Infobundel met voorbeelden voor tafelgesprekken Gedempte Zuiderdokken

PALIMPSEST
Verder werken op de historische gelaagdheid van Dok Zuid.

2

VASTSTELLING | De Gedempte Zuiderdokken zijn een plek met een zeer rijke geschiedenis.
Dit is de locatie waar in de 16de eeuw de Citadel van Alva was gevestigd.
In de 19de eeuw was dit de plek waar een belangrijke economische pool werd
ontwikkeld. De zuiderdokken werden gegraven samen met de rechttrekking van de
kade van de Schelde. Aansluitend met deze ontwikkeling zag de wijk van het Zuid
het licht. Een wijk opgebouwd volgens een sterk geometrisch stratenpatroon van
straten een aantal markante 19de eeuwse gebouwen zoals het huidige KMSKA.
Ook vandaag staan er op deze plek weer een aantal belangrijke transformaties op
de agenda. De Scheldekaaien worden aangepakt en omgevormd tot publieke ruimte.
Nieuw Zuid wordt ontwikkeld tot één van de eerste duurzame stadswijken van
Antwerpen.
ONTWERPVOORSTEL | Een van de belangrijke onderzoeksvragen is de manier
waarop het nieuwe Dok Zuid kan inspelen op deze rijke geschiedenis. Omdat de
dokken mee aan de basis liggen van de stedelijke figuur van de zuiderdokken én
omdat de historische kaaimuren nog fysisch aanwezig zijn wensen we met het ontwerp
op een zeer expliciete manier in te spelen op dit gegeven. De footprint van de
oude dokken wordt naar boven gebracht door de drie dokken een eigen bevloering
te geven verschillende van de rest van het plein. In het centrale dok – het voormalige
Schippersdok – wordt door de bouw van een wadi plaatselijk de historische kaaimuur
fysisch terug aanwezig gebracht. De relatie met de 19de eeuwse buurt van
het Zuid wordt gemaakt door de dwarse verbindingen over de dokken te articuleren.
Het gebruik van cirkelvormige figuren – fontein, bank, groenvak … – vormt een
referentie naar de radiale stedelijke structuur van het Zuid. De 16de eeuwse citadel
wordt aanwezig gesteld door de afschuining van de wadi in het Schippersdok.
3

HISTORISCHE LAYER | Citadel van Alva
HISTORISCHE LAYER | Actieve rand
De citadel was tot 1830 de belangrijkste dwangburcht
van de stad. De typerende morfologie van de omwalling
bepaalt mee het nieuwe ontwerp van Dok Zuid.
De dokken waren aanvankelijk een dynamisch industrieel
element in de stad waarbij de boord maximaal werd
ingezet. Het begrip van de actieve rand leunt aan bij de
oorspronkelijke invulling langs de dokken.
4

HISTORISCHE LAYER | Waterpoort
De barokke waterpoort werd in 1624 opgericht aan de
Vlasmarkt waar ze aan de zijkanten was ingebouwd.
Het was een combinatie van een stadspoort en een
triomfpoort.
GEOMETRISCH STADSMEUBEL | Cirkelvormige
bank, Leopold De Waelplaats
De bank leent zich als de perfecte ontmoetingsplek en
dankzij zijn vorm bakent hij enerzijds een plaats af en
is het anderzijds gemakkelijk om gesprekken aan te
knopen.
5

DOORSNIJDING HISTORISCH ELEMENT | Bunker
599, Culemborg
In de parkeergarage, ter hoogte van de verticale circulatiepunten,
zullen de dokmuren doorboord worden.
Bunker 599 toont aan hoe een historisch materiaal
door deze ingreep een nieuwe interpretatie krijgt.
OUD & NIEUW | Kolumba Museum, Cologne
Het museum is gebouwd op de ruïnes van een gotische
kerk. Een groot deel van dit succes vertaalt zich in de
combinatie tussen eenvoudige nieuwe vormen, kleur
en materiaal in verhouding tot de gotische fragmenten.
6

OUD & NIEUW | Neues Museum, Berlin
De overgang tussen oud en nieuw kan een gehele
eigen atmosfeer creëren. Concreet zou dit kunnen
worden toegepast bij de wanden van de parkeergarage
en ter hoogte van de waterelementen in het westen
van de site.
MARKEREN HISTORISCHE FIGUUR | WTC Memorial,
New York
Hoewel de nieuwe functie kan wijzigen kunnen bepaalde
vormen bij een groot deel van de bevolking vandaag
nog steeds een symbolische waarde hebben.
7

SPOREN | Koperen markering, Dimitris Pikionis
SPOREN | Francois Morrelet
Op een filosofisch artistieke manier kunnen patronen
inspelen op de geschiedenis van de plek. De manier
waarop dit zal gebeuren hangt af van de gevoeligheid
van de kunstenaar.
Op een filosofisch artistieke manier kunnen patronen
inspelen op de geschiedenis van de plek. De manier
waarop dit zal gebeuren hangt af van de gevoeligheid
van de kunstenaar.
8

OUD & NIEUW | Neues Museum, Berlin
De overgang tussen oud en nieuw kan een gehele
eigen atmosfeer creëren. Concreet zou dit kunnen
worden toegepast bij de wanden van de parkeergarage
en ter hoogte van de waterelementen in het westen
van de site.
MARKEREN HISTORISCHE FIGUUR | WTC Memorial,
New York
Hoewel de nieuwe functie kan wijzigen kunnen bepaalde
vormen bij een groot deel van de bevolking vandaag
nog steeds een symbolische waarde hebben.
9

GEORGES DESCOMBES
i.s.m. LEA & Erik De Waele

NAAR EEN NIEUWE
PUBLIEKE CULTUUR
Het heractiveren van Dok Zuid door in te zetten op een sterke cultureelmaatschappelijke
draagkracht.

2

VASTSTELLING | de Gedempte Zuiderdokken kennen vandaag een zeer eenzijdig
gebruik. In een alledaagse situatie wordt het grootste deel van de Zuiderdokken
gebruikt als randparking. Enkele keren per jaar wordt deze parking ontruimd voor
de organisatie van een grootschalig event. Met de verhuis van de Sinksenfoor en
ook andere events is dit de laatste jaren sterk afgenomen. Op de koppen van de Zuiderdokken
zijn twee groene speeltuinen gesitueerd die een meer intens dagelijks
gebruik kennen. Zowel door buurtbewoners als omliggende scholen. Er is vandaag
ook nagenoeg geen wisselwerking tussen de werking van het plein en de omliggende
horeca en winkels. Ook het FOMU, het M HKA, het Zuiderpershuis en de Zuiderkroon
putten geen meerwaarde aan hun situering aan deze grote stedelijke ruimte.
ONTWERPVOORSTEL | Een onderzoeksvraag is de manier waarop Dok Zuid een
expressie kan zijn van een nieuwe publieke cultuur in Antwerpen. Hoe we met het
ontwerp van Dok Zuid op zoek kunnen gaan naar nieuwe invalshoeken om de publieke
ruimte een sterke cultureel-maatschappelijke verbeelding mee te geven.
Hierdoor kan de publieke ruimte worden ge(her)activeerd en kan de meervoudigheid
van de samenleving worden aangesproken. Met deze inzet kan Dok Zuid een
volwaardig alternatief vormen voor de status quo én voor de vraag tot het weer
open maken van de voormalige dokken. Deze nieuwe verbeelding vraagt enerzijds
het herdenken op maat van de specifieke plek van het huidig gebruik. Anderzijds
vraagt dit ook het zoeken naar andere vormen van gebruik in de publieke ruimte.
Burgerinitiatieven kunnen ingezet worden om de consument van de stad en de publieke
ruimte terug een meer productieve rol te laten spelen. Door diverse vormen
van werk- en productieplekken aan te bieden in de publieke ruimte: moestuinieren,
ateliers, publieke keuken, eventruimte … Het opzetten van synergie tussen Dok
Zuid en de omliggende programma’s biedt mogelijkheden in het ontwikkelen van
een nieuwe publieke cultuur voor Dok Zuid.
3

VOLKSFEEST | Bollekesfeest
ZANGFEEST | Antwerpen Zingt
Het Bollekesfeest is ontstaan en gegroeid op de Zuiderdokken
omringd door de vele cafés en brouwerijen.
Sinds enkele jaren wordt het nu georganiseerd op de
Grote Markt.
Omwille van eerdere overlast moet het podium opgebouwd
worden ter hoogte van de Van Der Sweepstraat.
Hierdoor kan de grootse belasting gerealiseerd
worden onder het dak met integratie van technische
uitrustingen.
4

CONCERT
De combinatie van verharding en gras kan het kleinste
concert met de minste middelen faciliteren. Het publiek
gaat spontaan zitten in het gras en de verharding
fungeert als denkbeeldig podium voor elke artiest.
TIJDELIJKE INSTALLATIE| Serpentine
Pavilion,London
Tijdelijke kunstpaviljoenen kunnen de collecties publiek
maken en bovendien publiek aantrekken om de
effectieve tentoonstellingen te bezoeken.
5

MOESTUINIEREN |Parc Bercy, Parijs
WATERSPELEN | Boathouse, NY
Een afwisseling tussen paden en compartimenten
voor vegetatie houden de moestuin toegankelijk en
creëren verantwoordelijkheid en betrokkenheid van de
gebruikers.
Op de waterpartijen kunnen net zoals in NY, races worden
gehouden met miniatuurbootjes of allerlei andere
waterspelen kunnen er plaatsvinden.
6

SPORT & SPEL | Claramatte, Basel
OVERDEKTE MARKT | Theaterplein, Antwerpen
Unieke speelelementen met een afwisselend materiaalgebruik
en een kenmerkende indeling functioneren
als een attractieve plek in het park.
Dok Zuid kan opnieuw de plaats worden waar specifieke
verse producten en goederen worden verhandeld.
Zoals bijvoorbeeld aansluitend op de Kloosterstraat
of de Nationalestraat, antiek en vintage kledij van
particulieren.
7

SPORT-SPEL ONDER DAK |Ibirapuera Park, Sao
Paulo
Een dak biedt zowel schaduw als intimiteit en identiteit
waardoor het een groot alledaags gebruik kent;
ontmoeten, sporten, verpozen...
WERKPLAATS | Mettalwerkstadt Zurich
Een atelier in de publieke ruimte bevordert interactie
tussen lokale bewoners, kennis en herinnert aan een
industrieel verleden van ambacht en productie.
8

SCHILDERSNEST | Montmartre, Parijs
PICKNICKTAFELS |Jardin D’Eol, Parijs
Net zoals Parijs heeft de Museumas, en Dok Zuid bij
uitbreiding, de potentie om uit te groeien tot een
kunstincubator die allerlei creatievelingen aantrekt en
inspireert.
Grootschalige picknicktafels structureren het park en
vormen aanleiding tot een gemengd gebruik en contact
tussen bewoners en passanten.
9

GEORGES DESCOMBES
i.s.m. LEA & Erik De Waele

MACHINERIE
Op Dok Zuid inzetten op een bouwcultuur die het utilitaire verbindt met
de verbeelding

2

VASTSTELLING | Het Zuiderpershuis is één van de markantste gebouwen aan de
Gedempte Zuiderdokken. De gevel van het Zuiderspershuis is een architecturale
expressie van de technische installatie van de persen die in het gebouw aanwezig
zijn. Een civiel bouwwerk wordt op deze manier een rijk cultureel product. We zien
deze attitude ook in andere projecten in Antwerpen: de installatie Petrol Antwerpen
door NOA architecten, de nieuwe energiecentrale van het Nieuw Zuid… Al deze
elementen maken deel uit van de machinerie van de stad en gaan door in te zetten
op architecturale kwaliteit ook deel uitmaken van de ruimere stedelijke cultuur.
ONTWERPVOORSTEL | We stellen ons de vraag op welke manier deze attitude
ook ingezet kan worden op de machinerie van de publieke ruimte van Dok Zuid. Op
welke manier een architecturaal hoogwaardige uitwerking van deze machinerie niet
alleen een technische maar ook een culturele bijdrage leveren aan het nieuwe Dok
Zuid. Concreet denken we aan de aansluitpunten (voor water, elektriciteit, afvoer),
ontsluiting en ventilatie ondergrondse parking, het stedelijk dak als energiemachine,
verlichting van het plein, interactieve installaties, de Waterpoort als educatieve
machine …
3

KRACHTCENTRALE | Zuiderpershuis
ENERGIEMACHINE | Blue Gate, Antwerpen
De architectuur van het Zuiderpershuis koppelt een
functionele civiele bouwcultuur aan een monumentale.
Ten zuiden van Dok Zuid bevindt zich een energie
verdeelcentrum. Een betekenisvolle kleur (petroleum
blauw op Petroleum Zuid) en specifieke elementaire
vormentaal ondersteunen de identiteit van de plek.
4

VLOERELEMENT | Stortorget kalmar, Kalmar
VLOERELEMENT | Plain de Plainpalais, Genève
Technieken kunnen verwerkt worden in multifunctionele
plug-ins waardoor ze een markant detail en
aantrekkingsplek vormen op het terrein.
Technieken kunnen verwerkt worden in multifunctionele
plug-ins waardoor ze een markant detail en
aantrekkingsplek vormen op het terrein. Het grid
definieerd verder de flexibiliteit van de ruimte.
5

DRINKFONTEIN | Fontable, Genève
TOOLS | The Piooneer Seeding Machine, Polen
Een drinkfontein kan worden gecombineerd met een
zitelement waardoor een schijnbaar banale functie
wordt omgevormd tot een kwalitatief object.
Permanent gereedschap en tool in de publieke ruimte
om de grond te bewerken en vegetatie te zaaien.
6

NUTSMACHINE | Blue-Pink pipes, Berlin
VERLUCHTING | Centre Pompidou, Parijs
Voor de waterdrainage van verschillende bouwwerven
waren een grote hoeveelheid bovengrondse leidingen
nodig. Door deze in opvallende kleuren te verven zijn
ze vandaag een visueel aantrekkelijk element geworden
in de stad.
Functionele ventilatiekokers worden expliciet vormgegeven
in de publieke ruimte.
7

INTERACTIEVE VERLICHTING | Schouwburgplein,
Rotterdam
INTERACTIEVE VERLICHTING | King’s Cross Granary
Square Lumiere, London
Interactieve beweegbare verlichting ondersteunt het
multifunctionele karakter van het plein met podium/
event functie.
Door gebruik te maken van een mobiele applicatie kan
deze lichtinstallatie als een spel reageren. Hierdoor
ontstaat visuele aantrekking en een publiek element.
8

SLIM DAK | Cross rail station, London
FOLIES | Parc de la Villette, Parijs
Structuur die bestaat uit afwisselend membranen
en open vensters reguleert het microklimaat van de
publieke daktuin.
Rad stimuleert stroming op het water waardoor er
minder opwarming is en biedt tevens een uitkijkpunt
en reflectie naar het industriële verleden van de plek.
9

GEORGES DESCOMBES
i.s.m. LEA & Erik De Waele

HERKENBARE
STADSVLOER
Materialiteit bepaalt het gebruik en karakter van een plek.

2

VASTSTELLING | De bestaande stadsvloer van Dok Zuid is nagenoeg volledig aangelegd
in een kasseiverharding. Zowel het centrale deel van het plein als de omliggende
straten. Deze kasseiverharding dateert van de dichtlegging van de dokken
in 1969. De stoepen zijn aangelegd in een standaard betontegel. Een deel van de
centrale ruimte is aangelegd in een monoliet betonverharding. Deze elementaire
aanleg geeft een zeer sterk architecturaal beeld. Naar gebruik toe is deze kasseiverharding
echter sterk beperkend. Zowel het comfort voor voetgangers als fietsers is
beperkt. Ook voor verschillende vormen van sport en spel is deze kasseiverharding
niet geschikt. Rijdend verkeer op kasseiverharding zorgt ook voor een zekere mate
van geluidsoverlast. De bestaande bomen worden versmacht in de overvloed aan
verharding die te dicht bij de voet van de bomen komt.
ONTWERPVOORSTEL | De keuze van het verhardingsmateriaal is cruciaal in een
ontwerp van een publieke ruimte. Het bepaalt in grote mate het karakter van
Dok Zuid. Het is dan ook een sleutel in het ontwerp. We stellen voor om de Tafels
– blauw gemarkeerd op het plan – aan te leggen in een architecturale monoliet
beton verharding. Door de keuze voor een monoliete betonverharding op de “tafels”
krijgen deze een hoog comfort en een hoge gebruikswaarde. De Kroon en de
dwarsverbindingen worden aangelegd in een architecturale betontegel met een gevarieerde
textuur en tint (formaat te bepalen). Hierdoor is er een maximale eenheid
in de ruimte van de Kroon en kan deze maximaal functioneren als “shared space”.
Dit zorgt voor een hoge leesbaarheid en samenhang in het ontwerp en een grote
gebruikswaarde voor zowel voetgangers als fietsers. Onder de centrale bomenrijen
(rood) wordt een halfverharding voorzien. Deze maximaliseert de kansen voor een
duurzaam behoud van de bestaande platanen op de site. De kasseien die op het
plein worden opgebroken zijn een zeer degelijk en duurzaam materiaal en worden
best – al dan niet op de site – hergebruikt voor een andere functie (bevloering in
ondergrondse parking?
3

BESTAANDE KASSEIEN | Gedempte Zuiderdokken
PATROON
De oneffen aanleg van de kasseien biedt momenteel
niet voldoende comfort voor fietsers en voetgangers.
Toch hebben ze een waardevolle betekenis in de geschiedenis
van de Zuiderdokken.
Subtiele patronen geven een menselijke schaal aan de
grootschalige publieke ruimte.
4

PATROON | Muntplein, Brussel
PATROON | Burle Max
Naast de schaal kan een patroon ook aanleiding bieden
om verschillende functionele elementen in het grid te
integreren, zoals waterfonteinen, banken, roosters etc.
Organische patronen kunnen bovendien dynamische
bewegingen bevorderen omdat de rechtlijnigheid van
een padstructuur doorbroken wordt.
5

GRASVELD | Bryant park, New York
Een grasveld biedt aanleiding tot zowel alledaags
gebruik en spontane toeëigening.
MONOLIETE VERHARDING | Place Simon Goulard,
Genève
Elementaire comfortabele verharding maakt de ruimte
toegankelijk voor iedereen en kan anderzijds sport en
spel eenvoudig faciliteren.
6

MONOLIETE VERHARDING | Keyserlei, Antwerpen
Gekleurde elementaire comfortabele verharding geeft
zowel karakter als leesbaarheid aan een plek.
HALFVERHARDING & BOMEN | Jardin du Luxembourg
Halfverharding in combinatie met bomen combineert
een publieke ruimte met een maximale infiltratie voor
de wortels waardoor de groeiconditie wordt geoptimaliseerd.
7

HERGEBRUIK KASSEIEN | Dead Skull, Antwerpen
HALFVERHARDING | Plain de plainpalais, Genève
De mozaïek van Luc Tuymans aan de voet van het MAS
toont aan hoe kunst op een subtiele manier kan geïntegreerd
worden met zijn omgeving.
De halfverharding die hier is toegepast leent zich om
tijdelijke constructies te verankeren. Door zijn poreuze
ondergrond kunnen er zo snel en om het even waard
constructies worden opgesteld.
8

9

GEORGES DESCOMBES
i.s.m. LEA & Erik De Waele

WATER MACHTIGEN
Water als actief element in het construeren van een adaptief landschap.

2

VASTSTELLING | Het waterrijke verleden van de site is vandaag niet meer zichtbaar.
De grote hoeveelheid verhard oppervlak maakt dat infiltratie van regenwater
naar het grondwater (+ 4.5m TAW) nagenoeg onmogelijk is. De bouw van de ondergrondse
parkeergarages zal dit versterken. Het gemengd rioolstelsel zal door piek
regenbuien en verhoging van het waterniveau in de Schelde in de toekomst niet
voldoende zijn voor een goede afwatering van de site en de omliggende wijk.
ONTWERPVOORSTEL | Het ontwikkelen van een meer duurzaam watersysteem is
één van de uitdagingen voor Dok Zuid. Het zichtbaar en beleefbaar maken van het
water systeem op Dok Zuid refereert niet alleen naar het de historiek van de site als
voormalig havengebied, maar zal ook inspelen op toekomstige klimaatveranderingen
en op het ecologisch potentieel van de site. Een duurzaam watersysteem wordt
voorgesteld gebaseerd op verschillende principes/technieken. Ten eerste wordt
ingezet op maximale infiltratie richting het grondwater. Op de Weide kan het regenwater
infiltreren in de bodem. De afwatering van de zones boven de ondergrondse
parkings - de Scène en de Tuin - zal afwateren richting infiltratiebuizen (blauwe lijnen)
gelegen onder de halfverharding onder de boomkronen. Ten tweede wordt ingezet
op oppervlakkinge (lijn-) afwateringselementen van de straat en pleinruimtes
rond de dokken. Dit systeem maakt het water niet alleen zichtbaar, maar het introduceert
tegelijkertijd speelaanleidingen op de site. Ten derde worden voorzieningen
getroffen voor realisatie van een hemelwaterstelsel (rood), waarop de daken kunnen
worden afgekoppeld. Dit stelsel zal direct richting Schelde afwateren. Belangrijk
in het gehele systeem zijn de wadi´s gelegen in de Weide en in de Visserskaai
en IJzerenpoortkaai. De infiltratiebuizen (blauw) wateren hierop af, zodat buffering
van water mogelijk is en een vertraagde afvoer van regenwater kan worden gerealiseerd.
De wadi´s zijn aangesloten op het hemelwaterstelsel, zodat ze via deze buizen
uitmonden in de Schelde.
3

WATERBASIN | Les Jardins d’Eole, Parijs
Dit lijn- afwateringselementen van de voorliggende
pleinruimte maakt het water zichtbaar en koppelt dit
gegeven aan gebruik en spel.
WATERFONTEIN | King’s Cross Granary Square,
London
Het water gerelateerd verleden van deze site is
weerspiegeld in het nieuwe ontwerp. De geanimeerde
fonteinen reageren op het gebruik waardoor een permanente
dynamiek aanwezig is.
4

WATERSPEELELEMENT | Riddiford Gardens, Valkenburg
WATERSPEELELEMENT | Plain de Plainpalais,
Genève
Kleinschalige waterelementen kunnen zowel voor
drinkwater als voor spel worden ingezet. Dit voorbeeld
combineert beide verwerkt een subtiel zitobject.
Topografie en water vormen uniek en attractief speelelement.
5

WADI |Turbinenplatz, Zürich
TRAPPEN AAN HET WATER | Aire, Genève
Afwisselend droog of nat kan een wadi een betekenisvolle
groene plek creëren in de publieke ruimte.
De trappen creëren letterlijk een link met het water.
Het water wordt zo toegankelijk en de barrière tussen
oever en water wordt een nieuwe verblijfsplek.
6

DRINKFONTEIN | Fontable, Genève
Een drinkfontein kan worden gecombineerd met een
zitelement waardoor een schijnbaar banale functie
wordt omgevormd tot een kwalitatief object.
WATERFILTER | Edinburgh Gardens, Raingarden,
Melbourne
De watertuin filtert oppervlaktewater en recupereert
het nadien om de omliggende bomen en vegetatie te
voorzien van voldoende water.
7

WATER ALS ONTMOETINGSPLEK | Tuileries, Parijs
Stoelen en grootschalig cirkelvormige fontein trekken
publiek aan en fungeren als referentiepunt in het park.
8

9

GEORGES DESCOMBES
i.s.m. LEA & Erik De Waele

STEDELIJK GROEN
Beplanting als actief element in het creëren van een veerkrachtige plek.

2

VASTSTELLING | De Gedempte Zuiderdokken hebben vandaag een eerder beperkt
groen karakter. De platanen vormen een markante groene figuur op het plein die
waardevol zijn om te behouden. Op de koppen van het plein zijn twee groene ruimten
met bomen en onderbeplanting. Vooral op de noordelijke kop zijn hier ook een
aantal waardevolle bomen terug te vinden.
ONTWERPVOORSTEL | Dok Zuid wordt eerst en vooral een nieuwe groene ruimte
voor de stad. De Kroon wordt in zijn groen karakter versterkt door het aanvullen
van de platanen met extra bomenrijen. Rekening houdend met de “plataanziekte”
kiezen we voor andere soorten (Els, Linde …). Deze soorten worden gemengd toegevoegd.
Verder zorgt een meer punctuele en gevarieerde onderbegroeiïng voor
een verdere versterking van de groenstructuur en het versterken van de seizoenale
variatie van de Kroon. De drie complementaire tafels – de Scène, de Weide en de
Tuin – krijgen elk een eigen karakter qua groenbeleving en -gebruik. Op de Scène
wordt ingezet op een extensief beheerde grazige open ruimte. Het centrale deel
van het plein, de Weide, wordt voorgesteld als een groot gazon voor intensief gebruik.
De Tuinen worden het meest intensief aangeplant. Hier wordt ingezet op
een bebloemde “nutstuin”, naar aloude gewoonte in Vlaamse steden. Gesnoeide
fruithagen omzomen kleinere tuinen, waar kruiden, bloembedden en zelfs kleurrijke
groentes kunnen worden geteeld. De gehele site van Dok Zuid krijgt op deze
manier een grote diversiteit aan sferen, soorten, beheertypes en mate van betrokkenheid/gebruik
van bezoekers en omwonende.
3

PLATANEN | Gedempte Zuiderdokken, Antwerpen
De bestaande boomstructuur is enerzijds waardevol
maar moet anderzijds betere groeicondities krijgen,
willen de platanen nog in goede staat blijven in de
toekomst.
GEMENGDE BOMENDREEF | Plain de Plainpalais,
Genève
De dreef zorgt voor een beschaduwde ruimte vergroot
de diversiteit dankzij gemengde soorten en kan bovendien
het karakter van een plek ondersteunen.
4

BOMENDREEF MET ONDERBEGROEIING | Maria -
Hendrikapark, Oostende
Onderbegroeiing versterkt enerzijds de ecologische
waarde van de dreefstructuur, voorziet voldoende infiltratie
en beschermd de boomstammen tegen wildparkeren.van
fietsen etc.
GEMENGD BEHEERDE GRASWEIDEN
Extensief beheerde grazige zones afwisselend met intensief
beheerd gras kan paden markeren en deelruimtes
afschermen.
5

GEMENGD BEHEERDE GRASWEIDEN
BOMENWEIDE
Extensief beheerde grazige zones afwisselend met intensief
beheerd gras kan paden markeren en deelruimtes
afschermen. Afhankelijk van het seizoen kunnen de
grassen van kleur en lengte variëren.
De bomen bieden schaduw, creëren plekjes en dankzij
de weide is het park eenvoudig toe te eigenen en aangenaam
om te verpozen.
6

PLANTVAKKEN | Prairietuin, Theaterplein
PLANTVAKKEN | Maria - Hendrikapark, Oostende
De prairietuin heeft een begroeiing die het intensieve
gebruik van het plein aankan en in gebruik en onderhoud
duurzaam is. Op alle momenten van het jaar zal
hij bovendien een boeiend kleurenpatroon bieden.
Het formele karakter van het Spiegelmeer wordt
benadrukt door de aanleg van hagen en een border uit
vaste planten en bloeiende heesters. Deze border is en
sterk gearticuleerd element in de parkruimte van het
Spiegelmeer.
7

GROENVAK | Intergenerationeel project Linkeroever,
Antwerpen
Padenstructuren en groenvakken definiëren de
publieke ruimte en verminderen verharding en dus
UHI-effect.
MOESTUIN | Koningshof, Utrecht
Door de toepassing van buurtmoestuinen kunnen
omwonenden zelf deelnemen in het beheer van hun
omgeving. Een bijkomend voordeel is de beperking
van transport waardoor ook hier ecologische voordelen
ontstaan.
8

PERGOLA | Bodnant Garden, Cowny
PERGOLA | Parc Lancy, Genève
Rond de Scène wordt gebruik gemaakt van beplantingssoorten
die een zekere intimiteit weergeven. In
dit park is getracht om eenzelfde resultaat te bereiken
door middel van Gouden Regen overheen een afgeschermde
route.
De pergola structuur kan ook op eenvoudige
wijze een rustplek benadrukken en anderzijds zijn
omgeving kaderen.
9

GEORGES DESCOMBES
i.s.m. LEA & Erik De Waele

NA ZONSONDERGANG
Dok Zuid als de nachtwacht voor ’t Zuid.

2

VASTSTELLING | De verlichting van de Gedempte Zuiderdokken is vandaag zeer
standaard en onaangepast voor een dergelijke belangrijke plek in de stad. De bestaande
horeca rond het plein en ook de Zuiderkroon en het Zuiderpershuis zorgen
al voor avondlijke activiteit rond de Zuiderdokken. Naast een beperkt aantal terrassen
beperkt het gebruik op de Zuiderdokken zich vooral tot parkeren en circuleren.
Vandaag is een avond op de Gedempte Zuiderdokken alles behalve een bijzondere
ervaring.
ONTWERPVOORSTEL | Grootschalige publieke ruimte zoals de Zuiderdokken
dreigt vaak levenloos achter te blijven in de avond en nacht. Voor Dok Zuid willen
we dit anders aanpakken. Door bijzondere aandacht te besteden aan verlichting,
veiligheid en een actief gebruik in de avond kan Dok Zuid zich transformeren tot
nachtwaker van ’t Zuid. De verlichting wordt ingezet om zowel functioneel gebruik
mogelijk te maken als bijzondere sferen te creëren voor bepaalde deelruimten van
het plein of bijzondere gebouwen langs het plein. Interactieve verlichting versterkt
het bijzonder momentum op Dok Zuid na zonsondergang. Zowel vanuit de programmatie
van het plein zelf als deze van de randen – musea, concertzalen, winkels
en horeca – wordt een avondlijk gebruik van Dok Zuid geïnitieerd, gestimuleerd en
gefaciliteerd. Faciliteiten als ondergrondse parking en fietsenstallingen worden op
een dergelijke manier ingericht dat ze ook ’s nachts op een comfortabele en veilige
manier bruikbaar zijn.
3

AVOND EVENT | Cinema, Basel
AVOND EVENT | Late night museum events, London
Openlucht cinema transformeert een plein tot een
kamer waardoor de publieke ruimte op een andere
manier wordt beleefd en aantrekkelijk is voor alle
leeftijden. Bovendien kan het de lokale horeca ondersteunen.
Latere openingsuren of zelfs gratis toegang ‘s avonds
een dag in de week maakt enerzijds cultuur toegankelijk
voor iedereen en stimuleert anderzijds de ruimtelijke
dynamiek ‘s avonds.
4

AVOND EVENT | Avondmarkt
AVONDTERRAS | Terrassen, Parijs
Een dagdagelijkse functie zoals een markt, kan ‘s
avonds plots een event worden dankzij de gemoedelijke
sfeer en het volkse karakter.
Terrassen kunnen elke doodgewone publieke ruimte ‘s
avonds opladen en creëren ook sociale controle.
5

mpte Zuiderdokken do not omit to pay a tribute to
anks to their numerous trees; it is also an animated
ose citizens will be given the opportunity to be on
t and day.
mpte Zuiderdokken are the bright beating heart
uth district of Antwerpen, an area throbbing with
intense and colourful at times, quiet and lit in
colours at others. It is the night watch of the
rhood, a testimony to the permanence of the city.
tion with the principles developed in the Lichtplan
n (S. Antico), we have declined our concept in 3
e fringes from Shelde to KMSKA running from
ades to the central free spaces and mirrored to the
facades :
ld bracket lamps are simply and directly replaced
version, using warm white LEDs, and a road
try, in order to give to the sidewalks, the streets
ar terraces more uniformity, and a better colour
AVONDGEBRUIK | Carousel, Brooklyn Bridge Park,
index. Height
NY
6 / 8 m.
ned with De carousel the dateert uit second 1922 en komt uit Ohio, row toen een of trees stand simple
stad die bekent was voor zijn staalindustrie. Nu vrolijkt
de carousel het park op en biedt het een parchtig zicht
each 20 op de m stad. at a height of around 6 m. Those shall
tted with warm white LEDs, a circular photometry,
6
o give these tree-lined pathways a good uniformity
FUNCTIONELE VERLICHTING
Voldoende verlichting verhoogd de zichtbaarheid en
het veiligheidsgevoel gedurende de nacht.

FUNCTIONELE VERLICHTING | Ondergrondse
fietsenstalling, Korenmarkt Gent
Een afwisseling tussen directe en indirecte verlichting
zorgt voor een aangename beleving. Vooral bij ondergrondse
ruimtes is een doordachte verlichtingstrategie
van belang.
SFEERVERLICHTING | High Line Park, New York
Op subtiele wijze worden plantenbedden en architecturale
elementen uitgelicht waardoor een intieme
sfeer ontstaat in verhouding tot het omgevende stadslandschap.
7

6
SFEERVERLICHTING
Elke zuil van dit stedelijk dak draagt zijn eigen verlichting
die omhoog of omlaag gericht kan worden. Hierdoor
komt de ruimtelijke structuur van het dak ook ‘s
avonds tot zijn recht.
7
INTERACTIEVE VERLICHTING | Ice House Square,
Swansea
In de vloer van deze publieke ruimtes zitten bewegingssensors
verwerkt. Door de aanwezigheid van
voorbijgangers te registreren kan hierop worden
gereageerd.
8

LICHTKUNST | Witte de Withstraat, Rotterdam
LICHTKUNST | Plain de Plainpalais, Rotterdam
De naam Witte de With was het uitgangspunt voor een
serie woordspelingen die als neon teksten over de gehele
lengte van de straat is toegepast. Zo ontstaat een
installatie die de straat permanent verbijzonderd.
Kunst en humor gaan hand in hand en creëren een
visueel spel in de nacht.
9

GEORGES DESCOMBES
i.s.m. LEA & Erik De Waele

TRAGE STROMEN
Alle vervoersmodi bewegen traag op Dok Zuid.

2

VASTSTELLING | De Gedempte Zuiderdokken worden vandaag gedomineerd door
auto’s, zowel op het plein als in de zijstraten. De gratis parking op het plein trekt extra
verkeer aan. Het circulatiesysteem van Dok Zuid en omgeving maken dat er veel
sluikverkeer mogelijk is. De voetpaden op Dok Zuid zijn gedimensioneerd als voetpaden
van een gewone woonstraat en stimuleren daardoor ook geen bijzonder gebruik.
De fietser moet op Dok Zuid zijn plan trekken en zich mengen in het drukke
autoverkeer. De kasseiverharding is een uiterst oncomfortabele ondergrond voor de
fietser.
ONTWERPVOORSTEL | Het ontwerp van Dok Zuid en de aanleg van twee ondergrondse
parkings biet kansen om in het publieke domein van de bovengrond prioriteit
te geven aan trage stromen. Dok Zuid moet zich ontwikkelen als een pleisterplaats
voor trage stromen. Zowel Waalse Kaai als Vlaamse Kaai worden opgevat als
zone 30 waardoor fiets- en autoverkeer gemengd kunnen verlopen. Ter hoogte van
de twee belangrijkste dwarsingen van Dok Zuid – de Museumas en de Zuidas – worden
er op het plein twee ondergrondse fietsenstallingen voorzien. Deze sluiten aan
op de ondergrondse parkings die in het Steendok en het Kooldok worden voorzien.
Autoverkeer wordt verder ontraden door de dwarse verbindingen over Dok Zuid te
knippen en door in de kroon te werken met een lussensysteem voor het autoverkeer.
Ook kunnen bepaalde delen autovrij gemaakt worden en enkel toegankelijk
blijven voor bewoners en aanliggende functies. Een verdere optimalisatie van de
autocirculatie kan bekomen worden door ook de straten die uitkomen op Dok Zuid
te betrekken in het circulatieplan. In het bijzonder de straten die aansluiten op de
Museumas en de Zuidas worden best geoptimaliseerd met prioriteit voor wandelaars
en fietsers.
3

GEDEELDE RUIMTE | New Road, Brighton
GEDEELDE RUIMTE | Exhibition Road, London
Jahn Gehl past op deze publieke ruimte het shared
principe toe. De veiligheid kan hier worden versterkt
doordat de auto zich gevoelsmatig moet aanpassen
aan het gebruik van de zwakkere weggebruikers.
Voetgangers, fietsers en voetgangers maken allen
gebruik van dezelfde ruimte die geaccentueerd wordt
door het dwarse vloerpattroon.
4

PUBLIEKE FIETSPOMP | Cyclehoop, London
FIETSENHERSTELPLAATS
Fietspompen of andere voorzieningen kunnen in het
straatbeeld geïncorporeerd worden en stimuleren op
deze wijze het fietsgebruik in de stad.
Dankzij materiaalsponsoring kunnen klussers de handen
uit de mouwen steken en passanten helpen met
het herstellen van hun fiets.
5

ROUTES | Stadswandeling, Nantes
ANTWERPEN MUSEUMROUTE| reisroutes stad
In Nantes is de toeristische wandelroute die alle bezienswaardigheden,
zowel historische als nieuwe ontwikkelingen,
passeert simpelweg gemarkeerd als een
permanente groene lijn op de straat en staat bekent als
groene route.
Stadsroutes via Dok Zuid leiden of anderzijds belangrijke
assen trachten te verknopen met Dok Zuid, zowel
culturele als recreatieve als functionele routes.
6

7

GEORGES DESCOMBES
i.s.m. LEA & Erik De Waele