Portfolio_files/Natuurbehoud 11:3.pdf - Frans Bosscher ...
14.12.2012 • Views
Share Embed Flag

Portfolio_files/Natuurbehoud 11:3.pdf - Frans Bosscher ...

Portfolio_files/Natuurbehoud 11:3.pdf - Frans Bosscher ...

Portfolio_files/Natuurbehoud 11:3.pdf - Frans Bosscher ...

SHOW MORE
SHOW LESS
ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
fransbosscher.nl

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

START NOW

NR. 3 - HERFST 20<strong>11</strong><br />

Teken<br />

de<br />

petitie!<br />

Red de groene oase<br />

bij Rotterdam p16<br />

Speurzoeken<br />

met je eigen<br />

kompas p27<br />

herfstdecor<br />

Bulderend op<br />

de Veluwe<br />

p4<br />

100 jaar<br />

Veluwezoom:<br />

Is dit Nederland? p18

NR. 3 - HERFST 20<strong>11</strong><br />

Teken<br />

de<br />

petitie!<br />

Red de groene oase<br />

bij Rotterdam p16<br />

Colofon<br />

<strong>Natuurbehoud</strong> is het gratis<br />

kwartaalmagazine van<br />

Natuurmonumenten voor leden<br />

Redactie <strong>Frans</strong> <strong>Bosscher</strong> (eindredactie),<br />

Irene Burkunk (bladmanagement),<br />

Marjolein de Rooij (hoofdredactie),<br />

Jacqueline van den Berg, Tim van den Broek,<br />

Stefan Claessens, Onno Groustra, Ursula de Mol,<br />

Juke van Niekerk, Codyn Woerde, Alje Zandt<br />

Artdirection & vormgeving Media Mind,<br />

Veronica Concept Design<br />

Productiebegeleiding Marlies Tenback<br />

Lithografie Grafimedia-Amsterdam<br />

Druk Roto Smeets Weert drukt <strong>Natuurbehoud</strong><br />

op FSC ® s Weert drukt <strong>Natuurbehoud</strong><br />

gecertificeerd ceerd papier.<br />

Verzending TNT vervoert <strong>Natuurbehoud</strong> en<br />

compenseert de volledige volledige CO uitstoot hiervan.<br />

2<br />

Oplage 780.000<br />

Speurzoeken<br />

met je eigen<br />

kompas p27<br />

Natuurmonumenten ten is een van de 81 Goede<br />

Doelen van de Nationale ationale Postcode Loterij.<br />

Heeft u vragen over ver uw lidmaatschap?<br />

Kijk dan op pagina a 46.<br />

2 natuurbehoud behoud<br />

herfstdecor<br />

Bulderend op<br />

de Veluwe<br />

p4<br />

100 jaar<br />

Veluwezoom:<br />

Is dit Nederland? p18<br />

op de cover: een burlend edelhert<br />

COVERFOTO: RUBEN SMIT/BUITEN-BEELD<br />

4<br />

Zo breekbaar en teer.<br />

Wat zijn de paddenstoelen<br />

toch prachtig deze maanden<br />

34<br />

Is de wolf hier<br />

Is de wolf hier<br />

welkom?<br />

In dit nummer<br />

18<br />

Heideschapen en de Veluwezoom:<br />

onlosmakelijk verbonden<br />

4 Mooi afscheid van de zomer<br />

Wat doet de natuur haar best voor een<br />

mooi afscheid van de zomer, vooral in onze<br />

heuvelbossen.<br />

9 Bedreigd: korhoen<br />

Op de Sallandse Heuvelrug leven de laatste<br />

wilde korhoenders van ons land. Nog wel.<br />

15 Deel uw natuurfoto’s<br />

Upload nu uw natuurfoto’s op onze website.<br />

16 Teken de petitie<br />

Voorkom een nieuwe aanslag op Midden-<br />

Delfland, de groene oase bij Rotterdam.<br />

18 100 jaar Veluwezoom<br />

Wat een rijkheid. Is dit Nederland?

24 Schrijver Kester Freriks:<br />

‘Natuur is weer waardeloos; heel beangstigend’<br />

26 Gouwe plek in Landsmeer<br />

Met je handen wroeten in je eigen natuurparadijs.<br />

30 Reis vol gevaren<br />

Lepelaars vliegen 4.500 kilometer naar hun<br />

winterverblijf. Een riskante onderneming.<br />

32 De Volmolen<br />

De eeuwenoude graanmolen draait weer<br />

overuren.<br />

34 Dilemma: is de wolf welkom?<br />

Het is een kwestie van tijd en dan komt de eerste<br />

wolf weer naar Nederland. Maar willen we hem<br />

hier wel hebben?<br />

24<br />

Met schrijver Kester Freriks op zoek naar de Veluwse wildernis<br />

36 Werk in uitvoering: Romeinse villa<br />

Op de Sint-Jansberg houden scholieren de<br />

Romeinse villa zichtbaar.<br />

37 Dieneke Plompen over haar gift:<br />

‘Zeker nu natuur onder zware druk staat’<br />

38 Herfstactiviteiten<br />

- Abracadabra: Wilde Buiten Dagen!<br />

- 10-<strong>11</strong> sep: Open Monumentendag 20<strong>11</strong><br />

- 25 sep: Atag Posbankloop<br />

- Naar buiten met ‘X was hier’<br />

En verder:<br />

27 Mooie aanbiedingen in de herfst<br />

44 Van de vereniging<br />

46 Service en info<br />

47 Voor de kinderen: Dauwtrappers<br />

INHOUD<br />

september | herfst 20<strong>11</strong><br />

Wilt u reageren op dit nummer van <strong>Natuurbehoud</strong>?<br />

Stuur een e-mail naar natuurbehoud@natuurmonumenten.nl<br />

16<br />

Teken de petitie en red de<br />

laatste groene oase bij Rotterdam<br />

38<br />

Kom je lekker<br />

buiten spelen?<br />

Teken<br />

de<br />

Petitie!<br />

3

Mooi afscheid van de zomer<br />

Herfst in de<br />

heuvelbossen<br />

Na de weldadigheid van de zomer, voordat de schrale, kale winter komt,<br />

is er de troost van de herfst, die zich op zijn warmst vertoont in heuvelbossen.<br />

middelste bonte specht<br />

4 natuurbehoud<br />

In het bos ritselen je stappen in gevallen blad,<br />

je neus snuift de peperlucht van paddenstoelen<br />

op. De lucht is stil, merkwaardig stil. Geen vogel meer<br />

die zingt of het zou nog dat ene parelende liedje<br />

moeten zijn van een roodborst. Het klinkt beteuterd.<br />

Het voelt als na een feest. De zomergasten zijn<br />

vertrokken, de versiering is verkleurd en dwarrelt blad<br />

voor blad naar beneden. Hier en daar het tikken van<br />

treurige druppels.<br />

Dan ineens een krassende kreet die je even tintelende<br />

nekharen bezorgt. Het is de gaai. Die heeft het druk.<br />

De eikels zijn rijp en die moeten verzameld worden,<br />

veilig weggestopt in de grond. In een goed jaar oogst<br />

hij er al gauw zo’n vijfduizend in een maand tijd. Hij<br />

propt er per keer vijf in zijn keel, de zesde en grootste<br />

eikel gaat mee in de bek. De kleuren van de vogel lijken<br />

met zorg gekozen, passend in het herfstdecor. Op het<br />

bospad onder een beuk scharrelen vinken tussen de

Een holle weg<br />

geeft je een heel<br />

andere kijk op<br />

het bos<br />

natuurbehoud 5

Paddenstoelen<br />

Onderin de bosgrond woekeren schimmels voort als draderig<br />

netwerken, die onder gunstige omstandigheden, als het<br />

gevallen beukennootjes. Ook zij kleuren perfect bij het<br />

jaargetij van schiftend bruin, rood en geel, van tanend<br />

gebladerte en verse paddenstoelen.<br />

vochtig is en niet te warm, bovengrondse vruchtlichamen chamen<br />

Kleurige boomkruinen<br />

maken, die we paddenstoelen noemen.<br />

Het is herfst. Een beetje weemoed bij het wegkwijnen<br />

van de zomer, maar wat doet de natuur haar best er<br />

een mooi afscheid van te maken. Tijd om eruit te gaan,<br />

vliegenzwam<br />

gekraagde<br />

gekkraagde<br />

aar aardster rdster<br />

om te wandelen. De mooiste herfstwandeling is een<br />

boswandeling en de mooiste boswandeling maak je<br />

in de heuvels, waar het decor golft en kantelt, en zich<br />

xxxxxxx xxx xx xxx xx xxx xx xxx xx xxx xx xxx x xx x xx x xx x xxxxxx<br />

xxx xx xxx xx xxx xx xxx xx xxx xx xxx xx xxx xx xxx xx xxx xx xxx xx xxx xx xxx xx xxx xx xxx<br />

xxx<br />

xxx<br />

x xx xxx<br />

x xx xxxx<br />

steeds steed weer vanaf een ander gezichtpunt laat bewonderen.<br />

dere Waar je de bossen ineens vanaf een hoogte kunt<br />

bekijken, bekij bovenop hun kleurige boomkruinen.<br />

Nederland Nede is vlak zeggen ze, maar er zijn wel degelijk<br />

spechtinktzwam heuvels. heuv Niet voor niets heet het tussen Amersfoort en<br />

Rhenen Rhen de Utrechtse Heuvelrug, met de spectaculaire<br />

elfenbankjes<br />

lf b kj<br />

Kaapse Kaap bossen. En dan heb je nog Hoog Soeren en de<br />

Waterberg Wate op de Veluwe, Berg en Dal bij Nijmegen, de<br />

Sallandse Salla Heuvelrug, de Tankenberg bij Oldenzaal waar<br />

xxxxxxx xx xx xxxx xx xxx xx xxx xx xxx xx xxx xx xxx xx xxx xx xxx xx xxx xx xx xxx<br />

eekhoorntjesbrood<br />

het het KKlein<br />

Zwitserland wordt genoemd, de Hondsrug<br />

in het he noorden en het Bovenste Bos in het golvende<br />

Mergelland. Merg Om maar eens wat mogelijkheden te<br />

noemen noem voor wandelingen, waar je de kuiten gaat<br />

voelen. voele Waar de bospaden hellen, waar je holle wegge-<br />

tjes hhebt,<br />

waar je onder een huif van adelaarsvarens<br />

6 nat na nat na nat na nat na nat na nat na nat na nat na nat na nat na nat na nat na nat na nat na nat na nat na nat na nat na nat na nat na nat nna n nna nat natuur natuurbehoud<br />

at a at a at a at a aat<br />

t uu uur uu uur u uur u uur u uur uurbeh ur u ur u ur r b beh be beh be beh be beh be beh be beh be beh be beh be beh be beh be beh be beh be beh be beh be beh be beh be beh be beh behoud eh e eh e eh h oud ou oud ou oud ou oud ou oud o oud ou oud ud uud<br />

d<br />

de wespenspin spint<br />

zigzagband in haar wielweb

door kunt lopen. Of jezelf optrekken aan boomwortels.<br />

Zulke boshellingen kunnen je heel dicht bij de aarde<br />

brengen met hun gelaagdheid die je in laaglandbos<br />

nooit zult zien. Er liggen kiezels en keien, verbrokkeld<br />

mergel, of lagen bruine, taaie klei, waar zomaar water<br />

uit opborrelt.<br />

Cadeautje uit de ijstijd<br />

De meeste Nederlandse heuvels zijn een cadeautje uit<br />

de voorlaatste ijstijd van 180.000 jaar geleden. Toen<br />

schoven vanuit het noorden enorme gletsjers over ons<br />

land, ijsrivieren van tientallen kilometer breed en al<br />

gauw drie meter hoog. Die duwden wallen van aarde,<br />

de mooiste herfstwandeling gaat<br />

door en langs heuvelige bossen<br />

gruis en keien voor zich uit, als bulldozers. Toen het<br />

klimaat weer wat warmer werd en de gletsjers zich<br />

moesten terugtrekken op het noorden, bleven die<br />

wallen van puin, zand en klei achter. Na die ijstijd bleef<br />

het nog lang koud en droog. En de wind blies over de<br />

nog jonge heuvels een laag dekzand.<br />

Zo ongeveer werden de heuvelruggen gemaakt die<br />

hier en daar het vlakke rivierenland een licht exotisch<br />

reliëf hebben gegeven. In Limburg hebben de heuvels<br />

een andere oorsprong. Daar ligt mergel, een onmetelijk<br />

dik pak kalk, gevormd door ontelbare schelpdiertjes<br />

uit een subtropische zee die daar ooit heeft gelegen.<br />

Die zeebodem is door de werking van de aardkorst<br />

Burlende baasjes<br />

Bossen in het<br />

heuvelland<br />

gunnen je<br />

ineens een blik<br />

boven op hun<br />

kruinen<br />

De bronst van de edelherten is het tumultueuze begin<br />

van de herfst. Vanaf half september tot ver in oktober<br />

zijn de herten bezig met het verdedigen van een<br />

territorium. Alle hinden daarbinnen horen bij zijn<br />

harem. Burlend (een soort loeien) presenteert hij<br />

zich als de baas. Het is uitputtende periode. Tijd<br />

om te eten heeft het ‘plaatshert’ niet, want hij moet<br />

voortdurend mannelijke indringers verjagen.<br />

natuurbehoud 7

8 natuurbehoud<br />

heerlijk paardrijden door de bossen<br />

de bruinrode heidelibel is tot november te vinden in het veld<br />

de Kaaapse toren komt ver boven de boomtoppen uit<br />

Als Al hhet t<br />

bladgroen<br />

verdwijnt uit<br />

de bladeren<br />

krijgen ze<br />

kleur<br />

Fenomenaal uitzicht<br />

omhoog gekomen. Rivieren en beken hebben er vervolgens<br />

dalen in uitgesleten. Zo is Mergelland aan zijn<br />

heuvels gekomen, die ook weer na die ijstijd bedekt<br />

werden met aanwaaiende kleistof, dat men löss noemt.<br />

Sommige heuvelbossen zijn bijzonder omdat ze oud<br />

zijn. Vaak loonde het niet de moeite, door hun lastige<br />

ligging, om ze te ontginnen voor landbouwgrond.<br />

Beter kon men ze gebruiken als leveranciers van<br />

bosproducten: iepentakken voor het vee, hakhout<br />

voor de bouw en het fornuis, eikels voor de varkens,<br />

wilde honing voor de zoetigheid.<br />

Keurmerk voor de natuur<br />

In zulke oude bossen is het uitkijken naar de middelste<br />

bonte specht. Niet omdat hij zoveel anders of mooier is<br />

dan de grote bonte specht. Maar waar deze vogel leeft,<br />

is het bos goed, mooi rijp en leefbaar voor nog heel<br />

veel andere dieren. De middelste bonte is een keurmerk<br />

van de natuur. In zo’n bos raak je niet uitgekeken<br />

op de rijkdom van paddenstoelen. Dassen graven er<br />

hun burchten en in het eeuwig vochtige mos langs de<br />

hellingstroompjes schuilen vuursalamanders tussen<br />

de varentjes. In het oude eikenhout knagen de larven<br />

van het vliegend hert, de grootste kevers van ons land.<br />

De wespenspin weeft er haar web. In holle bomen<br />

huizen vleermuizen en boommarters. Het zal niet<br />

allemaal te zien zijn tijdens een herfstwandeling,<br />

maar als je weet dat ze er zijn, luister je toch met<br />

een ander oor naar de stilte. Totdat gaai of roodborst<br />

weer alle aandacht opeisen.<br />

De Kaapse Bossen liggen in Nationaal Park de Utrechtse Heuvelrug. Ze waren<br />

eigendom van een voormalige gouverneur van Zuid-Afrika en zijn vernoemd naar<br />

de Afrikaanse Kaapkolonie. Natuurmonumenten liet er met steun van verschillende<br />

partijen een uitzichttoren van 25 meter bouwen. Bovenop kun je de Dom<br />

van Utrecht zien. Maar je hebt er vooral een magnifiek uitzicht over de bossen van<br />

heuvelrug. Meer info: www.natuurmonumenten.nl/kaapsebossen<br />

TEKST FRANS BUISSINK FOTOGRAFIE ELS BRANDERHORST/BUITEN-BEELD, DOMIN DALESSI/KINA, LUC HOOGENSTEIN/BUITEN-BEELD, NICO VAN KAPPEL/BUITEN-BEELD, RUUD KNOL/KINA, FRANZ KOVACS /FOTONATURA, WIM DE LOUWERE/BUITEN-BEELD,<br />

FERRY SIEMENSMA/NATUURMONUMENTEN, STOELWINDER/KINA, WOUTER VISSER/BUITEN-BEELD, FRED VAN WIJK/KINA

Bedreigd!<br />

TEKST WILCO MEIJERS FOTOGRAFIE LUC HOOGENSTEIN BRON SOVON, NETWERK<br />

Korhoen op de valreep te redden?<br />

Maatwerk De Sallandse<br />

Heuvelrug in Overijssel is de laatste<br />

plek in Nederland waar nog wilde<br />

korhoenders leven. Natuurmonumenten<br />

en Staatsbosbeheer doen er alles<br />

aan om hun leefgebied optimaal te<br />

maken. De heide wordt gemaaid,<br />

geplagd, afgebrand en begraasd,<br />

zodat er een gevarieerd heidelandschap<br />

ontstaat. Ook maken de boswachters<br />

steile randjes waar insecten<br />

op afkomen; die insecten zijn voedsel<br />

voor korhoenders. En in het voorjaar<br />

wordt er zo nodig op vossen en<br />

kraaien gejaagd.<br />

verspreidingsgebied 1973-1977<br />

verspreidingsgebied 2005 2008<br />

Aantal getelde korhanen per jaar in Nederland<br />

450<br />

400<br />

350<br />

300<br />

250<br />

200<br />

150<br />

100<br />

50<br />

0<br />

1975 1980<br />

1985 1990 1995 2000 2005<br />

het korhoen<br />

7 ex.<br />

2010<br />

4 ex.<br />

20<strong>11</strong><br />

Onderzoek Ondanks<br />

alle inspanningen blijft de situatie precair.<br />

Daarom wordt er voortdurend<br />

onderzoek gedaan. Eén ding is zeker.<br />

Hun oorspronkelijke leefomgeving<br />

op de rand van veen, hei en weide is<br />

verdwenen. Andere vogels, zoals de<br />

hop, zijn hierdoor al in Nederland<br />

uitgestorven. Hopelijk levert het<br />

onderzoek extra inzichten op waarmee<br />

we het korhoen op de valreep<br />

kunnen redden.<br />

Korhoen balanceert op de rand<br />

De grafiek is glashelder: het is bijna gedaan met die prachtige korhoenders<br />

in ons land. En dat terwijl korhoenders eeuwenlang een vertrouwd<br />

beeld waren op de hei en in het hoogveen. Het korhoen is een eigenzinnige<br />

vogel met een zacht koerend geluid en een fascinerende balts.<br />

Zo’n vogel wil je gewoonweg niet verliezen.<br />

natuurbehoud 9

10 natuurbehoud<br />

NATUURZAKEN<br />

Nieuws over Natuurmonumenten, bijzondere aankopen,<br />

nieuwe recreatiemogelijkheden en opvallende waarnemingen.<br />

Collecteren voor<br />

de Nieuwkoopse<br />

Plassen<br />

Natuurmonumenten heeft voor het<br />

eerst in haar 106-jarig bestaan gecollecteerd.<br />

De collectanten gingen de deuren<br />

langs in een aantal Zuid-Hollandse<br />

gemeenten. Half april gingen ze op<br />

pad in de gemeenten Nieuwerkerk aan<br />

den IJssel, Moordrecht, Zevenhuizen,<br />

Waddinxveen en Boskoop. Begin juni<br />

waren Bodegraven-Reeuwijk, Capelle<br />

aan den IJssel, Gouda, Nieuwkoop en<br />

Ter Aar aan de beurt. De opbrengst van<br />

ruim 18.000 euro komt ten goede aan<br />

het behoud van de bijzondere legakkers<br />

in de Nieuwkoopse Plassen. Met<br />

nieuwe natuurvriendelijke oeverbeschoeiingen<br />

kunnen de karakteristieke<br />

legakkers worden behouden. Naar<br />

verwachting gaan de collectanten in het<br />

najaar aan de slag in Noord-Holland.<br />

Aan alle collectanten en gevers:<br />

hartelijk dank voor jullie steun aan<br />

Natuurmonumenten!<br />

rmonumenten!<br />

FOTO MARC DE CLERCK/KINA, HANS GLADER/KINA<br />

Heide en vennen<br />

terug op de Plateaux<br />

Vlakbij Valkenswaard (NB), op de grens van Nederland en Vlaanderen, is een uniek<br />

stuk natuur hersteld. In natuurgebied Plateaux en het aangrenzende Belgische<br />

Hageven heeft landbouwgrond plaats gemaakt voor stuifduinen en natte natuur.<br />

Natuurmonumenten en het Vlaamse Natuurpunt<br />

hebben dankzij Europese subsidie een voormalige<br />

landbouwenclave van 30 hectare omgevormd tot<br />

een fraai natte heide- en vennengebied. Tal van<br />

dieren voelen zich hier weer thuis, zoals de bruine<br />

en groene kikker en vogels als de kieviet en grote<br />

zilverreiger. Ook libellen vliegen als vanouds weer<br />

over het water. De vloeiweiden uit de negentiende<br />

eeuw zijn ook in oude staat teruggebracht. Op<br />

de hooilanden, die niet meer gebruikt worden,<br />

groeit weer volop de gulden sleutelbloem. En in<br />

september kleurt de bloeiende herfsttijloos de<br />

omgeving prachtig paars.<br />

gentiaanblauwtje<br />

Onvergetelijk panorama<br />

Ook is de heideoppervlakte in het gebied<br />

vergroot. Naaldbomen werden gerooid om heidegebieden<br />

met elkaar te verbinden. Zo kunnen<br />

planten en dieren zich makkelijker verspreiden,<br />

zoals het gentiaanblauwtje.<br />

Van deze fraaie nieuwe natuur kunnen wandelaars<br />

nu volop genieten. Veel paden zijn opgeknapt.<br />

En vanaf het nieuwe uitkijkpunt bieden de waterpartijen<br />

een onvergetelijk panorama.<br />

Meer informatie: www.natuurmonumenten.nl/<br />

natuurherstel

Bedankt!<br />

Natuur gaat mensen aan het hart, zo blijkt uit giften die<br />

Natuurmonumenten ontvangt. Bijvoorbeeld van familie De Jong.<br />

‘In plaats van cadeaus<br />

goed doel steunen’<br />

Nico en Elisabeth de Jong-van der Kuip uit Rotterdam schonken Natuurmonumenten<br />

2.000 euro. “We zijn samen honderd jaar geworden én twintig<br />

jaar getrouwd. Een mooie gelegenheid om een goed doel te steunen. In plaats<br />

van cadeaus vroegen wij iedereen om een bijdrage. De opbrengst ging naar<br />

Natuurmonumenten. We zijn ruim twintig jaar lid en vinden dat Natuurmonumenten<br />

heel goed werk verricht in Nederland. Op deze manier konden<br />

wij dat werk extra ondersteunen.”<br />

Natuurspeelterrein op<br />

Tiengemeten dankzij Tetra Pak<br />

Op het eiland Tiengemeten bij<br />

Rotterdam wordt vanaf dit najaar<br />

gewerkt aan een prachtig natuurspeelterrein.<br />

Hier komen kinderen spelenderwijs<br />

in aanraking met de natuur.<br />

De aanleg en het onderhoud van dit<br />

4,5 hectare grote speelterrein werd<br />

mede mogelijk dankzij steun van Tetra<br />

Pak. De verpakkingsproducent draagt<br />

de komende drie jaar in totaal 60.000<br />

euro bij. Magda Buelens, Environment<br />

Director van Tetra Pak Benelux:<br />

“Natuurmonumenten en Tetra Pak<br />

vinden allebei dat de natuur van groot<br />

belang is voor kinderen. Daarom is het<br />

voor Tetra Pak bijzonder om nu ook<br />

betrokken te zijn bij zo’n project van<br />

Natuurmonumenten.”<br />

FOTO WIM KLUVERS/NATUURMONUMENTEN<br />

algemeen directeur<br />

Jan Jaap de Graeff<br />

Mooi Nederland<br />

We leven in een prachtig land. Ik ervaar dat elke<br />

keer weer als ik eropuit ga in onze natuurgebieden.<br />

Maar het is een spannende tijd. Het rijk trekt zijn<br />

handen van de natuur en wil maar liefst zestig procent<br />

bezuinigen. Wij willen de komende jaren echter wel<br />

vooruit met de natuur.<br />

Natuurmonumenten werkt al 106 jaar aan een mooi<br />

Nederland. Dat is bepaald geen overbodige luxe in<br />

ons drukke land. Natuur inspireert ons, geeft ons rust,<br />

doet ons verwonderen. Natuur zorgt ook voor schoon<br />

water, beschermt ons tegen overstromingen, geeft<br />

bedrijfsleven kansen.<br />

Er is kortom alle reden om te blijven werken aan een<br />

mooi Nederland. Daarom hebben we het kabinet<br />

een voorstel gedaan. Wij willen de komende jaren<br />

het werk in ruim vijftig van onze natuurgebieden<br />

afmaken. In het ene geval moet er nog wat grond<br />

aangekocht worden, in het andere moet de waterhuishouding<br />

verbeterd worden. Met dit voorstel gaat de<br />

natuur er in die vijftig gebieden er met sprongen op<br />

vooruit. En bovendien gaan de kosten voor het onderhoud<br />

vaak fiks omlaag. Twee vliegen in één klap dus.<br />

We reiken het kabinet de hand. Maar ook als het<br />

kabinet er niet op in gaat, gaan wij door. En daarbij<br />

kunnen we alle denkbare steun gebruiken. Van<br />

boeren, van bedrijven, van collega’s en ook van u.<br />

natuurbehoud <strong>11</strong><br />

TEKST HANS HAIJTEMA, WILCO MEIJERS

De afgelopen periode werd er weer heel wat<br />

getwitterd door onze boswachters. Wilt u uw<br />

favoriete boswachter volgen? Ga naar<br />

www.twitter.com en type in het zoekveld de<br />

twitternaam in van de boswachter.<br />

12 natuurbehoud<br />

Lorantinga (Loran Tinga) Tureluur<br />

nergens bang voor. Te benaderen tot op<br />

3 meter. Waar? Langs De Staart in<br />

natuurgebied #Waal en Burg op #Texel<br />

boswachterbart (Bart Zwiers) Een<br />

historische dag! Vandaag zal langzaam<br />

ons ”Langmaatpolder” een meer worden.<br />

Een plas van 54 voetbalvelden groot!<br />

Bosw8erRoos (Rosalie Martens)<br />

Top week in #DeWieden Wellicht<br />

Sierlijke witsnuitlibel ook aan de andere<br />

kant van het natuurgebied. En! de Grote<br />

weer schijnvlinder gespot! :D<br />

janderoon (Jan de Roon) Ook een<br />

buizerd heeft recht om dood te gaan.<br />

Maar verkrampte poten is verdacht. Gif?<br />

#Annabos http://t.co/7zQEwUj<br />

NatuuropSchier (Cynthia Borras) Bij het<br />

#bezoekerscentrum #Schiermonnikoog<br />

kun je de koolmees haar 10 eieren zien<br />

broeden. Er zit een camera in haar<br />

nestkast #LIVESHOW<br />

Bosw8terDaan (Daan Vreugdenhil)<br />

Vorige week aardbeivlinder sinds 5 jaar<br />

weer op hellinghoogveen waargenomen.<br />

Nieuwe populatie van 4 dieren paar<br />

100 meter verderop!!<br />

BoswachterGaby (Gaby Bollen)<br />

Orchi deeën uitsteken heeft écht geen<br />

zin, ze blijven niet lang leven zo. Koopt u<br />

er eentje bij de bloemist die blijven<br />

langer goed!<br />

Bedankt!<br />

FOTO GEEKE REMMELTS<br />

Natuur gaat mensen aan het hart, zo blijkt uit giften die<br />

Natuurmonumenten ontvangt. Bijvoorbeeld van Michiel Brouwer.<br />

‘Juist in deze tijd’<br />

Sinds Michiel Brouwer uit Delft twee jaar geleden als zzp’er startte op het<br />

gebied van duurzaamheid, doneert hij jaarlijks aan een goed doel. Natuurmonumenten<br />

ontving 750 euro. “Natuurmonumenten houdt zich net als ik bezig<br />

met de inrichting van Nederland. Voldoende groen is daarbij onmisbaar. En<br />

nu de overheid het natuurnetwerk niet wil afmaken, is het des te belangrijker<br />

om organisaties te steunen die zich daar wel voor inzetten.”<br />

Eemland, walhalla<br />

voor weidevogels<br />

In het Eemland (Ut.) zaten het afgelopen<br />

voorjaar dertig procent meer<br />

weidevogels. Samen met boeren spant<br />

Natuurmonumenten zich in om er een<br />

optimaal leefgebied voor weidevogels<br />

van te maken. Daardoor konden de<br />

vogels er ook in het extreem droge<br />

voorjaar toch voedsel vinden. “Dit<br />

is wel een bewijs dat goede weidevogelreservaten<br />

hard nodig zijn”, zegt<br />

boswachter Jan Roodhart.<br />

Met het<br />

roodborstje gaat<br />

het ook goed, maar<br />

ik heb nog niemand<br />

horen zeggen dat<br />

het tijd wordt om<br />

het roodborstje<br />

te bestrijden<br />

Hoogleraar Han Olff,<br />

De Volkskrant, 2 juli 20<strong>11</strong>

Stientje van<br />

Veldhoven<br />

groenste<br />

politicus<br />

Kamerlid Stientje van Veldhoven (D66) is<br />

door Natuurmonumenten uitgeroepen tot<br />

groenste politicus van het parlementaire<br />

jaar 2010-20<strong>11</strong>. Van Veldhoven pleit voor<br />

redelijke bezuinigingsplannen die het<br />

natuurbeleid zoveel mogelijk ontzien.<br />

Persil laat schapen<br />

grazen in de Duinen<br />

Goed nieuws voor Nationaal Park de Loonse en<br />

Drunense Duinen (NB). Dankzij de actie ‘Samen<br />

met Persil voor een schoner Nederland’ kunnen<br />

de schapen veel langer dan vroeger het gebied<br />

begrazen. Persil wilde met de actie consumenten<br />

stimuleren om milieuvriendelijk te wassen.<br />

Favoriet natuurgebied<br />

Afgelopen lente riep Persil samen met Natuurmonumenten<br />

het Nederlandse publiek op<br />

te stemmen op zijn favoriete natuurgebied.<br />

Deelnemers konden kiezen tussen Landgoed<br />

Haarzuilens (Ut), Kardinge (Gr.) en de Loonse<br />

en Drunense Duinen. Velen reageerden dankzij<br />

slimme inzet van Twitter en Facebook en e-mail.<br />

Uiteindelijk kwam het Noord-Brabantse stuifzandgebied<br />

als winnaar uit de bus.<br />

Openheid terug<br />

Met het prijzengeld van 25.000 euro kan<br />

Natuurmonumenten de Loonse en Drunense<br />

Duinen zijn openheid teruggeven. Als de<br />

schapen een half jaar (in plaats van acht weken)<br />

kunnen grazen, is het gebied makkelijker open<br />

te houden. Zo blijft dit zeldzame stuifzandlandschap<br />

behouden voor de toekomst.<br />

Inspirerend vergaderen in koetshuis Eerde<br />

In alle rust vergaderen in een groene omgeving, met uitzicht op kasteel Eerde. Dat kan op landgoed<br />

Eerde in het hart van Overijssel. Daar is het volledig gerestaureerde koetshuis onlangs geopend als<br />

vergaderruimte. De vergaderarrangementen worden verzorgd door hotel/restaurant Wildthout in<br />

Ommen. Het sfeervolle koetshuis ligt in het verlengde van de kasteellaan middenin de bossen.<br />

De restauratie is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van 2 miljoen euro van de Nationale<br />

Postcode Loterij. De grondige opknapbeurt maakt onderdeel uit van het omvangrijke programma<br />

Eerde 2020.<br />

Boeken kan op www.wildthout.nl. Wilt u alle vergaderlocaties van Natuurmonumenten<br />

bekijken? Ga naar www.natuurmonumenten.nl/vergaderen<br />

natuurbehoud 13

FOTO’S INA WITSIERS<br />

‘Meester, wanneer gaan<br />

we weer basisbossen?’<br />

Kinderen laten ervaren en ontdekken hoe<br />

natuurlijke materialen voelen. Dat is het doel<br />

van BasisBos, de eerste ‘groene’ lesmethode die<br />

begin 20<strong>11</strong> is ontwikkeld voor het basisonderwijs<br />

en buitenschoolse opvang. Bedenker van<br />

BasisBos is André Guijs, directeur van basisschool<br />

de Klokbeker in Ermelo. “In het reguliere<br />

onderwijs speelt natuurbeleving bij kinderen<br />

Arval schenkt milieuvriendelijke<br />

scooters<br />

Natuurmonumenten is<br />

twee elektrische scooters<br />

rijker. Ze zijn beschikbaar<br />

gesteld door leasemaatschappij<br />

Arval uit Houten.<br />

Arval wil alternatieven<br />

voor fossiele brandstoffen<br />

stimuleren. De scooters<br />

rijden op ‘groene’ stroom<br />

en doen al dienst in<br />

Ermelo en Heerlen.<br />

14 natuurbehoud<br />

nauwelijks een rol. Alle materialen liggen kant<br />

en klaar in het magazijn, zoals voorgesneden<br />

papier en karton. Kinderen krijgen zo een<br />

vreemd beeld van hoe de natuur werkt. Daarom<br />

heb ik zelf een methode ontwikkeld”, aldus<br />

Guijs.<br />

Zelf verf maken<br />

Bij BasisBos doen kinderen opdrachten met<br />

louter natuurlijke materialen, zoals was, schapenwol,<br />

bamboe, vilt, stro en boerderijproducten.<br />

Volgens Guijs zijn de lessen prima te<br />

combineren met vakken als aardrijkskunde<br />

of geschiedenis. “Bij de behandeling van de<br />

Gouden Eeuw kun je je afvragen hoe Rembrandt<br />

aan die prachtige verfkleuren kwam. In deze<br />

methode laten we kinderen zelf verf maken zoals<br />

Rembrandt dat ook deed.”<br />

Niet alleen haalt BasisBos de natuur naar<br />

binnen, kinderen worden ook gestimuleerd zelf<br />

op zoek te gaan naar materialen uit de natuur.<br />

Daarbij maken ze gebruik van onder andere<br />

Bedankt!<br />

zoekkaarten, ontwikkeld door Stichting Veldwerk<br />

en Natuurmonumenten. Met deze kaarten<br />

ontdekken kinderen stap voor stap welke<br />

dieren en planten ze tegenkomen. Volgens Guijs<br />

vinden veel kinderen werken met BasisBos leuk<br />

en uitdagend. “Hoe vaak vragen ze mij niet:<br />

Meester, wanneer gaan we weer basisbossen?”<br />

Meer informatie: www.basisbos.com<br />

Natuur gaat mensen aan het hart, zo blijkt uit giften die<br />

Natuurmonumenten ontvangt. Bijvoorbeeld van firma Den Ouden Groep.<br />

‘Raakvlakken met groen’<br />

Berrie den Ouden, directeur van Den Ouden Groep uit Schijndel (NB),<br />

schonk namens zijn bedrijf 7.500 euro aan Natuurmonumenten, een donatie<br />

die het bedrijf jaarlijks aan goede doelen geeft. “Ons bedrijf heeft veel raakvlakken<br />

met Natuurmonumenten. Het produceren van bodemverbeteraars<br />

en biomassa van groene reststromen is een belangrijk deel van ons werk.<br />

Zelf kom ik graag in Kampina, waar Natuurmonumenten herstelprojecten<br />

uitvoert. Gezamenlijk bepalen we aan welk project de schenking ten goede<br />

komt.”

Elke<br />

maand<br />

nieuwe<br />

prijzen<br />

Uw foto<br />

Upload vanaf nu uw mooiste natuurfoto’s op www.natuurmonumenten.nl/natuurbeeld<br />

En laat u inspireren door de vele inzendingen van andere natuurliefhebbers.<br />

Elke maand verloot Natuurmonumenten mooie prijzen onder de inzenders.<br />

natuurbehoud 15

Groene oase bij Rotterdam dreigt te verdwijnen<br />

Teken de petitietegen<br />

de Blankenburgtunnel<br />

De Aalkeetpolder in Midden-Delfland is prachtig. Koeien in de wei, kronke-<br />

lende weggetjes en veel weidevogels. De laatste groene oase tussen Rotter-<br />

dam, Delft en Den Haag. Veel recreanten genieten ervan. En uitgerekend<br />

hier is het traject van weer een nieuwe snelweg gepland. De bewoners zijn<br />

strijdbaar; in het verleden hebben ze al een vuilstort tegen weten te houden.<br />

Westland<br />

Oranjetunnel<br />

A15<br />

A20<br />

16 natuurbehoud<br />

MIDDEN-<br />

DELFLAND<br />

Delft<br />

A4<br />

A13<br />

Rotterdam<br />

BlankenburgtunnelBeneluxtunnel<br />

stem<br />

voor de<br />

natuur<br />

In Midden-Delfland, tussen Rotterdam, Delft<br />

en Den Haag, vind je nog oude boerderijen en<br />

molens, slootjes en bloemrijke graslanden. Een rustig,<br />

weids gebied waar mensen uit de steden genieten en<br />

tot rust komen. Midden tussen alle drukte, die alsmaar<br />

toeneemt. Maar die laatste groene oase dreigt nu te<br />

verdwijnen. Om de verkeersproblemen ten westen<br />

van Rotterdam op te lossen, wil de overheid een extra<br />

verbinding tussen de snelwegen A20 en A15. Dat<br />

wordt een tunnel onder de Nieuwe Waterweg plus een<br />

nieuw stuk snelweg. Er staan twee mogelijkheden op<br />

de kaart: de Blankenburgtunnel en de Oranjetunnel.

De eerste veroorzaakt grote schade aan landschap en<br />

natuur, de tweede is veel beter in te passen in het landschap.<br />

De keuze ligt voor de hand, zou je zeggen. Maar<br />

overheden neigen juist naar de Blankenburgtunnel.<br />

Natuurmonumenten ondersteunt iedereen die geniet<br />

van dit mooie landschap in hun verzet. De vereniging<br />

wil dat het unieke landschap behouden blijft. Een<br />

aanslag op het kwetsbare, historische landschap is niet<br />

nodig, want er is een alternatieve oplossing.<br />

Teken de petitie op<br />

www.natuurmonumenten.nl/blankenburgtunnel<br />

ook de broedplaats van de zeldzame<br />

blauwborst komt in gevaar<br />

TEKST TIJS KIERKELS FOTO’S RENE KOSTER/NATUURMONUMENTEN, ED ZIJP/ NATUURMONUMENTEN, ENGEL LAMEIJER<br />

Help mee!<br />

Ilona van der Vegt,<br />

bewoonster Zuidbuurt en lid Groeiend Verzet:<br />

“We moeten zuinig zijn op<br />

dit laatste stukje groen.”<br />

“We moeten zuinig zijn op dit laatste stukje groen.<br />

Je hebt hier iets heel bijzonders. Het echte oud-<br />

Hollandse landschap. Enorm veel mensen genieten<br />

ervan. Een snelweg is de doodsteek voor het gebied.<br />

Dan verdwijnen de rust en de bijzondere dieren. In<br />

het verleden heeft Groeiend Verzet de vergevorderde<br />

plannen voor een vuilstort weten tegen te houden. We<br />

kregen veel mensen op de been en hebben op die plek<br />

het Volksbos aangeplant. Uitgerekend dat bos dreigt nu<br />

ook te sneuvelen. We gaan nu weer actievoeren.”<br />

Hoeveel moois laten we dit kabinet nog kapotmaken?<br />

Wij trekken nu een grens. Stem vóór behoud van een mooi<br />

Midden-Delfland én tegen de Blankenburgtunnel. Teken de<br />

petitie op www.natuurmonumenten.nl/blankenburgtunnel of<br />

stuur de antwoordkaart in deze <strong>Natuurbehoud</strong> op (zie pagina 13).<br />

Jeroen van der Kooi,<br />

biologische boer:<br />

”Als je zulke pareltjes hebt,<br />

koester ze dan.”<br />

“Mijn koeien grazen op het land van Natuurmonumenten.<br />

We hebben de bedrijfsvoering steeds<br />

meer ingericht om de weidevogels alle ruimte te geven.<br />

En met succes. Als de weg er komt, is dat allemaal<br />

verloren moeite geweest. Mensen die op ons bedrijf<br />

komen, hebben het altijd over de rust. Als je zulke<br />

pareltjes hebt, koester ze dan. We zijn niet tegen oplossing<br />

van verkeersproblemen, maar er is een duidelijk<br />

alternatief voor de Blankenburgtunnel.”<br />

natuurbehoud 17

Met<br />

uitneembare<br />

wandelkaart en<br />

flora&faunaoverzicht<br />

100 jaar Veluwezoom: wat een rijkdom en uitbundigheid<br />

Is dit Nederland?<br />

100 jaar beschermt Natuurmonumenten natuur op de Veluwezoom. Door de hoogteverschillen kun je<br />

eindeloos ver kijken over uitgestrekte vlaktes. Is dit ook Nederland?<br />

Juist in deze herfstmaanden laat de Veluwezoom zich in al zijn<br />

rijkheid en uitbundigheid zien. De bomen krijgen warme kleuren.<br />

Vooral als het wat vochtig is, krijgt het bos die herkenbare herfstgeur. Het<br />

is het seizoen waarin kleurige paddenstoelen overal de kop op steken.<br />

Eekhoorns en gaaien zijn druk in de weer om een wintervoorraad eikels<br />

en beukennoten aan te leggen. En in de verte laten burlende herten weten<br />

wie de baas is. Soms is het diepe, zware geluid niet imponerend genoeg en<br />

kletsen de geweien keihard tegen elkaar.<br />

Honderd jaar geleden kocht Natuurmonumenten de eerste vierhonderd<br />

hectare in de Veluwezoom, niet ver van Dieren. In 1930 werd de Veluwe-<br />

18 natuurbehoud<br />

zoom het eerste nationale park van ons land. Inmiddels zorgt Natuurmonumenten<br />

voor een aaneengesloten gebied van meer dan vijfduizend hectare.<br />

In het grootste deel van het gebied regeert de natuur. Zon, regen, wind,<br />

dieren en planten maken de dienst uit. Zij bepalen de loop der dingen. Zij<br />

zorgen voor de afwisseling van bos en heide. En wat dood gaat, of het nu<br />

dieren zijn of bomen, is voedsel voor andere dieren en planten. Allerlei<br />

insecten varen wel bij die afwisseling, net als vossen, dassen, raven en<br />

wolfsklauw. Door het reliëf kun je eindeloos ver kijken over uitgestrekte<br />

vlaktes waar herten, zwijnen en Schotse hooglanders hun kostje bij elkaar<br />

scharrelen. En je vraagt je af: is dit ook Nederland?

Schotse hooglanders aan het werk om de heide open te houden<br />

de vos: het grootste roofdier van Nederland<br />

Op de uitkijk<br />

Bovenop de Elsberg, die 95 meter hoog is,<br />

heeft Natuurmonumenten een uitkijkpost<br />

gemaakt. Goede kans dat je vanaf hier ook<br />

overdag zwijnen en herten kunt zien. Het<br />

fantastische uitzicht hebben we te danken<br />

aan smeltwater dat in de laatste ijstijd fikse<br />

dalen uitsleet in de Veluwse stuwwallen.<br />

De Haverkist Aan de rand van de Onzalige<br />

Bossen, onderdeel van de Veluwezoom, staat De Haverkist.<br />

Niet ver van de voormalige boswachterswoning is<br />

nog altijd een oude wal te herkennen die de begrenzing<br />

was van het bos. De imposante en prachtig verkleurde<br />

beuken geven het bos in de herfst een mystieke sfeer.<br />

natuurbehoud 19

300 kilometer<br />

Met 300 kilometer aan wandelpaden<br />

en de hoogteverschillen is<br />

de Veluwezoom bij uitstek een<br />

wandelgebied. Jaarlijks komen<br />

maar liefst twee miljoen mensen<br />

genieten van dit fenomenalenatuurgebied.<br />

Meer informatie:<br />

www.natuurmonumenten.nl/<br />

veluwezoom boswachter André ten Hoedt<br />

wijst wandelaars de weg<br />

Kraaijenberg Vanaf de Kraaijenberg<br />

in het Herikhuizerveld is in de verte de IJsselvallei<br />

te zien. Omdat het landschap herinneringen aan<br />

vakanties in de bergen opriep, werd de heuvel ook<br />

wel Rigi-top genoemd, naar een berg in Zwitserland.<br />

Aan de rand van het Herikhuizerveld ligt de<br />

Posbank, een grote trekpleister, ook door het fraai<br />

ontworpen paviljoen.<br />

20 natuurbehoud<br />

Heideschapen Vanuit<br />

de kooi dichtbij het bezoekerscentrum<br />

trekt nog dagelijks een kudde<br />

van zo’n 130 Veluwse heideschapen<br />

over de heide. Schapen en heide<br />

waren lange tijd onlosmakelijk met<br />

elkaar verbonden. Met de mest van<br />

de schapen maakten boeren hun<br />

akkers vruchtbaar. Met de komst van<br />

kunstmest was de rol van de schapen<br />

uitgespeeld. Vijftig jaar geleden was<br />

het Veluwse heideschaap dan ook<br />

bijna uitgestorven. Maar dankzij<br />

de inzet van de stichting Rhedense<br />

Schaapskudde kunnen we dagelijks<br />

genieten van deze mooie dieren.

TEKST FRANS BOSSCHER FOTO’S MIRELLA SINNIGE, AGNES BAX/BUITEN-BEELD, GEURT BESSELINK/KINA, ROB DOOLAARD/NATUURMONUMENTEN, JOOP VAN REEKEN/NATUURMONUMENTEN<br />

Bos<br />

Akker/weiland<br />

Water<br />

Bebouwing<br />

Heide<br />

Parkeerplaats<br />

Bezoekerscentrum<br />

Horeca<br />

Observatiepost<br />

Schaapskooi<br />

Landgoed<br />

Uitzichtpunt<br />

Wandelroute rood 4,5 km<br />

Wandelroute geel 9 km<br />

Wandelroute zwart 5,5 km<br />

Bijzonder planten en dieren gezien?<br />

Meld ze op waarneming.nl<br />

Wilt u meehelpen met natuurwerk:<br />

Bel dan met Dick van Kooi<br />

T (026) 497 91 84 of 06 270 92 655<br />

Wilt u aan dit gebied schenken?<br />

Neem contact op met Wim Knol<br />

T (026) 497 91 98 of 06 558 25 144<br />

Landgoederen<br />

Langs de zuidrand van Veluwezoom<br />

liggen drie landgoederen: Beekhuizen,<br />

Heuven en Rhederoord. De<br />

maken deel uit van een gordel landgoederen,<br />

die in de negentiende eeuw<br />

Geldersch Arkadia werd genoemd.<br />

Velp<br />

Kraaijenberg<br />

Beekhuizen<br />

Kom naar...<br />

Veluwezoom<br />

Paviljoen<br />

de Posbank<br />

Elsberg<br />

Heuven<br />

Veluwetransferium<br />

Posbank<br />

Rheden<br />

Pannenkoekenhuis<br />

de Carolinahoeve<br />

Koepel de Kaap<br />

IJssel<br />

N785<br />

Lange Juffer<br />

Rhederoord<br />

Lappendeken<br />

De Steeg<br />

0 0,5 1 1,5 2 2,5 km<br />

Zwerftocht door Nationaal Park Veluwezoom<br />

Het nieuwe boek ‘Veluwezoom’ van Natuurmonumenten<br />

voert u al bladerend door de eindeloze Veluwezoom. Laat u<br />

verwonderen en inspireren door het fascinerende verhaal van<br />

Monica Wesseling en de prachtige foto’s van Lars Soerink.<br />

U koopt het boek vanaf 22 september bij Bezoekerscentrum<br />

Veluwezoom, in de webshop van Natuurmonumenten of<br />

via een gratis telefoontje naar 0800-0231666.<br />

De prijs van het boek is € <strong>11</strong>,95 voor niet leden,<br />

€ 9,95 voor leden.<br />

leden<br />

€ 9,95<br />

voor<br />

1<br />

VELUWEZOOM<br />

Ongewoon Nederland<br />

natuurbehoud 21<br />

ROUTE kaart

flora&fauna kaart<br />

Buntgras<br />

Het is net een borstel, borstel borstel, een eeen<br />

e polletje buntgras.<br />

De plant is helemaal aan aangepast ngepast aan het eigen<br />

klimaat klimaat kli t van van stuifzandgebieden, t if d<br />

waar de<br />

temperatuur temperatuur overdag tot boven de veertig<br />

graden kan kan oplopen oplopen en waar het het ‘s nachts kan<br />

vriezen. Smaken Smaken doet buntgras buntgras niet. Zelfs de<br />

schapen schapen lopen eraan voorbij.<br />

22 natuur natuurbehoud<br />

uurbeh beh behoud oud<br />

Raaf<br />

Door zijn lage, krassende rassende roep kun je de dde<br />

raaf al op<br />

grote afstand horen. ren. Deze aaseter, die op de Veluwe<br />

smult van dode herten erten en wilde zwijne zwijnen, en, is met zijn<br />

65 centimeter de e grootste t t zangvogel l van Europa.<br />

Opmerkelijk genoeg oeg broedt de vogel soms al als de<br />

Veluwezoom nog g onder een sneeuwlaag ligt.<br />

Bosparelmoervlinder<br />

Alleen op de Veluwe komt de bosparelmoervlinder nog voor, en dan vooral l in<br />

de Veluwezoom. De rupsjes leven op hengel, een plant met prachtige<br />

zachtgele bloemen. Ga ook eens op zoek naar biggenkruid en havikskruid,<br />

waar de vlinder zo heerlijk van kan drinken.<br />

Wild zwijn<br />

Grote wolfsklauw<br />

Deze zeldzame oerplant kronkelt ove over<br />

de grond. De met sporen gevulde gevulde,<br />

glanzende bloeiaren staan fier fie<br />

omhoog. Grote wolfsklauw is een een<br />

plant die veel in homeopathische<br />

homeopathische<br />

middelen wordt gebruikt gebruikt. t.<br />

Door het ijverige wroeten<br />

van wilde<br />

zwijnen krijgen planten ee een en kans in<br />

bosranden en open plekken plekkeen<br />

op de<br />

Veluwe. In beukennootjes<br />

beukennootjesrijke srijke<br />

seizoenen schieten de aan aantallen tallen<br />

zwijnen zwijnen omhoog. omhoog. De De biggetjes biggetjes<br />

zijn<br />

onweerstaanbaar onw on eerstaanbaar in hun ‘g ‘gestreepte<br />

gestreepte<br />

pyjamaatjes’.<br />

pyjam amaatjes’.<br />

Wat u kunt zien!<br />

Veluwezoom<br />

Hazelworm<br />

Deze pootloze hagedis houdt<br />

zich zich schuil onder de grond en in<br />

de bermen en bosranden. Maar soms ligt<br />

de hazelworm te zonnen op fietspaden,<br />

wat helaas niet altijd altijd goed afloopt.<br />

Groene zandloopkever<br />

Lopend over zandige plekken op de hei vangt de groene zandloopkever insecten,<br />

mieren en spinnen. Die knijpt nijpt hij hij vervolgens vervolgens fijn fijn met met zijn zijn enorme, enorme, witte witte kaken,<br />

kaken,<br />

voordat hij ze opeet. De larven larvven<br />

verstoppen zich in zelfgemaakte tunnels onder de<br />

grond en gri grijpen jpen hun prooi vanuit de ingang van hun schuilplaats.<br />

Edelhert<br />

Deze statige dieren komen in ons land alleen<br />

voor op de Veluwe en in de Oostvaardersplassen<br />

(Fl.). In gebieden waar veel mensen<br />

komen, zoeken ze in de schemering naar<br />

voedsel. Daar zijn ze ongeveer zeven uur per<br />

dag mee bezig. De rest van de dag gaat<br />

op aan slapen, rusten, herkauwen en<br />

‘persoonlijke verzorging’.<br />

GEURT BESSELINK/KINA, CHRISTOPHE CHRISTOPHE BROCHARD/KINA, MARC DE CLERCK/KINA, CLERCK/KINA, HANS GLADER/K<br />

GLADER/KINA, NICO VAN KAPPEL/BUITEN-BEELD, NATALIA PAKLINA/BUITEN-BEELD, RON POOT/BUITEN-BEELD

TEKST FRANS BOSSCHER FOTO’S MARION REGTER<br />

Vorig jaar verscheen het boek ‘Verborgen wildernis’ van Kester Freriks. Hij trok een jaar lang door het land,<br />

ook door de Veluwezoom. Vanwege de honderdste verjaardag gaan we met Freriks terug naar dit natuurgebied.<br />

‘Als het land de kans krijgt, wordt het weer wild.’<br />

‘Verborgen wildernis’<br />

(€ 34,95) is verkrijgbaar in<br />

de webshop van Natuurmonumenten:www.natuurmonumenten.nl/shop<br />

24 natuurbehoud<br />

Schrijver Kester Freriks trok door Nederland<br />

op zoek naar ongerepte, pure natuur<br />

‘We zoeken het ver<br />

weg, maar wildernis<br />

is heel dichtbij’<br />

Is er nog wildernis in Nederland? Met die vraag<br />

ging schrijver Kester Freriks op stap. Hij trok<br />

door 25 natuurgebieden in ons land. In alle seizoenen<br />

en op alle momenten van de dag. Van Vlieland tot<br />

Zuid-Limburg en van Walcheren tot de Veenkoloniën.<br />

In zijn boek ‘Verborgen wildernis’ doet hij verslag van<br />

zijn belevenissen.<br />

Voor <strong>Natuurbehoud</strong> keren we terug naar één van die<br />

gebieden, de Veluwezoom. Het is bekend terrein voor<br />

Freriks. “Door de boeken van A.B. Wichman – ‘Dit is<br />

het Nationale Park De Hoge Veluwe’ en ‘Gevederde<br />

vrijbuiters’ – leerde ik als jongen van dertien de Veluwe<br />

al kennen. Ik was er nog nooit geweest, maar door die<br />

boeken leek het landschap mij het allermooiste dat je<br />

ooit kon zien.”<br />

De benamingen spraken al evenzeer tot de verbeelding.<br />

“De Veluwe heette vroeger Bijsterland. Dat betekende<br />

rauw, bar land.” Ook andere namen maken duidelijk<br />

dat je je beter niet in de wildernis kon wagen. Wat te<br />

denken van Onland, Onzalige Bossen, Moordenaarsven,<br />

Wolfskuilen of Duivelsmoeras.<br />

Spontaan of aangeplant<br />

Maar dat was toen. Bij het woord ‘wildernis’ denken<br />

we nu toch vooral aan het buitenland. Aan de regenwouden<br />

in Brazilië, de savannes in Afrika, de poolvlaktes,<br />

bergachtige gebieden. Gebieden dus waar de<br />

mens geen invloed heeft. Voor Freriks heeft wildernis<br />

echter meer aspecten. Naast ongereptheid gaat het ook<br />

over stilte, leegte, weidsheid en uitgestrektheid. En<br />

voortdurend komt ook de geschiedenis van een gebied<br />

terug in zijn wildernisbeleving. “Kijk nu ’ns naar deze<br />

uitgestrekte heide op de Veluwe. Daar in de verte staat<br />

ineens een groepje loofbomen. Ze staan ook wat hoger.<br />

De vraag is of die bomen daar spontaan zijn gekomen<br />

of dat ze zijn aangeplant door mensen. In dat laatste<br />

geval ben ik nieuwsgierig naar het verhaal erachter.<br />

Hier aan de zuidkant van de Veluwe probeer ik me

voor te stellen hoe mensen hier in vroegere eeuwen<br />

leefden. Arnhem ligt op een steenworp afstand, maar<br />

de mensen kwamen niet van de Veluwe af. Ze waren<br />

veroordeeld tot dit gebied. Ze wisten hoe ze in de<br />

wildernis konden overleven. Anderen meden het juist,<br />

omdat het gevaarlijk was of onbruikbaar. Daar was<br />

op de Veluwe ook reden voor: akkers en zelfs dorpen<br />

verdwenen bijvoorbeeld onder het stuifzand. Dat zijn<br />

aspecten die voor mij ook heel erg bij wildernis horen.”<br />

Heel dichtbij<br />

Met die invulling moet het toch mogelijk zijn om ook<br />

in Nederland nog wildernis te vinden, was de gedachte<br />

van Freriks. “Waarom zou je wildernis alleen maar<br />

kunnen ervaren buiten ons land?” Dus ging hij op zoek.<br />

En hij vond wat hij zocht. “Natuurlijk ben ik ook heel<br />

erg geschrokken van wat ik tegenkwam. De bouwdrift,<br />

al die wegen die landschappen doorsnijden. Daar kun<br />

je een rouwklacht van maken. Je kunt ook kijken wat<br />

er nog aan gebieden is, waar je nog wel puurheid en<br />

ongereptheid kunt ervaren, waar het landschap bestaat<br />

zonder inmenging van de mens.”<br />

En die gebieden zijn er wel degelijk, zo ondervond<br />

de schrijver. “In het waddengebied, de Biesbosch, de<br />

Loonse en Drunense Duinen, de laagveenmoerassen<br />

in Noordwest-Overijssel, een verwaarloosde polder<br />

en dus ook in grote delen van de Veluwe. Wij denken<br />

vaak dat er in ons land geen wildernis is, omdat vrijwel<br />

elke vierkante meter door de mens is gevormd. Maar<br />

als je ernaar zoekt, is het er wel. Het is dus verborgen<br />

wildernis. We zoeken het ver weg, maar ik leerde dat je<br />

ongereptheid ook heel dichtbij kunt ervaren. Als je op<br />

ontdekking gaat, is er ook in ons land wildernis.”<br />

Heel beangstigend<br />

Intussen lijkt de wildernis ook voor de politiek<br />

verborgen te zijn. De afbraak van het natuurbeleid<br />

baart Freriks grote zorgen. “Honderdduizenden mensen<br />

voelen zich sterk betrokken bij landschappen. Maar<br />

dat klinkt niet door in overheidskringen. We leven in<br />

een periode waarin natuur weer beschouwd wordt als<br />

iets dat geen economische waarde heeft. Het is niet<br />

te gelde te maken, dus is het waardeloos. Ik vind<br />

dat heel beangstigend. De mensen die het landschap<br />

uitbuiten, pakken de draad weer op, terwijl zoveel<br />

andere, briljante mensen hebben aangetoond hoe<br />

belangrijk het is dat landschappen in zichzelf bestaan,<br />

zonder inmenging. Er is alle reden om juist door te<br />

gaan met het vergroten en verbinden van natuurgebieden.<br />

Want in die 25 gebieden heb ik ook gevoeld<br />

dat de wilderniskracht heel streng, heel dwingend is.<br />

Als het land de kans krijgt, wordt het weer wild. Je<br />

kunt de wildernis niet zomaar uitroeien.”<br />

Kester Freriks (57) is<br />

auteur van romans, reisverhalen,<br />

essays en biografieën. Voor NRC<br />

Handelsblad schrijft hij over kunst<br />

en cultuur, en ook met enige<br />

regelmaat over het Nederlandse<br />

landschap. Freriks is ook<br />

enthousiast vogelaar; twee<br />

boeken schreef hij erover:<br />

‘De valk’ en ‘Vogels kijken’.<br />

Vorig jaar verscheen zijn<br />

‘Verborgen wildernis. Ruige<br />

natuur & kaarten in Nederland’.<br />

Natuurlijk<br />

ben ik ook<br />

geschrokken<br />

van wat ik<br />

tegenkwam<br />

natuurbehoud 25

mijn NATUURPARADIJS<br />

Adèle Poelmans is directeur<br />

van Basisschool St. Augustinus<br />

in Landsmeer (NH). Een<br />

school met een eigen boom-<br />

gaard, moestuintjes én de<br />

Gouwe Plek, het natuur-<br />

paradijsje van de leerlingen.<br />

26 natuurbehoud<br />

Scholieren Landsmeer d<br />

hebben eigen Gouwe Plek<br />

‘Vol overgave wroeten de<br />

kleintjes in de aarde’<br />

“Tussen onze school en het Ilperveld ligt een<br />

halve hectare veenweide dat wij in bruikleen<br />

hebben van de gemeente. Deze Gouwe Plek heeft<br />

rietzomen en een prachtig stukje ruigte waar braam,<br />

wilde roos en berken groeien. Een paar keer per jaar gaan<br />

leerlingen met medewerkers van Landschap Noord-<br />

Holland aan de slag om het landje te laten floreren.<br />

In de herfst versjouwen ze met hooivorken het gemaaide<br />

gras, waar ze kleine hooibergen van maken. Kleuters<br />

vinden niets leuker dan daar koprollen op te maken.<br />

Dolle pret! De oudere kinderen werken samen door<br />

overdadig hout te zagen dat ze vervolgens tot een<br />

takkenril verwerken. Een ideale schuilplaats voor egels,<br />

padden en muizen.<br />

Ook gebruiken we het landje voor kunsteducatie.<br />

Met een loep gaan de leerlingen op zoek naar pisse-<br />

bedden, torretjes en libellen om die na te tekenen of te<br />

boetseren. Fantastisch hoe de kleintjes vol overgave met<br />

hun handen in de aarde wroeten. Spelenderwijs leren ze<br />

over de natuur: ze gaan anders kijken, hun tekeningen<br />

worden gedetailleerder.<br />

Groep acht heeft een film over ridders en jonkvrouwen<br />

op het landje opgenomen. Iedereen was verkleed en in<br />

een vuurkorf brandde een vuurtje. Hopelijk gaat het deze<br />

winter weer hard vriezen, dan schaatsen we zo het ijs op.<br />

Ons landje is echt een verrijking voor de school. Of zoals<br />

een kleuter het zei: ‘Op De Gouwe Plek zoeken we naar<br />

goud.’ Wat een wijsheid.”<br />

Meer informatie over de Gouwe Plek:<br />

www.basisschoolaugustinus.nl<br />

TEKST CAROLINE WESTDIJK FOTO ADELE POELMANS

Ledenvoordeel<br />

Exclusieve aanbiedingen voor leden<br />

Behaaglijk<br />

Een fleece vest is ideaal voor op vakantie en een frisse dag<br />

thuis. Telstar Sports & Fashion geeft leden van Natuurmonumenten<br />

nu 25% korting op een prachtig fleece vest.<br />

Verkrijgbaar in dames- en<br />

herenmodel, in diverse<br />

kleuren, maten S t/m 3XL.<br />

Van € 39,95<br />

voor slechts € 29,95<br />

(op vertoon van deze<br />

pagina).<br />

25%<br />

Korting<br />

Lekker ontdekken!<br />

Hema en Natuurmonumenten hebben samen een<br />

fantastisch assortiment ontwikkeld voor kinderen van 6-9<br />

jaar. Met handige gadgets en leuke spelletjes! Te koop bij<br />

HEMA, in de bezoekerscentra (zie p. 46) en in de<br />

webshop: www.natuurmonumenten.nl/shop. Extra<br />

voordelig voor leden die ie kopen bij Natuurmonumenten.<br />

Bijvoorbeeld:<br />

telescoop normaal € 15,00 5,00<br />

voor leden € 13,50<br />

kompas normaal o aa € 3,95<br />

5<br />

voor leden en € 3,50<br />

extra<br />

voordelig<br />

voor<br />

leden<br />

Genieten bij<br />

Landal GreenParks<br />

Heerlijk even weg tussenuit in eigen land of net over de grens. Genieten van<br />

rust, ruimte en natuur doet u bij Landal GreenParks. De bungalowparken,<br />

met veelal vrijstaande bungalows, vindt u in de mooiste natuurgebieden<br />

van Nederland en Duitsland. Speciaal voor u heeft Landal GreenParks een<br />

Comfortarrangement samengesteld!<br />

Het <strong>Natuurbehoud</strong> Comfortarrangement is inclusief:<br />

Verblijf in een standaard bungalow • fles wijn en welkomstpresentje in de<br />

bungalow • bedlinnen en opgemaakte bedden bij aankomst • keuken- en<br />

handdoeken • toeristenbelasting en reserveringskosten<br />

Prijsvoorbeeld Landal Natuurdorp Suyderoogh (Gr.)<br />

MIDWEEK (MA-VR)<br />

3, 10 oktober € 145<br />

31 oktober € <strong>11</strong>5<br />

7, 14, 21, 28 november, 5, 12, 19 december € 109<br />

3e t/m 6e persoon € 15 p.p.<br />

WEEKEND (VR-MA)<br />

7 oktober € 145<br />

28 oktober € <strong>11</strong>5<br />

4, <strong>11</strong>, 18, 25 november, 2, 9, 16 december € 109<br />

3e t/m 6e persoon € 14 p.p.<br />

De leukste producten<br />

makkelijk en snel in huis!<br />

www.natuurmonumenten.nl<br />

Het Comfortarrangement is ook geldig op: Het Land van Bartje (Dr.),<br />

Beach Resort Ooghduyne (NH), Stroombroek (Gld), Miggelenberg<br />

(Gld), Landal Hoog Vaals (Li.) en Het Roekenbosch (Li.).<br />

Informatie en reserveren: Landal GreenParks, T (0900) 8842<br />

(€ 0,20 p. min.), www.landal.nl/NAT01G. Vermeld bij uw<br />

reservering de code: NAT01G.<br />

Vanaf<br />

€ 109,p.p.<br />

natuurbehoud 27

Webshop voordeel De<br />

Exclusieve aanbiedingen voor leden. Geldig t/m 31 oktober 20<strong>11</strong><br />

GRATIS<br />

gloeistaven<br />

NU<br />

€ 29,00<br />

Bergans heuptas<br />

Met diverse vakken, ritsen en apart bidonvak.<br />

Inhoud 3 liter, slechts 350 gram, diverse kleuren.<br />

NU<br />

€ 12,50<br />

Survival handschoen<br />

Incl. notitieblok, potlood, kompas, zaklampje en<br />

ruimte voor extra tools.<br />

€ 7,49 nu met 4 gratis gloeistaven t.w.v. € 3,89<br />

van € 39,95 voor € 29,00<br />

Zakgids vogels van Nederland<br />

Met informatie over uiterlijk, gedrag<br />

en habitat. <strong>11</strong>x17 cm.<br />

van € 16,95 voor € 12,50<br />

1 + 1<br />

gratis<br />

1 + 1<br />

gratis<br />

Envirosax herbruikbare shopper<br />

Wasbaar, oprolbaar, met dubbelgestikte naden.<br />

NU<br />

€ 19,-<br />

52 x plezier in de natuur<br />

Wandelen, fietsen, varen in de natuur.<br />

52x de natuur in en 52 natuurwandelingen<br />

€ 10,00 nu 1 + 1 gratis<br />

50x42cm, opgerold: 10x4,5 cm.<br />

€ 8,50, nu 1 + 1 gratis<br />

Rainlegs<br />

Tegen wind, regen en kou, voor fietsers,<br />

ruiters en andere outdoorsporters.<br />

van € 27,95 voor € 19,00<br />

NU<br />

€ 9,-<br />

NU<br />

€ 19,-<br />

leukste producten bestel je via<br />

www.natuurmonumenten.nl/shop<br />

of bel (gratis) T (0800) 023 16 66<br />

iPhone hoesje<br />

Handgemaakt, geschikt voor iPhone 3 en 4.<br />

Fairtrade gemaakt van natuurlijk gelooid leer.<br />

NU<br />

€ 9,-<br />

Pinda voederhuisje<br />

Vogeltjes hangen aan de onderzijde om het voer te<br />

pikken. 18x21x21 cm capaciteit 800 gram.<br />

van € 12,95 voor € 9,00 (excl. voer)<br />

van € 29,00 voor € 19,00<br />

Raamsilo incl. 1 kg voer<br />

Kunststof raamsilo met 2 openingen. 21 cm hoog.<br />

Gemakkelijk aan het raam te bevestigen.<br />

van € 12,95 voor € 9,00<br />

natuurbehoud 29

Lepelaars vliegen 4.500 kilometer<br />

naar hun winterverblijf in Mauretanië<br />

Reis vol gevaren<br />

Een groot deel van de wereldbevolking lepelaars broedt in ons land.<br />

Door ze van zenders te voorzien, weten we steeds meer over de gevaren<br />

die hen bedreigen. En daardoor kunnen we ze steeds beter beschermen.<br />

Want dat is nog altijd bittere noodzaak.<br />

Otto Overdijk (l.) bevestigt<br />

de kleurringen om de poot<br />

30 natuurbehoud<br />

Langzaam wiekend trekt een lange lijn lepelaars<br />

door de lucht. De poten sierlijk gestrekt en de<br />

kop fier naar voren vliegen zo’n 6.600 witte wonders<br />

van ons land naar hun winterverblijf de Banc d’Arguin<br />

in Mauretanië, aan de westkust van Afrika. Een reis<br />

van 4.500 kilometer.<br />

Maar ze zullen de tropische Waddenzee niet allemaal<br />

bereiken. De gevaren onderweg zijn groot. Slechts vier<br />

op de tien lepelaars die hier geboren worden, keren na<br />

hun jeugd ook weer terug in ons land. Ook veel oudere<br />

dieren sneuvelen. Jagers, hoogspanningsleidingen en<br />

vernielde rust- en bijeetplekken onderweg eisen veel<br />

slachtoffers. Natuurmonumenten probeert hier samen<br />

met andere (internationale) natuurbeschermingsorganisaties<br />

wat aan te doen.<br />

Kwetsbaar<br />

Ons land telt 2.200 broedparen lepelaars. Een<br />

mooi getal, maar Otto Overdijk, lepelaar-kenner en<br />

beheerder van Natuurmonumenten in het waddengebied,<br />

waarschuwt voor te groot optimisme. De totale<br />

wereldbevolking van de lepelaars telt slechts 10.000<br />

broed paren. Beschermen begint met weten. Daarom<br />

ringt Overdijk al sinds 1982 lepelaars. Maar ringen<br />

geven slechts summiere informatie. Om de dieren écht<br />

goed te kunnen volgen, kregen dertig lepelaars de afge-<br />

de achtjarige lepelaar LimeG3 vliegt<br />

eind september weer naar Mauretanië<br />

lopen twee jaar hier en in Mauretanië een zender. De<br />

apparaatjes, compleet met zonnepaneel en GPS, wegen<br />

nog geen 30 gram – een volwassen lepelaar weegt twee<br />

kilo – en worden met een rugzakje omgehangen. Elke<br />

vier uur ‘noteert’ de zender de locatie van de vogel en<br />

seint deze via een satelliet door.<br />

Ontdekkingen<br />

De ruim 100.000 gegevens die zo zijn verzameld,<br />

brachten levensreddende ontdekkingen. Zo bleken<br />

lepelaars in Frankrijk aan de monding van de Gironde<br />

net buiten een beschermd natuurgebied en daarmee<br />

in het vizier van jagers te slapen. Na overleg met de<br />

<strong>Frans</strong>e natuurbescherming is het reservaat uitgebreid.<br />

In Mauretanïe openbaarden de zenders dat de Mauretaanse<br />

lepelaars steeds te vroeg stopten met broeden.

Een camera toonde dat de nesten steeds overspoeld<br />

werden. Vorig jaar en ook dit jaar verdronken zo ook in<br />

ons waddengebied tientallen lepelaartjes.<br />

Klimaatverandering<br />

De oorzaak is de klimaatverandering. Een tijdelijke<br />

oplossing is het kunstmatig verhogen van de kwelders<br />

waar de grote vogels broeden. Maar om ze duurzaam<br />

te beschermen moet de kust haar natuurlijke dynamiek<br />

terugkrijgen. Van nature reageert het wad immers op<br />

hoogwater met het afzetten van extra slib.<br />

Problemen te over dus. Maar deze krachtige en kwetsbare<br />

vogels zijn het beschermen waard. Dankzij het<br />

zenderonderzoek gaat dat steeds beter.<br />

Meer weten? www.natuurmonumenten.nl/lepelaars<br />

De ruim 100.000<br />

gegevens<br />

brachten<br />

levensreddende<br />

ontdekkingen<br />

Puberperikelen<br />

HARRY NEERGEKNALD<br />

De zenders werken twee jaar. Daarna<br />

wordt geprobeerd de vogels terug te<br />

vangen. Niet alle dertig… De jonge<br />

lepelaar Harry is in Noord-Frankrijk<br />

door een jager neergeknald. Hij<br />

schaamde zich blijkbaar en legde de<br />

dode Harry stiekem voor de deur van<br />

een vogelliefhebber. Die begreep het<br />

belang van onderzoek en stuurde Harry<br />

naar Otto Overdijk.<br />

MATTHIJS OVERMOEDIG<br />

De jongeling Matthijs overleefde de<br />

trektocht evenmin, maar dat was eigenlijk<br />

zijn eigen schuld. Want in plaats<br />

van flink te rusten en op te vetten vóór<br />

hij aan de lange tocht over de Sahara<br />

begon, jakkerde Matthijs maar door.<br />

Uiteindelijk stortte hij letterlijk neer.<br />

Een natuurlijke dood, maar wel erg<br />

jammer.<br />

Atlantische Oceaan<br />

Senegal<br />

Mauritanië<br />

Marokko<br />

GPS<br />

Verenigd<br />

Koninkrijk<br />

Frankrijk<br />

Spanje<br />

Hanneke<br />

Loran<br />

Otto<br />

Rogier<br />

Theunis<br />

Veerle<br />

natuurbehoud 31<br />

TEKST MONICA WESSELING FOTO’S DICK KLEES/KINAILLUSTRATIE MEDIAMIND CREATIVE

Het schoepenrad wekt dag en nacht<br />

stroom op. Goed voor ‘n jaarlang<br />

energie voor ruim tien huishoudens.<br />

Normaal verwerkt het schoepenrad 2 à 3 kuub water per seconde. Maar bij hoogwater komt het voor<br />

dat er 30 kuub langsstroomt en raakt het rad overbelast. In dat geval voert de lossluis het overschot<br />

aan water weg. Ook drijfhout kan erdoor wegspoelen.<br />

De Volmolen draait al eeuwen in het Geuldal<br />

Malen op z’n mooist<br />

Het Limburgse Geuldal voert wandelaars langs kabbelende beekjes, door<br />

weilanden, hoogstamboomgaarden en over holle wegen. Dwars door dit dal<br />

loopt de Geul, de snelst stromende rivier van Nederland. Die waterover-<br />

vloed is al sinds de 18e eeuw een geweldige aandrijver voor de Volmolen in<br />

Epen. Sinds 1977 houdt Natuurmonumenten ‘m draaiend als graanmolen.<br />

De kleine keuterboeren van het Geuldal hebben<br />

het kleinschalige landschap met eigen handen<br />

gemaakt. De meidoornhagen waren er om het vee<br />

binnen te houden. De appels werden gegeten of gingen<br />

in de stroop en jam. De knotbomen waren er voor<br />

het brandhout van de broodovens en natuurlijk de<br />

Limburgse vlaaien. En de Volmolen was er voor het<br />

‘vollen’ (vullen) van stoffen tot viltig, sterk laken. De<br />

stof werd daarvoor gedrenkt in ranzige boter of gerotte<br />

urine en bewerkt met stampers die door het middenslagwaterrad<br />

werden aangedreven. Toen halverwege de<br />

19e eeuw de hoogtijdagen van de Akense en Vaalser<br />

lakenindustrie voorbij waren, werd de Volmolen omgebouwd<br />

tot graanmolen. Toen ook de graanmolens in de<br />

jaren zeventig hun functie verloren, sloot de Volmolen.<br />

In 1977 kocht en restaureerde Natuurmonumenten de<br />

Volmolen.<br />

Overuren in september<br />

Dankzij de vrijwillige inzet van molenaars Henk Vossen<br />

en Bernard Witter maalt de Volmolen nu nog steeds.<br />

Vooral in augustus en september draaien zij overuren.<br />

Dan komt er meer dan 20 duizend kilo tarwe en rogge<br />

van de akkers van Natuurmonumenten uit Zuid- en<br />

Midden-Limburg. Het schoepenrad brengt de molenstenen<br />

aan het draaien, die het graan malen. Het<br />

maalsel verdwijnt in zakken van 25 kilo. Alles met<br />

de hand! De graanzakken gaan als veevoer naar de<br />

biologische boeren in Schin op Geul en Klimmen. En<br />

wordt er niet gemalen, dat wekt de molen stroom op,<br />

goed voor een jaarlang energie voor zo’n 10 tot 15<br />

huishoudens.

Vrijwillige molenaars Henk (l) en Bernard regelen met<br />

de stok de hoeveelheid graan die door de molensteen<br />

gaat. Hoe groter de afstand, hoe grover het graan.<br />

Oer-Hollandse akkerbloemen<br />

In de silo’s van de Volmolen slaat Natuurmonumenten<br />

sinds deze zomer ook het ongeschoond graan op met<br />

zaden van zeldzame akkerbloemen. Deze bloemen<br />

zitten ‘verborgen’ tussen de tarwe, spelt, gerst en rogge<br />

van de kruidenrijke akkers die Natuurmonumenten<br />

beheert bij Genhoes en Limbrichterbos. Het zijn prachtige<br />

bloemen met Oer-Hollandse namen, zoals slofhak,<br />

getande veldsla, akkervergeet-mij-nietje, klaproos,<br />

naaldkervel, korenbloem, groot spiegelklokje, akkerviooltje<br />

en duist. In oktober zaait Natuurmonumenten<br />

ze samen met het wintergraan weer uit in de akkers<br />

en in Terworm, het Imstenraderbos en op de Sint<br />

Pietersberg.<br />

De sfeervolle binnenplaats van de Volmolen wordt<br />

omsloten door het molengebouw, de veestallen en de<br />

woning van de vroegere molenaar/boer. Op de binnenplaats<br />

kun je heerlijk picknicken. Dus kom langs, boek<br />

een groepsexcursie of bezoek de expositie bovenin de<br />

molen. De Volmolen is maandelijks geopend.<br />

www.natuurmonumenten.nl/volmolen<br />

Het lieflijke Geuldal voert langs karakteristieke<br />

Zuid-Limburgse vakwerkhuizen, door weilanden,<br />

bossen en langs eindeloze beken.<br />

10 en <strong>11</strong> september<br />

exclusief te bezichtigen<br />

Naast de Volmolen beschermt Natuurmonumenten meer dan<br />

450 monumenten in Nederland. Tijdens Open Monumentendag,<br />

op 10 en <strong>11</strong> september, zijn de Volmolen en vele andere monumenten<br />

van Natuurmonumenten exclusief te bezichtigen. Kom langs!<br />

Meer info: www.natuurmonumenten.nl/openmonumentendag<br />

Kasteel Hackfort Molen de Onrust<br />

natuurbehoud 33<br />

TEKST IRENE BURKUNK FOTO’S GEURT BESSELINK/KINA,<br />

DICK KLEES/KINA, MARTIN VAN LOKVEN/NATUURMONUMENTEN

TEKST FRANS BOSSCHER FOTO RONALD MESSEMAKER<br />

Is de wolf welkom?<br />

Is de wolf welkom in ons land?<br />

Reageer nu op<br />

www.natuurmonumenten.nl/<br />

natuurbehoud<br />

34 natuurbehoud

In Duitsland leven weer naar schatting zestig wolven. Eerder dit jaar is er één gesignaleerd op zo’n 150 kilometer<br />

van de grens met Groningen. Het is een kwestie van tijd – misschien vijf tot tien jaar – of ze zullen ook weer in ons<br />

land opduiken. Is de wolf welkom?<br />

Ruud Kreetz<br />

beheerder Natuurmonumenten Zuid-Drenthe<br />

‘Je moet je er ook<br />

weer niet al teveel<br />

van voorstellen’<br />

“Welkom of niet, de wolf komt weer naar<br />

Nederland. Dat is voor mij een gegeven.<br />

Vroeger woonden en werkten overal in het<br />

buitengebied mensen. Als er een wolf opdook,<br />

zagen ze dat meteen. Nu zijn er veel minder<br />

mensen in het veld, waardoor wolven zich<br />

langer ergens ongestoord kunnen ophouden.<br />

Er is bovendien veel voedsel voor ze, in de vorm<br />

van zwijnen en reeën. Nee, het natuurherstel<br />

dat we hier de afgelopen jaren hebben uitgevoerd,<br />

heeft op de komst van de wolf niet veel<br />

invloed. Dat gaat om te kleine oppervlakten.<br />

Maar je moet er ook weer niet te grote voorstellingen<br />

van hebben. Voor ze hier zijn moeten<br />

wolven grote hindernissen zoals snelwegen en<br />

kanalen passeren. Nederland is bovendien de<br />

rand van het verspreidingsgebied. Misschien<br />

dat zich op de Veluwe wel een zelfstandig<br />

levende populatie kan vestigen. Daar zullen ze<br />

ook een flinke invloed hebben op de herten<br />

en zwijnen. Die krijgen er een vijand bij. Ze<br />

zullen in kleinere groepen gaan leven en zich<br />

meer over het gebied verspreiden. Met andere<br />

woorden, w ze gaan zich natuurlijker gedragen.<br />

Dus Du voor de natuur is de komst van de wolf een<br />

waardevolle wa<br />

toevoeging. Je moet natuurlijk wel<br />

maatregelen ma<br />

nemen om vee te beschermen.<br />

Het Hee<br />

voegt ook voor de beleving van de natuur<br />

het he e nodige toe. De kans dat je een wolf te zien<br />

krijgt, krri<br />

zal heel klein zijn. Wel zou je een drol<br />

kunnen kuu<br />

vinden. Of ’s nachts het gehuil horen.<br />

Ja,<br />

, dat is toch wel heel mooi.”<br />

Johan Moes<br />

melkveehouder Wapse (Dr.)<br />

‘Er zijn al veel<br />

te veel aaseters’<br />

“Die wolf moeten we hier niet hebben. We<br />

hebben al veel te veel aaseters. Door de grote<br />

aantallen vossen en buizerds zie je dat er veel<br />

minder weidevogels en hazen zijn. Je ziet<br />

tegenwoordig overal vossen. Mijn vader van<br />

75 jaar had tot een paar jaar geleden nog nooit<br />

een vos gezien, nu ziet hij ze zelfs overdag<br />

rondlopen. Buizerds zitten ook overal. Zoveel<br />

kievieten als we vroeger hadden, zoveel<br />

buizerds hebben we nu. Als daar ook nog een<br />

wolf bijkomt, blijft er helemaal niks over van<br />

de kleinere dieren. Sinds een paar jaar wordt<br />

hier in de omgeving wat intensiever op vossen<br />

gejaagd. Dat heeft effect. Ik zie weer meer<br />

hazen.<br />

Naast mijn melkveebedrijf met 75 koeien<br />

heb ik ook een camping. Ik geloof niet dat de<br />

wolf voor mijn gasten een extra motivatie zou<br />

zijn om naar Drenthe te komen. Het schrikt<br />

misschien alleen maar af. Het geeft alleen maar<br />

economische schade en dat is niet gewenst.<br />

De wolf heeft geen enkele toegevoegde<br />

waarde. Hij komt al anderhalve eeuw niet meer<br />

in ons land voor, hij hoort er niet bij. Ik weet<br />

wel dat je hem niet tegen kunt houden. Maar<br />

als hij komt, moet je zo’n beest zo snel mogelijk<br />

opsporen en afschieten.”<br />

Roeland Vermeulen<br />

medewerker Free Nature<br />

‘We moeten weer<br />

leren samenleven<br />

met de wolf’<br />

“Het is mogelijk dat er al eens een jonge wolf<br />

is geweest, op zoek naar een eigen territorium.<br />

Zulke zwervende dieren laten nauwelijks<br />

sporen achter. Wettelijk gezien is de wolf<br />

welkom in Nederland. Het is een beschermd<br />

dier. Dat is via internationale verdragen geregeld<br />

en daar moet ook Nederland zich aan<br />

houden. Dus als hij hier komt, moeten we hem<br />

beschermen. Bejagen of vangen is niet toegestaan.<br />

Voor onze natuur is de komst van de wolf<br />

zeer welkom. Als grootste roofdier zorgt hij<br />

ervoor dat de populaties reeën, herten, zwijnen<br />

en ook Schotse hooglanders gezonder en<br />

natuurlijker worden.<br />

Mensen hebben niks te vrezen van de wolf. Ons<br />

beeld wordt nog altijd bepaald door sprookjes<br />

als Roodkapje, waarin de wolf zich nogal<br />

misdraagt. Hij leeft wel in de omgeving van<br />

mensen, maar is een schuw dier, dat mensen<br />

uit de weg gaat. In Duitsland zie je dat de angst<br />

na verloop van tijd afneemt. We moeten weer<br />

leren samenleven met de wolf.<br />

Problemen kunnen ontstaan als wolven geiten<br />

en schapen gaan pakken. Daar zijn maatregelen<br />

tegen te nemen. In Zweden en Duitsland is<br />

al de nodige ervaring opgedaan met bijvoorbeeld<br />

schrikdraad. De aanschaf daarvan wordt<br />

gesubsidieerd door de overheid en vrijwilligers<br />

helpen om de draden te plaatsen. Gezien de<br />

beschermingsplicht ligt hier een taak voor de<br />

overheid.”<br />

natuurbehoud 35

werk in uitvoering<br />

Leerlingen met verstandelijke beperking houden landgoed levend<br />

Een dag lekker bezig<br />

Op het Gelderse landgoed De Sint-Jansberg liggen waardevolle resten van een reusachtige Romeinse villa van bijna<br />

2000 jaar oud. Dankzij de leerlingen van de Nijmeegse Tarsisiusschool, een school voor kinderen met een verstande-<br />

lijke beperking, blijft de natuur rondom het archeologische monument mooi en toegankelijk voor bezoekers. Eens per<br />

maand helpen zes jongeren tussen de 14 en 18 jaar de boswachter een dag met het maai- en snoeiwerk.<br />

1<br />

5 FOTO’S<br />

36 natuurbehoud<br />

3<br />

2<br />

Doet u mee?<br />

1 Bij de Romeinse villa leren de jongens<br />

werken met de bosmaaier.<br />

2 De heide blijft prachtig open dankzij<br />

het snoeiwerk.<br />

3 Door de woekerende adelaarsvaren<br />

te maaien krijgen andere planten de<br />

kans om op te groeien.<br />

4 Lekker pauzeren en poseren.<br />

5 De zandhagedis profiteert van de<br />

open heide.<br />

4<br />

Dankzij het werk van onze vrijwilligers is de natuur nog beter<br />

beschermd. Wilt u meehelpen met ons natuurwerk? Of met het<br />

begeleiden van excursies? Of helpt u liever op administratief gebied?<br />

Werk met ons samen aan een mooie natuur en meld u aan als<br />

vrijwilliger! Meer info: www.natuurmonumenten.nl/vrijwilligers,<br />

T (035) 655 99 <strong>11</strong>.<br />

GREET DE SCHIPPER, BERNARD CASTELEIN/KINA, JAN-LUC VAN EIJK/BUITEN-BEELD, NATUURMONUMENTEN

TEKST CAROLINE WESTDIJK FOTO’S INA WITSIERS<br />

Dieneke & Ank<br />

Dieneke Plompen: steentje bijdragen met gift<br />

Meer informatie<br />

Wilt u ook bijdragen aan de<br />

natuur met een periodieke<br />

schenking? Vul de antwoordkaart<br />

in of bel met de Ledenservice<br />

T (035) 655 99 <strong>11</strong> en<br />

vraag naar Juke van Niekerk of<br />

Martijn de Kempenaer.<br />

“Mijn liefde voor de natuur is in de loop der<br />

jaren gegroeid. Noem het een praktische passie:<br />

ik ben vrijwilligster bij Landschap Noord-Holland en<br />

een fervent tuinierster. Vele uren werk ik in mijn eigen<br />

stadstuin en in tuinen van vrienden en kennissen. Ook<br />

assisteer ik een tuinarchitecte, van wie ik veel leer over<br />

inheemse planten en bloemen. Buiten zijn en met mijn<br />

handen werken vind ik rustgevend.”<br />

Jaarlijkse bijdrage<br />

“De natuur is onmisbaar voor iedereen op aarde.<br />

Nederland is al zo klein en we hebben echt stukken<br />

natuur nodig waar we kunnen ademhalen. Daarom<br />

vind ik het belangrijk Natuurmonumenten financieel<br />

te steunen. Dat doe ik met mijn lidmaatschap, en ook<br />

door middel van een periodieke schenking waarbij ik<br />

gedurende vijf jaar jaarlijks een vast bedrag schenk. Zo<br />

Speciale giften<br />

Dieneke Plompen (64) volgt<br />

het nieuws over natuurbeheer<br />

op de voet. Om zelf iets voor<br />

de natuur te betekenen, be-<br />

sloot ze Natuurmonumenten<br />

te steunen met een periodieke<br />

gift. “Door een structurele<br />

bijdrage te leveren, kan de<br />

vereniging haar goede werk<br />

voortzetten.”<br />

‘We hebben echt natuur nodig’<br />

kan de vereniging gegarandeerd rekenen op financiële<br />

steun. Zeker nu natuurbeheer in het huidige politieke<br />

klimaat onder zware druk staat, is het extra belangrijk<br />

dat Natuurmonumenten genoeg middelen heeft om<br />

haar natuurgebieden te onderhouden.”<br />

Fietstocht met boswachter<br />

“Elk jaar word ik uitgenodigd voor de begunstigersdag<br />

van Natuurmonumenten; dat is een bijeenkomst voor<br />

mensen die een speciale gift geven aan de vereniging.<br />

Dit jaar vond die plaats op kasteel Hackfort in Vorden<br />

(Gld). Na de lunch hebben mijn vrouw Ank de Boer en<br />

ik met een boswachter een fietstocht gemaakt door het<br />

mooie natuurgebied, dat ook cultuurhistorisch interessant<br />

is. Zo’n begunstigersdag is altijd weer bijzonder:<br />

je komt op nieuwe plekken en steekt veel op over de<br />

natuur.”<br />

37

GRONINGEN<br />

17 sep en 1 okt, 10-13.30 uur<br />

Onlanden zien en proeven<br />

Wandeling vanaf Kijkboerderij Het<br />

Hoogeveld, met na afloop een heerlijke<br />

lunch.<br />

25 sep, start: tussen <strong>11</strong> en15 uur<br />

Leer toveren!<br />

Leef je uit op de Wilde Buiten Dag<br />

op Landgoed Vennebroek. Voor<br />

kinderen vanaf 4 jaar.<br />

29 okt, ‘s avonds<br />

Nacht van de Nacht<br />

Beleef de natuur bij nacht op landgoed<br />

De Braak (Paterswolde). Voor<br />

kinderen vanaf 8 jaar.<br />

38 natuurbehoud<br />

HERFST ACTIVITEITEN<br />

Acht bezoekerscentra bieden u bijna dagelijks allerlei natuuractiviteiten.<br />

Laat u hier inspireren of ga naar www.natuurmonumenten.nl/activiteiten voor nog veel meer.<br />

17 sept, 21-22.30 uur<br />

Mee met de Nachtwachter<br />

Een spannende tocht op Landgoed<br />

Vennebroek. Voor kinderen vanaf<br />

8 jaar.<br />

FRIESLAND<br />

25 sep, start: tussen <strong>11</strong> en 15 uur<br />

Leer toveren!<br />

Kom naar de Wilde Buiten Dag<br />

op Landgoed De Slotplaats! Voor<br />

kinderen vanaf 4 jaar.<br />

1 okt, 14-17 uur<br />

Paddenstoelenexcursie<br />

Over Landgoed De Slotplaats.<br />

Aanmelden via T (0516) 541 333.<br />

1 t/m 6 oktober<br />

Internationaal<br />

Kamermuziekfestival<br />

Schiermonnikoog<br />

16 - 22 okt<br />

Gaasterlandse Natuurweek<br />

Met een natuurmarkt, een zaagdag<br />

en nog veel meer. Aanmelden en<br />

info: www.marenklif.nl<br />

29 okt, 9-<strong>11</strong> uur<br />

Paddenstoelenexcursie<br />

Een prachtige wandeling over het<br />

Hegewiersterfjild.<br />

FOTO LAURENCE DELDERFIELD/BUITEN-BEELD<br />

29 okt, ‘s avonds<br />

Nacht van de Nacht<br />

Beleef de natuur bij nacht op Landgoed<br />

De Slotplaats of op Schiermonnikoog.<br />

Voor kinderen vanaf 8 jaar.<br />

DRENTHE<br />

18 sep, start: tussen <strong>11</strong> en 15 uur<br />

Leer toveren!<br />

Leef je uit op de Wilde Buiten Dag<br />

bij Bezoekerscentrum Dwingelderveld.<br />

Voor kinderen vanaf 4 jaar.<br />

16 en 23 okt, 14-16 uur<br />

Vogelen op Fochteloërveen<br />

In de uitkijktoren staat een vogelaar<br />

met kijker, kom genieten van uitzicht<br />

en vogels.<br />

Begin oktober viert Schiermonnikoog alweer het 10e Internationaal Kamermuziekfestival.<br />

In die week organiseert Natuurmonumenten bijzondere natuurexcursies.<br />

In oktober is het eiland op z’n mooist, met paddenstoelen, kleurige bessen en<br />

zwermen trekvogels. Laat u inspireren door de herfstige eilandnatuur en klassieke<br />

muziek. Meer info: www.schiermonnikoogfestival.nl

dagelijks van 15 t/m 30 okt<br />

Herfstvakantie<br />

Dwingelderveld<br />

Elke dag activiteiten in het<br />

bezoekers centrum voor jong en oud:<br />

herfstknutselen, wandelen, reeënexcursie<br />

en diersporen zoeken.<br />

29 okt, ‘s avonds<br />

Nacht van de Nacht<br />

Beleef de natuur bij nacht op het<br />

Dwingelderveld of het Holtingerveld.<br />

Voor kinderen vanaf 8 jaar.<br />

1, 8 en 15 okt, 10.30-12.30 uur<br />

Paddenstoelenexcursie<br />

Mee met de boswachter over het<br />

Dwingelderveld.<br />

OVERIJSSEL<br />

17 sep, 20.15-22.15 uur<br />

Wildnacht<br />

Kom varen, Nachtwachter en<br />

sterren kijken.<br />

17 sep, 10-12 uur<br />

Trekvogelhotel<br />

Vreugderijkerwaard<br />

Prachtige vogelexcursie.<br />

1 en 2 okt, <strong>11</strong>-16 uur<br />

Open huis in De Wieden<br />

In het vernieuwde Bezoekerscentrum<br />

De Wieden is het feest!<br />

Met gratis vaartochten, vaartochten, muziek mu en<br />

activiteiten.<br />

Alle activiteiten,<br />

meer info en aanmelden op<br />

www.natuurmonumenten.nl/<br />

activiteiten en via<br />

T (035) 655 99 55<br />

9 okt, 10-12.30 uur<br />

Terug naar de bron-wandeling<br />

Wandeling langs Mariakapellen<br />

en spirituele plekken op Egheria.<br />

Afsluitend een high tea.<br />

22 okt, 14-16 uur<br />

Kasteel en orangerie Eerde<br />

Beleef de grandeur van een<br />

eeuwenoud kasteel.<br />

29 okt, 9.30-16 uur<br />

Fotografieworkshop Snippert<br />

Leer uw toestel door en door kennen.<br />

29 okt, 19-22 uur<br />

Nacht van de nacht<br />

Beleef de spannende natuur in het<br />

donker van het Buurserzand.<br />

Voor kinderen vanaf 6 jaar.<br />

6 nov, 10-<strong>11</strong>.15 uur<br />

Powerwalk op Egheria<br />

Na de powerwalk wacht een<br />

boerenbrunch (graag apart voor<br />

aanmelden).<br />

18 okt, 14-16 uur<br />

Workshop natuurschikken<br />

Op de prachtige Sprengenberg,<br />

onder leiding van professionele<br />

schikkers.<br />

Kom je buiten spelen? Op www.natuurmonumenten.nl/<br />

dauwtrappers vind je alle kinderactiviteiten!<br />

FOTO ROB DE WIND/KINA<br />

Natuur op je mobiel<br />

Naar buiten met<br />

‘X was hier’<br />

Geschiedenis beleef je het beste op de plek zelf. Daarom markeert<br />

‘X was hier’ (een project van het Nationaal Historisch Museum)<br />

bijzondere plaatsen in Nederland. Waaronder drie gebieden van<br />

Natuurmonumenten: het Geuldal (Li.), de ‘s-Gravelandse Vaart<br />

(NH) en Fort de Schans (Texel, NH). Elke locatie heeft z’n eigen<br />

marker, die u met de iPhone kunt scannen. Zo krijgt u de natuur op<br />

uw mobiel! Meer info en kans op prijzen: www.xwashier.nl.<br />

9 okt, 10-12 uur<br />

Paddenstoelen op<br />

De Sprengenberg<br />

Over parasieten en ‘vriendelijker’<br />

soorten.<br />

25 sep, 10-12 uur<br />

Rood met witte stippen<br />

Vliegenzwammen en nog veel meer<br />

paddenstoelen op Roderveld!<br />

FLEVOLAND<br />

16 sept, 21.30-23.30 uur<br />

Vleermuizen in het<br />

Harderbos<br />

Vleermuizen zijn niet eng, wel<br />

fascinerend<br />

NATUURWERKDAG<br />

Help mee de natuur opknappen<br />

op zaterdag 5 november! Meld je<br />

aan op www.natuurwerkdag.nl<br />

17 en 24 sep, 1, 19, 22 en 26 okt,<br />

5 en 19 nov<br />

Vaartocht naar het<br />

Vogeleiland<br />

Vanaf de boot en op het eiland zie je<br />

verschillende vogelsoorten.<br />

8 okt, 14-16 uur<br />

De proefmodellen van<br />

het Waterloopbos<br />

Fascinerend om het samenspel tussen<br />

natuur en oude proef modellen te zien.<br />

39

Zondag 25 september<br />

ATAG Posbankloop<br />

Zondag 25 september lopen meer dan 5.000 mensen de 17de editie<br />

van de ATAG Posbankloop. Loopt u mee? U kunt kiezen uit hardlooproutes<br />

(6 en 15 km), de kidsrun, lange wandeltochten (17, 25<br />

en 30 km) en de gezinstocht (7,5 km). Een groot deel van de routes,<br />

met start en finish in Velp, voert door het prachtige Nationaal Park<br />

Veluwezoom van Natuurmonumenten. Dit jaar bestaat het Nationaal<br />

Park 80 jaar, dus is het die dag extra feest bij de Posbank. Meer info<br />

en aanmelden (doe het snel!): www.atagposbankloop.nl<br />

40 natuurbehoud<br />

FOTO GEURT BESSELINK/KINA<br />

19 en 26 okt, 14-16 uur<br />

Hoedenparade<br />

Paddenstoelentocht door het Waterloopbos<br />

(19 okt) en het Harderbos<br />

(26 okt). Voor kinderen vanaf 6 jaar.<br />

29 okt, 19-21 uur<br />

Nacht van de nacht<br />

In het pikkedonker van het<br />

Harderbos gebruik je je zintuigen<br />

anders dan overdag. Voor kinderen<br />

vanaf 6 jaar.<br />

NOORD-<br />

HOLLAND<br />

gehele jaar, 10-15 uur<br />

Kip Tika op natuuravontuur<br />

Vrolijke speurtocht voor kinderen<br />

van 4-6 jaar. Start: Bezoekerscentrum<br />

Gooi en Vechtstreek.<br />

14 sep, 1 en 2 okt, 13.30-15.30 uur<br />

Varen over de Ankeveense<br />

Plassen<br />

Geniet van het prachtige veenlandschap<br />

met sloten, legakkers,<br />

rietladen en moerasbos.<br />

16 sep, 10-15 uur<br />

Fruit van de buitenplaatsen<br />

Wandeling langs de fruitbomen,<br />

met een biologische lunch en herfstworkshop<br />

op de Sperwershof.<br />

Alle activiteiten,<br />

meer info en aanmelden op<br />

www.natuurmonumenten.nl/<br />

activiteiten en via<br />

T (035) 655 99 55<br />

Op Open Monumentendag<br />

(10-<strong>11</strong> sep) stelt<br />

Natuurmonumenten meer dan<br />

twintig bijzondere monumenten<br />

open. Kom langs! Meer info:<br />

www.natuurmonumenten.nl/<br />

openmonumentendag<br />

diverse data in sep en okt<br />

Varen over het Naardermeer<br />

Vanaf Stadzigt vertrekken allerlei<br />

geweldige vaarexcursies.<br />

2, 9, 16 okt, 14-16 uur<br />

Paddenstoelen speurtocht<br />

Na de speurtocht rond de Poelboerderij<br />

varen we het Wormer- en<br />

Jisperveld in!<br />

22, 29 okt, 4 nov, 10-16 uur /<br />

5 nov, 10.30-16.30 uur<br />

Herfstwandeling met lunch<br />

Wandeling over de ‘s-Gravelandse<br />

buitenplaatsen met biologische<br />

lunch.<br />

29 okt, 19.30 uur<br />

Laat het donker donker<br />

Spannende speurtocht langs kaarslichtjes.<br />

Voor kinderen vanaf 6 jaar.<br />

Start: Bezoekerscentrum Gooi en<br />

Vechtstreek.<br />

elke di en zat, 13-16.30 uur<br />

Siertuin Gooilust geopend<br />

Bezoek de unieke tuin op de buitenplaats<br />

in ’s-Graveland. Geopend tot<br />

15 november.

29 okt, 22-24 uur<br />

Nacht van de Nacht<br />

Ervaar het donker met een vaarexcursie<br />

in Wormer Jisperveld. Start:<br />

Poelboerderij.<br />

5 nov, 10-15 uur<br />

Natuurwerkdag<br />

Steek de handen uit de mouwen<br />

op de jaarlijkse natuurdag in het<br />

Zwanenwater.<br />

diverse data<br />

Kwelderavontuur op Texel<br />

Bewonder de duizenden vogels op<br />

het wad en in de kreken.<br />

GELDERLAND<br />

9 en 16 sep, 19.30-21.30 uur<br />

Vleermuizentocht<br />

Maak op Veluwezoom kennis met<br />

deze mysterieuze, ongrijpbare<br />

diertjes.<br />

<strong>11</strong> sep, <strong>11</strong>-17 uur<br />

Hackfortfestival<br />

Voor het hele gezin, met workshops<br />

en kraampjes. En Open Monumenten-<br />

dag in de molen.<br />

14, 21, 28 sep, 14-16 uur<br />

Huifkarrentocht<br />

Vanaf de Groote Modderkolk voert<br />

het door bossen, langs akkers,<br />

watervallen en sprengbeken.<br />

25 sep, 9-<strong>11</strong> uur<br />

Herfstvruchten<br />

Ontdek de vruchten van de echte<br />

oerappelboom op Dottinkrade. Voor<br />

kinderen vanaf 6 jaar.<br />

slapende watervleermuis<br />

7 okt, 19.30-21.30 uur<br />

Mee met de Nachtwachter<br />

Beleef de duisternis van het Bergherbos.<br />

Voor kinderen van 7-<strong>11</strong> jaar.<br />

14, 21 en 29 okt, 19.30 - 21.30 uur<br />

Mee met de Nachtwachter<br />

Ontdek de geheimen van de nacht<br />

op Veluwezoom.<br />

16 okt en 5 nov, 10-12 uur<br />

Gezinsworkshop<br />

paddenstoelen<br />

Leer zelf de paddenstoelen<br />

herkennen op Velhorst of Leusveld.<br />

Voor kinderen vanaf 6 jaar.<br />

19 okt, 13-15 uur<br />

Zoek de geheime bewoner<br />

Speurtocht in Planken Wambuis<br />

voor kinderen van 4-10 jaar<br />

22 en 29 okt, 14-16 uur<br />

Herfst in de heuvels<br />

Geniet van de kleurenpracht in<br />

Nationaal Park Veluwezoom tijdens<br />

deze wandeling met de gids.<br />

23 okt, 19.30-21.30 uur<br />

Bos in herfsttooi<br />

Op stap met de boswachter door<br />

Planken Wambuis. Geschikt voor<br />

kinderen.<br />

FOTO JELGER HERDER/BUITEN-BEELD<br />

26 okt, 14-16 uur<br />

Bos in herfsttooi<br />

Op stap met de boswachter door het<br />

Bergherbos. Voor kinderen vanaf<br />

6 jaar.<br />

29 okt, 18-20 uur<br />

Nacht van de Nacht<br />

Ervaar hoe mooi duisternis is op<br />

landgoed Mentink. Voor kinderen<br />

vanaf 6 jaar.<br />

29 okt, 19.30-21.30 uur<br />

Mee met de Nachtwachter<br />

Beleef de duisternis in de Leuvenumse<br />

Bossen. Voor kinderen van<br />

7-<strong>11</strong> jaar.<br />

<strong>11</strong> nov, 20-22 uur<br />

Volle maan en rokend zand<br />

Beleef de extreme omstandigheden<br />

op het Hulshorsterzand.<br />

Vanaf 15 jaar.<br />

UTRECHT<br />

17 sep, 10-12 uur<br />

Kompaswandeling<br />

Kompasexcursie voor gezinnen in de<br />

Kaapse Bossen.<br />

24 sep, 10-17 uur<br />

Theaterspektakel Fort<br />

Abcoude<br />

Een dag vol muziek en theater in het<br />

fort. www.stellingnemen.nl<br />

HERFST ACTIVITEITEN<br />

Kom je buiten spelen? Op<br />

www.natuurmonumenten.nl/dauwtrappers pers vind<br />

je alle kinderactiviteiten!<br />

1, 9, 23 okt, 13.30-15.30 uur<br />

Paddenstoelen zoeken<br />

Ontdek samen met een gids de<br />

wereld van zwammen en paddenstoelen<br />

in de Kaapse Bossen.<br />

NATUURWERKDAG<br />

Help mee de natuur opknappen<br />

op zaterdag 5 november! Meld je<br />

aan op www.natuurwerkdag.nl<br />

ZUID-HOLLAND<br />

10 en <strong>11</strong> sep 10-17 uur<br />

Open Monumentendag<br />

Ackerdijk<br />

Unieke kans om de boerderij uit<br />

1666 en het doorgaans gesloten<br />

natuurgebied te bezoeken.<br />

<strong>11</strong> sep, 10-12 uur<br />

Excursie Kwade Hoek<br />

Wandelend leert u alles over dit<br />

prachtige buitendijkse natuurgebied.<br />

<strong>11</strong> en 18 sep, 9-12.30 uur<br />

Verfrissende Chi Neng<br />

Workshop<br />

Aan de Nieuwkoopse Plassen met<br />

sierlijke oefeningen je lichaam<br />

ontspannen.<br />

18 sep, 10-12 uur<br />

Bessenexcursie essenexcursie Voorne<br />

September eptember is bessentijd! De<br />

vogels ogels genieten er volop van.<br />

natuurbehoud 41

HERFST ACTIVITEITEN<br />

Op Open Monumentendag<br />

(10-<strong>11</strong> sep) stelt<br />

Natuurmonumenten meer dan<br />

twintig bijzondere monumenten<br />

open. Kom langs! Meer info:<br />

www.natuurmonumenten.nl/<br />

openmonumentendag<br />

25 sep, 10-12 uur<br />

Ervaar het eilandgevoel<br />

Excursie over het eiland Tiengemeten.<br />

Ooit agrarisch, nu natuur.<br />

Maar ook veel cultuurhistorie!<br />

19 okt, start: tussen 12 en 14 uur<br />

Natuurlijk Overleven<br />

Leer in de Nieuwkoopse Plassen hoe<br />

je de winter kunt overleven. Voor<br />

kinderen van 6-12 jaar.<br />

5 nov, 19.30-21.30 uur<br />

Wandelen in het donker<br />

Ervaar de Kwade Hoek eens op een<br />

heel andere manier.<br />

5 nov, 17-20 uur<br />

Lichtjesroute Tiengemeten<br />

Lekker spannend, zo’n donker, stil<br />

eiland. Voor kinderen t/m 12 jaar.<br />

Kom je buiten spelen? Op<br />

www.natuurmonumenten.nl/<br />

dauwtrappers<br />

vind je alle<br />

kinderactiviteiten!<br />

42 natuurbehoud<br />

ZEELAND<br />

30 sep, 19-21.30 uur<br />

Griezelen in Fort<br />

Ellewoutsdijk<br />

Doe mee met dit griezelavontuur!<br />

Voor kinderen t/m 12 jaar.<br />

14 okt, 19-21.30 uur<br />

Vleermuizen zoeken<br />

Op pad met de batdetector!<br />

Voor jong en oud(er).<br />

30 okt, 10-12 uur<br />

Excursie Slot Haamstede<br />

Prachtige herfstexcursie rond Slot<br />

Haamstede, in het Slotbos en door<br />

de Zeepeduinen.<br />

NOORD-<br />

BRABANT<br />

21 sep, 13.30-15.30 uur<br />

Twexcursie Kampina<br />

Boswachters <strong>Frans</strong> Kapteijns en<br />

André Donker nemen u al<br />

twitterend mee op pad.<br />

25 sep, 10-12.30 uur<br />

Herfstbomen Oisterwijkse<br />

Bossen en Vennen<br />

Excursie langs kleurrijke bomen.<br />

15 okt, 10-16 uur<br />

Fotoworkshop Herfstkleuren<br />

Fotoworkshop in de Oisterwijkse<br />

Bossen en Vennen, van professioneel<br />

fotograaf Eric Bergmeister.<br />

16 okt, 9.30-12 uur<br />

Paddenstoelenexcursie<br />

Mee met de boswachter over de<br />

Stippelberg.<br />

beukenblad in herfstkleuren<br />

22 okt, 20-22 uur<br />

Sterrenexcursie Kampina<br />

De gidsen van Natuurmonumenten<br />

en van astronomenvereniging Wega<br />

vertellen over het donker in de<br />

natuur.<br />

30 okt, 16-19 uur<br />

Kampvuurtocht<br />

Tijdens deze excursie over de Oude<br />

Buisse Heide neemt de boswachter<br />

de kinderen en hun (groot)ouders<br />

mee over de heide en door de<br />

bossen, naar een echt kampvuur.<br />

13 nov <strong>11</strong>-14 uur<br />

Pannenkoeken-natuurtocht<br />

Een ervaren gids neemt de kinderen<br />

en (groot)ouders mee over de<br />

Oude Buisse Heide. Met na afloop<br />

pannenkoeken!<br />

wandelroute 2,5 of 5 kilometer<br />

Wandelen door Dintelse<br />

Gorzen<br />

Ervaar immense rust en stilte in dit<br />

ruige natuurgebied.<br />

Alle activiteiten,<br />

meer info en aanmelden op<br />

www.natuurmonumenten.nl/<br />

activiteiten en via<br />

T (035) 655 99 55<br />

FOTO RENE KOSTER/NATUURMONUMENTEN<br />

LIMBURG<br />

10 sep, 13.30-16 uur / 15 okt,<br />

13.30-16 uur<br />

Naar Verborgen Valleien<br />

Excursie in het groevengebied van<br />

de St. Pietersberg, met aandacht<br />

voor de oehoe. Alleen voor<br />

geoefende wandelaars.<br />

25 sep, 12-16.30 uur<br />

Bezoek de stenendokter!<br />

Neem je eigen supersteen mee,<br />

dan vertelt de stenendokter je het<br />

verhaal van de steen! Locatie: hoeve<br />

Lichtenberg St. Pietersberg.<br />

Voor kinderen vanaf 6 jaar.<br />

1 okt, 10-16 uur<br />

Fotoworkshop Volmolen<br />

Volg tijdens het Geuldalweekend<br />

bij de Volmolen de fotoworkshop<br />

bij professioneel fotograaf Goos<br />

Bronkhorst en gebiedsgids Max<br />

Bruinooge.<br />

2 okt, 10-17 uur<br />

Molendag<br />

Kom tijdens het Geuldalweekend<br />

naar de Volmolen. Volg de gratis<br />

excursie (14-16 uur) of laat je<br />

schminken (<strong>11</strong>-15 uur).<br />

23 okt, <strong>11</strong>-16 uur<br />

Paddenstoelenexcursie<br />

Na de korte presentatie en paddenstoelenlunch<br />

neemt gids u mee over<br />

de Brunssummerheide.<br />

19 nov, 19-21.30 uur<br />

Maanexcursie St. Pietersberg<br />

Beleef het donker in dit bijzondere<br />

natuurgebied.<br />

ILLUSTRATIES WILLEKE DE BOER FOTO’S WILDE BUITEN DAGEN ROB DOLAARD/NATUURMONUMENTEN

September en oktober<br />

Abracadabra!<br />

Wilde<br />

Buiten<br />

Dagen<br />

Heksen wonen in de natuur en maken de gekste brouwsels en drankjes. Wil jij ook voor een dag heks zijn? Kom<br />

dan naar de Wilde Buiten Dagen en maak een tochtje op je eigen vliegende bezem. Of brouw je eigen heksenparfum<br />

en zoek de heksenverstopplaats. Waar: verschillende locaties door heel Nederland. Wanneer: september<br />

en oktober. Aanmelden: niet nodig. Kosten per kind: 4,50 euro (niet-leden betalen 7,50 euro).<br />

Meer info: www.wildebuitendagen.nl<br />

UW STARTPUNT<br />

Routes, excursies, gezinsactiviteiten en<br />

verjaardagsfeestjes starten natuurlijk bij<br />

de acht bezoekerscentra van Natuurmonumenten.<br />

Óf bij de infocentra<br />

waarmee we samenwerken. Meer info:<br />

www.natuurmonumenten.nl/denatuurin<br />

Natuurmonumenten bezoekerscentra<br />

1 Brunssummerheide<br />

Schaapskooiweg 99, 6414 EL Heerlen<br />

2 De Wieden<br />

Beulakerpad 1, 8326 AH Sint-Jansklooster<br />

3 Dwingelderveld<br />

Benderse 22, 7963 RA Ruinen<br />

4 Gooi en Vechtstreek<br />

Noordereinde 54b, 1243 JJ ’s-Graveland<br />

5 Oisterwijk<br />

Van Tienhovenlaan 5, 5062 SK Oisterwijk<br />

6 Veluwezoom<br />

Heuvenseweg 5a, 6991 JE Rheden<br />

7 Nieuwkoopse Plassen<br />

Dorpsstraat <strong>11</strong>6, 2421 BC Nieuwkoop<br />

8 Tiengemeten<br />

Tiengemeten 14a, 3284 BE Tiengemeten<br />

Natuurmonumenten werkt samen met<br />

9 Bezoekerscentrum Schiermonnikoog<br />

Torenstreek 20, 9166 ZP Schiermonnikoog<br />

10 Ecomare Texel<br />

Ruijslaan 92, 1796 AZ De Koog<br />

<strong>11</strong> Natuurinformatiecentrum Ommen<br />

Hammerweg 59a, 7730 AB Ommen<br />

12 De Poelboerderij<br />

Veerdijk 106, 1531 MB Wormer<br />

13 Nationaal Landschap Centrum<br />

Numansdorp<br />

Veerweg 1C, 3281 LX Numansdorp<br />

14 De IJzeren Man<br />

Geurtsvenweg 4, 6006 SN Weert<br />

15 De Zandwaaier<br />

Zeeweg 12-14, 2051 EC Overveen<br />

16 De Wulp<br />

Tussenstraat 10, 3910 Neerpelt (België)<br />

17 Open Erf De Groote Modderkolk<br />

Vrijenbergweg 24a, 7371 AA Loenen<br />

8 13<br />

10<br />

12<br />

15<br />

4<br />

7<br />

5<br />

16 14<br />

1<br />

2<br />

9<br />

17<br />

6<br />

3<br />

<strong>11</strong><br />

natuurbehoud 43

Jaarvergadering<br />

Flevoland: 17 september<br />

Wandelen in Voorsterbos<br />

Na de korte ledenvergadering neemt de<br />

boswachter u mee in en rondom het Voorsterbos.<br />

WANNEER: zaterdag 17 september,<br />

10.30 uur (incl. lunch) WAAR: Infocentrum<br />

Waterloopbos, Voorsterweg 36, 8316 PT<br />

Marknesse. AANMELDEN: bij<br />

dcflevoland@natuurmonumenten.nl<br />

Drenthe: 24 september<br />

Door NP Dwingelderveld<br />

In een korte algemene ledenvergadering blikt<br />

district Drenthe met u terug op de activiteiten en<br />

Drentse natuurontwikkelingen in 2010/20<strong>11</strong> en<br />

bespreken we de plannen en uitdagingen voor<br />

20<strong>11</strong>/2012. Hierna neemt de boswachter u mee<br />

voor een wandeling door Nationaal Park Dwingelderveld.<br />

WANNEER: zaterdag 24 september,<br />

13 uur. WAAR: Schaapskooi ‘Achter het Zaand’,<br />

Dwingeloo (noordelijk Dwingelderveld, aan de<br />

kant van Dwingeloo). AANMELDEN: vóór 10<br />

Lezing!<br />

44 natuurbehoud<br />

VAN DE VERENIGING<br />

Wilt u mee op excursie? Actief meedoen of meedenken met Natuurmonumenten? Dat kan.<br />

Dertien districtscommissies organiseren in hun regio activiteiten en bijeenkomsten voor<br />

leden van Natuurmonumenten. Hier leest u er meer over.<br />

september bij dcdrenthe@natuurmonumenten.nl<br />

of via de Ledenservice, T (035) 655 99 <strong>11</strong>.<br />

Zuid-Holland: 8 en 23 november<br />

Ledenavond<br />

District Zuid-Holland organiseert in november<br />

twee ledenavonden: op dinsdag 8 en woensdag<br />

23 november. Wilt u een van de avonden<br />

bijwonen? Op www.natuurmonumenten.nl/<br />

dczuidholland leest u binnenkort meer over het<br />

thema, de locaties en tijden.<br />

heideschapen voor de<br />

schaapskooi ‘Achter het Zaand<br />

Lezing Amsterdam<br />

Op 21 september organiseert district Amsterdam de Najaarslezing. Artis-professor Erik<br />

de Jong vertelt enthousiast over cultuur, landschap en natuur. Wanneer: woensdag 21<br />

september, 20 uur. Waar: Muiderkerk, Linnaeusstraat 37, Amsterdam. Kosten: gratis.<br />

Aanmelden: via dcamsterdam@natuurmonumenten.nl of Ledenservice T (035) 655 99 <strong>11</strong>.<br />

buitenplaats De Colckhof<br />

Excursie<br />

Overijssel: 29 oktober<br />

Landgoed de Colckhof<br />

Districtscommissie Overijssel organiseert<br />

zaterdag 29 oktober een excursie naar<br />

buitenplaats De Colckhof (Heino). Het park<br />

in Engelse landschapsstijl werd onlangs door<br />

Natuurmonumenten in oude luister hersteld<br />

met zijn kronkelige paden, bomenlanen,<br />

waterpartijen en heuvels. De boswachter<br />

laat u de luisterrijke plekken zien.<br />

WANNEER: zaterdag 29 oktober, 14 uur.<br />

VERTREK: theeschenkerij De Voorde,<br />

Den Alerdinckweg 2, Laag Zuthem.<br />

AANMELDEN: uiterlijk 22 oktober bij<br />

Gerrit Spijker: gh.spijker@home.nl<br />

Amsterdam: 1 oktober<br />

Koningshof en omstreken<br />

District Amsterdam organiseert zaterdag 1<br />

oktober een dagexcursie naar Koningshof<br />

en de natuur van de Amsterdamse Waterleidingduinen<br />

en Zuid-Kennemerland.<br />

WANNEER: zaterdag 1 oktober. Start: 10 uur,<br />

vanaf Duincentrum De Zandwaaier<br />

(Overveen). AANMELDEN: dcamsterdam@<br />

natuurmonumenten.nl of via de Ledenservice<br />

T (035) 655 99 <strong>11</strong>.

Verenigingsraad: 12 november<br />

Op zaterdag 12 november (<strong>11</strong>-16 uur<br />

in Antropia, Driebergen) vergadert de<br />

verenigingsraad over: actualisering<br />

Meerjarenplan, financiële meerjarenverkenning<br />

en begroting 2012; actualisering<br />

doelstellingennota; evaluatie<br />

cultuurhistorie; samenstelling bestuur.<br />

Gezocht<br />

Wilt u de vergadering als toehoorder<br />

bijwonen? Vraag dan uw toegangsbewijs<br />

aan bij: Natuurmonumenten,<br />

Postbus 9955, 1243 ZS ’s-Graveland of<br />

verenigingssecr@natuurmonumenten.<br />

nl. U ontvangt het bewijs en de agenda<br />

een week voor de vergadering.<br />

Klankbordleden Noord-Holland<br />

Denkt u graag met regelmaat mee over het werk van Natuurmonumenten<br />

in uw provincie Noord-Holland? Maar het liefst op de momenten dat het u<br />

uitkomt? Natuurmonumenten werkt samen met actieve klankbordgroepen<br />

die digitaal meedenken en meepraten. De klankbordgroep ontvangt per<br />

e-mail een paar keer per jaar vragen of stellingen over natuur(behoud).<br />

De antwoorden helpen de betreffende districtscommissie om het overleg<br />

met Natuurmonumenten goed voorbereid in te gaan. Momenteel zoekt<br />

district Noord-Holland nieuwe klankbordgroepleden. Iets voor u?<br />

Stuur dan uw e-mail naar dcnoord-holland@natuurmonumenten.nl.<br />

Presentatietalent Noord-Holland<br />

Districtscommissie Noord-Holland verzorgt presentaties aan groepen en<br />

verenigingen over natuur en over het werk van Natuurmonumenten. Bent u<br />

een echte natuurkenner, heeft u ervaring met het geven van (powerpoint)<br />

presentaties en beschikt u over eigen vervoer? Uw hulp is enorm welkom!<br />

Meer informatie: Elle Groot, dcnoord-holland@natuurmonumenten.nl.<br />

Commissieleden Amsterdam en Zuid-Holland<br />

Denkt u graag mee over natuurontwikkelingen in uw regio? En helpt u<br />

Natuurmonumenten graag verder met uw kennis en contacten? Dan is het<br />

districtscommissiewerk wellicht iets voor u. De districten Amsterdam en<br />

Zuid-Holland zoeken nieuwe dc-leden. Maak uw interesse kenbaar bij:<br />

- district Amsterdam: dcamsterdam@natuurmonumenten.nl, of bel met Jan<br />

van de Ben, T (020) 662 23 04<br />

- district Zuid-Holland: Eric Hüner, dczuid-holland@natuurmonumenten.nl,<br />

T (070) 347 64 38 (voor een evenwichtige samenstelling gaat de voorkeur<br />

uit naar vrouwen die buiten de grote steden wonen)<br />

FOTO PAUL VAN GAALEN/NATUURMONUMENTEN, GERRIT REKERS/NATUURMONUMENTEN,<br />

Districtscommissies<br />

Contactpersonen districts commissies<br />

Amsterdam: Jan van der Ben<br />

dcamsterdam@natuurmonumenten. nl<br />

Drenthe: Jan Oonk<br />

dcdrenthe@natuurmonumenten. nl<br />

Flevoland: Ed de la Chambre<br />

dcflevoland@natuur monumenten.nl<br />

Friesland: Arnoud van de Ridder<br />

dcfriesland@natuurmonumenten.nl<br />

Gelderland: Martijn Oomkes<br />

dcgelderland@natuurmonumenten.nl<br />

Groningen: Erik Quene<br />

dcgroningen@natuurmonumenten.nl<br />

Limburg: Ria Dielissen<br />

dclimburg@natuurmonumenten.nl<br />

Noord-Brabant: Gerrit van den Bosch<br />

dcnoord-brabant@natuurmonumenten.nl<br />

Noord-Holland: Esther de Haan<br />

dcnoord-holland@natuurmonumenten.nl<br />

Overijssel: Peter Blom van Assendelft<br />

dcoverijssel@natuurmonumenten.nl<br />

Utrecht: Nicoline Roelofs<br />

dcutrecht@natuurmonumenten.nl<br />

Zeeland: Thom van Riet<br />

dczeeland@natuur monumenten.nl<br />

Zuid-Holland: Eric Hüner<br />

dczuid-holland@natuurmonumenten.nl<br />

Meer weten over de districtscommissies?<br />

Kijk op www.natuurmonumenten.nl/dc<br />

Vragen over excursies of uw lidmaatschap?<br />

Bel met de Ledenservice (035) 655 99 <strong>11</strong>.<br />

Bestuursleden<br />

Cees Veerman (voorzitter)<br />

Martin Wassen (plv voorzitter/secretaris)<br />

Jan van den Belt (penningmeester)<br />

Marijke Augusteijn, Liesbeth Cremers, Jitske de Jong,<br />

Gijs ten Kate, Jos Kuijpers, Sandra Maas, Annemarie<br />

Moons, Harrie Penders, Feike Tibben<br />

natuurbehoud 45

Natuurmonumenten<br />

Als je van Nederland houdt<br />

Het laatste nieuws over routes, natuurherstel,<br />

standpunten, activiteiten en aanbiedingen<br />

vindt u op onze website:<br />

www.natuurmonumenten.nl<br />

De leukste natuurvriendelijke cadeaus bestelt<br />

u eenvoudig online via<br />

www.natuurmonumenten.nl/shop<br />

Volg ons op www.twitter.com/natuurmonument<br />

Steun Natuurmonumenten<br />

Iemand lid maken<br />

Voor 22,50 euro geeft u<br />

iemand een Natuurmonumenten-lidmaatschap<br />

cadeau. Meer weten?<br />

Kijk op www.natuurmonumenten.nl/cadeaulidmaatschap<br />

46 natuurbehoud<br />

Schenken, nalaten<br />

Wilt u met fiscaal voordeel<br />

bijdragen aan de natuur?<br />

Kijk op www.natuur -<br />

monumenten.nl/<br />

schenken.nalaten. Of<br />

bel met de Ledenservice<br />

en vraag naar Martijn de<br />

Kempenaer of Juke van Niekerk:<br />

T (035) 655 99 <strong>11</strong>.<br />

De maandelijkse online Natuurbrief informeert<br />

u over de nieuwste buiten activiteiten,<br />

natuurontwikkelingen en de leukste<br />

aan biedingen. Abonneren (gratis) kan via<br />

www.natuurmonumenten.nl/natuurbrief.<br />

Alles over ons werk en de financiële verslaglegging:<br />

www.natuurmonumenten.nl/jaarverslag<br />

Volg ons op www.facebook.com/natuurmonumenten<br />

Vrijwilligers<br />

Wilt u meehelpen met<br />

het beheerwerk in de<br />

natuur, met excursies of<br />

de administratie? Meld u<br />

aan op www.natuur -<br />

monumenten.nl/vrijwilligers<br />

of bel met<br />

de Ledenservice,<br />

T (035) 655 99 <strong>11</strong>.<br />

Partnership<br />

Natuurmonumenten<br />

bespreekt graag de mogelijkheden<br />

voor partnership<br />

met uw bedrijf. U kunt<br />

terecht bij onze collega’s<br />

van Corporate Sponsoring,<br />

T (035) 655 92 84,<br />

sponsoring@natuurmonumenten.nl<br />

Met Van Nature online ontvangt u tweewekelijks<br />

nieuws over Natuurmonumenten in<br />

uw inbox. Abonneren (gratis) kan via<br />

www.natuur monumenten.nl/vannature<br />

���������������� ����������� ����<br />

LEDENSERVICE<br />

Wilt u een mooie ervaring uit<br />

ons natuurgebied delen, gaat<br />

u verhuizen of heeft u vragen<br />

over uw lidmaatschap?<br />

Bel met de Leden service<br />

T (035) 655 99 <strong>11</strong>. Of vul het<br />

formulier in op www.natuurmonumenten.nl/vragen.<br />

Natuurmonumenten voert het<br />

CBF-keurmerk van het Centraal<br />

Bureau Fondsenwerving

TEKST NIENKE DENEKAMP ILLUSTRATIE WILLEKE DE BOER FOTO GEURT BESSELINK/KINA, ECKHARD BOOT/KINA, NATUURMONUMENTEN OPLOSSING 19 BLAADJES<br />

BLAADJES<br />

RIJGEN<br />

Van herfstbladeren kun je de<br />

prachtigste slingers rijgen. Wil je<br />

weten hoe dit gaat? Kijk dan op<br />

www.natuurmonumenten.nl/<br />

dauwtrappers. Daar vind je de<br />

leukste knutseltips.<br />

SPIN<br />

Deze spin heet kruisspin. Zie je het kruis op<br />

zijn rug? Het spinnenweb van de kruisspin<br />

heet wielweb. Drie keer raden waarom!<br />

Meer spinnenweetjes vind je op de<br />

dauwtrappers-pagina op onze website.<br />

BOODSCHAPPEN DOEN<br />

In de herfst hebben veel bosdieren het druk. Ze<br />

verzamelen noten en zaden, zodat ze genoeg eten<br />

hebben voor de hele winter. Lekkere herfsthapjes<br />

voor jezelf? Kijk op onze website.<br />

Casper<br />

WILDE BUITENDAGEN<br />

Zet je heksenhoed op, stap op je bezem en vlieg naar een<br />

Wilde Buitendag bij jou in de buurt. In één dag leer<br />

je alle kneepjes van het heksenvak.<br />

Kijk op www.wildebuitendagen.nl<br />

Blaadjes tellen<br />

Hoeveel herfstblaadjes<br />

tel jij op deze bladzijde?<br />

WAT KRUIPT DAAR?<br />

Kijk nou, een egeltje! In de herfst eet een<br />

egel zijn buikje rond. Dan rolt hij zich op en<br />

begint hij aan een winterslaap. Een heel<br />

lieve baby-egel vind je op de website.<br />

WEDSTRIJD<br />

Katja<br />

Maak je mooiste<br />

herfstwerkje en stuur ‘m<br />

op naar <strong>Natuurbehoud</strong>,<br />

t.a.v. C. Woerde,<br />

Postbus 9555, 1243 ZS<br />

’s-Graveland. Wie weet<br />

win jij bovenstaand boek!

Ze zijn er weer!<br />

De nieuwe agenda’s<br />

& kalender 2012<br />

Leuk om cadeau te geven of te krijgen<br />

€ 14,95<br />

Zakagenda 2012<br />

hiermee kom je goed voor de dag!<br />

leuk en handig voor in je handtas.<br />

Gebonden <strong>11</strong>0 x 150 mm<br />

leden € 10,95 niet-leden € 12,95<br />

Retouradres Natuurmonumenten, Postbus 99<strong>11</strong>, 1243 ZR ’s-Graveland<br />

Bureau agenda 2012<br />

met mooie natuurfoto`s en<br />

boordevol leuke tips voor<br />

activiteiten. 200 x 200 mm<br />

leden € 14,95<br />

niet leden € 16,95<br />

€ 10,95<br />

U bestelt de artikelen tegen speciale ledenprijzen. Dat kan eenvoudig via<br />

onze website www.natuurmonumenten.nl/shop, telefonisch<br />

(gratis) 0800 0231666 of met de antwoordkaart in deze <strong>Natuurbehoud</strong>.<br />

Uiteraard vindt u alle artikelen ook in onze acht bezoekerscentra (zie p 43).<br />

Kalender 2012<br />

maandkalender met<br />

prachtige natuurfoto`s<br />

met achterin 4 leuke<br />

gratis ansichtkaarten.<br />

245 x 245 mm<br />

leden € 12,95<br />

niet-leden € 14,95<br />

€ 12,95

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!