Gloria - Rotary Hasselt-Herckenrode

vzw
MANTELIUSENSEMBLE
Dossier: Concert “Gloria “ - 2009
Voorstelling concert “Gloria”
Het Manteliusensemble vierde zijn eerste lustrum met een concert rond muziek van de toen in
België nog niet zo vaak uitgevoerde en een zo goed als onbekende John Rutter en dat in
aanwezigheid van de Engelse componist zelf.
Dat was in 1990 en ondertussen is de naam John Rutter niet meer weg te denken uit de
koorliteratuur. Elk zich zelf respecterend koor heeft werken van Rutter op zijn repertoire staan en
ook het Manteliusensemble heeft, na dat eerste “Rutter”-concert, nog heel wat werken van de
gevierde componist geprogrammeerd met als hoogtepunten een uitvoering van zijn “Gloria” in
1992 en het “Magnificat” in 2002.
Mag het dan verbazen dat het Manteliusensemble vanuit verschillende hoeken de vraag kreeg om
opnieuw een concert samen te stellen rond de muziek van John Rutter en meer bepaald rond zijn
“Gloria”, met zijn bezetting voor gemengd koor, 4 trompetten, 2 tenor trombones, 1 bas trombone,
1 tuba, pauken, slagwerk en orgel, wellicht één van de meest feestelijke composities uit zijn oeuvre.
Naast “Gloria” van John Rutter zullen van dezelfde componist een aantal “Hymnen” worden
uitgevoerd, eveneens werken voor gemengd koor en blazersensemble.
Ter afwisseling en om het feestelijk karakter van dit alles nog meer te accentueren worden 3 delen
uit de “Maria Vespers” van Claudio Monteverdi (Ave Maris Stella, Supra Sancta Maria en Lauda
Jerusalem) aan het programma toegevoegd.
Juist omwille van het symfonisch karakter van de werken is, zeker voor wat de werken van John
Rutter betreft, een uitvoering door een kamerkoor, zoals het Manteliusensemble, bijna onmogelijk.
Daarom heeft het Manteliusensemble vzw de versterking ingeroepen van een ander kamerkoor nl.
Amicantus uit Heusden-Zolder o.l.v. Jef Put.
Hierna volgt enige toelichting bij de werken, als ook informatie over de componisten, het
Manteliusensemble en zijn dirigent Jos Cuppens, Amicantus en zijn dirigent Jef Put.
De Componisten
John Rutter (Londen, 24 september 1945) is een Brits componist, organist en koordirigent, die in
Londen zijn opleiding kreeg aan de Highgate School samen met de componist John Tavener.
Nadien ging hij muziek studeren aan Clare College, Cambridge. Aldaar dirigeerde hij van 1975 tot
1979 het collegekoor en was in die functie ook organist. In 1981 richtte hij de Cambridge Singers
op, dat hij spoedig tot een van Engelands beste kamerkoren maakte. Rutter is verder bekend door
zijn medewerking aan muziekuitgaven zoals Carols for Choirs (in samenwerking met David
Willcocks) en Oxford Choral Classics. Ook richtte hij een eigen platenlabel op, Collegium Records.
Rutter schrijft voornamelijk religieuze muziek, maar hij heeft ook muziek bij vertellingen
gecomponeerd (muzikale fabels). Hij heeft zowel meer klassieke werken geschreven, zoals het
Datum: 31 oktober 2008 Pagina: 1/5

vzw
MANTELIUSENSEMBLE
Dossier: Concert “Gloria “ - 2009
Gloria, een Magnificat en een Requiem als werken voor de Anglicaanse liturgie, waaronder vooral
anthems en een aantal carols. Zijn stijl is eclectisch: hij gebruikt invloeden uit de Engelse, Franse en
Duitse koortradities, met enige sporen van popmuziek en jazz. Dit laatste blijkt vooral uit zijn
gebruik van asyncopische ritmes. Hij voerde ook als een van de eerste dirigenten de oorspronkelijke
versie voor kleine bezetting uit van Gabriel Fauré's Requiem.
Claudio Monteverdi (1567 – 1643) is in het vroegbarokke Italiaanse muziekleven een grote
figuur. Tijdens zijn leven vond de overgang plaats van de renaissance naar de barok en Monteverdi
heeft aan die stijlverandering een belangrijke bijdrage geleverd. Hij werd geboren en kreeg zijn
muzikale opleiding in Cremona, belangrijk omwille van zijn vioolbouwers, maar verder muzikaal te
beperkt voor de jonge ambitieuze Monteverdi. Vanaf 1592 wijkt hij dan ook uit naar Mantua waar
hij zich, onder de vleugels van de rijke familie Gonzaga, muzikaal verder zal ontwikkelen. In de 17
jaren dat hij in Mantua verblijft, schrijft hij vooral madrigalen. In 1601 wordt Monteverdi benoemd
tot Maestro di Capella aan het hof van de Gonzaga's en in de jaren die volgen zal vooral de opera
zijn aandacht opeisen. “Orfeo” en “Arianna” zijn belangrijke werken uit die periode. Maar ook
Mantua wordt te klein voor Monteverdi. Als hij wil uitwijken naar de grote muziekcentra van die
tijd (Venetië en Rome) zal hij zich moeten toeleggen op religieuze muziek. Uit die periode (1610)
dateren de Vespers. In 1613 zal hij de positie van Maestro di Capella aan de San Marco van Venetië
innemen en hij zal dat blijven tot aan zijn dood, 30 jaar later.
In de 18de en 19de eeuw was Monteverdi zo goed als vergeten en het is wachten tot het einde van
de 19de eeuw op de herontdekking van de Vespers, toen zij voor het eerst na drie eeuwen weer
werden uitgegeven. De studie van de authentiek uitvoeringspraktijk, die in de tweede helft van de
20ste eeuw op gang werd gebracht, maakt dat wij vandaag de Vespers vanuit een wetenschappelijk
verantwoorde Urtext-editie (1994, 1999) kunnen uitvoeren.
Toelichting bij “Gloria” van John Rutter
Over dit werk laten we even Rutter zelf aan het woord: “Gloria” werd opgevat als een concert
compositie. Het werd besteld door “The Voices of Mel Olson”, Omaha, Nebraska en het werd voor
het eerst gedirigeerd door mezelf ter gelegenheid van mijn eerste bezoek aan de Verenigde Staten in
mei 1974. De Latijnse tekst, die afwisselend verheerlijkend, ingetogen en jubelend is en die werd
ontleend aan het ordinarium van de mis, is een eeuwenoude uitdaging voor componisten.
Mijn zetting is gebaseerd op het Gregoriaans gezang met dezelfde tekst en werd, in
overeenstemming met de traditionele symfonische structuur, ingedeeld in drie bewegingen. De
begeleiding voor blazersensemble, slagwerk en orgel vormt een bezetting die in de delen 1 en 3
uitdrukking geven aan de vreugde. In het middendeel daarentegen wordt het ensemble op een
zachtere en verinnerlijkte manier toegepast.“ (bron: Collegium records).
Toelichting bij “Maria Vespers” van Claudio Monteverdi
De vespers zijn een belangrijk onderdeel van het officie, het geheel van de dagelijks op vaste uren
terugkerende koorgebeden (officium=dienst), die vooral in kloosters en kathedrale kerken werden
gezongen.
Datum: 31 oktober 2008 Pagina: 2/5

vzw
MANTELIUSENSEMBLE
Dossier: Concert “Gloria “ - 2009
Nadat eeuwenlang op vesperdiensten uitsluitend het eenstemmige gregoriaans was gezongen,
ontstonden vanaf het begin van de 15e eeuw meerstemmige Magnificat- en Hymne-zettingen. Later
kwamen daar in toenemende mate meerstemmige Psalmcomposities bij, terwijl we aan het einde
van de 16e eeuw een plotselinge opkomst van meerstemmige antifooncomposities zien. Ondanks
deze historische achtergrond staat Monteverdi's Vespercompositie op zichzelf als een unieke
compositie, qua complexiteit, omvang en orkestratie alleen te vergelijken met late motetten van
Gabrieli die in 1615 postuum werden gepubliceerd.
De Maria-Vespers zijn aan de paus opgedragen en werden door Monteverdi in 1610 in Rome
persoonlijk aan hem overhandigd.
Afgezien van de lectio en het versiculum heeft Monteverdi alle door de Roomse liturgie
voorgeschreven onderdelen van de vespers van meerstemmige muziek voorzien. Maar hij voegde
ook nog 5 delen toe, die (althans op het eerste gezicht) niet in dit schema passen.
Eén van die delen is de Sonata sopra Sancta Maria ora pro nobis, dat werd geprogrammeerd
voor dit concert. Het is geschreven voor sopraan en 8-stemmig instrumentaal ensemble en dat zal
uitgevoerd worden met een licht aangepaste instrumentale bezetting.
Ook werd één van de 5 psalmen, Lauda Jerusalem, op het programma gezet. Het betreft hier een
zevenstemmige zetting voor 2 sopraan-, 2 alt-, twee bas- en één tenorstem en is dus dubbelkorig
van opzet met een mozaïek van elkaar snel afwisselende frasen.
Tot slot wordt het Monteverdi gedeelte afgesloten met één van de beide Magnificats uit zijn
Vespers. Ook hier betreft het een 7-stemmige zetting voor twee koren met gemeenschappelijke altstem.
De koren
Manteliusensemble vzw
Het Manteliusensemble heeft zijn eerste noten gezongen in augustus 1985. Het koor staat al van het
prille begin onder leiding van Jos Cuppens. Het heeft intussen een aanzienlijke bekendheid en
waardering weten te verwerven, zowel binnen als buiten de landsgrenzen. Het repertoire is
veelzijdig en origineel en omvat vier- tot twaalfstemmige religieuze en profane muziek van zowat
alle genres en stijlperiodes, met een voorliefde voor oude en hedendaagse Vlaamse en Engelse
meesters.
Het Manteliusensemble repeteert op vrijdagavond en de repetities zijn van een kwalitatief hoog
niveau en het werktempo ligt vrij hoog. Het Mantelius-ensemble is een concertkoor en van de
koorleden wordt een serieuze inzet verwacht. Het is een voordeel als je als koorlid noten kunt lezen.
Jaarlijks verzorgt het Manteliusensemble een tiental optredens, waarbij het geregeld wordt
uitgebreid met instrumentale begeleiding. Het organiseert ook geregeld buitenlandse concertreizen
en neemt in de mate van het mogelijke deel aan internationale koorwedstrijden. Het
Manteliusensemble heeft geconcerteerd in Duitsland, Litouwen, Wales, Tsjechië, Japan en Taiwan,
Datum: 31 oktober 2008 Pagina: 3/5

vzw
MANTELIUSENSEMBLE
Dossier: Concert “Gloria “ - 2009
hetgeen al heeft geleid tot enkele interessante uitwisselingsprojecten met bekende buitenlandse
koren.
Het Vocaal Ensemble AMICANTUS, Heusden-Zolder
Met een twintigtal jonge en enthousiaste amateurzangers wordt in 1995 het Vocaal Ensemble
Amicantus opgericht. Het dirigeerstokje is vanaf de eerste maat in handen van Jef Put.
Met een grote voorliefde voor oude muziek bestrijkt het repertoire van Amicantus literatuur van de
Middeleeuwen, over Renaissance en Barok tot de Klassieke periode. Maar boeiend is ook het
zoeken naar contrasten tussen oude en hedendaagse componisten.
Voor de instrumentale begeleiding doet Amicantus graag beroep op musici met een rijke
praktijkervaring in de stijl en interpretatie van de uitgevoerde muziekstukken.
De dirigent streeft, zowel op vocaal als op instrumentaal vlak, naar een authentieke en eerlijke
benadering, met een grote zorg voor expressie en inhoudelijke interpretatie.
Met de talrijke gewaardeerde optredens tijdens het eerste decennium heeft Amicantus inmiddels een
stevige reputatie opgebouwd. De rijke bundel vermeldt o.a.:
• Ave Mater, een bijzonder Maria-concert
• Schalkse ridders, ludieke chansons en madrigalen over schoonheid, liefde en drank
• Dona eis requiem, met Funeral Anthems van Purcell en Musikalische Exequien van Schütz
• In nativitatem Domini, muziek van A. Charpentier en hedendaagse Engelse Carols
• Sing unto the Lord, vijf eeuwen Engelse anthems
• Magnificat, met een magnificat van Weelkes, Crüger en Rutter
• Duruflé-concert, met o.a. Messe Cum Jubilo en Quatre Motets
• Johannespassion, H. Schütz en tijdgenoten
• Een kindekijn is ons gheboren, oude en hedendaagse kerstliederen
• Bereite dich Zion, delen uit Weihnachtsoratorium Bach en moderne Vlaamse componisten
• A Sailor's Love, een suite van kunstzinnige Engels volksliederen rond het zeemansleven
• Viva Vivaldi, met Beatus Vir, Magnificat en Gloria van Antonio Vivaldi
Ook voor de opluistering van plechtigheden en missen wordt vaak op hen beroep gedaan. Zij waren
o.a. reeds te gast in Tongeren, Weert en Brussel. Onlangs nog verzorgden zij de mis bij gelegenheid
van de jaarvergadering van de Hospitaalridders en zongen zij de hoogmis in de St.-
Goedelekathedraal in Brussel in het kader van de "Zondagsmuziek".
De Dirigenten
Jos Cuppens
Datum: 31 oktober 2008 Pagina: 4/5

vzw
MANTELIUSENSEMBLE
Dossier: Concert “Gloria “ - 2009
Jos Cuppens begon zijn muzikale studies aan het Leuvense Lemmensinstituut, waar hij in 1975 het
laureaatsdiploma Muziekpedagogie behaalde. Hij zette zijn studies verder aan het
Muziekconservatorium van Brussel en behaalde Eerste Prijzen voor klarinet, kamermuziek,
koordirectie en fuga.
Tussen 1982 en 1992 doceerde hij koordirectie aan het Koninklijk Muziek- conservatorium van
Brussel.
Geregeld volgt hij Master Classes bij befaamde dirigenten ; zo heeft hij onder meer al
samengewerkt met Timothy Brown (Engeland), Eric Ericsson en Robert Sund (Zweden) .
Als lid van de muzikale adviescommissie ‘Koor & Stem Limburg’ volgt Jos Cuppens het koorleven
van zeer nabij en geeft geregeld "technische bijstand" aan Limburgse en Brabantse koren. Hij is ook
nauw betrokken bij de opleiding van dirigenten in Limburg.
Jos Cuppens geeft les aan het Stedelijk Muziekconservatorium van Hasselt (harmonieleer, vocaal
ensemble en koordirectie) en aan de Stedelijke Muziekacademie van Sint-Truiden (klarinet,
harmonie, samenspel en koorzang).
In de mate van het mogelijke probeert hij deel te nemen aan het driejaarlijks Wereldsymposium
voor Koormuziek – hij woonde de editie van 1993 bij in Vancouver (Canada), in 1996 was hij in
Sydney (Australië), in 1999 in Rotterdam en in 2005 in Kyoto (Japan). Hij werd ook al enkele
malen uitgenodigd als gastdirigent, onder andere door het Cathedral Boys Choir van Edmundsbury
(Groot-Brittannië) en door het koor Cantabile van Taichung (Taiwan).
Jos Cuppens is tevens dirigent van het Koninklijk Harmonieorkest St. Cecilia Kuringen, waarmee
hij ook geregeld concertreizen maakt.
Jef Put
Amicantus dankt zijn bezieling en begeestering mede aan het talent en de ervaring van zangerdirigent
Jef Put. Hij studeerde muziektheorie en zang, en behaalde daarvoor de gouden
regeringsmedaille bij stempedagoge Christine Süssmann. Een ruime koorervaring genoot hij bij de
leermeesters Juliaan Wilmots (Ensemble Henric Van Veldeke) en Erik Van Nevel (Capella Sancti
Michaelis). Zijn grote voorliefde voor oude muziek weet hij op sublieme wijze over te brengen op
het ensemble Amicantus. Jef Put zingt ook zelf nog in het Kathedraalkoor in Brussel, onder de
leiding van Kurt Bikkembergs. Hij is ook geregeld te gast bij verschillende koren als solist. In
september 2003 kreeg hij omwille van zijn verdiensten als zanger, koorzanger en dirigent de
driejaarlijkse cultuurprijs 'Het Eikeloof' van de gemeente Heusden-Zolder.
Datum: 31 oktober 2008 Pagina: 5/5