deze. U kunt de pagina vinden op http://www.professorfrancken.nl/, door naar deFrancken Vrij in commissies door te linken. Wij wensen u veel leesplezier met deze Francken Vrij’s uit deoude doos.Alvast een previewModel 35

De visie van een journalisteDe visie van een journalisteWat is het model? Een gulden middenweg waar geen toevalligheden in voorkomen? De hierop volgendediscussie "Geloof jij in toeval of lotsbestemming?", laat ik even in het midden. Er wordtnamelijk van mij verwacht een A4-tje te schrijven. Ik heb mijn fantasie er op losgelaten…Als ik het grote woordenboekder Nederlandse Taal gade sla,staat als nummer één beschrijvinggenoemd: uitvoering, typevan gebruiksvoorwerpen. Dusalles is én heeft een model. Datlijkt me duidelijk… Nummer tweeis de gemiddelde Nederlanderook niet onbekend: iem. dieposeert voor kunstenaars, kledingontwerpers,kappers enz.Neem als voorbeeld Tyra Banks.Zij heeft door haar modellencarrièreeen mooie bankrekeningmet een paar nullen op haarnaam staan. Nu moet ik er weleventjes bij noemen dat dezemooie dame tegenwoordig eenprogramma presenteert met denaam: 'America's Next Topmodel'.Zou roem dan toch naar je hoofdstijgen en je arrogant maken?Nummer drie: nabootsing van eenvoorwerp, vaak op kleine schaal.Nog niet zo heel lang geledenwas het de droom van elk 8-jarigeknul op de basisschool om eendraadloos bestuurbare auto metafstandsbediening te bezitten.Bij nummer 4 wil ik even mijn'point maken', zoals sommigemensen dat dan noemen. Dezebetekenis vertelt ons namelijk hetvolgende: systeem dat de werkelijkheidnabootst of tracht tebeschrijven. Dit is iets waarvan ikzou zeggen: "Daar moet je eensover nadenken!". Om in de journalistiekesferen te blijven neemik als voorbeeld: Maltezkes modelvan de massamedia. GerardMaletzke ontwikkelde in 1963 eenmodel om de mechanismen vande massamedia aan te duiden.Het systeem wordt vandaag dedag nog gebruikt als denkkaderen leidraad bij de ontwikkelingvan communicatie. De beste manheeft dus een model ontwikkeld,waarin hij een standaard voorschrijft.Natuurlijk zijn er altijd uitzonderingen,daar kan je simpelwegniet om heen. Veel van alleverschijnselen en ontdekkingenworden in een analyse of vraagstukverwerkt. Als we dit niet zoudendoen, zou de wereld een stukraadselachtiger en mysterieuzerzijn!Misschien moeten we vakerdingen aan het toeval overlatenen vervolgens accepteren dat ersituaties bestaan die onverklaarbaarzijn. Waarom willen wij allesanalyseren, verklaren, bekritiserenen vooral niet te vergeten hetdaaropvolgende effect: nastreven.We willen alles kunnenbewijzen en reconstrueren in eenparadigma, patroon, prototype ofeen voorbeeld. Bijna alles wat omons heen gebeurt, valt op de eenof andere manier wel te verklaren.Het antwoord van dit of een andervraagstuk is namelijk te vinden inhet daarbij horende model.Misschien kunnen we dit vraagstukniet analyseren en het latenvoor wat het is.Susan Docters (19), studentFontys Hogeschool Journalistiek.36 Francken Vrij 10_2

van onze correspondent in Theoretenland: Dennis WestraDe Fysica van ModellenDe lezer die denkt met dit artikel de natuurkundeachter de fotomodellen te begrijpen en daarmeezijn voordeel wil doen zal wel enigszins bedrogenuitkomen. De fotomodellen spelen hier een ondergeschikterol, zoals zij in het `echte leven' wel vakerdoen. Waar gaat dit artikel dan over? De modelstudent?Nee, dan zou dit weer eens een heel langartikel worden over de falende samenwerking tussenstudent en docenten hier aan deze universiteit.Daarmee is dan de uitwijding over de model-docentook volledig uitgesloten. Tja, en dan blijft er weinigover... Dit artikel gaat over modellen en dan vooralwat ik als theoreet met een model bedoel. Eigenlijkgaat dit artikel dan over iets wat mij al langere tijdbezig houdt. Het gaat over de rol van de theoretischenatuurkunde in de wetenschap en misschienwel over wetenschap in het algemeen. Dus na depraktische oefening van het verbranden van de`GR' van de vorige keer gaan we ons nu eens metiets meer hemelse zaken bezighouden: filosofie entheoretische natuurkunde. Bij mij betekent GRtrouwens General Relativity, want zo kortenEngelstaligen algemene relativiteitstheorie af inallerlei boeken en artikelen. Dus toen ik eerstejaarshet over GR hoorde hebben had ik hoge verwachtingen,maar bij het snappen dat dit slechts 'grafischerekenmachine' betekende was ik weer mettwee voeten op de aarde teruggezet.Menigeen heeft vast wel eens gehoord van de grotvergelijkingvan Plato: het gaat om een groep mensendie in een grot wonen. Het enige wat zij kunnenzien zijn schaduwen door licht wat via de openingvan de grot binnenkomt, geprojecteerd op eenmuur van de grot. Wie dit verhaal niet kent moeteven googlelen op "allegory of the cave, plato". Hetfundamentele aan dit verhaal is dat de grotbewonersde wereld als twee-dimensionaal zien. Wat nuals we deze mensen bevrijden uit de grot? Zullenze dan de wereld ook als drie-dimensionaal zien ofzullen ze alle nieuwe impressies als twee-dimensionaalinterpreteren met de nodige kunstgrepen?Deze vraag heeft mij nog wel eens bezig gehoudenen ook nu zit ik er nog af en toe mee. Want onmiddellijkzitten we dus met de vraag: kunnen we denatuur (ik kan beter `wereld' zeggen want de natuuris er bijna volledig uitgesloopt) wel ooit begrijpen ofzit er een echte grens aan het begrijpen? En als ereen grens is, zijn we die nu al gepasseerd ? En dandus: is de quantummechanica of de algemene relativiteitstheorieniet iets wat eigenlijk een verstoordbeeld is van wat het in werkelijkheid is omdat wijhet gewoon domweg in ons eigen denkschemaproberen te persen? En dan wie, behalve de perfectewerkcollegedocent, kan ons dan uit de grothelpen? En überhaupt, hoe vinden we antwoordenop deze vragen? Tja, dit leek eerst voor mij hetinstorten van de wereld. Behalve het grote falenvan de wiskunde om de onvolledigheidsstellingenvan Godel te omzeilen, hebben we zelfs het nogveel oudere en misschien zelfs veel grotere probleemdat we niet weten wat we denken en zien enkunnen denken en kunnen zien!Door meteen in onze paniek voor deze nieuwebedreigende vragen alles overboord gooien en danmaar beweren dat we niks met zekerheid weten,sluiten we ons aan bij de filosofische stroming deragnosten. Descartes deed dat eerst ook maarbedacht toen dat hij aan het denken was en dat hijdus moest bestaan. Vanuit dat startpunt was hij instaat (en ik niet: misschien denk ik niet goedgenoeg dus besta ik niet echt genoeg: non cogito,ergo non sum?) om de hele filosofie weer af te leiden.De agnosten, zoals Descartes eerst ook was,zijn van mening dat wij eigenlijk nooit precies kunnenweten wat werkelijkheid is en dat we nooit kunnenonderscheiden of iets een ware entiteit is ofeen hersenspinsel. Echter, deze manier van denkengraaft zijn eigen graf want hoe dan zou eenagnost die waarheid definiëren?Een meer gematigdstandpunt, waarvan ik de naam niet meer weet- lezersvraag misschien? - wil juist dit probleemomzeilen en doet dat door een pragmatische werkelijkheidin te voeren: laten we daarom dit standpunthet `pragmatische' standpunt noemen. Dezepragmatische werkelijkheid is precies dat wat wijals een waarheid ervaren. Voorbeeld: stel, iemandziet een groen grasveld.Model 37

Dan is binnen de agnostische stroming de uitspraak"ik zie een groene tafel" hopeloos zinloos,want is de aanwezigheid van de tafel niet in werkelijkheideen hersenspinsel, om nog maar niet tespreken over de kleur van deze tafel (laten we aannemendat de waarnemer niet kleurenblind is).Binnen het pragmatisme is de uitspraak wel inorde: natuurlijk zitten hier wat technische aspectenaan, want een waarnemer kan kleurenblind of blindzijn en op deze manier lijkt het alsof we verschillendewaarheden hebben.Deze technische aspecten zijn voor een natuurkundigewel interessant. Immers: de uitspraak "Jantjebeweegt met 5 m/s" is misschien voor de ene waarnemereen waarheid maar voor de andere niet. Inde natuurkunde bestaan dus zeer zeker wel verschillendewaarheden. Dus juist natuurkundigenhoeven niet de angsten die de agnosten hebbenover werkelijkheid met deze laatste groep te delen:het idee dat de waarheid immers uniek is, is vooreen natuurkundige vreemd. Nu zullen vele natuurkundigendenken dat er wel unieke, waarnemeronafhankelijkewaarheden zijn: een scalaire grootheidis in elk coördinatenstelsel (hetzij inertiaal,hetzij niet-inertiaal) hetzelfde en geeft dus aanleidingtot een unieke waarheid. De notie van waarnemer-onafhankelijkheid(WO) is natuurlijk een lastigebuiten de natuurkunde. Wie mogen er immersallemaal gaan meebeslissen of iets een tafel is oftoch juist een stoel? De notie van WO vereist dussowieso een goede definitie van begrippen, zoalsvan `tafel'. Mijn geloof is dan dat er wel een waarnemer-onafhankelijkemanier is om vast te stellenof iets een tafel is. Ik heb er gewoon wel eens overgedacht, maar ik heb nog nooit geprobeerd deargumenten helemaal sluitend te maken: misschienis dit iets wat juist een keer onder het genotvan een drankje (lees: BIER) op een vrijdag namiddagin de Franckenkamer besproken kan worden.Maar stel dan, dat we het er over eens zijn dat ereen manier is om iets te definiëren en dat er eenbijpassende waarnemer-onafhankelijke manier isom vast te stellen of aan de definitie is voldaan.Dan hebben we dus een mooie pragmatischemanier van waarheid geïntroduceerd via WO zodanigdat uniciteit behouden is! Dus de pragmatischeaanpak (met een vleugje van `Dennis') vereist deaanname (axiomatisch) of het bewijs (deductief;dan andere axioma's nodig) dat een definitie zogekozen kan worden dat een waarnemer-onafhankelijkemanier bestaat om te checken of aan dedefinitie is voldaan.In de theoretische natuurkunde werken we vaak opdeze manier van WO: we kiezen een grootheid diein elk coördinatenstelsel dezelfde waarde aanneemten proberen dan hierover zinnige uitsprakente doen. Laten we eens een voorbeeld nemen ....snarentheorie.In de snarentheorie beshrijven we hele klein snarenen laten we eens voor het gemak open snarennemen. Die kun je je voorstellen als een stukjedraad, zoals een opengeknipt elastiekje. Deze snarentheoriekun je in principe dus ook toepassen opgitaarsnaren, alleen moet je er dan ergens eenkeer rekening mee houden dat de uiteinden vast oflos kunnen zitten. Hoe ga je nu die snaren binnende natuurkunde beschrijven? We willen dat verschillendewaarnemers dezelfde natuurkunde aande snaar toeschrijven dus zul je relativistisch moetenwerken en dus twee coordinaten invoeren: deene tijdsachtig en de andere ruimteachtig. Via dezetwee coordinaten kun je al snel bedenken dat jeeen oppervlak krijgt: een snaar slijt in de loop vande tijd van een bepaalde waarnemer een oppervlakin tijd en ruimte uit. Voor iemand die met de snaarmeebeweegt ziet dat oppervlak er een beetje saaiuit, maar andere waarnemers zien ingewikkeldeoppervlakken. Elke waarnemer is het er echterover eens dat er een oppervlak is wat de snaar inde loop van de tijd uitslijt. Via wat integratietheorieweten we hoe we een reparametrisatie-invarianteoppervlakte-integraal kunnen bouwen voor ditoppervlak en die reparametrisatie-invariantie isprecies wat we met WO bedoelen. Dus waarmeebegint snarentheorie?38 Francken Vrij 10_2

Met een reparametrisatie-invariante oppervlakteintegraalvan ... het oppervlak van de snaar! Er iseen waarnemer-onafhankelijke manier om hetoppervlak uit te rekenen dat de snaar uitslijt en datis precies de basic input van snarentheorie. Debewegingsvergelijkingen krijg je dan door ditoppervlak te minimaliseren, net als dat een (statische)zeepbel een oppervlakte-integraal minimaliseertom de minste oppervlakte-energie te hebben.Fig 1: RenéDescartesHet bouwen van natuurkundige modellen kan vaaksamengevat worden als volgt: zoek de waarnemeronafhankelijkegrootheden en pas een of anderminimalisatieprincipe toe. Deze opbouw zie je ergvaak, maar weinig natuurkundigen zijn zich er echtvan bewust. Soms kun je de impact van WO eenbeetje aanpassen of verminderen. Bijvoorbeeld: inde vaste stof fysica ligt het blokje metaal gewoonstil in het lab en hoef je niet rekening te houden metde waarnemer die in een ruimtevaartuig langs deaarde scheert. Je beschrijft alles ten opzichte vande waarnemer in het lab. Echter, of je dit lab nou inGroningen of in Princeton neerzet, dat moet in jemodel niks uitmaken. De afstand van een elektrontot de Martini-toren is dus geen goede grootheid alsje een metaal wil beschrijven!In de natuurkunde is dus de waarnemer (welke datook mag zijn), samen met de waarnemer-onafhankelijkheid,erg belangrijk: wat de waarnemerimmers waarneemt is waar binnen de wereld vande waarnemer. En dat is precies de waarde van denatuurkunde: binnen onze waarnemers-waarheidbeschrijft de natuurkunde verscheidene fenomenen.En laten we wel zijn, dat doet de natuurkundezo slecht nog niet! Als we sterrenkunde en fysischechemie ook even tot de natuurkunde rekenen is denatuurkunde wel de wetenschap die er het beste ingeslaagd is om de dingen waarover zij uitsprakendoet (haar waarheid) ook met succes te bescrhijven,verklaren en voorspellen (overeenkomst metwaarheid). Hiermee was dus mijn ingestorte wereldweer een beetje opgericht en met nog lichtelijkepijn in de rug kijk ik dan (half tot redelijk) tevredenterug op het gedane denkwerk ...In de theoretische natuurkunde creëren we heelveel modellen en dus ook veel waarheden. Dat iseigenlijk wel leuk want als je je eigen waarheidmaar goed definieert, kun je gewoon lekker wegdromenin je eigen waarheid. Dat is eigenlijk ookhet probleem met de snarentheorie: in hoeverre ishet puur een model (leuk om mee te spelen dus) enin hoeverre beschrijft het ook een waarheid voor dedeeltjesversneller-fysici? Ik durf daar geen uitspraakover te doen en die discussie laat ik ookmet veel plezier aan anderen over. Ik blijf megewoon lekker bezighouden met mijn modellen enblijf dat ook erg leuk vinden. Ik ben dus een echtetheoreet, want de werkelijkheid staat voor mij oppapier in mijn opgeschreven modellen en misschienben ik daarom meer een fysicus van modellen,ofwel een model-fysicus.Dennis WestraNatuurlijk wil ik ook wel een model werkcollege docentzijn, maar ja, daar is toch echt de mening van de studentenvoor nodigModel 39

Opinie Lieve MariaOpinie:Lieve MariaOngetwijfeld heeft het merendeel van deFranckenleden het nieuws gehoord over de recenteprotestactie van alle studieverengingen vanexacte vakken in Nederland. In een open brief zijnde nieuwe plannen van minister Maria van derHoeven (Onderwijs Cultuur en Wetenschap, CDA)omtrent een hervorming van het middelbaar onderwijssterk veroordeeld. Uiteraard heeft ook T.F.V.'Professor Francken' haar naam verbonden aandeze actie. Graag wil ik de gelegenheid grijpen omals hoofdredacteur van de Francken Vrij kort uit teleggen wat deze plannen inhouden en waaromdeze plannen averechts zullen werken.Maria van der Hoeven wil het aantal uren wiskundein het profiel Natuur&Techniek zoals dat nugedoceerd wordt in het middelbaar onderwijs drastischomlaag schroeven (afname van 30%). Nu zijner sinds de invoering van de Tweede Fase in hetmiddelbaar al aantoonbaar aansluitingsproblemenop de exacte studies. Het is zelfs zo erg dat hetniveau van de universiteiten naar beneden wordtbijgesteld om maar genoeg studenten te houden:een staaltje kenniseconomie waar je u tegen zegtlijkt me zo.Op mijn middelbare school heb ik het VWOprofielNatuur&Techniek gevolgd, zoals de meestevan ons technisch natuurkundigen. Een beterevoorbereiding op de studie TechnischeNatuurkunde lijkt me qua naam alleen al niet denkbaar.Aan mijn cijfers op de middelbare school zalhet niet gelegen hebben: naast een fulltime luie zakzijn toch zonder enige moeite alle vakken met eenmooi cijfer gehaald. Echter, zoals zovele eerstejaarsstudenten, liep ik tegen de muur op die differentiaal-en integraalrekening heet. Ik had de grootstemoeite om met mijn 'leren om te leren'-kenniseen fatsoenlijk bewijs te kunnen afleveren. Dat ditme tot ver in mijn tweede jaar altijd heeft doen latentwijfelen aan de haalbaarheid van mijn studie isverre van motiverend geweest. Het hoge uitvalpercentagelaat zien dat ik niet enige ben met dezeproblemen.En wat doet Lieve Maria? Zij kiest voor desymptoombestrijding: er zijn te weinig bètastudenten,dus maken we de wiskunde op de middelbarescholen makkelijker: meer scholieren die exact kiezen,ergo meer exacte studenten. Voila: een kenniseconomie.Een staaltje logica dat me doet twijfelenof onze minister zelf wel een gedegen exactfundament heeft.Dat het huidige onderwijs aan vernieuwing toeis staat vast. Echter, de ‘oplossingen’ die nu zijnaangedragen dragen alleen maar meer bij aan hetondermijnen van een gedegen exacte kennis inNederland. In de eerste plaats zouden de scholierenméér wiskunde moeten krijgen in plaats vanminder. Ook moet de nadruk meer liggen op paratekennis in plaats van het vergaren van kenniszoals bijvoorbeeld de grafische rekenmachine.Hoe mensen als minster Van der Hoeven op ditridicule idee komen is mij een raadsel, maar duidelijkis dat ze blijkbaar geen beeld hebbe nvan watde werkelijke problemen zijn in het onderwijs. Ikroep hierbij alle lezers op om bij te dragen aan hetdebat, om je stem te laten horen. Samen kunnenwe misschien de oogkleppen van Lieve Mariaafschreeuwen.In een recente toespraak van Van der Hoeven,ten overstaan van het Netwerk Nieuw Onderwijs(bestaande uit eindverantwoordelijke schoolbestuurdersen schoolleiders): "U weet wat er speelt.Wat er nodig is. Wat er kan. En wat niet." Als dezemensen het al weten, lieve Maria, en u daar graagnaar wilt luisteren, dan moet u de mening van10.000 ervaringsdeskundige studenten zeker opwaarde weten te schattenKijk voor meer informatie op www.lievemaria.nl. Hier vind je ook de open brief, zoals ondertekenddoor onder andere onze T.F.V.Mark Schenkel40 Francken Vrij 10_2

Een kijkje bij Onderzoeksgroep vakgroepHFML: van zwevende aardbeien tot ontploffendekikkers18 november 2005: het is vroeg, diverse mensenzijn te laat, de heer Koeslag is in geen veldenof wegen te bekennen, in ons vooruitzicht ligt eentreinreis van dik twee uur, het is koud en het jaartaloneven. Kortom: de sfeer zit er goed in. Een grootgedeelte van de treinreis wordt er, zoals het studentenbetaamd, gefilosofeerd over politiek ensamenleving. Uiteraard laat ook onze voorzitterzich niet onbetuigd en de eerder genoemde reistijdblijkt dan ook een maar net passend raamwerkvoor onze gesprekken.Opvallend voorspoedig komen we in Nijmegenaan, alwaar wij al snel in samenwerking met deheren en dames van studievereniging Van DerWaals uit Eindhoven de weg kwijtraken. Na een tijdover het immense universiteitsterrein te hebbengezworven, rijst daar voor ons op: het HFML.HFML is een afkorting voor High Field MagnetLaboratory. In dit laboratorium zijn onderzoekers instaat om continue magneetvelden aan te leggenvan 33 Tesla en pulsen te produceren van bijna hetdubbele. Het is één van de weinige onderzoeksinstellingenter wereld die dit soort velden kan makenen trekt daarmee onderzoekers aan uit allerlei exotischelanden.Mooie verhalen over allerhande zwevendeobjecten en ontploffende kikkers hebben onzenieuwsgierigheid tot grote hoogte gedreven. Omdeze nieuwsgierigheid te kunnen bevredigen blijktechter nog een conditioneel kunststukje vereist,waarbij het gemiddelde circuit-uurtje een avondjein bed bij Connie Breukhoven lijkt. Wegens gebrekaan een collegezaal wordt de introductie-presentatiegehouden voor een staand publiek. Het woordintroductie-presentatie kan hier echter enigszinsmisleidend zijn. De presentatie duurt anderhalf uuren dat is lang, erg lang, staan. De bedoeling is kennelijkom ons als volwaardige onderzoekers het labin te krijgen. Gewapend met kennis over stroomcircuitenen energiekosten beginnen we aan de rondleiding.Deze rondleiding leidt ons langs de energievoorzieningvoor de magneetvelden, de regelsystemen,het koelwater enz. Datgene waarnaar weallemaal hebben uitgekeken, een demonstratie vaneen magneetveld van bovengenoemd aantalTesla's, blijkt echter niet mogelijk. Er blijken geenstandaardexperimenten gereed om te laten zienwaartoe de magneten in staat zijn en wij moetenhet helaas doen met een klein filmpje van eenaardbei die door de lucht zweeft.Na de rondleiding volgt een theoretische verhandelingover een nieuw soort eenhedensysteemdat het bestaande, overcomplete SI-eenhedenstelselkan vervangen en daarmee wellicht een aantalgrote problemen binnen de natuurkunde kan oplossen.Hoewel ik het persoonlijk een lastig te volgenverhaal vond, zaten er een aantal passages tussendie het zeker de moeite waard maakten.Deze lezing betekent het einde van het inhoudelijkegedeelte van de dag en wij kunnen onstezamen met een Franckenwaardig aantal biertjesgaan verbazen over wat we deze dag allemaal welen niet hebben gezien. Nadat KB alle aanwezigekratten als een waardig borrelcie-lid uit de koelkastheeft getrokken en deze geconsumeerd zijn, zettenwij ongehinderd door enige magnetische trekkrachtde tocht naar huis, naar de spellenborrel, weer in.Tom BootModel 41

Creatief met ModellenCreatief met ModellenRolmodellen zijn even inwisselbaar als rollenwc-papier. Zo ruilde ik spoedig mijn vader in voorHe-Man, toen deze de échte 'master of the universe'scheen te zijn. Zo wisselde ik meester Geerts invoor m'n hond Max toen bleek dat die beter konhoofdrekenen dan eerstgenoemde en zo verdweenMilli Vanilli razendsnel van het toneel toen bleekdat al hun nummers geschreven, uitgevoerd éngezongen waren door een dikke Duitser. Op onzerolmodellen projecteren we de combinatie van aantrekkelijkeeigenschappen waar we graag zelf overzouden beschikken en die zijn niet makkelijk te verenigenin een dikke Duitser. Het rolmodel is danook geen échte persoonlijkheid, maar een vereenvoudigdebeschrijving van de werkelijke persoon.Alle oneffenheden aan zijn/haar persoon zijn weggeschuurd,alle puisten op zijn/haar ziel vakkundigweggeplamuurd. Het rolmodel is het vleesgewordenideaalbeeld, de persoon die we eigenlijk zelfwillen zijn en deze kan dus niet anders dan perfectzijn. Het eigenaardige is dat we deze methode ooktoepassen op onze naaste omgeving, hetzij datdeze minder geïdealiseerd wordt. Anderen om onsheen worden op gelijke wijze, als vereenvoudigdewerkelijkheid beschreven. Enkele woorden voldoen;'lelijk en stinkt', of 'grote penis en oneindigveel grotere mond', of 'mooie gek', lekker kort, lekkermakkelijk. En dat is terecht ook, want nuance iszó vermoeiend. Wat is in godsnaam het nut eenvrouw die al bij de eerste aanblik bijna al je zinnelijkelusten bevredigd eerst prozaïsch te omschrijven………."Zie je die schoone deerne daar? Ja, datvrouwmens met haar wellustig gevormde zitvlak enhaar vrolijk op-en-neer deinende, volle boezem. Mijbekruipt nu terstond de wens mijn erecte jongeheer- ja, het bloed kruipt waar het niet gaan kan - aanhaar vochtige , uitstulpende vulva te introduceren."om dan te vervolgen met de ongevraagdenuancering,"Toch wens ik op te merken dat zij zeer goedeen zorgzame, liefdevolle, behulpzame moedervan 3 kinderen zou kunnen zijn, met een trouweechtgenoot wiens eega ik niet met zulk onkuisgedachtegoed zou mogen bejegenen.",of bijvoorbeeld,"Echter, ik dien mij te bedenken dat zij wellichteen gebroken ziel is, getraumatiseerd door een tragischvoorval in haar jeugd, ontevreden met haarhuidige betrekking als kassajuffrouw bij één van defilialen van Neerlands grootste grootgrutter, verlangendnaar een bonkige kerel die geen misbruikmaakt van haar kwetsbare situatie en verrukkelijklichaam, maar haar liefde en begrip toont en haarsteunt door dik en dun."…????Niemand zit op dergelijke nuances te wachten.Plak gewoon het etiket 'lekker wijf' op haar voorhoofden geniet. Zij is een model, een vereenvoudigdeversie van de werkelijkheid, een persoongeboetseerd uit de klei van onze vooroordelen enverlangens. Modellen maken de realiteit behapbaaren overzichtelijk. Zij voorkomen dat wij verzuipenin details. Leve het model, maar verwar de vereenvoudigdebeschrijving van de werkelijkheid nietmet de werkelijkheid zelf. O ja, en ook niet met vandie lekkere wijven die in modetijdschriften staan.Gerbert Bakker42 Francken Vrij 10_2

Advertorial VertisGezocht:Geen ervaringMarcel Bellinga: van stagiair naar ervaren portal-specialisten bouwteamleider."Op aanraden van een vriend ben ik bij Vertisin 1999 stage gaan lopen in het kader van mijnopleiding aan de HIO - de Hogere InformaticaOpleiding - van de Hanzehogeschool Groningen.Ook mijn afstudeeropdracht, het in OracleDesigner bouwen van een spelerinformatiesysteemvoor FC Groningen, voerde ik bij Vertis uit.Daarna kon ik hier blijven werken: vanaf begin2000 binnen de vakgroep ICS - wat staat voorInnovatie, Consultancy & Support - en tegenwoordigbij Maatwerk & Integratie."Web-gerelateerd"Bij Vertis ben ik met heel uiteenlopende projectenen technologieën bezig. Eigenlijk is dat alvanaf het begin zo geweest. Er is echter wel eenrode draad in mijn werkzaamheden, en dat is dathet altijd web-gerelateerde technologie is. Ik werkveel met Oracle Portal, maar je kunt gerust stellendat ik in de afgelopen jaar in aanraking bengeweest met zo ongeveer alle andere technologieëndie met het web te maken hebben. Hoewel iktegenwoordig nog steeds veel bouw in Portal, benik nu ook actief met het opstellen van offertes, tech-nische ontwikkeling en analyses, maar bijvoorbeeldook met JAVA-technologie en het uitwerkenvan architecturen. In de loop van de jaren heb ikme ontwikkeld van bouwer naar bouwteamleider.Mijn werk is ook meer verschoven van het puurtechnische vlak naar meer functioneel-inhoudelijk.Dat laatste brengt ook met zich mee dat je meercontact hebt met de klant. Goed omgaan metopdrachtgevers is weer iets heel anders dan goedkunnen programmeren. Belangrijk is vooral dat jeduidelijk communiceert. Om dat beter onder deknie te krijgen heb ik hier intern een projectleiderscursusgevolgd."Innovatie belangrijk"Wat ik het leukste vind aan mijn werk is datinnovatie daarin een heel belangrijke rol speelt. Ikwerk steeds met de nieuwste technologieën. Datmoet ook wel als je met het web bezig bent, wantde ontwikkelingen gaan zo snel dat het nog eenhele opgave is om dat allemaal te volgen. Maar datmaakt het juist aantrekkelijk; als ik hetzelfde trucjesteeds opnieuw zou moeten doen, zou ik me alsnel suf vervelen. Gelukkig is er bij Vertis veel ruimtevoor het uitproberen van nieuwe technologieën,vanuit de gedachte dat onze klanten daar ook bijgebaat zijn. Het zorgt er namelijk voor dat we deins en outs van een applicatie al aardig onder deknie hebben op het moment dat we die bij onzeklanten implementeren."Groeien"Wat typisch is voor Vertis is de openheid en deruimte die je hier krijgt om te groeien. Voor dat laatstemoet je echter wel openstaan en zelf initiatievennemen, het komt niet vanzelf naar je toe. Maarje krijgt hier de kans om - binnen zekere grenzen -je werk uit te voeren zoals jij dat goed dunkt. Eenvoorbeeld van die openheid is dat managementteamledenen directie net zo makkelijk aan te sprekenzijn als elke willekeurige andere collega. Erheerst hier geen hokjesgeest. Voor zover er alsprake is van hiërarchie werkt die niet belemmerend.Verder werk ik met leuke collega's, iets datheel bepalend is voor of je 's ochtend met pleziernaar je werk te gaat. En dat laatste doe ik zeker!"Model 43