Nederlandse Vestingsteden

EEN OVERZICHT1213129613491493155515591566156715681572158415851600162516471648167216721747176617891795180418061813181418301874Geertruidenberg krijgt stadsrechten en is daarmee de oudste stad van Holland.Moord op Graaf Floris V in de nabijheid van Naarden.Uitbreken Hoekse en Kabeljauwse twisten (-1433).Philips de Schone krijgt bestuur van de Nederlandse gewesten in handen.Karel V doet troonafstand, Philips II krijgt bestuur van de Nederlanden in handen.Willem van Oranje verwerft stadhouderschap over Holland, Zeeland en Utrecht.Beeldenstorm, het interieur van vele kerken verwoest, begin Nederlandse Opstand.Een woedende Philips II stuurt de Hertog van Alva om de Nederlanden te straffen.Start Tachtigjarige Oorlog.De Watergeuzen nemen Den Briel in, “in naam van Oranje”.Moord op Willem van Oranje door Balthasar Gerards.Maurits, zoon van Willem van Oranje, wordt stadhouder.Maurits wint slag bij Nieuwpoort (België).Dood van Maurits, halfbroer Frederik Hendrik wordt stadhouder.Willem II volgt Frederik Hendrik op als stadhouder.Vrede van Münster, einde Tachtigjarige Oorlog.Rampjaar, oorlog met Frankrijk, Engeland, Münster en Keulen.Willem III wordt benoemd tot stadhouder.Willem IV wordt stadhouder.Willem V aan de macht.Franse revolutie, einde “ancien régime”.Fransen bezetten de Nederlanden en stichten de Bataafse Republiek.Napoleon Bonaparte laat zich kronen tot keizer van Frankrijk.Lodewijk Napoleon, broer van Napoleon, wordt aangesteld als koning van de Nederlanden.Napoleon verliest greep op de Nederlanden, Willem VI wordt Koning Willem I.Noordelijke en zuidelijke Nederlanden worden één staat met Willem I als vorst.Het nationale congres van Brussel roept de onafhankelijkheid van België uit.Vestingwet, vestingsteden mochten van overheidswege ontmanteld worden.www.vestingsteden.nl

STAD VAN DE MUURHUIZENBezienswaardighedenKoppelpoort (1425). Deze gecombineerde water- en landpoort maakte deeluit van de tweede ommuring. De poort heeft nog het oorspronkelijke takelmechaniekwaarmee het balkenschot, nodig voor het afsluiten van de openingboven water, kan worden bediend. Bij rondleidingen kunnen bezoekersdit bedienen.De straat met de naam Muurhuizen volgt het tracé van de eerste stadsmuur.Muurhuizen zijn in alle tijden daarna gebouwd, vertimmerd, afgebroken envernieuwd. Het is een bont scala van uiteenlopende architectuur geworden. DeDieventoren(Plomptoren), Tinnenburg en het pand van de Muziekschool zijnnog duidelijk middeleeuws van signatuur. Het Secretarishuisje wordt gekenmerktdoor verschillende bouwstijlen die in de loop der tijden zijn aangebracht.Mannenzaal en kapel (14e eeuw). De Mannenzaal is in Nederland de enigovergebleven gasthuiszaal. In de maanden juli en augustus wordt de historietot leven gewekt door rolspelers die in de huid van de gasthuisbewonerskruipen. Met hen kan het dagelijks leven in 1907 worden meebeleefd.Sint Joriskerk (13e eeuw). Deze staat aan de Hof, het centrale plein van deoude stad. De kerk heeft een ingewikkelde bouwgeschiedenis van wel 300jaar. Rondleidingen mogelijk.Onze Lieve Vrouwetoren (tweede helft 15e eeuw). Behoort tot de fraaistegotische torens in ons land. Beklimming van de bijna 100 m hoge toren ismogelijk van april t/m oktober. Beneden in de toren is in de maanden juli enaugustus een kleine expositie over Amersfoort Vestingstad te zien.Rondvaarten en rondleidingen. Met de open boten van de Stichting Waterlijnkunt u rondvaarten door de binnenstad maken. De gidsen van ‘t GildeAmersfoort verzorgen diverse rondleidingen in de stad.”Voor meer informatie:VVV AmersfoortStationsplein 9-11T: 0900-112 2364F: +31 (0)30-236 0051E: info@vvvamersfoort.nlI: www.vvvamersfoort.nlwww.vestingsteden.nl

BERGEN OP ZOOMBergen op Zoom is eentypisch Brabantse stad. Doorde ligging aan de Scheldegroeide Bergen op Zoom inde Middeleeuwen uit tot eenwelvarende handelsstad. In 1533werden Stad en Land van Bergenop Zoom tot Markiezaatverheven. De vele belegeringenen gevechten, maar ook deweelde en rijkdom van deMarkiezen komen in de velemonumenten, die de stad rijkis, weer tot leven. De historischepanden vormen nu eenuniek decor voor een indrukwekkendbezoek.GeschiedenisBergen op Zoom is in de loop van de 13e eeuw uitgegroeidtot stad en werd omstreeks 1330 van eenomwalling voorzien. Het uitbreken van de TachtigjarigeOorlog was aanleiding tot het versterken en uitbreidenvan de grensvesting Bergen op Zoom omdat deze stad‘De sleutel van Zeeland’ was. Wanneer Bergen op Zoomzou vallen lag Zeeland open om ingenomen te wordendoor de Spaanse troepen. De Zeeuwse Staten stuurdendaarom extra troepen. Er zijn diverse overblijfselen diegetuigen van de langdurige belegeringen van het stadje,zoals de belegering van Parma in 1588 en van Spinolain 1622.Na afloop van de Tachtigjarige Oorlog werd er aan hetonderhoud van de vestingwerken nauwelijks aandachtbesteed. In het rampjaar 1672 kon het Franse leger devesting dan ook vrij gemakkelijk op de knieën dwingen.Nadat de vesting herwonnen was voor de Hollanderskreeg Menno van Coehoorn opdracht om destad te versterken. Men ging ervan uit dat de stad nietingenomen kon worden en de vesting kreeg daarom debijnaam “La Pucelle” (de Maagd). Helaas, de reputatie van“La Pucelle” werd niet waargemaakt! De Fransen namenin 1747 na een bombardement Bergen op Zoom in.De komst van de Franse revolutionaire troepen zorgde voor het einde van hetgezag van de Markiezen, die sinds de 15e eeuw behoorden tot vooraanstaandebestuurders in de Zuidelijke Nederlanden. De bezetting duurde van 1795 tot 1814.Bij de afscheiding van België in 1830 kreeg Bergen op Zoom weer de functie vangrensvesting.www.vestingsteden.nl

MAAGDELIJKE VESTINGBezienswaardighedenIn het Markiezenhof, voormalig woonpaleis van de heren en markiezen vanBergen op Zoom, is een museum gehuisvest. In de zomerperiode is het hofbij uitstek het levendige gedeelte van de stad waar optredens, boekenmarktenen openluchtvoorstellingen plaatsvinden.De Lievevrouwenpoort, het oudste monument van de stad, dateert uit de 14eeeuw en is één van de weinig overgebleven voorbeelden van stadspoortenzoals die in de Middeleeuwen in Nederlandse steden te vinden waren.De Sint Gertrudiskerk in het centrum van de stad was oorspronkelijkwaarschijnlijk een heel eenvoudig kerkgebouw. Tot het eind van de 15e eeuwis de kerk regelmatig uitgebreid en verfraaid. In 1747 werd de kerk voor eengroot deel verwoest door de Fransen. Gelukkig heeft de toren, met als bijnaamde “Peperbus”, de verwoesting overleefd. Dit biedt u de mogelijkheiddeze toren te beklimmen en Bergen op Zoom vanuit de lucht te bekijken.Het Ravelijn Op Den Zoom is één van de weinige overgebleven onderdelenvan het vestingstelsel dat aan het einde van de 19e eeuw rond de stad lag.De voordeur van het stadhuis bevindt zich niet in het midden van de gevel.Dit geeft aan dat het huidige pand een samenstelling is van verschillende gebouwen.De in gouden letters aangebrachte spreuk “Mille Periculis Supersum”(Duizend gevaren kom ik te boven) herinnert aan de rol van Bergen op Zoomtijdens de Tachtigjarige Oorlog.Voor meer informatie:VVV Brabantse WalKortemeestraat 194611 TL Bergen op ZoomT: 0031 (0)164 277482F: 0031 (0)164 240176E: info@vvvbrabantsewal.nlI: www .vvvbrabantsewal.nlwww.vestingsteden.nl

OP 1 APRIL VERLOOR ALVA ZIJN BRILBezienswaardighedenWellerondom is een karakteristiek middeleeuws pleintje in het oude centrum,waar vijf straten bij elkaar komen. In het midden van het plein staat een pompuit het jaar 1590. Ook anno nu is het plein een geliefde ontmoetingsplek.De Sint Catharijnekerk is gelegen in het centrum, op het Sint Catharijnehof.De kerk stamt uit de bloeiperiode, de eerste steen werd gelegd in 1417. Detoren van de Brielse dom is een blakend baken voor de regio.Het Historisch Museum Den Briel is gevestigd in de 17e eeuwse stadsgevangenisen het zogenaamde Waaggebouw. Hier maakt u kennis met de geschiedenis vanBrielle en omgeving. Tevens wordt stilgestaan bij het rijke zeemansleven vanTromp, de zeevoogd die in 1598 in Brielle is geboren.De Provoost, ofwel de militaire gevangenis, werd gebouwd in 1668.Het middeleeuwse stadhuis dateert uit de 14e eeuw, maar de huidige, zeerfraaie trapgevel werd gebouwd in 1792.Het Arsenaal dateert uit 1708. Vroeger was dit de wapenopslagplaats, nu isde bibliotheek hierin gevestigd. Aangrenzend aan dit gebouw is de Infirmeriegelegen, het vroegere militaire hospitaal.Ieder jaar, op 1 april, vindt het 1 april evenement plaats. De Briellenaren vierendan het feit dat de Geuzen hun stad bevrijdden van het juk van Alva. Deplaatselijke bevolking hult zich in historische kledij en er vinden allerleiactiviteiten plaats zoals een historisch openluchttheaterspel.In maart komen ook de liefhebbers van de Matthäus Passion naar Brielle omin de Sint Catharijnekerk dit meesterwerk van Bach te beluisteren.Oktober staat altijd in het teken van kunst en cultuur. Exposities, muziek,zang, dans en theater op bijzondere locaties maken van oktober cultuurmaandeen culturele ontdekkingsreis in een bijzonder, historisch decor.Voor meer informatie:Stichting Regio VVVZuid-Hollandse eilandenKantoor BrielleTurfkade 183231 AR BrielleT: +31 (0)181 411 586E: arrangementen@vvvzhe.nlI: www.zuid-hollandse-eilanden.nlwww.vestingsteden.nl

GEERTRUIDENBERGWie door Geertruidenbergloopt, ziet Hollandse huizenmet Brabantse bewoners. Dehistorische markt met mooie,monumentale panden, herinnertu aan de vroegere handelsfunctievan de vesting, dieeerst Hollands bezit was en nuin de provincie Noord-Brabantligt. Het stadswapen van Geertruidenbergverwijst heden tendage nog naar de Hollandseperiode; een klimmende leeuw,staande in de Hollandse Tuinmet in zijn klauwen een gebogenlans.GeschiedenisDe naam ‘Sint Geertruidenberg’ wordt voor het eerst in het stadsrecht van 1213gebruikt. In oudere akten van 967 wordt de nederzetting zeer toepasselijk ‘ Bergaan de oever’ genoemd. Volgens de overleveringen zou de heilige Gertrudis in hetjaar 645 op die hoge plek al een kerkje hebben gesticht.Met het verlenen van stadsrechten door Graaf Willem I, werd Geertruidenbergin 1213 de eerste stad van het Graafschap Holland. Vandaar dat het nu nog‘Hollands oudste stad’ wordt genoemd. In 1319 werd de stad ommuurd metrondelen en poorten. Het werd een belangrijk handelscentrum waar graven, edelenen vertegenwoordigers van steden bijeen kwamen om hun belangen te behartigen.De St. Elisabethvloed, veroorzaakt door een geweldige orkaan, maakte in 1421 eeneinde aan deze bloeiperiode. Deze ramp leidde tot het ontstaan van de Biesbosch.Vanaf die tijd is Geertruidenberg, gelegen aan belangrijke vaarroutes in het grensgebiedtussen Holland en Brabant, van grote betekenis geweest als front- envestingstad en werd daarom ook wel ‘De Sleutel van Holland’ genoemd. Voortdurendis er strijd geleverd om de stad. Na de inname door de Staatsen, geeftPrins Willem van Oranje in de 16e eeuw opdracht om de stadsmuur geleidelijk tevervangen door vestingwerken. In de Tachtigjarige Oorlog waren het de Staatsen ende Spanjaarden die de stad betwistten. In 1589 kochten de Spanjaarden Geertruidenberguiteindelijk voor een grote som geld van het muitende Engelse garnizoen.Prins Maurits wist in 1593 op listige wijze de stad weer aan de zijde van Hollandte krijgen en de Spanjaarden te verdrijven. Pas in 1813, bij de eenwording van hetVerenigd Koninkrijk der Nederlanden, wordt Geertruidenberg definitief bij Brabantgevoegd.www.vestingsteden.nl

HOLLANDS OUDSTE STADBezienswaardighedenTen noorden en ten westen zijn de vestingwerken nog volledig intact. De bewegwijzerdewandelroute door Geertruidenberg voert over deze verdedigingswerken.De Geertruidskerk, grotendeels uit de 15e eeuw, bevat restanten van deoorspronkelijke kerk uit de 14e eeuw. Eind 20e eeuw werd de totale kerk grondiggerestaureerd. Het schitterende interieur is een bezoek zeker waard. In de zomermaandenis de kerk opengesteld voor het publiek. Een torenbeklimming kangeboekt worden bij het VVV Geertruidenberg.Achter een fraaie 17e eeuwse trapgevel aan de Markt is Museum De Roosgevestigd. In vele facetten wordt er de geschiedenis van Geertruidenbergbelicht.De Bergsche Battery is een verdedigingsleger dat met haar optredens, voltraditiegetrouwe kostuums, kanonnen en musketten, een beeld geeft van degevechtshandelingen in de laatste jaren van de 16e eeuw. In de zomermaandenlaten zij u op de wapenplaats nabij het Commandeursbolwerk de sfeer proevenvan deze schermutselingen.De Hoofdwacht diende vroeger als poortgebouw voor het daarachter gelegen18e eeuwse Arsenaal. De hardstenen toegangspartij van het Arsenaal is rijkversierd met gebeeldhouwde wapens en krijgstrofeeën. Ingang en vensters vande voorgelegen Marktkazerne hebben kenmerkende rondbogen.De opvallendste bezienswaardigheid en tevens het centrale punt van de stadis de peervormige Markt. Het fraaie aanzien van dit plein wordt mede bepaalddoor de dubbele rij, ruim 200 jaar oude, leilinden en enkele 18e eeuwse pompen.Voor meer informatie:VVV-agentschap GeertruidenbergMarkt 46Postbus 1084930 AC GeertruidenbergT: +31 (0)162 517 689F: +31 (0) 162 517 689E: vvv@geertruidenbergdigitaal.nlI: www.geertruidenbergdigitaal.nlwww.vestingsteden.nl

GORINCHEMGorinchem, in de volksmondook wel Gorcum genoemd,lag van oudsher op een strategischepositie aan de Merwede.Samen met Slot Loevestein enWoudrichem vormde de stadeen effectieve verdedigingsdriehoek.De rivier zorgde ookvoor bedrijvigheid en welvaart.Ooit was Gorinchem eenbelangrijk centrum van visserij,(vee)markten en handel. Diversestraatnamen in de binnenstadherinneren aan de beroepen vande bewoners of de functie vande monumenten.GeschiedenisGorinchem heeft een wapenspreuk: “Fortes creanturfortibus” (Sterken brengen sterken voort). Dezespreuk is ontleend aan het devies van de Herenvan Arkel die hier vanaf het begin van de 13e eeuwtot in 1412 de dienst uitmaakten. Het verhaal gaatdat de nederzetting omstreeks het jaar 1000 isontstaan op wat hoger gelegen land. Dit land ligtdichtbij een monding van de Linge in de Merwede.De boeren en de vissers waren de eerste bewonersvan dit gebied.In de Middeleeuwen werden het stadje en haarinwoners met grote regelmaat bedreigd doorwater, besmettelijke ziekten en de buurstatenHolland en Gelre. Aan het einde van de 13e eeuwwerd de nederzetting in een vesting veranderd. Devesting kreeg met palissaden versterkte wallen, eenafsluiting gevormd door een rij aangepunte palen,ook wel stormpalen genoemd. Deze wallen werden in de 14e eeuw verbeterddoor toevoeging van stenen muren en torens. Dit alles heeft echter de inlijving in1417 door Holland niet kunnen voorkomen. Tijdens deze gebeurtenis sneuveldede laatste uit het geslacht Arkel!Door de aansluiting bij Holland groeide Gorinchem uit tot de achtste stad vanHolland. De stadsmuren werden in de 16e eeuw vervangen door nieuwe vestingwerken.Zo kwam er een vestingwal met elf bastions, die ook nu nog te bezichtigen zijn. Denieuwe omwalling omsloot een gebied dat twee maal zo groot was als voorheen.Ook werden er in de vestingwal vier stadspoorten opgenomen. Als bewijs hiervanis de Dalempoort nog steeds aanwezig.www.vestingsteden.nl

HISTORIE ONTMOET MODERNE ARCHITECTUURBezienswaardighedenHet oude stadhuis is één van de mooiste gebouwen van deze stad. Het pandis gerestaureerd aan de hand van een tekening uit 1732.In de 18e eeuw was de Hoofdwagt, gelegen naast het oude stadhuis, decentrale commandopost van het stadsgarnizoen. Op het plein voor deHoofdwagt staat een replica van het zogenaamde Strafpaard, een martelwerktuigmet vlijmscherpe zitplaats. Gestrafte soldaten moesten hierophun straf uitzitten. Naar gelang de zwaarte van het delict werden er gewichtenof zandzakken aan de voeten van de gestraften gehangen.De Sint Elisabethkerk dateert uit de 13e eeuw. Van oorsprong was het eenkatholieke kerk, maar in een latere periode werden er protestantse dienstengehouden. Nu weer katholiek. De kerk heeft een rijk interieur met houtsnijwerk,schilderstukken, beelden en ornamenten.De Hampoort, gebouwd in 1688, is de enige overgebleven toegangspoorttot de vesting. Deze poort wordt ook wel het meest merkwaardige poortgebouwvan Nederland genoemd.Tegenover de Hampoort ligt een verhoging en daarachter ligt het Arsenaal.Dit was vroeger een militair complex met kruitkamers, kazematten, opslagplaatsenen paardenstallen.Koninginnedag in Grave voert u terug in de tijd. Er zijn allerlei activiteitendie de nadruk leggen op de historie. Om het evenement compleet te maken,worden de kanonnen aan de Maas afgevuurd, een ware belevenis!De VVV organiseert stadswandelingen onder leiding van een gids langs debelangrijkste monumenten en bezienswaardigheden.Voor meer informatie:VVV agentschap GraveRogstraat 135361 GP GraveT: +31 (0)486 475 300F: +31 (0)486 420 480E: vvv.grave@12move.nlI: www.toerismegrave.nlwww.vestingsteden.nl

GROENLODe uitdrukking ‘Zo vaste (stevig)as Grolle’ weerspiegelt datGroenlo in de 16e en 17e eeuween belangrijke rol speelde alsvestingstad aan de oostgrensvan de Lage Landen.Vooral tijdens de Tachtigjarigeoorlog is er zwaar strijdgeleverd om ‘die starcke stadGrol’. Wie Groenlo nu bezoekt,maakt kennis met een stadjewaar die historie opnieuw totleven is gebracht, terwijl hetnog steeds de bourgondischesfeer van weleer ademt.GeschiedenisGroenlo, dat vroeger Grol of Grolle heette, is ontstaan in het begin van dezevende eeuw. Op 2 december 1277 kreeg het Stadsrechten van Graaf Reinoud I vanZutphen. De stad was al vroeg een handelscentrum aan de weg Duitsland - Holland,waardoor er een bloeiend gildewezen ontstond.In de 16e en 17e eeuw vormde Grolle een sterke vesting die als grensstad herhaaldelijkwerd belegerd, vooral tijdens de Tachtigjarige Oorlog. In deze periodewas de stad afwisselend in Spaanse en Staatse handen. Zo werd Grolle in 1597veroverd door Maurits van Nassau en in 1606 weer heroverd door de Spaansetroepen onder Spinola. In 1627 – de oorlog was toen al bijna 60 jaar bezig –kwam de stad definitief in Hollandse handen na de belegering en verovering doorprins Frederik Hendrik, zoon van stadhouder Willem van Oranje Nassau.Dit ‘Beleg van Grol’ was in verschillende opzichten van historisch belang: deSpanjaarden verloren hiermee hun belangrijkste bolwerk in het oosten van hetland, waarna de bezettingsmacht definitief verdreven kon worden. Dit belangrijkewapenfeit is door Hugo de Groot vereeuwigd in zijn ‘Obsidia Grollae’ en doorJoost van den Vondel in het stuk ‘Verovering van Grol door Frederick Henrick,Prince van Oranje’.Frederik Hendrik gebruikte bovendien een voor die tijd nieuwe strategie om destad te heroveren: hij gaf zijn troepen opdracht om rondom Grolle niet alleenschansen en kwartieren te bouwen, maar deze ook te verbinden met een aardenwal: een circumvallatielinie. Zo werd Grolle omsingeld en kon de stad al na30 dagen veroverd worden. Uniek is dat de circumvallatielinie rondom Groenloin de bodem nu nog vrijwel helemaal intact is.www.vestingsteden.nl

ZO VASTE AS GROLLEBezienswaardighedenHet Stadsmuseum besteedt uitgebreid aandacht aan de Spaanse tijd, die inhet museum op verschillende manieren her te beleven is.De Oude Calixtuskerk stamt waarschijnlijk uit de tijd kort na 785 en werdeind vijftiende eeuw in gotische stijl verbouwd tot de kerk zoals zij er nuuitziet. Sinds het voltooien van de restauratie, eind 2007, is het authentiekeinterieur van de kerk te bezichtigen. In het najaar van 2008 start bovendieneen spectaculair ‘klank- en lichtspel’ waarin de bezoeker de belegering enverwerving van Groenlo door Frederik Hendrik virtueel kan meebeleven.Het Scherpenbergbolwerk en Mussenbergbolwerk vormden een belangrijkonderdeel in de verdedigingswerken van de ‘veste Grol’. Een reconstructievan beide bolwerken is opgenomen in een cultuurhistorische stadswandeling.Deze voert ook langs de oude Markt, een 17e eeuwse Stadsboerderij en deNieuwe Poort.In en om Groenlo is de sfeer van de Tachtigjarige oorlog ook te proeven viatwee historische fietsroutes en een rit met de Vestingstad Express.1. De ‘80-jarige oorlog’ is een 41 km lange fietsroute die langs delen van decircumvallatielinie en naar vestingstadje Bredevoort voert.2. ‘Onder vuur’ bestaat uit een fietsroute van 24 km speciaal voor kinderenvan 9-12 jaar, die is gebaseerd op het gelijknamige kinderboek van Arend vanDam. Via een rugzak met allerlei opdrachten beleven de deelnemers onderwegde avonturen van Bregje en Harmen uit het boek mee. Zo komen ze spelenderwijsvan alles te weten over het ‘Beleg van Grol’.3. De Vestingstad Express is een treintje dat in een rit van ongeveer 1,5 uurniet alleen vestingstadje Groenlo laat zien, maar ook de bezienswaardighedenin de omgeving aandoet, zoals herberg en openluchtmuseum Erve Kots,kaasboerderij Weenink, wijndomein Besselinkschans en – net over de Duitsegrens - het Zwillbrocker Veen met een kolonie flamingo’s.Meer informatie op www.vestingstadexpress.nlDe belegering en inname van Grolle door Frederik Hendrik is elke twee jaar‘live’ in Groenlo te beleven. In 2008 wordt deze historische gebeurtenis uit1627 opnieuw nagespeeld in het weekend van 17 t/m 19 oktober. Re-enactors(17e eeuwse soldaten) uit heel Europa komen dan naar Groenlo om het ‘Belegvan Grol’ na te bootsen.Meer informatie op www.slagomgrolle.nlAlle informatie is te vinden op www.groenlovestingstad.nlVoor meer informatie:VVV in GroenloMattelierstraat 337141 BP GroenloT: 0544-461247E: info@vvvgroenlo.nlI: www.vvvgroenlo.nlI: www.groenlovestingstad.nlwww.vestingsteden.nl

HELLEVOETSLUISWist u dat de belangrijke zeeheldenzoals De Ruyter, Trompen Piet Heijn in deze vestingstadhun thuisbasis hadden? Hetverleden van Hellevoetsluis isnauw verbonden met het wateren dit is nu nog duidelijk tezien. Het maritieme verleden isoveral in de historische kernterug te vinden. Het hart van devesting is de Vestinghaven, methet Groote Dok als middelpunt.Hier vindt u ook het eerstestenen droogdok van Nederland,het Droogdok Jan Blanken.GeschiedenisDe Hellevoetse vesting is uniek, omdat –in afwijking tot andere Nederlandsevestingsteden– de fortificaties vooral dienden om de Hollandse oorlogsvloot tebeschermen tegen aanvallen uit zee. Dankzij de strategische ligging was Hellevoetsluisin de 17e eeuw een van de belangrijkste oorlogshavens van Nederland.De haven werd voornamelijk gebruikt voor de reparatie en uitrusting van schepenvan de Admiraliteit van Rotterdam en later die van de Koninklijke Marine.Nadat de eerste havenwerken tot stand waren gekomen, gingen er al gauw stemmenop om de aanleg van de haven te versterken. Er bleek in de Eerste Engelse Oorlogbehoefte te zijn aan een plek waar de Hollandse oorlogsvloot zich terug kontrekken en waar onderhoud en reparatie van schepen plaats kon vinden. In 1665is men begonnen met het verzekeren van de haven van Hellevoetsluis volgens hetOud Nederlandse stelsel. Langzaam groeide deze plaats aan het Haringvliet uitvan een eenvoudige nederzetting tot een belangrijke versterkte marinehaven, waarroemruchte zeehelden als De Ruyter en Tromp hun thuishaven hadden.Toen Prins Willem III in 1688 naar Hellevoetsluis kwam, was het zeer slecht gesteldmet de staat van de verdedigingswerken in de stad. Dit kwam omdat Hellevoetsluis,in tegenstelling tot andere vestingsteden, in eerste instantie was ingericht omschepen een veilige haven te bieden. In 1696 werden de vestingwerken opnieuwonder de aandacht gebracht en de vestingwerken van Hellevoetsluis werden verbeterdaan de hand van het Franse stelsel.www.vestingsteden.nl

VEILIGE VESTE VOOR ZEEHELDENBezienswaardighedenIn het bezoekerscentrum de Veste kunt u kort kennismaken met de geschiedenisvan Hellevoetsluis. Presentaties van alle musea geven u een goed beeldvan wat werkelijk in de musea te zien is. Het topstuk is de maquette van devesting Hellevoetsluis. Deze maquette voert u mee naar het Hellevoetsluis vanrond 1834, de tijd waarin de maquette tot stand is gekomen. In het bezoekerscentrumis ook de VVV/ANWB Hellevoetsluis gevestigd.In twee voormalige marinegebouwen is het Nationaal Brandweermuseumgehuisvest. De statige monumentale panden dateren uit 1786, en herinnerenaan de tijd van de Hollandse zeehelden. De marine heeft ze neer laten zettenom haar oorlogsschepen te bevoorraden. Het museum herbergt een rijkeverzameling brandbestrijdingsmiddelen; van de meest primitieve middelenvan omstreeks 1550 tot de moderne brandblus methoden van hedenOp de zolderverdieping van het voormalig “Groot Magazijn” is de OudheidkamerHellevoetsluis gevestigd. In dit gezellige museum is een uitgebreidecollectie voorwerpen uit grootmoeders tijd te vinden. Maar ook ouderegebruiksvoorwerpen. Ook is er een collectie voorwerpen uit het maritiemeverleden van Hellevoetsluis. Ook aan thema’s als onderwijs, beroepen enspeelgoed wordt uitgebreid aandacht besteed.Een van de belangrijkste monumenten binnen de vesting van Hellevoetsluis ishet historisch droogdok. De bouw van dit eerste stenen droogdok van Nederlandwas het begin van een revolutionaire ontwikkeling binnen de scheepsbouwen scheepsreparatie. Daarom kan met recht worden gesproken van een monumentvan grote historische en industrieel archeologische waarde.In 1801 is de stellingmolen ‘de Hoop’ gebouwd. In de molen is op de tweedezolder een bezoekerscentrum ingericht. Vanaf de vierde zolder kan men destelling betreden en genieten van het mooie uitzicht.Het lichtschip 12 “ Noord-Hinder diende als herkenningspunt, ten behoevevan de plaatsbepaling op zee. Een soort vooruitgeschoven vuurtoren. Eenbezoek aan dit bijzondere schip geeft een goede indruk van het zeemansleven.Alle ruimten zijn te bezichtigen, zoals onder meer de machinekamer, de bemanningsverblijven,de kombuis en de lichttoren met een schitterend uitzichtover het Haringvliet.Voor meer informatie:Stichting Regio VVVZuid-Hollandse eilandenVVV-ANWB Kantoor HellevoetsluisOostzanddijk 33221 AL HellevoetsluisT: +31 (0)181 312 318F: +31 (0)181 325 184E: hellevoetsluis@vvvzhe.nlI: www.zuid-hollandse-eilanden.nlwww.vestingsteden.nl

‘s-HERTOGENBOSCHIn de vestingstad ’s-Hertogenboschis het goed toeven.U zult zien dat heden enverleden in de stad van JeroenBosch in harmonie samengaan.De imposante Sint-Janskathedraalherinnert aan de middeleeuwsebloeiperiode van de stad.Gezichtsbepalend zijn ook deovergebleven vestingwerken diede voormalige vesting omsluiten.Deze worden op eigentijdse wijzehersteld. Lees meer opwww.vestingstad.com.GeschiedenisDoor stadsrechten te verlenen aan de kleine, reeds bestaande handelsnederzettingop de zuidoever van de Maas, stimuleerde de Brabantse hertog Hendrik I(1190-1235) aan het einde van de twaalfde eeuw de stadsvorming van het lateres-Hertogenbosch. Hier, op een hogere droge plek aan de samenvloeiing van de Aaen Dommel, werd de nieuwe stad nabij het bos dat de hertog bij Orthen bezat alsnel van een eerste stenen omwalling voorzien. ’s-Hertogenbosch groeide uit toteen vestingstad die de noordgrens van het uitgestrekte hertogdom Brabant konverdedigen en was ook al vroeg een belangrijke handelsplaats. De stad groeide zosnel dat zij rond 1300 al zeker tienduizend inwoners telde en uit de eerste ommuringbarstte. Rond 1318 werd begonnen met de bouw van een nieuwe vesting, die hetstadsgebied ruim zeven keer groter maakte.Tussen 1475 en 1525 kende ‘s-Hertogenbosch het hoogtepunt van zijn bloei.In deze tijd kwam de Sint-Janskathedraal, een fraai voorbeeld van Brabantse gotiek,tot voltooiing en leefde ook de kunstschilder Jeroen Bosch (ca. 1450-1516). Devele aanwezige kerken, kloosters en de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap leverdenbelangrijke opdrachten aan kunstenaars. Rond 1400 werd de Vughterdijk aan devesting toegevoegd en een eeuw later het Hinthamereinde. Hiermee kreeg destad de omvang die tot het einde van de negentiende eeuw zou blijven bestaan.De zestiende eeuw luidde een periode van teruggang in voor de stad, die in dezogenoemde ‘Tachtigjarige Oorlog’ uiteindelijk de Spaanse zijde koos. De Bosschevesting gold als onneembaar omdat de directe omgeving van de stad onder watergezet kon worden. Maar met een bijzondere krijgskundige en technische inzetlukte het de Staatse troepen onder leiding van Frederik Hendrik in 1629 om destad na een beleg van enige maanden tot overgave te dwingen. ’s-Hertogenboschwerd afgesneden van het oude hertogdom en toegevoegd aan de Republiek derVerenigde Nederlanden (1629-1794). De stad kon zich in die periode economischgezien goed handhaven. Een omvangrijk garnizoen drukte een stempel op hetstadsleven. Aan de vesting werden in het midden van de zeventiende eeuw nogenige wijzigingen doorgevoerd, zoals de bouw van de Citadel (bijgenaamd fort‘Papenbril’) aan de noordzijde.In de negentiende eeuw werd ‘s-Hertogenbosch provinciehoofdstad. Nogmeer dan voorheen werd de stad een centrum van bestuur, rechtspraak en onderwijs.Met de aanname van de Vestingwet in 1874 viel het doek voor de vesting’s-Hertogenbosch. Hierdoor kon de stad eindelijk buiten de muren uitbreiden. Vaneen totale ontmanteling van de vesting kon echter geen sprake zijn aangezien destadsmuren van ’s-Hertogenbosch ook dienst deden als waterkering. Dankzij ditfeit beschikt de stad nu over historische vestingmuren die na restauratie blijvendgetuigen van de eeuwenoude historie van de hertogstad.www.vestingsteden.nl

STAD VAN JEROEN BOSCHBezienswaardighedenHet pronkstuk is de Sint-Janskathedraal, kortweg Sint-Jan. Na het beklimmenvan de toren heeft u vanaf 74 meter hoogte een schitterend uitzicht.Het oudste plekje van de stad is het Marktplein, dat in 1185 werd gesticht.Het plein, in het hart van de stad, heeft door haar driehoekige vorm en beslotenbebouwing een intiem en sfeervol karakter.De stad kent vele musea zoals het Noordbrabants Museum, waar naast wisseltentoonstellingeneen permanente presentatie van de Bossche vestingwerken is tezien. In het Jheronimus Bosch Art Center worden op diverse wijzen het leven, hetgedachtegoed en de werken van Jeroen Bosch voor het voetlicht gebracht.Het eerste stenen huis van de stad is de Moriaan, gebouwd in de 13e eeuw.Vroeger kregen de huizen geen huisnummer maar een naam. Na restauratieis het gebouw ingericht als VVV.Op Bastion Oranje ligt in het Bastionder het kanon “Stuer Ghewalt” bijgenaamdDe Boze Griet met een vuurmond in de vorm van een vissekop. Hetis in 1511 gesmeed door een Keulse smid. De Duitstalige inscriptie luidt invertaling: “Stoer geweld heet ik, ‘s-Hertogenbosch behoed ik”. Bluf, want hetkanon bleek bij de aflevering onbruikbaar.Ouder dan de meer dan 800-jarige stad zelf is de stadsrivier de Binnendieze.Varend op een karakteristieke open boot vaart u door ‘s-Hertogenboschafwisselend in de open lucht, dan weer onder de bebouwing door.Vaartochten, waaronder de speciale Vestingroute en de Jeroen Bosch-routemet bezoek aan het Jheronimus Bosch Art Center zijn te boekenvia www.binnendieze.nl. Dat geldt ook voor diverse stadswandelingen. Hiervoorkunt u ook terecht bij de VVV ’s-Hertogenbosch. Daar zijn tevens stadswandelingenverkrijgbaar die u individueel kunt lopen zoals de Vestingwandeling.Of huur speciale Vestingfietsen met een route die u voert langsde aanwezige stadswallen en bastions. Lees meer op: www.vestingfietsen.nl.Voor meer informatie:Regio-VVV Meierij &Noordoost-BrabantBezoekadres: Markt 77Postbus 1039, 5200 BA‘s-HertogenboschT: (0900) - 112 23 34 (0,50 p.m.)F:+31 (0)73 61 28 930E: info@regio-vvv.nlI: www.vvvdenbosch.nlwww.vestingsteden.nl

HULST“Het was in eenen tsinxen daghe.”Met deze zin begint het middeleeuwsedierenepos “Van denvos Reynaerde”, dat in de 13eeeuw werd geschreven. Hetverhaal handelt over de listigevos Reynaert, die met zijn sluwestreken de waarden en normenuit die tijd een hak zet. U zultzien dat Reynaert de vos nogsteeds volop leeft in Hulst.Wandelend door of rond devestingstad, merkt u dat allerleistraten en gebouwen eennaam dragen uit het verhaal.GeschiedenisHulst is een eeuwenoude vestingstad. Helaas is er weinig bekendover het ontstaan van de stad. Wel is uit historische gegevensop te maken, dat de nederzetting omstreeks het jaar 1000 albestond. De Vlaamse Graaf Philips heeft in 1180 Hulsthandelsprivileges geschonken. Dit gaf tolvrijdom in Vlaanderen.Voor het vervoer van goederen van en naar Hulst hoefde geen“wegenbelasting” te worden betaald en dat maakte de handelgoedkoper. Deze voorrechten hebben een grote invloed gehadop de latere bloei van Hulst. Hulstenaren gingen zich bezighoudenmet zoutwinning en lakenhandel. Ze werden in dezeperiode bekend omdat ze ervaren ambachts- en handelsliedenwaren.Tijdens de Tachtigjarige Oorlog werden de vestingwerken, zoalsdie nu nog rond de bebouwing liggen, aangelegd. De vestingwerkenbestonden uit aarden wallen, bolwerken en ravelijnenen hebben een belangrijke rol gespeeld bij het verdedigen vande stad. Hulst werd in 1645 belegerd door Staatse troepen onder bevel van FrederikHendrik, die de stad na 28 dagen veroverde. Aansluitend verbood het Staatsebewind handel op de Schelde richting Antwerpen. Dit betekende dat de handelop Antwerpen en overig Vlaanderen nagenoeg stil kwam te liggen. Er brak voorHulst een moeilijke periode aan. De haven die Hulst verbond met Westerscheldeslibde uiteindelijk dicht. Handel was nog wel mogelijk via de (water)wegen naarde haventjes aan de Schelde. Door het deels stilvallen van het economisch levenin Hulst was er ook geen directe noodzaak tot sloop van de oude vestingwallen,zodat deze al ruim 350 jaar het silhouet van Hulst bepalen.www.vestingsteden.nl

VESTINGSTAD VAN DE VOS R EYNAERDEBezienswaardighedenHet stadhuis dateert uit 1526-1534 en beschikt over fraaie kunstvoorwerpen.Tijdens de openingstijden van het stadskantoor kan het bezichtigd worden.Bij de restauratie van het Gouveneurshuis, aan de Grote Markt is veel geldgestoken in het behoud van de mooie voorgevel.De Basiliek van de H. Willibrordus is omstreeks 1200 gebouwd en werd tussen1460 en 1533 uitgebouwd tot een stijlvol monument in Brabantse Gotiek. Inde loop der eeuwen hebben verschillende “bekroningen” de toren bedekt. Delaatste spits dateert van na WO-II en is een moderne betonnen constructie.De Keldermanspoort is in 1506 gebouwd en ligt aan de noordzijde van devesting. De poort had een dubbele werking als land- en waterpoort en wordtdaarom ook wel Dobbele Poort genoemd.Hulst kende in het verleden diverse markten. Op de Vismarkt, waar vroegerde haven was gesitueerd, werd de vis verhandeld. Verder zijn aanwezig deHoutmarkt, de Paardenmarkt, de Beestenmarkt. Op de Grote Markt vindt opmaandag al sinds jaar en dag de grote weekmarkt plaats.In het Refugium van de Abdij van Duinen in de Steenstraat is sinds 1979 hetmuseum De Vier Ambachten geopend. Hier vinden, naast de algemene collectie,jaarlijks wisselende tentoonstellingen plaats.Eveneens in de Steenstraat is het ‘s Landshuis gelegen. Het onderkelderdepand dateert uit 1665 en is voorzien van een statige gevel met stoepbordes enijzeren bordeshek. In het portiek zijn de wapens van Hulst en de Generaliteitte zien. Vanaf de middeleeuwen tot in de Franse tijd was dit het regerings- engerechtsgebouw van de magistraat van Hulster Ambacht. Vanaf april 2002 ishet pand eigendom van de gemeente Hulst en het wordt gebruikt als cultuurtoeristischhuis.Sinds 1990 wordt in de Bierbrouwerij De Halve Maen op ambachtelijke wijzeeen aantal streekbieren gebrouwen. Tijdens een rondleiding krijgt u uitleg overde geschiedenis van de brouwerij en de daarbij horende bieren. Ook is er dekans om een glaasje vestingstedenbier, genaamd “Grof Geschut”, te proeven.Voor meer informatie:St. VVV Zeeuws-VlaanderenVestiging HulstSteenstraat 374561 AR HulstT: +31 (0)114 315 221F: +31 (0)114 316 208E: hulst@vvvzvl.nlI: www.vvvzvl.nlwww.vestingsteden.nl

NAARDENStel je eens voor dat oudebomen konden spreken! Dankon de Godelindeboom, diegeplant is in 1750, ons heelwat vertellen. Maar ook vóórdie datum kende Naardeneen roerige geschiedenis. DeNaarders houden de herinneringenaan hun verledenlevend. Veel inwoners zijnbetrokken bij het wel en weevan de stad en dat leidt toteen boeiend sociaal en cultureelleven. Met recht zijn deNaarders trots op hun stad enheten zij bezoekers van hartewelkom.GeschiedenisHet jaar dat Naarden is gesticht, is niet bekend. Wel weet men dat de stad al vroegmarktrechten had. De stad lag op dat moment enkele kilometers noordoostelijkeraan de Zuiderzee. Bij het uitbreken van de Hoekse en Kabeljauwse twisten werdin 1350 de stad verwoest en werden de restanten aan de Zuiderzee ‘geschonken’.In datzelfde jaar werd de stad herbouwd door Graaf Willem V van Holland. Hijbepaalde dat Naarden op een strategische plaats moest worden gebouwd. Het‘nieuwe’ Naarden kreeg direct stadsrechten. Het huidige stratenplan stamt overigensuit deze tijd.Ondanks de opstand van de Hollandse steden tegen het Spaanse gezag, bleven deNaardense bestuurders trouw aan de koning. In augustus 1572 kwam de stad in dehanden van de Geuzen. De muren verkeerden ondertussen in slechte staat. Toen innovember de grachten waren dichtgevroren, grepen de Spanjaarden hun kans ennamen de stad in. Het stadsbestuur zond een afvaardiging naar de Spaanse koningom de overgave te regelen. Burgers zouden bij de overgave ongedeerd blijven. Indecember trokken echter 400 Spaanse musketiers de stad binnen. De stad werddoor hen in brand gestoken en honderden burgers werden vervolgens vermoord.In 1574 begon men met de wederopbouw. In de eeuwen daarna is de vesting nogverder uitgebreid, vervolmaakt en telkens gerestaureerd. Omdat Naarden na deVestingwet van 1874 onderdeel bleef van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, werd devesting niet ontmanteld maar juist verder versterkt en geconserveerd.Naarden is een van de best bewaarde vestingsteden van de wereld. Een levendmonument waar werken, cultuur, recreatie, schoonheid en historie samenkomen.Een dubbele grachtengordel met zes bastions omringt het centrum. De afgelopenveertig jaar zijn er vele kostbare restauraties verricht, waarbij gezocht is naar eenoptimaal evenwicht tussen cultuur en natuur.www.vestingsteden.nl

PAREL VAN HET GOOIBezienswaardighedenIn het hart van de stad staat het oudste monument: de Grote of St. Vituskerk,met haar prachtige plafondschilderingen.Het stadhuis dateert uit 1601 en is nog steeds in gebruik als gemeentehuis.Het gebouw is een duidelijk voorbeeld van de Hollandse renaissancestijl.Het Nederlands Vestingmuseum is in Bastion Turfpoort gevestigd. Dit is deenige plek waar u de binnenkant van de vesting kunt bekijken. Beelden enobjecten brengen de geschiedenis van de vesting tot leven.Het Comeniusmuseum toont het leven en werk van de beroemde 17-eeuwseTsjechische wetenschapper Jan Amos Comenius en biedt toegang tot dekapel, waar hij in 1670 is begraven. Comenius was een veelzijdig pedagoog,literator, filosoof, theoloog, uitgever en onderwijshervormer.Het voormalige Burgerweeshuis heeft een kruidentuin, waar u kunt genietenvan de geuren en kleuren. Na de restauratie in 1991 is hier tevens hetstadsarchief gevestigd.In 1688 werd het Arsenaal gebouwd. Een arsenaal is het onderdeel van eenvesting waar wapens en andere militair materiaal wordt opgeslagen. Tot in dejaren tachtig werd het gebouw gebruikt door de Nederlandse Landmacht.Sinds 1993 vindt u hier het Design Centrum van Jan des Bouvrie. Het historischebouwwerk is op een moderne manier ingericht met expositiezalen, winkels,restaurants en een theater. Een mooie locatie, waar u zich niet zult vervelen.Het Naardermeer is het oudste natuurmonument van Nederland en vooralbekend om zijn bijzondere flora en fauna. Op dit meer kunt u verschillendevaartochten maken. En het is ook mogelijk rond het meer te wandelen.Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Natuurmonumenten:+31 (0)35 655 99 55.In het Recreatiegebied Naarderbos kunt u een dagje terecht om te golfen, tezwemmen of vanaf het strandje uit te kijken over het Gooimeer.Voor wie de benen wil strekken: rondom de vesting loopt een prachtigwandelpad. De lengte bedraagt 3,5 km. Vanaf het pad heeft u een prachtiguitzicht over de vesting en haar grachten.Voor meer informatie:VVV NaardenAdriaan Dortsmanplein 1-B1411 RC NaardenT: +31 (0)35 694 28 36F: +31 (0)35 694 34 24E: naarden@vvvhollandsmidden.nlI: www.vvvnaarden.nlwww.vestingsteden.nl

RAVENSTEIN - MEGENDe gemeente Oss heeft binnen haar grenzen de vestingstadjes Megen en Ravenstein.Ravenstein werd gesticht in 1360en kreeg stadsrechten in 1380.Gelegen aan de Maas, was deHeerlijkheid Ravenstein eengrensgebied tussen Brabant,Gelre en Kleef. In die tijd allereden om van Ravenstein eensterke vesting te maken. De binnenstadmet haar oorspronkelijkstratenplan, de stadsgrachtenen stadspoorten geven eenidee van hoe het er ook langgeleden moet hebben uitgezien.Megen kreeg op 8 januari 1357stadsrechten. Megen is dan eenklein stadje gelegen aan de zuidzijdevan de omvangrijke meandervan de Maas; stroomafwaartsvan Grave en Ravenstein. Stroomopwaartsvan ’s-Hertogenbosch.GeschiedenisRavenstein. Als stichtingsjaar van Ravenstein wordt 1360 genoemd. De toenmaligeleenman, Walraven van Valkenburg, liet zijn kasteel verplaatsen naar een nieuwelocatie aan de Maas. Hij hoopte de tolheffing op de Maas beter te kunnencontroleren. Zijn leenheer, de Hertog van Brabant, was verbolgen over het zonderzijn toestemming heffen van tol en het verplaatsen van het kasteel en trok in 1364met een legertje op naar het nieuwgebouwde slot. Het beleg haalde niets uit en erwerd vrede gesloten; de leenman “(Wal)raven” mocht zijn “Stein” behouden.Rondom het kasteel groeide een nederzetting die reeds in 1380 stadsrechtenverwierf. De stad werd vervolgens belegerd door de Bisschop van Luik en deHertog van Kleef. In 1543 dicteerde de Spaanse Vorst Karel V dat de vestingRavenstein ontmanteld moest worden, terwijl de vestingwerken pas in 1522aangelegd waren. De stadspoorten en het kasteel bleven intact. In 1609 kwamRavenstein onder het gezag van de Paltzgraven, onder de Keurvorst vanBrandenburg. Zijn zoon, verwikkeld in een oorlog, ging een geldlening aan bij deStaten van Holland. Als tegenprestatie werd geëist dat de Staten het recht kregenin Ravenstein een Staatsgarnizoen te mogen legeren, als tegenwicht tegen deSpaanse troepen. Het garnizoen kwam en men bouwde voor de gezinnen eengarnizoenskerk. Met een onderbreking van 1630 tot 1635 bleven de Staatsemilitairen in Ravenstein gele-gerd. De vestingwerken werden in die tijd gerestaureerden de stad werd omringd met een gracht.Megen. Graaf Willem Dicbier verleent in januari 1357 de Megenaren stadsrechten,die op 3 februari 1357 bekrachtigd worden door de Roomse keizer en koning vanBohemen, Karel IV. Daardoor zijn de stadsrechten, evenals het recht om op deMaas tol te heffen, geaccepteerd. De vestingwerken, waarvan de gevangentoren hetenige restant is, worden in de 2e helft van de 14e eeuw gebouwd.Jacob van Deventer, wonende in Mechelen, kreeg in 1558 van Philips de opdrachtalle Nederlandse vestingsteden in kaart te brengen. Het stratenplan zoals Jacobdat heeft vastgelegd, is behouden gebleven inclusief de smalle steegjes (op éénna) om soldaten snel de gelegenheid te geven ter verdediging van het stadje vandijk naar dijk te gaan.www.vestingsteden.nl

RAVENSTEIN, ZONDER “STEIN” MAARWEL MET HISTORIEBezienswaardigheden RavensteinVan de historische vestingwerken zijn nog twee stadspoorten in standgebleven. De Maaspoort is een middeleeuwse poort, waar in de 18e en 19eeeuw de praktijk van een stadsdokter was gevestigd. Deze poort vormdede uitgang naar de Maas. De Kasteelsepoort gaf toegang tot het kasteel enbehoort tot de latere vernieuwingen van de verdedigingswerken. De derdestadspoort bestaat niet meer.De Garnizoenskerk is de Hervormde Kerk van deze vestingstad. De kerk werdin 1641 gebouwd voor het Staatse garnizoen. Deze “Kleine Kerk” is in 1972geheel gerestaureerd en is eigendom van de gemeente.In het centrum van het stadje staat de ouderwetse stadspomp op de plaatswaar vroeger de stads- en brandput hebben gestaan. Het 18e eeuwse patriciërshuisis in 1983 gerestaureerd en wordt nu gebruikt voor huwelijksvoltrekkingen,speciale ontvangsten en culturele activiteiten. De voorgevel vanhet pand dateert uit 1739. Heden ten dage is in het 18e eeuwse patriciërshuishet Toeristisch Informatiecentrum Ravenstein gevestigd.Stellingmolen De Nijverheid staat sinds 1857 op de plaats van een eerderehouten standaardmolen. De molen staat midden in het vestingstadje en ismet zijn hoogte van 30 meter de hoogste molen van Noord-Brabant.Ravenstein kent meerdere jaarlijks terugkerende evenementen. Een bekendevenement is Ravenstein bij Kaarslicht, in de decembermaand. Het oudevestingstadje is dan sfeervol verlicht met kaarsen. Koren, muzikale ensemblesen theateroptredens brengen de bezoekers in de sfeer van het naderendekerstfeest.Voor meer informatie:Toeristisch InformatiecentrumRavensteinHet RaadhuisSt. Luciastraat 25370 AS RavensteinPostbus 495370 AA RavensteinT: +31 (0)486 411 306E: info@toerismeravenstein.nlI: www.toerismeravenstein.nlwww.vestingsteden.nl

WEESPDe fraaie ligging aan de rivierde Vecht verleent Weesp zijnbijzondere karakter. In hetcompacte centrum van destad wisselen gezellige winkelstratenen bijna middeleeuwsestraatjes elkaar af. Het monumentalestadhuis en de Grotekerk getuigen van een welvarendverleden. De strategischeligging van Weesp is goed teherkennen in de vestingwerkenaan de rivierkant. Weesp ligtop een druk knooppunt vanwaterwegen. De watersportdraagt ’s zomers bij aan hetlevendige karakter van de stad.GeschiedenisDe ligging aan de belangrijke rivier de Vecht, op de grens van graafschap Hollanden bisdom Utrecht, maakte van Weesp al vroeg een strategisch belangrijke plaats.De Vecht was een belangrijke vaarroute tussen Utrecht en de voormalige Zuiderzeedus zowel economisch als militair van belang.In 1355 kreeg Weesp van graaf Willem V van Holland stadsrechten.Zo kon de stad uitgroeien tot een echte vestingstad.Die strategische ligging was er ook de oorzaak van datWeesp in de loop der eeuwen nogal eens werd bedreigd.In 1673 werd de vesting uitgebreid. Door het graven vaneen gracht rond een stuk land aan de overzijde van deVecht ontstond een eilandje in de Vecht, de Ossenmarkt.Hier werden twee bastions aangelegd met een courtine.Ook aan de zuidzijde van Weesp kwamen twee bastions.De vesting Weesp maakte achtereenvolgens deel uit vande Oude en de Nieuwe Hollandse Waterlinie en van deStelling van Amsterdam, een ring van artillerieposten rondde hoofdstad.In het midden van de 19e eeuw werden de Weesperbastions verzwaard en kwam er een nieuw torenfort opde Ossenmarkt. Deze versterkingen bepalen tot de dagvan vandaag mede het aanzien van het oude Weesp. Oókin de 19e eeuw kwam de Kringenwet tot stand. Daardoorwerd Weesp sterk beperkt in haar uitbreidingsmogelijkheden. Anderzijds bleefdaardoor het vestingkarakter van Weesp bewaard. Een gevolg van de Kringenwetwas ook, dat nieuwe woningen buiten de vesting van hout gebouwd werden, zodatze bij het naderen van de vijand in brand gestoken konden worden. Verschillenderijen huizen aan het ‘Utrechtse front’ getuigen daar nog van.www.vestingsteden.nl

STAD AAN DE RIVIERBezienswaardighedenHet stadhuis van Weesp werd gebouwd in de jaren 1772-1776. Het is eenstatig gebouw met een zandstenen voorgevel. Op de eerste verdieping zijnde raadzaal, de burgerzaal en de kamers van burgemeester, secretaris en hetcollege van B&W.Op de tweede verdieping van het stadhuis bevindt zich het gemeentemuseum.Dit herbergt een grote verzameling Weesper porselein, onder meer afkomstigvan het Rijksmuseum in Amsterdam.In het hart van de stad staat de Grote of Laurenskerk, een laat-gotischbouwwerk (1462). In het lichte interieur vallen een schitterend koorhek, hetBätzorgel en enkele Middeleeuwse fresco’s op. In de toren hangt een carillonvan Hemony, dat regelmatig wordt bespeeld.Van de vele molens die Weesp vroeger had, zijn er nog drie over. In molenDe Vriendschap wordt nog echt gemalen. Op zaterdagmorgen is deze tebezichtigen.Het centrum van Weesp en de vestingwerken zijn een wandeling meer danwaard. Er zijn drie routes uitgezet (VVW).Het pinksterweekeinde staat in het teken van de beeldende kunst. Met expositiesen een atelierroute. Eind augustus vinden de Sluis- en bruggenfeesten plaats.Voor meer informatie:Infokantoor VVWHoogstraat 101381 VS WeespT: +31 (0)294 415 427E: v.v.weesp@zonnet.nlI: www.tourismeweesp.infowww.vestingsteden.nl

WILLEMSTADWanneer u rondwandelt inof rond Willemstad, waant uzich in tijden van weleer. Hetcomplete stadsdeel binnen deverdedigingswallen, de wallenzelf én het schootsveld zijnnamelijk in 1970 tot beschermdstadsgezicht verklaard. Nogsteeds zijn de gemeente enhaar bewoners zuinig op hunstad. In die zin zou je Willemstadnog steeds als “vestingstad”kunnen aanduiden. In tegenstellingtot vroeger zijn “buitenlui”tegenwoordig van hartewelkom.GeschiedenisIn 1561 geeft Jan IV van Lymes, markies van Bergen op Zoom, opdracht de drooggevallengorzen in het uiterste Noord-Westen van zijn Markizaat in te polderen.De polder kwam in 1564 gereed en kreeg de naam Ruygenhil. Een jaar later werder een dorp gebouwd dat eveneens Ruygenhil genoemd werd. Toen de opvolgervan de Markies, Jan van Wittem, 1581 openlijk de zijde van de Spanjaarden koos,besloten de Staten van Brabant het gebied aan Willem van Oranje te geven alscompensatie voor zijn bezittingen die hij gedurende de tachtigjarige oorlog waskwijt geraakt. Vanwege de strategische ligging besloot Willem van Oranje in 1583van het dorp een vesting te maken. In 1583 werd hiermee een begin gemaakt. Hetdorp Ruygenhil werd voortaan Willems’stad.Willem van Oranje heeft de voltooiing van de vesting niet meer kunnen meemaken.Hij werd op 10 juli 1584 te Delft vermoord. Zijn zoon, Prins Maurits,voltooide de omwallingen en drukte zijn stempel op de inrichting. Hij verleendehet dorp in 1586 stadsrechten. Zo werden met financiële hulp van Prins Mauritsdrie belangrijke gebouwen in Willemstad gerealiseerd. In 1587 verrees het Raadhuisaan de haven, in 1607 werd de Koepelkerk gebouwd en in 1623 de “Princehof”,tegenwoordig bekend als Mauritshuis.De zeven, naar de gewesten genoemde bastions van de vesting, herinneren aan despannende momenten uit de geschiedenis. Zo bracht Napoleon een bezoek aanWillemstad en liet er een kruithuis op bastion Utrecht bouwen. Op andere bastionsvindt u getuigen van o.a. de Eerste en Tweede Wereldoorlog. In 1926 verloorWillemstad zijn status als garnizoenplaats en vestingstad. In 1970 werd Willemstadtot beschermd stadsgezicht verklaard. Het is één van de mooist bewaard geblevenvestingsteden van ons land.www.vestingsteden.nl

STAD VAN ORANJEBezienswaardighedenHet Arsenaal is in 1793 gebouwd ter vervanging van het oude wapenmagazijnen werd gebruikt als opslag van wapentuig.In de zijgevel van het Wachthuis zijn stenen ingemetseld als herinnering aande hoge waterstanden in Willemstad.Het voormalig Stadhuis is gebouwd in 1587. Het gebouw moest ook als kerkdienst doen, zolang de Koepelkerk nog niet klaar was. Bovendien kon dezolder dienen voor opslag van graan in geval van een belegering. De grotekelder werd bestemd tot vleeshal.Boven de toegangsdeur van het Mauritshuis staat het bouwjaar 1623 vermeld.Het is gebouwd als jachtslot voor Prins Maurits. Na diverse bestemmingen ishet in 1973 gerestaureerd en Gemeentehuis van Willemstad geworden. Bij degemeentelijke herindeling, in 1997, is de gemeente Willemstad opgegaan in degemeente Moerdijk en heeft het Mauritshuis zijn functie als gemeentehuisverloren.In het hart van Willemstad vindt u de Koepelkerk. Na tien jaar bouwen wasde Koepelkerk in 1607 voltooid. Het was de eerste kerk in ons land, die speciaalvoor de Protestante eredienst gebouwd werd.D’Orangemolen is een stenen stellingkorenmolen en werd in 1734 gebouwdin opdracht van de Nassause Domeinraad. De molen werd in 1999 gerestaureerden heeft tegenwoordig een woonbestemming.Fort de Hel is in 1811 in opdracht van Napoleon gebouwd. Het fort is één vande vele forten die rondom Willemstad gebouwd zijn om de stad te beschermen.Voor meer informatie:Toeristen- en ArrangementenbureauWillemstadHofstraat 14797 AC WillemstadT: +31 (0)168 476 055I: www.willemstadtoerisme.nlwww.vestingsteden.nl

WOUDRICHEMWoudrichem is een cultuurhistorischetopper! De oude vesting,de stadswallen, de grachten, degevels en authentieke murengetuigen van een rijke historie.Oude tijden herleven wanneeru een bezoek brengt aan hetvestingstadje Woudrichem.Ook achter de poorten vande vesting vindt u een rijkecultuurhistorie. Ontdek hetachterland langs Alm, Maas enMerwede.GeschiedenisWoudrichem is een oud, schilderachtig stadje met een rijk cultuurhistorischverleden. De vestingstad bij uitstek! Het stadje werd vanaf 1389 Woudrichemgenoemd, maar kon vanaf 1290 eigenlijk al als stad beschouwd worden door deaanwezigheid van een schout, schepenen en een raad. Het pittoreske stadje wasvroeger de hoofdplaats van het omringende Land van Heusden en Altena. In 1356kreeg Woudrichem stadsrechten.De Woerkummers, inwoners van Woudrichem, kregen op 3 juni 1362 visrechten;het recht om te vissen op grote gedeelten van de Maas en de Merwede. Dit waseen bijzonder privilege. Het visrecht was verstrekt door de landsheer aan hetgewone volk in plaats van aan een ridder, een baron of aan een stadsbestuur.Het hele stadje stond op z’n kop toen het gemeentebestuur in 1877 aan diteeuwenoude privilege begon te tornen. Er ontstond een heus “Vischoproer”,georganiseerd door de vissers met hun grote gezinnen die zich in hun bestaanbedreigd voelden. De Marechaussee en eenheden van de infanterie uit Loevesteinen Gorcum moesten het oproer bedwingen.In de historische stadshaven hebben traditionele schepen als tjalken, klippers enaken een plekje gevonden. De haven en het Visserij- en Cultuurhistorisch museumgetuigen nog van de eeuwenlange zalmvisserij die hier heeft plaatsgevonden.Het oude centrum, de eigenlijke vesting, stamt uit 1587 en is een gaaf geblevenmonument waar u zich eeuwen terug in de tijd waant. Ook de Hoogstraat metzeer waardevolle panden en fraaie gevelstenen is zeker een bezoek waard.www.vestingsteden.nl

VESTINGDRIEHOEKBezienswaardighedenDagelijks zijn in de historische stadshaven traditionele schepen te bewonderenals tjalken, klippers en aken. Hier vindt u ook een museumscheepswerfbestaande uit een kleine werkhaven, een historische werfschuurtje, eentraditionele hellingbaan, rivierschokker, galg en visbewaarplaats. De haven iszeker een bezoek waard.Het Visserij- en Cultuurhistorisch Museum is een interessant museum. Umaakt hier kennis met de geschiedenis van de eeuwenlange zalmvisserij diein Woudrichem heeft plaatsgevonden. In het museum vindt u een collectievan scheepsmodellen, vissersscheepjes, een touwslagerij, een oude smederijen een taanhuisje.Korenmolen “Nooit Gedagt” staat van oudsher op de stadswal van devestingstad. Deze stadswal maakt deel uit van de verdedigingswerken die inopdracht van Willem van Oranje zijn gebouwd. De molen wordt nog steedsgebruikt om meel te malen. Een bezoek aan deze korenmolen is leuk, leerzaamen interessant.Woudrichem is goed te combineren met een bezoek aan Slot Loevestein. Hetslot is gemakkelijk te bereiken met een nostalgisch voetveertje. Woudrichem,Gorinchem en Slot Loevenstein maken deel uit van de Vestingdriehoek. Dooreen bezoek te brengen aan deze drie bezienswaardigheden, bezoekt u in ééndag drie provincies, beleeft u ruim 650 jaar geschiedenis en bevaart u 2 rivieren.Enkele prachtige panden in de vesting zijn voorzien van gevelgedichten vanLizzy van Pelt. De poëzieliefhebbers kunnen hun hart ophalen bij de gevelgedichtenroute.Tal van overige bezienswaardigheden zijn het bewijs van een rijk cultuurhistorischleven: bekijk een expositie in de Stadsgalerie of in de toren vande Martinuskerk. Bezoek de gerestaureerde kruitkelders of geniet van deprachtige gevels in de Hoogstraat.Voor meer informatie:Toeristen Informatie WoudrichemKerkstraat 374285 BA WoudrichemT: + 31 (0)183 301 202www.vestingsteden.nl

ZALTBOMMELDeze stad was de thuisbasisvan Maarten van Rossum, eenjonge edelman die als ridderde opdracht kreeg om Gelderlandte verdedigen tegen deexpansiedrift van de SpaanseKeizer Karel V en later KoningPhilip II. Maar zijn leger was teklein, daarom voerde hij eensoort guerrilla waarbij hij anderesteden in Gelderland aanviel.De invloed van Maartenkomt u ook vandaag de dagnog in Zaltbommel tegen.GeschiedenisZaltbommel is meer dan duizend jaar oud. Het plaatsje werd voor het eerstvermeld in een oorkonde uit het jaar 850. In de 13e eeuw werd Zaltbommel eenbelangrijk handelscentrum. Het kreeg stadsrechten en werd door muren omgeven.Destijds begon iedere plaats, zodra deze stadsrechten had verkregen, aan de bouwvan verdedigingswerken. Lang niet altijd lagen daar oorlogen of andere conflictenaan ten grondslag.Zaltbommel probeerde aanvankelijk landlopers of rovende bendes buiten tehouden. De verdedigingsgordel van wallen en grachten bleek bepaald geen overbodigeluxe. Dat had te maken met de ligging van de stad, op de grens van Gelreen Holland. De spanningen tussen deze gebieden liepen tijdens het bewind vande Spaanse Koning Philip II hoog op en toen Zaltbommel als vrije stad voorHollandse Geuzen en de Prins van Oranje koos, probeerde de Spaanse KoningZaltbommel te veroveren en begon aan een beleg. Een hoge waterstand van deWaal gaf uiteindelijk de doorslag; het Spaanse leger droop af. Ook een tweedebeleg mislukte. Dit kwam mede omdat Prins Willem van Oranje en zijn zoonMaurits zich bezighielden met de versterking van de Bommelse vesting. Ook VanOldenbarneveldt en andere historische bestuurders voerden regelmatig overlegmet Prins Maurits.De dichter Nijhoff liet zich in zijn gedichten inspireren door de pracht van denatuur en zijn liefde voor Zaltbommel. Ter nagedachtenis werd de brug naar hemvernoemd. Bekende kastelen zijn Slot Loevenstein en Kasteel Nederhemert.www.vestingsteden.nl

KLEINE STAD MET EEN GROTE GESCHIEDENISBezienswaardighedenZaltbommel wordt omringd door vrijwel ongeschonden vestingwerken, bestaandeuit een buitengracht, stadswallen, een binnengracht en een stadsmuur uit1316. De wallen en de bolwerken zijn nu ingericht als park.De Waterpoort dateert uit de 14e eeuw en is de enige van de vijf stadspoortendie is overgebleven. Aan weerszijden van de waterpoort dient eenoud kanon als schamppaal.De Sint Maartenskerk is grotendeels in de 13e eeuw gebouwd en in de 15eeeuw voltooid. De kerk bezit een interessant interieur met muur- en gewelfschilderingen.De kleuren en wisselende lichtval bepalen de sfeer in de kerk.De prachtige toren steekt hoog boven de bomen en de lage bebouwing vande stad uit.Het Maarten van Rossumhuis is gebouwd door de broer van Maarten vanRossum en in de loop van de 16e eeuw verbouwd door Maarten zelf. Het waseen groot huis versierd met veel renaissance beeldhouwwerk. In dit gebouwis nu het Maarten van Rossummuseum gevestigd.De overdekte Vismarkt dateert uit 1776. In de voorgevel van het pand is hetstadswapen van Zaltbommel te zien. Vroeger werd hier de riviervis geveilden verkocht.Slot Loevestein is een 650 jaar oud kasteel dat in een uniek natuurgebiedligt. Het heeft zijn naam te danken aan Diederik Loef van Horne. In de 17eeeuw kreeg het slot de status van staatsgevangenis. De bekendste gevangenewas Hugo de Groot, beroemd om zijn ontsnapping in een boekenkist.Voor meer informatie:Regionaal Bureau voorToerisme (RBT) RivierenlandMarkt 105301 AL ZaltbommelT: 0900 - 63 63 888E: info@rivierenland.nlI: www.rivierenland.nlwww.vestingsteden.nl

www.vestingsteden.nlVereniging Nederlandse Vestingsteden