Werk en motivatie om te leren: zijn er verschillen ... - Annet de Lange
Werk en motivatie om te leren: zijn er verschillen ... - Annet de Lange
Werk en motivatie om te leren: zijn er verschillen ... - Annet de Lange
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Leeftijd, w<strong>er</strong>k <strong>en</strong> <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>r<strong>en</strong>) in principe ev<strong>en</strong>veel sturingsmogelijkhed<strong>en</strong>, maar <strong>de</strong> gro<strong>te</strong>re <strong>er</strong>varing vanoud<strong>er</strong><strong>en</strong> zorgt <strong>er</strong>voor dat <strong>de</strong>ze be<strong>te</strong>r wet<strong>en</strong> hoe zij <strong>de</strong>ze mogelijkhed<strong>en</strong> moet<strong>en</strong>b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong> dan jong<strong>er</strong><strong>en</strong>. Ook <strong>zijn</strong> oud<strong>er</strong><strong>en</strong> lang<strong>er</strong> in <strong>de</strong> geleg<strong>en</strong>heid geweest <strong>om</strong><strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong> bepaal<strong>de</strong> w<strong>er</strong>kzaamhed<strong>en</strong> ‘op <strong>de</strong> aut<strong>om</strong>atische piloot’ uit <strong>te</strong> vo<strong>er</strong><strong>en</strong>(routinisatie, v<strong>er</strong>gelijk Taris & K<strong>om</strong>pi<strong>er</strong>, 2004). In bei<strong>de</strong> gevall<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> oud<strong>er</strong><strong>en</strong>v<strong>er</strong>gelijkbare tak<strong>en</strong> t<strong>en</strong> mins<strong>te</strong> zo goed kunn<strong>en</strong> uitvo<strong>er</strong><strong>en</strong> als jong<strong>er</strong><strong>en</strong>, <strong>te</strong>rwijlze door hun gro<strong>te</strong>re routine hi<strong>er</strong>voor mind<strong>er</strong> cognitieve v<strong>er</strong>w<strong>er</strong>kingscapaci<strong>te</strong>itnodig hebb<strong>en</strong>. Dat zou kunn<strong>en</strong> be<strong>te</strong>k<strong>en</strong><strong>en</strong> dat oud<strong>er</strong><strong>en</strong>, me<strong>er</strong> dan jong<strong>er</strong><strong>en</strong>,in <strong>de</strong> geleg<strong>en</strong>heid <strong>zijn</strong> <strong>om</strong> nieuwe stra<strong>te</strong>gieën <strong>te</strong> ontwikkel<strong>en</strong> <strong>om</strong> hunw<strong>er</strong>k be<strong>te</strong>r uit <strong>te</strong> vo<strong>er</strong><strong>en</strong>, me<strong>er</strong> gemotive<strong>er</strong>d kunn<strong>en</strong> <strong>zijn</strong> <strong>om</strong> nieuwe uitdaging<strong>en</strong>aan <strong>te</strong> gaan, <strong>en</strong>zovoort – and<strong>er</strong>s gezegd, <strong>om</strong> nieuwe ding<strong>en</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>. Wev<strong>er</strong>wacht<strong>en</strong> daar<strong>om</strong> dat het positieve effect van auton<strong>om</strong>ie op <strong>de</strong> <strong>motivatie</strong><strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong> s<strong>te</strong>rk<strong>er</strong> zal <strong>zijn</strong> voor oud<strong>er</strong><strong>en</strong> dan voor jong<strong>er</strong><strong>en</strong>.Kort sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d, <strong>de</strong> belangrijks<strong>te</strong> vraag in dit artikel is of oud<strong>er</strong>e <strong>en</strong> jong<strong>er</strong>egroep<strong>en</strong> w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s v<strong>er</strong>schill<strong>en</strong> in <strong>de</strong> s<strong>te</strong>rk<strong>te</strong> van <strong>de</strong> longitudinale relatiestuss<strong>en</strong> psychosociale w<strong>er</strong>kk<strong>en</strong>m<strong>er</strong>k<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>. Onze hypotheseis dat jong<strong>er</strong>e <strong>en</strong> oud<strong>er</strong>e w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s significant v<strong>er</strong>schill<strong>en</strong> in <strong>de</strong> longitudinal<strong>er</strong>elaties tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> psychosociale w<strong>er</strong>kk<strong>en</strong>m<strong>er</strong>k<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>de</strong> <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong><strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>. We v<strong>er</strong>wacht<strong>en</strong> dat taakeis<strong>en</strong> (Hypothese 1) <strong>en</strong> sturingsmogelijkhed<strong>en</strong>(Hypothese 2) positief g<strong>er</strong>ela<strong>te</strong><strong>er</strong>d <strong>zijn</strong> aan <strong>de</strong> <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>.Covariat<strong>en</strong>Tijdstip 12 jaartijdsin<strong>te</strong>rvalTijdstip 2 1 jaar Tijdstip 3tijdsin<strong>te</strong>rval<strong>W<strong>er</strong>k</strong><strong>W<strong>er</strong>k</strong><strong>W<strong>er</strong>k</strong>ABMotivatie <strong>om</strong><strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>NB. <strong>W<strong>er</strong>k</strong>= taakeis<strong>en</strong> <strong>en</strong> sturingsmogelijkhed<strong>en</strong> gemet<strong>en</strong> op Tijdstip 1, 2 <strong>en</strong> 3.geeft stabili<strong>te</strong>it of auto-correlaties we<strong>er</strong>,geeft longitudinaal effect van w<strong>er</strong>kk<strong>en</strong>m<strong>er</strong>k<strong>en</strong> op la<strong>te</strong>re <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong> we<strong>er</strong>.(A= effect<strong>en</strong> van Tijdstip 1 w<strong>er</strong>kk<strong>en</strong>m<strong>er</strong>k<strong>en</strong> op <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>, B= effect<strong>en</strong> van Tijdstip 2w<strong>er</strong>kk<strong>en</strong>m<strong>er</strong>k<strong>en</strong> op <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>).Meetfout<strong>en</strong> <strong>en</strong> cross-sectionele correlaties tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> variabel<strong>en</strong> gemet<strong>en</strong> op Tijdstipp<strong>en</strong> 1 <strong>en</strong> 2 <strong>zijn</strong>niet grafisch we<strong>er</strong>gegev<strong>en</strong>.Figuur 1 Ond<strong>er</strong>zoeksmo<strong>de</strong>l (M 0) voor <strong>de</strong> relatie tuss<strong>en</strong> psychosociale w<strong>er</strong>kk<strong>en</strong>m<strong>er</strong>k<strong>en</strong> <strong>en</strong><strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>Gedrag & Organisatie 2005–18, nr. 6 313
Leeftijd, w<strong>er</strong>k <strong>en</strong> <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>Tabel 1Demografische k<strong>en</strong>m<strong>er</strong>k<strong>en</strong> <strong>en</strong> informatie ov<strong>er</strong> type w<strong>er</strong>k van oud<strong>er</strong>e <strong>en</strong> jong<strong>er</strong>egroep<strong>en</strong> w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s (gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong>s; standaardafwijking<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> haakjes)Variabel<strong>en</strong> Jong<strong>er</strong><strong>en</strong> Mid<strong>de</strong>lbare Oud<strong>er</strong><strong>en</strong>< 35 jaar leeftijd > 50 jaarN = 603 35-50 jaar N = 50N = 609Leeftijd* 28.2 (3.75) 41.86 (4.35) 53.56 (2.24)Aantal jar<strong>en</strong> w<strong>er</strong>k<strong>er</strong>varingbinn<strong>en</strong> huidige functie* 5.61 (3.69) 12.86 (8.19) 19.29 (10.41)% Mann<strong>en</strong>* 62.8% 77.6% 75.0%% Niveau van opleiding*1 Ge<strong>en</strong> opleiding of lag<strong>er</strong>e school 5.3% 15.6% 27.4%2 Lag<strong>er</strong>e b<strong>er</strong>oepsopleiding, kort-MBO 43.6% 35.8% 35.7%3 Mid<strong>de</strong>lbaar algeme<strong>en</strong> of 32.7% 23.6% 21.4%b<strong>er</strong>oepsond<strong>er</strong>wijs4 Voortgezet algeme<strong>en</strong> ond<strong>er</strong>wijs 8.3% 10.5% 8.3%5 Hog<strong>er</strong> b<strong>er</strong>oepsond<strong>er</strong>wijs 9.1% 10.4% 3.6%% Voldo<strong>en</strong><strong>de</strong> loopbaanmogelijkhed<strong>en</strong> (ja) 49.7% 49.6% 53.6%% Leidinggev<strong>en</strong><strong>de</strong> functie* 9.9% 16.0% 27.4%% Baanzek<strong>er</strong>heid (e<strong>en</strong>s-helemaal e<strong>en</strong>s)* 81.4% 72.9% 78.6%N.B.:* = significan<strong>te</strong> v<strong>er</strong>schill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> groep<strong>en</strong>:Leeftijd F (2, 1739)= 3359.56 (p < .001);Aantal jar<strong>en</strong> w<strong>er</strong>k<strong>er</strong>varing F (2, 1717)= 350.50 (p < .001);Geslacht F (2, 1739)= 22.75 (p < .001);Opleiding F (2, 1546)= 8.48 (p < .001);Leidinggev<strong>en</strong><strong>de</strong> functie F (2, 1734)= 14.09 (p < .001);Baanzek<strong>er</strong>heid F (2, 1716)= 10.43 (p < .001)2.2 Meetinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>De psychosociale w<strong>er</strong>kk<strong>en</strong>m<strong>er</strong>k<strong>en</strong> w<strong>er</strong>d<strong>en</strong> op alle tijdstipp<strong>en</strong> gemet<strong>en</strong> via e<strong>en</strong>gevali<strong>de</strong><strong>er</strong><strong>de</strong> Ned<strong>er</strong>landse v<strong>er</strong>taling van <strong>de</strong> Job Cont<strong>en</strong>t Questionnaire(Houtman, 1995; Karasek, 1985). Deze vrag<strong>en</strong>lijst meet <strong>de</strong> DC-dim<strong>en</strong>siesTaakeis<strong>en</strong> <strong>en</strong> Sturingsmogelijkhed<strong>en</strong>. De schaal Taakeis<strong>en</strong> w<strong>er</strong>d gemet<strong>en</strong> viavijf i<strong>te</strong>ms met e<strong>en</strong> vi<strong>er</strong>puntsschaal (1 = ‘helemaal one<strong>en</strong>s’ tot 4 = ‘helemaale<strong>en</strong>s’). E<strong>en</strong> voorbeeldi<strong>te</strong>m is: ‘Mijn baan v<strong>er</strong>eist dat ik <strong>er</strong>g snel w<strong>er</strong>k’. DeCronbach’s alpha’s voor <strong>de</strong>ze schaal blek<strong>en</strong> re<strong>de</strong>lijk acceptabel ov<strong>er</strong> <strong>de</strong> v<strong>er</strong>schill<strong>en</strong><strong>de</strong>meetm<strong>om</strong><strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> groep<strong>en</strong> he<strong>en</strong>, <strong>en</strong> varie<strong>er</strong>d<strong>en</strong> van .66 (T1) tot .72(T3) voor <strong>de</strong> jong<strong>er</strong><strong>en</strong>, van .65 (T1) tot .70 (T3) voor <strong>de</strong> w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s vanmid<strong>de</strong>lbare leeftijd <strong>en</strong> van .63 (T1) tot .66 (T3) voor <strong>de</strong> oud<strong>er</strong><strong>en</strong>.Sturingsmogelijkhed<strong>en</strong> w<strong>er</strong>d gemet<strong>en</strong> via <strong>de</strong> concept<strong>en</strong> auton<strong>om</strong>ie (driei<strong>te</strong>ms, zoals ‘Mijn baan biedt me <strong>de</strong> ruim<strong>te</strong> veel beslissing<strong>en</strong> zelf <strong>te</strong> nem<strong>en</strong>’)<strong>en</strong> vaardigheidsmogelijkhed<strong>en</strong>; ofwel mogelijkhed<strong>en</strong> voor het ontwikkel<strong>en</strong><strong>en</strong> toepass<strong>en</strong> van vaardighed<strong>en</strong> (vijf i<strong>te</strong>ms, waarond<strong>er</strong> ‘Mijn baan v<strong>er</strong>eist dat iknieuwe ding<strong>en</strong> le<strong>er</strong>’, 1 = ‘helemaal one<strong>en</strong>s’, 4 = ‘helemaal e<strong>en</strong>s’). De alpha’svoor sturingsmogelijkhed<strong>en</strong> varie<strong>er</strong>d<strong>en</strong> van .79 (T1) tot .82 (T3) voor <strong>de</strong> jong<strong>er</strong><strong>en</strong>,van .82 (T1) tot .82 (T3) voor <strong>de</strong> w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s van mid<strong>de</strong>lbare leeftijd <strong>en</strong>van .90 (T1) tot .87 (T3) voor <strong>de</strong> oud<strong>er</strong><strong>en</strong>.Gedrag & Organisatie 2005–18, nr. 6 315
Leeftijd, w<strong>er</strong>k <strong>en</strong> <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>Motivatie <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>. De schaal Motivatie <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong> w<strong>er</strong>d ontwikkeld <strong>om</strong><strong>de</strong> <strong>motivatie</strong> van w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s met betrekking tot het actief aanl<strong>er</strong><strong>en</strong> van nieuwevaardighed<strong>en</strong> op het w<strong>er</strong>k in kaart <strong>te</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> (Van Mi<strong>er</strong>lo, Rut<strong>te</strong>, K<strong>om</strong>pi<strong>er</strong>& Sein<strong>en</strong>, 2001). De gebruik<strong>te</strong> schaal in <strong>de</strong>ze studie bestaat uit 6 i<strong>te</strong>ms die opTabel 2Correlaties tuss<strong>en</strong> ond<strong>er</strong>zoeksvariabel<strong>en</strong> van <strong>de</strong> oud<strong>er</strong>e w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s (correlatiesbov<strong>en</strong> diagonaal, N = 50) v<strong>er</strong>sus w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s van mid<strong>de</strong>lbare leeftijd (correlatiesond<strong>er</strong> diagonaal, N = 609)Variabel<strong>en</strong> (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9)1 Geslacht a .- .06 .28* -.50** .20 -.20 .19 -.34** -.192 Opleiding b .12 .- .14 .21 .15 .24 .09 .18 .34**Tijdstip 13 taakeis<strong>en</strong> .04 -.08 .- -.25 .57** -.08 .52** -.10 -.024 sturingsmogelijkhed<strong>en</strong> -.22** .23** .00 .- -.06 .59** -.00 .64** .58**Tijdstip 25 taakeis<strong>en</strong> -.02 -.01 .51** -.09* .- .02 .74** .01 .026 sturingsmogelijkhed<strong>en</strong> -.16** .21** -.06 .61** -.11** .- -.19 .75** .51**Tijdstip 37 taakeis<strong>en</strong> -.02 .02 .48** -.01 .60** -.05 .- -.14 .198 sturingsmogelijkhed<strong>en</strong> -.19** .23** -.01 .62** -.09* .71** -.07 - .59**9 <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong> -.17** .36** .01 .45** .07 .43** .14** .52** .-NB. *: significant p < .05; ** significant p < .01.Miss<strong>en</strong><strong>de</strong> waard<strong>en</strong> w<strong>er</strong>d<strong>en</strong> listwise v<strong>er</strong>wijd<strong>er</strong>d;a Geslacht: 0= vrouw, 1= manb Opleiding= 1= ge<strong>en</strong> opleiding of lag<strong>er</strong>e school, 2= lag<strong>er</strong>e b<strong>er</strong>oepsopleiding,kort-MBO, 3= mid<strong>de</strong>lbaar, algeme<strong>en</strong> of b<strong>er</strong>oepsond<strong>er</strong>wijs, 4= voortgezet algeme<strong>en</strong> ond<strong>er</strong>wijs, 5= hog<strong>er</strong>b<strong>er</strong>oepsond<strong>er</strong>wijsTabel 3 Correlaties tuss<strong>en</strong> ond<strong>er</strong>zoeksvariabel<strong>en</strong> van <strong>de</strong> jong<strong>er</strong>e w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s (N = 603)Variabel<strong>en</strong> (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9)1 Geslacht a .-2 Opleiding b .16** .-Tijdstip 13 taakeis<strong>en</strong> .01 -.03 .-4 sturingsmogelijkhed<strong>en</strong> -.07 .23** -.00 .-Tijdstip 25 taakeis<strong>en</strong> -.01 -.03 .52** -.03 .-6 sturingsmogelijkhed<strong>en</strong> -.07 .23** -.08 .60** -.08 .-Tijdstip 37 taakeis<strong>en</strong> -.01 .05 .46** .05 .58** .03 .-8 sturingsmogelijkhed<strong>en</strong> -.12** .27** -.07 .59** -.06 .68** .05 .-9 <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong> -.10* .31** .04 .42** .08* .47** .15** .55** .-NB. *: significant p < .05; ** significant p < .01.Miss<strong>en</strong><strong>de</strong> waard<strong>en</strong> w<strong>er</strong>d<strong>en</strong> listwise v<strong>er</strong>wijd<strong>er</strong>d;a Geslacht: 0= vrouw, 1= manb Opleiding= 1= ge<strong>en</strong> opleiding of lag<strong>er</strong>e school, 2= lag<strong>er</strong>e b<strong>er</strong>oepsopleiding,kort-MBO, 3= mid<strong>de</strong>lbaar, algeme<strong>en</strong> of b<strong>er</strong>oepsond<strong>er</strong>wijs, 4= voortgezet algeme<strong>en</strong> ond<strong>er</strong>wijs, 5= hog<strong>er</strong>b<strong>er</strong>oepsond<strong>er</strong>wijs316 Gedrag & Organisatie 2005–18, nr. 6
Leeftijd, w<strong>er</strong>k <strong>en</strong> <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>e<strong>en</strong> vi<strong>er</strong>puntsschaal w<strong>er</strong>d<strong>en</strong> gescoord, waarond<strong>er</strong> ‘in mijn w<strong>er</strong>k zoek ik oplossing<strong>en</strong>voor <strong>de</strong> w<strong>er</strong>kproblem<strong>en</strong> van collega’s’, of ‘in mijn w<strong>er</strong>k, w<strong>er</strong>k ik net zolang aan e<strong>en</strong> probleem, totdat het is opgelost’ (1 = ‘(bijna) nooit’, 4 = ‘(bijnaaltijd)’). Deze schaal w<strong>er</strong>d alle<strong>en</strong> op <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> follow-up meting (T3) gemet<strong>en</strong>.De Cronbach’s alpha was .81 voor <strong>de</strong> jong<strong>er</strong><strong>en</strong>, .81 voor <strong>de</strong> w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s vanmid<strong>de</strong>lbare leeftijd <strong>en</strong> .85 voor <strong>de</strong> oud<strong>er</strong><strong>en</strong>.Covariat<strong>en</strong>. In <strong>de</strong> analyses w<strong>er</strong>d in ov<strong>er</strong>e<strong>en</strong>s<strong>te</strong>mming met e<strong>er</strong>d<strong>er</strong> ond<strong>er</strong>zoeknaar effect<strong>en</strong> van w<strong>er</strong>kk<strong>en</strong>m<strong>er</strong>k<strong>en</strong> op indicator<strong>en</strong> van actief le<strong>er</strong>gedrag gecontrole<strong>er</strong>dvoor <strong>de</strong> invloed van <strong>de</strong> covariat<strong>en</strong> geslacht <strong>en</strong> opleiding (Taris et al.,2003). Er w<strong>er</strong>d<strong>en</strong> ech<strong>te</strong>r ge<strong>en</strong> hypothes<strong>en</strong> geformule<strong>er</strong>d voor <strong>de</strong>ze variabel<strong>en</strong>.2.3 Statistische analysesOm <strong>de</strong> relaties uit figuur 1 nad<strong>er</strong> <strong>te</strong> ond<strong>er</strong>zoek<strong>en</strong> w<strong>er</strong>d gebruikgemaakt vanvariantie- <strong>en</strong> covariantie-structuuranalyse (multi-groep structurele v<strong>er</strong>gelijkingsanalyses;zie Byrne, 1998 voor me<strong>er</strong> informatie ov<strong>er</strong> <strong>de</strong>ze analysemetho<strong>de</strong>).Het voor<strong>de</strong>el van het gebruik van multi-groep structurele v<strong>er</strong>gelijkingsanalysesmet behulp van e<strong>en</strong> programma als Lisrel (Jöreskog & Sörb<strong>om</strong>, 1993),is dat alle in figuur 1 we<strong>er</strong>gegev<strong>en</strong> causale effect<strong>en</strong> <strong>te</strong>gelijk<strong>er</strong>tijd getoetst <strong>en</strong>v<strong>er</strong>gelek<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voor <strong>de</strong> drie leeftijdsgroep<strong>en</strong>. Aangezi<strong>en</strong> het <strong>te</strong>gelijk<strong>er</strong>tijdschatt<strong>en</strong> van het meet- <strong>en</strong> structuurmo<strong>de</strong>l in onze analyses tot problem<strong>en</strong>zou leid<strong>en</strong> (onvoldo<strong>en</strong><strong>de</strong> pow<strong>er</strong> p<strong>er</strong> leeftijdsgroep, B<strong>en</strong>tl<strong>er</strong> & Chou,1987; Schumack<strong>er</strong> & L<strong>om</strong>ax, 1996), gaan we in <strong>de</strong>ze studie <strong>er</strong>van uit dat <strong>de</strong>gemet<strong>en</strong> variabel<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> op<strong>er</strong>ationalisaties vorm<strong>en</strong> van <strong>de</strong> concept<strong>en</strong>.V<strong>er</strong>volg<strong>en</strong>s is het mogelijk <strong>om</strong> <strong>te</strong> ond<strong>er</strong>zoek<strong>en</strong> of <strong>de</strong> gevond<strong>en</strong> longitudinaleeffect<strong>en</strong> gelijk (‘invariant’) <strong>zijn</strong> voor <strong>de</strong> groep<strong>en</strong>.Tabel 2 <strong>en</strong> 3 pres<strong>en</strong><strong>te</strong>r<strong>en</strong> <strong>de</strong> correlaties tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> ond<strong>er</strong>zoeksvariabel<strong>en</strong> voor<strong>de</strong> v<strong>er</strong>schill<strong>en</strong><strong>de</strong> leeftijdsgroep<strong>en</strong>. De (auto)correlaties <strong>zijn</strong> in <strong>de</strong> v<strong>er</strong>wach<strong>te</strong>richting. Wel opvall<strong>en</strong>d <strong>zijn</strong> <strong>de</strong> hoge correlaties tuss<strong>en</strong> sturingsmogelijkhed<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>. Via e<strong>en</strong> exploratieve factoranalyse is nad<strong>er</strong> ond<strong>er</strong>zochtof <strong>de</strong>ze twee variabel<strong>en</strong> op <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> factor lad<strong>en</strong> (resultat<strong>en</strong> <strong>zijn</strong> opvraagbaarbij <strong>de</strong> e<strong>er</strong>s<strong>te</strong> au<strong>te</strong>ur). Uit <strong>de</strong>ze analyse kwam naar vor<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> schal<strong>en</strong> opv<strong>er</strong>schill<strong>en</strong><strong>de</strong> factor<strong>en</strong> lad<strong>en</strong>, waardoor het aannemelijk is dat <strong>de</strong> inhou<strong>de</strong>lijkeov<strong>er</strong>lap tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> variabel<strong>en</strong> bep<strong>er</strong>kt blijft.Om <strong>de</strong> passing van <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>ll<strong>en</strong> <strong>te</strong> beoor<strong>de</strong>l<strong>en</strong> is gebruikgemaakt van <strong>de</strong> chikwadraatwaar<strong>de</strong>.E<strong>en</strong> lage niet-significan<strong>te</strong> chikwadraatwaar<strong>de</strong> geeft e<strong>en</strong>goe<strong>de</strong> fit met <strong>de</strong> data we<strong>er</strong>. De chikwadraatwaar<strong>de</strong> is ech<strong>te</strong>r s<strong>te</strong>rk afhankelijkvan <strong>de</strong> s<strong>te</strong>ekproef<strong>om</strong>vang. Bij gro<strong>te</strong> s<strong>te</strong>ekproev<strong>en</strong> wordt <strong>de</strong> chikwadraatwaar<strong>de</strong>al snel significant. Daar<strong>om</strong> w<strong>er</strong>d <strong>er</strong> ook gekek<strong>en</strong> naar <strong>de</strong> zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> increm<strong>en</strong><strong>te</strong>lefit indices (die mind<strong>er</strong> afhankelijk <strong>zijn</strong> van <strong>de</strong> s<strong>te</strong>ekproefgroot<strong>te</strong>;B<strong>en</strong>tl<strong>er</strong> & Chou, 1987), waarond<strong>er</strong> <strong>de</strong> ‘non-normed-fit-in<strong>de</strong>x’ (NNFI; e<strong>en</strong>waar<strong>de</strong> van .90 of hog<strong>er</strong> geeft goe<strong>de</strong> fit van het mo<strong>de</strong>l we<strong>er</strong>), <strong>de</strong> ‘goodness-offit-in<strong>de</strong>x’(GFI; e<strong>en</strong> waar<strong>de</strong> van .90 of hog<strong>er</strong> geeft goe<strong>de</strong> fit van het mo<strong>de</strong>l we<strong>er</strong>)<strong>en</strong> <strong>de</strong> ‘root mean square <strong>er</strong>ror of approximation’ (RMSEA; e<strong>en</strong> waar<strong>de</strong> van .05of lag<strong>er</strong> geeft goe<strong>de</strong> fit van het mo<strong>de</strong>l we<strong>er</strong>).3 Resultat<strong>en</strong>3.1 V<strong>er</strong>gelijking van <strong>de</strong> gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> scores van oud<strong>er</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> jong<strong>er</strong><strong>en</strong>Tabel 4 pres<strong>en</strong><strong>te</strong><strong>er</strong>t <strong>de</strong> gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> scores van oud<strong>er</strong>e <strong>en</strong> jong<strong>er</strong>e w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>sop <strong>de</strong> ond<strong>er</strong>zoeksvariabel<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> multivaria<strong>te</strong> covariantie-analyse (MANCO-VA) met leeftijd als factor <strong>en</strong> sekse, opleiding als covariat<strong>en</strong> laat zi<strong>en</strong> dat <strong>de</strong>gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> scores van <strong>de</strong> leeftijdsgroep<strong>en</strong> niet significant van elkaar v<strong>er</strong>schil-Gedrag & Organisatie 2005–18, nr. 6 317
Leeftijd, w<strong>er</strong>k <strong>en</strong> <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>l<strong>en</strong>, F(14, 2504) = 1.41, ns. Alle<strong>en</strong> <strong>de</strong> groep jong<strong>er</strong>e w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s <strong>er</strong>var<strong>en</strong> me<strong>er</strong>sturingsmogelijkhed<strong>en</strong> op tijdstip 1 in v<strong>er</strong>gelijking tot <strong>de</strong> w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s vanmid<strong>de</strong>lbare leeftijd. Dit v<strong>er</strong>schil v<strong>er</strong>dwijnt ech<strong>te</strong>r ov<strong>er</strong> <strong>de</strong> tijd.Tabel 4V<strong>er</strong>gelijking van <strong>de</strong> gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> scores van jong<strong>er</strong>, mid<strong>de</strong>lbare <strong>en</strong> oud<strong>er</strong>e w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>sop <strong>de</strong> ond<strong>er</strong>zoeksvariabel<strong>en</strong> (standaardafwijking<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> haakjes)Jong Mid<strong>de</strong>lbaar OudVariabel<strong>en</strong> M (SD) M (SD) M (SD)T1 Taakeis<strong>en</strong> 2.59 (.45) 2.60 (.46) 2.60 (.47)T1 Sturingsmogelijkhed<strong>en</strong>* 2.76 (.48) 2.87 (.50) 2.83 (.53)T2 Taakeis<strong>en</strong> 2.62 (.48) 2.66 (.47) 2.70 (.52)T2 Sturingsmogelijkhed<strong>en</strong> 2.85 (.47) 2.91 (.46) 2.83 (.51)T3 Taakeis<strong>en</strong> 2.58 (.47) 2.61 (.47) 2.61 (.43)T3 Sturingsmogelijkhed<strong>en</strong> 2.84 (.48) 2.88 (.48) 2.82 (.57)T3 Motivatie <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong> 2.13 (.51) 2.18 (.53) 2.07 (.61)NB.- Multivaria<strong>te</strong> F(14, 2504) = 1.41, ns (gecorrige<strong>er</strong>d voor invloed covariat<strong>en</strong> geslacht <strong>en</strong> opleiding)- Univaria<strong>te</strong> F:T1 Taakeis<strong>en</strong> F(2, 1257)=.22*T1 Sturingsmogelijkhed<strong>en</strong> F(2, 1257)= 5.40 (p < .01)T2 Taakeis<strong>en</strong> F(2, 1257)= 1.05T2 Sturingsmogelijkhed<strong>en</strong> F(2, 1257)= 1.19T3 Taakeis<strong>en</strong> F(2, 1257)= .61T3 Sturingsmogelijkhed<strong>en</strong> F(2, 1257)= .13T3 Motivatie <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong> F(2, 1257)= .663.2 V<strong>er</strong>klar<strong>en</strong><strong>de</strong> statistische analysesVoor alle groep<strong>en</strong>: longitudinale effect<strong>en</strong> van w<strong>er</strong>k op la<strong>te</strong>re <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong>l<strong>er</strong><strong>en</strong>? Voordat <strong>de</strong> g<strong>er</strong>appor<strong>te</strong><strong>er</strong><strong>de</strong> s<strong>te</strong>rk<strong>te</strong> van <strong>de</strong> relaties ond<strong>er</strong>zocht kan word<strong>en</strong>(vraag 1), moet<strong>en</strong> wij e<strong>er</strong>st nagaan of het ond<strong>er</strong>zoeksmo<strong>de</strong>l (zie figuur 1) vooralle leeftijdsgroep<strong>en</strong> goed bij <strong>de</strong> gegev<strong>en</strong>s past (Byrne, 1998). Tabel 5 <strong>en</strong> mo<strong>de</strong>l 1(M 1) pres<strong>en</strong><strong>te</strong>r<strong>en</strong> <strong>de</strong> resultat<strong>en</strong> van <strong>de</strong>ze toets voor alle groep<strong>en</strong> w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s.Uit tabel 5 wordt dui<strong>de</strong>lijk dat het baseline mo<strong>de</strong>l (M 0;figuur 1) voor alle leeftijdsgroep<strong>en</strong>goed bij <strong>de</strong> data past. De chikwadraatwaar<strong>de</strong>s <strong>en</strong> <strong>de</strong> increm<strong>en</strong><strong>te</strong>lefit indices gev<strong>en</strong> e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> tot uits<strong>te</strong>k<strong>en</strong><strong>de</strong> fit we<strong>er</strong> (NNFI, GFI in alle gevall<strong>en</strong>> .90, RMSEA < .05). We kunn<strong>en</strong> dus conclud<strong>er</strong><strong>en</strong> dat figuur 1 voor alleleeftijdsgroep<strong>en</strong> e<strong>en</strong> goe<strong>de</strong> fit oplev<strong>er</strong>t. Wij wet<strong>en</strong> ech<strong>te</strong>r nog niet of <strong>de</strong> gevond<strong>en</strong>effect<strong>en</strong> van <strong>de</strong> w<strong>er</strong>kk<strong>en</strong>m<strong>er</strong>k<strong>en</strong> op la<strong>te</strong>re <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong> id<strong>en</strong>tiek<strong>zijn</strong> voor <strong>de</strong> leeftijdsgroep<strong>en</strong>.Tabel 5 pres<strong>en</strong><strong>te</strong><strong>er</strong>t daar<strong>om</strong> <strong>de</strong> resultat<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong><strong>de</strong> multi-groepanalyse.We ond<strong>er</strong>zocht<strong>en</strong> of <strong>de</strong> effect<strong>en</strong> van <strong>de</strong> tijdstip 1, 2-w<strong>er</strong>kk<strong>en</strong>m<strong>er</strong>k<strong>en</strong>(pad<strong>en</strong> A <strong>en</strong> B in figuur 1) <strong>en</strong> <strong>de</strong> effect<strong>en</strong> van <strong>de</strong> covariat<strong>en</strong> voor alle leeftijdsgroep<strong>en</strong>invariant ges<strong>te</strong>ld kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> (Mo<strong>de</strong>l 2; M 2). Dit mo<strong>de</strong>l w<strong>er</strong>d (viae<strong>en</strong> chikwadraatwaar<strong>de</strong>v<strong>er</strong>schiltoets; Byrne, 1998) v<strong>er</strong>gelek<strong>en</strong> met mo<strong>de</strong>l 1(M 2) waarin <strong>de</strong> effect<strong>en</strong> vrij geschat (<strong>en</strong> dus niet invariant ges<strong>te</strong>ld) w<strong>er</strong>d<strong>en</strong> vooralle leeftijdsgroep<strong>en</strong>. Via <strong>de</strong> chikwadraatv<strong>er</strong>schiltoets kon nagegaan word<strong>en</strong> ofmo<strong>de</strong>l 1 be<strong>te</strong>r bij <strong>de</strong> data past in v<strong>er</strong>gelijking tot mo<strong>de</strong>l 2. Uit tabel 5 wordtdui<strong>de</strong>lijk dat <strong>de</strong> toets niet significant is <strong>en</strong> mo<strong>de</strong>l 2 (M 2) het best bij <strong>de</strong> datapast, X 2 (69) = 80.06, p > .05. De s<strong>te</strong>rk<strong>te</strong> van <strong>de</strong> relaties tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> psychosocialew<strong>er</strong>kk<strong>en</strong>m<strong>er</strong>k<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong> is dus gelijk voor alle groep<strong>en</strong>w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s.318 Gedrag & Organisatie 2005–18, nr. 6
Leeftijd, w<strong>er</strong>k <strong>en</strong> <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>Tabel 5Fit indices <strong>en</strong> chi 2 v<strong>er</strong>schil-toets<strong>en</strong> van div<strong>er</strong>se g<strong>en</strong>es<strong>te</strong> mo<strong>de</strong>ll<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> multigroepanalyseM 1M 2Mo<strong>de</strong>l X 2 df NNFI GFI RMSEA V<strong>er</strong>gelijking ∆X 2 ∆dfM a 0, effect<strong>en</strong> vooralle leeftijdsgroep<strong>en</strong>apart geschat 35.60* 21 .98 .99 .04M 0, effect<strong>en</strong> vooralle leeftijdsgroep<strong>en</strong>invariant80.06 69 .99 .99 .02 M 1vs. M 244.46 48NB.:* = p < .05.a = Fit indices Baseline mo<strong>de</strong>l (M 0 ) p<strong>er</strong> leeftijdsgroep:1 Jong<strong>er</strong>e w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s (< 35 jaar)X 2 df NNFI GFI RMSEA.11.01 7 .99 1.0 .0302 <strong>W<strong>er</strong>k</strong>nem<strong>er</strong>s van mid<strong>de</strong>lbare leeftijd (35-50 jaar)X 2 df NNFI GFI RMSEA20.14* 7 .96 .99 .06* = p < .01.3 Oud<strong>er</strong>e w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s (> 35 jaar)X 2 df NNFI GFI RMSEA4.45 7 1.09 .98 .00In ov<strong>er</strong>e<strong>en</strong>s<strong>te</strong>mming met hypothese 1 blijkt uit tabel 6 dat T2 taakeis<strong>en</strong> vooralle groep<strong>en</strong> positief g<strong>er</strong>ela<strong>te</strong><strong>er</strong>d is aan T3 <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong> (hypothese 1wordt dus ond<strong>er</strong>s<strong>te</strong>und). Er w<strong>er</strong>d<strong>en</strong> ech<strong>te</strong>r ge<strong>en</strong> significan<strong>te</strong> effect<strong>en</strong> van T1taakeis<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong>. Tabel 6 geeft bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> we<strong>er</strong> dat <strong>de</strong> effect<strong>en</strong> van T1, T2sturingsmogelijkhed<strong>en</strong> voor alle groep<strong>en</strong> positief g<strong>er</strong>ela<strong>te</strong><strong>er</strong>d is aan T3 <strong>motivatie</strong><strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong> (hypothese 2 ond<strong>er</strong>s<strong>te</strong>und).Onze analyses gav<strong>en</strong> we<strong>er</strong> dat <strong>de</strong> s<strong>te</strong>rk<strong>te</strong> van <strong>de</strong> g<strong>er</strong>appor<strong>te</strong><strong>er</strong><strong>de</strong> effect<strong>en</strong> nietv<strong>er</strong>schil<strong>de</strong> voor <strong>de</strong> drie leeftijdsgroep<strong>en</strong>. Dit resultaat implice<strong>er</strong>t dat hypothese3 (<strong>de</strong> effect<strong>en</strong> van taakeis<strong>en</strong> <strong>zijn</strong> s<strong>te</strong>rk<strong>er</strong> voor jong<strong>er</strong>e groep<strong>en</strong> w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s)Tabel 6Gestandaardise<strong>er</strong><strong>de</strong> longitudinale effect<strong>en</strong> van Tijdstip 1 <strong>en</strong> 2 w<strong>er</strong>kk<strong>en</strong>m<strong>er</strong>k<strong>en</strong> opTijdstip 3 <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>Effect<strong>en</strong> T1 w<strong>er</strong>k →T3 Motivatie <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>Effect<strong>en</strong> T2 w<strong>er</strong>k →T3 <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>Taakeis<strong>en</strong> (β= .00) Taakeis<strong>en</strong> (β= .13)Sturingsmogelijkhed<strong>en</strong> (β= .22) Sturingsmogelijkhed<strong>en</strong> (β= .26)Gedrag & Organisatie 2005–18, nr. 6 319
Leeftijd, w<strong>er</strong>k <strong>en</strong> <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong><strong>en</strong> hypothese 4 (<strong>de</strong> effect<strong>en</strong> van sturingsmogelijkhed<strong>en</strong> <strong>zijn</strong> s<strong>te</strong>rk<strong>er</strong> voor oud<strong>er</strong>egroep w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s) niet bevestigd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> (hypothes<strong>en</strong> 3 <strong>en</strong> 4 v<strong>er</strong>worp<strong>en</strong>).4 DiscussieDeze studie betreft <strong>de</strong> e<strong>er</strong>s<strong>te</strong> longitudinale vrag<strong>en</strong>lijststudie naar <strong>de</strong> vraag ofoud<strong>er</strong>e <strong>en</strong> jong<strong>er</strong>e groep<strong>en</strong> w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s v<strong>er</strong>schill<strong>en</strong> in <strong>de</strong> s<strong>te</strong>rk<strong>te</strong> van <strong>de</strong> relatiestuss<strong>en</strong> psychosociale w<strong>er</strong>kk<strong>en</strong>m<strong>er</strong>k<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>. All<strong>er</strong>e<strong>er</strong>stliet<strong>en</strong> onze resultat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> dat <strong>de</strong> oud<strong>er</strong>e w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s niet v<strong>er</strong>schild<strong>en</strong>van hun jong<strong>er</strong>e collega’s wat betreft <strong>de</strong> ma<strong>te</strong> waarin zij gemotive<strong>er</strong>d war<strong>en</strong><strong>om</strong> nieuwe vaardighed<strong>en</strong> aan <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>. Deze resultat<strong>en</strong> ond<strong>er</strong>s<strong>te</strong>un<strong>en</strong> e<strong>er</strong>d<strong>er</strong>estudies die we<strong>er</strong>gev<strong>en</strong> dat het i<strong>de</strong>e van <strong>de</strong> ‘inactieve oud<strong>er</strong>e w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>’ veelalgebase<strong>er</strong>d is op mythes of s<strong>te</strong>reotype i<strong>de</strong>eën (Nauta et al., 2004).Onze v<strong>er</strong>klar<strong>en</strong><strong>de</strong> analyses gav<strong>en</strong> v<strong>er</strong>d<strong>er</strong> we<strong>er</strong> dat <strong>de</strong> groep<strong>en</strong> <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> longitudinaleeffect<strong>en</strong> van <strong>de</strong> w<strong>er</strong>kk<strong>en</strong>m<strong>er</strong>k<strong>en</strong> op <strong>de</strong> la<strong>te</strong>re <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>we<strong>er</strong>gav<strong>en</strong>. In ov<strong>er</strong>e<strong>en</strong>s<strong>te</strong>mming met <strong>de</strong> actiefl<strong>er</strong><strong>en</strong>hypothese van hetDemand-Control-mo<strong>de</strong>l (Karasek & Theorell, 1990), w<strong>er</strong>d<strong>en</strong> positieve effect<strong>en</strong>van taakeis<strong>en</strong> <strong>en</strong> sturingsmogelijkhed<strong>en</strong> op la<strong>te</strong>re <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>waarg<strong>en</strong><strong>om</strong><strong>en</strong> (hypothes<strong>en</strong> 1 <strong>en</strong> 2 bevestigd). Het ontw<strong>er</strong>p<strong>en</strong> van uitdag<strong>en</strong><strong>de</strong>w<strong>er</strong>k<strong>om</strong>geving<strong>en</strong> blijkt dus voor alle leeftijdsgroep<strong>en</strong> ev<strong>en</strong> belangrijk in hetontwikkel<strong>en</strong> van <strong>de</strong> <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>. Oud<strong>er</strong>e w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s blijk<strong>en</strong>, ev<strong>en</strong>ze<strong>er</strong>als hun jong<strong>er</strong>e collega’s, <strong>te</strong> kunn<strong>en</strong> profi<strong>te</strong>r<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> w<strong>er</strong>k<strong>om</strong>gevingmet in<strong>te</strong>ressan<strong>te</strong> taakeis<strong>en</strong> <strong>en</strong> word<strong>en</strong> met name gemotive<strong>er</strong>d <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>door <strong>de</strong> aanwezigheid van sturingsmogelijkhed<strong>en</strong>.In <strong>te</strong>g<strong>en</strong>s<strong>te</strong>lling tot onze hypothes<strong>en</strong> 3 <strong>en</strong> 4, blek<strong>en</strong> <strong>de</strong> leeftijdsgroep<strong>en</strong> ge<strong>en</strong>v<strong>er</strong>schill<strong>en</strong> we<strong>er</strong> <strong>te</strong> gev<strong>en</strong> in <strong>de</strong> s<strong>te</strong>rk<strong>te</strong> van <strong>de</strong> longitudinale effect<strong>en</strong> van w<strong>er</strong>kop <strong>de</strong> <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>. Op basis van e<strong>er</strong>d<strong>er</strong> ond<strong>er</strong>zoek w<strong>er</strong>d aang<strong>en</strong><strong>om</strong><strong>en</strong>dat <strong>de</strong> oud<strong>er</strong>e w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s be<strong>te</strong>r zoud<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> profi<strong>te</strong>r<strong>en</strong> van <strong>de</strong> sturingsmogelijkhed<strong>en</strong>in v<strong>er</strong>gelijking tot hun jong<strong>er</strong>e collega’s, <strong>te</strong>rwijl zij mind<strong>er</strong>s<strong>te</strong>rke effect<strong>en</strong> van <strong>de</strong> taakeis<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> rappor<strong>te</strong>r<strong>en</strong>. Deze effect<strong>en</strong>w<strong>er</strong>d<strong>en</strong> dus niet <strong>te</strong>ruggevond<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> mogelijke v<strong>er</strong>klaring hi<strong>er</strong>voor is datwij e<strong>en</strong> selectieve groep oud<strong>er</strong>e w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s (N = 50) hebb<strong>en</strong> ond<strong>er</strong>zocht. Hetis ze<strong>er</strong> goed mogelijk dat onze s<strong>te</strong>ekproef (wellicht als gevolg van ‘ov<strong>er</strong>leving’<strong>en</strong> selectieve uitval) bestaat uit relatief fit<strong>te</strong> oud<strong>er</strong>e w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s (het ‘healthyold<strong>er</strong> work<strong>er</strong> effect’; Smuld<strong>er</strong>s, 2005; S<strong>te</strong>rns & Miklos, 1995), zodat we in <strong>de</strong>populatie bestaan<strong>de</strong> v<strong>er</strong>schill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> oud<strong>er</strong>e <strong>en</strong> jong<strong>er</strong>e w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s nietme<strong>er</strong> kunn<strong>en</strong> opspor<strong>en</strong>. Wij moet<strong>en</strong> dan ook voorzichtig <strong>zijn</strong> met het g<strong>en</strong><strong>er</strong>alis<strong>er</strong><strong>en</strong>van <strong>de</strong> gevond<strong>en</strong> effect<strong>en</strong> voor groep<strong>en</strong> oud<strong>er</strong>e w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s in het algeme<strong>en</strong>.E<strong>en</strong> and<strong>er</strong>e v<strong>er</strong>klaring die sam<strong>en</strong>hangt met het vorige punt is dat het effectvan leeftijd <strong>te</strong> dank<strong>en</strong> kan <strong>zijn</strong> aan e<strong>en</strong> veelheid van ond<strong>er</strong>ligg<strong>en</strong><strong>de</strong> process<strong>en</strong>,die – <strong>om</strong>dat leeftijd e<strong>en</strong> aspecifiek begrip is – niet van elkaar ond<strong>er</strong>scheid<strong>en</strong>kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. ‘Leeftijd’ is e<strong>en</strong> contain<strong>er</strong>begrip dat div<strong>er</strong>se concept<strong>en</strong> kanrepres<strong>en</strong><strong>te</strong>r<strong>en</strong> (Brugman & Heymans, 1994; Kanf<strong>er</strong> & Ack<strong>er</strong>man, 2004).‘Hog<strong>er</strong>e leeftijd’ kan bijvoorbeeld e<strong>en</strong> proxy <strong>zijn</strong> voor ‘v<strong>er</strong>mind<strong>er</strong><strong>de</strong> belastbaarheid’of ‘gro<strong>te</strong>re <strong>er</strong>varing’; maar leeftijd kan ook ref<strong>er</strong><strong>er</strong><strong>en</strong> aan bijvoorbeeldlev<strong>en</strong>sfase <strong>en</strong> <strong>de</strong> daarbijbehor<strong>en</strong><strong>de</strong> norm<strong>en</strong> <strong>en</strong> waard<strong>en</strong>, het al dan niet drag<strong>en</strong>van <strong>de</strong> zorg voor jonge kind<strong>er</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong>zovoort. Onze groep oud<strong>er</strong>e w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>skan bijvoorbeeld e<strong>en</strong> relatief hog<strong>er</strong>e belastbaarheid of <strong>en</strong><strong>er</strong>gi<strong>en</strong>iveau hebb<strong>en</strong> inv<strong>er</strong>gelijking tot <strong>de</strong> gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> oud<strong>er</strong>e w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong> in Ned<strong>er</strong>land <strong>en</strong> hi<strong>er</strong>doorme<strong>er</strong> positieve effect<strong>en</strong> van taakeis<strong>en</strong> rappor<strong>te</strong>r<strong>en</strong>. Het kan ech<strong>te</strong>r ook <strong>zijn</strong> dat320 Gedrag & Organisatie 2005–18, nr. 6
Leeftijd, w<strong>er</strong>k <strong>en</strong> <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>onze groep oud<strong>er</strong><strong>en</strong> relatief lag<strong>er</strong>e gekristallise<strong>er</strong><strong>de</strong> in<strong>te</strong>llectuele v<strong>er</strong>mog<strong>en</strong>sheeft <strong>en</strong> zodo<strong>en</strong><strong>de</strong> niet goed kan profi<strong>te</strong>r<strong>en</strong> van <strong>de</strong> gebod<strong>en</strong> sturingsmogelijkhed<strong>en</strong>.E<strong>er</strong>d<strong>er</strong>e reviews hebb<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> dat leeftijdg<strong>er</strong>ela<strong>te</strong><strong>er</strong><strong>de</strong>process<strong>en</strong> direc<strong>te</strong> <strong>en</strong> indirec<strong>te</strong> effect<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> op w<strong>er</strong>kuitk<strong>om</strong>st<strong>en</strong> (cf.Kanf<strong>er</strong> & Ack<strong>er</strong>man, 2004).Bep<strong>er</strong>king<strong>en</strong> van dit ond<strong>er</strong>zoek. Deze studie k<strong>en</strong>t <strong>en</strong>kele belangrijke <strong>te</strong>kortk<strong>om</strong>ing<strong>en</strong>.T<strong>en</strong> e<strong>er</strong>s<strong>te</strong>, <strong>om</strong>dat we uitsluit<strong>en</strong>d gebruikmak<strong>en</strong> van vrag<strong>en</strong>lijst<strong>en</strong>kunn<strong>en</strong> we metho<strong>de</strong>variantie <strong>en</strong> het risico op triviale correlaties niet uitsluit<strong>en</strong>(Podsakoff, MacK<strong>en</strong>zie, Lee, & Podsakoff, 2003). Aangezi<strong>en</strong> <strong>er</strong> betrouwbaremeetinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gebruikt <strong>zijn</strong> <strong>en</strong> exploratieve factoranalyses ge<strong>en</strong> indicatievoor inhou<strong>de</strong>lijke ov<strong>er</strong>lap we<strong>er</strong>gav<strong>en</strong>, d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> we dat <strong>de</strong>ze metho<strong>de</strong>effect<strong>en</strong>bep<strong>er</strong>kt <strong>zijn</strong>. Desalniet<strong>te</strong>min is het raadzaam <strong>om</strong> in toek<strong>om</strong>stigond<strong>er</strong>zoek zowel objectieve als subjectieve method<strong>en</strong> van datav<strong>er</strong>zamelingtoe <strong>te</strong> pass<strong>en</strong>. Door bijvoorbeeld vrag<strong>en</strong>lijstgegev<strong>en</strong>s <strong>te</strong> c<strong>om</strong>bin<strong>er</strong><strong>en</strong> me<strong>te</strong>xp<strong>er</strong>tbeoor<strong>de</strong>ling<strong>en</strong> van <strong>de</strong> psychosociale w<strong>er</strong>k<strong>om</strong>geving, kan be<strong>te</strong>r vastges<strong>te</strong>ldword<strong>en</strong> of w<strong>er</strong>k<strong>om</strong>geving<strong>en</strong> met w<strong>er</strong>kdruk <strong>en</strong> regelmogelijkhed<strong>en</strong> daadw<strong>er</strong>kelijktot me<strong>er</strong> le<strong>er</strong>uitk<strong>om</strong>st<strong>en</strong> leid<strong>en</strong>.E<strong>en</strong> and<strong>er</strong>e bep<strong>er</strong>king die met het vorig punt sam<strong>en</strong>hangt is dat <strong>de</strong>ze studiegebase<strong>er</strong>d is op e<strong>en</strong> inc<strong>om</strong>pleet longitudinaal panel <strong>de</strong>sign (cf. De <strong>Lange</strong>,K<strong>om</strong>pi<strong>er</strong>, De Jonge, Taris, & Houtman, 2001). De uitk<strong>om</strong>stmaat <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong><strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong> is slechts één ke<strong>er</strong> gemet<strong>en</strong>. Het na<strong>de</strong>el hi<strong>er</strong>van is dat <strong>de</strong> sam<strong>en</strong>hangniet in causale <strong>te</strong>rm<strong>en</strong> geduid kan word<strong>en</strong>; aangezi<strong>en</strong> wij niet in staat war<strong>en</strong><strong>de</strong> autocorrelaties (correlaties tuss<strong>en</strong> <strong>de</strong> T1-, T2- <strong>en</strong> T3-meting<strong>en</strong> van <strong>motivatie</strong><strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>) <strong>en</strong> mogelijke <strong>te</strong>g<strong>en</strong>ges<strong>te</strong>l<strong>de</strong> longitudinale effect<strong>en</strong> van <strong>de</strong><strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong> nad<strong>er</strong> op la<strong>te</strong>r gemet<strong>en</strong> w<strong>er</strong>kk<strong>en</strong>m<strong>er</strong>k<strong>en</strong> <strong>te</strong> ond<strong>er</strong>zoek<strong>en</strong>.Life-span <strong>de</strong>velopm<strong>en</strong>t theory v<strong>er</strong>ond<strong>er</strong>s<strong>te</strong>lt bijvoorbeeld dat w<strong>er</strong>k<strong>en</strong>d<strong>en</strong>actief vormgev<strong>en</strong> aan hun w<strong>er</strong>k<strong>om</strong>geving (bijvoorbeeld Feij, Whi<strong>te</strong>ly, Peiró &Taris, 1995; L<strong>er</strong>n<strong>er</strong>, 1984), <strong>te</strong>rwijl Karasek <strong>en</strong> Theorell (1990) <strong>en</strong> Taris <strong>en</strong>K<strong>om</strong>pi<strong>er</strong> (2004) s<strong>te</strong>ll<strong>en</strong> dat le<strong>er</strong>gedrag <strong>er</strong>toe kan leid<strong>en</strong> dat w<strong>er</strong>k<strong>en</strong>d<strong>en</strong> hunw<strong>er</strong>k and<strong>er</strong>s gaan belev<strong>en</strong>. Deze au<strong>te</strong>urs v<strong>er</strong>ond<strong>er</strong>s<strong>te</strong>ll<strong>en</strong> dat het beschikk<strong>en</strong>ov<strong>er</strong> nieuwe vaardighed<strong>en</strong> <strong>er</strong>toe leidt dat m<strong>en</strong> <strong>de</strong> taak be<strong>te</strong>r aankan, zodatm<strong>en</strong> me<strong>er</strong> zelfv<strong>er</strong>trouw<strong>en</strong> (efficacy) <strong>en</strong> mind<strong>er</strong> stress <strong>er</strong>vaart; het lijkt aannemelijkdat e<strong>en</strong> d<strong>er</strong>gelijke ontwikkeling zich zal v<strong>er</strong>tal<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> and<strong>er</strong>e p<strong>er</strong>ceptievan <strong>de</strong> taakeis<strong>en</strong> (v<strong>er</strong>gelijk ook Lazarus & Folkman, 1984). Wat e<strong>er</strong>stwellicht moeilijk <strong>en</strong> belast<strong>en</strong>d was, zal imm<strong>er</strong>s als gevolg van le<strong>er</strong><strong>er</strong>varing<strong>en</strong>na v<strong>er</strong>loop van tijd gemakkelijk<strong>er</strong> word<strong>en</strong>. Het is in<strong>te</strong>ressant <strong>om</strong> <strong>de</strong>ze mogelijke<strong>te</strong>g<strong>en</strong>ges<strong>te</strong>l<strong>de</strong> effect<strong>en</strong> van le<strong>er</strong>gedrag nad<strong>er</strong> <strong>te</strong> ond<strong>er</strong>zoek<strong>en</strong> in toek<strong>om</strong>stigond<strong>er</strong>zoek (De <strong>Lange</strong>, Taris, K<strong>om</strong>pi<strong>er</strong>, Houtman, & Bong<strong>er</strong>s, 2004, 2005).Praktische aanbeveling<strong>en</strong>Ondanks <strong>de</strong>ze <strong>te</strong>kortk<strong>om</strong>ing<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> wij op basis van <strong>de</strong> resultat<strong>en</strong> tochpraktische aanbeveling<strong>en</strong> formul<strong>er</strong><strong>en</strong>. Consist<strong>en</strong>t met <strong>de</strong> i<strong>de</strong>eën van Karasek<strong>en</strong> Theorell (1990) blijkt e<strong>en</strong> stimul<strong>er</strong><strong>en</strong><strong>de</strong> w<strong>er</strong>k<strong>om</strong>geving met aanzi<strong>en</strong>lijke(maar niet té hoge) taakeis<strong>en</strong> <strong>en</strong> veel regelmogelijkhed<strong>en</strong> w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s <strong>te</strong> stimul<strong>er</strong><strong>en</strong><strong>om</strong> zichzelf <strong>te</strong> ontwikkel<strong>en</strong> (in <strong>te</strong>rm<strong>en</strong> van het l<strong>er</strong><strong>en</strong> van nieuwevaardighed<strong>en</strong> <strong>en</strong> het aangaan van nieuwe uitdaging<strong>en</strong>). Deze resultat<strong>en</strong> <strong>zijn</strong> inov<strong>er</strong>e<strong>en</strong>s<strong>te</strong>mming met e<strong>er</strong>d<strong>er</strong> ond<strong>er</strong>zoek die positieve resultat<strong>en</strong> we<strong>er</strong>gev<strong>en</strong>voor het aanbied<strong>en</strong> van nieuwe doels<strong>te</strong>lling<strong>en</strong> aan oud<strong>er</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> negatieve resultat<strong>en</strong>door zog<strong>en</strong>aam<strong>de</strong> <strong>de</strong>motie voor oud<strong>er</strong><strong>en</strong> (Jost<strong>en</strong> & Schalk, 2005). Opbasis van <strong>de</strong>ze bevinding<strong>en</strong> ligt het voor <strong>de</strong> hand <strong>om</strong> organisaties aan <strong>te</strong> bevel<strong>en</strong>dat zij <strong>er</strong>voor moet<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong> dat hun w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s zichzelf kunn<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong>in hun w<strong>er</strong>k; dat be<strong>te</strong>k<strong>en</strong>t dat <strong>er</strong> vanuit <strong>de</strong> organisatie aandachtGedrag & Organisatie 2005–18, nr. 6 321
Leeftijd, w<strong>er</strong>k <strong>en</strong> <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>moet <strong>zijn</strong> voor het v<strong>er</strong>be<strong>te</strong>r<strong>en</strong> van <strong>de</strong> arbeids<strong>om</strong>standighed<strong>en</strong> van álle w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s(v<strong>er</strong>grot<strong>en</strong> van auton<strong>om</strong>ie, voorkóm<strong>en</strong> van ond<strong>er</strong>- <strong>en</strong> ov<strong>er</strong>belasting ophet w<strong>er</strong>k). Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> blijkt uit <strong>de</strong>ze studie dat alle leeftijdsgroep<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>gemotive<strong>er</strong>d <strong>zijn</strong> <strong>om</strong> hun employability op peil <strong>te</strong> houd<strong>en</strong> door nieuwevaardighed<strong>en</strong> aan <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>. Dit resultaat implice<strong>er</strong>t dat w<strong>er</strong>kgev<strong>er</strong>s ev<strong>en</strong>veeltijd <strong>en</strong> geld moet<strong>en</strong> inves<strong>te</strong>r<strong>en</strong> in het creër<strong>en</strong> van le<strong>er</strong><strong>er</strong>varing<strong>en</strong> voor jong<strong>er</strong>e<strong>en</strong> oud<strong>er</strong>e leeftijdsgroep<strong>en</strong> (via bijvoorbeeld training<strong>en</strong> of opleiding<strong>en</strong>). Omhet succes van d<strong>er</strong>gelijke le<strong>er</strong><strong>er</strong>varing<strong>en</strong> <strong>te</strong> v<strong>er</strong>hog<strong>en</strong> is het ech<strong>te</strong>r wel nodigdat <strong>de</strong> aangebod<strong>en</strong> le<strong>er</strong>vorm<strong>en</strong> aansluit<strong>en</strong> bij <strong>de</strong> v<strong>er</strong>schill<strong>en</strong> in <strong>er</strong>varing <strong>en</strong>le<strong>er</strong>behoeft<strong>en</strong> van <strong>de</strong> div<strong>er</strong>se leeftijdsgroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat <strong>de</strong> nieuwe vaardighed<strong>en</strong>op kor<strong>te</strong> <strong>te</strong>rmijn toegepast kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in <strong>de</strong> dagelijkse w<strong>er</strong>kzaamhed<strong>en</strong>(Nauta et al., 2003; Schabracq, 2003; Warr, 2000).Wet<strong>en</strong>schappelijke implicatiesE<strong>en</strong> belangrijke wet<strong>en</strong>schappelijke implicatie van <strong>de</strong> gevond<strong>en</strong> resultat<strong>en</strong> isdat <strong>er</strong> me<strong>er</strong> longitudinaal (c<strong>om</strong>pleet panel) ond<strong>er</strong>zoek v<strong>er</strong>richt moet word<strong>en</strong>naar <strong>de</strong> effect<strong>en</strong> van leeftijd in <strong>de</strong> w<strong>er</strong>kcon<strong>te</strong>xt. V<strong>er</strong>volgond<strong>er</strong>zoek zou me<strong>er</strong>oud<strong>er</strong>e w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s moet<strong>en</strong> betrekk<strong>en</strong> <strong>en</strong> ond<strong>er</strong>zoek kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> naar v<strong>er</strong>gelijkbareof and<strong>er</strong>e relevan<strong>te</strong> psychosociale w<strong>er</strong>kk<strong>en</strong>m<strong>er</strong>k<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitk<strong>om</strong>stvariabel<strong>en</strong>.E<strong>en</strong> and<strong>er</strong>e wet<strong>en</strong>schappelijke implicatie is dat <strong>er</strong> me<strong>er</strong> aandacht bes<strong>te</strong>edmoet word<strong>en</strong> aan het ontwikkel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> theoretisch kad<strong>er</strong>. Zoals we hi<strong>er</strong>vooral aangav<strong>en</strong> kan ‘leeftijd’ staan voor e<strong>en</strong> veelheid aan factor<strong>en</strong>, die elk opv<strong>er</strong>schill<strong>en</strong><strong>de</strong> wijze effect kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> op <strong>de</strong> cri<strong>te</strong>riumvariabel<strong>en</strong>. Het lijktzinvol dat toek<strong>om</strong>stig ond<strong>er</strong>zoek naar leeftijd zich conc<strong>en</strong>tre<strong>er</strong>t op het v<strong>er</strong>w<strong>er</strong>v<strong>en</strong>van (theoretisch <strong>en</strong> empirisch) inzicht in <strong>de</strong>ze ond<strong>er</strong>ligg<strong>en</strong><strong>de</strong> process<strong>en</strong>.De ond<strong>er</strong>scheid<strong>en</strong> process<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> v<strong>er</strong>volg<strong>en</strong>s getoetst moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>,zodat dui<strong>de</strong>lijk wordt welke process<strong>en</strong> op welke mani<strong>er</strong> v<strong>er</strong>antwoor<strong>de</strong>lijk <strong>zijn</strong>voor v<strong>er</strong>band<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> leeftijd <strong>en</strong> <strong>de</strong> cri<strong>te</strong>riumvariabel<strong>en</strong>.We gelov<strong>en</strong> dat wealle<strong>en</strong> op <strong>de</strong>ze mani<strong>er</strong> be<strong>te</strong>r zull<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> begrijp<strong>en</strong> wat <strong>de</strong> rol <strong>en</strong> het belangvan leeftijd <strong>zijn</strong> in het arbeidsproces.Li<strong>te</strong>ratuurAlkja<strong>er</strong>, T., Pilegaard, M., Bakke, M. & J<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, B.R. (2005). Effect of aging on p<strong>er</strong>formance,muscle activation and p<strong>er</strong>ceived stress during m<strong>en</strong>tally <strong>de</strong>manding c<strong>om</strong>pu<strong>te</strong>rtasks. Scandinavian Journal of Work, Environm<strong>en</strong>t, and Health, 31, 152-159.Ariëns, G.A.M., Bong<strong>er</strong>s, P.M., Mie<strong>de</strong>ma, M.C., Van d<strong>er</strong> Wal, G., Bou<strong>te</strong>r, L.M. & VanMechel<strong>en</strong>, W. (2001). Are neck flexion, neck rotation, and sitting at work risk factorsfor neck pain? Results of a prospective cohort study in occupational setting. Journalof Occupational and Environm<strong>en</strong>tal Medicine, 58, 200-207.B<strong>en</strong>tl<strong>er</strong>, P.M. & Chou, C.P. (1987). Practical issues in structural equation mo<strong>de</strong>lling.Sociological Methods and Research, 16, 78-117.Brophy, J. (2004). Motivating stud<strong>en</strong>ts to learn. Mahwah: Lawr<strong>en</strong>ce Erlbaum Associa<strong>te</strong>s,publish<strong>er</strong>s.Brugman, G.M. & Heymans, P. G. (1994). Psycho/G<strong>er</strong>ontologie e<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>sloopb<strong>en</strong>ad<strong>er</strong>ing.Bussum: Dick Coutinho.Byrne, B.M. (1998). Structural equation mo<strong>de</strong>ling with lisrel, prelis, and simplis: Basicconcepts, applications and programming. Mahwah, NJ: Lawr<strong>en</strong>ce Erlbaum.Craik, F.I.M. & Jacoby, L.L. (1996). Aging and memory: implications for skilled p<strong>er</strong>formance.In W.A. Rog<strong>er</strong>s, A.D. Fisk, et al. (red.), Aging and skilled p<strong>er</strong>formance: advancesin theory and applications. Mahwah, NJ: Lawr<strong>en</strong>ce Erlbaum.Dorsett, J.G. (1994). Und<strong>er</strong>standing the relationship betwe<strong>en</strong> age and the updatingprocess: the creation of a mo<strong>de</strong>l. Ongepublice<strong>er</strong><strong>de</strong> doctoraaldiss<strong>er</strong>tatie, TheUniv<strong>er</strong>sity of Akron, Akron, Ohio.322 Gedrag & Organisatie 2005–18, nr. 6
Leeftijd, w<strong>er</strong>k <strong>en</strong> <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>Feij, J.A., Peiró, J.M., Whi<strong>te</strong>ly, W.T. & Taris, T.W. (1995). The <strong>de</strong>velopm<strong>en</strong>t of care<strong>er</strong><strong>en</strong>hancing stra<strong>te</strong>gies, and cont<strong>en</strong>t innovation: A longitudinal study of new work<strong>er</strong>s.Journal of Vocational Behavior, 46, 231-256.Furda, J. & Meijman, T. (1992). Druk <strong>en</strong> neiging, sturing of stress. In J.A.M. Winnubst& M.J. Schrabracq (red.), Handboek arbeid <strong>en</strong> gezondheid psychologie:Hoofdthema’s (pp. 127-144). Utrecht: Lemma.Grell<strong>er</strong>, M.M. & Stroh, L.K. (1995). Care<strong>er</strong>s in midlife and beyond: a fallow field in needof sust<strong>en</strong>ance. Journal of Vocational Behavior, 47, 232-247.Heijd<strong>en</strong>, B.I.J.M., van d<strong>er</strong> (1998). The measurem<strong>en</strong>t and <strong>de</strong>velopm<strong>en</strong>t of professionalexp<strong>er</strong>tise throughout the care<strong>er</strong>. A retrospective study among high<strong>er</strong> level Dutchprofessionals. PhD-thesis. Univ<strong>er</strong>sity of Tw<strong>en</strong><strong>te</strong>, Ensche<strong>de</strong>, the Neth<strong>er</strong>lands,Ensche<strong>de</strong>: Print-Partn<strong>er</strong>s Ipskamp.Hoog<strong>en</strong>doorn, W.E., Bong<strong>er</strong>s, P.M., De Vet, H.C.W., Douwes, M., Koes, B.W., Mie<strong>de</strong>ma,M.C., Ariëns, G.A.M. & Bou<strong>te</strong>r, L.M.(2000). Flexion and rotation of the trunk andlifting at work are risk factors for low back pain: results of a prospective cohort study.Spine, 25, 3087-3092.Houtman, I.L.D. (1995). Reliability and validity of the Dutch v<strong>er</strong>sion of the KarasekJob Cont<strong>en</strong>t Questionnaire. Pap<strong>er</strong> gepres<strong>en</strong><strong>te</strong><strong>er</strong>d op <strong>de</strong> NIOSH/APA Conf<strong>er</strong><strong>en</strong>ce onStress, Work and Health. Washington, DC.Jonge, J., <strong>de</strong>, Le Blanc, P. & Schaufeli, W. (2003). Psychosociale theorieën ov<strong>er</strong> w<strong>er</strong>kstress.In W. Schaufeli, A. Bakk<strong>er</strong>, & J. <strong>de</strong> Jonge (red.), De Psychologie van Arbeid <strong>en</strong>Gezondheid (pp. 41). Hout<strong>en</strong>: Bohn Stafleu Van Loghum.Jöreskog, K.G. & Sörb<strong>om</strong>, D. (1993). Lisrel-8 (us<strong>er</strong>’s manual). Chicago: Sci<strong>en</strong>tificSoftware.Jost<strong>en</strong>, E.J.C. & Schalk, R. (2005). Effect<strong>en</strong> van <strong>de</strong>motie op gezondheid <strong>en</strong> <strong>te</strong>vred<strong>en</strong>heidmet het w<strong>er</strong>k van oud<strong>er</strong>e w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s in <strong>de</strong> sector<strong>en</strong> zorg <strong>en</strong> wel<strong>zijn</strong>. Gedrag &Organisatie, 18, 21-31.Kanf<strong>er</strong>, R., Ack<strong>er</strong>man, P.L. (2004). Aging, adult <strong>de</strong>velopm<strong>en</strong>t, and work motivation.Aca<strong>de</strong>my of Managem<strong>en</strong>t Review, 29, 440-458.Karasek, R.A. (1985). Job Cont<strong>en</strong>t Instrum<strong>en</strong>t: Questionnaire and us<strong>er</strong>’s gui<strong>de</strong>. LosAngeles: Departm<strong>en</strong>t of Industrial and Sys<strong>te</strong>ms Engine<strong>er</strong>ing, Univ<strong>er</strong>sity of South<strong>er</strong>nCalifornia.Karasek, R., & Theorell, T. (1990). Healthy work: Stress, productivity, and the reconstructionof working life. New York: Basic Books.Katz, R. (1978). The influ<strong>en</strong>ce of job longevity on employee responses to task charac<strong>te</strong>ristics.Human Relations, 31, 703-725.<strong>Lange</strong>, A., <strong>de</strong>, K<strong>om</strong>pi<strong>er</strong>, M.A.J., Jonge, J., <strong>de</strong>, Taris, T.W. & Houtman, I.L.D. (2001).Hoogwaardig longitudinaal vrag<strong>en</strong>lijstond<strong>er</strong>zoek <strong>en</strong> het Demand-Control-(Support)mo<strong>de</strong>l. Gedrag & Organisatie, 14, 254-272.<strong>Lange</strong>, A.H., <strong>de</strong>, Taris, T.W., K<strong>om</strong>pi<strong>er</strong>, M.A.J., Houtman, I..L.D. & Bong<strong>er</strong>s, P.M. (2004).The relationships betwe<strong>en</strong> work charac<strong>te</strong>ristics and m<strong>en</strong>tal health: Examining normal,rev<strong>er</strong>sed and reciprocal relationships in a 4-wave study. Work and Stress, 18,149-166.<strong>Lange</strong>, A.H., <strong>de</strong>, Taris, T.W., K<strong>om</strong>pi<strong>er</strong>, M.A.J., Houtman, I.L.D. & Bong<strong>er</strong>s, P.M. (2005).Diff<strong>er</strong><strong>en</strong>t mechanisms to explain the rev<strong>er</strong>sed effects of m<strong>en</strong>tal health on work charac<strong>te</strong>ristics.Scandinavian Journal of Work, Environm<strong>en</strong>t and Health, 31, 3-14.Lazarus, R.S. & Folkman, S. (1984). Stress, coping and appraisal. New York: Spring<strong>er</strong>.L<strong>er</strong>n<strong>er</strong>, R.M. (1984). On the nature of human plasticity. New York: CambridgeUniv<strong>er</strong>sity Press.Meijman, T.F. & K<strong>om</strong>pi<strong>er</strong>, M.A.J. (1998). Bussy business: How urban bus driv<strong>er</strong>s copewith time pressure, pass<strong>en</strong>g<strong>er</strong>s and traffic safety. Journal of Occupational HealthPsychology, 3, 109-121.Mi<strong>er</strong>lo, H., van, Rut<strong>te</strong>, C.G., K<strong>om</strong>pi<strong>er</strong>, M.A.J. & Sein<strong>en</strong>, B. (2001). Auton<strong>om</strong>ous <strong>te</strong>amworkand psychological well-being. European Journal of Work and OrganizationalPsychology, 10, 291-301.Nauta, A., <strong>de</strong> Bruin, M.R., Crem<strong>er</strong>, R. (2004). De mythe doorbrok<strong>en</strong>. Gezondheid <strong>en</strong>inzetbaarheid oud<strong>er</strong>e w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s. Hoofddorp: TNO Arbeid.Oeij, P.R.A., Korv<strong>er</strong>, T. & Grün<strong>de</strong>mann, R.W.M. (2003). Arbeidsmarkt, scholing <strong>en</strong> aansluitingsproblematiek:algem<strong>en</strong>e tr<strong>en</strong>ds <strong>en</strong> consequ<strong>en</strong>ties voor oud<strong>er</strong>e w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s.Hoofddorp: TNO Arbeid.Gedrag & Organisatie 2005–18, nr. 6 323
Leeftijd, w<strong>er</strong>k <strong>en</strong> <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>Phillips, J.S., Barrett, G.V. & Rush, M.C. (1978). Job structure and age satisfaction.Aging and Work, 1, 109-119.Podsakoff, P.M., MacK<strong>en</strong>zie, S.B., J.Y. Lee & Podsakoff, N.P. (2003). C<strong>om</strong>mon methodbiases in behavioral research: A critical review of the li<strong>te</strong>rature and rec<strong>om</strong>m<strong>en</strong><strong>de</strong>dremedies. Journal of Applied Psychology, 88, 879-903.Schabracq, M. (2003). Oud<strong>er</strong><strong>en</strong>, arbeid <strong>en</strong> gezondheid. In W. Schaufeli, A. Bakk<strong>er</strong> &J. <strong>de</strong> Jonge (red.), De Psychologie van Arbeid <strong>en</strong> Gezondheid (pp. 363-374). Hout<strong>en</strong>:Bohn Stafleu Van Loghum.Schumack<strong>er</strong>, R.E. & L<strong>om</strong>ax, R.G. (1996). A beginn<strong>er</strong>’s gui<strong>de</strong> to structural equationmo<strong>de</strong>ling. Mahwah, NJ: Lawr<strong>en</strong>ce Erlbaum.Smuld<strong>er</strong>s, P.G.W. (2005). Jong<strong>er</strong>e <strong>en</strong> oud<strong>er</strong>e w<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s: hun w<strong>er</strong>k, w<strong>er</strong>ktijd<strong>en</strong>, ongevall<strong>en</strong><strong>en</strong> v<strong>er</strong>zuim. Deelresultat<strong>en</strong> Nationale Enquê<strong>te</strong> Arbeids<strong>om</strong>standighed<strong>en</strong>2003. Hoofddorp: TNO Arbeid.S<strong>te</strong>rns, H.L. & Miklos, S.M. (1995). The aging work<strong>er</strong> in a changing <strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>t: organizationaland individual issues. Journal of Vocational Behavior, 47, 248-268.Stroh, L.K. & Grell<strong>er</strong>, M.M. (1995). Introduction to the special issue on care<strong>er</strong>s fr<strong>om</strong>midlife. Journal of Vocational Behavior, 47, 229-231.Taris, T.W., K<strong>om</strong>pi<strong>er</strong>, M.A.J., <strong>de</strong> <strong>Lange</strong>, A.H., Schaufeli, W.B. & Schreurs, P.J.G. (2003).Bevord<strong>er</strong>t het w<strong>er</strong>k het l<strong>er</strong><strong>en</strong> van l<strong>er</strong>ar<strong>en</strong>? E<strong>en</strong> longitudinale toets van <strong>de</strong> actief l<strong>er</strong><strong>en</strong>hypothesein Karaseks Demand-Control mo<strong>de</strong>l. Gedrag & Organisatie, 16, 142-167.Taris, T.W. & K<strong>om</strong>pi<strong>er</strong>, M.A.J. (2004). Job charac<strong>te</strong>ristics and learning behavior. In P.L.P<strong>er</strong>rewé <strong>en</strong> D.C. Gans<strong>te</strong>r (red.), Research in Occupational Stress and Well-being:Exploring in<strong>te</strong>rp<strong>er</strong>sonal dynamics, Vol. 4. (pp. 127-166). Ams<strong>te</strong>rdam: JAI Press.Viss<strong>er</strong>, P., H<strong>en</strong>k<strong>en</strong>s, K. & Schipp<strong>er</strong>s, J. (2003). Beeldvorming <strong>en</strong> s<strong>te</strong>reotyp<strong>er</strong>ing van oud<strong>er</strong>ew<strong>er</strong>knem<strong>er</strong>s in organisaties. Gedrag & Organisatie, 16, 2-22.Vries, S., <strong>de</strong>, Grün<strong>de</strong>mann, R., Vuur<strong>en</strong>, T., van & Willems<strong>en</strong>, W. (2000). Employabilitybeleidin Ned<strong>er</strong>landse organisaties. Gedrag & Organisatie, 13, 291-303.Warr, P. (2000). Job p<strong>er</strong>formance and the ageing workforce. In N. Chmiel (red.),Introduction to Work and Organizational Psychology: A European P<strong>er</strong>spective(pp. 407-423). Oxford, Uk: Blackwell Publish<strong>er</strong>s.Warr, P., Butch<strong>er</strong>, V. & Rob<strong>er</strong>tson, I. (2004). Activity and psychological well-being inold<strong>er</strong> people. Aging & M<strong>en</strong>tal Health, 8, 172-183.Warr, P., Butch<strong>er</strong>, V., Rob<strong>er</strong>tson, I. & Callinan, M. (2004). Old<strong>er</strong> people’s well-being asa function of employm<strong>en</strong>t, retirem<strong>en</strong>t, <strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>tal charac<strong>te</strong>ristics and role pref<strong>er</strong><strong>en</strong>ce.British Journal of Psychology, 95, 297-324.Warr, P.B. & P<strong>en</strong>nington, J. (1993). Views about age discrimination and old<strong>er</strong> work<strong>er</strong>s.In Institu<strong>te</strong> of P<strong>er</strong>sonnel Managem<strong>en</strong>t (red.), Age and Employm<strong>en</strong>t: Policies,Attitu<strong>de</strong>s and Practices. London: Institu<strong>te</strong> of P<strong>er</strong>sonnel Managem<strong>en</strong>t.Weiss, H.M. (1990). Learning theory and industrial and organizational psychology. InM.D. Dunnet<strong>te</strong> & L.M. Hough (red.), Handbook of Industrial and OrganizationalPsychology, Vol. 1 (2<strong>de</strong> editie, pp. 171-221). Palo Alto: Consulting PsychologistsPress.324 Gedrag & Organisatie 2005–18, nr. 6
Leeftijd, w<strong>er</strong>k <strong>en</strong> <strong>motivatie</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> l<strong>er</strong><strong>en</strong>SummaryWork and motivation to learn: are th<strong>er</strong>e diff<strong>er</strong><strong>en</strong>ces betwe<strong>en</strong> young<strong>er</strong> andold<strong>er</strong> employees?<strong>Annet</strong> <strong>de</strong> <strong>Lange</strong>, Toon Taris, Paul Jans<strong>en</strong>, Michiel K<strong>om</strong>pi<strong>er</strong>, Ir<strong>en</strong>e Houtman,Pauli<strong>en</strong> Bong<strong>er</strong>s, Gedrag & Organisatie, Volume 18, Decemb<strong>er</strong> 2005, pp. 309-325.Few research<strong>er</strong>s have <strong>de</strong>vo<strong>te</strong>d att<strong>en</strong>tion to the role the working <strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>tplays in motivating diff<strong>er</strong><strong>en</strong>t age groups to learn new skills. This study examineslongitudinally wheth<strong>er</strong> the relationship betwe<strong>en</strong> psychosocial work charac<strong>te</strong>risticsand motivation for learning diff<strong>er</strong>s as a result of age. To <strong>te</strong>st thiswe used data fr<strong>om</strong> the longitudinal Study on Musculoskeletal disord<strong>er</strong>s,Abs<strong>en</strong><strong>te</strong>eism, Stress and Health (SMASH). Results w<strong>er</strong>e c<strong>om</strong>pared for old<strong>er</strong>(> 50; N = 50), young<strong>er</strong> (< 35; N = 603) and middle-aged employees (35-50; N= 609). The results of these multi-group analyses, using structural equationmo<strong>de</strong>lling, revealed no significant diff<strong>er</strong><strong>en</strong>ces betwe<strong>en</strong> the groups as regardsthe longitudinal effects job <strong>de</strong>mands and the ext<strong>en</strong>t to which an employeehas control ov<strong>er</strong> his job have in predicting the motivation for learning newbehaviour. The <strong>de</strong>sign of a chall<strong>en</strong>ging working <strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>t is of equalimportance to all the diff<strong>er</strong><strong>en</strong>t age groups in the <strong>de</strong>velopm<strong>en</strong>t of the motivationto learn.Key words: longitudinal research, age, old<strong>er</strong> employees, psychosocial workcharac<strong>te</strong>ristics, active-learning hypothesisGedrag & Organisatie 2005–18, nr. 6 325
Change language