Jouw Actieve Natuur | Outdoor XL

HERFST | WINTER 2019
€4,95
AVONTUURLIJK MAGAZINE
VAN EN VOOR BUITENSPORTERS
Special
edition
SNEEUWSCHOENWANDELEN IS HOT • HET WAD IN BEELD
SCHOON OP WEG NAAR DE ZUIDPOOL • FULLTIME AVONTURIER
LIGHTWEIGHT BACKPACKING • THE VORTEX SWIM

presenteert
Jouw Actieve Natuur
Je hebt het kersverse nieuwe outdoorblad Jouw
Actieve Natuur in handen. Een bijzonder magazine,
omdat het zowel door als voor outdoor minnend
Nederland is gemaakt. Het is bedoeld voor
iedereen die er graag opuit trekt. Hoe maakt niet
uit: met de rugzak, met de fiets, met de auto of
gewoon een paar keer per dag met de hond.
Het is jammer dat de laatste jaren veel van de bladen
voor de buitensporter zijn verdwenen. Want
leuke reisverhalen zijn een inspiratie om nieuwe,
mooie plannen te maken. Dat is wat dit nieuwe
blad, Jouw Actieve Natuur, hopelijk zal doen.
Outdoor is een breed begrip en er zijn altijd veel
ontwikkelingen op het gebied van nieuwe producten.
Goede uitleg en informatie over nieuwe en
bestaande producten is daarom fijn. Een magazine
is een hele prettige manier om technische producten
toe te lichten en vernieuwingen te laten zien.
Met OutdoorXL mogen we een deel van Jouw
Actieve Natuur vullen en zo kunnen we leuke dingen
over onze winkel en ons team schrijven. Over
onze nieuwe zonnepanelen bijvoorbeeld, of over
belevenissen in de winkel, over samenwerkingen
die we hebben en over dingen die we binnen het
OutdoorXL-team meemaken. Want een deel van
de inhoud is door andere buitensportliefhebbers
gemaakt, een ander deel gewoon door onszelf.
De bedoeling is om, als de kosten het toelaten,
tweemaal per jaar een Jouw Actieve Natuur te
maken en we denken dat vele jaren te gaan doen.
We hopen dan ook dat dit blad naar meer smaakt.
Naar meer reisverhalen, naar meer achtergrond,
naar meer nieuwe (duurzame) producten en naar
meer plezier buiten.
Mark en Kees Voogd, oprichters van OutdoorXL
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
1

INHOUD
6 18
HET WAD IN BEELD
Interview met Melchert Meijer zu Schlochtern
26
SNEEUWSCHOENWANDELEN IS HOT
De opkomst van een nieuwe wintersport
4 DE TOEKOMST VAN DE WINKEL
Bewustwording in bedrijfsvoering
10 TUSSEN NEUS EN LIP
Achter de schermen bij de schoenenafdeling
12 GEK OP WOL
De voordelen van merinowol
14 EEN GOEDE VAKANTIE
Begint bij goed slapen
16 KOUD, GUUR EN GEWELDIG
Energieke column van Youri Jongkoen
26 FULLTIME AVONTURIER
Interview met Tamar Valkenier
32 MINI REVIEWS
Klean Kanteen en Leatherman onder de loep
34 SKI’S
Door de bomen het bos zien
2 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

36 50
MIJN EERSTE 4000 METER BERG
Berggids Roeland van Oss
38
SCHOON OP WEG NAAR DE ZUIDPOOL
De duurzame missie van Liesbeth en Edwin ter Velde
60
38 LIGHTWEIGHT BACKPACKING
De voordelen van een lichtgewicht uitrusting
42 SLAAPZAKKEN
Hoe en wat
46 SAVE THE DATE
OutdoorXL agenda najaar 2019
48 WINTERKONING
Vogelcolumn van Henk Meeuwsen
58 POCKET POWER
Aanschaftips voor powerbanks
60 THE VORTEX SWIM
Monsterzwemtocht tegen plasticvervuiling
62 #JOUWACTIEVENATUUR
Mooie beelden van onze volgers
64 COLOFON
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
3

4 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

de toekomst
van de winkel
We kunnen er niet omheen, bijna alles wat mensen ondernemen heeft gevolgen voor
de natuur. Ook onze vakanties zijn steeds minder CO2-neutraal. Bestemmingen liggen
steeds vaker ver weg en op de vakantiebestemming verplaatsen we ons steeds makkelijker.
Vakantie en reizen zijn belangrijk en heerlijk. Maar hoe we tegen de manier
van reizen aankijken zal veranderen en we zullen er steeds bewuster mee omgaan. Misschien
zal deze nieuwe bewustwording de vakantiebeleving alleen maar sterker maken!
Net als onze blik op reizen, zullen ook
winkels gaan veranderen. Niet om
iets anders te gaan doen, maar juist
om hetzelfde te kunnen blijven doen. OutdoorXL
zal hopelijk nog vele jaren het adres
blijven waar je komt voor vakanties, reizen
en buiten zijn. Ondertussen zien we onze
bedrijfsvoering veranderen. Het gaat met
kleine stapjes, maar het gebeurt zeker. En
soms zijn er ineens grote stappen! Zoals de
600 zonnepanelen die deze zomer op
het dak zijn geïnstalleerd. Die panelen
moeten ervoor zorgen dat we
op termijn voor 100% onze eigen
energie duurzaam opwekken.
Ook op andere vlakken doen we
dingen nu net iets anders, omdat
het minder belastend voor het milieu is
en eigenlijk weinig extra werk oplevert. De
plastic bekers in de koffiehoek hebben we
verruild voor glazen. Dus we hebben tegenwoordig
afwasbeurten om ervoor te zorgen
dat iedereen toch zijn thee en koffie kan drinken.
Naar onze inkoopbeurzen in Duitsland
vliegen we al jaren niet meer. We carpoolen
met een zo klein mogelijke afvaardiging.
Dat is eigenlijk vanzelf zo gegroeid, maar
tegenwoordig doen we het heel bewust. We
zijn misschien iets langer onderweg, maar
het is een prettige manier om uitgebreid te
overleggen en je kunt alles onderweg in alle
privacy bespreken. Eigenlijk beleven we op
deze manier onze beursbezoeken intensiever
en zeker niet minder prettig.
Ook printen doen we bewust steeds minder.
Op veel werkplekken in de winkel zijn
helemaal geen printers meer te vinden. En
we denken ook steeds bewuster na over het
verpakken van onze webshopbestellingen.
Het zijn kleine stapjes, maar alle beetjes helpen
en we vinden het leuk om te doen.
Wijzelf, en ook steeds meer klanten, kijken
veel kritischer naar onze merken. Hoe
duurzaam produceren en vervoeren
zij en hoe is hun bedrijfsvoering?
Veel outdoormerken zijn
actief bezig om de werkomstandigheden,
processen en verwerking
van hun producten duurzamer te
maken. Organisch katoen is bij veel merken
al lange tijd de standaard. Producten die
echt functioneel moeten zijn, zoals waterdichte
jassen, zijn een grotere uitdaging.
De waterafstotende impregnatie is bij veel
merken veel milieuvriendelijker geworden
en ook de eerste ‘groene’ membranen zijn
een feit. Van een aantal merken ontvangen
we ‘sustainability reports’, anderen hebben
uitgebreide info op hun website. Wij zullen
daar ook meer informatie over gaan verstrekken
op de site van OutdoorXL. Want
ook dat is goed voor de bewustwording van
hoe we dingen aan het doen zijn.
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
5

Sneeuwschoenwandelen is HOT
DE OPKOMST VAN EEN NIEUWE WINTERSPORT
Het is een vorm van wintersport die enorm
in opkomst is: sneeuwschoenwandelen.
Waar het vroeger alleen om alpineskiën,
snowboarden en langlaufen draaide, zie je nu
dat ook in de populaire wintersportgebieden
sneeuwschoenwandelen een populaire activiteit
is geworden. Ook freeriders gebruiken vaak
sneeuwschoenen om op een bepaalde plek te
komen voordat ze aan de afdaling beginnen.
Tekst Maurice van den Boogaard
Beeld Surviking
Het wandelen op sneeuwschoenen is vrij laagdrempelig
en kan vrijwel door iedereen op elk niveau beoefend
worden. Of dit nu een kleine wandeling door
het dal is, of letterlijk naar de top van de berg in bijvoorbeeld
de Alpen, op sneeuwschoenen kan het! Let wel,
voor dit laatste is uiteraard wel enige expertise vereist!
Zelf ben ik als WGA (Wilderness Guides Association)
wildernisgids veelal in Scandinavië actief, en als winterfanaat
vind ik sneeuwschoenwandelen een van de mooiste
dingen om te doen in de Scandinavische winter. De uitgestrekte
bossen en een mix van glooiend en bergachtig
terrein maakt Scandinavië bij uitstek geschikt om te gaan
sneeuwschoenwandelen. Trugetur, zoals de Noren het
noemen, is niet iets wat bij de Noren en Zweden met de
paplepel wordt ingegoten. Zij geven vaak de voorkeur
aan de ski’s. Toch is het moderne sneeuwschoenwandelen
ook in Scandinavië in opkomst, vooral bij de locals.
6 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

Laagdrempelig
Iedereen kan sneeuwschoenwandelen. Zij het dat
sneeuwschoenwandelen natuurlijk beïnvloed wordt
door een niet geheel onbelangrijke factor: de sneeuw.
Er zijn legio soorten sneeuw die allemaal hun eigenschappen
hebben en van invloed zijn op bijvoorbeeld
het draagvermogen van de sneeuwschoenen. Natuurlijk
moet er voldoende sneeuw liggen, maar enkele tientallen
centimeters is al genoeg om de sneeuwschoenen
onder te binden en op pad te gaan. Bij de wat
zwaardere omstandigheden, zoals een dikke laag verse
poedersneeuw, is echter wel wat conditie vereist. Daarentegen
wandel je fluitend over een laag ingezakte en
aangevroren sneeuw.
Je kunt de sneeuwschoenen onderbinden om gewoon
even een lekkere wandeling te maken door een prachtig
landschap, of je maakt een meerdaagse trektocht onder
begeleiding. In principe kun je zelf de intensiteit bepalen
die bij je past. Zelf ben ik graag meerdere dagen op pad,
maar zonder sneeuwschoenen (of ski’s) kom je niet ver.
Vanwege de flinke hoeveelheden sneeuw in de winter in
Scandinavië zijn sneeuwschoenen daar echt een must.
Natuurbeleving
Sneeuwschoenen zorgen ervoor dat je je kunt verplaatsen
op plekken waar je normaal niet kunt komen. Je
hoeft je niet te houden aan paden en gemarkeerde
routes. Zeker in Scandinavië kun je veelal gewoon kriskras
door het bos en de veengebieden heen trekken.
Het water is bevroren en een dik pak sneeuw zorgt voor
genoeg draagvermogen.
Juist omdat je op plekken komt waar je anders niet kunt
komen, is de beleving van een bepaald gebied anders.
Je ziet de dingen ineens vanuit een ander perspectief,
wat unieke uitzichten en belevenissen geeft.
Als de winter zijn intrede heeft gedaan, heeft de natuur
zich vaak teruggetrokken en gebeurt het meeste eigenlijk
onder de sneeuw. Muizen en marters hebben een
hele nieuwe wereld onder de sneeuw gemaakt, met
gangen en holletjes. Onder het sneeuwdek is het namelijk
een stuk beter vertoeven dan erboven.
Ondanks dat, kun je in deze winterse weidsheid zeker nog
wildlife tegenkomen. Elanden, rendieren, sneeuwhazen
en (pool)vossen laten zich toch nog met regelmaat zien. Al
moet je wel stil zijn, en geduld en vooral geluk hebben!
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
7

In principe kun je overal waar voldoende sneeuw ligt sneeuwschoenwandelen.
Met de huidige temperaturen in de winter ben je haast wel genoodzaakt om
het hogerop te zoeken, of richting het Noorden te reizen.
Geschiedenis en materiaal
Sneeuwschoenen zijn er in vele modellen en maten.
Vanaf ca. 30-40 cm tot zelfs 150 cm lang! Grofweg
wordt er onderscheid gemaakt in twee typen sneeuwschoenen:
traditionele en zogenaamde moderne
sneeuwschoenen. Vele native volkeren in met name de
noordelijke wildernis maken al duizenden jaren gebruik
van traditionele sneeuwschoenen. Men vermoedt dat
de sneeuwschoen ca. 5000 jaar geleden is uitgevonden
in Centraal-Azië en is meegereisd met de volkeren
richting het Noorden. Traditionele sneeuwschoenen
zijn gemaakt van loofhout en gebogen in een vorm die
bij het gebruik en het terrein past. In de dalen van bijvoorbeeld
de Rocky Mountains gebruiken ze een ander
model dan in de Foothills of de Plains. Niet alleen de
sneeuwhoeveelheden zijn in deze gebieden verschillend,
ook de structuur van de sneeuw is anders.
De moderne sneeuwschoenen, die te koop zijn bij de
buitensportwinkels, zijn vaak gemaakt van kunststof
in combinatie met metaal. Er zijn talloze merken en
modellen te koop, met allemaal hun eigenschappen
voor verschillende doeleinden. Dit is niet anders dan bij
de traditionele sneeuwschoenen. Wel hebben moderne
sneeuwschoenen vaak scherpe punten of randen aan
de voor- en onderzijde om zo meer grip te hebben op
sneeuw en ijs.
Waar?
Gebruik sneeuwschoenen altijd in combinatie met
een paar goede wandelstokken. Zorg dat er een paar
sneeuwtellers (de schotels aan de onderzijde) op zitten
en je bent klaar om te gaan!
In principe kun je overal waar voldoende sneeuw ligt
sneeuwschoenwandelen. Met de huidige temperaturen
in de winter ben je haast wel genoodzaakt om het
hogerop te zoeken, of richting het Noorden te reizen. De
8 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

Alpen, Scandinavië en ook de Franse Jura en de Vogezen
zijn prima locaties om te sneeuwschoenwandelen. Maar
met een beetje mazzel kan het ook dichter bij huis. Als
er voldoende sneeuw ligt kun je wellicht ook terecht in
het Harz-gebergte, Sauerland of de Eiffel.
Winterkamperen of hutten?
Als je meerdaags op pad gaat, kun je kiezen om te
overnachten in een (berg)hut of in een tent. Winterkamperen
vereist wel wat ervaring en een goede uitrusting.
De temperaturen kunnen in de nacht behoorlijk ver
onder nul zakken, dus een goede tent, matje en donzen
slaapzak zijn een must. In de Alpenlanden, evenals in
Scandinavië, zijn veel (bemande) hutten beschikbaar
waar je tegen betaling gebruik van kunt maken. In de
Alpenlanden moet je een hut soms van tevoren reserveren.
In Scandinavië hoeft dit niet, maar kunnen hutten
soms ook druk zijn, zeker rond de Paasdagen. In de
Franse Vogezen en Jura zijn veel refuges (schuilplaatsen)
beschikbaar die vrij te gebruiken zijn en vaak langs
gemarkeerde sneeuwschoen- en langlaufroutes liggen.
Veiligheid
Zorg ervoor dat je je voor vertrek voldoende hebt voorbereid
om veilig op pad te gaan. Ben je niet helemaal
zeker van je zaak of heb je weinig ervaring? Zorg dan voor
een goede (sneeuwschoen)wandelgids. Gidsen aangesloten
bij WGA en IML (International Mountain Leaders)
zijn experts in hun vakgebied en internationaal erkend.
Mocht je toch zelf op pad willen, dan is mijn advies om
samen met een buddy op pad te gaan. Dat is altijd veiliger
dan alleen! Je kunt vast komen te zitten, waarbij je
soms echt een helpende hand kunt gebruiken. Zorg voor
goede, warme kleding, wandelschoenen of sneeuwlaarzen,
wandelstokken en veiligheidsmiddelen. Denk bijvoorbeeld
aan een sneeuwschep en een (satelliet)telefoon.
Ga je hoger de bergen in, ga dan zeker met een
lawine-uitrusting op pad. Vertel anderen ook altijd wat je
van plan bent en laat je geplande route achter.
Maurice van den Boogaard
is WGA wildernisgids en
eigenaar/oprichter van
Surviking, een bedrijf dat
zich met name richt op
trektochten, expedities en
outdoorfotografie in de
noordelijke wildernis, het
Boreal Forest. Daarnaast
is hij brand ambassador
van onder andere Lowland
Outdoor, Pinewood & Darn
Tough. Maurice wil deelnemers
weer dichter bij de
natuur brengen door ze op
een meerdaagse trektocht op
een laagdrempelige manier
mee naar buiten te nemen.
Kijk voor meer informatie op
www.surviking.nl.
Sneeuwschoenen zorgen ervoor dat je
je kunt verplaatsen op plekken waar je
normaal niet kunt komen. Je hoeft je niet te
houden aan paden en gemarkeerde routes.
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
9

Tussen neus en lip
ACHTER DE SCHERMEN BIJ DE SCHOENENAFDELING
Het najaar is vaak het meest wisselvallige
seizoen. De ene week stap je nog in een
trui de deur uit, de andere week ben je blij
dat je een warme winterjas aan hebt als je
langs het sportveld staat. De herfst is ook
het seizoen van de heerlijke wandelingen,
waarna de warme chocomel nog lekkerder
smaakt. Op de schoenenafdeling zijn de
jaargetijden altijd heel duidelijk merkbaar.
Even een kijkje achter de schermen van
onze schoenenafdeling.
Na het zomerseizoen, waarin naast de bergschoenen
voor de vakantie de lage schoenen altijd volop in
de belangstelling staan, is het weer de beurt aan de
hogere modellen. Mark de Vries, één van onze schoen-
en voetspecialisten, geeft wat uitleg over keuzes in
schoenen voor het najaar.
Gore-tex
‘Eén van de belangrijkste dingen voor wandelschoenen
voor het najaar is dat ze tegen een buitje moeten kunnen
of een wandeling door nat gras’, vertelt Mark. ‘Goretex,
het waterdichte en ademende membraan dat tussen
10 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

het buitenmateriaal en de voering van de schoen zit,
heeft daarom vaak de voorkeur van klanten. Natuurlijk
is een wandelschoen van leer, dat goed geïmpregneerd
is, zoals die al decennialang wordt gemaakt, ook een
goede oplossing. Maar met alleen leer, raakt het materiaal
na uren en uren wandelen uiteindelijk verzadigd. Als
de schoen dan een Gore-tex-laag onder het leer heeft,
vormt dat uiteindelijk de echte barrière voor indringend
vocht.’ Geen wonder dus dat Gore-tex ook geliefd is bij
hondenbezitters (zoals Mark zelf met zijn tekkel Scott).
Want als je drie keer op een dag je rondje maakt, krijgt
een schoen niet de tijd om te drogen. Door het membraan
houd je toch ieder rondje droge voeten.
‘De hoogte van de schacht speelt ook een belangrijke
rol in de herfst. Een zomerschoen die vaak laag is, loopt
gewoon van boven te gemakkelijk vol. Ook met een
regenbroek is het heel praktisch om een hogere schoen
te dragen. Er druipt veel water van de broek naar beneden.
Dat moet natuurlijk over de schoen weg kunnen
lopen en niet erin. Dat overkomt je maar één keer als
het goed is’, lacht Mark.
Maatvoering
Als laatste nog een open deur van Mark: ‘De maat
van een schoen, zowel in de lengte als in de breedte,
is natuurlijk bij elke schoenkeus de belangrijkste. Elk
type schoen hebben wij op de afdeling in verschillende
breedte leesten, van smal tot extra extra breed. Belangrijk
natuurlijk, omdat er smalle en brede voeten zijn.
Maar net zo belangrijk is dat niet iedereen evenveel
druk op zijn (voor)voet kan verdragen. Ook daarvoor is
de leestbreedte superbelangrijk. En een wandelschoen
moet voldoende ruimte voorin hebben. Bij het afdalen,
maar ook gewoon op vlak terrein, verlengt een voet in
de afwikkeling en komt ie dichter bij de neus van de
schoen. Als daar te weinig ruimte is, komen de tenen in
de problemen, soms met zwarte en bloedende nagels
als gevolg. Neem de tijd bij het passen en gebruik onze
pashelling goed. Dat geeft een hoop extra plezier!’
Lichtgewicht
De trend voor schoenen is licht (in gewicht). Mark, die
zelf een aantal jaren in Oostenrijk heeft gewoond, zag
het daar al eerder gebeuren. ‘Locals gingen daar met
steeds lichtere en meer op sportschoenen lijkende wandelschoenen
de bergen in. Die trend zien wij hier ook.
Er zijn veel klanten die gaan voor de sporty-look. En er
is natuurlijk ook veel te zeggen voor een lekker lichte
schoen, zeker als je een getrainde loper bent.’
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
11

DE VOORDELEN VAN MERINOWOL
Krijg jij al de kriebels van het woord wol alleen? Dan ben je niet de enige. Wollen
kleding heeft van oudsher een slechte reputatie. Het jeukt en irriteert. Het is zwaar
en kan broeierig heet zijn. Maar met de komst van merinowol is het tij gekeerd.
@icebreakernz
Merino pakt alle vooroordelen over wol op en gooit ze in de prullenbak.
Moderne wollen kleding heeft vele voordelen ten opzichte van synthetische
materialen en steeds meer buitensportmerken gebruiken nu merinowol
voor hun hoogwaardige outdoor- en vrijetijdskleding. Kleding op basis van de fijne
merinovezels vormt dan ook een onmisbare aanvulling op je outdoorgarderobe.
Maar er zijn nog tien andere redenen om gek op wol te zijn.
12 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

Wol is afkomstig van schapen en is daarmee een prachtig hernieuwbaar product!
Zonneschijn en gras voeden de schapen die de biologisch afbreekbare wol maken.
Wollen kledingstukken zijn van nature ademend tot op vezelniveau. Terwijl synthetische
stoffen alleen ademen door poriën die zich in het materiaal bevinden, laat wol
de lucht tussen de vezels natuurlijk stromen. Door dit ademende vermogen van wol
voelt je kleding niet klam aan tijdens het zweten.
Wolvezels voeren vocht weg van je huid en kunnen ongeveer 30 procent van hun
gewicht absorberen voordat je je nat voelt. Dit vocht wordt vervolgens door verdamping
uit het weefsel weer vrijgemaakt.
Bedenk eens hoe je kleren ruiken na een trektocht van een paar dagen. Precies.
Hoewel wol misschien wat lastiger is om te wassen, hoef je het niet zo vaak te wassen
als katoen of synthetische kleding. Dat komt doordat het antibacteriële eigenschappen
heeft. Merinowol producten zijn geurafstotend omdat bacteriën zich minder
goed aan het materiaal binden en vervolgens op de vezels in de stof groeien.
Zelfs wanneer de vezels vocht opnemen, geven ze ook kleine hoeveelheden warmte
af. Hierdoor blijf je ook warm op een koele, natte dag.
De fijne gekrulde wolvezels zorgen ervoor dat er veel lucht in de stof blijft hangen.
Deze luchtlaag vangt lichaamswarmte op en zorgt voor een uitstekende isolatie.
Omdat vocht op warme dagen verdampt, koelt de lucht tussen de vezels af. Hierdoor
blijf je koeler in de zomer en voorkom je oververhitting. Zowel in de zomer als
in de winter reguleert wol op natuurlijke wijze je temperatuur.
Een wollen shirt is aanzienlijk warmer dan een synthetisch shirt van hetzelfde
gewicht. Dit komt door de uitstekende isolerende eigenschappen van de wolvezels.
Er is dus minder materiaal nodig om je warm te houden.
Merinowol bestaat uit vezels met een veel kleinere diameter dan traditionele wol.
Hierdoor irriteert merino niet en voelt het heerlijk zacht aan op de huid. Daarnaast
worden de wolvezels extra behandeld om de ruwheid van de natuurlijke schubben
- die het ruwe, jeukende gevoel van oude wolproducten veroorzaken - te verminderen.
Bovendien is merinowol van nature hypoallergeen.
Het klinkt tegenstrijdig, maar de kern van de wolvezel is in staat om vocht op te
nemen, terwijl de hoornachtige schubbenlaag aan de buitenkant van de vezel hydrofoob
is. Hierdoor kan wol tegelijkertijd het vocht van je huid absorberen, terwijl het
extern vocht zoals regen of sneeuw afstoot. De schubben geven bij een wollen kledingstuk
een droog huidgevoel, zelfs nadat het kledingstuk vocht heeft opgenomen.
Als wol vlam vat zal het vanzelf uitdoven en dus niet in brand vliegen. In tegenstelling
tot synthetische materialen zal wol ook niet smelten of aan je huid blijven kleven.
Een prettig idee als je bij het kampvuur aanschuift.
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
13

BEGINT MET GOED SLAPEN
Dat je pas goed uitrust als je
goed slaapt, lijkt een open
deur. Toch wil je de mensen
niet de kost geven die op de
camping slechter slapen dan
thuis. Erg jammer, want dat
is helemaal niet meer nodig!
Eigenlijk heb je twee soorten kampeerders: de familiekampeerder
die erg op comfort gesteld is en de
trekkers die hun spullen op motor, fiets of in de
rugzak meenemen. Maximaal comfort tegenover minimaal
gewicht en omvang! De familiekampeerder maakt
meestal gebruik van self-inflating schuimmatten om
op te liggen, terwijl de trekkers genoodzaakt zijn om te
kiezen voor een opblaasbare mat. In beide soorten is er
een hoop keus.
De familiekampeerder
De familiekampeerder heeft meestal ruimte. Zowel wat
betreft vervoer (een auto) als in de tent. Dat betekent
dat ultiem slaapcomfort binnen handbereik ligt. Marc
Tanis van de slaapafdeling bij OutdoorXL in Barendrecht
legt uit: ‘Om de beste slaapmat te kiezen, wil ik een
aantal dingen van je weten. Slaap je op je buik of op
je rug, of ben je bijvoorbeeld een zijslaper? Maar ik wil
ook weten hoe zwaar en hoe lang je bent. Aan de hand
daarvan kan ik de optimale dikte en lengte van de mat
adviseren.’ De dikte van de mat bepaalt natuurlijk in
hoge mate hoe prettig je ligt en of je wel of niet (af en
toe) de grond raakt. De dikte van de slaapmatten varieert
van 3 tot en met 15 centimeter! Maar dat is zeker
niet het enige wat een prettige nachtrust bepaalt. Marc:
‘Veel mensen weten dat niet, maar de bovenzijde van de
slaapmat, de boventijk, kan gewoon van stugge kunststof
zijn, zoals iedereen dat kent van de eerste generatie
self-inflating slaapmatten. Maar tegenwoordig hebben
we ook boventijken die elastisch zijn! En dat scheelt echt
enorm in hoe prettig je ligt. Daarnaast hou ik natuurlijk
ook rekening met het budget dat je te besteden hebt.
14 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

Matten met een elastische tijk en 10 centimeter dikte
zijn de grote hit bij de moderne familiekampeerder.’
Trekkers
De trekkers onder de kampeerders hebben zowel in
het vervoer als in hun tent minder ruimte. Zij zijn dus
op zoek naar een maximaal gewicht en/of een maximale
omvang van het pakket van hun slaapmat. Bij
OutdoorXL ligt alles op een rij en zo kun je eenvoudig
aanwijzen welk volume voor jou nog acceptabel is.
Daarnaast spelen nog twee zaken een belangrijke rol.
Allereerst is de vraag bij welke temperaturen je gaat
kamperen. Dat bepaalt namelijk de isolatiewaarde (de
‘R-waarde’) die nodig is. De conventionele luchtbedden
hebben geen isolatie en worden al gauw koud, bij de
opblaasmatten kun je precies de juiste isolatie kiezen. ​
‘Je kunt eigenlijk zeggen: hoe kleiner het pakket moet
zijn, hoe kleiner de lengte en breedte en hoe dunner
de mat. Tegelijkertijd hebben we ook redelijk compacte
matten die 7 of zelfs 9 centimeter dik zijn, en die slapen
echt prima. Bij de betere modellen zijn boven- en onderzijde
met elkaar verbonden, waardoor je niet zo’n last
hebt van wiebelen en het waterbedeffect.’
Luchtbedden en zomerkampen
Kinderen die in de vakantie op zomerkamp gaan krijgen
vaak een traditioneel luchtbed mee, maar Marc Tanis
vindt dat niet zo’n goed idee: ‘Op kamp gaan de goedkopere
luchtbedden vrijwel altijd stuk. Veel self-inflating
matjes zijn een stuk sterker en niet eens heel veel duurder.
Overigens heb ik ook een paar luchtbedden die wel
wat sterker zijn.’
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
15

16 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
Beeld Fredvanwijk.nl

COLUMN
Youri neemt je in zijn vlogs mee de natuur in op zoek naar dieren. Hij is wild van wild en zwarte
spechten. Wil je weten wat hij zoal filmt? Neem dan een kijkje op www.youtube.com/yourijongkoen
Als de eerste nachten richting het nulpunt gaan en
winterse nevels ‘s morgens laag over de velden hangen,
wordt de verleiding om lekker binnen te blijven
erg groot. Jammer eigenlijk, want die koude ochtenden
zijn vaak de voorbode van veel moois.
Vroeg in de ochtend gaat de wekker. Ik kleed mij snel
aan om naar de Veluwezoom te gaan. Je hoopt dan
altijd op zowel mooie omstandigheden als een ontmoeting
met wat wild. De omstandigheden zijn in ieder
geval goed: windstil, iets onder het vriespunt en een
heldere lucht met de laatste zichtbare sterren maakt het
plaatje compleet.
Bij de eerste stappen op de bevroren hei prikt de opkomende
zon langzaam door de sluierbewolking. In mijn
ooghoek zie ik wat bewegen. De eerste damherten! Met
een goudoranje lucht op de achtergrond steken ze het
veld over op weg naar het rustgebied. Langzaam bewegen
de zwarte silhouetten over de berijpte hei. Ik volg ze
een paar minuten tot ze uit het zicht verdwijnen. De kou
en het vroege opstaan lijken even niet te bestaan. Zo wil
je toch altijd je dag beginnen? Een paar honderd meter
verderop is het opnieuw raak. Dit keer een groepje edelherten.
Het is te zien dat het koud is, want door de zoeker
van mijn camera zie ik een laagje rijp op de rug van de
dieren liggen. Gelukkig hebben zij er weinig last van,
maar prettig lijkt me anders.
En dan begint het grote struinen. Een tijdje blijft het rustig,
het wild lijkt verdwenen en er is geen hert meer te
bekennen. Even slaat de twijfel toe. Heb ik het verkeerde
pad gekozen? Waar zijn ze naar toe? Kraakt de inmiddels
tot ijs omgetoverde sneeuw te veel onder mijn voeten?
Zal ik eens een ander paadje in slaan? Misschien dat het
meer geluk oplevert. Al na een paar stappen word ik verwelkomd
door een roepende zwarte specht. Dat begint al
goed! Het blijkt een voorbode te zijn van meer moois. Na
een paar honderd meter zie ik tussen de bomen een paar
edelherten. Bingo! Tevreden stel ik mijn camera op en sta
ze een paar minuten lang te filmen.
De herten lopen verder en ik wil hetzelfde doen tot ik in
mijn ooghoek opeens iets het pad op zie lopen. Vanuit het
bos verschijnt een immens edelhert met een groot gewei.
Hij loopt het pad op en draait zijn kop in mijn richting.
Heel stil draai ik mijn camera en stel scherp op het hert.
Wat een moment! Ruim een minuut lang kijken we elkaar
aan waarna het hert besluit dat het mooi is geweest. Statig
loopt hij het pad weer over en verdwijnt in het bos.
Ik loop langzaam door. De kou voel ik inmiddels niet meer.
Die heeft plaats gemaakt voor warme spanning. Zou het
hert er nog lopen? Zouden er meer zijn? Helaas, het hert
is in het bos verdwenen. Maar wat een moment!
Weer in de auto kijk ik voldaan terug op wat ik vanmorgen
allemaal tegengekomen ben. De oranje ochtendzon,
de overstekende damherten, de berijpte edelherten. En
natuurlijk die fantastische ontmoeting met de geweidrager.
Het was koud. Het was guur. Maar het was
bovenal geweldig.
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
17

Zijn liefde voor schoonheid in de natuur is terug
te vinden in hoe hij fotografeert en filmt. Net als
in een portret wil Melchert Meijer zu Schlochtern
(1971) in elk landschap de mooiste essentie raken,
vastleggen en delen. Zijn oog voor de natuur ligt erin
weerspiegeld. Samen met Ruben Smit werkte hij vier
jaar lang aan de film WAD. Komende winter wordt
daarvan ook de tv-serie uitgezonden.
Geboren in Amsterdam en opgegroeid in Alphen
aan den Rijn, woont Melchert al sinds de jaren 90
in Wageningen, waar hij bos- en natuurbeheer studeerde.
Toen al was hij vaak te vinden in de Wageningse
uiterwaarden, een van zijn meest geliefde plekken dicht
bij huis. ‘Dit was nog weiland’, vertelt Melchert terwijl we
richting de in 1996 gegraven hoogwatergeul wandelen.
‘Ik heb de ontwikkeling tot het huidige natuurgebied op
de voet kunnen volgen. Nu is het een heel dynamisch
systeem waarin van alles gebeurt. Ik vind het een mooi
gebied. Zo is het fascinerend om te zien hoe de bever
het ooibos kort houdt. Het is een schuwe rakker. Ik
heb hier een keer ’s avonds in de kou met mijn zoontje
gezeten, in de hoop hem te zien. Maar we waren op de
verkeerde tijd in het jaar. Als het te koud is blijft hij in
zijn burcht. In de Biesbosch hebben we later wel bevers
gezien. Daar zwommen ze zelfs om onze kano, en eentje
ging aan een boom zitten knagen. Dat was geweldig.
We hebben er anderhalf uur gezeten. Mijn zoontje zei:
Pappa, dit vergeet ik mijn leven lang niet meer.’
Tekst Wim Huijser
Beeld Melchert Meijer zu Schlochtern
18 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

Is consequo de simiao.
Rat euim lacea sitissi tes
dolori voloria ectibus pudam.
Tekst Wim Huijser
Beeld Melchert Meijer zu Schlochtern
Melchert is op veel plekken geweest
om het gevoel van ongerepte
landschappen te ervaren.
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
19

Links: Een chillende
zeehond.
Rechts: Voor het filmen
op Rottumerplaat
sjouwde Melchert
met een zwaar statief,
batterijen, camera’s,
reservelenzen en eten
door het zand.
Vastbijten
Na zijn studie werkte Melchert als ecoloog bij de provincie Noord-Brabant. Ondertussen
had hij zich ook bekwaamd als natuurfotograaf. Eenmaal zelfstandig begon
hij met workshops natuurfotografie en het organiseren van fotoreizen. Nadat zijn
studiegenoot Ruben Smit grote bekendheid had gekregen met de film De Nieuwe
Wildernis, vroeg hij of Melchert met hem samen wilde werken als filmmaker, cameraman,
editor en fotograaf. Samen werkten ze aan de tv-series Levende Rivier, Schatkamer
van de Veluwe en WAD.
Op de brug over de Nevengeul proberen we ons voor te stellen hoe wandelaars
die hier voor het eerst zijn naar de schoonheid van dit bijzondere landschap kijken.
Melchert: ‘Het is fijn als je zo’n gebied in je directe omgeving hebt. Dat geeft
een binding. Als je, zoals ik dat noem, voor de voet op fotografeert, levert dat vaak
mooie beelden op. Maar als je ergens steeds terugkeert, ontdek je pas écht wat er
leeft. Je moet je in een gebied vastbijten. Als je er dieper in gaat zie je ook meer verhalen.
Hoeveel bevers zitten hier nu eigenlijk? En welke andere dieren komen daar
op af? Wie hebben daar voordeel bij? Die antwoorden vind je nooit in één keer.’
Midden-Oosten
Ondanks zijn passie voor de natuur, zat Melchert het afgelopen jaar vooral binnen
om aan de montage van de WAD-film te werken. ‘Soms doe je maandenlang hetzelfde
en ineens moet je iets anders doen. Zo ben ik nu kort achter elkaar twee
20 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

keer naar het Midden-Oosten geweest om samen met
het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der
Zee (NIOZ) een ongeschonden waddengebied te verkennen.
Een belangrijke plek voor trekvogels en het enige
overgebleven gebied waar ze van de toendra’s naartoe
trekken om van daaruit door te vliegen naar Afrika. Daar
komen honderdduizenden vogels bij elkaar. Aan de ene
kant lijkt het op ons waddengebied, aan de andere kant
is het veel natuurlijker met zeegrasvelden. Er zijn geen
wegen en dijken; je moet zelf je weg zoeken. Alleen de
modder en kiezelwieren zijn hetzelfde. Ik moest beelden
schieten om een spectaculaire teaser te maken. Maar
dat moest wel in anderhalve dag gebeuren.’
De nieuwe wildernis
Sinds zijn samenwerking met Ruben Smit begeeft Melchert
zich ook steeds meer op het pad van de producent.
‘Om een mooie film te kunnen maken, moet je wel
de opdracht en financiering rond hebben. Dat is soms
lastig. Als je naam hebt gemaakt, moet je proberen
die te verzilveren zodat je er weer een paar maanden
werk uit kunt halen. De Nieuwe Wildernis heeft in zekere
zin school gemaakt. Daarna zijn er ook andere spelers
op de markt gekomen. BBC was en is heel groot in het
maken van natuurfilms. Voordat je een productie kunt
maken die daarmee gelijk staat, moet je over een flink
budget beschikken. De producenten van De Nieuwe
Wildernis hadden de durf om dat te doen. En het resultaat,
met heel spectaculaire beelden, had de allure
van de BBC. Zoals het verscheuren van een prooi op
dertig centimeter van de camera. Daar trok de film in
2013 ruim 700.00 bezoekers mee. Met WAD hebben we
er 130.000. Dat is nu zo’n beetje de potentie voor een
goede natuurfilm.’
Ondertussen zijn de technische mogelijkheden verder
ontwikkeld, legt Melchert uit. Zo wordt er nu onder
andere met 360 graden-techniek gefilmd. ‘Het is gaaf
om daarmee te pionieren. Aan de andere kant is iedereen
tegenwoordig fotograaf en filmer. En het nadeel
van de ijsvogel is dat hij nooit een nieuwe bril heeft. Die
foto’s verouderen niet.’
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
21

Droombaan
Als indertijd op de universiteit iemand tegen hem had
gezegd dat hij later filmmaker zou worden, had hij
geantwoord: nee, dat gaat nooit lukken. Maar het lukte
wel. ‘Ongetwijfeld zullen nu anderen naar mijn werk
kijken, zoals ik dat vroeger deed bij die fotografen van
National Geographic.’ Melchert realiseert zich maar al
te goed dat hij een droombaan heeft. Maar daar horen
ook ontberingen en afzien bij. Voor het filmen op Rottumerplaat
sjouwde hij met een zwaar statief, batterijen,
camera’s, reservelenzen en eten door het zand. ‘s
Nachts zat hij soms bij een temperatuur van -9°Cen bij
windkracht zeven met bijna bevroren vingers achter de
camera. ‘Als ik wegging uit Wageningen met mooi weer,
dacht ik: laat ik toch maar een muts, handschoenen en
een sjaal meenemen. Maar als je er was, voelde je pas
echt de kou.’
Ook in de eigen omgeving is het vaak sjouwen. Voor
Melchert hoort dat erbij. ‘Afgelopen week wilde ik rondkijken
in de Binnenveldse Hooilanden. Dat is ook een
interessant gebied. Daar gaat nu iets fantastisch gebeuren
met het opengraven van de Kromme Eem. Die vallei
heeft de potentie om uit te groeien tot een heel mooi
landschap. Ik ging op de fiets; drone, camera en statief
mee. Weer sjouwen. Om in conditie te blijven probeer ik
veel te zwemmen. Als je lang hebt binnen gezeten en je
moet ineens naar buiten, is het soms vragen om problemen.
Eén keer een spier verrekken… Maar goed, dat is
allemaal geklaag en elk beroep heeft wel een manco.’
Liever natural
Waar let Melchert op bij de aanschaf van zijn kleding
en uitrusting? ‘Schoenen kunnen niet tegen zeezout.
Voor de Wadden waren lieslaarzen mijn beste aankoop.
Ik heb meteen de duurdere gekocht. Toen ik
op mijn knieën in die waddenprut zat, dacht ik: yes,
dit was een goede keus! Ik word nog niet gesponsord,
maar je bent gewoon gehecht aan een bepaalde rugzak
en schoenen. En verder: kleding in laagjes. De
echte fleece vind ik niet prettig. Ik draag liever een
merino vestje. Wol is voor mij beter dan synthetisch.
De extremen zijn vaak groot. Als je stilzit, kun je het
snel koud krijgen. Voor de warme gebieden kies ik
ervoor om helemaal bedekt te zijn: t-shirt met lange
mouwen, lange broek en ’s morgens insmeren met
factor 50. Dan hoef ik er verder ook niet meer over na
te denken en het werkt bovendien goed tegen teken.
Toch heb ik daar op een of andere manier weinig last
van. Ik draag geen geïmpregneerde kleding, want ik
weet niet wat dat allemaal doet met je huid. Vroeger
smeerde ik veel Deet tegen insecten, maar daar werd
mijn huid geel van. Dat kan niet goed zijn, dus liever
natural. En ‘s avonds onder de douche je huid gewoon
goed nakijken.’
Heeft hij nog speciale trucs die zich in de praktijk hebben
bewezen? ‘Ja, als je een fles koel wilt houden, moet je die
in een natte doek wikkelen en ophangen. Om water te
verdampen is energie nodig. Dat wordt uit de omgeving
getrokken en dus ook uit het flesje. Werkt fantastisch!’
Samen met Ruben Smit
werkte Melchert vier jaar
lang aan de film WAD.
22 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

1. Kom vaker terug naar dezelfde plek, dan zie je steeds
nieuwe invalshoeken en in de loop van de tijd ook dingen
veranderen. Je fotografie krijgt dan verdieping.
2. Met het licht mee fotograferen geeft mooie kleuren,
maar probeer ook eens met tegenlicht te fotograferen.
Dat kan verrassende foto’s opleveren.
3. ‘If Your Pictures Aren’t Good Enough, You’re Not
Close Enough’ is een beroemde uitspraak van
oorlogsfotograaf Robert Capa. En het is nog steeds
waar! Probeer niet alles met een telelens naar je toe te
halen, maar ga eens met een groothoeklens heel dicht
op je onderwerp zitten. Dat levert mooie en intieme
beelden op.
Oerbos
Als fotograaf en filmer blijft Melchert betrokken bij de
vraag hoe het met de wereld gaat. In de films die hij
onder de vlag van Greendoc Films maakt staan ecologie,
landbouw en duurzaamheid centraal. Wat hij altijd
al wilde was naar het oerbos gaan om te zien hoe het
eruitziet als de mens niet ingrijpt. Inmiddels is hij op
veel plekken geweest om het gevoel van ongerepte
landschappen te ervaren. Meestal in zijn eentje. ‘Toen ik
vogelinventarisaties in de nacht deed, vroegen mensen:
vind je dat niet eng? Natuurlijk niet. Het bos is ’s nachts
juist de meest veilige plek. In de stad loop je veel meer
risico.’
We staan stil in het ooibos in de uiterwaarden. Her en
der liggen wilgenstammen. Het is duidelijk de habitat
van de bever. ‘De Wadden is een gebied waar ik mij heel
happy voel. Maar ik houd zowel van het bos als de openheid.
Ik ben ecoloog en wil altijd weten hoe dingen in
elkaar zitten. Dat zie je op het wad, maar ook in het bos.
Dat laatste systeem vind ik dan ook het mooist. Ook hier
in de uiterwaarden. Ineens staan er die pinksterbloemen,
als kaarsjes in het bos. En het repeterende van de
stammen werkt heel esthetisch. Eind april moet je eigenlijk
naar de Biesbosch als al die wilgensoorten net in blad
staan. Dan leer je hoeveel soorten groen er zijn.’
Momenteel loopt Melchert met het plan rond om met
zijn gezin in het tropisch regenwoud van Frans-Guyana
te gaan wonen. ‘Mijn kinderen zijn nog jong. Nu het
nog kan wil ik ze ook iets anders laten zien dan onze
samenleving. Er zijn veel meer manieren om te leven en
iets te leren. Als je een jaar weg bent, maak je als gezin
een avontuur mee. Mijn oudste zoon van tien zei dat
hij graag nog eens in het bos wilde wonen. Dat gevoel
herken ik, dus dat gaan we proberen te regelen. We zijn
ondertussen zo goed in bushcraften dat we ook daar in
een hangmatje tussen de bomen kunnen overleven. En
hopelijk kan ik er ook een mooie opdracht uit halen.’
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
23

WAD wordt vanaf
woensdag 8 januari
2020 als een wekelijkse
televisieserie in vier
delen uitgezonden.
Beeld Ruben Smit Productions
24 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019 25

26 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

Veel mensen dromen van een fulltime outdoorleven. Geen stressvolle baan
van negen tot vijf, maar de wijde wereld in, op zoek naar het onbekende. Wij
spraken met Tamar Valkenier, die haar vertrouwde leven omgooide om het pad
van avontuur te volgen.
Tamar groeide op als een stadsmeisje
en joeg aanvankelijk verschillende
carrières na. Eerst als chef-kok
en later als recherchepsycholoog bij de
Nationale Politie. Prachtige prestaties,
maar toch voelde het alsof er meer was.
In 2015 besloot ze alles op te zeggen.
Ze verkocht haar spullen, stelde haar
eigen reisfiets samen en trok de wijde
wereld in. ‘Ik sprong in het diepe,’ vertelt
ze. ‘Geen bestemming en geen doel. Dat
was heel eng, maar de vrijheid waarvan
ik proefde bleek verslavend.’
Hoewel Tamar al eerder veel reizen
ondernam, doet ze dat sindsdien onafgebroken,
dag in, dag uit. ‘Het is voor
mij belangrijk om zonder einddatum te
reizen. Ik wil geen klokje in mijn achterhoofd
dat aftelt. Zonder alle afleiding
en ruis van een leven in de moderne
maatschappij, ben ik beter in staat om
de stem van mijn intuïtie te horen. Ik sta
bijna elke dag op in het enthousiasme
dat ik weer zo’n geweldige dag mag
beleven. Ik heb geen hekel meer aan
maandagen. Sterker nog, ik heb geregeld
geen flauw idee welke dag het is of
hoe laat ik leef. Ik sta op met zonsopkomst,
ik eet als ik honger heb en rust
als ik moe ben.’
Tamar maakt de meest fantastische
avonturen mee. Zo fietste ze 12.000
kilometer door Europa, Australië en
Indonesië; maanden aaneen was ze aan
het rotsklimmen in Laos, Thailand en
Griekenland. Ze trotseerde de winter op
sneeuwschoenen en ski’s; ze liep met
een geweer drie maanden door de hoge
bergen van Nieuw-Zeeland terwijl ze
met haar vriendin Miriam Lancewood
leefde van jagen en verzamelen. Ze
reed op rendieren in Siberië; ze liep 600
km door Jordanië met haar eigen ezel;
ze sliep zonder tent tussen de beren
in de Canadese Rocky Mountains en
kocht een paard, kameel en hond, en
struinde vier maanden solo met haar
dieren door de Altai bergen van Mongolië.
Zowel fysiek als mentaal groeide
ze enorm.
Tekst Redactie
Beeld Tamar Valkenier
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
27

‘Ik zorg ervoor dat ik in
mijn eigen voedsel en
water kan voorzien. Ik
til genoeg mee in mijn
rugzak, op mijn fiets,
ezel of kameel.’
Waar doe je het van?
‘Dit is de vraag die mij het meest gesteld
wordt, maar waar ik zelf het minst mee
bezig ben. Qua inkomen lukt het mij om
drie jaar helemaal niet te werken en te
leven van slechts 8000 euro. Dat is het
geld dat ik van de verzekering kreeg voor
mijn gestolen motor. Verder schraap ik
alle beetjes bij elkaar. Een lezing hier,
een artikel daar. Daarnaast organiseer
en gids ik af en toe mooie expedities. De
kunst is vooral om niets uit te geven. Half
grappend concludeer ik vaak dat het mij
veel te duur is om te werken. Als ik een
baan zou nemen, heb ik woonruimte
nodig. Waarschijnlijk ook een auto, een
telefoonabonnement en ga zo maar
door. Op reis schrap ik al die vaste lasten,
behalve mijn ziektekostenverzekering.
Mijn werkwijze om kosten te besparen
bestaat uit drie essentiële elementen.
Ik zorg er ten eerste altijd voor dat ik
een eigen vorm van vervoer heb. Het
liefst een die onderweg geen geld kost
en niet schadelijk is voor de natuur.
Bijvoorbeeld wandelen, fietsen, skiën of
paardrijden. Liftend over de wereld gaan
is een geweldig avontuur, en ik doe het
soms, maar ik zie het wel als een concessie:
je bent minder vrij. Ten tweede
zorg ik ervoor dat ik in mijn eigen voedsel
en water kan voorzien. Ik til genoeg
mee in mijn rugzak, op mijn fiets, ezel of
kameel. Zo draag ik altijd een manier van
waterzuivering bij me. Ofwel een UV-filter,
of een doorloop waterfilter. En ik
heb verschillende manieren om vuur te
maken en een pannetje om in te koken.
Ik leer in elk land opnieuw welke planten
er eetbaar zijn en hoe ik vis of vlees kan
vangen. Sterker nog, ik zorg altijd dat ik
genoeg eten heb om te delen. Regelmatig
komen er mensen op mijn vuurtje af
en kan ik ze thee en koekjes of een diner
aanbieden. De laatste stap is een eigen
onderkomen; ik neem een tent of tarpje
28 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

mee. Of een bivakzak, een matje
en een slaapzak. Zo ben ik redelijk
onafhankelijk en hoef ik nergens
naartoe. Ik hoef geen accommodatie
te zoeken, ik hoef niet in de buurt
van een stad of dorp te zijn en ik ben
vrij om al dan niet op uitnodigingen
in te gaan.
Enerzijds vier ik dat ik geen slaaf ben
van de maatschappij, maar anderzijds
kan ik met mijn budget ook
nooit op een terras een kopje koffie
drinken of mij een afhaalmaaltijd
veroorloven. En al helemaal geen
hotelkamer. Soms leef ik maanden
zonder warme douche. Een kopje
thee bestaat uit water, op smaak
gebracht met kruiden uit de natuur
en gekookt op een houtvuurtje.
En inderdaad, dit kan alleen maar
zolang ik gezond en sterk ben. Dus ik
neem het er nu maar van! Ondanks
dat ik weinig geld te besteden heb,
voel ik mij rijker dan ooit. Rijk aan
vrienden en ervaringen.’
Hoe verliep je eerste reisperiode?
‘Mijn eerste reizen waren vrij gestructureerd:
ik regelde van alles via sites
als Couchsurfing, WWOOFing en
Warmshowers. Vervolgens liet ik die
structuur meer los. Hoe vaker ik van
de gebaande paden afweek, hoe
makkelijker het werd. De ervaringen
en vaardigheden die ik opdeed,
gaven mij zoveel zelfvertrouwen dat
ik nu geregeld pas bij zonsondergang
denk: “o ja, misschien moet ik ook
ergens slapen vannacht”. Dan kijk ik
om mij heen, en op de een of andere
manier komt het altijd goed. En ik
ben bereid het risico te nemen dat
het ook eens niet goed komt. Ik maak
me pas druk om dingen als het nodig
is, immers: men lijdt het meest door
het lijden dat men vreest. Natuurlijk
sliep ik ook wel eens onder de brug
of schuilde ik dagen achtereen in
mijn tent voor het noodweer.
De eerste nachten zonder plan vond
ik doodeng, maar ik klopte bij een
boer aan met de vraag of ik op zijn
land mocht kamperen. In de stromende
regen nodigde hij mij uit in
huis voor een warme douche en
diner. Super vriendelijk! Ik concludeer
dan ook dat de beste overlevingsvaardigheid
– die ik overigens
nooit op de survivaltrainingen leerde
– het maken van vrienden is.’
Maak je makkelijk contact met
mensen onderweg?
‘Ik doe altijd mijn best om een beetje
de taal te leren van het land waar ik
ben. Ik draag koekjes, cadeaus en een
schaakspel mee. Als het even kan ook
een gitaar. Vaak had ik ballonnen in
mijn zakken en mochten alle kinde-
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
29

en even op mijn fiets, ezel of kameel
zitten. Deze kleinigheden maken het
makkelijk om contact te leggen.
Ik ben ook bereid om zelf de handen
uit de mouwen te steken. Zo hielp
ik tijdens mijn reizen in Jordanië en
Mongolië de vrouwen met koken,
afwassen, geiten melken of boter
karnen. En de mannen met geiten
hoeden, schapen slachten of huizen
bouwen. Omgekeerd kon ik altijd
om hulp vragen als ik een probleem
had met de bepakking, als ik verdwaald
was, als het vreselijk slecht
weer was of wanneer ik mijn kamelen
niet kon vinden. Je hoeft nooit
alleen te zijn. Bijna overal op deze
planeet zijn mensen. En die mensen
kunnen je helpen, net zoals jij hen
hulp kan aanbieden.
Met een open geest kun je een
heleboel oppikken van alle nieuwe
culturen en boeiende mensen die
je ontmoet. Zo ben ik in aanraking
gekomen met oerwoudstammen,
nomaden, bedoeïenen, indianen,
rendierherders en Aboriginals. Allemaal
fantastische ontmoetingen.’
Mis je niets van je oude stadsleven?
‘Ja, zeker wel: ik mis een wasmachine
en een elektrische tandenborstel. Ik
mis het bespelen van mijn saxofoon
in groepsverband, ik mis danslessen
en vooral mis ik mijn vrienden en
familie. Ik raad niemand aan een
leven te leiden zoals ik dat doe. Ik
kan alleen voor mijzelf beslissen dat
het mij waard is. Ik bezoek dolgraag
musea, kunstgaleries en concerten
en ben dankbaar dat ik in Nederland
opgroeide. Maar ik acht het zinvol
om af en toe (of geregeld) uit ‘onze’
wereld te stappen en iets totaal
anders te ervaren. Ik wil geloven dat
ik er een leuker mens van word.’
Waar haal je de moed vandaan?
‘Ik zie het zelf niet als moedig. Ik vind
het vrije leven gewoon heerlijk. Na
jarenlang studeren op de universiteit,
voelde ik dat er het een en ander
miste in mijn opvoeding en scholing.
Ik had behoefte om terug naar de
basis te gaan. Ik ben altijd zo gefascineerd
door onze samenleving waarin
we raketingenieurs opleiden die geen
flauw benul hebben hoe ze een dag
in de wildernis moeten overleven.
De meeste mensen weten niet hoe
je vuur maakt, brood bakt of terug
naar huis navigeert. Maar ik wilde dat
allemaal leren en haalde mijn diploma’s
om als wildernisgids en surviva l‐​
instructeur te mogen werken. Deze
vaardigheden zijn nodig om diep in
de wildernis te kunnen leven, weg
van onze moderne beschaving.
En nu krijg ik een gevoel van euforie
als ik een zware bergbeklimming heb
overleefd of als ik de overkant van
een ijskoude wilde rivier bereik. Ik
ben trots op mijzelf als ik kan overleven
met een geweer. Of als ik mijn
eigen eten pluk, kook en een culinair
hoogstandje weet te bereiden. En ik
vind het fantastisch als ik die kennis
en kunde kan overbrengen op anderen.’
Moet je daar nou echt zo extreem
voor doen?
‘Misschien niet. Voor mij zijn extreme
reizen een intrinsieke drang, een
passie. Alleen als je daar zelf ook
last van hebt, valt dat te begrijpen.
Ga dus vooral het gesprek met jezelf
aan: wil je een echt avontuur met
alle ongemakken van dien of zoek
je meer een comfortabele natuurervaring?
De natuur in Nederland is
prachtig en daar geniet ik ook van.
Maar in mijn ‘eigen’ Kennemerduinen
mag ik ’s nachts niet komen. Ik
mag er geen vuur maken, niet van
de paden af, niet wildplukken en al
helemaal geen konijnen vangen.
Stel jezelf eens de vraag: ben je
bereid de controle los te laten? Wil
je een nieuwe leefstijl of slechts een
korte vakantie? Heb je de kracht om
tegen de stroom in te zwemmen
en ben je bereid om te falen? Wil je
gewoon lekker buiten zijn of koester
je een liefde voor de wildernis? Vrijheid
is gratis, vrijheid zit in je hoofd,
maar ikzelf moest losbreken van
mijn comfortabele leventje om dat te
ontdekken. Nu volg ik mijn hart, leer
mezelf steeds beter kennen en wil ik
niet anders meer.’
Tamar organiseert en
gidst avontuurlijke reizen
en deelt haar ervaringen
op haar website. Lees de
reisverslagen van Tamar
en laat je inspireren op:
www.tamarvalkenier.com.
30 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

Wat wil je meegeven aan mensen die
ook het pad van avontuur op willen?
‘Durf je planning los te laten, durf op te
staan zonder te weten waar je die avond
zult slapen. Wees niet bang voor het ‘wat
als..’ en vertrouw erop dat een oplossing
zich waarschijnlijk wel aandient. Heb je
al een hotel geboekt, dan staat opeens
je programma vast. Wat nu als zich
onderweg een fantastische kampeerplek
aandient, als je iemand ontmoet die
je uitnodigt voor een barbecue, of als
je ezel losbreekt en je uren bezig bent
haar terug te vinden? Ik ben een visser:
ik gooi een heleboel lijntjes uit, houd de
opties open en beslis pas op het laatste
moment. Dat is soms eng en geeft stress
en onzekerheid. Maar daar leer je mee
omgaan. Daar leer je ook van genieten
en dat geeft een mate van vrijheid die
we in ons werkend stadsbestaan zelden
ervaren. Het is natuurlijk niet voor iedereen
weggelegd, maar ook ik ben met
kleine stapjes begonnen.’
Hoe zie je jouw toekomst voor je?
‘Ik heb geen langetermijnplannen. Wel
droom ik ervan ooit een stukje land te
hebben waar ik een boomhut op kan
bouwen. Een plek waar ik uit mijn eigen
tuin eet, honing heb van mijn eigen
bijen en omringd word door mijn eigen
dieren. Maar nu ben ik er nog niet klaar
voor. Ik ben momenteel uitermate tevreden
en voel geen behoefte mijn levensstijl
te veranderen. Er ontwikkelen zich
nog een groot aantal expedities in mijn
hoofd. De wereld roept!’
‘Ik krijg een gevoel van
euforie als ik een zware
bergbeklimming heb
overleefd of als ik de
overkant van een ijskoude
wilde rivier bereik.’
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
31

KLEAN KANTEEN TKPRO
Kan jij onderweg ook zo genieten van een kop koffie? Wij vulden
de TKPro thermosfles en trokken eropuit. De TKPro serie
van Klean Kanteen is de eerste thermosfles zónder plastic. Naast
de fles zelf is ook de afsluitdop van RVS gemaakt (met siliconen
ring). De innovatieve schroefdraad van de dop bestaat uit
puntjes en hierdoor kun je 360 graden rondom uitschenken.
De drinkbeker is dubbelwandig, dus je drankje blijft ook na het
uitschenken op temperatuur. De thermosflessen zijn prachtig
vormgegeven en isoleren bijzonder goed. Uren na de start van
onze tocht schenken we nog steeds hete, dampende bakjes in.
De flessen zijn verkrijgbaar met een buitenkant van geborsteld
rvs en met een zwart matte ‘’Klean Coat’’ coating. Klean Kanteen
is trotse partner van de 1% for the Planet organisatie. Dat betekent
dat ze 1% van hun omzet doneren aan organisaties die zich
richten op het verbeteren van het milieu. Met de aankoop van een
Klean Kanteen product draag jij dus zelf ook bij aan een mooiere
planeet! Verkoopprijs vanaf € 47,95 voor een 0,5 liter fles.
32 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

LEATHERMAN FREE SERIE
Als je dacht dat er aan een multitool niet veel meer verbeterd
kon worden, stellen we je voor aan de Leatherman FREE serie.
Wat deze serie volgens ons zo bijzonder maakt is het vergrendelmechanisme.
Door middel van magneten wordt de multitool
supereenvoudig geopend en gesloten. Deze sluiting is zo makkelijk
te gebruiken dat je het zelfs met één hand kan openen.
Ook de uitklapbare elementen zijn geïntegreerd in het magnetische
systeem. Met je duim duw je de individuele elementen
met gemak naar buiten. Leuk detail: zodra je de elementen
openklapt, vallen deze met een duidelijke klik in de vergrendeling.
Een zeer bevredigend geluid kunnen wij je melden. Ben
je meer een zakmesliefhebber? Leatherman heeft binnen de
FREE serie meerdere tools uitgebracht. Zo hebben ze naast de
multitools ook een serie innovatieve zakmessen ontwikkeld.
Volgens Leatherman vermindert het magnetische systeem
slijtage maar wij zijn vooral blij dat onze vingernagels gespaard
worden. De FREE serie is verkrijgbaar van € 50 tot € 190.
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
33

Ski’s
door de bomen het bos zien
Ski’s zijn er tegenwoordig in allerlei soorten en maten. Bij aanschaf
van een nieuw paar is er dus wat te kiezen. Maar wat moet je kiezen?
De ski-experts van OutdoorXL weten wat er zoal te koop is.
34 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

In dit herfstnummer van Jouw Actieve Natuur
blikken we ook alvast vooruit op een hopelijk lang
skiseizoen. Op dit moment is de ski-afdeling bij ons
in de winkel alweer volledig in bedrijf. Misschien gek
zou je denken, als het buiten nog zo warm is. Maar
september is de maand dat het skiseizoen letterlijk uit
de startblokken schiet. Veel skiërs die terug zijn van
zomervakantie richten zich meteen op hun volgende
belangrijke vakantie, de wintersport. En terecht, want
zij weten dat aan het begin van het seizoen de laatste
modellen van vorig seizoen extra voordelig zijn
geprijsd. Omdat het niet makkelijker is geworden om
in het woud aan ski’s een keuze te maken, brengen we
wat orde in de mogelijkheden aan…
De keuze aan ski’s is enorm
tegenwoordig. Er zijn brede ski’s
en smalle ski’s, soms zijn ski’s
lang en soms juist kort. De hamvraag
is: welke soort is voor jou het beste?
Agneta Stokhof is skilerares en
ski-adviseur in Barendrecht bij OutdoorXL.
‘Ik zal proberen het simpel
te houden. Er zijn ski’s voor op de
piste en voor buiten de piste. Voor
buiten de piste heb je de freerideen
toerski’s. Voor óp de piste zijn er
sportski’s, je zou ook kunnen zeggen
de gewone carveski’s. Bij de sportski’s
heb je comfortmodellen, die je
het leven wat makkelijker maken en
snelle ski’s waarmee je supergoed
kunt carven. Dan heb je natuurlijk
nog wedstrijdmodellen, maar die
laat ik even buiten beschouwing.
Naast de sportski’s zijn er de allmountainmodellen.
Die zijn ietsje
breder en neem je ook ietsje langer.
De allmountainski’s zijn van alle
markten thuis. Hun grote voordeel is
dat ze je helpen als de sneeuw slechter
wordt en met de bredere modellen
kun je ook prima wat bochtjes
maken buiten de piste. Eigenlijk heel
erg allround bruikbare ski’s dus!’
Advies op maat
De uitleg van Agneta klinkt simpel,
maar je moet nog altijd kiezen uit
tientallen modellen, of het nou gaat
over sportski’s of over allmountainmodellen.
Natuurlijk zijn er skitests
om je te helpen een keuze te
maken. OutdoorXL is al jaren partner
bij de test van de Nederlandse
Ski Vereniging en geeft daarbij
technische ondersteuning. Toch is
een test niet zaligmakend. Agneta:
‘Een test geeft een algemeen beeld
en kan zeker helpen. Maar ik wil van
een klant van alles weten om tot een
oordeel te komen wat voor hem of
haar het beste is. Hoe ziet voor jou
een typische skidag eruit? Wat voor
soort pistes gebruik je het meest?
Hoeveel ervaring heb je? Vertel eens
hoe je bochten maakt? Waar heb
je leren skiën en hoe? En nog veel
meer. In zo’n gesprek wordt duidelijk
welke ski’s in aanmerking komen
en we concentreren ons dan op
maximaal 3 modellen. Het feit dat
we zelf alle ski’s uitproberen helpt
daarbij enorm.’
Freeride, toerski en safety
OutdoorXL is specialist op het
gebied van freeride- en toerskiën.
De collectie loopt van smalle ultra
lichte toerski’s tot en met hele dikke
poeder ski’s en alles daar tussenin.
Michiel Faddegon houdt zich al jaren
bezig met deze afdeling. ‘Freeride
en toerski’s zitten enorm in de lift de
laatste jaren. De ontwikkelingen op
het gebied van lichtgewicht helpen
daarbij geweldig. Er zijn opeens
brede lichtgewicht ski’s die alles
kunnen! Maar ook bij de bindingen
staan de ontwikkelingen niet stil.
Eerst was er al de Kingpin van Marker
en de volgende benchmark is
de Shift van Salomon die vorig jaar
op de markt kwam. Beide bindingen
sluiten naadloos aan bij de freerideschoenen
die inmiddels bijna allemaal
voorzien zijn van inserts voor
pinbindingen. De freerideschoenen
worden trouwens ook steeds lichter.
Met slechts 1500 gram heb je tegenwoordig
al een stijve schoen. Voor
de toerskiërs hebben we alles: van
ski’s voor toer skiwedstrijden tot en
met lichtgewicht bredere ski’s op de
grens van toer en freeride. Datzelfde
geldt voor de toerskischoenen en
een enorme keus aan toerbindingen
in verschillende gewichtsklassen.’
Buiten de piste is veiligheid misschien
wel het belangrijkste en
daarom heeft OutdoorXL een heel
breed assortiment airbags, lawinepiepers,
scheppen en sondes.
Maar ook bij toerski, freeride en
safety geldt: niks haalt het bij een
advies op maat van een specialist!
Agneta en Michiel, bedankt
voor jullie hulp aan deze editie!
Je hebt veel skiers wat extra
inzicht gegeven in de ski’s.
Hoef je iets minder uit te
leggen in de winkel en op de
baan bij SkiDiscovery,
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
35

OutdoorXL werkt samen met Roeland van Oss, één van de weinige internationaal
gecertificeerde berggidsen die we in Nederland hebben. Roelands werk en leven vinden
voor een groot deel hoog in de bergen plaats, vaak met klanten, maar ook gewoon
zelfstandig of met vrienden. Hij heeft een basis in Chamonix, lekker dicht bij zijn werk.
Veel mensen denken (en zeggen dat ook vaak in de winkel) dat bergen beklimmen iets
heel moeilijks en gevaarlijks is. Ook berggidsen doen gewoon hun werk en hebben
vrienden en familie waar ze graag nog tot in lengte van jaren kerst mee willen vieren.
We mogen ons in ons vlakke landje gelukkig prijzen dat er Nederlands sprekende en in
Nederland opgegroeide gidsen zijn. Leuk om samen dingen mee te ondernemen!
36 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

Mijn eerste
4000 meter berg!
Bergsport is geen competitiesport en meestal moeten
we dus onze eigen doelen stellen. Mensen kijken nu
eenmaal graag naar hun eigen prestaties en willen
deze vaak proberen te verbeteren. Natuurlijk zoeken we
meestal iets speciaals uit om als doel te stellen. Doelen
die in de Alpen populair zijn, zijn de bergen hoger dan
4000 m. Er zijn er volgens de officiële metingen 82, en
die liggen in Zwitserland, Italië en Frankrijk. Van deze 82
bergen zijn er veel ongeschikt als ‘eerste 4000 m berg’,
voornamelijk door de moeilijkheidsgraad. Maar een aantal
is zeker wel toegankelijk en ook voor beginners haalbaar.
Mijn eerste 4000 m berg deed ik al snel na mijn gevorderde
cursus alpinisme. Omdat ik mij als jonge klimmer
wilde bewijzen, ging ik meteen voor de hoogste berg van
de Alpen: de Mont Blanc. In 2000 beklom ik deze berg
samen met mijn klimmaatje Tim. Tegenwoordig beklim
ik veel 4000-ers voor mijn werk, maar nog steeds blijft
het speciaal. Ik heb gezien dat de hoogste voor mij niet
de mooiste is; er zijn zoveel lagere 4000 m bergen die
veel meer hebben! Zo is er de Grand Paradiso, gelegen
in Italië: geen liften, fenomenaal uitzicht, goed Italiaans
eten en een berg die ondanks de relatief eenvoudige
beklimming steeds interessant blijft.
Of de 4000 m bergen rondom Saas-Fee, waarvan je er
als beginner meerdere in een week kan doen. De Weissmies
met de geweldige maar niet al te moeilijke zuidgraad;
de snel toegankelijke Allalinhorn, de mooie Alphubel,
de iets technischere Laggingorn en de eindeloos
lange Strahlhorn. Over de grens bij Zermatt, in Italië, ligt
waarschijnlijk de grootste dichtheid aan 4000 m bergen;
daar kan je er tien beklimmen in vijf dagen! Dat alles
gecombineerd met de Italiaanse keuken, de uitzichten
over de Po-vlakte en de hoogste hut/nederzetting van
Europa op 4500 (!) meter.
Frankrijk heeft naast de Mont Blanc nog veel meer mooie
bergen te bieden. Zo is er de Dome de Neige, gelegen in
de zuidelijke Écrins. Een ruig en typisch Frans berggebied
zonder liften, maar met de meest zuidelijk gelegen 4000
m berg van de Alpen (de Barre des Écrins, 4102 m).
De 4000-ers zijn een mooi doel, voor zowel beginners
als gevorderden. Bedenk wel dat 4000 m hoog is en een
goede voorbereiding noodzakelijk maakt. Dat begint
al thuis met een goede training! Een uur hardlopen is
bijvoorbeeld heel anders dan 5 uur langzaam lopen
naar de top. We gebruiken daarbij andere spieren en
een ander energiesysteem. Om thuis al te wennen aan
deze lange maar lagere manier van energieverbruik,
kun je lange wandelingen maken, het liefst met gewicht
(rugzak).
Daarnaast kunnen we ter plaatse niet zomaar naar
boven gaan en moeten we langzaam aan de hoogte
wennen; plan dus meerdere dagen! Ook kan het weer
extreem zijn op deze hoogte, met veel wind en kou (ook
in de zomer!). Kleding en uitrusting zijn dus letterlijk van
levensbelang.
Mocht je een 4000 m berg zelfstandig willen proberen,
dan zul je eerst de benodigde ervaring op moeten doen
en alpiene technieken moeten beheersen. Dit kan met
een beginners- en gevorderdencursus alpinisme. Het
terrein op hoogte kan gevaarlijk zijn en kennis en ervaring
zijn noodzakelijk om veiligheid te garanderen. Heb
je deze kennis en ervaring niet, ga dan met een gecertificeerde
berggids (UIAGM) op pad en bereid je thuis
goed voor. Alleen op die manier kun je jouw eerste 4000
m berg veilig en met plezier beklimmen. Hoog boven de
wolken, met uitzichten ver over de Alpen en met allerlei
andere bergen aan de horizon.
Meer info over Roeland van Oss vind je op
zijn website roelandvanoss.com. Daar
staan veel leuke ideeën voor trips in
de bergen. Je kan ook mailen naar
travel@outdoorxl.nl, dan brengen wij
je in contact met Roeland.
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
37

Wildernisgids Dennis van Dokkum over de
voordelen van een lichtgewicht uitrusting
Lightweight backpacking,
wat is dat precies?
Op mijn reizen en trainingen kom ik regelmatig
mensen tegen die te veel uitrusting meenemen. Dit
komt door een aantal factoren. Ten eerste: mensen
worden vaak verkeerd voorgelicht over wat noodzakelijk
is om mee te nemen op een trip. Er zit een groot verschil
tussen noodzakelijke uitrusting en handige items.
Een groot aantal van die items bij elkaar weegt al snel
heel veel. Ten tweede: mensen nemen vaak een backup
van een back-up mee onder het motto ‘je weet maar
nooit wat er gaat gebeuren’.
Ten derde: de grootte van je rugzak. Hoe groter deze is,
des te sneller je geneigd bent meer mee te nemen. De
ervaring die je in het begin mist wordt veelal gecompenseerd
door te veel mee te nemen. ‘You pack your fears’,
oftewel: je pakt je angsten in.
Voor je gaat inpakken
Het is belangrijk om te weten wat voor soort trip je gaat
ondernemen. Wanneer je veel gaat lopen, wil je het
liefst niet met een 30+ kilo rugzak sjouwen. Ga je voor
een weekendje op pad, dan kan je ervoor kiezen om wat
meer items mee te nemen, om deze bijvoorbeeld te testen.
Belangrijk is ook: wat zijn de weercondities, in welk
jaargetij ga je op pad, hoe lang blijft het licht en hoeveel
voeding heb je nodig? Dit zijn vragen die je jezelf moet
stellen voordat je gaat inpakken.
De drie grootste uitrustingstukken zijn je rugzak, de
tent en je slaapsysteem. Wanneer je het hebt over je
basis-gewicht, dan heb je het over alles wat in je rugzak
zit, behalve je water en je voeding.
38 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

Wat zijn de weercondities, in welk jaargetij ga je op pad, hoe
lang blijft het licht en hoeveel voeding heb je nodig? Dit zijn
vragen die je jezelf moet stellen voordat je gaat inpakken.
Stap 1: Kijk kritisch naar het gewicht en het gebruik van je uitrusting.
Koop als eerste een digitale keukenweegschaal. Hiermee
kun je exact bekijken hoeveel alles weegt. Ook kun je
precies zien welk item zwaarder of lichter is en wat je
wilt gaan vervangen.
Maak een lijst van je hele uitrusting. Bijvoorbeeld op
www.lighterpack.com kun je eenvoudig je uitrusting
toevoegen en in een duidelijk overzicht zien hoeveel
alles weegt.
Weeg je uitrusting inclusief het gewicht van je rugzak
(minus voeding en water). Dit is het basis-gewicht van je
uitrusting.
Noteer elke keer voorafgaand aan een trip wat je meeneemt,
waarom je iets meeneemt en wat je ervan verwacht.
Na afloop van je trip maak je een korte samenvatting
en overdenk je het volgende: hoe was het weer,
wat heb je gegeten, wat heb je gemist en wat zou je de
volgende keer thuislaten?
Zorg om het basis-gewicht snel naar beneden te brengen
dat je rugzak, tent en slaapsysteem niet zwaarder
zijn dan 1,25 kilo per item.
Wanneer je het basis-gewicht hebt verlaagd, kijk dan
kritisch naar de overige items in je uitrusting en vervang
deze door een lichtere variant of door een item dat multifunctioneel
te gebruiken is.
Van poolcirkel tot evenaar
Dennis van Dokkum is eigenaar van Survival
School OVERLEVEN en RAW Travel.
Het leukste vindt hij om zijn ervaringen
met andere mensen te delen en nieuwe
avonturen te beleven. Zo werkt hij als
wildernisgids, survivalinstructeur en
reisbegeleider. Over wat hij doet kan hij
heel kort zijn: mensen mooie slaapplekjes
verkopen en ze leren niet in de problemen
te komen. Dit doet hij van de poolcirkel
tot aan de evenaar. Zijn kennis en ervaring
heeft hij onder andere opgedaan bij
het Korps Mariniers waar hij 18 jaar heeft
gewerkt. Reizen is Dennis’ grootste passie
en inmiddels is hij in 80 landen geweest.
Kijk voor meer informatie over Dennis op
www.survivalschool.nl.
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
39

Stap 2: Maak je kleding en uitrusting snel een stuk lichter door verschillende
kleine ingrepen, zonder daarbij aan comfort in te leveren.
Rugzak: Veel lichtgewicht rugzakken hebben geen intern
frame of hebben een dun carbon frame. Hierdoor ligt
het gewicht een stuk lager dan bij traditionele rugzakken
met een intern of extern frame. Nadeel is dat wanneer
deze te zwaar beladen worden, ze niet echt comfortabel
zitten. Let hierop als je van plan bent veel water en voeding
mee te nemen op je trip.
Tent: Als je kiest voor een tent die je kan opzetten met
wandelstokken bespaar je gewicht. Ook kun je kiezen voor
een tarp in combinatie met een bivakzak. Pas het soort
slaaponderkomen aan op het gebied waar je heen gaat.
Let hierbij op weercondities en terreinmogelijkheden.
Slaapsysteem: Een donzen slaapzak weegt een stuk minder
dan een synthetische, bovendien is het pak volume
een stuk kleiner. Je kunt ook kiezen voor een quilt in
plaats van een slaapzak. Bij een quilt is de capuchon van
de slaapzak afgehaald en is zowel de rits als een stuk achterpand
weggelaten waardoor je direct op je matje ligt.
Er is enorm veel keuze aan slaapmatjes: schuimmatjes,
zelfopblaasbare matjes en luchtmatjes. Tussen de verschillende
slaapmatjes zit een groot verschil in pakvolume
en gewicht. Let bij aanschaf van je matje op de R-waarde
die het temperatuurbereik aangeeft.
Kleding in je slaapzak: Je kunt verschillende kledinglagen
aantrekken in een slaapzak, zoals thermo-ondergoed, een
donsjas en een muts. Hierdoor werk je met verschillende
lagen en kun je dus een lichtere slaapzak meenemen.
Reservekleding: Veel gewicht kun je besparen door
goed te bekijken wat je nodig hebt aan kleding en reservekleding.
Een thermo-onderbroek is in combinatie met
een regenbroek perfect te gebruiken als reservebroek
mocht er iets gebeuren met de broek die je aanhebt.
Schoenen: Je gaat sneller en lichter lopen afhankelijk van
het soort schoenen dat je draagt. Onderzoek heeft uitgewezen
dat je elke kilo aan je voeten in zesvoud op je rug
meedraagt. Bergschoenen zijn zwaarder, maar beschermen
je voeten een stuk beter. Trailrunners zijn veel lichter,
maar geven wel een stuk minder enkelsupport.
EHBO-kit: Kijk kritisch of je voor elke trip een complete
expeditie-EHBO-kit nodig hebt of dat een kleinere uitvoering
ook voldoet. Check de inhoud en stem deze af
op het gebied waar je heen gaat.
Overige items: Probeer zoveel mogelijk te kijken naar
lichtere alternatieven. Heb je echt drie zakmessen nodig
of kun je het af met een klein zakmes? Brandertjes zijn
er ook in vele verschillende uitvoeringen waar je veel
gewicht mee kan besparen. Je pannenset is terug te
brengen tot één titanium beker waar je alles mee kunt
doen. Eet je alleen vriesdroogvoeding, dan heb je in
plaats van een hele bestekset genoeg aan een lepel of
spork. En hoeveel licht heb je ’s avonds nodig? Ga eerst
na hoe laat de zon onder- en weer opgaat en pas daar
de grootte van je (hoofd)lampje op aan.
Stap 3: Bepaal je thermoregulatie
Om gewicht te kunnen besparen op je kleding moet
je eerst outdoor-meters maken. Als het gaat om hoe
warm of koud je het buiten hebt, is elk mens anders.
Het vergt enige ervaring om precies de juiste kledingstukken
te kiezen voor je trip. Deze ervaring doe je
op door gedurende het jaar zoveel mogelijk op pad te
gaan. Je leert zo alle weertypen kennen en hoe jouw
lichaam daarop reageert. Probeer te allen tijde overmatig
zweten te voorkomen en reguleer dit door met lagen
te werken. Het is een continu proces van een laagje aan
en een laagje uit.
Zelf werk ik al zo’n dertig jaar met outdooruitrusting. De
afgelopen jaren loop ik meer en meer met lichtgewicht
uitrusting. Ik weet precies hoe ik het moet gebruiken,
wanneer ik het moet inzetten en wanneer juist niet. Ik
doe precies hetzelfde als wat ik eerst deed, alleen weegt
alles nu een stuk minder.
Toch schuilt er ook een gevaar in lichtgewicht op pad
gaan als je de noodzakelijke spullen thuislaat om zo je
rugzak nóg lichter te maken. Belangrijk blijft om goed
voorbereid op pad te gaan. Test vooraf goed je nieuwe
materiaal en zorg dat het voor jou werkt!
40 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
41

Zoals gezegd werkt OutdoorXL samen met Roeland van Oss, één van de
weinige echte berggidsen die we in Nederland hebben. Wij verzorgen voor
Roeland spullen voor zijn werk en expedities naast de materiaalpartners RAB
en Julbo. Omdat Roeland zo intensief zijn materialen gebruikt, is het voor ons
leuk en leerzaam om te horen hóe hij die gebruikt en hoe hij tegen dingen aan
kijkt. Bijvoorbeeld tegen slaapzakken van 0 tot en met 7400 meter. Je zou
kunnen zeggen dat hij ervaringsdeskundige is…
Slaapzakken
Hoe en wat
Warm slapen is belangrijk, om uit te rusten en om nieuwe energie op te doen. Als
klimmer is dat helemaal het geval, omdat we vaak lange dagen maken.
Een paar verschillen
Dons of synthetisch
Synthetisch kan beter tegen vocht en isoleert ook nog als het nat is. Dons is warmer
per gram vulling, maar isoleert slecht of niet meer als het vochtig is. Maar het
verhaal dat een donzen slaapzak meteen nat wordt door condens is onzin. De buitenkant
(tijk) van moderne slaapzakken is waterafstotend en dus kunnen ook deze
slaapzakken heel veel hebben. Daarnaast impregneren enkele merken hun dons,
zodat dit water afstoot. Ik heb zelf vele nachten buiten geslapen, in de bergen, op
gletsjers en ook op richels in grote wanden. En altijd met een donzen slaapzak omdat
deze nou eenmaal lichter is.
Dons gaat ook langer mee en is bij te vullen. Daarnaast is de vulling ook belangrijk:
hoe beter de vulling (meer dons, minder veren), hoe warmer en dus lichter voor
een bepaalde temperatuur. Waarom zou je dan kiezen voor een synthetische slaapzak?
Als je bijvoorbeeld een trekking maakt onder echt vochtige omstandigheden
(bijvoorbeeld in Schotland) of uit financiële overwegingen.
Dekenmodel of mummie
Een mummie is warmer en lichter, een dekenmodel zwaarder, maar wel te gebruiken
als deken/dekbed als je deze openritst.
Temperatuur
Ik ben zelf niet zo’n koukleum, dus ik weet goed welke temperatuur te kiezen. Als
gewicht geen rol speelt, dan is een warmere slaapzak altijd fijn. Maar een te warme
slaapzak is ook weer niks en deze is ook vaak een stuk zwaarder. Bedenk wel dat de
buitentemperatuur iets anders is dan de temperatuur in de tent. In Alaska bijvoorbeeld
was het ‘s nachts -25/-30°C, maar in de tent een stuk minder koud. Ook op
het gebied van slaapzakken verandert er nog veel, door nieuwe, lichtere materialen
en een betere kwaliteit dons. De nieuwste slaapzak van RAB weegt maar 885 gram
en gaat t/m -7°C, perfect voor de Alpen.
42 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

Tips en tricks
Kamperen versus bivakkeren
Als klimmer neem ik in de Alpen maximaal een slaapzak
van 900/1100 gram mee om buiten te slapen. We
spreken hier dan ook niet van kamperen, maar van
bivakkeren. Kleren aanhouden in je slaapzak en een
warme fles met water erbij als kruik. Ook op grote hoogte
is dit trucje te gebruiken. Zo sliep ik op 7400 m met
mijn donspak aan, samen met mijn klimpartner, onder
één opengeritste slaapzak. Scheelt weer gewicht! Ook
donsjassen helpen met isolatie. Je kan natuurlijk een
hele dikke slaapzak aanschaffen, maar voor die ene hele
koude nacht kan je ook je jas aanhouden.
Extreem koude situaties
Voor extreme kou zijn er verschillende opties: of één
dikke slaapzak (die eigenlijk alleen voor echte kou te gebruiken
is), of twee dunnere slaapzakken in elkaar. Deze
laatste variant heeft het voordeel dat beide slaapzakken
afzonderlijk breder inzetbaar zijn. Dit kunnen twee donzen
slaapzakken zijn, maar bijvoorbeeld ook een slaapzak
met een extra fleece liner. Let er wel op dat het past;
samengedrukte vulling isoleert niet. Zelf gebruik ik een
oudere wat grotere donzen slaapzak met een nieuwe
dunne slaapzak erin voor extreem koude situaties. Maar
op 7000 m had ik een -20 slaapzak van 1250 gram (RAB),
wat genoeg was.
Een ander alternatief is een vapour barrier liner: dit is
een soort plastic zak (kunststof) die je gebruikt in je normale
slaapzak. Doordat de plastic zak geen vocht doorlaat,
ontstaat er een soort sauna: warm en behaaglijk. In
warmere klimaten vaak te zweterig, in koude klimaten
een prima aanvulling op de al bestaande slaapzak.
Denk bij de aanschaf van een slaapzak ook aan het
matje waarop je licht: een -20 slaapzak op een normaal
luchtbed voelt nog steeds koud!
Een bivakzak is ook een alternatief om de slaapzak
warmer te maken: deze kunststof zak gaat om de
slaapzak heen en beschermt deze tegen vocht en
wind.
Vergeet je muts niet! Veel warmte gaat verloren via je
hoofd, dus zorg dat het warm blijft.
Vochtige sokken? Doe ze uit in je slaapzak en leg ze
op je buik onder je shirt, dan drogen ze sneller! Voeten
kan je warmhouden door een fles te vullen met warm
water.
Zorg ervoor dat slaapzakken (vooral dons) drogen: na
een nacht slapen kan zweet en condens zorgen voor
een klamme buitenkant. Als er buiten zon is, dan
meteen op de tent laten drogen zodat de slaapzak de
volgende nacht weer comfortabel is!
Dit stuk, maar ook andere stukken van Roeland en onszelf, staan op de OutdoorXL-website.
We proberen uitleg en achtergrondinformatie te geven over onze producten en het gebruik
ervan. Er is vaak veel te vertellen over de keuzes in materialen. Dit stuk is terug te vinden
op het adviesgedeelte van de site www.outdoorxl.nl/advies/slapen/slaapzak.
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
43

MOUNTAIN BOOTS
HANDCRAFTED WITH PASSION
BORN IN BAVARIA – WORN AROUND THE WORLD
WWW.HANWAG.NL
44 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

ONTDEK DE SPECIALE LEESTEN VAN HANWAG
Op zoek naar een comfortabele wandelschoen? Hanwag produceert hoogstaand schoenwerk met een legendarisch goede
pasvorm. Bijna alle modellen zijn verkrijgbaar in een specifieke heren en dames leest en daarnaast vervaardigt Hanwag
haar wandelschoenen in alle categorieën ook nog in diverse speciale leesten.
De comfortabele Straightfit leest bijvoorbeeld met haar ruimere teenbox, de Narrow leest die speciaal ontwikkeld is voor de
smallere voet waarbij de Wide leest daarentegen juist weer een absolute uitkomst is voor de bredere voet. De Bunion-leest
garandeert eindelijk ook mensen met een Hallux Valgus urenlang pijnloos en ontspannen wandelen omdat ze, precies daar
waar nodig, meer ruimte biedt aan het grote teengewricht. Of je nu een zware bergtocht onderneemt of gewoon lekker ontspannen
wilt wandelen in het Nederlandse landschap, Hanwag heeft de optimaal passende schoen voor jou.
ANCASH II GTX ®
CANYON WIDE GTX ®
STRAIGHTFIT LEEST
WIDE LEEST
De StraightFit-leest maakt door de innovatieve
brede teenbox een rechte stand van de
voet ! De Wide leest biedt meer ruimte aan
Eindelijk afrekenen met drukpunten op de
grote teen mogelijk waardoor er meer plaats
de voorvoet met behoud van een uitstekend
is voor de overige tenen. Een bijzondere
passend hielcontrofort. Een uitkomst voor
pasvorm die vooral de warmte isolatie ten
mensen voor wie een standaardmodel te
goede komt en niet alleen geschikt is voor
smal is.
de iets bredere voorvoet maar aan iedere
voet veel comfort biedt.
BANKS II NARROW
ALTA BUNION
LADY GTX ® LADY GTX ®
NARROW LEEST
De Narrow leest is uitermate geschikt voor
wandelaars voor wie een normale leest te
wijd is. Deze leest omvat de smallere voet
op comfortabele wijze en biedt daarmee een
zeer goede stabiliteit en grip op alle soorten
terrein.
BUNION LEEST
Veel mensen – vaak vrouwen, maar ook
boulderaars en sportkletteraars– lijden aan
een scheefstand van de grote teen (Hallux
Valgus) en een verstijving van het grote
teengewricht. De exclusieve Bunion leest
biedt, precies daar waar nodig, meer ruimte
aan het grote teengewricht.
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
45

Save the date
OutdoorXL agenda
NAJAAR 2019
Gedurende het jaar organiseren we evenementen, cursussen, trips en
clinics. Dat doen we om producten extra aandacht te geven, klanten kennis
te laten maken met zaken als ski-onderhoud of toerskiën, of - zoals bij de
tentenshow - als onze collectie gewoon te groot is om alles in de winkel te
laten zien. De agenda staat ook op onze website en onze Facebookpagina.
Donderavond 24 oktober
Wax Clinic ski’s door Steven Daemen, distributeur
van Holmenkol Wax
Natuurlijk een beetje ‘wij van wc-eend adviseren wceend’,
maar in de eerste plaats houdt Steven gewoon
van goed onderhouden ski’s en boards. Hij geeft zijn
tips en tricks, en laat zien hoe het moet.
Vrijdag 27 t/m 29 september
Demo-tentenshow op het buitenterrein
bij de winkel
Vrijdag 22 t/m 24 November
Winterevent bij OutdoorXL
Rond deze tijd gaat het bij de skiërs echt kriebelen,
want de eerste grote skivakanties zijn minder dan een
maand weg. Tijd voor actie! Koop en verkoop op onze
tweedehandsmarkt, informatie, inspiratie, etc
Vrijdagavond 4 oktober
Presentatie Tomas van Lieshout,
Van Droom naar Realiteit
Tomas’ eerste lezing als berggids. Hij heeft als het goed
is zijn complete gidsenopleiding afgemaakt tijdens de
totstandkoming van deze editie en kan nu beginnen aan
een leven als berggids. Wat heeft hij ervoor moeten doen?
Zondag 8 december
Buffelavond op de Rotterdamse schaatsbaan
Hij ligt er weer, de schaatsbaan in Rotterdam! Lekker
rondjes op tempo rijden met Mark Voogd en Mark de
Vries. Ze zorgen dat ze in vorm zijn!
46 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

Donderdagavond 12 december
Dé Wax Clinic, waarbij je eigen ski’s gaat
preparen!
More speed, more fun. Wax onder begeleiding van
Steven Daemen je eigen ski’s. Deelname is beperkt en
er wordt een cursusbijdrage gevraagd. Maar dan zijn je
ski’s er wel helemaal klaar voor!
Vrijdagavond 13 december
Lawine- en toerski-avond
Rolf Westerhof, één van onze eigen ski-specialisten en
dé lawinespecialist van de Lage Landen, organiseert een
boeiende, leerzame avond over veiligheid in de sneeuw.
Kan je die avond niet, kijk voor meer data op de site van
Snow Safety Center, Snowsafety.nl. Rolf geeft door heel
Nederland cursussen.
zondag 12 tm woensdag 15 januari 2020
De OutdoorXL toerski trip
Looking for some deep pow? Vorig jaar met Roeland
van Oss als gids en Tomas van Lieshout als aspirantgids,
en Rolf Westerhof als OutdoorXL-specialist. We
zorgen weer voor een mooie line-up. Afhankelijk van de
sneeuw kiezen we kort van tevoren een gebied (niet al
te ver weg!). Kosten rond de 400 euro per deelnemer.
Materiaal, daar zorgen wij voor.
Zondag 22 december
2 e Buffelavond op de Rotterdamse schaatsbaan
Hij ligt er weer, de schaatsbaan in Rotterdam! Lekker
rondjes op tempo rijden met Mark Voogd en Mark de
Vries. Ze zorgen dat ze in vorm zijn!
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
47

Wandalin van den Abeele tekent fotorealistische illustraties van vogels. Haar gereedschap? Kleurpotloden,
papier en veel geduld. Bewonder Wandalins werk op instagram #vogelsinkleur of www.linscreativedesigns.nl.
48 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

COLUMN
In de buitenlucht, met opnameapparatuur bij de hand, is Henk Meeuwsen in zijn element. Hij maakte
de geluidsopnamen voor natuurfilms De Nieuwe Wildernis en Wild en is bekend van radioprogramma
Vroege Vogels. In Jouw Actieve Natuur schrijft hij over bijzondere ervaringen met vogels.
De strenge winter van 1979 zorgde ervoor dat ik me over de vogels
ging ontfermen: ik maakte pindaslingers en hing vetbollen op.
Met de camera van mijn oudste broer fotografeerde ik de vogels
die daarop afkwamen en voor het eerst zag ik het verschil tussen een
koolmees en een pimpelmees. Ineens was ik vogelaar en ging me
verdiepen in hoe al die vogels eruitzagen. Ik leerde ook dat je vroeg
op moest staan en jezelf moest verbergen in een schuilhut, wilde je
echt wat zien.
De eerste keer verschool ik me in een wigwam van dennentakken
en prompt kwam er een winterkoning voorbij gescharreld, op enkele
meters van me vandaan. Het vogeltje keek me even aan – of hij keek
verbaasd naar de berg takken die er kort daarvoor nog niet lag – en
vloog verder. Het kortstondige contact met deze representant van de
vogelwereld maakte me zielsgelukkig.
Ik besef nu pas dat mijn geluk van toen een extra dimensie had.
Ondanks hun heldhaftig klinkende naam, houden winterkoningen
namelijk niet van winter. Oké, ze zingen dan wel, maar dat is bittere
noodzaak: op die manier schetteren ze een territorium bij elkaar
waarin zij het alleenrecht hebben op voedsel. Maar als Koning Winter
de scepter zwaait, hebben de winterkoningen een dagtaak aan voedsel
zoeken en blijft er geen tijd over om te zingen. Sterker nog: heel
veel overleven het niet eens. Waarschijnlijk was mijn winterkoning
zo’n overlever. Was hij dat niet geweest, dan was ik nu een minder
enthousiaste vogelaar, of erger.
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
49

50 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

Schoon op weg
naar de Zuidpool
DE DUURZAME MISSIE VAN
LIESBETH EN EDWIN TER VELDE
De gedachte ontstond al kokend. Toen Liesbeth en Edwin ter
Velde zich bewust waren dat zij de zoveelste plastic verpakking
weggooiden, was dat de druppel die de emmer deed overlopen.
Met het omkeren van de afvalbak, kantelde ook hun manier
van denken. Hoezo is plastic waardeloos? En waarom zou je
niet met eigen plastic bakjes naar de slager kunnen gaan? Met
het stellen van die vragen hadden ze een missie: mensen laten
ontdekken dat weggooien zonde is. Om dat idee kracht bij te
zetten besloten Liesbeth en Edwin eind 2018 met een deels van
afvalplastic gemaakt voertuig naar de Zuidpool te rijden.
Tekst Wim Huijser
Beeld ©Clean2Antarctica
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
51

Als we elkaar spreken zitten Liesbeth en Edwin weer in hun voormalige mission
control center in Zaandam. De missie ligt inmiddels drie maanden achter hen.
Tijd om terug te kijken en vast te stellen waar het met Clean2Antarctica nou
eigenlijk om ging.
‘Dit project gaat over afval’, steekt Edwin kernachtig van wal. ‘Doel was mensen
serieuzer naar zero waste en de circulaire economie te laten kijken. Maar het gaat
nog meer over gewoontegedrag. Je maakt een stap in het onbekende en gaat struikelend
de toekomst in. Aan het eind kom je tot de ontdekking dat je hebt geleerd
om te gaan met teleurstellingen en falen. Uiteindelijk is dat wat je verder brengt.’
Zelf zien ze zich als twee ‘standaard mensen’ die doen wat anderen ook doen.
‘Ook wij dragen bij aan het afvalprobleem,’ beaamt Edwin, ‘elke dag. Maar op een
gegeven moment realiseer je je dat we daarmee moeten stoppen. Als je naar een
circulaire wereld wil, moet je niet verwachten dat de overheid en de industrie wel
met oplossingen komen. Dat gebeurt niet. Je moet het zelf doen.’
Met dertig 3D-printers
werden 4000 lichte bouwstenen
voor de body van
de Solar Voyager geprint,
geïnspireerd op de
honingraat.
Leren omdenken
Edwin is technisch geschoold en hield zich in het management van multinationals
bezig met wat hij zelf ‘een hoop flauwekul’ noemt. Hij zag veel energie verloren
gaan door overleggen en het ontwikkelen van megalomane plannen. Het ging
allemaal om businessmodellen en meer, meer, meer. Uiteindelijk besloot hij als
zelfstandig ondernemer aan de gang te gaan. Ondertussen werkte Liesbeth in een
ziekenhuisapotheek waar zij de uitdaging miste. Op de vraag van Edwin: ga je mee
52 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

Liesbeth: ‘Van de Zuidpool
kun je je vooraf geen
voorstelling maken.’
naar de Zuidpool, was het antwoord snel gegeven.
Het idee om een wagen te printen uit afvalplastic klonk
mooi, maar mensen in de industrie gaven één advies:
houd je bij het verhaal, want het kan niet. ‘Dat waren
mannen met dezelfde skills als ik,’ stelt Edwin vast. ‘Dus
die maakten het verschil niet. Wat wij moesten doen
was het probleem op een speelse manier tegemoet
rennen. We moesten leren omdenken. Zoals de filosoof
P. Langkous zegt: Ik heb het nog nooit gedaan, dus ik
denk dat ik het kan. We hebben daar alle technologie
voor; het gaat alleen nog om houding en gedrag. Als
ambachtslieden meer kunnen experimenteren, kan
daar wel eens de oplossing uit ontstaan.’
Edwin en Liesbeth begonnen met hun eigen plastic afval
dat ze in kleine stukjes versnipperden om er filament,
het printmateriaal voor 3D-printers, van te maken.
Daarna pakten ze het groter aan met gerecyclede plastic
pellets. Met dertig 3D-printers werden 4000 lichte
bouwstenen voor de body van hun voertuig de Solar
Voyager geprint, geïnspireerd op de honingraat.
Trainen tegen kou
Realiseerden Liesbeth en Edwin zich eigenlijk welk
avontuur ze tegemoet gingen? En wat voor voorstelling
hadden ze van Antarctica?
Liesbeth: ‘Van de Zuidpool kun je je vooraf geen voorstelling
maken. Ik zou wel zien, want alles wat ik kon
bedenken werd het toch niet. Natuurlijk hebben we ons
goed voorbereid op medisch gebied, voeding en kleding.
Op Antarctica is het -30°C, dus we moesten zorgen
dat we het niet koud kregen en geen honger zouden
lijden. En ik heb meegelopen op de spoedeisende hulp
in het ziekenhuis en leren hechten.’
‘We dachten aanvankelijk dat we in een vriescel moesten
trainen tegen de kou’, vult Edwin aan. ‘En door ijsbaden
te nemen. Maar op een gegeven moment twijfelden
we daaraan. Prof. Hein Danen, thermofysioloog aan
de VU, weet alles van kou en de mens en wilde ons wel
begeleiden. Zijn advies was: stop die flauwekul, want
het is zelfs gevaarlijk. Zorg dat je lichaam op 37°C blijft.
Daarmee bevestigde hij de logica van ons eigen denken:
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
53

54 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
Edwin: ‘We hebben uiteindelijk
slechts drie dagen
zon gezien. Dat was een
waanzinnige afwijking van
wat we hadden verwacht.’

kleed je goed in laagjes en speel daarmee. Daarop zijn
we gaan testen of onze kleding wel voldoende koudebestendig
was.’
Alles liep anders
Na alle voorbereidingen vertrok het echtpaar in november
2018. De expeditie, die werd gesponsord door
een groot aantal bedrijven, begon aan de Chileense
kant van het bevroren continent. De bedoeling was de
2.300 kilometer - heen en terug - aangedreven door
zonne-energie met een snelheid van maximaal 8,5 kilometer
per uur af te leggen. Rond 10 december hoopten
de poolreizigers op de geografische zuidpool aan te
komen. Maar eenmaal op Antarctica liep alles anders.
In de eerste plaats het weer. Edwin: ‘We hadden 23 jaar
aan NASA-data ter beschikking. Het slechtste wat ons
kon overkomen was drie dagen aanhoudende blizzards
en whiteouts. Dan moet je simpelweg binnenblijven
en wachten tot het overtrekt. En er zou 24 uur per
dag zon zijn. Op basis van die informatie hadden we
berekend hoeveel energie we konden oogsten voor de
aandrijving van de wagen. Maar de zon scheen niet. We
hebben uiteindelijk slechts drie dagen zon gezien en
verder alleen maar narigheid. Dat was een waanzinnige
afwijking van wat we hadden verwacht.’
In de Solar Voyager konden Liesbeth en Edwin het wel
goed warm houden, waardoor ze ook minder voeding
nodig hadden. Maar door het slechte weer was ook de
ondergrond anders, waardoor ze veel meer door de
sneeuw moesten ploegen. En dat kostte weer meer
energie.
Ultieme rust
‘Antarctica doet heel veel met je’, heeft Edwin ervaren.
‘Het lijkt op niets anders. Getallen die een gevoelswaarde
hebben betekenen daar niets meer. De stilte was ook
heel anders. Op de laatste dag voordat we terugkwamen
in het basiskamp, een zondag, had ik het logboek
bijgewerkt en merkte ik hoe ontzettend stil het was. Fantastisch!
Ik hoorde het bloed door mijn oren stromen en
realiseerde mij dat ik zoiets nooit meer zou meemaken.
Op dat moment hoorde ik heel hard een kerkklok luiden.
Ik draaide me om, maar er was daar natuurlijk geen klok.
Toch had ik die gehoord. De stilte werd onderbroken
door iets wat er niet was. Later realiseerde ik mij dat ik
als jochie op zondagmorgen ook vaak kerkklokken had
horen luiden. Ik beleefde op dat moment de ultieme
vorm van rust, waardoor dat klokgelui zó levensecht was!’
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
55

Kamperen op de weg
Liesbeth legt op de kaart uit volgens welke route ze richting
de Zuidpool zijn gereden. ‘Er was wel een soort pad,
maar dan aan de hand van coördinaten. Die moeten
voorkomen dat je in crevasses (gletsjerspleten) terecht
komt. Naarmate je verder gaat, wordt de afstand tussen
die punten steeds groter. Op een gegeven moment is je
accu bijna leeg en moet je stoppen. Dan zet je je tent op,
eigenlijk midden op ‘de weg’. Op een bepaalde manier
geeft dat toch een heel onrustig gevoel.’
Alle spullen die ze bij zich hadden bleken fantastisch te
werken. ‘Na twee weken voel je het weefsel van je kleding
in je vel drukken’, vertelt Liesbeth. ‘Je voelt precies
de schering en inslag. Ook de luggable loo – tevens in
gebruik als een van de twee zitplaatsen – zat prima. Wel
met de klep dicht natuurlijk.’
Nu ze terug zijn draagt Liesbeth nog geregeld haar wollen
sokken. ‘De wollen hemden liggen op de boot en de
thermosflessen gaan we daar ook gebruiken.’
Ze hadden ook een mes bij zich om elkaar in geval van
nood te kunnen redden, vertelt Liesbeth. ‘Dat is gelukkig
niet nodig geweest, maar we hebben het elke dag
gebruikt.’ Wat het eten betreft hebben ze steeds het
lekkerste uitgezocht. Edwin: ‘De muesli vond ik vreselijk,
maar we hadden ook shakes bij ons: vanille en banaan
en chocola. Daar kon je alle kanten mee op, bijvoorbeeld
door een slush te maken met sneeuw. Ook het
warme eten was goed te doen. Maar je gaat natuurlijk
niet om culinaire redenen naar de Zuidpool.’
Omkeren
Op een bepaald moment zagen Liesbeth en Edwin aankomen
dat ze hun doel niet zouden halen. ‘Als we doorgezet
hadden waren we ongetwijfeld in de problemen gekomen’,
is Liesbeths conclusie. ‘En dat had alleen maar onze
missie teniet gedaan. Dan komt het punt dat je besluit om
te keren. Achteraf zijn we geloofwaardiger doordat we
hebben besloten op eigen kracht terug te gaan. We hebben
daardoor 30 dagen zonder brandstof kunnen rijden.’
‘We wilden betrouwbaar zijn,’ vult Edwin aan. ‘Het ging
niet om onze persoonlijke prestatie maar om de missie.
Je kunt trainen op een goede uitkomst, maar daar hoort
meteen het tegenovergestelde bij. Het was balen dat
het weer zo tegenzat, maar na een week ga je inzien wat
de consequentie is. Dan zie je ook wat het cadeautje
is. De afwijkende situatie is een energizer die je kracht
geeft. Het plezier van het ongemak.’
82 ste breedtegraad
Hoe het is om 24 uur alleen met elkaar geconfronteerd
te worden, was een ervaring die het echtpaar al kende
van het zeilen. Edwin: ‘Op zee kunnen wij soms tien uur
lang geen woord wisselen, en dan opeens zit je twee
uur achtereen te praten. Dat is niet ongemakkelijk; 80
procent van communicatie is non-verbaal.’ Liesbeth
had meer moeite met het wachten: ‘Ik ging sudokuen,
muziek luisteren en mijn dagboek bijhouden. Edwin had
ook een dagboek. Maar bij mij lees je veel meer emotie.
Dat vind ik ook het sterke van wat wij samen doen. Juist
Er is wel een soort pad op
Antarctica, maar dan aan
de hand van coördinaten.
56 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

die afwisseling van het openhartige en het feitelijke werkt heel goed.’
Voor Liesbeth was het meest bijzondere moment de dag dat ze omkeerden. ‘We
hadden de 82ste breedtegraad bereikt. Het was een prachtige dag. We waren echt
met z’n tweeën, hadden ons dagrecord verbroken en onderweg contact gehad met
twee skiërs die ons spoor volgden. Die dag was echt een hoogtepunt.’
Op Antarctica is het -30°C,
dus Liesbeth en Edwin
moesten zorgen dat ze het
niet koud kregen en
geen honger zouden lijden.
Nietig
We lopen naar de grote kaart die nog aan de muur hangt van het voormalige mission
control center en een totaal ander perspectief op Antarctica geeft. ‘En dan moet
je je realiseren’, zegt Edwin, ‘dat het gebied anderhalf keer groter is dan Amerika.
Negentig procent van al het ijs op de wereld vind je hier. En daar rijd je dan met z’n
tweeën. We hebben dingen gezien die je anders nooit zou meemaken.’ ‘En geleerd,’
voegt Liesbeth toe. ‘Het landschap bepaalt de regels. Wij zijn ontzettend nietig,
maar wel met een vernietigende kracht.’
Wat is nietig? Edwin vraagt het zich hardop af. ‘Alles is daar van toeval afhankelijk. Je
hebt nul controle en totaal geen vastigheid. Ook tijd bestaat niet meer. Als je je ogen
open doet, weet je niet eens of je nog moet gaan slapen of dat je net wakker bent.
Liesbeth zei op een gegeven moment: we komen nooit meer terug. Het is een oneindige
gebeurtenis die geen externe veranderingen laat zien. Er is geen Trump die iets geks
heeft gezegd en er is geen social mediabuzz. Je draagt een maand lang dezelfde kleding
en het maakt niet uit of je hard of zacht rijdt, want er komt niets voorbij. Getallen zeggen
niets meer en elk gevoel voor relativiteit is weggevallen. Dát is nietigheid.
Wat we met onze missie hebben geleerd is dat je ver buiten de gebaande paden
moet treden om de echte innovaties te realiseren. Einstein zei het al: Insanity is
doing the same thing over and over again and expecting another outcome.’
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
57

Weet wat je apparatuur verbruikt
Maak een optelsom van de batterijcapaciteit van je gadgets.
Informatie over de batterij vind je in de producthandleiding
of op de website van de producent.
1821 mAh
1220 mAh
TOTAAL
3041 mAh
Dit betekent dat je met een powerbank van 5000 mAh, je
lege telefoon en action camera anderhalf keer kan opladen.
Met een powerbank van 20.000 kan je dit ruim zes
keer doen voordat de powerbank zelf weer opgeladen
moet worden. Bij het opladen treedt er altijd wat energieverlies
op, dus hou daar rekening mee.
WAAR MOET JE OP LETTEN BIJ DE
AANSCHAF VAN EEN POWERBANK?
Als buitensporters zijn we regelmatig op pad om
te genieten van de natuur. Onze gadgets nemen we
maar al te graag mee. Telefoon, action cam, GPS,
camera, noem maar op. Het kan een uitdaging zijn
om al deze elektronica te voorzien van stroom.
Helemaal tijdens meerdaagse trek- of wandeltochten
waarbij een stopcontact soms ver te zoeken is. Wij
geven je drie snelle tips voor het kiezen van de beste
powerbank voor jouw actieve behoeften.
Neem voldoende capaciteit
(maar hou het gewicht in de gaten)
Nu je weet wat je verbruik is, kan je inschatten hoe lang je
zonder stopcontact komt te zitten. Is dit één dag of meerdere
dagen? Afhankelijk hiervan kan je de grootte van
je powerbank bepalen. Meer capaciteit betekent meer
laad-flexibiliteit, maar ook meer gewicht. Regelmatig
komen we mensen tegen die een veel te grote powerbank
met zich meedragen terwijl ze alleen hun telefoon
hoeven op te laden. Dat is zonde. Als je iedere avond
in de buurt van een stopcontact bent, heb je dus geen
zware baksteen van een powerbank nodig. Ga je op een
meerdaagse trektocht met af en toe een stop in een dorp
of bij een camping, dan is extra capaciteit noodzakelijk en
neem je het extra gewicht op de koop toe.
Snel opladen
Kies een powerbank met een snellaadfunctie. Quick
Charge is een standaard die snelle oplaadtijden van zowel
je powerbank als je telefoon garandeert. Geen Quick
Charge? Geen punt. Lees de kleine lettertjes op de powerbank
en let vooral op een hoog inputgetal. Hoe hoger het
getal, hoe sneller je powerbank zal opladen. Een powerbank
laadt slechts zo snel als de adapter die hem laadt.
Dus zorg dat je ook over een snelle lader beschikt. Vooral
voor buitensporters op doortocht is dit een gouden tip.
Een snel oplaadbare powerbank bewijst zijn nut tijdens
een korte stop in de bewoonde wereld. Terwijl jij een
lekker kopje koffie drinkt kan de powerbank in korte tijd
bijladen. Zo kan jij snel weer de natuur in!
58 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

WELK IMPACT HEEFT JOUW
T-SHIRT?
In 2050 is het mogelijk dat er qua gewicht
meer plastic dan vis in onze oceanen
zit. Vandaag de dag bestaat 85% van
de door de mens gecreëerde zeeafval
uit microvezels. Bij het wassen van
synthetische kleding kan bij één wasbeurt
meer dan 700.000 piepkleine plastic
deeltjes vrijkomen die in de oceanen
verdwijnen. Om nog maar te zwijgen over
de verspilling van water, namelijk 152 liter
per wasbeurt.
Er moet een andere manier zijn.
Doorbreek de cyclus. Draag je T-shirt elke
dag en probeer het tussentijds minder
vaak te wassen. Ons Tech Lite T-shirt is
gemaakt van 87% natuurlijke merinowol.
Het is zacht, ademend en geurbestendig,
zodat je het T-shirt langer kan dragen
tussen wasbeurten door. Minder was
betekent minder verspilling van tijd.
Minder verspilling van water en energie.
Minder plasticvervuiling in oceanen.
Minder impact op het milieu.
Stel je een leven voor met minder plastic.
Kleine stapjes maken een groot verschil.
Daar zijn we ons bewust van. Onze
missie is om het gebruik van synthetische
materialen in kleding onder de aandacht
te brengen. De keuze voor natuurlijke
vezels is beter voor mens en milieu en
zorgt voor minder schade aan de planeet.
Dat is goed voor ons allemaal. Individueel
kan iedereen een verschil maken en
samen kunnen we een beweging starten.
Maak deel uit van de verandering.
Move to natural.
icebreaker.com

The Vortex Swim
EEN MONSTERZWEMTOCHT TEGEN PLASTIC VERVUILING
Tekst Ilonne Bongers
Beeld @thevortexswim
Er is tegenwoordig gelukkig veel
aandacht voor het verminderen
van single-use plastics. Plastic
tasjes zijn in bijna alle winkels in
Nederland verbannen en op plaatsen
waar je een koffie-to-go kan kopen
zie je steeds meer mensen hun eigen
beker meenemen. Daar waar je vroeger
op een feestje rustig eten kon
serveren op een plastic wegwerpbordje,
kijken gasten je nu vragend
aan. Toch is er een nog veel grotere
plastic vervuiler waar je misschien
niet zo snel aan denkt en die wij
dagelijks gebruiken: onze kleding.
Synthetisch textiel
Een zeer groot gedeelte van de plastic
vervuiling in de oceaan is afkomstig
van synthetisch textiel. Tijdens
de was laten kleine textielvezels los
die via het riool in het oppervlaktewater
terechtkomen en bijdragen
aan de plastic soep in de oceaan.
Wat vooral zorgwekkend is, is dat
deze van kleding afkomstige plastic
microvezels zo klein zijn. Niet voor
niets heten ze ‘microvezels’. Met
het blote oog zijn deze deeltjes niet
zichtbaar, en iets wat je niet ziet is
erg lastig om te verwijderen. Inmiddels
zijn deze minuscule deeltjes in
onze voedselketen beland, waardoor
we letterlijk een plastic soep hebben
gecreëerd.
Kennis geeft macht, moet zwemmer
Ben Lecomte gedacht hebben toen
hij in juni van dit jaar vanaf Hawaï aan
een epische zwemtocht begon van
300 zeemijl - ofwel zo’n 555 kilometer
- , in de verwachting begin september
in Californië weer aan land te gaan.
Hij zwom dwars door het gebied met
plastic vervuiling dat bekend staat
als de Great Pacific Garbage Patch.
Ondertussen verzamelde hij met zijn
crew monsters zeewater die uiteindelijk
inzicht moeten geven in de problematiek
van de plastic vervuiling.
Deze zwemtocht, die meer weg heeft
van een expeditie, heet The Vortex
Swim en verwijst naar de draaiende
beweging (vortex) in de zee.
60 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

Ben Lecomte zwemt dwars door
de Stille Oceaan van Hawaï naar
Californië en verzamelt ondertussen
met zijn crew monsters zeewater.
Plastic soep
Ben Lecomte is een geboren zwemmer
en heeft meerdere tochten in
open water op zijn naam staan. Zo
was hij de eerste persoon die in 1998
zonder kickboard over de Atlantische
Oceaan zwom, ter ondersteuning van
kankeronderzoek en ter nagedachtenis
aan zijn overleden vader. In 2018
deed hij een poging om van Tokio
naar Californië te zwemmen. Vanwege
problemen met het grootzeil van de
begeleidende zeilboot is het hem
uiteindelijk niet gelukt zijn einddoel te
halen. Wel spendeerde hij 165 dagen
in het water en had hij voldoende tijd
om na te denken over de problematiek
van plastic soep. Uiteindelijk werd
hij nog meer gemotiveerd om aandacht
te genereren voor het onzichtbare
probleem van de microvezels.
Ben wil zijn passie voor zwemmen
gebruiken om het probleem van de
plastic soep inzichtelijk te maken.
Hij heeft niet de illusie het probleem
met een zwemtocht op te lossen.
Wel hoopt Ben dat mensen door zijn
zwemtocht beter gaan begrijpen dat
iedereen zelf een steentje kan bijdragen
aan de vermindering van de
plastic vervuiling. Immers: jij bepaalt
zelf welke kleding je draagt en hoe
en wanneer je die wast.
Gelukkig staat Ben niet alleen in zijn
missie. Het Nieuw-Zeelandse merk
icebreaker is nauw betrokken bij zijn
expeditie en steunt hem als partner
waar mogelijk. De combinatie tussen
Ben en icebreaker is een mooie
match. Sinds 25 jaar maakt icebreaker
kleding van merinowol en de
hoeveelheid plastic in hun collecties
is van nature al minimaal. 84% van
de huidige collectie van icebreaker is
gemaakt van natuurlijke vezels. Het
streven van het merk is om dit percentage
de komende jaren te vergroten
door te zoeken naar duurzame
en natuurlijke alternatieven.
Lees meer over The Vortex Swim op
www.benlecomte.com.
Duurzame varianten
Het verminderen van plastics in buitensportkleding
is gelukkig een trend.
Bij steeds meer outdoormerken zie
je vervangbare alternatieven die qua
prestaties minstens zo goed zijn als de
vertrouwde kunststof varianten. Zo
zijn naast wol bijvoorbeeld ook veel
kledingstukken met bamboe en Tencel
te vinden. Om de prijs hoef je het niet
te laten. De duurzame varianten waarbij
het gebruik van plastic geminimaliseerd
is, zijn veelal niet duurder dan de
vertrouwde plastic varianten.
61

wil.vis
basbuitensport
ingesa
good_wood_work
62 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019

fredvanwijk.nl
De Instagram hashtag #jouwactievenatuur
draait om buitensport: een actieve beleving in de
natuur waar je energie van krijgt. Wij zijn razend
benieuwd hoe jij die beleving invult en waar jouw
avontuur zich afspeelt. Een modderige mountainbiketocht
bij jou in het bos of een stoere zeiltocht
op het IJsselmeer? Misschien ga je verder weg van
huis en laat je ons meegenieten van reizen naar de
zon of de sneeuw.
Volg niet alleen #jouwactievenatuur op Instagram,
maar tag ook je eigen beelden met #jouwactievenatuur.
Trek er opuit en geniet lekker van het outdoorleven.
Van micro-adventure tot wereldreis.
Breng #jouwactievenatuur in beeld en inspireer
elkaar tot nog meer outdooravonturen!
sander_eggen_photography
JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019
63

Concept en realisatie Ilonne Bongers en Robert Jan van Oosten
Ontwerp Robert Jan van Oosten
Redactie Ilonne Bongers en Robert Jan van Oosten
Eindredactie Wim Huijser
Met medewerking van Maurice van den Boogaard, Henk-Jan Geel,
Youri Jongkoen, Fred van Wijk, Melchert Meijer zu Schlochtern,
Tamar Valkenier, Shanna Bussink, Dennis van Dokkum, Wandalin
van den Abeele, Henk Meeuwsen, Liesbeth en Edwin ter Velde
Speciale dank aan Kees Voogd, Paul Faber en onze adverteerders
Druk Tuijtel
Uitgever Jouw actieve natuur is een uitgave van Bas Buitensport,
Wageningen. Het autersrecht van deze uitgave berust bij de
uitgever. Zonder voorafgaande schriftelijke toestemming
van de uitgever is het geheel of gedeeltelijk overnemen,
vermenigvuldigen of kopiëren van deze uitgave niet toegestaan.
De inhoud van deze uitgave is met de grootst mogelijke zorg
samengesteld. Desondanks is de uitgever niet aansprakelijk
voor schade als gevolg van of in verband met het gebruik
van de informatie afkomstig van deze uitgave.
Contact en adverteren redactie@jouwactievenatuur.nl
klimaatneutraal gedrukt
gedrukt | NL-001-367433 | www.natureOffice.com
NL-001-367433
www.natureOffice.com
64 JOUW ACTIEVE NATUUR | HERFST - WINTER 2019