Toets! 1 -Taxonomieën zijn hot en handig1 - Rianet Knevel

Toets! wordt uitgegeven door Bureau ICE,de nieuwe generatie toetsen en examensen complexe kennis. Op die manier ontstaat eenmatrix van leer- en denkhandelingen. Deze matrixstaat weergegeven in het uitgebreide stuk overBloom op pagina 3. Bloom redeneert verder dat eenleerder niet per se van ‘laag’ naar ‘hoog’ leert en dateen docent dus ook niet per se in deze volgordemateriaal hoeft aan te bieden. Denk maar aan lerenfietsen. Iemand kan intuïtief leren fietsen (toepassen)en pas later het concept ’balans’ aangebodenkrijgen. Hij zal dat concept goed begrijpen enonthouden omdat hij de ervaring al heeft. Wil jeBlooms model gebruiken, dan moet je wel eerst devertaling maken naar de inhoud van je eigen vak.Een taxonomie heeft veelgebruikstoepassingenBij de ontwikkeling van toetsvragen en bij hetgebruik van toetsen kan een taxonomie ergverhelderend en structurerend werken.Een aantal voorbeelden uit de praktijk.■ Een toetsconstructeur gebruikt een taxonomieom in de gaten te houden wat voor type vragenhij ontwikkelt en hoe hij deze verdeelt over detoets’ (sorteren en indelen).■ Een docent uit het vmbo gebruikt een taxonomieom te bepalen welk type vragen hij aan eenbasis-kaderleerling in het eerste leerjaar voorlegt,vervolgens in het tweede leerjaar en uiteindelijkin het derde leerjaar (groei beschrijven).■ Een docent gebruikt een taxonomie om toetsendie hij maakt voor de herkansingen gelijkwaardigte houden: hij wil in de verschillende variantenvan een toets wel hetzelfde meten, ook al stelt hijandere vragen (vergelijken).■ Een groep docenten vertelde: ‘Bij het maken vanoefenopdrachten proberen we aan te sluiten bijde leerbehoefte en/of de groeilijn van de leerling.Een taxonomie helpt ons om te bepalen welkeleeractiviteit een leerling naar een volgendeleerfase brengt.■ Een taxonomie kan helpen bij het determineren:vmbo theoretisch, havo of vwo? Vmbo basis,kader of gemengd? Als een leerling een bepaaldtype opdracht wel of niet aankan, dan zegt datiets over zijn mogelijkheden. Je gebruikt detaxonomie om niveauverschillen vast te stellen.■ Een school vertelt: ‘We wilden weten of we metde schoolexamens en toetsen wel op het goedeniveau zaten. Dus hebben we de opgaven van decentrale examens gecategoriseerd aan de handvan een goede taxonomie en datzelfde hebben wegedaan met de opgaven uit de schoolexamens.Wat bleek? Er zat een enorm verschil in decognitieve niveaus die werden getoetst. Het enevak bleef in een (te) laag niveau hangen. Hetandere vak zat boven het niveau van het centraalschriftelijk. Aan de hand van diezelfde taxonomiezijn we examenopdrachten gaan bijstellen.’■ Dezelfde school: ‘We realiseerden ons ookonmiddellijk dat de frictie tussen onderbouw enbovenbouw ontstaan was doordat we te weinighadden gelet op een goede opbouw in de achtereenvolgendetoetsen in het curriculum.’Handig dus, zo’n taxonomie. Welke u gaat gebruiken,hangt af van wat u ermee wilt gaan doen. Enhet hangt ook af van het onderwijsconcept en uweigen voorkeur.Hieronder geven wij u een overzicht van de drietaxonomieën: Bloom, OBIT en RTTI ® . Deze staan opdit moment erg in de belangstelling. Daarnaastbesteden we aandacht aan het concept ‘Rubrics’.Tenslotte beschrijven we kort de taxonomieën vanRomiszowski, Kwakernaak, De Block en Heene, enVan Hiele. Aan het einde van elke beschrijvingtreft u ook – waar van toepassing – een aantalhandige links aan voor meer informatie over dedesbetreffende taxonomie.Taxonomieën2

Taxonomieën in vogelvluchtToets! wordt uitgegeven door Bureau ICE,de nieuwe generatie toetsen en examens1Benjamin Bloom,verbeterd door Anderson & Krathwohl 1Het model van Bloom gaat uit van de complexiteit van de cognitieve processen én de complexiteit van dekennis zelf. Bloom onderscheidt zes categorieën cognitieve processen: onthouden, begrijpen, toepassen,analyseren, evalueren en creëren. Hij onderscheidt vier soorten kennis: feitenkennis, conceptuele kennis,procedurele kennis en metacognitieve kennis. De indeling loopt van lagere orde denkvaardigheden naarhogere orde denkvaardigheden in 24 stappen. Elk hoger niveau impliceert beheersing van alle lagere niveaus.kennisdimensie >metacognitieproceduresconceptenfeiten>Cognitief proces dimensieCreëren ontwerpen, scheppen,samenstellen, schrijven, bouwen,ontwikkelen.Evalueren coördineren, monitoren,testen, beoordelen, bekritiseren,kiezen en de keuze rechtvaardigen,besluiten.Analyseren onderscheiden,selecteren, organiseren, samenhangen verbanden vinden, patroonbeschrijven, observeren, toeschrijven.Ontwerp eenleeromgeving waarinmeerdere leerstijlen tothun recht komenReflecteer op je eigenstudie-voortgangOntrafel je eigenculturele biasOntwerp een effectieveworkflow voor eenprojectBeoordeel de efficiëntievan technieken ommonsters te nemenIntegreer bestaandezaken met nieuweregelgevingStel een team vanexperts samenBepaal de relevantie ofde kwaliteit van deresultatenMaak onderscheidtussen cultuur met eengrote C en met eenkleine cOntwikkel een logboekvan dagelijkseactiviteitenCheck de over-eenstemmingtussenafspraken en uitvoeringSelecteer de meestcomplete lijst metacties in geval van...Hogere orde denkvaardighedenToepassen gebruiken in een situatie,een plan ontwikkelen, een oplossingvoorstellen, aantonen dat, laten zienhoe.Begrijpen weergeven in eigenwoorden of beeld, voorbeelden geven,grote lijnen aangeven, uitleggen,classificeren, samenvatten,concluderen, vergelijken, verklaren,voorspellen.Onthouden herinneren, benoemen,opnoemen, definiëren, opzoeken,beschrijven, aanwijzen, reproduceren.Gebruik een techniekdie past bij je sterke enzwakke puntenVoorspel hoe iemandreageert op een totaalonbekende situatieBeschrijf strategieënvoor het onthouden vaninformatieVoer een test uit om deph- waarde te metenvan…Verduidelijk deinstructies voor…Noem de stappen bijhartmassage van eenkindGeef advies aan ennieuweling hoe…Classificeer lijmstoffenvolgens mate vangiftigheidHerken symptomen vanuitputtingBeantwoord de meestgestelde vragen over…Vat de voordelensamen van een nieuwproductNoem de primaire ensecundaire kleurenLagere orde denkvaardighedenComplexe kennisSimpele kennisBloom wordt veel gebruikt in het hoger onderwijsmaar is ook goed toepasbaar in het voortgezetonderwijs. Het model gaat ervan uit dat je de lagereorde vaardigheden nodig hebt en inzet om tothogere orde denkvaardigheden te komen. Maar hetis niet zo dat je leermateriaal in de volgorde vanlaag naar hoog moet aanbieden. Denk maar aan heteerder gegeven voorbeeld van het leren fietsen. Je1 Bloom gaf een ordening van denkvaardigheden van eenvoudig naar complex. In 2001 is de taxonomie van Bloom door Anderson e.a. aangepastaan nieuwe inzichten (Anderson, Krathwohl, Mayer, 2001).Taxonomieën3

Taxonomieën in vogelvluchtToets! wordt uitgegeven door Bureau ICE,de nieuwe generatie toetsen en examens3RTTI ®RTTI ® (Drost en Verra) onderscheidt vier stadia in de cognitieve ontwikkeling van leerlingen: Reproductie,Toepassen 1, Toepassen 2 en Inzicht. Dit model beperkt zich tot het VO. De redenatie lijkt dat competentiegerichteleer- en denkhandelingen bij een volgend, ‘hoger’ niveau behoren en dat tenslotte het academischeniveau daar nog bovenuit stijgt.ReproductieToepassen 1Toepassen 2InzichtVragen oplossen op basis vanherkenning. Er wordt nietswezenlijks toegevoegd aan hetgeleerde.Zelfstandig toepassen vanleerstof in reeds geleerde/bekende situaties.Toepassen van leerstof innieuwe situaties en zelfbepalen welke methodegeschikt is.Een actieve inbreng hebben doorzelf wat aan het geleerde toe tevoegen.RTTI ® heeft net als OBIT het probleem van de welerg ‘opgerekte’ categorieën, waardoor er geenheldere groeilijn mee valt aan te tonen. Toepassen1 en 2 zijn eigenlijk vormen van transfer van kennis(near transfer = in bekende situaties en far transfer= in onbekende situaties). Het gaat dan dus meer omde context waarin de kennis wordt toegepast.De eenvoud van het model maakt het wel geschiktvoor een snelle check of alle niveaus voorkomen inde vragen van een toets, maar het is mindergeschikt voor het stellen van een diagnose binnende categorieën. Zeker voor het vmbo is het ontbrekenvan de competentie-dimensie wel een gemis.4RubricsVoor het beoordelen van vaardigheden encompetenties wordt in het voortgezet onderwijsvaak gebruik gemaakt van rubrics. Rubrics zijnbeschrijvingen van producten of (deel)vaardighedenwaarbij kwaliteitscriteria worden benoemd diesamenvallen met een stijgende waardering voor hetresultaat. Rubrics worden door docenten gebruiktbij beoordeling en door leerlingen bij zelfreflectie.De SLO heeft bijvoorbeeld voor een aantal vaardighedenrubrics ontwikkeld: communiceren, informatieverwerven en verwerken, presenteren, samenwerken,plannen en organiseren. Zijn rubrics danook taxonomieën? Nee. Om van een taxonomie temogen spreken moet er samenhang en structuurzijn tussen de verschillende rubrics.De SLO-rubrics zijn losse analytische beoordelingsmodellendie een leerling anders dan bij een cijferinzicht geven in wat goed ging en wat nog kanverbeteren. Toch is er wel een soort taxonomieontwikkeld die helemaal is uitgewerkt in rubrics:4C Your Way. Hier is een doorlopende groei van vo,bo en ho geschetst voor de groene opleidingen.Er wordt onderscheid gemaakt in kwaliteitseisenvoor de vier leerwegen in het vo en de opleidingsniveausin het bo. Het is een gedegen bouwwerkgebaseerd op 25 competenties die in groeistappenworden beschreven. Deze groeistappen vindenplaats door de toename van verantwoordelijkheid,reikwijdte, complexiteit en transfer.Taxonomieën5

Taxonomieën in vogelvluchtToets! wordt uitgegeven door Bureau ICE,de nieuwe generatie toetsen en examens5RomiszowskiRomiszowski maakt onderscheid tussen kennis (het opslaan van informatie) en vaardigheden (acties uitvoerenom een doel te bereiken). Hij zet dat ook in een duidelijke hiërarchie: feitenkennis is de laagste sport van deladder; productieve interactieve vaardigheden de hoogste. De taxonomie beslaat het cognitieve domein, maarook het affectieve en psychomotorische domein en het domein van de interactieve sociale vaardigheden.De taxonomie is hiermee heel compleet in zijn indeling.Kennis envaardigheidHiërarchieTaxcodeSpecificatieVoorbeeldenKennis: informatieopgeslagen in dehersenen:informatie die inongewijzigde vormuit het leermateriaalkan wordengehaaldFeitelijk: ‘herinneren’ of ‘herkennen’. Feitenstaan op zichzelf, ze behoeven geen voorbeeld.Begripsmatig: ‘inzicht’. Het betreft eigenschappenof denkbeelden die voorbeelden entegenvoorbeelden nodig hebben om het begripaf te bakenen.FfFpBbBpfeitenproceduresbegrippenprincipesNoemen van een feitNoemen van een procedureBeschrijven van een begrip,opsommenvan kenmerkenVerklaren van een principeVaardigheden: leerje door ervaring enoefening, beheersje in meer ofmindere mateReproductieve vaardigheid: het betreft hiereenvoudige, repeterende activiteiten, die metweinig of geen planning gepaard gaan. Het gaatmeestal om standaardprocedures of regelmatigvoorkomende handelingen. Bij reproductievevaardigheden wordt kennis voorwaardelijkgeacht.RcRpmRrcognitiefpsychomotorischreactiefUitvoeren van berekeningen/toepassen van principesDemonstreren van een handeling/bedienen van een apparaatBeroepshouding tonenRiinteractiefInterpersoonlijke vaardigheid tonenProductieve vaardigheid: in tegenstelling totreproductieve vaardigheden doen productievevaardigheden een beroep op de creativiteit enplanningsvaardigheden van de leerling; ze gaangepaard met (complexe) beslissingsvorming opbewust of onderbewust niveau. De leerling moetde geleerde informatie spontaan toepassen innieuwe situaties, waarin niet van tevorengeoefend is. Er moeten nieuwe oplossingenvoor nieuwe problemen bedacht worden.PcPpmPrPicognitiefpsychomotorischreactiefinteractiefAnalyseren van iets complex/beoordelen/diagnosticeren/organiserenDemonstreren van een complexevaardigheid/handelingTonen van een beroepshouding inonbekende situatiesInterpersoonlijke vaardigheid tonen inonbekende situatiesRomiszowski wordt veel gebruikt in het beroepsonderwijsom het niveau van items en opdrachten in toetsente bepalen. Het is een deugdelijk en goed hanteerbaretaxonomie die duidelijk differentieert. Hij is ook geschiktom het niveau van toetsitems in een toetsmatrijs tebepalen en groei vast te stellen bij leerlingen.En hoewel er alleen over kennis en vaardigheden wordtgesproken, (competenties ‘bestonden’ nog niet inRomiszowski’s tijd) past het ook goed in het moderneonderwijs: met de productieve vaardigheid (waarbij hijcognitief, psychomotorisch, reactief en interactiefdefinieert) is deze taxonomie ook heel goed bruikbaarom het competentieniveau van leerlingen in beeld tebrengen. Het gebruik van zijn taxonomie is bovendienniet beperkt tot bo of vo. Je kunt op elk opleidingsniveauen bij elk nieuw kennisdomein alle ontwikkelstappendoorlopen. Bijvoorbeeld: je kunt al een zeerkundig laborant zijn (bovenste sport in de hiërarchie) endan rijles gaan nemen. Daar zit je dan ineens weer opde onderste sport: dit is de richtingaanwijzer; een witbord met een rode rand betekent verboden in te rijden.link:Toelichting taxonomiecodes van Romiszowskibmwt.nl/files_content/Taxonomiecodes%20Romiszowski.pdfTaxonomieën6

Taxonomieën in vogelvluchtToets! wordt uitgegeven door Bureau ICE,de nieuwe generatie toetsen en examens6KwakernaakErik Kwakernaak ontwikkelde een taxonomie voor het vreemdetalenonderwijs uit frustratie over de onbruikbaarheid(voor hem als talendocent) van een aantal algemene taxonomieën. Hij stelt dat een taxonomiegeworteld moet zijn in een didactisch model voor de te verwerven materie. En een vreemde taal leer je andersdan wiskunde of zelfs je moedertaal. Zijn taxonomie is ontstaan in het vo en betrekt dan ook de actuelebijbehorende eindtermen in de doelstellingen.Hij onderscheidt twee belangrijke fasen in het leren van een vreemde taal: 1. de receptieve fase en 2. deproductieve fase. Immers, je verstaat en begrijpt eerder wat er gezegd wordt en bent pas later in staat om detaal te spreken en te schrijven. Binnen die twee fasen maakt hij een onderscheid in oplopende moeilijkheid;gedacht vanuit de leerstappen van de leerling.CodecategorieDoelstelling: De leerling:Receptieve vaardighedenR1R2R3R4R5ZoekenParafraseren vertalenStructurerenSamenvattenInterpreterenVindt zoekend (selectief)luisterend/lezend specifieke informatie vanuit een tevoren vaststaandeinformatiebehoefte en geeft die informatie weerGeeft de inhoud van een luister/leestekst (-element, -gedeelte) weer met ongeveer evenveel eigen woordenAnalyseert de structuur van een luister/leestekst, legt logische verbanden tussen tekst(gedeel)tenVat een luister/leestekst(gedeelte) samen, dat wil zeggen bepaalt en verwoordt de inhoudelijke kern(en)Kent een tweede, niet onmiddellijk aan de oppervlakte liggende betekenis toe aan een luister/leestekst(gedeelte)Productieve vaardighedenP1P2P3P4ReproducerenProduceren: gestuurdProduceren: geleidProduceren: openReproduceert sprekend/schrijvend taal; inhoud en vorm voorgegeven; zonder formuleringsvrijheid(bijvoorbeeld uit het hoofd geleerde woorden, uitdrukkingen, zinnen)Produceert sprekend/schrijven taal; inhoud voorgegeven; zonder formuleringsvrijheid(bijvoorbeeld vertaal of invuloefeningen)Produceert sprekend/schrijven taal; inhoud voorgegeven; met formuleringsvrijheid(bijvoorbeeld geleide briefopdrachten, geleide dialogen/monologen)Produceert sprekend/schrijven taal; inhoud niet (of hoogstens globaal) voorgegeven; met formuleringsvrijheid(bijvoorbeeld open briefopdrachten, open dialogen/monologen)Dit model wordt door Kwakernaak zelf nog niet als ‘af’beschouwd, maar als een voorstel. Samen metcollega’s moet het model verder tot voltooiing komen.Kwakernaaks model is een samenhangend enoverzichtelijk model waarin begrippen in taalontwikkelingen concrete opdrachten waarmee taalvaardigheidwordt getoetst, worden geordend. Deze taxonomie isbruikbaar voor po, vo, bo en ho, zij het dat dan dedoelstellingen moeten worden aangepast. Maar detaxonomie is uitsluitend toepasbaar voor vreemdetalenonderwijs.Erik Kwakernaak, Didactiek van het Vreemdetalenonderwijs(Bussum: Coutinho, 2009)link:Een taxonomie voor het vreemdetalenonderwijslt-tijdschriften.nl/ojs/index.php/ltm/article/view/432/425Taxonomieën7

Taxonomieën in vogelvluchtToets! wordt uitgegeven door Bureau ICE,de nieuwe generatie toetsen en examens7De Block en HeeneDe Block en Heene onderscheiden drie dimensies: inhoudsdimensies, gedragsdimensies en transferkringen. Zeworden weergegeven in de vormingskubus. Ze maken ook onderscheid tussen beperkt leren en fundamenteelleren. Leerinhouden en toetvragen kunnen heel gedetailleerd worden gepositioneerd in de vormingskubus (ziefiguur hieronder).INTEGRAAL LERENGEDRAGSNIVEAUS4. INTEGREREN3. TOEPASSENFUNDAMENTEEL LERENPARTIEEL LERENSPECIAAL LEREN1.BEPERKTLEEREFFECT1. WETEN2.MEERALGEMEENLEEREFFECT2. INZIEN3.ALGEMEENLEEREFFECT6. ATTITUDES5. METHODES4. STRUCTUREN3. REALATIES2. BEGRIPPEN1. FEITENLEERINHOUDENBEPERKT LERENLEEREFFECTALGEMEEN LERENElke opdracht of toetsvraag krijgt een score volgens het vakje op elk niveau (zie tabel pagina 9),bijvoorbeeld:■ het verband tussen opleidingsniveau en voedingsgewoonte begrijpen (231 = inzien,relaties, vakspecifiek);■ het systeem van Köppen kunnen gebruiken (341 = toepassen,structuren, vakspecifiek);■ een woordenboek kunnen hanteren (353 = toepassen, methodes, algemeen);■ doorzetten bij tegenslag of problemen (463 = integreren,attitudes,algemeen).Taxonomieën8

Taxonomieën in vogelvluchtToets! wordt uitgegeven door Bureau ICE,de nieuwe generatie toetsen en examensGedragsniveauinhoudenTransfermogelijkheden1 = Weten2 = Inzien3 = Toepassen4 = Integreren1. Wetena. Meerkeuzevragen.b. Open vragen waarbij het gaat om wat in welke situatie moet worden gedaan en welke procedures daarbij gelden.2. Inziena. Meerkeuzevragen om fouten vast te stellen.b. Onderscheid maken tussen juiste en onjuiste stellingen.c. Open vragen om verbanden tussen zaken aan te geven, oorzaken en gevolgen kunnen beschrijven.Meten van vaardigheden op gedragsniveau3. Toepassen1 = Feiten2 = Begrippen3 = Relaties4 = Structuren5 = Methodes6 = AttitudesMeten van kennis op gedragsniveauReproductieLogische reproductieVragen > casusvragenOpdracht1 = Vakspecifiek2 = Vrij algemeen3 = Algemeen4. IntegrerenSpontane toepassingDiscussieZelfstudieBeoordeling door observatieOpdrachtenUitvoering van projectenCasusvragenDe taxonomie Van de Block en Heene wordt weiniggebruikt. Deze is bedoeld voor het selecteren vanleerstof en het vormgeven van leersituaties waarin enwaarmee men leert om een bepaald gedragsniveau tebereiken. Het is een deugdelijk model, geschikt omleerdoelen mee te definiëren, leerstof te selecteren entoetsitems te schatten op niveau. Het is echter ookeen heel ingewikkeld driedimensionaal modelwaardoor het moeilijk toepasbaar is in de praktijk.Taxonomieën9

Taxonomieën in vogelvluchtToets! wordt uitgegeven door Bureau ICE,de nieuwe generatie toetsen en examens8Van HieleVan Hiele definieerde de ontwikkeling van wiskundige leerprocessen. Zijn niveautheorie gaat uit vanintuïtieve, onvoorwaardelijke en directe ervaring van kennis van de wereld en de onderliggende structuren.Er bestaan modellen met vier of vijf niveaus, waarbij het vijfde niveau voor de ware mathematicus is.Het uitgangspunt is dat wiskunde wordt geleerd in opeenvolgende denkstappen die niet aan leeftijd gebondenzijn waarbij geldt:■ Niveau n kan niet worden bereikt zonder het voorgaande niveau n-1 te hebben meegemaakt,oftewel de vordering van de leerlingen door de niveaus is invariabel.■ In elk denkniveau keert wat impliciet was, op het volgend niveau terug als expliciet.■ Elk niveau heeft haar eigen taal (linguïstische symbolen) en respectieve inhoudbetekenis(connectie van deze symbolen met enige betekenis).■ Twee studenten met verschillende niveaus kunnen elkaar niet begrijpen4evaluatieniveau4. Inzien dat definities arbitrair zijn3formeeltheoretisch niveau3. Redeneren vanuit concepten2informeeldeductief niveau2. Onderlinge verbanden leggen met eigenschappenvan bv. een driehoek als uitgangspunt1beschrijvendniveau1. De ontdekking van eigenschappen bv.2 gelijke benen, 2 gelijke hoeken0visuEElniveau0. Intuïtief ontdekken van eigenschappendoor er mee te spelen, verschuiven,draaien, spiegelen enz.Wereldwijd wordt veel waarde toegekend aan ditmodel van Van Hiele. De toepasbaarheid is beperktdoor de focus op wiskunde, oorspronkelijk zelfsalleen geometrie. Er zijn voor wiskunde dan ookveel voorbeelden uitgewerkt op internet. Het modelis uitstekend te gebruiken om het niveau vandenken te typeren en te toetsen. Bovendien geefthet ook aan wat een leerling nodig heeft om rijp teworden voor een volgende denkstap. Meer oefenenin wat je niet kunt heeft immers geen zin als hetonderliggende niveau nog niet is bereikt.Er is onderzoek gedaan naar de toepasbaarheid vanVan Hiele’s model bij maatschappijleer. Dat bleekzeker het geval te zijn. Of het ook voor anderevakken te gebruiken is, valt zonder nader onderzoeknog niet te zeggen.1 Prakken J.I. o.b.v. Verhoeff N. (juni 2006) Verkiezingen op niveau. De niveautheorie van van Hiele en haar toepasbaarheid in de maatschappijleer.UT Twente.Taxonomieën10