Rode meranti Rode meranti - Houtdatabase

BOMEN OVERRode merantiShorea spec. div.Rode meranti blijft een van de populairste houtsoorten in de woning- en utiliteitsbouwin Nederland. Na de introductie zo’n veertig jaar geleden veroverde zij snel terrein, vooral ingeveltimmerwerk. Zoals beuken onder meer de houtsoort is voor speelgoed en kindermeubilair enmerbau voor buitendeuren, zo is meranti dat voor kozijnen, ramen en puien.

De expliciete vraag naar het mooie,roodbruine hardhout leidde veertigjaar geleden al snel tot een kwantitatieveen kwalitatieve schaalvergroting.Er ontstond een ver doorgevoerd enflexibel industrieel proces, zodat hetleek alsof rode meranti er altijd al wasgeweest. Opdrachtgevers en voorschrijversals architecten vonden en vindenhet uitstekend passen in het rijtjeideale houtsoorten voor geveltimmerwerk.De voordelen zijn legio: kwastvrijhout, onderhoudsvriendelijk, betrouwbaar,goed te bewerken en in ruimemate voorradig in de gewenste afmetingen.De kwaliteitseisen zijn steedsverder verfijnd en aangescherpt, terwijlde ontwikkeling naar duurzaam bosbeheeren dito geproduceerd hout ookniet aan meranti voorbijgaat. DeNederlandse overheid en het bedrijfslevenstreven naar de geformuleerdedoelstelling van 25% duurzaam geproduceerdnaald- en loofhout in 2005,welk percentage daarna moet oplopen. De groeigebiedenvanrode meranti.Donkerblauwgekleurdzijnde gebiedendie voor deNederlandsemarkt vanbelang zijn.overige aanvoer is nagenoeg geheelafkomstig uit Sabah. De Filippijnen exporterengeen meranti meer (dit werdonder de naam lauan op de marktgebracht).BosareaalOngeveer 25% van het huidige areaaltropisch bos bevindt zich in Azië. Hetlandoppervlak van Maleisië omvat omstreeks33 miljoen ha; daarvan is ruim20 miljoen ha (circa 61,5%) bedekt metbos. Indonesië beschikt over ruim vijfmaalzoveel bos, namelijk 105 miljoenha op een landoppervlak van meer dan180 miljoen ha (zo’n 58,35%). Ter vergelijking:voor Nederland is dat 10%.Het bosbeheer in Zuidoost-Azië is delaatste jaren sterk in ontwikkeling. Zokennen west-Maleisië (Peninsula),Sabah en Indonesië een uitvoerverbodvan rondhout; het voor 80% bebosteSarawak, waar een quotum geldt, ishier hard mee bezig. Om zoveel mogelijkverdiensten in eigen land te houden,wordt de export van geschaafd/geprofileerd hout bevorderd; daarbijtreedt exportbelasting als stuurmechanismeop. Indonesië heeft de uitvoervan ongeprofileerd gezaagd hout ontmoedigddoor zeer hoge exportbelastingen.In beide landen is sprake van eenselectief oogstsysteem: alleen bomenmet een bepaalde minimumdiametermogen worden geveld. Vlaktegewijzekap vindt beperkt plaats. Veelal gebeurtdat om ruimte te scheppen voorplantages van landbouwgewassen(oliepalm, cacao) of conversiebos vanboomsoorten (rubberhout, teak).GroeigebiedenDe gebieden waar rode meranti groeit,bevinden zich in Maleisië, Indonesiëen de Filippijnen. Nederland importeerthet uit de twee eerstgenoemdelanden. In Indonesië treft men de voornaamstegroeigebieden aan op Kalimantan(het Indonesische deel vanBorneo) en op Sumatra. Het westelijkdeel van Borneo wordt uitgemaaktdoor Sabah en Sarawak, die tezamenmet Peninsula de staat Maleisië vormen.Nederland importeert uitsluitendrode meranti in gezaagde of anderszinsbewerkte vorm. Meer dan driekwartervan, dat door de Nederlandse timmerindustriewordt verwerkt, komt uitde bossen van Peninsula Maleisië. De 1. Golvendeen strakke merantikozijnen inhet Wall Housete Groningen.Ontwerp: JohnHejduk NewYork; OtonomoArchitectenGroningen. 2. Als verdiepingshogepuien,geschilderdin mahoniekleur.Villa Hattem;ontwerp: ArtNieuwpoort/XXarchitectenDelft.24HET HOUTBLAD MEI 2004

het bos na een oogstronde meer dan30 jaar met rust wordt gelaten voor eenvolgende selectieve oogst plaatsvindt.Driekwart van het exploitabele bos isaangewezen als permanent productiebos,het overige kwart als reservaat enschermbos.CertificeringZowel Maleisië als Indonesië is drukbezig met de certificering van hun bossenom hout, waaronder rode meranti,met een keurmerk op de markt tebrengen. Hiertoe heeft Maleisië, debelangrijkste tropisch-houtleveranciervan Nederland, de Malaysian Criteria &Indicators (MC&I) opgesteld. In 1999 istevens de onafhankelijke MalaysianTimber Certification Council (MTCC)opgericht, die verantwoordelijk is voorde hele boscertificering in Maleisië.Via een bilaterale werkgroep, waarineen proefproject tot een goed einde isgebracht, hebben Nederlandse overheiden houtbranche het certificeringsprocesin Peninsula een belangrijkeimpuls gegeven. Thans voldoen zevenvan de acht deelstaten aan de MC&I.Uitbreiding hiervan naar de overzeesedeelstaten Sabah en Sarawak ligt in hetverschiet.de MC&I. Op dit moment zijn vele tienduizendenha bos FSC-gecertificeerd,waaruit ook meranti komt. EnkeleNederlandse importeurs brengen ditop de Nederlandse markt.Bosbeheer MaleisiëMaleisië bestaat uit drie autonomeregio’s: Peninsula, Sabah en Sarawak.PeninsulaHet schiereiland Peninsula heeft inMaleisië een voorbeeldfunctie. Alle 11Maleisische deelstaten volgen het bosbouwbeleidvan de centrale regering.Grote gebieden genieten, deels alsnatuurpark, een absolute bescherming.In de aangewezen exploitatiebossengelden scherpe gedragsregels. Het gehanteerdesysteem (Selective ManagementSystem) is erop gebaseerd dat 3. Roodgeverfdemerantikozijnen endeuren. BurggolfHaverleij‘s-Hertogenbosch;ontwerp:Drost + VanVeen ArchitectenRotterdam. 4. Maleisiëis de voornaamsteleveranciervan merantivoor Nederland.Sabah en SarawakDe overzeese deelstaten Sabah enSarawak hanteren een aangepaste versievan het Peninsula-systeem. Tezamenmet de Maleisische regering zijner nieuwe wetten aangenomen dievoorzien in verscherping van de oogstlimietenen een strengere controle opde naleving.Sabah is veertig jaar geleden gestartmet de aanleg van cultuurbossen.Ruim eenderde van het landoppervlakis bestemd voor commerciële bosbouw.De overheid heeft de speciale dienstSAFODA (Sabah Forestry DevelopmentAuthority) opgericht om de herbebossingin gang te zetten. VoorSarawak kwamen vijfentwintig jaargeleden de eerste plannen voor herbebossingop tafel, tien jaar later vondde eerste herplant plaats. Bijna eenkwart van Sarawak is inmiddels aangewezenals beschermd bos.Bosbeheer IndonesiëSinds 1993 werkt Indonesië aan eencertificeringssysteem voor duurzaambosbeheer. Hiervoor is het nationaleen onafhankelijke certificeringsinstituutLembaga Ekolabel Indonesia (LEI)verantwoordelijk. Er is een set criteriavoor duurzaam bosbeheer ontwikkelden er wordt gewerkt aan een NationaleStandaard. Het land exporteert Om illegaal hout uit Indonesië teweren, heeft Maleisië een importverbodvanuit dit land ingesteld. DeVereniging Van Nederlandse Houtondernemingen(VVNH) is samen methaar Engelse zusterorganisatie en(inter)nationale instellingen bezig meteen legaliserings- en traceringsprojectom uiteindelijk te voorkomen dat illegaalhout de markt bereikt.Er komt Maleisisch hout op de Nederlandsemarkt, voorzien van een MTCCcertificaat.Dit geeft een grote mate vanzekerheid dat het om legaal hout gaat.Tussen MTCC en FSC vindt sinds 1999overleg plaats over aanvullingen opHET HOUTBLAD MEI 200425

5. Overdektterras inBloemendaalmet een asymmetrischedraagconstructievan gelamineerdmeranti.Ontwerp:Jan JonkersArchitectAmsterdam.BoombeschrijvingRode meranti behoort tot de botanischefamilie van de Dipterocarpaceae;het wordt geleverd door meer dan honderdShorea-soorten. De genormeerdebenaming is rode meranti. De internationalehandel - en ook de binnenlandsemarkt - hanteert diverse subnamen,zoals bukit, seraya, nemesu en heavytembaga. In deze laatste soorten heeftde Nederlandse handel zich gespecialiseerdom uniformiteit in kleur engewicht te bewerkstelligen. Merantibomenbereiken een gemiddeldehoogte van 30 tot 40 m, maar er zijn erook die een hoogte van 70 m halen. Degladde, cilindrische stam heeft veelaleen lengte van 25 tot 30 m bij een diameterdie varieert van 50-90 cm enmaximaal 3 m bedraagt. Aan de stamvoetbevinden zich meestal wortelaanlopen.Afhankelijk van het boomtypezijn deze kort en breed of hoog en smal.alleen gezaagd hout, triplex en anderehoutproducten met toegevoegde waarde.Kernpunten van het gehanteerdebosbeheerssysteem ISCS (IndonesianSelective Cutting System) zijn ondermeer geen kaalkap, verplichte herbebossingen beperkende maatregelenvoor concessionairs. In die tijd isIndonesië tevens gestart met eenomvangrijk vijfjarenplan voor de aanlegvan bos. In sommige concessiegebiedenis aangetoond dat bij toepassingvan selectieve oogst de houtopbrengstper ha toeneemt en zelfs groterwordt dan in het oorspronkelijkebos. Het blijkt mogelijk rode merantikunstmatig te verjongen; al in 1990werden de eerste 20 miljoen zaailingengekweekt.Op dit moment voert het Indonesischeministerie van Bosbouw een stevigehervorming door om een einde temaken aan de niet-legale houtoogst.Alle concessiehouders moesten hunconcessies inleveren, waarna ze opnieuwzijn verdeeld onder bedrijvendie aantoonbaar werken volgens devigerende boswetgeving. De problematiekvan niet-legaal hout is door ondermeer corruptie en politieke instabiliteitzo groot, dat de minister internationalehulp heeft ingeroepen. OokNederlandse bedrijven zijn hier meteigen projecten van duurzaam bosbeheeringesprongen. De Nederlandseoverheid ontwikkelt samen met hetWereld Natuur Fonds een programmavoor duurzaam bosbeheer, behelzendeeen regionaal partnership en certificeringals middel tegen illegaal hout. 6. Als trapheeft het roodbruinemerantieen luxe uitstraling.HoutbeschrijvingTussen spint- en kernhout bestaat eenduidelijk kleurverschil. De spintzone is20 tot 50 mm breed en doorgaans grijsrozebruin. In de zwaardere soorten ziteen vleugje purper. Het kernhout, duidelijkte onderscheiden van het spint,wisselt qua kleur van soort tot soort -van donkerrood tot licht roodbruin envan bleekroze tot rozerood-, en ookbinnen eenzelfde soort treden kleurvariatiesop. Na droging en onder invloedvan het licht donkert het hout sterk natot veelal donker roodbruin. Nat houtvertoont op het langsvlak donkere26HET HOUTBLAD MEI 2004

7. Terug naarde natuur. 8. Chiquemeerwaarde inbinnendeuren.Fineer en triplexRode meranti laat zich goed schillen.Fineersnijden (voor decoratieve doeleinden)is daarentegen weinig gangbaar.Het schilfineer wordt als triplex ingrote hoeveelheden naar West-Europaverscheept. De geproduceerde matenhangen af van de beschikbare persafmetingen.Niet alleen de standaardmatenzijn beschikbaar, ook grote afmetingenvan bijvoorbeeld 3,75 m lengtezijn leverbaar. Dit merantitriplex, waarovereen aparte publicatie is verschenenin de serie Bomen over…, is veelalvan esthetisch uitstekende kwaliteit enzeer geschikt voor blank of transparantwerk. Voor buitentoepassingen is hetminder geschikt: het verweert onderinvloed van uv-stralen zeer snel.KwaliteitseisenDe houthandel hanteert in principevoor het ruwgezaagde hout de Maleisischekeuringsregels: de MalayanGrading Rules (MGR).strepen van gomachtige stoffen. Destrepen verdwijnen tijdens het drogen.In kops hout en op de langsvlakkentekenen zich soms op onregelmatigeafstand van elkaar fijne, witachtige lijntjesaf. Deze worden veroorzaakt doorreeksen harsgangen met een lichtgekleurde,vaste inhoud. Bij blanke afwerkingvormt dit geen bezwaar, omdatdeze lijntjes de lak absorberen en zoonzichtbaar worden.Rode meranti is vrij regelmatig vanstructuur en heeft geen uitgesprokentekening. De draad is recht, met somswat kruisdraad, en de nerf is matig grof.In het kernhout kunnen kleine boordergaatjesvoorkomen met een doorsnedevan ten hoogste 1 mm. Deze zogenaamdepinholes zijn toelaatbaar inde kwaliteit die in de Maleisische keuringsvoorschriftenwordt aangeduidmet PHND (pinholes no defect). Onderdeze kwalificatie komt het hout -hoofdzakelijk bukit - veelal op demarkt. De boordergaatjes zijn afkomstigvan bepaalde nathoutboorders. Zetasten dus alleen het hout op stam ofzeer vers hout aan. In gedroogd houtzijn ze vernietigd en zijn de pinholesverder onschuldig. In de Kwaliteitseisenvoor Hout (KVH 2000) wordenpinholes niet specifiek genoemd, maarvallen ze onder 'boordergangen - geenkans op aantasting'.TABEL 1. GANGBARE MATEN GEZAAGD RODE MERANTI IN MM (ISO-MATEN)DikteBreedte50 63 75 88 100 113 125 150 175 200 225 275 300 32516 x x x19 x x x x22 x x x x x x25 x x x x x x x x x x x32 x x x x x x x38 x x x x x x x x x44 x x x x x x x x50 x x x x x x x x x x63 x x x x x x x x x x x75 x x x x x x x x x100 x x x x x x x x125 x x x x x x xAndere maten zijn in overleg met de leverancier mogelijk.HET HOUTBLAD MEI 200427

TABEL 2. FYSISCHE EN MECHANISCHEEIGENSCHAPPEN VAN RODE MERANTI(SHOREA SPEC. DIV.)Fysische eigenschappenBij een vochtgehalte (%) van 9,5-10 10-11Volumieke massa (kg/m 3 )* 475 630Evenwichtsvochtgehalte (%)- bij 60% R.V. 13,0 13,5- bij 90% R.V. 18,5 19,0Werken bij schommelingen R.V.tussen 30-60% (%)- radiaal 0,6 0,6- tangentiaal 1,2 1,2Werken bij schommelingen R.V.tussen 60-90% (%)- radiaal 0,7 0,9- tangentiaal 1,7 1,8Krimpcoëfficiënt van 20-6% resp. 22-6%- radiaal 0,13 0,17- tangentiaal 0,30 0,32Maximale krimp radiaal (%)- van nat tot 12% 1,7 2,0- van nat tot geheel droog 4,2 4,0Maximale krimp tangentiaal (%)- van nat tot 12% 3,1 3,8- van nat tot geheel droog 7,4 7,3Mechanische eigenschappenBuigsterkte (N/mm 2 ) 65 87Elasticiteitsmodulus (N/mm 2 ) 10.400 11.510Druksterkte // aan de vezel (N/mm 2 ) 42 49Schuifsterkte (N/mm 2 ) 7,6 9,3Splijtsterkte per mm breedte (N/mm) - -Hardheid volgens Janka (N)- kops 3.240 4.170- langs 2.640 4.310Duurzaamheidsklasse 4/5 2/4Sterkteklasse C20 C20* Er zijn waarden gegeven voor een lichte en een zware soort meranti.Bron: Houtvademecum 2001 8 . 9. Het merantigeveltimmerwerkvoegt zichnaadloos inhet ontwerp.Woning Woubrugge;ontwerp:Van derBreggen ArchitectenAlphena/d Rijn. 10. Het grijsgebeitstemeranti looptde hoek om.ScoutinggebouwDe Orion Hilversum;ontwerp:Min2 bouwkunstBergen.Het hout wordt meestal verhandeldvolgens de klassen 'Select and better'en 'Standard and better', al dan nietmet de toevoeging PHND (pinholes nodefect). 'Select and better' is de beterekwaliteit. In de kwaliteit PHND geldenpinholes, als gezegd, niet alsonvolkomenheid.Nederlandse normenAls veel toegepaste houtsoort inNederland is rode meranti in een aantalnormen opgenomen. In de serieKwaliteitseisen voor hout (KVH 2000),die eisen stelt aan de voornaamsteuiterlijke kenmerken als draadverloop,kwasten, scheuren en vervormingen,komt het voor in NEN 5483 (Houtsoortrode meranti). Deze norm onderscheidt 3kwaliteitsklassen (A, B en C), die zonauw mogelijk zijn afgestemd op degangbare handelskwaliteiten. De A- enB-kwaliteit zijn de betere kwaliteiten.De A-kwaliteit is uitsluitend bedoeldvoor toepassingen, waarbij zeer hogeeisen voor het uiterlijk gelden. De B-kwaliteit is voor toepassing in geveltimmerwerk(ramen, deuren en kozijnen).SterkteklassenSinds 2003 zijn in Nederland deEuropese sterkteklassen volgens EN338 (Hout voor constructieve toepassingen -Sterkteklassen) in gebruik. Als belangrijkstesterkteklasse voor rode merantinoemen NEN 6760 (Technische grondslagenvoor bouwconstructies (TGB 1990) -Houtconstructies - Basiseisen - Eisen en bepalingsmethoden)en NEN 5498 (Gezaagdhout - Sterkteklassen, classificatiemethode enbepalingsmethoden) C20, overeenkomendmet kwaliteitsklasse A/B (hoge eisenaan sterkte en/of uiterlijk).KVT '95TNO-onderzoek heeft aangetoond datde aanwezigheid van pinholes geenbelemmering hoeft te zijn om dit houtvoor de fabricage van kozijnen te ge-bruiken. Volgens de KVT '95 (Kwaliteitvan houten gevelelementen) zijn met rodemeranti kozijnen met KOMO-productcertificaatte maken, op voorwaardedat de volumieke massa meer dan 450kg/m 3 bedraagt bij 16 ± 2% houtvochtgehalte.Het mag zowel transparantals dekkend worden afgewerkt. Voorgeveltimmerwerk wordt meranti geachtte voldoen aan duurzaamheidsklasseA. Deze kwalificatie, conform risicoklasse3 van NEN-EN 335-2 (Duurzaamheidvan hout en op hout gebaseerde producten -Definitie van risicoklassen voor biologischeaantasting - Deel 2: Massief hout), betekent:duurzaam voor toepassing in28HET HOUTBLAD MEI 2004

11. Kozijnenen afschuifbarestijlen inmeranti.DubbelkantoorArenaparkHilversum; ontwerp:TangramArchitektenAmsterdam.heeft te vervormen, is het niet geschiktvoor buighout. Het buigen vindt namelijkplaats met vochtig hout.Bewerking, afwerkingIn het algemeen is rode meranti zowelmet de hand als machinaal gemakkelijkte bewerken. Specifieke problemendoen zich hierbij niet voor. Hetlaat zich uitstekend spijkeren enschroeven, en is met de gangbarehoutlijmen goed te lijmen.Er zijn geen technische problemen ommeranti zowel blank als dekkend af tehouten gevelelementen; het houtwordt niet of nauwelijks door schimmelsaangetast en hoeft niet te wordenverduurzaamd.BRL’sVerder komt rode meranti voor in debeoordelingsrichtlijnen BRL 1701 'Gelijmdedragende houten bouwconstructies'en BRL 2902 'Gelamineerd houtvoor niet-dragende toepassingen'.Werken, drogenRode meranti werkt niet bovenmatig.Tot welk vochtgehalte het moet wordengedroogd, is afhankelijk van hetgebruiksdoel. Het is zonder veel moeilijkhedente drogen, waarbij weinigneiging tot vervorming optreedt, aldient men rekening te houden metverschillend drooggedrag van dediverse soorten. Mede doordat het bijgrote klimaatverschillen de neiging 12. Vormgevendin lichtehal. VoorbeeldprojectIFDpaviljoenDrachten;ontwerp: Vander BreggenArchitectenAlphen a/d Rijn. 13. Merantibinnendeurenen -kozijnenomzomen hetatrium in kantoorForum teAmsterdam-Zuid. Ontwerp:Atelier ProArchitektenDen Haag.werken. Voor buitentoepassingen voldoende verschillende afwerkmiddelenuitstekend. Het hout bevat harsgangenen vrij grote vaten. Na het lakkenblijft de houtnerf zichtbaar.ToepassingenGezien de vele toepassingsmogelijkhedenbehoort rode meranti tot deveelzijdigste houtsoorten. Het wordtoverwegend in de woning- en utiliteitsbouwtoegepast voor binnen- en buitentimmerwerk,zoals ramen, deuren,kozijnen, puien, betimmeringen, plinten,lijstwerk, trappen(huizen) enspanten. Verder kan geselecteerd houtmet enige tekening en glans in demeubelindustrie worden gebruikt voormeubilair, toonkasten en winkelbetimmeringen.HET HOUTBLAD MEI 200429

COLOFONOVERDRUKKEN EN INFORMATIEDeze publicatie kwam tot stand in samenwerking met de SectieHardhout van de Vereniging Van NederlandseHoutondernemingen (VVNH) en Centrum Hout, beide te Almere.Vormgeving, zetwerk en lithografieDrukkerijen de Bussy Ellerman Harms b.v. Amsterdam.FotografieCentrum Hout/EM Almere: 4.Jan Jonkers Architect BV Amsterdam: 5.Select Garden BV Hedel: 7.Skantrae BV Duiven: 8.Trappenfabriek Hoograven BV Montfoort: 6.www.johnlewismarshall.com: cover, achtercover, 1-3, 9-13.Overdrukken van dit artikel zijn verkrijgbaar bij:Centrum HoutPostbus 13501300 BJ AlmereHoutinformatielijn: 0900-5329946 (€ 0,45 p.min.)CoverTranspante meranti kozijnen in perfecte eenheid met westernred cedar gevelbekleding. Batavia-gebouw Amsterdam; ontwerp:Frits van Dongen/de Architekten Cie. Amsterdam.AchtercoverDekkend geschilderde meranti kozijnen tussen onbehandeldewestern red cedar stijlen. Alfa College Groningen; ontwerp:SP architecten Waddinxveen.LiteratuurHoutvademecum, door S.I. Wiselius, ten Hagen & Stam uitgeversDen Haag, 8e gewijzigde druk 2001.Physical and Related Properties of 145 Timbers. Information for practice;door Jan F. Rijsdijk en Peter B. Laming, Kluwer AcademicPublishers Dordrecht/Boston/London 1994.© 2004 (derde gewijzigde druk) Centrum Hout Almere.Reeds eerder verschenen in deze serie:Afrikaanse mahoniesAzobéBangkiraiBerketriplexBeukenBilinga, massaranduba, karri/jarrah, kastanjeEuropees en Noord-Amerikaans eikenEsdoornEssenEuropees vurenHemlockIpé, sapupira, purperhart, angelim vermelho, jatoba (locus),curupixaIrokoLariksMDFMeranti-triplexMerbauNoord-Amerikaanse loofhoutsoortenNoord-Europees grenenOkoumétriplexOregon pineOSBPeren, kersen, noten, lindenPitch pineRobiniaSouthern yellow pineSpruce-pine-firTeakVuretriplexWestern red cedarArtikelnummer 47008730HET HOUTBLAD MEI 2004