hoofdstuk 1 - Stichting Ruimtelijke Economie Groningen

NoordelijkeArbeidsmarktVerkenning2004HoofdrapportSamenstelling:Dr. L. Broersma & Drs D. Stelder, Sectie Ruimtelijke Economie, FEW, RuGProf. Dr. J. van Dijk, Faculteit der Ruimtelijke Wetenschappen, RuG

© Copyright 2003 Rijksuniversiteit GroningenNiets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middelvan druk, fotocopie of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande toestemming van deuitgever.All right reserved. No part of this publication may be reproduced in any form, by print orphotoprint, microfilm or any other means, without permission by the publishers.Druk: Grafisch Centrum Rijksuniversiteit Groningen

InhoudsopgaveVoorwoord 11 Algemeen economische trends 31.1 Nationale en regionale ontwikkelingen 31.2 Verkenning toekomstige ontwikkelingen 42. Werkgelegenheidsontwikkeling Noord-Nederland 52.1 Recente ontwikkelingen 52.2 Verkenning toekomstige ontwikkelingen 52.3 Indeling naar bedrijfstak 62.4 Werkgelegenheid naar geslacht 92.5 Arbeidsplaatsen naar wekelijkse arbeidsduur 102.6 Werkgelegenheid naar regio 102.7 Ontwikkeling kernzones 142.8 Opleidingsniveau werkzame beroepsbevolking 153. Participatie 173.1 Participatie in het Noorden 183.2 Beleid 193.3 Verkenning toekomstige ontwikkelingen 194. Werkloosheid in historisch perspectief 214.1 Werkloze beroepsbevolking (WLB) 214.2 Niet-werkende werkzoekenden (NWW) 234.3 Verkenning toekomstige ontwikkelingen werkloze beroepsbevolking 234.4 Vacatures 245 Aansluiting vraag en aanbod in 2004 276. Vergrijzing in Noord-Nederland 326.1 Grijze, groene en demografische druk 326.2 Gevolgen voor de potentiële beroepsbevolking 346.3 Gevolgen voor de beroepsbevolking 356.4 Vergrijzing naar sector 366.3 Maatregelen tegen gevolgen van vergrijzing 37

Deze publicatie is een gezamenlijke uitgave van de Faculteit der RuimtelijkeWetenschappen (FRW) en de Faculteit der Economische Wetenschappen (FEW)van de Rijksuniversiteit Groningen in opdracht van:Centrum voor Werk en Inkomen Noord-Nederland (CWI)Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN)Provincie GroningenProvincie FryslânProvincie DrentheRegionaal Platform Arbeidsmarkt GroningenRegionaal Platform Arbeidsmarkt FryslânRegionaal Platform Arbeidsmarkt Zuid- en Midden DrentheExemplaren van dit rapport zijn te bestellen bij:CWI Noord-NederlandHereplein 69711 GA Groningen050-7519000Nadere informatie via de Rijksuniversiteit Groningen:FEW: www.regroningen.nlFRW: www.rug.nl/frw

VoorwoordDeze eerste Noordelijke Arbeidsmarktschets (NAV) is het resultaat van een nieuwestap in de Noordelijke samenwerking op sociaal-economisch terrein. In het verledenheeft de Rijksuniversiteit in opdracht van de noordelijke provincies lange tijd deRegionaal Economische Verkenningen Groningen, Friesland en Drenthe (REV)samengesteld. Ter aanvulling op de REV hebben wij voorts in opdracht van deregionale Arbeidsvoorziening, thans Centrum voor Werk en Inkomen (CWI) geheten,sinds 1997 tevens enkele jaren een jaarlijkse Arbeidsmarktschets voor Groningen enDrenthe gepubliceerd. In deze arbeidsmarktschetsen werd meer detailaandacht aande diverse aspecten van de regionale arbeidsmarkt gegeven, hetgeen een goedeaanvulling bleek te vormen op de meer macro-economisch geöriënteerde REV.Met de opdrachtverlening door de gezamenlijke partners CWI, SNN, de noordelijkeprovincies en de noordelijke Regionale Platforms Arbeidsmarkt tot de publicatie vandeze eerste NAV is een bij vele betrokkenen levende oude wens in vervulling gegaantot samenvoeging van de genoemde publicaties. Wie in de sociaal-economischeontwikkeling van het Noorden is geïnteresseerd, heeft nu met de NAV een overzichtelijkrapport in handen, dat zowel de macro-economische kant belicht als de arbeidsmarktontwikkelingen,toegespitst op deelterreinen en gemeenten, zoals die voorheen in deArbeidsmarktschetsen aan de orde kwamen.Om de veelheid aan informatie voor een zo groot mogelijk publiek te ontsluitenverschijnt de NAV in twee delen. Het onderhavige Deel I is het Hoofdrapport, waarin debelangrijkste resultaten van het onderzoek zijn samengevat. Het volledige onderzoek,inclusief alle statistische bijlagen, verschijnt als Deel II: Achtergrondrapport enBijlagen.Onze bijzondere dank gaat uit naar de NAV-begeleidingscommissie, bestaande uitRoel Haverkate (Provincie Drenthe), Roelof van der Velde (CWI), Piet Boekhoudt(RPA Groningen) en Christien Bajema (RPA Fryslân), die allen waardevolle adviezenhebben gegeven tijdens de totstandkoming van de eerste NAV.Indien de NAV - zoals wij verwachten - naar genoegen in een maatschappelijkebehoefte zal voorzien, is het de bedoeling dat U deze publicatie jaarlijks rondnovember gemoet kan zien.Namens de Faculteit der Economische Wetenschappen en de Faculteit der RuimtelijkeWetenschappen van de RuG,Prof. Dr. J. Oosterhaven1

1 Algemeen economische trendsIn dit hoofdstuk wordt een beeld geschetst van het economisch klimaat waarin denoordelijke economie opereert. Dit klimaat is in belangrijke mate verantwoordelijk voorde ontwikkelingen op de noordelijke arbeidsmarkt.1.1 Nationale en regionale ontwikkelingenDe nationale conjuncturele ontwikkeling vertoont de laatste drie jaar een dalende trend.Figuur 1.1 geeft een beeld van de nationale economische groei. Het economischklimaat in termen van economische op- en neergangen is duidelijk te herkennen.Over 2003 wordt de nationale economische groei geraamd op de nullijn. Deverwachting voor 2004 houdt slechts een zeer beperkte groei in van ongeveer 1%.Net zoals in de nationale en internationale conjunctuur het geval is, is ook deeconomische groei in de provincies Groningen, Friesland en Drenthe in de laatstedrie jaar fors gedaald. Onder economische groei wordt hier de groei van het BrutoRegionaal Product (BRP) verstaan. De economische groei in Noord-Nederland volgtin grote lijnen de landelijke ontwikkeling van de jaren 90. In 2002 is zowel landelijk alsvoor het Noorden de economische groei vrijwel tot stilstand gekomen. Wanneer degemiddelde jaarlijkse groei over een langere periode (1991-2002) wordt beschouwdloopt het Noorden nog iets achter ten opzichte van het land. Over de laatste jarenbekeken (1998-2002) neemt de groei in het Noorden met 2,4% juist iets sneller toedan landelijk (2,3%).Figuur 1.1 Groei bruto regionaal product 1991-2002Volume-mutaties in procenten exclusief delfstoffenwinning543210Bron: CBS1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 1993-20021998-2002NoordenNederland3

1.2 Verkenning toekomstige ontwikkelingenIn 2002 is er in zowel het Noorden als Nederland alleen nog groei door extraoverheidsuitgaven aan onderwijs en zorg. De effecten van particuliere consumptie,investeringen en export op de economische groei waren in 2002 alle negatief. Van dedrie noordelijke provincies groeide alleen in Groningen de economie in 2002 nog met1%. Dit was een gevolg van de sterke aanwezigheid van onderwijs en zorg in dezeprovincie. In Friesland en Drenthe was er in 2002 geen economische groei.De ramingen voor 2003 vallen lager uit dan voor 2004, ook regionaal gezien. In 2003zijn het landelijk vooral de binnenlandse bestedingen die geen groei laten zien. Bij debedrijfsinvesteringen is er sprake van een verdere terugval (-4%). Alleen de export zalmet 1% toenemen. Aangezien het noordelijke bedrijfsleven relatief meer afhankelijk isvan de binnenlandse bestedingen moet voor de economische groei in Groningen enFriesland dit jaar worden gerekend met een terugval van ongeveer een kwart procent,terwijl Drenthe net als landelijk op de nullijn blijft.Voor 2004 gaat het CPB uit van een verder herstel van de export met een groeivan ruim 5%. Dit komt echter vooral voor rekening van de wederuitvoer, want debinnenlands geproduceerde uitvoergoederen zelf zullen in 2004 afnemen met 1,5%.De bedrijfsinvesteringen blijven ongeveer op hetzelfde niveau. De investeringen inwoningen nemen toe met bijna 4%. Aangezien het slechte uitvoercijfer minder en degunstige woningbouwontwikkeling meer in de noordelijke economie doorwerkt, is heteindresultaat voor de noordelijke regio iets gunstiger dan landelijk. Drenthe volgt in2004 opnieuw het landelijke groeicijfer met 1%, terwijl Groningen en Friesland daarmet 1,2% iets boven zitten. Gemiddeld zal voor het Noorden als geheel de groei dusnog marginaal boven de landelijke groei uitkomen.Tabel 1.1 Jaarlijkse reële economische groei, Noorden en Nederland *1999 2000 2001 2002 2003 2004Groningen 3.7 4.2 3.2 0.9 -0.2 1.2Friesland 3.3 2.2 1.5 0.0 -0.2 1.2Drenthe 3.9 2.6 3.6 0.0 0.0 1.0Noord-Nederland 3.7 3.2 2.6 0.3 -0.1 1.1Nederland 4.2 3.6 1.3 0.2 0.0 1.0*alle groeicijfers zijn exclusief delfstoffenwinning. Voorspelling (cursief) op basis van CPB,Macro-Economische Verkenning 2004 en ISAM-model.4