VAT#88

PB- PP
BELGIE(N) - BELGIQUE
88
VRIJZINNIG
ANTWERPS
TIJDSCHRIFT
De Fierensblokken
in Antwerpen
Jos Vander Velpen
Jaargang 18 nr 3
mei - juni 2021
verschijnt 5x per jaar: jan/mrt/mei/sep/nov
P2A8106 Afgiftekantoor 2099 Antwerpen X

Activiteiten in ‘out of a box’
Activiteiten in het vrijzinnig antwerps trefpunt
De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen
zie ook de agenda op www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com/activiteiten-in-out-of-a-box
IN DE SCHADUW VAN LADY CORONA
De activiteiten in “Out of a Box” blijven – wegens de onzekerheid ingevolge COVID-19
– afgelast. We zullen – voor zover mogelijk – graag de voorjaarslezingen van de reeks
“Een verhaal achter een boek” hernemen na het zomerreces. Ook de tentoonstellingen,
met “A Third Way of Interpretation” van Kasper-Jan Conrad “op kop”, worden zo vlug
als mogelijk hernomen. De kunstenaars staan te trappelen om hun opgespaard werk
aan jullie te tonen.
Blijf dus op de hoogte van eventuele nieuwe aankondigingen op onze online-agenda’s:
vrijzinnig-antwerpen.com/activiteiten
vrijzinnigantwerpstrefpunt.com/activiteiten-in-out-of-a-box/
… GELUKKIG KUNNEN WE U DIT TIJDSCHRIFT NOG AANBIEDEN …
… en – zoals u kan merken – heeft het een kleine gedaanteverwisseling ondergaan. Het
werd namelijk tijd voor een nieuwe lay-out en dat werk vertrouwen we vanaf dit nummer
graag toe aan Marjon Bellen, ontwerpster bij drukkerij EPO vzw, die zal instaan voor de
productie van het Vrijzinnig Antwerps Tijdschrift.
Suggesties van onze lezers over lay-out e.d., zijn altijd welkom. We zullen er graag – in de
mate van het mogelijke – rekening mee houden.
DE BERICHTEN VAN ONZE BEVRIENDE ANTWERPSE VRIJZINNIGE VERENIGINGEN
VINDT U IN DE AGENDA, VERDER IN DIT NUMMER.

EDITO
Beste lezer,
4-7 12-15
88
het is zowat de eerste keer sinds dit tijdschrift
wordt uitgegeven, dat ik mij als – reeds jarenlang
– zowat de ‘ghost writer’ van dienst, tot
u richt via de Edito. Daar moet dus wel een
gegronde reden voor zijn…
… en die reden bestaat er namelijk in dat ik
sinds begin april niet langer fysiek betrokken
ben bij enerzijds de werking van het Vrijzinnig
Antwerps Trefpunt, anderzijds de praktische
uitvoering van dit tijdschrift, wegens vertrek
– laat ons het noemen: emigratie – naar het
buitenland, in dit geval Canada.
4 Jos Vander Velpen
8 Pretentieuze kunst
10 Dictee van de droom
12 De Fierensblokken
16 1 jaar Corona. Hoe bleef jij mens?
20 De grote levensvragen in tijden
van corona. Hoe overleef je social
distancing als millenial?
26 In stof geschreven
28 Toxische waan sijpelt mijn
biotoop binnen
30 Wettewa
32 2000 jaar geleden | deel 1
37 Het Kleine Gedicht 2021
38 Gezellig feminisme wordt
schromelijk overschat
40 Duivenliefde
VRIJZINNIG
ANTWERPS
TIJDSCHRIFT
Geen lichtzinnige beslissing – zeker niet op
mijn gevorderde leeftijd – maar een weloverwogen
stap naar gezinshereniging met onze
kinderen (dochter en schoonzoon) die reeds
méér dan 20 jaar in dat enorme, prachtige land
wonen.
We gaan dus tijdens de ‘winter van ons leven’
ook profiteren van de oneindige natuur van
de Cariboo Mountains, een bergketen die een
subrange is van de Rocky Mountains, in British
Columbia (West-Canada).
Maar de moderne technologie hoeft geen
rekening te houden met afstanden. De samenstelling
van het tijdschrift en het ‘ghost writing’
blijven we dus – as long as possible – verder
uitvoeren. Misschien zit er zelfs ‘stof’ in voor
een nieuwe rubriek, in de aard van ‘vanwege
onze correspondent in Canada’… Dat merken we
wel in het volgend nummer, na het zomerreces.
Dit is dus niet een ‘tot ziens’, maar een ‘tot verder
lezens’…
Groetjes van François
‹ De Cariboo Mountains

4 vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88
J

os
BEKENDE VRIENDEN
Jaak Gregoor
Vander Velpen
Er zijn zo van die boeken die aan je vel kleven. Een daarvan is Breendonk –
Kroniek van een vergeten kamp (EPO 2020) over de gebeurtenissen in het
fort van Breendonk tijdens de tweede wereldoorlog. Niet dat ik voorheen niet
wist wat er zich in ‘de hel van Breendonk’ afspeelde – mijn boekenkast bulkt
van publicaties over de twee wereldoorlogen en ik bezocht Breendonk reeds
meermaals – maar dit boek beklijft vanwege de immer juiste toon waarop
de getuigenissen en het relaas van de gruwelijke
lotgevallen van de gevangen wordt weergegeven:
objectief, onderbouwd en zonder overbodig
sentiment. Maar daarom niet minder aangrijpend.
De auteur is doctor in de rechten, advocaat aan de
balie van Antwerpen en voormalig voorzitter van de
Liga voor Mensenrechten: Jos Vander Velpen.
Auffanglager Breendonk
Een korte geschiedenis. Het fort
van Breendonk dateert uit de jaren
1906-1913 en maakte deel uit
van de ‘Stelling van Antwerpen’,
een militaire verdedigingsgordel
van de ‘Brialmontforten’ rond
Antwerpen die de stad moest beschermen
tegen invasies en bombardementen.
Bij het begin van
de Eerste Wereldoorlog werd het
fort 11 dagen belegerd vooraleer de
Belgische verdedigers zich aan de
Duitse aanvallers overgaven. In de
Tweede Wereldoorlog werd het fort
oorspronkelijk gebruikt als hoofdkwartier
van het Belgische leger.
In augustus 1940 werd het door
de Duitse bezetter omgevormd tot
opvangkamp (Auffanglager), een
folterkamp voor verzetslui, Joden,
communisten en gijzelaars. Tevens
een doorgangskamp van waaruit
gevangenen werden gedeporteerd
naar concentratiekampen in Duitsland,
Oostenrijk en Polen. Van de
circa 4000 gevangenen stierven er
303 ter plekke (inclusief executies),
werden er 86 elders terechtgesteld,
minstens 84 gevangenen stierven
door honger, ontbering of mishandeling,
en 1.733 gedeporteerde
Breendonkgevangenen lieten naderhand
het leven in concentratiekampen.
Auffanglager Breendonk
werd uiteindelijk bevrijd in 1944.
Sinds 1947 is de site omgevormd
tot het Nationaal Gedenk teken Fort
van Breendonk.
In Breendonk – Kroniek van een
vergeten kamp reconstrueert Jos
Vander Velpen op een genuanceerde
en sobere manier de persoonlijke
lotgevallen van de gevangenen
in Breendonk aan de hand van
archieven, egodocumenten, getuigenissen,
gerechtelijke dossiers en
verslagen van de berechtiging van
de beulen van Breendonk tijdens
‘het proces van Mechelen’ in 1946.
In 2003 deed hij dat al eerder in
En wat deed mijn eigen volk? –
Breendonk, een kroniek (EPO).
Vijfenzeventig jaar na de bevrijding
levert hij met Breendonk – kroniek
van een vergeten kamp een historisch-wetenschappelijk
verder
uitgediepte versie hiervan.
Breendonk – Kroniek van een
vergeten kamp past in het rijtje
van belangrijke recente historische
uitgaven als Kazerne Dossin
vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88 5

Jos Vander Velpen:
‘Mensenrechten zullen er
voornamelijk komen door
bewegingen van onderuit’
– Holo caust & Mensenrechten en
1942 – Het jaar van de stilte van
Prof. Dr. Herman Van Goethem.
Boeken die niet zouden mogen
ontbreken in het lessenpakket van
middelbare scholen.
Want Breendonk mag niet vergeten
worden.
Kamp van de
sluipende dood
Laten we inzoomen op enkele
kampbewakers, een eufemistische
omschrijving van de meedogenloze
Duitse en Vlaamse Waffen
SS-kampbeulen.
Kampcommandant tot november
1943 is SS-Sturmbannführer Philipp
Schmitt. Een man die ondanks
zijn lage opleiding carrière maakte
via de beruchte extreemrechtse
knokploeg Grenzschutz Ost, en
het als lid van de NSDAP schopt tot
Scharführer en Truppenführer bij
de SA. In 1932 ruilt hij de inmiddels
uit de gratie gevallen SA in voor
de SS en treedt toe tot de Sicherheidsdienst
(SD). Schmitt laat zich
permanent vergezellen door zijn
agressieve bijtgrage
herdershond Lump.
Zijn secondant is
de brutale niets of
niemand ontziende
SS-Untersturmführer
Arthur Prauss, een
als slager opgeleid
ijzersterk klein rond
mannetje van bijna
vijftig, die altijd
rondloopt met een
bullenpees, een
zweep gemaakt
van een gedroogde
stierenpenis verweven met metaaldraad,
waarmee hij de gevangenen
bewerkt bij het geringste ‘vergrijp’,
zoals een natuurlijke behoefte doen
of wanneer hij niet met zijn juiste
Duitse titel aangesproken wordt.
Zo mogelijk nog erger zijn de twee
beruchtste SS’ers van eigen bodem:
de Vlamingen Wyss en De Bodt. De
21-jarige Antwerpenaar Fernand
Wyss is een spierbundel en bokser
van 1,85 meter. Hij hanteert zweep
en stok tegen zijn landgenoten
voor de kleinste onnozelheid, en als
bokser kan hij naar believen klappen
uitdelen, wetende dat er toch
niemand kan en mag terugslaan.
Het prototype van de gewetenloze
beul. Een gevleugelde uitspraak
van Wyss: ‘Waarom ik als Belg
andere Belgen mishandel? Ik ben
geen Belg, ik ben een Vlaming’.
Richard De Bodt is een 34-jarige
sluiswachter, 1,90 meter, die qua
brutaliteit compatibel is met Wyss.
Ze zijn twee handen op één buik.
Agressieve kerels, lui van minuscule
menselijke allure. Zij worden op
hun beurt bijgestaan door Vlaamse
SS’ers, primitieve fanatiekelingen
van eigen volk, die als ‘werkopzichters’
in hun minachting voor
het menselijk leven niet proberen
onder te doen voor Prauss, Wyss en
De Bodt.
Gevangenen worden onderworpen
aan zinloze zware dwangarbeid,
mishandelingen, vernederingen
en lijden honger. Velen worden
gefolterd en zelfs geëxecuteerd. De
Joodse gevangenisarts Singer zal in
1946 op het proces van Mechelen
getuigen hoe de Vlaamse SS’ers
Wyss en De Bodt gevangenen gedood
hebben door hen te verplichten
in het ijskoude water van de
gracht af te dalen. ‘Ze sloegen hen
met de schop om hen in het water
te houden en gooiden aarde naar de
ongelukkigen die beetje bij beetje in
de modderige bodem wegzonken
en zo verdronken’.
Tijdens datzelfde proces tegen de
beulen van Breendonk in 1946 zal
openbaar aanklager Wilfried Hallemans
hen en andere Vlaamse SS’ers
omschrijven als ‘Zij voldoen aan alle
stereotiepe verwachtingen: laagopgeleid,
meestal werkloos en dus
vatbaar voor de nazipropaganda.
Door geweld en machogedrag probeerden
ze een prestige te verwerven
dat in de gewone maatschappij
niet voor hen was weggelegd’.
Als Wyss tijdens het proces van Mechelen
alsnog zijn hachje probeert
te redden door te kermen dat ‘het
verzet net zo goed misdaden heeft
begaan’, roept de voorzitter hem tot
de orde: ‘Daar hoeft u niet mee af
te komen. De Duitsers hebben ons
aangevallen. Elke Belg verkeerde in
staat van wettige zelfverdediging.
Wie de bezetter diende, was de vijand
van iedereen’.
6 vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88

‘Nie Wieder’
Jos Vander Velpen schrijft in de
proloog van Breendonk – Kroniek
van een vergeten kamp: ‘Zodra
een overheid de mensenrechten
niet meer eerbiedigt en beschermt,
maar zelf het voortouw neemt
bij georganiseerde discriminatie
en geweld, wordt de weg naar de
vreselijkste misdaden geplaveid.
‘Nooit meer Breendonk’ is 75 jaar
na de bevrijding een universele
waarschuwing tegen grootschalige
schending van de mensenrechten.
Die waarschuwing is niet misplaatst
want discriminatie, racisme, extreemrechts
nationalisme en antisemitisme
blijven voortwoekeren,
ondanks de naoorlogse Universele
Verklaring voor de Rechten van de
Mens en het Europees Verdrag voor
de Rechten van de Mens, die hun
bestaansrecht ontlenen aan de manende
woorden ‘Nie Wieder’.
En wie is beter geplaatst dan Jos
Vander Velpen om deze waarschuwing
te formuleren? Dertien
jaar lang, van 2004 tot 2017, was
hij immers het boegbeeld en de
voorzitter van de Liga voor Mensenrechten,
en hij graaft al enkele
decennia in het ideeëngoed van
extreemrechts.
Daar komen ze (weer)
aangemarcheerd
Na de Tweede Wereldoorlog leek
het ondenkbaar, maar extreemrechts
is vandaag meer dan ooit
terug van nooit weggeweest en
flakkert weer op in heel Europa.
In 1989 publiceert Jos Vander Velpen
samen met wijlen Hugo Gijsels
Het Vlaams Blok 1938-1988 – Het
verdriet van Vlaanderen (EPO)
waarin beide auteurs de vooroorlogse
Nieuwe Orde-stromingen
fileren, en de structuren en het
ideeëngoed van de naoorlogse
behoeders van het collaboratie-erfgoed
ontrafelen. Of hoe de ‘Alte
Kameraden’ zich via passages bij
tal van Vlaams-nationalistische en
obscure ultrarechtse organisaties
uiteindelijk weten te verenigen in
het Vlaams Blok.
Johan Anthierens, zichzelf losgewrikt
uit een familiaal Vlaams-nationaal
corpus, schrijft in zijn
voorwoord: ‘Extreemrechts woont
in een draaideur, elk onverwacht
moment kan het weer tevoorschijn
komen’.
In 1992 schrijft Vander Velpen
Daar komen ze aangemarcheerd
(EPO) over de heropflakkering
van extreemrechts in Europa.
In 1995 volgt Zwarte horizonten
(Van Halewyck) over de doorbraak
van radicaal rechtse partijen bij
verkiezingen in Italië, Frankrijk,
Oostenrijk en Vlaanderen, die zich
spiegelen aan vooroorlogse fascistische
ideeën.
Ook in deze uitgaven toont Jos
Vander Velpen zich een begenadigd
schrijver en bijzonder gedegen vorser
die zich beroept op betrouwbare
historische bronnen en intensief
archiefonderzoek. Geen barokke literaire
tierelantijntjes bij Jos Vander
Velpen maar messcherpe, heldere
dissecties en analyses.
Liga voor Mensenrechten
In een interview dat kersvers Ligavoorzitter
Kati Verstrepen eind 2017
afnam van haar voorganger zegt Jos
Vander Velpen: ‘Mensenrechten zijn
het gevolg van grote emancipatiebewegingen:
de strijd tegen fascisme,
kolonialisme, de onderdrukking
van de vrouw en de kinderen. Van
die emancipatiebewegingen zijn de
grote mensenrechtenverdragen de
vruchten’.
‘Vanaf de jaren tachtig, negentig
kwam er een historische stroomversnelling
op gang, een gevaarlijke
cocktail die beetje bij beetje tot stand
kwam. Eerst was er de opkomst
van extreemrechts en vanaf 11 september
2001 de oorlog tegen het
terrorisme, met alle nevenschade
van dien: racisme, de vluchtelingencrisis.
Dat alles werd dan doorspekt
met de naweeën van een financiële
en economische crisis, de globalisering,
een versnelling van de
samenleving. Dat heeft natuurlijk
enorme onzekerheden geschapen,
wereldwijd, maar ook in het westen.
Die onzekerheden kunnen bij
de burger aanleiding geven tot het
teruggrijpen naar oude reflexen en
tradities, en dus tot gevaarlijke ontwikkelingen
leiden.’
‘De procedures die de Liga voor
Mensenrechten voerde tegen de
vzw’s van het Vlaams Blok hadden
een enorme impact voor ons land
en hebben rechtstreeks geleid tot de
veroordeling van het Vlaams Blok in
2004 voor racisme en discriminatie’.
Wat met de globale mensenrechten
vandaag?
Jos Vander Velpen in hetzelfde
interview met huidig voorzitter
Kati Verstrepen: ‘De mensenrechten
staan onder druk. Er zijn geen
nieuwe grote mensenrechtenverdragen
meer te noteren sinds de jaren
tachtig, negentig. Mensenrechten
worden stapje voor stapje afgebouwd,
op een sluipende manier, ze
eroderen’.
‘Mijn uitgangspunt is nog altijd dat
mensenrechten de beste remedie
zijn tegen terreur. Dat lijkt ondenkbaar,
voor sommigen zelfs onbegrijpelijk,
maar toch is het zo. Ik heb
heel veel over terrorisme moeten
nadenken en schrijven, onder meer
in mijn boek over de CCC en de
Bende van Nijvel. Ik weet wat voor
enorme vloed aan – vaak repressieve
– maatregelen zoiets met zich
meebrengt. Als we de optelsom
maken van al die maatregelen stellen
we vast dat sommige goed zijn,
andere minder goed, maar sommige
zijn ook puur placebo’.
‘Als Liga houden we ons bezig met
mensenrechten in België, maar de
hele wereld is natuurlijk ook onze
wereld. Mensenrechten zijn universeel
en ondeelbaar: iedereen heeft
er recht op’.
Van Jos Vander Velpen verscheen
eveneens bij EPO De CCC, de staat
en het terrorisme (1986) en De
blauwe ridders, van rijkswacht tot
eenheids politie (1998).
Alle foto’s bij dit artikel : ©han Soete
vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88 7

Pretentieuze
kunst
De bijzondere aandacht die de overheid nu aan de
dag legt voor de kunsten zal wel iets met centen,
of liever met het gebrek aan centen, te maken
hebben. Maar een ander aspect lijkt me minstens even
belangrijk en de roep om een canon is daar waarschijnlijk
een signaal van.
Ik heb het over iets dat de onlangs
overleden Roger Scruton, de filosoof
van het gezonde conservatisme,
de hoge en de lage cultuur
noemde. Dat heeft niets met een of
ander racisme te maken, maar alles
met het verschil tussen, pakweg,
Bozar of De Singel en ‘techt antwaarps
teoater’ of iets van die strekking.
Het is allemaal cultuur, maar
er zit volgens mensen als Scruton
een hiërarchie in. Dat verschil heeft
vaak, maar niet noodzakelijk iets
met financiële draagkracht van de
cultuurliefhebber te maken. Eerder
gaat het over de sociale verschillen langs de breuklijnen
van opleiding, die de kunstbeleving volgen, of net
andersom, sturen. Dat is de beleidsmakers ook opgevallen,
vermoed ik. Met als gevolg dat ze zich zijn gaan
afvragen of Jan-met-de-pet en de lagere middenklasse
het snobisme van de hogere middenklasse moet helpen
betalen. Niet dat ik een concert met Sjostakovitsj,
Stockhausen en Eötvös op het programma, snobisme
vind, maar ik zie daar bijzonder zelden Jannen-metde-pet.
De argumentatie tegen de besparingen is bekend en
snijdt, volgens mijn inzien, ook hout. Als je figuren
wilt die straks met ‘hoge’ kunst Vlaanderen wereldwijd
een schitterende uitstraling zullen bezorgen – zodat
… Tot je
vastloopt
tegen een
muzikaal
plafond
of een
muurvan-nietbegrijpen
je in de toekomst ook nog iets hebt om in je canon
te steken – dan zal je vandaag moeten investeren in
de ontelbare beginners, die zoeken, tasten, vallen en
opnieuw vallen om dan uiteindelijk toch weer op te
staan. Een meerderheid verdwijnt in de coulissen, een
deel timmert aan de weg en enkelingen
zullen schitteren. Het probleem
is dat je nu niet weet wie
dat zal zijn. Klaar, duidelijk, kom
op dus met die poen!
Eerlijk gezegd, verwacht ik dat
de slimmere exemplaren aan het
beleidsroer dat ook wel weten.
Zo moeilijk is die analyse nu ook
weer niet. Ik denk dat er nog iets
anders speelt. Ten slotte, in absolute
cijfers gaat het immers, in
verhouding tot het totale budget,
over bescheiden bedragen. De
onderliggende agenda bij heel
dat subsidieverhaal, heeft iets te
maken met twee andere redenen.
De eerste is triviaal. Je plast met
je links-kritische hautain-artistieke
attitude niet ongestraft tegen
het been van de rechtse politicus
die de subsidiekraan bedient. De
tweede reden is iets subtieler,
maar even rancuneus. Niet de
enige, maar een belangrijke boosdoener is de pretentieuze
kunst.
Wat is dat dan pretentieuze kunst? Sta me toe iets over
mijn persoonlijk parcours te vertellen, niet als kenner,
want dat ben ik niet, maar als liefhebber van allerlei
vormen van kunst. Mijn moeder leerde me klassieke
muziek appreciëren met het romantische, zeer melodieus
repertoire van bijvoorbeeld Puccini, Verdi,
Gershwin. Later leer je dan zelf Wagner, Mahler en de
late twintigste eeuw kennen. Standaard parcours, niets
speciaals aan de hand. Tot… tot je vastloopt tegen een
muzikaal plafond of een muur-van-niet-begrijpen.
Jarenlang heb ik gefrustreerd rondgelopen en was ik
ervan overtuigd dat het aan mezelf, mijn gebrek aan
8 vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88

COLUMN
Max Schneider
kunst- en muziekopleiding lag. Ik wou niet opgeven
en bezocht zuchtend concerten van Berio, Goeyvaerts,
Boulez, Schönberg, Webern, Messiaen, enfin dat soort
dodecafonisch volk. Geen flintertje melodie waar je je
kunt aan vasthouden zoals aan de plot van een roman.
Ik begreep er geen bal van en ervaarde het als een domein
waar ik buitengesloten werd. Ik had de sleutel
niet; ik kende de code niet. Frustratie. Iets zeer vergelijkbaars
speelde zich af bij de conceptuele kunst. Je
weet wel, tentoonstellingen van het Kassel-type waar
een hoopje achtergebleven rommel in de hoek geen
vergetelheid van de poetsploeg is, maar een peperduur
significant kunstwerk dat in z’n dooie eentje de gehele
Westerse kunstwereld heeft doen kantelen. Hebt u in
de jaren tachtig van vorige eeuw al eens geprobeerd
het experimenteel theater te volgen, of eventueel een
die hard free jazz-concert?
bedoeling geweest is om via klanken in vervoering te
raken, je wordt verondersteld te ‘genieten’ van onder
andere interessante kantelingen en spiegelingen van
de harmonieën. Tsja…Zat ik dus met het verkeerde deel
van mijn brein naar die muziek te luisteren.
Maar ik ben echt helemaal genezen van zelfverwijten
na interviews en documentaires waarbij een aantal
Dan kwam natuurlijk de periode van: je hoeft het niet
te begrijpen, je moet het ervaren. Laat de muziek tot
je spreken zonder dat je je er iets bij afvraagt. Laat het
sub-conceptueel binnenkomen. Ja ja, zal wel. Bij Glass
en Pärt lukt dat aardig, maar die worden dan door de
beroepsmusici weer niet echt ernstig genomen. Te
gemakkelijk blijkbaar. Maar vooral, als je het niet snapt,
als je het niet beleeft, dan is dat jouw schuld. Moet je
maar niet zo dom zijn. Sukkel, moet je maar niet vastklampen
aan dat soort gepasseerde kunst dat wij, de
échte kunstkenners, al lang achter ons gelaten hebben.
Ik kan nu wel gefrustreerd en mopperend rondlopen,
maar mijn onvermogen hoeft niet te betekenen dat
die kunst pretentieus is. Dat het met de muziek niet
altijd gelukt is, tot daar aan toe. Ik heb tenslotte geen
opleiding ter zake en ik kan geen noot muziek lezen.
Misschien moet ik beter mijn best doen? Een kunstenaar
mag toch verwachten dat de consument van zijn
creaties ook een inspanning levert. Om middeleeuwse
kathedralen te ‘lezen’ moest je toch ook de code kennen.
Elke kunstperiode had een eigen idioom. Dus:
lees, studeer, oefen. Kinderen moeten ook witloof leren
eten.
Ik heb er lang, te lang over gedaan om het zelfverwijt
van me af te schudden. Maar uiteindelijk is dat toch
gelukt door verklaringen van kunstenaars zelf. In een
interview van Messiaen lees ik dat het er bij die muziek
helemaal niet meer over gaat het mooi te vinden
of over het genieten van harmonieën, maar over de
vraag of de structuren boeiend zijn. Tijdens een cursus
hedendaags klassiek hoor ik dat het helemaal nooit de
vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88 9

›› vervolg
grote namen door de mand gevallen
zijn op het moment dat
ze mij dachten te overdonderen
met wijsgerige duiding van hun
werk. Dat hadden ze misschien
beter niet gedaan.
In het allerbeste geval gaat het
over klassiekers waar filosofen
al eeuwen op lopen te sabbelen
van het type: boom valt om
in bos zonder dat iemand het
hoort; is er dan geluid? Hoe de
verbeelding van dat, filosofisch
eventueel interessant, probleem
middels, pakweg, drie TL-buizen
en een hoopje zand verheldering
kan brengen, is me een
raadsel; hoe de diepere betekenis
ervan sub-conceptueel bij
mij moet binnenkomen om mij
alsnog te raken, daar waar mijn
‘gewoon’ verstand tekortschiet,
ik zou het niet weten.
Niet in alle, maar in teveel
gevallen heeft de keizer echt
geen kleren aan van zodra een
kunstenaar met veel gebakken
lucht zijn werk wijsgerig gaat
uitleggen. Ze proberen je te
vangen in een verbaal labyrint
dat echt nergens toe leidt en dat
gaat hun zo goed af omdat ze
er in geslaagd zijn zichzelf wijs
te maken dat ze een filosofische
vraag ‘ontdekt’ hebben en dat ze
die dan godbetert hebben beantwoord.
Minstens gedeeltelijk hebben
kunstenaars het aan zichzelf te
danken dat de immer armlastige
politiek de tering naar de nering
zet als het gaat over het subsidiëren
van als kunst vermomde
pretentieuze huisvlijt
Dictee van
In de
Roemeense
gedichten
zit een
verzonken
gekweldheid
d
Literatuur die een gevoel van urgentie oproept,
is niet dik gezaaid. Soms merk je opeens dat
je te maken hebt met iets dat werkelijk uit een
existentiële diepte komt. Die onontkoombare
sensatie brengt ‘Roemeense gedichten’ van
Paul Celan teweeg.
Soepel in het Nederlands vertaald door Jan Mysjkin en kundig in- en
uitgeleid door respectievelijk de vertaler en Carl De Strycker zijn de
in het Roemeens geschreven gedichten nu voor Vlaanderen en Nederland
toegankelijk.
In het werk van de ‘Duitstalige Joodse dichter van Roemeense afkomst’
zit het onbestemde dat je zou kunnen omschrijven als tastend zoeken
naar de werkelijkheid. Zoals de ervaren realiteit dat nu eenmaal is, zijn de
Roemeense gedichten veelvormig. Juist in deze gedichten blijkt zich een
verschuiving in Celan’s poëtische werk af te tekenen, een ontwikkeling
naar een lossere vorm. Je zou kunnen zeggen naar een minder door traditie
geleide poëtische weergave van de essentie van Celan’s werkelijkheid.
Het verst hierin gaan de zogenaamde prozagedichten. Gewaagde en
verontrustende beelden, nachtmerrieachtige gewaarwordingen en soms
bijna smekende verzuchtingen laten de vele kleuren van Celan’s gemoedsbewegingen
zien.
10 vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88

RECENSIE
Erick Kila
e droom
In de Roemeense gedichten zit een verzonken gekweldheid. Het verleden van Celan (1920 – 1970) heeft er mee te
maken. Het prangt en het schrijnt.
Omdat de volgende dag de deportaties zouden beginnen, is ’s nachts Rafaël
gekomen, gekleed in een wijde, zwartzijden wanhoop met kap, zijn gloeiende
blikken kruisten zich op mijn voorhoofd, wijn begon in stromen over mijn
gezicht te vloeien en spreidde zich uit over de grond, de mensen nipten eraan in hun slaap.
Celan, wiens eigenlijke naam Paul Antschel was, werd geboren in Cernăuți, een stad in Oostenrijk-Hongarije die aan
het eind van de Eerste Wereldoorlog bij Roemenië ging horen. Paul werd in het Duits opgevoed, maar op school werd
het Roemeens gebruikt. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen de ouders van Celan om in naziwerkkampen. De
streek waarin Cernăuți lag werd aan het eind van de oorlog Russisch. In 1945 had de jonge dichter dus al een hoop te
verwerken. Omdat de Russen zich vijandig gedroegen ten opzichte van Duitstalige Joden besloot hij zijn geboortestad
te ontvluchten. Hij nam de wijk naar Boekarest en vond er werk als lector bij een uitgeverij. Zo kwam hij in contact
met de Roemeense literaire scene. Er zijn getuigenissen uit die tijd die Celan beschrijven als joviaal. Een nachtmens
die zich tot in de kleine uurtjes bezig hield met vriendschappen, feestjes en het schrijven van gedichten. Van oorlogswonden
en een trauma was niets te merken.
Een late Roemeense vorm van surrealisme wekte de interesse van Celan. Het ‘automatisch’ schrijven, het ‘dictee van
de droom’ leverden, dichtend in het Roemeens, een aansluiting met het onbewuste op.
Weer laat ik grote witte regenschermen zweven in de nachtlucht. Ik weet dat
de route van de nieuwe Columbus niet hierlangs loopt, mijn archipel zal niet
worden ontdekt. Ik heb een hand gehangen aan elk van de eindeloze vertakkingen
van de luchtwortels, die elkaar, ongekend door de hoogtereizigers, in
eenzaamheid zullen omarmen, en de handen zullen ze almaar krampachtiger
vastdrukken, en nooit zullen ze de handschoen van de melancholie uittrekken.
In 1947 was in Roemenië een communistische machtsovername op handen. Eind van
dat jaar vluchtte Celan naar Wenen. Het literaire klimaat viel hem daar bar tegen. Aan
een vriend schreef hij: ‘met literatuur, in het bijzonder met poëzie, valt hier in Wenen
niet veel aan te vangen.’ Na zes maanden Wenen ‘vluchtte’ Celan voor de laatste keer,
naar Parijs.
Aan tegenslagen had Paul Celan in zijn leven zeker geen gebrek. De oorlogservaringen,
de noodzaak om verschillende malen te vluchten, de gespannen relatie tot zijn
moedertaal (het Duits), een beschuldiging van plagiaat: desillusies leidden uiteindelijk
tot depressies.
Vijftig jaar geleden sprong de dichter van de Pont Mirabeau in de Seine.
Zijn oeuvre is, ook in de nu voor handen zijnde vertalingen (Verzameld werk – vertaling
Ton Naaijkens – en Roemeense gedichten), een indrukwekkende getuigenis van
experiment en zoeken naar kracht. Dichters als Celan worden gerekend tot de ‘moeilijke’
of ‘hermetische’ dichters. Een etikettering waar een hoop op af te dingen valt. Want
wie de moeite neemt om anders te lezen, de taal op een andere manier te proeven, ontsluit
voor zichzelf onvermoede werelden.
In een afscheidsbrief aan zijn uitgever gaat Celan er onverbloemd op in:
‘Mijn gedichten zijn niet hermetischer geworden noch geometrischer; ze zijn geen
chiffres (cijfers) of geheime tekens, ze zijn taal (…)’
Roemeense gedichten
Paul Celan
vertaald uit het Roemeens
en ingeleid door Jan H. Mysjkin,
nawoord door Carl De Strycker
Uitgeverij PoëzieCentrum vzw,
Gent, 2020
vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88 11

De
Fierens
blokken
12 vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88

OPMERKELIJKE
ANTWERPSE GEBOUWEN
Bekende gebouwen in de Sint-Andrieswijk
worden gerenoveerd en omgevormd tot
122 betaalbare wooneenheden.
De Fierensblokken, met 194 wooneenheden, waren steeds een blikvanger
in de Sint-Andrieswijk. Het sociale woningcomplex werd
gebouwd in 1938-1939 naar een ontwerp van architect Gustaaf
Fierens. Het is zowat het laatst bewaarde voorbeeld van baksteenmodernisme
in Antwerpen en waren zeer vooruitstrevend op het gebied van
modern wooncomfort en gemeenschappelijke voorzieningen. Samen
met het Tropisch Instituut zijn ze een voorbeeld van kwaliteitsvolle interbellumarchitectuur.
De blokken staan nu al een aantal jaren leeg en waren compleet verwaarloosd.
Het was zo’n typisch voorbeeld van verwaarlozing in functie
van het afbreken ervan. Gelukkig kon de Werkgroep Fierensblokken,
in 2017 opgericht door Keith Baert, Wim Harkx en Marijke Brouwer, de
bewonderenswaardige missie tot renovatie van de Fierensblokken – in
plaats van ze af te breken – tot een goed einde brengen. Het was een
moeizame strijd. Maar hij werd gewonnen. Reeds in 2018 starten de verbouwingen
in de Fierensblokken, met eerst het saneren van de bodem,
want oorspronkelijk was op die locatie een gasfabriek gevestigd.
Die werken werden eind 2018 afgerond, waarna de ontmantelingswerken
aanvingen. Zoals het strippen van niet-waardevolle afwerkingslagen
en verwijderen van oude installaties in het gebouw. Daarbij bleven alle
waarde volle architecturale kenmerken behouden.
Het renovatieproject werd in handen gegeven van de architectenkantoren
Happel Cornelisse Verhoeven en Molenaar & Co (Rotterdam).
Een
opmerkelijk
Antwerps
gebouw,
gered van
afbraak en
zeker een
nieuwe
blikvanger
in de Sint-
Andrieswijk
Deze architecten hebben enerzijds heel wat ervaring in dergelijke projecten
en – wat op zijn minst belangrijk was – zo zou blijken uit gesprekken
– ze waren ‘verliefd’ op de Fierensblokken die, naar hun mening, er
nog bijzonder goed uitzagen na zoveel jaren verwaarlozing… Geen Antwerpenaar
kan dit waarschijnlijk geloven…
Maar de basis van het gebouw bleek nog bijzonder goed en het feit dat
het zowat het allerlaatste gebouw was in dat genre, speelde uiteraard
ook mee. De andere Antwerpse ‘Fierens’gebouwen in de buurt waren
namelijk drastisch – soms ‘gruwelijk’ – gerenoveerd of waren volledig
uitgeleefd en met verf op de bakstenen gevels. Het Fierensgebouw was
voor hen blijkbaar ‘WOW’, met nog authentieke ‘Fierens’ tegelvloeren en
de art-deco, met bakstenen modernisme-uitstraling.
Voor de renovatie moesten de architecten gewoonweg Gustaaf Fierens
de weg laten wijzen. Ze moesten gewoon maar volgen. Fierens wist volgens
hen heel goed wat hij deed als men kijkt naar zijn traditie- architectuur
uit die tijd, zoals de Weense hoven, in dit geval woonblokken van
vijf tot tien bouwlagen rond gemeenschappelijke binnenkoeren, in casu
het “Hof”.
Dat zal ook in de gerenoveerde Fierensblokken gehandhaafd worden.
Op gelijkvloers zullen de (duplex)appartementen met terrassen aan de
vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88 13

De Fierens Blokken
tuinen aansluiten en worden alle
‘hinderpalen’ zoals de borstweringen
verwijderd zodat de bewoners
van binnenuit contact krijgen met
het “Hof”.
En in dat “Hof” zal ook het origineel
beeld terug geplaatst worden. Wanneer
het renovatieproject afgewerkt
zal zijn, zal er niet meer gesproken
worden over de Fierensblokken,
maar de Fierens’HOVEN’.
Alle bestaande winkelpanden in
de Nationalestraat en de Kronenburgstraat
blijven behouden. Men
heeft bij die renovatie getracht om
‘te redden wat er te redden viel’:
nikkelen huisnummers en bronzen
brievenbussen werden veilig op geborgen
om terug te gebruiken. Ook
de ‘Fierens’ tegelpatronen zullen
gebruikt worden evenals de ‘Fierens’kleuren,
i.c. paars-bordeaux.
De prachtige ligging van het gebouw
– vooral vanaf ‘t Zuid gezien –
had evenwel een lelijke vlek, nl.
het hoekgebouw dat Fierens nooit
kon afmaken. Dat is intussen reeds
opgevuld, met een o.a. een bijkomende
poort die met de andere,
bestaande, poorten zal verbonden
worden. De architecten ‘flirten’
daarmee een beetje met Fierens en
maken met het nieuwe ontwerp
van die hoek de ontbrekende symmetrie
af.
In de ‘nieuwe’ Fierensblokken zal
plaats zijn voor een mix van woongelegenheden,
zowel voor studio’s
met collectieve gedeeltes als voor
appartementen met 1, 2 en 3 slaapkamer(s).
De nieuwe indeling van
de grondplannen laat de bestaande
basisstructuur zoveel mogelijk intact.
Het aantal wooneenheden vermindert
van 194 naar 122. Daardoor
wordt een gedeelte van de appartementen
groter, tot 120 m².
De 8 commerciële ruimtes op het
gelijkvloers van het grote Fierensblok
worden zowel aan de straatzijde
als aan de zijde van het binnenhof
opengewerkt door middel van
grote vitrines. Zo ontstaat er vanuit
zowel het binnenhof als de straat
een doorkijk.
Nog een nieuwigheid: de architecten
voorzien ruim in groen en dakterrassen
op het dak van de grote
Fierensblok. 75% van de dakoppervlakte
wordt namelijk ingevuld met
groen. Er wordt gewerkt met open
pergola’s tussen de trapvolumes
en een gangpad aan de buitenrand
van het dak. Zo ontstaan er groene
dakterrassen, afgeboord met hagen.
Zoals iedere Antwerpenaar kijken
we dus met spanning uit naar de
afwerking van de Fierenshoven,
op zijn minst een opmerkelijk Antwerps
gebouw, gered van afbraak
en zeker een nieuwe blikvanger in
de Sint-Andrieswijk!
Bron: werkgroep Fierens Blokken
Foto’s: Bart Gosselin (2015)
Afbeeldingen: architectenkantoren
Happel Cornelisse Verhoeven en
Molenaar & Co
14 vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88

De Fierens Hoven
vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88 15

HUIS VAN DE MENS
Samenstelling: Maarten Peeraer
moreel consulent HvdM
1
jaar Corona.
Naar aanleiding van de start van de eerste lockdown, plaatsten we een
oproep gericht aan het algemene publiek. We wilden wel eens horen hoe
mensen dit jaar beleefd hebben. Was het zwaar, saai, eindeloos? Of was jij
iemand die van de nood een deugd maakte en je leven over een andere boeg gooide? Want
eigenlijk hoopten we vooral om te lezen hoe mensen er op een constructieve manier mee om
gingen. Iedereen is het beu en vind het lastig. Dat is zo. Door te focussen op de kracht die in
een jaar stilstaan/belemmeringen zit, konden we zoeken naar lichtpuntjes en die delen met
anderen.
Het was even bang afwachten of er reactie zou komen. Maar dat was helemaal niet nodig.
Ze stroomden binnen. Mensen wilden met plezier hun ervaringen met ons delen. We kozen er
een selectie uit en hingen ze aan onze gevel zodat toevallige passanten ze ook konden lezen.
We vroegen aan dichteres Lotte Dodion om met al die inzendingen iets te doen. Ze maakte er
een prachtig synthese gedicht van.
Geniet van enkele inzendingen en van het mooie gedicht van Lotte Dodion.
Maarten
CORONABELEID
16 vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88

Hoe
bleef
jij
mens?
Ik ga heel eerlijk zijn: ik heb er nauwelijks last van. Eigenlijk
is het een beetje een zegen voor mij. Ik wil dit
graag uitleggen.
Ik ben al jaren chronisch vermoeid en hoewel ik hier goed
heb leren mee omgaan, blijft dit beperkingen geven. Vooral
beperkingen qua energie. Er zijn heel wat activiteiten en
drukke bijeenkomsten of feestjes, waar ik niet meer kan aan
deelnemen. Ook ‘s avonds kan ik nog weinig buitenshuis
doen dat me niet te zeer vermoeid.
Door de lockdown, valt er gewoon buitenshuis nog weinig
te doen. In die zin hoor ik er nu meer bij en voel ik meer verbinding
met de wereld. Iedereen leeft nu met bepaalde beperkingen.
Ik heb geleerd om alleen te kunnen zijn door mijn
vermoeidheid, waardoor ik op tijd in de rust moet gaan.
Ook financieel valt het mij makkelijker. Geen te dure etentjes
of uitstappen waar ik ‘neen’ moet tegen zeggen.
Ik ben niet angstig aangelegd, waardoor ik ook niet bang
ben om ziek te worden. Ik gebruik mijn gezond verstand
wat betreft het naleven van de regels. Ik bel vrienden als ik
daar nood aan heb en ga elke zondag met een paar vrienden
wandelen. Ik zoek op tv naar leuke en interessante programma’s
en geniet daarvan, ook overdag. Ik lees meer dan anders
en ik maak zelf wenskaarten.
In mijn kleine praktijk heb ik veel voldoening aan mijn
werk als psychotherapeute.
Dus, samengevat: ik houd geen slechte herinneringen
over aan deze tijd, die voor zoveel mensen zo moeilijk is.
Danielle
“Een jaar corona”
Het einde van een vriendengroep, het herontdekken
van oude vrienden en het begin van zelfkennis.
Veel pijn heb je me gebracht. Ik voelde
me eenzaam en machteloos. In het begin kon ik het niet
geloven, je versnelde het afscheid van mijn vrienden.
Door jou moest ik die pijn vroeger voelen dan verwacht.
Door jou heb ik hun herontdekt, oude kennissen en
vrienden. Ik heb nieuwe vrienden nu, dankzij jou, je hebt
me mensen ontnomen en gegeven. Naarmate van je verblijf
ging het makkelijker. Ik leerde over mezelf en over
wie ik in mijn leven wil. Ondanks de eenzaamheid heb ik
verschillende mensen in mijn leven, sommige die na een
lange tijd niet aanwezig waren zijn terug in mijn leven
zijn gestapt of volledig nieuwe personen, die nog een
mysterie zijn voor mij.
Ik ben je dankbaar voor de kennis die je me hebt gebracht,
over de wereld en over de kleinste ‘onnuttige’
dingen. Ondanks dat je me veel hebt gegeven zou ik het
zo leuk vinden als je terug vertrekt. Ik wil mijn vrienden
kunnen omhelzen, samen op café gaan, gaan zwemmen
in de vaart, om 12 uur ‘s nachts naar een horrorfilm
gaan kijken in de cinema en gewoon zonder angst en
maatregels mijn laatste twee jaren in het middelbaar
spenderen.
Ik heb geleerd hoe ik kleine activiteitjes of handelingen
met je vrienden, waarvan je ze vroeger niet zo speciaal
vond, nu ineens het belangrijkste ooit zijn. Ik mis de
grote activiteiten niet het hardste, wat ik het meeste mis
zijn de kleine handelingen. Samen kunnen dansen, naast
elkaar een film kijken, in dezelfde kamer zitten zonder
afstand, afscheidskussen en knuffels. Ik wil terug naar
mensen hun gezicht kunnen kijken, ik wil iedereen in de
zomer met een lach zien wandelen op weg naar hun eigen
bestemming.
Ik ervaar je met ups en downs, ik zou zonder jou veel
zaken nog niet geleerd of gerealiseerd hebben maar ik
had er geen probleem mee om die dingen op een andere
manier te leren. Langs de andere kant heb je me de tijd
geven om over mezelf na te denken zonder de angst om
momenten met mijn vrienden te missen, want iedereen
moest toch binnen zitten.
Hopelijk kan ik je snel vaarwel zeggen.
Leerling 3 de graad
vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88 17

“1 Jaar Corona”
Toen er in België werd aangekondigd
dat corona in het
land was, was ik al niet meer
verrast. Ik weet wel nog dat ik helemaal
in het begin dacht dat het
enkel in China en de landen rondom
zou blijven, maar toen meer en meer
landen ermee te maken kregen,
inclusief onze buurlanden, stond
het vast dat het ook naar hier zou
komen. Vooral toen het nog school
was, had ik het gevoel dat er een
groot deel van mijn vrijheid van me
werd afgenomen. Ik kon niet meer
op stap gaan met vrienden zoals ik
wou en had het moeilijk met het
afstandsonderwijs. Ik vind het wel
grappig om eraan te denken hoe
verschrikkelijk we het vonden dat
we enkel in de winkels ons mondmasker
moesten dragen en niet op
straat, terwijl we het nu echt overal
moeten dragen. Ondanks de struggles
met de pandemie, was 2020
geen verloren jaar voor mij. Als ik
eraan terug denk, is het misschien
zelfs een van de beste jaren die ik tot
nu toe heb meegemaakt. Dat klinkt
waarschijnlijk vreemd voor veel
mensen. In de zomervakantie, ben
ik met mijn papa en kleine broer op
reis geweest met een camper. Het
was de eerste keer dat we dit deden,
maar het was zeker een geslaagde
reis. Drie weken lang hebben we
rondgereden in Frankrijk, waar ik
veel prachtige plaatsen heb gezien,
en veel heb geleerd over de manier
waarop we naar de wereld kijken.
Ik herinner me nog een specifieke
avond op die reis; de hemel was erg
helder en we hebben zelfs een paar
vallende sterren gezien. Toen ik daar
buiten aan onze camper zat, met
mijn broer en papa terwijl we naar
de sterren keken en verhalen met elkaar
deelden, besefte ik dat het leven
maar zo moeilijk en gecompliceerd
is als je het zelf maakt. Je kan je
zorgen maken over de pandemie, je
kan nutteloze discussies starten met
mensen, boos worden, je ergeren,
noem maar op. Of je kan er gewoon
voor kiezen om dit
niet te doen. Ik geloof
dat als je geniet van al
de kleine momenten,
en met een positieve
mindset in het leven
staat, je eigenlijk zo
goed als niets nodig
hebt om gelukkig te
zijn. Dat klinkt als een
verschrikkelijk cliché,
maar clichés kunnen
ook waar zijn.
Na de reis met papa,
zijn we met mama opnieuw
naar Frankrijk
gegaan. We verbleven
daar toen in een klein
huisje op zo’n camping waar altijd
veel Hollanders zitten. Die reis was
in één woord een groot avontuur.
Op een dag deden we een grote
fietstocht naar een stadje, waar ik
me de naam al niet meer van kan
herinneren. Toen we daar op een
terrasje iets aan het drinken waren,
kregen we het idee om nog wat
verder te fietsen, naar het volgende
stadje. Uiteindelijk heeft onze fietstocht
langer geduurd dan we verwacht
hadden. Onderweg verdwaalden
we een paar keer, en toen we
uiteindelijk de juiste weg hadden
gevonden, was mama’s fietsband
plat. We moesten nog een uur of
twee fietsen, maar dat ging echt niet
met die fiets. Het begon al donker
te worden, en wij waren gestrand
aan de kant van de weg. Uiteindelijk
moesten we iemand van de
camping bellen om ons te moeten
komen halen. Volgens mijn heeft
het zo’n twee uur geduurt voor ze
ons gevonden hadden. De anderen
waren ervan overtuigd dat de fietstocht
een ramp was, maar ik vond
hem geweldig. Toen we verloren
fietsten, moesten we een verschrikkelijk
steile berg op. Toen we bovenaan
die berg kwamen, zagen we
prachtige maïsvelden die wel van
goud leken dankzij de ondergaande
zon. Het was zo’n beeld dat je ziet in
films, of waar ze liedjes over schrijven.
Daarna konden we met onze
fiest de berg afvliegen, dwars door
die gouden velden.
Ik vond het stranden aan de kant
van de weg ook leuk. Ik was zo blij
omdat ik het gevoel en avontuur
van ‘s nachts verdwalen in een
vreemd land had mogen meemaken.
De lucht die avond was ook
prachtig, en toen we daar aan de
weg stonden, belde mijn vriend me
op omdat het al laat was en hij nog
niets van me had gehoord. Het deed
me deugt om te weten dat er iemand
was die aan me dacht en zich
zorgen maakte om me.
Hem heb ik ook leren kennen
in 2020. Als de pandemie er niet
was geweest, waren we niet allebei
toevallig op dezelfde plek geweest
en hadden we elkaar niet ontmoet.
Ondertussen zijn we bijna 10 maanden
samen en ik ben dankbaar voor
hem, omdat hij me dingen doet
voelen waarvan ik niet had gedacht
dat ik ze ooit zou voelen.
Een vriendin die ik eigenlijk al
lang had, heb ik tijdens de pandemie
op een hele andere manier leren
kennen. In het verleden hebben
we wat problemen gehad, maar nu
zijn we beter bevriend dan we ooit
geweest zijn. Ik heb eerlijkgezegd
nog nooit een vriendin gehad waar
18 vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88

Iemand zegt orde.
Iemand houdt vol.
Iemand zucht.
Iemand is eerlijk gezegd opgelucht.
Iemand zet de regels op een kier
Iemand zegt de tijd zal komen
Iemand knippert met zijn ogen en zijn kindertijd is weg.
Iemand zoent het toetsenbord
Iemand prevelt ommekeer.
Iemand wil weer wat er was.
Iemand neemt een nieuwe start.
Iemand gaat live
Iemand gaat los
Iemand ziet het bos weer
Iemand gaat in winterslaap en plant nog geen terugkeer
Iemand weet niet meer.
Iemand weet nog: dansen.
Iemand legt een hand in de hals van een hond
Iemand roept reis rond de wereld en draait rond zijn as
ik zo confortabel bij was, of die
bijvoorbeeld voor een halfuur
lang naar een band luisterd
waar ze niet echt fan van is,
gewoon omdat ik daar wel fan
van ben. Dat klinkt als maar
iets kleins en stoms, maar voor
mij betekend het veel.
Nu is het 2021 en het is
moeilijk en stresvol voor mij
om al mijn huiswerk bij te
houden. Corona is er nog
steeds en het gaat niet goed
met de cijfers. Elke dag bestaat
uit niets dan werken en ik
begin het stilaan allemaal beu
te worden. Toch probeer ik
nog steeds van elk moment te
genieten, en positief te staan
tegenover het leven.
2020 was het jaar van corona,
het afstandsonderwijs,
verschrikkelijk veel overlijdens,
mondmaskers, weinig motivatie,….
Maar het was ook het jaar
waarin ik heb gereisd, nieuwe
dingen heb ontdekt, mensen
heb ontmoet die me altijd zullen
bijblijven en ontzettend
veel heb geleerd.
In het kort: 2020 was voor
mij absoluut geen verloren jaar.
Leerling 3de graad
Iemand oefent afscheid in
Iemand helpt een rug weer recht
Iemand zegt mijn denken krimpt
Iemand leest de Daodzjing
Iemand wil het jaar te koop zetten,
het van haar leeftijd houden,
het blijft te goed.
Iemand wil gewiegd worden
Iemand wil de stop uit de schaduw trekken
Iemand wil de ijskreemkar. Pinten. Congé.
Iemand fietste door de zomer.
Iemand is verliefd. Geworden. Gebleven.
Iemand laat vlinders los in cyberspace
Iemand heeft geen computer en wacht nog op instructies
Iemand telt tot tien en er gebeurt niets.
Iemands vel past niet meer.
Iemand ligt wakker.
Iemand zegt sorry.
Iemand wil de wereld resetten.
Iemand zoekt de navel van de tijd om die op pauze te zetten
iemand roept reboot
iemand zegt refresh
iemand scrollt over een gezicht tot haar glimlach zich herlaadt
Iemand wil gaan zwemmen in de vaart.
Iemand wil nu duidelijkheid, eindelijk wel weten waar dit naartoe gaat
Lotte Dodion
vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88 19

?
?
???
DE GROTE
LEVENSVRAGEN
IN TIJDEN VAN
CORONA HOE OVERLEEF JE
SOCIAL DISTANCING
ALS MILLENIAL?
Veel tijd, een
veranderende realiteit,
een zoektocht naar
zin en vooral nood
aan eens iets nieuws.
Dit zijn toch wel
enkele factoren die
ervoor zorgen dat
mensen meer met
zingevingsvragen
bezig zijn. Maar hoe
maak je gefundeerde
beslissingen over deze
zingevingsvragen in
tijden van corona?
“Laten we het postcoronatijdperk
niet al
rennend ingaan, maar
met een fijne wandel”
schrijft Annouk Brebels,
jongerencoördinator
deMens.nu, in een
opiniestuk voor
Radio1.
?
Door de coronamaatregelen
die onze vrijheid beperken,
worden mensen terug geduwd
naar de privésfeer. Een eettafel
verandert in een bureau. Een
keuken, die mensen anders kunnen
inruilen voor een avondje restaurant,
wordt ineens een verplichting.
En mondmaskers dragen op dat
bankje? Nee hoor, ik zet mij wel
met een pintje op mijn eigen terras.
Het leven van heel wat mensen is
plots veranderd en men moet zich
noodgedwongen aanpassen. Bovendien
is er ook té veel tijd om na
te denken. Wil ik deze job nog wel?
Wil ik nog wel in een stad wonen
waar alle voordelen van het stadsleven
zijn weggevallen? Misschien
is dit toch het moment om aan een
kind te beginnen? Zingevingsvragen
lijken sterker naar de oppervlakte
te komen in tijden van crisis.
Zingevingsvragen lijken sterker
naar de oppervlakte te komen in
tijden van crisis.
Jongeren geboren in de jaren 80/90
(ook wel millennials genoemd)
hebben tijdens deze crisis een
leeftijd waarbij zij vele levenskeuzes
moeten maken. Eén daarvan is
het al dan niet krijgen van kinderen.
In De Morgen (28/12/20) stond
dat er een babyboom op komst is in
2021. We zitten nu eenmaal vaker
thuis met onze partner. Er is dan
?
?
ook meer tijd om de knoop door te
hakken en eventueel te kiezen voor
een kind. De zorg voor een kind kan
immens veel betekenis aan het bestaan
geven als mens. Zorg dragen
geeft zin aan het leven. Misschien
zijn mensen de zorg voor de ander
zoek geraakt omdat de sociale contacten
teruggedrongen zijn tot een
knuffelcontact en eventuele huisgenoot
en ontstaat zo het idee voor
een kind?
Terwijl de kinderwens bij veel jonge
koppels stijgt, verhogen de coronamaatregelen
ook de druk op veel
relaties. Vele koppels kiezen ervoor
om hun relatie te beëindigen. De
VRT (7/02/21) toont aan dat de
echtscheidingen met 13% zijn gestegen.
Het lijkt wel alsof sommige
koppels wakker worden en zich de
bedenking maken dat hun relatie
toch niet voldoet aan hun verwachting.
Relationeel kunnen we dus
misschien wel stellen dat het leven
van koppels op zijn kop stond in
2020.
Misschien staan millennials tijdens
de crisis ook voor een bijkomende
keuze: het kopen van vastgoed. In
het artikel van de VRT (3/09/20)
lezen we dat de vastgoedmarkt
boomt door corona. Veel mensen
worden geconfronteerd met de limieten
van hun woning. Pre-coro-
?
20 vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88

OPINIE
Annouk Brebels
Jongerencoördinator deMens.nu
na werkten millenials vaak buitenshuis
en gingen ’s avonds nog vaak
op stap. Ze gingen bijvoorbeeld op
restaurant of café, waren aanwezig
op een cultureel evenement in
de stad of gingen sporten. Dat viel
allemaal weg. Dat ene appartement
aan zee of dat huis met een tuin
wordt dan extra aantrekkelijk om
meer ruimte te krijgen. Een artikel
van de VRT (24/02/21) toont aan dat
er echter voornamelijk ook meer
50-plussers aanwezig zijn op de
markt waardoor de prijzen stijgen
in de stad. Jongeren hebben het
daarom vaak moeilijk om nog een
huis in de stad te kopen. We zien
dan ook dat er veel -30-jarigen het
budget niet hebben om zo’n comfortabele
stadswoning aan te schaffen
en dat geeft kopzorgen.
Ook op werkvlak stellen mensen
zich vragen. In een ander artikel
van de VRT (18/02/21) lezen we
dat 1 op 10 Belgen uitkijkt naar een
andere job. De veranderende omstandigheden
door de coronacrisis
maken dat we ook meer nadenken
over zingeving op het werk. De koffieklets
verdwijnt en het teamgevoel
ebt weg. Die ene buitenlandse
reis is geannuleerd, vergaderingen
via digitale media zijn op de duur
een last en eigenlijk merken we dat
die ene collega waar we een goede
band mee hadden toch niet zoveel
contact met ons houdt buiten de
werksfeer. De voordelen van de
job verdwijnen en enkel de taakgerichte
zaken blijven over. Voor
wie werkt in een sector waar na
een jaar nog altijd gebruik wordt
gemaakt van de technische werkloosheid,
begint het toch wel zwaar
door te wegen. Wanneer ons werk
niet meer de financiële vruchten
oplevert waar we op rekenen, blijft
enkel de vraag over of ons werk
zinvol is. Zingeving en werk staan
dan centraal.
Ten slotte komen we dan nog
aan een minderheid die helemaal
geen levenskeuzes heeft
kunnen maken het voorbije jaar.
Wie geen boek geschreven heeft
tijdens de lockdown, of wie geen
nieuwe zaak heeft opgestart met
een business-model waarbij inkomsten
vooral gehaald worden uit
take-away-maaltijden bezint over
succes. Op sociale media wordt het
maar in ons gezicht geworpen hoe
succesvol anderen zijn
en dan lijkt het wel of
ons eigen leven stil staat.
De perceptie van het
perfecte leventje dat we
soms krijgen via sociale
media vergroot de corona-moeheid.
Heeft het
allemaal nog wel zin?
En wat dan na de coronacrisis?
Velen spreken van een
terugkeer van de roaring twenties
met veel alcohol en drugs. Laat ons
ook de vele te organiseren feestjes
waar de evenementensector op zit
te wachten niet vergeten. Het lijkt
wel alsof we nood hebben om de
pauzeknop in te duwen als het aankomt
op zingevingsvragen en even
helemaal willen losgaan zonder
nadenken. Tijdens de crisis staan
we teveel stil en na de crisis hernemen
we het dolgedraaide tempo
van weleer.
Tijdens de crisis staan we teveel stil
en na de crisis hernemen we het
dolgedraaide tempo van weleer.
Ook al sleept de huidige “corona-pauze”
al te lang aan, de vertraging
van de maatschappij door
corona is niet enkel kommer en
kwel. Het doet ons inzien dat we
misschien te snel leven en te weinig
stil staan bij zingevingsvragen.
Laten we het post-coronatijdperk
dan ook niet al rennend ingaan,
maar met een fijne wandel. Genietend
van de omgeving, maar met
een duidelijk doel voor ogen.
Laten we het post-coronatijdperk
dan ook niet al rennend ingaan,
maar met een fijne wandel.
(Dit opiniestuk verscheen eerder
op de website van Radio 1)
vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88 21

agenda 2021
Agenda van Vrijzinnig Antwerpen
en bevriende verenigingen
(meer info ook bij de desbetreffende
verenigingen)
HV SCHOTEN
Donderdag 20 mei | 20u
Dames voor Darwin. Over
feminisme en evolutietheorie

Zaterdag 27 november | 11u
Mensenrechten gisteren,
vandaag en morgen

agenda 2021 vervolg
Woensdag 20 oktober | 20u
De bedreigde vrijheid,
is uw vrije meningsuiting
in gevaar?

PARLÉ POINCARÉ in het
Vrijzinnig Centrum De Schakel Mechelen
Als alles goed gaat kan op 1 mei de PARLÉ
POINCARÉ terug van start gaan. Iedere zaterdag
van 10u00 tot 14u00 ben je welkom in het
Vrijzinnig Centrum voor een ontmoeting 'op
afstand, maar niet afstandelijk'!
Uiteraard volgen we de regels en is het voor
iedereen een beetje aanpassen, maar we hopen
dat de blijdschap van het weerzien het eventuele
ongemak ruimschoots goedmaakt!
Vrij denken in het hart van Mechelen
PARLÉ POINCARÉ
Elke zaterdag van 10u00 tot 14u00 is het ‘parlé
poincaré’ in het VC. Iedereen is dan welkom om
samen gezellig bij te praten of passioneel te discussiëren
bij een warme koffie of een frisse pint.
ACTIVITEITEN
In het vrijzinnig centrum kun je terecht voor een
divers palet van activiteiten georganiseerd door
de verschillende lokale vrijzinnige verenigingen.
Boeiende voordrachten, ontroerende getuigenissen,
verhitte debatten, spraakmakende documentaires,
hartverwarmende fundraisingsacties,
eigenzinnige tentoonstellingen…
INFORMATIE
Wil je meer te weten komen over het vrijzinnig
humanisme en aanverwante thema’s? Maak een
afspraak en we helpen je graag verder.
‘START TO BELIEVE’
Het vrijzinnig centrum neemt deel aan het
interlevensbeschouwelijke project ‘START TO
BELIEVE’. Bedoeling is om de Mechelaar kennis
te laten maken met de grote diversiteit aan
levensbeschouwingen in Mechelen: katholieken,
vrijzinnigen, moslims, boeddhisten, protestanten,
Bahá’í, en ga zo maar door... Scholen, bedrijven
en middenveldorganisaties zijn allen welkom in
het vrijzinnig centrum voor een voorstelling op
maat over de vrijzinnig humanistische levensbeschouwing.
ACTIEF VRIJWILLIGERSWERK
Het Vrijzinnig Centrum wordt gerund door een
enthousiaste ploeg vrijwilligers. Zij zorgen onder
meer voor de wekelijkse ‘Parlé Poincaré’, het
goed bestuur en het samenwerken met de verenigingen.
Wil je meer te weten komen over de vrijzinnigheid in Mechelen,
hun verenigingen en hun activiteiten? Bezoek ons op
www.vcdeschakel.be | www.facebook.com/VCDeSchakel
vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88 25

LITERATUUR
Erick Kila
In stof geschreven
Krachtig en waarachtig: het proza van de
Amerikaanse schrijver John Fante (1909 – 1983)
komt recht uit het hart. Met zijn ‘meesterwerk’
Ask the Dust (1939) raakt hij aan de dingen die
wezenlijk zijn in het bestaan: scheppen, dromen
en vertrouwen.
Voor het politiek correcte, het
risicoloos benepene, moeten
we niet bij Fante zijn. Ook
niet voor bedachte stilistische
tierelantijnen. Juist daarom is
zijn proza voor de lezer van nu
nog steeds modern in taal en
directheid. Zijn werk, in het bijzonder
deze roman, maakt verder
duidelijk dat we tegenwoordig
in de Nederlandse letteren
toch wel veel te maken hebben
met een vorm van gewetenspolitie.
Fante gaat lekker af en toe
de grens over van het burgerlijk
betamelijke. Gewoon omdat de
alledaagse werkelijkheid van de
jaren dertig van de vorige eeuw,
maar ook die van het heden,
nu eenmaal niet gehoorzaamt
aan een wet van zedelijke en
sociale correctheid. Goede (lees
‘vrije’) kunstenaars zijn al snel in
de ogen van de zelfbenoemde
voortreffelijken in meer of mindere
mate fout.
Een vliegende start had de literaire
carrière van Fante bepaald
niet. Vraag het aan het stof vond na
verschijnen zelfs nauwelijks weerklank.
Echte en algemene waardering
vond Fantes werk pas doordat
collega zuiplap en auteur Charles
Bukowski het meesterwerk (Fantes
tweede gepubliceerde roman) bij
toeval ontdekte.
I was a young man, starving and
drinking and trying to be a writer.
Zo begint de herinnering aan de
vondst van het boek.
Fante gaat lekker
de grens over
van het burgerlijk
betamelijke
Op een dag in 1940 trekt de jonge
Bukowski Ask the Dust uit een kast
in de Los Angeles Public Library.
Hij is diep onder de indruk en beschouwt
zich als een man die goud
heeft gevonden op de vuilstort.
Vreemd is dat enthousiasme niet.
De hoofdpersoon van Fantes roman
is ook een jonge vent die honger
lijdt, te veel drinkt en obsessief
ploetert om het te maken als schrijver.
Bukowski heeft zijn leven lang
Fante als een soort god beschouwt.
En Fante op zijn beurt beschouwde
dan weer redacteur, criticus en
antiklerikaal H.L. Mencken als god.
Mencken liet Fante debuteren in
zijn tijdschrift American Mercury
en er ontstond daarop een levenslange
correspondentie. Tot een
ontmoeting in levende lijve kwam
het overigens nooit tussen de twee.
Vraag het aan het stof is een roman
die geknipt is voor jonge
schrijvers in spe. Fraai en ongedwongen
komt de drijfveer
van de schrijver naar voren. In
de persoon van Arturo Bandini
leren we – onmiskenbaar – zijn
schepper John Fante kennen
als een vrije geest met geldzorgen,
drankzucht, gretigheid
naar kennis en bovenal met een
volkomen toewijding aan zijn
schrijverschap.
Geloof in jezelf, want bijna niemand
anders gelooft in je. Blijf
trouw aan je talent, tegen de
klippen op. Blijf, op een desnoods
schofterige manier, vrij
van hypocrisie. Deze uitgangspunten
blijven steeds bepalend
voor de schrijver en zijn alter
ego Bandini. Beiden van Italiaanse
komaf.
Parallel aan Bandini’s pogingen
om verder te komen in de
literaire wereld ontwikkelt zich in
het snikhete, stoffige Los Angeles
een love story die, zo blijkt al spoedig,
complexe kanten heeft. Dat
liefdesverhaal, zonder suikerzoete
momenten, laat zien hoe er in de
dertiger jaren over huidskleur, nationaliteit
en man-vrouw verhoudingen
werd gedacht. Eerlijk en
onverbiddelijk weergegeven door
Fante, maar soms over de schreef.
26 vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88

‘Die huaraches – móet je die dragen,
Camilla? Moet je zo nodig de
aandacht vestigen op het feit dat je
altijd een vieze Spaanse smeerpoets
bent en blijft?’
Huaraches zijn traditionele Mexicaanse
sandalen. In het door woestijnstof
gepatineerde Los Angeles
van Bandini werd er nogal neergekeken
op Mexicanen. De relatie
Arturo – Camilla (een Mexicaanse
serveerster) wordt onontkoombaar
beïnvloed door zaken als afkomst,
sociale status en het bezit van het
Amerikaanse staatsburgerschap.
Het neemt niet weg dat Fante in
een prachtige stijl een overtuigend
verhaal met poëtische kwaliteiten
heeft gecreëerd. Als een stil personage
is op de achtergrond dan
steeds de Mojave woestijn aanwezig,
een tijdloze plek van onherbergzaamheid
en noodlot.
Arturo weet het: De wereld was stof,
en tot stof zou zij wederkeren.
In een zinderende finale verdwijnt
de hartenklop van dit verhaal in het
stof van de woestijn.
POËZIE
Jozef Eijckmans
zoek bij het slapengaan
zoek bij het slapengaan
maar niet de maan op of de
wakende zorgen
zorg dat het kussen goed ligt
schik de genezende nacht om je heen
en weet al niet meer hoe het verder
Uit: ongepubliceerd werk
Jozef Eijckmans (1907-1996)
werd geboren in Gorinchem
en overleed in Delft.
Het grootste deel van zijn
leven woonde en werkte hij
in Den Haag. Een dichter met
een volstrekt eigen geluid en
een kenner van de klassieke
muziek.
Antwerpenaar Marc
Bruynseraede bereidt een
biografie van Eijckmans
en een selectie uit diens
ongepubliceerde
gedichten voor.
Vraag het aan het stof
John Fante
Vertaald door Mea Flothuis
Tweede druk 1990
Uitgeverij Meulenhoff, Amsterdam
(dit boek is uitsluitend antiquarisch
te verkrijgen)
vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88 27

oxische waan
sijpelt mijn biotoop binnen
Beste lezer, mag ik u even lastigvallen
met een eerder persoonlijke
bekommernis. Wees
gerust, niet het zoveelste klaaglied
over coronamaatregelen want de
meeste mensen zijn er erger aan
toe dan ik.
Een giftige stroom van ongenoegens
en conflicten loopt door de
samenleving en die begint ook
mijn biotoop binnen te sijpelen.
Een eerie, verlammend gevoel
bekruipt me bij een dichterbij komend
fenomeen, te dichtbij. Vóór
Covid-19 liepen er ook al zeloten
rond die allerlei vergezochte
onzin in een complot goten
om er dan iedereen die het
niet horen wilde tegen te
beschermen. Vroeger
bleef die ongein min
of meer beperkt tot de
cafétoog, maar ‘dankzij
’ de sociale media
heeft nu iedereen
een megafoon. Het
liet zich voorspellen
dat een crisis van de
huidige magnitude
zich uitstekend zou
lenen om al wie in alternatieve feiten
gelooft te laten floreren. In andere
tijden is het antwoord: ze doen
maar. Nu is er voor mij toch nog
iets anders aan de hand. Meningsverschillen
beginnen verdacht sterk
op ethische kwesties te lijken.
Familie heb je, maar vrienden en
kennissen kies je gelukkig zelf.
Dankzij een lichtjes misanthrope
selectie en rigoureus schrappen
kon ik fier zijn op een beperkte,
maar fijne schare mensen die het
niet erg vonden om regelmatig
mijn pad te kruisen. Het is een
heterogeen gezelschap, divers in
standpunten, politieke kleur, religieuze
overtuiging en zelfs, om in de
mode te blijven, huidskleur en gender.
Dat levert
28 vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88

OPINIE
Max Schneider
Zelfs de raarste
vogels kwamen
echter nooit
aandraven met
complotonzin
boeiende, leerzame gesprekken op.
Vaak pittig ook, want eensgezindheid
moet je niet zoeken in zo’n
bont zootje. Zelfs de raarste vogels
kwamen echter nooit aandraven
met complotonzin.
Een zekere tristesse overvalt me, als
ik zie hoe mensen waarvan ik hou
en die ik waardeer zich laten meeslepen
door hun affecten. Klimaat,
migratie of Covid-19, de onderwerpen
zijn bekend en deze of gene
meningsverschillen hebben altijd
bestaan. Dat is het probleem niet,
maar hun argumentatie is niet meer
op de rede gebaseerd en ze laten
hun overtuigingen kleuren door
emotionele associaties.
Iemand die ik al jaren ken en bewonder
omwille van zijn intelligentie,
grossiert nu in complottheorieën.
Een andere vriend die altijd in
staat was rationeel te denken, heeft
nu alle vertrouwen in de wetenschap
verloren. Voor een derde is er,
ondanks de schrijnende beelden uit
de zorg, helemaal niks aan de hand
met Covid19, een overroepen griepje.
Sommigen gaan echt ver in hun
ontkenning van het zonlicht. Niet
in de betekenis dat ik de waarheid
ken en zij niet – onze meningsverschillen
zorgden nu net voor de
‘schwung’ in onze gesprekken –
maar in het feit dat de rede zoek is
en dat ze dat ofwel niet inzien, ofwel
niet erg lijken te vinden. Nog enkele
stappen verder en ze overwegen een
lidkaart van de Flat Earth Society aan
te schaffen.
Er is iets anders aan de hand dan
een fors meningsverschil; dit gaat
over moraal.
Een goede vriend, een deugdzaam
en rechtschapen man, antwoordt op
mijn verwijzing naar de noodkreet
uit de zorgsector: ‘ik laat me mijn
vrijheid niet afnemen.’ Een andere
vriend, integer tot en met, roept op
tot burgerlijke ongehoorzaamheid
omdat rondhangouderen niet meer
in groep op hun stadsbank mogen
zitten. Hij lijkt niet in te zien dat dat,
niet in vorm en hevigheid, maar in
wezen hetzelfde is als de oproepen
van Nederlandse relschoppers om
de avondklok in groep naast zich
neer te leggen.
Wat zijn de achterliggende
mechanismen van die waan?
Hoe kan zoiets? Waarschijnlijk uit
verderfelijke afgunst heb ik altijd
een beaat respect opgebracht voor
hoogbegaafde mensen. Ik heb echter
ontdekt dat die ook hun meningen
laten overwoekeren door affecten
en associaties, terwijl ze ruim
slim genoeg zijn om beter te weten.
En natuurlijk, hoe intelligenter, hoe
bedrevener in het rationaliseren
achteraf. De verraderlijke truc die
je in de war brengt bestaat erin dat
er diep vanbinnen in het labyrint
van vergezochte aannames iets zit
dat plausibel klinkt. Daarrond wordt
dan een narratief geconstrueerd dat
moet aantonen hoe een persoon of
een instantie middels manipulaties,
duistere krachten en beïnvloeding
de werkelijkheid kneedt, tot jij als
leek onwetend in de val trapt en
blindelings meewerkt aan hun perfide
verborgen agenda. Je wordt plat
geredeneerd met wetenschappelijk
klinkende argumenten zonder dat je
de competentie of de mogelijkheid
hebt om die te verifiëren. Intussen
weten we, dank zij de cognitiewetenschappen,
dat veel van die
complotdenkers oprecht geloven
in hetgeen ze verkondigen. Het zijn
geen intentionele bedriegers; ze
bedriegen ook zichzelf.
Los van het persoonlijke gevoel dat
ik het zeer onaangenaam en verwarrend
vind dat debatteren met
voorheen redelijke mensen, zo goed
als onmogelijk geworden is, is het
ook spijtig dat zinvolle argumenten
die het waard zijn te onderzoeken,
bedolven raken onder een verbale
kakafonie. In onze gesprekken gaat
het er dan nog vrij beschaafd aan
toe, maar op de sociale media wordt
er vaak geroepen op een manier die
je aan een cafétoog, uit lijfsbehoud,
wel achterwege zou laten.
Hoe werkt zo’n ontsporing? Een
fictief voorbeeld ter illustratie.
Viroloog A stelt: de regels moeten
langer en strenger aangehouden
worden. Viroloog B met een even
dik pakket diploma’s stelt : neen
hoor, dat moet helemaal niet. Probleem,
u hebt nul medische, laat
staan virologische of epidemiologische
opleiding. Daarom: u luistert
aandachtig naar hun argumenten,
raadpleegt nog wat lectuur en
voert hier en daar een gesprek met
slimme vrienden. U kijkt ook eens
even wat het alwetende Google
en het scherpzinnige Facebook er
van vinden, maar intelligent als u
bent, laat u zich niet vangen door
de onzin die daar frequent verkocht
wordt. U laat uw grijze cellen los
op al die gegevens en concludeert
ik laat
me mijn
vrijheid niet
afnemen
vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88 29

forismen
God herken je in zijn verklaarbare afwezigheid.
Het is net omdàt er geen hogere werkelijkheid
achter de realiteit op ons wacht, dat
elk leven, elke vriend, elke familie, elke gemeenschap,
iedere persoon onvervangbaar
belangrijk is en de moeite van het koesteren
waard. Er is geen tweede zit.
Is mijn vaccinatie halal of kosher? Da’s waar
ook; iets waarover ik me niet druk hoef te
maken.
Strenge gelovigen fulmineren soms dat de
evolutietheorie hun geloof helemaal onderuit
haalt; wel, die hebben dat heel goed
begrepen.
Religie is niet altijd destructief, maar bevat
wel alle ingrediënten om het te worden.
Wordt u ook zo moe van politici die hun
deugdzaamheid etaleren met oplossingen
zonder een begin van haalbaarheid of betaalbaarheid?
Het is niet de enige rol in het theater van de
wereldwijde conflicten, maar godsdienst
heeft vaak een hoofdrol.
Omstandigheden allerhande leggen iets in
de plooi en populisten van alle richtingen
zorgen dan dat het probleem naar een van
beide extremen kantelt.
›› vervolg
bijvoorbeeld: Ik denk dat viroloog B gelijk heeft; de
redenering gaat ook op als u het omgekeerde denkt. U
bent ervan overtuigd dat uw standpunt gebaseerd is op
gedegen denkwerk.
In de val gelokt door ons eigen brein
Helaas… tijdens die denkarbeid heeft uw brein alles
weliswaar in overweging genomen, maar uw kijk op de
zaak werd sterk gekleurd door elementen die inhoudelijk
absoluut niets met de zaak te maken hebben. Die
invloed is krachtig en véél sterker dan we willen toegeven,
omdat alles zich buiten het zicht van het bewustzijn
afspeelt en dus buiten de controle van de ratio. We
hebben nauwelijks of
helemaal geen weet
van die invloeden
die subliminaal binnenkomen.
Het lijkt
een beetje op de truc
die goochelaars en
illusionisten toepassen;
het is verbijsterend
wat u allemaal
niet gezien hebt.
Wat u niet zag – of
eigenlijk wel gezien
hebt, maar waarvan
uw brein ‘oordeelde’
dat het niet aan uw
bewustzijn moest aangeboden worden – zijn bijvoorbeeld
variaties op: viroloog A komt arrogant over, de
studies van uw zoon lopen averij op door de maatregelen,
viroloog B heeft een zachte aangename stem, het
schoonheidssalon van uw dochter is al maanden dicht
en het water staat haar aan de lippen, viroloog A heeft
aanvaard dat
de wereld
niet perfect
volgens jouw
plan verloopt
Virulente oordelen, waarheden en zekerheden
druipen van elke pagina op de sociale
media.
Originaliteit en creativiteit bestaan meestal
niet uit het creëren van iets uit het niets,
maar uit het herschikken van het bestaande.
30 vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88

VAN DE VAT-LEZER
Anne Verledens
in een eerder interview een politieke
mening verkondigd die niet de
uwe is, viroloog B lijkt vaagweg op
een goede vriend, een verder neutraal
woord maakt een connotatie
los enzovoort. Een zeer lange lijst
van elementen die over het hoofd
gezien worden door dat deel van
uw brein dat zich met het denkwerk
bezighoudt – terecht eigenlijk,
omdat ze er inhoudelijk ook niets
mee te maken hebben – maar door
andere delen van uw brein via associaties
zorgen voor affecten die een
voorkeur of afkeer genereren, vaak
-in feite, meestal - zonder dat u dat
zelf in het vizier hebt. Uw brein zal
nu aan cherry picking doen, werkelijk
alles uit de kast halen en er desnoods
de meest absurde redeneringen
bij betrekken om toch maar te
rationaliseren wat een andere deel
van uw brein op de achtergrond
voor u ‘gedacht’ heeft. Ook toepasbaar
op het klimaat, de migratie of
de beste frituur van ’t stad.
Dat bestond allemaal al lang voor
er sprake was van een pandemie.
Zelfhulpboekjes en gelukspsychologen
geven adviezen van het type:
aanvaard dat de wereld niet perfect
volgens jouw plan verloopt. Let it be.
Aanvaard dat jij zelf ook niet perfect
hoeft te zijn. Het lijkt wel of heel wat
mensen dat advies nu uitbreiden
naar de moraal en concluderen: ik
hoef helemaal niet consequent te
zijn; als ik een mening heb zonder
dat ik ze kan hardmaken, dan is dat
maar zo.
Het is nooit vanzelfsprekend geweest,
maar Covid19 geeft aan het
concept ‘samen-leven’ toch een
heel nieuwe dimensie.
En? Bent u er gerust in dat uw
standpunten enkel en alleen gevormd
worden door uw helder en
discursief denkwerk?
Wettewa
Ik heb afscheid genomen.
Van mijn oude wekker.
Gekocht in de jaren 70.
Hij was toen revolutionair
want digitaal en met twee
instelbare wektijden om
hem niet 1 maar 2 keer te
kunnen verwensen. De mechaniek
dateerde van lang voor de overschakeling van zomer- naar
wintertijd. De rechthoekige, dunne knopjes om het uur te verzetten
werkten niet meer naar behoren en vergden kracht en doorzettingsvermogen
wat nooit in zijn handleiding kan hebben gestaan,
in de zin van: wekker kan vierkante vingers veroorzaken.
Het laatste geknoei met de tijd was er te veel aan, niets ging vooruit.
Mijn ogen daarentegen gingen al een tijd achteruit. Ik kon
zonder bril de cijfertjes niet meer lezen. Een brillenbeen tegen mijn
slapen, daar kan ik niet tegen als ik lig. En trouwens, wie houdt er
nu een bril op om te slapen. Foute boel als het glas loskomt en in
je oksels kruipt. Je staat dan op scherp als de rest van de wereld in
REM-modus ligt. Kortom, de tijd van mijn oude wekker liep af. De
afscheidsplechtigheid op het containerpark was ontroerend.
Ik heb nu een exemplaar met knoerten van cijfers die ik zonder bril
kan lezen. Gisteren raakte ik niet in slaap. En dan gaat er bij mij een
switch aan die mij doet draaien en keren als een vis die gebakken
wordt in de pan. Eerst op het vel tot het krokant is en dan keren en
terug. Zonder kop noch staart en zonder boter. Dat wel. Linker zij,
rechter zij.
Ik keek op de klok en er stond 2:50. Ik wil dit vertalen voor de analogen
onder u: tien voor drie. Maar zo zag ik het niet. Ik dacht oei,
2,50 euro. Dit is de waarheid zoals van waarheid met mijn foto ernaast
in de dikke van Dale staat. Ik was niet aan het dromen. Ik was
klaarwakker en ik zat aan 2,50 euro, stel u voor en even later al aan
3,00. Ik kreeg slaaptekortfacturen binnen. Het was net of ik mijn
slaap aan het binnentanken was, zoals aan een benzinepomp waar
je de euriekes voorbij ziet floepen. Het negeren door mij te draaien
hielp niet. Het werd altijd maar duurder, de factuur liep op.
Epiloog
Ik heb de cijfers uit mijn gezichtsveld gedraaid, heb mijn bril opgezet
en heb verder gelezen in mijn spannende thriller. Na de derde
moord was ik zen en viel in slaap. Ik zit raar ineen hè. Eindafrekening:
4,20 euro.
vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88 31

2000 JAAR GELEDEN DEEL 1
Carolus Hereticus
weedui
jaar geleden
In de eerste eeuw van onze tijdrekening, dat
is de christelijke tijdrekening, want Joden en
Moslims hebben een eigen tijdrekening, strekte
het Romeins imperium zich uit over heel het
Middellandse zeegebied. Het was, wat Europa
betreft, de overheersende wereldmacht bij
uitstek. In de eerste eeuw maakten Galilea
en Juda (of Judea) deel uit van dat imperium,
als een soort kolonies; de Romeinen waren
de bezetters. Zij hebben hun rijk steeds verder
uitgebreid om politiek-militaire en om
economische redenen.
› Joden en ‘gentiles’ (niet-Joden) in
het Evangelie.
In de eerste eeuw van onze tijdrekening,
dat is de christelijke
tijdrekening, want Joden en Moslims
hebben een eigen tijdrekening,
strekte het Romeins imperium zich
uit over heel het Middellandse zeegebied.
Het was, wat Europa betreft,
de overheersende wereldmacht bij
uitstek. In de eerste eeuw maakten
Galilea en Juda (of Judea) deel uit
van dat imperium, als een soort
kolonies; de Romeinen waren de
bezetters. Zij hebben hun rijk steeds
verder uitgebreid om politiek-militaire
en om economische redenen.
De Joden die in Palestina woonden
hadden een eeuwenoude geschiedenis
en cultuur evenals een militaire
traditie. Ze waren weerbaar en
niet gedwee, hun monotheïstische
God Jawhe (Jehovah) gaf hen bescherming
en vertrouwen. Het waren
moeilijke onderdanen die zich
regelmatig revolteerden tegen het
Romeins gezag. De Romeinen waren
strenge beheerders, maar tevens
verstandig en pragmatisch. Ze kozen
collaborateurs om onder hun toezicht
het gezag uit te oefenen en ze
vermeden om rechtstreeks betrokken
te worden in politieke en religieuze
incidenten. Maar de sfeer was
er altijd gespannen. Nationalisten en
religieuze fanaten zorgden voor rellen,
onveiligheid en ongerustheid.
De miraculeuze geboorte
Het is in die context dat Jezus van
Nazareth optreedt als prediker, als
genezer, als profeet in Galilea. En
ook wel als anti-Romeinse activist,
maar dat kon niet worden vermeld
in de evangelies die door Romeinse
onderdanen werden geconcipieerd
en tijdens de Romeinse bezetting
werden geschreven en verspreid.
De beroemde man Jezus werd niet
in Bethlehem geboren, maar wel in
Nazareth, waar zijn ouders woonden
en waar hij werd opgeleid, want
zijn vader, Jozef, was volgens de
overlevering een timmerman en
het was normaal dat zijn zoon hem
daarbij hielp. Maar er is weinig sprake
van die vader Jozef in de evangelische
teksten. Waarom?
Er is iets misgelopen met Maria,
de moeder van Jezus. Wat er pre-
32 vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88

zend
cies is gebeurd is niet te achterhalen.
Wat wel wordt bevestigd is
dat ze ongewild zwanger werd en
volgens geruchten die in die tijd
rondgingen baarde zij een onwettig
kind. De toekomstige echtgenoot
Jozef was verrast, want hij voelde
zich daar niet schuldig aan: in het
evangelie volgens Mattheüs zegt
hij “geen gemeenschap te hebben
gehad met Maria “ (Matt. 1:25). Tja,
misschien heeft hij gelogen, maar
het gerucht deed de ronde dat een
zekere Julius Tiberius Pandera de
vader zou geweest zijn. Een uiterst
vervelende kwestie voor de familie
van Maria. Ze zou een verhouding
hebben gehad met een Romeinse
legioensoldaat, een vijand van de
Joodse natie. Dat verhaal werd door
de Joden verteld en door de Griekse
filosoof Celsus in de 2 de eeuw,
in zijn boek “Het Ware Woord”, het
staat ook in de Talmud vermeld,
een voornaam Joods geschrift. Misschien
was het een verkrachting?
Een Romeinse soldaat werd daar
zeker niet voor vervolgd noch gestraft.
De familie van Maria ging dus
op zoek naar een lokale bruidegom
om de schijn te redden. Dat was
Jozef, een “oudere” man. En klaar is
kees. Maar toen Jozef vaststelde dat
zijn verloofde zonder zijn toedoen
plots zwanger was, toen moesten
de engelen Jozef verwittigen dat
alles in orde was, hij moest zich niet
ongerust maken, het was de Heilige
De familie
van Maria
ging dus op
zoek naar
een lokale
bruidegom
om de schijn
te redden.
Dat was
Jozef, een
“oudere” man
vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88 33

geest die de zwangerschap van Maria
had veroorzaakt. En om alle smet
uit de weg te ruimen, werd zelfs
verkondigd dat Maria altijd maagd
was gebleven en dat nog altijd was.
Jozef moest dus wel heel oud zijn,
seksueel onbekwaam. De evangelies
mochten het huwelijk van
Maria niet verkondigen. Dat mirakel
werd de Onbevlekte Ontvangenis
of de maagdelijke zwangerschap
genoemd en de eeuwige reinheid
van Maria werd een dogma van het
christelijk geloof.
Deze bovennatuurlijke ingreep kan
de gelovigen weliswaar tevreden
stellen, maar niet de bioloog noch
de vrijzinnige. Die theorie van de
maagd die zwanger wordt kwam
eerst tot stand na de Joods-Romeinse
Oorlog (66-70 of 72 als
men de inname van Massada
meerekent). Op dat ogenblik was
de Christussekte in Jeruzalem niet
langer meer in handen van Joodse
aanhangers van Jezus, maar van
onbekende “gentiles” (niet-Joden),
dus Romeinse onderdanen. Dat
Het kon toch
niet dat een
alledaagse
seksuele
gemeenschap
een god als
gevolg zou
hebben
verklaart meteen waarom in het
oudste evangelie, dat volgens Marcus,
er geen sprake is van Jezus’
geboorte. De theorie van de maagdelijke
zwangerschap was nog niet
volledig doorgedrongen, ofwel
gingen de auteurs van dat evangelie
met die theorie niet akkoord,
er leefden op dat ogenblik nog getuigen
van de echte Jezus, die het
ware verhaal kenden.
Maar er is nog een andere reden
waarom die maagdelijke zwangerschap
werd doorgedrukt. Tegen
het einde van de 1 ste eeuw werd
het duidelijk dat men rabbi Jezus
tot Messias en zelfs tot God wou
promoveren, en dan was het meer
dan gepast dat die Messias en die
nieuwe God, niet een normale,
menselijke geboorte te beurt viel,
maar wel een bovennatuurlijke,
miraculeuze geboorte. De maagdelijke
zwangerschap werd deel van
het Credo, een uiterst belangrijke
steunpilaar van het nieuw geloof,
iets waaraan niet mocht getwijfeld
worden, geen kritiek werd geduld.
Twee duizend jaar geleden, in
de toenmalige godsdiensten, die
men vandaag mythologie noemt,
kwamen miraculeuze geboorten
veelvuldig voor. Alle mensgoden
hadden een buitengewone geboorte
en een even buitengewone,
bovennatuurlijk overlijden. Dat was
de regel. Het kon toch niet dat een
alledaagse seksuele gemeenschap
een god als gevolg zou hebben.
Dat was ondenkbaar. Maar er is
meer, toen de evangelieschrijvers
hun verhalen nog aan het bedenken
waren, dus voor de vernieling
van de Tempel van Jeruzalem in
het jaar 70, toen was er Paulus, die
men terecht de grondlegger van
het christendom kan noemen.
Paulus, eerst christenvervolger,
daarna voorman van de christelijke
beweging, heeft Jezus nooit
ontmoet, hij zou hem alleen hebben
gezien in een visioen. Paulus
schreef meerdere brieven aan de
primitieve christelijke gemeenschappen
die hier en daar waren
ontstaan en zowel organisatorische
als religieuze problemen ondervonden.
En in twee brieven die
werden geschreven in de jaren
50-54 zegt Paulus zeer duidelijk dat
Jezus werd geboren “onder de wet
en uit een vrouw” (Galaten 4:4), dus
niet uit een maagd, want dat zou
uitdrukkelijk vermeld staan. “Onder
de wet” wijst erop dat Jezus geen
onwettig kind was. Maar waarom
vermeldt Paulus niet de naam van
de vader? En in zijn brief aan de
Romeinen zegt Paulus dat Jezus “is
gesproten uit het geslacht van David,
naar het vlees” (Rom. 1:3), een
oude uitdrukking om te zeggen
dat Jezus langs seksuele weg, een
afstammeling is van koning David.
Het was noodzakelijk om die
afstamming te bevestigen, zoals
dat ook is gebeurd in de evangelies
volgens Mattheüs (1:1-16) en volgens
Lucas (3:23-38). Merk wel op
34 vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88

dat die twee geslachtsregisters onderling
niet kloppen, dus verzonnen
zijn, en dat ze telkens de stamboom
van Jozef, niet van Jezus
onthullen. Jozef werd toen dus nog
steeds voorgesteld als de biologische
vader van Jezus. Waarom was
die afstamming van koning David
zo belangrijk? De belangrijke reden
was dat in dat geval sommige
voorspellingen van de oude Joodse
profeten toepasselijk werden op
Jezus, zodat hij als de nieuwe Messias
kon worden bevestigd.
Een onbeschoft kereltje?
Het verhaal komt alleen in het
evangelie volgens Lucas voor (Luc.
2: 40-52). Het is een verzinsel met
een dubbel doel: meedelen dat
Jezus als kind reeds een hoogbegaafde
geleerde was en tevens de
tempelleraren kleineren en bespottelijk
maken. Het verhaal rammelt
langs veel kanten. Jezus reisde elk
jaar met zijn ouders naar Jeruzalem
op het Paasfeest. Er wordt niet
gezegd wie die ouders waren, want
als je de maagdelijke zwangerschap
aanneemt, dan is er ten hoogste
een pleegvader, geen biologische
vader. Wat dan ook, na het Paasfeest
keerde de reizigers terug naar
hun thuishaven in Galilea. Waarschijnlijk
in groep, te voet, te paard
of op ezels gezeten, dat wordt niet
meegedeeld. En de twaalfjarige Jezus
bleef achter, in Jeruzalem. Zijn
ouders hadden niet gemerkt dat hij
er niet bij was…Hoe kan zo iets? De
vader en de moeder hebben niet
bemerkt dat hun zoontje hen niet
had gevolgd, ze zijn zo maar vertrokken
zonder zijn aanwezigheid
na te gaan. Eerst na een volle dagreis
gingen ze toch even kijken of
hij niet in de groep vertoefde…Toen
ze hem niet vonden in het reisgezelschap
keerden ze terug naar
Jeruzalem. Daar zochten ze hem
gedurende drie dagen en vonden
hem op de tempelberg, in gesprek
met de tempelrabbi’s. De twaalfjarige
Jezus verbleef dus 5 dagen
lang op de tempelberg, alleen. Men
stelt zich een hele reeks vragen:
hoe kon hij daar overleven? Hadden
de tempelbedienden de nodige
ervaring om verloren kinderen op
te vangen en te verzorgen? Werd
er gedurende vijf dagen gepraat
over godsdienstaangelegenheden?
Enzovoort. Het is heel normaal dat
zijn moeder het kind bekijft: “Waarom
heb je ons dit aangedaan?”,
waarom heb je ons zo ongerust
gemaakt? Maar de kleine Jezus antwoordt
onbeschoft: “Waarom heb je
naar mij gezocht? Wist gij niet dat ik
bezig was met de dingen van mijn
Vader?”( Luc.2: 49). Met die ruwe
uitspraak verwijt de jonge Jezus
zijn ouders dat ze hem hebben opgezocht,
en dat ze zijn gesprekken
hebben verstoord, onderbroken.
Een plomp ventje, die jonge Jezus.
De ouders begrepen er niets van,
maar de kleine Jezus ging toch
terug met hen mee naar Nazareth.
In dit fictief verhaal zitten overdrijvingen
en wat het meest opvalt is
de hovaardij van de knaap Jezus,
zijn pretentie om zijn levensgang
zelf uit te stippen en geen strikte
onderdanigheid te tonen.
Het verhaal zal zich herhalen bij
de breuk met zijn familie. Dat is
geen fictie. Het wordt aangehaald
in de drie synoptische evangelies
(Matt. 12: 46-50; Marc. 3: 31-35;
› Julius Tiberius Pandera
Luc. 8: 19-21), in het evangelie volgens
Johannes is de breuk alleen
met zijn broeders (Joh. 7: 1-9). Als
Maria een bode naar Jezus zendt
om hem thuis uit te nodigen,
antwoordt Jezus, op een brutale
manier, dat zijn familie diegenen
zijn die in hem geloven, degenen
die leven volgens het woord Gods,
“Mijn moeder en mijn broeders
zijn mijn aanhangers, die hier rond
mij staan”. De breuk is compleet,
alleen Johannes, in zijn evangelie,
wil Maria er buiten houden, hij is
ook de enige evangelieschrijver
die Maria’s aanwezigheid vermeldt
bij de kruisiging. Men mag zich
de vraag stellen: waarom die boze,
vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88 35

vernederende reactie van Jezus?.
We mogen aannemen dat de verhouding
tussen Jezus en zijn verwanten
al lang aansleepte en dat
Maria een poging ondernam, om
de plooien glad te strijken, maar
zonder succes. De reden van die
hooglopende boosheid was het feit
dat Jezus’ familie zijn vermeende
zending niet ondersteunde. Maria
was verbolgen en de overige familieleden
waren
ontstemd over het
feit dat Jezus het
gevaarlijk beroep
van prediker had
gekozen en zich
overal als profeet
ontpopte. Het was
een gevaarlijke
activiteit want hij
kwam regelmatig
in botsing met de
religieuze Joden,
met de Joodse
overheid, en zelfs
met de Romeinse
bezetter, enerzijds
wegens zijn prediking
die vermoedelijk
ook anti-Romeins klonk en
anderzijds wegens het feit dat de
bezetter zeer wantrouwig stond
tegenover iemand die met een
grote groep aanhangers het land
doortrok. Maar de Bijbelse Jezus
was zo intens overtuigd van zijn
zending, misschien door dromen
en visioenen die hij had, dat hij
die gevaren trotseerde, want hij
dacht beschermd te zijn door zijn
God, die hem wel zou redden als
het nodig was. “Ik zal mijn Vader
aanroepen en terstond zal Hij mij
meer dan twaalf legioenen engelen
ter beschikking stellen” (Matt. 26:
53). Dat blind vertrouwen was ijdele
hoop.
De ware Jezus opgenomen
in het verhaal van de
Bijbelse Jezus
Wie en hoe de held van een verhaal
wordt getypeerd, dat wordt door
zijn auteur beslist. De evangelieschrijvers
hebben ook beslist wie
en hoe de Bijbelse Jezus moest
Maar alles is
gepasseerd
langs de
pen van de
evangelieschrijvers
zijn. Hun hoofdbekommernis was
een Jezus te verkondigen die een
Messias was, dus iemand door God
op aarde gezonden om een belangrijke
boodschap te brengen. In
het vierde evangelie moest Jezus
zelfs een god zijn, een incarnatie
van de Logos, de eeuwige God.
De evangelieschrijvers hebben
die taak uitstekend volbracht. Ze
hebben daartoe een heleboel informatie
geput
uit het leven van
de ware Jezus.
Zelf hebben ze
Jezus als persoon
nooit ontmoet,
maar het is hun
meegedeeld via
de herinneringen
die de mensen
hadden, via de
overlevering, via
“horen-zeggen”.
De evangelieschrijvers
hebben
die informatie
niet als geschiedkundigen
behandeld,
maar ze hebben geselecteerd
wat nuttig was voor hun opzet. De
uitspraken van de echte Jezus die
als prediker optrad en als moraalleraar,
die vinden we terug in de
evangelies. Dat Jezus een beroemd
genezer was, ook een duivelbanner,
dat staat ook beschreven in de
evangelies. En wat Jezus als profeet
verkondigde vinden we ook terug.
Maar alles is gepasseerd langs de
pen van de evangelieschrijvers, die
de gebeurtenissen hebben overdreven,
soms als mirakels hebben
voorgesteld, en in hun ogen onnuttige
en schadelijke informatie
voor Jezus’ imago hebben verzwegen.
De evangelieschrijvers deden
niet aan geschiedschrijving, maar
ze gebruikten de evangelies als
een propaganda instrument om
de ongelovigen te bekeren, laten
we dat niet vergeten. Jezus heeft
geen doden opgewekt, wel personen,
gelijk Lazarus, die doodziek
waren, door handoplegging en
overreding weer gezond gemaakt.
Dat blindgeborenen plots konden
zien is onwaarachtig, en bezetenen
waren zo maar niet genezen door
te bidden en met toverformules te
bezweren. Maar die overdrijvingen
zijn tactisch bedoeld, omstanders
moesten worden overtuigd van
Jezus’ bovennatuurlijke gaven.
De evangelieschrijvers hebben er
zich niet aan gestoord om voorspellingen
van de oude Joodse
profeten (Jesaja, Micha, Zacharia)
als feitelijke gebeurtenissen in
hun verhalen te integreren. De beroemde
intrede van de Messias in
Jeruzalem is een goed voorbeeld
van dergelijke fictie. Die Intrede
is een profetie van Zacharia uit de
6 de eeuw v.Chr., meer niet. Indien
Jezus, gezeten op een ezeltje, Jeruzalem
zou zijn binnengegaan, dan
zou hij onmiddellijk gearresteerd
zijn, opgesloten en veroordeeld
wegens godslastering door de
Joodse overheid. De geboorte van
Jezus in Bethlehem is ook zo een
verhaal dat moest dienen om Jezus
gelijk te stellen aan de heldhaftige
koning David (regeerde rond 1000
v.Chr.) die zijn vijanden versloeg
en ook de reus Goliath overwon,
volgens het Oud Testament. Om
die geboorte in Bethlehem te doen
plaatsgrijpen moesten de evangelieschrijvers
een fictieve context
uitdenken, namelijk een kindermoord
die nooit heeft plaats gevonden,
met een vlucht naar Egypte,
en een Romeinse volkstelling
die nooit de Joden heeft verplicht
zich te begeven naar de plaats waar
hun voorouders woonden. Het zijn
mooie verhalen, indrukwekkend,
gemakkelijk in het geheugen te
prenten. Ze behoren niet tot de
geschiedenis, maar tot het geloof.
En we respecteren dat geloof, want
we maken zelf gebruik van onze
vrijheid van meningsuiting.
LEES VERDER IN
VAT#89SEPT/OKT
2000 JAAR GELEDEN DEEL2
• Kruisiging
• De verschijningen
• Conclusie
36 vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88

UIT HET KLASJE
David Nauwelaers
Leerkracht N-CZ
HET Kleine
Gedicht 2021
Voor de lezers die niet vertrouwd
zijn met ‘Het Kleine
Gedicht’ even een korte
omschrijving van deze activiteit.
‘Het Kleine Gedicht’ is een jaarlijkse
gedichtenwedstrijd georganiseerd
door de VLAM (Vrijzinnige Leerkrachten
Antwerpen Moraal) waaraan
leerlingen niet-confessionele
zedenleer van de 2de graad uit
stedelijke basisscholen van Antwerpen
kunnen deelnemen.
Enige voorwaarde om mee te
doen: zelf een gedicht schrijven.
Voor de editie van 2021 toverden
ongeveer 500 kinderen een
gedicht tevoorschijn. De kritische
blikken van hun leerkrachten
NCZ zorgden vervolgens
voor een eerste schifting zodat
uiteindelijk 183 ingescande
gedichten in de elektronische
postbussen van de 3 juryleden
ploften. Een serieuze stapel literatuur,
maar het voordeel van
deze virtuele versie was dat de
juryleden alle werkjes ruim op
voorhand in hun luie zetel en op
eigen tempo konden lezen.
In februari 2020 werden we
nog niet gegijzeld door Covid19
en konden we nog jureren en
prijzen uitreiken in Out Of A Box,
in februari 2021 werd ook de organisatie
van ‘Het Kleine Gedicht’
gedwongen om te vergaderen via
een online praatbox. Geen makkelijke
klus, want elk jurylid heeft z’n
favorieten en wil de andere juryleden
overtuigen, en via een computerscherm
verloopt het debatteren
en discussiëren toch wat stroever
dan in levenden lijve. Ook dit jaar
belandden gedichten met pijn in het
hart net naast ‘de definitieve dertig’.
Na 3 uur wikken en wegen werden
uiteindelijk 30 winnaars weerhouden
en in categorieën (‘stijl’, ‘inhoud’
en ‘creativiteit’) ingedeeld. Het beste
gedicht van het jaar werd bekroond
met ‘De Prijs Van De Jury’.
Vanuit het exotische Limburg
stuurde jurylid Walter Currinckx ons
nadien enkele filmpjes door waarin
hij de winnaars op flamboyante
wijze feliciteerde en vervolgens hun
gedichten voorlas. Wij monteerden
alles in de juiste volgorde aan
elkaar, plakten er afbeeldingen van
de gedichten tussen, et voilà, klaar
was clip.
De winnaars kregen allemaal een
leesboek cadeau en, naargelang hun
behaalde podiumplaats, een (ingekaderde)
poster van hun gedicht,
de gedichtenbundel waarin de 30
winnaars werden verzameld, een
oscarbeeldje en een notitieboekje.
Alle creatievelingen die een gedicht
schreven, ongeveer 500 dus, kregen
dit notitieboekje eveneens als
deelnemersprijs.
Het juryfilmpje en de eindlijst
werden vervolgende doorgestuurd
naar alle collega’s. Geen
fysieke prijsuitreiking in Out Of
A Box dus, wel één door de leerkrachten
van moraal. Met mondmasker
en in hun eigen klasbubbel.
Bij het afspelen van het
juryfilmpje werden naar verluidt
meerdere nagels afgebeten van
spanning.
30 stralende leerlingen ontvingen
hun prijzenpakket met daarin
o.a. een leesboek, een (ingekaderde)
poster van hun gedicht,
de vers gedrukte gedichtenbundel
waarin de 30 winnaars
werden verzameld en een oscarbeeldje.
De kinderen die niet
in die top 30 eindigden konden
hun teleurstelling wegslikken en
wegschrijven in het notitieboekje
dat alle 500 dichters kregen als
deelnemersprijs.
Missie geslaagd, maar als u het
de organisatoren en de juryleden
vraagt, dan zien we in 2022 de
gezichten van de trotse winnaars
liever weer glimmen op het podium
van Out of a Box.
Meer over het Kleine Gedicht 2021 op: https://www.youtube.com/watch?v=Tu-bMihhels
vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88 37

Gezellig feminisme
wordt schromelijk
overschat
‘VERKRACHTING IS GEWOON SLECHTE SEKS’,
‘WE MOGEN NIKS MEER’
MO*columniste en directeur van RoSa vzw
Bieke Purnelle vraagt zich al decennia af wat ‘de
juiste toon’ is, op welke manier je vrouwenrechten
het beste kan aankaarten. Feminisme moet gezellig
zijn. Alleen: gezelligheid wordt schromelijk overschat.
Onrecht wegwerken is namelijk geen
vreedzaam theekransje.
‘Vrouwen zijn ook geen heiligen’;
‘Maar wie loopt daar nu ‘s nachts
rond?’;
‘Tja, als je je zo uitdagend kleedt zet
je de kat bij de melk’;
‘Weet je hoeveel vrouwen zich naar
boven neuken?’;
‘Mij maak je niet wijs dat je zo lang
wacht om klacht in te dienen.’
‘We mogen toch nog eens lachen?’;
‘Golddiggers’;
‘Mag dat ook al niet meer?’;
‘Overgevoelige zuurpruim’;
‘Doorgeschoten kaakslagfeminisme’;
‘Quota belonen middelmaat’;
‘We horen jullie nooit pleiten voor
meer mannen bij de vuilkar’;
‘Veel #metoo-gevallen gaan over een
gezonde combinatie van jeugd, drank
en hormonen’;
‘Puriteins gedram’;
‘#metoo gaat veel te ver’;
‘Zure feministische bitch’;
‘Zeikwijven’;
‘Moraliserende vingertjes’;
‘Slachtoffercultuur’;
‘Jij moet eens een goeie beurt
krijgen’;
‘De verkrachters hebben geen
criminele ingesteldheid.’;
‘We willen wel vrouwen, maar we
vinden ze niet.’
‘Kwaliteit moet primeren, los van
gender.’
‘Vrouwen moeten leren nee zeggen.’;
‘Geef hem gewoon een kniestoot.’;
‘Heb je je maandstonden misschien?’;
‘Je bent veel mooier als je lacht.’;
‘Niet slecht voor een vrouw.’;
‘Vrouw aan het hoofd van
multinational’;
‘Vrouw wordt scheidsrechter’;
‘Moeder van drie wordt
hoofdredacteur’;
‘Kutwijf’;
‘Vrouwen willen privileges, maar
willen hun benen niet meer
opendoen’;
‘Frigide trut’;
‘Er zijn ook dingen die vrouwen beter
kunnen dan mannen, alleen schiet er
me niet meteen iets te binnen’;
‘Ik geef geen interview aan een wijf’;
‘Ze mag van mij de gang van de
studio dweilen, maar asjeblieft geen
voetbalmatch becommentariëren.’;
‘Schoon poepke’,
‘Het was maar om te lachen’;
‘Er moet een piemel in!’;
‘Vuile hoer!’;
‘Vrouwen kennen niks van sport’;
‘Meiske’;
‘Madammeke’;
‘Schat’;
‘’t Was zo niet bedoeld’.
‘We mogen niks meer’.
‘Hysterisch mens’;
‘De slinger slaat door’;
‘Slachtoffercultuur’;
‘Vrouwen hebben nu eenmaal minder
ambitie’;
‘Verkrachting is gewoon slechte seks’;
‘Vrouwen willen graag verkracht worden’;
‘Hey, poes’;
‘Psst, schat’;
‘menopauzerendezeurkousjes’;
‘Bitch’;
‘Je hebt een punt, maar moet het zo
negatief?’;
‘Wij doen zo ons best en nog is het niet
goed’;
‘Overdrijf je niet een beetje?’;
‘Het gaat in de juiste richting’;
‘Geduld.’;
‘Kijk van waar we komen’;
‘Amai, jij kan zagen’;
‘Als je daar al over valt’;
‘Dit is niet de plaats om dat aan te
kaarten’;
‘Dit is niet het moment’;
‘Dit is niet de juiste toon’.
Ik vraag me al decennia af wat de
“juiste toon” is, hoe die klinkt. Ik
vermoed dat de juiste toon zacht en
harmonieus en onopvallend luidt, als
muzak in een winkel. Een toon die uitblinkt
in onhoorbare aanwezigheid. Hij
mag er zijn, zolang niemand er last van
heeft, zolang niemand er aandacht aan
hoeft te besteden.
38 vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88

OPINIE
Bieke Purnelle
Het enige algemeen aanvaardbare
feminisme is er een van vriendelijke,
goedkeurend glimlachende
cheerleaders die elke micro-inspanning
dankbaar en welwillend
verwelkomen met een vreugdedansje.
Een feminisme waarin niemand
iets hoeft te veranderen of
iets onhebbelijks hoeft te laten.
“Het gezellige feminisme is leuk
voor iedereen, valt niemand lastig,
wordt nooit boos, verliest nooit
haar geduld, zelfs niet na 100 jaar
wachten.
Een feminisme dat geen moeite
kost. Een feminisme dat gezellig
is. Een ‘goed zo!’-feminisme dat
stickers en lolly’s en complimenten
uitdeelt aan elk goedbedoelde uitspraak,
handeling of initiatief. Opbouwend,
constructief, verbindend.
Nooit is er een juist moment, een
juiste plek, een juiste toon om cru
te zeggen wat er scheef zit. Altijd
schort er iets aan de context van de
boodschap, zodat de inhoud gemakshalve
genegeerd kan worden.
Feministen moeten verbinden en
bruggen bouwen, met mannen,
met niet-feministen, met anti-feministen,
met iedereen, en uiteraard
helemaal alleen en zonder
zeuren, want zeuren is ongezellig.
Wanneer anderen hen ongezellig
bejegenen dienen zij deemoedig te
zwijgen, want mensen op hun fouten
wijzen is ongezellig. Wanneer
ze seksisme zien moeten ze dat
met de mantel der liefde bedekken,
want lief zijn is gezellig. Het gezellige
feminisme is blij met een snoepje
tegen de honger. Het gezellige
feminisme is leuk voor iedereen,
valt niemand lastig, wordt nooit
boos, verliest nooit haar geduld,
zelfs niet na 100 jaar wachten.
Gezelligheid is een beproefde strategie
om elke terechte klacht, claim
of eis in de kiem te smoren nog
voor er een punt achter is gezet.
Het is een schijnbaar onschadelijk
excuus om alles te laten zoals het is,
voor de lieve vrede.
Gezelligheid wordt schromelijk
overschat.
Onrecht wegwerken is geen vreedzaam
theekransje. Het is soms lelijk
en luid en onharmonieus, en bijna
altijd oncomfortabel. Bovenal is het
noodzakelijk ongezellig.
Bieke Purnelle is freelance journaliste
en blogster. Momenteel werkt ze als
directeur voor het Kenniscentrum voor
gender, feminisme en gelijke kansen
RoSa. Ze schrijft over grote en kleine
maatschappelijke thema’s en hoe die
elkaar kruisen.
Met dank aan MO* magazine
MO*, voluit Mondiaal Nieuws, is een
Belgisch, Nederlandstalig, tijdschrift dat
vooral interna tionaal nieuws brengt, met
een focus op ontwik kelingssamenwerking
en anders-globalisme.
Meer informatie over MO* vind men
‘on-line’: www.mo.be
vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88 39

UIT HET LEVEN GEGREPEN
Jacinta De Roeck
Duivenlief
Ik ben op oorlogspad. Ik trap moordlustig tegen wind en weer in richting
‘doe-het-zelf-zaak’, op zoek naar een moordwapen. “Naturegardening,
5mx2m, 12g/m² en mazen van 28mm”. Een symbool op de verpakking
informeert dat het geschikt is. De vogel die ik zo haat afgebeeld in profiel,
zwart op wit. Met een streep erdoor.
Het begon onschuldig een
paar weken geleden. ‘Het’
komt met de regelmaat
van een klok op mijn glazen
balustrade zitten. ‘Roekoerend’,
rondkijkend en hoofse kopknikjes
gevend. Mijn richting uit.
Ik observeer, bestudeer, wik en
weeg. Een stadsduif, ze ziet er al
bij al proper uit. Geen verminkte
pootjes, geen ontbrekende tenen.
Geen ziekelijke knobbels op snavel
en kop. Al vlug krijgt ze gezelschap
van nummer twee. Het
andere geslacht. Hun hormonen
spelen op, dat is overduidelijk. Ze
knikken elkaar toe, geven bekkusjes.
Duidelijk veel goesting
in meer van dat en meer ‘meer’.
Ware tortelduifjes, zonder tortel.
Ze laten hun ogen vallen op
de Viburnum. “Mijn” Viburnum.
Die staat er na vier jaar mooier
bij dan ooit. Een kloek uitgegroeide,
groenblijvende struik.
Dit jaar voor de eerste keer in
volle winterbloei. Witte geurende
trosbloemen. Bij valavond als uiteenspattende
sterren. De duiven
bestuderen heen en weer vliegend
de binnenkant. Een wirwar
van takken en twijgen. Ze stellen
‘roekoerend’ en ‘kopwiegend’ vast
dat het goed is. De ideale plek om
aan het nageslacht te beginnen.
Dit jaar en alle daarop volgende.
Ze hebben een twijg in de maag,
en andere bouwrommel.
Ik ben geen vogelvriend. Voor de
eerste keer in mijn leven bewijs
ik dat. Hier op zeven, op mijn
terras geen ‘gevogel’. Ik jaag ze
woest weg. Onvermoeibaar mijn
terras opstormend. Het helpt niet.
Ik hang plastieken stroken in de
struik. Het helpt niet. Gewoon als
dat ongedierte is aan rondvliegend
zwerfvuil. Ik verwoest hun
nest-in-opbouw. Dagelijks zit
mijn vuilbak tot driemaal toe vol
met takjes en twijgjes. Lange en
korte, stugge en buigende. Het
helpt niet. De gevederde hormonen
weten van geen opgeven.
Ik steek in de plantenbak een
bamboestok met een strandwindmolentje
erop. Ze genieten
zichtbaar van dat ronddraaiende
kleurenspel. Een tweede stok dan
maar met windvogel. De vleugels
draaien gevaarlijk in het rond.
Roekeloos als ze zijn, vrezen ze
deze houten roodborst niet. Mijn
geduld is op. Wikipedia en de
wijze raad van mijn buurvrouw
– met stadsmensenkennis – wijzen
me de weg. Naar de ‘doe-hetzelf-zaak’
voor een duivennet. Ik
zag ze niet meer. Goed nieuws
en ook weer spijtig. Een kleiner
vogeltje zou wel welkom zijn,
dat net belet ook hen om aan het
bouwen te gaan. Niet dus. Bij
mij alleen bijen en hommels. En
– zoals vorig jaar misschien – een
verdwaalde sabelsprinkhaan. Beangstigend.
En vliegen en muggen.
Vooral van die laatste veel en
veel te veel. Een havenstad zonder
water is immers geen havenstad.
Hoe komt het toch dat ik in het
voorjaar altijd heimwee heb naar
Zuid-Limburg?
40 vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88

Avondlezing door prof. dr. Sebastiaan Engelborghs
de
Waarover gaat het?
Prof. dr. Sebastiaan Engelborghs is diensthoofd neurologie UZ Brussel, hoogleraar aan de VUB
en UA, neuroloog en neurologisch revalidatiearts en LEIF-arts. Velen kennen hem nog van de
jaren dat hij werkzaam was in ZNA.
Deze lezing zoomt in op de ziekte van Alzheimer als meest voorkomende oorzaak van
dementie. De lezing vertrekt van vaak gestelde vragen, als ‘wat is het verschil tussen
Alzheimer en dementie?’ of ‘heeft elke persoon met dementie, een ziekte van Alzheimer?’.
‘Kan iemand een ziekte van Alzheimer hebben en toch niet dement zijn?’ En ook: is het
wel zinvol om een ongeneeslijke ziekte te diagnosticeren? Gaan we ooit Alzheimer kunnen
genezen en wat is de huidige stand van zaken van het wetenschappelijke onderzoek nadat
verschillende farmaceutische bedrijven hun klinische studies hebben stopgezet? Wat met
het zelfbeschikkingsrecht bij een persoon met Alzheimer? En wat met de mogelijkheid op
een vraag tot euthanasie? In hoeverre speelt levensovertuiging een rol bij de medische
behandeling van en het omgaan met een persoon met Alzheimer dementie?
In haar verhalenbundel ‘Zonder
ondergoed’ schrijft Jacinta De
Roeck over de momenten in haar
leven die indruk maakten. In 2007
studeerde ze een tijdje in Salamanca.
Aangespoord door enkele
vrienden schreef ze haar belevenissen
neer in een blog. Nadat ze
in 2009 verhuisde naar Antwerpen
en in 2014 ging werken in Brussel
nam ze die wekelijkse schrijfgewoonte
weer op. Het waren
de ‘struikelingen’ in haar leven
die haar aangezet hebben om te
schrijven.
Het gepakt worden door het leven
en wat er nog in haar levensrugzak
zit aan nostalgie en heimwee,
schrijft ze neer. Verhalen, cursiefjes
met een kern van waarheid en
evenveel overdrijven, in de twee
richtingen. Want dan pas is een
verhaal de moeite waard om geschreven
te worden. Om gelezen
te worden.
‘Wonen doe ik in Antwerpen, werken
in hartje Brussel. Pendelen
tussen de twee. Dan pakt het leven
je zo nu en dan. Met mijn ogen en
oren in het vandaag en nu. Mijn
hoofd en lijf nog te vaak in het
verleden en toen. In Zuid-Limburg
waar mijn familie en vrienden
leven. Een oude boom verplant je
niet. Ik ben zo een oude boom.’
‘Zonder ondergoed’
prijs: 19,50 EUR
Referentie: 9789463960670
online verkrijgbaar: https://www.epo.be/
nl/novellen-verhalen/4358-zonder-ondergoed-9789463960670.html
of in boekhandel ‘De Groene Waterman’
Wanneer & waar?
maandag 21 juni 2021, 19:00 u. tot 20:30 u.
Wegens de corona pandemie gaan we dit jaar uitzonderlijk voor een digitale lezing.
Diagnose en behandeling
Diagnose van de ziekte en behandeling
van Alzheimer:
van zinvol de en ziekte ethisch van verantwoord?
Alzheimer:
zinvol en ethisch verantwoord?
Inschrijven
> ZNA-medewerkers: via Digihuis, interne opleiding, cursuscode 030264.
Accreditering ethiek en economie werd aangevraagd.
> Diagnose Externen: via mail naar sarah.degraef@zna.be en behandeling
Inschrijven is verplicht en mogelijk tot 10 juni.
van Voor meer de info ziekte van Alzheimer:
ellen.verguts@zna.be Avondlezing (dect door 44368) prof. dr. Sebastiaan Engelborghs
zinvol Diagnose en behandeling
Avondlezing maandag en 21 juni door ethisch 2021, prof. 19:00 dr. u. Sebastiaan tot verantwoord?
20:30 u.
De dienst levensbeschouwelijke zorg is alle werkdagen tussen 9:00
Engelborghs
u. en 16:00 u. bereikbaar:
van maandag de 21 ziekte juni 2021, 19:00 van u. tot 20:30 Alzheimer:
u.
zinvol en ethisch verantwoord?
Avondlezing 03 280 36 80. door prof. dr. Sebastiaan Engelborghs
Wegens de corona pandemie gaan we dit jaar uitzonderlijk
Wegens
voor een
de
digitale
corona
lezing.
Waarover gaat het? pandemie gaan we dit jaar uitzonderlijk
Prof. Avondlezing dr. voor Sebastiaan een digitale door Engelborghs prof. lezing. dr. is diensthoofd Sebastiaan neurologie Engelborghs UZ Brussel, hoogleraar aan de VUB
en UA, neuroloog en neurologisch revalidatiearts en LEIF-arts. Velen kennen hem nog van de
jaren www.zna.be dat www.zna.be hij werkzaam was in ZNA.
Deze Waarover lezing zoomt gaat in het? op de ziekte van Alzheimer als meest voorkomende oorzaak van
www.zna.be
dementie. Prof. dr. Sebastiaan De lezing vertrekt Engelborghs van is vaak diensthoofd gestelde neurologie vragen, als UZ ‘wat Brussel, is het hoogleraar verschil tussen aan de VUB
Alzheimer en UA, neuroloog en dementie?’ en neurologisch of ‘heeft elke revalidatiearts persoon met en LEIF-arts. dementie, Velen een kennen ziekte van hem Alzheimer?’.
nog van de
‘Kan jaren iemand dat hij een werkzaam ziekte van was Alzheimer in ZNA. hebben en toch niet dement zijn?’ En ook: is het
wel Deze zinvol lezing om zoomt een ongeneeslijke in op de ziekte ziekte van Alzheimer te diagnosticeren? als meest voorkomende Gaan we ooit oorzaak Alzheimer van kunnen
genezen dementie. en wat De lezing is de huidige vertrekt van stand vaak van gestelde zaken van vragen, het als wetenschappelijke ‘wat is het verschil onderzoek tussen nadat
verschillende Alzheimer en farmaceutische dementie?’ of ‘heeft bedrijven elke persoon hun klinische met dementie, studies hebben een ziekte stopgezet? van Alzheimer?’. Wat met
het ‘Kan zelfbeschikkingsrecht iemand een ziekte van bij Alzheimer een persoon hebben met en Alzheimer? toch niet dement En wat met zijn?’ de En mogelijkheid ook: is het op
een wel vraag zinvol tot om euthanasie? een ongeneeslijke In hoeverre ziekte speelt te diagnosticeren? levensovertuiging Gaan we een ooit rol Alzheimer bij de medische kunnen
behandeling
genezen en
van
wat
en
is de
het
huidige
omgaan
stand
met
van
een
zaken
persoon
van het
met
wetenschappelijke
Alzheimer dementie?
onderzoek nadat
verschillende farmaceutische bedrijven hun klinische studies hebben stopgezet? Wat met
het zelfbeschikkingsrecht bij een persoon met Alzheimer? En wat met de mogelijkheid op
Wanneer een vraag & tot waar? euthanasie? In hoeverre speelt levensovertuiging een rol bij de medische
maandag behandeling 21 juni van 2021, en het 19:00 omgaan u. tot met 20:30 een u. persoon met Alzheimer dementie?
Wegens de corona pandemie gaan we dit jaar uitzonderlijk voor een digitale lezing.
Wanneer & waar?
Inschrijven
maandag 21 juni 2021, 19:00 u. tot 20:30 u.
> Wegens ZNA-medewerkers: corona pandemie via Digihuis, gaan we interne dit jaar opleiding, uitzonderlijk cursuscode voor een 030264. digitale lezing.
Accreditering ethiek en economie werd aangevraagd.
> Inschrijven
Externen: via mail naar sarah.degraef@zna.be
Inschrijven > ZNA-medewerkers: is verplicht en via mogelijk Digihuis, tot interne 10 juni. opleiding, cursuscode 030264.
Accreditering ethiek en economie werd aangevraagd.
Voor > Externen: meer info via mail naar sarah.degraef@zna.be
ellen.verguts@zna.be Inschrijven is verplicht (dect en mogelijk 44368) tot 10 juni.
De Voor dienst meer levensbeschouwelijke info
zorg is alle werkdagen tussen 9:00 u. en 16:00 u. bereikbaar:
03
ellen.verguts@zna.be
280 36 80.
(dect 44368)
De dienst levensbeschouwelijke zorg is alle werkdagen tussen 9:00 u. en 16:00 u. bereikbaar:
03 280 36 80.
www.zna.be
www.zna.be

colofon
redactie, medewerkers, teksten
Frank Van Akelijen | Jaak Gregoor
Jeannine De Laet | Erick Kila
Max Schneider | Nelly Verfaillie | Lie Huyben
Bieke Purcelle | Carolus Hereticus (pseud.)
Jacinta De Roeck | Maarten Peeraer
Annouk Brebels | Sebastiaan Verheyden
Anne Verledens | Theo Otté | David Nauwelaers
VRIJZINNIG
ANTWERPS
TIJDSCHRIFT
88
verantwoordelijk uitgever
VAT vzw, De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen
vormgeving
EPO drukkerij & vormgeving
redactie-adres vatvzw
De Burburestraat 11 | 2000 Antwerpen
vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com
www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com
vatijdschrift
wordt verspreid
naar ca. 1.700 lezers
en is een uitgave
van vat vzw
de verantwoordelijkheid
voor de gepubliceerde teksten berust
uitsluitend bij de auteurs | Niets uit
deze uitgave mag gereproduceerd
of overgenomen worden zonder
schriftelijke toestemming van de redactie.
Bij toestemming is bronvermelding
<het VAT, jaargang, nummer en maand>
steeds noodzakelijk.
Het VAT verschijnt tweemaandelijks (5 nummers)
verenigingen
HV Vrijzinnig Antwerpen
vrijzinnigantwerpen14@gmail.com
Vrienden/Sympathisanten van het VAT
vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com
HV Herentals
ralf.celen@demens.nu
HV Vrijdenkend Lier
hvv.vrijdenkendlier@telenet.be
Je wil dit ledentijdschrift
ontvangen? Neem dan contact
op met één van de onderaan
vermelde verenigingen
of stort € 15 op rek.nr.
BE 91 0017 8409 9576
van VAT-vrienden (met
vermelding naam en adres)
met de steun van
HV Schijnvallei
hvschijnvallei@gmail.com
HV Mechelen
info@hvvmechelen.be
HV Vrijdenkend Mortsel
vrijdenkendmortsel@gmail.com
HV De Grijze Geuzen Antwerpen
info@grijzegeuzen.be
Vermeylenfonds Antwerpen
avfantwerpen@gmail.com
Willemsfonds, afdelingen
Antwerpen
willemsfondsantw@hotmail.be
Deurne
deurne@willemsfonds.be
Edegem-Mortsel
willemsfonds.mortsel@telenet.be
EPO drukkerij & vormgeving
www.drukkerij-epo.be
Gedrukt op
Circle offset Premium White 145CIE FSC
ecopaper database • canopyplanet.org

Wij zijn er voor jou!
Bij deMens.nu staat de mens centraal. Mensen hebben mensen nodig. En mensen
willen verbonden zijn met elkaar. Daarom vind je overal in Vlaanderen en Brussel
een huisvandeMens in je buurt.
In een huisvandeMens kan je terecht voor:
Informatie
Bij ons vind je informatie over levensbeschouwelijke onderwerpen,
over het vrijzinnig humanisme en zijn waarden, en over ethische en
maatschappelijke thema’s zoals euthanasie, abortus, mensenrechten …
Vrijzinnig humanistische plechtigheden
Wil je graag stilstaan bij een belangrijke gebeurtenis in je leven?
Wij helpen je bij de organisatie van een vrijzinnig humanistische
plechtigheid bij een geboorte, een huwelijk of relatieviering,
een overlijden of afscheid …
Gesprekken
Bij ons kan je terecht voor gesprekken omtrent levensvragen en
zelfbeschikking, levensbeschouwing en zingeving.
Waardig levenseinde
Wij bieden informatie over euthanasie, patiëntenrechten, palliatieve zorg …
en helpen je met het opstellen van een wilsverklaring.
Gemeenschapsvorming
Een huisvandeMens werkt als vrijzinnig humanistische draaischijf en
geeft ondersteuning aan onze lidverenigingen. In een huisvandeMens
vind je informatie over initiatieven en activiteiten van de lokale vrijzinnig
humanistische verenigingen en ontmoetingscentra.
Vrijwilligerswerk
Heb je zin om het vrijzinnig humanistische netwerk te versterken?
Vrijwilligers zijn bij ons meer dan welkom. Wij zorgen voor begeleiding en
geven je alle kansen. Zo kan je onder meer plechtigheden verzorgen of
meewerken aan gemeenschapsvormende activiteiten.
De huizenvandeMens zijn een initiatief van deMens.nu
deMens.nu vertegenwoordigt Nederlandstalige vrijzinnig humanistische verenigingen
in Vlaanderen en Brussel
Unie Vrijzinnige Verenigingen vzw
deMens.nu Magazine
Zoomt in op mensen en maatschappelijke tendensen vanuit een
vrijzinnig humanistisch perspectief. Verschijnt viermaal per jaar.
Gratis proefnummer of gratis abonnement?
Mail naar info@deMens.nu
Of schrijf naar deMens.nu-UVV vzw
Brand Whitlocklaan 87 bus 9
1200 Sint-Lambrechts-Woluwe
Of telefoneer naar 02 735 81 92
Bezoek ons op www.deMens.nu
facebook.com/deMens.nu
vrijzinnig antwerps tijdschrift › 88 43

The greatest
glory in living
lies not in
never falling,
but in rising
every time
we fall.
NELSON MANDELA
tweemaandelijks tijdschrift van vzw Vrijzinnig Antwerps Trefpunt
vzw VAT, De Burburestraat 11, 2000 Antwerpen
www.vrijzinnigantwerpstrefpunt.com
vrijzinnigantwerpstrefpunt@gmail.com