Begeleiden van de zorgvrager Antwoordmodellen - Zorg Basisboeken

ThiemeMeulenhoff ZorgNiveau b4Begeleiden van de zorgvragerAntwoordmodellen

Inhoudsopgave• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •1 Begeleiden 71.1 Begeleiden 7Praktijk: Niet meer snoepen 7Praktijk: Culturele verschillen 7Praktijk: Niet naar bed 7Praktijk: De verhuizing 7Praktijk: Wel of geen straf 7Kennisopdracht 82 Respect tonen voor de zorgvrager 112.1 Respect tonen 11Praktijk: Stilte voor meneer De Jong? 11Praktijk: Er is altijd genoeg bezoek 11Praktijk: Extra aandacht 11Praktijk: Svetlana is erg betrokken 11Praktijk: Hans, de reddende engel 12Praktijk: Bah, bah! 12Kennisopdracht 122.2 Afhankelijkheid hanteren 14Praktijk: Jasmine heeft het druk 14Praktijk: Mevrouw Ferreira geeft niet op 14Praktijk: De dames van kamer 8 14Kennisopdracht 152.3 Autonomie bevorderen 17Praktijk: Mag Willem zelf kiezen? 17Praktijk: Jasper beschikt zelf 17Praktijk: Wat zijn uw wensen? 17Kennisopdracht 182.4 Verantwoordelijkheid hanteren 19Praktijk: Met de handen op de rug 19Praktijk: Meneer Fransen heeft zijn eigen dieet 19Praktijk: Zal ik het u uitleggen? 19Praktijk: Mevrouw Haverkort-Graauw weet haar keuze al 20Kennisopdracht 202.5 Zorgvuldig handelen bij intimiteiten 21Praktijk: Met z'n allen onder de douche! 21Praktijk: Mevrouw Bremers wil géén mannen! 21

Praktijk: In de spoelkeuken 21Kennisopdracht 213 Functioneel handelen 233.1 Verantwoordelijkheid dragen voor eigen taken 23Praktijk: Wie doet de medicijnen? 23Praktijk: Volgzaam 23Praktijk: Digitale hulp 24Kennisopdracht 243.2 Eigen grenzen bewaken 25Praktijk: Jazegger 25Praktijk: Treiteren 25Kennisopdracht 253.3 De eigen gevoelens en emoties respecteren 27Praktijk: Sollicitatie 27Praktijk: Voorkeur 27Kennisopdracht 273.4 Werk en privé gescheiden houden 29Praktijk: Nachtmerrie 29Praktijk: Vrienden verloren 29Kennisopdracht 293.5 Het beroepsgeheim hanteren 31Praktijk: Getuige 31Praktijk: Mopperen 31Kennisopdracht 313.6 Machtsmisbruik voorkomen 33Praktijk: Macht en onmacht 33Praktijk: Herald is autistisch 33Kennisopdracht 333.7 Ethische vragen en dilemma's 35Praktijk: Collega in de fout 35Praktijk: Wie help je het eerst? 35Kennisopdracht 354 Situaties van ernstig lijden, sterven en rouw 374.1 Situaties van ernstig lijden, sterven en rouw 37Praktijk: Mevrouw Hendrikse lijdt aan zichzelf! 37Praktijk: Ze mag het niet weten! 37Praktijk: Wat vind jij van euthanasie? 37Praktijk: Rob voelt afkeer 38Kennisopdracht 38

4.2 Handelen als de zorgvrager is overleden 40Praktijk: Het motorongeluk 40Praktijk: De dood van Sandra 40Kennisopdracht 404.3 Begeleiden bij verliesverwerking 42Praktijk: Late zwangerschap 42Praktijk: De gevolgen van asbest 42Praktijk: Borstkanker 42Kennisopdracht 43

1 BegeleidenBegeleiden• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: NIET MEER SNOEPEN1 Hoe zou je met Jan aan het bereiken van zijn einddoel kunnen werken? Welke tussendoelenzou je samen met hem kunnen stellen?In het antwoord moet in elk geval naar voren komen dat het einddoel (18 kg afvallen) in stukjesgeknipt is, bijvoorbeeld van een maand. Bovendien zouden er beloningen in het vooruitzichtgesteld kunnen worden, bijvoorbeeld kleine beloningen per subdoel en een grotere beloningals Jan halverwege nog op het goede spoor zit, met een soort megabeloning (iets wat voorJan erg belangrijk is) aan het eind.PRAKTIJK: CULTURELE VERSCHILLEN1 Wat vind jij van deze situatie? Moet je respect tonen voor de cultuur van de zorgvrager, ofvind je dat meneer Özgur zoveel mogelijk zelf moet doen, omdat dat beter voor hem is? Geefargumenten voor je antwoord.Geen antwoordmodel. Het gaat om de argumentatie van de leerling: voor- en nadelen vanbeide benaderingen, bijvoorbeeld de eigen bestwil van de zorgvrager tegenover het probleemdat hij niet wil meewerken.PRAKTIJK: NIET NAAR BED1 Hoe krijg je Jasmijn zover dat ze in bed blijft? Bedenk drie manieren om haar zover te krijgendat ze accepteert dat de dag voorbij is en dat ze moet gaan slapen.Manieren om Jasmijn 's avonds in bed te krijgen, kunnen zijn: proberen de tijd voor haarinzichtelijk te maken, door met een schaduwklok de bedtijd aan te geven en haar te vertellenwanneer ze naar bed moet, het invoeren van overgangsrituelen, zoals voorlezen of zingen ofeen beloning in het vooruitzicht te stellen.PRAKTIJK: DE VERHUIZING1 Hoe zou je meneer Adriaansen kunnen helpen bij het accepteren van zijn verhuizing? Bedenkzowel manieren om de periode tot de verhuizing aangenamer te maken als de verhuizing zelfte vergemakkelijken.Geen antwoordmodel. In het antwoord van de leerlingen moet in elk geval een overgangsritueeleen plaats krijgen. Ook gesprekken en een aantal bezoeken aan het verzorgingshuis voor deverhuizing, waarbij meneer Adriaansen de kans krijgt zijn wensen uit te spreken, zijn goed.PRAKTIJK: WEL OF GEEN STRAF1 Hoe zou jij met deze situatie omgaan? In hoeverre spelen waarden en normen een rol in dezesituatie?© ThiemeMeulenhoff 7

Begeleiden van de zorgvragerDe leerling kan waarden noemen als respect voor het individu en normen als tegen verbaalgeweld zijn en het aansluiten bij de mogelijkheden en de beleving van zorgvragers.KENNISOPDRACHT1 In welke van de volgende situaties is er geen sprake van coaching?• Een verpleegkundige in een verpleeghuis moedigt een zorgvrager aan om zelf te eten.• Een verpleegkundige geeft informatie over diabetes aan een groep 50-plussers.• Een verpleegkundige bespreekt met de ouders van een jongen met een verstandelijkebeperking hoe ze om kunnen gaan met een komende operatie.Situatie b.2 Welke begeleidingsactiviteiten kun je inzetten bij de begeleiding van mensen met eenverstandelijke beperking die niet verbaal kunnen communiceren? Noem drie mogelijkheden.Bijvoorbeeld: aandacht geven, door te kijken, te praten of aan te raken, reguleren van prikkels,een dagstructuur ontwerpen en invoeren, iets voordoen.3 Leg in je eigen woorden wat attitude is en welke elementen daarbij in het kader van begeleidingvan belang zijn.Attitude is de houding, de manier waarop een persoon iemand (of iets) tegemoet treedt.Belangrijke elementen daarbij zijn respect, echtheid en empathie.4 Noem drie soorten activiteiten en leg uit voor welke zorgvragers die geschikt zouden kunnenzijn.Arbeidsmatige activiteiten, bijvoorbeeld voor mensen met een verstandelijke beperking ofpsychiatrische stoornis. Ontspanningsactiviteiten, bijvoorbeeld voor ouderen die in een isolementdreigen te raken. Educatieve activiteiten, voor vrijwel alle doelgroepen: mensen met eenverstandelijke beperking die verkeersles krijgen, ouderen die computervaardigheden leren ofmensen met een psychische aandoening die hun sociale vaardigheden trainen.5 Wat wordt er bedoeld met zingeving en welke aspecten zijn daarop van invloed?Met zingeving wordt bedoeld dat het mensen ervaren dat het leven betekenis heeft, een doelheeft. Die betekenis wordt mede bepaald door de cultuur waarin je leeft, je godsdienst en hetgezin waarin je opgroeit.6 Bij welk soort rituelen horen de volgende activiteiten of gewoonten:• een liedje zingen voor het slapen gaan;• na het werk een biertje drinken en de krant lezen;• elke zaterdag een bosje bloemen kopen;• een bruiloft vieren.a, b en d zijn overgangsrituelen en c is een bestendigingsritueel.7 Welke rol kan een verpleegkundige spelen bij het begeleiden van zorg voor financiën enpersoonlijke eigendommen van een zorgvrager?Een verpleegkundige komt op dit terrein in actie als zorgvragers zelf niet of niet meer voorhun financiën en persoonlijke eigendommen kunnen zorgen. De begeleiding kan variëren vanhet helpen om overzicht te houden tot het overnemen van de volledige zorg op dit terrein.8© ThiemeMeulenhoff

BegeleidenBegeleiden8 Waarom is het belangrijk de sociale omgeving van een zorgvrager te begeleiden?Omdat de sociale omgeving van de zorgvrager voor de zorgvrager zelf van groot belang is enomdat mensen uit de directe omgeving zich bijvoorbeeld zorgen maken en geïnformeerd willenblijven.© ThiemeMeulenhoff 9

2 Respect tonen voor dezorgvragerRespect tonen• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: STILTE VOOR MENEER DE JONG?1 Is in deze situatie sprake van een respectvolle benadering door Carolien, deleerling-verpleegkundige? Waarom wel? Waarom niet?Carolien, de leerling-verpleegkundige, benadert meneer De Jong niet respectvol. Duidelijk isdat ze zich niet heeft verdiept in de levensgeschiedenis van meneer De Jong. Ze heeft geenidee welke plek het geloof binnen het leven van meneer De Jong inneemt.2 Wat zou jij in deze situatie tegen meneer De Jong hebben gezegd?Eigen mening van de student. In het antwoord moet duidelijk zijn dat de student zich bewustis van het belang dat je je verdiept in de levensgeschiedenis van zorgvragers. Anders is eenrespectvolle benadering bijna onmogelijk.PRAKTIJK: ER IS ALTIJD GENOEG BEZOEK1 Welke culturele verschillen kom je hier tegen?De culturele verschillen in deze situatie zijn de hoeveelheid bezoek en de verzorging van debaby's.2 Op welke manieren kun je als verpleegkundige respect tonen voor mevrouw El Hassah enhaar bezoek?Je bent als verpleegkundige gebonden aan de regels van het ziekenhuis of de kraamafdeling.Het is je taak om mevrouw El Hassah en haar bezoek over deze regels in te lichten. Het moethen duidelijk worden dat de rust van de andere kraamvrouwen in het geding komt als er veelbezoek op de afdeling is. Je kunt mevrouw El Hassah de mogelijkheid aanbieden om met haarfamilieleden naar het dagverblijf te gaan, als ze hiertoe in staat is. Je kunt aandacht gevenaan het feit dat mevrouw zo veel belangstelling krijgt en dat de andere vrouwen zo goed voorhaar baby's zorgen.PRAKTIJK: EXTRA AANDACHT1 Beschrijf welke mogelijkheden Joan heeft om een betere band met de zorgvrager te krijgen.Joan kan empathie tonen en openstaan voor mevrouw Langendoen, naar haar luisteren enhaar zo goed mogelijk helpen. Joan kan haar eerste indruk opzij zetten en proberen zich inte leven in de situatie waarin mevrouw Langendoen zich bevindt.PRAKTIJK: SVETLANA IS ERG BETROKKEN1 Wat vind je van de mate van betrokkenheid van Svetlana?© ThiemeMeulenhoff 11

Begeleiden van de zorgvragerSvetlana is te betrokken, zelfs op haar vrije dagen kan ze geen afstand nemen van haar werken van de zorgvragers. Dit gebrek aan afstand is niet goed. Het is niet goed voor Svetlana,die er steeds meer last van krijgt, maar ook niet voor de zorgvragers die niet de zorg krijgenwaar ze recht op hebben. Svetlana is waarschijnlijk niet uitgerust als ze na haar vrije dagenterug komt op de afdeling en de zorgvragers zullen daar misschien last van ondervinden.2 Noem drie adviezen die je Svetlana kunt geven bij dit probleem.Svetlana zou in overleg met collega's kunnen gaan om te horen hoe zij omgaan met hetevenwicht tussen betrokkenheid en afstand. Ze kan haar collega's om tips vragen hoe om tegaan met een te grote betrokkenheid.Svetlana kan ook bij een goede vriend of vriendin te rade gaan, die haar kan helpen om alleswat haar bezighoudt uit te spreken en te ordenen.Ten derde kan Svetlana in haar vrije tijd vooral dingen doen die ze leuk vindt en die haarontspannen. Door onder meer te sporten kan ze haar zinnen verzetten. Als ze met iets totaalanders bezig is, zal dat haar waarschijnlijk goed doen.PRAKTIJK: HANS, DE REDDENDE ENGEL1 Wat vind je van de betrokkenheid van Hans?Hans is te betrokken, hij neemt de grens tussen werk en privé onvoldoende in acht. Als hijmeer voelt voor deze zorgvrager, zal hij de zorg aan een collega moeten overdragen. Als hijvindt dat hij dit moet doen voor deze zorgvrager, dan is hij niet professioneel bezig. Juist inde zorg werk je samen met collega's, zodat je samen een zo goed mogelijke zorg kunt geven.Het is niet professioneel als Hans zou denken dat hij het allemaal alleen moet doen, of dat hijde enige is die de zorg op de juiste wijze kan geven.2 Stel dat jij een collega van Hans bent. Wat zou je tegen hem willen zeggen?Je kunt Hans adviseren om meer afstand te nemen en niet alle zorg voor deze zorgvrager inzijn eentje op zich te nemen. Verpleegkundigen moeten, ook in situaties in de thuiszorg, altijdsamenwerken met collega's. Overleg met je collega's en het kritisch kijken naar je eigenhandelen is erg belangrijk.PRAKTIJK: BAH, BAH!1 Verklaar het verschil in grenzen tussen Koen en Samira.Geen antwoord.2 Vind je dat Samira over haar weerzin heen moet stappen? Motiveer je antwoord.Geen antwoord.KENNISOPDRACHT1 Leg in je eigen woorden uit wat jij verstaat onder de term ‘gedrag’.Het gaat om de eigen omschrijving van de student. Uit het antwoord moet blijken dat de studentde samenhang tussen de begrippen gedrag, gevoelens, emoties, zintuiglijke waarnemingen,zelfbeeld en omgeving heeft begrepen. Gedrag vindt altijd plaats in de context van één ofmeer van deze begrippen.2 Wat zijn waarden? Geef drie voorbeelden.12© ThiemeMeulenhoff

Respect tonen voor de zorgvragerRespect tonenWaarden zijn opvattingen, ideeën over wat mensen goed, belangrijk of nastrevenswaardigvinden. Het zijn als het ware ‘principes’, uitgangspunten van het menselijk handelen.Voorbeelden van waarden: respect voor het leven, gezond leven, openstaan voor anderen.3 Wat zijn normen? Geef drie voorbeelden.Normen zijn gedragsregels, afgeleid van waarden, die voorschrijven hoe je je behoort tegedragen. Normen kunnen afgesproken zijn, en vastgelegd in wetten. Normen kunnen‘ongeschreven’ zijn: ze zijn niet vastgelegd, maar iedereen weet ongeveer wat in een bepaaldesituatie kan en niet kan. Voorbeelden van normen zijn: niet roken in de buurt van kinderen,geduldig zijn met moeilijke zorgvragers, nooit fysiek geweld gebruiken.4 Leg in je eigen woorden uit dat waarden, normen en gedrag elkaar beïnvloeden.De samenhang tussen deze begrippen is erg belangrijk. Normen zijn gedragsregels dievoortkomen uit belangrijke waarden.5 Betekent respect voor de zorgvrager dat je alles van hem accepteert? Wat zou een redenkunnen zijn dat je dit niet doet?Respect betekent dat je de zorgvrager en zijn persoonlijkheid accepteert zoals hij is. Respecttoon je door je in zijn waarden en normen te verdiepen, en niet je eigen waarden en normenaan de zorgvrager op te leggen. Je probeert tot een groter begrip te komen. Je hoeft het gedragvan een zorgvrager niet altijd te accepteren. Respect hebben voor iemand betekent niet datje alles moet accepteren. Als iemand een ander pijn doet, wijs je dit af. Pas dan wel op dat jehet gedrag afwijst, niet de persoon.6 Geef een eigen omschrijving van het begrip cultuur.Cultuur is het geheel van waarden en normen die binnen een samenleving gelden.7 Noem de twee typen waarin we mensen indelen als het gaat om omgaan met emoties. Noemminstens één persoon in je omgeving die een uitgesproken voorbeeld van het ene type is enéén persoon van het andere type. Vertel waarom je dat vindt.Mensen zijn qua emoties in twee typen te onderscheiden:• extraverte, naar buiten gerichte typen. Deze mensen spreken zich duidelijk uit, laten horenhoe zij over iets denken of voelen;• introverte typen zijn daarentegen naar binnen gericht, gesloten over hun gedachten engevoelens.8 Tot welk type mens reken jij jezelf, als het gaat om omgaan met emoties?Eigen mening/inzicht.© ThiemeMeulenhoff 13

Begeleiden van de zorgvragerAfhankelijkheid hanteren• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: JASMINE HEEFT HET DRUK1 Welke afweermechanismen herken je in bovenstaande situatie?Afweermechanismen die je in de praktijk kunt herkennen zijn:• ontkenning: Jasmine ontkent haar klachten, het blijft bij ‘denken over’ naar de huisarts tegaan;• verdringing: Jasmine verdringt als het ware haar klachten door zich volledig op haar werken andere bezigheden te storten.2 Welke afweermechanismen gebruik je zelf in situaties waarin emoties een grote rol spelen?Individueel antwoord van de student.PRAKTIJK: MEVROUW FERREIRA GEEFT NIET OP1 Welke factoren spelen een rol in de verstoring van het evenwicht tussen draaglast endraagkracht bij mevrouw Ferreira?Factoren die een rol spelen in de verstoring van het evenwicht tussen draagkracht en draaglastbij mevrouw Ferreira zijn:• de klachten over duizeligheid;• het breken van haar heup doordat ze over een losliggend kleedje valt;• de opname in het ziekenhuis en de operatie;• trage genezing van de operatiewond;• verplichte bedrust;• het gemis van haar katten;• de onduidelijkheid of ze op korte termijn weer naar huis mag.2 Welke copingvaardigheid herken je bij mevrouw Ferreira?Je kunt de volgende copingvaardigheden bij mevrouw Ferreira herkennen:• het aanleren van vaardigheden. Mevrouw Ferreira gaat oefenen met lopen en is na drieweken in staat zich met behulp van een rollator voort te bewegen;• het zoeken naar sociale steun. Mevrouw Ferreira legt contact met mevrouw Jacobs, enze oefenen samen met lopen;• het stellen van concrete doelen. Mevrouw Ferreira wil dolgraag naar huis en zet alles opalles om dit doel te bereiken.PRAKTIJK: DE DAMES VAN KAMER 81 Is er bij deze dames sprake van afhankelijkheid, zich afhankelijk voelen of afhankelijk gedrag?Motiveer je antwoord.Mevrouw Terwilligen is afhankelijk van hulp. Ze voelt zich ook afhankelijk, zeker als ze langop hulp moet wachten Ze gedraagt zich niet afhankelijk, ze doet het liefst zo weinig mogelijkeen beroep op de hulp van verpleegkundigen.14© ThiemeMeulenhoff

Respect tonen voor de zorgvragerAfhankelijkheid hanterenMevrouw Beumink is ook wel afhankelijk van hulp, maar kan waarschijnlijk veel zelf. Ze gedraagtzich afhankelijk door telkens te bellen en om hulp te vragen. Ze voelt zich waarschijnlijkafhankelijk, omdat ze vaak om hulp belt.2 Wat is een mogelijke verklaring voor de verschillende reacties van de beide dames op hunafhankelijkheid?Iedereen gaat verschillend om met problemen. Mevrouw Terwilligen en mevrouw Beuminkmaken gebruik van verschillende afweermechanismen en copingvaardigheden.KENNISOPDRACHT1 Wat betekent evenwicht in draaglast en draagkracht?Evenwicht in draaglast en draagkracht is de mate waarin mensen in staat zijn om te gaan mettaken, activiteiten, bezigheden, emoties en spanningen. Hoe groter de draagkracht, de energie,des te beter ze hiertoe in staat zijn. Is er sprake van een evenwicht, dan voel je je lekker enkun je het leven aan. Als het evenwicht verstoord is, is de kans groot dat je afhankelijk wordt.2 Welke factoren kunnen het evenwicht tussen draaglast en draagkracht verstoren?Ziekte, emoties, spanningen, of juist het ontbreken hiervan, kunnen het evenwicht verstoren.3 Welke functie hebben afweermechanismen?Afweermechanismen hebben de functie om heftige schrik en emoties hanteerbaar te maken.Ze beletten dat problemen je leven gaan overheersen, zodat je nog redelijk normaal kuntblijven functioneren. Ze helpen je in tijden van grote emoties en spanningen.4 Noem drie afweermechanismen en leg ze met behulp van een voorbeeld uit.Alle afweermechanismen zijn:• rationaliseren: een verstandelijke verklaring geven voor een onprettig of ongewenst gevoel;• projecteren: onaangename gevoelens toeschrijven aan een ander;• regressie: terugvallen in eerder gedrag;• ontkenning: het niet tot je bewustzijn toelaten van bepaalde gevoelens of gedachten;• verdringing: het uit je gedachten verbannen van bedreigende gevoelens en/of gedachten• reactie-formatie: het tegenovergestelde doen of zeggen van wat je eigenlijk voelt of denkt;• identificatie: het vereenzelvigen met een voorbeeld, met als doel je onzekerheid teverbergen en je wat minder eenzaam te voelen.Studenten mogen de voorbeelden zelf beschrijven.5 Geef je reactie op de volgende stelling: ‘Copingvaardigheden bieden mensen de mogelijkheidte vluchten voor dingen die ze moeilijk vinden’.Copingvaardigheden zijn vaardigheden die mensen de mogelijkheid bieden om zich aan tepassen aan veranderingen. Door copingvaardigheden kun je het hoofd bieden aanmoeilijkheden, spanningen en onzekerheid. ‘To cope’ betekent het aankunnen, je weten teredden. Copingvaardigheden zijn geen vluchtmogelijkheid, ze geven je de mogelijkheid hethoofd te bieden aan dingen die je in de weg staan, die je dwarszitten.6 Noem vijf copingvaardigheden en leg ze met behulp van een voorbeeld uit.Copingvaardigheden:• het zoeken naar informatie. Hierdoor neemt het gevoel dat je afhankelijk bent van anderenaf;© ThiemeMeulenhoff 15

Begeleiden van de zorgvrager• het zoeken naar sociale steun. Op een actieve manier op zoek gaan naar mensen in deomgeving als er behoefte is aan steun;• het aanleren van vaardigheden. Bepaalde handelingen kun je aanleren, met als doel actiefdeel te nemen aan de eigen situatie;• concrete doelen stellen. Als je rekening houdt met je beperkingen, stel je jezelf haalbaredoelen, met een zekere kans op succes;• betekenis geven. Het zoeken naar een antwoord op de vraag: ‘waarom?’. Dit heeft totdoel om tot aanvaarding te komen.Studenten mogen de voorbeelden zelf beschrijven.7 Hoe komt het dat zorgvragers die langere tijd in een instelling verblijven afhankelijk worden?Zorgvragers die langere tijd in een instelling verblijven, zijn afhankelijk van zorg en passenzich aan de regels van de instelling aan. Zij uiten geen eigen mening meer, en vaste gewoontenworden erg belangrijk, zoals op vaste tijden eten, altijd op dezelfde stoel zitten. Niet alleen deregels, maar ook de houding van verpleegkundigen en andere zorgverleners kunnen een rolspelen in het ontstaan van hospitalisatie.8 Stel vier aanbevelingen op om hospitalisatie van zorgvragers te voorkomen. Formuleer ze zodat je collega's er direct mee aan het werk kunnen.Hospitalisatie voorkomen:• wees je ervan bewust dat zorgvragers individuen zijn;• betrek de zorgvrager bij alle facetten van de zorgverlening;• stimuleer de zorgvrager tot zelfzorg• wees kritisch op je gedrag en dat van je collega's16© ThiemeMeulenhoff

Respect tonen voor de zorgvragerAutonomie bevorderenAutonomie bevorderen• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: MAG WILLEM ZELF KIEZEN?1 Denk je dat Willem in staat is voor zichzelf te beslissen? Waarom wel? Waarom niet?Willem kan wel voor zichzelf beslissen. Hij kiest een voor hem herkenbare situatie, namelijkzichzelf wassen in een zinken teil. Als je Willem deze mogelijkheid ontneemt, loop je het risicodat hij zich helemaal niet meer wil wassen. Deze situatie is daarom een goede oplossing voorWillem.2 Hoe zou jij in deze situatie handelen? Motiveer je antwoord.In het antwoord van de studenten moet naar voren komen dat zij Willems wens respecteren.Ze moeten met hem op zijn niveau in overleg gaan om afspraken te maken over het wassenop andere dagen. In geen geval mogen ze hem dwingen onder de douche te gaan. Willemkent dit waarschijnlijk niet of is er angstig voor. Als Willem incontinent is of dreigt te vervuilen,kun je hem de mogelijkheid aanbieden om hem dagelijks, met hulp indien nodig, te wassenaan de wastafel.PRAKTIJK: JASPER BESCHIKT ZELF1 Denk je dat Jasper in staat is de risico's voldoende in te schatten? Waarom wel? Waaromniet?Jasper is, gezien zijn leeftijd, waarschijnlijk in staat de risico's onder ogen te zien die traktatiesen feestjes met zich meebrengen. In een gesprek met Jasper kan duidelijk worden waaromhij zo graag met de rest van de klas meedoet. Waarschijnlijk wil hij erbij horen, zoals kinderenvan twaalf dat allemaal willen. Dat betekent wel een paar dagen erge diarree en buikkrampen.Heeft hij dat ervoor over? Ook een mogelijkheid is om de klas eens te trakteren op snoep datspeciaal geschikt is voor Jasper. Dan kunnen zijn klasgenoten eens met hem meedoen, inplaats van telkens andersom.2 Stel dat Jaspers ouders bezwaar hebben tegen zijn keuze. Staan zij dan in hun recht als zehun keuze aan Jasper willen opleggen? Licht je antwoord toe.Een kind van twaalf jaar wordt geacht de risico's in te kunnen inschatten van zijn eigen gedrag.Volgens de wet mag Jasper zelf beslissen. Zijn ouders staan niet in hun recht als zij bezwaarhebben tegen zijn keuze en het hem willen verbieden.PRAKTIJK: WAT ZIJN UW WENSEN?1 Vind je dat mevrouw Jelgersma in staat is om haar wensen kenbaar te maken? Waarom wel?Waarom niet?Mevrouw Jelgersma is zeker in staat duidelijk te maken wat ze niet wil. Ondanks haar dementielaat ze zien dat ze dit niet wil of niet begrijpt.2 Doe een voorstel aan Wahid om dit probleem op te lossen.Uit het antwoord van de studenten moet blijken dat ze alternatieven kunnen bedenken in eensituatie als deze. Een mogelijk voorstel is om mevrouw Jelgersma het ontbijt in de huiskamerte geven. Dit is misschien herkenbaar voor haar, zodat ze wel gaat eten. Er zijn meerderemogelijkheden, studenten moeten aangeven dat ze deze mogelijkheden zouden onderzoeken.© ThiemeMeulenhoff 17

Begeleiden van de zorgvragerKENNISOPDRACHT1 Leg in je eigen woorden uit waarom het belangrijk is de autonomie van de zorgvrager tebevorderen.Studenten moeten het antwoord formuleren in eigen woorden. In elk geval moet in het antwoordterug te lezen zijn: de maatschappelijke waarde die toegekend wordt aan autonoom zijn;zelfstandigheid, onafhankelijkheid en het nemen van je eigen beslissingen.De autonomie van de zorgvrager moet verder bevorderd worden omdat het een gunstigeinvloed heeft op de gezondheid, het gevoel van eigenwaarde en het welbevinden van dezorgvrager. Naarmate hij meer in staat is om eigen keuzen te maken, is er sprake van eengrotere onafhankelijkheid en dat leidt tot meer zelfvertrouwen.2 Noem drie manieren waarop je de autonomie van de zorgvrager kunt bevorderen.Drie manieren om de autonomie te bevorderen:• stimuleren tot het uitvoeren van handelingen;• geven van juiste informatie, op basis waarvan de zorgvrager in staat is zijn eigen keuzente maken en beslissingen te nemen;• in de zorgverlening steeds zorgvuldig omgaan met de afhankelijkheid van de zorgvrager,zodat die niet nog meer afhankelijk wordt dan nodig.3 Waar is het recht op zelfbeschikking vastgelegd?Het recht op zelfbeschikking is vastgelegd in de grondwet. Het geldt voor iedereen die in staatis eigen keuzen te maken en de gevolgen van deze keuzen in te schatten. Het is het recht omzelf te beslissen in kwesties, zoals wel of niet behandelen, onderzoeken laten doen.4 Geldt het recht op zelfbeschikking voor een dementerende zorgvrager die weigert onder dedouche te gaan? Waarom wel? Waarom niet?Voor een dementerende zorgvrager geldt dat je zorgvuldig moet afwegen of het welzijn vandeze zorgvrager gediend is met de beslissing over het douchen. Een zorgvrager die incontinentis, zal gewassen moeten worden. Anders bestaat het risico dat de huid geïnfecteerd raakt.Steeds zal het belang van de zorgvrager voorop moeten staan. In overleg met het team en(mogelijk) de naasten van de zorgvrager, zul je moeten kiezen voor interventies die dezorgvrager zo min mogelijk schaden. In dit voorbeeld kan dat leiden tot de afspraak dat dezorgvrager niet gedoucht wordt, maar gewassen. Dit kan op bed of aan de wastafel, indiendit minder vervelend is voor de zorgvrager. De kans op huiddefecten is zo minder groot, watleidt tot een verhoging van het welzijn. De manier waarop dit gebeurt, schaadt de zorgvragerhet minst.5 Hoe zou jij omgaan met een dementerende zorgvrager die weigert onder de douche te gaan?Eigen mening van de studenten.18© ThiemeMeulenhoff

Respect tonen voor de zorgvragerVerantwoordelijkheid hanterenVerantwoordelijkheid hanteren• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: MET DE HANDEN OP DE RUG1 Welk risico zit vast aan de hulp die Marjolein aan de zorgvragers biedt?Het gevaar van deze situatie is dat zorgvragers veel afhankelijker worden van hulp dan nodigis. Daarnaast zal hun gevoel van eigenwaarde dalen, immers, naarmate zorgvragers juistmeer gestimuleerd worden handelingen opnieuw aan te leren, zal hun zelfvertrouwen daardoorgroter worden. Praktisch bestaat het risico dat Marjolein onvoldoende tijd heeft om iedereente helpen. De formatie op deze afdeling is afgestemd op de zorgbehoefte van de zorgvragers.Ook zal deze manier van doen in het team problemen geven; zorgverleners zitten niet meerop één lijn, wat de samenwerking negatief zal beïnvloeden.2 Leg in eigen woorden aan Marjolein uit hoe ze dit probleem zou kunnen oplossen.In het antwoord van de student moet naar voren komen dat zij het belang van deze werkwijze(het zoveel mogelijk stimuleren met als doel binnen één maand naar huis) kunnen uitleggenaan Marjolein. Daarnaast aspecten als samenwerking en met elkaar op één lijn zitten. Zekunnen Marjolein vragen waarom ze zo'n moeite heeft met de werkwijze.PRAKTIJK: MENEER FRANSEN HEEFT ZIJN EIGEN DIEET1 Vind jij dat nieuwe zorgvragers zich moeten aanpassen aan de afspraken die op een afdelinggelden? Geef een voorbeeld van een situatie waarin je dat wel vindt, en waarin je dat nietvindt.In het antwoord moet te lezen zijn dat zorgvragers best hun eigen gewoonten kunnenhandhaven, ook al wonen zij in een instelling. Wel zijn hier natuurlijk grenzen aan. Zodraandere zorgvragers hinder ondervinden van bepaalde gewoonten, wordt er een grensoverschreden. Overleg over wat wel en niet mogelijk is, zou al bij opname gestart kunnenworden. Dan is er ook de mogelijkheid om tussentijds aan te passen, als de situatie daaromvraagt.2 Wat vind je van de afspraak die Esther met meneer Fransen heeft gemaakt?Esther probeert een compromis te sluiten met meneer Fransen. Ze doet hem recht omdat hijzijn eigen gewoonten kan behouden. Maar ook aan het leven in een groep doet zij recht doorhem bij de andere zorgvragers te betrekken.PRAKTIJK: ZAL IK HET U UITLEGGEN?1 Zorgvragers moeten de informatie die ze krijgen, kunnen begrijpen. Wat vind je van dehandelwijze van Matthijs?Matthijs biedt een folder aan. Als hij het hierbij laat, pakt hij het niet helemaal goed aan.Mevrouw is namelijk nerveus, dus zal Matthijs op haar angst in moeten gaan. Een folder metheldere informatie is dan een prima hulpmiddel, maar als enige voorlichting te beperkt. Matthijsrealiseert zich onvoldoende dat mevrouw Oostrom vanwege een staaroperatie in het ziekenhuisligt, en dus over onvoldoende gezichtsvermogen beschikt. Dan is een folder uiteraard niet hetaangewezen hulpmiddel.2 Hoe zou je het zelf aanpakken? Licht je antwoord toe.© ThiemeMeulenhoff 19

Begeleiden van de zorgvragerUit het antwoord van de student moet blijken dat deze uitgaat van de vragen die mevrouwOostrom heeft; je moet aandacht geven aan haar angst. Eventueel kun je de arts of anesthesistinschakelen en deze mevrouw in laten lichten over de narcose. De student moet zich realiserendat mevrouw een beperkt gezichtsvermogen heeft. Hierdoor is een folder niet het juistehulpmiddel. Je moet een andere manier zoeken om voorlichting te geven.PRAKTIJK: MEVROUW HAVERKORT-GRAAUW WEET HAAR KEUZE AL1 Wat vind je van de reactie van mevrouw Haverkort-Graauw?In het antwoord moeten studenten zich in elk geval proberen te verplaatsen in mevrouwHaverkort-Graauw. Haar reactie komt misschien wat hard over, maar is terug te voeren ophet verdriet dat ze ongetwijfeld heeft. Belangrijk is dat studenten leren niet te oordelen oversituaties als deze, maar laten zien dat zij zich inleven in de situatie van de ander.2 Op welke manier zou jij haar kunnen steunen in deze situatie?Door een actieve luisterhouding aan te nemen, door te vragen, empathie te tonen en eenafspraak met de arts te maken, zodat mevrouw haar zorgen kan uiten. Ook kunnen studentenaanbieden bij dit gesprek aanwezig te zijn.KENNISOPDRACHT1 Wat is verantwoordelijkheid?Verantwoordelijkheid is het vermogen om je eigen beslissingen te nemen, de bereidheid omin te staan voor je eigen gedrag en de gevolgen die hieruit voortvloeien. Verder hoort erbij datje je aan de afspraken houdt.2 Waarom is het belangrijk de zorgvrager te stimuleren in zijn eigen verantwoordelijkheid?Het is belangrijk de zorgvrager te stimuleren in zijn eigen verantwoordelijkheid, omdat hij danzelf kan bijdragen aan de bevordering van zijn gezondheid en het voorkomen van (grotere)afhankelijkheid. De zorgvrager is in de meeste gevallen in staat om zijn eigen keuzen te maken,en is hier ook verantwoordelijk voor. Het is jouw taak als verpleegkundige om goede voorlichtingte geven. Hiermee draag je bij aan het vergroten van de eigen verantwoordelijkheid van dezorgvrager.3 Bedenk welke verantwoordelijkheden jij momenteel hebt.Eigen, individueel antwoord van de student.4 Geef aan op welke manier jij met deze verantwoordelijkheden omgaat.Individueel antwoord van de student.5 Eén van de aspecten die de overheid wettelijk heeft vastgelegd voor de zorg, is het recht opinformatie. Stel dat bij een familielid van je een erfelijke vorm van kanker is gevonden. Viaonderzoek van jouw DNA-materiaal zou je kunnen uitzoeken of jij ook belast bent met heterfelijke materiaal. Zou jij van het ‘recht op informatie’ gebruik willen maken in deze situatie?Waarom wel, waarom niet?De studenten verwoorden zelf hoe zij met deze situatie om zouden gaan. Let op de argumentendie ze hiervoor geven.20© ThiemeMeulenhoff

Respect tonen voor de zorgvragerZorgvuldig handelen bij intimiteitenZorgvuldig handelen bij intimiteiten• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: MET Z'N ALLEN ONDER DE DOUCHE!1 In hoeverre zijn de bewoners van de Zilvermeeuw gebaat bij meer privacy?Iedereen heeft recht op privacy, dus ook de zorgvragers van Zilvermeeuw. Misschien voelenen uiten ze de behoefte aan privacy niet meer, maar dat ontslaat hun begeleiders niet van deplicht om voor hun (in dit geval lichamelijke) privacy te zorgen. Ongevraagd voor privacy zorgenis een uiting van respect.2 Breng onder woorden welke verbeteringen jij nodig vindt.Verbeteringen in praktische zin zijn:• aanpassingen in de badkamer, zoals douchegordijnen;• aanpassingen in het tijdstip waarop gedoucht wordt, zodat niet veel zorgvragers tegelijkonder de douche staan of in de badkamer aanwezig zijn;Ook een verbetering is het aan de orde stellen van de mentaliteit in het team en de manierwaarop het team naar de zorgvragers kijkt. Het lijkt in deze situatie alsof de teamleden zichniet realiseren dat de zorgvragers afhankelijk zijn en zich moeilijk of niet kunnen uiten. Juistdaarom is een kritische houding naar jezelf als verpleegkundige, en naar elkaar, van grootbelang.PRAKTIJK: MEVROUW BREMERS WIL GÉÉN MANNEN!1 Wat vind je ervan dat mevrouw Bremers Maarten wegstuurt?Voor Maarten is het niet leuk dat mevrouw Bremers hem wegstuurt. Het heeft niet met hempersoonlijk te maken, maar met het feit dat hij een man is. Respecteer de wens van mevrouwBremer als het kan.2 Vind je dat je rekening moet houden met een wens als die van mevrouw Bremers? Licht jeantwoord toe.Indien mogelijk, moet je met dergelijke wensen rekening houden.PRAKTIJK: IN DE SPOELKEUKEN1 In welke zone speelt deze situatie zich af? Motiveer je antwoord.Deze situatie speelt zich af in de persoonlijke (bij de schouders pakken) en in de intieme zone(zoen in de nek). Het speelt zich af in de persoonlijke zone, want er is persoonlijk contact.Maar ook in de intieme zone, want er is lichamelijk contact.2 Mitzi geeft Robert een mep met een po. Wat had je zelf gedaan in deze situatie?Individueel antwoord van de student.KENNISOPDRACHT1 Welke betekenis geef jij aan het begrip ‘intimiteit’?Individueel antwoord van de student.© ThiemeMeulenhoff 21

Begeleiden van de zorgvrager2 Hoe reageer je als een onbekende jouw territorium binnentreedt?Individueel antwoord van de student. Je kunt in de bespreking de link leggen naar het stellenvan grenzen, en op welke manier je dat kunt doen.3 Hoe reageer jij als een bekende jouw territorium binnentreedt?Individueel antwoord van de student.4 Reageer je anders op een bekende of een onbekende die je territorium binnentreedt? Welkeverschillen zijn dat? Hoe komen deze verschillen tot uiting?De verschillen zullen heel individueel zijn per student.5 Stel dat een zorgvrager je vraagt om een kus voordat hij gaat slapen. Geef je die dan? Zijn ersituaties waarin je dat beslist niet zou doen? In welke situatie niet? In welke situatie wel?Uit het antwoord blijkt hoe de student omgaat met zoenen en dergelijke. De één is er heel vrijin, de ander juist niet. Beide reacties zijn goed! Met andere woorden: je bent niet een betereverpleegkundige als je makkelijker knuffelt en zoent met zorgvragers dan je collega, die daarhelemaal niet van houdt. Het is wel leuk om op zoek te gaan naar deze verschillen, zodat eruitwisseling van ervaringen kan plaatsvinden.6 Geef aan op welke manier een verpleegkundige rekening moet houden met de behoefte aanprivacy van zorgvragers.Dat kun je op heel veel manieren doen. Allereerst door te zorgen dat de bedgordijnen geslotenzijn, het toilet op slot kan, te kloppen voordat je naar binnen gaat en te wachten op antwoord.Een handdoek over een ontklede zorgvrager is iets dat je kunt doen om rekening te houdenmet de intieme sfeer. Als je zorg verleent, toon je dat je rekening met de privacy houdt doorde zorgvrager in te lichten dat je komt, wat je gaat doen en door toestemming te vragen.Daarnaast houd je rekening met de behoefte aan privacy als je zorgvuldig met informatie vanzorgvragers omgaat.Verder kun je zorgvragers wijzen op het bestaan van privé-kamers (indienaanwezig), en ze de mogelijkheid bieden daarvan gebruik te maken.7 Beschrijf de relatie tussen een verpleegkundige en een zorgvrager.De relatie tussen een zorgverlener en zorgvrager is geen gelijkwaardige relatie. De zorgvrageris afhankelijk van jou als verpleegkundige. Zorg verlenen betekent op allerlei momenten in deintieme zone van de zorgvrager treden. Zorgvuldigheid is dus geboden, juist omdat dan vaakde afhankelijkheid van de zorgvrager zichtbaar wordt. De inbreuk die je maakt, is vaak nietgewenst, hoewel de zorgvrager meestal wel begrijpt dat het niet anders kan. Doe het in elkgeval zorgvuldig, en toon de intentie dat je afstand wilt houden, hoe dichtbij je ook moet zijn.22© ThiemeMeulenhoff

3 Functioneel handelenVerantwoordelijkheid dragen vooreigen taken• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: WIE DOET DE MEDICIJNEN?1 Vind je het uitzetten van pillen meer een taak van een verzorgende of van een verpleegkundige.Waarom?Het uitzetten van pillen is geen voorbehouden handeling. Het is wel een risicovolle handeling.In de praktijk zetten zowel verzorgenden als verpleegkundigen medicijnen uit. Instellingengaan hier verschillend mee om. Het komt voor dat waar zowel verpleegkundigen alsverzorgenden werken, de taak aan de verpleegkundigen voorbehouden is.2 Waarom denk je dat de verzorgenden in de thuiszorg nu wel pillen mogen uitzetten, terwijl zedat eerst niet mochten?In veel zorginstellingen is men bezig functies anders te organiseren, waardoor taken verschuivenvan arts naar verpleegkundige en van verpleegkundige naar verzorgende. Ookpersoneelsgebrek kan een oorzaak zijn.3 De verzorgende wil meer met collega's praten. Hoe zou de wijkverpleegkundige dat kunnenorganiseren?De verzorgende wil meer met collega's praten. De wijkverpleegkundige moet dat serieusnemen, omdat de verzorgende daarmee aangeeft moeite te hebben met de verantwoordelijkheiddie ze krijgt. Bovendien werken verzorgenden in de thuiszorg veel alleen. Daarom bestaat erbehoefte om met collega's te praten over het vak. De wijkverpleegkundige zou in hetteamoverleg tijd kunnen inbouwen om hierover te praten, een klinische les, intervisie of eencursusmiddag kunnen organiseren.PRAKTIJK: VOLGZAAM1 Omschrijf waar dergelijke vooroordelen vandaan komen.Vroeger werkte de verpleegkundige als ‘verlengde arm’ van de arts. Ze voerde zijn opdrachtenuit. De verpleegkundige van nu heeft eigen verantwoordelijkheden en bevoegdheden.Verpleegkundigen zijn ook van oudsher minder goed georganiseerd in beroepsorganisaties.Zaken als congressen en bijscholingen, vakliteratuur beginnen steeds meer bij deberoepsvorming van een verpleegkundige te horen.2 Noem een positief en een negatief gevolg van het dragen van verantwoordelijkheid enaansprakelijkheid.Mogelijke positieve gevolgen van het dragen van verantwoordelijkheid zijn: beroepstrots,ergens een uitdaging in zien, nieuwe dingen leren, je ontwikkelen, serieus genomen wordenals professional. Een negatief gevolg kan zijn: aansprakelijkheid kan met zich meebrengendat mensen hun werk ‘defensief’ gaan verrichten, dat wil zeggen dat ze zich indekken enzorgvragers doorverwijzen naar behandelaars (arts, psychiater, orthopedagoog).© ThiemeMeulenhoff 23

Begeleiden van de zorgvragerPRAKTIJK: DIGITALE HULP1 De hulpverleners van Dokter.nl stellen op voorhand niet aansprakelijk te zijn voor enige schade.Mag dat?Zorgverleners kunnen niet zomaar zeggen dat ze niet aansprakelijk zijn. Als ze dat zeggen,zijn het geen serieuze zorgverleners. Als ze niet achter hun advies staan, kunnen ze dezorgvrager beter naar een ‘live’ dokter verwijzen.2 Hoe weet je of de dokters die aan deze ‘e-mailconsulten’ doen, echte dokters zijn?Je weet nooit helemaal zeker dat het echte dokters zijn. Geen enkele website is gegarandeerd100% afgeschermd tegen kwaadwillenden.3 Stel je bent in het dagelijkse leven verpleegkundige op een consultatiebureau. Zou jij in je vrijetijd als verpleegkundige meewerken aan deze site om advies te geven aan jonge ouders? Leguit.Digitale zorgverlening kan een aanvulling zijn op de bestaande zorgverlening. Het kan nooitin de plaats komen van bestaande zorgverlening. Een nadeel kan zijn dat je deverantwoordelijkheid als verpleegkundige alleen draagt. Je hebt geen zorginstelling achter je.KENNISOPDRACHT1 Taken worden je opgelegd. Is dat altijd van ‘bovenaf’? Geef een voorbeeld waarin dit niet zois.Een taak heeft weliswaar een verplichtend karakter, maar het heeft niet zozeer te maken methet van bovenaf opgelegd zijn. Je kunt ook jezelf een taak opleggen, een collega kan je eentaak opleggen of je kunt in het huishouden de taken verdelen. Je hebt als verpleegkundigeook taken omdát je verpleegkundige bent.2 Is een arts verantwoordelijk voor de handeling van een verpleegkundige? Waarom wel of niet?Een verpleegkundige heeft een eigen verantwoordelijkheid voor haar eigen handelen.3 Blijft een zorgvrager verantwoordelijk voor zijn eigen handelen, ook wanneer hij psychischgestoord is? Licht je antwoord toe.Bij sommige stoornissen kun je een patiënt niet verantwoordelijk houden voor zijn eigenhandelen. De verpleegkundige kan dan een deel van zijn verantwoordelijkheid overnemen.Iedereen wordt handelingsbekwaam geacht, ook mensen die gedwongen zijn opgenomen,totdat officieel vastgesteld is dat iemand niet handelingsbekwaam is.4 Kan een protocol de opdracht van een arts vervangen? Leg uit.Soms kan een protocol de opdracht van een arts vervangen. Er staat dan in het protocolomschreven wanneer een verpleegkundige een bepaalde handeling mag verrichten.5 Als een verpleegkundige een zorgvrager verpleegt zonder dat zich een fout voordoet, kan dezorgvrager haar dan aansprakelijk stellen?Nee, de term aansprakelijkheid valt alleen bij fouten.24© ThiemeMeulenhoff

Functioneel handelenEigen grenzen bewakenEigen grenzen bewaken• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: JAZEGGER1 Ga eens na bij jezelf: ben je ook zo'n type als Nicole?Nicole heeft de volgende eigenschappen:• ze weet niet precies wat haar werkgrenzen zijn, ofwel welke werklast ze aankan;• ze vindt het moeilijk om de werkgrenzen aan anderen duidelijk te maken;• ze heeft een hoge arbeidsmoraal;• ze zegt graag ‘ja’ ofwel, vindt het moeilijk om nee te zeggen.2 Stel je bent een collega van Nicole: hoe kun je haar helpen?Een collega als Nicole zou je kunnen helpen door:• haar te vragen hoe het met haar gaat;• haar steun te geven;• met haar te praten over haar werkgrenzen;• haar te wijzen op mogelijkheden om hulp te zoeken.PRAKTIJK: TREITEREN1 De organisatie kon niets beginnen, staat in het artikel van regiomanager Anne. Welkemaatregelen zou de organisatie kunnen nemen?De wijkverpleegkundige zou een gesprek kunnen hebben met de cliënt. Als dat niet helpt, zoude organisatie een brief kunnen schrijven met de sanctie dat als er niets verbetert, de zorgtijdelijk wordt opgeschort of anders wordt georganiseerd. In een uiterst geval kan de zorgworden stopgezet.2 Zou jij als wijkverpleegkundige willen dat medewerkers in het team treitergedrag rapporteren?Waarom wel of niet?Het is belangrijk dat medewerkers treitergedrag rapporteren wanneer er grenzen wordenovertreden. Als er niet wordt gerapporteerd, kan er ook niet naar een oplossing worden gezocht.3 Regiomanager Anne raadt aan ook gevallen van onheuse bejegening te rapporteren. Zie jedaar ook gevaren aan kleven?Wat onheuse bejegening is, is subjectief. Het gevaar bestaat dat een verzorgende zaken gaatrapporteren die buiten de zorgrelatie vallen, zoals of iemand ‘aardig’KENNISOPDRACHT1 Waarom vinden mensen het vaak moeilijk om hun grenzen aan te geven?Mensen vinden het vaak moeilijk om grenzen aan te geven uit onzekerheid: ze zijn bijvoorbeeldbang om niet aardig gevonden te worden of ze zijn bang dat ze hun werk niet aankunnen ofdat anderen dat denken.2 Waarom is het belangrijk om het vak van verpleegkundige te begrenzen?© ThiemeMeulenhoff 25

Begeleiden van de zorgvragerDe grenzen van het beroep moet je altijd goed bewaken, omdat dit hoort bij een professioneleberoepshouding. De zorgvrager heeft recht op deskundige hulp. Ook voor de verpleegkundigeis afbakening van de grenzen belangrijk, omdat zij zich anders waagt op een terrein waar zeniet deskundig en bevoegd is.3 Leg uit waarom achtereenvolgens jijzelf, het team en de zorgvrager gebaat zijn bij het duidelijkafbakenen van de werklast die je aankan?Ga je voortdurend over je eigen grenzen, dan loop je het risico op overbelasting. Als je je eigengrenzen goed in de gaten houdt, ben je beter en langer in staat om de zorg voor anderen opje te nemen. Dat komt dus niet alleen jezelf, maar ook de collega's en de kwaliteit van de zorgten goede.4 Moet je bij iemand die een psychiatrische ziekte heeft en die door die ziekte grensoverschrijdendgedrag vertoont, maar geen grenzen stellen? Leg uit.Ook wanneer grensoverschrijdend gedrag voortkomt uit een psychiatrische of andere stoornis,is het nodig om grenzen te stellen. De verpleegkundige zal rekening houden met de stoornisin de manier waarop zij grenzen stelt.5 Een arts vraagt je om een handeling uit te voeren die je nog niet beheerst. Hoe leg je hem uitdat je grenzen worden overschreden?Wanneer de grenzen van het vak worden overschreden, is het goed om als verpleegkundigete benadrukken dat het niet om onwil gaat, maar om te wijzen op de risico's die met eenbepaalde handeling gepaard gaan. Het is de verantwoordelijkheid van een verpleegkundigeom te bepalen of zij bekwaam is om een bepaalde handeling toe te laten.6 Een collega laat toe dat een zorgvrager seksuele toespelingen maakt. Jij vindt ditgrensoverschrijdend gedrag. Ga je haar dit vertellen?In principe bepaalt iedereen zijn eigen grenzen.Wel zou je als je het vermoeden hebt dat dezecollega ermee zit, er met haar eens over kunnen praten, maar dan niet in veroordelende zin.26© ThiemeMeulenhoff

Functioneel handelenDe eigen gevoelens en emoties respecterenDe eigen gevoelens en emotiesrespecteren• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: SOLLICITATIE1 De beslissing die Els neemt, is voor een belangrijk deel gestoeld op haar gevoel. Waaromzou je gevoel in dergelijke beslissingen een belangrijke rol moeten spelen?Gevoelens kunnen iemand helpen bij het nemen van beslissingen. Gevoelens hebben eenfunctie, ze kunnen je bijvoorbeeld motiveren of iets vertellen. Bij een goede beslissing laat jehet gevoel dus meespelen.2 Kun je uitleggen waar Els geen goed gevoel bij krijgt en waarom dit voor haar zo belangrijkis?Els wil graag werken met dementerenden, vanuit een gevoel van idealisme. Uit de leefomgevingvan de dementerenden en de manier waarop het afdelingshoofd reageert op haar opmerking,krijgt Els het gevoel dat haar eigen visie op wat goede zorg is niet klopt met die in hetverpleeghuis. Juist omdat die zorgvisie een van de drijfveren is om in de psychogeriatrie tewerken, geeft haar gevoel haar in dit geval belangrijke informatie.PRAKTIJK: VOORKEUR1 Waarom getuigt het niet van professionaliteit dat verpleegkundige Ellen de vrolijke Rita watlanger verzorgt dan nodig is.Het is menselijk om gevoelens en voorkeuren te hebben bij zorgvragers, maar deze mogenniet doorklinken in de zorgrelatie. Meer of minder zorg geven uit voorkeur voor een zorgvragergetuigt niet van professionaliteit.2 Wat vind je van de stelling dat juist Helene meer aandacht van Ellen zou moeten krijgen?Helene zou meer specifieke aandacht van Ellen moeten krijgen om erachter te komen hoehet komt dat ze zo nukkig – en na de geboorte van haar kind zo onnatuurlijk – reageert. Is hetkind welkom? Kan er sprake zijn van een postnatale depressie? Zijn er problemen thuis?Allemaal relevante vragen voor een verpleegkundige.KENNISOPDRACHT1 Beschrijf in je eigen woorden wat gevoelens en emoties zijn.Gevoelens geven aan hoe je ergens tegenaan kijkt, hoe je iets beleeft. Gevoelens zijn subjectief.Je vindt iemand aardig. Of je voelt je schuldig. Dat hoeft helemaal niet terecht te zijn, maar jevoelt het nu eenmaal zo. Emoties zijn intense gevoelens. Ze overvallen je. Je kunt ze moeilijkonderdrukken. Om er een paar te noemen: woede, angst, jaloezie, verdriet, plezier, wrok,verliefdheid, schuldgevoel, liefde, schaamte, medelijden en frustratie. Een emotie is niet alleeniets dat zich in je hoofd afspeelt. Wanneer je een heftige emotie hebt, reageert ook je lichaamdaar op. Je gaat trillen, blozen, zweten, huilen, lachen of voelt vlinders in je buik.2 Het vereist emotionele intelligentie om een complex gevoel als jaloezie te herkennen en teuiten.Vertel wat er zou kunnen gebeuren als iemand jaloers is op een vriendin maar dit gevoelniet bij zichzelf herkent.© ThiemeMeulenhoff 27

Begeleiden van de zorgvragerAls een vriendin jaloers is, maar dit niet van zichzelf weet, komt jaloezie er waarschijnlijk alseen andere emotie uit. Het is goed denkbaar dat een vriendin boos wordt bijvoorbeeld, terwijlze eigenlijk jaloers is.3 Denk je dat je als verpleegkundige veel te maken zult krijgen met heftige gevoelens vanzorgvragers? Leg uit waarom.Het verschilt per werkplek, maar in het algemeen heb je als verpleegkundige veel te makenmet heftige gevoelens van zorgvragers. Gevoelens van verdriet, verlies, angst, rouw, boosheiden frustratie zijn aan de orde van de dag in de gezondheidszorg. Ziekte, verlies van naasten,beperkingen en acceptatieproblemen kunnen intense emoties oproepen.4 Waarom is sporten nadat je een emotionele gebeurtenis hebt meegemaakt op het werk eengoede manier om om te gaan met je eigen gevoelens? Zou dat voor jou effectief zijn?Sporten, je lichamelijk inspannen, is een goede manier om te ontspannen en de gedachtenvan het werk te halen. Het is echter niet effectief als het als nog een extra verplichting wordtgezien. Wanneer een verpleegkundige regelmatig blootstaat aan heftige emoties, en daarproblemen mee heeft, is sporten alleen niet voldoende.5 Past het tonen van emoties aan een zorgvrager binnen een professionele relatie? Leg uit.Het tonen van emoties past binnen de relatie, als het gaat om het zich ‘echt’ tonen van eenverpleegkundige. De gevoelens en emoties mogen de zorgvrager niet belasten.6 Als je merkt dat je je emoties niet in bedwang kunt houden bij een zorgvrager en ontzettendkwaad wordt: wat zou je kunnen doen?Uit de situatie stappen, als dat mogelijk is, een collega vragen de zorg even over te nemen.28© ThiemeMeulenhoff

Functioneel handelenWerk en privé gescheiden houdenWerk en privé gescheiden houden• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: NACHTMERRIE1 Schaadt Tonnie de privacy van het 11-jarig meisje wanneer ze haar man vertelt over demishandeling? Waar hangt dat vanaf?Als Tonnie vertelt over wat er gebeurd is, zonder dat het meisje herkenbaar is aan de naamof de situatie, schendt ze de privacy van het meisje niet.2 Tonnie en haar man dronken een glas wijn om te ontspannen. Wat zijn voor jou manieren omje te ontspannen?Er zijn veel manieren om te onspannen, bijvoorbeeld sporten, een bad of een douche nemen,een boek lezen en met vrienden afspreken.PRAKTIJK: VRIENDEN VERLOREN1 Wie zijn verantwoordelijk voor deze situatie: de verpleegkundige of de vrienden?Het getuigt niet van goede vriendschap wanneer je vertrouwelijke informatie doorvertelt. Devrienden zijn echter niet verantwoordelijk voor de situatie. Dat is de verpleegkundige die defout maakt in een privé-situatie (kroeg) vertrouwelijke werkproblemen te bespreken.2 Wie had deze verpleegkundige beter in vertrouwen kunnen nemen?De verpleegkundige had de situatie met een leidinggevende kunnen bespreken of eenvertrouwenspersoon kunnen kiezen buiten het werk.3 Noem een voor- en een nadeel van het bevriend zijn met collega's.Een voordeel van het bevriend zijn met collega's is dat het de werksfeer bevordert. Een nadeelis het risico dat je niet meer op een kritische en onafhankelijke manier naar je collega kankijken.KENNISOPDRACHT1 Telewerken (zoals thuis een netwerkverbinding hebben met je werk) heeft veel voordelen,zoals efficiënter indelen van je tijd. Noem een nadeel.Een nadeel van telewerken is dat privé en werk in elkaar overlopen.2 Wanneer is ‘thuis veel bezig zijn met je werk’ een teken van stress?Er is sprake van stress als het je te veel wordt, als je de gedachten aan je werk niet meer loskunt laten en als er ook andere tekenen van stress zijn, zoals:• je gaat niet meer met plezier naar je werk;• je voelt je vaak moe;• je hebt lichamelijke klachten;• je hebt concentratieproblemen;• je verliest interesses;• je bent prikkelbaar en emotioneel labiel.3 Noem een paar manieren om werk van je af te zetten.© ThiemeMeulenhoff 29

Begeleiden van de zorgvragerJe werk goed overdragen, is een manier om je werk af te sluiten. Een andere manier is jewerkervaringen van je af praten. Je werk afsluiten kan ook door na het werk ontspanning tezoeken in sport of een warm bad.4 Dat te veel taken op je werk kunnen leiden tot stress is bekend. Maar ook te weinig takenkunnen stress geven. Waarom?Stress kan ook ontstaan wanneer iemand te weinig uitdaging of te weinig prikkels voelt. Iemandweet niet precies wat te doen, gaat niet meer met plezier naar zijn werk en dat kan onrust enstress veroorzaken.5 Is verliefdheid op een collega te combineren met een beroepsmatige relatie? Leg uit.De grens wordt bijna altijd getrokken bij verliefdheid. Collega's die verliefd zijn, kunnen overhet algemeen onvoldoende afstand van elkaar nemen. Zij zien elkaar door een roze bril enhebben weinig oog voor fouten in het werk van de ander. Bijna altijd draait het erop uit dateen van beiden een andere werkplek zoekt.6 Bij het opbouwen van een vertrouwensrelatie bestaat het gevaar dat de relatie met eenzorgvrager te persoonlijk wordt. Wanneer vind je het vertellen van persoonlijke ervaringendoor een verpleegkundige niet meer geoorloofd?Een verpleegkundige kan persoonlijke ervaringen vertellen aan een zorgvrager, wanneer ditde zorgrelatie ten goede komt. Het is niet de bedoeling dat de verpleegkundige een luisterendoor zoekt voor haar problemen bij de zorgvrager.30© ThiemeMeulenhoff

Functioneel handelenHet beroepsgeheim hanterenHet beroepsgeheim hanteren• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: GETUIGE1 Kan Arend zich beroepen op het verschoningsrecht? Leg dit uit aan de hand van het belangvan het beroepsgeheim.Het belang van het beroepsgeheim is dat iedereen hulp moet kunnen zoeken, zonder de angstdat zijn gegevens openbaar worden gemaakt. Het beroepsgeheim is er om de zorgvrager tebeschermen, niet om collega's af te dekken. Arend kan zich dus niet beroepen op hetverschoningsrecht.2 Stel dat een collega Lucy betrapt zou hebben op het vermoorden van een patiënt, mag zedaarvan aangifte doen bij de politie?Een collega moet aangifte doen bij de politie wanneer deze een andere collega een moordziet plegen.PRAKTIJK: MOPPEREN1 Welk doel kan het hebben om als verpleegkundige met mevrouw Xaverius het humeur vanhaar man te bespreken?De verpleegkundige wil mevrouw Xaverius bij de behandeling betrekken. Ze verwacht datsteun van zijn vrouw meneer Xaverius goed zal doen.2 Valt dit soort informatie ook onder het beroepsgeheim?Dit is een twijfelgeval. Strikt genomen valt alle vertrouwelijke informatie onder hetberoepsgeheim. Als je redelijkerwijs kunt bedenken dat dit informatie is die je als zorgvragerliever niet doorverteld wilt hebben, kun je als verpleegkundige maar beter zo voorzichtigmogelijk met de informatie omgaan. Jezelf verplaatsen in de zorgvrager is een goed toetsmiddel.3 Geldt het beroepsgeheim ook tegenover de familie van zorgvragers?Het beroepsgeheim geldt tegenover iedereen die niet direct bij de behandeling is betrokken,dus ook tegenover de familie van zorgvragers. In de praktijk zal vaak blijken dat zorgvragerser geen moeite mee hebben dat verpleegkundigen hun naasten inlichten. In dat geval is hetdus wel geoorloofd.KENNISOPDRACHT1 Wie krijgt in zijn carrière vaker te maken met het beroepsgeheim: een arts of eenverpleegkundige? Verklaar dat.In principe kunnen artsen en verpleegkundigen evenveel te maken krijgen met hetberoepsgeheim. Wel kunnen artsen meer te maken krijgen met de gevolgen van eventueleschending van het beroepsgeheim. Dat komt omdat artsen (en psychiaters) meer te makenhebben met vragen over zorgvragers bij zaken als medische keuringen, verzekeringen,gerechtelijke procedures en tuchtrechtspraak.2 Noem een gevolg van het feit dat een verpleegkundige tegenwoordig een eigen beroepsgeheimheeft en niet langer een afgeleid beroepsgeheim, zoals vroeger.© ThiemeMeulenhoff 31

Begeleiden van de zorgvragerDe verpleegkundige heeft een eigen beroepsgeheim. Dat betekent dat ze ook aansprakelijkkan worden gesteld voor schending van dit beroepsgeheim, bijvoorbeeld in tuchtrechtspraak.3 Wat zou een zorgvrager kunnen doen als je als verpleegkundige het beroepsgeheim schendt?Een zorgvrager zou een klacht kunnen indienen of in het uiterste geval een procedure kunnenbeginnen bij de tuchtrechter, bij de civiele rechter (voor schadevergoeding) of de strafrechter(voor strafvervolging).4 In de psychiatrie speelt het beroepsgeheim een grote rol. Hoe verklaar je dat?In de psychiatrie hebben verpleegkundigen te maken met veel vertrouwelijke informatie.Daarnaast zijn er vaak derden die over deze vertrouwelijke informatie willen beschikken. Denkaan gerechtelijke procedures of gedwongen opnames.5 Een jeugdverpleegkundige krijgt een meisje op het spreekuur met blauwe plekken. De moederbiecht op dat het meisje wordt geslagen door haar vader. Daarna herinnert de moeder deverpleegkundige aan het beroepsgeheim. Mag je als verpleegkundige het beroepsgeheimdoorbreken? Leg uit waarom.De verpleegkundige mag het beroepsgeheim doorbreken, omdat de wet heeft bepaald dateen redelijk vermoeden van kindermishandeling ernstiger weegt dan de geheimhoudingsplicht.32© ThiemeMeulenhoff

Functioneel handelenMachtsmisbruik voorkomenMachtsmisbruik voorkomen• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: MACHT EN ONMACHT1 Kun je in je eigen woorden omschrijven welke macht de zoon Peter uitoefent op zijn moeder?De moeder wil niet dat Peter in de goot komt. Elke moeder wil dat haar zoon het goed heeft.De liefde van zijn moeder en haar angst om haar zoon kwijt te raken, maken Peter machtig.2 Welk machtsmiddel gebruikt hij?Als machtsmiddel dreigt hij met het elkaar nooit meer terugzien.3 De moeder gebruikt huilen als een machtsmiddel. Geef nog een ander voorbeeld waarin huilenook een machtsmiddel is.Huilen kan gebruikt worden in een situatie waarin iemand bijvoorbeeld zijn zin niet krijgt, ofeen situatie waarin twee mensen elkaar dingen verwijten of ruzie maken.PRAKTIJK: HERALD IS AUTISTISCH1 Is het op slot doen van de kamer van Herald een dwangmaatregel?Het op slot doen van een kamer van een zorgvrager, ook al is het zijn eigen kamer, is eendwangmaatregel. Dit heet ook wel ‘afzonderen’.2 Welk verschil is er als de ouders ditzelfde doen bij hun eigen kind?Wanneer ouders dit bij hun kind doen, verschilt het feitelijk niet van dwangmaatregelen in eeninstelling. Toch is het anders. Zorginstellingen moeten zich houden aan strenge wetten omzorgvragers te beschermen tegen willekeur. Wat er in de privé-sfeer gebeurt, onttrekt zich aandeze wetten. Bovendien hebben ouders het wettelijk gezag over hun kinderen.3 Vind je het 's nachts opsluiten van Herald op zijn eigen kamer gerechtvaardigd? Waarom vindje dat?Herald mag alleen opgesloten worden als er een ernstig gevaar is. Een belangrijke afwegingis: welk gevaar zou er kunnen dreigen voor Herald en in welke mate speelt mee dat het lastigzou kunnen zijn voor zijn verzorgenden als hij zijn kamer uitkomt.KENNISOPDRACHT1 Kan een verpleegkundige macht ook positief gebruiken? Geef een voorbeeld.Een verpleegkundige gebruikt macht positief wanneer ze de macht aanwendt voor eenprofessionele doelstelling, zoals zorgverlening. Dat kan zijn iemands hand vastpakken wanneerhij zichzelf beschadigt.2 Macht binnen een relatie kan wisselen. Geef een voorbeeld hoe een zorgvrager en eenverpleegkundige om beurten macht kunnen uitoefenen.Een verpleegkundige kan een zorgvrager straffen door hem geen aandacht te geven of langerte laten wachten. De zorgvrager kan dreigen zichzelf iets aan te doen, niet mee te werken aande behandeling of een klacht in te dienen.3 Wat kun je zelf doen om de kans op machtsmisbruik kleiner te maken?© ThiemeMeulenhoff 33

Begeleiden van de zorgvragerJe kunt zelf:• respectvol omgaan met zorgvragers, door rekening te houden met de gewoontes vanzorgvragers;• alert zijn op gevoelens van onmacht bij jezelf en collega's;• alert zijn op de voortekenen van machtsmisbruik, bijvoorbeeld zien dat er respectlooswordt omgegaan met zorgvragers;• weten wat machtsmisbruik is en dit herkennen;• de risicofactoren kennen, zoals zorgsettings waar de zorgvragers extra afhankelijk zijn.4 Noem twee groepen zorgvragers bij wie de kans op machtsmisbruik extra groot is en leg uitwaarom.In sectoren als de psycho-geriatrie en de verstandelijk gehandicaptenzorg is het risico opmachtsmisbruik extra groot, omdat de zorgvragers afhankelijker van de zorgverleners zijn.Ook kunnen medewerkers gevoelens van onmacht ontwikkelen.5 Mag je een verpleeghuisbewoner tegen zijn wil met een Zweedse band vastleggen? Waarhangt dat van af?Dat mag alleen om een ernstig gevaar af te wenden, bijvoorbeeld als een dementerendebewoner dwaalgedrag vertoont, niet meer goed zelfstandig uit bed kan stappen en uit beddreigt te vallen. Maar zelfs dan zijn soms andere maatregelen te verkiezen, zoals eenalarmeringssysteem.34© ThiemeMeulenhoff

Functioneel handelenEthische vragen en dilemma'sEthische vragen en dilemma's• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: COLLEGA IN DE FOUT1 Welke waarden zijn hier in conflict?De waarde dat je een goede collega moet zijn (collegialiteit) botst hier met de waarde vangoed zorgverlenerschap. Conflicterende waarden zouden ook kunnen zijn loyaliteit versuseerlijkheid.2 Kyara doet uiteindelijk niets. Is dat ook een beslissing? Leg uit.Ook niets doen is een beslissing. Je beslist dan dat je je kunt vinden in de situatie. Feitelijkgeef je een oordeel over de situatie: je vindt het niet ernstig genoeg om te handelen.3 Wat zou jij doen in deze situatie?Ernstige fouten of bijna-incidenten moeten altijd gemeld worden. Het beste is om Kyara ervanovertuigen dat ze dit zelf meldt.PRAKTIJK: WIE HELP JE HET EERST?1 Stel dat jij moet bepalen wie er als eerste geholpen mag worden. Wie help je het eerst?Beargumenteer dat en vertel iets over de overtuiging die aan je keuze ten grondslag ligt.Voor het antwoord is niet belangrijk wie er geholpen wordt, maar de argumentatie erachter.Waarden als zorgzaamheid of solidariteit zouden aan de keuze ten grondslag kunnen liggen.Feitelijk moet je de waarde van elk van deze twee mensenlevens afwegen. De vraag zoudaarom ook aan de orde kunnen komen of niet elk mensenleven evenveel waard is. Maar alsje dan toch moet kiezen, op grond waarvan doe je dat?2 Later kom je erachter dat de 15-jarige jongen alcoholist is en zelf vele berovingen op zijn naamheeft staan en dat de drugsverslaafde zorgt voor zijn gehandicapte moeder. Verandert jekeuze hierdoor?De leerling krijgt inzicht in hoe moeilijk het is om schuld, achtergrond en levensstijl van eenzorgvrager te laten meetellen bij de urgentiebepaling van een behandeling, zeker in de contextvan een hectische eerstehulpsituatie.KENNISOPDRACHT1 Als verpleegkundige voer je een handeling uit waarvoor je niet bevoegd bent om die uit tevoeren, maar als je hem niet doet, komt een arts in de problemen. Welke waarden zijn hier inconflict?De eigen verantwoordelijkheid van de verpleegkundige staat hier op gespannen voet metloyaliteit aan de arts en plichtsgetrouwheid.2 Welke overtuiging zou een verpleegkundige kunnen hebben die haar patiënten zo min mogelijkpijnstilling geeft?De verpleegkundige heeft misschien de overtuiging dat pijn lijden zinvol is. Of ze vindt datmensen te snel om pijnstilling vragen en dat ze zich ‘aanstellen’.3 Geef drie voorbeelden van waarden die met elkaar in conflict zijn.© ThiemeMeulenhoff 35

Begeleiden van de zorgvragerMogelijke voorbeelden zijn:• privacy-veiligheid;• zelfbeschikking-respect voor het leven;• veiligheid-vrijheid.4 Wat is een belangrijkere waarde voor jou: eerlijkheid of liefde? Geef een voorbeeld waarindeze twee waarden botsen.Een voorbeeld is een kind dat een moeder iets verzwijgt, omdat ze haar niet wil kwetsen.5 Zelfbeschikking of autonomie van de zorgvrager is een centrale waarde in de gezondheidszorg.Geef een voorbeeld van een dilemma dat daaruit voortvloeit.Mogelijke dilemma's zijn:• dat tot dwangbehandeling wordt besloten;• dat een wens tot euthanasie niet wordt ingewilligd;• dat een zorgvrager niet de behandeling krijgt die hij wil.36© ThiemeMeulenhoff

4 Situaties van ernstig lijden,sterven en rouwSituaties van ernstig lijden, sterven enrouw• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: MEVROUW HENDRIKSE LIJDT AAN ZICHZELF!1 Welke mogelijkheden zie je om mevrouw Hendrikse bij te staan?Het gaat er vooral om dat je begrip (empathie) en respect toont. Je moet haar situatie niet alsiets onbeduidends afdoen, niet generaliseren (‘Iedereen die dementeert heeft dat’) of negeren.2 Vind je dat de titel van de praktijk klopt? Waarom wel? Waarom niet?Hier kun je verschillend over denken. Mevrouw Hendrikse ‘lijdt aan zichzelf ’vanuit haar eigenperspectief. Maar vanuit een ander gedacht kan het bijvoorbeeld ook zijn ‘dementie overkomtje’.PRAKTIJK: ZE MAG HET NIET WETEN!1 Verklaar de houding van de familie van mevrouw Jansma.Het kan zijn dat de familie vindt dat mevrouw Jansma op haar leeftijd niet geconfronteerd hoeftte worden met dit slechte nieuws. Het is een vorm van ontkenning: misschien is het wel nietwaar.2 Ben jij het eens met het standpunt van de familie van mevrouw Jansma? Waarom wel? Waaromniet?Je kunt het ermee eens zijn, omdat de diagnose nog niet 100 procent zeker is. Je kunt hetermee oneens zijn, omdat de beslissing van de familie van weinig respect voor de moedergetuigt als ze onwetend gehouden wordt. Professioneel gezien heeft mevrouw Jansma rechtop de informatie. Bovendien zal ze moeten instemmen met een voorgestelde behandeling.PRAKTIJK: WAT VIND JIJ VAN EUTHANASIE?1 Hoe zou jij reageren als Karel tegenover jou dezelfde uitspraak doet?Geen antwoordmodel.2 Wat vind jij van euthanasie?Geen antwoordmodel.3 Denk je dat Karel zijn uitspraak echt meent? Wat zou hij nog meer kunnen bedoelen?Je kent Karel niet goed genoeg om te weten of hij het meent of niet. Misschien meent hij het,omdat verergering van de klachten bij multiple sclerose onomkeerbaar is en er voor hem eenuitzichtloze situatie is ontstaan. Maar het kan ook een verzuchting zijn die duidelijk maakt hoeerg de pijn is.© ThiemeMeulenhoff 37

Begeleiden van de zorgvragerPRAKTIJK: ROB VOELT AFKEER1 Kun je de reactie van Rob verklaren?Het is een uiting van het verdriet om het verlies dat hij lijdt. In de week dat hij zijn moeder nietheeft gezien, is zij uiterlijk hard achteruit gegaan. Hierdoor wordt Rob keihard met het verliesgeconfronteerd.2 Stel dat jij hem als verpleegkundige zou opvangen, wat zou je doen? Wat zou je tegen hemzeggen?Je moet begrip (empathie) voor zijn situatie tonen door bijvoorbeeld het gevoel te omschrijven.Daarna moet je er echter ook op wijzen dat zijn moeder hem nodig heeft.KENNISOPDRACHT1 Een zorgvrager vraagt aan een verpleegkundige een extra pijnstiller. Onder welke voorwaardenmag de verpleegkundige deze geven?Dat mag alleen als een arts daar toestemming voor geeft of heeft gegeven in de vorm vaneen ‘zo-nodig-opdracht’2 Wat betekent de uitspraak ‘pijn is wat de zorgvrager zegt dat het is’?Dit betekent dat pijn een subjectieve beleving is. Pijn is afhankelijk van iemands draagkrachten de beleving van hoe erg de pijn is. De een kan meer aan dan de ander.3 Geldt deze uitspraak ook voor kinderen en mensen met verstandelijke beperkingen? Waaromwel of niet?Ja. Kinderen of verstandelijk gehandicapten zeggen vaak niet dat ze pijn hebben. Deverpleegkundige moet daarom conclusies trekken uit non-verbale signalen zoals mimiek enhouding.4 Leg met behulp van de termen draagkracht en draaglast uit waarom pijn een verpleegkundigeaandachtsgebied is.Het evenwicht tussen draagkracht en draaglast is hét verpleegkundig aandachtsgebied. Pijnis bij uitstek een factor die zorgt voor onbalans. De draaglast neemt er enorm door toe en dedraagkracht neemt erdoor af.5 Leg uit waarom de Cliniclowns in dit onderwerp genoemd worden.De Cliniclowns hebben als doel om (ernstig) lijdende kinderen afleiding te bieden. Een deelvan dit onderwerp gaat over omgaan met ernstig lijden en wat verpleegkundigen daarin kunnenbetekenen. Verpleegkundigen kunnen net als de Cliniclowns ook voor afleiding zorgen.6 Leg het verschil tussen stervenshulp en stervensbegeleiding in eigen woorden uit.Stervenshulp is de hulp die de zorgvrager krijgt om zijn laatste levensfase zo menselijk endraaglijk mogelijk te maken. Stervensbegeleiding is begeleiding bij de angst, verdriet,onzekerheid en machteloosheid die de terminale fase met zich mee kan brengen.Stervensbegeleiding bestaat vooral uit het bijstaan van de zorgvrager en het bieden van troosten een luisterend oor. Je zou kunnen zeggen dat stervenshulp gericht is op lichamelijk comforten begeleiding meer op psychosociaal comfort.7 Leg in eigen woorden uit waarom versterven geen euthanasie is.38© ThiemeMeulenhoff

Situaties van ernstig lijden, sterven en rouwSituaties van ernstig lijden, sterven en rouwMet euthanasie beëindigt een arts het leven van een zorgvrager, omdat de zorgvrager en dearts vinden dat het leven beëindigen beter is dan het voortzetten van het leven. Bij verstervengaat het om een medische vraag: is er sprake van de voorfase van het sterven? Als er sprakeis van de voorfase van het sterven kan een arts besluiten om af te zien van het kunstmatigtoedienen van vocht en voedsel, omdat dat een medische ingreep zou zijn waarmee het alingezette stervensproces wordt uitgesteld.© ThiemeMeulenhoff 39

Begeleiden van de zorgvragerHandelen als de zorgvrager isoverleden• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: HET MOTORONGELUK1 Hoe zou je als verpleegkundige optreden in deze situatie?Belangrijk is dat in het antwoord van de student begrippen als respect, medeleven en begripdoorklinken. Daarnaast moet hij/zij informatie geven over wat het betekent als zij akkoord gaanmet orgaandonatie, bijvoorbeeld dat er obductie wordt gepleegd, maar dat het lichaam daarnagewoon kan worden opgebaard en dat ook de uitvaart normaal kan plaatsvinden.PRAKTIJK: DE DOOD VAN SANDRA1 Maak een opzet voor wat Anna moet doen vanaf het moment dat zij Sandra vindt tot de uitvaart.In het antwoord van de student moeten in elk geval de volgende zaken voorkomen:• De huisarts van Sandra waarschuwen.• De broer van Sandra waarschuwen.• Een uitvaartondernemer bellen.• Collega's zo mogelijk voor ze op het werk komen waarschuwen.• De medebewoners van Sandra op de hoogte stellen en opvangen.• Het lichaam van Sandra afleggen.• Met de akte van overlijden aangifte van overlijden doen of laten doen door deuitvaartondernemer.• Nagaan of Sandra wensen had voor haar uitvaart.• Nagaan welke geloofsovertuiging Sandra had.• De medebewoners op de uitvaart voorbereiden en begeleiden tijdens de uitvaart.KENNISOPDRACHT1 Waarom moet je na een overlijden altijd een arts waarschuwen?De arts moet de dood vaststellen en een akte van overlijden opmaken.2 Vertel in eigen woorden wat een autopsie is en wanneer die wordt toegepast.Een autopsie betekent dat het lichaam van de overledene na zijn dood opengemaakt wordtom bijvoorbeeld te worden onderzocht op de doodsoorzaak of om organen uit te nemen voortransplantatie.3 Wat doe je als iemand overlijdt van wie de organen voor transplantatie geschikt zouden zijn?Het donorregister raadplegen en als de overledene daarin niet voorkomt de nabestaandenom toestemming voor orgaandonatie vragen.4 Wat gebeurt er als iemand zijn lichaam ter beschikking van de wetenschap stelt?Het lichaam gaat naar een universiteit waar het gebruikt wordt voor onderzoek of onderwijsaan studenten. De verpleegkundige hoeft alleen de uitvaartondernemer op de hoogte te stellen.Die regelt het overbrengen naar de universiteit.40© ThiemeMeulenhoff

Situaties van ernstig lijden, sterven en rouwHandelen als de zorgvrager is overleden5 Welke van onderstaande taken hoort niet bij het werk van een uitvaartondernemer: het afleggenvan het lichaam; het cremeren of begraven van de overledene; de doodverklaring van deoverledene.c de doodverklaring van de overledene.6 Waardoor wordt rigor mortis veroorzaakt?Rigor mortis of lijkstijfheid wordt veroorzaakt door een langzame verstijving van de spieren enbegint ongeveer 48 uur na het overlijden.7 Waarom is het belangrijk om voor het afleggen van de overledene met de familie te praten?Het is belangrijk om voor het afleggen van de overledene met de familie te praten zodat zijkunnen aangeven of ze zelf de laatste verzorging willen doen en of ze specifieke wensenhebben. Zij kunnen vertellen hoe de overledene er uitzag toen hij nog leefde, zodat deoverledene zo natuurlijk mogelijk opgebaard kan worden.8 Waarom is het belangrijk dat de familie bij het sterven aanwezig is of zo snel mogelijk wordtgewaarschuwd?Het is belangrijk voor de verliesverwerking.9 Waarom doe je de overledene bij het afleggen een incontinentieluier om?Je doet de overledene bij het afleggen een incontinentieluier om, omdat de blaas en het rectumvan de overledene nog kunnen leeglopen.10 Wat betekenen de heilige sacramenten voor de katholieken?De sacramenten zijn handelingen die de mens in contact met God brengen.© ThiemeMeulenhoff 41

Begeleiden van de zorgvragerBegeleiden bij verliesverwerking• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •PRAKTIJK: LATE ZWANGERSCHAP1 Van welke zelfhandhavingstrategie maakt Erna gebruik? Zou je dit een effectieve of eenineffectieve strategie noemen?Erna kiest voor inactiviteit als zelfhandhavingsstrategie. Dat is een minder effectieve strategie.2 Welke andere zelfhandhavingstrategieën zou Erna kunnen toepassen in deze situatie?Erna zou bijvoorbeeld informatie over het syndroom van Down kunnen zoeken, om zo hetgevoel te krijgen dat ze controle over de situatie heeft. Een andere mogelijkheid is steunzoeken, bijvoorbeeld bij een belangenorganisatie of een oudervereniging van kinderen methet syndroom van Down.PRAKTIJK: DE GEVOLGEN VAN ASBEST1 Beschrijf het rouwproces van Hilda volgens:• de fasen van Kübler-Ross;• de rouwtaken van Worden.a Volgens Kübler-Ross gaat Hilda door de volgende fasen: ontkenning, depressie en woedewisselen elkaar af. Hilda eindigt met aanvaarding.b Volgens Worden gaat Hilda door de volgende rouwtaken: voelen van de pijn die het gevolgis van het verlies, aanpassen aan een leven en een situatie met het geleden verlies, het verliesemotioneel een plek geven.PRAKTIJK: BORSTKANKER1 Hoe zou je Mireille kunnen begeleiden in deze situatie? Kies twee interventies uit de lijst vanBulechek en McCloskey en motiveer waarom je deze interventies geschikt vindt.De argumentatie van de studenten moet op consistentie en geldigheid worden beoordeeld.De interventies waaruit studenten kunnen kiezen:• Aanwezig zijn, met aandacht voor de gevoelens en emoties van de zorgvrager en zijnnaasten.• Actief luisteren, interesse tonen en je zonder vooroordelen opstellen voor datgene watde rouwende verbaal en non-verbaal laat zien.• Laten merken dat het praten over het aanstaande of geleden verlies voor jou geenprobleem is.• De rouwende aanmoedigen over zijn gevoelens te praten.• Gevoelens en emoties die je observeert, benoemen en controleren of je dit goed hebtgezien.• Vragen stellen over de band die bestond met de overledene.• De rouwende aanmoedigen om herinneringen op te halen.• Informatie geven over de verschillende stadia in een rouwproces.• Zoeken naar mogelijkheden om op een alternatieve manier uiting te geven aan gevoelensen emoties.• Uitleggen dat ook gevoelens van boosheid, schuld en schaamte er mogen zijn.• De rouwende stimuleren om met rituelen uiting te geven aan zijn gevoelens.42© ThiemeMeulenhoff

Situaties van ernstig lijden, sterven en rouwBegeleiden bij verliesverwerking• Zaken concreet benoemen en geen verhullende taal gebruiken.• Wijzen op de mogelijkheid van lotgenotencontact.KENNISOPDRACHT1 In welke situaties kunnen gevoelens van verlies optreden?Situaties waarin gevoelens van verlies kunnen optreden: verlies van gezondheid of vanlichaamsfuncties, het verlies van een dierbare door overlijden of door ernstige psychischeproblemen, eenzaamheid omdat je door je ziekte geïsoleerd raakt of verlies van jeonafhankelijkheid en zelfredzaamheid.2 Noem twee factoren die van invloed zijn op de manier waarop iemand een verlies verwerkt.Factoren als gevolg van de ziekte: de ernst van de ziekte, of de ziekte te genezen is, hoeveelpijn ermee gepaard gaat en welke gevolgen de ziekte heeft voor lichaamsfuncties en psychischefuncties spelen een rol. Factoren buiten de ziekte: reacties van de omgeving, gevolgen voorwerk en inkomen, gevolgen voor de relaties met de mensen uit de omgeving, invloed van deziekte op het dagelijks leven, de persoonlijkheid van de zorgvrager.3 Wat is zelfhandhaving? Noem een effectief en een ineffectief voorbeeld vanzelfhandhavingsstrategieën.Zelfhandhaving is een actief en doelgericht proces waarmee je het hoofd biedt aan stressvolleomstandigheden als er sprake is van een verstoord evenwicht tussen wat je zelf aankunt enwat er van buitenaf van je gevraagd wordt. Er is dan een verstoord evenwicht tussendraagkracht en draaglast. Effectieve zelfhandhavingstrategieën zijn: informatie zoeken, steunzoeken en actie ondernemen om het probleem op te lossen. Ineffectievezelfhandhavingsstrategieën zijn: vermijdingsgedrag en inactiviteit.4 Noem twee verschillen tussen de rouwfasentheorie van Kübler-Ross en het rouwtakenmodelvan Worden.Bij Worden vallen sommige fasen die Kübler-Ross noemt (ontkenning, woede, depressie)onder één en dezelfde taak, namelijk voelen van de pijn die het gevolg is van het verlies. Eenander verschil is dat Worden de rouwende een actieve rol toedicht, namelijk het vervullen vantaken, terwijl de fasen van Kübler-Ross de rouwende overkomen.5 Vertel in eigen woorden in welke opzichten verliesverwerking bij kinderen kan verschillen vande verliesverwerking bij volwassenen.Zeker bij kleine kinderen speelt het feit dat zij nog niet kunnen bevatten wat er is gebeurt eengrote rol. Tegelijk voelen ze meestal goed aan dat er iets ernstigs aan de hand is. Kinderenzijn soms geneigd de schuld van de nare gebeurtenis bij zichzelf te zoeken. Daarom is hetgoed om met kinderen te praten. Leg zo goed en zo eerlijk mogelijk uit wat er aan de hand is,maar houd rekening met het bevattingsvermogen van het kind. Betrek kinderen bij wat ergebeurt en probeer ze niet te beschermen tegen verdriet door ze buiten te sluiten. Sommigekinderen vertonen een tijdelijke terugval in hun ontwikkeling: ze gaan weer bedplassen, of zijnangstig en extreem aanhankelijk. Dat is een normale reactie en zal weer overgaan als hetkind goed opgevangen wordt.6 Waarom reageren mensen met een verstandelijke beperking soms heel anders, niet of veellater op een verlieservaring dan je zou verwachten?© ThiemeMeulenhoff 43

Begeleiden van de zorgvragerOmdat hun ontwikkeling soms ongelijk verlopen is en ze emotioneel minder ontwikkeld zijndan je zou verwachten op grond van hun verstandelijke niveau.7 Welk aspect geeft geen indicatie over de mate waarin een verlies verwerkt is?• blijkt het verlies onder ogen te zien;• helpt mee met het regelen van de begrafenis;• blijft zich goed verzorgen;• kan goed praten over het geleden verlies.d8 Noem drie mogelijke verpleegkundige diagnoses van verstoringen van het rouwproces.- disfunctioneel verdriet;• ineffectieve ontkenning;• geestelijke nood;• sociaal isolement;• ontregeld gezinsfunctioneren;• machteloosheid;• verstoord zelfbeeld;• verminderde zelfwaardering.44© ThiemeMeulenhoff