Windbrief 68 Zaansche Molen

HET BEWOGEN LEVEN VAN SYMON JACOBSZ-HULSEBOS
(1596- 1648)
Uitvinder van de vijzel poldermolen.
Er is op 15 november 1646 te Amsterdam een akte
opgesteld waarin getuigen J.A. Leeghwater, oud 71
jaar, Hark Pietersz, molenmaker, oud 60 jaar en de
makelaar Abraham Jansz Segens, oud 58 jaar, allen
inwoners van Amsterdam.
Deze akte gaat over het proces dat Symon Jacobsz
Hulsebos in Amsterdam heeft gevoerd tegen de bedijkers
van de Starnmeer over het oneigenlijk gebruik
van zijn uitvinding. Er staat te lezen:
"voor zijn inventie van een waterwerk,dat door de
wind, het water zo hoog kan brengen als tegenwoordig
twee achtkante molens doen, met een instrument,
liggende in een halve kokerojgoot, zijnde een
dubbele schroefstang, dagelijks in gebruik bij verschillende
molens bij het droogmaken van de
Starnmeer en Kamerhop".
Leeghwater geeft op dat deze 2 a 3 jaar is, gebruikt"
als "ingenieur en bevorderaar' van het werk.
Hark Pietersz zegt dat hij de vijzel van de middelmo­
Ien zelf heeft gemaakt en ingebracht
Abraham Jansz Segens getuigt dat hij, "specialijk op
't verzoek ende ordre vand'Heer Johan van Baerle
zaliger, het werk heeft gevisiteerd''.
De hele kwestie is waarschijnlijk voor het Hof van
Holland gebracht dat op 8 januri 1647 eindigde in
een overeenkomst tussen de bedijkers enerzijds en
Symon Jacobsz Hulsebos en zijn beschermheer
David van Baerle anderzijds over de verschuldigde
octrooirechten. Door arbitrage van Leeghwater werd
met de bedijkers overeengekomen dat zij f 460,­
zouden beta! en en ook het recht kregen de molens altijd
met schroeven te Iaten malen.
Wie was deze opmerkelijke Symon Jacobsz.
Hulsebos?
In het jaarboekje 1980 van de Rijnlandse molenstichting
een uitvoerig artikel aan hem gewijd. De
levensloop van S.J. Hulsebos vat ik naar aanleiding
van genoemd artikel beknopt voor u samen.
Symon was de zoon van een schipper en werd in Amsterdam
geboren in 1596. Zijn vader was Jacob
Jansz en zijn moeder Ermd Symonsd. Op 17 mei
1620 huwde Symon met de 20-jarige Elisabeth Willemsd.
in de Oude Kerk te Amsterdam.
Reeds op 27 december kreeg hij een octrooi op zijn
naam. Het betrof hier een schuinliggend scheprad,
gedreven door paarden, wind of eigen water. Zijn eigenlijke
beroep was goud- en zilversmid en in die
hoedanigheid leerde hij de rijke koopmansfamilie
van Baerle kennen. Deze familie zou zijn gehele
Ieven als zijn beschermheer optreden.
In 1627 komt zijn naam voor bij het goudsmedengilde
in Leiden. In 1635 woedde er in deze stad een
Vijzelmolens kunnen, ajhankelijk van de lengte
van de vijzel, opvoeren tot 3 m.
Tekening uit "Hollandse Molens in Aquarel"van
Jaap Hartog.
enorme pestepidemie waardoor hij vrouw en kind
verliest Op 12 oktober van datzelfde jaar wordt hij
"ziekentrooster" van de Nederduits Gereformeerde
kerk. Het was een goedbetaalde baan, maar vanwege
het besmettingsgevaar levensgevaarlijk.
In 1637 vertrekt hij weer naar Amsterdam en huwt
daar voor de tweede maal. De naam van nieuwe
vrouw is Aaltje Albertsd. van Harderwijk, oud 26
jaar. Symon is dan 41 jaar. Helaas heeft dit tweede
huwelijk niet lang mogen duren, want Aaltje sterft in
februari 1639.
Op 3 september van datjaar trouwt hij door de derde
maal. NumetJannetjePietersd., oud28jaar. Symon
woonde toen in de Anjelierstraat in het hart van de
Jordaan, toen een nieuwe buurt Hij had daar een zilversmidzaak.
Toch vertrekt Symon weer, nu als
ziekentrooster naar Brazilie. Voor hij in 1643 weer
terug is, is Jannetje reeds gestorven. Nog in 1643
gaat hij zijn vierde huwelijk aan met Annetie
Jacobsd., weduwe van Cornelis Jansz.
Op 12 augustus 1648 wordt Symonop52-jarige leeftijd,
vanuit de Anjelierenstraat, be graven in de Westerkerk.
Zijn weduwe leefde nog in 1655.
Dit is dan in het kort het bewogen Ieven van de uitvinder
van de vijzelmolen.
De vijzelmolens van de Starnmeer waren de eersten
inN oordholland. De mol en van de Lisserpolder tussen
Lisse en Sassenheim is iets ouder. In de begintijd
21