Inzet van de WAIS-IV-NL bij mensen met een verstandelijke beperking
whitepaper-wais-iv-nl
whitepaper-wais-iv-nl
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
MEE Zuid-Holland Noord<br />
On<strong>de</strong>rsteuning <strong>bij</strong> leven <strong>met</strong> <strong>een</strong> <strong>beperking</strong><br />
Whitepaper<br />
Specialistenpool<br />
<strong>Inzet</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong><br />
<strong>bij</strong> <strong>mensen</strong> <strong>met</strong> <strong>een</strong><br />
verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong><br />
Ervaringen uit <strong>de</strong> praktijk <strong>van</strong> MEE Zuid-Holland Noord
<strong>Inzet</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> <strong>bij</strong> <strong>mensen</strong> <strong>met</strong> <strong>een</strong> verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong><br />
Ervaringen uit <strong>de</strong> praktijk <strong>van</strong> MEE Zuid-Holland Noord<br />
Inleiding<br />
Wat meet je <strong>met</strong> <strong>de</strong> intelligentietest <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong>? Hoe zet MEE Zuid-Holland Noord <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<br />
<strong>NL</strong> in <strong>bij</strong> onze doelgroep en wat valt hier<strong>bij</strong> op?<br />
De doelgroep <strong>van</strong> MEE (Zuid-Holland Noord) bestaat uit <strong>mensen</strong> <strong>met</strong> <strong>een</strong> verstan<strong>de</strong>lijke<br />
<strong>beperking</strong>, <strong>een</strong> lichamelijke <strong>beperking</strong>, Niet Aangeboren Hersenletsel (NAH) en/of <strong>een</strong> Autisme<br />
Spectrum Stoornis (ASS). De grootste groep cliënten heeft echter <strong>een</strong> verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong>.<br />
De gedrags<strong>de</strong>skundigen <strong>van</strong> <strong>de</strong> specialistenpool <strong>van</strong> MEE Zuid-Holland Noord gebruiken <strong>de</strong><br />
<strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> <strong>bij</strong> <strong>de</strong> diagnostische on<strong>de</strong>rzoeken die zij uitvoeren <strong>bij</strong> <strong>de</strong>ze groep. Hoe maken <strong>de</strong><br />
gedrags<strong>de</strong>skundigen <strong>van</strong> <strong>de</strong> specialistenpool <strong>de</strong> vertaalslag <strong>van</strong> <strong>de</strong> scores uit <strong>de</strong>ze test naar <strong>de</strong><br />
praktijk? En welke meerwaar<strong>de</strong> heeft <strong>een</strong> diagnostisch on<strong>de</strong>rzoek, ondanks dat het in <strong>de</strong> nieuwe<br />
structuur <strong>van</strong> Jeugdwet, WMO en Wet Langdurige Zorg (WLZ) niet meer altijd noodzakelijk is om<br />
<strong>een</strong> indicatie voor passen<strong>de</strong> hulpverlening te krijgen?<br />
Is <strong>de</strong> afname <strong>van</strong> enkel <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> voldoen<strong>de</strong> om <strong>een</strong> verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong> en daarmee<br />
<strong>de</strong> begeleidingsbehoefte <strong>van</strong> <strong>een</strong> cliënt vast te stellen?<br />
In <strong>de</strong> vorige whitepaper <strong>van</strong> <strong>de</strong> specialistenpool <strong>van</strong> MEE Zuid-Holland Noord (‘LVB-ers die uit<br />
balans zijn. Hoe herken je ze, hoe ga je ermee om? Sociaal-emotioneel functioneren <strong>bij</strong> <strong>mensen</strong><br />
<strong>met</strong> <strong>een</strong> licht verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong>, september 2015’) is benoemd dat het voor <strong>mensen</strong> <strong>met</strong><br />
<strong>een</strong> licht verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong> belangrijk is dat er wordt aangesloten <strong>bij</strong> het niveau waarop zij<br />
functioneren en dat er goed in kaart wordt gebracht wat iemands cognitieve vermogens zijn. Dit<br />
goed in kaart brengen <strong>van</strong> het kunnen, kan <strong>bij</strong> <strong>de</strong> volwassen doelgroep <strong>met</strong> behulp <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<br />
<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong>.<br />
Deze whitepaper is <strong>een</strong> kennismaking <strong>met</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong>. Er wordt beschreven uit welke<br />
on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len <strong>de</strong>ze intelligentietest bestaat, welke in<strong>de</strong>xscores berekend kunnen wor<strong>de</strong>n en wat die<br />
in<strong>de</strong>xscores precies betekenen. Daarnaast zal <strong>de</strong> toepassing <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> op<br />
bovengenoem<strong>de</strong> doelgroep uitgelegd wor<strong>de</strong>n, wat hier<strong>bij</strong> opvalt en hoe <strong>de</strong> gedrags<strong>de</strong>skundigen<br />
<strong>de</strong> scores gebruiken om, voornamelijk <strong>de</strong> cliënten <strong>met</strong> <strong>een</strong> licht verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong>, in <strong>de</strong><br />
praktijk te helpen.<br />
Aan <strong>de</strong> hand <strong>van</strong> twee casussen zullen <strong>de</strong> scores <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> wor<strong>de</strong>n uitgelegd en<br />
vertaald wor<strong>de</strong>n naar <strong>de</strong> praktijk.<br />
Tot slot wordt kort beschreven wat <strong>de</strong> specialistenpool <strong>van</strong> MEE Zuid-Holland Noord kan bie<strong>de</strong>n<br />
voor haar doelgroep.<br />
MEE Zuid-Holland Noord – On<strong>de</strong>rsteuning <strong>bij</strong> leven <strong>met</strong> <strong>een</strong> <strong>beperking</strong><br />
1
De <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong><br />
Wat is <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong>?<br />
De <strong>WAIS</strong> staat voor Wechsler Adult Intelligence Scale. De <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> is gebaseerd op <strong>de</strong><br />
Amerikaanse <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong> en is ontwikkeld om <strong>de</strong> normen up to date te brengen en <strong>de</strong><br />
psycho<strong>met</strong>rische eigenschappen te verbeteren.<br />
De <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> is <strong>een</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse intelligentietest. De test is geschikt voor personen in <strong>de</strong><br />
leeftijd <strong>van</strong> 16:0 – 84:11 jaar. De afname <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> gebeurt <strong>met</strong> pen en papier.<br />
Een afname <strong>van</strong> <strong>de</strong> volledige batterij duurt 1,5 tot 2,5 uur, afhankelijk <strong>van</strong> <strong>de</strong> leeftijd en <strong>de</strong><br />
capaciteiten <strong>van</strong> <strong>de</strong> testpersoon, <strong>de</strong> ervaring <strong>van</strong> <strong>de</strong> gebruiker en het aantal af te nemen subtests<br />
(Whitepaper 1 <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> Pearson, 2012).<br />
In 2014 is er door <strong>de</strong> gedrags<strong>de</strong>skundigen <strong>van</strong> <strong>de</strong> specialistenpool <strong>van</strong> MEE Zuid-Holland Noord<br />
gestart <strong>met</strong> het gebruik <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong>.<br />
Wat is het verschil <strong>met</strong> <strong>de</strong> eer<strong>de</strong>re versie <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>, <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-III-<strong>NL</strong>?<br />
Bij het ontwikkelen <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> is <strong>een</strong> aantal veran<strong>de</strong>ringen gemaakt ten opzichte <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>WAIS</strong>-III-<strong>NL</strong>. Zo is <strong>bij</strong>voorbeeld <strong>de</strong> theoretische basis vernieuwd en uitgebreid. Ook is in <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<br />
III factor en in<strong>de</strong>xstructuur veran<strong>de</strong>rd en is er <strong>een</strong> verbeter<strong>de</strong> <strong>met</strong>ing <strong>van</strong> ‘fluid’ reasoning,<br />
werkgeheugen en verwerkingssnelheid mogelijk. Daarnaast is <strong>de</strong> klinische bruikbaarheid <strong>van</strong> het<br />
instrument vergroot door <strong>bij</strong>voorbeeld het vergemakkelijken <strong>van</strong> het ‘taalniveau’ <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
instructies en het verwij<strong>de</strong>ren <strong>van</strong> <strong>de</strong> subtest ‘Plaatjes Or<strong>de</strong>nen’. Ook is er voor gekozen <strong>de</strong><br />
invloed <strong>van</strong> motorische vaardighe<strong>de</strong>n en snelheid te verkleinen en <strong>de</strong> invloed <strong>van</strong> <strong>een</strong> slecht<br />
gehoor op <strong>de</strong> subtests uit te sluiten. De visuele stimuli zijn vergroot. Dit zorgt er ook voor dat <strong>de</strong><br />
toepasbaarheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> voor het <strong>met</strong>en <strong>van</strong> ontwikkeling verbeterd is, me<strong>de</strong> door het<br />
toevoegen <strong>van</strong> <strong>de</strong>monstratie- en oefenitems. Als laatste zijn <strong>de</strong> psycho<strong>met</strong>rische eigenschappen<br />
verbeterd; er zijn vernieuw<strong>de</strong> normen, uitgebrei<strong>de</strong>re totaal IQ (TIQ) ranges, vermin<strong>de</strong>r<strong>de</strong> vloeren<br />
plafon<strong>de</strong>ffecten en verbeter<strong>de</strong> factorscores (Whitepaper 1 <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> Pearson, 2012).<br />
In het kort gezegd: twee subtesten zijn verwij<strong>de</strong>rd (Plaatjes Or<strong>de</strong>nen en Figuur Leggen), er zijn<br />
<strong>een</strong> drietal nieuwe subtests toegevoegd (Figuur Samenstellen, Gewichten en Figuur Zoeken) en<br />
er zijn <strong>een</strong> aantal nieuwe items <strong>bij</strong> <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> subtests.<br />
In <strong>de</strong> praktijk zien we dat <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> over het algem<strong>een</strong> sneller af te nemen is. Gemid<strong>de</strong>ld<br />
wordt er an<strong>de</strong>rhalf uur over <strong>de</strong> test gedaan. Dit is <strong>een</strong> voor<strong>de</strong>el <strong>bij</strong> het meren<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
doelgroep <strong>van</strong> MEE Zuid-Holland Noord.<br />
De structuur <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong><br />
De testopzet <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> is on<strong>de</strong>rver<strong>de</strong>eld in vier in<strong>de</strong>xschalen: Verbaal Begrip,<br />
Perceptueel Re<strong>de</strong>neren, Werkgeheugen en Verwerkingssnelheid. De subtests binnen <strong>een</strong> schaal<br />
wor<strong>de</strong>n gebruikt om <strong>de</strong> <strong>bij</strong>behoren<strong>de</strong> in<strong>de</strong>xscore af te lei<strong>de</strong>n. Ie<strong>de</strong>re in<strong>de</strong>xschaal draagt <strong>bij</strong> aan <strong>de</strong><br />
Totaal Score, die gebruikt wordt om het Totaal IQ (TIQ) te verkrijgen. Figuur 1 laat <strong>de</strong> testopzet<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> zien, inclusief <strong>de</strong> in<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> <strong>de</strong> subtests binnen <strong>de</strong> schalen (Whitepaper 1<br />
<strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> Pearson, 2012).<br />
MEE Zuid-Holland Noord – On<strong>de</strong>rsteuning <strong>bij</strong> leven <strong>met</strong> <strong>een</strong> <strong>beperking</strong><br />
2
Figuur: Testopzet <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong><br />
Voor <strong>de</strong> leesbaarheid zijn enkel <strong>de</strong> tien kernsubtests <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> hieron<strong>de</strong>r uitgewerkt,<br />
niet <strong>de</strong> optionele subtests.<br />
De Verbaal Begrip In<strong>de</strong>x (VBI) is <strong>een</strong> maat voor verbaal verworven kennis en verbaal<br />
re<strong>de</strong>neervermogen. Het zegt iets over het (verbale) lange termijn geheugen en het vermogen om<br />
on<strong>de</strong>rscheid te maken tussen <strong>de</strong>tail en kern.<br />
Subtests Verbaal Begrip:<br />
1) Over<strong>een</strong>komsten<br />
De cliënt krijgt twee woor<strong>de</strong>n voorgelegd die alledaagse voorwerpen of concepten<br />
vertegenwoordigen en hij/zij beschrijft in welk opzicht <strong>de</strong>ze over<strong>een</strong>komen.<br />
2) Woor<strong>de</strong>nschat<br />
Bij <strong>de</strong> items <strong>met</strong> <strong>een</strong> afbeelding, benoemt <strong>de</strong> cliënt het voorwerp dat visueel wordt<br />
gepresenteerd. Bij <strong>de</strong> verbale items <strong>de</strong>finieert <strong>de</strong> cliënt woor<strong>de</strong>n die zowel visueel als mon<strong>de</strong>ling<br />
wor<strong>de</strong>n gepresenteerd.<br />
3) Informatie<br />
De cliënt beantwoordt vragen over <strong>een</strong> groot aantal verschillen<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwerpen op het gebied <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> algemene kennis.<br />
MEE Zuid-Holland Noord – On<strong>de</strong>rsteuning <strong>bij</strong> leven <strong>met</strong> <strong>een</strong> <strong>beperking</strong><br />
3
De Perceptueel Re<strong>de</strong>neren In<strong>de</strong>x (PRI) is <strong>een</strong> maat voor het opnemen en vasthou<strong>de</strong>n <strong>van</strong> visuele<br />
informatie uit <strong>de</strong> omgeving, ruimtelijk inzicht en <strong>de</strong> aandacht voor <strong>de</strong>tail en oog-handcoördinatie.<br />
Het gaat on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re om het visueel-analytische oplossingsvermogen.<br />
Subtests Perceptueel Re<strong>de</strong>neren:<br />
1) Blokpatronen<br />
De cliënt werkt binnen <strong>een</strong> specifieke tijdslimiet en bekijkt <strong>een</strong> afbeelding. Hij of zij gebruikt<br />
rood-witte blokken om <strong>de</strong>ze afbeelding na te maken.<br />
2) Matrix Re<strong>de</strong>neren<br />
De cliënt ziet <strong>een</strong> incomplete matrix of serie en selecteert uit vijf mogelijkhe<strong>de</strong>n <strong>de</strong> afbeelding die<br />
<strong>de</strong> matrix of serie compleet maakt.<br />
3) Figuur Samenstellen<br />
Er wordt binnen <strong>een</strong> specifieke tijdslimiet gewerkt. De cliënt ziet <strong>een</strong> volledige puzzel en<br />
selecteert uit zes mogelijkhe<strong>de</strong>n drie antwoordmogelijkhe<strong>de</strong>n waarmee, wanneer <strong>de</strong>ze<br />
gecombineerd wor<strong>de</strong>n, <strong>de</strong> puzzel kan wor<strong>de</strong>n gemaakt.<br />
De Werkgeheugen In<strong>de</strong>x geeft <strong>een</strong> indicatie <strong>van</strong> het vermogen om informatie tij<strong>de</strong>lijk in het<br />
geheugen vast te hou<strong>de</strong>n, <strong>een</strong> aantal mentale han<strong>de</strong>lingen uit te voeren en resultaat te<br />
produceren. Bij het werkgeheugen draait het om aandacht, concentratie, mentale controle en<br />
re<strong>de</strong>neren.<br />
Subtests Werkgeheugen:<br />
1) Cijferreeksen<br />
Voor Cijferreeksen Voorwaarts wordt aan <strong>de</strong> cliënt <strong>een</strong> reeks cijfers voorgelezen. De cliënt moet<br />
<strong>de</strong> reeks in <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> volgor<strong>de</strong> nazeggen. Voor Cijferreeksen Achterwaarts krijgt <strong>de</strong> cliënt <strong>een</strong><br />
reeks cijfers voorgelezen die hij of zij achterstevoren moet nazeggen. Voor Cijferreeksen<br />
Sorteren krijgt <strong>de</strong> cliënt <strong>een</strong> reeks cijfers voorgelezen die hij of zij vervolgens in oplopen<strong>de</strong><br />
volgor<strong>de</strong> moet nazeggen.<br />
2) Rekenen<br />
De cliënt lost, binnen <strong>een</strong> specifieke tijdslimiet, uit het hoofd <strong>een</strong> aantal wiskundige problemen<br />
op.<br />
De Verwerkingssnelheid In<strong>de</strong>x geeft <strong>een</strong> indicatie <strong>van</strong> het vermogen om snel en correct<br />
<strong>een</strong>voudige visuele informatie te scannen, op volgor<strong>de</strong> te zetten of on<strong>de</strong>rscheid te maken in <strong>de</strong>ze<br />
informatie. Deze in<strong>de</strong>xscore meet ook het visuele korte termijn geheugen, aandacht en visueelmotorische<br />
coördinatie<br />
Subtests Verwerkingssnelheid:<br />
1) Symbool Zoeken<br />
Er wordt binnen <strong>een</strong> specifieke tijdslimiet gewerkt, waarbinnen <strong>de</strong> cliënt <strong>een</strong> groep symbolen op<br />
<strong>een</strong> responsformulier bekijkt en aangeeft of <strong>een</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> symbolen in <strong>de</strong> doelgroep gelijk is.<br />
2) Symbool Substitutie Co<strong>de</strong>ren<br />
Met behulp <strong>van</strong> <strong>een</strong> sleutel kopieert <strong>de</strong> cliënt symbolen die <strong>bij</strong> bepaal<strong>de</strong> getallen horen binnen<br />
<strong>een</strong> specifieke tijdslimiet.<br />
Significante verschillen tussen <strong>de</strong> in<strong>de</strong>xschalen<br />
Als er significante, dus betekenisvolle, verschillen tussen <strong>de</strong> scores op <strong>de</strong> in<strong>de</strong>xschalen<br />
voorkomen, dan is er sprake <strong>van</strong> <strong>een</strong> disharmonisch profiel. Hierdoor is het niet mogelijk <strong>een</strong><br />
betrouwbare uitspraak te doen <strong>met</strong> betrekking tot het totaal IQ (TIQ). Bij <strong>de</strong> vorige <strong>WAIS</strong> was dit<br />
altijd <strong>een</strong> significant verschil tussen het verbale IQ (VIQ) en het performale IQ (PIQ). Bij <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<br />
<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> kan er dus ook <strong>een</strong> significant verschil zijn tussen an<strong>de</strong>re in<strong>de</strong>xschalen zoals tussen<br />
Verbaal Begrip en Werkgeheugen.<br />
MEE Zuid-Holland Noord – On<strong>de</strong>rsteuning <strong>bij</strong> leven <strong>met</strong> <strong>een</strong> <strong>beperking</strong><br />
4
Wat kan <strong>een</strong> disharmonisch profiel betekenen? Een disharmonisch profiel uit zich <strong>bij</strong>voorbeeld in<br />
opvallend sterke talige vaardighe<strong>de</strong>n, ten opzichte <strong>van</strong> zwakke niet-verbale, meer praktische<br />
vaardighe<strong>de</strong>n. Bij cliënten <strong>met</strong> <strong>een</strong> verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong> leidt dit vaak tot overschatting. Zo<br />
komen zij verbaal sterk over en gebruiken moeilijke woor<strong>de</strong>n waar<strong>van</strong> zij <strong>de</strong> betekenis niet goed<br />
kennen. Hierdoor wordt er meer <strong>van</strong> hen verwacht dan zij in <strong>de</strong> praktijk kunnen waarmaken. Ook<br />
komt het voor dat zij verbaal goed kunnen uitleggen hoe zij iets gaan aanpakken, maar het in <strong>de</strong><br />
praktijk niet tot uitvoer kunnen brengen.<br />
Een disharmonisch profiel kan ook omgekeerd voorkomen: er zijn zwakke verbale vaardighe<strong>de</strong>n<br />
<strong>met</strong> wel goe<strong>de</strong> praktische vaardighe<strong>de</strong>n. Hierdoor kunnen cliënten <strong>met</strong> <strong>een</strong> licht verstan<strong>de</strong>lijke<br />
<strong>beperking</strong> juist on<strong>de</strong>rschat wor<strong>de</strong>n. Zij zijn verbaal niet vaardig, terwijl zij in praktische zin wel tot<br />
meer in staat zijn.<br />
Welke diagnostische mid<strong>de</strong>len zet MEE Zuid-Holland Noord nog meer in?<br />
Een verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong> wordt niet enkel gesteld op basis <strong>van</strong> ‘tekort in intellectuele<br />
functies’, zoals vast te stellen <strong>met</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong>. Volgens <strong>de</strong> criteria <strong>van</strong> <strong>de</strong> DSM-5 voor het<br />
vaststellen <strong>van</strong> <strong>een</strong> verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong> dient er ook <strong>een</strong> tekort in adaptief vermogen te zijn<br />
en dienen bei<strong>de</strong> tekorten in <strong>de</strong> ontwikkelingsperio<strong>de</strong> te ontstaan (Hengeveld, 2014). Om <strong>een</strong> zo<br />
goed en betrouwbaar mogelijk beeld te krijgen <strong>van</strong> <strong>de</strong> cliënt wordt <strong>de</strong> betrokken MEE-consulent<br />
of wijkteamme<strong>de</strong>werker gevraagd zoveel mogelijk voorinformatie over <strong>de</strong> cliënt aan te leveren.<br />
Op <strong>de</strong>ze manier kan bekeken wor<strong>de</strong>n of <strong>de</strong> problemen op cognitief gebied reeds in <strong>de</strong><br />
ontwikkelingsperio<strong>de</strong> aanwezig waren. Ook geeft <strong>de</strong>ze informatie <strong>de</strong> gedrags<strong>de</strong>skundige <strong>een</strong><br />
beeld <strong>van</strong> on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re het leven <strong>van</strong> <strong>de</strong> cliënt, <strong>de</strong> problemen die er zijn en <strong>de</strong> hulpvraag, zodat<br />
het on<strong>de</strong>rzoek hierop kan wor<strong>de</strong>n toegespitst.<br />
Daarnaast wordt <strong>de</strong> Sociale Redzaamheidsschaal voor gehandicapten <strong>van</strong> hoger niveau (SRZ-P)<br />
gebruikt. Dit is <strong>een</strong> vragenlijst om <strong>de</strong> sociale zelfredzaamheid en adaptieve vaardighe<strong>de</strong>n in kaart<br />
te krijgen. Het geeft <strong>een</strong> beeld <strong>van</strong> <strong>de</strong> dagelijkse vaardighe<strong>de</strong>n, <strong>bij</strong>voorbeeld op het gebied <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
zorg voor zichzelf en <strong>de</strong> omgeving, sociale en communicatieve vaardighe<strong>de</strong>n en financiële<br />
redzaamheid. De vragenlijst wordt ingevuld door personen uit het sociale netwerk <strong>van</strong> <strong>de</strong> cliënt<br />
(personen die <strong>de</strong> cliënt goed kennen).<br />
Ver<strong>de</strong>r is het belangrijk om te weten wat het sociaal-emotioneel niveau <strong>van</strong> functioneren <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
cliënt is. Zoals reeds eer<strong>de</strong>r benoemd, zegt dit immers iets over wat <strong>de</strong> cliënt <strong>met</strong> <strong>een</strong> licht<br />
verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong> aankan (zie <strong>de</strong> whitepaper <strong>van</strong> MEE Zuid-Holland Noord <strong>van</strong> september<br />
2015). Tot slot zijn <strong>de</strong> observaties tij<strong>de</strong>ns het on<strong>de</strong>rzoek en het gesprek dat <strong>met</strong> <strong>de</strong> cliënt gevoerd<br />
wordt zeer belangrijk om zo <strong>de</strong> bevindingen uit <strong>de</strong> diagnostische mid<strong>de</strong>len te staven en <strong>een</strong><br />
completer beeld <strong>van</strong> <strong>de</strong> cliënt te krijgen. Hoe pakt <strong>een</strong> cliënt <strong>bij</strong>voorbeeld <strong>een</strong> probleem aan?<br />
Welk type instructie (verbaal, visueel) sluit het beste aan <strong>bij</strong> <strong>de</strong> cliënt? Hoe is het gesteld <strong>met</strong> zijn<br />
concentratie en doorzettingsvermogen en hoe gaat <strong>de</strong> cliënt om <strong>met</strong> frustratie?<br />
Voor an<strong>de</strong>re doelgroepen, <strong>bij</strong>voorbeeld kin<strong>de</strong>ren of allochtone <strong>mensen</strong> die <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse taal<br />
onvoldoen<strong>de</strong> machtig zijn, zijn an<strong>de</strong>re intelligentietests beschikbaar. Vanwege het on<strong>de</strong>rwerp <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong>ze whitepaper wordt hier niet ver<strong>de</strong>r op ingegaan.<br />
MEE Zuid-Holland Noord – On<strong>de</strong>rsteuning <strong>bij</strong> leven <strong>met</strong> <strong>een</strong> <strong>beperking</strong><br />
5
Wat valt op <strong>bij</strong> het gebruik <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> in <strong>de</strong> praktijk <strong>van</strong><br />
MEE Zuid-Holland Noord?<br />
Er dient vermeld te wor<strong>de</strong>n dat on<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> bevindingen niet door on<strong>de</strong>rzoek gestaafd zijn,<br />
maar gebaseerd zijn op <strong>de</strong> bevindingen uit <strong>de</strong> dagelijkse praktijk <strong>van</strong> <strong>de</strong> specialistenpool <strong>van</strong> MEE<br />
Zuid-Holland Noord. In <strong>de</strong> praktijk blijkt dat <strong>de</strong> specialistenpool eigenlijk altijd <strong>de</strong> tien<br />
kernsubtesten <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> afneemt. De optionele subtesten (Cijfers en Letters Nazeggen,<br />
Gewichten, Begrijpen, Figuur Zoeken en Onvolledige Tekeningen) wor<strong>de</strong>n vrijwel nooit<br />
afgenomen. Deze zullen hieron<strong>de</strong>r dan ook niet besproken wor<strong>de</strong>n.<br />
Over het algem<strong>een</strong> valt op dat <strong>mensen</strong> <strong>met</strong> <strong>een</strong> licht verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong> moeite hebben <strong>met</strong><br />
<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len waarin tijd <strong>een</strong> rol speelt of wanneer er <strong>een</strong> tijdslimiet is. Deze groep heeft moeite<br />
om tempo te maken en wordt bovendien vaak nerveus <strong>van</strong> tijdsdruk. Vaak hebben zij ook meer<br />
tijd nodig voor het verwerken <strong>van</strong> informatie. Het duurt, me<strong>de</strong> daardoor, vaak langer voordat zij<br />
weten wat <strong>de</strong> bedoeling <strong>van</strong> <strong>een</strong> opdracht is. Mensen <strong>met</strong> <strong>een</strong> licht verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong><br />
vragen vaak om extra herhaling of instructie.<br />
Een an<strong>de</strong>r aspect waar<strong>bij</strong> <strong>mensen</strong> <strong>met</strong> <strong>een</strong> licht verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong> vaak grote problemen<br />
ervaren, is het uitvoeren <strong>van</strong> taken die <strong>een</strong> beroep doen op het werkgeheugen. Uit on<strong>de</strong>rzoek<br />
blijkt dat het werkgeheugen <strong>van</strong> <strong>mensen</strong> <strong>met</strong> <strong>een</strong> licht verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong> zeer zwak is. Het<br />
werkgeheugen is <strong>een</strong> functie die informatie opslaat en waaruit je <strong>de</strong> informatie op <strong>een</strong> later<br />
moment kan terughalen. In het dagelijkse leven gebruiken we ons werkgeheugen <strong>bij</strong> het<br />
onthou<strong>de</strong>n <strong>van</strong> instructies, oplossen <strong>van</strong> problemen, het vasthou<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> concentratie en je<br />
niet af laten lei<strong>de</strong>n. Het werkgeheugen is dus <strong>van</strong> belang voor het uitvoeren <strong>van</strong> complexe taken<br />
(ik moet straks <strong>bij</strong> het <strong>de</strong>r<strong>de</strong> verkeerslicht rechtsaf), maar ook <strong>van</strong> soms <strong>een</strong>voudige taken (<strong>een</strong><br />
simpele rekensom) in het dagelijks leven.<br />
Specifiek op subtestniveau kijkend, zien we dat <strong>bij</strong> het on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el Blokpatronen min<strong>de</strong>r hoog<br />
gescoord wordt. Mensen <strong>met</strong> <strong>een</strong> licht verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong> missen vaak <strong>de</strong> bonuspunten <strong>bij</strong><br />
dit on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el doordat zij langzamer werken. De cliënten vin<strong>de</strong>n ook vaak <strong>de</strong> patronen die<br />
geroteerd (gedraaid) moeten wor<strong>de</strong>n moeilijk.<br />
Het toegevoeg<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el Cijferreeksen Sorteren wordt vaak beter gemaakt dan <strong>de</strong><br />
Cijferreeksen Voorwaarts en Achterwaarts. Een mogelijke verklaring kan zijn dat je <strong>de</strong> cijfers<br />
kunt clusteren, doordat gevraagd wordt ze op volgor<strong>de</strong> te zetten (<strong>van</strong> klein naar groot).<br />
Figuur Samenstellen is <strong>een</strong> nieuwe subtest. Opvallend genoeg wordt <strong>de</strong>ze subtest vaak beter<br />
gemaakt dan <strong>de</strong> overige on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len <strong>van</strong> <strong>de</strong> In<strong>de</strong>x Perceptueel Re<strong>de</strong>neren (Blokpatronen en<br />
Matrix Re<strong>de</strong>neren). Er is contact hierover opgenomen <strong>met</strong> <strong>de</strong> uitgever <strong>van</strong> <strong>de</strong> test, Pearson.<br />
Alhier wordt aangegeven dit niet te herkennen. Als mogelijke verklaring geven zij aan dat Figuur<br />
Samenstellen meer <strong>een</strong> beroep doet op het non verbaal re<strong>de</strong>neren, dan <strong>de</strong> overige perceptueel<br />
re<strong>de</strong>neertests. Daarnaast zou onze ‘tragere’ doelgroep bonuspunten kunnen mislopen <strong>bij</strong><br />
Blokpatronen, waardoor <strong>de</strong>ze score lager uitvalt dan <strong>de</strong> score <strong>van</strong> Figuur Samenstellen.<br />
Tot slot wordt vaak gezien dat <strong>mensen</strong> <strong>met</strong> <strong>een</strong> licht verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong> niet ver komen <strong>bij</strong><br />
het on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el Informatie. Bij <strong>de</strong>ze groep is waarschijnlijk vaker sprake <strong>van</strong> geringe scholing of er<br />
is speciaal on<strong>de</strong>rwijs gevolgd, wat mogelijk <strong>de</strong> re<strong>de</strong>n is dat er min<strong>de</strong>r schoolse- of feitenkennis<br />
aanwezig is. Ook kan het (werk)geheugen hierin <strong>een</strong> rol spelen; <strong>mensen</strong> <strong>met</strong> <strong>een</strong> verstan<strong>de</strong>lijke<br />
<strong>beperking</strong> hou<strong>de</strong>n min<strong>de</strong>r lang <strong>de</strong> schoolse- of feitenkennis vast.<br />
MEE Zuid-Holland Noord – On<strong>de</strong>rsteuning <strong>bij</strong> leven <strong>met</strong> <strong>een</strong> <strong>beperking</strong><br />
6
Is er al na<strong>de</strong>r wetenschappelijk on<strong>de</strong>rzoek gedaan <strong>met</strong> betrekking tot <strong>de</strong> afname <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<br />
<strong>NL</strong> <strong>bij</strong> <strong>de</strong> doelgroep <strong>van</strong> MEE Zuid-Holland Noord?<br />
Uit on<strong>de</strong>rzoek on<strong>de</strong>r <strong>de</strong>rtig <strong>mensen</strong> <strong>met</strong> <strong>een</strong> verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong> (Ooijman & Hijink, 2011)<br />
blijkt dat <strong>een</strong> aantal subtests <strong>bij</strong> <strong>de</strong>ze doelgroep <strong>een</strong> bo<strong>de</strong>meffect heeft; dat wil zeggen dat er<br />
onvoldoen<strong>de</strong> makkelijke items zijn om <strong>bij</strong> <strong>de</strong>ze doelgroep <strong>de</strong> vaardigheid nauwkeurig in kaart te<br />
kunnen brengen of dat <strong>de</strong> moeilijkheidsgraad <strong>van</strong> het ene naar het an<strong>de</strong>re item in<strong>een</strong>s erg<br />
afneemt. Dit is het geval <strong>bij</strong> <strong>de</strong> subtests Over<strong>een</strong>komsten, Rekenen en Informatie.<br />
Ver<strong>de</strong>r blijkt <strong>een</strong> aantal instructies voor <strong>de</strong>ze doelgroep te moeilijk; dit is het geval <strong>bij</strong> <strong>de</strong><br />
subtests Figuur Samenstellen, Gewichten en Cijfer Reeksen Sorteren. Over het algem<strong>een</strong> was<br />
het wel zo dat na <strong>een</strong> aantal oefenitems en startitems <strong>de</strong> opdracht <strong>van</strong> <strong>de</strong> subtest wel<br />
begrepen werd. Bij Cijfers en Letters Nazeggen lever<strong>de</strong> het nazeggen op volgor<strong>de</strong> <strong>van</strong> het<br />
alfabet problemen op, omdat <strong>een</strong> <strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten niet of nauwelijks bekend was<br />
<strong>met</strong> het alfabet. Ongeveer <strong>een</strong> kwart <strong>van</strong> <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten uit dit on<strong>de</strong>rzoek geeft aan dat zij<br />
moeite hebben <strong>met</strong> <strong>de</strong> tijdsdruk <strong>bij</strong> bepaal<strong>de</strong> subtests.<br />
Meerwaar<strong>de</strong> <strong>van</strong> uitgebreid intelligentieon<strong>de</strong>rzoek<br />
De koppeling tussen <strong>de</strong> IQ-cijfers en <strong>de</strong> praktijk heeft meerwaar<strong>de</strong> (ondanks dat het voor<br />
indicatiestelling voor ver<strong>de</strong>re hulpverlening niet meer altijd nodig is), omdat het <strong>bij</strong>voorbeeld<br />
inzicht geeft in <strong>de</strong> sterke en zwakke kanten <strong>van</strong> <strong>de</strong> cliënt. Er kunnen op <strong>de</strong>ze manier goe<strong>de</strong><br />
adviezen gegeven wor<strong>de</strong>n, waarin <strong>de</strong> begeleiding rekening kan hou<strong>de</strong>n <strong>met</strong> <strong>de</strong> zwakke kanten <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> cliënt, maar zeker ook kan inzetten op <strong>de</strong> sterke kanten en leerbaarheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> cliënt.<br />
Zo kan <strong>bij</strong>voorbeeld het instructieniveau wor<strong>de</strong>n afgestemd en gekozen wor<strong>de</strong>n voor (passen<strong>de</strong>)<br />
verbale uitleg of juist meer visuele on<strong>de</strong>rsteuning, zoals voor- en nadoen, pictogrammen, vi<strong>de</strong>o of<br />
schema’s.<br />
Daarnaast biedt <strong>de</strong> afname <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> informatie voor <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoeker <strong>met</strong> <strong>een</strong> klinische<br />
blik. Bijvoorbeeld informatie over het omgaan <strong>met</strong> vragen en problemen, <strong>met</strong> frustratie, het wel<br />
of niet vragen <strong>van</strong> hulp aan <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoeker, het wel of niet laten zien <strong>van</strong> weerstand, etcetera.<br />
Observatie <strong>van</strong> <strong>de</strong> cliënt geeft g<strong>een</strong> kwantitatief meetbare gegevens, maar het kan lei<strong>de</strong>n tot<br />
meer inzicht in <strong>de</strong> hulpvragen <strong>van</strong> <strong>de</strong> cliënt en daardoor <strong>bij</strong>dragen aan <strong>een</strong> volledige<br />
beeldvorming.<br />
Casusbeschrijvingen<br />
Casus 1<br />
Bart is <strong>een</strong> 37-jarige man, die speciaal on<strong>de</strong>rwijs heeft gevolgd en al jarenlang werkt op <strong>een</strong><br />
sociale werkplaats. Bart woont sinds <strong>een</strong> aantal jaren zelfstandig <strong>met</strong> dagelijks erg veel<br />
on<strong>de</strong>rsteuning <strong>van</strong> zijn moe<strong>de</strong>r. Zijn moe<strong>de</strong>r geeft aan dat ze door ou<strong>de</strong>rdom steeds min<strong>de</strong>r voor<br />
haar zoon kan betekenen. Ze zou graag zien dat hij binnen <strong>een</strong> instelling gaat wonen.<br />
Waarschijnlijk heeft Bart <strong>een</strong> verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong>, maar hij is nooit eer<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rzocht.<br />
Door <strong>de</strong> specialistenpool is <strong>een</strong> on<strong>de</strong>rzoek afgenomen en hier<strong>bij</strong> is <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> gebruikt. De<br />
<strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> blijkt erg moeilijk voor Bart en hij kijkt vaak hulpeloos naar <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoeker.<br />
Bart heeft extra herhaling of tijd nodig om <strong>de</strong> instructies te begrijpen. Bart heeft ver<strong>de</strong>r erg veel<br />
moeite om zich uit te drukken in taal. Doorvragen levert dan ook niets op; Bart blijft dan stil of<br />
zegt het niet te weten.<br />
MEE Zuid-Holland Noord – On<strong>de</strong>rsteuning <strong>bij</strong> leven <strong>met</strong> <strong>een</strong> <strong>beperking</strong><br />
7
De prestaties op <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> <strong>van</strong> Bart laten significante (= betekenisvolle) verschillen zien in<br />
<strong>de</strong> in<strong>de</strong>xscores. Hierdoor is het niet mogelijk <strong>een</strong> betrouwbare uitspraak te doen <strong>met</strong> betrekking<br />
tot het totaal IQ.<br />
De Verbaal Begrip In<strong>de</strong>x (VBI) ligt op 55, <strong>de</strong> Perceptueel Re<strong>de</strong>neren In<strong>de</strong>x (PRI) ligt op 70, <strong>de</strong><br />
Werkgeheugen In<strong>de</strong>x (WgI) ligt op 48 en op <strong>de</strong> Verwerkingssnelheid In<strong>de</strong>x (VsI) behaalt Bart <strong>een</strong><br />
score <strong>van</strong> 52. De scores <strong>met</strong> betrekking tot <strong>de</strong> in<strong>de</strong>xen lopen uit<strong>een</strong> <strong>van</strong> matig verstan<strong>de</strong>lijk<br />
beperkt niveau <strong>van</strong> functioneren (werkgeheugen en verwerkingssnelheid) tot licht verstan<strong>de</strong>lijk<br />
beperkt niveau <strong>van</strong> functioneren (verbaal begrip en perceptueel re<strong>de</strong>neren). Er is sprake <strong>van</strong> <strong>een</strong><br />
disharmonisch intelligentieprofiel.<br />
Mensen <strong>met</strong> dit cognitief niveau <strong>van</strong> functioneren hebben veel vaker hulp, tijd en uitleg nodig.<br />
Vaak hebben zij ook problemen <strong>met</strong> het lezen, het schrijven en het rekenen. Ook is het moeilijk<br />
om verban<strong>de</strong>n te leggen en gevolgen <strong>van</strong> het eigen gedrag goed in te schatten. Ver<strong>de</strong>r kan men<br />
moeite hebben het geleer<strong>de</strong> in meer<strong>de</strong>re situaties toe te passen (generaliseren). Het volgen <strong>van</strong><br />
speciaal on<strong>de</strong>rwijs geeft aan dat er <strong>bij</strong> Bart al leerproblemen aanwezig waren sinds <strong>de</strong> vroege<br />
jeugd. Tij<strong>de</strong>ns het on<strong>de</strong>rzoek is gezien dat Bart in<strong>de</strong>rdaad meer tijd en uitleg nodig heeft. Hij heeft<br />
<strong>een</strong> aantal voorbeel<strong>de</strong>n nodig zodat hij weet wat <strong>de</strong> bedoeling is. Herhaling en visuele<br />
on<strong>de</strong>rsteuning helpen hem om het overzicht te krijgen of bewaren.<br />
Het disharmonische intelligentieprofiel ligt in <strong>de</strong>ze casus <strong>bij</strong> het significante verschil tussen het<br />
verbale begrip en het perceptueel re<strong>de</strong>neren. Qua verbaal begrip is gezien dat Bart veel moeite<br />
heeft om zich uit te drukken in taal. Daar<strong>bij</strong> spreekt hij soms ondui<strong>de</strong>lijk. Hierdoor is het lastig te<br />
achterhalen wat Bart wil en bedoelt. Aan <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re kant is gezien dat hij <strong>de</strong> an<strong>de</strong>r ook niet altijd<br />
goed begrijpt. Dit kan lei<strong>de</strong>n tot miscommunicatie. Waarschijnlijk is het voor Bart moeilijker dan<br />
voor an<strong>de</strong>re <strong>mensen</strong>, om <strong>de</strong> wereld om zich h<strong>een</strong> te begrijpen. Relatief sterker is Bart op het<br />
gebied <strong>van</strong> het perceptueel re<strong>de</strong>neren. Bart is beter in problemen oplossen, heeft oog voor <strong>de</strong>tail<br />
en heeft <strong>een</strong> re<strong>de</strong>lijke oog-handcoördinatie. Dit zijn precies <strong>de</strong> vaardighe<strong>de</strong>n die hij nodig heeft <strong>bij</strong><br />
zijn werkzaamhe<strong>de</strong>n op <strong>de</strong> sociale werkplaats.<br />
De huidige situatie waarin Bart zelfstandig woont, maar waar<strong>bij</strong> zijn moe<strong>de</strong>r nog voor <strong>bij</strong>na alles<br />
zorgt, is niet voor altijd haalbaar. Om overbelasting te voorkomen, is het belangrijk dat er, naast<br />
het netwerk, professionele on<strong>de</strong>rsteuning komt. Het advies <strong>van</strong> <strong>de</strong> specialistenpool is dan ook om<br />
<strong>een</strong> indicatie aan te vragen voor beschermd wonen, <strong>bij</strong> <strong>een</strong> organisatie die bekend is <strong>met</strong> <strong>mensen</strong><br />
<strong>met</strong> <strong>een</strong> verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong>. De begeleiding <strong>bij</strong> het beschermd wonen dient rekening te<br />
hou<strong>de</strong>n <strong>met</strong> het disharmonische intelligentieprofiel <strong>van</strong> Bart. Zij zou<strong>de</strong>n hem veel meer visueel<br />
moeten on<strong>de</strong>rsteunen in plaats <strong>van</strong> all<strong>een</strong> maar verbaal. Bart heeft zeer waarschijnlijk baat <strong>bij</strong><br />
weekschema’s en dui<strong>de</strong>lijke structuur om zaken inzichtelijker en begrijpelijker voor hem te<br />
maken. Als er toch verbale instructies gegeven wor<strong>de</strong>n, is het advies om te vragen of Bart het<br />
begrepen heeft en hem <strong>de</strong> instructies laten herhalen.<br />
Casus 2<br />
Maria is <strong>een</strong> 18-jarig meisje, dat bekend is <strong>met</strong> dyslexie. Maria heeft op jonge leeftijd <strong>een</strong><br />
ontwikkelingsachterstand en maakt <strong>de</strong> overstap naar het speciaal on<strong>de</strong>rwijs nadat <strong>een</strong><br />
toenmalige test <strong>een</strong> IQ <strong>van</strong> 62 heeft aangegeven. Zij maakt hierna <strong>een</strong> groei door en behaalt<br />
achter<strong>een</strong>volgens (op verschillen<strong>de</strong> intelligentietesten) <strong>een</strong> IQ <strong>van</strong> 97, 89 en 92.<br />
In <strong>de</strong> huidige situatie gaat het erg goed op school, Maria zal dit jaar ein<strong>de</strong>xamen VMBO ka<strong>de</strong>r<br />
doen. Wel heeft Maria op school klachten als hoofdpijn, misselijkheid en vermoeidheid. School<br />
MEE Zuid-Holland Noord – On<strong>de</strong>rsteuning <strong>bij</strong> leven <strong>met</strong> <strong>een</strong> <strong>beperking</strong><br />
8
<strong>de</strong>nkt dat Maria op die momenten overvraagd wordt. Wanneer <strong>de</strong> leerkracht dit opmerkt, wordt<br />
Maria meestal naar huis gestuurd om te rusten. De vraag <strong>van</strong> <strong>de</strong> ou<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> Maria is waarom<br />
dagelijkse vaardighe<strong>de</strong>n achterblijven. Zo zal Maria huishou<strong>de</strong>lijke taken niet uit eigen initiatief<br />
doen. De ou<strong>de</strong>rs <strong>van</strong> Maria maken zich zorgen of zij in <strong>de</strong> toekomst zelf haar zaken kan regelen,<br />
brieven kan lezen en post kan beantwoor<strong>de</strong>n.<br />
Door <strong>de</strong> specialistenpool is <strong>een</strong> on<strong>de</strong>rzoek afgenomen en hier<strong>bij</strong> is even<strong>een</strong>s <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong><br />
gebruikt. De afname <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> gaat erg goed. Maria heeft veel plezier in het on<strong>de</strong>rzoek<br />
en zij lijkt baat te hebben <strong>bij</strong> <strong>de</strong> structuur <strong>van</strong> het on<strong>de</strong>rzoek.<br />
De scores <strong>van</strong> Maria op <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> laten significante verschillen zien ten aanzien <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
in<strong>de</strong>xscores. Hierdoor kan het totaal IQ niet betrouwbaar geïnterpreteerd wor<strong>de</strong>n. De Verbaal<br />
Begrip In<strong>de</strong>x (VBI) ligt op 101, <strong>de</strong> Perceptueel Re<strong>de</strong>neren In<strong>de</strong>x (PRI) ligt op 118, <strong>de</strong><br />
Werkgeheugen In<strong>de</strong>x (WgI) ligt op 105 en op <strong>de</strong> Verwerkingssnelheid In<strong>de</strong>x (VsI) behaalt Maria<br />
<strong>een</strong> score <strong>van</strong> 84. De scores <strong>met</strong> betrekking tot <strong>de</strong> in<strong>de</strong>xen lopen uit<strong>een</strong> <strong>van</strong> bovengemid<strong>de</strong>ld<br />
niveau (perceptueel re<strong>de</strong>neren), normaal begaafd niveau (verbaal begrip en werkgeheugen) tot<br />
zwak begaafd niveau (verwerkingssnelheid). Er is sprake <strong>van</strong> <strong>een</strong> disharmonisch profiel.<br />
Maria scoort nu wat hoger in vergelijking <strong>met</strong> eer<strong>de</strong>re testen. Zij lijkt <strong>een</strong> flinke groei te hebben<br />
doorgemaakt. Mogelijk is dit te wijten aan passen<strong>de</strong> begeleiding op school en hulp <strong>bij</strong> dyslexie<br />
(hulpmid<strong>de</strong>len <strong>bij</strong> het lezen). Momenteel zit Maria op <strong>een</strong> kleine mid<strong>de</strong>lbare school, waar er<br />
rekening wordt gehou<strong>de</strong>n <strong>met</strong> Maria’s mogelijkhe<strong>de</strong>n en <strong>beperking</strong>en. Maria heeft daarnaast <strong>een</strong><br />
dui<strong>de</strong>lijke dagstructuur waar zij veel baat <strong>bij</strong> lijkt te hebben.<br />
Uit het on<strong>de</strong>rzoek blijkt dat Maria over het algem<strong>een</strong> over goe<strong>de</strong>, gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> cognitieve<br />
mogelijkhe<strong>de</strong>n beschikt. De verwerkingssnelheid is echter <strong>een</strong> zwakke kant, waardoor het<br />
intelligentieprofiel disharmonisch is. Zon<strong>de</strong>r tijdsdruk presteert Maria het beste. Het advies is om<br />
hiermee rekening te hou<strong>de</strong>n. Maria heeft voor zichzelf uitgevon<strong>de</strong>n dat <strong>een</strong> schematische aanpak<br />
en structuur (zoals elke dag op het zelf<strong>de</strong> tijdstip <strong>de</strong> tram pakken naar school) werkt. Haar<br />
ou<strong>de</strong>rs kunnen haar hier<strong>bij</strong> helpen. Zij kunnen zorgen voor zoveel mogelijk overzichtelijke taken<br />
en routineuze han<strong>de</strong>lingen <strong>met</strong> zo min mogelijk tijdsdruk.<br />
Naast <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> is er gebruik gemaakt <strong>van</strong> <strong>de</strong> SRZ-P, <strong>een</strong> vragenlijst, <strong>een</strong> gesprek en<br />
observaties. Hieruit zijn veel aanwijzingen voor <strong>een</strong> autisme spectrum stoornis naar voren<br />
gekomen en het advies is dan ook om hier ver<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rzoek naar te laten doen. Het zou kunnen<br />
verklaren waarom Maria, ondanks haar cognitieve capaciteiten, soms niet tot han<strong>de</strong>len komt of<br />
overvraagd wordt.<br />
Ver<strong>de</strong>r is het advies om ambulante begeleiding thuis te gaan starten. Deze begeleiding kan<br />
bekijken welke aanpak <strong>bij</strong> Maria het beste werkt <strong>bij</strong> (on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re) het leren koken, wassen en<br />
omgaan <strong>met</strong> administratie. De begeleiding dient rekening te hou<strong>de</strong>n <strong>met</strong> <strong>de</strong> (relatief) zwakke<br />
verwerkingssnelheid, zodat <strong>de</strong> sterke kanten in het cognitief functioneren optimaal benut kunnen<br />
wor<strong>de</strong>n.<br />
Als <strong>de</strong> resultaten <strong>van</strong> het on<strong>de</strong>rzoek naar autisme binnen zijn, kan er gekeken wor<strong>de</strong>n welke<br />
woonplek en werkplek voor Maria het beste is. In <strong>de</strong> tussentijd is het advies om ambulante<br />
begeleiding thuis op te starten. Deze begeleiding kan rekening hou<strong>de</strong>n <strong>met</strong> haar zwakkere<br />
verwerkingssnelheid. De verwachting is dat Maria door haar goe<strong>de</strong> cognitieve mogelijkhe<strong>de</strong>n <strong>een</strong><br />
groei in haar sociale zelfredzaamheid zal maken. In <strong>de</strong> komen<strong>de</strong> perio<strong>de</strong> zal <strong>de</strong>ze ontwikkeling<br />
gevolgd moeten wor<strong>de</strong>n.<br />
MEE Zuid-Holland Noord – On<strong>de</strong>rsteuning <strong>bij</strong> leven <strong>met</strong> <strong>een</strong> <strong>beperking</strong><br />
9
Conclusie<br />
De <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> is op dit moment <strong>de</strong> meest gebruikte intelligentietest <strong>bij</strong> <strong>de</strong> volwassen doelgroep<br />
<strong>van</strong> <strong>de</strong> specialistenpool <strong>van</strong> MEE Zuid-Holland Noord, die voornamelijk bestaat uit <strong>mensen</strong> <strong>met</strong><br />
<strong>een</strong> verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong>. In <strong>de</strong>ze whitepaper is on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re beschreven uit welke<br />
on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> bestaat, welke vier in<strong>de</strong>xscores berekend kunnen wor<strong>de</strong>n en wat <strong>de</strong>ze<br />
vier in<strong>de</strong>xscores betekenen.<br />
Het intelligentieon<strong>de</strong>rzoek kan gebruikt wor<strong>de</strong>n voor indicatiestelling, maar geeft hiernaast<br />
inzicht in <strong>de</strong> sterke en zwakke kanten <strong>van</strong> <strong>de</strong> cliënt. Wanneer <strong>de</strong> opbouw <strong>van</strong> het<br />
intelligentieprofiel <strong>van</strong> <strong>een</strong> cliënt bekend is, kan <strong>de</strong> begeleiding rekening hou<strong>de</strong>n <strong>met</strong> <strong>de</strong> zwakke<br />
kanten <strong>van</strong> <strong>de</strong> cliënt, maar zeker ook inzetten op <strong>de</strong> sterke kanten. Daarnaast geeft het<br />
informatie over <strong>de</strong> leerbaarheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> cliënt en welke hulpmid<strong>de</strong>len ingezet kunnen wor<strong>de</strong>n ter<br />
on<strong>de</strong>rsteuning. Dit geeft <strong>de</strong> begeleiding in het vervolgtraject houvast, waardoor <strong>de</strong>ze soepeler<br />
kan verlopen en beter aansluit.<br />
Bovendien willen we <strong>met</strong> dit whitepaper benadrukken hoe belangrijk het is om <strong>de</strong> cijfers <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> op <strong>een</strong> goe<strong>de</strong> manier te interpreteren en te kijken naar <strong>de</strong> bre<strong>de</strong>re context <strong>van</strong> het<br />
leven, het persoonsbeeld en <strong>de</strong> eventuele problematiek <strong>van</strong> <strong>de</strong> cliënt. Een verstan<strong>de</strong>lijke<br />
<strong>beperking</strong> wordt niet enkel vastgesteld op basis <strong>van</strong> het tekort in <strong>de</strong> intellectuele functies, zoals<br />
ge<strong>met</strong>en <strong>met</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong>. Volgens <strong>de</strong> criteria <strong>van</strong> <strong>de</strong> DSM-5 dient er ook <strong>een</strong> tekort in adaptief<br />
vermogen te zijn en dienen bei<strong>de</strong> tekorten in <strong>de</strong> ontwikkelingsperio<strong>de</strong> te zijn ontstaan<br />
(Hengeveld, 2014).<br />
All<strong>een</strong> door uitgebreid diagnostisch on<strong>de</strong>rzoek waarin naast <strong>de</strong> intelligentietest ook <strong>de</strong> adaptieve<br />
vaardighe<strong>de</strong>n, anamnestische informatie over <strong>de</strong> cliënt en observaties wor<strong>de</strong>n meegenomen, kan<br />
<strong>een</strong> betrouwbare diagnose omtrent <strong>de</strong> verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong> en <strong>de</strong> <strong>bij</strong>behoren<strong>de</strong><br />
begeleidingsbehoefte wor<strong>de</strong>n gesteld. De rol <strong>van</strong> <strong>de</strong> MEE-consulent en <strong>de</strong> wijkteamme<strong>de</strong>werker<br />
is in <strong>de</strong>ze belangrijk in het voorzien <strong>van</strong> <strong>de</strong> gedrags<strong>de</strong>skundigen <strong>van</strong> (achtergrond)informatie over<br />
<strong>de</strong> cliënt.<br />
Er is nog weinig on<strong>de</strong>rzoek gedaan naar het gebruik <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> <strong>bij</strong> <strong>de</strong> doelgroep <strong>mensen</strong><br />
<strong>met</strong> <strong>een</strong> verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong>.<br />
Hoewel <strong>de</strong> ervaring <strong>van</strong> <strong>de</strong> specialistenpool is dat <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> over het algem<strong>een</strong> goed<br />
inzetbaar is <strong>bij</strong> <strong>de</strong>ze doelgroep, valt on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re op dat <strong>de</strong> tijdslimiet die <strong>bij</strong> verschillen<strong>de</strong><br />
subtests gesteld wordt, <strong>de</strong> score op <strong>de</strong> on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len mogelijk drukt. Ook hebben <strong>mensen</strong> <strong>met</strong> <strong>een</strong><br />
verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong> moeite <strong>met</strong> het (snel) begrijpen <strong>van</strong> <strong>de</strong> instructies <strong>bij</strong> bepaal<strong>de</strong> subtests<br />
en is bekend dat enkele on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len <strong>een</strong> bo<strong>de</strong>meffect hebben, hetg<strong>een</strong> ertoe kan lei<strong>de</strong>n dat <strong>de</strong><br />
vaardigheid onvoldoen<strong>de</strong> nauwkeurig in kaart kan wor<strong>de</strong>n gebracht.<br />
De specialistenpool <strong>van</strong> MEE Zuid-Holland Noord wil daarom het belang <strong>van</strong> na<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rzoek<br />
naar <strong>de</strong> bruikbaarheid en betrouwbaarheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> <strong>bij</strong> <strong>de</strong> doelgroep <strong>mensen</strong> <strong>met</strong> <strong>een</strong><br />
verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong> benadrukken.<br />
MEE Zuid-Holland Noord – On<strong>de</strong>rsteuning <strong>bij</strong> leven <strong>met</strong> <strong>een</strong> <strong>beperking</strong><br />
10
De specialistenpool <strong>van</strong> MEE Zuid-Holland Noord<br />
De specialistenpool <strong>van</strong> MEE Zuid Holland Noord is <strong>een</strong> team <strong>van</strong> gedrags<strong>de</strong>skundigen <strong>met</strong> veel<br />
kennis over en ervaring <strong>met</strong> kin<strong>de</strong>ren, jongeren en volwassenen <strong>met</strong> <strong>een</strong> verstan<strong>de</strong>lijke<br />
<strong>beperking</strong>. Wanneer hulpverleners in <strong>de</strong> sociale wijkteams, jeugd- en gezinsteams en an<strong>de</strong>re<br />
professionals in het sociale domein vragen hebben over <strong>de</strong>ze doelgroep kan <strong>de</strong> specialistenpool<br />
geconsulteerd wor<strong>de</strong>n. In <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> gem<strong>een</strong>tes in Zuid-Holland Noord is <strong>de</strong><br />
specialistenpool betrokken <strong>bij</strong> <strong>de</strong> sociale wijkteams en jeugdteams en voor hen beschikbaar voor<br />
consultatie en advies. Me<strong>de</strong>werkers <strong>van</strong> <strong>de</strong> teams kunnen <strong>de</strong> specialistenpool raadplegen<br />
wanneer zij vastlopen in <strong>een</strong> casus of als zij willen sparren over <strong>een</strong> cliënt.<br />
De specialistenpool biedt daarnaast workshops en trainingen in het herkennen <strong>van</strong> en omgaan<br />
<strong>met</strong> <strong>mensen</strong> <strong>met</strong> <strong>een</strong> verstan<strong>de</strong>lijke <strong>beperking</strong>, autisme of hersenletsel. In <strong>een</strong> workshop die<br />
aangepast kan wor<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong> vraag <strong>van</strong> <strong>de</strong> organisatie wor<strong>de</strong>n handvatten gebo<strong>de</strong>n voor het<br />
herkennen <strong>van</strong> <strong>een</strong> <strong>beperking</strong> en er wor<strong>de</strong>n praktische tips gegeven voor <strong>de</strong> omgang <strong>met</strong> <strong>mensen</strong><br />
<strong>met</strong> <strong>een</strong> <strong>beperking</strong>.<br />
Ver<strong>de</strong>r kunnen <strong>de</strong> gedrags<strong>de</strong>skundigen <strong>van</strong> <strong>de</strong> specialistenpool on<strong>de</strong>rzoek doen naar <strong>de</strong><br />
intelligentie, <strong>de</strong> zelfredzaamheid en het sociaal-emotioneel functioneren <strong>van</strong> kin<strong>de</strong>ren, jongeren<br />
en volwassenen. Ook kan er gescr<strong>een</strong>d wor<strong>de</strong>n op psychiatrie. In <strong>de</strong> diagnostiek die <strong>de</strong><br />
specialistenpool doet is er aandacht voor <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n en sterke kanten <strong>van</strong> <strong>een</strong> cliënt,<br />
naast zijn <strong>beperking</strong>en. Daar<strong>bij</strong> houdt <strong>de</strong> gedrags<strong>de</strong>skundige uiteraard in <strong>de</strong> gaten in hoeverre <strong>de</strong><br />
verschillen<strong>de</strong> gebie<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> ontwikkeling in balans zijn. Tij<strong>de</strong>ns het on<strong>de</strong>rzoek is er veel ruimte<br />
voor het persoonlijke verhaal <strong>van</strong> <strong>de</strong> cliënt en er wordt goed gekeken naar <strong>de</strong> wensen en<br />
verwachtingen die <strong>de</strong> cliënt heeft. Als on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>een</strong> on<strong>de</strong>rzoekstraject biedt <strong>de</strong><br />
specialistenpool psycho-educatie over <strong>de</strong> <strong>beperking</strong> en er wordt in begrijpelijke taal <strong>met</strong> veel<br />
voorbeel<strong>de</strong>n en plaatjes uitgelegd wat <strong>de</strong> uitslag <strong>van</strong> het on<strong>de</strong>rzoek voor <strong>de</strong> cliënt betekent. De<br />
gedrags<strong>de</strong>skundige geeft han<strong>de</strong>lingsadviezen aan <strong>de</strong> hulpverlener en het netwerk en verwijst<br />
eventueel door naar passen<strong>de</strong> hulpverlening wanneer nodig. In dit verband heeft <strong>de</strong><br />
specialistenpool <strong>een</strong> prettige samenwerking <strong>met</strong> instellingen binnen <strong>de</strong> VG-GGZ.<br />
MEE Zuid-Holland Noord<br />
De Specialistenpool<br />
Postbus 1088<br />
2600 BB Delft<br />
T 088 7752 000<br />
specialistenpool@meezhn.nl<br />
twitter.com/specialistpool<br />
www.meezhn.nl<br />
Februari 2016<br />
MEE Zuid-Holland Noord – On<strong>de</strong>rsteuning <strong>bij</strong> leven <strong>met</strong> <strong>een</strong> <strong>beperking</strong><br />
11
Literatuurlijst<br />
Hengeveld, M.W. (2014). Beknopt overzicht <strong>van</strong> <strong>de</strong> criteria <strong>van</strong> <strong>de</strong> DSM-5. Amsterdam: Uitgeverij<br />
Boom.<br />
Ooijman, J. & Hijink, J. (2011). De bruikbaarheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong> <strong>bij</strong> verstan<strong>de</strong>lijk beperkten on<strong>de</strong>r<br />
<strong>de</strong> loep. Scriptie voor opleiding Psychodiagnostisch Werk Saxion Hogeschool: Deventer.<br />
Specialistenpool MEE Zuid-Holland Noord (2015). LVB-ers die uit balans zijn. Hoe herken je ze,<br />
hoe ga je ermee om? Sociaal-emotioneel functioneren <strong>bij</strong> <strong>mensen</strong> <strong>met</strong> <strong>een</strong> licht verstan<strong>de</strong>lijke<br />
<strong>beperking</strong>. Whitepaper voor MEE Zuid-Holland Noord.<br />
Whitepaper <strong>WAIS</strong>-<strong>IV</strong>-<strong>NL</strong> (2012). Theoretisch mo<strong>de</strong>l en aanpassingen ten opzichte <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>WAIS</strong>-III-<br />
<strong>NL</strong>. Deel 1 <strong>van</strong> 3. Amsterdam: Pearson Assessment and Information B.V.<br />
MEE Zuid-Holland Noord – On<strong>de</strong>rsteuning <strong>bij</strong> leven <strong>met</strong> <strong>een</strong> <strong>beperking</strong><br />
12