Veerkrachtglossy-Nina

veerkrachtWelkom in de wereld waar tegenslag een kracht wordt • eenmalig digitaal magazine • 20151

inhoudSchrijfster Nora de Ruyter‘Omarm wie je bent, volg je hart en wees aardigvoor de caissière in de supermarkt’ 4Awareness TourRondje Nederland voor eerlijke beeldvorming 8Johnny de Mol‘Ik wil mij hard maken voor het doorbrekenvan het taboe’ 10Chester Navarro‘Schaam je niet voor wie je bent envoor wat je hebt gedaan in je psychose’ 13Broodnodige variatie‘Schizofrene of psychiatrische figuren bestaan niet’ 16Kunst van Nina Makaske‘Deze hand staat voor kracht’ 18Vijf mythes over psychische aandoeningenGewelddadige criminelen met een trauma20ColofonDit magazine is een uitgave van het Veerkrachtfabriek collectief (www.veerkrachtfabriek.nl)HoofdredactieEindredactieRedactieMedewerkingPortretfotografieVisagisteCartoonsVormgevingTaalredactieProductieleidingKoen BaasJerry AllonAnne Evers, Chester Navarro, Julia Harteveld en Marinke StassenFuse Communication (interview Johnny De Mol)Nathalie HennisChantelle Pitt (www.chantellepitt.com)DanibalPuck Grafisch Ontwerp (www.puckpuckpuck.com)Kim Nelissen (www.kimtikt.nl)Maarten Muis, Adstructie (www.adstructie.nl)VoorwoordAan de lezer,Het idee waarmee we aan dit magazine begonnen zijn, is: vier je kwetsbaarheden,want zo lukte het ons de kracht te hervinden. We laten inwoord en beeld zien dat tegenslagen, zoals psychische kwetsbaarheden,kleur kunnen geven aan je persoonlijkheid. Wij hopen u, de lezer,nieuwsgierig te maken naar meer. Zodat u na het lezen om u heen kijkten mensen in uw directe omgeving bevraagt over hun veerkracht. Jongemensen met psychische problemen strooien niet graag met hun eigenmedische diagnoses, maar vertellen wel graag over de veerkracht die zijkonden laten zien. Want daaruit kan iets moois groeien!In de portretten op de website www.veerkrachtfabriek.nl vertellen we hoeons leven en daarmee ook onze kwetsbaarheid ons gevormd heeft. Hoewe vanuit de acceptatie de veerkracht hebben gevonden om weer baaste worden over ons eigen leven. Een moeilijke fase, waarna we verrijktzijn met de ervaringen die we opgedaan hebben. Die ervaringen willen wijniet wegstoppen omdat er een maatschappelijk stigma op psychiatrischekwetsbaarheden bestaat. We maken er een magazine van!Ook willen wij een modern beeld neerzetten van hoe het eraan toegaat inde psychiatrie. Niet een beeld van elektroshocktherapie en andere horrorverhalendie je vaak in films ziet, maar van mensen van vlees en bloed.Mensen die er verstand van hebben en weten dat bepaalde psychischekwetsbaarheden je (tijdelijk) in de weg kunnen zitten. We willen laten ziendat psychiatrie vooral bestaat uit overleggen met een psychiater of psycholoogover hoe, met medicijnen en therapie, verder richting herstel. Het wasvoor ons zeker geen eindpunt, de psychiatrie, maar een belangrijke periodedie ons gemaakt heeft tot wie we nu zijn. En daar zijn we trots op.Wij wensen u veel leesplezier,Koen Baas,hoofdredacteurDit magazine is mede mogelijk gemaakt door steun van Samen Sterk Zonder Stigma,Vereniging Anoiksis, VMDB en Campagne Doe Eens Goed Gek2 3

awareness tourSamen sterk voor eerlijke beeldvormingVanaf november 2014 tot nu organiseert de Veerkrachtfabriek een AwarenessTour, om bewustwording te creëren over psychische kwetsbaarheden.We hebben een bezoek gebracht aan Hogeschool Leiden, Politieacademie,Universiteit Utrecht, Psychosecongres Phrenos, Gregorius college Utrecht,ROC Twente, ROC Amsterdam, ROC Nijmegen, Ixta Noa. VIP Team BavoEuropoort, Kwartiermakersfestival Arnhem en velen plekken volgen nog.Team awareness-tour: Jerry, Marinke, Emmy, Bart, Birsen, Bram-Sieben,Debora, Eefje, Erik, Jomar, Joyce, Kornelis Jan, Marcel, Marisa, Michiel,Mieke, Nancy, Rachel, Renske, Jitte, Tenicia, TofikMarcelTofikTofik, Emmy, Joyce en MarissaRenske en DeborahTenicia8 9

interview Elise HagedoornFoto: Sacha EsmailJohnny de MolWaarom heb je meegedaan aan de Doe Eens Goed Gek campagne?‘In mijn naaste omgeving heb ik twee keer van dichtbij meegemaakt datiemand een psychose kreeg: een familielid en een van mijn beste vrienden.De ellende en rompslomp die het voor de persoon in kwestie en de naasteomgeving met zich meegbrengt is immens. Het heeft mij erg geraakt envooral aan het denken gezet.Met mijn familielid is het gelukkig goed gekomen. Zij is er op eigen krachtbovenop gekomen en praat er nu ook openlijk over. Aan de andere kant ishet met mijn beste vriend heel anders afgelopen. Hij schuift die hele periodeliever onder het tapijt. Zo zie je maar weer dat iedereen anders metsituaties omgaat.’‘Doordat ik het van dichtbij heb meegemaakt, heeft dit mij getriggerd om ermeer mee te doen. In de vorm van de Doe Eens Goed Gek campagne, maarook met een programma. Peter van der Vorst en ik zijn in gesprek om tekijken of we over dit onderwerp een programma kunnen maken. Ik wil mijhard maken voor het het doorbreken van het taboe dat nog steeds rust oppsychoses. Psychische ziektes worden helaas nog steeds anders benaderddan lichamelijke ziektes. Als jij je been breekt staat iedereen voor je klaaren heeft je werkgever vaak begrip voor de situatie, maar als je een psychosekrijgt vinden veel mensen het eng en voert schaamte vaak de boventoon.Helaas staat iedereen dan niet direct aan je bed om je te verzorgen. Hopelijkbiedt deze campagne, en mogelijk het nieuwe programma, mensenandere perspectieven.’Hoe zijn de reacties tot nu toe?‘Er zijn veel positieve reacties gekomen na de lancering van de Doe EensGoed Gek campagne. Er werd vooral gezegd dat wij met z’n allen meer overdit onderwerp moeten spreken. Helaas is dit een kleine groep die er zo overdenkt, want er is nog steeds een grote groep mensen die snel een oordeelklaar heeft. Een oordeel is snel gevormd, vooral als je niet precies weet hoede vork in de steel zit. Dat vind ik erg jammer. Ik hoop dat deze campagnebijdraagt aan een positievere beeldvorming. Ik ben blij dat ik hier eenbijdrage aan kan leveren. Het beeld dat het overgrote deel van de Nederlandsebevolking heeft, klopt vaak niet. Het is namelijk zo dat iedereen eenbepaalde psychosegevoeligheid in zich heeft. Alleen komt het bij de een eruit en bij de ander niet. Er is nog zo veel onbekend terrein op dit gebied.Er moet echt meer aandacht voor komen.’Waarom vind je het belangrijk met name jongeren te informeren overpsychosegevoeligheid?‘Op jongvolwassen leeftijd, tussen de 14 en 25 jaar, komt vaak de eerstepsychose of symptomen daarvan voor.”“Daarnaast bespreken jongeren tegenwoordig veel met elkaar, maar ik hebtoch het gevoel dat ze hier niet genoeg over praten. Ze vinden het raar ofeng. Het is zonde dat er nog veel onwetendheid is. Wanneer er niet openlijkover gesproken wordt, is er het gevaar dat jongeren die het overkomt,geïsoleerd raken. Dat mag niet gebeuren!’10 11

Zet jij je nog op een andere manier in om de bewustwording onderjongeren te vergroten?‘Ik hoop dat ik met dit onderwerp een grotere doelgroep kan bereiken. Hoewe dit gaan doen, is nog niet helemaal duidelijk. De Doe Eens Goed Gekcampagne is natuurlijk kleinschaliger dan een televisieprogramma, maarmijn wens is dat mensen een betere beeldvorming krijgen van psychoses.Het wegnemen van het taboe en stigma is één van de belangrijkste redenenvoor mij om meer te doen met dit onderwerp.’Word je zelf wel eens geconfronteerd met negatieve vooroordelen vananderen?‘Vroeger was dat wel meer het geval, maar tegenwoordig is dat stukkenminder. Ik trek het mij eigenlijk nooit echt aan en leg het makkelijk naastme neer. Vroeger was dat wel eens anders.Geconfronteerd worden met negatieve vooroordelen is nooit leuk en hetkost een hoop energie als ik mij daar constant mee bezig moet houden. Ikconcentreer mij liever op de mooie en positieve dingen in het leven!’Heb je nog tips voor jongeren die last hebben van een vooroordeel/stigma?‘Mijn tip is om je te focussen op de positieve dingen in het leven. Ik weetdat het makkelijker gezegd is dan gedaan, want het is geen kwestie van hetomzetten van een knop. Maar het is toch het proberen waard!’Hoe kan hun omgeving het beste steun bieden?‘Steun van de omgeving is erg belangrijk, in elke situatie en in elke vorm.Een luisterend oor of begrip tonen kan iemand al erg op weg helpen.’Foto ANne, Johnny & Chester: Maarten MuisChester NavarroWaarom heb je meegedaan aan de Doe Eens Goed Gek campagne?‘Ik vind dat er iets gedaan moet worden aan de beeldvorming rondom psychosegevoeligheid.Mijn eigen persoonlijke ervaring met stigma en onbegripvanwege mijn psychosegevoeligheid was heel ernstig. Vooral in deAntilliaanse gemeenschap zijn psychische ziektes – en vooral het bespreken– taboe. In een speciale kliniek in Nederland heb ik veel lotgenoten ontmoeten gelukkig ook veel vrienden gemaakt. Zij hadden allemaal dezelfdenegatieve ervaringen als het ging om psychoses en onbegrip, waardoor hetidee bij mij ontstond om hier iets aan te veranderen. Ik wilde graag eenbetere wereld voor hen creëren zodat zij ook een betere toekomst tegemoetgingen.’Hoe zijn de reacties tot nu toe?‘Ik heb voornamelijk positieve reacties van vrienden, familie en kennissenontvangen. Er waren ook veel mensen in mijn omgeving die verbaasd reageerdenomdat zij dit verhaal van mij nog niet kenden. Ik ben blij dat ikmijn verhaal heb gedeeld en het ‘out in the open’ is. Er is nu meer interessevoor mijn persoonlijke verhaal en ook voor mij als persoon. Dat doet mijgoed.’Waarom vind je het belangrijk met name jongeren te informeren overpsychosegevoeligheid?‘Jongeren behoren tot de doelgroep waar een psychose voor het eerst voorkomt.De eerste psychose voor een jongen begint gemiddeld rond 19 jaar,voor een meisje is dit rond haar 24ste. Er zijn ook jongeren die er op eeneerdere leeftijd mee te maken krijgen. Deze doelgroep moet juist veel wetenover dit onderwerp, omdat zij er mee te maken kunnen krijgen. Ditgeldt ook voor hun omgeving. Jongeren die worstelen met een psychosehebben baat bij uitgebreide kennis hierover, omdat dit kan bijdragen aaneen snel en voorspoedig herstel. Daarnaast zijn jongeren de toekomst. Alszij nu leren wat de ziekte inhoudt, kunnen zij in de toekomst het leven vooranderen met deze problemen alleen maar beter maken.’Zet jij je nog op een andere manier in om de bewustwording onderjongeren te vergroten?‘Ja, ik doe dit met de Veerkrachtfabriek. Dat is een collectief van ervaringsdeskundige,van verschillende ziektedomeinen zoals sociale angst of ADHD,die de heersende beeldvorming willen veranderen. Dit initiatief heb ik insamenwerking met anderen gerealiseerd.’‘Het zaadje voor dit idee werd geplant tijdens mijn verblijf in een kliniek.Ik merkte destijds dat het heersende stigma – naast mijn eigen ziekte – éénvan de grootste problemen was waar ik elke dag tegen moest vechten. Hetstigma, het onbegrip en de moeilijkheden waar mensen met psychosegevoeligheidmee te maken krijgen, is een ernstige zaak. Er is niemand diehier nu actief iets aan doet. Ik wil hier een begin mee maken en hoop datdit verder wordt opgepakt.’12 13

Word je zelf wel eens geconfronteerd met negatieve vooroordelen vananderen?‘Ik heb in het verleden veel nare situaties meegemaakt, zelfs met mensendie dichtbij mij stonden. Hierdoor ben ik een tijd lang gaan ‘overcompenseren’om zo normaal mogelijk over te komen voor mijn omgeving. Uiteindelijkwerkte dit averechts. Al deze negatieve situaties wilde ik daaromomzetten in iets positiefs. Zo is de Veerkrachtfabriek geboren.’Heb je nog tips voor jongeren die last hebbrn van een vooroordeel/stigma?‘Mijn beste tip is om je niet te schamen voor wie je bent en wat je hebtgedaan in je psychose. Probeer jouw situatie te begrijpen en hopelijk heeftjouw omgeving hier ook begrip voor. Als jouw naaste omgeving minder begripheeft voor jouw situatie, zoek dan mensen die hier beter mee kunnenomgaan. Haal daar je kracht uit. Als jij het gevoel hebt dat je er alleenvoor staat tijdens jouw ziekte, probeer je dan aan te sluiten bij een patiëntenverenigingof een collectief, zoals de Veerkrachtfabriek. Daar kan je desteun en hulp krijgen waar je naar verlangt.’Hoe kan hun omgeving het beste steun bieden?‘Soms heb je het geluk dat je een begripvolle omgeving hebt, maar het komtook voor dat dit niet het geval is. Je kan je dan eenzaam voelen.Als je wel een sterk vangnet hebt, trek je dan hier aan op. Dit zal jou zekerhelpen! Wees duidelijk over je klachten. Vertel hoe jij je voelt, wat je welen niet kan. Schaam je hier vooral niet voor. Vraag hun ook om onderzoekte doen naar de ziekte en deze te begrijpen. Het helpt wanneer jouw omgevingzich verdiept in het ziektebeeld. Anticiperen is belangrijk. Als zij nietbegripvol zijn, ga dan op zoek naar andere mensen die wel begrip hebbenvoor jouw situatie en jou hier verder mee kunnen helpen.’www.goedgek.comTekst: Elise HagedoornFoto: Sacha Esmail14 15

vijf mythesover psychische aandoeningenEn hoe tv en andere media deze voedenOver het algemeen is de beeldvorming over mensen met een psychischeaandoening zeer negatief. Er zijn veel onjuiste, stigmatiserende vooroordelen.Zo wordt vaak gedacht dat mensen met een psychose gewelddadigen gevaarlijk zijn, of dat psychische aandoeningen zeldzaam zijn. Het ismoeilijk om deze stigma’s te bestrijden, en vaak zijn mensen zich niet eensbewust van deze ideeën en onderliggende gedachten. Bovendien wordendeze vooroordelen ook nog eens bevestigd en gevoed door films en series,en berichtgeving in de media.Wat in de krant staat is waarWanneer er bijvoorbeeld een delict wordt gepleegd door een persoon meteen psychische aandoening, vindt de media het vrijwel altijd nodig om erbijte vermelden dat de dader een psychische aandoening heeft. Zo suggereerdenkranten dat Tarik Z, die het NOS-gebouw binnendrong, een psychischestoornis zou hebben als verklaring voor zijn daad. Ook over Tristan van derV, die in 2011 in Alphen aan de Rijn een schietpartij aanrichtte, werd gespeculeerddat hij psychisch niet in orde was. En zo zijn er nog veel meervoorbeelden van hoe de media en journalisten (zonder voldoende kennisvan psychische aandoeningen) stigmatiserende uitspraken doen over mensenmet een psychische aandoening. Of de persoon in kwestie daadwerkelijkeen psychische aandoening heeft maakt niet uit. Mensen herinneren hetzich als waar, want het staat in de krant.Direct verband klopt nietKrantenberichten laten vaak een direct verband zien tussen het hebbenvan een psychische aandoening en gewelddadig gedrag, wat het stigmaover mensen met een psychische aandoening in stand houdt. Terwijl inwerkelijkheid slechts 4% van geweldsdelicten wordt gepleegd door mensenmet een gediagnosticeerde psychische aandoening. En meer dan 90% vande mensen met een zware psychische aandoening pleegt nooit een gewelddadigdelict. Toch schildert de media mensen met een psychische stoornisvaak als bedreigend af.Negatief zelfbeeldHiermee maken de media het nog een stukje moeilijker voor mensen meteen psychische kwetsbaarheid; naast hun eigen ziekte gaan ze ook nogeens gebukt onder het psychiatrisch stigma, wat grote nadelige gevolgenkan hebben. Veel mensen ervaren het stigma als het ergste aan hun aandoening.Mogelijke gevolgen van stigmatisering zijn - onder andere - dat mensenmet een psychische aandoening moeilijker een baan kunnen vinden,sociaal geïsoleerd raken en minder zelfvertrouwen krijgen. Een ander gevolgis zelfstigma, waarbij mensen zelf in de heersende vooroordelen geloven ofdenken dat anderen vanwege hun psychische aandoening vooroordelen overhen hebben. Dit kan leiden tot het ontwikkelen van een negatief zelfbeeld,angst voor afwijzing, schaamte en geen hulp zoeken.Vijf mythesHet is duidelijk dat stigmatisering bijdraagt aan persoonlijk lijden en kansop herstel vermindert. Tijd om er iets aan te doen dus. Hieronder staan vijfhardnekkige mythes over mensen met een psychische kwetsbaarheid en hoedeze in de media worden gevoed.1. Mensen met een psychische aandoening zijn onvoorspelbaar,gewelddadig en gevaarlijkDit idee is waarschijnlijk een van de grootste stigmatiserende onwaarhedenover mensen met een psychische aandoening. De meest iconische enindrukwekkende slechteriken uit films hebben een psychische aandoening.In een film is een slechterik met een psychische aandoening namelijk netwat interessanter, enger en gevaarlijker. Want een slechterik die ‘gek’ is, isonvoorspelbaarder en tot veel meer in staat is dan een ‘normale’ slechterik.En dat maakt het personage - en daarmee ook de film - spannender om naarte kijken.Norman BatesAl heel lang worden filmpersonages met een psychische aandoening alsmoordlustig geportretteerd. In 1960 maakte Alfred Hitchcock een film overseriemoordenaar Norman Bates. In de film wordt hij afgebeeld als schizofreenmet een gespleten persoonlijkheid, en en heeft hij een voorkeur voorhet vermoorden van vrouwen. En in 1980 kwam the Shining uit, waarin JackNickelson een schizofrene man speelt die uiteindelijk zijn gezin probeertte vermoorden. Ook nu nog wordt in veel horrorfilms de seriemoordenaargeportretteerd als iemand met een psychische aandoening. Denk aan Halloweenmet Michael Myers en Friday the Thirteenth met Jason Voorhees.Maar ook in niet-horrorfilms worden mensen met een psychische aandoeningvaak afgebeeld als gewelddadig en potentieel gevaarlijk. Nog niet zo langgeleden kwam Silver Linings Playbook uit, waarin het hoofdpersonage eenbipolaire stoornis heeft en meerdere keren geweld gebruikt in de film. Zijnvader heeft OCD, met gewelddadige uitbarstingen. Een ander voorbeeld: inThe Dark Knight heeft thé Joker een stel handlangers die een psychischeaandoening hebben, en voeren zij criminele taken uit in zijn opdracht. Defilm suggereert dat the Joker juist mensen met een psychische kwetsbaarheidheeft aangenomen in zijn team, omdat zij vatbaarder zijn voor hetgebruiken van geweld en volgzamer (zwakker van geest) zijn. En zo zijn ernog veel meer voorbeelden waarin een filmpersonage met een psychischeaandoening onvoorspelbaar en een gevaar voor zijn omgeving is.Vaker slachtoffer dan daderDe link tussen psychische aandoeningen en geweld wordt in films maar alte vaak gelegd. Alsof ‘gekte’ gelijk staat aan gevaar en dat mensen bang20 21

moeten zijn voor mensen met een psychische aandoening. Maar er is keerop keer aangetoond dat er geen verband bestaat tussen het hebben vaneen psychische aandoening en criminaliteit en geweld. Sterker nog, er isaangetoond dat mensen met een psychische aandoening juist eerder slachtoffervan geweld zijn dan mensen zonder een psychische aandoening. Watoverigens wel verband heeft met geweld en criminaliteit, is de uitsluitingen discriminatie van bepaalde groepen. Dit is echter een gevolg van hetstigma, en dus niet van het hebben van een psychische aandoening.2. Liefde overwint psychische aandoeningenHet komt maar al te vaak voor dat een filmpersonage met een psychischeaandoening de liefde van zijn leven ontmoet, en hij is weer gezond en wel.Het idee hierachter: liefde heelt alle wonden en neemt psychische klachtenweg. Weer in Silver Linings Playbook zien we dat het hoofdpersonageeen nieuwe liefde vindt, en aan het einde van de film zijn al zijn psychischeklachten verdwenen. Alsof liefde het medicijn is tegen een psychischeaandoening. Het is waar dat liefde en aandacht van familie, geliefden envrienden belangrijk is voor mensen met een psychische aandoening, maarom te genezen en leren omgaan met je aandoening is therapie nodig ensoms medicijnen.5. Mensen met een psychische aandoening zijn niet in staatom deel te nemen aan de maatschappijIn films over mensen met een psychische aandoening zie je personagesvaak afgebeeld als mensen zonder baan en doen ze niet mee aan de maatschappij.Personages zitten in een inrichting, zijn dakloos en arm, of hetzijn criminelen die niet een normale baan kunnen of willen krijgen. Ditterwijl er veel mensen zijn met een psychische aandoening die een normalebaan hebben en gewoon deelnemen aan de maatschappij. Zoals overal zijner ook op de werkvloer mensen met psychische problemen. Veel organisatieshebben al (vaak zonder dat ze het weten) werknemers met psychischeaandoeningen. Een op de vier mensen heeft op een gegeven moment eenpsychische aandoening en 42,7% van de mensen heeft wel eens een psychischeaandoening gehad. Het komt dus vaker voor dan mensen denken, hetwordt alleen vaak verzwegen, om begrijpelijke redenen.Julia Harteveld3. Alleen mensen met een traumatisch verledenkrijgen een psychische aandoeningIn films en series heeft het hebben van een psychische aandoening vaakdezelfde verklaring; het personage met een psychische aandoening is inzijn jeugd verwaarloosd en/of mishandeld en heeft een traumatische jeugdgehad. In de filmklassieker Psycho is hoofdpersonage Norman Bates als kindzwaar mishandeld door zijn moeder en heeft als gevolg schizofrenie in zijnvolwassen leven. Veel filmmakers vinden het nodig om filmpersonages meteen psychische aandoening een traumatische achtergrond als verklaringvoor de ziekte te geven. Dit is natuurlijk interessant voor personages en hetverhaal in films en series. Maar lang niet alle mensen met een psychischeaandoening hebben een traumatisch verleden gehad. Er zijn veel mensenmet een psychische aandoening die een goede en gezonde jeugd en verledenvzonder trauma’s hebben gehad, alleen zie je dat in films bijna nooit.4. Schizofrenie betekent dat iemand meerderepersoonlijkheden heeftIn sommige films en series wordt schizofrenie geportretteerd alsof het personageeen gespleten persoonlijkheid heeft. Kijk maar naar Me, myself andIrene, waarin Jim Carrey een politieagent speelt met schizofrenie. In defilm heeft hij twee persoonlijkheden, waarbij zijn oorspronkelijke persoonlijkheideen zachtaardige man is die over zich heen laat lopen. Als hij zijnmedicijnen vergeet in te nemen, verschijnt zijn alter ego; een agressieveen grofgebekte man. Deze film toont schizofrenie als het hebben van eenmeerdere persoonlijkheden, maar dat is geen juiste weergave van schizofrenie.Het hebben van meerdere persoonlijkheden of een gespleten persoonlijkheidbehoort tot een dissociatieve identiteitsstoornis en dus nietschizofrenie.22 23

interview Anne EversNinaLeeftijd:Karaktertrekken:Creatief talent:Kwetsbaarheid:18 jaarEen karakter is dynamisch. Ieders karakter verandertdoor verandering in het leven en ontwikkeling.Filmpjes maken, schilderen, fotograferen en tekenenVroeger hield ik weinig van mezelf. Ik had last vanzelfhaat. Mijn psychose beschouw ik als eenervaring die risico’s met zich meebrengt.Respect!‘Alle ervaringen, stoornissen, kwetsbaarheden zijn uniek. Ieder mens zoudan ook door de maatschappij als individu bekeken moeten worden. Hetis belangrijk nergens zomaar een negatieve stempel op te drukken. Mensenzouden vaker een gebeurtenis vanuit meerdere perspectieven moetenbekijken. Respect is heel belangrijk!’‘Creativiteitmaakt kwetsbaarzijn minderheftig’Angst is soms gezond‘Door het hebben van een kwetsbaarheid doen mensen bepaalde levenservaringenop. Zo moet je leren om gaan met je kwetsbaarheid. Langetijd leed ik aan zelfhaat. Ik zag geen uitweg meer. Het liefst wilde ik nietmeer leven. Ik heb mezelf nooit wat aangedaan. Mijn angst voor de doodheeft me weerhouden. Zo merk je maar dat angst soms best ergens goedvoor kan zijn. Mijn psychose beschouw ik niet als een kwetsbaarheid,maar als een ervaring die risico’s met zich meebrengt. Door alles wat ikheb meegemaakt ben ik sterker geworden. Ik weet nu beter wie ik benen weet waar mijn grenzen liggen. De afgelopen jaren heb ik heel veelgeleerd.’Vrolijk, zonder zorgen‘Het hebben van een kwetsbaarheid brengt risico’s met zich mee. Hetnemen van de risico’s kan soms beangstigend zijn, maar het hele leven isal één groot risico. Mijn droom is dat iedereen vrolijk, zonder zorgen overzijn kwetsbaarheid kan vertellen. Geen vooroordelen meer, geen stigmatiseringmeer. ‘Leren om van mezelf te houden‘Wanneer ik schilder, film, teken of fotografeer uit ik mezelf en dat brengtvrolijkheid met zich mee. Creativiteit maakt kwetsbaar zijn minder heftig.Wanneer mensen zich creatief uiten, maken zij hun dromen waar. Mijn ambitieszorgen voor hoop en moed om door te gaan, om verder te leven. Ikrespecteer mezelf en anderen steeds meer. En hoop, moed en creativiteitzorgen er voor dat ik steeds meer van mezelf leer houden!’26 27Hoop, moed én creativiteit

28 29

30 31