Nieuwsbrief 15 - september 2009 - Stichting ...

Digitale NieuwsbriefVolgens de Flora- en faunawet is het uitzetten van dieren in de natuur niet toegestaan.Daarom moet het ministerie van LNV ontheffing verlenen voor de herintroductie van eensoort. Hiervoor gelden een aantal strenge criteria, waar in het geval van de das niet aanvoldaan wordt. Het dient bijvoorbeeld te gaan om een bedreigde soort.Uitzetten van dieren is op dit moment alleen toegestaan als er sprake is van repopulatie.Repopulatie is het bijplaatsen van individuen in een bestaande populatie om deduurzaamheid van deze populatie te bevorderen. Dit is momenteel dus de enige manierom dassen terug te krijgen in gebieden in Brabant waar ze verdwenen zijn. Maardaarvoor moeten er dus eerst exemplaren aanwezig zijn. Kortom: Er is nog een lange wegte gaan voordat de Brabantse das zijn oorspronkelijke leefgebied zal hebben herbevolkt.Beschutte picknickplaatsMeestal eten dassen hun voedsel terplekke op. Het zijn rasopportunistendie leven van wat ze in het veldtegenkomen. Ze leggen geen voorraadaan.Een heel enkele keer zie je wel dat een daseen maiskolf meeneemt naar zijn burcht als hetmaisveld vlakbij is. Groot was de verbazingtoen bij een veldbezoek een heusepicknickplaats met afdakje werd aangetroffenwaar dassen hun meegebrachte etenswarennuttigden. De lege maiskolven achterlatend . . .

Digitale Nieuwsbrief10 Jaar dassen in de Duinen (1999 – 2009)In de jaren 1999 tot 2004 werden inhet Nationaal Park De Loonse enDrunense Duinen dassen uitgezet in hetkader van een herintroductieproject.Na 10 jaar is het tijd voor eenterugblik, evaluatie en een doorkijk inde toekomst.Oorspronkelijk lagen in de Loonse en DrunenseDuinen en omgeving veel bewoonde dassenburchten.Een inventarisatie van voor detweede wereldoorlog leverde 17 dassenfamiliesop. Vanaf 1959 werd een oude dassenburchtgelegen aan de Nieuwkuijkseweg in Vlijmen mettussenpozen tot begin 1999 bewoond.Voorafgaande aan het herintroductieproject in1999 van de das in de Duinen werd een aantaldode dieren gevonden op zoek naar een nieuwterritorium. Zij kwamen vanuit dassenfamiliesin de omgeving van St. Michielsgestel/Boxtel.Zo werd in 1994 een dode das gevonden op deGommelsestraat in Biezenmortel, in 1997 eendode das op de Vendreef in Vlijmen, in 1999weer een dode das aan de Gommelsestraat en inhet voorjaar van 1999 werd in Vlijmen aan deHonderdbunderweg een dode das gevonden.Nationaal park Loonse en Drunense Duinen(luchtfoto: Google Maps)

Digitale NieuwsbriefIn 1998 trad Natuurmonumenten in overleg methet Brabants Landschap en Das&Boom om teonderzoeken of het mogelijk was in de Duinendassen uit te zetten. Om tot een succesvolleherintroductie te komen werden meerderepartijen zoals de duinboeren, de bewoners in deomgeving en de WBE Broek & Duin ingelicht enbenaderd om hieraan mee te werken. In dezomer van 1999 werden de uitzetrennen‘Mulders’ en Prins Bernhardlaan aangelegd, aande noordzijde van het Hengstven in hetoostelijk deel van de Duinen. Op 27 augustus1999 werden hierin 12 dassen uitgezet.versterken werden op 25 september 2001 driedassen bijgezet in uitzetren ‘Mulders’, waarvanéén zeug en twee beren.Op 23 september 2004 werden in uitzetren‘Nelis 2’ nabij de Oude Bosschebaan inUdenhout zes dassen bijgezet, waarvan driezeugen en drie beren. De ren, die al in 2001 wasaangelegd, werd vernoemd naar Nelis vanBerkel, die in november 2001 onverwachtoverleed. Nelis was in dienst bijNatuurmonumenten en was een echte‘dassenman’.Evenals in 2001 gaf het bijzetten van dassen in2004 veel onrust bij de aanwezige populatie, erwerd flink naar elkaar ‘geklauwd’ en groteuitgetrokken bossen dassenhaar werdengevonden. In totaal werden in de periode 1999-2004 21 dassen uitgezet.Vrijwilliger Bert van Opzeeland zet voerklaar voor de uitgezette dassen(foto: Wil van Opzeeland)Per burcht werden zes dieren uitgezet, waarvandrie beren en drie zeugen. Per burcht was eenvolwassen vrouwtje aanwezig om de jongen het‘das-zijn’ te leren. Op 24 november 1999werden de dassen, na enkele maanden te zijnbijgevoerd, vrijgelaten. Zij konden viaopeningen die in het gaas waren geknipt deuitzetrennen verlaten.Vanwege het succes van de herintroductie enomdat het wenselijk was de populatie teBijzetten van de jonge dassenin oktober 2004(foto: Dassenwerkgroep Brabant)

Digitale NieuwsbriefHet uitzetproject dat startte in 1999 is eengroot succes geworden. De afgelopen tien jaaris de populatie gestaag (zie grafiek) gegroeid enheeft de das zich verspreid over een grootgebied.aantal80706050403020100Dassengegevens aug 1999-aug 20091999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009jaarOver de hele Duinen verspreid komendassenfamilies voor waarvan de meeste in derandwallen wonen, maar ook diep in het bos zijnfamilies te vinden. In De Brand heeftde das plekken gevonden die juist ietshoger in het landschap liggen en er zijnburcht gebouwd. Op landgoed Huis terHeide liggen een aantal sterkeburchten, hier zal nog een verdichtingnaar het noorden en mogelijk ookrichting Tilburg gaan plaatsvinden.gevoegd. Echter tussen de Duinen en depopulatie in de omgeving Sint Michielsgestel/Boxtel bevinden zich nog geen dassenfamilies.De reden hiervan is niet bekend terwijl hetgebied voor de das toch heel geschikt is.dassenburchtendassenfamiliesslachtoffersIn de Duinen en omgevingleven momenteel 21dassenfamilies. Het totaalaantal burchten bedraagt 30,waarvan een aantal leeg staat.Dit is niet onlogisch als menbedenkt dat binnen hetterritorium van eendassenfamilie zich meerdereburchten bevinden. Het betreftzowel hoofd- als bijburchten.De ervaring heeft geleerd datonbewoonde burchten vaakweer worden bewoond omdatdassen soms wisselen vanburcht of omdat er zich eennieuwe familie vestigt. De legeburchten worden bij eeninventarisatie dan ook altijd bezocht. Hetgemiddelde territorium bedraagt ca. 2 à 3 km 2 ,afhankelijk van het aanbod van voedsel in hetHet geschatte aantal dassen bedroegeind augustus 2009 67 stuks. Deleeftijdsopbouw is gezond, er zijn veeljonge dieren en een aantal ervarendassen. Omdat de uitgezette dassenuit diverse gebieden in Nederlandkwamen zijn er veel bloedlijnen enwaarschijnlijk hebben zich nog dassenuit de omgeving St. Michielsgestel/Boxtel bij de populatie in de DuinenEen van de burchten in het gebied

Digitale Nieuwsbrieffoerageergebied. Zo hebben de burchtenmiddenin de Duinen een groter voedselgebieden hebben die met een uitloop richtingweilanden met een hoge populatie regenwormeneen kleiner territorium nodig. Er zijn burchtenbij die een groot aantal pijpen en een imposanteoppervlakte hebben. Zo heeft de grootsteburcht een oppervlakte van 1.600 m2. Eenandere burcht telt meer dan 40 ingangen. Eenaantal andere burchten wordt al langdurigbewoond maar blijft aan de oppervlakte klein.Omdat een das een graver is, wordt er elk jaargegraven en vindt ondergronds wél uitbreidingvan de burcht plaats, al is dat niet zichtbaar.Het percentage slachtoffers van ca. 9% is tenopzichte van landelijke cijfers laag. Landelijkbezien sneuvelt ongeveer 20% van de populatiedassen. Het aantal gemelde slachtoffersbedroeg 34, waarvan 5 terugmeldingen vangetatoeëerde dassen (allen beren) van deuitzetprojecten. Van de slachtoffers waren er15 beren, 10 zeugen en van 9 was het geslachtniet bekend. Vooral in de periodeseptember/oktober en februari/maart vielende meeste slachtoffers waaronder zich veeljonge dieren bevonden die op zoek waren naareen nieuw territorium en daarbij slachtofferwerden van het verkeer.In één van de dassentunnels langs deNieuwkuijkseweg in Vlijmen werd een dode dasaangetroffen waarbij een konijnenstrik in zijnachterlijf vast zat, een andere das werdslachtoffer van een gevecht tussen dassen omhet territorium en werd doodgebeten. Op dePessert kwam een das in een maïskneuzerterecht en verloor hierbij enkele poten. Deoverige slachtoffers (31 stuks) vielen in hetverkeer.Het aantal dassenfamilies zal de komende tijdnog toenemen, er zal een verdichting optredenen ook op andere plaatsen zullen dassen gaanvoorkomen. Omdat de populatie dassen grootgenoeg en gezond is, is bijzetten van anderedassen niet meer wenselijk. Het verwijderenvan lege uitzetrennen is ook niet wenselijk,deze kunnen zo weer bewoond worden en dedassen bevinden zich op een veilige afgeslotenplek.Bert met een verkeersslachtoffer(foto: Winifred van den Bosch)

Digitale NieuwsbriefGemeente Tilburg legt dassentunnels en -raster aanDe gemeente Tilburg heeft in 2007 eensubsidie van 400.000 euro van deprovincie Noord-Brabant ontvangenvoor natuurontwikkeling in dezogenaamde Groene Mal, een natuurprojectrondom de stad. Hiervan was100.000 euro bestemd voor de das. Injuli van dit jaar werden op enkele wegenin het noordoostelijk deel van degemeente maatregelen getroffen om dedas en andere dieren veilig te latenoversteken.De gemeente Tilburg investeert via haarGroene Mal in natuurontwikkeling rondom destad. Voorbeelden daarvan zijn het Noorderbosen de te realiseren verbinding tussen hetNoorderbos en De Brand. In samenwerking metonder meer Natuurmonumenten en de Provinciezal op termijn ook de aanleg van een natuurbrugover de N261 deel uit gaan maken van deplannen om hier een oost-west verbinding terealiseren.Bert van Opzeeland, vrijwilliger die actief is inhet gebied Loonse en Drunense Duinen enomgeving, heeft zich sterk gemaakt voor deaanleg van dassenvoorzieningen in het gebied enhiervoor de ‘handen op elkaar’ gekregen. Alsgevolg van het uitwaaieren van de populatiedassen vanuit de Loonse en Drunense Duinenrichting westen waardoor nieuwe burchtenontstaan, passeren dassen steeds vaker derelatief drukke wegen in het gebied rondom DeBrand en het Noorderbos. Naar aanleiding vanhet grote aantal slachtoffers op deUdenhoutseweg en de Schoorstraat werd actieondernomen.Voorzieningen, aangelegd met provincialesubsidieDassenraster en tunnel onder deUdenhoutsewegIn overleg met Natuurmonumenten, degemeente Tilburg, Das&Boom en deDassenwerkgroep Brabant werden plannenontwikkeld om maatregelen te treffen in de

Digitale Nieuwsbriefvorm van dassentunnels en raster om dieren eenveilige oversteek te garanderen. Het ging hierom de Udenhoutseweg en de Schoorstraat opplekken waar de dassen regelmatig de wegoversteken. Naast de das kunnen ook veelandere dieren van de tunnels gebruik maken,waarmee de natuurdoelstellingen van degemeente en de provincie worden bereikt.De bepaling van de exacte locatie en uitvoeringvan de maatregelen heeft plaatsgevonden opadvies van Das&Boom en de DassenwerkgroepBrabant.VluchtpoortjeZuinig op Brabantse snippersHet valt niet mee om als argelozeburger te begrijpen hoe de ProvincieBrabant haar taak als natuurbeschermerinvult. Onlangs is beroeringontstaan door het besluit van deProvincie om een groot aantal kleinebosjes, 1.500 in totaal, niet langer tebeschermen met provincialeregelgeving. Het wordt aan degemeenten overlaten om in hunbeleidsplannen aandacht te schenkenaan de kleine bosjes binnen hungrenzen.Bij deze opening past een verduidelijking. DeProvincie doelt met haar plannen op bosjes, diekleiner zijn dan 2 ha, meer dan 100 mtr van eenEcologische Verbindingszone (EVZ) verwijderdliggen en waarin zich geen kwetsbare soorten(planten en/of dieren) bevinden. Zodra ersprake is van een bewoonde dassenburchtgeniet dat bosje wél provinciale bescherming.We mogen er van uitgaan dat de Provincie nietover één nacht ijs gegaan is. Dat wordt medegeïllustreerd door het gegeven dat zij hetgerenommeerde instituut Alterra hetonderzoek heeft laten verrichten, waarop hetbesluit gebaseerd is. Toch hebben veleBrabantse natuurliefhebbers geen goed gevoelbij het voorgenomen besluit. Brabant is niet tevergelijken met Gelderland en haar massieveboscomplexen. Onze provincie moet het juisthebben van kleine(re) bossen en “snippers”, diehet landschap stofferen.Is dit commentaar een motie van wantrouwenrichting gemeenten? Nee, maar een klein bosjeis voor een gemeente van marginaal belang enkan op de bijbehorende aandacht rekenen. Paswanneer alle kleine bosjes uit aanliggendegemeenten in onderlinge samenhang bekekenworden, blijkt de rol van deze bosjes. Voormenige diersoort vormen ze “stepping stones” inde migratie van het ene gebied naar het andere,

Digitale Nieuwsbriefook al maken ze geen onderdeel uit van deEcologische Hoofdstructuur of een EcologischeVerbindingszone. Dassen hebben in deafgelopen jaren volop geprofiteerd van diekleine, veelal geïsoleerd liggende, bosjes omzich opnieuw te vestigen. En dat geldt nietalleen voor dassen. Een drassig stukje broekboszal door dassen genegeerd worden alswoongebied, maar kan rekenen op de aandachtvan specifieke vogelsoorten, amfibieën eninsecten.Uiteraard is het ene bosje het andere niet. Eenperceel doorgeschoten kerstdennen is quanatuurwaarde niet te vergelijken met eenrestant van een oude houtwal. Ieder bosjedient op waarde beoordeeld te worden,onafhankelijk van haar omvang. DeDassenwerkgroep Brabant pleit daarom vooreen provinciaal beleid waarbij het “Beschermd,tenzij”- principe gehanteerd wordt. Onder decriteria die de waarde van een “snipper”bepalen moet niet alleen de huidige betekenisals leef- en woongebied vallen, maar zeker ookde betekenis als toekomstig, potentieel leef- enwoongebied voor beschermde dier- en plantensoorten.We moeten met zijn allen zuinig zijn op deBrabantse “snippers”. En onder die “snippers”rekenen we niet alleen kleine bosjes, maar ookandere landschapselementen zoals houtwallen,steilrandjes, overhoekjes, enzovoort, die voorde das en vele andere dier- en plantensoortenvan essentieel belang zijn.Een verland vennetje, omzoomd dooreiken. Rustig gelegen en daarom aljaren een geliefde broedplaats vooreen koppel buizerds. (Sint Oedenrode,bosje 2153)Het armzalige restant van een schraalrabatbosje, ingeklemd tussen tweewegen en een drukbezochthandelsbedrijf (Schijndel,bosje 2166)Voor een kaartbeeld met een overzicht van deEHS en de betreffende bosjes klik oponderstaande link:http://roplan.brabant.nl/default.aspx?groepcode=VR-EHS

Digitale NieuwsbriefHet waarnemen van dassen is iets wat slechts voor weinigen is weggelegd. Maarondanks dat zijn er voldoende aanwijzingen voor hun aanwezigheid. Dassen latenimmers altijd sporen na, voor wie er oog voor heeft. De stille getuigen.- Krabsporen -Wie de poten van een das bekijkt valt onmiddellijkde indrukwekkende klauwen op. Vooral met denagels van de “voorvoeten”, die meer dan 4 cmlang kunnen worden, beschikt de das over primagereedschap, dat uiteraard voornamelijk bedoeldis om mee te graven. Maar het is multifunctioneelgereedschap, dat ook uitstekend voor anderedoeleinden gebruikt kan worden, zoals hetverwijderen van parasieten in de vacht of om zichte verdedigen tegen vijanden.In dassenleefgebied zijn vaak diverse sporen terugte vinden van het gebruik van de lange en scherpenagels. Zo worden ze gebruikt voor hetbemachtigen van insecten en hun larven die zichin dood hout bevinden.Voorvoet van een dasKrabsporen van een das op zoek naarboktorlarven

Digitale NieuwsbriefBijen, wespen en hommels die hun nesten in degrond maken zijn geen enkel probleem. Honing enlarven zijn een niet te versmaden lekkernij voor dedas, die hiervoor een steek graag op de koop toeneemt.Het passeren van een beekje of watergeul is geenenkel probleem. De das is een uitstekendzwemmer, maar als het niet hoeft houdt hij lieverzijn vacht droog. Al valt het soms niet mee om opeen smalle boomstam te manoeuvreren.Door das geplunderd wespennest metduidelijke krabsporenAls zich op het pad van de das een boomstam oftak bevindt springt hij daar met gemak overheen,soms krabsporen van de nagels achterlatend.Krabsporen op een “boombrug”Soms ligt het voedsel niet voor het oprapen. In datgeval moet er enig graafwerk verzet worden omeen regenworm, kever of larve te bemachtigen.Krabsporen van passerende dassen opeen boomstamKrabsporen van een foeragerende das

Digitale NieuwsbriefOok bij zijn burcht laat de das krabsporen na. Het”scherpen van de nagels” aan een boomstam is eenbekend gedrag. Dassen die net wakker zijngeworden rekken zich eerst eens flink uit tegeneen boomstam. Vaak wordt daar door meerderedassen dezelfde boom voor gebruikt. Dit heeft ookeen sociale functie; geurklieren zorgen ervoor datde boomstam de unieke familiegeur draagt.Het graven van een burcht is niet altijd eeneenvoudig karwei. Soms bevinden er zich veelstenen in de grond, soms moeten harde lagenworden gebroken en enorme kluiten verwijderd.Maar dankzij zijn spiermassa en uithoudingsvermogenweet de das deze klus uiteindelijk teklaren, de resten van het graafwerk op ofonderaan de stortberg achterlatend.Jarenlang gebruikte krabboomBij het in de burcht slepen van nestmateriaal laatdit sleepwerk duidelijke sporen na.Krabsporen op stukken uitgegraven limonietOok spelende jonge dasjes laten bij hunspeelplekken sporen na. Soms slagen ze erin eenheel eind in een omgevallen boom te klimmen.Sporen van een met nestmateriaalslepende dasKrabsporen van spelende jonge dasjes

Digitale NieuwsbriefNieuws en wetenswaardighedenBijzondere ontmoetingWie zich regelmatig in de natuur begeeft kanerop rekenen zo af en toe een bijzonderewaarneming te doen. En wanneer je alsvrijwilliger van de Dassenwerkgroep Brabantvaak voor inventarisaties dassenburchtenbezoekt heb je een heel kleine kans op eenontmoeting met een bewoner. Dat overkwam eenvan onze vrijwilligers bij een dassenburcht aande rand van een maisveld. Toen hij rond hetmiddaguur bij de burcht aankwam zag hij in demais iets liggen wat erg veel weg had van eendas. Die bleek bij een van de pijpen in slaapgevallen te zijn.Dat een das in zo’n geval bovengronds in slaapvalt komt maar heel weinig voor. Wel is bekenddat dassen op hun burcht zogenaamde dag- ofgrondnesten maken die ze stofferen metnestmateriaal. Daarin liggen ze alleen gedurendede nacht af en toe te rusten. Overdag verlatendassen zelden hun vertrouwde ondergrondseonderkomen, ze komen pas in deavondschemering naar buiten.Een bijzondere ontmoeting dus, voor onzevrijwilliger: “In de tientallen jaren dat ikdassenburchten inventariseer heb ik dit nognooit meegemaakt. Het is wel een heel mooieervaring”. Na een kwartiertje werd de daswakker en waggelde, nog een beetje verdwaasd,zijn burcht in.Aan de sporen was duidelijk te zien dat de dasde hele morgen volop had gegraven. En na eenvermoeiende nacht op zoek naar voedsel slaat devermoeidheid opeens toe en wil je wel even eendutje doen.

Digitale NieuwsbriefDassenkalender 2010De Britse Landelijke vereniging van Dassengroepen(The Badgertrust) brengt ook dit jaar, na alweereen daverend succes in 2009, een dassenkalenderuit.Onderaan elke maandpagina prijkt een bijzonderefoto van dassen. Ditmaal veel leuke foto’s vanjonge dassen in het opvangcentrum.Maar dit is nog niet alles. De foto’s onderaan elkblad zijn eenvoudig langs de perforatie los temaken, en te gebruiken als postkaarten!Bovendien steunt u het werk vanStichting Dassenwerkgroep Brabantvoor het behoud en de beschermingvan de Brabantse das.I.s.m. The Badgertrust biedt StichtingDassenwerkgroep Brabant deze prachtigekalender aan, aan iedereen die een donatieovermaakt van ten minste € 12,- o.v.v. `Kalender2010´ aan Stichting Dassenwerkgroep Brabant(zolang de voorraad strekt).Prijs: € 12,- (inclusief verzendkosten)Formaat: 32 cm x 17,2 cmWat moet u doen?Heeft u interesse in deze kalender, dan kunt u dat kenbaar maken viainfo@dassenwerkgroepbrabant.nl o.v.v. `Kalender 2010´ én uw volledigeadresgegevens.De volledige opbrengst komt ten goede aan het bijvoerfonds voor het redden vanverweesde jonge dasjes. Vanzelfsprekend zijn hogere donaties van harte welkom.Als u meer wilt weten over hoe u de das kunt helpen beschermen klik hier.

Digitale NieuwsbriefBrabantDassenlandMaasheggen - OeffeltVresselsche Akkers – Sint OedenrodeSchoonberg - Gemonde‘t Hurkske - Erp