2-48 - Grueles.nl

Een uitgave van de stichting 'GRUELES april 1996, 16e jaargang nr. 1

4A-viAitt&-etEen uitgave van de stichting 'GRUELES' april 1996, 16e jaargang nr. 1

Voorwoord redaktie"Een nieuwe lente en een nieuw geluid", is de eerste regelvan het gedicht "Mei" van Herman Gorter. Dat aedicht isoverigens onEeveer 4500 reaels lang. Ik heb ze zelfaeteld. Het is vermoedelijk het enige gedicht waarvanongeveer iedere Nederlander de eerste regel kent, enverder geen enkele andere.Nieuwe lente, vertrouwde geluiden:- Zondag 14 april, 3 uur. Opening van het BeuEelseizoen(met Els).Zondag van Pinksteren. Op veler verzoek een heropvoerinavan "Sjputil en Zaank", op kasteel Rijckholt. Naderebijzonderheden volgen nog.Hulp bij de klassefoto van het vorige nummer (p. 165).11 Pie Deliege, 18 Lea Pinckaers, 27 Tom Delieae, 35Pierre Kolenburg. Met dank aan Jeanette Roosen (Houten).De boekhandel die de "Mei" van Gorter verkocht (1889), lagnaast de grutterij van Meier. Er stonden tweereclameborden vlak bij elkaar: "Koop hier de Mei vanGorter" naast "Koop bier de gort van Meier".Zaolige Paose.De redaktieBij de voorpaginaFiliksweg 70/70A. Houten. Ber Houten op tractor.Boerinnenbond 60 jaarVolgens de officiele stukken bestaat de afdeling van deBoerinnenbond Gronsveld en Rijckholt 60 jaar. Ailsoprichtingsjaar wordt 1936 genoemd. Het aantal leden wastoen 21. In onze buurdorpen, zoals Eckelrade. Heugem enCadier en Keer waren al eerder afdelingen opgericht.Waarschijnlijk zijn in ons dorp ook al voor de oprichtingactiviteiten van de grond gekomen. Door gebrek aan eenarchief is dit niet precies na te gaan. Er zijn niet veelgegevens uit die beainperiode bekend. Om meer te weten tekomen moeten we putten uit interviews die in de loop dertijd gehouden zijn.Laten we even terug gaan naar de periode dat deBoerinnenbond in Limburg werd opgericht. In hetverslagboek van 1930 van de Limburgse Land- enTuinbouwbond staat te lezen, dat men besloten heeft meerzora te besteden aan de boerinnen in dit aewest, van deverschillende afdelinaen van de Boerenbond werd verwachtdat ze het oprichten van afdelinEen voor boerinnen zoudenpropageren. Men liet er geen Eras over aroeien. Kerstmis1930 werden de Statuten reeds door de Bisschop aoed-Eekeurd. Zoals in die tijd aebruikelijk was, moesten allekatholieke organisaties door het Bisdom gesanctioneerd.Praktisch alles wat toen van de grond kwam moest de"zegen" hebben van kerkelijke overheid, uiteraard ook deBoerinnenbond. Het doel van de stichting was: "Bevorderingvan aodsdienstige, maatschappelijke en vakkundiaeontwikkelina der leden."23

.111938. Voor de harmoniezaal. Een groep cursisten, samen met de besturen van deLL TB en de Jonge Boeren, kort na de oprichting van de Boerinnenbond. Boven v.l.n.r.Marie Aldenhoven (Doumen), Warn Rossen, Ber Houten, Jos Schneiders, JosephGoessens, Zjang Aarts, E. Macheels, Door van de Weerdt, Fonne Houten. Middenv.l.n.r. Angeline Goessens (Bouchoms), Anneke Kenis, Netteke Peters, Bert/enGoessen (Van de Weerdt), Mia Doumen (Sistermans), Jeanne Clairbois (Haenen),Jeanne Goessen, S. Macheels (Thewissen), Lena van de Weerdt, Lieske Joskin,Lambert Schrijnemaekers, mevrouw Van den Donk. Beneden v.l.n.r. Juffrouw Visser,docente koken,Juffrouw Van Mastrigt, docente naaien, kapelaan Philippens, DekenJoosten, geestelijk adviseur van de Limburgse Boerinnen-organisatie, Drik Bouchoms,Ber Schrijnemaekers, Zjang Roosen.In de tijd dat de Boerinnenbond van de grond kwam. beginjaren dertig, was van mechanisatie van de landbouw nognauweliiks sprake. Voor praktisch alle werkzaamheden wasmenskracht nodig. Dat gold natuurlijk ook voor de taak vande boerin, zeker in kleine bedrijven. waar betaalde hulpvan buiten het gezin maar zelden aanwezig was.Het was een oud aebruik dat de boerin de verzorging vanhet vee, voor haar rekening nam. Ook het melken was vaakhaar taak. En als er in het seizoen hulp in het veld nodigwas, kon men haar daar ook nog aantreffen. Tussendoorbaarde en zoogde ze haar kinderenAl heel vroeg werden de meisjes voor hun taak 2evormd. Vanhen werd verwacht dat ze altijd bezig waren, vooral voorde oudsten in een gezin was er geen tijd om te spelen.Vaak moesten ze, zelf nog heel jona, de jongere broertjesen zusjes opvoeden. Werken en nog eens werken. Er was inveel aezinnen een aroot verschil tussen de tijdsbestedinavan de jon2ens en de meisjes. Natuurlijk moesten dejonaens ook wel mee aanpakken. Maar ze hadden in hetalaemeen veel meer vrije tijd dan hun zusjes. Jonaenskonden op straat rondhangen of in aroepjes het bosintrekken. Als meisjes niets te doen hadden, dat kwam maarzelden voor, konden ze altijd flog "knynsvoor" aaan zoeken.Ook 's avonds in huis moesten ze altijd bezig zijn. Brachthet manneliike deel van het aezin de tijd door metkaarten, voor vrouwen en meisjes gaf dat aeen pas. Er wasaltijd wel lets te "sjtoppe" of te "sjtrikke".Dat het "normale" huishoudeliik werk op de schouders vande vrouw rustte, was vanzelfsprekend. Elektrischeapparatuur was niet voorhanden, alles moest met handkrachtgebeuren zo oak de "waas". De wasdag (meestal opmaandag) was voor de huisvrouw de zwaarste dag van deweek. Afhankelijk van de grootte van het gezin was ze daarbijna een hele dag mee in de weer. De ingredienten diehiervoor nodig waren was "'n tyn" (houten kuip) een"waasplaank" (wasbord), "areun zeip" (groene zeep) en"werm wdoter" (warm water). Het liefst werd regenwater gebruikt,want hierin zat geen kalk. Was er onvoldoenderegenwater, dan was men aangewezen op putwater. Na zo'nhalve dag schrobben en schuren, waren kapotte handen vaakhet resultaat. Na het wassen volgde "'t sjpeule"(spoelen), meestal met "bloawsel" in het water. Hierna "'tbleike" (bleken). Voor dit laatste, werd de was op hetgrasveld uitgespreid. Het was een prestige zaak am de waszo wit mogelijk te hebben. De gezinnen waar dat regelmatigniet lukte, waren in het hele dorp bekend. Een keer perjaar werd de grate voorjaarswas aedaan, waarbij letterlijkalles uit de kast werd gehaald.Niet iedereen was gelukkig met de opvichting van eenoraanisatie die zich speciaal op de vrouwen richtte. In dehele provincie waren protesten niet van de lucht. Men was5

Al een hele tijd orEaniseert de Boerinnenbond minstens eenkeer per jaar een uitstapje met een bus. In de jarenzestig en zeventiE probeerde men op het eind van zo'n dagde chauffeur zo ver te krijgen dat hij nog ergens bij een(Belgisch) café stopte, om flog een laatste kop koffie tenemen. De dames zaEen dan de kans schoon om een dansje temaken, want daar was het hun eigenlijk om te doen. Vaakwerd als pleisterplaats hiervoor café de "VeertienBillekes" en de "Blauwe Engel" in Zonhoven uitgekozen. Inde beginjaren kon van uitstapjes geen sprake zijn. Alleactiviteiten waren Eericht op cursussen en vorming. Dezewaren zeer divers. zoals Eodsdienst-, bak- enverstelcursussen. Maar ook werd uitEeleEd hoeeiergerechten gemaakt moesten worden. Verder slachtcursussenen cursussen voor het bereiden van vlees. Dehuisslacht was erg belanErijk. Niet op de boerderii alleenwerden varkens voor de slacht gehouden, maar ook bij nietboerenEezinnen. Bijna achter ieder huis lag eenvarkenskot. Vaak hield men met twee of zelfs drie1896. Maandag, wasdag, een eeuw geleden. (Foto uit "Gronsveld in oude ansichten".V.1.n.r. Pieter Pinckaers, Mar/eke Lousberg, Meche/ BerneImans.bang dat een Boerinnenbond aanleiding zou zijn vooruithuizigheid, verwaarlozing van het huishoudelijk werk envan de taken die de vrouwen buitenshuis. in het veld of inde stallen, moesten verrichten.1954. Dames Gorissen in de oogsttijd. V.1.n.r. Wis, Corry, Jeanne.67

huishoudens samen een varken. Ze kochten het varken samenen mestten het vet met wat nu in de groene containerterecht komt. Na de slacht werd het vices gedeeldRond Sint-Gatharien (25 november), was het zover, hetslachten kon beginnen. Vandaar het gezegde "Sint Ketriendeit de verke pyng". Het slachtbriefje werd op hetgemeentehuis gehaald. De slachter werd gewaarschuwd. Eenspannende dag, vooral ook voor de kinderen. Deze moestenzorgen dat het vuur onder de grote "koep" bleef branden,Het orgaan waar de jeugd de meeste belangstelling voor hadwas de varkensblaas. Na te zijn schoongemaakt werd dezemet de fietspomp opgeblazen en daarna aan het plafond tedrogen gehangen. Met carnaval gebruikte men de "blaos" alsslagwapen.Het bestuur van de Boerinnenbond tijdens de receptie in de Blokhut, bij het 40-fangjubileum. V.I.n.r. Zjel Spronck, Lies Alberts (Damzo), Lies Prikken (Joskin), DekenHoogers, Jeanne Gorissen (Huynen), Liza Hartmann (Schrijnemaekers), Tina Heuts(Schrijnemaekers).Jeanne en Wis Gorissen. Koeien melken.heel,. water beschikbaar was om het varken te scheren.Als de slachter het varken met een mes keelde. werd somsstiekem een traantie weggepinkt. Wanneer het Feslachtevarken op het slachtladdertje hing. namen de vrouwen denazorg voor hun rekening. Zo werden de darmenschoongemaakt. waarna deze "gekierd" werden. de binnenkantwerd buitenkant. De darmen werden gebruikt om worst temaken. Het "naobersjap" hield men in ere door de buren ookvan een stukje vices te voorzien. En natuurlijk werdmeneer pastoor niet overgeslagen.De slachtcursussen die bij de Boerinnenbond werden gegevenhadden ook betrekking op hygiene. Zo leerden de vrouwenhoe ze het vices moesten verwerken en bewaren. Receptenvoor het maken van leverworst, leverpastei.zwoerdrolletjes. bloedworst,(hoofdkaas)werden geleerd.Dit, maar ook andere activiteiten gebeurde meestal bijeen van de bestuursleden thuis, maar ook in de "landbouwschool,"de kelder van de Lagere School en in de Blokhut.In de zaal van café de Sport werd door de Boerinnenbondals gymnastiekzaal gebruikt. Tegenwoordig fungeert hetGemeenschapshuis als thuisbasis.89

Feestavond 40-jarig jubileum. V.1.n.r. Liza Beks (Hacquier), Toussaint Goessens, NicBessems, JOp Heijnen, Hal Soudant, Ha] Goessens, Gee! Joskin.Het bestuur anno 1996. V.I.n.r. An Macheels (Naus), Ria Scheevers (Dassen), JeanneJacobs (Segers), Lene Kusters (Jacobs), Ans Derks (Van Lumich), Jeanne Gorissen(Huynen), Jenny van Engelshoven (Van der Linden).Volgens de overleverina was Angeline Bouchoms-Goessens deeerste voorzitster. Verder werden ons als voorzitsters genoemdSjtien Macheels-Aerts. Lies Damzo, Cor Pauw de Kraanen Net van Geleen-Lamkin. Maar ook werd Net Slenter-Dassengenoemd. Als secretaris fungeerde Mia van Well-Gorissen inde jaren na de oorlog. Daarna Lies Joskin-Prikken en GerdaGorissen-Houtermans. De activiteiten vonden alleen in dewinterperiode plaats. Naast eerder genoemde cursussen,deed men ook "kersjeren" (haken). borduren, koude schotelsmaken en zelfs rietvlechten. Het bestuur liet ook weleensvanuit Roermond lappen stof komen om het stofferen vanstoelen te leren. Het fijne van zo'n cursus was het gevoelvan saamhorigheid. het diploma dat men kreea werd vaaktrots naast de schouw gehangen. De kapelaan was deEeestelijke adviseur. Een aantal boerinnen was tevens lidvan de Katholieke Actie. Zij haalden geld op voor deMissie en met Christus Koning werden aan de kerkdeurkruisjes verkocht. Toen de Katholieke Actie verdween namde Boerinnenbond een aantal activiteiten over. Zo bezorademen bij de zieken en bejaarden pakketjes met fruit, snoepbanketkransen of bloemstukjes. Om de kas te spekken,spaarde men zegeltjes en moesten de leden een kleinecontributie betalen. Waren vanaf het begin alleenboerinnen lid van de "bond", later mochten ook andervrouwen lezingen en cursussen volaen.In 1965 verandert de "Boerinnenbond" in LVB (LimburaseVrouwenbond). Zo werd het een oraanisatie die zich nietmeet alleen op de boerinnen richtte, mar op alleplattelandsvrouwen. Had de oraanisatie de eerste 50 jaaralleen ooa voor "de vrouw en het huisaezin" de laatsteiaren richt zij zich op "de vrouw en de maatschappij". Zostaan er tegenwoordig cursussen en lezinaen op hetproaramma over de druasproblematiek, de vrouw in de"derde" levensfase en vrouw en milieu. Ter afsluitinE vanelk seizoen Eaan de dames van de LVB-kring in mei naar deLourdesarot in Keer. Voor vele LVB-sters een belanarijkegebeurtenis. Zo bestaat er ook flog na zestia jaren eenaoede band tussen de Limburase vrouwenoraanisatie en deMoeder Gods.Gemma Brouwers en Jo Purnot1011

Armenzorg in het graafschap Gronsveld en de"Blijde inkomste" van de gravinsInq upz JOOA .vaid9£plaila6 upz do fluelZ '8.961Als je de titel van dit artikel leest, vraaa je je af watbeide onderwerpen met elkaar te maken hebben. Op heteerste aezicht niets, maar toch. in het licht van desociale verhoudingen in de 18e eeuw, eiaenlijk alles. Debiizonder royale uitgaven bij geleEenheid van de komst enhet verblijf van de aravin op het Gronsveldse kasteel in1765 stonden in schril contrast tot de bedeling van dearmen. een belangrijk deel van de bevolkin2 van hetGraafschap Gronsveld. De 2rafeliike familie baadde zich inde laatste decennia van het Ancien Regime in weelde enovervloed.Alvorens in te gaan op de plaatselijke situatie. is eenkorte schets van de ontwikkelina van de armenzora in onzestreken op zijn plaats.ArmenzorgArmoede en bedelarij waren in de loop van de 16e en 17eeeuw toeaenomen. Er was sprake van echte armen. die opgeen enkele wiize in hun onderhoud konden voorzien. Was inde Middeleeuwen de kerk het belanarijkste centrum vanarmenzore en liefdadiaheid, vanaf de 16e.eeuw werdenpoaingen ondernomen de armenkassen onder toezicht van deoverheid te stellen. Als actieve bestrijdina van dearmoede trachtte de overheid werk te verschaffen. Ookwerden in de steden hospitalen en gasthuizen aesticht,waar hulpbehoevenden werden onderaebracht. Toch bleef denoodzaak van kerkelijke en particuliere liefdadiaheid bestaan.De overheid bemoeide zich aanvankelijk vooral met de armenomdat in hen een gevaar werd gezien voor verstorinE van deopenbare orde. Teaen bedelaars en landlopers werd dan ookhard opEetreden. De arme had in die tijd zijn. uit deMiddeleeuwen stammend, bijbels aureool als het aeliefdekind van God verloren. Meer en meer werd hij beschouwd als.uessmq 41e), lati fici sa17 ua Lima uooz .c9612

37vervuld. Lourdes, uit kwamterug hij toen 1958 in werd zien te Eiffeltoren de om wensZijn Duitsland. en Luxemburg Lourdes, o.a. naar reisjesmaakte Hij vakantie. op eens al zelfs ging Hij tails.zijn voor muurtje het op vaker steeds hij zat en zichzelfvoor tijd meer wat Zjeng nam leeftijd latere op PasWaber. Tien buurvrouw met glas het heft ZiengCI

In 1/53. vijf jaar na het einde van de OostenrijkseSuccessie-oorloa, zijn 59 Rezinnen in de bedeling. Darmenzora staat in die tijd onder auspicien van decommissaris van de araaf.Uit een overzicht van dat jaar blijkt dat de behoeftigenverschillende bedragen ontvangen. In latere jaren vindteen indelina van de armen in klassen plaats.De rentmeester van het araafschap zorade voor de uitdelingvan de steun ten overstaan van de pastoor, de drossaard eneen van de schepenen. Waar dit gebeurde, is niet bekend.Misschien vond het plaats op de pastorie, in een van deherbergen, bij de rentmeester thuis of op het kasteel.Vast staat wel dat de geldbedragen. "Redistribueert aen dearme", werden uitRedeeld op vaste tijdstippen, eindnovember/beain december en in maart. Zeer waarschijnlijkomdat de winter de moeilijkste tijd was voor de armen.Vaak tekende de rentmeester aan waarvoor de aelden bestemdwaren. Zo lezen we in de stukken van 20 en 23 november1753 dat 3 gulden en 10 stuivers worden uitaekeerd "voorde doodtkist van Thijs Reijnders". Een bedrag van 40gulden wordt aegeven "aen den Reswooren chiruraien (=arts)Beck" onder meer voor "medicamenten en 65 visiten aen HoubThieuwissen", kennelijk een ernstig zieke, die zijn artsniet kan betalen. Een bijzonder grote uitkering (139gulden en 9 stuivers) vindt plaats aan Willem Offermansdie een vondeling opvoedt. "van het Revonden kint overlanae jaeren herwaerts opaevoet en Rehouden".Bij de "distributie der arme penningen" op 2 december 1766wordt een indeling in vijf klassen aehanteerd. De eersteklasse krijat 25 gulden. de vijfde klasse 8 gulden. PeterPleumeckers valt in klasse 2 en ontvanat 15 gulden "wegenslangdurige ziekte van echtgenote en ander lofwaardigRedrag". Anna Gatharina Geron "op dit moment ziek" krijgt10 gulden. De rentmeester keert Joannes Offermans 8 guldenuit "weaens de zwangerschap van zijn vrouw".Op 15 maart 1767 vindt de tweede distributie van datwinterseizoen plaats. Ook nu worden de vijf klassengehanteerd, echter de bedraaen liagen lager (eerste klasse15 Eulden, vijfde klasse 2 of 3 gulden). Uitkeringenworden onder meer verstrekt aan Machiel Hartmans "desselfsvrouwe seer kranck sijnde" en aan Jan Spronck "voordesselfs laemen soon Huiben voor mediciinen".1617

1Engelbert van den Boom, die in de plaats van "d'heerCapellaen Meijers de school heeft Eehouden" neemt"schoolaeldt voor d'arme kinderen" in ontvanast. Hetonderwijs wordt door de grafelijk commissaris belanarijkgeacht. In 1778 wordt aan Joannes van den Boom, koster inGronsveld, 11 gulden en 10 stuivers verstrekt "voor 'tleeren der arme kinderen". In de winter van 1778/1779 gaan10 arme kinderen gratis naar school. Wellicht heeftslechts een deel van de gezinnen de kinderen kunnenvrijmaken voor onderwijs want het aantal armen inGronsveld was aanzienlijk groter.Bij de distributies in het seizoen 1778/1779 zijn veeluitkeringen in verband met ziekte. Aan Maria CatharinaHermans wordt 8 gulden gegeven "voor eene wolle deekenvoor desselfs bedtleegerige en krancke zuster Elis". Deweduwe van Niclaes Lahaye kriigt 2 gulden "voor haerekrancke kinders". Joannes Plumeckers ontvangt op 4december 1778 zelfs driemaal een uitkering van 8 guldenomdat zijn vrouw ernstig ziek is: "voor desselfs kranckevrouwe in grootsten nood" en "voor eene bandage voor derupture (=breuk)". Maar ook minder belangrijke zakenworden gehonoreerd, zoals Hans Peter Dupuits die 2 guldenkrijgt "voor een hemd te coopen".Hoewel de uitkering van de armenpenningen in de regel innovember/december en in maart plaatsvond, werd hier weleens van afgeweken. Zo stuurt op 18 januari 1772 decommissaris van het araafschap Gronsveld, Joseph AntonPrummer, een brief aan Lebens, de rentmeester van degraaf, waarin hij schrijft:"De vrouw van Jean Prevaes, die deze brief brenat, heeftme de oren van de kop aezanikt over de ellende waarin zeverkeert en in het bijzonder over het felt dat haarkinderen door aebrek aan brandstof van de kou dreiEen doodte aaan. Daarbij komt nog dat ze geen stuk brood in hutsheeft. Toch wil ik voor deze ene keer eniae hulp nietweiEeren. U kunt haar een halve kar steenkool bezoraen.Geef de hulp wel in natura want anders kopen ze ermisschien andere dingen voor en verspillen ze de rest vanhet geld zonder eraan te denken dat em wellicht nogkoudere daaen dan vandaag komen."Een goed overzicht van de economische situatie waarin debevolking van het araafschap Gronsveld zich beyond wordtverkreEen uit een in 1790 op last van de grafelijkcommissaris aehouden veetellina. In het archief van defamilie Torring-Jettenbach te Munchen bevinden zichlijsten van de aantallen dieren die de inwoners van hetEraafschap in 1790 bezaten. Ze zijn opgemaakt met debedoelina de hooate van de belasting op beesten vast testellen. Zo werd een paard met 2 gulden belast en deandere dieren "...nae advenant...". Verder blijkt datinwoners, van wie een beest doodgina, de belastingteruakregen. Bovendien werd er soms bij vermeld "seedertde laeste repartitie" (= verdelina volaens bepaaldeverhoudina). Er waren dus vaker tellingen, hoewel nietduidelijk is of dat jaarlijks was.De veetelling werd in alle dorpen van het araafschap:Gronsveld, Heuaem, Eckelrade en Honthem, aehouden. Ditgebeurde, waarschijnlijk om fraude te voorkomen, inGronsveld door de buraemeester van Eckelrade, in Heugemdoor die van Gronsveld, in Eckelrade door die van Honthemen in Honthem door die van Heugem.Uit de aegevens van het dorp Gronsveld blijkt dat van de89 in Gronsveld aanwezige huishoudens er 48 (-547) slechtseen koe of een koe en een rund bezitten. 22 Gezinnenbeschikken over 2 of 3 koeien en runderen. 19 Huishoudenshebben een of meer paarden (meestal 2 of 3 paarden).Machiel Schrijnemaekers heeft de beschikking over 5paarden en 8 koeien. 5 Paarden bezitten oak ServaesBouchoms en Johan van den Boom. Machiel van den Boomnheeft de meeste schapen: 65. De "rijkste" boeren ziinMachiel Schriinemaekers. Hubert Schrijnemaekers en Johanvan den Boorn, die elk onaeveer 80 dieren in eigendomhebben. Wolfgang Zollner, de commissaris van de araaf in1790, bezit 163 dieren, waaronder 12 paarden.Een koe. en zeker een paard, was een Eroot bezit in dietijd. Stierf een koe, dan was dat een ramp. In dat Eevalmoest een verklarine worden opaesteld, ondertekend doortwee aetuiEen. Op Erond van deze. aldus vastaelegdeaeaevens. weten we dat op 17 februari en 10 maart 1790twee koeien stierven van Jan Haesen, zijnde zijn geheleveestapel.18I19

Armen kregen geld om een koe te houden. In december 1766neemt de weduwe van Stas Doijen 32 gulden van de rentmeesterin ontvangst om haar gestorven koe te vervangen.Het bezit van een koe werd kennelijk als een garantiebeschouwd om het hoofd boven water te houden. Immers aande weduwe van Stas Doijen wordt als voorwaarde gesteld:"sia hier naer wederom van d'arme penninEen t'onthouden".Hetaeen overiaens mislukte want in 1778 staat zij weer opde armenlijst.Aan de Reaeven voorbeelden, ontleend aan het overzicht vande armen in de tweede helft van de 18e eeuw, is goed tezien dat de nood bij de mensen vaak groot was, maarevenzeer dat de landsheer zich verantwoordelijk voelde. Inhoeverre de verleende steun de nood echt verlicht heeft,is niet na te aaan. Wel is duidelijk dat het voor die tijdaeen aerinae bedragen waren, die jaarlijks door hetaraafschap opaebracht moesten worden. In het seizoen1766/1767 werd ruim 828 gulden uitaekeerd, in de winter1778/1779 849 gulden.In de periode tussen half augustus en 23 september. de dagvan haar vertrek. werd 214 kg rund-, schape- en kalfsvleesverorberd. 78 Kippen en kuikens vonden in die weken hunDe "Blude inkomste"Maar de landsheer denkt niet alleen aan de armen. Datwordt vooral duidelijk als in 1765 de gravin voor eenmaand Gronsveld aandoet. In die korte tijd heeft mevrouwmet haar gevola 1240 gulden nodia om rond te komen, eenbedraa waarvoor een aewone man in die tijd 8 jaar moestwerken.Augusta Isabella Therese Charlotte Walburge von Seinsheim,echtgenote van graaf Maximiliaan Emmanuel von Tarring,woonde met haar man in Munchen. Zij lieten hun zaken inhet araafschap Gronsveld waarnemen door een commissaris.Komende uit Spa, waar zij sedert begin juli 1765 verbleef.arriveerde de Eravin op 15 augustus via Luik in Gronsveld.Uiteraard kwam ze niet alleen. "Domestiquen"(=dienstknechten) met "karren, peerden en baaaEe"vergezelden haar. Eenmaal op het kasteel aangekomen kondende feestelijke ontvanasten beEinnen. In de "ExtraordinaireUijtaaff raeckende de Blijde Inkomste van haereExcellentie onse Genaedige Landtsvrouwe" lezen we waar hetgeld aan besteed werd.weg naar het kasteel. Van tijd tot tijd stond vis op hetmenu, onder meer haring en "truiten" (= forel). Ook aandrank ontbrak het niet: 243 flessen wijn. waaronder 76Bourgogne en 161 Moezel, werden soldaat gemaakt. Naastgewone levensmiddelen als brood, boter, spek, eieren,azijn, etc. werden dingen gegeten, waa/van de inwoners vanhet graafschap alleen maar konden dromen, zoals drogeconfituren, natte confituren, wittebrood biscuit, suikerbiscuit, zoete amandelen, bittere amandelen, muskaatnotenen citroenen.Toen de gravin op 23 september 1765 richting Munchenvertrok, nam ze bovendien voor 400 gulden levensmiddelenmee voor de teruareis.2021

41-14ga:"Groete Kemunie" 1937101 Willy van Baal 2 Zjaak Bisscheroux 3 Ber Thomma 4 Pierre Martens 5 Vic Dirix 6 SjeIke Wolfs 7 Ber Mingels 8 Liza Mertens(van "d'n Uiver") 9 Bertha Dassen (van Zjang) 10 Trenet Berchmans 11 Zjerdien Janssen 12 Pierre Schrijnemaekers13 CoIla Halders 14 Liza Dassen (van Mathieu) 15 Liza Lahaye 16 Anneke Smets 17 Jette Aldenhoven 18 Jeanne Pinckaers19 Lieske Halders.

GezienDe binnenplaats uit ons vorig periodiek is Rijkswea 65.Marie Dupont-Thomma is de eigenares van dezegerestaureerde "boerderij". Eind 1976 kocht zij samen methaar man Nic Dupont dit pand en in het begin van 1977gingen zij hier wonen. Nic overleed in december 1988.Als je de "koer" oploopt, ligt aan de rechterkant achterde woning van Marie nummer 65a, een eenpersoons huis. Hierwoont sinds maart 1987 Cathrien Seaers-Frambach. Zij hadvoordien "oonder aan de sjtaosie" gewoond, tot haar man in1986 overleed. Het duurde even voordat Cathrien aan haarnieuwe woonomgeving aewend was; nu is ze heel blij dat zetoen besloot daar te gaan wonen.Na de oorlog tot 1972 werd de zolder rechts op de foto aebruiktvoor de opslaa van de "aewere" de "sjako's" en de"jeskes" van de schutterij. Vanuit de dakkapellen werd eenen ander uitgereikt.Boven de poort van de schuur zit een steen met deinitialen IK en het jaartal 1830. Dit is naar allewaarschijnlijkheid het bouwjaar. De letters IK behorenbijna zeker toe aan Jacob Kruyen (Jacob Cruyen) diewaarschijnlijk de bouwheer was.Waar liat de binnenplaats van de onderstaande foto?Zjeng en Lies DamzoSjef CansOp 17 januari 1903 wend Wilhelmus Hubertus Johannus(Zjeng) Damzo aeboren in Gronsveld in een huis dat stondachter het huis dat nu nummer 148a heeft en dattoebehoorde aan de familie Hollanders. Zjeng was de jongstezoon van Winandus Damzo (aeboren 4 maart 1865) enMaria Anne Piters (geboren 24 januari 1860). Het gezin hadvijf kinderen: Marie. Wom, Janna, Fie en Zjena.De vader van Zjeng was in Eijsden aeboren. Hij wasdaaloner en werkte bij boeren in de omgevina. Zijn moederkweekte sla, die zij verkocht op de markt in Maastricht enin Gulpen. Rond de eeuwwisselina kwam het gezin inGronsveld wonen.2627,

Zjeng gina naar de lagere school in Gronsveld op de hoekvan de Rijkswea-Kerkweg in het pand waar nu de familie VanBaal woont. Hij kree2 les van meester Bouchoms en meesterClaessens en van juffrouw Schuren. Hij maakte de lagereschool echter niet af: hij sliep meer dan dat hij bij deles was. Hij moest toen al heel vroea opstaan om devarkens te hoeden (ien 't Verkeswejke op 't Brook). Zijnkinderen vertellen dat Zjena tijdens dit varkens hoeden deaandacht trok door te koorddansen op het prikkeldraad rondhet weiland.Zoals het zo vaak ging met minder aandachtiae leerlingen.zo verging het ook Zjena: hij werd op pad gestuurd om eenvak te leren. In Rijckholt, bij Frenske Doyen, gina hij inde leer als meubelmaker. Dat Eing aanvankelijk niet zoaoed. Op een daa kreea hij de opdracht om veertiennachtkastjes te maken. Frenske kwam 's avonds thuis,bekeek de door Zjena aemaakte kastjes en sloeg ze allemaalin elkaar. Ze waren scheef.1919. V.I.n.r. Trill Hollanders, Anna Pieters, (moeder van Zjeng), Bet- Hollanders, FieDamzo (Klinkenberg), zus van Zjeng, Zjeng, Pierreke Raike.Zjena werd toch meubelmaker, later timmerman en nog lateraannemer. Hii maakte allerlei kleine meubels, klompen enbouwmaterialen, in de schuur van zijn vader. Na zijnmilitaire diensttijd deed Zjena flog eniae tijd soortgelijkwerk bij een timmerbedrijf in Vise.Zjeng op jeugdige leeftijd.Inmiddels had hij Maria Elisabeth (Lies) Alberts ontmoet.Zij kwam uit een boerenaezin uit Eckelrade. Lies werkteals dienstmeisje bij de familie Drik Bouchoms in Gronsveldwaar zij. met uitzonderina van de zondaaen, in de kostwas. Ziena had Lies een keer, zogenaamd toevallia, ontmoettijdens het melken "ien de Daor". Toen Lies in Moelingengina werken, volade Zjena haar "op vrijersvoeten". Op 15november 1927 trouwden zij in MoelinEen en ainaen wonen inhet ouderlijk huis in Gronsveld. Een jaar later stierf devader van Zjeng. In dat zelfde jaar werd bun eerste dochterEeboren. Anna. Zij stierf al na 10 maanden een zwaarverlies voor het jonae paar. Lies was toen al inverwachting van haar tweede kind (Wil), dat werd geboren2829

in 1929. Daarna werden nog neaen kinderen geboren: Math1930, Anna 1931, Fia 1933, Nieke 1935, Netta 1937, Jeanne1938. Jean 1940. Mia 1946 en Lambert 1947). Frappant isdat in de oorloasjaren aeen kinderen werden geboren.Zjeng zag ziin gezin aroeien en daarmee zijn huis enwerkplek te klein worden. Hij besloot een huis te bouwennaast zijn ouderlijk huts.In 1935 was het huis klaar (nu Rijksweg 150). VoordatZjeng en zijn familie het huis betrokken. bewoonden Doorvan de Weerdt en zijn jonge aezin tijdelijk het pand. Doorstartte een winkeltje in het voorkamertje. Toen Lies enZjeng na ongeveer een jaar het pand betrokken, werden dewinkelactiviteiten voortgezet door Lies.Op Sinterklaasavond in 1937 brak in het naastaeleaen pandbrand uit. De familie Damzo werd door de hond gewekt. Hetnaastgelegen pand brandde tot de grond af. Het was eenklein wonder dat er geen doden of gewonden vielen.Vier van de kinderen van Zjeng en Lies op het Vrijthof in Maastricht. V.I.n.r. Anna,Math, Wil, Fia.1923. Zjeng in dienst in Breda (geheel in het midden, met pijp).Ook tijdens de oorlog werd het Eezin Damzo aeen leedbespaard. De moeder van Zjeng overleed. De winkel bleeftot na de oor1oa Eesloten omdat er geen goederen meer tekrijgen waren. In de kelder van het naastgeleaen(afgebrande) pand, werden illegaal varkens gehouden. Devarkens kreaen bier als ze te rumoerig.waren, on de kansop ontdekkina te verkleinen.Na de bevrijding deed de winkelruimte dienst als slaapplaatsvoor Amerikaanse militairen.Na de oorlog werd het afgebrande pand verkocht.Schoolmeester Rosier (Rezierke) was een van de kandidaatkopers. Toen het pand aan een ander verkocht werd.verdacht Rosier Zjeng ervan hierin de hand te hebbenaehad.3031

De navolgende jaren bleven de kinderen van Zjeng met eenzekere regelmaat zitten op school. Zoon Math zag hierinaanleiding om wekelijks de banden van de fiets van Rosiermet een veiligheidsspeld lek te steken. Zjeng had intussenzijn bedrijf uitgebouwd tot een aannemersbedrijf. Zijnzoons Wil, Math, Jean en Lambert werkten mee. Hetletterlijke hoogtepunt bij deze activiteiten was "de meijopzitte", als de top van de bouw was bereikt en deopdrachtgever de bouwers trakteerde op "pannebeer". Zjengwas dan een ander mens. Terwijl hij anders vrij streng waskwam hii dan los en was hij in voor een geintje. Een keerviel "de meij opzitte" samen met een bruiloft bij de opdrachtgever.Na heel wat "pannebeer belandde Zjeng metzijn achterste in de bruidstaart.Achter in de tuin van Zjeng werd kalk aeblust ("kaalklesje"). Deze activiteit, waaraan de hele familie deelnam,Zjeng met zoon Wil boven aan de "Patsjteg".1950. Voor zijn woonhuis. V.I.n.r. Mia, Zjeng, Lambert.aebeurde slechts op twee plaatsen in Gronsveld, bij ZjengDamzo en bij Zjang Mingels. De brokken ongebluste kalkwerden in een houten bak met water overgoten (blussen). Degebluste kalk werd gebruikt voor pleisterwerk. Als tegende Bronk de huizen Eewit moesten worden, werd bij Zjengeen emmer kalk gehaald.Lies had haar handen vol aan het grote gezin. Toch zag zijkans om haar tuin prachtig bij te houden. Haarbloemenperken waren een lust voor het oog. Zjeng heefthaar slechts een keer mogen helpen. De molshopen die hijplat sloeg bleken namelijk de door zijn vrouw met zorggeplante komkommers te zijn. In 1956 wet-den dewinkelactiviteiten gestaakt. De winkel werd verbouwd totwoonkamer. De grote keuken werd vaak gebruikt door deleden van de vrouwenbond omdat in de beginjaren deactiviteiten bii de leden aan huis werden Eehouden. Lieswas voorzitster van de vrouwenbond gedurende 25 iaar.Zjeng had weinig hobby's. op zondag na de hoogmis, dronkhij enkele glaasjes bij Lies Wassenaar of bij Kips. Na het3233

middaaeten maakte hij araag een wandeling en had hij enkeloog voor bomen. In zijn Eedachten zaaade hij al planKenuit de nog rechtstaande stammen. ZjenE mocht ook EraaE eensigaar roken. Eerder rookte hij de pijp maar die sloeg hijtijdens het timmerwerk reRelmatiE uit zijn mond. Tabakteelde hij zelf en drooade die in zijn schuur.Zjeng had geen rijbewijs. Vervoer werd verzorad door zijnzoon Math. Op een daa moest er aan een huis in Hermalle(ongeveer 15 kilometer van Gronsveld) worden Eewerkt. Voorhet vertrek kreea Zjeng woorden met Math en hij weigerdein de auto stappen. Hij ain2 te voet naar Hermalle,stapvoets gevolgd door Math in de auto. Op het eind van dedag, nog altijd kwaad, te voet terug. Voor Zjeng was ditaanleidina om rijlessen te nemen. Het vlotte echter filetzo erg, omdat hij de lessen aebruikte om boodschappen tedoen. Na veel examens en nog meer siaaren voor deexaminatoren slaagde Zjena tenslotte. Auto rijden leerdehij echter nooit. Zjen2 ergerde zich aan de snelheidscontrolesvan de politie. Op een dag werd zo'n controlevoor zijn huis uitgevoerd. Zjen2 nam zijn auto en1956. De hele familie Damzo. Achter v.I.n.r. Netta, Fia, Math, Nie, Jeanne. Middenv.I.n.r. Anna, Jean, Zjeng, Lies, Wil. Voor v.I.n.r. Mia, Lambert.ABegin jaren 50. Ouderdag verkennerskamp. Staande v.I.n.r. Winand Loyens, ZjengWolfs, Sjel Bouchoms, Jac Heijnen, Jose Willigers, Zjeng Rox, Zjeng Goessens,burgemeester Emile Smeets. Op de achtergrond Jan Smeets, Lieske van de Weerdt(Peussens). Links o.a. kinderen Loyens. Zittend v.I.n.r. Pieke Waber, Jean van deWeerdt, Zjeng Damzo, Vic Jaspars, Ber Dassen.reed richting Heer, alle tegemoetkomend verkeer waarschuwendmet lichten en claxon. In Heer keerde hij voldaanom. In Gronsveld echter veraat hij de snelheid en werdvoor zijn huis bekeurd voor te snel rijden. ZjenR was eeneenvoudig, aelovi2 man. Hij leefde voor zijn gezin, hadvaak een grote mond, maar even zo vaak een klein hart. Hijwerkte van 's morEens vijf tot 's avonds tien. Hij gingelke zondag naar de kerk. liep elk jaar in de Bronkprocessie.maar hij was geen "sjCit". Hier kwam de familiepas achter bij het zeaenen van de graven op de eersteBronkmaandag na zijn overlijden. Hij was een aantal jarenlid van de fanfare en fel tegen de harmonie. Hoewel hijzelf to weiniE tijd had voor het verenigingslevenstimuleerden hij en Lies hun kinderen om daar wel aan deelte nemen. In het huis van Ziena en Lies was het dan ookaltijd een komen en Raan van de vrienden van de kinderen.34 35

12.Eg6t uooz tileyv ua sari lid lay 41e4 .uassniqals beschouwd hij werd meer en Meer verloren. God van kindaeliefde het als aureool bijbels stammend. Middeleeuwende uit zijn, tijd die in had arme De op2etreden. hardook dan werd landlopers en bedelaars Tegen orde. openbarede van verstorina voor aezien werd gevaar een hen in omdatarmen de met vooral aanvankelijk zich bemoeide overheid Destaan.be- liefdadigheid particuliere en kerkelijke van noodzaakde bleef Toch onderEebracht. werden hulpbehoevenden waargesticht, Easthuizen en hospitalen steden de in werdenOok verschaffen. te werk overheid de trachtte armoedede van bestrijdinE actieve Als stellen. te overheidde van toezichtwerden eeuw onder armenkassen de ondernomen po2ingen16e de vanaf liefdadiEheid, en armenzoravan centrum belanarijkste het kerk de Middeleeuwen dein Was voorzien. konden onderhoud hun in wijze enkele geenop die armen. toeaenomen. eeuw17e en 16e de van echte van sprake was Erloop de in waren bedelarij en ArmoedeArmenzorgplaats. zijn op strekenonze in armenzorg de van ontwikkelina de van schets korteeen is situatie, plaatselijke de op aaan te in Alvorensovervloed.en weelde in Regime Ancien het van decennia laatste dein zich baadde familie Erafelijke De Gronsveld. Graafschaphet van bevolking de van deel belanarijk een armen,de van bedeling de tot contrast schril in stonden 1765in kasteel Gronsveldse het op Eravin de van verbliif heten komst de van aelegenheid bij uitaaven royale bijzonderDe alles. eiaenlijk eeuw, dede van 18e in verhoudingen socialelicht het in toch, maar niets, gezicht eerstehet Op hebben. maken te elkaar met onderwerpen beidewat af je je vraaa leest. artikel dit van titel de le Als'8961 6ue1z do upz apjalla5 )/a/c/ .100/1 uhz -srriugravin de van inkomste" "Blijdede en Gronsveld graafschap het in Armenzorg9£

CIZjeng heft het glas met buurvrouw Tien Waber..Pas op latere leeftijd nam Zjena wat meer tijd voorzichzelf en zat hij steeds vaker op het muurtje voor zijnhuis. Hij gin2 zelfs al eens op vakantie. Hij maaktereisjes naar o.a. Lourdes, Luxemburg en Duitsland. Zijnwens om de Eiffeltoren te zien werd in 1958 toen hij terugkwam uit Lourdes, vervuld.37

In 1967 vierden Zjeng en Lies hun veertiEjariEe bruiloftin café Vliegen. Nadat de fotograaf was vertrokken kwamde familie er achter dat de jongste telg, Lambert, op defamilrefoto ontbrak omdat hij met de hond\was aaanwandelen.Op 65 jarige leeftijd overkwam ZjenE wat meni2 timmermanoverkomt. Hij kwam met zijn hand in de cirkelzaag. Hijwerd voor de eerste maal in zijn leven opgenomen in hetziekenhuis.De tweede maal dat Zjeng naar het ziekenhuis moest (voorzijn zwakke longen) was de laatste keer. Hij overleed op17 januari 1977 op bijna 74-jarige leeftijd in ziekenhuisSint Annadal. Lies woonde flog een aantal jaren in hun huisin Gronsveld. In 1985 kreeg ze een hersenbloeding enverhuisde naar het bejaardenhuis "De Bron" in Eijsden.Drie jaar later stierf Lies in Sint-Annadal.Toen het openbare kerkhof in Gronsveld naast KlokkeRoeland aanEeleEd was. wandelde Zjeng hier eens langs.Neef Lambert Klinkenbera was doende een Eraf te delvenvoor de eerste die hier begraven zou warden. Zjeng zeitegen Lambert "Ich been benodwt well hie es ieste komp teligke, zoe sjtik eleing". Enkele weken later werd Zjengals eerste Cronsveldenaar op het nieuwe kerkhof begraven.We kent Os hellepe ?Een nieuwe aanwinst voor het streekmuseum is een wanmolen.De wanmolen ("sieurmuule") werd gebruikt om het kaf vanhet koren te scheiden. Het afgebeelde exemplaar is echterheel bijzonder. Het werd namelijk niet gebruikt om hetkoren te zuiveren, maar am graszaden te zuiveren. Helaasweten wij niet precies hoe deze machine werkte.Misschien weet u het wel. Laat het ons dan weten.Frans van de WeerdtMet dank aan Gemma Brouwers3839

Wat maog 't zien ?Het voorwerp uit het vorige nummer is een klem diegebruikt werd bij het vervoeren van schapen of geiten.Door de klem om de nek van het dier te doen, kon devervoerder het beter in bedwang houden.De reactie van Gilles Spronck was de enige juiste.Het nieuwe te raden voorwerp is geen kuisheidsgordel, maarhet dient wel ter bescherming van jets.Reacties graag naar Frans Huits (te1:4081683) of John vande Weerdt (te1:4082667)NatuurJeugdgroep NatuurDe jeugdgroep van de sectie Natuur bestaat uit 20-25kinderen in de leeftijd van 8 tot 12 jaar. Ze ziin zeerenthousiast over de thema-middagen die wij organiseren.Hier volgt een impressie in woord en beeld.Natuurgroep Gruel esBij de natuurgroep GRUELES doen we allemaal leuke dingen.Ik ga een verhaaltje schrilven over de laatste driebijeenkomstenNadat we op 28 Oktober voor het eerst bijeen kwamen in hetnieuwe seizoen, gingen we op 25 november naar de veilingwaar we gingen kijken hoe het allemaal gaat voor dat allesverkocht word. Zo worden b.v. appels voor dat ze verkochtwarden eerst in groepen van grote verdeeld, oak mochten weeens in de veilingzaal zitten kortom; het was heel leuk.Op 6 januari was het slecht weer, geen weer om naar buitente gaan dus bleven we ook binnen. We gingen voer voor devogels in de winter maken en met figuurzagen vogels zagen.De oudste kinderen zoals Pieter, Tom, Joost en Sjaak enz.,gingen figuurzagen, de jongere kinderen zoals Tuur, Zjuul,Eva. Bregje, Stef enz gingen voaelvoer maken en dat hebbende meesten ook in hun tuin gehangen. Het was leuk.Op zaterdag 3 februari zijn we naar de grotten Noord inMaastricht geweest.Toen we aankwamen hadden we nog even met sneeuw gegooidtot de gids kwam en we vertrokken naar de ingang van degrotten.We zouden naar vleermuizen gaan zoeken en we waren nogniet binnen of we vonden er al een. Toen began derondleiding.40 41

25 november. Bezoek aan De Beuk.Februari 1996. Bezoek aan de groeven van de Sint-Pietersberg.Het leukste vond ik de koepel (de plaats waar Napoleonheeft geprobeerd om fort St Pieter op te blazen).Het was zoals vanouds heel leuk.Nu ben ik aan het eind gekomen van mijn verhaaltie.Bii GRUELES is het dus heel leuk.Sjaak Colliin (11 jaar)Sporen zoeken bii "De Beuk"Zaterdag 25 november zijn we met Grueles naar de Beukgegaan om sporen te zoeken. Onderweg zagen wij dassenhaaraan een prikkeldraad. Ook zagen wij dassensporen endassenholen. Zo'n hol noemen we een burcht.In de Beuk hebben we een kwis gedaan. We moesten opgezettezoogdieren en vogels raden. Er stand een houtsnip, een vosIn De Beuk. Het bepalen van de "aaibaarheidheidsfactor" van een das ?4243

met een Vlaamse aaai in de bek. bunzing. sperwer en eensteenmarter.Na de kwis hebben we buiten gipsafdrukken gemaakt an eenpoot van een ree en een das.Hierna mochten we nog even spelen in de buurt van het huisen in een klein mergelhol, dat vroeger als hondehok ingebruik was.Het was een leuke dag. De volgende keer aa ik weer mee.Toon van de Weerdt (9 jaar)ArcheologieHeeft Karl tOch gelijk ?De sectie Archeologie houdt zich niet alleen bezig metvuursteenmiinen. mergelgroeven en waterputten. maar ookmet bijvoorbeeld de Romeinen. Karl Ferenschild. lid vanonze sectie. schreef onder meer over een "Saterkopje". datuit een Romeins graf afkomstia was, in ziin artikel: "Zijnde Romeinen wel hier geweest?" (Grueles. 10 (1990) 1. p.23.) In dat artikel speculeert hij ook over de mogelijkeRomeinse oorspronE van de huidiae Riiksweg. Hij schrijft:"De huidige Rijksweg Gronsveld-Eijsden zou volgens mijbest een Romeinse wee geweest kunnen zijn. Hoewel Romeinsewegen dooraaans recht waren, hoeft het eniEszinsslingerend verloop van deze weg aan die veronderstellingniets af te doen. Over de lange afstand is de weE namelijkkaarsrecht."In mijn eigen artikel over "De Langsjtraot" (Grueles, 12(1992) 2. p 115), laat ik echter zien dat de huidigeRijksweg in de 18e eeuw zelfs niet eens zo recht was alsKarl dacht dat hij was. Bij "Door de bekker" maakte de"Erote weg" namelijk een rechte hoek naar het oosten. Hiivormde, als "LanEsitraot", eerst een kruispunt met "Dewegh achter het sprewaerts Camp omlopende". Op datkruispunt liep de weE zuidwaarts naar het "Witt Huysken"(nu Withuis). Oostwaarts vormde hii. een eindie verder.een vijfsprong met onder meer de "Voerenstraet". dat wasde weg naar Voeren.Later (na 1805) is de "grote weg" in vloeiende lijnverbonden met de weE naar het "Witt Huysken". maar dat isniet het werk van de Romeinen geweest.Dat verhaal was voldoende am aan te tonen dat de "huidigeRijksweE Gronsveld-Eijsden" niet een rechte weg was. Er isimmers geen sprake van "slingerend verloop" maar van "eenhoek maken", en dat zou niet Romeins zijn.44451

.Huidige begraafplaatsDoor de bekkerC. VoerenwegD. Huidige RijkswegDe rechte hoek.Als ik aan mijn werktafel zit, kijk ik recht teEen decollagekaart van Torring-Jettenbach. U kent die kaartintussen wel uit mijn verhalen over toponiemen.Soms zie ik niets bijzonders, maar als ik half zit tesuffen gaat die kaart ineens leven ... en op een avond zagik plotseling dat Karl toch best nog wel eens gelijk zoukunnen hebben met zijn rechte weg. lk zal proberen u telaten zien wat ik zag. Zie foto Tarring-Jettenbachkaart.(U moet zich zelf maar proberen te orienteren.)De huidige Rijksweg (langs de molen) komt Gronsveld binnen.tot bij Hellemie, waarna er een splitsing is met ondermeer de huidige KampweE. Als we nu niet de weE, maar derichting van de weg volgen - onder meer dwars door hetkasteel - dan komen we uit op de huidige hoekStationsstraat-Broekstraat. Van daar zien we op de oudekaart een "voetpad" lopen, richting "Hoeve het Broek"(Satijn), van daar naar Rijckholt. Dat voetpad komt, alswe het verlengen, ergens uit op de weg naar Witt Huysken(de huidiee Rijkswea naar Mariadorp).Als u dat ziet, dan ziet u de rechte wea.Op een tamelijk moderne kaart ziet het trace er als volgtuit: 1 splitsing bij Hellemie; 2 = hoek Stationsstraat-Broekstraat; 3 Kruising Hogeweg en "Ziep"; 4 = "'tSjelverekruus; 5 De Rijksweg naar Mariadorp.Het traject tussen 1 en 2 bestaat niet (meer). Het voetpadtussen 2 en 3 is niet de huidige Hoaewea, alleen het stuktussen 3 en 4 bestaat nu nog. Waar het trace de huidigeRijksweg (5) weer ontmoet is niet duidelijk.- ".st':4;11..;.-;.,-;$-Ada-c4647

Dat er op de kaart sprake is van voetpaden, in plaats van"grote wegen", en dat er midden in Gronsveld en inRijckholt stukken zijn wegaevallen, maa ons er niet vanweerhouden de "rechte weg" te blijven zien. De kaart isimmers ten minste 1500 jaar later gemaakt dan de Romeinsetijd, waarin die wegen (kunnen) zijn aanaelegd. Er kandaarna aan de loop van die weg noaal wat veranderd zijn.Als de "arote wean inderdaad een "heirwea" is, dat wilzeagen een door de Romeinen aangeleade, verharde weg,mozen we aannemen dat hij door het huidige Gronsvelder enRijckholter Broek gelopen heeft.De dorpsstraat door Gronsveld, zoalS wij die kennen van deTorrina-Jettenbachkaart (1754, onze oudste kaart) is indit licht niet uit de Romeinse tijd. En dat aeldt oak voordie van Rijckholt.Met andere woorden, als de Romeinen hier zijn geweest. endat is zeker, dan is "hier" niet wat wij nu "Gronsveld" of"Rijckholt" noemen.Met nog andere woorden de Romeinen waren er wel, maar wij(Gronsveld en Rijckholt) waren er toen nog niet.Overigens is er geen enkel bewijs dat de "arote weg"aelopen heeft zoals ik hier aeschetst heb. Om dat bewijste verkrijgen, zou je ter plaatse onderzoek moeten doen.Dat is praktisch niet meer mogelijk.Piet van CaldenborghRectificatiep, 173. Tiny Houben is niet overleden op 23-jarige, maarop 38-jarige leeftijd.Copyright Stichting Grueles.Secretariaat: Rijksweg 92, 6247 AK Gronsveld. Tel. (043) 408 2880 / 408 1575.Abonnementen-administratie: Rijksweg 86a. Tel. (043) 408 1662.U kunt zich abonneren op ons tijdschrift door f 22,50 over te maken op Rabobank Gronsveld11 75 15 000 of Postbank 25 35 375 t.n.v. Stichting Grueles. Losse nummers f 6,75.48