Ontwerp A | BRUT en COBE (BE + DK)

DE GROENE BINNENTUIN
OPEN OPROEP
GEDEMPTE ZUIDERDOKKEN
TEAM A
DE GROENE BINNENTUIN
EEN UITGELEZEN KANS
De Gedempte Zuiderdokken vormen een uitzonderlijke plek in de historische stad Antwerpen. Doorheen de De ontwerpwedstrijd voor de Zuiderdokken is een gedurfde en ambitieuze onderneming, die de ruimte,
tijd heeft deze plek zich telkens opnieuw getransformeerd om de historische context van Antwerpen en zijn nu ingenomen door auto’s, teruggeeft aan de inwoners van Antwerpen. Het kan een groene en open
noden tegemoet te komen. De omgeving van de Zuiderdokken heeft drie grote transformaties ondergaan; plek worden die aan de noden van de dicht bebouwde wijken in de omgeving voldoet. Een verblijfs-,
van een laat 16e eeuwse citadel gebouwd in de open ruimte ten zuiden van het stadscentrum tot een kleine ontmoetings- en ontspanningsplek in het hart van de stad. Van infrastructuur naar publieke ruimte.
goederenhaven bestaande uit drie dokken temidden van een 19e eeuwse stadsuitbreiding tot een grote Deze unieke kans moet met beide handen gegrepen worden en vertaald worden in een ambitieus project.
centrumparking bovenop de gedempte dokken.
1. VIER PLAZAS EN TWEE
TOEGANGSZONES
Op de strategische plekken waar de Zuiderdokken in relatie gaan met de rest van de
stad creëren we speciale plekken. Deze vormen de overgang tussen de grote ruimte
van de Zuiderdokken en de rest van het stadsweefsel. Langs de twee lange kanten van
de Zuiderdokken voegen we 4 plazas toe, op de twee korte koppen voorzien we twee
toegangszones.
2. DE BOMENRING
Twee belangrijke grenzen bepalen de schaal van Zuiderdokken vandaag. Enerzijds de
historische gevels die vandaag deze stedelijke leegte aflijnen. Anderzijds de bomenrij
die vandaag ‘de binnenkant’ en ‘de buitenkant’ van elkaar scheidt. Het is de ambitie van
dit project om deze bomenrij te vervolledigen, aan te vullen, te versterken en zo te laten
uitgroeien tot het centrale structurerende element van de nieuwe Zuiderdokken. Geen
grens meer tussen binnenkant en buitenkant, maar een ruimte en verblijfsplek op zich
die de binnenkant met de buitenkant verbindt, maar beide ook een heldere afbakening
geeft. Een centrale ontmoetingsplek in de aangename schaduw van 600 bomen.
3. DE GROENE BINNENTUIN
Aan de binnenkant van de bomenring, ontdekken we de nieuwe groene binnentuin van
Antwerpen. We noemen dit de binnentuin omwille van z’n schaal, vorm en rand. De
ruimte heeft het gevoel van een binnentuin door de omgevende continue bomenrij en
de historische gevels erachter. De bomenring werkt als een filter tussen het stedelijke
leven aan de buitenkant en deze groene binnenkant met een heel eigen karakter. De
bestaande bomenrij verleent de Zuiderdokken vandaag een bepaalde monumentaliteit.
Dit is het best zichtbaar als je aan de binnenkant staat aan een kant van de dokken en
naar de andere kant kijkt. Deze monumentaliteit willen we niet alleen bewaren, maar ook
versterken en verder in scene zetten.
VIER PLAZAS EN TWEE TOEGANGSZONES
Zicht op de hedendaagse kunsttuin aan het MUHKA
DE PARAPLU´S
DE HEDENDAAGSE KUNSTTUIN
DE WATERPOORT
DE PIËDESTAL
Op de kruising van de Verviersstraat met de Waalsekaai voorzien we een plaza die rekening houdt met
de bestaande terrasjes en bomen. Op de plaza dachten we aan een clustering van overkappingen om
deze plek een complementair gebruik te geven. De overdekte ruimte kan dienen als shelter bij slecht
weer, maar ook voor de organisatie van kleine events eronder. Ook het Fotomuseum zou ervan gebruik
kunnen maken voor bijvoorbeeld het vertonen van films in openlucht tijdens de zomer.
Op de kruising van de van de Leuvensestraat en de Wapenstraat met de Waalsekaai voorzien we een
plaza met een duidelijke vorm die deze ruimte meer definitie geeft. Deze plaza zou kunnen werken
als een verlengstuk van het MUHKA en zo dit museum ook een aanwezigheid geven op het plein.
We stellen ons een bomengrid voor dat werkt als een hedendaagse kunsttuin voor performances of
tijdelijke installaties.
De Waterpoort omgeven we door verspreide kleinere bomen, zodat het monument niet meer zo alleen
staat. De poort willen we opnieuw echt als poort tot de binnentuin inzetten, daarom benadrukken we de
richting van de onderdoorgang. Het gebouw zelf zou zowel tijdens de herontwikkeling als erna kunnen
ingezet worden als het centrale informatiecentrum van de Zuiderdokken, met informatie over de
geschiedenis en de plannen en de mogelijkheid tot een goed overzicht vanop het dak.
In het verlengde van de Museumstraat, komende vanaf het de Leopold de Waelplaats creëren we een
rechthoekige plaza. De plaza werkt als een satelliet van het Museum voor Schone Kunsten. We stellen
ons een centraal zitelement voor dat kan fungeren als piëdestal voor een sculptuur of als podium voor
een optreden.

ENTREE
FUNCTIES
SPEELP
LAATS
SPEELPLAATS
SPEELPLAATS
PANNA VELD
BASKETBAL
SPEELPLAATS
MINI
BASKETBAL
SPEELPLAATS
SPEEL
PLAATS
SHEATING EDGE
TERRACE
TERRACE
SHEATING EDGE
SHEATING EDGE
SPEELPLAATS
SPEEL
PLAATS
HOND UITLATEN
VOETBAL
TRAINEN
SPEELPLAATS
VOETBAL
SPEELPLAATS
SPEELPLAATS
SPEEL
PLAATS
ENTREE
FUNCTIES
OVERZICHTSPLAN
OVERZICHTSPLAN
DE WATERPOORT
DE BOMENRING
ENTREE
FUNCTIES
SPEELPLAATS
PANNA VELD
SPEELPLAATS
MINI
BASKETBAL
DE PIËDESTAL
SKATE-TERREIN
TERRAS
SPEELPLAATS
SPEELPLAATS
HOND UITLATEN
TRAINEN
SPEELPLAATS
DE NOORDERLIJKE
HEUVELTUIN
SPEELFONTEIN
PLANTENTUIN
DE ZUIDELIJKE
TOEGANGSZONE
TOEGANGSZONE
EVENEMENTENPLEIN
SPEELPLAATS
BASKETBAL
SPEELPLAATS
WATERELEMENT
SPEELPLAATS
VOETBAL
SPEELPLAATS
MINI
VOETBAL
SPEELPLAATS
ENTREE
FUNCTIES
TERRAS
DE HEDENDAAGSE
KUNSTTUIN
DE BOMENRING
DE PARAPLU´S
EEN LUXUEUZE STRAATRAND MET EEN HOOG ABSORPTIEVERMOGEN
De lengte van de straten rond de Zuiderdokken bedraagt meer dan 1800 meter en
de afstand tussen de eerste bomenrij en de gevels bedraagt overal meer dan 15
meter. Dit betekent dat we meer dan voldoende plaats hebben om, tegelijkertijd
een comfortabele en aantrekkelijke voetgangerszone te maken (minimaal 4
meter continu), maar ook een functionele circulatie voor gemotoriseerd verkeer
(opnieuw 4 meter continu). We hebben nog 2 meter nodig om voldoende afstand
te houden van de bestaande bomen en om een infiltratiegoot voor het regenwater
van de straatkant te integreren.
Daarmee houden we nog altijd minimaal 5 meter over die kan ingezet worden als
flexibele zone die vele verschillende functies kan opnemen, zoals terrasruimte
voor de omgevende horeca, zitelementen en ander straatmeubilair, open
fietsenstalling en autoparkeerplaatsen. We zorgen er ook voor dat deze flexibele
zone niet overladen wordt en zo een barrière gaat vormen. Door elementen te
clusteren en regelmatig voldoende grote onderbrekingen te laten zorgen we voor
de nodige porositeit en maken we dat de flexibele zone gelezen kan worden als
een onderdeel van de voetgangerszone langsheen de gevels.
VIER PLAZAS ZORGEN VOOR DE RELATIE MET DE OMGEVENDE WIJKEN EN
ACTIVITEITEN
De 4 plazas zijn strategisch gelegen op de kruising van belangrijke stadsassen en
staan in relatie met de omgevende gebouwen en activiteiten. Eén van die assen is
de verbinding tussen het Museum voor Schone Kunsten en het MUHKA. De twee
nieuwe plazas op deze as vormen stapstenen tussen deze twee kunstmusea. De
tweede as is een kaarsrechte as van opeenvolgende plazas, vetrekkend uit de
wijk buiten de Leien en via de Lambermontplaats helemaal doorlopend tot aan
de Scheldekaaien. De eerste nieuwe plaza die we op deze as toevoegen is een
pleintje rond de waterpoort, de tweede staat in relatie tot het fotomuseum. Beide
assen lopen door tot aan de Scheldekaaien. De ruimte op de Scheldekaaien,
tussen deze twee assen wordt in het goedgekeurde definitief ontwerp uitgewerkt
als een ‘urban plaza’ uitkijkend over de oude sluis en vormt het perfecte eindpunt
voor de twee assen in het netwerk van stedelijke plazas.
In Antwerpen roepen namen zoals de Marnixplaats, het pleintje van de
Lombardenvest of de Paardenmarkt onmiddellijk een beeld op. Het zijn levendige
plekken met een duidelijke identiteit in het stadsweefsel. De 4 plazas in ons plan
hebben dezelfde potentie. De kiemen van deze identiteit zijn reeds aanwezig.
2 TOEGANGSZONES ZOEKEN BINDING MET HET HISTORISCHE STADSCENTRUM
EN DE NIEUWE STADSUITBREIDING
Komende vanuit het stadscentrum, vormen de Riemstraat en de Kloosterstraat
de twee hoofdverbindingen met de Zuiderdokken. Beide kruisen de Scheldestraat
bij het begin van de Zuiderdokken. We kiezen een concept van confrontatie om de
overgang vorm te geven. De bomenring verdikt tot een grid en toont zichzelf aan
de Scheldestraat.
Aan de andere kant van de Zuiderdokken doet zich een gelijkaardige situatie voor.
Aan de beide zijdes van het nieuwe volume dat de bestaande sociale woonblok
zal vervangen wordt er een verbinding gemaakt naar de Nieuw Zuidwijk. Aan de
westkant leidt dit naar de hoofdstraat van de nieuwe wijk. Aan de oostkant leidt dit
naar het nieuw wijkpark. De Van der Sweepstraat is de as waar de Zuiderdokken
en deze verbindingen elkaar ontmoeten. Ook hier passen we het idee van
confrontatie toe.
Het bomengrid aan beide kanten definieert een toegangszone die allerlei functies
kan absorberen die bij het toekomen horen, maar vormt ook een aangename
verblijfs- en recreatieplek.
EEN WANDELING ONDER DE BOMEN VERBINDT ALLE ACTIVITEITEN
De bomenring is het centrale element van de nieuwe Zuiderdokken dat de hele
ruimte organiseert. Door de bomenrij te verdubbelen maken we van een rand een
plek. De dubbele bomenrij definieert een parcours rondom de Zuiderdokken. Deze
wandeling onder de bomen kan uitgroeien tot de centrale activiteit van de nieuwe
Zuiderdokken, ‘een rondje Zuiderdokken’. De wandeling wordt geanimeerd door
de veranderende sferen en door de zichten naar de straatrand en de binnentuin.
De verschillende parkgebonden programma’s, zoals speelplekken, sportvelden en
hondenuitlaatzones worden verspreid langsheen de randen van de binnentuin. Ze
worden dus allemaal met elkaar verbonden door de wandeling onder de bomen.
De bomenring wordt het centrale verbindende element dat alle programma’s met
elkaar verbindt en leesbaarheid en oriëntatie biedt.
Van onder de bomen is er ook een visuele en fysieke verbinding met de straatrand
en de plazas. Rondom de plazas zorgen we ervoor dat deze verbinding zo direct
en open mogelijk wordt gemaakt. Zo benadrukken we de plazas als poorten tot de
binnentuin. Langsheen de rest van de straatrand worden er kleinere toegangen
gecreëerd op geregelde afstanden. De wandeling onder de bomen ligt op een
perfecte afstand om van de historische schoonheid van de gevels rondom de
Zuiderdokken te genieten.
CONTINUÏTEIT EN DIFFERENTIATIE IN DE BINNENTUIN
De binnentuin is een continue open ruimte gedefinieerd door de bomenring
errond. Ter hoogte van de plazas versmalt de binnentuin en hierdoor wordt deze
op een subtiele manier opgedeeld in drie delen met lichtjes verschillende sfeer.
De twee delen op de koppen hebben een meer besloten en intiem karakter, met
een duidelijke grens tussen de stadsrand en de binnentuin, bestaande uit haag,
struik en zitbanken. Deze grens zorgt ook voor extra veiligheid en afbakening van
de speelplekken.
De twee delen op de koppen bestaan voornamelijk uit een groene, grasweide
als ondergrond. Het centrale deel van de binnentuin heeft een meer minerale
ondergrond. Een harde, duurzame ondergrond biedt de beste basis voor het
intensieve en flexibele gebruik als evenementenplein en geeft ook plaats aan
andere activiteiten, zoals skaten en rolschaatsen. Deze minerale ondergrond
wordt wel onderbroken door verspreide groene plekken, die de continuïteit van het
groen gevoel verzorgen. In dit centrale gedeelte worden ook een aantal plekken
met waterelementen (waterfontein, stoomfontein, waterspiegel) geïntegreerd.
Het evenementenplein ligt een stukje verlaagd ten opzichte van het straatniveau.
Hierdoor ontstaan op de lange zijdes, langsheen de straten, lange glooiende
zittrappen.
DE BOMENRING
DE NOORDERLIJKE TOEGANGSZONE
DE ZUIDELIJKE TOEGANGSZONE
CONDITIES ROND DE BOMENRING
Op de Vlaamse- en Waalsekaai zien we de geïntegreerde toegangshellingen tot de ondergrondse
parking. In de Scheldestraat integreren we de bushaltes. Onder het bomengrid passen we een van de
voetgangerstoegangen tot de ondergrondse parking in. Hieraan wordt ook de fietshelling gekoppeld.
Verder integreren we ook een speelplek die interageert met de bomen.
In de Van de Sweepstraat zien we de mogelijkheid om in de toekomst de tramlijn en tramhaltes te integreren,
leidend naar de keerlus op de Bolivarplaats. Het laatste stuk van de Waalsekaai, aantakkend op de Van der
Sweepstraat stellen we voor om enkel toegankelijk te maken voor de bus. Hier voorzien we ook parkeerplaatsen
voor bezoekersbussen. Onder het bomengrid passen we een van de voetgangerstoegangen tot de ondergrondse
parking in. Hieraan wordt ook de fietshelling gekoppeld. Verder integreren we ook een sportplek die interageert
met de bomen.
De wandeling onder de bomen verbindt de straatrand met de
binnentuin. Het parkgerelateerde programma wordt verspreid
langsheen de bomenring aan de rand van de binnentuin. Dit
alles levert een geanimeerde wandeling op met een constant
veranderende sfeer en nieuwe relaties. Op het eerste beeld
wordt de bomenring op z’n smalst getoond met enkel een
dubbele bomenrij en geen programma. Op deze plekken is de
relatie tussen de straatrand en de binnentuin maximaal. Vanop
het terras kan je letterlijk zien wat er in de binnentuin gebeurt.
Op het tweede beeld wordt er een sportactiviteit aan de rand
opgehangen. In dit geval een verzonken basketveld met een
zitrand errond. Er zijn ook zit- en haagelementen toegevoegd
aan de wandeling onder de bomen die voor mee beschutting
en intimiteit zorgen. In het derde beeld wordt de bomenring
verbreed tot 4 rijen en onder deze twee extra rijen worden
kleinere sportelementen ingevoegd.