Wijn - Een goed verhaal bij elk glas wijn

INHOUDSTAFEL
7 Wijn is natuur
9 Wijn is prestige
11 Wijn is traditie
13 Wijn is wereld
15 Wijn is macht
17 Wijn is religie
19 Wijn is wetenschap
21 Wijn is business

Money can’t buy happiness,
but it can buy wine
anoniem
Hoe verdien je je eerste miljoen als wijnmaker? Door eerst vijf miljoen te
investeren! Het is een boutade over de wijnwereld die veel waarheid bevat.
Wijn is een poëtisch product dat mensen al duizenden jaren lyrisch
maakt. Wie droomt er niet van een leven als wijngod in Frankrijk? Baret op het
hoofd, stokbrood onder de arm en na de middag lekker luiwammesen tussen de
druivelaars. De realiteit is veel zakelijker. Er moet gewerkt worden en er moet
geld in het laadje komen. Tenminste, als een wijnmakerij het niveau van een
dure hobby wil overstijgen. De uitdagingen zijn alvast pittig.
Wijnbouwers moeten omgaan met mislukte oogsten, klimaatverandering,
schaarste aan karton en glas, duurder transport, krapte op de arbeidsmarkt en
ga zo maar door. Die grilligheid staat in schril contrast met de zekerheid dat je
moet blijven investeren in materiaal, mensen en marketing. En al die tijd loert
de consument mee over je schouder. Die wil zijn geliefde wijn tegen nog liefelijkere
prijzen blijven drinken. Pas als die hele puzzel in elkaar valt, kan je spreken
van een gezonde zaak.
Noorderlingen met wijngaarden in het zuiden vertelden me dat er een spreekwoordelijk
lijk uit de kast was gevallen toen ze een gerenommeerd wijndomein
tussen de cipressen hadden gekocht. De restaurants in de buurt kregen al jaren
wijn geleverd maar betaalden er nooit voor. Een klein maar niet onbelangrijk
detail dat de vorige eigenaar tactisch had verzwegen. De noorderlingen grepen
meteen in. De restaurants kregen geen gratis wijn meer. Het maakt je niet sympathiek
bij de plaatselijke horeca, wel bij je boekhouder.
Zulke verhalen zie je vanzelfsprekend nooit in de promovideo’s van wijndomeinen.
Achter het romantische sprookje op het etiket schuilt een harde
business. Inclusief vijandige overnames en slimme merkstrategieën. In dit laatste
hoofdstuk neem ik je mee achter de economische schermen van de wijnwereld.
Big business met soms erg kleine kantjes. Want hoeft het nog gezegd?
Waar geld mee gemoeid is, loert fraude of een bescheiden leugentje om bestwil
om de hoek.

5

Wijn is natuur
1.8 Bavianen
‘Je moe nie huil nie, je moe nie treur nie.’ Generaties studenten kennen
deze zin uit het bekende drinklied Bobbejaan klim die berg. Was het maar
zo simpel voor de door bobbejanen geteisterde wijnboeren in Zuid-Afrika.
(7.1) In het land van de Tafelberg is een Bobbejaan geen zingende cowboy met
een pretpark maar wel een baviaan. Het toeval wil dat die specifieke apensoort
bestaat uit echte fijnproevers. Bavianen houden net zoals vogels van sappige rijpe
druiven. En als bij wonder hebben ze een voorkeur voor de meest edele druivensoort
van allemaal: de Pinot Noir. Volgens het toonaangevende wijnblad
Decanter vernielden bavianen in 2010 40 procent van alle Pinot Noir- druiven in
de regio rond Franschhoek. Tot overmaat van ramp lieten ze de ‘goedkopere’ varianten
als Merlot links liggen. De onrijpe zure druiven vonden de wijnbouwers
uitgespuwd – en dus onbruikbaar – op de grond.
Een beetje wijnbouwer laat zich natuurlijk niet meteen afschrikken door een
troep apen. Omdat bavianen vlot tunnels graven onder elektrische hekken is
spitsvondigheid geboden. Wijndomein Oak Valley Estate nam ooit een werknemer
in dienst die bavianen moest wegjagen door er stenen naar te gooien.
Het experiment werd volgens de vakpers snel stopgezet. De hongerige bavianen
hadden namelijk erg goed naar die man gekeken. Niet veel later besloten
ze allemaal zelf een steen te zoeken die ze met tientallen tegelijk naar de arme
bediende gooiden. Op zoek naar nieuwe lapmiddeltjes, dus. Een andere Kaapse
wijnboer strooit honderden zwarte plastic slangen in zijn wijngaarden. De blik
van zo’n neppe gifslang zou volstaan om de apen af te schrikken. Sommigen
zetten ook vuvuzela’s in. Jawel, dat zijn die irritante Zuid-Afrikaanse bromtrompetten
die het WK voetbal van 2010 danig hebben verpest. Ook bavianen balen
blijkbaar als een stekker als ze van hun pinot noir proberen te genieten terwijl
een of andere onverlaat zijn longen monotoon leegblaast op een object de naam
instrument onwaardig. Het maakt een wijnliefhebber nederig als je je plots herkent
in een aap.
Wat zegt de wetenschap? Je hoeft geen Charles Darwin te zijn om vast te
stellen dat bavianen al langer in het Zuid-Afrikaanse kreupelhout voorkomen
dan Franse druivenrassen. De Baboon Research Unit van de Universiteit van
Wijn is natuur
7

Kaapstad buigt zich al een tijdje over het probleem. Hun analyse? Door het stijgende
aantal bosbranden zoeken bavianen hun voedsel steeds dichter dicht bij
de mens en zijn landbouw. Ook de wijnbouwers zelf werken het conflict in de
hand. Zuid-Afrikaanse wijndomeinen breiden almaar vaker uit richting de koelere
bergflanken (1.5), de natuurlijke habitat van de baviaan. Het Wereldnatuurfonds
raadt wijnboeren in de Kaap aan om lawaai in te zetten. Jaja, daar zijn
de vermaledijde vuvuzela’s maar ook geweerschoten kunnen volgens het WWF
helpen. Niet richting de apen zelf. De baviaan is in Zuid-Afrika een beschermde
diersoort. Het alfamannetje afknallen is niet alleen verboden, het maakt de
overblijvende troep bavianen enkel roekelozer. Pikant neveneffect: andere mannetjes
zien dan plots hun kans schoon om volop te paren met de harem vrouwtjes
van het overleden alfamannetje. Resultaat: nog meer Pinot Noirliefhebbers
in de dop.
Wijn is prestige
2.7 ABC-drinkers
Aan de overkant van mijn ouderlijk huis in Kalmthout, in het noorden
van de provincie Antwerpen, werd eind jaren 80 een appartementsgebouw
neergepoot. De voertaal was er Noord-Brabants. Zowat de helft
van de bewoners van de ruime flats waren Nederlanders die besloten om na hun
actieve carrière te genieten van welverdiende fiscale rust net over de grens in
België. Eén van hen was Henk. Een ondernemer uit Breda die zweerde bij zijn
glas witte wijn. Of beter: bij zijn Chardonnay. Het moest en zou van die druif
komen. Henk sprak dat trouwens steevast uit – niet gehinderd door enige kennis
van de Franse taal – als Char-dow-neej. Laat dat nu net het gevoel zijn van
de ABC-drinker. Nee! Geen Chardonnay!
ABC staat voor Anything But Chardonnay. Alles Behalve Chardonnay. De
ABC-beweging is in de jaren 90 gegroeid bij Amerikaanse wijnliefhebbers die
zich wilden afzetten tegen de populairste witte wijn ter wereld. Ze vonden
Chardonnay oersaai. Elke fles die ze openden, proefde ongeveer hetzelfde. Vol,
boterig, romig, in de neus een licht getoast parfum en in het hoofd iets te veel
alcohol. Waar is de fraîcheur gebleven? (1.5)
Chardonnay is de oerdruif van de witte wijnen in de Bourgogne. Ze is genoemd
naar een gelijknamig dorpje in het Franse Bourgondische hartland.
Intussen is Chardonnay de witte druif die op de meeste plekken in de wereld
groeit. Je kan duizenden meters hoog klimmen in Argentinië, fietsen langs de
kleiheuvels van West-Vlaanderen of chillen met de kangoeroes in Australië.
Overal vind je Chardonnay. Een dankbare druif voor de wijnbouwer want je kan
er alle kanten mee uit. Als basis voor sprankelende wijnen zoals Champagne of
Franciacorta, of in een frisse minerale stijl zoals Chablis. Maar het probleem
voor de ABC-drinker is dat de meeste wijnboeren de andere kant uitgaan. Ze
kopiëren de vette mollige stijl uit de Bourgogne, met zware eikenhouten rijping.
Wat voor Napa Valley dé formule bleek om de Fransen op wijnconcoursen te
kloppen (2.1), jaagde sommige consumenten weg. De ABC-drinkers wilden opnieuw
verrast worden en gingen dus op zoek naar alternatieven.
Het is de grote verdienste van de ABC-beweging dat autochtone druivensoorten
meer op de voorgrond zijn gekomen. Schimmige oude rassen worden
8 Wijn is natuur
Wijn is prestige
9

herontdekt én met succes in de markt gezet. Wijnliefhebbers zoeken authenticiteit,
geen eenheidsworst. Identiteit blijkt niet alleen in de hedendaagse politiek
een heet hangijzer, ook in het glas.
In Umbrië, het groene hart van Italië, merk je dat meteen. De overbekende
witte Orvieto-wijn mag in zijn blend een percentage Chardonnay bevatten.
Maar steeds meer wijnmakers ruilen de Franse druif voor de lokale Grechetto
(4.8). Een andere witte Umbrische parel werd pas recent herontdekt: de Trebbiano
Spoletino. Kort na het jaar 2000 vonden wijnboeren de laatste resterende
druivenranken van deze verloren gewaande druif, gekronkeld rond een boom.
Eens liaan, altijd liaan (1.9) Intussen levert deze Umbrische boomknuffelaar
unieke en gegeerde strogele kruidige wijnen op met een hoge aciditeit. Ter vergelijking:
er staan wereldwijd enkele tientallen hectares Trebbiano Spoletino
aangeplant. Chardonnay rondt vlot de kaap van de 200.000 hectares.
Heeft Chardonnay nu afgedaan? Neen. De consument is erg divers. Elitaire
ABC-drinkers zijn niet representatief voor de grote massa die maar wat graag
herkenbare Chardonnay drinkt. De consument is ook erg grillig. Wat nu in de
mode is, hoeft dat over twintig jaar niet te zijn. Vraag dat maar aan de boeren
in de Languedoc (8.4), die veertig jaar geleden te koppig waren om de toen verguisde
Carignan te laten staan in plaats van uit te trekken. Nog even geduld
en de hipsters die zich lustig laven aan natuurwijnen, smeken opnieuw om een
glaasje mollige Char-dow-neej. Jeej!
Wijn is traditie
3.2 Het kiezeltje in de Italiaanse wijnlaars
De bekendste Italiaanse cultwijn zou nooit bestaan hebben als de maker
braaf de traditie had gevolgd. Het sprookje van Sassicaia, de Toscaanse
topper van Tenuta San Guido, start in 1948. Terwijl de Tyrreense zeebries
door zijn haren blaast, neemt markies Mario Incisa della Rocchetta een eerste
slok van zijn bescheiden wijnexperiment. ‘Verbluffend,’ al zegt hij het zelf. In
het onooglijke dorpje Bolgheri op amper 5 kilometer van de zilte baren, had
Mario een paar jaar eerder Franse wijnstokken geplant. Een unicum in Toscane
op dat moment. De markies vond dat de bodem van zijn Toscaanse lap grond er
exact hetzelfde uitzag als die in Graves, Bordeaux. Je hoort er het woord gravel
in. De markies zag een rotsachtig kiezelrijk terroir ofwel ‘sassicaia’ in het Toscaanse
dialect.
In 1971, na ruim 20 jaar stil en zelf genieten, laat Mario zich overtuigen om
zijn unieke hobbywijn op de markt te brengen. De Sassicaia 1968 van 85 procent
Cabernet Sauvignon en 15 procent Cabernet Franc slaat in als een bom. Op
internationale blindproeverijen (2.1) klopt de Sassicaia moeiteloos topwijnen
uit Bordeaux. Een ster was geboren. De ironie wilde echter dat de markies zijn
topwijn als Vino da Tavola op de markt moest brengen. De laagst mogelijke Italiaanse
wijncategorie. Volgens de traditie moest je Italiaanse druiven gebruiken
om aanspraak te maken op een hogere classificatie. Wijnliefhebbers maalden er
niet om en tastten diep in de buidel voor dit tafelwijntje.
Door het succes van Sassicaia besloten heel wat andere wijnmakers om een lapje
grond te kopen in het toen nog erg betaalbare Bolgheri. Hectares Cabernet
Sauvignon, Syrah, Merlot, Petit Verdot en Cabernet Franc verschenen langs de
Toscaanse kust. De topwijnen met namen als Orneallaia, Solaiai, Tignanello
(de favoriete wijn van zanger Marco Borsato), Masseto en Saffredi veroverden de
wereld. Ze kregen van Amerikaanse puntengoeroes (5.1) de geuzennaam Super
Tuscans. Superlekker en supertegenstrijdig met het verplichte etiket van een
simpel tafelwijntje.
1994 bracht karma. De wijnregels rond Bolgheri zouden zich eindelijk aanpassen
aan de superster Sassicaia en zijn vele navolgers. De DOC Bolgheri werd een
10 Wijn is prestige
Wijn is traditie
11

beschermde oorsprongsbenaming voor lokale wijnen die ook Franse druiven
gebruikten. Sassicaia kreeg toen zelfs als eerste wijnhuis ooit in Italië een DOC
enkel en alleen voor zichzelf, de DOC Bolgheri Sassicaia. Onderschat nooit een
Italiaan als er regels, titels en lintjes uitgedeeld mogen worden. Diploma’s en
oorkondes zijn zowat het nationale behangpapier, je ober blijkt een dottore, je
pizzabakker een professore. Maar we wijken af.
De vraag naar de Super Tuscans, die de traditie een neus hebben gezet, overstijgt
al jaren het aanbod. De prijzen stegen navenant. Een paar jaar geleden
kon ik Priscilla Incisa della Rochetta ontmoeten, de kleindochter van markies
Mario, die de wereld rondreist als uithangbord van Sassicaia. ‘China trekt elk
jaar harder aan onze mouw maar we blijven onze Europese klanten trouw,’ verzekerde
ze me toen. Reserveren of je blauw betalen op een veiling (8.5) is de
boodschap. Toen de machtige Amerikaanse wijnrecensent Robert Parker de
Sassicaia 2016 beloonde met 100 punten, moesten zelfs de trouwste klanten een
lotje trekken in de voorverkoop. Jaargang 1985 kreeg ooit ook een perfecte score
van de goeroe, daar betaal je nu al zo’n 3.000 euro voor per fles.
Als je ooit de kans hebt om Sassicaia te proeven (4.9) moet je niet twijfelen. Verwacht
geen krachtpatser die je vermurwt met zijn tannines. ‘Wij gaan prat op
onze elegante Italiaanse expressie van Cabernet Sauvignon die je met geen andere
wijn in de wereld kan vergelijken,’ glundert Priscilla. Dat klinkt als platte
promopraat maar vanaf de eerste slok proef je een verleidelijke Italiaanse wijn
en niet de Franse druiven. Vooral het mediterrane kruidenboeket in de Super
Tuscans verraadt het terroir (1.13).
De rebellen uit de jaren 70 zijn intussen zelf het rijke conservatieve establishment
geworden. ‘Onze wijnmakers hebben de samenstelling van Sassicaia nooit
veranderd,’ vertrouwde Priscilla me toe. ‘Dat is hun taak ook niet.’
Wijn is wereld
4.7 Grensoverschrijdend wijngedrag
De joviale Limburgers hebben een haat- liefdeverhouding met de landsgrenzen.
Ze betreuren al bijna tweehonderd jaar dat hun bronsgroen
eiken hout in twee wordt gespleten door de Belgisch-Nederlandse grens.
Gelukkig is er een goed glas Limburgse wijn om die staatkundige flater recht te
zetten. De wijnbouwers in de Maasvallei in België én Nederland zijn namelijk
verantwoordelijk voor een Europese primeur. Ze vormen de enige beschermde
Europese wijnstreek die zich over twee landen uitstrekt: de BOB Maasvallei. Dat
heeft niets te maken met campagnes om niet te drinken achter het stuur. Wat
de Fransen poëtisch een AOC (3.3) noemen ofwel Appellation d’Origine Controlée
heet in het Nederlands prozaïsch een BOB ofwel Beschermde Oorsprongsbenaming.
Gelukkig maakt de intonatie van de Limburgers veel goed als ze hun
BOB Maasvallei bezingen.
Van Roermond over Maaseik tot in Lanaken kan je dankzij de unieke kiezelbodems
genieten van prachtige minerale witte – en iets minder talrijke
rode – wijnen. Door de grensoverschrijdende gelijkenis in terroir, ondergrond
en manier van werken haalden de Limburgse wijnboeren hun slag thuis. In 2017
erkende Europa de gezamenlijke aanvraag om één Vlaams-Nederlandse BOB
Maasvallei op te richten. Het mag geen toeval heten dat dit unicum net in Limburg
kon gebeuren. Nederlanders en Belgen langs beide kanten van de schreef
hebben de opsplitsing van hun gouw in twee landen nooit echt verteerd. Ooit
was het anders.
Ruim tweehonderd jaar geleden ten tijde van Napoleon en ook daarna in het
Verenigd Koninkrijk der Nederlanden was Limburg zo goed als één en ondeelbaar.
Tot in 1830 de Belgische onafhankelijkheidsstrijd losbarstte. De Belgische
revolutionairen wilden af van het bestuur van de Nederlandse Koning Willem.
Het ondeelbare Limburg koos de kant van de Belgische opstandelingen. Wij
willen Willem weg! Goed geprobeerd, maar dat was buiten de Europese topdiplomatie
gerekend.
Het jonge België werd op 19 april 1839 internationaal erkend, op voorwaarde
dat de nieuwe natie afstand zou doen van enkele gebieden. En je kan het al raden:
het arme Limburg was het kind van de rekening. De oostkant van de Maas
12 Wijn is traditie
Wijn is wereld
13

ging naar Nederland, de westelijke oever naar België. Een pijnlijke zaak die het
bronsgroene hart van menig Limburger tot op de dag van vandaag kwelt. Gelukkig
is die bewuste 19 april sinds kort Limburgdag in beide provincies langs de
Maas. Eén keer per jaar vergeten ze in Limburg met plezier de slogan ‘BOB altijd
nul op’. De unieke grensoverschrijdende BOB Maasvallei is de ultieme revanche
van het Limburggevoel in een glas.
Ik wil het Limburgse feestje niet vergallen, maar er moet me toch iets van
het hart. In de BOB Maasvallei mag je maar liefst tien verschillende druivensoorten
aanplanten. In wit gaat het over Auxerrois, Chardonnay, Pinot Blanc,
Pinot Gris, Gewürztraminer, Riesling en de minder bekende Siegerrebe. Voor
rode wijn mag je dan weer Pinot Noir, Acolon en Dornfelder gebruiken. Het lijkt
er sterk op dat het Europese erkenningsdossier zowat alle druiven bevatte die
de lokale wijnbouwers al gebruikten. Wat er niet in stond, was een strakke visie
op wat een typische wijn uit de BOB Maasvallei zou kunnen zijn. Toegegeven:
ook de andere Beschermde Oorsprongbenamingen in België en Nederland zijn
in hetzelfde bedje ziek. Je kan zowat overal alles met alle druiven. Dat haalt de
meerwaarde van zo’n oorsprongsbenaming toch wat naar beneden.
Als wijndrinker is die verscheidenheid binnen één regio misschien een jammere
zaak, langs de kant van de wijnbouwers speelt de historische en economische
logica. De viticultuur in de Lage Landen is vrij spontaan opnieuw ontstaan
vanaf de late twintigste eeuw. Er is dus in de loop van de afgelopen decennia
vanalles aangeplant. In tegenstelling tot de Fransen, Spanjaarden of Italianen
kunnen we niet bogen op een eeuwenoude traditie rond één druif of één type
wijn die een streek al eeuwen typeert. Je kan ook moeilijk verwachten dat wijnboer
x van het ene jaar op het andere al zijn Pinot Gris zal uittrekken omdat
die druif de BOB niet gehaald heeft. Dan verlies je medestanders in eigen gouw.
Zo’n drastische ingrepen zijn ook economisch onmogelijk. Wijn maken in de
Lage Landen is vooralsnog geen business waar je rijk van wordt. Dus maken
we van de nood graag een deugd en drinken we op 19 april tien wijnen van alle
toegestane druiven in de BOB Maasvallei.
Wijn is macht
5.9 Barcelona – Real Madrid: 1-1
Wat is er pijnlijker tijdens een ruzie dan geraakt te worden waar het
écht pijn doet? Vraag dat maar aan Brad Pitt die zijn scheiding
probeerde te regelen met Angelina Jolie (2.3). Of vraag het aan de
Catalanen. FC Barcelona en Real Madrid bikkelen al decennia om de Spaanse
voetbalmacht. Maar tussen beide steden woedt ook een machtige wijnstrijd. Als
Barcelona het in de ogen van Madrid iets te bont en separatistisch maakt, dan
volgt er geheid een Spaanse boycot van Catalaanse cava. Macht of onmacht?
Je kan er de afgelopen jaren je klok er op gelijk zetten. Bij elke opwelling van
Catalaans nationalisme -een referendum of een te felle speech – duurt het ongeveer
een klein uurtje vooraleer er ergens op het Iberisch schiereiland een sentimentele
Spanjaard zijn cavaflessen van het hoogste balkon in de Middellandse
Zee kiepert. De boycot van parelende wijn op basis van Parellada, Xarel-lo en
Macabeu is voor alle duidelijkheid geen officiële wet of regeringsstandpunt.
Maar echt afkeuren doet Madrid zoveel Spaanse furie niet.
Een ruime helft van de totale cavaproductie verdwijnt elk jaar tijdens de eindejaarsfeesten
in een Spaans keelgat. Toen er in 2004 net tijdens die kerstperiode
een Spaanse boycot kwam van de Catalaanse cava, waren de gevolgen niet
te overzien. Grote bedrijven annuleerden hun bestelling, supermarkten haalden
flessen uit de rekken. Gigaproducent Freixenet incasseerde een financiële
klap van 17 procent in zijn jaarcijfers. Daar kon de uitvoer van cava niets aan
veranderen. Duitsland en Groot-Brittannië staan traditiegetrouw bovenaan als
dankbare afnemers van de Catalaanse bubbels, gevolgd door… België. Als klein
landje heeft het een mooie plaats in de wereldtop qua volume, maar België staat
in een andere statistiek helemaal bovenaan. Uitgerekend per inwoner wordt ter
nergens meer cava per jaar gedronken dan in België.
Het is eigenlijk best ironisch dat de Spanjaarden met hun bubbelboycot tegen
de Catalanen ook zichzelf in de voet schieten. Ook in andere regio’s zoals
Rioja, Navarra, Baskenland en Valencia mag er cava worden gemaakt. Maar toegegeven:
95 procent van alle cava komt uit de regio Penedès, ten zuidwesten van
Barcelona. De cava, letterlijk het Spaanse en Catalaanse woord voor kelder, is
er geboren in de tweede helft van de negentiende eeuw. Penedès was van nature
14 Wijn is wereld
Wijn is macht
15

een regio die rode wijn produceerde en waar blauwe druiven groeiden. Tot de
phylloxeraluis (1.3) hevig huishield en de wijngaarden vernietigde. Toen alles
van nul heropgebouwd werd, waren er enkele wijnbouwers die wilden experimenteren
met witte druiven om een lokale versie van champagne (bubbels met
streken $$$) te maken. Een veel betaalbare variant, ook. En dat is niet altijd een
voordeel.
Aan cava plakt in Spanje misschien een separatistisch etiket. In het buitenland
is het woord synoniem voor goedkope schuimwijn. Natuurlijk klopt dat
niet. Er zijn cava’s die langer rijpen, complexer smaken, meer kwaliteit bieden
en dus ook wat meer kosten. Die flessen vinden hun weg helaas niet naar de Europese
supermarkten waar je de goedkopere basisversies vindt. De consument
verwacht dat cava een habbekrats kost. Handig voor de snelle receptie op kantoor,
maar minder interessant voor de cavaproducent die mikt op dat hogere
marktsegment. Om die reden heeft een groep wijnmakers de naam cava vaarwel
gezegd. Ze volgen de vereiste regels van de appellatie niet langer en gaven hun
bubbels een nieuwe luxueuze naam: Corpinnat. In onze oren betekent dat weinig
tot niets, maar de producenten zelf zien dat anders. Corpinnat staat voor
geboren (nat) in het hart (cor) van Penedès (pin). Het wordt interessant om te
zien waar deze wijnen over tien jaar zullen staan qua bekendheid. Tot een boycot
van Corpinnat is het in Spanje vooralsnog niet gekomen.
Dat boycotten zit blijkbaar in het zuiderse bloed. Soms knalt de ironie ervan
even genadeloos terug als een cavakurk (4.9). In de kerstperiode van 2014 pakte
Freixenet uit met een gewaagde reclamecampagne. We zien twee cavaglaasjes
die toasten op ‘nog eens 100 jaar’. Naar eigen zeggen om te vieren dat het bedrijf
een eeuw oud was. Volgens kwatongen een vuil commercieel charmeoffensief
naar de rest van Spanje en vooral een dikke middelvinger naar de Catalaanse politiek.
Bij Freixenet waren ze de economische klappen en de politieke spanning
best beu. En wat deden de meest rabiate Catalanen als reactie op de affiche?
Freixenet boycotten. Geloof me vrij. Als het er écht toe doet, dan is er altijd wijn
mee gemoeid.
Wijn is religie
6.11 Gelovig Clos-tjesvolk
Er is altijd een goed excuus voorhanden om naar geestrijke drank te grijpen.
Vraag dat maar aan de pelotons wielertoeristen die elk weekend in
te strakke pakjes op zoek gaan naar een verfrissend terrasje. Of aan het
legioen amateurvoetballers dat bij voorkeur in de kantine scoort tijdens de derde
helft. Om niet te spreken over middeleeuwse monniken. Gehuld in pij en geschoren
op de kruin waren de heren van God verplicht om wijn te drinken én dus
ook te verbouwen. De romaanse abdijen in Bourgondië en langs de Rijn zouden
godsgeschenken blijken voor de Europese wijngeschiedenis.
We gaan terug naar 1135. Toen gebeurde er iets magisch in de Duitse bossen
langs de Rijn. Aartsbisschop Adalbert van Mainz is op dat moment samen met
de Bourgondische abt Bernard van Clairveaux op zoek naar een geschikte plek
voor een nieuwe abdij. Bernard is de stichter van de strenge abdij van Clairveaux
die zich verzette tegen het al te liederlijke leven van de vele katholieke paters.
Bernards strikte leer had enorm veel aantrek. Hij zou in Europa de ene na de
andere zusterabdij stichten voor zijn vele volgelingen. En dus speurt hij met
aartsbisschop Adalbert naar een idyllische locatie voor een Duits filiaal. Tot
plots een briesend everzwijn (Eber) uit de bossen tevoorschijn komt en over een
beekje (Bach) springt. Meer signalen van bovenaf had de latere Sint-Bernardus
niet nodig. De locatie voor de abdij van Eberbach was gekozen. Nog geen jaar
later strijkt er er uit Bourgondië een groepje monniken neer die van de Rijn een
wijnvallei zouden maken.
De Bourgondische mannen in pij waren – geheel volgens de regel van Benedictus
– met zijn dertienen. Niet toevallig even talrijk als Jezus en zijn apostelen.
Ze waren naar de Rijn afgezakt met eens Frans godsgeschenk: Pinot Noir
voor de miswijn. De rode Bourgondische druif par excellence zou in Duitsland
Spätburgunder gaan heten. Letterlijk: de laat rijpende druif uit Bourgondië. Geholpen
door gebed en de Geist Gottes toonden de paters van Eberbach hun ware
wijntalent. Binnen een paar decennia zou hun wijn over de hele Rijn worden
verhandeld. Het begin van een succesvolle wijnroute (5.5 en 4.6) Het hoeft geen
betoog dat de Duitse monniken dat ganz toll vonden. Als geestelijken waren ze
namelijk vrijgesteld van tol op de rivier.
16 Wijn is macht
Wijn is religie
17

De kelder van de abdij van Eberbach is bijna even mythisch als de wijn. In
1525 stond er daar een gigantisch wijnvat van 50.000 tot 100.000 liter. Dat weten
we omdat de Boerenoorlog op dat moment woedde in Duitsland. De dorstige
pachters uit de hele regio die ondergedoken waren binnen de abdijmuren waren
erin geslaagd om het vat voor twee derde leeg te drinken. In de abdijkelder
was er ook een speciaal plekje gereserveerd voor de lievelingsflessen van de abt.
‘Het kabinet’, zoals de monniken het zelf noemden, maakte school. De term
Kabinett vanaf de achttiende eeuw op als kwaliteitsmerk voor de beste Duitse
wijnen. Pas in 1971 zou Kabinett een andere betekenis krijgen: die van lichte
jonge wijnen zonder chaptalisatie (7.2).
De Heilige Bernardus bracht Pinot Noir naar Duitsland en stond ook aan
de wieg van één van de meest vermaarde wijngaarden ter wereld: de Clos de
Vougeot in de Bourgogne. Een ommuurde wijngaard die rond 1098 is aangelegd
door het klooster van Cîteaux. De plek waar een zekere Bernard toen net was
ingetreden als monnik.
Vandaag is Clos de Vougeot een wijn van het niveau Grand Cru (2.8) Voor
de beste flessen betaal je honderden tot duizenden euro. ‘Clos’ is Frans voor afgesloten.
Niet verwarren met Cloclo: de legendarische zanger Claude François.
Voor de middeleeuwers was de ommuring een middel om hun wijngaard te beschermen
tegen dieven. Voor hedendaagse wijnbouwers is het een zegen. Binnen
de muren heerst er een beschermd, warmer microklimaat, wat goddelijke
wijn oplevert. Vraag dat maar aan de bekroonde Belgische Clos d’Opleeuw. In
Eberbach ligt niet toevallig de grootste ommuurde wijngaard van Duitsland.
Een hellende clos uit 1170 genaamd Steinberg. Tussen 2,8 kilometer stenen
groeit een zalig strakke minerale single-vineyard (2.10) Riesling. Geef toe: die
monniken zijn het ultieme clos-tjesvolk.
Wijn is wetenschap
7.11 Voor liefhebbers van (een) stevig glas
Wist je dat de Britse premier Winston Churchill zijn renpaard vernoemd
heeft naar zijn lievelingschampagne? Het beest heette
Odette, vernoemd naar Odette Pol-Roger, de innemende erfgename
van zijn favoriete champagnehuis Pol Roger. Zelfs naar Britse aristocratische
normen dronk Churchill veel. Volgens zijn biograaf Peter Clarke besteedde
Churchill in 1935 515 Britse ponden bij zijn wijnhandelaar. Het equivalent van
drie jaarlonen van een arbeider. Whisky bij het ontbijt, en een volledige fles
champagne bij de lunch waren standaard. Churchill citeerde graag Napoleon
(7.2) als het ging over de Franse luxebubbels: ‘In succes you deserve it, in defeat
you need it.’ De ironie wil dat Napoleon zijn Engelse aartsrivalen beter zou danken.
Zonder de Engelse wetenschap zou champagne nooit bestaan.
Op een gemiddelde champagnefles zit 6 bar druk. Dat is bijna drie keer zoveel
als in de banden van onze auto’s. Lange tijd was het Europese glas niet sterk
genoeg om die druk aan te kunnen. Bij champagne ontstaan de bubbels namelijk
in de fles. De wijnmaker vandaag voegt suiker of een soort likeur toe aan
een stille basiswijn. De gistcellen in de wijn eten die suikers op en produceren
gas als bijproduct. Elegante windjes die meer dan een feestje doen knallen. Letterlijk
want in de zeventiende eeuw werd dat mechanisme eerder toevallig ontdekt.
De kurken van sommige wijnflessen uit de champagnestreek begonnen in
de lente vanzelf de lucht in te vliegen. Onverklaarbaar voor de tijdgenoten, die
spraken van le vin du diable! Daar had zelfs een abt als Dom Perignon (6.1!) geen
antwoord op.
Wat was er gebeurd? Door de eerste warmte van het jaar begonnen de gisten
in de flessen weer actief te worden. De kelders en schuren van weleer hadden
geen temperatuurcontrole, laat staan gekoelde roestvrijstalen vaten. Als de gisten
in de geringe najaarswarmte er niet in slaagden om alle suikers op te eten in
het grote vat, en die wijn werd gebotteld….dan startte hun suikerdieet opnieuw
bij de eerste lentezon. Maar deze keer in de fles met gasvorming, bubbels, overdruk
en ploffende kurken als gevolg. Gelukkig beleefden de Britten net op dat
moment de eerste grote energiecrisis in hun geschiedenis.
Aan het begin van de zeventiende eeuw waren de Britse eilanden zo goed als
18 Wijn is religie
Wijn is wetenschap
19

leeg gekapt. Door de grote bevolkingsgroei, de verstedelijking en de scheepsbouw
voor de kolonisering van de halve wereld, was er amper nog een Brits bos
die naam waardig. In 1615 grijpt een paniekerige koning James I in. Hij legt
allerlei restricties op aan wie hout verbrandt. Bij de grootste slachtoffers zitten
de trotse Britse glasblazers die hun ovens dag en nacht laten branden (2.11)).
Uit arren moede schakelen ze dan maar over op het minderwaardig beschouwde
steenkool. Een brandstof die de reputatie had vuiler en minder nobel te zijn dan
stevig Brits eikenhout. Maar nood breekt wet, gelukkig maar.
Na een tijdje merken de Britse glasblazers dat steenkool hun ovens veel heter
maakt. En nog belangrijker: het glas dat ze produceren blijkt sterker dan
ooit. Handig als je fragiele flessen (3.10) moet vervoeren over hobbelige wegen
in robuuste stootkarren zonder rubberen banden. In de loop van de zeventiende
eeuw maken de Engelsen hun glas nog sterker wanneer ze loodoxide toevoegen
tijdens het maakproces. Vanaf dat moment is het donkere Engelse glas dé referentie
in Europa voor wie een stevige fles zoekt. Never waste a good crisis!
De Engelsen gebruikten hun eigen flessen al snel zelf om allerlei buitenlandse
wijnen op Britse grond te bottelen. Die kwam in grote vaten het Kanaal over,
ook champagne. Met dat verschil dat niet de helft van de lading verloren ging
aan ploffende kurken achteraf. Pas vanaf de negentiende eeuw zullen de Franse
champagnehuizen hun eigen bubbels systematisch in sterke flessen bottelen.
De combinatie van het Engelse glas, een betere timing van het bottelen in
maart, en de ontwikkeling van een stevigere kurk met capsule (7.7) creëerden de
fles die we vandaag nog steeds kennen. Intussen bestand tegen zo’n 20 bar druk,
ruim drie keer meer dan nodig voor een flesje champagne.
Nog steeds spant het Verenigd Koninkrijk de champagnekroon. In 2020 voerden
de Britten ruim 21 miljoen flessen champagne in. Geen enkel land doet beter.
Dat zijn althans de officiële cijfers want België staat wereldwijd op vijf met
bijna negen miljoen flessen. Al zijn de vele gevulde autokoffers niet in die cijfers
verrekend. Omgekeerd zijn de Fransen zijn de Engelsen ook nog niet vergeten.
Het prestigieuze huis Pol Roger brengt sinds 1987 elk jaar een cuvée Winston
Churchill op de markt. Volgens kenners iets te duur voor zijn kwaliteit. Maar
geef nu toe: als je dit verhaal kan vertellen bij je glaasje bubbels, is dat ook iets
waard.
Wijn is business
8.6 Vibrerende nonnetjes bij de Beatles
Op het White Album van de Beatles kan je een wijnfles horen. Het zoemende
geratel op het einde van ‘Long, Long, Long’ is de klank van een
trillende fles ‘Blue Nun’ Liebfraumilch. George Harrisson verklapte dat
de fles op een speaker lag en vibreerde telkens als McCartney een bepaalde noot
op het hammondorgel speelde. Zeemzoete muziekgeschiedenis. Liebfraumilch
is de aanduiding voor een halfzoete Duitse Rijnwijn en betekent letterlijk de
melk van Onze-Lieve-Vrouw Maria. Net de herkenbare blauwe nonnetjes op het
etiket maakten van ‘Blue Nun’ Europa’s eerste echte grote wijnmerk. The Beatles,
en bij uitbreiding alle Britten en Amerikanen vielen vanaf de jaren 50 als een
blok voor de schalkse blikken van de Duitse nonnetjes. Marketing werkt.
Wanneer wordt wijn een merk? Champagne, Bordeaux en Bourgogne zijn
dan wel household names, maar dat kan je niet zeggen van de vele dorpsnamen,
chateaus en vignerons in die beroemde streken. Het geldt nog minder voor onbekend
klinkende wijnen uit kleinere wijnregio’s of nieuwe wijnlanden. Als
antwoord op die afschrikwekkende mist van onduidelijkheid en ingewikkelde
appellaties (3.3) zijn de wijnmerken ontstaan. Herkenbare flessen met catchy
logo’s, heldere namen en mooie etiketten. Denk aan de lieflijke Duitse zusters.
Je vindt die wijnmerken in supermarkten en slijterijen over de hele wereld en ze
investeren in hun marketing en imago als sponsor van grote events. Enkele bekende
voorbeelden zijn Jacob’s Creek en Lindeman’s uit Australië, Barefoot en
Gallo uit Californië, Concha y Toro uit Chili en het Italiaanse Piccini. Het zijn
wijnfabrieken die miljoenen flessen per jaar produceren met druiven van telers
die zich aan een lastenboek houden. De consument kan met een gerust hart in
zijn favoriete merk vertrouwen van Bali tot Antarctica. Het is zoals Coca-Cola
maar dan gemaakt van druiven. Waarmee ik niet wil zeggen dat die wijnen per
se slecht zijn, maar bovengemiddeld scoren ze toch ook niet vaak. Wijnmerken
mikken op een trouw publiek met een product dat jaar na jaar ongeveer hetzelfde
blijft.
Uiteraard zal je die wijnen niet snel vinden in een restaurant of wijnbar waar
de sommelier (2.4) uitpakt met exclusieve en originele flessen. En dat hebben
die wijngiganten ook door. In de loop der jaren hebben ze hun aanbod diver­
20 Wijn is wetenschap
Wijn is business
21

ser gemaakt. Zo kan je voor amper 6 euro genieten van een Sangre de Toro van
de Catalaans Familia Torres. Het stierenbloed van Garnacha is sinds 1954 dé
rode Spaanse huiswijn die je werkelijk overal ter wereld kan vinden. Maar diezelfde
familie Torres heeft ook een luxueuze Priorat van ruim 300 euro in de
aanbieding. Torres investeert ook in het heraanplanten van verloren gewaande
Spaanse druiven zoals de Moneu, Gonfaus, Garró en Querol. Vaak heb je in de
wijnrayon ook niet door dat al die verschillende flessen eigenlijk van dezelfde
wijngigant zijn (8.8). De grote drankengroepen hebben intussen zoveel merken,
referenties en wijnhuizen in allerlei prijsklassen dat ze elk segment van de wijnmarkt
bereiken.
Als miljoenen consumenten je merk kennen, is imago superbelangrijk. Vaker
wél dan niet zijn grote merken bezig met duurzaamheid, biologisch werken
en het steunen van allerhande sociale doelen. Hoewel greenwashing om de hoek
loert, zijn de grote wijngiganten ook een stuwende factor in hun streek. Hun
beslissing kan van de ene dag op de andere een grote impact hebben. Duizenden
hectares die pesticidevrij worden, duizenden werknemers die beter vergoed
worden, duizenden flessen die minder gaan wegen, en ga zo maar door.
‘Dennis van den Buijs, is muzikant,
verteller, historicus, radiopresentator… deze
duivel-doet-al neemt je mee in een heerlijke
wereld van wijnverhalen doorspekt met
geschiedenis en leuke anekdotes… Dit
boek hoort thuis op elke salontafel en is
verplichte lectuur voor elke wijnliefmaniak/
liefhebber/drinker/genieter…’
William Wouters (voorzitter van
de Association de la Sommellerie
Internationale (ASI))
VERSCHIJNT november 2022
ISBN 978 94 64369 67 0
NUR 447, 612
FORMAAT 15 x 23 cm
OMVANG ca. 288 blz
PRIJS ca. € 24,95
UITVOERING paperback
verkrijgbaar als e-boek
9 789464 369670
22 Wijn is business

ErtsbergB
Facebook.com/Ertsberg
ErtsbergB
+32 (0)9 396 79 59
www.ertsberg.be
Vertegenwoordiging boekhandel Vlaanderen
Elkedag Boeken
info@elkedagboeken
+32 (0)3 345 60 40
Vertegenwoordiging boekhandel Nederland
New Book Collective
verkoop@newbookcollective.com
promotie@newbookcollective.com
+31 (0)20 226 02 38