RAIL 2012-2016 - Arbeidsmarkt Limburg

Samenvatting
Inleiding
RAIL (Regionale Arbeidsmarkt Informatie Limburg) is een initiatief van de partijen die invloed
hebben op de Limburgse arbeidsmarkt en elkaar ontmoeten in het arbeidsmarktplatform
VWL Samenwerkend Limburg: de zes centrumgemeenten Maastricht, Heerlen, Sittard-
Geleen, Roermond, Venlo en Venray, de Provincie Limburg, UWV, Arcus College, Gilde Opleidingen,
Citaverde College, Leeuwenborgh Opleidingen en het Technocentrum Zuid-
Limburg. De coördinatie en het formele opdrachtgeverschap berusten bij de Provincie Limburg.
RAIL verschaft uitgangspunten voor de dialoog over de arbeidsmarktvraagstukken in
Limburg en de verschillende deelgebieden (Noord, Midden en Zuid). Dit gebeurt aan de
hand van kwantitatieve en kwalitatieve gegevens over de actuele arbeidsmarktsituatie,
betrouwbare prognoses en een gedegen analyse.
Omgeving van de arbeidsmarkt
De Limburgse arbeidsmarkt wordt beïnvloed door haar omgeving. Voor de regionale arbeidsmarkt
zijn - naast de geografische ligging - vooral de factoren politiek/beleid, economie
en sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen van belang. Daarnaast gaat het om arbeidsvoorwaarden
en –omstandigheden in voor Limburg belangrijke sectoren in en het imago
van de provincie.
Geografische ligging
Binnen Nederland is Limburg perifeer gelegen maar in Europees/Euregionaal verband
juist centraal.
Politieke en beleidsmatige ontwikkelingen
In de Rijksbegroting voor 2012 wordt over de gehele linie fors bezuinigd. Als gevolg van
de dubbele dip zullen in het voorjaar van 2012 aanvullende bezuinigingen volgen.
Lagere overheden krijgen meer taken en minder geld. De financiële steun aan stadsregio’s
(zoals Parkstad Limburg) worden stopgezet. De intramurale zorg krijgt geld voor
extra personeel, maar tegelijkertijd wordt op andere delen van de zorg bezuinigd. Per
saldo krijgt het onderwijs evenveel geld, maar er hebben wel verschuivingen plaats. Op
sociale zekerheid en re-integratie wordt fors beknibbeld.
De focus van het beleid van het ministerie van EL&I komt te liggen op tien nationale
topsectoren. Het regionaal economisch beleid wordt afgeschaft en gedecentraliseerd.
Wel krijgen onder meer Brainport Zuidoost-Nederland en Greenport Venlo voorrang bij
bestedingen door het Rijk.
Ambities van het topprioritair programma Brainport 2020 zijn onder meer dat Zuidoost-
Nederland in 2020 in de top 5 van Europa en de top 10 van de wereld staat als kennisregio
en bijna volledige werkgelegenheid heeft.
Het economisch beleid van de Provincie Limburg haakt maximaal aan bij het nationale
topsectorenbeleid en de Brainport 2020 agenda. Ambitie is de concurrentiekracht van
Limburg te versterken. Daarbij zijn ondernemerschap en innovaties sleutelbegrippen en
ligt het accent op de speerpuntsectoren Chemie/Materials, Life sciences & Health, Agrofood,
Logistiek, Vrijetijdseconomie (inclusief retail), High tech systems, Financieeladministratief
cluster en Nieuwe energie).
Binnen de programmalijn Onderwijs en arbeidsmarkt stelt de Provincie zich ten doel dat:
1) het aandeel hoger- en middelbaar opgeleiden in de Limburgse beroepsbevolking in
2015 op het landelijke gemiddelde ligt; 2) het aantal leerlingen/studenten in Limburg
dat kiest voor opleidingen (MBO, HBO en WO), gerelateerd aan de topsectoren, zorg en
techniek in de coalitieperiode is toegenomen.
1

Economische ontwikkelingen
Over een langere periode beschouwd kent Limburg een relatief laag regionaal product en
een lage economische groei. Tevens is de Limburgse economie nog steeds behoorlijk
conjunctuurgevoelig.
Innovatie is van groot belang voor toekomstige economische groei. Naar verhouding telt
Limburg veel innovatieve banen. Op andere indicatoren voor het innovatieklimaat (opleidingsniveau,
kenniswerkers en creatieve banen) scoort de provincie benedengemiddeld.
Verhoudingsgewijs kent Limburg weinig beginnende ondernemers. Deels is dit het gevolg
van een minder gunstig startersklimaat (in termen van innovatieklimaat, leeftijdsopbouw
en sectorstructuur), deels ook van het ontmoedigen door het StartersCentrum Limburg
van minder geschikt geachte potentiële starters.
Internationaal is de concurrentiepositie van Limburg goed. De provincie staat in de EU
Regional Competiveness Index 2010 op plaats 16 van de 271 EU-regio’s.
Sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen
Limburg heeft in de periode 2011-2025 te maken met een verdere krimp van de bevolking
(-3,6%). Met name de potentiële beroepsbevolking daalt sterk (-13,9%). Het aandeel
65-plussers in de totale bevolking neemt toe van 19% tot 27%. Het aandeel niet-westerse
allochtonen bedraagt nu om en nabij 8% en zal niet veel stijgen.
Vergeleken met andere regio’s is de arbeidsmarkt in Limburg op dit moment al sterk
vergrijsd. Het aantal Limburgse ondernemers dat structureel vergrijzingsbeleid heeft
dan wel dergelijk beleid aan het ontwikkelen is, groeit.
Arbeidsvoorwaarden- en omstandigheden
De landelijke cao-loonontwikkeling is in een aantal voor Limburg belangrijke sectoren
bovengemiddeld (zorg en financiële dienstverlening), maar blijft in andere relevante
sectoren achter (landbouw, vervoer en communicatie en horeca).
Werknemers in een aantal voor de Limburgse economie en arbeidsmarkt belangrijke
sectoren zijn in Nederland als geheel meer dan gemiddeld tevreden met de arbeidsinhoud-
en omstandigheden (financiële dienstverlening, zorg en landbouw). Minder dan
gemiddeld tevreden is men in de sectoren industrie, vervoer en communicatie en horeca.
Imago van de provincie
Het beeld dat niet-inwoners hebben van Limburg is positief te noemen. De provincie
heeft onder de gemiddelde Nederlander een sterke reputatie. Men ziet de provincie in
het algemeen als sympathiek, mooi en gezellig (maar ook als ver weg).
Vrijwel alle inwoners zijn trots om inwoner van Limburg te zijn. Minder dan de helft ziet
reden(en) om de provincie te verlaten. Meest genoemde reden om te vertrekken zijn de
kansen op de arbeidsmarkt. De arbeidsmarktsituatie vormt – naast criminaliteit – ook het
belangrijkste zorgpunt voor burgers.
In 2011 is Limburg, na Amsterdam, de populairste regio van Nederland voor buitenlandse
investeerders. Pro’s in het vestigingsklimaat zijn vooral de Europees gezien gunstige ligging,
de ruimte voor huisvesting en de aanwezigheid van internationale scholen. Minpunt
is dat er naar verhouding veel verouderde bedrijventerreinen zijn.
Vraagzijde van de arbeidsmarkt
De vraag naar arbeid in Limburg bestaat uit twee componenten: de vervulde vraag ofwel de
werkgelegenheid (uitgedrukt in het aantal arbeidsplaatsen) en de onvervulde vraag ofwel
de openstaande vacatures. De toekomstige vraag naar nieuwkomers op de Limburgse arbeidsmarkt
is uit te drukken in het aantal baanopeningen
Werkgelegenheidsstructuur
In 2011 telt Limburg in totaal 528.000 bezette arbeidsplaatsen. De drie belangrijkste
sectoren voor de Limburgse werkgelegenheid zijn zorg, zakelijke dienstverlening en detailhandel.
Een sterke vertegenwoordiging van de werkgelegenheid ten opzichte van Nederland
is te zien in de landbouw en visserij, de industriële sectoren chemie, metaal en
2

elektrotechniek en overige industrie, de commerciële sectoren detailhandel, horeca en
transport en de niet-commerciële sector welzijn. De commerciële sector zakelijke
dienstverlening springt er op dit punt in negatieve zin uit.
Het kleinbedrijf (1-9 werkzame personen), het middenbedrijf (10-99) en het grootbedrijf
(100 of meer) zijn in 2011 goed voor respectievelijk 27%, 34% en 39% van de Limburgse
werkgelegenheid. Daarmee wijkt de provincie niet of nauwelijks af van het landelijke
beeld.
In Limburg zijn veel mensen werkzaam in economisch-administratieve beroepen, technische
en industriële beroepen en verzorgende en (para)medische beroepen. Vergeleken
met land als geheel zijn in de provincie de economisch-administratieve beroepen ondervertegenwoordigd
en de elementaire en niet-specialistische beroepen, de technische beroepen
en de verzorgende en (para)medische beroepen iets oververtegenwoordigd.
Van de werkenden in Limburg heeft ruim een derde een opleiding op MBO-niveau. Andere
veel voorkomende opleidingsniveaus onder de werkenden zijn VMBO en HBO (beide
ongeveer een vijfde van de werkenden). Vergeleken met Nederland zijn hoger opgeleiden
(HBO en WO) in de provincie ondervertegenwoordigd. Zuid-Limburg kent naar verhouding
meer hoger opgeleide werkenden dan Noord- en Midden-Limburg.
Overall is in Limburg 15% van de werkzame personen 55-plusser tegenover landelijk 14%.
De hoogste percentages in Limburg zijn te vinden in de sectoren onderwijs (24%) en
landbouw en visserij (21%). De sectoren chemie, overige industrie en energie hebben elk
een aandeel van 20% 55-plussers.
Limburg telt in 2011 circa 46.420 vestigingen met slechts één werkzame persoon. Deels
betreft het hier zzp‘ers, deels kan het ook om medewerkers van een grotere onderneming
(bijvoorbeeld in de detailhandel) of franchisenemers gaan. Verder heeft Limburg
circa 18.828 vestigingen met twee tot en met vier werkzame personen. Ook deze groep
zal een aantal zzp’ers tellen, waarbij bijvoorbeeld de partner ondersteunende werkzaamheden
verricht.
Bedrijvendynamiek
De gemeente Maastricht telde in totaal in 2011 8.859 vestigingen. Dit is een groei van
5,3% t.o.v. 2010. Het aantal arbeidsplaatsen groeide met 0,2% in 2011. De sectoren zorg
en zakelijke dienstverlening kenden het grootste aantal arbeidsplaatsen.
Het aantal vestigingen in de gemeente Heerlen is in 2011 met 2,7% gegroeid. De werkgelegenheid
is in hetzelfde jaar met 0,3% gegroeid. De grootste procentuele groei in het
aantal arbeidsplaatsen vond plaats in de sector informatie en communicatie en de grootste
afname in de sector energie.
De gemeente Sittard-Geleen kende in 2011 een groei van het aantal vestigingen van
4,8%. De werkgelegenheid daalde echter met 1,7%. De grootste werkgelegenheidsdaling
vond plaats in de sector bank- en verzekeringswezen.
Het aantal vestigingen in de gemeente Roermond is in 2011 met 3,9% gegroeid. De werkgelegenheid
is hier met 1,0% gegroeid. De detailhandel is qua werkgelegenheid de belangrijkste
sector voor de gemeente Roermond.
In de gemeente Venlo steeg het aantal vestigingen met 3,6% in 2011 en de werkgelegenheid
steeg met 0,8%. De sectoren zorg en metaal / elektrotechniek kennen het grootste
aantal arbeidsplaatsen.
De gemeente Venray kende een groei van 3,0% in het aantal vestigingen in 2011 en een
groei van 2,6% in het aantal arbeidsplaatsen. De sector landbouw en visserij kent het
grootste aantal vestigingen en de transportsector kent de meeste arbeidsplaatsen.
Samenvattend lieten alle zes gemeenten in 2011 een stijging van het aantal vestigingen
zien. In Maastricht en Heerlen stabiliseerde het aantal arbeidplaatsen. In Sittard-Geleen
was sprake van een daling, in Roermond en Venlo van een lichte stijging en in Venray
van een substantiële toename van het aantal arbeidsplaatsen.
Werkgelegenheidsontwikkeling
De werkgelegenheidsontwikkeling in Limburg bleef in de periode 1996-2011 structureel
achter bij de landelijke ontwikkeling. Deels is dit een gevolg van de krimp van de bevolking,
deels is het toe te schrijven aan de specifieke sectorale samenstelling van de
werkgelegenheid.
3

4
De werkgelegenheid in Limburg neemt in 2012 af. Voor de jaren 2013-2016 wordt weer
een lichte werkgelegenheidsgroei voorzien. Per saldo neemt de Limburgse werkgelegenheid
in de periode 2011-2016 naar verwachting toe met in totaal 0,8%. Groeisectoren in
de provincie zijn in de periode 2012-2013 vooral zorg, groothandel, welzijn en zakelijke
dienstverlening. Sectoren die een werkgelegenheidsdaling laten zien zijn met name
chemie, bouw en bouwinstallatie en informatie en communicatie. Groeisectoren in de
periode 2014-2016 zijn eveneens zorg, zakelijke dienstverlening en groothandel. Sectoren
met de grootste werkgelegenheidsdaling in deze periode zijn energie, informatie en
communicatie en overheid.
Naast de topsectoren zijn nog twee sectoren waar de Provincie Limburg een rol voor
zichzelf ziet weggelegd bij het verbeteren van de aansluiting tussen vraag en aanbod op
de arbeidsmarkt, te weten de zorg en de techniek. Dit hoofdstuk bevat voor al deze sectoren
nadere informatie over (trends en ontwikkelingen in) de werkgelegenheid.
Vacatures
In 2009 vertaalde de kredietcrisis zich in een daling van het aantal bij UWV gemelde
vacatures in Limburg ten opzicht van het jaar daarvoor. De vacaturemarkt toonde in
2010 weer herstel. Als gevolg van de eurocrisis is in 2011 echter weer een daling van het
aantal bij UWV gemelde vacatures waarneembaar.
De registratiecijfers van UWV weerspiegelen slechts een deel van de vacaturemarkt. Het
jaarlijks vacatureonderzoek van UWV biedt – op basis van een enquête onder werkgevers
wel inzicht in de vacaturetotalen. Dat levert voor 2011 een ander beeld op dan op basis
van de registratiecijfers van UWV. In 2011 werden er in Limburg 40.000 vacatures vervuld,
3% meer dan in 2010. Landelijk was dat jaar sprake van een daling van 6%.
Opmerkelijk is dat in de in 2011 vervulde vacatures vrijwel geen vaste aanstellingen
meer worden aangeboden.
Limburg kent in vergelijking met Nederland veel vervulde vacatures in: a) agrarische
sector; overheid (inclusief onderwijs), zorg en welzijn; handel; industrie; b) het kleinbedrijf;
c) agrarisch, productie-, transport-, onderwijzend en verzorgend en (para)medisch
personeel; d) de lagere opleidingsniveaus (BO en VMBO) en de MBO-niveaus 3 en 4.
Baanopeningen
Het totaal aantal baanopeningen (uitbreidingsvraag plus vervangingsvraag) naar beroepsklasse
bedraagt in de periode 2011-2016 in Limburg naar schatting 162.100 (31% van de
werkgelegenheid in 2010). De baanopeningen zijn grotendeels toe te schrijven aan de
vervangingsvraag; de provincie kent in de beschouwde periode slechts een lichte uitbreidingsvraag
van in totaal ruim 6.500. Absoluut gezien ontstaan de meeste baanopeningen
in de economisch-administratieve beroepen, elementaire- en niet specialistische
beroepen, verzorgende en (para)medische beroepen en industrieberoepen. Procentueel
gezien zijn de agrarische beroepen, transportberoepen, technische beroepen en elementaire
en niet specialistische beroepen de beroepen met de meeste baanopeningen.
Naar opleidingstype is het totaal aantal baanopeningen in Limburg in de periode 2011-
2016 lager (141.600). In absoluut opzicht ontstaan de meeste baanopeningen voor de opleidingstypen
MBO techniek, MBO economie, VMBO theoretische leerweg, VMBO techniek
en HAVO/VWO. Procentueel ontstaan de meeste baanopeningen voor de opleidingstypen
WO medisch (49% van de werkgelegenheid in 2010), VMBO theoretische leerweg (35%) en
VMBO verzorging (35%). Voor gediplomeerden van het VMBO vormen leerwerkbanen (BBL)
binnen het MBO onderdeel van de baanopeningen.
Aanbodzijde van de arbeidsmarkt
Dit hoofdstuk stelt de aanbodzijde van de Limburgse arbeidsmarkt centraal. Aan de orde
komen achtereenvolgens de beroepsbevolking, de reserves voor de arbeidsmarkt (i.e. uitkeringsgerechtigden,
het niet-uitkeringsgerechtigd arbeidsaanbod en arbeidsmigranten), de
arbeidsmarktinstroom vanuit het onderwijs en de pendel.
Beroepsbevolking

In 2010 telt de potentiële beroepsbevolking van Limburg 749.200 personen. Voor de periode
2010-2016 wordt – met name door de vergrijzing en ontgroening – een daling verwacht
van in totaal 4,6%. Dat is substantieel meer dan de landelijke daling van 0,4%.
De bruto arbeidsparticipatie in Limburg bedraagt in 2010 67% (tegenover 70% landelijk)
en neemt nog steeds toe (zij het minder sterk dan in het verleden). Deze trend zet in de
periode 2010-2016 door. De stijging komt vooral voor rekening van vrouwen en ouderen.
Het aandeel werknemers dat doorwerkt tot (na) hun 65 ste neemt toe.
De ontwikkeling van de beroepsbevolking is de resultante van de ontwikkeling van de
potentiële beroepsbevolking en de participatiegraad. In 2010 bedraagt de Limburgse beroepsbevolking
503.200 personen. Voor de jaren 2010-2016 wordt een lichte daling verwacht
van in totaal 0,5%, bij een landelijke stijging van 3,5%.
De beroepsbevolking van Limburg is relatief sterk vergrijsd. Het opleidingsniveau neemt
weliswaar toe, maar blijft nog steeds achter bij het landelijk gemiddelde. Tussen het
opleidingsniveau van de beroepsbevolking en het door werkgevers gevraagde opleidingsniveau
bestaat een mismatch.
Reserves
Wat de ontwikkeling van het aantal uitkeringsgerechtigden (WW, algemene bijstand en
arbeidsongeschiktheid) betreft, volgt Limburg de landelijke trends. Als gevolg van de
hogere werkloosheid ligt het aantal WW-uitkeringen hier wel op een hoger niveau dan
landelijk. Een verdieping van de eurocrisis zal leiden tot een (verdere) toename van het
aantal WW- en algemene bijstandsuitkeringen. Nieuwe wet- en regelgeving (WWNV en
mogelijke wijzigingen in de WW) juist tot een afname.
De groep niet-uitkeringsgerechtigden vormt ook voor Limburg een substantieel arbeidspotentieel.
Dat geldt eveneens voor (tijdelijke) arbeidsmigranten, met name afkomstig
uit Midden- en Oost-Europese landen. De verwachting dat de Polen na openstelling van
de Duitse grenzen Nederland massaal de rug zouden toekeren, is vooralsnog niet uitgekomen.
Als gevolg van de eurocrisis zoeken ook steeds meer Zuid-Europeanen (met name
Spanjaarden) hier hun heil. Deels gaat het bij de laatste groep ook om hoger opgeleiden.
Daarnaast zijn er in Limburg de nodige Aziatische kennismigranten. De wet- en regelgeving
ten aanzien van kennismigratie is aangescherpt; dit vormt een belemmering voor de
inzet van kennismigranten.
Arbeidsmarktinstroom
Het aantal in de arbeidsmarktregio’s Noord- en Midden-Limburg en Zuid-Limburg woonachtige
MBO-leerlingen is in 2010/2011 met 1,2% gestegen ten opzichte van het daaraan
voorafgaande jaar. De stijging kwam voor rekening van de onderwijssector techniek; de
overige onderwijssectoren lieten een lichte daling zien. De top vijf van MBO-clusters met
de meeste leerlingen bestaat uit Welzijn, Economisch-administratief, Zorg, Installatie-,
elektro- en metaaltechniek en Detailhandel. Het leeuwendeel van de Limburgse MBOleerlingen
volgt een opleiding op niveau 3 of 4.
Over een langere periode beschouwd, is in Limburg sprake van een daling van het aantal
nieuwe voortijdig schoolverlaters. In het laatste peiljaar (2009/2010) is – tegen de landelijke
trend in – echter weer een stijging te zien.
Van het totaal aantal MBO-gediplomeerden in Limburg in het schooljaar 2009-2010 kwam
om en nabij 60% beschikbaar voor de arbeidsmarkt. De rest ging een vervolgopleiding
doen in het MBO of stroomde door naar het HBO. Vergeleken met de lichting gediplomeerden
van een jaar daalde de doorstroom naar het HBO.
Ten opzichte van het daaraan voorafgaande jaar laat het aantal in Limburg woonachtige
HBO-studenten in 2010/2011 een stijging en het aantal WO-studenten een daling zien.
De Limburgse instellingen voor hoger onderwijs kennen naar verhouding veel buitenlandse
studenten (vooral Duitsers en Belgen maar ook veel Aziaten).
De arbeidsmarktinstroom (het aanbod van nieuwe arbeidskrachten vanuit het onderwijs)
bedraagt op alle onderwijsniveaus samen in de periode 2011-2016 in Limburg naar schatting
108.500 personen.
Veel van de buitenlandse afgestudeerden verlaten na afronding van de studie Limburg en
Nederland weer. Van een ‘brain drain’ van Nederlandse afgestudeerden uit Limburg lijkt
geen sprake.
5

Pendel
Het aantal inwoners van Limburg dat buiten de provincie werkt, bedroeg in 2010 59.700
personen. Daar stond een inkomende pendel van 40.200 personen tegenover, die niet in
Limburg wonen maar er wel werken. Dit leverde Limburg in 2010 een negatief pendelsaldo
van -19.500 personen op, circa 4% van het totaal aantal arbeidsplaatsen in Limburg.
De oorzaak is het negatieve pendelsaldo met de rest van Nederland (-34.400 personen),
dat slechts gedeeltelijk wordt gecompenseerd door een positief pendelsaldo met
België (+12.400) en Duitsland (+2.500).
Vermoedelijk is het Duitse arbeidsaanbod afgenomen als gevolg van de snel dalende
werkloosheid in Duitsland. Belemmerende factor voor grensoverschrijdende arbeid vormen
ook de bezuinigingen door de Nederlandse overheid op de Bureaus Belgische en
Duitse Zaken.
Confrontatie van vraag en aanbod
Vaak sluiten in de praktijk vraag en aanbod op de arbeidsmarkt niet precies op elkaar aan,
waardoor discrepanties ontstaan. Daarbij kan het zowel om knelpunten aan de vraagzijde
(moeilijk vervulbare vacatures) als aan de aanbodzijde (werkloosheid) gaan. De toekomstige
aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt is te benaderen vanuit twee gezichtspunten,
namelijk vanuit schoolverlaters (perspectief op baan) en vanuit werkgevers (personeelskrapte).
Moeilijk vervulbare vacatures
Landelijk bedroeg het aandeel (zeer) moeilijk vervulbare vacatures in 2011 19%, min of
meer vergelijkbaar met het aandeel van 20% in 2010. In Limburg was het percentage
(zeer) moeilijk vervulbare vacatures in 2011 hoger dan een jaar eerder (28% tegenover
21%).
Te verwachten is dat de Limburgse werkgevers de komende jaren als gevolg van het door
vergrijzing en ontgroening dalend arbeidsaanbod meer moeite zullen krijgen met het
vervullen van vacatures. Met name geldt dat voor de vraag naar middelbaar en hoger opgeleiden.
Werkloosheid
In Limburg is de werkloosheid hoger dan landelijk. De verschillen worden wel kleiner; de
naar verhouding sterke mate van vergrijzing (grote vervangingsvraag) en krimp van de
beroepsbevolking (minder arbeidsaanbod) hebben een dempend effect op de werkloosheid
in Limburg. In 2011 bedroeg het NWW-percentage in Limburg 7,0% (34.900 nietwerkende
werkzoekenden) tegenover landelijk 6,0%. Vergeleken met de provincie als
geheel kende Zuid-Limburg een hoger NWW-percentage (8,3%), Noord- en Midden-
Limburg juist lagere (6,0% en 5,0%).
Voor 2012-2013 wordt – als gevolg van de eurocrisis en de overheidsbezuinigingen – een
werkloosheidsstijging verwacht. In de jaren daarna (2014-2016) leidt het verwachte economisch
herstel weer tot een daling van het werkloosheidsniveau. Per saldo wordt voor
2016 in Limburg een NWW-percentage van 6,4% (ruim 32.000 niet werkende werkzoekenden)
voorzien tegenover landelijk 5,7%. Zowel Noord- als Midden-Limburg scoren lager
dan het provinciaal gemiddelde (respectievelijk 5,7% en 5,2%). Zuid-Limburg scoort
nog steeds bovengemiddeld (7,2%), maar laat ten opzichte van 2011 wel een substantiële
daling zien.
In de prognoses is nog geen rekening gehouden met de precaire situatie bij en de mogelijke
sluiting eind dit jaar van autofabriek NedCar in Born.
Onder de werklozen in Limburg zijn jongeren wat minder sterk vertegenwoordigd dan
landelijk. Naar verhouding kent Limburg veel oudere werklozen: van het bestand nietwerkende
werkzoekenden is 41% 50 jaar of ouder (landelijk 36%). Is jeugdwerkloosheid
vooral een conjunctureel probleem, de hoge werkloosheid onder ouderen heeft een
structureel karakter. Ouderen worden minder snel werkloos dan jongeren, maar eenmaal
werkloos komen ze moeilijk weer aan de slag. Daaraan ligt een complex van factoren ten
grondslag (objectieve competenties en kenmerken, aannamebeleid van werkgevers,
zoekgedrag van ouderen).
6

Perspectief op baan
Vergeleken met het land als geheel is op middellange termijn in Limburg het perspectief
op een baan voor schoolverlaters op BO-niveau positiever, op VMBO- en MBO-niveau wat
minder positief en op HBO-niveau min of meer vergelijkbaar. Tot 2016 zijn er in Limburg
tot en met het HBO-niveau de beste arbeidsmarktperspectieven (typering: goed) voor
schoolverlaters van de volgende opleidingstypen: VMBO tl; MBO groen; VMBO, MBO en
HBO techniek; HBO onderwijs; VMBO verzorging en HBO (para)medisch. Bij de goede perspectieven
voor schoolverlaters van HBO onderwijs past de kanttekening dat in de betreffende
analyses voor deze groep de gevolgen van de specifieke demografische ontwikkelingen
voor de vraag naar onderwijs in Limburg niet zijn meegenomen. De naar
verhouding slechtste arbeidsmarktperspectieven (typering: matig) zijn er in de provincie
voor schoolverlaters van BO, HAVO/VWO, HBO economie en HBO sociaal-cultureel.
De goede perspectieven voor de genoemde VMBO-opleidingstypen hebben voor een belangrijk
deel betrekking op leerwerkbanen tijdens een vervolgopleiding binnen het MBO
en banen aan de onderkant van de arbeidsmarkt.
Van de 35 onderscheiden MBO-opleidingen scoren er in Limburg qua arbeidsmarktperspectief
18 goed, 9 redelijk, 5 matig en 3 slecht. De drie best scorende opleidingsrichtingen
zijn MBO werktuigbouw en mechanische techniek, MBO elektrotechniek en MBO
voeding, natuur en milieu. Ook de MBO-opleidingen laboratorium en procestechniek
(voor een belangrijk deel gericht op de chemie) behoren tot de 10 opleidingen met de
beste perspectieven. De drie slechtst scorende opleidingen zijn MBO beweging en therapie,
MBO toerisme en recreatie en MBO operationele techniek.
Op wetenschappelijk niveau zijn alleen landelijke gegevens voorhanden. Zeer goede
perspectieven zijn er voor WO medisch en goede perspectieven voor WO techniek.
Personeelskrapte
Vanuit het perspectief van werkgevers worden in Limburg op middellange termijn (op
alle niveaus) voor meer beroepsgroepen knelpunten verwacht dan landelijk.
In Limburg zijn op middellange termijn op elementair en lager beroepsniveau voor vrijwel
alle beroepsgroepen grote knelpunten in de personeelsvoorziening te verwachten.
Grotendeels gaat het hierbij om leerwerkbanen in het MBO. Verder is aan de onderkant
van de arbeidsmarkt sprake van de nodige dynamiek (onder meer inzet van laagopgeleide
tijdelijke arbeidsmigranten en “groenpluk”). Op middelbaar beroepsniveau gaat het
om agrarische, technische, bouwkundige, metaal- en elektrotechnische en overige industriële
beroepsgroepen. Op hoger beroepsniveau worden de komende jaren zeer grote
knelpunten in de personeelsvoorziening verwacht voor pedagogische en grote knelpunten
voor technische, bouwkundige, metaal- en elektrotechnische en transportberoepen.
Op wetenschappelijk beroepsniveau zijn alleen landelijke gegevens voorhanden. Zeer
grote knelpunten in de personeelsvoorziening worden voorzien voor de wetenschappelijke
(para)medische beroepen en grote knelpunten voor de wetenschappelijke technische
beroepen.
Arbeidsmarktinstroom versus baanopeningen: verwachte tekorten
Uitgaande van opleidingstype kent de Limburgse arbeidsmarkt in de periode tot en met
2016 ongeveer 142 duizend baanopeningen. Deze baanopeningen ontstaan vooral door
vervangingsvraag, het vervangen van werknemers die vertrekken, bijvoorbeeld vanwege
het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. In dezelfde periode kent Limburg een
instroom op de arbeidsmarkt van ongeveer 110 duizend personen. We kunnen dus stellen
dat de Limburgse arbeidsmarkt tot en met 2016 zo’n 32.000 personen tekort komt.
Vooral de techniek en de zorg zullen door deze tekorten worden getroffen. In de periode
tot en met 2016 zal Limburg 12.500 gediplomeerde technici tekort komen. Grosso modo
betekent dit een tekort dat jaarlijks oploopt met ongeveer 1.080 VMBO’ers, 720 MBO’ers
en 360 HBO’ers. In deze periode groeit ook het tekort aan gediplomeerden in de zorg,
specifiek op VMBO en HBO-niveau, tot 4.600. Dit betekent daarmee een tekort dat jaarlijks
oploopt met ongeveer 600 VMBO’ers en 180 HBO’ers.
Alternatief scenario
7

8
Naast het in dit rapport gebruikte basispad (‘doormodderscenario’) is voor de korte en
middellange termijn een alternatief scenario doorgerekend dat uitgaat van een verdieping
van de eurocrisis. Deze doorrekening laat zien dat de effecten aan de aanbodzijde
van de Limburgse arbeidsmarkt minder sterk zijn dan aan de vraagzijde. In de lage variant
komt de werkloosheid in de provincie daarom zowel op korte als middellange termijn
op een hoger niveau uit.
Gezien de grote onzekerheden is in deze editie van RAIL afgezien van het doorrekenen
van een lange termijn scenario (2020). De verwachting is dat de kraptes op de Limburgse
arbeidsmarkt op lange termijn gaan toenemen. Precieze ontwikkelingen zijn op dit moment
echter niet te geven.
Trends op de Limburgse arbeidsmarkt
Dit hoofdstuk bevat een beschouwing van de belangrijkste trends op de Limburgse arbeidsmarkt.
Speciale aandacht gaat daarbij uit naar de sectoren zorg en techniek.
Een diagnose van de Limburgs arbeidsmarkt laat zien dat deze een groot aantal sterke
en zwakke punten, kansen en bedreigingen kent. Dit onderstreept het belang van een
actief arbeidsmarktbeleid.
De demografische ontwikkeling kent twee kanten. Enerzijds is zonder immigratie bevolkingskrimp
waarschijnlijk. Dit drukt het arbeidsaanbod. Anderzijds leidt het ook tot veranderingen
in de samenstelling van de werkvloer (veel babyboomers stromen uit) en binnen
de werkloosheid (ouderen worden minder snel werkloos, maar kennen een hoger
langdurig werkloosheidsrisico).
De Limburgse arbeidsmarkt kent trends van feminisering en individualisering (meer zzp).
Van verkleuring is minder sprake. Ook werken ouderen langer door.
Limburg profiteert van de gunstige ontwikkeling van de Duitse economie en van de grote
aanwezigheid van de topsectoren. Bedrijfsopvolging blijft een probleem.
Het kabinetsbeleid betekent de nodige veranderingen voor de arbeidsmarkt. Bezuinigingen
treffen Limburg hard. Verder tikken de veranderingen in de sociale zekerheid door
de grote aantallen WSW-ers extra hard aan. Ook zorg en onderwijs krijgen minder geld
dan eerder voorzien.
De upgrading van functies zet door. Het niveau van de uitvoerder wordt steeds meer
niveau 4. Ook komt (nog) meer de nadruk op sociale vaardigheden.
De vraag is wat er met de flexibilisering en de internationalisering van de arbeidsmarkt
gebeurt. Flexibiliteit lijkt te groeien maar er zijn ook tegenbewegingen. De relatie van
Limburg met de buurlanden ontwikkelt zich verder. De vraag is of er sprake is van verdere
outsourcing van bedrijfsactiviteiten of dat juist het tegendeel (insourcing) geldt.
De bedrijfsvloer gaat veranderen door de uitstroom van babyboomers. Jongeren hebben
andere ideeën maar ook lekt kennis weg. Mogelijk gaan organisaties de wervingsstrategie
verleggen naar ouderen.
De druk op verhoging van de arbeidsproductiviteit blijft, bijvoorbeeld in de tuinbouw
(wanneer de MOE-landers wegvallen), in de industrie (andere procesoperators nodig) en
de zorg.
Het personeelsbeleid krijgt meer aandacht binnen bedrijven en instellingen.
Werving gebeurt in toenemende mate via internet en de sociale media. Ook samenwerking
met andere partijen (in de branche, het onderwijs) is een goede strategie.
De totale tekorten in de zorg zijn minder hoog dan eerder voorzien, maar op de niveaus
4 en 5 en in mindere mate niveau 3 ontstaan wel belangrijke tekorten.
Voor de ontwikkeling van de topsectoren in Limburg is van cruciaal belang dat er meer
personeel voor de techniek (HTSM, chemie, logistiek, energie et cetera) beschikbaar
komt. Vooral het tekort aan procesoperators niveau 4 kan fnuikend werken op de ontwikkeling.
Oplossingsrichtingen
Dit hoofdstuk beschrijft initiatieven en oplossingsrichtingen voor de discrepanties op de
Limburgse arbeidsmarkt. De oplossingsrichtingen zijn daarbij geordend aan de hand van (de

kern en de vier kwadranten van) de Arbeidsmarktcirkel: algemeen; onderwijs; werkenden;
reserves; bedrijfsvoering. Kortheidshalve verwijzen we hier naar de betreffende paragrafen
7.2 tot en met 7.6. Het overzicht is te beschouwen als een tool box en bevat zowel nieuwe
als reeds bestaande oplossingsrichtingen. Laatstgenoemde zouden geïntensiveerd en/of
breder toegepast kunnen worden.
9

1 Inleiding
1.1 Wat is RAIL?
Achtergrond en opzet
RAIL (Regionale Arbeidsmarkt Informatie Limburg) is een initiatief van de partijen die invloed
hebben op de Limburgse arbeidsmarkt en elkaar ontmoeten in het arbeidsmarktplatform
VWL Samenwerkend Limburg: de zes centrumgemeenten Maastricht, Heerlen, Sittard-
Geleen, Roermond, Venlo en Venray, de Provincie Limburg, UWV, Arcus College, Gilde Opleidingen,
Citaverde College, Leeuwenborgh Opleidingen en het Technocentrum Zuid-
Limburg. De coördinatie en het formele opdrachtgeverschap berusten bij de Provincie Limburg.
RAIL verschaft uitgangspunten voor de dialoog over de arbeidsmarktvraagstukken in
Limburg en de verschillende deelgebieden (Noord, Midden en Zuid). Dit gebeurt aan de
hand van kwantitatieve en kwalitatieve gegevens over de actuele arbeidsmarktsituatie,
betrouwbare prognoses en een gedegen analyse. De grote winst van RAIL is de uniformiteit
in arbeidsmarktdata en de onderliggende definities, de breedte en detaillering. Daardoor
biedt RAIL een eenduidig beeld van de ontwikkeling van de Limburgse arbeidsmarkt, dat
kan dienen als uitgangspunt en basis voor beleidsontwikkeling door ‘de drie O’s’ (overheid,
onderwijs en ondernemers).
De uitvoering van RAIL is in handen van Etil en Research voor Beleid. Om de rapportage
voor 2012 en de bijgehorende website www.railsite.nl samen te stellen, is beschikbare
literatuur over de Limburgse arbeidsmarkt bestudeerd. Er hebben expertinterviews plaatsgehad
met vertegenwoordigers van ‘de drie O’s’ in Limburg. 1 Kwantitatieve data zijn verzameld
en geanalyseerd en er zijn prognoses van de arbeidsmarktontwikkelingen voor de
middellange termijn opgesteld.
Afbakening naar regio en tijd
Als ruimtelijke aggregatieniveaus gebruikt RAIL - naast Nederland als referentiegebied - de
provincie Limburg, drie deelgebieden (COROP’s) Noord-, Midden- en Zuid-Limburg en zeven
Limburgse regio’s.
Tabel 1.1 Indeling Limburg in deelgebieden, regio’s en gemeenten
Deelgebieden
(COROP)
Regio Gemeenten (centrumgemeenten vetgedrukt)
Noord-Limburg Regio Venlo Beesel, Peel en Maas, Venlo
Regio Venray Bergen, Gennep, Horst aan de Maas, Venray, Mook
en Middelaar
Midden-Limburg Regio Weert Nederweert, Weert
Regio Roermond Echt-Susteren, Leudal, Maasgouw, Roermond,
Roerdalen
Zuid-Limburg Westelijke Mijnstreek Beek, Schinnen, Sittard-Geleen, Stein
Parkstad Limburg Brunssum, Heerlen, Kerkrade, Landgraaf,
Onderbanken, Nuth, Simpelveld, Voerendaal
Maastricht & Mergelland Eijsden-Margraten, Gulpen-Wittem, Maastricht,
Meerssen, Vaals, Valkenburg
In (de database van) RAIL zijn (waar mogelijk) tijdreeksen opgenomen vanaf het jaar 1996.
De prognoses hebben betrekking op de periode 2011-2016. Uitgangspunt voor de prognoses
1 Een lijst van respondenten is te vinden in bijlage 6.
12

vormt de Decemberraming 2011 van het CPB. 2 Voor een nadere beschrijving van de aannames
en ontwikkelingen die aan de prognoses ten grondslag liggen, zij verwezen naar bijlage
1 van dit rapport.
1.2 Leeswijzer
RAIL 2012 kent een systematische opbouw, die in de kern berust op het arbeidsmarktmodel
uit bijlage 1. Onderstaande figuur geeft dit model globaal weer.
Figuur 1.1 Conceptueel model voor de werking van de Limburgse arbeidsmarkt
Huidige
personeelsbehoefte
(vraag naar arbeid)
Toekomstige
personeelsbehoefte
Bron: Research voor Beleid/Etil.
Beïnvloedende factoren (PESTLE)
Stroommodel
Confrontatie
vraag en aanbod
huidige
situatie
Discrepantiemodel
Confrontatie
vraag en aanbod
toekomstige
situatie
Prognosemodel
Oplossingenmodel
Huidig beschikbaar
menselijk kapitaal
(aanbod van arbeid)
Toekomstig
beschikbaar
menselijk kapitaal
2 CPB (2011), ‘Decemberraming 2011. Economische vooruitzichten 2012’.
13

Samengevat komen in dit model (in deze volgorde) de onderstaande onderdelen aan bod:
14
Beïnvloedende factoren. De Limburgse arbeidsmarkt staat niet op zichzelf. De werking
van de arbeidsmarkt wordt beïnvloed door een aantal omgevingsvariabelen.
Vraag- en aanbod. De Limburgse arbeidsmarkt is een complex geheel van elkaar beïnvloedende
factoren. Van belang zijn de omvang en kenmerken van vraag en aanbod. De
vraag naar arbeid wordt onder meer bepaald door de productie van het bedrijfsleven en
de publieke sector, de arbeidsproductiviteit en de arbeidsduur. De vraag naar arbeid
vertaalt zich in werkgelegenheid (banen) en vacatures. Het aanbod van arbeid is afhankelijk
van de omvang van de potentiële beroepsbevolking, het deel hiervan dat actief is
op de arbeidsmarkt en de pendel (inclusief grensoverschrijdende pendel met België en
Duitsland).
Prognoses. Hier worden de verwachtingen bepaald ten aanzien van de toekomstige ontwikkelingen
aan de vraag- en aanbodzijde van de Limburgse arbeidsmarkt.
Discrepanties. Door vraag en aanbod op de Limburgse arbeidsmarkt tegen elkaar af te
zetten, wordt duidelijk waar mogelijk discrepanties zullen ontstaan. Dit geeft inzicht in
zowel de perspectieven op een baan voor schoolverlaters als mogelijke knelpunten in de
personeelsvoorziening voor werkgevers.
Oplossingen. Wanneer duidelijk is waar zich mogelijke problemen voor kunnen gaan
doen op de arbeidsmarkt is het nuttig om deze te koppelen aan mogelijke oplossingen.
Dit laatste deel van het model richt zich op opties en instrumenten die de verschillende
partijen op de Limburgse arbeidsmarkt ter beschikking staan.
Voorliggend rapport is eveneens opgebouwd aan de hand van het arbeidsmarktmodel:
Hoofdstuk 2 beschrijft de omgeving van de Limburgse arbeidsmarkt: welke politieke/
beleidsmatige, economische en sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen zijn er op van
invloed in de komende jaren? Wat zijn de arbeidsvoorwaarden en –omstandigheden in de
voor de Limburgse economie en arbeidsmarkt belangrijkste sectoren? En hoe is het gesteld
met het imago van de provincie?
Hoofdstuk 3 gaat in op de vraagkant van de Limburgse arbeidsmarkt: hoe ontwikkelen
zich het bedrijfsleven, de werkgelegenheid en de vacaturemarkt en welke baanopeningen
ontstaan er in de toekomst?
Hoofdstuk 4 belicht het aanbod op de Limburgse arbeidsmarkt: wat is de ontwikkeling
van de beroepsbevolking, welk nieuw arbeidsaanbod komt er uit het onderwijs, welke
reserves op de arbeidsmarkt zijn er beschikbaar en hoeveel arbeidsaanbod wint/verliest
Limburg door pendel vanuit/naar de omringende regio’s?
Hoofdstuk 5 confronteert vraag en aanbod op de Limburgse arbeidsmarkt met elkaar.
Het beschrijft eerst de gevolgen in termen van moeilijk vervulbare vacatures en werkloosheid.
Daarna komt de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt in Limburg op
middellange termijn aan de orde: wat zijn de toekomstige perspectieven op een baan
voor schoolverlaters en wat zijn de mogelijke knelpunten in de personeelsvoorziening
voor werkgevers?
Hoofdstuk 6 is vooral beschouwend van aard. Het bevat een analyse van sterkten en
zwakten van en kansen en bedreigingen voor de Limburgse arbeidsmarkt en schetst de
belangrijkste trends voor de toekomst. Bij het laatste gaat speciale aandacht uit naar de
sectoren zorg en techniek.
Ten slotte beschrijft hoofdstuk 7 oplossingsrichtingen voor de (huidige en toekomstige)
discrepanties op de Limburgse arbeidsmarkt.
Het rapport biedt vooral inzicht in de ontwikkelingen op provinciaal en COROP-niveau.
Naast dit uitgebreide rapport is er een kortere publiekseditie (de Sprinter). Een database
met gedetailleerde gegevens op regionaal en gemeentelijk niveau is te vinden op de website
www.railsite.nl.

2 Omgeving van de arbeidsmarkt
De Limburgse arbeidsmarkt wordt beïnvloed door haar omgeving. Voor de regionale arbeidsmarkt
zijn - naast de geografische ligging - vooral de factoren politiek/beleid, economie
en sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen van belang. Daarnaast gaat het om arbeidsvoorwaarden
en –omstandigheden in voor Limburg belangrijke sectoren in en het imago
van de provincie.
2.1 Geografische ligging
Limburg is een grensprovincie. Nationaal gezien betekent dat een perifere en dus in economisch
opzicht minder gunstige ligging. Tegelijkertijd heeft de specifieke locatie van Limburg
ook voordelen. Limburg is Europees gezien veel centraler gelegen dan bijvoorbeeld de
Randstad, waardoor (Midden- en Oost-)Europese afzetmarkten dichterbij zijn. Verder biedt
de ligging van de provincie middenin de kennisintensieve toptechnologische regio Eindhoven
Leuven Aachen triangle (ELAt) kansen voor de Limburgse economie en arbeidsmarkt.
Ook zijn er veel voorzieningen vlak over de grens (een technische universiteit, HSL-stations,
interessante steden, consumenten, kunst) die bijna ‘gratis’ bij het Limburgs vestigingsklimaat
zijn op te tellen. Ten slotte is vlak over de grens de nodige werkgelegenheid voor
inwoners van Limburg. Omgekeerd kan de provincie gebruikmaken van het potentieel aan
(studenten en) arbeidskrachten in de buurlanden. 3
2.2 Politieke en beleidsmatige ontwikkelingen
Landelijk beleid
In de Rijksbegroting voor 2012 wordt over vrijwel de gehele linie fors bezuinigd. Een aantal
maatregelen uit de begroting voor 2012 met betrekking tot de publieke sector, de (regionale)
economie, het beroepsonderwijs en de sociale zekerheid 4 is van invloed op de Limburgse
economie en arbeidsmarkt:
16
Het streven van het kabinet is naar een compacte, slagvaardige en dienstverlenende
overheid. Er vindt decentralisatie van taken naar lagere overheden plaats. Tegelijkertijd
krijgen provincies en gemeenten echter minder geld. Deelgemeenten en stadsdelen worden
afgeschaft. De financiële steun aan stadsregio’s (zoals Parkstad Limburg) wordt
stopgezet. Uit een inventarisatie van AbvaKabo FNV blijkt dat de komende jaren bij de
33 Limburgse gemeenten opgeteld meer dan 1.000 banen verdwijnen. Dat komt neer op
een tiende van het ambtenarencorps. 5 Ook semi-overheidsorganisaties zoals UWV moeten
(verder) inkrimpen. Limburgse werkzoekenden kunnen straks alleen nog terecht bij
UWV-kantoren in Heerlen en Venlo. De kantoren in Maastricht, Gulpen, Sittard, Roermond,
Weert en Venray gaan zo goed als zeker dicht. Dat leidt uiterlijk in 2015 tot een
personeelsreductie van 220 werknemers in Limburg. 6
Het economisch beleid richt zich op versterking van de internationale positie van Nederland,
investeringen in ondernemerschap en innovatie, bevordering van duurzame welvaart
en toekomstbestendige landbouwproductie en energievoorziening. De focus van
het beleid ligt op tien topsectoren (AgroFood, Tuinbouw, High Tech Systems & Materials,
Energie, Logistiek, Creatieve Industrie, Life sciences, Chemie, Water en Hoofdkantoren).
Voor deze sectoren zijn landelijk inmiddels Human Capital Agenda’s opgesteld. Het topsectorenbeleid
van de provincie Limburg (zie hieronder) sluit aan bij het landelijke topsectorenbeleid.
3 Provincie Limburg (2011), ‘Limburg 3.0’.
4 Rijksbegroting.nl; Beleidsagenda’s van de diverse ministeries.
5 De grootste klappen vallen in Sittard-Geleen, waar tot 2015 ongeveer 300 voltijdbanen moeten
verdwijnen. Venlo en Maastricht volgen op afstand: beide steden snijden bijna 150 functies weg.
Naast de kabinetsbezuinigingen op onder meer sociale werkvoorziening, bijstand en jeugdzorg
spelen hierbij overigens ook de bevolkingskrimp, de economische crisis, de automatisering en de
steeds intensievere regionale samenwerking een rol. Zie: Artikel ‘Gemeenten: 1.000 banen weg’,
IN: De Limburger, 21 december 2011.
6 Artikel ‘UWV naar twee kantoren’ OP: Samenvoordeklant.nl, 20 september 2011.

Het regionaal economisch beleid wordt geschrapt en gedecentraliseerd. Wel krijgen de
mainports Schiphol en Rotterdam, de brainport Zuidoost-Nederland, de greenports
(waaronder Venlo) en een aantal stedelijke regio’s voorrang bij bestedingen door het
Rijk.
De intramurale langdurige zorg (vooral verzorgings- en verpleeghuizen, deels geestelijke
gezondheidszorg en gehandicaptenzorg) krijgt extra geld voor scholing van zittend personeel
en het aantrekken van 12.000 fte extra. Tegelijkertijd wordt op delen van de zorg
(zoals de extramurale geestelijke gezondheidszorg en welzijn, jeugdzorg en kinderopvang)
flink bezuinigd. Verder vindt een verschuiving plaats van de AWBZ naar de WMO.
Burgers gaan een groter deel van de (financiële) zorgrisico’s dragen.
Op onderwijs wordt per saldo niet bezuinigd; wel vinden verschuivingen plaats. Het Actieplan
Focus op Vakmanschap moet de kwaliteit en aantrekkelijkheid van het MBO vergroten.
De regeling Stagebox voor beroepsonderwijs - bedoeld om stage- en simulatieplekken
te creëren voor moeilijk plaatsbare deelnemers - wordt verlengd. Via regionale
pilots wordt de aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt verbeterd. 7 Er komt meer aandacht
voor macrodoelmatigheid van opleidingen: de aansluiting van het opleidingenaanbod op
de regionale (arbeidsmarkt) omstandigheden. In het HBO en WO wordt extra geïnvesteerd
in onderwijs en begeleiding. Het geld daarvoor wordt grotendeels bij studenten
‘weggehaald’ (sociaal leenstelsel in masterfase, maatregelen langstudeerders).
Het kabinet wil de duur van MBO-4 opleidingen in principe terugbrengen naar 3 jaar. Dat
kan problemen opleveren, met name in de aansluiting met het HBO. Een deel van de opleidingen
blijft wel vierjarig.
Op 1 januari 2013 treedt de Wet Werken naar Vermogen in werking, waarin de WWB en
delen van de Wajong en WSW worden samengevoegd. Dit heeft grote gevolgen voor de
onderkant van de arbeidsmarkt. Een deel van de WSW-ers en Wajongers zal in de bijstand
terechtkomen; een ander deel komt helemaal niet meer voor een uitkering in
aanmerking. Gemeenten zullen slechts een beperkt deel van deze groep kunnen toeleiden
naar regulier werk. Ook bestaat het gevaar dat SW-bedrijven failliet gaan.
De verplichtingen voor uitkeringsgerechtigden worden aangescherpt. Ook krijgen werkzoekenden
zelf meer verantwoordelijkheid voor het vinden van een baan; de persoonlijke
dienstverlening van UWV wordt grotendeels teruggeschaald naar online dienstverlening.
De re-integratiebudgetten voor gemeenten en UWV worden fors verlaagd. Met dit
alles nemen de kansen op succesvolle herplaatsing van (minder kansrijke groepen) werkzoekenden
sterk af.
Als gevolg van de dubbele dip zullen in het voorjaar van 2012 aanvullende bezuinigingen
volgen.
Beleid voor Zuidoost-Nederland
In opdracht van het ministerie van EL&I is een samenhangende en integrale visie, strategie
en uitvoeringsprogramma voor de ontwikkeling van de economie en arbeidsmarkt in Zuidoost-Nederland
opgesteld: Brainport 2020. Zuidoost-Nederland blinkt nu al uit in zeven van
de tien bovengenoemde topsectoren: chemie, energie, life sciences, creatieve industrie,
hightech, agrofood en tuinbouw. De ambities van Brainport 2020 zijn dat Zuidoost Nederland
in 2020:
in de top 5 van Europa en de top 10 van de wereld staat als kennisregio
40 miljard extra heeft toegevoegd aan het bruto binnenlands product (bbp)
een economische groei heeft van 3 procent (bijna twee maal zo snel als landelijk)
drie grootschalige technologische proeftuinen herbergt (voor eHealth, slimme voertuigmobiliteit
en (decentrale) duurzame energieopwekking)
bijna volledige werkgelegenheid heeft.
Deze ambities voor Zuidoost-Nederland zijn te realiseren door de bestaande topsectoren
verder te versterken en op zoek te gaan naar nieuwe, duurzame markten. Het uitvoerings-
7 Relevant in dit verband is ook het fonds voor de totstandkoming van maximaal negen Centres of
Expertise (HBO) en zestien Centra voor Innovatief Vakmanschap (MBO), waarin onderwijsinstellingen
nauw samenwerken met innovatieve bedrijven.
17

programma van Brainport 2020 omvat ruim zeventig acties in vijf domeinen (arbeidsmarkt,
technologie, bedrijvigheid, voorzieningen, organisatie en internationale samenwerking). 8
Provinciaal beleid
Het huidige bestuur van de Provincie Limburg wordt gevormd door PVV, VVD en CDA. De
ambitie van de Provincie op economisch gebied is in de coalitieperiode 2011-2015 een concrete
bijdrage te leveren aan de versterking van het Limburgse vestigingsklimaat. Dit wil
men bereiken door de Limburgse concurrentiekracht 9 centraal te stellen en daardoor actief
bij te dragen aande doelstellingen van Brainport 2020. Het Limburgse programma Economie
& Concurrentiekracht kent vier programmalijnen langs welke men de Brainport 2020 -
ambitie verder wil uitbouwen:
18
Investerings- en exportbevordering
Innovatiekracht en topsectoren in Limburg (Chemie & Materials; Life sciences & Health;
Agrofood; Logistiek; Retail & Toerisme; Hightech systems; Financieel-administratief cluster;
Nieuwe Energie)
Limburg een sterk merk
Onderwijs en arbeidsmarkt.
Elk van deze vier programmalijnen is voorzien van een meerjarige doelstelling, conform de
Programmabegroting 2012. De doelstelling voor de programmalijn Onderwijs en arbeidsmarkt
is het realiseren van een betere match tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt,
zowel op korte als middellange termijn, in vier topsectoren Life Sciences & Health, Agrofood,
Chemie & Materialen en Logistiek alsmede in de zorg en de techniek. De Provincie
stelt zich hierbij ten doel dat:
het aandeel hoger- en middelbaar opgeleiden in de Limburgse beroepsbevolking in 2015
op het landelijke gemiddelde ligt;
het aantal leerlingen/studenten in Limburg dat kiest voor opleidingen (MBO, HBO en
WO), gerelateerd aan de topsectoren, zorg en techniek is toegenomen.
Aan het realiseren van deze doelstellingen wil de Provincie op drie manieren een bijdrage
leveren:
Opstellen van Human Capital Agenda’s (HCA’s) voor de Limburgse topsectoren.
Programmatisch (vraaggericht) toeleiden en ontwikkelen van het arbeidsaanbod
Faciliteren van grensoverschrijdende arbeid. 10
2.3 Economische ontwikkelingen
Conjunctuur
In de Regio Top 40 - een lijst waarin de Rabobank op basis van een aantal indicatoren de
veertig COROP-regio’s in Nederland rangschikt op economische prestatie – is Zuid-Limburg
in 2010 de sterkste stijger (plaats 6 tegenover plaats 40 in 2009). Ook Midden-Limburg stijgt
in 2010 sterk (van 38 naar 10). Noord-Limburg laat juist een omgekeerde beweging zien
(van 5 naar 34). Een verklaring voor de zeer forse stijging van Zuid-Limburg is de naar verhouding
sterke afhankelijkheid van de regio van de conjunctuurgevoelige (chemische)
8
Brainport Development NV (2011), ‘Brainport 2020. Top economy, smart society. Visie, strategie
en uitvoering’.
9
‘Concurrentiekracht’ is het vermogen van de regio en/of bedrijf om concurrerend te blijven in
een dynamische wereldeconomie, en is het sleutelbegrip van het programma. Zo is het ‘verdienvermogen’,
een ander sleutelbegrip binnen dit programma, voor de toekomst op peil te houden.
Daarbij gaat het niet alleen over het grote bedrijfsleven en de kennisinstellingen, maar zeker ook
het midden- en kleinbedrijf en de regio als sterk merk spelen een cruciale rol.
10
PVV, CDA en VVD (2011), ‘Coalitieakkoord 2011 – 2015. Meer Limburg, minder overheid’; Provincie
Limburg (2012), ‘Limburgse Concurrentiekracht. Strategische kadernotitie voor het programma
Economie & Concurrentiekracht’.

industrie. 11 Overigens vertalen gunstige ontwikkelingen (lees: winsten) in de (chemische)
industrie zich eerder in een snelle ontwikkeling van de arbeidsproductiviteit dan in werkgelegenheidsgroei.
Die is eerder negatief. 12
De economische groei in Limburg als geheel hield in 2010 min of meer gelijke tred met de
landelijke ontwikkeling (1,7% tegenover 1,8%). Volgens regionale ramingen van ING - nog
gebaseerd op de Decemberraming 2011 van het CPB - blijft de groei in de provincie in 2011
achter bij de landelijke ontwikkeling (0,8% tegenover 1,2%) en is de krimp in 2012 sterker
dan in het land als geheel (-1,1% procent tegenover -0,8%). 13 In het Centraal Economisch
Plan (CEP) 2012 gaat het CPB ervan uit dat de Nederlandse economie zich in 2012 ten opzichte
van de raming van december 2011 slechter ontwikkelt. De belangrijkste oorzaak
daarvan is gelegen in de ongunstige ontwikkeling van de economie in het vierde kwartaal
van 2011. De Nederlandse economie trekt na 2012 wel aan, te beginnen met een groei van
het bbp van 1¼% in 2013. Als gekeken wordt naar de gehele kabinetsperiode (2011-2015)
dan komt de gemiddelde economische groei naar verwachting uit op 1%, terwijl er bij de
start van het kabinet Rutte in 2010 met 1¼% werd gerekend. Dit verschil wordt vooral veroorzaakt
door de recessie van eind 2011-begin 2012. 14 De huidige crisis brengt - ook voor de
Limburgse economie - veel onzekerheid en daarmee een afwachtende houding van bedrijven
met zich mee.
Innovatie- en startersklimaat
Innovatie is van groot belang voor toekomstige economische groei. ING brengt het innovatiepotentieel
van de Nederlandse provincies in kaart op basis van 4 indicatoren: het opleidingsniveau
van de beroepsbevolking, het aantal hoog opgeleide kenniswerkers, het aantal
creatieve banen en het aantal innovatieve banen. Onder creatieve werkgelegenheid vallen
banen op het gebied van vormgeving en architectuur, muziek, reclame, radio, tv en softwareontwikkeling.
Tot de innovatieve werkgelegenheid worden vooral banen in de industrie,
maar ook in de groothandel en financiële dienstverlening gerekend.
Tabel 2.1 Ranking innovatiepotentieel Limburg per indicator en totaal
Opleidingsniveauberoepsbevolking
Aantal hoogopgeleide
kenniswerkers
Aantal creatieve
banen
Aantal innovatieve
banen
Totaal
innovatiepotentieel
Positie op
ranglijst provincies
11 10 9 3 9
Bron: ING Economisch Bureau (2011), ‘Stad biedt beste klimaat voor innovaties. Kwartaalbericht
Regio's augustus 2011’.
Limburg staat in de top drie van provincies met het hoogste aandeel innovatieve banen.
Ook de afzonderlijke regio’s (Noord-, Midden- en Zuid-Limburg) scoren op dit punt goed. Op
de andere drie indicatoren en overall gezien scoort Limburg benedengemiddeld. Zuid-
Limburg komt daarbij overigens beter uit de bus dan Noord- en Midden-Limburg. Voor een
belangrijk deel is dit te verklaren door de verstedelijkingsgraad. Provincies/ regio’s met
grote stedelijke gebieden kennen doorgaans een hoger opleidingsniveau, meer kenniswerkers
en meer creatieve en innovatieve banen dan minder sterk verstedelijkte provincies. 15
Met betrekking tot het innovatieklimaat in Limburg is verder nog te wijzen op de naar verhouding
snelle groei van de private R&D, de hoge R&D-uitgaven door bedrijven en het groot
aantal patentaanvragen. Daar staat tegenover dat het omzetaandeel van innovaties achter-
11
Rabobank (2011), ‘De Regio Top 40. Economisch presteren van het regionale bedrijfsleven in
2010’.
12
Zie ook: CPB (2011), ‘Macro Economische Verkenning 2012’.
13
ING Economisch Bureau (2012) ‘Kleine provincies afhankelijk van export. Kwartaalbericht Regio’s
Februari 2012’; CPB (2011), ‘Decemberraming 2011. Economische vooruitzichten 2012’.
14
CPB (2012), ‘Centraal Economisch Plan 2012’.
15
ING Economisch Bureau (2011), ‘Stad biedt beste klimaat voor innovaties. Kwartaalbericht Regio's
augustus 2011’.
19

lijft en er relatief weinig startende bedrijven zijn (zie ook hieronder). Ook bestaat het
gevaar van afnemend innovatievermogen door het wegtrekken van jonge hoger opgeleiden.
16
Indicatoren voor het startersklimaat in een regio zijn - naast het innovatieklimaat - het
aandeel 25-45 jarigen in de potentiële beroepsbevolking en de relatieve omvang van de
zakelijke dienstverlening (een sector met naar verhouding veel beginnende ondernemers).
Met name Noord-Limburg scoort op de combinatie van genoemde indicatoren benedengemiddeld.
Midden- en Zuid-Limburg zijn middenmoters. Per saldo is het startersklimaat in de
provincie niet zo gunstig.
Naar verwachting zullen in 2011 in Limburg 7.000 nieuwe ondernemingen ontstaan. Daarmee
bedraagt het aantal starters per 10.000 mensen van de potentiële beroepsbevolking
86, de laagste score van alle provincies. 17 De verwachting is dat als gevolg van de minder
gunstige economische ontwikkeling het aantal starters in 2012 – ook in Limburg - licht zal
dalen. 18 Op de bedrijvendynamiek in Limburg gaat paragraaf 3.1.3 nader in.
Een verklaring voor het naar verhouding lage aantal starters in Limburg is dat - naar eigen
zeggen - het StartersCentrum Limburg meer dan starterscentra elders in het land zijn best
doet minder geschikt geachte potentiële starters te ontmoedigen. Dat bespaart deze groep
een heleboel (financiële en psychische) ellende als het misgaat. Verhoudingsgewijs heeft
Limburg daardoor ook weinig afhakers onder de starters. En degenen die wel doorgaan,
doen het beter.
Internationale concurrentiepositie
Internationaal gezien is de concurrentiepositie van Limburg goed. In de EU Regional Competiveness
Index 2010 staat de provincie op plaats 16 van de 271 onderscheiden EU-regio’s.
Limburg scoort in deze ranglijst vooral goed op het gebied van innovatie, infrastructuur,
economische stabiliteit en kwaliteit van de beroepsbevolking. 19
2.4 Sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen
Demografische ontwikkelingen
Belangrijke demografische ontwikkelingen zijn bevolkingsdaling, vergrijzing en verkleuring.
Tabel 2.2 toont allereerst de verwachte ontwikkeling van de bevolking in (de drie deelgebieden
van) Limburg.
Tabel 2.2 Bevolking Limburg en de drie deelgebieden, 2000-2040 (peildatum 1 januari)
20
2000 2011 2016 2020 2025 2040 Mutatie
2011-
2025
in %
Mutatie
2011-
2040
in %
Limburg 1.141.192 1.122.631 1.114.200 1.102.000 1.083.900 988.400 -3,6% -13,6%
N-Limburg 273.000 280.056 281.800 281.600 280.700 268.000 0,2% -4,5%
M-Limburg 232.391 235.268 235.200 234.200 232.000 215.000 -1,4% -9,4%
Z-Limburg 635.801 607.307 597.200 586.200 571.200 505.400 -6,3% -20,2%
Bron: Progneff, Etil/Research voor Beleid.
16 Provincie Limburg (2011), ‘Limburg 3.0. SWOT-analyse’.
17 ING Economisch Bureau (2011), ‘Lichte daling aantal starters in 2012. Startersklimaat verschilt
sterk per regio. Kwartaalbericht Starters’.
18 ING Economisch Bureau (2011), ‘Lichte daling aantal starters in 2012. Startersklimaat verschilt
sterk per regio. Kwartaalbericht Starters’.
19 JRC-IPSC (2010), ‘EU Regional Competiveness Index 2010’.

Volgens prognoses van Etil op basis van Progneff 2011 krimpt de bevolking van Limburg
tussen 2011 en 2025 met 3,6% (van 1.122.600 tot 1.083.900). De krimp is in deze periode
met name sterk in Zuid-Limburg (-6,3%). Ook Midden-Limburg laat een daling zien (-1,4%).
In Noord-Limburg is min of meer sprake van stabilisatie. De potentiële beroepsbevolking
van Limburg (i.e. alle 15- tot 65-jarigen) daalt in dezelfde periode met 13,9% (van 747.800
tot 643.800). Landelijk neemt de potentiële beroepsbevolking eveneens af, maar stijgt het
totale inwonertal de komende vijftien jaar nog. 20
Figuur 2.1 Ontwikkeling demografische componenten Limburg 1996-2040 (in aantallen)
Bron: Progneff, Etil/Research voor Beleid.
Figuur 2.1 toont de (verwachte) ontwikkeling van de demografische componenten in Limburg.
Limburg heeft vanaf 2004 te maken met een structureel sterfteoverschot (de natuurlijke
aanwas is negatief). Het sterfteoverschot stijgt in de periode 2011-2040 jaar op jaar
en bedraagt in 2040 naar verwachting ongeveer 8.000 personen. Het binnenlands migratiesaldo
is ook structureel negatief. In de periode 1996-2010 ging het gemiddeld om bijna -
1200 personen. De verwachting is dat het binnenlandse migratiesaldo op termijn iets minder
negatief wordt.
Bij de figuur is verder nog het volgende op te merken:
CBS/PBL veronderstellen in hun nieuwe prognoses dat de komende decennia landelijke
gemeenten per saldo inwoners verliezen aan stedelijke gemeenten. Het betreft dan met
20 De bevolkingsprognoses van Etil zijn te vinden op vanmeernaarbeter.nl. CBS/PBL komen in hun
prognoses voor Limburg uit op een minder sterke krimp van de (potentiële beroeps)bevolking. Zie:
CBS en PBL (2011), ‘Regionale bevolkings- en huishoudensprognose 2011–2040: sterke regionale
contrasten’. Een mogelijke verklaring voor de verschillen tussen de beide bevolkingsprognoses
vormen de veronderstellingen over migratie. In de CBS/PBL-methodiek worden migranten aan vestigingsgemeenten
toegewezen op basis van bekende woningbouwplannen en wordt de vraag naar
woonruimte in overeenstemming gebracht met het aanbod van woningen. Deze woningbouwplannen
stellen een bovengrens aan de groeicapaciteit van een gemeente. In het model van Etil wordt
daarentegen bij het prognosticeren van de toekomstige migratie uitgegaan van de ontwikkelingen
van de gemeentelijke migratiesaldi in het verleden. Kortom, het CBS/PBL gaat er vanuit dat de
bevolkingsontwikkeling de woningbouw volgt, terwijl Etil veronderstelt dat de woningbouw wordt
bepaald door de bevolkingsontwikkeling. Voor de Randstad is de CBS/PBL-aanname wellicht gerechtvaardigd,
maar niet voor regio’s die langzaam groeien of krimpen.
21

22
name jongeren die veelal naar matig stedelijke gemeenten verhuizen. 21 Binnen Limburg
lijkt in 2010 van een dergelijke trend nog niet sprake. Uitzondering hierop is de centrumgemeente
Roermond die per saldo aanzienlijke aantallen inwoners ontvangt van een
groot aantal Limburgse gemeenten, maar vooral van de omliggende gemeenten. Een verklaring
hiervoor lijkt te liggen in het gereedkomen van woningen in de nieuwe Roermondse
woonwijk Oolderveste. Voor de centrumgemeente Maastricht is in 2010 evenwel
een andere ontwikkeling zichtbaar. Deze gemeente verliest per saldo inwoners aan Eijsden-Margraten
(128), Heerlen (71), Meerssen (37) en Stein (24). Ook voor de andere centrumgemeenten
in Limburg lijkt van de door VBS/PBL veronderstelde ontwikkeling nog
geen sprake te zijn.
Tegenover een toenemend sterfteoverschot en een negatief binnenlands migratiesaldo
staat in de periode 2011-2040 een positief buitenlands migratiesaldo. Hoewel het buitenlands
migratiesaldo van Limburg in de periode 2002-2007 negatief was, is de gemiddelde
trend over de afgelopen 15 jaar positief. Opvallend is de sterke stijging van het buitenlandse
migratiesaldo in de afgelopen drie jaar. Mogelijke verklaringen voor deze ontwikkeling
zijn de toename van het aantal buitenlandse studenten (zie ook paragraaf 4.3.4)
een betere registratie van de buitenlandse studenten als gevolg van wijzigingen in de regels
voor het wettelijk collegegeld 22 , een toename van het aantal arbeidsmigranten uit
Midden- en Oost-Europa en administratieve correcties van gemeenten. In het prognosemodel
van Etil wordt bij de berekening van het buitenlands migratiesaldo voor de korte
termijn aangesloten bij het actuele saldo en tendeert het buitenlands migratiesaldo
op de lange termijn naar een evenwichtsniveau. Hierdoor komt het toekomstige buitenlandse
migratiesaldo op een beduidend lager niveau te liggen dan het huidige niveau. 23
Per saldo blijft de Limburgse bevolking dalen aangezien het sterfteoverschot blijft toenemen
en het effect van het totale migratiesaldo op de bevolkingsontwikkeling in Limburg
minimaal is. De komende jaren versnelt de vergrijzing van de bevolking als gevolg
van het toetreden van de naoorlogse babyboomgeneraties tot de leeftijdsklasse van 65
jaar en ouder. Het aantal 65-plussers stijgt overal, maar in de periferie sterker dan in de
meer verstedelijkte regio’s. In 2011 is in Limburg 19% van de bevolking 65 jaar of ouder.
In 2025 zal dat aandeel volgens de prognoses van Etil zijn opgelopen tot 27%.
Figuur 2.2 geeft voor het jaar 2010 per arbeidsmarktregio de verhouding weer tussen de
leeftijdsgroep van 50-65 jaar (de groep die de komende jaren de arbeidsmarkt verlaat) en
de leeftijdsgroep van 0-15 jaar (de groep die daar voor in de plaats komt). Dit ratiogetal is
een maatstaf voor de vergrijzing van de arbeidsmarkt.
21
Artikel ‘Een op drie gemeenten wacht bevolkingskrimp van meer dan 2,5 procent’, Webmagazine
CBS Statline, 15 december 2011.
22
Met ingang van het studiejaar 2010/2011 zijn de regels voor het wettelijk collegegeld gewijzigd.
Het wettelijk collegegeldtarief geldt vanaf dit studiejaar alleen voor studenten die woonachtig
zijn in Nederland, België, Luxemburg, of één van de Duitse Bondsstaten Noord-Rijnland-
Westfalen, Nedersaksen of Bremen. Wie niet staat ingeschreven in dit gebied dient instellingscollegegeld
te betalen dat voor de Universiteit Maastricht substantieel hoger is dan het wettelijk collegegeldtarief.
Dit heeft er waarschijnlijk toe geleid dat reguliere buitenlandse studenten zich vaker
dan voorheen hebben laten inschrijven in de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA) van de
Gemeente Maastricht.
23
Het buitenlands migratiesaldo van Limburg laat in de periode 1996-2010 een periodiek patroon
zien. In de periode 2008-2010 is per saldo sprake van een forse toestroom van buitenlandse studenten
en arbeidsmigranten. Ook de voorlopige cijfers over 2011 wijzen in deze richting. In het
prognosemodel wordt verondersteld dat de groei van het buitenlandse migratiesaldo niet blijvend
is. Immers, een groot deel van de buitenlandse studenten vertrekt na afstuderen weer uit Nederland
en de toestroom van arbeidsmigranten wordt beperkt door de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt
en remigratie. Door voor de lange termijn aan te sluiten bij een evenwichtsniveau, wordt
de jaar-op-jaar foutenmarge beperkt. Het evenwichtsniveau wordt vanuit het gemeentelijk niveau
opgebouwd door het gemiddelde aandeel van de gemeentelijke migratiesaldi in het totale buitenlandse
migratiesaldo te berekenen op basis van de gerealiseerde gegevens vanaf het jaar 1996.

Figuur 2.2 Aantal 50-65 jarigen per 0-15 jarige naar arbeidsmarktregio, 2010
Bron: UWV (2011), ‘Vergrijzing en krapte op de arbeidsmarkt. Arbeidsmarktregio’s Noord- en Midden-Limburg
en Zuid-Limburg’.
Zowel in Noord- en Midden-Limburg als in Zuid-Limburg is de arbeidsmarkt zeer sterk vergrijsd.
Sectoraal gezien bestaan verschillen in vergrijzing en het effect daarvan op de regionale
arbeidsmarkt. Naar verhouding sterk vergrijsde sectoren kunnen regionaal over- dan
wel ondervertegenwoordigd zijn. In het eerste geval heeft de vergrijzing meer impact op
de arbeidsmarkt (in Noord- en Midden-Limburg geldt dat bijvoorbeeld voor de sectoren
industrie en vervoer, in Zuid-Limburg voor industrie en zorg en welzijn). In het tweede
geval is de impact duidelijk minder (voor Noord- en Midden-Limburg gaat het dan om de
sectoren zorg en welzijn, overheid en onderwijs, in Zuid-Limburg betreft het overheid en
onderwijs). 24 Op de vergrijzing naar sector wordt in paragraaf 3.1.3 nader ingegaan.
Van de Limburgse ondernemers met personeel heeft in 2011 70% medewerkers van 55 jaar
of ouder in dienst, tegenover 56% in 2005. Ten opzichte van het laatstgenoemde jaar besteden
ondernemers nu ook meer aandacht aan vergrijzing. Het aantal ondernemers dat
structureel bezig is met het ontwikkelen van vergrijzingsbeleid of al duidelijk beleid op dit
gebied heeft, is gegroeid van 9% naar 15%). 25
Het aantal allochtonen in Nederland stijgt de komende jaren nog fors. Allochtonen zullen
vrij sterk geconcentreerd blijven in de Randstad. In 2010 is in Limburg minder dan 7,5% van
de bevolking niet-westers allochtoon. Volgens de prognoses van het CBS/PBL zal dat percentage
in 2025 ergens tussen de 7,5 en 10% liggen. Landelijk wordt in deze periode een
toename voorzien van 11 procent in 2010 naar 14% in 2025. De bevolking van de Randstad
zal in 2025 naar verwachting voor 15% of meer uit niet-westerse allochtonen bestaan. 26
Sociaal-culturele identiteit en sociale samenhang
De uitgesproken eigen Limburgse identiteit en de traditioneel sterke verbondenheid rond
de lokale gemeenschap verminderen. De groep intensief aan oude sociale patronen gebonden
autochtone Limburgers wordt snel kleiner. Traditionele verenigingen en instituten zoals
de kerk hebben in Limburg te maken met een verouderend en teruglopend leden- en bezoekersbestand.
Enerzijds bieden deze veranderingen kansen nieuw sociaal ‘weefsel’ te
laten groeien, passend bij de moderne Limburgse maatschappij. Anderzijds heeft een deel
van de bevolking, moeite aan te haken bij de nieuwe ontwikkelingen. Dat geeft een gevoel
24
UWV (2011), ‘Vergrijzing en krapte op de arbeidsmarkt. Arbeidsmarktregio’s Noord- en Midden-
Limburg en Zuid-Limburg’.
25
Persbericht Flycatcher, 19 april 2011.
26
CBS en PBL (2011), ‘Regionale bevolkings- en huishoudensprognose 2011–2040: sterke regionale
contrasten’.
23

van verlies en leidt her en der zelfs tot sociale ontwrichting. Knelpunten rond thema’s als
veiligheid, gezondheid, werkloosheid en vereenzaming, concentreren zich in specifieke
wijken van Limburgse steden (vooral in Zuid Limburg) en in delen van het platteland. 27
2.5 Arbeidsvoorwaarden en –omstandigheden in sectoren
Arbeidsvoorwaarden, -inhoud en -omstandigheden verschillen niet zozeer regionaal als wel
sectoraal. Aangezien de sectorale samenstelling van de werkgelegenheid in Limburg afwijkt
van die in Nederland, zijn op dit punt – zij het indirect – wel regionale verschillen aan te
wijzen.
Belangrijke sectoren voor de Limburgse economie en arbeidsmarkt zijn: AgroFood; Industrie
(met name chemie); Transport en logistiek; Horeca en recreatie; Financiële dienstverlening;
Gezondheidszorg.
Arbeidsvoorwaarden
In 2010 lagen de Nederlandse cao-lonen gemiddeld 27% hoger dan in 2000. In de voor Limburg
meest relevante sectoren is op nationaal niveau de loonontwikkeling in de zorg en
financiële dienstverlening duidelijk bovengemiddeld (beide +3,5 procentpunt). In de industrie
zijn de lonen iets en in de sectoren landbouw, vervoer & communicatie en horeca substantieel
achtergebleven bij de gemiddelde Nederlandse loonontwikkeling (respectievelijk -
0,4, -3,4, -4,1 en -6,0 procentpunt). 28
Arbeidsinhoud en –omstandigheden
Van de Nederlandse werknemers is in 2010 gemiddeld 77,2% tevreden met de arbeidsomstandigheden.
In de voor Limburg belangrijkste sectoren is het beeld voor 2010 als volgt:
24
Landelijk gezien is de tevredenheid met de arbeidsomstandigheden onder werknemers in
de zorg en de landbouw iets en die onder werknemers in de financiële dienstverlening
beduidend groter dan gemiddeld (respectievelijk +1,7, +1.9 en +4,9 procentpunt).
Werknemers in de industriesector zijn landelijk gezien iets en die in de sectoren vervoer
& communicatie en horeca duidelijk minder tevreden met de arbeidsomstandigheden
dan gemiddeld (respectievelijk -2,6, -3,7 en -3,9 procentpunt). Deze sectoren blijven
zoals boven aangegeven ook achter bij de gemiddelde loonontwikkeling.
27 Provincie Limburg (2011), ‘Limburg 3.0’.
28 CBS Statline.

Figuur 2.3 Percentage werknemers dat (zeer) tevreden is met de arbeidsomstandigheden
respectievelijk het werk dat men verricht, naar sector, Nederland, 2010
Cultuur & ov. dienstverlening
Gezondheids- en welzijnszorg
Onderwijs
Openb. bestuur & overheidsdiensten
Zakelijke dienstverlening
Financiële dienstverlening
Vervoer en communicatie
Horeca
Handel
Bouwnijverheid
Industrie
Landbouw en visserij
Totaal alle sectoren
77%
76%
76%
74%
75%
73%
76%
75%
79%
77%
76%
75%
80%
78%
83%
79%
83%
79%
81%
79%
79%
77%
82%
84%
81%
82%
50% 60% 70% 80% 90% 100%
(Zeer) tevreden met werk (Zeer) tevreden met arbeidsomstandigheden.
Bron: CBS Statline (NEA 2010)
Over het algemeen zijn de Nederlandse werknemers iets vaker tevreden met het werk dat
men verricht dan met de arbeidsomstandigheden. Gemiddeld is in 2010 het percentage
Nederlandse werknemers dat op dit punt zegt (zeer) tevreden te zijn 78,8%. Voor de voor
Limburg belangrijkste sectoren zijn de resultaten als volgt:
In de landbouw, financiële dienstverlening en met name in de zorg is men meer dan
gemiddeld tevreden met de werkzaamheden (+1,7, +1,9 en +4 procentpunt).
Naar verhouding minder tevreden met het werk zijn werknemers in de sectoren industrie,
vervoer en communicatie & horeca (respectievelijk -2,4, -2,7 en -4,2 procentpunt).
25

2.6 Imago van de provincie
Van belang voor het boeien en binden van (potentiële) werknemers en werkgevers is het
imago van de provincie Limburg. Daarbij gaat om zaken als woon-, werk- en leefklimaat
respectievelijk vestigingsklimaat.
Beeldvorming niet-inwoners
Het beeld dat niet-inwoners van Limburg hebben is positief te noemen. Zo waarderen in
een imago-onderzoek in opdracht van de samenwerkende VVV’s bezoekers, ex-bezoekers en
niet-bezoekers Limburg als vakantiebestemming in 2010 gemiddeld met respectievelijk het
rapportcijfer 8,1, 7,5 en 6,7. Gevraagd naar welke kwalificaties het best bij Limburg passen,
noemen alle drie doelgroepen het vaakst: gezellig, ver weg en mooi. 29 Uit het Steden
& Streken Merkenonderzoek onder een doorsnee van de Nederlandse bevolking komt Limburg
in 2011 naar voren als de provincie met de sterkste reputatie. Van alle provincies ziet
de gemiddelde Nederlander Limburg als de sympathiekste. Met name de Limburgse horeca,
de sfeer en de natuur stelt men op prijs. In de ranglijsten van streken en grote steden met
de sterkste reputatie bekleden Zuid-Limburg (na de Veluwe) en Maastricht (na Amsterdam)
een tweede plaats. Wat sfeer betreft, scoort van alle grote steden Maastricht het hoogst. 30
Beleving inwoners
Vrijwel alle burgers geven in 2011 in het Bevolkingsonderzoek Limburg aan er trots op te
zijn een inwoner van Limburg te zijn. Redenen om in de provincie te blijven, zijn de Limburgse
afkomst, het landschap, de woonomgeving, de sociale banden die men heeft en de
Limburgse eigenheid. Minder dan de helft ziet reden(en) Limburg te verlaten. Meest genoemde
reden door deze groep zijn de kansen op de arbeidsmarkt. De arbeidsmarktsituatie
vormt, naast criminaliteit, ook het belangrijkste zorgpunt voor burgers. Bijna viervijfde van
de burgers maakt zich zorgen over de Limburgse arbeidsmarkt en dit aantal is gestegen ten
opzichte van 2008. De burger ziet werkgelegenheid dan ook als een van de belangrijkste
aandachtsvelden van de Provincie Limburg. Uit het onderzoek komt verder naar voren dat
helft van de burgers Limburg aantrekkelijk genoeg vindt voor jongeren om zich er te vestigen.
Daarnaast vinden steeds meer burgers dat er voldoende geschikte woningen voor jongeren
en ouderen zijn. 31
Vestigingsklimaat bedrijven
De Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA) van het ministerie van EL&I en de regionale
investeringsmaatschappij (LIOF) proberen buitenlandse bedrijven over te halen voor
Nederland respectievelijk Limburg te kiezen. In 2011 hebben vijftien buitenlandse bedrijven
ervoor gekozen om investeringen te doen in Limburg (in nieuwe vestigingen dan wel
uitbreiding van bestaande vestigingen). Daarmee is Limburg, na Amsterdam, de populairste
regio van Nederland voor buitenlandse investeerders. Met name het gunstige belastingklimaat
en lagere arbeidskosten voor buitenlandse kenniswerkers maken Nederland aantrekkelijk
als vestigingsplaats voor buitenlandse bedrijven. Voor Limburg komt daar een – Europees
gezien - gunstige geografische ligging bij. Bovendien is er hier veel ruimte voor huisvesting
en zijn er internationale scholen. 32 Minpunt van het Limburgse vestigingsklimaat is
dat er naar verhouding veel verouderde bedrijventerreinen zijn. 33
29 Grontmij (2010), ‘Imago-onderzoek Limburg 2010. Limburg: Gezellig en ‘sjoen’’.
30 Hendrik Beerda Brand Consultancy (2011), ‘Steden & Streken Merkenonderzoek’.
31 Provincie Limburg (2011), ‘Bevolkingsonderzoek Limburg 2011’.
32 Onder meer Sabic (petrochemie), Helly Hansen (kleding), Abott (geneesmiddelen), Automotive
Components en de grafische bedrijven Gotprint en Firhouse doen in 2011 investeringen in Limburg.
Dankzij betreffende vijftien investeringsprojecten ter waarde van € 100 miljoen neemt het
aantal arbeidsplaatsen in de provincie toe met 750. Zie: Artikel ‘Limburg in trek bij bedrijven’,
IN: De Limburger, 1 november 2011.
33 Provincie Limburg (2011), ‘Limburg 3.0. SWOT-analyse’.
26

2.7 Resumé
Geografische ligging
Binnen Nederland is Limburg perifeer gelegen maar in Europees/Euregionaal verband
juist centraal.
Politieke en beleidsmatige ontwikkelingen
In de Rijksbegroting voor 2012 wordt over de gehele linie fors bezuinigd. Als gevolg van
de dubbele dip zullen in het voorjaar van 2012 aanvullende bezuinigingen volgen.
Lagere overheden krijgen meer taken en minder geld. De financiële steun aan stadsregio’s
(zoals Parkstad Limburg) worden stopgezet. De intramurale zorg krijgt geld voor
extra personeel, maar tegelijkertijd wordt op andere delen van de zorg bezuinigd. Per
saldo krijgt het onderwijs evenveel geld, maar er hebben wel verschuivingen plaats. Op
sociale zekerheid en re-integratie wordt fors beknibbeld.
De focus van het beleid van het ministerie van EL&I komt te liggen op tien nationale
topsectoren. Het regionaal economisch beleid wordt afgeschaft en gedecentraliseerd.
Wel krijgen onder meer Brainport Zuidoost-Nederland en Greenport Venlo voorrang bij
bestedingen door het Rijk.
Ambities van het topprioritair programma Brainport 2020 zijn onder meer dat Zuidoost-
Nederland in 2020 in de top 5 van Europa en de top 10 van de wereld staat als kennisregio
en bijna volledige werkgelegenheid heeft.
Het economisch beleid van de Provincie Limburg haakt maximaal aan bij het nationale
topsectorenbeleid en de Brainport 2020 agenda. Ambitie is de concurrentiekracht van
Limburg te versterken. Daarbij zijn ondernemerschap en innovaties sleutelbegrippen en
ligt het accent op de speerpuntsectoren Chemie/Materials, Life sciences & Health, Agrofood,
Logistiek, Vrijetijdseconomie (inclusief retail), High tech systems, Financieeladministratief
cluster en Nieuwe energie).
Binnen de programmalijn Onderwijs en arbeidsmarkt stelt de Provincie zich ten doel dat:
1) het aandeel hoger- en middelbaar opgeleiden in de Limburgse beroepsbevolking in
2015 op het landelijke gemiddelde ligt; 2) het aantal leerlingen/studenten in Limburg
dat kiest voor opleidingen (MBO, HBO en WO), gerelateerd aan de topsectoren, zorg en
techniek in de coalitieperiode is toegenomen.
Economische ontwikkelingen
Over een langere periode beschouwd kent Limburg een relatief laag regionaal product en
een lage economische groei. Tevens is de Limburgse economie nog steeds behoorlijk
conjunctuurgevoelig.
Innovatie is van groot belang voor toekomstige economische groei. Naar verhouding telt
Limburg veel innovatieve banen. Op andere indicatoren voor het innovatieklimaat (opleidingsniveau,
kenniswerkers en creatieve banen) scoort de provincie benedengemiddeld.
Verhoudingsgewijs kent Limburg weinig beginnende ondernemers. Deels is dit het gevolg
van een minder gunstig startersklimaat (in termen van innovatieklimaat, leeftijdsopbouw
en sectorstructuur), deels ook van het ontmoedigen door het StartersCentrum Limburg
van minder geschikt geachte potentiële starters.
Internationaal is de concurrentiepositie van Limburg goed. De provincie staat in de EU
Regional Competiveness Index 2010 op plaats 16 van de 271 EU-regio’s.
Sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen
Limburg heeft in de periode 2011-2025 te maken met een verdere krimp van de bevolking
(-3,6%). Met name de potentiële beroepsbevolking daalt sterk (-13,9%). Het aandeel
65-plussers in de totale bevolking neemt toe van 19% tot 27%. Het aandeel niet-westerse
allochtonen bedraagt nu om en nabij 8% en zal niet veel stijgen.
Vergeleken met andere regio’s is de arbeidsmarkt in Limburg op dit moment al sterk
vergrijsd. Het aantal Limburgse ondernemers dat structureel vergrijzingsbeleid heeft
dan wel dergelijk beleid aan het ontwikkelen is, groeit.
27

Arbeidsvoorwaarden- en omstandigheden
De landelijke cao-loonontwikkeling is in een aantal voor Limburg belangrijke sectoren
bovengemiddeld (zorg en financiële dienstverlening), maar blijft in andere relevante
sectoren achter (landbouw, vervoer en communicatie en horeca).
Werknemers in een aantal voor de Limburgse economie en arbeidsmarkt belangrijke
sectoren zijn in Nederland als geheel meer dan gemiddeld tevreden met de arbeidsinhoud-
en omstandigheden (financiële dienstverlening, zorg en landbouw). Minder dan
gemiddeld tevreden is men in de sectoren industrie, vervoer en communicatie en horeca.
Imago van de provincie
Het beeld dat niet-inwoners hebben van Limburg is positief te noemen. De provincie
heeft onder de gemiddelde Nederlander een sterke reputatie. Men ziet de provincie in
het algemeen als sympathiek, mooi en gezellig (maar ook als ver weg).
Vrijwel alle inwoners zijn trots om inwoner van Limburg te zijn. Minder dan de helft ziet
reden(en) om de provincie te verlaten. Meest genoemde reden om te vertrekken zijn de
kansen op de arbeidsmarkt. De arbeidsmarktsituatie vormt – naast criminaliteit – ook het
belangrijkste zorgpunt voor burgers.
In 2011 is Limburg, na Amsterdam, de populairste regio van Nederland voor buitenlandse
investeerders. Pro’s in het vestigingsklimaat zijn vooral de Europees gezien gunstige ligging,
de ruimte voor huisvesting en de aanwezigheid van internationale scholen. Minpunt
is dat er naar verhouding veel verouderde bedrijventerreinen zijn.
28

3 Vraagzijde van de arbeidsmarkt
De vraag naar arbeid in Limburg bestaat uit twee componenten: de vervulde vraag ofwel de
werkgelegenheid (uitgedrukt in het aantal arbeidsplaatsen) en de onvervulde vraag ofwel
de openstaande vacatures. Dit hoofdstuk beschrijft eerst de werkgelegenheid (paragraaf
3.1), daarna de vacaturemarkt (paragraaf 3.2) en tot slot de toekomstige vraag naar nieuwkomers
op de Limburgse arbeidsmarkt, uitgedrukt in het aantal baanopeningen (paragraaf
3.3).
3.1 Werkgelegenheid
Werkgelegenheid is te definiëren als de totale vraag naar de productiefactor arbeid. Deze
is onder meer uit te drukken in het aantal arbeidsjaren (arbeidsvolume), werkzame personen
of bezette arbeidsplaatsen. Een werkzaam persoon kan fulltime of parttime werken
en/of één of meer arbeidsplaatsen bezetten. Indien niet anders vermeld, gaat het in dit
rapport bij werkgelegenheid om het aantal bezette arbeidsplaatsen van minimaal één uur
per week (inclusief arbeidsplaatsen bezet door zelfstandigen).
Deze paragraaf gaat eerst in op de werkgelegenheidsontwikkeling in Limburg in de afgelopen
jaren, waarna een beschrijving volgt van de Limburgse werkgelegenheidsstructuur (i.e.
de samenstelling van de werkgelegenheid naar sector, grootteklasse, beroepsklasse, opleidingsniveau
en leeftijd) anno 2011. Daarna komt de in de periode 2011-2016 te verwachten
werkgelegenheidsontwikkeling (totaal en naar sector) in Limburg aan de orde.
Ten tijde van het opstellen van dit rapport was op basis van het Vestigingen Register Limburg
(VRL) de gerealiseerde werkgelegenheidsontwikkeling (totaal en naar sector) in 2011
voor Limburg reeds bekend. Voor Nederland als geheel was dit echter niet het geval. De
nationale werkgelegenheidscijfers voor 2011 in deze paragraaf betreffen daarom prognoses.
3.1.1 Werkgelegenheidsontwikkeling in de afgelopen jaren
Figuur 3.1 toont de werkgelegenheidsontwikkeling in Nederland, Limburg en de drie deelgebieden
in de periode 1996-2011.
Figuur 3.1 Werkgelegenheidsontwikkeling in Nederland, Limburg en de drie deelgebieden,
1996-2011(indexcijfers; 1996=100)
130
125
120
115
110
105
100
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Nederland Limburg Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg
Bron: CPB, LISA, VRL; Etil/Research voor Beleid.
De werkgelegenheidsontwikkeling in Limburg bleef in periode 1996-2011 in relatief opzicht
achter bij de landelijke ontwikkeling. In versterkte mate gold dat voor Zuid-Limburg. Deels
29

is dit een gevolg van de krimp van de bevolking, deels is het toe te schrijven aan de specifieke
sectorale samenstelling van de werkgelegenheid in de provincie.
Figuur 3.2 laat de ontwikkeling van de Limburgse werkgelegenheid in de periode 1996-2011
zien naar sector. Voor de overzichtelijkheid is de figuur in drieën geknipt: de zogenaamde
‘harde’ sectoren (landbouw en industriële sectoren), de commerciële dienstverlening en de
niet-commerciële dienstverlening.
Figuur 3.2 Werkgelegenheidsontwikkeling in Limburg naar sector, 1996-2011
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
30
0
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
44.291
37.088
27.059
24.497
16.902
7.221 5.498
5.636 5.252
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
46.345
36.060
23.240
22.571
19.215
11.765
Landbouw en visserij Voeding Chemie
Metaal en electrotechniek Overige industrie Energie
Bouw en bouwinstallatie
29.486
29.190
25.278
20.113
13.011
55.741
29.039
28.645
27.558
11.111
10.965
7.608 8.681
5.423
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Groothandel en handelsbemiddeling Detailhandel (niet in auto's)
Handel in en reparaties van auto's e.d Logies-, maaltijd- en drankverstrekking
Vervoer en opslag Informatie en communicatie
Bank- en verzekeringswezen Zakelijke dienstverlening
56.000

80.000
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
45.222
25.881 26.909
25.567
15.915
13.150
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Overheid Onderwijs Zorg Welzijn Cultuur, sport, recreatie en overige dienstverlening
Bron: CPB, LISA, VRL; Etil/Research voor Beleid.
Net als in Nederland als geheel is ook in Limburg sprake van verdienstelijking van de economie.
In de periode 1996-2011 is het aandeel van de agrarische sector en de industriële
sectoren in de totale regionale werkgelegenheid afgenomen. Daarentegen nam het werkgelegenheidsaandeel
van de commerciële en niet-commerciële diensten toe. De Limburgse
economie is vooral door de toename van de werkgelegenheid in de niet-commerciële
dienstverlening een stuk minder conjunctuurgevoelig geworden. De volgende paragraaf laat
echter zien dat de industrie in Limburg anno 2011 nog steeds relatief sterk vertegenwoordigd
is. Ook de transportsector is een belangrijke werkgever binnen de provincie. Daardoor
blijft Limburg, vergeleken met het land als geheel, relatief conjunctuurgevoelig. Daarbij
past de kanttekening dat gevoeligheid voor de conjunctuur niet alles zegt over werkgelegenheidsontwikkeling.
Ook in minder conjunctuurgevoelige en conjunctuurneutrale sectoren
kunnen als gevolg van bezuinigingen klappen vallen.
3.1.2 Huidige werkgelegenheidsstructuur
Werkgelegenheid naar sector
De werkgelegenheid in Limburg is in 2011 met 4% toegenomen ten opzichte van het daaraan
voorafgaande jaar. Telde Limburg in 2010 nog een kleine 526.000 bezette arbeidsplaatsen,
in 2011 zijn dit er ruim 528.00. Daarvan neemt Zuid-Limburg de helft (277.000) voor zijn
rekening. De deelgebieen Noord- en Midden-Limburg zijn goed voor 141.000 respectievelijk
109.000 bezette arbeidsplaatsen. Tabel 3.1 toont de samenstelling van de Limburgse werkgelegenheid
naar sector. Daarbij wordt uitgesplitst naar twintig sectoren.
66.742
31.909
24.532
22.462
31

Tabel 3.1a Werkgelegenheid naar sector in Nederland en Limburg (2011)
Sector
32
Nederland Limburg
abs. % abs %
Landbouw en visserij 239.500 3,0% 20.110 3,8%
Voeding 117.410 1,5% 5.500 1,0%
Chemie 98.040 1,2% 13.010 2,5%
Metaal en elektrotechniek 315.320 3,9% 29.490 5,6%
Overige industrie 268.880 3,3% 29.190 5,5%
Energie 79.330 1,0% 5.250 1,0%
Bouw en bouwinstallatie 489.740 6,1% 25.280 4,8%
Groothandel 507.560 6,3% 27.560 5,2%
Detailhandel 770.660 9,6% 55.740 10,6%
Reparatie* 140.770 1,7% 8.680 1,6%
Horeca 343.270 4,3% 28.650 5,4%
Transportsector 423.800 5,3% 29.040 5,5%
Informatie en communicatie 250.880 3,1% 11.110 2,1%
Bank- en verzekeringswezen 238.500 3,0% 10.970 2,1%
Zakelijke dienstverlening 1.165.930 14,5% 56.000 10,6%
Overheid 434.070 5,4% 26.910 5,1%
Onderwijs 540.580 6,7% 31.910 6,0%
Zorg 1.045.790 13,0% 66.740 12,6%
Welzijn 249.440 3,1% 24.530 4,6%
Overige dienstverlening 346.190 4,3% 22.460 4,3%
Totaal 8.065.660 100% 528.120 100%
* Kortheidshalve gebruiken we in dit rapport ‘Reparatie’ als aanduiding voor de sector ‘Handel in en
reparatie van auto's, motorfietsen en aanhangers’.
Bron: CPB, LISA, VRL; Etil/Research voor Beleid.

Tabel 3.1b Werkgelegenheid naar sector in Noord-, Midden- en Zuid-Limburg, 2011
Sector
Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg
abs % abs % abs. %
Landbouw en visserij 12.180 8,6% 4.920 4,5% 3.020 1,1%
Voeding 2.160 1,5% 1.000 0,9% 2.340 0,8%
Chemie 1.760 1,2% 1.970 1,8% 9.280 3,3%
Metaal/ elektro 13.780 9,8% 6.110 5,6% 9.600 3,5%
Overige industrie 7.670 5,4% 7.040 6,4% 14.470 5,2%
Energie 800 0,6% 2.380 2,2% 2.080 0,7%
Bouw(installatie) 5.550 3,9% 6.240 5,7% 13.500 4,9%
Groothandel 8.960 6,3% 6.380 5,8% 12.220 4,4%
Detailhandel 13.400 9,5% 12.500 11,4% 29.840 10,8%
Reparatie 2.530 1,8% 1.970 1,8% 4.180 1,5%
Horeca 8.230 5,8% 5.440 5,0% 14.980 5,4%
Transportsector 11.600 8,2% 4.970 4,5% 12.470 4,5%
Inform. en com. 1.630 1,2% 1.780 1,6% 7.700 2,8%
Bank- en verz. 1.520 1,1% 1.550 1,4% 7.900 2,8%
Zakelijke dienstv. 10.310 7,3% 10.620 9,7% 35.070 12,6%
Overheid 6.290 4,5% 4.920 4,5% 15.700 5,7%
Onderwijs 6.550 4,6% 5.810 5,3% 19.560 7,0%
Zorg 16.280 11,5% 13.720 12,5% 36.740 13,2%
Welzijn 4.670 3,3% 5.480 5,0% 14.380 5,2%
Ov. dienstv. 5.390 3,8% 4.620 4,2% 12.450 4,5%
Totaal 141.240 100% 109.420 100% 277.460 100%
Bron: CPB, LISA, VRL; Etil/Research voor Beleid.
Het sectorale beeld van de Limburgse werkgelegenheid anno 2011 is als volgt samen te
vatten:
De drie qua werkgelegenheid belangrijkste sectoren in Limburg zijn de zorg (bijna
67.000 arbeidsplaatsen), de zakelijke dienstverlening (56.000) en de detailhandel (een
kleine 56.000).
De industriële sectoren voeding, chemie, metaal en elektrotechniek, overige industrie,
energie en bouw(installatie) zijn samen goed voor 108.000 arbeidsplaatsen en daarmee
voor 20,4% van de Limburgse werkgelegenheid. Landelijk is het aandeel van de industriële
sectoren 16,9%. Dit verklaart waarom de provincie nog steeds relatief conjunctuurgevoelig
is.
Ten opzichte van het land als geheel is in Limburg vooral een oververtegenwoordiging te
zien in de sector landbouw en visserij, de industriële sectoren chemie, metaal en elektrotechniek
en overige industrie, de commerciële sectoren detailhandel, horeca en
transport en de niet-commerciële sector welzijn. De commerciële sector zakelijke
dienstverlening springt er op dit punt in negatieve zin uit.
Noord-Limburg kent in vergelijking met de provincie als geheel veel werkgelegenheid in
de sectoren landbouw en visserij, voeding, metaal en elektrotechniek, groothandel, horeca
en transport.
33

34
Vergeleken met heel Limburg is in Midden-Limburg een oververtegenwoordiging te zien
van de sectoren landbouw en visserij, overige industrie, energie 34 , bouw(installatie) 35 ,
groothandel en detailhandel.
Ten slotte kent Zuid-Limburg in vergelijking met de provincie als geheel veel werkgelegenheid
in de chemie, de commerciële sectoren informatie en communicatie, bank- verzekeringswezen
en zakelijke dienstverlening en in alle niet-commerciële sectoren (overheid,
onderwijs, zorg, welzijn en overige dienstverlening). De aanwezigheid van het financieel-administratieve
cluster in met name Parkstad Limburg verklaart de naar verhouding
hoge score van het bank- en verzekeringswezen in Zuid-Limburg.
De figuren 3.3 tot en met 3.5 bieden inzicht in verdeling van de werkgelegenheid in de
hoofdsectoren industriële sectoren, commerciële dienstverlening en niet-commerciële
dienstverlening.
Figuur 3.3 Verdeling werkgelegenheid in industriële sectoren naar sector, Nederland, Limburg
en de drie deelgebieden, 2011
100%
80%
60%
40%
20%
0%
36%
6%
20%
23%
23%
5%
27%
27%
17%
3%
24%
43%
25% 26%
7% 18%
12% 6% 8%
9% 5% 7% 4% 5%
Nederland Limburg Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg
Voeding Chemie Metaal en elektrotechniek Overige industrie Energie Bouw en bouwinstallatie
Bron: CPB, LISA, VRL; Etil/Research voor Beleid.
Zoals vermeld, telt Limburg in 2011 in totaal 108.000 arbeidsplaatsen in de industriële sectoren.
Met elk ruim een kwart zijn hierbinnen het sterkst vertegenwoordigd de metaal en
elektrotechniek en de overige industrie (zoals textiel, leer, hout, meubels). Ook ten opzichte
van Nederland zijn deze sectoren in Limburg goed vertegenwoordigd. Regionaal gezien
bestaan er verschillen. Zo is in Noord-Limburg de metaal en elektrotechniek relatief
groot. Hetzelfde geldt voor de sector energie in Midden-Limburg. In Zuid-Limburg neemt de
sector chemie naar verhouding een belangrijke plaats in.
34 In dit deelgebied bevinden zich onder meer vestigingen van Enexis en Essent en twee energiecentrales
(Clauscentrale van Essent en de Willem-Alexander centrale van Nuon).
35 De bouw(installatie) is een conjunctuurgevoelige sector. Structureel gezien neemt ook in deze
sector de vraag naar hoger opgeleiden toe. Een andere trend is de toenemende inzet van – relatief
goedkope - zzp’ers.
10%
28%
25%
4%
28%
19%

Figuur 3.4 Verdeling werkgelegenheid in commerciële dienstverlening naar sector, Nederland,
Limburg en de drie deelgebieden, 2011
100%
80%
60%
40%
20%
0%
30%
6%
7%
11%
9%
4%
20%
25%
5%
5%
13%
13%
4%
24%
13% 12% 15% 14%
18%
3%
3%
20%
14%
4%
23%
Nederland Limburg Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg
Groothandel Detailhandel
Handel in en reparatie van auto's, motorfietsen en aanhangers Horeca
Transportsector Informatie en communicatie
Bank- en verzekeringswezen Zakelijke dienstverlening
Bron: CPB, LISA, VRL; Etil/Research voor Beleid.
In 2011 bedraagt het aantal arbeidsplaatsen in de commerciële dienstverlening in Limburg
in totaal 228.000. Daarvan nemen de detailhandel en de zakelijke dienstverlening elk ongeveer
een kwart voor hun rekening. Vergeleken met het land als geheel is in Limburg het
aandeel van de detailhandel, horeca en transport binnen de commerciële sector relatief
groot. Op regionaal niveau geldt hetzelfde voor groot- en detailhandel, horeca en transport
in Noord-Limburg, detailhandel en horeca in Midden-Limburg en detailhandel, horeca en
zakelijke dienstverlening in Zuid-Limburg.
Figuur 3.5 Verdeling werkgelegenheid in niet-commerciële dienstverlening naar sector,
Nederland, Limburg en de drie deelgebieden, 2011
100%
80%
60%
40%
20%
0%
13% 13% 14% 13% 13%
10%
40%
21%
14% 12% 16% 15%
39% 42%
18% 17%
17% 16% 16% 14% 16%
Nederland Limburg Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg
Overheid Onderwijs Zorg Welzijn Overige dienstverlening
Bron: CPB, LISA, VRL; Etil/Research voor Beleid.
De niet-commerciële dienstverlening in Limburg telt in 2011 in totaal een kleine 173.000
arbeidsplaatsen. Meer dan de helft daarvan bevindt zich in de zorg- en welzijnssector. Vergeleken
met Nederland zijn er in Limburg relatief veel arbeidsplaatsen in het welzijn. Dit
23%
3%
4%
11%
12%
4%
28%
40%
17%
28%
6%
6%
10%
12%
3%
24%
10%
37%
20%
35

komt vermoedelijk door het naar verhouding zeer hoge aantal arbeidsplaatsen dat LISA in
Limburg in de jeugdzorg telt. De oververtegenwoordiging geldt met name voor Midden-
Limburg en Zuid-Limburg. Noord- en Midden-Limburg kennen verhoudingsgewijs een wat
sterkere vertegenwoordiging van de zorgsector dan Zuid-Limburg. In vergelijking met beide
overige deelgebieden is het aandeel van het onderwijs in Zuid-Limburg iets groter, maar
nog steeds kleiner dan het landelijk percentage.
Werkgelegenheid naar grootteklasse
Tabel 3.2 toont de samenstelling van de Limburgse werkgelegenheid naar grootteklasse.
Tabel 3.2 Werkgelegenheid naar grootteklasse, Limburg, 2011
Grootteklasse Aantal arbeidsplaatsen
In %
1 werkzame persoon 46.420 8,8%
2-4 werkzame personen 51.112 9,7%
5-9 werkzame personen 46.847 8,9%
10-19 werkzame personen 50.866 9,6%
20-49 werkzame personen 68.574 13,0%
50-99 werkzame personen 58.526 11,1%
100-199 werkzame personen 60.376 11,4%
200-499 werkzame personen 64.620 12,2%
500-799 werkzame personen 24.675 4,7%
800-999 werkzame personen 7.915 1,5%
1.000 of meer werkzame personen 48.191 9,1%
Totaal 528.122 100,0%
Bron: Limburg aan het Werk 2011; Etil/Research voor Beleid.
De tabel laat zien in 2011 het kleinbedrijf (1-9 werkzame personen), het middenbedrijf (10-
99) en het grootbedrijf (100 of meer) goed waren voor respectievelijk 27%, 34% en 39% van
de Limburgse werkgelegenheid. Daarmee wijkt de provincie niet of nauwelijks af van het
door LISA geschetste landelijke beeld.
Werkgelegenheid naar beroepsklasse en opleidingsniveau
Naast spreiding van de werkgelegenheid naar sector en grootteklasse is ook de verdeling
naar beroepsklasse en opleidingsniveau relevant. De figuren 3.6 en 3.7 werpen hier nader
licht op.
Figuur 3.6 Werkgelegenheid naar beroepsklasse, Limburg en Nederland, 2011
36
33%
Limburg Elementaire en niet-specialistische beroepen
3%
5% 3%
12%
12%
5%
4%
1%
4%
13%
Bron: EBB, ROA; Etil/Research voor Beleid.
5%
Pedagogische beroepen
Creatieve beroepen
Agrarische beroepen
Technische beroepen
Industrieberoepen
Transportberoepen
Verzorgende en (para)medische beroepen
Economisch-administratieve beroepen
Sociaal-maatschappelijke beroepen
Dienstverlenende beroepen
Openbare orde- en veiligheidsberoepen
Nederland
In Limburg zijn de meeste mensen werkzaam in economisch-administratieve beroepen (33%)
en technische en industriële beroepen (samen 18%). Ook de verzorgende en (para)medische
37%
4%
4% 3%
11%
10%
4%
5%
2%
3%
4%
13%

eroepen nemen met 12% een substantieel deel van de Limburgse werkgelegenheid in. Vergeleken
met het land als geheel valt in Limburg vooral het naar verhouding kleinere aandeel
van de economisch-administratieve beroepen (37% landelijk tegenover 33% provinciaal)
en het iets grotere aandeel van de elementaire en niet specialistische beroepen (10%
tegenover 12%), de technische beroepen (4% tegenover 5%) en de verzorgende en (para)medische
beroepen (11% tegenover 12%) op.
In zowel Noord-, Midden- als Zuid-Limburg zijn de meeste mensen werkzaam in economisch-administratieve
beroepen (respectievelijk 31, 32 en 33%). Het valt op dat in Noord-
Limburg vergeleken met Midden- en Zuid-Limburg relatief meer mensen werkzaam zijn in
agrarische beroepen (8% tegenover 5 en 2% in Midden- en Zuid-Limburg) en transport beroepen
(6% tegenover 4 en 5% in Midden- en Zuid-Limburg). In Midden-Limburg is relatief
veel werkgelegenheid in industrieberoepen (14% tegenover 13 en 12% in Noord- en Zuid-
Limburg). In Zuid-Limburg is weer relatief veel werkgelegenheid in pedagogische beroepen
(5% tegenover 3 en 4% in Noord- en Midden-Limburg).
Figuur 3.7 Werkgelegenheid naar opleidingsniveau, Limburg en Nederland, 2011
20%
Limburg
8%
37%
1%
6%
21%
Bron: EBB, ROA; Etil/Research voor Beleid.
7%
Basisonderwijs
VMBO
HAVO/VWO
MBO
HBO
WO
Onbekend
21%
Nederland
1% 5%
Ruim een derde (37%) van de werkenden in Limburg heeft een opleiding op MBO-niveau.
Daarna volgen VMBO (21%) en HBO (20%). Vergeleken met land als geheel zijn onder de
werkenden in Limburg hoger opgeleiden (HBO/WO) ondervertegenwoordigd (33% landelijk
tegenover 28% provinciaal). Zuid-Limburg kent naar verhouding meer hoger opgeleide werkenden
(30%) dan Noord- en Midden-Limburg (26% respectievelijk 27%).
Werkgelegenheid naar leeftijd
Figuur 3.8 biedt inzicht in het werkgelegenheidsaandeel van oudere werknemers (55plussers)
naar sector. Daarbij past de kanttekening dat het hierbij in tegenstelling tot de
voorgaande grafieken en tabellen om de werkzame beroepsbevolking gaat (i.e. degenen
met werk van 12 uur of meer per week). Verder is het peiljaar niet 2011 maar 2010.
12%
34%
19%
8%
37

Figuur 3.8 Werkzame beroepsbevolking naar leeftijd en sector, Limburg en Nederland,
2010
38
Landbouw en visserij NL
LB
Voeding NL
LB
Chemie NL
LB
Metaal en elektrotechniek NL
LB
Overige industrie NL
LB
Energie NL
LB
Bouw en bouwinstallatie NL
LB
Groothandel NL
LB
Detailhandel NL
LB
Autosector NL
LB
Horeca NL
LB
Transportsector NL
LB
Informatie en communicatie NL
LB
Bank- en verzekeringswezen NL
LB
Zakelijke dienstverlening NL
LB
Overheid NL
LB
Onderwijs NL
LB
Zorg NL
LB
Welzijn NL
LB
Overige dienstverlening NL
LB
Onbekend NL
LB
Totaal NL
LB
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
15-24 jaar 25-34 jaar 35-44 jaar 45-54 jaar 55-64 jaar
Bron: EBB; Etil/Research voor Beleid.
20%
21%
13%
12%
14%
20%
12%
13%
18%
20%
15%
20%
13%
12%
12%
13%
11%
10%
12%
12%
8%
8%
16%
15%
8%
5%
9%
11%
12%
13%
16%
18%
21%
24%
14%
14%
13%
14%
14%
13%
13%
15%
14%
15%

Overall is in Limburg 15% van de werkzame beroepsbevolking 55-plusser tegenover landelijk
14%. De hoogste percentages in Limburg zijn te vinden in de sectoren onderwijs (24%) en
landbouw en visserij (21%). De sectoren chemie, overige industrie en energie hebben elk
een aandeel van 20% 55-plussers.
Zelfstandigen zonder personeel
De schattingen van het aantal zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) in Nederland lopen
uiteen. Volgen het CBS kende Nederland in 2011 gemiddeld 728.000 zzp’ers. LISA komt voor
2009 - op basis van vestigingen met één medewerker met een baan van meer dan twaalf
uur per week – uit op 527.000 zzp’ers. 36 Volgens LISA is de werkgelegenheid voor zzp‘ers in
de periode 2000-2009 verdubbeld en binnen de bouw zelfs verdriedubbeld.
Het onderzoek Limburg aan het werk 2011 komt - op basis van vestigingenstructuur naar
grootteklasse - tot circa 46.420 vestigingen met slechts één werkzame persoon in Limburg.
37 Deels betreft het hier zzp‘ers, deels kan het ook om medewerkers van een grotere
onderneming (bijvoorbeeld in de detailhandel) of franchisenemers gaan. Verder heeft Limburg
circa 18.828 vestigingen met twee tot en met vier werkzame personen. De verwachting
is dat ook deze groep een aantal zzp’ers telt, waarbij bijvoorbeeld de partner ondersteunende
werkzaamheden verricht.
3.1.3 Bedrijvendynamiek
Deze paragraaf geeft een overzicht van de bedrijvendynamiek in de gemeenten Maastricht,
Heerlen, Sittard-Geleen, Roermond, Venlo en Venray in termen van de ontwikkeling van het
aantal vestigingen en het aantal arbeidsplaatsen in 2011 ten opzichte van het daaraan
voorafgaande jaar.
Maastricht: stijging aantal vestigingen, stabilisatie aantal arbeidsplaatsen
Tabel 3.3 geeft de bedrijvendynamiek voor de gemeente Maastricht weer.
Tabel 3.3 Aantal vestigingen en werkgelegenheid naar sector, gemeente Maastricht, 2011
Aantal vestigingen Werkgelegenheid
Ontw. (abs) Ontw. (%) Ontw. (abs) Ontw. (%)
Sector Aantal In % t.o.v. 2010 t.o.v. 2010 Aantal In % t.o.v. 2010 t.o.v. 2010
Landbouw en visserij 65 0,7% 3 4,8% 140 0,2% -5 -3,4%
Voeding 18 0,2% 4 28,6% 304 0,4% 5 1,7%
Chemie 28 0,3% -2 -6,7% 793 1,1% -93 -10,5%
Metaal /elektrotechniek 78 0,9% 1 1,3% 1.297 1,8% 2 0,2%
Overige industrie 157 1,8% -3 -1,9% 4.064 5,5% -35 -0,9%
Energie 23 0,3% -2 -8,0% 451 0,6% -15 -3,2%
Bouw(installatie) 523 5,9% 13 2,5% 1.853 2,5% -111 -5,7%
Groothandel 432 4,9% 10 2,4% 2.372 3,2% 114 5,0%
Detailhandel 1.327 15,0% 8 0,6% 7.619 10,4% 101 1,3%
Reparatie 154 1,7% 7 4,8% 633 0,9% 8 1,3%
Horeca 593 6,7% 12 2,1% 4.944 6,7% -48 -1,0%
Transportsector 160 1,8% 8 5,3% 2.551 3,5% 76 3,1%
Informatie en comm. 387 4,4% 40 11,5% 3.155 4,3% 40 1,3%
Bank- en verz. wezen 164 1,9% 5 3,1% 1.017 1,4% -243 -19,3%
36 LISA Nieuws nr. 22, december 2010.
37 Inclusief parttimers en de verplichte registratie van zzp’ers in het Handelsregister. Zie Etil (2012),
‘Limburg aan het Werk 2011’.
39

Zakelijke dienstverl. 2.262 25,5% 157 7,5% 11.511 15,7% 138 1,2%
Overheid 24 0,3% 0 0,0% 4.978 6,8% -45 -0,9%
Onderwijs 391 4,4% 37 10,5% 7.519 10,2% 147 2,0%
Zorg 651 7,3% 62 10,5% 11.936 16,2% 52 0,4%
Welzijn 292 3,3% 21 7,7% 3.855 5,2% 34 0,9%
Overige dienstverlening 1.130 12,8% 66 6,2% 2.504 3,4% 37 1,5%
Totaal 8.859 100% 447 5,3% 73.496 100% 159 0,2%
Bron: VRL; Etil
In totaal telde de gemeente Maastricht in 2011 8.859 vestigingen. Ten opzichte van 2010
zijn er 447 vestigingen bijgekomen (+5,3%). De sector zakelijke dienstverlening telde met
2.262 vestigingen het grootste aantal vestigingen in de gemeente Maastricht. Het kleinste
aantal vestigingen was er in de sector voeding. In die sector vond wel de grootste groei van
het aantal vestigingen plaats (+28,6%). De sector energie kende met 8% de grootste procentuele
daling van het aantal bedrijven.
Er waren in 2011 in totaal 73.496 arbeidsplaatsen in de gemeente Maastricht. Dit is een
groei van 159 (+0,2%) ten opzichte van 2010. De sector zorg kende het grootste aantal arbeidsplaatsen
(11.936), gevolgd door de zakelijke dienstverlening (11.511). De grootste
groei van het aantal arbeidsplaatsen vond plaats binnen de sector groothandel (+5,0%) en
de grootste daling binnen de sector bank- en verzekeringswezen (-19,3%).
Heerlen: stijging aantal vestigingen, stabilisatie aantal arbeidsplaatsen
Tabel 3.4 geeft de bedrijvendynamiek voor de gemeente Heerlen weer.
Tabel 3.4 Aantal vestigingen en werkgelegenheid naar sector, gemeente Heerlen, 2011
40
Aantal vestigingen Werkgelegenheid
Ontw. (abs) Ontw. (%) Ontw. (abs) Ontw. (%)
Sector Aantal In % t.o.v. 2010 t.o.v. 2010 Aantal In % t.o.v. 2010 t.o.v. 2010
Landbouw en visserij 28 0,5% 0 0,0% 61 0,1% -1 -1,6%
Voeding 13 0,2% 4 44,4% 262 0,5% 1 0,4%
Chemie 20 0,4% 1 5,3% 1.072 1,9% 29 2,8%
Metaal /elektrotechniek 61 1,1% -6 -9,0% 2.046 3,6% 57 2,9%
Overige industrie 113 2,1% 0 0,0% 4.000 7,0% 35 0,9%
Energie 18 0,3% 1 5,9% 490 0,9% -29 -5,6%
Bouw(installatie) 464 8,5% -6 -1,3% 1.312 2,3% -51 -3,7%
Groothandel 280 5,1% -4 -1,4% 1.689 2,9% -78 -4,4%
Detailhandel 854 15,6% 0 0,0% 5.967 10,4% 43 0,7%
Reparatie 190 3,5% 9 5,0% 1.016 1,8% -8 -0,8%
Horeca 290 5,3% 4 1,4% 1.847 3,2% 58 3,2%
Transportsector 142 2,6% 8 6,0% 1.743 3,0% 79 4,7%
Informatie en comm. 231 4,2% 18 8,5% 1.398 2,4% 70 5,3%
Bank- en verz. wezen 92 1,7% 4 4,5% 4.174 7,3% 96 2,4%
Zakelijke dienstverl. 1.140 20,9% 49 4,5% 6.455 11,3% 201 3,2%
Overheid 27 0,5% -1 -3,6% 5.572 9,7% -190 -3,3%
Onderwijs 216 4,0% 8 3,8% 4.331 7,6% -134 -3,0%
Zorg 447 8,2% 26 6,2% 8.560 14,9% 97 1,1%
Welzijn 214 3,9% 8 3,9% 3.662 6,4% -161 -4,2%
Overige dienstverlening 622 11,4% 21 3,5% 1.647 2,9% 38 2,4%

Totaal 5.462 100% 144 2,7% 57.304 100% 152 0,3%
Bron: VRL; Etil
De gemeente Heerlen kende in 2011 in totaal 5.462 vestigingen. Dit is een groei van 144
(+2,7%) ten opzichte van 2010. De sector met het grootste aantal vestigingen is de zakelijke
dienstverlening (1.140) en de sector met het kleinste aantal vestigingen de sector voeding
(13). De grootste procentuele groei in het aantal vestigingen heeft plaatsgevonden in de
sector voeding (+44,4%) en de grootste daling in de sector metaal / elektrotechniek (-9,0%).
De gemeente Heerlen telde 57.304 arbeidsplaatsen in 2011, een groei van 144 (+0,3%) ten
opzichte van 2010. De qua werkgelegenheid belangrijkste sector in Heerlen is de zorg
(8.560), gevolgd door zakelijke dienstverlening (6.455). De kleinste sector qua werkgelegenheid
is de sector landbouw en visserij (61). De grootste procentuele groei in het aantal
arbeidsplaatsen vond plaats in de sector informatie en communicatie (+5,3%) en de grootste
afname in de sector energie (-5,6%).
Sittard-Geleen: stijging aantal vestigingen, daling aantal arbeidsplaatsen
Tabel 3.5 geeft de bedrijvendynamiek voor de gemeente Sittard-Geleen weer.
Tabel 3.5 Aantal vestigingen en werkgelegenheid naar sector, gemeente Sittard-Geleen,
2011
Aantal vestigingen Werkgelegenheid
Ontw. (abs) Ontw. (%) Ontw. (abs) Ontw. (%)
Sector Aantal In % t.o.v. 2010 t.o.v. 2010 Aantal In % t.o.v. 2010 t.o.v. 2010
Landbouw en visserij 106 1,6% -3 -2,8% 235 0,5% -1 -0,4%
Voeding 11 0,2% -1 -8,3% 494 1,0% -6 -1,2%
Chemie 30 0,5% 1 3,4% 5.418 10,8% -361 -6,2%
Metaal /elektrotechniek 114 1,8% 8 7,5% 3.346 6,7% -64 -1,9%
Overige industrie 118 1,8% -4 -3,3% 1.933 3,8% -190 -8,9%
Energie 24 0,4% 4 20,0% 493 1,0% -2 -0,4%
Bouw(installatie) 587 9,0% 20 3,5% 2.300 4,6% -104 -4,3%
Groothandel 375 5,8% 19 5,3% 2.800 5,6% 141 5,3%
Detailhandel 920 14,2% 16 1,8% 4.630 9,2% 67 1,5%
Reparatie 179 2,8% -1 -0,6% 779 1,6% -12 -1,5%
Horeca 296 4,6% 9 3,1% 1.393 2,8% -16 -1,1%
Transportsector 137 2,1% -3 -2,1% 2.081 4,1% 30 1,5%
Informatie en comm. 271 4,2% 22 8,8% 1.294 2,6% 29 2,3%
Bank- en verz. wezen 102 1,6% -4 -3,8% 1.200 2,4% -178 -12,9%
Zakelijke dienstverl. 1.411 21,7% 87 6,6% 6.340 12,6% 88 1,4%
Overheid 20 0,3% 1 5,3% 1.684 3,4% 8 0,5%
Onderwijs 297 4,6% 28 10,4% 3.130 6,2% -96 -3,0%
Zorg 531 8,2% 23 4,5% 5.951 11,8% -115 -1,9%
Welzijn 228 3,5% 28 14,0% 3.044 6,1% -153 -4,8%
Overige dienstverlening 741 11,4% 50 7,2% 1.709 3,4% 88 5,4%
Totaal 6.498 100,0% 300 4,8% 50.254 100,0% -847 -1,7%
Bron: VRL; Etil
In totaal telde de gemeente Sittard-Geleen in 2011 6.498 vestigingen. Dit is een groei van
300 vestigingen (+4,8%) ten opzichte van 2010. De sector zakelijke dienstverlening kende
41

met 1.411 vestigingen het grootste aantal vestigingen in de gemeente Sittard-Geleen en de
sector voeding het kleinste aantal vestigingen (11). De grootste groei in het aantal vestigingen
vond plaats in de sector energie (+20,0%), gevolgd door de sector welzijn (+14,0%) en
onderwijs (+10,4%). De sector voeding kende de sterkste procentuele daling van het aantal
bedrijven (-8,3%).
Er waren in 2011 50.254 arbeidsplaatsen in de gemeente Sittard-Geleen. Dit is een daling
van 847 (-1,7%) ten opzichte van 2010. De sector zakelijke dienstverlening kende het grootste
aantal arbeidsplaatsen (6.340), gevolgd door de sector zorg (5.951) en chemie (5.418).
De grootste procentuele groei van het aantal arbeidsplaatsen vond plaats binnen de sector
overige dienstverlening (+5,4%) en de grootste daling binnen de sector bank- en verzekeringswezen
(-12,9%).
Roermond: stijging aantal vestigingen, lichte stijging aantal arbeidsplaatsen
Tabel 3.6 geeft de bedrijvendynamiek voor de gemeente Roermond weer.
Tabel 3.6 Aantal vestigingen en werkgelegenheid naar sector, gemeente Roermond, 2011
42
Aantal vestigingen Werkgelegenheid
Ontw. (abs) Ontw. (%) Ontw. (abs) Ontw. (%)
Sector Aantal In % t.o.v. 2010 t.o.v. 2010 Aantal In % t.o.v. 2010 t.o.v. 2010
Landbouw en visserij 91 2,1% 0 0,0% 669 1,8% -13 -1,9%
Voeding 9 0,2% 0 0,0% 310 0,9% 25 8,8%
Chemie 13 0,3% 2 18,2% 629 1,7% -2 -0,3%
Metaal /elektrotechniek 78 1,8% 0 0,0% 1.661 4,6% 31 1,9%
Overige industrie 102 2,4% 4 4,1% 3.681 10,1% -14 -0,4%
Energie 17 0,4% 3 21,4% 603 1,7% -85 -12,4%
Bouw(installatie) 321 7,4% 11 3,5% 1.581 4,3% -118 -6,9%
Groothandel 246 5,7% 7 2,9% 1.152 3,2% -24 -2,0%
Detailhandel 787 18,2% 20 2,6% 4.941 13,6% 196 4,1%
Reparatie 91 2,1% 4 4,6% 513 1,4% -14 -2,7%
Horeca 237 5,5% 7 3,0% 1.335 3,7% 49 3,8%
Transportsector 109 2,5% -1 -0,9% 1.256 3,5% 2 0,2%
Informatie en comm. 165 3,8% 5 3,1% 450 1,2% 28 6,6%
Bank- en verz. wezen 74 1,7% -3 -3,9% 476 1,3% -14 -2,9%
Zakelijke dienstverl. 877 20,2% 51 6,2% 3.491 9,6% -11 -0,3%
Overheid 20 0,5% 0 0,0% 2.199 6,0% 3 0,1%
Onderwijs 189 4,4% 12 6,8% 2.360 6,5% -139 -5,6%
Zorg 319 7,4% 14 4,6% 4.273 11,7% 6 0,1%
Welzijn 108 2,5% 5 4,9% 3.349 9,2% 452 15,6%
Overige dienstverlening 479 11,1% 20 4,4% 1.457 4,0% -2 -0,1%
Totaal 4.332 100,0% 161 3,9% 36.386 100,0% 356 1,0%
Bron: VRL; Etil
De gemeente Roermond kende in 2011 in totaal 4.332 vestigingen. Dit is een groei van 161
(+3,9%) ten opzichte van 2010. De sector met het grootste aantal vestigingen is de zakelijke
dienstverlening (877), gevolgd door de detailhandel (787). De sector met het kleinste aantal
vestigingen is de sector voeding (9). De grootste procentuele groei in het aantal vestigingen
heeft plaatsgevonden in de sector energie (+21,4%) en de grootste daling in de sector
bank- en verzekeringswezen (-3,9%).

De gemeente Roermond telde 36.386 arbeidsplaatsen in 2011, een groei van 356 (+1,0%)
ten opzichte van 2010. De qua werkgelegenheid belangrijkste sector in Roermond is de
detailhandel (4.941) en de kleinste sector is de voeding (310). De grootste procentuele
groei in het aantal arbeidsplaatsen vond plaats in de sector welzijn (+15,6%) en de grootste
afname in de sector energie (-12,4%).
Venlo: stijging aantal vestigingen, lichte stijging aantal arbeidsplaatsen
Tabel 3.7 geeft de bedrijvendynamiek voor de gemeente Venlo weer.
Tabel 3.7 Aantal vestigingen en werkgelegenheid naar sector, gemeente Venlo, 2011
Aantal vestigingen Werkgelegenheid
Ontw. (abs) Ontw. (%) Ontw. (abs) Ontw. (%)
Sector Aantal In % t.o.v. 2010 t.o.v. 2010 Aantal In % t.o.v. 2010 t.o.v. 2010
Landbouw en visserij 317 4,5% -2 -0,6% 2.323 3,9% 157 7,2%
Voeding 25 0,4% 3 13,6% 591 1,0% -53 -8,2%
Chemie 22 0,3% 1 4,8% 450 0,8% -21 -4,5%
Metaal /elektrotechniek 154 2,2% -1 -0,6% 7.215 12,1% -35 -0,5%
Overige industrie 194 2,7% 0 0,0% 3.773 6,3% 32 0,9%
Energie 27 0,4% 0 0,0% 248 0,4% -21 -7,8%
Bouw(installatie) 479 6,8% -4 -0,8% 1.736 2,9% -94 -5,1%
Groothandel 635 8,9% 6 1,0% 5.137 8,6% 148 3,0%
Detailhandel 991 14,0% 30 3,1% 5.913 9,9% 326 5,8%
Reparatie 227 3,2% 4 1,8% 1.341 2,3% -65 -4,6%
Horeca 392 5,5% 3 0,8% 2.430 4,1% 2 0,1%
Transportsector 255 3,6% 12 4,9% 4.835 8,1% 13 0,3%
Informatie en comm. 240 3,4% 27 12,7% 587 1,0% 67 12,9%
Bank- en verz. wezen 91 1,3% -3 -3,2% 650 1,1% -40 -5,8%
Zakelijke dienstverl. 1.306 18,4% 85 7,0% 4.246 7,1% -183 -4,1%
Overheid 36 0,5% -1 -2,7% 3.208 5,4% -47 -1,4%
Onderwijs 261 3,7% 20 8,3% 2.803 4,7% -8 -0,3%
Zorg 472 6,7% 29 6,5% 7.581 12,7% 256 3,5%
Welzijn 140 2,0% 9 6,9% 2.219 3,7% 99 4,7%
Overige dienstverlening 832 11,7% 26 3,2% 2.292 3,8% -32 -1,4%
Totaal 7.096 100,0% 244 3,6% 59.578 100,0% 501 0,8%
Bron: VRL; Etil
In totaal telde de gemeente Venlo in 2011 7.096 vestigingen, een groei van 244 vestigingen
(+3,6%) ten opzichte van 2010. De sector zakelijke dienstverlening kende met 1.306 vestigingen
het grootste aantal vestigingen in de gemeente Venlo en de sector chemie het kleinste
aantal (22). De grootste procentuele groei in het aantal vestigingen vond plaats in de
sector voeding (+13,6%) en de grootste daling in de sector bank- en verzekeringswezen (-
3,2%).
Er waren in 2011 59.578 arbeidsplaatsen in de gemeente Venlo, een groei van 501 (+0,8%)
ten opzichte van 2010. De sector zorg kende het grootste aantal arbeidsplaatsen (7.581),
gevolgd door de sector metaal en elektrotechniek (7.215). De grootste procentuele groei
van het aantal arbeidsplaatsen vond plaats binnen de sector informatie en communicatie
(+12,9%) en de grootste daling binnen de sector voeding (-8,2%).
Venray: stijging aantal vestigingen, stijging aantal arbeidsplaatsen
43

Tabel 3.8 geeft de bedrijvendynamiek voor de gemeente Venray weer.
Tabel 3.8 Aantal vestigingen en werkgelegenheid naar sector, gemeente Venray, 2011
44
Aantal vestigingen Werkgelegenheid
Ontw. (abs) Ontw. (%) Ontw. (abs) Ontw. (%)
Sector Aantal In % t.o.v. 2010 t.o.v. 2010 Aantal In % t.o.v. 2010 t.o.v. 2010
Landbouw en visserij 544 17,0% -4 -0,7% 1.843 6,9% -53 -2,8%
Voeding 13 0,4% 4 44,4% 334 1,3% 13 4,0%
Chemie 14 0,4% 0 0,0% 539 2,0% 23 4,5%
Metaal /elektrotechniek 78 2,4% 4 5,4% 2.783 10,4% 399 16,7%
Overige industrie 64 2,0% 1 1,6% 1.418 5,3% -5 -0,4%
Energie 15 0,5% -2 -11,8% 158 0,6% 1 0,6%
Bouw(installatie) 255 8,0% 9 3,7% 1.106 4,2% 48 4,5%
Groothandel 188 5,9% -3 -1,6% 1.094 4,1% -30 -2,7%
Detailhandel 329 10,3% -9 -2,7% 2.171 8,2% -5 -0,2%
Reparatie 78 2,4% -1 -1,3% 339 1,3% 4 1,2%
Horeca 117 3,7% 0 0,0% 912 3,4% 25 2,8%
Transportsector 63 2,0% 4 6,8% 3.238 12,2% 59 1,9%
Informatie en comm. 110 3,4% 9 8,9% 419 1,6% 46 12,3%
Bank- en verz. wezen 37 1,2% -4 -9,8% 265 1,0% -26 -8,9%
Zakelijke dienstverl. 540 16,9% 34 6,7% 2.274 8,5% 118 5,5%
Overheid 9 0,3% 0 0,0% 1.456 5,5% -21 -1,4%
Onderwijs 128 4,0% 17 15,3% 1.070 4,0% -4 -0,4%
Zorg 206 6,4% 14 7,3% 3.227 12,1% 12 0,4%
Welzijn 69 2,2% 5 7,8% 1.339 5,0% 52 4,0%
Overige dienstverlening 337 10,6% 16 5,0% 653 2,5% 10 1,6%
Totaal 3.194 100,0% 94 3,0% 26.638 100,0% 666 2,6%
Bron: VRL; Etil
De gemeente Venray kende in 2011 in totaal 3.194 vestigingen. Dit is een groei van 3,0% ten
opzichte van 2010. De sector met het grootste aantal vestigingen is de landbouw en visserij
(544). De sector met het kleinste aantal vestigingen is de sector overheid (9). De grootste
procentuele groei in het aantal vestigingen heeft plaatsgevonden in de sector voeding
(+44,4%) en de grootste daling in de sector energie (-11,8%).
De gemeente Venray telde 26.638 arbeidsplaatsen in 2011, een groei van 666 (+2,6%) ten
opzichte van 2010. De qua werkgelegenheid belangrijkste sector in Venray is de transportsector
(3.238) en de kleinste is de sector bank- en verzekeringswezen (265). De grootste
procentuele groei in het aantal arbeidsplaatsen vond plaats in de sector metaal en elektrotechniek
(+16,7%) en de grootste afname in de sector bank- en verzekeringswezen (-8,9%).
3.1.4 Verwachte werkgelegenheidsontwikkeling
Verwachte werkgelegenheidsontwikkeling (totaal)
De figuren 3.9 en 3.10 geven de (verwachte) werkgelegenheidsontwikkeling in Limburg
weer. De eerste grafiek zet de (verwachte) werkgelegenheidsontwikkeling in procenten in
(de drie deelgebieden van) Limburg af tegen de landelijke ontwikkeling. De tweede grafiek
toont de ontwikkeling van het absoluut aantal arbeidsplaatsen in Limburg.

Figuur 3.9 Werkgelegenheidsontwikkeling in Nederland, Limburg en de drie deelgebieden,
1997-2016 (in %)
Bron: CPB, LISA, VRL; Etil/Research voor Beleid.
Figuur 3.10 Ontwikkeling van het aantal arbeidsplaatsen in Limburg, 1996-2016 (absoluut)
Bron: CPB, LISA, VRL; Etil/Research voor Beleid.
In de Decemberraming 2011 schetst het CPB voor 2012 het volgende beeld van de landelijke
werkgelegenheidsontwikkeling:
De afname van de productie als gevolg van de eurocrisis heeft gevolgen voor de werkgelegenheidsontwikkeling
in de marktsector. Na een daling in 2009 en 2010 wordt in 2011
een stabilisatie van de werkgelegenheid in de marktsector verwacht.
In 2012 neemt de verwachte vraag naar arbeid in de marktsector af. Ook bij de overheid
daalt de werkgelegenheid dat jaar (als gevolg van de bezuinigingen), maar in de zorg
blijft de werkgelegenheid toenemen. Omdat mensen gemiddeld minder uren gaan werken,
blijft de krimp van het aantal werkzame personen beperkt.
In de loop van 2012 is volgens het CPB weer enig herstel van de Nederlandse economie
en daarmee van de werkgelegenheid te verwachten. 38
De verwachte werkgelegenheidsontwikkeling in Limburg volgt de landelijke trend. De werkgelegenheid
in de provincie meet in 2012 af met 0,7%. Voor de jaren 2013-2016 wordt weer
een lichte werkgelegenheidsgroei voorzien (met respectievelijk 0,03%, 0,5%, 0,5% en 0,5%).
38 CPB (2011), ‘Decemberraming 2011. Economische vooruitzichten 2012’.
45

Per saldo ligt het werkgelegenheidsniveau in Limburg daarmee in 2016 met 532.000 ongeveer
0,8% hoger dan de 528.000 in 2011.
Er zijn regionale verschillen. In Noord-Limburg is de verwachte werkgelegenheidsontwikkeling
vergeleken met de provincie als geheel bovengemiddeld, in Midden-Limburg gemiddeld
en in Zuid-Limburg benedengemiddeld. Per saldo komt in Noord-Limburg het niveau in 2016
met 143.000 1,6% hoger uit dan de 141.000 in 2011 en in Midden-Limburg met 110.000 0,8%
hoger dan de 109.000 in het basisjaar. In Zuid-Limburg is het niveau in 2016 met 279.000
ook hoger (0,4%) dan de 277.000 in 2011.
Verwachte werkgelegenheidsontwikkeling naar hoofdsector
Hierna gaat verdere aandacht uit naar de verwachte werkgelegenheidsontwikkeling in de
vier hoofdsectoren. Allereerst komt de agrarische sector aan bod. 39 De agrarische sector is
vooral in Noord-Limburg sterk vertegenwoordigd.
Figuur 3.11 Werkgelegenheid in de agrarische sector, 2010, 2011 en verwachting 2016, in
Limburg en de drie deelgebieden
Bron: CPB, LISA, VRL; Etil/Research voor Beleid.
39 Met de agrarische sector wordt in dit rapport de primaire sector bedoeld, met daarin sectoren als
mijnbouw, landbouw, veeteelt, visserij en bosbouw. In de cijfers blijft seizoenswerk buiten beschouwing.
46

Figuur 3.12 Gemiddelde jaarlijkse procentuele ontwikkeling van werkgelegenheid in de
agrarische sector, Nederland, Limburg en de drie deelgebieden, 2011-2016
Bron: CPB, LISA, VRL; Etil/Research voor Beleid.
Naar verwachting neemt de werkgelegenheid in de agrarische sector de komende vijf jaar
in Limburg als geheel jaarlijks gemiddeld met 2,7% af. Dat is sterker dan de landelijke daling
(met jaarlijks gemiddeld 2,2%). Oorzaken van de krimp zijn onder meer de schaalvergroting
(waardoor er steeds minder zelfstandigen in de sector actief zijn) en de nog steeds
toenemende automatisering in de landbouw. Naar verwachting telt de agrarische sector in
Limburg in 2016 ruim 2.000 arbeidsplaatsen minder dan in 2011.
Op dit moment is binnen de provincie de werkgelegenheid in de industriële sectoren voor
een belangrijk deel geconcentreerd in Zuid-Limburg. Door de kredietcrisis is de werkgelegenheid
in de industriële sectoren de afgelopen jaren extra hard gedaald (bovenop de
structurele daling als gevolg van de trend van verdienstelijking van de economie). Ook de
eurocrisis laat zijn sporen na. De volgende figuren tonen de verwachte ontwikkeling van de
werkgelegenheid in de industriële sectoren.
Figuur 3.13 Werkgelegenheid in de industriële sectoren, 2010, 2011 en verwachting 2016,
in Limburg en de drie deelgebieden
Bron: CPB, LISA, VRL; Etil/Research voor Beleid.
47

Figuur 3.14 Gemiddelde jaarlijkse procentuele ontwikkeling van werkgelegenheid in de
industriële sectoren, Nederland, Limburg en de drie deelgebieden, 2011-2016
Bron: CPB, LISA, VRL; Etil/Research voor Beleid.
Voor de periode 2011-2016 wordt in Limburg een verdere daling verwacht van jaarlijks gemiddeld
0,9% (tegenover een landelijke gemiddelde daling van 0,3%). In vergelijking met de
twee andere deelgebieden (en ook het land als geheel) ontwikkelen de industriële sectoren
zich in Noord-Limburg nog het minst slecht (stabilisatie). In 2016 kennen de industriële
sectoren in Limburg naar verwachting circa 4.700 arbeidsplaatsen minder dan in 2010.
Net als de industriële sectoren is ook de commerciële dienstverlening binnen de provincie
vooral sterk vertegenwoordigd in Zuid-Limburg. En evenals de industrie is de commerciële
dienstverlening – met name de zakelijke dienstverlening – naar verhouding sterk conjunctuurgevoelig.
Anders dan de industrie is in de commerciële dienstverlening over een langere
periode beschouwd geen sprake van een structurele werkgelegenheidsdaling. De figuren
3.15 en 3.16 geven de verwachte ontwikkeling van de werkgelegenheid in de commerciële
dienstverlening weer.
Figuur 3.15 Werkgelegenheid in de commerciële dienstverlening, 2010, 2011 en verwachting
2016, in Limburg en de drie deelgebieden
Bron: CPB, LISA, VRL; Etil/Research voor Beleid.
48

Figuur 3.16 Gemiddelde jaarlijkse procentuele ontwikkeling van werkgelegenheid in de
commerciële dienstverlening, Nederland, Limburg en de drie deelgebieden, 2011-2016
Bron: CPB, LISA, VRL; Etil/Research voor Beleid.
De voor de periode 2011-2016 verwachte werkgelegenheidsontwikkeling in de commerciële
diensten is in Limburg met een gemiddelde jaarlijkse stijging van 0,9% gelijk aan de landelijke
ontwikkeling. Wel zijn er regionale verschillen: een kleine toename van 0,5% in Zuid-
Limburg tegenover een grotere stijging van 1,0% respectievelijk 1,1% in Noord- en Midden-
Limburg. Naar verwachting telt de commerciële dienstverlening in Limburg in 2016 circa
10.600 banen meer dan in 2010.
De niet-commerciële dienstverlening bestaat uit de sectoren overheid, onderwijs, zorg en
welzijn en de restcategorie overige dienstverlening. Ook voor de niet-commerciële dienstverlening
geldt dat de werkgelegenheid binnen de provincie voor een belangrijk deel is
geconcentreerd in Zuid-Limburg. Anders dan de industriële sectoren en de commerciële
dienstverlening is de werkgelegenheid in de niet-commerciële dienstverlening minder onderhevig
aan conjuncturele schommelingen. Hier spelen met name politieke/bestuurlijke
beslissingen over budgetten en demografische (en andere sociaal-maatschappelijke) factoren
een rol. De volgende figuren tonen de verwachte ontwikkeling van de werkgelegenheid
in de niet-commerciële dienstverlening.
Figuur 3.17 Werkgelegenheid in de niet-commerciële dienstverlening, 2010, 2011 en verwachting
2016, in Limburg en de drie deelgebieden
Bron: CPB, LISA, VRL; Etil/Research voor Beleid.
49

Figuur 3.18 Gemiddelde jaarlijkse procentuele ontwikkeling van werkgelegenheid in de
niet-commerciële dienstverlening, Nederland, Limburg en de drie deelgebieden, 2011-2016
Bron: CPB, LISA, VRL; Etil/Research voor Beleid.
De voor de periode 2011-2016 verwachte ontwikkeling verschilt per sector (daling in overheid
en onderwijs en stijging in zorg en welzijn en overige dienstverlening). Per saldo resulteren
deze ontwikkelingen voor de niet-commerciële dienstverlening in Limburg in een
lichte werkgelegenheidsgroei van jaarlijks gemiddeld 0,3%. Dat is minder dan de landelijke
groei van gemiddeld 0,7% per jaar. Noord-Limburg scoort met 0,6% beter dan Midden- en
Zuid-Limburg (+0,3% respectievelijk +0,1%). In 2016 kent de sector niet-commerciële diensten
in Limburg naar verwachting ruim 2.800 banen meer dan in 2010.
Verwachte werkgelegenheidsontwikkeling naar sector
Ter afsluiting van deze subparagraaf zoomt tabel 3.9 in op de voor de periode 2010-2016 in
Limburg verwachte werkgelegenheidsontwikkeling naar specifieke sector.
50

Tabel 3.9 Werkgelegenheidsontwikkeling naar sector, Limburg, 2010-2016
Gemiddelde Gemiddelde
jaarlijkse ontw. jaarlijkse ontw.
2010 2011 2012-2013 2014-2016
Sector (%) (%)
Landbouw en visserij 20.280 20.110 -1,9% -2,3%
Voeding 5.580 5.500 -1,5% -1,7%
Chemie 13.460 13.010 -2,6% -2,0%
Metaal en elektrotechniek 28.980 29.490 -1,2% 0,9%
Overige industrie 29.310 29.190 -1,3% -0,3%
Energie 5.390 5.250 -2,0% -4,2%
Bouw en bouwinstallatie 26.060 25.280 -2,2% 1,3%
Groothandel 27.320 27.560 0,6% 2,0%
Detailhandel 54.610 55.740 0,0% 1,6%
Reparatie 8.700 8.680 -0,6% 1,3%
Horeca 28.400 28.650 -0,7% 0,3%
Transportsector 28.760 29.040 0,0% 1,3%
Informatie en communicatie 10.730 11.110 -2,1% -2,6%
Bank- en verzekeringswezen 11.390 10.970 -1,7% -0,2%
Zakelijke dienstverlening 55.270 56.000 0,2% 2,1%
Overheid 26.990 26.910 -1,3% -2,6%
Onderwijs 32.370 31.910 -0,9% -1,1%
Zorg 66.350 66.740 2,2% 2,2%
Welzijn 23.630 24.530 0,4% -1,3%
Overige dienstverlening 22.210 22.460 -0,5% -1,1%
Totaal 525.790 528.120 -0,3% 0,5%
Bron: CPB, LISA, VRL; Etil/Research voor Beleid.
In de periode 2012-2013 is er een werkgelegenheidsdaling in Limburg van gemiddeld 0,3%
per jaar. De vier groeisectoren in Limburg zijn in deze periode: zorg (met een gemiddelde
jaarlijkse toename van de werkgelegenheid in de periode 2012-2013 van 2,2%), groothandel
(+0,6%), welzijn (+0,4%) en zakelijke dienstverlening (+0,2%). De sector detailhandel en de
transportsector kennen beide een stabilisatie van de werkgelegenheid in de periode 2012-
2013. De overige sectoren laten werkgelegenheidsdaling zien. De vijf sterkste dalers zijn:
chemie (-2,6%), bouw en bouwinstallatie (-2,2%), informatie en communicatie (-2,1%),
energie (-2,0%) en landbouw en visserij (-1,9%).
In de periode 2014-2016 is in Limburg sprake van een werkgelegenheidsgroei van gemiddeld
0,5% per jaar. De belangrijkste groeisectoren in deze periode zijn: zorg (+2,2%), zakelijke
dienstverlening (+2,1%), groothandel (+2,0%) en detailhandel (+1,6%). De sectoren met de
grootste gemiddelde jaarlijkse werkgelegenheidsdaling in de periode 2014-2016 zijn: energie
(-4,2%), informatie en communicatie (-2,6%), overheid (-2,6%), landbouw en visserij (-
51

2,3%) en chemie (-2,0%). Opvallend is ook de daling in de sector welzijn (-1,3%). Deze sector
kende in de periode 2012-2013 nog een gemiddelde jaarlijkse groei van 0,4%.
Met betrekking tot de specifieke sectorale ontwikkelingen is verder nog het volgende op te
merken:
52
Van de binnen de industrie te onderscheiden sectoren laat alleen metaal en elektrotechniek
werkgelegenheidsgroei zien.
De negatieve werkgelegenheidsontwikkeling in de sectoren energie, informatie en communicatie
en bank- en verzekeringswezen hangen deels samen met sectorspecifieke regulering
en een sterke concurrentie.
Binnen de niet-commerciële dienstverlening tonen overheid (als gevolg van de bezuinigingen)
en onderwijs (als gevolg van demografische ontwikkelingen) een werkgelegenheidsdaling.
De toenemende zorgvraag door de vergrijzing weerspiegelt zich in een sterke
stijging van de arbeidsvraag in de zorgsector.
De volgende subparagrafen gaan nader in op trends en ontwikkelingen in de voor het provinciaal
(economisch en onderwijs- en arbeidsmarkt)beleid belangrijkste sectoren. Daarbij
gaat het allereerst om de Limburgse topsectoren (paragraaf 3.1.5). Naast de topsectoren
zijn er nog twee sectoren waar de Provincie Limburg een rol voor zichzelf ziet weggelegd
bij het verbeteren van de aansluiting tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt, te weten
de zorg (paragraaf 3.1.6) en de techniek (paragraaf 3.1.7).
3.1.5 Trends en ontwikkelingen in de Limburgse topsectoren
Het Limburgse programma Economie & Concurrentiekracht wijst acht prioritaire topsectoren
aan:
Agrofood
Chemie & Materials
High tech systems
Life sciences & Health
Nieuwe energie
Retail & Toerisme
Logistiek
Financieel-administratief cluster.
Met uitzondering van de sector Retail & Toerisme sluit het programma daarmee aan bij de
sectoren uit het topsectorenbeleid van het ministerie van EL&I en het programma Brainport
2020 voor Zuidoost-Nederland (zie ook paragraaf 2.2). 40 Hieronder volgt per Limburgse topsector
een korte factsheet met – voornamelijk kwalitatief getinte – informatie over de sector
in Limburg, sectorale trends en ontwikkelingen en regionale ambities.
AgroFood/Tuinbouw
De sector in Limburg
Met name in Noord- en Midden-Limburg ontwikkelt de agribusiness zich snel. Hier zijn volop mogelijkheden
om met de landbouw actief in te spelen op de (wereld-)markt. In Zuid-Limburg zijn door
het stedelijk karakter en de landschappelijke kwaliteiten juist veel meer verbrede landbouwbedrijven
aanwezig; het werkgelegenheidsaandeel van de agrarische sector is hier beduidend kleiner.
Greenport Venlo is het op één na belangrijkste intensieve tuinbouwgebied van Nederland en heeft
haar groeiende betekenis vooral te danken aan de strategische ligging (nabij belangrijke afzetgebieden
zoals Duitsland en Midden-Europa), de bereikbaarheid en de beschikbare ruimte. In het gebied
zijn veredelaars en vermeerderaars van planten en zaden, teeltbedrijven, veilingen, handelsbedrijven
en tuinbouwtoeleveranciers bij elkaar te vinden. Ook de (agro)logistieke sector en kennisinstellingen
die actief zijn in de tuinbouw zijn in de greenport vertegenwoordigd.
Van 5 april tot en met 7 oktober 2012 wordt in de regio Venlo de Wereld Tuinbouw Expo georganiseerd.
40 Het financieel-administratief cluster heeft een link met de tiende ‘topsector’ van EL&I (Hoofdkan-
toren).

Sectorale trends en ontwikkelingen
De kennisintensieve en innovatieve tuinbouwsector is sterk internationaal georiënteerd. Belangrijke
trends in de sector zijn verhoging van productiviteit, voedselzekerheid en duurzaamheid. Van belang
zijn verder de stijgende voedselprijzen op de wereldmarkt.
Deels kent de werkgelegenheid in de tuinbouw een seizoensmatig karakter. Aan de keuze voor intensieve
tuinbouwsystemen is een grote arbeidsvraag gekoppeld. Deze vertaalt zich onder meer in de
aanwezigheid van duizenden buitenlandse (met name Poolse) seizoensarbeiders op het Noord-
Limburgse platteland.
Regionale ambities
De ambities van Greenport Venlo voor de periode 2011-2020 zijn als volgt:
De economische (toegevoegde) waarde verhogen van één miljard naar twee miljard euro
Concurrentievoordeel voor bedrijven behalen door duurzaam ondernemen
Hoogwaardige arbeidsplaatsen realiseren onder meer door het opzetten van een Greenport Bedrijfsschool
en een kennistransfercentrum.
Om deze ambities te realiseren, wordt geïnvesteerd in onder meer ruimte en infrastructuur en in
campusvorming. Verder zijn moeten nieuwe werknemers (vakkrachten en kenniswerkers) worden
aangetrokken. 41 Om nieuwe werknemers te boeien en binden is de ‘kwaliteit van leven’ belangrijk.
De regio Venlo moet attractiever worden om te wonen, werken en verblijven. 42
Chemie & Materials
De sector in Limburg
Chemie is veruit de belangrijkste industriële sector in Limburg. De chemische industrie is geconcentreerd
op Chemelot in Sittard-Geleen, na het Botlekgebied de tweede chemiesite van Europa. Op
Chemelot zijn veel verschillende typen bedrijven en branches gevestigd: van basischemie tot fijnchemie,
van grondstoffen producerende bedrijven tot bedrijven die nieuwe producten ontwikkelen
en van start-ups tot multinationals (zoals DSM en Sabic). Chemelot is méér dan een industrieterrein.
Het profileert zich als een unieke chemie- en materialencommunity die zorgt voor een versnelde
businessgroei via de open uitwisseling van ideeën. Om de juiste menskracht in te zetten zijn er ter
plaatse ook onderwijsprogramma’s zoals ‘licence to operate’, een Centrum voor Innovatief Vakmanschap
en Centre of Expertise. De vestigingen van onderwijsinstellingen vormen samen met jonge,
innovatieve bedrijven en kennisinstellingen de Chemelot Campus, een broedplaats van innovatie.
Sectorale trends en ontwikkelingen
De Nederlandse (en Limburgse) chemiesector is sterk ontwikkeld met mondiale spelers, een innovatief
MKB en vele spin offs vanuit universiteiten. De organisatiegraad is hoog met een intensieve langjarige
samenwerking tussen bedrijven, kennisinstellingen en overheid. De sector kenmerkt zich door
een hoog technologisch karakter, een (steeds) sterke(re) mate van automatisering en daardoor door
een (steeds) hoge(re) arbeidsproductiviteit. In toenemende mate is aandacht voor duurzaamheid
(groene chemie) en de ontwikkeling en productie van ‘slimme’ materialen. De sector ziet haar eigen
toekomst als kansrijk. Tegelijk zijn er ook bedreigingen: mondiale concurrentie, druk op marges,
tekorten op de arbeidsmarkt en het ontbreken van een level playing field zijn belangrijke aandachtspunten.
Regionale ambities
De ambitie van Zuid-Limburg (i.e. de centrumgemeenten Sittard-Geleen, Heerlen en Maastricht) is
een groei van aantal researchers in de chemie in de periode 2011-2020 met ruim 1.000 fte tot 2.000
fte. Intensivering van de researchactiviteiten zal leiden tot tal van innovaties (op terreinen als Performance
materials, Biobased materials, Biomedical Materials, Biotechnologie/Biosynthese en Analytical
Support) en jaarlijks tot gemiddeld 250 patenten en minimaal 60 nieuwe (spin off) bedrijven.
Omzetting van de innovaties in industriële applicaties resulteert in een werkgelegenheidsgroei van
naar verwachting minstens 8.000 fte. Om de ambities te kunnen realiseren wordt op Chemelot geïn-
41 Momenteel loopt een onderzoek ten behoeve van een regionale Human Capital Agenda voor
Greenport Venlo. Daaruit blijkt dat de schattingen van het toekomstig aantal werknemers nogal
uiteenlopen.
42 Bronnen: Artikel ‘Eerder naar pastoor dan naar politie’, IN: De Limburger, 19 september 2011;
Artikel ‘Gezocht: 13.000 werknemers’, IN: De Limburger, 5 mei 2011; Greenportvenlo.nl.; Ministerie
van EL&I (2011), ‘Naar de top. Het bedrijvenbeleid in actie(s)’; Provincie Limburg (2011),
‘Limburg 3.0’; Topteam Tuinbouw en Uitgangsmaterialen (2011), ‘Bron voor Groene Economie.
Wereldoplossingen voor werelduitdagingen’; Sectorinformatie ABN AMRO op abnamro.nl.
53

vesteerd in onder meer een incubator, een venturing fonds, marketing, business development en de
oprichting van een campusorganisatie. 43
High Tech Systems
De sector in Limburg
De topsector High Tech Systems omvat de - nauw met elkaar verweven - maakindustrieën machine-
en systeemindustrie en lucht- en ruimtevaartindustrie. Belangrijkste exponent van deze sector in
Limburg is op dit moment Canon/Océ in Venlo. Canon/Océ produceert hardware (printers, kopieermachines
en scanners), software en image supplies en levert daarmee samenhangende dienstverlening.
Het bedrijf is na DSM één van de belangrijkste industriële werkgevers in de provincie.
In een bredere definitie worden ook de industriële branches automotive en materialen inclusief staal
tot de sector High Tech Systems gerekend. In Limburg gaat het dan vooral om autofabriek NedCar in
Born. NedCar is de laatste jaren sterk ingekrompen; er werken nu nog 1.500 mensen. Mutsubishi
stopt eind 2012 de productie in Born. Wordt geen nieuwe opdrachtgever gevonden, dan volgt sluiting
van de fabriek. Voor de (directe en indirecte) werkgelegenheid in de regio heeft dat ingrijpende
gevolgen.
Sectorale ontwikkelingen
High Tech Systems is een kapitaalintensieve sector, waarin de grondstoffen verhoudingsgewijs een
belangrijk deel van de kostprijs uitmaken. Ook is sprake van een sterke internationale oriëntatie.
Een en ander maakt de sector conjunctuurgevoelig. Naast conjuncturele schommelingen zijn er ook
pieken en dalen als gevolg van de (steeds korter wordende) productlevenscycli in de sector. Een
meer structurele ontwikkeling is toenemende concurrentie door opkomende economieën (o.m. de
BRIC-landen). Handelsbarrières en het ontbreken van een level playing field in die economieën vormen
belemmeringen voor de Nederlandse bedrijven.
Voor de sector High Tech Systems betekent (aanscherping van) de milieuwetgeving enerzijds een
belemmering (aanpassing aan de milieukwaliteitseisen), anderzijds biedt de wetgeving de sector ook
kansen (ontwikkeling en productie van ‘cleantech’ toepassingen). Ook vraagstukken als vergrijzing/toename
zorgvraag, bereikbaarheid/mobiliteit en veiligheid bieden kansen voor de sector High
Tech Systems (ontwikkeling van nieuwe technologieën, toepassingsmogelijkheden en producten).
Regionale ambities
De provincie Limburg investeert samen met Canon/Océ en Maastricht University in een open innovatiecentrum
in Venlo: Document Services Valley. Dit in september 2011 geopende centrum richt zich
op technologieën rondom het verwerken van veel en complexe informatie. Hiervoor is onlangs aan
de Maastricht University een Canon-Océ leerstoel in Business Services Innovation ingesteld. De bedoeling
is aan het open innovatiecentrum ook een Business Services School te koppelen. 44
Life Sciences & Health
De sector in Limburg
De sector Life Sciences & Health is een innovatieve, technologie-intensieve sector gericht op de
gezondheid van mens en dier. De sector bestaat uit bedrijven en kennisinstellingen in onder meer
medische technologie, (bio)farmacie en regeneratieve geneeskunde. De kern van de sector in Limburg
wordt gevormd door Maastricht Health Campus en Chemelot. Deze kern wordt versterkt door
een ring van tientallen MKB-bedrijven gespecialiseerd in lifetec-, health- en/of zorggerelateerde
apparatuur, producten en diensten. De infrastructuur van de Life Sciences & Health in de regio
wordt verder versterkt door de 'testbed-omgeving' in het Maastricht UMC+, grote regionale (opleidings)ziekenhuizen
én gespecialiseerde zorg- en/of revalidatie-instellingen in de regio.
Sectorale trends
De snel groeiende, brede sector Life Sciences & Health draagt in belangrijke mate bij aan de kwaliteit
in (dier)gezondheid en aan maatschappelijke uitdagingen als de veranderende zorgvraag en de
vraag naar verhoogde arbeidsproductiviteit. De Nederlandse bedrijven in Life Sciences & Health zijn
internationaal concurrerend en leidend bij de grootste biotechnologie deals in Europa, waardoor
miljarden vanuit het buitenland geïnvesteerd in Nederland. Deze investeringen volgen steeds vaker
43 Bronnen: Artikel ‘Broedplaaats van innovatie’, IN: De Limburger, 22 februari 2011; Chemelot.nl;
Gemeenten Sittard-Geleen, Heerlen, Maastricht (2011), ‘Propositie Zuid-Limburg voor Brainport’;
Ministerie van EL&I (2011), ‘Naar de top. Het bedrijvenbeleid in actie(s)’; Topsectorenzuidlimburg.nl;
Topteam Chemie (2011), ‘New Earth, New Chemistry. Actieagenda Topsector Chemie’.
44 Bronnen: Documentservicesvalley.com; Ministerie van EL&I (2011), ‘Naar de top. Het bedrijvenbeleid
in actie(s)’; Research voor Beleid (2012), ‘Analyse arbeidsmarkt hoger opgeleiden. Pilotsector
High Tech’; Topteam High Tech (2011), ‘Holland High Tech. Advies Topteam High Tech Systemen
en Materialen’.
54

het model van open innovatie, waarbij organisaties samen innoveren. De (inter)nationale zorgmarkt
groeit snel en dat biedt alom kansen voor (nieuwe) innovatieve ondernemers in Life Siences & Health.
Dat geldt ook voor de verschuiving in paradigma van care en cure naar preventie. Tegelijkertijd
staat de sector Life Sciences & Health voor uitdagingen. De zorgsector is een gecompliceerde klant,
er is veel wet- en regelgeving voor zorginnovaties, het is steeds moeilijker om voldoende geschikt
personeel te vinden en het is voor startende en MKB-bedrijven niet eenvoudig voldoende kapitaal te
genereren om door te groeien.
Regionale ambities
Zuid-Limburg heeft de ambitie in 2020 één van de belangrijkste clusters op het gebied van de Life
Sciences & Health ter wereld zijn. Daartoe worden in de regio in de periode tot 2020 investeringen
gedaan van meer dan een half miljard. Alleen al het aantal kenniswerkers zal daarmee met ruim
2.100 fte groeien. De totale (directe en indirecte) werkgelegenheidsgroei zal vele malen groter zijn.
Intensivering van de researchactiviteiten zal de komende jaren leiden tot nieuwe bedrijvigheid en
innovaties (op het gebied van de topexpertise op cardiovasculaire aandoeningen, metabole aspecten
van chronisch zieken, Primary Care & Health, Mental Health & Neurosciences). Innovaties zullen
worden omgezet in industriële applicaties in samenhang met performance materials, advanced coatings,
material sciences en biosynthese. De researchactiviteiten zullen leiden tot een substantiële
verhoging van het aantal patenten en tot zo’n 40 nieuwe (spin off) bedrijven op de Maastricht Health
Campus en 500 (spin off) nieuwe bedrijven op de Chemelot Campus. 45
Nieuwe Energie
De sector in Limburg
Energie is een heterogene sector; er is een veel(soortig)heid aan bedrijven actief op het gebied van
opwekking, transport, handel, toepassing en besparing van zowel fossiele als hernieuwbare energie.
In Limburg richt de energiesector zich vooral op hernieuwbare energie en dan met name op zonneenergie.
De activiteiten op het gebied van zonne-energie in Limburg zijn voor een belangrijk deel
geconcentreerd op het grensoverschrijdend Science & Business Park Avantis (Heerlen/Aken). Beeldbepalende
bedrijven zijn onder meer Solland, Scheuten, Solar Modules Nederland en SolarExcel.
Relevant zijn verder equipmentbouwers als OTB, Tempress, SmitOvens, Levitech. Verder is in juli
2011 op Avantis de bouw gestart van een nieuwe zonnecellenfabriek (Alinement).
Sectorale trends en ontwikkelingen
Een betrouwbare, betaalbare en duurzame energievoorziening is belangrijk voor de Nederlandse
samenleving. In principe bieden de groeiende vraag naar energie en de verschuiving in de richting
van (nieuwe) vormen van hernieuwbare energie kansen voor de energiesector. Knelpunt bij het verzilveren
van die kansen is de versnippering van middelen en mensen en de beperkte organisatiegraad
in de sector.
De Nederlandse (en meer in het bijzonder ook de Limburgse) zonne-energiebedrijven hebben het
momenteel zwaar. Als gevolg van de sterk toenemende concurrentie door Aziatische landen, met
name China, is sprake van forse prijsdalingen. Een aantal bedrijven hangt een faillissement boven
het hoofd.
Regionale ambities
Zuid-Limburg wil in de periode 2011-2020 een zonne-energie-keten realiseren: 'van Zand tot Klant'.
Op Chemelot moet The Silicon Mine (TSM) verrijzen die silicium produceert, de waferfabriek zal het
silicium verwerken tot de bouwstenen voor zonnecellen die vervolgens door Solland verwerkt worden
tot gebruiksklare zonnecelpanelen. Deze keten zal ruim 1.000 fte aan arbeidsplaatsen en circa € 1,5
miljard aan investeringen genereren. Verder zal in 2020 een sterke grensoverschrijdende kennisinfrastructuur
zijn gerealiseerd op het gebied van duurzame energie (en zonne-energie in het bijzonder):
Energy Hills. Naast zonne-energie zal de focus de komende tien jaar op het gebruik van restwarmte
komen te liggen. Op grote industriële sites zoals Chemelot, de Sappi-locatie en De Beitel
wordt energie bespaard in de bedrijfsvoering en wordt restwarmte omgezet in energie voor bedrijven
en burgers. 46
Het is zeer de vraag of deze regionale ambities op het gebied van nieuwe energie waargemaakt
45 Bronnen: Gemeenten Sittard-Geleen, Heerlen, Maastricht (2011), ‘Propositie Zuid-Limburg voor
Brainport’; Ministerie van EL&I (2011), ‘Naar de top. Het bedrijvenbeleid in actie(s)’; Maastrichthealthcampus.nl;
Provincie Limburg (2011), ‘Limburg 3.0’; Topsectorenzuidlimburg.nl; Topteam
Life Sciences & Health (2011), ‘Topsectorplan Life Sciences & Health. Voor een gezond en welvarend
Nederland’.
46 Bronnen: Artikel ‘Nieuw solarbedrijf: 800 banen’, IN: De Limburger, 9 november 2010; Energyhills.eu;
Gemeenten Sittard-Geleen, Heerlen, Maastricht (2011), ‘Propositie Zuid-Limburg voor
Brainport’; Topsectorenzuidlimburg.nl; Ministerie van EL&I (2011), ‘Naar de top. Het bedrijvenbeleid
in actie(s)’; Topteam Energie (2011), ‘Energie in Beweging. Advies Topsector Energie’.
55

kunnen worden, gezien de malaise waarin de Limburgse zonne-energiebedrijven momenteel verkeren.
Retail & Toerisme (inclusief retail)
De sector in Limburg
De sector Retail & Toerisne (ook wel aangeduid met leisure sector of vrijetijdseconomie) is een belangrijke
motor van de Limburgse economie. In 2010 stond de provincie Limburg qua aantal binnenlandse
vakanties en overnachtingen op een tweede respectievelijk vierde plaats. De totale verblijfstoeristische
bestedingen in Limburg bedroegen in 2009 € 0,75 miljard. Van elke euro die een
verblijfstoerist in de provincie uitgeeft, komt – direct of indirect – meer dan 60% terecht buiten de
verblijfstoeristische sector. In 2010 was toerisme en recreatie goed voor circa 38.330 banen in
Limburg. Daarnaast is de sector belangrijk voor het voorzieningenniveau, woon- en leefklimaat en
vestigingsklimaat in Limburg en levert het een belangrijke bijdrage aan bekendheid en imago van de
provincie.
Trends en ontwikkelingen
Er is in de sector sprake van conjuncturele schommelingen. In tijden van crisis zullen mensen eerder
kiezen voor een binnenlandse vakantie. Tegelijkertijd echter worden vluchten naar buitenlandse
bestemmingen steeds goedkoper. Dit is een structurelere trend.
Het vrijetijdsproduct wordt steeds complexer en gedifferentieerder. Consumentenvoorkeuren veranderen
snel en de productlevenscyclus wordt korter. Daarmee wordt ook in de leisure sector innovatie
steeds belangrijker (nieuwe toeristische concepten). Om een naam op te bouwen als ‘gastronomische
topregio’ heeft de Provincie een reclamecampagne gelanceerd met de slogan ‘Daar zit Limburg
in’. Verder ondersteunt de Provincie een haalbaarheidsonderzoek naar de ontwikkeling van Nature
Wonder World, een attractiepark in een voormalige groeve te Brunssum waarin zeven natuurwonderen
zullen zijn te bezichtigen.
Regionale ambities
De leisure sector heeft volgens de provincie de potentie om verder door te groeien. Reeds in de
vorige coalitieperiode is gekozen voor een integrale aanpak van de sector, waarbij verbindingen
worden gelegd met aanverwante sectoren zoals cultuur, sport, natuur en retail. Daarbij worden
vooral kansen gezien rondom grootschalige evenementen (zoals de Tuinbouw Expo Floriade in Venlo
en het WK Wielrennen, beide in 2012, en de kandidaatstelling van Maastricht als Culturele Hoofdstad
2018), de Maasplassen en de internationale ligging van Zuid-Limburg. Om de leisure sector verder te
versterken is strategische samenwerking tussen de Provincie, sterk georganiseerde regio’s en de
strategische partners (promotieorganisaties, bedrijfsleven en intermediaire organisaties) van essentieel
belang. 47
Logistiek
De sector in Limburg
Het begrip ‘logistiek’ omvat supply chain management, logistiek management en transportmanagement
en daarmee dus veel meer dan alleen transport (i.e. het fysieke vervoer van goederen (en
personen) over land, water en door de lucht). Het accent van de logistieke sector in Limburg ligt in
Venlo/Venray in Noord-Limburg. De kern van de logistieke infrastructuur in dit logistieke knooppunt
hangt nauw samen met Greenport Venlo. Voor de havens van Rotterdam en Antwerpen vormt Venlo/Venray
de belangrijkste water- en spoorweghub voor vervoer en verlading naar de rest van Europa.
Venlo/Venray is zowel in 2010 als 2011 door een panel van 27 experts uitgeroepen tot logistieke
hotspot nr. 1 van Nederland.
Naast Venlo/Venray kent Limburg nog een tweede logistieke knooppunt en wel in Zuid-Limburg. Hier
is een logistiek knooppunt ontstaan door de aanwezigheid/nabijheid van grote productielocaties in
de Euregio (zoals DSM/Sabic op Chemelot, NedCar in Born, Sappi in Maastricht en Lanaken, Ford in
Genk en de metaalindustrie in Luik).
Sectorale trends en ontwikkelingen
De gunstige geografische ligging en de kwalitatief hoogstaande verkeers- en vervoerinfrastructuur
van ons land bieden kansen voor een verdere ontwikkeling van (de werkgelegenheid in) de sector
Logistiek sector. Limburg kent een zeer centrale ligging in Euregionaal/Europees verband.
Door de sterk internationale oriëntatie is de logistieke sector conjunctuurgevoelig. Verder kennen de
branches wegvervoer en de binnenvaart momenteel overcapaciteit. Meer structurele ontwikkelingen
zijn het verhuizen van productielocaties binnen Europa en de verplaatsing van productie naar lagelo-
47 Bronnen: Artikel ‘Eetslogan ‘daar zit Limburg in’, IN: De Limburger, 12 januari 2011; Limburg.nl;
Nature-wonder-world.nl; ZKA Consultants & Planners (2011), ‘Toeristische Trendrapportage Limburg
2010/1’.
56

nenlanden; dit leidt tot toename van de handels- en vervoersstromen.
In de sector Logistiek wordt steeds meer ICT toegepast. Daarmee wordt ook deze sector in toenemende
mate kennisintensief en stijgt het gemiddelde opleidingsniveau van de werknemers.
Een belemmerende factor voor de groei van wegvervoer is de toenemende congestie op het (Europese)
wegennet. Er is daardoor een verschuiving zichtbaar in de richting van het transport over water
en spoor. Eenzelfde effect heeft de (Europese) wet- en regelgeving, die - met het oog op duurzaamheid
en bereikbaarheid - vaak gericht is op ontmoediging van wegvervoer ten faveure van vervoer
over water en spoor.
Regionale ambities
Provincie en gemeenten ondersteunen en investeren in de doorontwikkeling van de logistieke knooppunten
Venlo/Venray en Zuid-Limburg tot centra van multimodaal en synchromodaal vervoer. 48
Daarbij is aansluiting op het Duitse en Belgische achterland en verknoping van de systemen van essentieel
belang. De regio Venlo/Venray heeft de ambitie de komende jaren - middels het samenwerkingsplatform
van overheden en bedrijfsleven Railport Venlo - door te groeien tot Europees
spoorgoederenknooppunt. Zuid-Limburg streeft naar koppeling van haar logistieke knooppunt met de
logistieke knooppunten in het Ruhrgebied en de regio Genk. Daarnaast wil men in de periode 2010-
2020 ruim 200 ha aan bedrijventerreinen voor logistieke bedrijven realiseren en Chemelot beter
ontsluiten. 49
Financieel-administratieve cluster
De sector in Limburg
In Zuid-Limburg – en met name Parkstad Limburg - is de financieel-administratieve cluster naar verhouding
sterk vertegenwoordigd. Tot de Limburgse financieel-administratieve cluster behoren bedrijven
en instellingen als APG, AZL/Nationale Nederlanden, Pensioenfonds DSM, Loyalis, Obvion,
Belastingdienst, CBS, UWV, banken en accountantskantoren. De werkgelegenheid in de economischadninistratieve
beroepen op MBO-niveau bedraagt in 2010 in de arbeidsmarktregio’s Noord- en Midden-Limburg
en Zuid-Limburg 36.500 respectievelijk 40.800 werkzame personen. Daarvan zijn er
2.700 respectievelijk 3.000 werkzaam in de financiële dienstverlening. Het totaal aantal in Noord- en
Midden-Limburg en Zuid-Limburg werkzame MBO-ers in de ECABO-richting Financieel bedraagt
10.700 respectievelijk 11.000.
Sectorale trends en ontwikkelingen
Het kabinet Rutte wil naar een kleinere overheid. (Semi)overheidsinstanties als Belastingdienst, CBS
en UWV worden geconfronteerd met bezuinigingen en moeten snijden in de personeelsformatie. In
de financieel-administratieve sector als geheel is digitalisering een belangrijke trend. Pensioen)verzekeraars,
banken en accountantskantoren bevinden zich door de kredietcrisis en de huidige
eurocrisis in zeer onrustig vaarwater. Al met al zijn de perspectieven voor banengroei in de financieel-administratieve
sector de komende jaren zeer gering te noemen.
Regionale ambities
Voor de economische situatie in de regio Parkstad Limburg is de financieel-administratieve sector
een belangrijke stimulator. De focus ligt op behoud en versterking van deze sector door onder meer
verbetering van de kennisinfrastructuur en optimalisering van de infrastructurele faciliteiten. 50
3.1.6 Trends en ontwikkelingen in de zorg in Limburg
De zorgsector (‘cure en care’) krijgt extra aandacht in het provinciaal beleid vanwege het
belang voor de werkgelegenheid én de te verwachten knelpunten in de personeelsvoorzie-
48 Met het begrip multimodaal goederenvervoer wordt een transportketen aangeduid waarbij verschillende
wijzen van transport geïntegreerd worden. Het grootste deel van het traject wordt
hierbij per spoor, zee- of binnenvaart afgelegd en het voor- en natransport gebeurt over de weg.
Synchromodaal transport is het geregisseerd naast elkaar gebruiken van op elkaar afgestemde wijzen
van transport.
49 Bronnen: Artikel ‘Venlo-Venray prolongeert logistieke hotspot nr. 1 positie’, OP: logistiek.nl, 16
mei 2011; Gemeenten Sittard-Geleen, Heerlen, Maastricht (2011), ‘Propositie Zuid-Limburg voor
Brainport’; Ministerie van EL&I (2011), ‘Naar de top. Het bedrijvenbeleid in actie(s)’; Research
voor Beleid (2012), ‘Analyse arbeidsmarkt hoger opgeleiden. Pilotsector Logistiek’; Topsectorenzuidlimburg.nl;
Topteam Logistiek (2011), ‘Partituur naar de top. Adviesrapport Topteam Logistiek’.
50 Bronnen: ECABO/Etil (2011), ‘Regiosheet Arbeidsmarktregio Noord- en Midden-Limburg 2011’,
ECABO/Etil (2011), ‘Regiosheet Arbeidsmarktregio Zuid-Limburg 2011’, Parkstadlimburg.nl.
57

ning samenhangend met de demografische ontwikkelingen. Boven is al vermeld dat er landelijk
12.000 extra fte worden gefinancierd in de intramurale langdurige zorg.
De sector in Limburg
De zorg bestaat uit de eerstelijnszorg (huisartsen, tandartsen en dergelijke), ziekenhuizen,
verplegings-, verzorgingstehuizen en thuiszorg (VVT) gehandicaptenzorg en GGZ. In ruimere
zin worden tot de zorgsector ook de WJK-branches (welzijn en maatschappelijke dienstverlening
(WMD), jeugdzorg en kinderopvang) gerekend.
Inmiddels is de zorgsector de belangrijkste werkgever in Limburg, zeker als ook de WJKbranches
worden meegerekend. Familiezorgbedrijf Vebego 51 en Maastricht UMC+ zijn in de
door wijlimburg.nl opgestelde top 50 van grootste bedrijven in Limburg DSM voorbijgestreefd.
Ook de rest van de top van deze ranglijst bestaat voor een belangrijk deel uit zorg-
en WJK-instellingen. 52
Onderstaande tabel biedt inzicht in de omvang en kenmerken van de werkgelegenheid in
(branches van) de sector zorg en WJK in de arbeidsmarktregio’s Noord- en Midden-Limburg
en Zuid-Limburg
Tabel 3.10 Werknemers in zorg en WJK naar branche en kenmerken, Noord- en Midden-
Limburg en Zuid-Limburg, 2009
Noord- en Midden-Limburg
Branches
58
Aantal
werknemers
2009
Deeltijd
factor
Gemiddelde
leeftijd
Aandeel
55+
Aandeel
35-
Aandeel
vrouwen
Ziekenhuizen 5.200 0,71 41,7 14% 28% 80%
GGZ 1.300 0,83 37,6 9% 47% 72%
Gehandicaptenzorg 6.500 0,66 40,0 15% 34% 83%
VVT 12.900 0,58 41,9 16% 26% 93%
Zorg overig 4.600 0,79 41,1 16% 32% 75%
Jeugdzorg 600 0,79 40,9 16% 35% 73%
Kinderopvang 1.300 0,58 35,3 7% 52% 97%
WMD 1.600 0,66 41,6 19% 31% 77%
Totaal Zorg en WJK Nrd- en Mid-Limburg 34.000 0,65 40,9 15% 31% 85%
Totaal alle sectoren Nrd- en Mid-Limburg 223.700 0,78 39,4 17% 41% 58%
Totaal Zorg en WJK Nederland 1.178.600 0,67 40,6 15% 33% 84%
Totaal alle sectoren Nederland 7.483.800 0,79 39,0 16% 43% 59%
Zuid-Limburg
Branches
Aantal
werknemers
2009
Deeltijd
factor
Gemiddelde
leeftijd
Aandeel
55+
Aandeel
35-
Aandeel
vrouwen
Ziekenhuizen 14.100 0,75 41,7 14% 29% 76%
GGZ 2.800 0,80 40,3 15% 37% 72%
Gehandicaptenzorg 4.100 0,69 38,4 11% 42% 80%
VVT 16.000 0,66 41,9 16% 26% 90%
Zorg overig 4.800 0,82 40,7 13% 33% 69%
Jeugdzorg 1.200 0,83 40,0 14% 37% 71%
Kinderopvang 1.900 0,60 36,4 9% 50% 96%
51
Vebego is een internationaal opererend familiebedrijf actief in facility services, personeelsdiensten
en de gezondheidszorg.
52
Naast Maastricht UMC+, Vebego en DSM behoort ook pensioenuitvoerder APG tot de top van de
ranglijst. In de subtop zitten vooral zorginstellingen zoals Orbis, Meander, Koraal Groep, Stichting
Dichterbij, Atrium en VieCuri. Als enige marktpartijen zijn daar ook nog Vodafone en Océ te vinden.
NedCar zit al lang niet meer in de top-10. Jan Linders, Rockwool en opgeteld de negen zelfstandige
Rabobanken zijn nog uitzonderingen als pure marktbedrijven tussen de zorginstellingen.
In de ranglijst zijn de banen die de bedrijven en instellingen buiten Limburg hebben buiten beschouwing
gelaten. Voor landelijke bedrijven met veel Limburgse vestigingen zoals AH waren geen
aparte Limburgse werkgelegenheidscijfers voorhanden. Zie: Artikel ‘Top-50 grootste bedrijven
Limburg telt vooral zorgondernemingen’, OP: wijlimburg.nl, 19 juli 2011.

WMD 2.600 0,68 42,1 18% 29% 78%
Totaal Zorg en WJK Zuid-Limburg 47.500 0,69 41,0 14% 31% 81%
Totaal alle sectoren Zuid-Limburg 250.300 0,79 40,0 18% 40% 62%
Totaal Zorg en WJK Nederland 1.178.600 0,67 40,6 15% 33% 84%
Totaal alle sectoren Nederland 7.483.800 0,79 39,0 16% 43% 59%
Bron: Panteia, SEOR en Etil (2011). Arbeidsmarkt Zorg en WJK 2011. Regioportretten Noord- en Midden-Limburg
en Zuid-Limburg.
In 2009 zijn in de sector zorg en WJK in Limburg in totaal 81.500 personen werkzaam,
waarvan 34.000 in Noord- en Midden-Limburg en 47.500 in Zuid-Limburg. De branche VVT
kent in de provincie de meeste werknemers, gevolgd door de ziekenhuizen en de gehandicaptenzorg.
Onder meer door de aanwezigheid van Maastricht UMC+ is in Zuid-Limburg naar
verhouding meer werkgelegenheid in de ziekenhuisbranche dan in Noord-Limburg. 53
Van het personeel in de sector zorg en WJK in Limburg is 14% (Zuid-Limburg) tot 15%
(Noord- en Midden-Limburg) 55 jaar of ouder. Daarmee wijkt de provincie niet veel af van
het landelijke beeld (15%). Per branche loopt de vergrijzing uiteen. Ook zijn er regionale
verschillen per branche. Zo is bijvoorbeeld in de GGZ in Noord- en Midden-Limburg slechts
9% van de werknemers 55-plusser en is dit in Zuid-Limburg 15%.
Trends en ontwikkelingen
De komende jaren zal door de vergrijzing de zorgvraag in Limburg oplopen. Tegelijkertijd
neemt door de vergrijzing de uitstroom van medewerkers uit de sector sterk toe. Er dreigen
in de Limburgse zorg en WJK dan ook grote personeelstekorten.
Het kabinet investeert de komende jaren landelijk in 12.000 fte extra in de langdurige intramurale
zorg (anderzijds wordt bezuinigd op bijvoorbeeld GGZ en WJK).
In de curatieve zorg wordt vooral ingezet op innovaties om arbeid te verlichten, te besparen
en om de vrijheid van patiënten te vergroten. 54 Technologische innovaties spelen een
steeds belangrijkere rol in de sector. Daar hangt wel een stevig prijskaartje aan. Ook ontwikkelt
de technologie zich bijzonder snel. Het kost tijd nieuwe technieken te integreren in
het werkproces. Tegen de tijd dat de technologie is geïmplementeerd, is deze vaak alweer
verouderd. Overigens hoeven technologische innovaties in de zorgsector niet per definitie
tot arbeidsbesparing te leiden (bijvoorbeeld nieuwe behandelmethoden genereren vaak
extra zorgvraag en daarmee ook extra arbeidsvraag). Omgekeerd vormt technologie voor de
sector zorg en WJK niet de enige bron van arbeidsbesparing; ook sociale innovaties (‘slimmer
werken’ door een andere organisatie van de werkzaamheden (bijvoorbeeld taakherschikking
en functiedifferentiatie) kunnen leiden tot arbeidsbesparing. 55
De ziekenhuisbranche kent door de marktwerking een steeds sterkere onderlinge concurrentie.
Ziekenhuizen moeten steeds commerciëler werken. In Limburg komt daar door de
grensligging ook nog eens de concurrentie met het buitenland bij.
Regionale ambities
De regionale ambities voor de zorgsector liggen enerzijds op het vlak van het economisch
beleid (zie hierboven bij Life Sciences & Health) en anderzijds op dat van het arbeidsmarkt-
en scholingsbeleid. De Provincie stelt in het kader van het programma Economie &
Concurrentiekracht in samenwerking met de verantwoordelijke partijen in de regio acties
op het gebied van instroom en opleiding op, al dan niet in combinatie met innovaties op
zowel technisch als organisatorisch vlak. De zorginstellingen acht de Provincie in dezen
probleemeigenaar en samen met het onderwijs verantwoordelijk voor de uitvoering van de
acties. 56
53 Deze gegevens zijn afkomstig uit een andere bron dan de gegevens over de sector zorg en WJK in
andere paragrafen en daarmee dus niet één op één vergelijkbaar. Zie: Panteia, SEOR en Etil
(2011), ‘Arbeidsmarkt Zorg en WJK 2011. Regioportretten Noord- en Midden-Limburg en Zuid-
Limburg’.
54 Ministerie van SZW (2011), ‘Kamerbrief Arbeidsmarkt: vertrouwen in professionals’; Research voor
Beleid (2012). ‘Analyse arbeidsmarkt hoger opgeleiden. Pilotsector Zorg’.
55 Research voor Beleid (2012), ‘Analyse arbeidsmarkt hoger opgeleiden. Pilotsector Zorg’.
56 Provincie Limburg (2012), ‘Limburgse Concurrentiekracht. Strategische kadernotitie voor het programma
Economie & Concurrentiekracht’.
59

Een belangrijke rol in het arbeidsmarkt- en scholingsbeleid in Limburg speelt Zorg aan Zet,
een van de zestien regionale werkgeversverbanden in de sector. 57 Deze werkgeversverbanden
nemen het voortouw in het ontwikkelen en implementeren van sectorbreed regionaal
arbeidsmarktbeleid. De zestien regionale werkgeversverbanden krijgen van het ministerie
van VWS de lopende kabinetsperiode samen een extra impuls voor regionaal arbeidsmarktbeleid
van in totaal € 30 miljoen. Het geld zal onder meer worden gebruikt om in de regio’s
zorginstellingen te stimuleren meer strategisch arbeidsmarktbeleid te voeren, meer mensen
te werven en op te leiden voor de zorg (verzorgenden niveau 2 en 3 alsmede verplegenden),
zorgpersoneel duurzaam in te zetten en netwerken op te zetten voor kennisoverdracht
en uitwisseling van goede praktijken. 58
3.1.7 Trends en ontwikkelingen in de techniek in Limburg
De techniek in brede zin vormt een speerpunt in het provinciaal beleid omdat de economische
structuur en dus de arbeidsmarkt in Limburg veel technici vragen én omdat techniek
een belangrijke basisvoorwaarde is om de toeleiding naar de topsectoren op termijn te
kunnen waarborgen.
Trends en ontwikkelingen
Zowel voor Noord- en Midden- als voor Zuid-Limburg is voldoende aanbod van technici van
groot belang. In Noord- en Midden-Limburg is het aandeel van de industrie in de werkgelegenheid
groter dan in Zuid-Limburg. Absoluut gezien kent Zuid-Limburg de meeste arbeidsplaatsen
in de industrie. Van belang in Zuid-Limburg is vooral de procestechniek. In Noord-
en Midden-Limburg vraagt onder meer Canon/Océ – na DSM de grootste industriële werkgever
in de provincie - de nodige technici. Maar ook in het agrocluster in deze regio is een
sterk groeiende vraag naar technisch onderlegd personeel.
In 2011 heeft Etil onderzoek verricht naar de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt van de
procesindustrie in Zuid-Limburg. Globaal komt daaruit het volgende beeld naar voren:
Arbeidsmarkt procesindustrie Zuid-Limburg
Aanbod procesoperators:
In de afgelopen zeven jaar zijn op MBO-niveau 2.462 deelnemers met een opleiding gestart. Het
aantal gediplomeerden bedroeg in deze periode in totaal 881 op basis-, A-, B- en C-niveau, waarvan
18% in de BOL en 82% in de BBL. 59
Er is sprake van veel uitval. Ook doet men gemiddeld lang over de opleiding. Het (cumulatief)
rendement verschilt per opleiding. Verder blijkt, nadat uit een bepaald cohort een eerste aantal
deelnemers gediplomeerd is, het extra rendement in de jaren daarna laag te zijn.
In april 2011 waren er op niveaus A, B en C respectievelijk 93, 61 en 28 ingeschreven nietwerkende
werkzoekenden, waarvan veel ouder dan 45 en langer dan 12 maanden werkloos.
Vraag procesoperators
Zuid-Limburg kent gemiddeld 291 werknemers per bedrijf in de procestechniek. Naast grote zijn
er ook relatief veel kleine en middelgrote bedrijven.
In de afgelopen jaren is het gevraagde opleidingsniveau in Zuid-Limburg in 48% van de bedrijven
gestegen. In 40% is het echter gelijk gebleven. Ondanks de stijging van het gevraagde niveau sluit
het opleidingsniveau van sollicitanten in de meeste gevallen (68%) aan bij het gevraagde niveau.
De vraag naar arbeid in de procesindustrie betreft voor een belangrijk deel vervangingsvraag. Er
is onder procesoperators sprake van een naar verhouding sterke mate van vergrijzing. In Zuid-
Limburg is 51% van de werknemers in de procestechniek tussen de 40 en 65 jaar oud. Slechts 5% is
jonger dan 27 jaar. De meeste werknemers in Zuid-Limburg zijn opgeleid op MBO 4 niveau, op afstand
gevolg door MBO 3 niveau. De grootste categorie werknemers in Zuid-Limburg is 40-54 jaar
oud én opgeleid op MBO 4 niveau.
Van de bedrijven had ten tijde van het onderzoek 44% vacatures. Ruim driekwart (77%) verwacht-
57
Deze samenwerkingsverbanden werken op hun beurt weer samen onder de vlag van Stichting Regioplus
58
Ministerie van SZW (2011), ‘Kamerbrief Arbeidsmarkt: vertrouwen in professionals’.
59
Bij procesoperators wordt onderscheid gemaakt tussen de niveaus A, B en C, min of meer verge-
60
lijkbaar met de MBO-niveaus 2, 3 en 4.

te de komende twee jaar vacatures. Veelal gaat het vervullen van vacatures redelijk (64%). Een
op de vijf bedrijven geeft echter aan moeite te hebben met het vervullen van vacatures. Naarmate
het gevraagde niveau hoger is, is het moeilijker om vacatures te vervullen.
Het aantal bij UWV gemelde vacatures wisselt sterk per maand; in 2010 ging het gemiddeld om 15
openstaande vacatures op A-niveau, 9 op B-niveau en 12 op C-niveau.
Meer dan een derde (38%) van de bedrijven verwacht op langere termijn een structureel personeelstekort,
met name op MBO-niveau 3 en 4 (procesoperator B en C).
Mede daardoor is de bereidheid van bedrijven personeel (op) te scholen groot. Van de bedrijven
is 79% bereid personeel met minimaal MBO 2 niveau op te scholen naar een hoger niveau. 60 Daarnaast
is 83% bereid om een leerwerkplek aan te bieden (BBL). Men wil dan met name opleiden tot
het niveau 3 (procesoperator B). 61
Regionale ambities
De komende jaren vindt juist in de technische beroepen een grote uitstroom van arbeidskrachten
plaats. Het tekort aan technische vakkrachten is bij veel bedrijven nu al voelbaar.
Dit vraagt om een gerichte aanpak als het gaat om het vergroten van de instroom in technische
opleidingen en beroepen. Naast de kwantiteit, moet ook de kwaliteit van de vakkrachten
worden gegarandeerd om in Limburg topsectoren te kunnen realiseren.
In februari 2012 is namens alle topsectoren het Masterplan Bèta en Techniek aangeboden
aan minister Verhagen (EL&I). Dit landelijke masterplan is overkoepelend en aanvullend op
de human capital agenda’s van de verschillende topsectoren. Het plan moet leiden tot synergie
en samenhang bij die activiteiten die van gezamenlijk belang zijn voor alle topsectoren.
Het plan dient tevens om verschillende lopende activiteiten (generiek voor bèta &
techniek of specifiek gericht op sectoren of beroepsgroepen) te kunnen voortzetten en
breder te kunnen inzetten. Het plan maakt het ook mogelijk om kennis en ervaringen tussen
de sectoren uit te wisselen.
In Limburg werkt de Provincie in het kader van het programma Economie & Concurrentiekracht
samen met het bedrijfsleven en het onderwijs een Techniekplan uit. Dit bevat een
samenhangend geheel van activiteiten, van imagobevordering tot vergroting van de betrokkenheid
van het technisch bedrijfsleven bij het onderwijs. 62
3.2 Vacatures
Vacatures zijn onbezette arbeidsplaatsen waarvoor - binnen of buiten een onderneming of
instelling - personeel wordt gezocht dat onmiddellijk of zo spoedig mogelijk geplaatst kan
worden.
Figuur 3.19 toont de ontwikkeling van het totale aantal bij UWV in Nederland, Limburg en
de drie deelgebieden ingediende vacatures in de jaren 2009 tot en met 2011.
Figuur 3.19 Ontwikkeling aantal bij UWV ingediende vacatures in Nederland, Limburg en de
arbeidsmarktregio’s Noord- en Midden-Limburg en Zuid-Limburg, 2009-2011, in % mutatie
t.o.v. voorafgaande jaar
60
In de praktijk blijkt opscholing van personeel op MBO 2 echter nogal problematisch te zijn.
61
Etil (2011), ‘Ontwikkelingen binnen de arbeidsmarkt van de procesindustrie in Zuid-Limburg’ (presentatie
6 juni 2011).
62
Provincie Limburg (2012), ‘Limburgse Concurrentiekracht. Strategische kadernotitie voor het programma
Economie & Concurrentiekracht’.
61

62
60%
40%
20%
0%
-20%
-40%
-60%
-14%
8% 10% 10% 10%
-34%
-18% -20%
-42%
-37%
Nederland Limburg Noord en Midden
Limburg
-17%
2009 tov 2008 2010 tov 2009 2011 tov 2010
Bron: UWV; Etil/Research voor Beleid.
-45%
Zuid Limburg
In 2009 vertaalde de kredietcrisis zich in een daling van het aantal bij UWV in Limburg ingediende
vacatures van 18% (tegenover een landelijke daling van 14%). De daling was in
Zuid-Limburg iets minder sterker dan in Noord- en Midden-Limburg. In 2010 herstelde de
vacaturemarkt zich weer. In Limburg (en de twee onderscheiden arbeidsmarktregio’s) steeg
het aantal bij UWV ingediende vacatures met 10% iets sneller dan landelijk (+8%). Als gevolg
van de eurocrisis is in 2011 echter weer een daling van het aantal vacatures waarneembaar.
Limburg laat weer een sterkere daling zien dan landelijk (-42% tegenover -34%).
In Zuid-Limburg is de vacatureontwikkeling ongunstiger dan Noord- en Midden-Limburg.
De registratiecijfers van UWV weerspiegelen slechts een deel van de vacaturemarkt. Werkgevers
zijn niet verplicht vacatures te melden bij UWV. Verder melden werkgevers bij UWV
voornamelijk vacatures tot en met MBO-niveau; voor hoger opgeleiden gebruiken zij doorgaans
andere wervingskanalen. Het jaarlijks onderzoek Vacatures in Nederland van UWV
biedt – op basis van een enquête onder werkgevers - wel inzicht in de vacaturetotalen. 63
Het beeld voor 2011 verschilt nogal van dat op basis van de registratiecijfers van UWV. In
2011 werden in Limburg in totaal 40.000 vacatures vervuld, 3% meer dan de 39.000 in 2010.
Landelijk was sprake van een daling van 6% (van 686.000 in 2010 naar 647.000 in 2011).
Arbeidsmarktregio Noord- en Midden-Limburg was in 2011 goed voor ruim tweederde (68%)
van het totaal aantal vervulde vacatures in Limburg en Zuid-Limburg voor bijna een derde.
Opvallend is dat van het totaal aantal in 2011 in Nederland vervulde vacatures er maar
2.000 betrekking hadden op een vast dienstverband (0,3%). In de overige gevallen ging het
om een tijdelijk contract (al dan niet met uitzicht op een vast dienstverband). Voor Limburg
ontbreken de precieze cijfers, maar ook hier zal het bij een zeer klein aandeel om een
vast dienstverband zijn gegaan.
De figuren 3.20 tot en met 3.23 tonen de verdeling van de in 2011 vervulde vacatures in
Nederland en Limburg naar sector, grootteklasse, gevraagde functie en gevraagd opleidingsniveau.
Figuur 3.20 Totaal aantal vervulde vacatures naar sector, Nederland en Limburg, 2011, in
%
63 UWV (2012). Vacatures in Nederland 2011. De vacaturemarkt en personeelswerving in beeld.

Overige dienstverlening
Overheid, zorg en welzijn
Zakelijke dienstverlening
Horeca
Vervoer, opslag, communicatie
Handel
Bouw
Industrie
Agrarische sector
7%
5%
4%
8%
7%
6%
2%
3%
9%
10%
9%
11%
11%
18%
22%
17%
25%
27%
0% 10% 20% 30% 40% 50%
Nederland Limburg
Bron: UWV (2012). Vacatures in Nederland 2012; Etil/Research voor Beleid.
De top vijf van sectoren met de meeste vervulde vacatures bestond in Limburg in 2011 uit:
1) handel (27%); 2) overheid (inclusief onderwijs), zorg en welzijn (22%); 3 en 4) ex aequo
industrie en agrarische sector (elk 11%); 5) vervoer, opslag en communicatie (10%). Vergeleken
met Nederland waren er in de provincie veel vervulde vacatures in de agrarische sector
en in de sector overheid (inclusief onderwijs), zorg en welzijn. Ook de sector handel en
industrie scoorden nog bovengemiddeld. In de overige sectoren waren er in Limburg verhoudingsgewijs
minder vervulde vacatures. Men name geldt dat voor de zakelijke dienstverlening
en de bouw.
63

Figuur 3.21 Totaal aantal vervulde vacatures naar grootteklasse, Nederland en Limburg,
2011, in %
64
100 of meer werknemers
20-99 werknemers
10-19 werknemers
2-9 werknemers
14%
17%
16%
19%
22%
27%
39%
45%
0% 10% 20% 30% 40% 50%
Nederland Limburg
Bron: UWV (2012). Vacatures in Nederland 2012; Etil/Research voor Beleid.
Het grootbedrijf (100 of meer werknemers) was in 2011 in Limburg goed voor ruim een derde
(39%) van het aantal vervulde vacatures en het kleinbedrijf voor ruim een kwart (27%).
Beide andere grootteklassen hadden een kleiner aandeel (10-19 werknemers: 19%; 20-99
werknemers: 14%). In vergelijking met Nederland waren er in het kleinbedrijf (2-9 werknemers)
in Limburg veel vervulde vacatures. De overige grootteklassen waren in het totaal
aantal vervulde vacatures ondervertegenwoordigd.

Figuur 3.22 Totaal aantal vervulde vacatures naar gevraagde functie, Nederland en Limburg,
2011, in %
Overig personeel
Sociaal-maatschappelijk personeel
ICT personeel
Onderwijzend personeel
Verzorging en (para)medisch
personeel
Administratief en commercieel
personeel
Horecapersoneel
Winkelpersoneel
Transportpersoneel
Technisch en bouwpersoneel
Productiepersoneel
Agrarisch personeel
1%
0%
0%
2%
4%
2%
5%
4%
3%
4%
5%
6%
8%
9%
7%
8%
12%
11%
11%
10%
17%
21%
21%
27%
0% 10% 20% 30%
Nederland Limburg
Bron: UWV (2012). Vacatures in Nederland 2012; Etil/Research voor Beleid.
De vijf meest gevraagde functies in de in 2011 in Limburg vervulde vacatures waren: 1)
administratief en commercieel personeel (21%); 2) overig personeel (17%); 3) winkelpersoneel
(11%); 4) technisch personeel (10%); 5) verzorgend en (para)medisch personeel (9%).
Vergeleken met Nederland kende de provincie veel vervulde vacatures voor agrarisch, productie-
en transportpersoneel. Ook de functies onderwijzend en verzorgend en (para)medisch
personeel lieten nog een lichte oververtegenwoordiging zien. De overige functies
waren vergeleken met het land als geheel minder sterk vertegenwoordigd. Vooral voor
administratief en commercieel, ICT- en overig personeel waren er in Limburg verhoudingsgewijs
weinig vervulde vacatures.
65

Figuur 3.23 Totaal aantal vervulde vacatures naar gevraagd opleidingsniveau, Nederland
en Limburg, 2011, in %
66
HBO/WO
MBO 3 en 4
MBO 1 en 2
HAVO/VWO
VMBO
BO
2%
0%
13%
10%
10%
14%
16%
18%
24%
27%
32%
34%
0% 10% 20% 30% 40% 50%
Nederland Limburg
Bron: UWV (2012). Vacatures in Nederland 2012; Etil/Research voor Beleid.
Qua opleidingsniveau was in Limburg in 2011 de meeste vraag naar personeel op de MBOniveaus
3 en 4 (32% van de vervulde vacatures) en op HBO-/WO-niveau (24%) en de minste
vraag naar personeel op de MBO-niveaus 1 en 2 (10%). De niveaus BO en VMBO zaten daar
met een aandeel van 16% respectievelijk 18% tussenin. In vergelijking met Nederland waren
in Limburg de lagere niveaus (BO en VMBO) en de MBO-niveaus 3 en 4 oververtegenwoordigd.
De overige niveaus – en met name HBO/WO – kenden een ondervertegenwoordiging.
3.3 Baanopeningen
Om de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt te kunnen bepalen, is het noodzakelijk
de totale vraag naar nieuwkomers op de arbeidsmarkt vast te stellen. 64 De vraag naar
nieuwkomers is uit te drukken in het aantal baanopeningen. 65 Het aantal baanopeningen
geeft de voor nieuwe arbeidskrachten vrijgekomen banen weer, naar beroepsklasse of opleidingstype.
De baanopeningen worden bepaald door de som van uitbreidingsvraag en vervangingsvraag:
Uitbreidingsvraag is de vraag naar nieuwe arbeidskrachten die ontstaat door groei van de
werkgelegenheid. Als sprake is van een werkgelegenheidsdaling, is de uitbreidingsvraag
negatief.
Vervangingsvraag is de vraag naar nieuwe arbeidskrachten die ontstaat doordat arbeidsplaatsen
van werkenden die met pensioen gaan, arbeidsongeschikt worden of zich (tijde-
64 Met nieuwkomers op de arbeidsmarkt worden schoolverlaters uit het initiële dagonderwijs, het
deeltijdonderwijs, het niet-reguliere voltijdonderwijs en de beroepsgerichte volwasseneneducatie
bedoeld.
65 Het regionale arbeidsmarktmodel van Etil drukt de toekomstige baanopeningen uit in arbeidsplaatsen.
De toekomstige vraag naar nieuwkomers is - theoretisch gezien - ook in beeld te brengen
aan de hand van het toekomstige aantal ontstane vacatures gedurende de periode 2011-2016. De
onzekerheidsmarge bij een vacatureprognose is echter groot, aangezien slechts in beperkte mate
landelijke bronbestanden beschikbaar zijn waarmee de oorzaken van het ontstaan van vacatures
inzichtelijk zijn te maken.

lijk) terugtrekken van de arbeidsmarkt opnieuw moeten worden opgevuld. 66 Er is een
onderscheid tussen vervangingsvraag naar beroep en vervangingsvraag naar opleiding.
Deze zijn niet gelijk aan elkaar. Iemand kan een ander beroep gaan uitoefenen, terwijl
zijn opleiding hetzelfde blijft.
Omdat er een onderscheid is tussen de vervangingsvraag naar beroepsklasse en naar opleidingstype
verschillen ook de totalen van de aantallen baanopeningen naar beroepsklasse en
naar opleidingstype. Bij het bepalen van de baanopeningen wordt zes jaar vooruit gekeken
(2011-2016). 67
Baanopeningen naar beroepsklasse
Het totaal aantal baanopeningen naar beroepsklasse in Limburg bedraagt in de jaren 2011-
2016 naar schatting 162.100. Dat is bijna een derde (31%) van de totale werkgelegenheid in
het basisjaar 2010 (landelijk gaat het om 30%). De baanopeningen naar beroepsklasse in
Limburg zijn voor 92% toe te schrijven aan vervangingsvraag (tegenover 89% landelijk). De
provincie kent in de beschouwde periode slechts een lichte uitbreidingsvraag (van in totaal
ruim 6.500).
Tabel 3.11 Baanopeningen (BO) naar beroepsklasse en het belang van vervangingsvraag
(VV)* in Nederland en Limburg, in aantal en als percentage van de werkgelegenheid in
2010 68
Beroepsklasse Totaal
aantal BO
2011-2016
Nederland Limburg
Totale BO
% WP
belang VV
%
Totaal
aantal BO
2011-2016
Totale BO
% WP
67
belang VV
%
Elementaire en niet-special. beroepen 279.500 35% 81% 22.200 36% 85%
Pedagogische beroepen 126.400 32% 100% 6.900 30% 100%
Creatieve beroepen 41.200 33% 95% 2300 35% 91%
Agrarische beroepen 124.100 48% 100% 10.400 49% 100%
Technische beroepen 129.700 36% 91% 9.500 36% 92%
Industrieberoepen** 354.900 33% 97% 21.500 32% 100%
Transportberoepen 126.200 37% 95% 9.900 39% 95%
Verzorgende en (para)medische beroepen 337.900 38% 63% 22.100 34% 73%
Economisch-administratieve beroepen 729.600 25% 92% 45.300 27% 89%
Sociaal-maatschappelijke beroepen 55.000 18% 100% 2.900 17% 100%
Dienstverlenende beroepen 81.500 25% 92% 6.600 24% 100%
Openbare orde- en veiligheidsberoepen 48.700 21% 94% 2.700 20% 100%
Totaal 2.434.900 30% 89% 162.100 31% 92%
* Indien de werkgelegenheid in een beroepsklasse of opleidingstype afneemt, is er sprake van negatieve uitbreidingsvraag.
Aangezien baanopeningen de som vormen van uitbreidingsvraag en vervangingsvraag, neemt het totaal
aantal baanopeningen in het geval van negatieve uitbreidingsvraag af. In dergelijke gevallen bestaan de baanopeningen
geheel uit vervangingsvraag.
** Onder industrieberoepen vallen de bouwkundige, metaal- en elektrotechnische en overige industriële beroepen.
Bron: CBS, ROA; Etil/Research voor Beleid.
66 Deze definitie is ontleend aan ROA (2011), ‘De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2016’.
67 De gebruikte methodiek houdt rekening met de trend van upgrading van vacatures.
68 Bijlage 3 bevat een verdere uitsplitsing van het aantal baanopeningen naar 54 beroepsgroepen.

Absoluut gezien ontstaan in de periode 2011-2016 de meeste baanopeningen in de economisch-administratieve
beroepen (in totaal 45.300), gevolgd door de elementaire- en niet
specialistische beroepen (22.200), de verzorgende en (para)medische beroepen (22.100) en
de industrieberoepen (21.500).
Procentueel gaat het om de agrarische beroepen (49% van de werkgelegenheid binnen de
beroepsgroep), transportberoepen (39%), technische beroepen en elementaire en niet specialistische
beroepen (beide 36%). Ook de percentages voor de creatieve beroepen, verzorgende
en (para)medische beroepen en industrieberoepen liggen nog boven het gemiddeld
van 31%. Bij de creatieve beroepen (tolken, kunstenaars, grafisch ontwerpers e.d.) is de
impact op de werkgelegenheid in absolute zin beperkt, aangezien het in Limburg om een
vrij kleine groep gaat.
Verder blijkt uit de tabel dat het aantal baanopeningen in de meeste beroepsklassen tussen
de 90% en 100% is toe te schrijven aan vervangingsvraag. Bij de elementaire en nietspecialistische
beroepen en vooral bij de verzorgende en (para)medische beroepen bestaat
een bovengemiddeld deel van de baanopeningen uit uitbreidingsvraag. 69
Baanopeningen naar opleidingstype
Het totale aantal baanopeningen naar opleidingstype in Limburg bedraagt in de periode
2011-2016 naar schatting 141.600, ruim een kwart (27%) van de totale werkgelegenheid in
het basisjaar 2010 (landelijk is het percentage even hoog). De baanopeningen naar opleidingstype
in Limburg zijn voor 94% toe te schrijven aan vervangingsvraag (tegenover 91%
landelijk).
69 ROA (2011), ‘De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2016’.
68

Tabel 3.12 Baanopeningen (BO) naar opleidingstype en het belang van vervangingsvraag
(VV)* in Nederland en Limburg, in aantal en als percentage van de werkgelegenheid in 2010
Opleidingstype Totaal
aantal BO
2011-2016
Nederland Limburg
Totale BO
% WP
belang VV
%
Totaal
aantal BO
2011-2016
Totale BO
% WP
69
belang VV
%
Basisonderwijs 106.500 27% 102% 8.200 28% 100%
VMBO tl 185.200 34% 100% 13.000 35% 102%
VMBO groen 17.800 27% 106% 1.300 28% 102%
VMBO techniek 128.900 26% 102% 9.900 26% 103%
VMBO economie 44.700 28% 92% 3.200 28% 89%
VMBO verzorging 70.400 36% 96% 6.600 35% 99%
HAVO/VWO 183.300 27% 96% 9.900 27% 102%
MBO groen 53.900 32% 95% 3.200 30% 106%
MBO techniek 242.200 27% 96% 17.100 28% 96%
MBO sociaal-cultureel 132.800 24% 79% 9.300 22% 90%
MBO gezondheidszorg 71.300 31% 60% 4.500 27% 64%
MBO economie 208.200 24% 95% 14.500 24% 93%
HBO onderwijs 104.600 31% 103% 6.400 30% 108%
HBO groen 5.000 12% 79% 300 11% 95%
HBO techniek 81.600 27% 94% 5.700 28% 95%
HBO paramedisch 69.000 31% 56% 3.600 26% 65%
HBO economie 87.100 19% 82% 5.000 19% 93%
HBO sociaal-cultureel 72.700 23% 86% 3.900 22% 87%
WO letteren en sociaal-cultureel 80.500 26% 87% 3.200 24% 96%
WO groen 1.600 9% 72% 0 5% 75%
WO techniek 45.200 26% 87% 2.200 28% 93%
WO medisch 57.800 50% 68% 3.700 49% 70%
WO economie 61.700 21% 84% 2.700 21% 94%
Totaal (incl. overig) 2.183.800 27% 91% 141.600 27% 94%
Bron: CBS, ROA; Etil/Research voor Beleid.
In absoluut opzicht ontstaan in de periode 2011-2016 in Limburg de meeste baanopeningen
voor de opleidingstypen MBO techniek (17.100), MBO economie (14.500), VMBO theoretische
leerweg (13.000), VMBO techniek en HAVO/VWO (beide 9.900).
Voor de – op het eerste oog opmerkelijke – hoge scores voor VMBO theoretische leerweg en
HAVO/VWO zijn de volgende verklaringen:
BBL (leerwerk-)banen vormen een deel van de baanopeningen op VMBO niveau. Wanneer
een MBO-leerling zijn/haar BBL-opleiding afrondt, kan deze beschikbaar komen voor een
nieuwe leerling (vervangingsvraag), bijvoorbeeld afkomstig uit het VMBO.
Verder is er, zeker wanneer de conjunctuur weer aantrekt, sprake van zogeheten
“groenpluk”: werkgevers hebben personeel hard nodig (en doen graag een beroep op relatief
goedkope jongeren) en rekruteren daarom de scholieren uit de schoolbanken. Deze
laten zich vaak verleiden door het aanbod van een betaalde baan.

70
Ten slotte neemt de werkgelegenheid in een deel van de persoonlijke dienstverlening
(koeriers, bezorgers en dergelijke) toe. Ook zijn er de nodige baanopeningen in het seizoenswerk
in de agrarische sector.
Zolang de werkgever de in dienst genomen jongere met VMBO theoretische leerweg of HA-
VO/VWO bijschoolt, kan deze zich verder ontwikkelen. Een deel van de werkgevers besteedt
hier echter geen aandacht aan. Dat kan tot gevolg hebben dat de jongere de baan
weer kwijtraakt wanneer hij recht krijgt op een hoger (jeugd)loon.
Procentueel ontstaan in de periode 2011-2016 de meeste baanopeningen in Limburg voor de
opleidingstypen WO medisch (49%), VMBO theoretische leerweg (35%) en VMBO verzorging
(35%). Ook de opleidingstypen MBO groen en HBO onderwijs kennen nog een relatief groot
aantal baanopeningen (beide 30%).
Het percentage baanopeningen voor de lager en middelbaar opgeleiden is vaak bovengemiddeld,
terwijl voor verschillende opleidingscategorieën in het hoger beroepsonderwijs en
het wetenschappelijk onderwijs een lager dan gemiddeld percentage baanopeningen verwacht
wordt. Verder blijkt op alle niveaus de vraag relatief groot voor arbeidskrachten met
een diploma in de zorg. De opleidingscategorieën met een relatief hoog percentage baanopeningen
in de komende jaren zijn VMBO tl, VMBO verzorging en vooral WO medisch. Voor
met name HBO groen en WO groen, maar ook voor HBO economie en WO economie en recht
worden juist relatief weinig baanopeningen verwacht. Op alle opleidingsniveaus is bij de
zorgopleidingen het belang van de vervangingsvraag in de baanopeningen relatief laag.
Hetzelfde geldt voor MBO sociaal-cultureel en WO groen. 70
3.4 Resumé
Werkgelegenheidsstructuur
In 2011 telt Limburg in totaal 528.000 bezette arbeidsplaatsen. De drie belangrijkste
sectoren voor de Limburgse werkgelegenheid zijn zorg, zakelijke dienstverlening en detailhandel.
Een sterke vertegenwoordiging van de werkgelegenheid ten opzichte van Nederland
is te zien in de landbouw en visserij, de industriële sectoren chemie, metaal en
elektrotechniek en overige industrie, de commerciële sectoren detailhandel, horeca en
transport en de niet-commerciële sector welzijn. De commerciële sector zakelijke
dienstverlening springt er op dit punt in negatieve zin uit.
Het kleinbedrijf (1-9 werkzame personen), het middenbedrijf (10-99) en het grootbedrijf
(100 of meer) zijn in 2011 goed voor respectievelijk 27%, 34% en 39% van de Limburgse
werkgelegenheid. Daarmee wijkt de provincie niet of nauwelijks af van het landelijke
beeld.
In Limburg zijn veel mensen werkzaam in economisch-administratieve beroepen, technische
en industriële beroepen en verzorgende en (para)medische beroepen. Vergeleken
met land als geheel zijn in de provincie de economisch-administratieve beroepen ondervertegenwoordigd
en de elementaire en niet-specialistische beroepen, de technische beroepen
en de verzorgende en (para)medische beroepen iets oververtegenwoordigd.
Van de werkenden in Limburg heeft ruim een derde een opleiding op MBO-niveau. Andere
veel voorkomende opleidingsniveaus onder de werkenden zijn VMBO en HBO (beide
ongeveer een vijfde van de werkenden). Vergeleken met Nederland zijn hoger opgeleiden
(HBO en WO) in de provincie ondervertegenwoordigd. Zuid-Limburg kent naar verhouding
meer hoger opgeleide werkenden dan Noord- en Midden-Limburg.
Overall is in Limburg 15% van de werkzame personen 55-plusser tegenover landelijk 14%.
De hoogste percentages in Limburg zijn te vinden in de sectoren onderwijs (24%) en
landbouw en visserij (21%). De sectoren chemie, overige industrie en energie hebben elk
een aandeel van 20% 55-plussers.
Limburg telt in 2011 circa 46.420 vestigingen met slechts één werkzame persoon. Deels
betreft het hier zzp‘ers, deels kan het ook om medewerkers van een grotere onderneming
(bijvoorbeeld in de detailhandel) of franchisenemers gaan. Verder heeft Limburg
70 ROA (2011), ‘De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2016’.

circa 18.828 vestigingen met twee tot en met vier werkzame personen. Ook deze groep
zal een aantal zzp’ers tellen, waarbij bijvoorbeeld de partner ondersteunende werkzaamheden
verricht.
Bedrijvendynamiek
De gemeente Maastricht telde in totaal in 2011 8.859 vestigingen. Dit is een groei van
5,3% t.o.v. 2010. Het aantal arbeidsplaatsen groeide met 0,2% in 2011. De sectoren zorg
en zakelijke dienstverlening kenden het grootste aantal arbeidsplaatsen.
Het aantal vestigingen in de gemeente Heerlen is in 2011 met 2,7% gegroeid. De werkgelegenheid
is in hetzelfde jaar met 0,3% gegroeid. De grootste procentuele groei in het
aantal arbeidsplaatsen vond plaats in de sector informatie en communicatie en de grootste
afname in de sector energie.
De gemeente Sittard-Geleen kende in 2011 een groei van het aantal vestigingen van
4,8%. De werkgelegenheid daalde echter met 1,7%. De grootste werkgelegenheidsdaling
vond plaats in de sector bank- en verzekeringswezen.
Het aantal vestigingen in de gemeente Roermond is in 2011 met 3,9% gegroeid. De werkgelegenheid
is hier met 1,0% gegroeid. De detailhandel is qua werkgelegenheid de belangrijkste
sector voor de gemeente Roermond.
In de gemeente Venlo steeg het aantal vestigingen met 3,6% in 2011 en de werkgelegenheid
steeg met 0,8%. De sectoren zorg en metaal / elektrotechniek kennen het grootste
aantal arbeidsplaatsen.
De gemeente Venray kende een groei van 3,0% in het aantal vestigingen in 2011 en een
groei van 2,6% in het aantal arbeidsplaatsen. De sector landbouw en visserij kent het
grootste aantal vestigingen en de transportsector kent de meeste arbeidsplaatsen.
Samenvattend lieten alle zes gemeenten in 2011 een stijging van het aantal vestigingen
zien. In Maastricht en Heerlen stabiliseerde het aantal arbeidplaatsen. In Sittard-Geleen
was sprake van een daling, in Roermond en Venlo van een lichte stijging en in Venray
van een substantiële toename van het aantal arbeidsplaatsen.
Werkgelegenheidsontwikkeling
De werkgelegenheidsontwikkeling in Limburg bleef in de periode 1996-2011 structureel
achter bij de landelijke ontwikkeling. Deels is dit een gevolg van de krimp van de bevolking,
deels is het toe te schrijven aan de specifieke sectorale samenstelling van de
werkgelegenheid.
De werkgelegenheid in Limburg neemt in 2012 af. Voor de jaren 2013-2016 wordt weer
een lichte werkgelegenheidsgroei voorzien. Per saldo neemt de Limburgse werkgelegenheid
in de periode 2011-2016 naar verwachting toe met in totaal 0,8%. Groeisectoren in
de provincie zijn in de periode 2012-2013 vooral zorg, groothandel, welzijn en zakelijke
dienstverlening. Sectoren die een werkgelegenheidsdaling laten zien zijn met name
chemie, bouw en bouwinstallatie en informatie en communicatie. Groeisectoren in de
periode 2014-2016 zijn eveneens zorg, zakelijke dienstverlening en groothandel. Sectoren
met de grootste werkgelegenheidsdaling in deze periode zijn energie, informatie en
communicatie en overheid.
Naast de topsectoren zijn nog twee sectoren waar de Provincie Limburg een rol voor
zichzelf ziet weggelegd bij het verbeteren van de aansluiting tussen vraag en aanbod op
de arbeidsmarkt, te weten de zorg en de techniek. Dit hoofdstuk bevat voor al deze sectoren
nadere informatie over (trends en ontwikkelingen in) de werkgelegenheid.
Vacatures
In 2009 vertaalde de kredietcrisis zich in een daling van het aantal bij UWV gemelde
vacatures in Limburg ten opzicht van het jaar daarvoor. De vacaturemarkt toonde in
2010 weer herstel. Als gevolg van de eurocrisis is in 2011 echter weer een daling van het
aantal bij UWV gemelde vacatures waarneembaar.
De registratiecijfers van UWV weerspiegelen slechts een deel van de vacaturemarkt. Het
jaarlijks vacatureonderzoek van UWV biedt – op basis van een enquête onder werkgevers
wel inzicht in de vacaturetotalen. Dat levert voor 2011 een ander beeld op dan op basis
van de registratiecijfers van UWV. In 2011 werden er in Limburg 40.000 vacatures vervuld,
3% meer dan in 2010. Landelijk was dat jaar sprake van een daling van 6%.
71

72
Opmerkelijk is dat in de in 2011 vervulde vacatures vrijwel geen vaste aanstellingen
meer worden aangeboden.
Limburg kent in vergelijking met Nederland veel vervulde vacatures in: a) agrarische
sector; overheid (inclusief onderwijs), zorg en welzijn; handel; industrie; b) het kleinbedrijf;
c) agrarisch, productie-, transport-, onderwijzend en verzorgend en (para)medisch
personeel; d) de lagere opleidingsniveaus (BO en VMBO) en de MBO-niveaus 3 en 4.
Baanopeningen
Het totaal aantal baanopeningen (uitbreidingsvraag plus vervangingsvraag) naar beroepsklasse
bedraagt in de periode 2011-2016 in Limburg naar schatting 162.100 (31% van de
werkgelegenheid in 2010). De baanopeningen zijn grotendeels toe te schrijven aan de
vervangingsvraag; de provincie kent in de beschouwde periode slechts een lichte uitbreidingsvraag
van in totaal ruim 6.500. Absoluut gezien ontstaan de meeste baanopeningen
in de economisch-administratieve beroepen, elementaire- en niet specialistische
beroepen, verzorgende en (para)medische beroepen en industrieberoepen. Procentueel
gezien zijn de agrarische beroepen, transportberoepen, technische beroepen en elementaire
en niet specialistische beroepen de beroepen met de meeste baanopeningen.
Naar opleidingstype is het totaal aantal baanopeningen in Limburg in de periode 2011-
2016 lager (141.600). In absoluut opzicht ontstaan de meeste baanopeningen voor de opleidingstypen
MBO techniek, MBO economie, VMBO theoretische leerweg, VMBO techniek
en HAVO/VWO. Procentueel ontstaan de meeste baanopeningen voor de opleidingstypen
WO medisch (49% van de werkgelegenheid in 2010), VMBO theoretische leerweg (35%) en
VMBO verzorging (35%). Voor gediplomeerden van het VMBO vormen leerwerkbanen (BBL)
binnen het MBO onderdeel van de baanopeningen.

4 Aanbodzijde van de arbeidsmarkt
Dit hoofdstuk stelt de aanbodzijde van de Limburgse arbeidsmarkt centraal. Aan de orde
komen achtereenvolgens de beroepsbevolking, de reserves voor de arbeidsmarkt (i.e. uitkeringsgerechtigden,
het niet-uitkeringsgerechtigd arbeidsaanbod en arbeidsmigranten), de
arbeidsmarktinstroom vanuit het onderwijs en de pendel.
4.1 Beroepsbevolking
Het aanbod van arbeid op de regionale arbeidsmarkt wordt gevormd door de beroepsbevolking
(paragraaf 4.1.3). De omvang hiervan wordt allereerst bepaald door de omvang van de
groep 15- tot 65-jarigen (potentiële beroepsbevolking, paragraaf 4.1.1) en vervolgens door
dat deel daarvan dat werkt of actief naar werk zoekt (arbeidsparticipatie, paragraaf 4.1.2).
4.1.1 Potentiële beroepsbevolking
Samenstelling van de potentiële beroepsbevolking
Alle mensen in de leeftijd van 15 tot 65 jaar samen vormen de potentiële beroepsbevolking.
Van deze groep heeft een (groot) deel werk van twaalf uur of meer per week (de
werkzame beroepsbevolking) en heeft een deel geen werk van twaalf uur of meer per week
maar is daar wel actief naar op zoek (werkloze beroepsbevolking). De mensen in de leeftijd
van 15 tot 65 jaar die geen twaalf uur of meer per week werken en ook niet actief op zoek
zijn naar dergelijk werk vormen de niet-beroepsbevolking. Van de niet-beroepsbevolking
wil een deel wel 12 uur of meer per week werken. Een ander deel wil, kan of hoeft dat om
uiteenlopende redenen (zoals ziekte, opleiding/studie, VUT, andere inkomsten en zorgtaken)
niet. Figuur 4.1 geeft aldus de samenstelling van de potentiële beroepsbevolking van
Limburg in 2010 weer.
Figuur 4.1 Samenstelling potentiële beroepsbevolking Limburg naar categorie, 2010
73

Bron: EBB; Etil/Research voor Beleid.
In 2010 telt de potentiële beroepsbevolking van Limburg 749.000 personen. Daarvan zijn er
472.000 werkzaam en 31.000 werkloos. De resterende 277.000 personen behoren tot de
niet-beroepsbevolking. Van deze groep willen, kunnen of hoeven er 213.000 niet te werken.
De overige 64.000 personen willen dat wel en vormen daarmee het onbenut arbeidspotentieel.
Ontwikkeling van de potentiële beroepsbevolking
Zoals vermeld in paragraaf 2.4, neemt de totale bevolking van Limburg tussen 2011 en 2025
verder af. Tussen de deelgebieden in Limburg bestaan wel aanzienlijke verschillen. Zo
neemt de bevolking in Noord-Limburg in de periode 2011-2025 naar verwachting nog toe
met 0,2%, terwijl de bevolking in Midden- en Zuid-Limburg in dezelfde periode daalt met
respectievelijk -1,4% en -6,3% (zie tabel 2.2). Landelijk stijgt het totale inwonertal de komende
jaren nog. Het omslagpunt van bevolkingsgroei naar bevolkingsdaling voor Nederland
wordt nu voorzien voor het jaar 2040. 71
De ontwikkeling van de potentiële beroepsbevolking loopt voor op de ontwikkeling van de
totale bevolking. Figuur 4.2 schetst de (verwachte) ontwikkeling van de potentiële beroepsbevolking
van Nederland en Limburg in de periode 1998-2016.
Figuur 4.2 Ontwikkeling potentiële beroepsbevolking, Nederland en Limburg, 1998-2016 (in
%, 3-jaars voortschrijdend gemiddelde)
In %
74
1,00
0,75
0,50
0,25
0,00
-0,25
-0,50
-0,75
-1,00
-1,25
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Bron: Progneff 2011; Etil/Research voor Beleid.
Nederland Limburg
Nationaal bereikt de ontwikkeling van de potentiële beroepsbevolking in 2010/2011 een
omslagpunt. De afgelopen 100 jaar heeft ons land te maken gehad met een structurele
groei van de potentiële beroepsbevolking. De afgelopen jaren nam de groei al af en momenteel
ligt deze rond de nul. Vanaf nu gaan de babyboomers met pensioen en overtreft de
uitstroom uit de potentiële beroepsbevolking de instroom in de potentiële beroepsbevolking.
De migratie dempt deze ontwikkeling nog. Nederland heeft - behoudens enkele jaren
in de periode 2000-2010 - een structureel positief buitenlands migratiesaldo.
In Limburg is - als gevolg van de demografische ontwikkelingen - al sinds 1997 een structurele
afname van de potentiële beroepsbevolking te zien. Onderstaande tabel geeft de om-
71 ‘Begeleidende notitie bij de resultaten van Progneff 2011’, OP: Prognose.vanmeernaarbeter.nl,
juni 2011.

vang weer van de huidige en toekomstige potentiële beroepsbevolking van Nederland, Limburg
en de drie deelgebieden.
Tabel 4.1 Huidige en toekomstige potentiële beroepsbevolking, Nederland, Limburg en de
drie deelgebieden, 2010-2016
Regio
Huidige omvang
(2010)
Totale ontwikkeling (abs)
(2010-2016)
Totale ontwikkeling (%)
(2010-2016)
Nederland 11.138.500 -48.900 -0,4
Limburg 749.200 -34.800 -4,6
Noord-Limburg 186.400 -5.700 -3,1
Midden-Limburg 156.300 -6.300 -4,0
Zuid-Limburg 406.500 -22.800 -5,6
Bron: CBS; Etil/Research voor Beleid.
In totaal daalt de potentiële beroepsbevolking in Limburg in de periode 2010-2016 met ruim
34.800 personen; landelijk bedraagt de afname ongeveer 48.900 personen. Dat betekent
ook dat relatief gezien de afname in Limburg sterker is dan landelijk (totaal -4,6% tegenover
-0,4%). Binnen Limburg laten alle drie deelgebieden een forse daling zien. In Zuid-
Limburg is deze het sterkst (-5,6%) en in Noord-Limburg het minst sterk (-3,1%). Midden-
Limburg neemt een tussenpositie in (-4,0%).
4.1.2 Arbeidsparticipatie
Arbeidsparticipatie geeft de verhouding weer tussen de beroepsbevolking en de potentiële
beroepsbevolking. Bruto arbeidsparticipatie is het aandeel van de werkzame én werkloze
beroepsbevolking in de potentiële beroepsbevolking. Netto arbeidsparticipatie is het aandeel
van de werkzame beroepsbevolking in de potentiële beroepsbevolking. 72 Het verschil
tussen de bruto en netto arbeidsparticipatie wordt vooral bepaald door conjuncturele factoren.
Bij een slechtere conjunctuur stijgt de werkloosheid. Die komt in paragraaf 5.2 aan
de orde.
In deze subparagraaf beperken we ons verder tot de bruto arbeidsparticipatie. De (huidige
en toekomstige) ontwikkeling van de bruto arbeidsparticipatie wordt vooral door structurele
factoren bepaald:
Internationaal gezien kent ons land van oudsher een relatief hoge arbeidsparticipatie.
Binnen de EU is alleen in Noorwegen de participatiegraad hoger.
Er zijn de zogenaamde cohorteffecten, die ontstaan doordat oudere generaties (cohorten)
in de loop van de tijd worden vervangen door jongere cohorten die een hogere arbeidsparticipatie
kennen.
Daarnaast is te wijzen op sociaal-culturele ontwikkelingen. Het aantal werkende vrouwen
en ouderen (zie tekstvak hieronder) neemt gestaag toe door sociaal-culturele
trends, zoals de emancipatie van vrouwen en betere arbeidsomstandigheden. Ook is
sprake van een stijgende trend van het opleidingsniveau van de potentiële beroepsbevolking.
Dit heeft op twee manieren effect op de participatie. Aan de ene kant participeren
hoger opgeleiden over het algemeen meer op de arbeidsmarkt. Een gemiddeld hoger
opleidingsniveau betekent aan de andere kant dat jongeren langer doorleren en dus
72 Zoals vermeld, gaat het bij de werkzame beroepsbevolking om personen die 12 uur of meer per
week werken. Iedereen met een baan van minder dan 12 uur per week valt onder de werkloze beroepsbevolking
en blijft in de netto arbeidsparticipatie dus buiten beschouwing.
75

76
later de arbeidsmarkt betreden. Het is de vraag of deze laatste trend zich de komende
jaren doorzet, aangezien het kabinet het langer doorleren door jongeren minder aantrekkelijk
maakt (zie ook hieronder).
Ten slotte zijn er institutionele ontwikkelingen. Vrouwen en ouderen zijn in de afgelopen
jaren ook meer gaan participeren door maatregelen die de combinatie van werk en
gezin vergemakkelijken en door financiële prikkels. Verhoging van de AOW-leeftijd zal in
de toekomst leiden tot een verdere toename van de arbeidsdeelname door ouderen.
Nieuwe wet- en regelgeving ten aanzien van onderwijs (hoger collegegeld; boete langstudeerders;
versobering studiefinanciering) leiden de komende jaren waarschijnlijk tot
een toename van de arbeidsparticipatie van jongeren. De maatregelen met betrekking
tot uitkeringen (de Wet werken naar vermogen en mogelijk ook wijzigingen in de WW)
hebben een algemeen verhogend effect op de arbeidsparticipatie.
Werkende ouderen
Op basis van CBS Statline is het volgende landelijke beeld van werkende ouderen te schetsen (de
cijfers zijn niet regionaal uit te splitsen):
Van de werkenden in ons land geeft in 2010 44% aan door te willen werken tot hun 65 ste levensjaar,
29% wil dat niet en 27% weet het (nog) niet. Vijf jaar eerder wilde nog maar 21% doorwerken
tot die leeftijd. Mannen willen vaker doorwerken dan vrouwen. Naarmate de leeftijdsklasse
hoger is, is de bereidheid door te werken groter (met uitzondering van de laagste leeftijdsklasse,
de 15-25-jarigen, die naar verhouding vaak willen doorwerken).
Van 2000 tot en met 2006 was de gemiddelde leeftijd waarop werknemers met pensioen gingen
steeds 61 jaar. Vanaf 2007 stijgt de pensioenleeftijd. Dit komt door de invoering in 2006 van
nieuwe wet- en regelgeving gericht op inperking van regelingen voor vervroegd pensioen. Hierdoor
gaan steeds minder werknemers voor hun 60 ste met pensioen en neemt het aandeel dat tot
het 65 ste levensjaar doorwerkt toe. In 2011 is de gemiddelde pensioenleeftijd van werknemers
verder gestegen tot 63,1 jaar.
Het aandeel werknemers dat 65 jaar of ouder is op het moment van pensionering, is de laatste
vijf jaar verdubbeld: van 15 procent van de werkzame personen van 15 jaar of ouder in 2006 naar
30 procent in 2011. Tegelijkertijd is het aandeel dat bij pensionering jonger is dan 60 jaar fors
afgenomen. In 2006 was 28 procent van de werknemers die stopten met werken jonger dan 60
jaar, tegen slechts 6 procent in 2011.
Het aantal werkzame 65-plussers bedroeg in 2010 138.000 (1,6% van de werkzame personen van
15 jaar of ouder) tegenover 64.000 (0,8%) in 2000. Van de werkzame 65-plussers werkte 59% 12
uur of meer; de gemiddelde arbeidsduur bedroeg 18,9 uur per week. Voor alle werkzame personen
van 15 jaar of ouder ging het om 89% met een arbeidsduur van 12 uur of meer en een gemiddelde
arbeidsduur van 31,3 uur per week. 73
Onderstaande figuur schetst de (verwachte) ontwikkeling van de bruto arbeidsparticipatie
in Nederland, Limburg en de drie deelgebieden
73 CBS Statline.

Figuur 4.3 Ontwikkeling bruto participatie in Nederland, Limburg en de drie deelgebieden,
1996-2016
75
70
65
60
55
50
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Nederland Limburg Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg
Bron: CBS Statline, CPB; Etil/Research voor Beleid.
De totale bruto arbeidsparticipatie is in de periode 1996-2010 aanzienlijk gestegen, zowel
in Nederland als in (de drie deelgebieden van) Limburg. De verschillen tussen Nederland als
geheel en Limburg zijn in de loop der tijd kleiner geworden. In 2010 bedraagt de participatiegraad
in Limburg 67,2% tegenover landelijk 70,2%. In 1984 bedroeg de participatiegraad
in de provincie nog 49%. In Noord-Limburg bedraagt de arbeidsparticipatie in 2010 69,9%, in
Midden- en met name Zuid-Limburg is deze lager (69,1% respectievelijk 65,2%). Verklaringen
voor de lagere participatie in Limburg dan landelijk zijn vooral het lagere opleidingsniveau
en de sterkere mate van vergrijzing.
Als gevolg van de hierboven genoemde factoren (cohorteffecten, sociaal-culturele en institutionele
ontwikkelingen) zet de stijgende trend van de bruto arbeidsparticipatie in de
periode 2010-2016 door, zowel landelijk als in (de drie deelgebieden van) Limburg. Naar
verwachting bedraagt de participatiegraad in Limburg in 2016 70,1% tegenover landelijk
73,0%. Regionaal blijven verschillen bestaan: de verwachte percentages voor Noord-, Midden-
en Zuid-Limburg zijn respectievelijk 72,6%, 71,9% en 68,2%.
Tabel 4.2 geeft de verwachte ontwikkeling van de bruto arbeidsparticipatie in Limburg
weer naar geslacht en leeftijd.
Tabel 4.2 Ontwikkeling bruto arbeidsparticipatie in Limburg, naar geslacht en leeftijd,
2010-2016, in %
2010
2016 Mutatie 2010-2016
(%)
(%)
(%-punt)
Totaal 67,2 70,1 2,9
Man 75,2 77,2 2,0
Vrouw 58,9 62,9 4,0
15 tot 25 jaar 41,1 43,6 2,5
25 tot 35 jaar 86,0 85,8 -0,3
35 tot 45 jaar 84,8 86,9 2,1
45 tot 55 jaar 78,3 80,9 2,6
55 tot 65 jaar 46,2 55,4 9,2
Bron: CBS, CPB; Etil/Research voor Beleid.
77

Ook de komende jaren komt de verwachte stijging van de arbeidsparticipatie in Limburg
vooral voor rekening van vrouwen en ouderen. Vergeleken met de afgelopen periode laten
nu echter ook de jongeren (15 tot 25 jaar) een relatief sterke stijging zien. Opvallend is de
– zij het lichte – verwachte daling van de participatiegraad van de leeftijdscategorie 25 tot
35 jaar. Een verklaring hiervoor is dat als gevolg van de eurocrisis de arbeidsparticipatie
van de groep 25- tot 35-jarigen in 2011 hard is gedaald en in 2016 nog niet helemaal terug
zal zijn op het oude niveau.
4.1.3 Beroepsbevolking
Ontwikkeling beroepsbevolking
De beroepsbevolking bestaat, zoals vermeld, uit dat deel van de 15- tot 65-jarigen dat
twaalf uur of meer per week werkt dan wel actief dergelijk werk zoekt. De ontwikkeling
van de beroepsbevolking is dus de resultante van de ontwikkeling van de potentiële beroepsbevolking
en de arbeidsparticipatie.
Het CPB wijst in de Decemberraming 2011 op een plotselinge sterke toename van de beroepsbevolking
in het derde kwartaal van 2011. De werkloosheid in ons land loopt al sinds
juli 2011 op. Tegelijkertijd stijgt ook de werkgelegenheid in personen in het derde kwartaal.
Deze situatie wijkt duidelijk af van bijvoorbeeld 2009, toen de hogere werkloosheid
werd veroorzaakt doordat mensen hun baan kwijtraakten. In het derde kwartaal van 2011
komt de werkloosheidsstijging doordat meer mensen willen werken en zich aanbieden op
de arbeidsmarkt. Deze plotselinge toename van de beroepsbevolking is opvallend. Bij een
stijgende werkloosheid hebben mensen immers minder prikkels zich te melden op de arbeidsmarkt
(het zogenaamde discouraged worker effect). Volgens het CPB spelen bij de
toename van de beroepsbevolking de volgende mogelijke factoren een rol:
78
Het aantal schoolverlaters dat de arbeidsmarkt betreedt, is groter dan gebruikelijk. Mogelijk
zijn dit mensen die tijdens de kredietcrisis hebben besloten een extra studie te
volgen die nu is afgerond.
Verder betreden meer ouderen de arbeidsmarkt. Zorgen over de pensioenvoorziening
kunnen hier een rol spelen.
De bezorgdheid over werkloosheid onder gezinnen is toegenomen. Dit verhoogt de kans
dat meer leden van een huishouden een baan gaan zoeken om het mogelijke inkomensverlies
te beperken (het zogenaamde added worker effect).
Het CPB verwacht dat een aantal van deze - vooral conjuncturele - factoren in ieder geval
ook in 2012 een opwaarts effect blijft uitoefenen op de beroepsbevolking. 74 Ook de in paragraaf
4.1.2 genoemde structurele factoren (cohorteffecten, sociaal-culturele en institutionele
ontwikkelingen) dragen – via een toename van de bruto arbeidsparticipatie – bij aan de
groei van de beroepsbevolking. Van de verwachte demografische ontwikkelingen (daling
potentiële beroepsbevolking, zie paragraaf 4.1.1) gaat een tegengesteld effect uit.
Figuur 4.4 laat zien hoe de hierboven beschreven ontwikkeling van de potentiële beroepsbevolking
en de arbeidsparticipatie zich vertalen in de (verwachte) ontwikkeling van de
beroepsbevolking in Nederland, Limburg en de drie deelgebieden.
74 CPB (2011), ‘Decemberraming 2011. Economische vooruitzichten 2012’.

Figuur 4.4 Ontwikkeling beroepsbevolking in Nederland, Limburg en de drie deelgebieden,
1998-2016 (in %, 3-jaars voortschrijdend gemiddelde)
In %
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
-0,5
-1,0
-1,5
-2,0
-2,5
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Nederland Limburg Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg
Bron: CBS Statline, CPB; Etil/Research voor Beleid.
In het land als geheel was de afgelopen jaren steeds sprake van een stijging van de beroepsbevolking.
Naar verwachting zet deze landelijke trend in de periode 2010-2016 door.
Voor Limburg is het beeld anders. In tegenstelling tot de landelijke ontwikkeling laat de
provincie in de jaren 2008-2011 een krimp van de beroepbevolking zien als gevolg van de
demografische ontwikkelingen (daling potentiële beroepsbevolking) en een tijdelijk stagnerende
of dalende arbeidsparticipatie. De veronderstelling is dat in de periode 2010-2016 de
arbeidsparticipatie in Limburg de landelijke ontwikkelingen volgt. Door de verwachte demografische
ontwikkelingen daalt de beroepsbevolking hier toch, zij het licht. Regionaal
bestaan binnen Limburg grote verschillen in de verwachte ontwikkeling van het arbeidsaanbod.
Onderstaande tabel biedt daar nader inzicht in.
Tabel 4.3 Huidige en toekomstige beroepsbevolking, Nederland, Limburg en de drie deelgebieden,
2010-2016
Regio
Huidige omvang
(2010)
Totale ontwikkeling (abs)
(2010-2016)
Totale ontwikkeling (%)
(2010-2016)
Nederland 7.818.000 272.300 3,5
Limburg 503.200 -2.400 -0,5
Noord-Limburg 130.300 900 0,7
Midden-Limburg 108.000 -200 -0,2
Zuid-Limburg 264.900 -3.100 -1,2
Bron: CBS Statline, CPB; Etil/Research voor Beleid.
De tabel toont dat in de periode 2010-2016 de beroepsbevolking landelijk met in totaal
3,5% groeit. In Limburg is een daling van in totaal 0,5% te voorzien. Regionaal gezien is in
Zuid-Limburg een daling van 1,2% te verwachten, in Midden-Limburg een daling van 0,2% en
in Noord-Limburg een groei van 0,7%. De vorige editie van RAIL liet een negatiever beeld
zien van de verwachte ontwikkeling van de beroepsbevolking. Het verschil is grotendeels te
verklaren door de bijstelling naar boven in Progneff 2011 (als gevolg van nieuwe nationale
79

evolkingsprognose van het CBS, maar ook doordat standcijfers per 1-1-2011 hoger uitvielen
dan geprognosticeerd en door nieuwe inzichten omtrent migratie). 75
Samenstelling beroepsbevolking naar geslacht, leeftijd en opleidingsniveau
Van de beroepsbevolking in (de drie deelgebieden van) Limburg is in 2010 57% man en 43%
vrouw. Daarmee zijn mannen iets sterker en vrouwen wat minder sterk vertegenwoordigd
dan landelijk (55% respectievelijk 45%). De verschillen zijn echter klein.
Figuur 4.5 Samenstelling beroepsbevolking naar leeftijdsklasse, Nederland, Limburg en de
drie deelgebieden, 2010
80
100%
80%
60%
40%
20%
0%
14% 15% 16% 15% 15%
26%
27%
29% 28% 29% 28%
26% 26% 27% 25%
22% 20% 20% 19% 20%
11% 11% 10% 10% 11%
Nederland Limburg Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg
15 tot 25 jaar 25 tot 35 jaar 35 tot 45 jaar 45 tot 55 jaar 55 tot 65 jaar
Bron: EBB; Etil/Research voor Beleid.
Van de Limburgse beroepsbevolking is 44% 45 jaar of ouder (waarvan 15 procentpunt 55
jaar of ouder). Landelijk gaat het om 40% 45-plussers (waarvan 14 procentpunt 55-plusser).
Het beeld voor de Limburgse deelgebieden verschilt maar weinig van dat voor de provincie
als geheel. De leeftijdsopbouw van de Limburgse beroepsbevolking hangt sterk af van de
leeftijdsopbouw van de Limburgse potentiële beroepsbevolking. Uit het bovenstaande is dus
niet af te leiden dat Limburgse jongeren minder actief en Limburgse ouderen actiever zijn
op de arbeidsmarkt dan landelijk.
75 ‘Begeleidende notitie bij de resultaten van Progneff 2011’, OP: Prognose.vanmeernaarbeter.nl,
juni 2011.

Figuur 4.6 Samenstelling beroepsbevolking naar opleidingsniveau, Nederland, Limburg en
de drie deelgebieden, 2010
100%
80%
60%
40%
20%
0%
34%
43%
29%
45%
25%
49%
30% 31%
23% 25% 27% 23% 26%
Nederland Limburg Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg
Bron: EBB; Etil/Research voor Beleid.
Lager Middelbaar Hoger
Het opleidingsniveau van de beroepsbevolking van Limburg neemt weliswaar toe, maar
blijft nog steeds achter bij het landelijk gemiddelde. In 2010 is in Limburg 25% van de beroepsbevolking
laag-, 45% middelbaar en 29% hoogopgeleid (landelijk is de verdeling 23%
laag, 43% middelbaar en 34% hoog). Binnen Limburg kent in 2010 deelgebied Zuid-Limburg
naar verhouding het grootste aandeel hoogopgeleiden (31%). Dit komt vooral door de hoge
score van regio Maastricht & Mergelland; in Parkstad Limburg is het aandeel hoogopgeleiden
beduidend lager. Van de drie deelgebieden heeft Noord-Limburg het laagste percentage
hoogopgeleiden (25%).
4.2 Reserves
Tot de reserves voor de Limburgse arbeidsmarkt zijn te rekenen uitkeringsgerechtigden,
het niet-uitkeringsgerechtigd arbeidsaanbod en arbeidsmigranten. Een groot deel van de
eerste en een kleiner deel van de tweede en derde groep is aan te treffen onder de bij
UWV geregistreerde niet-werkende werkzoekenden (zie paragraaf 5.2).
4.2.1 Uitkeringsgerechtigden
De afname van het aantal arbeidsongeschiktheidsuitkeringen (AO) in de afgelopen jaren in
Nederland is vooral het gevolg geweest van de gewijzigde wet- en regelgeving gericht op
het verminderen van de instroom in en het bevorderen van de uitstroom uit de arbeidsongeschiktheidsregelingen.
Aan die afname is in 2010 (tijdelijk?) een eind gekomen.
De ontwikkeling van het aantal WW-uitkeringen wordt vooral conjunctureel bepaald. Voor
de algemene bijstand geldt dat in mindere mate. Als gevolg van de kredietcrisis is het aantal
WW- en algemene bijstandsuitkeringen in ons land in 2009 opgelopen. In 2010 daalde
het aantal WW-uitkeringen weer, maar zette de stijging van het aantal algemene bijstandsuitkeringen
door. De stijging van de WW- en algemene bijstandsuitkeringen is nog getemperd
door de deeltijd-WW respectievelijk de invoering van de WIJ.
47%
43%
81

Figuur 4.7 Uitkeringen AO (totaal), WW en Algemene Bijstand (WWB en WIJ) in Nederland,
1999-2010 (peildatum ultimo jaar)
82
1.200.000
1.000.000
800.000
600.000
400.000
200.000
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
0
0
Nederland
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
AO (totaal) WW Algemene bijstand
Limburg
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
AO (totaal) WW Algemene bijstand
Bron: CBS Statline; Etil/Research voor Beleid.
Landelijk springt vooral de trendbreuk in de ontwikkeling van het aantal arbeidsongeschiktheidsuitkeringen
in 2010 in het oog. De jarenlange daling slaat dat jaar om in een stijging.
Deze komt – naast het verder doorstijgen van het aantal Wajong-uitkeringen – door een
toename van de instroom in de WIA. De WIA-instroom nam in 2010 met ruim 20% toe. In
2011 is deze stijging naar verwachting veel kleiner, namelijk maar 6%. De groeiende WIAinstroom
is deels het gevolg van demografische veranderingen (vooral vergrijzing) en instroom
van eerdere afgewezen aanvragen. 76 De landelijke ontwikkeling van het aantal WWuitkeringen
in 2010 weerspiegelt de dalende trend in de werkloosheid vanaf februari dat
jaar. De ontwikkeling van het aantal bijstandsuitkeringen ijlt doorgaans na bij de ontwikkeling
van het aantal WW-uitkeringen.
76 Zie: UWV (2011), ‘UWV Kennisverslag 2011-III’. Overigens komt uit de UWV-cijfers een relatief
minder sterke stijging van het aantal arbeidsongeschiktheidsuitkeringen in 2010 ten opzichte van
2009 naar voren dan uit de cijfers van het CBS.

Zoals bovenstaande figuur laat zien, volgt Limburg in grote lijnen de landelijke trends. Wel
ligt het aantal WW-uitkeringen in Limburg als gevolg van de hogere werkloosheidscijfers op
een relatief hoger niveau dan landelijk (een indicatie hiervoor is ook het hogere NWWpercentage
in Limburg, zie paragraaf 5.2) . Ultimo 2010 bedraagt het aantal AO-, WW- en
algemene bijstandsuitkeringen (WWB en WIJ) in Limburg respectievelijk 71.900, 20.700 en
24.300.
In de algemene bijstand wordt het huishoudbeginsel ingevoerd (zijn er inwonende werkende
kinderen dan wordt het niveau van de bijstand verlaagd of de uitkering zelfs stopgezet).
Verder treedt per 1 januari 2013 de Wet werken naar vermogen in werking waarin delen
van de WSW en Wajong samengevoegd worden met de WWB en WIJ. De WW heeft het kabinet
ongemoeid gelaten, maar het is zeer de vraag of deze bij de nieuwe bezuinigingen buiten
schot zal blijven. De veranderingen in wet- en regelgeving zijn erop gericht het beroep
op de sociale uitkeringen te beperken. Een verdieping van de eurocrisis zal leiden tot een
(verdere) toename van het aantal WW- en algemene bijstandsuitkeringen.
4.2.2 Niet-uitkeringsgerechtigd arbeidsaanbod
Het niet-uitkeringsgerechtigde arbeidsaanbod bestaat uit de groep die geen opleiding volgt
en niet werkt, maar ook geen uitkering ontvangt (bijvoorbeeld omdat de partner werkt). 77
Hoewel niet altijd actief op zoek naar werk, wil een deel van deze groep wel werken. Binnen
het niet-uitkeringsgerechtigde arbeidsaanbod onderscheidt de Raad voor Werk en Inkomen
(RWI) acht typen inactieven met uiteenlopende arbeidsmarktperspectieven:
De jonge kanshebber en recentelijk inactieve zijn de types die over het algemeen wel
werk willen en grote kans hebben op een baan.
De onvrijwillig inactieve allochtoon en de werkwillende oudere willen wel werk, maar
hebben een kleine kans om een baan te vinden.
De welvarende inactieve wil juist over het algemeen geen werk maar heeft wel een relatief
grote kans op een baan.
De types oudere huisvrouw, huisvrouw met thuiswonende kinderen en jonge moeder
willen vaak geen werk en hebben een relatief kleine kans op een baan. 78
De groep niet-uitkeringsgerechtigden vormt (in theorie) groot arbeidspotentieel. Gegevens
voor Limburg ontbreken, maar het gaat om een substantieel aanbod. Landelijk was in 2009
meer dan de helft (52%) van het aantal werklozen niet-uitkeringsgerechtigd. 79
4.2.3 Arbeidsmigranten
Naast uitkeringsgerechtigden en niet-uitkeringsgerechtigd arbeidsaanbod vormen (tijdelijke)
arbeidsmigranten potentieel arbeidsaanbod. In september 2011 werken in Nederland
volgens officiële cijfers in totaal zo’n 155.000 werknemers uit Oost-Europese EU-landen
waarvan 129.000 Polen (18.000 respectievelijk 15.000 meer dan een jaar eerder). 80 Dit
aantal is nog een forse onderschatting aangezien de nodige Oost-Europese werknemers
tijdelijk in Nederland verblijven en daardoor niet in de statistieken zijn aan te treffen.
77 Vaak wordt voor deze groep de term nuggers gebruikt. Deze geldt echter ook voor een specifieke
deelverzameling van de grotere doelgroep, namelijk de groep die ingeschreven staat bij het UWV
en geen uitkering ontvangt. Deze deelverzameling is relatief klein en is – doordat er de laatste jaren
weinig actief beleid op deze groep is gericht – ook niet goed te analyseren.
78 CBS (2010), ‘Geen kans of geen keuze? Een typologie van het arbeidspotentieel zonder inkomen’;
RWI (2010), ‘Kansen bekeken. Vervolganalyse van het onbenut arbeidspotentieel onder nietuitkeringsgerechtigden
in de krachtwijken’.
79 RWI (2011), ‘Arbeidsmarktanalyse 2011’.
80 CBS (2011), ‘Werknemers uit de Oost-Europese lidstaten van de EU naar nationaliteit (maatwerk-
tabel)’.
83

Voor een gebied als Noord- en Midden-Limburg geldt dit - door de oververtegenwoordiging
aldaar van sectoren als land- en tuinbouw en logistiek/distributie – nog sterker. In de zomermaanden
ligt het aantal arbeidsmigranten – zeker in agrarische gebieden – in verband
met seizoensarbeid overigens beduidend hoger dan in de rest van het jaar.
Al sinds medio jaren negentig komen met name Poolse arbeidsmigranten naar Noord- en
Midden-Limburg. De verwachting was dat de Polen na de volledige opening van de Duitse
grenzen voor werknemers uit de nieuwe EU-landen (per 1 mei 2011) Nederland massaal de
rug zouden toekeren; de reistijd naar Duitsland is immers veel korter en de reiskosten
daardoor aanzienlijk lager. Ook de verharding van het politieke klimaat onder het kabinet
Rutte zou een dergelijk effect hebben. Zoals uit bovenstaande cijfers blijkt, blijven de
Polen echter (komen). Van de 4.000 mensen die in Nederland werken voor OTTO Work Force
in Venray 81 zijn er 3.000 afkomstig uit Polen en 1.000 uit Slowakije, Tsjechië en Hongarije.
Gevraagd naar hun motivatie om niet naar Duitsland te gaan, werd als één van de redenen
opgegeven: de bezetting in het verleden door Duitsland. De belangrijkste reden om
naar Nederland te (blijven) komen, is echter dat men in Nederland meer betaald krijgt dan
in Duitsland. 82 Voor Polen is verder de informele omgang binnen Nederlandse bedrijven
aantrekkelijk; de cultuur in Duitsland is nog steeds hiërarchisch. Al met al verwacht OTTO
dat in ieder geval de komende vijf tot tien jaar nog Polen naar West-Europa komen en
daarbij ook nog vaak voor Nederland kiezen. 83 De verwachting is verder dat – als gevolg van
de eurocrisis - de komende jaren ook steeds meer Zuid-Europese werknemers hun toevlucht
in ons land zullen zoeken. 84
Een specifieke groep van arbeidsmigranten vormen de hoogopgeleide kennismigranten.
Sinds juni 2011 gelden verscherpte regels voor kennismigranten. De IND let er scherper op
of het salaris (op papier) niet te hoog is in vergelijking met de voor de functie gebruikelijke
lonen. Gevolg van de regeling is ook dat concerns het moeilijk hebben om tijdelijke krachten
van elders uit hetzelfde concern naar Nederland te halen, omdat die toevallig een lager
salaris hebben dan in de regelgeving voor kennismigranten is vastgesteld. 85 Verder verdwijnt
de 30 procent-regeling voor kennismigranten: kennismigranten die in Nederland
werken hoefden over de eerste 30 procent van hun inkomen geen belasting te betalen. Ook
deze maatregel werkt negatief voor het (kunnen) aannemen van hoogopgeleide buitenlanders.
4.3 Arbeidsmarktinstroom
Om een goed beeld te kunnen schetsen van de toekomstige aansluiting tussen onderwijs en
arbeidsmarkt dient naast ontwikkelingen in de vraag naar nieuwkomers op de arbeidsmarkt
(baanopeningen, zie paragraaf 3.3) ook het aanbod van nieuwkomers in kaart te worden
gebracht. Dit gebeurt aan de hand van de arbeidsmarktinstroom. Daarmee wordt het aanbod
van nieuwe arbeidskrachten op de arbeidsmarkt bedoeld, zoals bepaald door de verwachte
uitstroom van schoolverlaters uit het initiële dagonderwijs, het deeltijdonderwijs,
het niet-reguliere voltijdonderwijs en de beroepsgerichte volwasseneneducatie. Onder
81 OTTO Work Force – opgericht in 2000 - begon met de bemiddeling van Poolse uitzendkrachten met
een Duits paspoort. Het is uitgegroeid tot een bedrijf dat in Europa tienduizend mensen aan het
werk heeft. Anno 2011 is OTTO de grootste aanbieder van buitenlandse werknemers in Nederland.
82 Daartegenover staat dat de kosten voor levensonderhoud in Duitsland lager zijn.
83 Artikel ‘Goh, de Polen blijven nog’, IN: De Limburger, 13 augustus 2011.
84 Eind 2011 kende Spanje met een record van 22,9% de hoogste werkloosheid binnen de eurozone
(internationale definitie). Van de Spaanse jongeren zocht bijna de helft (48,7%) een baan. Ter
vergelijking: het gemiddelde voor de hele eurozone bedroeg 10,4% respectievelijk 21,3% en in Nederland
waren de percentages 4,9% en 8,6%. In 2011 hebben 50.000 Spanjaarden hun land verlaten.
De arbeidsmigratie is daarmee met 37 procent toegenomen. Zie: Artikel ‘De Spanjaarden komen’,
OP: Nieuwsuur.nl, 11 januari 2012; Artikel ‘Werklooshied in EU op record’, IN: De Volkskrant.nl.
85 Artikel ‘Tekort vakmensen door regelgeving’, IN: De Limburger, 1 september 2011.
84

‘schoolverlaters’ vallen ook de afgestudeerden van het hoger onderwijs. Reeds werkenden
zijn eveneens tot nieuw aanbod op de arbeidsmarkt te rekenen, wanneer zij een niveauverhogende
of richtingveranderende opleiding voltooien.
De in de komende jaren te verwachten arbeidsmarktinstroom wordt bepaald op basis van
aantallen leerlingen en gediplomeerden. In deze paragraaf gaan we daarom eerst in op
onderwijsdeelname MBO, voortijdig schoolverlaten, doorstroom van MBO-gediplomeerden
naar een vervolgopleiding, onderwijsdeelname hoger onderwijs en toekomstige onderwijsdeelname
naar onderwijsniveau. Daarna komt de instroom van nieuwkomers op de arbeidsmarkt
aan de orde. We sluiten de paragraaf af met een uiteenzetting over de binding
van de hoogopgeleide gediplomeerden aan de regio.
4.3.1 Onderwijsdeelname MBO
Kijken we naar het totaal aantal in Limburg woonachtige MBO-leerlingen - ongeacht de
provincie waar ze hun opleiding volgen - dan is sprake van een stijgende trend. Volgens
cijfers van Colo/SBB (gebaseerd op DUO/CFI) waren er in 2010/2011 in de arbeidsmarktregio’s
Noord- en Midden-Limburg en Zuid-Limburg samen in totaal 35.387 MBO-leerlingen
woonachtig tegenover 34.956 in 2009/2010 en 34.799 in 2008/2009.
Tabel 4.4 In de arbeidsmarktregio’s Noord- en Midden-Limburg en Zuid-Limburg woonachtige
MBO-leerlingen naar onderwijssector, 2008/2009 tot en met 2010/2011
2008/09 2009/10 2010/11 Mutatie
2009/10
tov
2008/09
(in %)
Mutatie
2010/11
tov
2009/10
(in %)
Combinatie van sectoren 821 857 854 4,4% -0,4%
Economie 11.110 11.180 11.119 0,6% -0,5%
Groen 2.244 2.530 2.526 12,7% -0,2%
Techniek 8.764 8.795 9.310 0,4% 5,9%
Zorg en welzijn 11.860 11.594 11.578 -2,2% -0,1%
Totaal 34.799 34.956 35.387 0,5% 1,2%
Bron: Kubus MBO-inschrijvingen Colo/SBB (op basis van DUO/CFI); Etil/Research voor Beleid.
Tabel 4.4 toont dat de stijging van het aantal in de arbeidsmarktregio’s Noord- en Midden-
Limburg en Zuid-Limburg woonachtige MBO-leerlingen in 2010/11 ten opzichte van het
daaraan voorafgaande jaar voor rekening kwam van de onderwijssector techniek. De overige
onderwijssectoren lieten een lichte daling zien.
De top tien van clusters met de meeste MBO-leerlingen bestond in 2010/11 uit:
1. Welzijn (5.580)
2. Economisch administratief (3.516)
3. Zorg (3.272)
4. Installatie-, elektro- en metaaltechniek (2.905)
5. Detailhandel Food/Non Food (1.892)
6. Horeca (1.575)
7. ICT (1.368)
8. Groene ruimte (1.146)
9. Procestechniek (1.131)
10. Bouw en infra (1.060)
85

Verder had ook de cluster Transport en logistiek meer dan duizend leerlingen (1.032). De
overige clusters telden minder dan duizend deelnemers.
Van de MBO-leerlingen volgde in 2010/11 23% een opleiding op niveau 2, 30% op niveau 3 en
42% op niveau 4. De deelname op niveau 1 (dat geen startkwalificatie 86 oplevert) was met
5% erg klein. Het aanbod aan MBO-opleidingen op niveau 1 in Limburg is ook beperkt.
Van de in Limburg woonachtige MBO-leerlingen volgt een deel een opleiding buiten de provincie
(in Eindhoven, Nijmegen of Helmond dan wel in Maaseik of Bree in België 87 ). tegelijkertijd
zijn er ook MBO-leerlingen uit aangrenzende provincies en uit het buitenland die bij
een van de Limburgse MBO-instellingen een opleiding volgen. 88 Per saldo zijn er meer Limburgse
MBO-leerlingen die buiten Limburg studeren dan andersom. De publicatie MBO in
Kaart 89 – die inzicht biedt in het totaal aantal Limburgse en niet-Limburgse leerlingen dat
een opleiding volgt bij een van de MBO-instellingen in Limburg – laat een dalende trend van
het aantal leerlingen zien. De conclusie is dan ook dat de afgelopen jaren het aantal Limburgse
MBO-leerlingen dat buiten de provincie een MBO-opleiding volgt, is toegenomen.
4.3.2 Voortijdig schoolverlaten
Over een langere periode (2004/05-2009/10) beschouwd is in Limburg sprake van een daling
van het aantal nieuwe voortijdig schoolverlaters (vsv’ers). In het laatstgenoemde peiljaar is
echter – tegen de landelijke trend in – een stijging te zien. Het aantal vsv’ers in de RMCregio’s
Gewest Limburg-Noord en Gewest Zuid-Limburg bedraagt dat jaar 1.148 respectievelijk
1.757 (4,3% respectievelijk 5,2% meer dan in 2008/09 tegenover landelijk een afname
van ruim 4%). Het aandeel vsv’ers in het totaal aantal leerlingen/deelnemers is in 2009/10
in Limburg-Noord gelijk aan het landelijk gemiddelde (3,0 procent) en ligt in Zuid-Limburg
daarboven (4,0 procent). 90 Naar verhouding kennen de grote Limburgse gemeenten – met
Maastricht aan kop – de meeste vsv’ers. Maasbree, Simpelveld en Mook en Middelaar hebben
het laagste percentage vsv’ers. 91
4.3.3 Doorstroom naar vervolgopleiding
Niet alle MBO-gediplomeerden betreden direct de arbeidsmarkt. Een deel van hen stroomt
door naar een vervolgopleiding. Tabel 4.5 geeft de doorstroomroute van MBOgediplomeerden
weer voor de arbeidsmarktregio’s Noord- en Midden-Limburg en Zuid-
Limburg.
86
Het bezit van een startkwalificatie houdt in dat iemand ten minste een afgeronde HAVO- of VWOopleiding,
een basisberoepsopleiding (MBO niveau 2) of een oude opleiding van vergelijkbaar niveau
heeft.
87
Het betreft in België zesjarige opleidingen die min of meer overeenkomen met een combinatie
van VMBO en MBO. Met name vanuit Weert en Echt volgen de nodige Limburgse leerlingen hier een
opleiding. Vaak is de strakkere discipline in het Belgisch onderwijs voor ouders reden om hun
kind(eren) daar een opleiding te laten volgen.
88
Zo loopt de deelname van Duitse studenten in Venlo op; het zou al om enkele honderden gaan.
89
MBO-instellingen in Limburg (2011), ‘MBO in Kaart. Een actuele kaart van het middelbaar beroepsonderwijs
in Limburg’.
90
Vsvverkenner.nl. Het betreft hier cijfers van DUO. Bij de cijfers voor Limburg past de kanttekening
dat ook jongeren die met hun ouders naar België verhuizen en daar verder gaan met hun opleiding
in de statistieken van DUO worden opgetekend als voortijdig schoolverlater.
91
CBS (2011), ‘Regionaal beeld van de jeugd 2011’.
86

Tabel 4.5 Doorstroomroute van MBO-gediplomeerden van het studiejaar 2009-2010, situatie
2010-2011 naar onderwijssector, %
Gediplomeerden
Doorstroom
binnen MBO
Doorstroom
naar HBO
(incl. AD)
Beschikbaar
voor arbeidsmarkt
Absoluut % % %
Noord- en Midden-Limburg
Groen 506 25 7 67
Techniek 1.543 31 13 56
Economie 2.234 38 15 47
Zorg en welzijn 1.685 19 12 69
AKA 194 37 0 63
Totaal 6.162 29 12 58
Zuid-Limburg
Groen 263 36 7 57
Techniek 1.444 29 12 60
Economie 2.102 29 17 54
Zorg en welzijn 1.756 14 13 73
AKA 304 52 0 48
Totaal 5.869 25 13 61
Bron: UWV (2011), ‘Basiscijfers Jeugd Noord- en Midden-Limburg’ (juni 2011); UWV (2010), ‘Basiscijfers
Jeugd Zuid-Limburg’ (juni 2011); bewerking Etil/Research voor Beleid.
Van het totaal aantal MBO-gediplomeerden in Noord- en Midden-Limburg in het schooljaar
2009-2010 kwam ruim de helft (58%) beschikbaar voor de arbeidsmarkt, 29% is een vervolgopleiding
binnen het MBO gaan volgen en 12% stroomde door naar het HBO. Voor Zuid-
Limburg bedragen deze percentages respectievelijk 61%, 25% en 13%. Naar verhouding gingen
in Noord- en Midden-Limburg dus iets meer MBO-gediplomeerden een vervolgopleiding
volgen dan in Zuid-Limburg.
Er zijn verschillen tussen onderwijssectoren. In beide regio’s is in de sectoren Techniek en
Economie en voor de niet onder een bepaalde sector onder te brengen assistentenopleiding
Arbeidsmarktgekwalifceerde Assistent (AKA) relatief vaak sprake van doorstroom binnen
het MBO. In Noord-en Midden-Limburg geldt dat ook voor Groen. Doorstroom naar het HBO
komt bij MBO-gediplomeerden verhoudingsgewijs minder vaak voor in de sector Groen dan
bij gediplomeerden in de andere sectoren. De dichtstbijzijnde HBO-instelling voor groen
onderwijs is op dit momnet de HAS in Den Bosch. 92 Deze heeft aangegeven zich vanaf 2013
ook in Venlo te willen vestigen en daar binnen vijf tot zes jaar naar duizenden studenten te
willen groeien (onder meer door het aanboren van de Duitse markt van studenten). De
aanwezigheid van een vestiging van de HAS zal in de toekomst de doorstroom van Limburgse
MBO-gediplomeerden naar het groene HBO zeer waarschijnlijk vergroten.
Vergeleken met een jaar eerder is het percentage MBO-gediplomeerden dat niet verder
studeert hoger, zowel in de regio Midden- en Noord-Limburg (51% tegenover 58%) als in
Zuid-Limburg (57% tegenover 61%).
4.3.4 Onderwijsdeelname hoger onderwijs
92 Sinds kort is het al wel mogelijk bij de vestiging van Fontys in Greenport Venlo een HBObacheloropleiding
Food & Flower Management (gericht op agromarketing en agrologistiek) te volgen
Greenport. Venlo kent ook een nevenvestiging van Maastricht University. Daar zijn in september
2009 de masteropleidingen Global Supply Chain Management and Change (eenjarig) en Health
Food Innovation Management (tweejarig) van start gegaan.
87

Het hoger onderwijs in Limburg bestaat uit vier grote instellingen: Maastricht University,
Open Universiteit, Hogeschool Zuyd en Fontys Hogescholen. 93 De vier Limburgse instellingen
voor hoger onderwijs vullen elkaar aan 94 en vormen samen een krachtige kennispartner voor
bedrijven en overheid, die het voortouw neemt bij de verdere ontwikkeling van Limburg tot
een belangrijke kennisregio in Nederland. Het hoger onderwijs gebruikt daarbij haar kracht
vanuit vier concentraties van hoger onderwijs- en onderzoeksactiviteiten: Maastricht, Venlo,
Sittard-Geleen en Heerlen/Aken (Avantis). 95
In het studiejaar 2010/11 waren er in Limburg volgens cijfers van het CBS in totaal 23.993
HBO-studenten en 12.222 WO-studenten woonachtig. Een jaar eerder waren dat er 23.246
en 12.471. Dat komt neer op een stijging van 3,2% respectievelijk een daling van -2,0%. 96
Deze cijfers hebben betrekking op het bekostigd onderwijs en inwoners van Limburg, ongeacht
waar zij dit onderwijs volgen. Het totaal aantal ingeschreven (binnen- en buitenlandse)
studenten van de Maastricht University bedroeg in het studiejaar 2010/2011 14.497
(5,5% meer dan de 13.744 een jaar eerder). De drie belangrijkste faculteiten waren Medicijnen,
Economie en Rechten (respectievelijk 4.084, 3.945 en 2.324 ingeschreven studenten).
97 Gezien de daling van het aantal in Limburg woonachtige WO-studenten is de toename
van het studentenaantal van de Maastricht University vooral te verklaren door de toename
van het aantal buitenlandse studenten.
Het aantal buitenlandse studenten in het Nederlandse hoger onderwijs neemt elk jaar toe.
In het studiejaar 2009/2010 stonden er volgens het CBS 47 duizend buitenlandse studenten
ingeschreven in het hoger onderwijs in Nederland. Vergeleken met het studiejaar
2004/2005 is dat een toename van ongeveer 28 duizend studenten (bijna 70 procent). Het
CBS geeft aan dat de stijging vooral voor rekening komt van Duitse studenten, maar ook van
studenten uit China, België, Indonesië en Bulgarije. Limburg heeft een grote bijdrage in de
toename van het aantal buitenlandse studenten gezien het feit dat de meest internationale
hogescholen en universiteiten in deze provincie liggen, namelijk de Maastricht University,
de Hogeschool Zuyd en de Fontys-vestiging in Venlo.
Maastricht University (veel Duitsers, verder de nodige Belgen maar ook Aziaten) en Fontys
Hogescholen (met name Duitsers) voeren de top tien aan van ho-instellingen in ons land
met de meeste buitenlandse studenten (in 2011 6.083 respectievelijk 3.628). Beide instellingen
hebben een sterk internationaal karakter en werven actief buitenlandse studenten. 98
Op de afdelingen van de Fontys Hogeschool in Venlo zijn Nederlanders zelfs in de minderheid:
van de 3.200 studenten daar komen er 2.200 uit Duitsland. Duitsers voelen zich thuis
in het Nederlandse onderwijs; het is vrijer, kleinschaliger en praktijkgerichter dan in het
eigen land. De docenten zijn bovendien goed benaderbaar. De onderwijsinstellingen in de
grensstreek zijn ook erg blij met de flinke stroom Duitse studenten. Duitse studenten zijn
in het algemeen erg gemotiveerd. 99 Probleem vanuit Limburgs en Nederlands perspectief is
dat de buitenlandse studenten na afronding van hun opleiding de provincie en het land
weer verlaten (zie ook paragraaf 4.3.7).
93
Daarnaast leveren de privaat gefinancierde instellingen ECDPM, EIPA en MSM een eigen waardevolle
bijdrage aan het hoger onderwijs in Limburg.
94
De inzet van de expertise van de vier instellingen naast elkaar vergroot de gezamenlijke toegevoegde
waarde. Zo biedt de Maastricht University probleemgestuurd onderwijs en hoogwaardig
onderzoek, de Open Universiteit open en flexibel hoger afstandsonderwijs en de hogescholen
praktijkgericht onderwijs en onderzoek.
95
Provincie Limburg (s.a.), ‘Versnelling en versterking. Position paper hoger onderwijs Limburg’.
96
CBS Statline.
97
Maastrichtuniversity.nl.
98
Fontys Hogeschool Techniek en Logistiek in Venlo biedt zelfs aparte Duitse opleidingen aan (in het
Duits door Duitse docenten gericht op de Duitse arbeidsmarkt). Zie ook: Artikel ‘Nederland profiteert
niet van buitenlandse student’, IN: De Volkskrant, 23 december 2011.
99
Artikel ‘We willen graag meer Duitsers’, IN: De Limburger, 14 april 2011.
88

Er heeft een uitbreiding en verbreding plaats van het aanbod van hoger onderwijs in Limburg.
Te wijzen is onder meer op de volgende ontwikkelingen:
Medio 2011 heeft het ministerie van OCW groen licht heeft gegeven voor het Science
College, als onderdeel van het University College Maastricht. Het is geen klassieke studie
natuurkunde, scheikunde of biologie, maar een brede opleiding (op bachelorniveau)
waarbij de studenten in hoge mate hun eigen programma kunnen samenstellen. De opleiding
is in september 2011 van start gegaan. Vooralsnog komt de overgrote meerderheid
van de studenten uit het buitenland. 100
Verder is Maastricht University op zoek naar een nieuwe vestiging in Venlo, omdat de
huidige locatie bij Fontys in Venlo te klein is. Zoals hierboven reeds vermeld, is de HAS
Den Bosch van plan in Venlo een vestiging te openen. Venlo ontwikkelt zich zo steeds
meer tot een echte studentenstad. 101 Daarbij past weer de kanttekening dat het hoger
onderwijs in Venlo niet alleen de Limburgse/Nederlandse maar ook – en in toenemende
mate - de Duitse studentenmarkt bedient.
4.3.5 Toekomstige onderwijsdeelname
Mede op basis van de Referentieraming 2011 van het ministerie van OCW is het volgende
(landelijke) toekomstbeeld van de onderwijsdeelname te schetsen:
Het primair onderwijs is in de jaren negentig sterk gegroeid, maar in het recente verleden
vrijwel constant gebleven. In de komende jaren gaat het aantal leerlingen landelijk
geleidelijk dalen vanwege de sinds 2000 in gang gezette geboortedaling.
Limburg loopt in dezen voorop; hier is al sinds 1998 sprake van een structurele daling
van het aantal leerlingen in het primair onderwijs. 102 Deze daling zet de komende verder
door. Zo houdt het schoolbestuur van Movare in Kerkrade – dat 58 basisscholen in met
name Parkstad telt – bij de toekomstscenario’s rekening met een jaarlijkse afname van
het aantal kinderen met 2,5%. Sinds 2003 zijn er in Parkstad al veertien scholen gefuseerd.
103 In negen gevallen ging Movare over tot sluiting van schoolgebouwen (veelal dependances).
Onderwijsstichting Innovo (met scholen in Heerlen, maar vooral in Heuvelland)
is pas in 2011 begonnen met fusies en schoolsluitingen. Innovo rekent met een
jaarlijkse teruggang van 3,3%, een hoger percentage dan Movare vanwege de sterkere
vergrijzing op het platteland. 104
Het voortgezet onderwijs zal de komende jaren landelijk nog licht groeien, maar vanaf
2016 zal het in navolging van het primair onderwijs (met circa 6 jaar vertraging) gaan
dalen.
Limburg is weer een voorloper; het voortgezet onderwijs krimpt hier al sinds 2005, zij
het nog slechts licht. Deze krimp zet de komende jaren in versterkte mate door. 105
Voor het middelbaar beroepsonderwijs wordt de komende jaren een daling verwacht, als
gevolg van het voortdurend dalende aandeel van VMBO binnen het voortgezet onderwijs.
Het hoger onderwijs is in de afgelopen 10 jaar sterk gegroeid. De verwachting is dat de
studentenaantallen nog tot 2025 aanzienlijk toenemen. In alle onderscheiden HBO- en
WO-onderwijssectoren wordt - in meer of mindere mate - groei verwacht. Absoluut gezien
is de grootste landelijke groei van het aantal HBO-studenten tussen 2010 en 2020 te
verwachten in de sector Economie (landelijk 26.600), op afstand gevolgd door de secto-
100
Artikel ‘Science College will go ahead’, OP: Observantonline.nl, 23 juni 2011.
101
Artikel ‘Universiteit Twente wil vestiging in Venlo’, IN: De Limburger, 11 november 2011.
102
APE (2008), ‘Demografische voorsprong: Kwaliteitsslag onderwijs’.
103
In de ongeveer de helft van de gevallen leidde dat bovendien tot de vorming van een brede
school.
104
Artikel ‘Parkstad heeft al veertien fusies en negen schoolsluitingen achter de rug’, IN: De Limburger,
23 augustus 2011.
105
APE (2008), ‘Demografische voorsprong: Kwaliteitsslag onderwijs’.
89

90
ren Gedrag & Maatschappij (12.600) en Techniek (11.500). Op WO-niveau spannen Gedrag
& Maatschappij (13.900) en Economie (12.600) de kroon. 106
4.3.6 Arbeidsmarktinstroom
RAIL berekent de arbeidsmarktinstroom in (de deelgebieden van) Limburg aan de hand van
gegevens van Colo/SBB over leerlingen en gediplomeerden naar woonplaats (gebaseerd op
DUO/CFI-cijfers), de huidige werkgelegenheidsstructuur (VRL) en de landelijke randtotalen
van de arbeidsmarktinstroom volgens ROA. Er wordt zes jaar vooruitgekeken (2011-2016).
Totale arbeidsmarktinstroom
Tabel 4.6 Arbeidsmarktinstroom in Nederland, Limburg en de drie deelgebieden, 2011-
2016, in aantal en als percentage van de werkgelegenheid in 2010
Arbeidsplaatsen
2010
Arbeidsmarktinstroom
Totaal
Arbeidsmarktinstroom
Totaal %
Arbeidsmarktinstroom
Gem. jaarlijks %
Nederland 8.033.520 1.876.950 23,4 3,6
Limburg 525.790 108.460 20,6 3,2
Noord-Limburg 139.710 29.370 21,0 3,2
Midden-Limburg 108.400 22.440 20,7 3,2
Zuid-Limburg 277.670 56.650 20,4 3,1
Bron: ROA, LISA, VRL, Colo; Etil/Research voor Beleid.
Landelijk bedraagt de totale arbeidsmarktinstroom in de periode 2011-2016 jaarlijks gemiddeld
3,6% van de werkgelegenheid in het basisjaar 2010. In Limburg en de drie deelgebieden
is dit percentage lager (om en nabij de 3,2%). Absoluut gezien gaat het in Limburg
in de beschouwde periode om in totaal 108.460 personen, waarvan 29.370 in Noord-
Limburg, 22.440 in Midden- en 56.650 in Zuid-Limburg.
Arbeidsmarktinstroom op lager en middelbaar opleidingsniveau
De arbeidsmarkt voor lager en middelbaar opgeleiden is in het algemeen regionaal.
Tabel 4.7 Arbeidsmarktinstroom (AMI) voor lagere en middelbare opleidingen in Nederland
en Limburg, 2011-2016, in aantal en als percentage van de werkgelegenheid in 2010
Opleidingstype Aantal AMI %
WP
Nederland Limburg
Gem.
Jaarlijks
%
Aantal AMI %
WP
Gem.
Jaarlijks
%
Basisonderwijs 177.000 44,9 6,4 12.400 42,2 6,0
VMBO Tl 59.800 11,1 1,8 3.700 10,0 1,6
VMBO Groen 23.100 35,3 5,2 1.300 28,4 4,3
VMBO Techniek 54.400 11,1 1,8 3.400 9,2 1,5
VMBO Economie 46.100 29,1 4,3 2.900 25,2 3,8
VMBO Verzorging 38.300 19,7 3,0 3.000 16,3 2,5
HAVO/VWO 202.900 30,4 4,5 9.800 27,2 4,1
MBO Groen 28.100 16,8 2,6 2.000 18,2 2,8
106 Ministerie van OCW (2011), ‘Referentieraming 2011’.

MBO Techniek 181.300 20,4 3,1 13.100 21,3 3,3
MBO Sociaal-cultureel 185.700 34,0 5,0 9.600 22,6 3,5
MBO Gezondheidszorg 57.300 25,2 3,8 5.200 31,3 4,6
MBO Economie 231.300 26,4 4,0 13.100 22,1 3,4
Totaal lager en middelbaar* 1.305.400 24,6 3,7 80.300 21,6 3,3
* inclusief overig
Bron: ROA, LISA, VRL, Colo; Etil/Research voor Beleid.
De totale arbeidsmarktinstroom op lager en middelbaar opleidingsniveau bedraagt in Limburg
in de komende zes jaar 80.300. Dat komt neer op in totaal 21,6% procent van de werkgelegenheid
in 2010 (en jaarlijks gemiddeld 3,3 procent). Het totaal aantal baanopeningen
voor de lagere en middelbare opleidingstypen wordt voor dezelfde periode geschat op
107.000 (zie paragraaf 3.3). Dat betekent dat de nieuwe instroom slechts 75% van de ontstane
baanopeningen op lager en middelbaar niveau kan opvullen.
Van de 80.300 Limburgse schoolverlaters op de lagere en middelbare opleidingsniveaus die
in de jaren 2011-2016 de arbeidsmarkt betreden, hebben er 43.000 een MBO-diploma,
9.800 een HAVO/VWO-diploma, 14.000 een VMBO-diploma en zijn er 12.400 ongeschoold.
Bijlage 4 bevat een verdere uitsplitsing van de arbeidsmarktinstroom op MBO-niveau naar
opleidingsrichting in Limburg.
ROA typeert de arbeidsmarktinstroom aan de onderkant van de arbeidsmarkt landelijk verder
als volgt:
Op VMBO-niveau is naar verhouding weinig arbeidsmarktinstroom omdat de meeste
jongeren doorstromen naar het MBO (met name is dat het geval voor VMBO tl en techniek
en verzorging). Daarnaast is er de laatste jaren sprake van een afname van het
aantal voortijdig schoolverlaters en zijn er steeds minder jongeren die een VMBOopleiding
volgen. De VMBO’ers die wel gaan werken combineren vaak werken en leren
in de beroepsbegeleidende leerweg (BBL) van het MBO, waardoor bij het behalen van
het MBO-diploma vervangingsvraag ontstaat naar VMBO’ers. Dit kan zich manifesteren
in de vraag naar leerlingen in BBL-trajecten (beroepsbegeleidende leerweg) bij bedrijven
en instellingen.
Ook voor ongeschoolden en HAVO/VWO’ers bestaat een dergelijk ‘doorleereffect’. Bij
de ongeschoolden gaat het vaak om ‘drop-outs’ van het VMBO. De groep bestaat deels
uit jongeren met persoonlijke problemen (zoals gedragsmoeilijkheden, gezondheidsklachten
of een handicap) en deels uit jongeren die op een later tijdstip alsnog een
VMBO- of MBO-opleiding (vaak op niveau 1) afronden. Bij HAVO/VWO’ers betreft het
studenten die niet meteen beginnen met een hogere opleiding maar eerst gaan werken,
of na enige maanden stoppen met de opleiding en gaan werken. Op beide niveaus ontstaat
er vervangingsvraag als de VMBO-opleiding wordt afgesloten c.q. men uittreedt
van de arbeidsmarkt om een HBO- of WO-opleiding te gaan volgen. 107
Ook is aan de onderkant van de arbeidsmarkt de nodige dynamiek door “groenpluk” van
MBO’ers (die later weer hun studie oppikken), de instroom van herintreders, laagopgeleide
arbeidsmigranten, het invullen van banen door werknemers met een middelbare opleiding
et cetera. Al deze stromen hebben eveneens invloed op de vervangingsvraag.
Arbeidsmarktinstroom op hoger en wetenschappelijk opleidingsniveau (landelijk)
Hoger en met name wetenschappelijk opgeleiden hebben een grotere actieradius dan lager
en middelbaar opgeleiden. Voor hen is veelal sprake van een landelijke arbeidsmarkt.
107 ROA (2011), ‘De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2016’.
91

Tabel 4.8 Arbeidsmarktinstroom (AMI) voor hogere en wetenschappelijke opleidingen in
Nederland, 2011-2016, in aantal en als percentage van de werkgelegenheid in 2010
92
Nederland
Opleidingstype Aantal AMI % WP Gem. Jaarlijks %
HBO onderwijs 47.600 13,9 2,2
HBO sociaal cultureel 82.700 26,0 3,9
HBO groen 5.300 13,1 2,1
HBO techniek 54.400 18,0 2,8
HBO paramedisch 43.100 19,2 3,0
HBO economie 105.600 23,0 3,5
WO letteren en sociaal-cultureel 67.900 21,8 3,3
WO groen 3.400 20,1 3,1
WO techniek 33.100 18,9 2,9
WO medisch 33.900 29,1 4,3
WO economie en recht 81.500 28,2 4,2
Totaal hoger en wetenschappelijk 570.800 21,6 3,3
* inclusief overig
Bron: ROA, LISA, VRL, Colo; Etil/Research voor Beleid.
De totale arbeidsmarktinstroom op hoger en wetenschappelijk opleidingsniveau in de komende
zes jaar wordt landelijk geschat op 570.800. Dat komt neer op in totaal 21,6% procent
van de werkgelegenheid in 2010 (en jaarlijks gemiddeld 3,3 procent). Het aantal
baanopeningen voor de hogere en wetenschappelijke opleidingstypen wordt voor dezelfde
periode geschat op 666.800. Dat betekent dat de nieuwe instroom slechts 86% van de ontstane
baanopeningen op hoger en wetenschappelijk niveau kan opvullen.
4.3.7 Binding hoogopgeleide gediplomeerden aan regio
Volgens het onderzoek Brain drain of brain gain? Hoger opgeleiden in grote steden in Nederland
blijven in de HBO-/WO-studiesteden meer academici en hoogopgeleide jongeren
‘hangen’ dan er vertrekken. Zo geldt voor Maastricht dat 4% van de WO-afgestudeerden op
zestienjarige leeftijd in de stad woonde, na afloop van de studie is dat opgelopen naar 17%.
Ook HBO’ers blijven in Maastricht hangen: 14% procent woonde op zestienjarige leeftijd in
de stad, na de studie is dat 18%. Dit gaat wel ten koste van andere gemeenten in het betreffende
landsdeel: de stad wint en de regio verliest. 108 Van een ‘brain drain’ van in Limburg
afgestudeerde HBO-/WO-afgestudeerden van Nederlandse afkomst is volgens betreffend
onderzoek dus geen sprake. Het onderzoek belicht echter niet de HAVO/VWOgediplomeerden
die Limburg verlaten om elders een HBO-/WO-opleiding te gaan volgen (en
waarvan een deel na afloop van de studie niet terugkeert naar Limburg).
Veel moeilijker is het buitenlandse HBO-/WO-studenten voor Nederland te behouden. Over
het algemeen raakt deze groep weinig met ons land verbonden. Veruit de meeste van hen
verlaten direct na hun studie Nederland weer. Uit cijfers van Maastricht University blijkt
dat slechts één op de vijf buitenlandse studenten nog een tijd in Nederland blijft werken;
van de Duitse studenten is dat er maar één op de tien. Ook van de buitenlandse (veelal
108 NICIS (2011), ‘Brain drain of brain gain? Hoger opgeleiden in grote steden in Nederland’; Artikel
‘Stad weet hoogopgeleiden te binden’, IN: De Limburger, 24 februari 2011. Op dit moment loopt
een tweede onderzoek naar brain drain.

Duitse) afgestudeerden aan Fontys Hogeschool Techniek en Logistiek in Venlo blijven er
maar weinig hangen. De Duitse afgestudeerden van deze hogeschool zijn in eigen land erg
gewild, omdat ze beroepsgerichter zijn opgeleid dan in Duitsland. Een betere integratie van
buitenlandse studenten tijdens de studie draagt bij aan hun binding met Nederland, ook in
de periode na afronding van de studie. Op die manier is meer voordeel te halen uit het
verblijf van buitenlandse studenten aan de Nederlandse onderwijsinstellingen. 109
4.4 Pendel
Uit door Etil uitgevoerd pendelonderzoek blijkt dat in 2010 dagelijks meer Limburgers buiten
de provincie werken (namelijk 59.700) dan er mensen van elders naar Limburg komen
om te werken (40.200). Er is dus sprake van een negatief pendelsaldo van –19.500, oftewel
4% van het totaal aantal arbeidsplaatsen in Limburg. In 2005 was dit nog -16.800
(-3,5%). De oorzaak hiervan is te vinden in het negatieve pendelsaldo met de rest van Nederland
(-34.400 personen). Limburg heeft met alle provincies een negatief pendelsaldo.
Dit negatieve binnenlandse pendelsaldo wordt slecht gedeeltelijk gecompenseerd door door
een positief pendelsaldo met de buurlanden België (+12.400) en Duitsland (+2.500). Binnen
Limburg kent de Westelijke Mijnstreek vanuit de andere regio’s het grootste positieve pendelsaldo
en Parkstad Limburg het grootste negatieve pendelsaldo. 110
Als gevolg van de geografische ligging is grenspendel in Limburg een relatief veel voorkomend
fenomeen. Vooral in Noord- en Midden-Limburg werken veel Duitsers. Vermoedelijk is
het Duitse arbeidsaanbod wel afgenomen als gevolg van de snel dalende werkloosheid in
Duitsland. 111 Bovendien bestaat ook in Nordrhein-Westfalen een grote (en toenemende)
behoefte aan gekwalificeerd (technisch) personeel. Verder bezuinigt het ministerie van
SZW op de Bureaus Belgische en Duitse Zaken. Het spreekuur en de persoonlijke dienstverlening
via telefoon en e-mail worden vervangen door een website. Dat betekent dat grensarbeiders
binnenkort geen persoonlijke hulp meer krijgen bij vragen over verzekeringen,
belastingen, pensioenen of sociale regelgeving. De Provincie Limburg denkt dat door de
ingreep de problemen bij grensoverschrijdend werken, wonen en studeren toenemen. Dat
remt de ontplooiing van burgers en de economische ontwikkeling in Limburg. 112
4.5 Resumé
Beroepsbevolking
In 2010 telt de potentiële beroepsbevolking van Limburg 749.200 personen. Voor de periode
2010-2016 wordt – met name door de vergrijzing en ontgroening – een daling verwacht
van in totaal 4,6%. Dat is substantieel meer dan de landelijke daling van 0,4%.
De bruto arbeidsparticipatie in Limburg bedraagt in 2010 67% (tegenover 70% landelijk)
en neemt nog steeds toe (zij het minder sterk dan in het verleden). Deze trend zet in de
periode 2010-2016 door. De stijging komt vooral voor rekening van vrouwen en ouderen.
Het aandeel werknemers dat doorwerkt tot (na) hun 65 ste neemt toe.
De ontwikkeling van de beroepsbevolking is de resultante van de ontwikkeling van de
potentiële beroepsbevolking en de participatiegraad. In 2010 bedraagt de Limburgse beroepsbevolking
503.200 personen. Voor de jaren 2010-2016 wordt een lichte daling verwacht
van in totaal 0,5%, bij een landelijke stijging van 3,5%.
De beroepsbevolking van Limburg is relatief sterk vergrijsd. Het opleidingsniveau neemt
weliswaar toe, maar blijft nog steeds achter bij het landelijk gemiddelde. Tussen het
109
Artikel ‘Nederland profiteert niet van buitenlandse student’, IN: De Volkskrant, 23 december
2011.
110
Provincie Limburg (2011), ‘Limburgse pendel 2010. Pendelstromen op provinciaal en gemeentelijk
niveau’.
111
Artikel ‘Goh, de Polen blijven nog’, IN: De Limburger, 13 augustus 2011.
112
Artikel ‘Kamp schrapt hulp pendelaar’, IN: De Limburger, 27 april 2011.
93

94
opleidingsniveau van de beroepsbevolking en het door werkgevers gevraagde opleidingsniveau
bestaat een mismatch.
Reserves
Wat de ontwikkeling van het aantal uitkeringsgerechtigden (WW, algemene bijstand en
arbeidsongeschiktheid) betreft, volgt Limburg de landelijke trends. Als gevolg van de
hogere werkloosheid ligt het aantal WW-uitkeringen hier wel op een hoger niveau dan
landelijk. Een verdieping van de eurocrisis zal leiden tot een (verdere) toename van het
aantal WW- en algemene bijstandsuitkeringen. Nieuwe wet- en regelgeving (WWNV en
mogelijke wijzigingen in de WW) juist tot een afname.
De groep niet-uitkeringsgerechtigden vormt ook voor Limburg een substantieel arbeidspotentieel.
Dat geldt eveneens voor (tijdelijke) arbeidsmigranten, met name afkomstig
uit Midden- en Oost-Europese landen. De verwachting dat de Polen na openstelling van
de Duitse grenzen Nederland massaal de rug zouden toekeren, is vooralsnog niet uitgekomen.
Als gevolg van de eurocrisis zoeken ook steeds meer Zuid-Europeanen (met name
Spanjaarden) hier hun heil. Deels gaat het bij de laatste groep ook om hoger opgeleiden.
Daarnaast zijn er in Limburg de nodige Aziatische kennismigranten. De wet- en regelgeving
ten aanzien van kennismigratie is aangescherpt; dit vormt een belemmering voor de
inzet van kennismigranten.
Arbeidsmarktinstroom
Het aantal in de arbeidsmarktregio’s Noord- en Midden-Limburg en Zuid-Limburg woonachtige
MBO-leerlingen is in 2010/2011 met 1,2% gestegen ten opzichte van het daaraan
voorafgaande jaar. De stijging kwam voor rekening van de onderwijssector techniek; de
overige onderwijssectoren lieten een lichte daling zien. De top vijf van MBO-clusters met
de meeste leerlingen bestaat uit Welzijn, Economisch-administratief, Zorg, Installatie-,
elektro- en metaaltechniek en Detailhandel. Het leeuwendeel van de Limburgse MBOleerlingen
volgt een opleiding op niveau 3 of 4.
Over een langere periode beschouwd, is in Limburg sprake van een daling van het aantal
nieuwe voortijdig schoolverlaters. In het laatste peiljaar (2009/2010) is – tegen de landelijke
trend in – echter weer een stijging te zien.
Van het totaal aantal MBO-gediplomeerden in Limburg in het schooljaar 2009-2010 kwam
om en nabij 60% beschikbaar voor de arbeidsmarkt. De rest ging een vervolgopleiding
doen in het MBO of stroomde door naar het HBO. Vergeleken met de lichting gediplomeerden
van een jaar daalde de doorstroom naar het HBO.
Ten opzichte van het daaraan voorafgaande jaar laat het aantal in Limburg woonachtige
HBO-studenten in 2010/2011 een stijging en het aantal WO-studenten een daling zien.
De Limburgse instellingen voor hoger onderwijs kennen naar verhouding veel buitenlandse
studenten (vooral Duitsers en Belgen maar ook veel Aziaten).
De arbeidsmarktinstroom (het aanbod van nieuwe arbeidskrachten vanuit het onderwijs)
bedraagt op alle onderwijsniveaus samen in de periode 2011-2016 in Limburg naar schatting
108.500 personen.
Veel van de buitenlandse afgestudeerden verlaten na afronding van de studie Limburg en
Nederland weer. Van een ‘brain drain’ van Nederlandse afgestudeerden uit Limburg lijkt
geen sprake.
Pendel
Het aantal inwoners van Limburg dat buiten de provincie werkt, bedroeg in 2010 59.700
personen. Daar stond een inkomende pendel van 40.200 personen tegenover, die niet in
Limburg wonen maar er wel werken. Dit leverde Limburg in 2010 een negatief pendelsaldo
van -19.500 personen op, circa 4% van het totaal aantal arbeidsplaatsen in Limburg.
De oorzaak is het negatieve pendelsaldo met de rest van Nederland (-34.400 personen),
dat slechts gedeeltelijk wordt gecompenseerd door een positief pendelsaldo met
België (+12.400) en Duitsland (+2.500).
Vermoedelijk is het Duitse arbeidsaanbod afgenomen als gevolg van de snel dalende
werkloosheid in Duitsland. Belemmerende factor voor grensoverschrijdende arbeid vormen
ook de bezuinigingen door de Nederlandse overheid op de Bureaus Belgische en
Duitse Zaken.

5 Confrontatie van vraag en aanbod
De vraag naar en het aanbod van arbeidskrachten treffen elkaar op de arbeidsmarkt. Vaak
sluiten in de praktijk vraag en aanbod op (segmenten van) de arbeidsmarkt niet precies op
elkaar aan, waardoor discrepanties ontstaan. Dit hoofdstuk gaat dieper in op dergelijke
arbeidsmarktdiscrepanties.
Eerst komen de knelpunten aan de vraagzijde (moeilijk vervulbare vacatures) en aan de
aanbodzijde (werkloosheid) aan de orde (paragraaf 5.1 en 5.2). Daarna schetst paragraaf
5.3 de toekomstige aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. RAIL benadert deze aansluiting
vanuit twee gezichtspunten, namelijk vanuit schoolverlaters (perspectief op baan)
en vanuit werkgevers (personeelskrapte). Aangezien de economische ontwikkeling op korte
en middellange termijn met de nodige onzekerheden is omkleed, sluit het hoofdstuk in
paragraaf 5.4 af met een alternatief scenario. Door het groeipercentage van het bbp te
laten fluctueren, komen veranderingen in de geprognosticeerde ontwikkeling van vraag en
aanbod - en als gevolg daarvan ook wijzigingen in de discrepanties - op de arbeidsmarkt tot
stand.
Het aldus verkregen inzicht in de toekomstige aansluiting tussen vraag en aanbod draagt bij
aan een adequate besluitvorming door betrokken partijen (de drie O’s: onderwijs, overheid
en ondernemers) gericht op het verminderen van arbeidsmarktdiscrepanties in Limburg.
5.1 Moeilijk vervulbare vacatures
Discrepanties aan de vraagzijde van de arbeidsmarkt komen tot uiting in moeilijk vervulbare
vacatures. In de periode 2000-2008 was volgens het CBS het aandeel moeilijk vervulbare
vacatures in het totaal aantal openstaande vacatures in Limburg jaarlijks gemiddeld kleiner
dan landelijk (31% tegenover 34%). Noord- en Midden-Limburg scoorden met een jaarlijks
gemiddelde van 35% en 36% hoger, Zuid-Limburg zat er met een jaarlijks gemiddelde van
28% duidelijk onder.
Recentere cijfers van het CBS over moeilijk vervulbare vacatures zijn niet voorhanden.
Daarvoor zijn we aangewezen op het vacatureonderzoek van UWV. Waar het bij het CBS
gaat om het aandeel moeilijk vervulbare vacatures in het totaal aantal openstaande vacatures,
geeft UWV het aandeel in het totaal aantal vervulde vacatures weer. Landelijk bedroeg
het aandeel (zeer) moeilijk vervulbare vacatures in 2011 19%, min of meer vergelijkbaar
met het aandeel van 20% in 2010. In Limburg was het percentage (zeer) moeilijk vervulbare
vacatures in 2011 hoger dan een jaar eerder (28% tegenover 21%). 113
UWV verwacht dat Limburgse werkgevers de komende jaren meer moeite zullen krijgen
met het vervullen van vacatures. Het aanbod zal afnemen door vergrijzing en ontgroening.
Met name het middelbaar en hoogopgeleide arbeidsaanbod zal onvoldoende zijn om aan de
toenemende vraag van werkgevers te voldoen. Aan laagopgeleiden zullen naar verwachting
juist overschotten zijn. 114 Paragraaf 5.3 gaat nader in op de in Limburg verwachte tekorten
en overschotten aan personeel.
5.2 Werkloosheid
Aan de aanbodzijde van de arbeidsmarkt komen discrepanties tot uiting in werkloosheid.
Werkloosheid is uit te drukken in het aantal niet-werkende werkzoekenden (NWW). Dit zijn
personen van 15-65 jaar zonder betaald werk of met betaald werk van minder dan twaalf
113 UWV (2012), ‘Vacatures in Nederland 2011. De vacaturemarkt en personeelswerving in beeld’.
114 Persbericht UWV ‘Werkloosheid Limburg in 2011 gedaald. Sterke afname onder jongeren’, 23 ja-
nuari 2012.
95

uur per week, die bij UWV als werkzoekend staan ingeschreven. En bij de inschrijving hebben
aangegeven een baan te zoeken van ten minste twaalf uur per week. 115
Ontwikkeling van de werkloosheid
Om de ontwikkeling van de werkloosheid in Limburg te kunnen vergelijken met het landelijk
gemiddelde wordt het aantal niet-werkende werkzoekenden uitgedrukt als percentage
van de beroepsbevolking. Figuur 5.1 geeft de (verwachte) ontwikkeling van dit NWWpercentage
weer voor Nederland, Limburg en de drie deelgebieden. Vooraf is daarbij nog
het volgende op te merken:
96
De cijfers in de figuur voor 2011-2016 zijn mede gebaseerd op de werkloosheidsprognoses
van het CPB uit de Decemberraming 2011. Door de bezuinigingen bij de overheid, de
verwachte afname van de arbeidsvraag op de marktsector en de toename van het aantal
mensen dat wil werken (meer afgestudeerden, partners van werkenden en ouderen op
de arbeidsmarkt, zie paragraaf 4.1) neemt volgens de prognoses van het CPB in 2012 de
werkloosheid in Nederland toe. De verwachting is dat de nieuwe recessie sneller zichtbaar
wordt in de werkloosheidscijfers dan tijdens de kredietcrisis. Toen hielden nog veel
bedrijven werknemers vast (labour hoarding), omdat de arbeidsmarkt krap was en men
er ook financieel toe in staat was. 116 De arbeidsmarkt is nu aanmerkelijk minder krap en
ook de winsten van bedrijven zijn beduidend kleiner. Het is daarom minder waarschijnlijk
dat bedrijven op dezelfde grote schaal arbeid gaan ‘hamsteren’ als in 2009.
In de NWW-prognoses voor 2011-2016 gaat RAIL uit van een minder sterke werkloosheidsstijging
dan het CPB. Argumenten hiervoor zijn dat afgestudeerde studenten niet bij het
UWV terecht (kunnen) komen voor een uitkering c.q. een baan en partners die willen
gaan werken evenmin directe aanleiding hebben zich bij als niet-werkende werkzoekende
te laten registreren. In de prognoses is nog geen rekening gehouden met de precaire
situatie bij en de mogelijke sluiting eind dit jaar van autofabriek NedCar in Born.
Bij de NWW-prognoses voor na 2012 past de kanttekening dat deze met de nodige onzekerheden
zijn omkleed, onder meer in verband met mogelijke nieuwe maatregelen van
het kabinet aangaande de WW. Wijzigingen in de duur en/of hoogte van de WW hebben
directe invloed op het aantal geregistreerde niet-werkende werkzoekenden.
115 Een andere methode om werkloosheid te bepalen, is die volgens de enquête beroepsbevolking
(EBB) van het CBS. Deze blijft hier buiten beschouwing. Voor verschillen en overeenkomsten wordt
verwezen naar het CBS.
116 Andere mogelijke verklaringen voor de destijds minder snelle werkloosheidsstijging dan verwacht,
zijn: effecten van werktijdverkorting en deeltijd-ww, flexibilisering van de arbeidsmarkt (inzet
zzp’ers), wijzigingen in sectorstructuur (minder industrie, meer diensten), hoge vervangingsvraag
als gevolg van vergrijzing en de trend van langer doorleren door jongeren.

Figuur 5.1 Ontwikkeling van het NWW-percentage, Nederland, Limburg en de drie deelgebieden,
2003-2016
Bron: UWV, CPB; Etil/Research voor Beleid.
In de periode 2003-2010 lag de werkloosheid in Limburg steeds op een hoger niveau dan
landelijk. Dit was vooral een gevolg van het hogere werkloosheidsniveau in Zuid-Limburg
(met name in Parkstad Limburg). Het niveau van de werkloosheid in Noord- en Midden-
Limburg kwam dichter in de buurt van het landelijk gemiddelde. Daarbij was tot en met
2008 de werkloosheid in Noord-Limburg wat lager dan in Midden-Limburg (en in de jaren
2003-2005 zelfs iets lager dan het landelijk gemiddelde). De laatste jaren echter overtreft
het werkloosheidsniveau van Noord-Limburg dat van Midden-Limburg.
In 2011 laten alle onderscheiden regio’s (Nederland, Limburg en de drie deelgebieden) per
saldo een daling van het NWW-percentage zien. De daling is te verklaren door het (lichte)
herstel van de economie in dat jaar. In de eerste helft van 2011 daalde het aantal nietwerkende
werkzoekenden het sterkst. Medio 2011 trad een voorzichtige kentering op in
deze cijfers. Landelijk stijgt het aantal niet-werkende werkzoekenden al sinds augustus. In
Limburg is pas sinds november een stijging zichtbaar. 117 De afwijkende ontwikkeling in Limburg
is grotendeels te verklaren door de demografische ontwikkeling. De in Limburg naar
verhouding sterke mate van vergrijzing (grote vervangingsvraag) en de krimp van de beroepsbevolking
(minder aanbod) hebben een dempend effect op de werkloosheid. Gemiddeld
bedraagt het NWW-percentage voor Limburg in 2011 7,0% (tegenover landelijk 6,0%).
De percentages voor Noord-, Midden- en Zuid-Limburg zijn 6,0%, 5,0% en 8,3%. Absoluut
gezien gaat het in Limburg in totaal om 34.900 niet-werkende werkzoekenden.
De jaren 2012-2013 laten in de RAIL-prognoses – als gevolg van de eurocrisis en de overheidsbezuinigingen
- een werkloosheidstijging zien. Voor de jaren 2014-2016 wordt – als
gevolg van het dan verwachte economisch herstel - weer een daling van het werkloosheidsniveau
verwacht. Trendmatig is het verwachte beeld in de periode 2012-2016 voor alle
onderscheiden regio’s hetzelfde.
Over de gehele prognoseperiode 2011-2016 beschouwd, is het verwachte werkloosheidsniveau
in Limburg hoger dan landelijk. Voor Zuid-Limburg geldt dat in versterkte mate.
Noord-Limburg wijkt niet of nauwelijks af van het landelijke beeld. Midden-Limburg kent
een lager werkloosheidsniveau dan landelijk. In 2016 bedraagt het jaargemiddelde van het
NWW-percentage in Limburg naar verwachting 6,4% (tegenover landelijk 5,7%). Dat ligt
onder de niveaus van 2011. Voor Noord-, Midden- en Zuid-Limburg zijn de voor 2016 verwachte
niveaus respectievelijk 5,7%, 5,2% en 7,2%. Het percentage voor Midden-Limburg
ligt hoger dan in 2011 en de percentages voor Noord- en Zuid-Limburg liggen lager in verge-
117 Persbericht UWV ‘Werkloosheid Limburg in 2011 gedaald. Sterke afname onder jongeren’.
97

lijking met 2011. Het absolute aantal niet-werkende werkzoekenden in Limburg bedraagt in
2016 in totaal ruim 32.000.
Samenstelling van de werkloosheid
De kansen van werklozen op het vinden van een (nieuwe) baan hangen naast (structurele en
conjuncturele) ontwikkelingen in de economie en op de arbeidsmarkt ook af van hun persoonskenmerken.
Met name leeftijd en opleidingsniveau zijn belangrijke factoren:
98
De jeugdwerkloosheid is voor een belangrijk deel conjunctureel bepaald (jongere werknemers
verliezen in tijden van crisis vaak het eerste hun baan, maar vinden als de economie
weer aantrekt in het algemeen snel weer werk 118 ). In 2011 nam de werkloosheid
onder jongeren in Limburg sneller af dan die onder de andere leeftijdscategorieën. Relatief
veel Limburgse jongeren zijn dat jaar via uitzendbureaus aan het werk gekomen. 119
Daarnaast zijn er in de provincie door betrokken partijen – waaronder UWV – initiatieven
genomen om de werkloosheid onder jongeren terug te dringen (zie ook paragraaf 8.2).
De naar verhouding hoge werkloosheid onder ouderen heeft een structureel karakter.
Oudere werknemers worden minder snel werkloos dan jonge werknemers, maar eenmaal
werkloos blijkt het voor hen moeilijk weer werk te vinden. Van de 100.000 55-plussers
zonder werk die ons land in 2009 telde, heeft slechts 9% binnen een jaar werk gevonden.
Daarbij geldt: hoe ouder, hoe kleiner de kans op werk. Als ouderen werkloos worden, is
de kans op werk in de eerste maanden nog redelijk: van de ouderen die in 2009 korter
dan vier maanden werkloos waren, vond meer dan de helft weer een baan. Dit aandeel
daalt naar minder dan 10 procent voor de groep die langer dan twee jaar werkloos is.
Degenen die wel werk vinden, doen regelmatig een stap terug wat betreft niveau, aard
van het contract en salaris. 120 Regionale gegevens zijn op dit punt helaas niet beschikbaar.
Doordat de opleidingseisen van werkgevers toenemen, zijn de kansen op de arbeidsmarkt
van lager opgeleiden kleiner dan die van hoger opgeleiden.
Werkloze ouderen
In het advies (G)oud! Kansen creëren voor werkloze ouderen analyseert de RWI waarom het oudere
werklozen zelden lukt om het werk duurzaam en op passend niveau te hervatten. Globaal zijn er drie
groepen oorzaken aan te wijzen:
Objectieve competenties en kenmerken (lage of verouderde opleiding; teruglopende productiviteit,
met name in fysiek belastende functies; minder vaardig op het gebied van recente technologische
ontwikkelingen; door bepaalde arbeidsvoorwaarden hogere arbeidskosten)
Aannamebeleid van werkgevers (vaak ingegeven door een negatief verwachtingspatroon ten aanzien
van de inzetbaarheid van ouderen)
Zoekgedrag van ouderen (minder bedreven in – moderne manieren van – solliciteren; minder actief
zoekend). 121
Tabel 5.1 toont de samenstelling van het bestand van niet-werkende werkzoekenden in
Nederland en Limburg naar een aantal persoonskenmerken en inschrijvingsduur.
118
Overigens heeft het discouraged worker effect in tijden van crisis juist een dempend effect op de
jeugdwerkloosheid.
119
Persbericht UWV ‘Werkloosheid Limburg in 2011 gedaald. Sterke afname onder jongeren’, 23 januari
2012.
120
RWI (2011), ‘(G)oud! Kansen creëren voor werkloze ouderen’.
121
RWI (2011), ‘(G)oud! Kansen creëren voor werkloze ouderen’.

Tabel 5.1 Samenstelling van het NWW-bestand naar geslacht, leeftijd, opleidingsniveau
inschrijvingsduur, Nederland en Limburg, ultimo 2011, absoluut en in %
Absoluut In %
Nederland Limburg Nederland Limburg
Totaal 472.804 34.326 100,0% 100,0%
Man 246.286 18.054 52,1% 52,6%
Vrouw 226.518 16.272 47,9% 47,4%
15-20 jaar 7.283 460 1,5% 1,3%
20-25 jaar 31.337 2.108 6,6% 6,1%
25-30 jaar 44.213 2.808 9,4% 8,2%
30-35 jaar 45.213 2.908 9,6% 8,5%
35-40 jaar 49.867 3.215 10,5% 9,4%
40-45 jaar 60.942 4.119 12,9% 12,0%
45-50 jaar 63.603 4.761 13,5% 13,9%
50-55 jaar 62.116 4.811 13,1% 14,0%
55-59 jaar 59.757 4.815 12,6% 14,0%
60-65 jaar 48.473 4.321 10,3% 12,6%
Basisonderwijs 126.204 9.065 26,7% 26,4%
VMBO 91.898 7.126 19,4% 20,8%
HAVO/VWO 19.031 1.135 4,0% 3,3%
MBO-1 8.202 622 1,7% 1,8%
MBO-algemeen 43.282 3.306 9,2% 9,6%
MBO-2 40.155 3.274 8,5% 9,5%
MBO-3 28.732 2.309 6,1% 6,7%
MBO-4 43.423 3.234 9,2% 9,4%
HBO/bachelor 51.042 3.259 10,8% 9,5%
WO/master 20.835 996 4,4% 2,9%
< 1 jaar 244.973 16.169 51,8% 47,1%
>= 1 jaar 227.828 18.157 48,2% 52,9%
Bron: UWV (werk.nl); Etil/Research voor Beleid.
Met betrekking tot de samenstelling van de groep niet-werkende werkzoekenden in Limburg
is het volgende op te merken:
Eind december 2011 was zowel in Limburg als landelijk iets meer dan de helft van het
aantal ingeschreven niet-werkende werkzoekenden man (52,6% tegenover 52,1%).
Naar verhouding kent Limburg veel oudere werklozen. In totaal is 40,6% van het Limburse
NWW-bestand 50-jaar of ouder. Landelijk is het aandeel van 50-plussers 36,0%. Leggen
we de grens bij 45 jaar dan gaat het om 54,5% respectievelijk 49,4%. Naar verhouding
zijn jongeren (15 tot 27 jaar) in Limburg wat minder sterk vertegenwoordigd onder
de niet-werkende werkzoekenden dan in het land als geheel (10,6% tegenover 11,6%).
99

100
Gemiddeld genomen zijn de niet-werkende werkzoekenden in Limburg lager opgeleid
dan landelijk. Van alle niet-werkende werkzoekenden in Limburg heeft 12,4% een HBO-
of WO- diploma. Landelijk is dat aandeel met 15,2% enkele procentpunten groter. Het
aandeel van niet-werkende werkzoekenden met maximaal een VMBO-diploma is in Limburg
iets hoger dan landelijk (47,2% tegenover 46,1%).
Naar verhouding staan de Limburgse niet-werkende werkzoekenden vaker meer dan een
jaar bij UWV ingeschreven dan landelijk (53% tegenover 48%). 122
5.3 Aansluiting onderwijs – arbeidsmarkt
5.3.1 Perspectief op baan
Het toekomstig arbeidsmarktperspectief voor schoolverlaters wordt bepaald aan de hand
van de Indicator Perspectief op Baan (IPB), die is gebaseerd op de Indicator Toekomstig
Arbeidsmarktperspectief (ITA) van het ROA. De IPB is gedefinieerd als de verhouding tussen
enerzijds de verwachte arbeidsmarktinstroom van schoolverlaters en het aantal kortdurend
werkzoekenden en anderzijds de verwachte baanopeningen. 123
De tabellen in deze paragraaf geven het perspectief op een baan in Limburg weer naar
opleidingstype respectievelijk -richting, waarbij gebruik wordt gemaakt van de volgende
codering:
Slecht > 1,150
Matig > 1,050
Redelijk > 0,996
Goed > 0,850
Zeer goed < 0,850
Wanneer voor een bepaald opleidingstype het aanbod kleiner is dan de vraag, dan is de IPB
kleiner of gelijk aan 1,00 en wordt het bijbehorende arbeidsmarktperspectief van schoolverlaters
als goed of zeer goed aangeduid. Naar verwachting zullen schoolverlaters met een
diploma van een dergelijk opleidingstype relatief eenvoudig een baan vinden. Wanneer de
IPB echter groter is dan 1,00, dan hebben schoolverlaters juist meer moeite met het vinden
van een baan die goed aansluit op de gevolgde opleiding. Schoolverlaters van opleidingstypen
met matige of slechte arbeidsmarktperspectieven zullen eerder geneigd zijn om een
baan onder hun niveau of buiten hun studierichting te accepteren of zij zullen langer moeten
zoeken met een grotere kans op werkloosheid.
Perspectief op baan naar opleidingstype
Tabel 5.2 vergelijkt het perspectief op een baan voor schoolverlaters naar opleidingstype
op landelijk en provinciaal niveau. Voor Limburg wordt daarnaast de cijfermatige uitkomst
van de IPB weergegeven met daarbij de omvang van de werkgelegenheid naar opleidingstype
in 2010. Met behulp van deze twee variabelen is in de laatste kolom een inschatting
gemaakt van het verwachte tekort (-) of overschot (+) aan schoolverlaters per opleidingstype
in absolute aantallen. Wanneer sprake is van een tekort dan wil dat zeggen dat het arbeidsaanbod
kleiner is dan de vraag en het perspectief op een baan voor een schoolverlater
(zeer) goed is. In de omgekeerde situatie van een overschot heeft een schoolverlater juist
moeite met het vinden van een baan in het verlengde van zijn opleiding (matig of slecht
perspectief).
Nadrukkelijk zij er op gewezen dat het vanuit de beschikbare data niet mogelijk is onderscheid
te maken tussen verschillende MBO-niveaus 2, 3 en 4 (MBO-niveau 1 telt in de bere-
122 Werk.nl; Persbericht UWV ‘Werkloosheid Limburg in 2011 gedaald. Sterke afname onder jongeren’,
23 januari 2012; UWV (2012), ‘Kennisverslag UWV 2012-1’.
123 De berekening van de IPB voor de verschillende opleidingstypen is gebaseerd op de prognoses van
het CPB uit de Decemberraming 2011 en recente EBB-cijfers.

keningen mee bij VMBO en niet bij MBO). Uit ander onderzoek en de in het kader van RAIL
2012 gehouden expertinterviews komt naar voren dat de baanperspectieven voor gediplomeerde
schoolverlaters op MBO-niveau 4 in het algemeen gunstiger zijn dan die op lagere
niveaus (met name op niveau 2). Een indicator voor de toekomstige arbeidsmarktperspectieven
van schoolverlaters (en daarmee van de arbeidsmarktrelevantie van de opleidingen)
vormt de mate waarin het MBO-instellingen lukt stageplaatsen (BOL) en leerwerkbanen
(BBL) voor de studenten te vinden. Lukt dat niet dan heeft het bedrijfsleven ook geen mensen
nodig. De Limburgse MBO-instellingen melden dat er voor niveau 2 te weinig stageplaatsen
en leerwerkbanen zijn. 124 Voor niveau 4 zijn dat er in het algemeen meer dan voldoende.
Niveau 4 studenten zijn zich ook bewust van hun sterke positie op de stage- en
arbeidsmarkt en kiezen bij het stagelopen hun eigen weg.
Tabel 5.2 Perspectief op baan voor schoolverlaters naar opleidingstype, typering IPB, Nederland
en Limburg, eind 2016
Opleidingstype Nederland Limburg
VMBO tl goed goed
VMBO groen matig redelijk
VMBO techniek goed goed
VMBO economie matig redelijk
VMBO verzorging goed goed
HAVO/VWO matig matig
MBO groen goed goed
MBO techniek goed goed
MBO sociaal-cultureel goed redelijk
MBO gezondheidszorg matig redelijk
MBO economie matig redelijk
HBO onderwijs goed goed
HBO groen redelijk redelijk
HBO techniek goed goed
HBO (para)medisch goed goed
HBO economie matig matig
HBO sociaal-cultureel matig matig
WO letteren en sociaal-cultureel redelijk *
WO groen matig *
WO techniek goed *
WO medisch zeer goed *
Limburg:
IPB
Limburg:
WP 2010
Limburg:
Tekort /
Overschot
0,88 37.200 -9.300
1,02 4.600 0
0,89 37.500 -6.400
1,03 11.400 -200
0,93 18.600 -3.500
1,05 36.100 -100
0,93 10.700 -1200
0,98 61.300 -4.000
1,03 17.800 600
1,04 16.600 600
1,03 59.300 -1.300
0,89 21.400 -3.500
1,01 2.600 0
0,94 20.200 -2100
0,94 13.800 -1100
1,08 26.900 900
1,09 17.800 600
* * *
* * *
* * *
* * *
WO economie matig *
* * *
* Voor WO-opleidingen uitsluitend uitspraken op landelijk niveau vanwege geografische mobiliteit academici.
124 Gevaar bij een onvoldoende aanbod van stageplaatsen en leerwerkbanen is ook dat de verantwoordelijke
kenniscentra bedrijven te makkelijk erkennen als leerbedrijf. Bij (kwalitatief) onvoldoende
begeleiding op de werkvloer dreigt voortijdige uitval uit de stage/leerwerkbaan en mogelijk
zelfs uit de opleiding.
101

Bron: ROA, EBB, COLO; Etil/Research voor Beleid.
Landelijk is het beeld voor de periode 2011-2016 als volgt samen te vatten:
102
De komende jaren zullen vanuit veel technische en groene opleidingen te weinig schoolverlaters
op de arbeidsmarkt instromen om aan de vraag te voldoen. Voor een aantal
grotere bètatechnische opleidingen (zoals MBO/HBO elektrotechniek en HBO/WO werktuigbouwkunde
en civiele techniek) draagt ook de hoge vervangingsvraag bij aan de goede
arbeidsmarktperspectieven voor schoolverlaters.
In de (para)medische richtingen zijn de arbeidsmarktperspectieven goed door een combinatie
van een grote uitbreidings- en vervangingsvraag. Daarbij nemen de kansen toe
naarmate het opleidingsniveau hoger is (MBO gezondheidszorg matig, HBO (para)medisch
goed, WO medisch zeer goed).
Goede arbeidsmarktperspectieven zijn er ook voor MBO sociaal cultureel en HBOonderwijs
(met name door een grote vervangingsvraag van onderwijzend personeel door
de sterke mate van vergrijzing).
Voor schoolverlaters van economische opleidingen zijn de vooruitzichten minder goed.
Dat geldt ongeacht het opleidingsniveau MBO, HBO of WO. Een rol spelen hier de naar
verhouding grote arbeidsmarktinstroom en de minder rooskleurige vooruitzichten voor de
Nederlandse economie.
Lager opgeleiden met een VMBO-diploma hebben over het algemeen goede vooruitzichten
(met name geldt dat door VMBO tl, techniek en zorg). De goede arbeidsmarktperspectieven
zijn mede een gevolg van het geringere aanbod van jongeren door de ontgroening
van de bevolking en het grote aandeel werkende jongeren dat vroeger of later
besluit door te leren (zie ook paragraaf 4.3). Verder speelt een rol dat er de komende
jaren als gevolg van de vergrijzing een groeiende vraag is naar zorg en verzorging die
deels is te vervullen door schoolverlaters met een lage opleiding (VMBO of MBO niveau
1). Bij dit alles past wel de kanttekening dat de voor de VMBO’ers beschikbare banen
meestal leerwerkbanen (BBL-trajecten) of banen aan de onderkant van de arbeidsmarkt
betreffen (i.e. banen met een tijdelijk karakter, relatief slechte arbeidsvoorwaarden
en/of minder rooskleurige loopbaanperspectieven).
Vooral ongeschoolden zullen moeilijk aan werk komen, omdat de arbeidsmarktinstroom
het aantal baanopeningen voor deze groep verre overtreft. 125
Vergeleken met het land als geheel is in Limburg het perspectief op een baan voor schoolverlaters
voor ongeschoolden positiever, op VMBO- en MBO-niveau wat minder positief en
op HBO- min of meer vergelijkbaar. Tot 2016 zijn er in Limburg tot en met het HBO-niveau
de beste arbeidsmarktperspectieven (typering: goed) voor schoolverlaters van de volgende
opleidingstypen:
VMBO tl
MBO groen
VMBO, MBO, HBO techniek
HBO onderwijs
VMBO verzorging en HBO (para)medisch.
Absoluut gezien de grootste tekorten in Limburg tot en met HBO-niveau ontstaan voor VM-
BO tl (-9.100), VMBO techniek (-6.400), MBO techniek (-4.000), VMBO verzorging en HBO
onderwijs (beide -3.500). 126
125 Zie ook: ROA (2011), ‘De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2016’.
126 De absolute cijfers over tekorten/overschotten in tabel 5.2 mogen niet vergeleken worden met
die in de vorige editie van RAIL. De tekorten zoals weergeven in RAIL 2011 waren indicatief en
vooral bedoeld om weer te geven binnen welke opleidingstypen de grootste problemen gaan ontstaan
c.q. met welke opleidingstypen leerlingen een relatief grotere of kleinere kans hebben op
een passende baan. In RAIL 2012 is de methodiek dermate verbeterd dat de verwachte tekorten
daadwerkelijk het resultaat vormen van het aantal baanopeningen versus de arbeidsmarktinstroom
per opleidingstype tot en met 2016.

De naar verhouding slechtste arbeidsmarktperspectieven (typering: matig) zijn er in de
provincie voor schoolverlaters van BO, HAVO/VWO, HBO economie en HBO sociaalcultureel.
De grootste overschotten worden voorzien voor HBO economie (+900).
Op WO-niveau zijn alleen landelijke uitspraken te doen. Zeer goede perspectieven zijn er
voor WO medisch en goede perspectieven voor WO techniek. De overige opleidingstypen
kennen matige (WO groen en WO economie) tot redelijke perspectieven (WO letteren en
sociaal cultureel).
Bij bovenstaande resultaten voor Limburg dient nog het volgende te worden opgemerkt:
De verschillen met de perspectieven op landelijk niveau bij MBO gezondheidszorg en
MBO cultureel zijn te verklaren doordat in RAIL van een minder grote uitbreidingsvraag
wordt uitgegaan dan in de prognoses van ROA. Met name geldt dat voor welzijn (onderdeel
van gezondheidszorg).
Bij de goede perspectieven voor schoolverlaters van HBO onderwijs past de kanttekening
dat in de analyses voor deze groep de gevolgen van de specifieke demografische
ontwikkelingen in Limburg niet zijn meegenomen. Zoals reeds vermeld in paragraaf
4.3.5 is in Limburg al geruime tijd sprake van een daling van het aantal leerlingen in
het primair en voortgezet onderwijs. De komende jaren wordt ook in het MBO een daling
verwacht. Deze ontwikkelingen drukken de vraag naar onderwijzend personeel.
Vervolgens geeft tabel 5.3 het perspectief op een baan voor schoolverlaters naar opleidingstype
weer voor de drie Limburgse deelgebieden. Ook hier geldt weer de opmerking
over de verschillen tussen de MBO-niveaus.
Tabel 5.3 Perspectief op baan voor schoolverlaters naar opleidingstype, typering IPB, Limburgse
deelgebieden, eind 2016
Opleidingstype Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg
VMBO tl goed goed goed
VMBO groen goed matig redelijk
VMBO techniek goed goed goed
VMBO economie redelijk goed matig
VMBO verzorging goed goed goed
HAVO/VWO matig redelijk redelijk
MBO groen goed goed goed
MBO techniek goed goed goed
MBO sociaal-cultureel matig redelijk redelijk
MBO gezondheidszorg matig redelijk redelijk
MBO economie redelijk redelijk redelijk
HBO onderwijs goed goed goed
HBO groen redelijk matig goed
HBO techniek goed goed goed
HBO (para)medisch goed goed goed
HBO economie matig redelijk matig
HBO sociaal-cultureel matig matig matig
WO letteren en sociaal-cultureel * * *
103

WO groen * * *
WO techniek * * *
WO medisch * * *
WO economie * * *
Bron: ROA, EBB, COLO; Etil/Research voor Beleid.
Voor schoolverlaters met alleen BO zijn er geen noemenswaardige regionale verschillen in
het perspectief op een baan. Op VMBO-niveau scoort Zuid-Limburg qua arbeidsmarktperspectief
wat lager dan beide andere deelgebieden, op MBO-niveau geldt dat voor Noord-
Limburg. Naar verhouding zijn op HBO-niveau de vooruitzichten voor schoolverlaters in
Zuid-Limburg wat gunstiger dan in Noord- en Midden-Limburg. In het oog springen verder
het relatief goede perspectief voor VMBO groen in Noord-Limburg, voor VMBO economie in
Midden-Limburg en voor HBO groen in Zuid-Limburg.
Perspectief op baan naar opleidingsrichting
Voor Limburg als geheel zijn de opleidingstypen op MBO-niveau verder uit te splitsen naar
opleidingsrichting (zie tabel 5.4). Weer geldt de opmerking over de verschillen tussen de
MBO-niveaus.
Tabel 5.4 Perspectief op baan voor schoolverlaters naar opleidingsrichting, typering IPB,
Limburg, eind 2016
Opleidingsrichtingen IPB WP Limburg
MBO groen goed
MBO voeding, natuur en milieu 0,92 8.200 goed
MBO groene ruimte 0,94 2.600 goed
MBO techniek goed
MBO laboratorium 0,96 1.100 goed
MBO bouw 0,97 9.600 goed
MBO grond-, weg- en waterbouw 0,95 2.200 goed
MBO installatietechniek 1,13 2.200 matig
MBO werktuigbouw en mechanische techniek 0,90 9.900 goed
MBO fijnmechanische techniek 0,98 1.300 goed
MBO motorvoertuigentechniek en tweewielers 0,96 5.800 goed
MBO vliegtuigtechniek 0,96 400 goed
MBO operationele techniek* 1,20 700 slecht
MBO elektrotechniek 0,91 11.700 goed
MBO grafische techniek 1,03 3.000 redelijk
MBO procestechniek 0,96 3.000 goed
MBO brood en banket 0,98 900 goed
MBO levensmiddelentechniek/vleesverwerking 1,03 1.600 redelijk
MBO vervoer 1,04 3.600 redelijk
MBO techniek overig 1,11 4.500 matig
MBO sociaal-cultureel redelijk
MBO sociaal-pedagogisch en welzijn 1,06 10.000 matig
MBO verzorging 1,03 17.600 redelijk
104

MBO uiterlijke verzorging 0,99 7.000 goed
MBO horeca 0,99 7.800 goed
MBO gezondheidszorg redelijk
MBO dokters-, tandarts- en dierenartsassistent 1,03 3.900 redelijk
MBO apothekersassistent 1,03 1.900 redelijk
MBO verpleging 1,00 8.600 goed
MBO gezondheidstechniek 1,11 400 matig
MBO beweging en therapie 1,33 1.800 slecht
MBO economie redelijk
MBO administratie en logistiek 1,00 18.600 redelijk
MBO handel 1,03 19.200 redelijk
MBO secretariaat 1,01 7.300 redelijk
MBO toerisme en recreatie 1,22 2.200 slecht
MBO facilitaire dienstverlening 0,96 3.300 goed
MBO ICT 1,12 2.900 matig
MBO openbare orde en veiligheid 0,99 5.000 goed
MBO geld, bank-en verzekeringswezen en belastingen 0,94 1.000 goed
* Onder operationele techniek vallen onder meer bezig met de bediening, bewaking en onderhoud van technische
installaties en apparaten.
Bron: ROA, EBB, COLO; Etil/Research voor Beleid.
Van de 35 onderscheiden MBO-opleidingsrichtingen scoren er in Limburg qua arbeidsmarktperspectief
18 goed, 9 redelijk, 5 matig en 3 slecht. De top tien van MBOopleidingsrichtingen
met het beste perspectief op een baan (laagste waarde van IPB) zijn:
MBO werktuigbouw en mechanische techniek (0,90; goed)
MBO elektrotechniek (0,91; goed)
MBO voeding, natuur en milieu (0,92; goed)
MBO groene ruimte (0,94; goed)
MBO geld, bank- en verzekeringswezen en belastingen (0,94; goed)
MBO grond-, weg- en waterbouw (0,95; goed)
MBO facilitaire dienstverlening (0,96; goed)
MBO vliegtuigtechniek (0,96; goed)
MBO laboratorium (0,96; goed)
MBO procestechniek (0,96; goed)
Slechte tot matige perspectieven op een baan zijn er in Limburg voor schoolverlaters van
de volgende MBO-opleidingen:
MBO beweging en therapie (1,33; slecht)
MBO toerisme en recreatie (1,22; slecht)
MBO operationele techniek (1,20; slecht)
MBO installatietechniek (1,13; matig)
MBO ICT (1,12; matig)
MBO gezondheidstechniek (1,11; matig)
MBO techniek overig (1,11; matig)
MBO sociaal-pedagogisch en welzijn (1,06; matig).
5.3.2 Verwachte personeelskrapte eind 2016
105

Naast de perspectieven voor schoolverlaters zijn ook de vooruitzichten voor werkgevers van
groot belang. Daarbij gaat het om de mate waarin voor werkgevers knelpunten in de personeelsvoorziening
naar beroepsgroep (i.e. combinatie van beroepsniveau en –richting) zullen
ontstaan. Deze knelpunten worden inzichtelijk gemaakt aan de hand van de Indicator Personeelskrapte
(IPK), die is gebaseerd op de Indicator Toekomstige Knelpunten in de Personeelsvoorziening
naar Beroep (ITKB) van het ROA.
De IPK geeft aan in welke mate het voor werkgevers mogelijk is om de gewenste personeelssamenstelling
naar opleidingsachtergrond binnen beroepen te realiseren. Wanneer in
een beroepsgroep veel mensen werkzaam zijn met een opleidingsachtergrond waarvoor
grote knelpunten worden verwacht, zullen werkgevers moeite hebben om voor deze beroepsgroep
de gewenste personeelssamenstelling te realiseren. Binnen de IPK worden de
voorspelde vraag-aanbod-verhoudingen voor de verschillende opleidingstypen als uitgangspunt
genomen. 127
De IPK heeft een waarde tussen de 0 en 1. Naarmate de indicator lager is, zijn de knelpunten
groter voor de opleidingstypen die voor de betreffende beroepsgroep relevant zijn.
Wanneer de IPK daarentegen dichter bij 1 ligt, zullen werkgevers minder moeite hebben de
gewenste personeelssamenstelling te realiseren.
Tussen de IPB en IPK bestaat een samenhang: goede perspectieven voor schoolverlaters
betekenen in het algemeen minder goede perspectieven voor werkgevers, en omgekeerd.
Beide perspectieven zijn echter niet 100% spiegelbeeldig aan elkaar, omdat vanuit één
opleiding meerdere beroepen mogelijk zijn. Andersom geldt dat één beroep vanuit meerdere
opleidingen is uit te oefenen.
De tabellen 5.5 en 5.6 geven de IPK weer voor de lagere en middelbare respectievelijk de
hogere en wetenschappelijke beroepsgroepen in Nederland en (de drie deelgebieden in)
Limburg, waarbij gebruik wordt gemaakt van de volgende codering:
106
Zeer grote knelpunten < 0,720
Grote knelpunten > 0,720
Enige knelpunten > 0,770
Vrijwel geen knelpunten > 0,810
Geen knelpunten > 0,870
Ook bij deze tabellen geldt weer de kanttekening dat het vanuit de beschikbare data niet
mogelijk is onderscheid te maken tussen de verschillende MBO-niveaus. Voor werkgevers zal
het – uitzonderingen daargelaten - (veel) moeilijker zijn om personeel op MBO-4 niveau te
werven dan op MBO-2 niveau.
127 De arbeidsmarktinstroom naar beroepsgroep is niet goed vast te stellen, aangezien nieuwkomers
met een bepaalde opleidingsachtergrond in meerdere beroepsgroepen kunnen instromen. Binnen
de IPK wordt dit probleem vermeden door te kijken naar de kans waarin binnen een beroepsgroep
iemand met de gewenste opleidingsachtergrond aangetrokken kan worden. Als gevolg hiervan is
het daarnaast ook niet mogelijk om absolute aantallen weer te geven voor de toekomstige tekorten
of overschotten, hetgeen bij de IPB voor schoolverlaters wel mogelijk is.

Tabel 5.5 Personeelskrapte voor lagere en middelbare beroepsgroepen, typering IPK, Nederland,
Limburg en de drie deelgebieden, eind 2016
Beroepen Nederland Limburg
Noord-
Limburg
Midden-
Limburg
107
Zuid-
Limburg
Elementaire beroepen enige Groot groot groot groot
Lagere niet-specialistische beroepen vrijwel geen Enige enige enige enige
Lagere agrarische beroepen groot Groot groot groot groot
Lagere technische beroepen enige Groot groot groot groot
Lagere bouwkundige beroepen groot Groot groot groot groot
Lagere metaal- en elektrotechnische beroepen groot Groot groot zeer groot groot
Lagere overige industriële beroepen groot Groot groot groot groot
Lagere transportberoepen groot Groot groot groot groot
Lagere (para) medische beroepen groot Groot groot groot groot
Lagere administratieve beroepen groot Groot groot groot groot
Lagere commerciële en verkoopberoepen enige Groot enige groot groot
Lagere beveiligingsberoepen enige Groot groot groot groot
Lagere verzorgende beroepen groot Groot groot groot groot
Lagere dienstverlenende beroepen enige Enige enige groot enige
Middelbare agrarische beroepen groot Groot groot groot groot
Middelbare technische beroepen groot Groot groot groot groot
Middelbare bouwkundige beroepen groot Groot groot groot groot
Middelbare metaal- en elektrotechnische beroepen groot Groot groot groot groot
Middelbare overige industriële beroepen enige Groot groot groot groot
Middelbare transportberoepen enige Enige enige groot enige
Middelbare (para) medische beroepen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen
Middelbare administratieve beroepen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen enige enige
Middelbare commerciële en verkoopberoepen vrijwel geen Enige enige enige enige
Middelbare jur., bestuurlijke en beveiligingsberoepen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen enige enige
Middelbare taalkundige, culturele beroepen enige Enige enige enige enige
Middelbare sociaal-maatschappelijke beroepen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen
Middelbare verzorgende beroepen vrijwel geen vrijwel geen geen vrijwel geen vrijwel geen
Middelbare dienstverlenende beroepen enige vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen
Bron: ROA, EBB, COLO; Etil / Research voor Beleid.
Op middellange termijn zijn in Limburg op elementair en lager beroepsniveau voor vrijwel
alle beroepsgroepen grote knelpunten in de personeelsvoorziening te voorzien (uitzonderingen
zijn lagere niet-specialistische beroepen en lagere dienstverlenende beroepen waar
slechts enige knelpunten worden verwacht). Zoals eerder vermeld, gaat het hier grotendeels
om leerwerkbanen in het MBO. Verder is aan de onderkant van de arbeidsmarkt sprake
van de nodige dynamiek (onder meer inzet van laagopgeleide tijdelijke arbeidsmigranten
en “groenpluk”). Op middelbaar beroepsniveau worden voor de agrarische, technische,
bouwkundige, metaal- en elektrotechnische en overige industriële beroepsgroepen grote
knelpunten verwacht. De middelbare transportberoepen, commerciële en verkoopberoepen

en taalkundige en culturele beroepen kennen op middellange termijn naar verwachting
enige en de overige onderscheiden middelbare beroepsgroepen vrijwel geen knelpunten.
Voor de meeste elementaire, lagere en middelbare beroepsgroepen zijn de verwachte
knelpunten in de personeelsvoorziening in Limburg groter dan landelijk. Alleen voor de
middelbare dienstverlenende beroepen worden in Limburg minder ernstige knelpunten
voorzien. Voor de overige beroepsgroepen is de verwachte personeelskrapte in de provincie
vergelijkbaar of groter dan landelijk.
In Noord-Limburg zijn voor minder beroepsgroepen op lager of middelbaar beroepsniveau
enige of grote knelpunten in de personeelsvoorziening te verwachten dan in beide overige
deelgebieden. Voor de middelbare verzorgende beroepen worden hier zelfs helemaal geen
knelpunten voorzien. Naar verwachting kent Midden-Limburg voor wat meer beroepsgroepen
grote knelpunten dan Zuid-Limburg. Voor de lagere metaal- en elektrotechnische beroepen
worden in Midden-Limburg zeer grote knelpunten voorzien.
Tabel 5.6 Personeelskrapte voor hogere en wetenschappelijke beroepsgroepen, typering
IPK, Nederland, Limburg en de drie deelgebieden, eind 2016
Beroepen Nederland Limburg
108
Noord-
Limburg
Midden-
Limburg
Zuid-
Limburg
Hogere pedagogische beroepen zeer groot zeer groot zeer groot zeer groot zeer groot
Hogere landbouwkundige beroepen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen enige
Hogere technische beroepen groot groot groot groot groot
Hogere bouwkundige beroepen groot groot groot groot groot
Hogere metaal- en elektrotechnische beroepen groot groot zeer groot groot zeer groot
Hogere overige industriële beroepen enige enige enige enige enige
Hogere transportberoepen enige groot groot groot groot
Hogere (para) medische beroepen enige enige enige enige enige
Hogere administratieve beroepen vrijwel geen enige enige enige enige
Hogere commerciële en economische beroepen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen enige vrijwel geen
Hogere juridische, bestuurlijke en beveiligingsberoepen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen
Hogere taalkundige, culturele beroepen vrijwel geen enige vrijwel geen enige enige
Hogere sociaal-maatschappelijke beroepen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen
Hogere verzorgende beroepen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen vrijwel geen
Managers (HBO werk- en denkniveau) vrijwel geen enige vrijwel geen enige enige
Wetenschappelijke pedagogische beroepen enige * * * *
Wetenschappelijke landbouwkundige beroepen geen * * * *
Wetenschappelijke technische beroepen groot * * * *
Wetenschappelijke bouwkundige beroepen enige * * * *
Wetenschappelijke overige industriële beroepen enige * * * *
Wetenschappelijke (para) medische beroepen zeer groot * * * *
Wetenschappelijke administratieve beroepen geen * * * *
Wetenschappelijke commerciële en economische beroepen vrijwel geen * * * *
Wetenschappelijke juridische, bestuurlijke groepen geen * * * *
Wetenschappelijke sociaal-maatschappelijke beroepen vrijwel geen * * * *
Managers (wetenschappelijk werk- en denkniveau) vrijwel geen * * * *
Bron: ROA, EBB, COLO; Etil / Research voor Beleid.

Op hoger beroepsniveau worden de komende jaren landelijk zeer grote knelpunten in de
personeelsvoorziening verwacht voor pedagogische beroepen en grote knelpunten voor
technische, bouwkundige en metaal- en elektrotechnische beroepen. Voor Limburg komen
daar de hogere transportberoepen nog eens bij. De drie deelgebieden voldoen wat dit betreft
aan het beeld voor de provincie als geheel, met dien verstande dat in Noord- en Zuid-
Limburg voor de hogere metaal- en elektrotechnische beroepsgroepen zeer grote knelpunten
worden voorzien.
In Limburg zijn voor meer hogere beroepsgroepen enige of grote knelpunten te verwachten
dan landelijk. In Noord-Limburg zijn voor minder hogere beroepsgroepen enige of grote
knelpunten te verwachten dan in de andere deelgebieden.
Op wetenschappelijk beroepsniveau zijn alleen landelijke gegevens voorhanden. Zeer grote
knelpunten in de personeelsvoorziening worden voorzien voor de wetenschappelijke (para)medische
beroepen en grote knelpunten voor de wetenschappelijke technische beroepen.
De IPK geeft per beroepsgroep een totaalbeeld van de personeelskrapte die in een bepaalde
regio (Nederland, Limburg en de drie deelgebieden) is te verwachten. De daadwerkelijk
verwachte personeelskrapte verschilt vanzelfsprekend van branche tot branche en per individueel
bedrijf. Ter illustratie hieronder enkele voorbeelden uit de expertinterviews:
Werkgevers in Limburg (en de rest van Nederland) staan te springen om technici en logistici
op HBO-niveau. Het arbeidsmarktperspectief van afgestudeerden van een HBOinstelling
als Fontys Hogeschool Techniek en Logistiek in Venlo is dan ook erg goed en
dat zal de komende jaren niet minder worden.
Als gevolg van de grote uitstroom en de beperkte nieuwe instroom (de verhouding nieuwe
instroom versus uitstroom is 2 op 10) voorziet DSM grote tekorten in béta/ techniek.
De tekorten gelden op MBO-niveaus 2, 3 en 4 (met name procesoperators A, B en C) en
op HBO-niveau. Vooral HBO-vacatures zijn lastig te vervullen. Met het oog op de (verwachte)
tekorten is DSM actief bezig met workforceplanning.
Bij de bouw en inrichting van verpleeg- en verzorgingshuizen werkt De Zorggroep steeds
meer vanuit de gedachte van kleinere zorggroepen en dito zorgteams. Werknemers bieden
alle soorten zorg aan (ontschotting van huishoudelijke hulp, persoonlijke verzorging
en verpleging). Deze ontwikkeling – die ingaat tegen de voorafgaande trend van functiedifferentiatie
- stelt hogere eisen aan het personeel. Er is minder behoefte aan niveau
1/2 en meer behoefte aan niveau 4/5. De Zorggroep heeft vooral moeite vacatures voor
verzorgenden (3) en verpleegkundigen (4/5) te vervullen. Een rol daarbij speelt ook dat
verpleegkundigen in het algemeen liever in ziekenhuizen werken dan in de ouderenzorg.
128
Bij AZM/Maastricht UMC bestaat vooral moeilijk vervulbare vraag naar hoger opgeleid
gespecialiseerd verpleegkundig personeel (SEH-medewerkers, anesthesisten, OKassistenten).
Buiten het primair proces heeft AZM/Maastricht UMC met name moeite om
kwalitatief goede financieel medewerkers aan te trekken.
Pensioenuitvoerder APG kent vooral moeilijk vervulbare vacatures in de hoek van beleggingsspecialisten,
senior IT-specialisten, accountants en bedrijfsjuristen. Met name goede
IT’ers zijn in de buurt niet te vinden. Zeker de laatste jaren is voor APG het belang
van IT (en meer in het bijzonder het creëren van webomgevingen) sterk toegenomen. ITspecialisten
zijn schaars in Limburg. Voor een organisatie als Capgemini is het eenvoudiger
om goede IT’ers aan te trekken dan voor APG. Het probleem is op te lossen door het
inhuren van specialisten (dat gebeurt nu ook al). Dat betekent wel dat relatief veel betaald
moet worden voor een werknemer, hetgeen weer van invloed is op de (kost)prijs.
Het ontbreken van een academische IT-opleiding bij de Maastricht University ervaart
men als een groot gemis.
128 Een andere trend in het personeelsbestand van De Zorggroep is minder management. Momenteel
zijn er op de 2.000 werknemers in totaal 32 managers.
109

5.4 Alternatief scenario
In het voorafgaande zijn discrepanties op de arbeidsmarkt in Nederland, Limburg en de drie
deelgebieden in beeld gebracht voor de periode 2011-2016. In deze prognoses (hier verder
aan te duiden met het ‘basispad’) is uitgegaan van het ‘doormodderscenario’ uit de Decemberraming
2011 van het CPB, waarin de eurocrisis niet snel wordt opgelost, maar ook
geen verdere neerwaartse escalatie ontstaat. Het CPB heeft in het Centraal Economisch
Plan 2012 de verwachtingen voor de economische ontwikkeling van ons land voor 2012 naar
beneden bijgesteld (zie paragraaf 2.3). Wel verwacht het CPB nog steeds dat de financiële
markten in de loop van 2012 weer wat tot rust komen en de economische groei dan ook
weer op gang begint te komen. Inmiddels zijn de perspectieven opnieuw veranderd. Het
risico van verdere verdieping van de eurocrisis lijkt enigszins verminderd, omdat de maatregelen
ter versterking van de Griekse financiële situatie lijken aan te slaan. Daarmee lijkt
het ‘doormodderscenario’ weer wat plausibeler te zijn geworden.
Hoe dan ook blijft de economische ontwikkeling op korte en middellange termijn met veel
onzekerheden omkleed. Daarom vergelijken we in deze paragraaf het ‘basispad’ met een
alternatief scenario. Deze ‘lage variant’ borduurt voort op de onzekerheidsvariant uit de
Macro Economische Verkenning 2012 van het CPB.
Tabel 5.7 geeft naast de economische uitgangspunten van het basispad respectievelijk de
lage variant ook de gevolgen van beide scenario’s voor de Limburgse arbeidsmarkt weer.
Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen de korte (2011-2012) en middellange termijn
(2013-2016). Door het groeipercentage van het bbp te laten fluctueren, komen veranderingen
in de geprognosticeerde ontwikkeling van vraag en aanbod (en als gevolg daarvan ook
wijzigingen in de discrepanties) op de arbeidsmarkt tot stand.
Tabel 5.7 Economische scenario’s en gevolgen voor de Limburgse arbeidsmarkt, 2011-2012
en 2013-2016, gemiddelden per jaar
Nederland
110
2010 2011-2012 2013-2016
Lage variant Basispad Lage variant Basispad
Groeipercentage BBP 1,70 -0,50 0,50 0,75 1,50
Limburg
(Absoluut)
Arbeidsplaatsen 525.800 520.200 524.600 523.800 532.300
Beroepsbevolking 503.200 501.900 502.700 505.600 500.800
Aantal NWW 39.100 38.100 37.000 35.900 32.600
(Gemiddeld jaarlijkse ontwikkeling %)
Arbeidsplaatsen -1,3 -0,5 -0,1 0,2 0,4
Beroepsbevolking -0,6 0,0 -0,1 0,1 -0,1
(Niveau in %)
NWW-percentage 7,8 7,6 7,4 7,1 6,5
Bron: CPB, UWV ; Etil/Research voor Beleid.
In de lage variant is in de jaren 2011-2012 sprake van een economische krimp van gemiddeld
0,5% per jaar (tegenover een groei van 0,5% in het basispad). Daarmee komt het aantal
arbeidsplaatsen in die periode op gemiddeld 520.200 (in plaats van 524.600) en de beroepsbevolking
op gemiddeld 501.900 (in plaats van 502.700). Door deze ontwikkelingen in
werkgelegenheid en beroepsbevolking komt de werkloosheid gemiddeld hoger uit: absoluut

38.100 personen (in plaats van 37.000) en in procenten van de beroepsbevolking 7,6% (in
plaats van 7,4%).
Voor de periode 2013-2016 is het beeld als volgt. De gemiddelde groei per jaar bedraagt in
de lage variant 0,75% (tegenover 1,5% in het basispad). Dit resulteert in een lagere werkgelegenheid
van gemiddeld 523.800 arbeidsplaatsen (in plaats van 532.300). De beroepsbevolking
komt met een jaarlijks gemiddelde van 505.600 personen hoger uit dan in het basispad
(500.800). 129 Door deze ontwikkelingen komt ook op de middellange termijn de
werkloosheid gemiddeld op een hoger niveau uit: absoluut 35.900 personen (in plaats
32.600) en in procenten 7,1% (in plaats van 6,5%).
In de vorige editie van RAIL is ook een lange termijn scenario doorgerekend. Deze gaf een
doorkijk naar de verwachte arbeidsmarktsituatie in Limburg anno 2020. Gezien de grote
onzekerheden is in deze uitgave van RAIL afgezien van het doorrekenen van een dergelijk
lange termijn scenario. De prognoses van (beroeps)bevolking, werkgelegenheid en werkloosheid
op middellange termijn (2013-2016) zijn al met zoveel onzekerheden omkleed dat
een cijfermatige vooruitblik naar 2020 helemaal een schijnexactheid zou opleveren. De
verwachting is dat de kraptes op de Limburgse arbeidsmarkt op de lange termijn gaan toenemen.
Precieze ontwikkelingen zijn op dit moment echter niet te geven. Het volgende
hoofdstuk gaat wel in meer kwalitatieve zin in op de op langere termijn te verwachten
trends op de arbeidsmarkt in Limburg.
5.5 Resumé
Moeilijk vervulbare vacatures
Landelijk bedroeg het aandeel (zeer) moeilijk vervulbare vacatures in 2011 19%, min of
meer vergelijkbaar met het aandeel van 20% in 2010. In Limburg was het percentage
(zeer) moeilijk vervulbare vacatures in 2011 hoger dan een jaar eerder (28% tegenover
21%).
Te verwachten is dat de Limburgse werkgevers de komende jaren als gevolg van het door
vergrijzing en ontgroening dalend arbeidsaanbod meer moeite zullen krijgen met het
vervullen van vacatures. Met name geldt dat voor de vraag naar middelbaar en hoger opgeleiden.
Werkloosheid
In Limburg is de werkloosheid hoger dan landelijk. De verschillen worden wel kleiner; de
naar verhouding sterke mate van vergrijzing (grote vervangingsvraag) en krimp van de
beroepsbevolking (minder arbeidsaanbod) hebben een dempend effect op de werkloosheid
in Limburg. In 2011 bedroeg het NWW-percentage in Limburg 7,0% (34.900 nietwerkende
werkzoekenden) tegenover landelijk 6,0%. Vergeleken met de provincie als
geheel kende Zuid-Limburg een hoger NWW-percentage (8,3%), Noord- en Midden-
Limburg juist lagere (6,0% en 5,0%).
Voor 2012-2013 wordt – als gevolg van de eurocrisis en de overheidsbezuinigingen – een
werkloosheidsstijging verwacht. In de jaren daarna (2014-2016) leidt het verwachte economisch
herstel weer tot een daling van het werkloosheidsniveau. Per saldo wordt voor
2016 in Limburg een NWW-percentage van 6,4% (ruim 32.000 niet werkende werkzoekenden)
voorzien tegenover landelijk 5,7%. Zowel Noord- als Midden-Limburg scoren lager
dan het provinciaal gemiddelde (respectievelijk 5,7% en 5,2%). Zuid-Limburg scoort
nog steeds bovengemiddeld (7,2%), maar laat ten opzichte van 2011 wel een substantiële
daling zien.
In de prognoses is nog geen rekening gehouden met de precaire situatie bij en de mogelijke
sluiting eind dit jaar van autofabriek NedCar in Born.
129 Is in het basispad in 2013-2016 nog sprake van een daling van de beroepsbevolking ten opzichte
van de daaraan voorafgaande periode (2011-2012), in de lage variant is sprake van een lichte stijging.
Hier spelen twee effecten: ontmoedigingseffect (discouraged worker effect) en aanmoedigingseffect
(added worker effect). De veronderstelling is dat het tweede effect iets sterker is dan
het eerste.
111

112
Onder de werklozen in Limburg zijn jongeren wat minder sterk vertegenwoordigd dan
landelijk. Naar verhouding kent Limburg veel oudere werklozen: van het bestand nietwerkende
werkzoekenden is 41% 50 jaar of ouder (landelijk 36%). Is jeugdwerkloosheid
vooral een conjunctureel probleem, de hoge werkloosheid onder ouderen heeft een
structureel karakter. Ouderen worden minder snel werkloos dan jongeren, maar eenmaal
werkloos komen ze moeilijk weer aan de slag. Daaraan ligt een complex van factoren ten
grondslag (objectieve competenties en kenmerken, aannamebeleid van werkgevers,
zoekgedrag van ouderen).
Perspectief op baan
Vergeleken met het land als geheel is op middellange termijn in Limburg het perspectief
op een baan voor schoolverlaters op BO-niveau positiever, op VMBO- en MBO-niveau wat
minder positief en op HBO-niveau min of meer vergelijkbaar. Tot 2016 zijn er in Limburg
tot en met het HBO-niveau de beste arbeidsmarktperspectieven (typering: goed) voor
schoolverlaters van de volgende opleidingstypen: VMBO tl; MBO groen; VMBO, MBO en
HBO techniek; HBO onderwijs; VMBO verzorging en HBO (para)medisch. Bij de goede perspectieven
voor schoolverlaters van HBO onderwijs past de kanttekening dat in de betreffende
analyses voor deze groep de gevolgen van de specifieke demografische ontwikkelingen
voor de vraag naar onderwijs in Limburg niet zijn meegenomen. De naar
verhouding slechtste arbeidsmarktperspectieven (typering: matig) zijn er in de provincie
voor schoolverlaters van BO, HAVO/VWO, HBO economie en HBO sociaal-cultureel.
De goede perspectieven voor de genoemde VMBO-opleidingstypen hebben voor een belangrijk
deel betrekking op leerwerkbanen tijdens een vervolgopleiding binnen het MBO
en banen aan de onderkant van de arbeidsmarkt.
Van de 35 onderscheiden MBO-opleidingen scoren er in Limburg qua arbeidsmarktperspectief
18 goed, 9 redelijk, 5 matig en 3 slecht. De drie best scorende opleidingsrichtingen
zijn MBO werktuigbouw en mechanische techniek, MBO elektrotechniek en MBO
voeding, natuur en milieu. Ook de MBO-opleidingen laboratorium en procestechniek
(voor een belangrijk deel gericht op de chemie) behoren tot de 10 opleidingen met de
beste perspectieven. De drie slechtst scorende opleidingen zijn MBO beweging en therapie,
MBO toerisme en recreatie en MBO operationele techniek.
Op wetenschappelijk niveau zijn alleen landelijke gegevens voorhanden. Zeer goede
perspectieven zijn er voor WO medisch en goede perspectieven voor WO techniek.
Personeelskrapte
Vanuit het perspectief van werkgevers worden in Limburg op middellange termijn (op
alle niveaus) voor meer beroepsgroepen knelpunten verwacht dan landelijk.
In Limburg zijn op middellange termijn op elementair en lager beroepsniveau voor vrijwel
alle beroepsgroepen grote knelpunten in de personeelsvoorziening te voorzien. Grotendeels
gaat het hierbij om leerwerkbanen in het MBO. Verder is aan de onderkant van
de arbeidsmarkt sprake van de nodige dynamiek (onder meer inzet van laagopgeleide
tijdelijke arbeidsmigranten en “groenpluk”). Op middelbaar beroepsniveau gaat het om
agrarische, technische, bouwkundige, metaal- en elektrotechnische en overige industriële
beroepsgroepen. Op hoger beroepsniveau worden de komende jaren zeer grote knelpunten
in de personeelsvoorziening verwacht voor pedagogische en grote knelpunten
voor technische, bouwkundige, metaal- en elektrotechnische en transportberoepen.
Op wetenschappelijk beroepsniveau zijn alleen landelijke gegevens voorhanden. Zeer
grote knelpunten in de personeelsvoorziening worden voorzien voor de wetenschappelijke
(para)medische beroepen en grote knelpunten voor de wetenschappelijke technische
beroepen.
Arbeidsmarktinstroom versus baanopeningen: verwachte tekorten
Uitgaande van opleidingstype kent de Limburgse arbeidsmarkt in de periode tot en met
2016 ongeveer 142 duizend baanopeningen. Deze baanopeningen ontstaan vooral door
vervangingsvraag, het vervangen van werknemers die vertrekken, bijvoorbeeld vanwege
het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. In dezelfde periode kent Limburg een
instroom op de arbeidsmarkt van een kleine 110 duizend personen. We kunnen dus stellen
dat de Limburgse arbeidsmarkt tot en met 2016 zo’n 32.000 personen tekort komt.

Vooral de techniek en de zorg zullen door deze tekorten worden getroffen. In de periode
tot en met 2016 zal Limburg 12.500 gediplomeerde technici tekort komen. Grosso modo
betekent dit een tekort dat jaarlijks oploopt met ongeveer 1.080 VMBO’ers, 720 MBO’ers
en 360 HBO’ers. In deze periode groeit ook het tekort aan gediplomeerden in de zorg,
specifiek op VMBO en HBO-niveau, tot 4.600. Dit betekent daarmee een tekort dat jaarlijks
oploopt met ongeveer 600 VMBO’ers en 180 HBO’ers.
Alternatief scenario
Naast het in dit rapport gebruikte basispad (‘doormodderscenario’) is voor de korte en
middellange termijn een alternatief scenario doorgerekend dat uitgaat van een verdieping
van de eurocrisis. Deze doorrekening laat zien dat de effecten aan de aanbodzijde
van de Limburgse arbeidsmarkt minder sterk zijn dan aan de vraagzijde. In de lage variant
komt de werkloosheid in de provincie daarom zowel op korte als middellange termijn
op een hoger niveau uit.
Gezien de grote onzekerheden is in deze editie van RAIL afgezien van het doorrekenen
van een lange termijn scenario (2020). De verwachting is dat de kraptes op de Limburgse
arbeidsmarkt op lange termijn gaan toenemen. Precieze ontwikkelingen zijn op dit moment
echter niet te geven.
113

6 Trends op de Limburgse arbeidsmarkt
Dit hoofdstuk bevat een beschouwing van de belangrijkste trends op de Limburgse arbeidsmarkt.
Het begint in paragraaf 6.1 met een SWOT-analyse. Deze biedt - in tabelvorm – inzicht
in sterkten en zwakten van en kansen en bedreigingen voor de Limburgse arbeidsmarkt.
Paragraaf 6.2 geeft daarna een beschrijving van de belangrijkste trends en ontwikkelingen
op de middellange en lange termijn. Ten slotte gaat paragraaf 6.3 in op de trends
en ontwikkelingen in de knelpuntsectoren zorg en techniek.
6.1 SWOT-analyse
De SWOT-analyse is een van oorsprong bedrijfskundig model dat vier elementen bevat:
Strengths, Weaknesses, Opportunities & Threats. De resultaten van de SWOT-analyse zijn te
gebruiken als input voor het strategievormingsproces. Tabel 6.1 geeft kort sterkten en
zwakten van, en kansen en bedreigingen voor de Limburgse arbeidsmarkt weer.
Tabel 6.1 SWOT-analyse van de Limburgse arbeidsmarkt: sterkten, zwakten, kansen en
bedreigingen
114
Sterkten Zwakten
Omgeving van de arbeidsmarkt
Centrale ligging binnen Euregio/Europa
Grote internationale consumentenmarkt binnen
straal van 100 km
Ligging midden in toptechnologische regio
ELAt
Innovatie- en startersklimaat: hoog aandeel
innovatieve banen; veel R&D personeel; snelle
groei private R&D; groot aantal patentaanvragen
Internationaal gezien goede concurrentiepositie
Buiten grote steden aantrekkelijk woon- en
leefklimaat
Veel mogelijkheden voor leisure (retail &
toerisme)
Vraagzijde van de arbeidsmarkt
Aanwezigheid in de regio van 7 van de 10
kennisintensieve topsectoren van EL&I
Aanbod van de arbeidsmarkt
Breed onderwijsaanbod (VMBO t/m WO)
Veel arbeidsmigranten aanwezig
Door geografische ligging (in theorie) veel
mogelijkheden voor grensoverschrijdende arbeid.
Overig
Veel aandacht voor regionale economie en
arbeidsmarkt bij actief opererende stakeholders
(de drie O’s)
Veel vormen van samenwerking binnen Limburg
en met Duitsland en België
Omgeving arbeidsmarkt
Perifere ligging binnen Nederland
Laag regionaal product en lage economische
groei
Conjunctuurgevoelig (nog steeds veel industrie
en logistiek)
Innovatie- en startersklimaat: laag aandeel
creatieve banen; weinig kenniswerkers; laag
omzetaandeel innovaties; weinig startende
bedrijven
Relatief geringe woonaantrekkelijkheid grote
steden
Vraagzijde van de arbeidsmarkt
Weinig banen per 1.000 inwoners
Aanbod van de arbeidsmarkt
Sterke krimp potentiële beroepsbevolking
Weinig allochtonen (groeiend arbeidsaanbod)
Achterblijvende arbeidsparticipatie
Dalende beroepsbevolking
Laag opleidingsniveau beroepsbevolking
Versnippering beroepsonderwijs, sterke gerichtheid
op instroom en nog onvoldoende afgestemd
op regionale arbeidsmarkt
Voortijdig schoolverlaters; probleemjongeren
Moeilijk vervulbare vraag, werklozen, lonen
Aantal belangrijke sectoren (zorg, techniek/industrie)
komen moeilijk aan arbeidsaanbod
Relatief hoge werkloosheid in Zuid-Limburg
en veel moeilijk plaatsbaar aanbod
Structureel hoge werkloosheid onder ouderen
Kansen Bedreigingen
Omgeving van de arbeidsmarkt Omgeving van de arbeidsmarkt

Topsectorenbeleid EL&I; Brainport 2020
Macrodoelmatigheidsbeleid beroepsonderwijs
Extra geld voor intramurale zorg
Decentralisatie van overheidstaken (maar wel
gepaard met bezuinigingen!)
Combinatie WMO-WWB i.h.k.v. WWNV biedt
kansen voor participatie en re-integratie
Positief imago Limburg onder burgers (verder
te versterken door regiobranding)
Positief imago onder buitenlandse investeerders
(belastingklimaat, arbeidskosten (NL),
ligging, ruimte voor huisvesting, internationale
scholen (LB))
Verbetering imago als werkregio (arbeidsmarktinformatie
en –communicatie)
Vraagzijde van de arbeidsmarkt
Kansen op werk door flexibilisering arbeidsmarkt
Sociale innovatie
Jobcarving
Aanbodzijde van de arbeidsmarkt
Stijgende trend arbeidsparticipatie zet door
Verbreding onderwijsaanbod (nieuw Science
College UM; plannen voor filiaal HAS en TU
Twente in de regio; aanwinst zou ook universitaire
IT-opleiding zijn)
Nieuwe vormen van beroepsonderwijs (praktijkgerichte
aanpak, samenwerking met bedrijfsleven
[bijv. Centra voor Innovatief Vakmanschap,
Centers of Expertise], doorlopende
leerlijnen [bijv. vakcolleges], campusvorming)
Binden van (buitenlandse) studenten aan de
regio
Benutten alumninetwerken van studenten en
kenniswerkers
Benutten arbeidsaanbod nuggers
Benutten arbeidsaanbod uit Zuid-Europa
Benutten arbeidsaanbod ‘repatrianten’ (2 e en
3 e fase carriére Limburgers die elders loopbaan
zijn gestart)
Wegnemen van barrières voor pendel binnen
Limburg (beter openbaar vervoer) en voor
grensoverschrijdende arbeid (taalonderwijs,
beter openbaar vervoer)
Uitstroom babyboomers leidt tot instroom van
jongeren met andere houding/skills, waardoor
sneller veranderingen zijn door te voeren
Upgrading van werkenden
Diversiteitsbeleid
Duurzaam inzetbaarheidsbeleid
Bezuinigingen (algemeen en specifiek op
overheidspersoneel)
Duur van deel MBO-4 opleidingen mogelijk
terug van 4 naar 3 jaar (problemen met aansluiting
op HBO)
Minder geld voor participatie en re-integratie
WWNV gevaar voor continuïteit SW
Beperkende maatregelen m.b.t. grenspendel,
arbeidsmigratie, kennismigratie
Afbrokkeling sociale samenhang
Vastlopende verkeersinfrastructuur en tekortkomingen
in openbaar vervoer
Veel verouderde bedrijventerreinen
Vraagzijde van de arbeidsmarkt
Structureel achterblijvende werkgelegenheidontwikkeling
Bevolkingskrimp betekent kleinere regionale
markt
Mogelijke verdieping crisis leidt tot werkgelegenheidsdaling
Afhankelijkheid van enkele grote bedrijven
(zo heeft mogelijke sluiting NedCar grote gevolgen
voor directe en indirecte werkgelegenheid
in de regio)
Bedrijven steeds meer footloose -> concurrentie
met buitenland/outsourcing van werkgelegenheid
(hoewel ook weer omgekeerde
beweging zichtbaar is)
Aanbodzijde
Uitstroom van babyboomers betekent weglekken
van kennis en ervaring
Beperkte carrièremogelijkheden voor met
name hoger opgeleiden en te weinig topbanen
Toenemende onzekerheden door flexibilisering
arbeidsmarkt
Risico dat bedrijven door crisis te weinig
geld/tijd investeren in opleiden (van o.m.
BBL’ers)
Problemen met bedrijfsopvolging in MKB
Kwetsbaarheid van zzp’ers
Sommige sectoren te afhankelijk van arbeidsmigranten
Moeilijk vervulbare vraag, werklozen, lonen
Demografische ontwikkelingen (sterke vergrijzing/
dubbele ontgroening/ bevolkingskrimp)
leiden tot hoge vervangingsvraag en
daling beroepsbevolking -> knelpunten in personeelsvoorziening
in de regio (moeilijk vervulbare
vraag)
Stijgende loonkosten (door eurocrisis tijdelijk
115

Moeilijk vervulbare vacatures, werklozen, lonen
Demografische ontwikkelingen (sterke vergrijzing/
dubbele ontgroening/ bevolkingskrimp)
leiden tot hoge vervangingsvraag en
daling beroepsbevolking -> dempende werking
op werkloosheid in de regio
Mobiliteitsbeleid/VWNW-beleid
Kansrijke (participatie- en) reintegratieprojecten
(al dan niet met scholingscomponent)
Overig
Intensivering regionale (Limburg), bovenregionale
(Zuidoost-Nederland) en euregionale
(ELAt) samenwerking
116
minder)
Mogelijke verdieping van crisis leidt tot sterke
toename jeugdwerkloosheid
Te veel nadruk op kenniseconomie en topsectoren
betekent gevaar voor tweedeling arbeidsmarkt
(bovenkant versus onderkant)
De sterkten en zwakten geven als het ware het startpunt voor de voor het komende decennium
relevante trends op de Limburgse arbeidsmarkt. Vast te stellen is dat deze sterkten
en zwakten geen vaststaande feiten zijn: niet alleen moet het beleid (zie hoofdstuk 7) erop
zijn gericht de sterke kanten van de Limburgse arbeidsmarkt nog verder tot bloei te laten
komen en de zwakten weg te nemen. Daarnaast zijn er bij de sterkten en zwakten natuurlijke
trends aan te geven en kan de context ervan ook het relatieve belang van sterkten en
zwakten veranderen. Naarmate de globalisering doorzet, is bijvoorbeeld de perifere ligging
van Limburg binnen Nederland minder relevant en de centrale ligging tussen economische
groeiregio’s in Nederland, België en Duitsland des te relevanter.
De kansen en bedreigingen bevatten twee soorten thema’s:
Met name kansen en in wat mindere mate bedreigingen die te maken hebben met de
inzet van het arbeidsmarktbeleid: daar gaat het volgende hoofdstuk verder op in.
Bedreigingen en in wat mindere mate kansen die juist verband houden met trends en
ontwikkelingen in de omgeving van de arbeidsmarkt. Deze zijn aan de orde in de volgende
paragraaf.
6.2 Trends en ontwikkelingen op de middellange en lange termijn
Een cijfermatige vooruitblik voor de langere termijn is niet te geven. Daarom volgt in deze
paragraaf een beschrijving van de belangrijkste trends en ontwikkelingen voor de Limburgse
arbeidsmarkt. Deze beschrijving strekt zich uit tot de middellange en lange termijn. Ze
overlapt daardoor deels met de tijdshorizon van de prognoses uit het vorige hoofdstuk.
Uiteraard gaat het om trends bij ongewijzigd beleid. Het valt zeker te verwachten dat partijen
op deze trends gaan reageren: niet alleen door negatieve trends tegen te gaan maar
ook door te proberen optimaal te profiteren van positieve trends.
Dat geldt niet alleen voor het arbeidsmarktbeleid (het volgende hoofdstuk bevat daarvoor
een deel van het spoorboekje) maar ook voor economisch, onderwijs, zorg- en welzijnsbeleid
en niet te vergeten voor de manier waarop het bedrijfsleven op de genoemde trends
zal inspelen. Dat brengt trouwens wel gevaren met zich mee: deze maatregelen kunnen ook
contraproductief voor de arbeidsmarkt zijn. Dat is bijvoorbeeld het geval wanneer bedrijven
die niet aan hoger opgeleid personeel kunnen komen, wegtrekken naar het buitenland
en daarmee ook lager geschoolde werkgelegenheid verplaatsen. Of ook wanneer een overschot
aan beschikbaar personeel zich vertaalt in een desinteresse om te investeren in opleidingen,
wat op zich weer consequenties kan hebben voor het aanbod van beroepsonderwijs.
Het is daarom zaak om de komende jaren de genoemde trends en de reacties daarop
van stakeholders nauwlettend te blijven monitoren.
6.2.1 De omgeving van de arbeidsmarkt

Demografie
Tot voor kort leek de demografische ontwikkeling de meest zekere factor voor de Limburgse
arbeidsmarkt. Met name in Zuid-Limburg zou sprake zijn van een stevige bevolkingskrimp.
Nog steeds is zeker dat er zonder rekening te houden met immigratie sprake zal zijn
van een daling van de omvang van beroepsbevolking en toenemende vergrijzing. Hierdoor
ontstaan tekorten, met name in bepaalde sectoren als techniek en zorg. Anderzijds heeft
de demografie ook een dempend effect op de werkloosheid.
De immigratie is echter een onzekere factor. Er zijn drie groepen immigranten te onderscheiden:
Buitenlandse studenten die zich in Limburg moeten vestigen omdat ze anders niet ingeschreven
kunnen staan bij onderwijsinstellingen. Voorheen stond deze categorie niet geregistreerd,
nu wel. Daardoor lijkt de bevolkingskrimp tijdelijk te zijn omgeslagen in
groei. Waarschijnlijk is echter dat ook in de toekomst deze groep studenten na afronding
van de studie weer terugkeert naar het land van herkomst. Wat betreft Duitsland is - gezien
de gunstige economische ontwikkeling in het aangrenzende deel van Nordrhein-
Westfalen – de kans dat afgestudeerden in Limburg zullen blijven zelfs geringer dan
voorheen.
Er is de laatste jaren sprake van een stijging van het aantal MOE-landers dat werkzaam
is in Limburg. Er lijkt ook geen sprake van een afname nadat Duitsland het voor arbeiders
uit de betreffende landen mogelijk heeft gemaakt er zonder tewerkstellingsvergunning
te werken: men blijft in groten getale naar Limburg komen. Ook vestigt een deel
van de arbeiders uit de MOE-landen zich in Limburg. De vraag is of dit zo zal blijven. De
overheid wil, getuige recente uitspraken van de Minister van SZW, het aantal in Nederland
werkende personen uit andere landen fors verlagen.
De betere woningmarkt in met name Zuid-Limburg lijkt een zekere aantrekkingskracht te
hebben op kenniswerkers uit de rest van Nederland. De vraag is of dit effect beklijft en
of het zich op termijn ook uitstrekt naar kenniswerkers uit andere landen (waarvoor van
belang is dat de overheid het juist gemakkelijker maakt om hier te komen werken).
Wanneer de immigratie van kenniswerkers toeneemt, kan dat een deel van de oplossing
vormen voor knelpunten aan de bovenkant van de arbeidsmarkt in Limburg.
Los van de ontwikkeling van de immigratie lijkt er sprake van ontgroening en vergrijzing op
de arbeidsmarkt. Dit heeft gevolgen binnen arbeidsorganisaties en ook voor het karakter
van de werkloosheid:
De grote uitstroom van de babyboomers en de vervanging daarvan door jongeren in de
Limburgse bedrijven en instellingen is enerzijds een bedreiging (weglekken van kennis en
ervaring), maar anderzijds biedt het ook kansen (andere houding/skills van jongeren,
waardoor sneller veranderingen zijn door te voeren).
Ouderen worden minder snel werkloos dan jongeren. Eenmaal werkloos komen ze echter
moeilijk weer aan de slag. En hoe ouder, des te kleiner de kans op werkhervatting. Daar
waar de jeugdwerkloosheid conjunctureel wordt bepaald, is werkloosheid onder ouderen
dus vooral een structureel probleem.
Sociaal-maatschappelijke veranderingen
Er is sprake van een aantal sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen die de komende periode
blijven doorgaan. De invloed ervan zal traag, maar zeker, doorwerken op de Limburgse
arbeidsmarkt:
Het aandeel werkende vrouwen zal blijven groeien. Dit komt vooral doordat de oudste
cohorten vrouwen, die nooit hebben gewerkt, de AOW-leeftijd bereiken; jonge vrouwen
gaan wel werken. Dat Limburg nu een relatief lage arbeidsparticipatie kent, betekent
ook dat deze trend zich langer zal blijven vertalen in een groei van het arbeidspotentieel.
Mogelijk dat ook het added worker effect (vrouwen van werkloze mannen zoeken
naar werk) sterker zal gelden, nu de druk op werklozen toeneemt.
Over heel Nederland is sprake van verkleuring van de beroepsbevolking. Dat zal in Limburg
minder het geval zijn. Wel is een grote kans dat een deel van de Midden- en Oost-
117

118
Europese arbeidskrachten in Limburg “blijft hangen”. Vaak gebeurt dit nadat men – na
eerst laaggeschoold werk te hebben verricht – in het eigen vakgebied op hoger niveau
aan de slag kan.
De individualisering van de beroepsbevolking zet door. Het aantal zzp-er’s neemt verder
toe.
Een onzeker punt is nog in hoeverre jongeren (nog) langer zullen doorleren. De recent
aangekondigde maatregelen van de regering tegen langstuderen zetten hier een rem op.
Dit heeft indirect ook invloed op het onderwijsaanbod. Veel duale opleidingen in het hoger
onderwijs staan nu al onder druk. Mogelijk dat de maatregelen een flink gat slaan in
het brede onderwijsaanbod in Limburg.
Jongeren hebben een andere attitude ten opzichte van werk. Er is een voorkeur voor
‘werken om te leven’, kort cyclische carrièrepaden, gebruik van moderne technologie in
het werk en het zogenaamde nieuwe werken (sectoren die hierin voorzien zijn aantrekkelijker
voor jongeren om in te werken). De overheid ondersteunt ook een meer flexibeler
arbeidscultuur met maatregelen en wetgeving.
Ouderen blijven langer doorwerken. Uiteraard is het overheidsbeleid gericht op het verder
inperken van mogelijkheden voor vroegpensioen en de verhoging van de AOWleeftijd
hierop van invloed, maar ook is er een groeiende groep ouderen die zelf geen afscheid
wil nemen van de arbeidsmarkt.
Economie
De exacte ontwikkeling van de Limburgse economie op de langere termijn blijft onzeker.
Een aantal dingen is wel te zeggen over de ontwikkeling ervan:
De verschuiving naar de diensteneconomie zal doorzetten. Met name bedrijven die niet
vooruitlopen in technologische ontwikkeling verdwijnen. Limburg kent een groeiend
aandeel innovatieve banen. Industriële bedrijven die zich in het hogere technische segment
bevinden zijn minder conjunctuurgevoelig dan wel weten hun bedrijfsvoering beter
op de conjunctuur aan te passen. Daardoor wordt de Limburgse economie steeds minder
conjunctuurgevoelig.
Met Duitsland blijft het vooralsnog beter gaan dan met Nederland. Limburg zou daar in
economische zin meer van moeten kunnen profiteren dan de rest van Nederland. Dat
Limburg actief de samenwerking met de aanpalende regio’s zoekt, helpt daarbij aanzienlijk.
Een aantal voor Limburg belangrijke (top)sectoren krijgt extra aandacht en geld van het
kabinet. Naar verwachting vertaalt zich dat op termijn positief, bijvoorbeeld in snelle
groeiers.
De ruimere arbeidsmarkt van de komende jaren zorgt er op zich voor dat er iets meer
lucht blijft voor bedrijven om goedgeschoold personeel aan te trekken.
Bij bevolkingskrimp neemt ook de plaatselijke vraag naar producten af. Dat zet een rem
op de economie.
Een bijzondere factor vormt nog de problematiek rondom bedrijfsopvolging in het MKB.
Geen opvolger betekent vaak ook geen werkgelegenheid voor het personeel.
6.2.2. De arbeidsmarkt zelf
Politiek en beleid: bezuinigingen met directe impact op de arbeidsmarkt
De bezuinigingen van het huidige kabinet zetten de komende jaren door. Vervolgens hebben
ze ook in de periode na 2015 nog steeds een fikse invloed op de ontwikkeling op de
arbeidsmarkt, zowel in de (semi)publieke sector als aan de onderkant van de arbeidsmarkt:
De bezuinigingen op overheidspersoneel treffen perifere regio’s als Limburg verhoudingsgewijs
hard.
De op stapel staande wijzigingen in het stelsel van sociale zekerheid en de forse bezuinigingen
op participatie en re-integratie kunnen een zware wissel trekken op de onderkant
van het arbeidsaanbod. Uiteraard gaan de Limburgse gemeenten hun beleid hierop aanpassen,
maar de forse uitstroomdoelstellingen van de sociale werkvoorziening in combinatie
met die van de Wajong zetten extra druk op het betreffende segment. Maatregelen
om werklozen, SW-ers en uitkeringsgerechtigden in te zetten zich richten op seg-

menten van de arbeidsmarkt waar nu arbeidsmigranten werkzaam zijn hebben meer kans
van slagen in Noord-Limburg aangezien meer mogelijkheden zijn dan in het Zuiden, waar
juist de druk op de SW het grootst is.
Het ziet ernaar uit dat ook de zorg niet ontsnapt aan bezuinigingen. Vooralsnog komt dat
er vooral op neer dat extra middelen die nodig zijn om tegemoet te komen aan de extra
zorgvraag niet beschikbaar komen. Daarmee vertaalt die extra vraag door de vergrijzing
zich in veel mindere mate in extra vraag naar arbeid in de sector.
Recente bezuinigingen en op stapel staande stelselherzieningen hebben impact op de
arbeidsmarkt in de sector welzijn. Indirect heeft dat trouwens ook gevolgen voor de onderkant
van de arbeidsmarkt, omdat veel van de personen met een afstand tot de arbeidsmarkt
ook behoren of behoord hebben tot de clientèle van de betreffende sector.
Hetzelfde geldt ook voor bezuinigingen in het onderwijs. In directe zin versterken deze
het overschot aan leerkrachten dat mogelijk al ontstaat door demografische ontwikkelingen.
In indirecte zin hebben deze mogelijk ook invloed op de verdere carrières van
groepen leerlingen met een hoog werkloosheidsrisico na afloop van de schoolloopbaan.
Op een meer indirecte wijze heeft een aantal andere maatregelen in het onderwijs (mogelijk)
effect op de arbeidsmarkt. Dat betreft bijvoorbeeld de grotere nadruk op de macrodoelmatigheid
van opleidingen, de meer op prestaties af te stemmen bekostiging van het
beroepsonderwijs en het verkorten van de duur van de mbo-4 opleidingen naar drie jaar.
Het laatste zou ook invloed kunnen hebben op de doorstroom van mbo naar hbo, maar voor
de mbo-opleidingen waarbij een opleidingsduur echt noodzakelijk is, blijft deze (vooralsnog)
vier jaar.
Veranderingen op de arbeidsmarkt
De arbeidsmarkt zelf blijft ook veranderen: werkgevers stellen andere eisen aan werknemers
en werknemers en werkzoekenden andere eisen aan werk. De belangrijkste trends
zijn de volgende:
De aan werknemers en daarmee ook aan werkzoekenden gevraagde competenties ontwikkelen
zich. Dat geldt in de eerste plaats voor de technisch-instrumentele vaardigheden.
Zo langzamerhand stijgt het niveau dat de man of vrouw op de werkvloer nodig
heeft van MBO niveau 2 naar niveau 3 en vaak niveau 4. Er zijn nu al branches waar
MBO+ (AD-) niveau nodig is om de uitvoerende werkzaamheden te verrichten. Ook zijn in
steeds groteren getale HBO-ers nodig als specialisten of als (middle) managers. Wanneer
er de komende jaren tekorten aan personeel ontstaan, ligt de oorzaak dan vaak ook
vooral in deze upgrading: op zich komen er genoeg gediplomeerden uit het beroepsonderwijs
met hetzelfde niveau als degenen die vervangen moeten worden. Daar richt zich
de vraag van bedrijven echter niet op: die hebben mensen met een hogere opleiding nodig.
Niet alleen de technisch-instrumentele eisen van werkgevers aan werknemers nemen toe
(kennis en kunde), ook de sociaal-normatieve (sociale vaardigheden en competenties).
Alle bedrijfstakken zijn op zoek naar de klantgerichte medewerkers, teamplayers, mensen
die zaken kunnen uitleggen en presenteren. Dit geldt niet alleen voor commercieel
opererende bedrijven, voor het onderwijs en dergelijke, maar ook voor de overheid,
voor de ICT, voor de logistiek. In de zorg bijvoorbeeld is niet alleen sociaal gevoel, maar
zijn ook sociale vaardigheden steeds belangrijker. Niet iedereen beschikt vanuit zichzelf
over deze vaardigheden en ook zijn deze bij niet iedereen even gemakkelijk aan te leren.
Flexibilisering en internationalisering
Andere belangrijke trends zijn de flexibilisering en internationalisering van de arbeidsmarkt.
Op de langere termijn is het overigens de vraag hoe deze trends zich gaan ontwikkelen
en welke gevolgen ze voor de Limburgse arbeidsmarkt gaan hebben:
Over de flexibilisering van de arbeidsmarkt is veel te zeggen. Zo hebben veel industriële
bedrijven inmiddels een aanzienlijke flexibele schil opgebouwd. In sectoren als bouw en
zorg hebben veel werknemers voor een bestaan als zzp-er gekozen. Het is trouwens de
vraag of de totale flexibiliteit op de arbeidsmarkt daarmee is toegenomen. Analyses van
119

120
de Raad voor Werk en Inkomen tonen aan dat het totale aandeel flexibel werkenden in
Nederland de afgelopen decennia nauwelijks aan verandering onderhevig is geweest.
Ten tijde van de crisis van 2008/09 was dit (naast de deeltijd-WW) een uitkomst voor
veel bedrijven. Voor de zzp-ers zelf waren er een aantal magere jaren. Daarna lijkt de
flexibiliteit weer te zijn toegenomen. Het UWV heeft in Vacatures in Nederland 2011 130
vastgesteld dat er sprake is van een enorme afname van het aantal vacatures dat vervuld
is met mensen die direct een vast contract krijgen. Dit signaal wordt overigens niet in
deze omvang bevestigd door het CBS. Met de huidige recessie lijkt weer sprake van afstoten
van flexibele krachten; daardoor neemt bijvoorbeeld ook vooral de jeugdwerkloosheid
weer toe.
Op termijn is het vervolgens de vraag of flexibiliteit (verder) zal groeien. De flexibele
arbeid zit nu vooral bij jongeren en hun aandeel daalt. Ook is waarschijnlijk dat bij
groeiende tekorten op de arbeidsmarkt werknemers die dat willen (en de meeste werknemers
willen dat) een vast contract kunnen verwerven. Er zijn trouwens ook bedrijven
en instellingen die afstappen van een te grote flexibele schil: dit om gekwalificeerd personeel
beter te kunnen binden. Hierbij speelt ook het bovengenoemde aspect van het
contact op de werkvloer: een vast team kent onderling een betere communicatie.
De arbeidsmarkt internationaliseert verder. Dat geldt natuurlijk in de eerste plaats in
relatie tot de aangrenzende landen. De trend echter om eenvoudige werkzaamheden te
outsourcen is nog steeds van kracht en in de nabije toekomst zal dat wellicht ook gelden
voor werk op een hoger niveau; China en India kennen immers enorme aantallen afstuderende
ingenieurs. Er zijn echter ook omgekeerde bewegingen (backsourcing); niet voor
niets vragen arbeidsorganisaties om sociaal vaardige medewerkers (zie boven). Communicatie
van de werkvloer (dat hoeft trouwens niet altijd op de werkvloer, maar kan ook
via digitale media) is steeds belangrijker. Niet zozeer de afstand als wel de afwijkende
bedrijfs- en werknemerscultuur in verre landen blijkt dan een probleem. Dat doet bedrijven
weer besluiten het werk in eigen hand te houden.
Veranderingen op de werkvloer
Te wijzen is ook op een aantal veranderingen op de werkvloer:
De uitstroom van de babyboomers kan de nodige consequenties hebben voor de organisatie
op de werkvloer en voor de bedrijfscultuur. Een positief effect kan zijn dat jongeren
met een andere houding en vaardigheden een frisse wind over de werkvloer laten waaien,
waardoor benodigde veranderingen sneller zijn door te voeren. Aan de andere kant
lekt mogelijk de nodige bedrijfsgebonden kennis van ouderen weg, die niet meteen is
aan te leren door de nieuwe instroom. Dit soort ontwikkelingen kan weer terugslaan op
de wervingsstrategieën van organisaties: zo is het mogelijk te voorzien dat men zo langzamerhand
toch de werving meer gaat richten op oudere werknemers, ook al omdat bijvoorbeeld
veertigers nog een lange carrière voor de boeg hebben.
Door de tegenvallende economie, maar ook door dreigende tekorten aan bepaalde groepen
personeel blijft er druk bestaan om de arbeidsproductiviteit te verhogen. Dit doet
de vraag naar arbeid afnemen. Ook zijn er niet altijd welkome neveneffecten. Wanneer
bijvoorbeeld het aantal MOE-landers afneemt doordat ze wegblijven of worden geweerd,
is uit onderzoek gebleken dat tuinbouwbedrijven het vooral zoeken in (verdere) mechanisatie
van het werk. 131 Inzet van andere arbeidskrachten is voor hen niet rendabel. Dit
zal dus alleen mogelijk op korte termijn kansen voor werkzoekenden met zich mee brengen.
Verder is het gevolg van technologische aanpassingen ook vaak, dat er weliswaar
minder maar hoger geschoolde werknemers nodig zijn, bijvoorbeeld hoger geschoolde
procesoperators; en die waren al schaars. Dit hoeft trouwens niet altijd het geval te
zijn, want in voorkomende gevallen is het ook voor middelbaar opgeleide productiemedewerkers
goed mogelijk de apparatuur te beheren. In de zorg geldt iets vergelijkbaars
bij terugkeer van de wijkverpleegkundige (zie verder).
Arbeidsorganisaties raken steeds meer doordrongen van het belang het HR-beleid op
orde te hebben. Dit vertaalt zich in concepten als Strategische Personeelsplanning en
130 Uitgevoerd door het bureau APE.
131 Research voor Beleid (2011), ‘Ketenwerking en arbeidsverhoudingen. Een onderzoek naar de invloed
van verhoudingen in de productieketen in drie sectoren’.

Sociale Innovatie. Inzet hiervan geeft niet alleen meer inzicht in het huidige personeelsaanbod
en de inzet ervan, maar maakt het ook beter mogelijk tekorten aan personeel en
mogelijkheden voor inzet van werkzoekenden te identificeren. Ook verhoogt het de mogelijkheid
goede arbeidsmarktinformatie aan onderzoeksinstituten te leveren en daarmee
betere arbeidsmarktanalyses mogelijk te maken.
Ontwikkeling van wervingsstrategieën
Bedrijven gaan anders werven. Daardoor zal met name de intransparantie op de arbeidsmarkt
afnemen. De matching wordt effectiever en ook kunnen werkzoekenden beter oordelen
over de plussen en minnen van bepaalde bedrijven en branches en komen bij werkgevers
de positieve kanten van bepaalde doelgroepen beter in beeld:
De werving van personeel gebeurt steeds meer via internet en sociale media. Arbeidsorganisaties
kunnen zich hiermee beter profileren naar werkzoekenden toe en vooroordelen
over de werkkring wegnemen. Omgekeerd kunnen werkzoekenden zich ook steeds
beter laten zien aan werkgevers. Dit kan ook vooroordelen over bepaalde doelgroepen
wegnemen. Al met al vindt een betere match op de arbeidsmarkt plaats.
Zeker wanneer er verdere tekorten ontstaan, is te voorzien dat arbeidsorganisaties binnen
hun branche of regio meer onderling gaan samenwerken om personeel aan de branche
te binden. Ook hebben arbeidsorganisaties er belang bij beter samen te werken met
het onderwijs, dit om vroegtijdig geschikte stagiaires of kandidaten voor vacatures te
kunnen spotten. Positieve neveneffecten zijn dat het beroepsonderwijs ook gebaat is bij
samenwerking om het onderwijs beter op het werkveld te kunnen inrichten en dat samenwerking
kan leiden tot betere vervulling van toekomstige vacatures in dat (zeer vergrijsde)
beroepsonderwijs zelf, bijvoorbeeld doordat werknemers van bedrijven tijdelijk
als docenten aan de slag gaan.
Hier staat trouwens wel tegenover dat de persoonlijke bemiddeling van UWV sterk wordt
gereduceerd.
6.3 Trends en ontwikkelingen in knelpuntsectoren
De hierboven benoemde trends gelden arbeidsmarktbreed. In de verschillende sectoren is
sprake van de nodige specifieke trends. Die zijn natuurlijk met name relevant wanneer er
nu al sprake is van tekorten aan personeel c.q. wanneer deze tekorten er op termijn gaan
komen. Niet alleen is het van economisch dan wel maatschappelijk belang deze tekorten op
te lossen, maar ook liggen in deze sectoren wellicht (al dan niet via principes als job carving,
trek in de schoorsteen en dergelijke) kansen voor werkzoekenden.
De belangrijkste sectoren die tot deze categorie behoren zijn de zorg en de techniek. Met
het laatste wordt met name gedoeld op een deel van de topsectoren, namelijk de High
Tech Systems & Materials (HTSM), chemie, life sciences, energie, water en logistiek. Het
feit dat deze als topsectoren zijn gedefinieerd impliceert ook groei van de activiteiten en
daarmee een groeiende behoefte aan personeel.
6.3.1 Zorg
Omgeving van de arbeidsmarkt
Voor de zorg gelden de volgende factoren die van invloed zijn op de arbeidsmarktvraag:
De vergrijzing leidt tot een groeiende zorgvraag. Overigens gaat het hierbij vooral om de
cure-kant van de zorg. Natuurlijk zijn de nodige ouderen op het eind van hun leven aangewezen
op ouderenzorg (care). De periode waarover dat moet gebeuren neemt echter
niet toe. Wel schuift het tijdstip op waarop men die zorg nodig heeft. Tijdens het ouder
worden heeft men echter wel vaker last van lichamelijke of geestelijke ongemakken,
waarvoor men in ziekenhuizen of de eerstelijnszorg terecht kan. Dat betreft over het algemeen
de hoger opgeleide zorgberoepen. De mate waarin de stijging van de zorgvraag
resulteert in een hogere arbeidsmarktvraag, hangt echter wel sterk samen met de bud-
121

122
getten die de overheid beschikbaar stelt. Vrijwillig veel meer in zorg investeren doet de
burger in beperkte mate.
De ziekenhuizen en andere instellingen proberen de kosten ook zelf te beïnvloeden: door
minder ligdagen en meer dagbehandelingen, door meer gebruik te maken van de mogelijkheden
van digitale media (domotica et cetera), door de arbeidsproductiviteit te verhogen,
door ouderen langer zelfstandig te laten wonen, et cetera. Dit drukt de vraag
naar personeel.
De trend is dat Nederlanders (mede onder invloed van de overheid) minder ongezond
gaan leven en eten. Door preventie daalt de zorgvraag en daarmee de behoefte aan personeel.
Ook zorgpersoneel werkt langer door
Waarschijnlijk is dat het aantal zzp-ers in de zorg na een korte stagnatie tijdens de afgelopen
jaren weer verder zal toenemen..
Niet zozeer een trend als wel een gegeven is dat het imago van de ouderenzorg in verhouding
tot de rest van de zorg zeer slecht is. Verpleegkundigen en verzorgenden kiezen eerder
voor een carrière in andere branches in de zorg. Dit heeft tot gevolg dat knelpunten in
de personeelsvoorziening met name in de verpleeg- en verzorgingstehuizen een zwaardere
impact hebben dan in de andere branches.
Beleidsomgeving
Naast de meer autonome ontwikkelingen leiden ook een aantal ontwikkelingen in het beleid
tot veranderingen in de vraag naar arbeid. Daarbij is op dit moment alleen aan te geven
wat de huidige beleidsontwikkelingen zijn. Die werken trouwens wel vaak op de langere
termijn door: 132
De komende jaren zijn er aan de cliëntgebonden intramurale langdurige zorg landelijk
12.000 extra banen (= extra fte) beschikbaar gesteld. Het gaat hierbij met name om de
verplegings- en verzorgingstehuizen en in mindere mate om de gehandicaptenzorg en de
geestelijke gezondheidszorg. Uiteindelijk moeten deze banen er in 2015 ook daadwerkelijk
zijn. Dat betekent ook voor de jaren erna extra druk op de arbeidsmarkt, te meer
daar het deels om verplegenden en verzorgenden gaat waar nu al een tekort aan bestaat.
Extra middelen om agressie tegen zorgmedewerkers te voorkomen, zorgen voor minder
uitval van personeel en een grotere aantrekkelijkheid van de zorgberoepen.
Kortingen op de persoonsgebonden budgetten voor de zorg verkleinen het beroep op
kleine zorgaanbieders en zzp-ers.
Er is sprake van bezuinigingen op de extramurale geestelijke gezondheidszorg. Inmiddels
zijn er de nodige signalen dat de betreffende cliënten voor een fors deel daardoor niet
meer gebruik maken van de betreffende zorg. Dit doet de vraag naar personeel in de
GGZ dalen.
De overheid streeft naar meer zelfsturing door zorgpersoneel (waarbij de aanpak van
Buurtzorg als voorbeeld wordt gesteld) en meer zelfmanagement door patiënten. Het
eerste verkleint de vraag naar managers (waarbij te bedenken valt dat de managementdichtheid
van de zorg al laag is). Het tweede heeft een algemeen drukkend effect op de
zorgvraag en daarmee op de vraag naar arbeid in de sector.
De eerstelijnszorg werkt steeds meer met concepten waarbij sprake is van zorg in de
buurt door wijkverpleegkundigen. Dit leidt tot verschuiving van de vraag naar personeel
naar het betreffende niveau. Ook is een hoge mate van sociale vaardigheid nodig.
De regering mikt op specialisatie en concentratie van de ziekenhuiszorg. Dat kan betekenen
dat de ziekenhuizen in Limburg op het gebied van de ene specialisatie meer arbeidsvraag
krijgen en dat die in de andere specialisatie afneemt. Zorgpersoneel is
meestal qua arbeidsmarkt lokaal georiënteerd. Vanwege de grote afstanden in met name
Noord- en Midden-Limburg kan dit betekenen dat enerzijds het lastig zal worden het ex-
132 Een hier niet vermelde ontwikkeling is dat er extra middelen voor regionaal arbeidsmarktbeleid in
de zorg beschikbaar komen. Deze verhogen vooral de mogelijkheden van Zorg aan Zet om bij te
dragen aan de in het volgende hoofdstuk te behandelen oplossingen voor knelpunten in het arbeidsmarktbeleid.

tra personeel voor bepaalde specialisaties te werven en anderzijds personeel voor de
specialistische zorg verloren gaat.
Ook wil het kabinet de marktwerking in de zorg verder bevorderen. Dit stelt in ieder
geval hogere eisen aan de bedrijfsvoering van instellingen en de professionaliteit van
zorgmanagers en bestuurders. De theorie is dat de efficiency zal toenemen en de arbeidsvraag
daarmee afneemt. Dat hoeft echter niet: als er al sprake is van efficiencywinst
dan kan die ook worden omgezet in kwaliteitsstijging (c.q. daarmee grotere aantrekkingskracht
voor potentiële cliënten) en daarmee een grotere vraag naar goed gekwalificeerde
arbeidskrachten. Verder is het de vraag of een volgend kabinet de marktwerking
verder zal doorvoeren of zelfs weer terug zal draaien.
Ten slotte leiden aanstaande wijzigingen in de AWBZ vooralsnog niet zozeer tot extra of
minder arbeidsvraag maar wel tot een verschuiving van de vraag tussen branches of naar
de gemeenten.
Conclusie
Al met al luidt de conclusie voor de zorg:
de totale tekorten zullen, doordat de bestedingen niet meegroeien met de zorgvraag en
doordat personeel langer doorwerkt, lager uitvallen dan een aantal jaren geleden voorspeld;
aan de andere kant leiden de genomen maatregelen tot meer vraag naar verpleegkundigen,
met name op de niveaus mbo-4, en hbo-5 en in mindere mate naar verzorgenden
niveau-3.
Hoe ten slotte in de toekomst deze vraag zich precies zal vertalen in een vraag naar het
beroepsonderwijs, hangt ook nog samen met een andere ontwikkeling. Er zijn namelijk
voorstellen om op de langere termijn de beroepsprofielen in de zorg te veranderen.
6.3.2 Techniek
Het kabinet heeft tien sectoren in Nederland tot topsectoren benoemd. Het zijn sectoren
die relatief veel toevoegen aan het BBP. Het is de bedoeling in deze sectoren te investeren.
Daarvoor is ook een goed lopende arbeidsmarkt van belang. Met dat doel heeft het kabinet
deze sectoren ook Human Capital agenda’s laten opstellen. Van de sectoren zitten er twee
in de agrarische hoek (tuinbouw en agrofood) en zijn de creatieve industrie en de hoofdkantoren
een beetje buitenbeentjes. Voor de rest gaat het om technisch georiënteerde
sectoren (HTSM – High Tech Systems & Materials, chemie, life sciences, energie, water en
logistiek).
De techniek is altijd erg belangrijk geweest in Limburg. Nog steeds is de totale industrie
relatief ruim vertegenwoordigd, waarbij de chemie naar verhouding in Limburg zwaarder
meetelt als andere sectoren. Daarnaast kent met name Noord-Limburg veel logistieke activiteiten.
Om een beeld van de toekomstige arbeidsmarkt in de techniek te krijgen is het in de eerste
plaats van belang om te kijken naar het verleden en de huidige situatie. Het is namelijk al
lang lastig om aan goed gekwalificeerd technisch personeel te komen. Er hebben in het
verleden en heden dan ook al vele initiatieven in Limburg gelopen om de techniek van personeel
te voorzien.
De afgelopen periode is het gevraagde opleidingsniveau in de techniek steeds verder opgelopen.
In de chemie is bijvoorbeeld VAPRO-C (MBO niveau 4) inmiddels de standaard voor
het operationeel personeel; in de HTSM ligt dat niveau in voorkomende gevallen zelfs al op
MBO-plus. Ook is er steeds meer vraag naar HBO-ers. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor een
sector als de logistiek, waarin in het verleden toch vooral chauffeurs, magazijnmnedewerkers
en orderpickers werkzaam waren. Nu zijn er ook logistiek managers, commercieel verantwoordelijken
en professionele planningsdeskundigen nodig.
Mede door de stijging van het gevraagde opleidingsniveau wreekt zich in Limburg nog
steeds dat relatief weinig jongeren voor een technische beroepsopleiding kiezen. Tekorten
123

zijn er nog steeds, nu met name op de hogere MBO-niveaus, MBO-plus en HBO-niveau. Met
de huidige leerlingenaantallen geldt eigenlijk nog steeds dat iedere geslaagde poging om
meer mensen naar de techniek toe te leiden nog steeds leidt tot een extra vervulde arbeidsplaats.
Dit zal de komende jaren ook zo blijven. Er gelden de volgende ontwikkelingen:
Ontwikkelingen in de omgeving van de arbeidsmarkt
Het gaat in de techniek vooral om maakindustrieën, waarin de grondstoffen (met name
metalen) verhoudingsgewijs een belangrijk deel van de kostprijs uitmaken. De sector is
sterk internationaal georiënteerd. Een en ander maakt de sector sterk conjunctuurgevoelig.
Hoewel het bedrijfsleven zelf inmiddels maatregelen heeft genomen die conjunctuurgevoeligheid
terug te dringen, fluctueert hiermee ook de vraag naar personeel.
Naast conjuncturele schommelingen in de arbeidsvraag zijn er ook pieken en dalen in de
werkgelegenheid als gevolg van de (steeds korter wordende) productlevenscycli in de
sector. In de HTSM bijvoorbeeld kan van het ene op het andere jaar een heel ander soort
product dominant worden. Bedrijven vallen om, maar andere bedrijven groeien snel.
Een meer structurele ontwikkeling is de wereldwijde welvaartsgroei, in het bijzonder in
de zogenaamde BRIC-landen (Brazilië, Rusland, India en China). Aan de ene kant betekenen
de opkomende economieën sterke exportgroeimarkten voor Nederlandse High Tech
bedrijven (toename van de arbeidsvraag in Nederland), aan de andere kant een toename
van de (toch al grote) internationale concurrentie in de sector (afname van de arbeidsvraag
in Nederland).
Al geruime tijd is in de maakindustrie een trend waarneembaar van verplaatsing van de
productie naar lagelonenlanden (offshoring). In toenemende mate is echter ook weer
een omgekeerde beweging te zien (backshoring). Offshoring leidt tot een afname van de
arbeidsvraag in Nederland, backshoring tot een toename.
De toenemende zorgvraag door de vergrijzing heeft tot gevolg dat ook de vraag naar
geavanceerde medische en thuiszorg systemen, apparatuur en hulpmiddelen stijgt.
Daarmee neemt de arbeidsvraag in betreffend segment van de High Tech sector toe.
De dalende leerlingaantallen in het MBO tikken extra hard aan in de techniek. Het imago
van de sector bij potentiële leerlingen was al niet optimaal. De deelname aan opleidingen
wordt vervolgens door de demografische ontwikkelingen steeds geringer en daarmee
wordt het voor de ROC’s steeds minder rendabel bepaalde opleidingen in de lucht te
houden.
Een bijzondere factor is daarbij dat in de omgeving van Maaseik heel wat ouders kiezen
voor een Belgische opleiding in de techniek. Weliswaar levert dat op termijn ook extra
Limburgse technici op, maar het verkleint wel de deelname aan de Limburgse opleidingen.
Omgekeerd kent het HBO in de techniek een groot aantal buitenlandse studenten. Fontys
Venlo, sector techniek en logistiek, heeft bijvoorbeeld meer Duitse dan Nederlandse
studenten. De Duitse studenten gaan, zeker bij de positieve ontwikkeling van de economie
in hun vaderland, bijna allen daar werken. Dit vertekent ook de cijfers over de aantallen
gediplomeerden.
De upgrading zet verder door. De vraag naar HBO-ers en MBO-plussers neemt verder toe.
De technische topsectoren, maar ook de agrofood concurreren om procesoperators op
niveau MBO-4. Dit leidt tot een ernstig tekort in met name de chemie die van oudsher op
procesoperators is aangewezen.
Maatregelen in de beleidsomgeving
Alle topsectoren hebben doelstellingen in hun plannen staan om stevig te groeien. Dat
geldt ook voor de in Limburg actieve sectoren en voor de activiteiten in Limburg. De extra
(financiële) impuls is van positieve invloed op de vraag naar hoger opgeleiden in de
sector. Mogelijk draagt de extra aandacht ook bij aan verbetering van het imago van de
sector als werkgever en daarmee aan vergroting van het aanbod van hoger opgeleiden
voor de sector. Dit betekent extra vraag naar personeel, terwijl er nu al moeilijk aan
personeel is te komen.
Een onderdeel van de investeringen in de topsectoren is in zogeheten Centres of Excellence
(HBO) en Centra voor Innovatief Vakmanschap (MBO). In de chemie is (Zuid-
124

)Limburg wat dit betreft toonaangevend. Beide centra zijn er gevestigd. Ook is men nog
bezig met een Centre of Excellence op het gebied van nieuwe energie. Niet alleen
schept dit op zichzelf werkgelegenheid, maar ook betekent het dat potentiële studenten
zich aangetrokken zullen voelen om naar Limburg te komen en daar het arbeidspotentieel
te versterken.
De middelen voor bekostiging van het HBO worden voortaan voor eerst 2% en later 7%
(en misschien nog later een nog hoger percentage) verdeeld op basis van prestaties op
het gebied van opleiding, onderzoek en kennisvalorisatie. De eerste 2% gebeurt op basis
van instellingsplannen, waarbij de aanwezigheid van een Centre of Excellence zwaar
meetelt. Ook dit betekent weer een versterking van de Limburgse onderwijsinfrastructuur
op het gebied van de chemie.
Er komt extra geld beschikbaar voor een kwaliteitsimpuls voor de drie technische universiteiten.
Dat is van positieve invloed op het aanbod van hoger opgeleiden voor de High
Tech.
Het kabinet zet in op meer Associate Degree (AD-opleidingen. De AD is een verkorte
vorm van HBO (twee jaar) dat opleidt tot een niveau tussen MBO en HBO opleidt. Dat is
dus MBO-plus en daar ontstaat in de technische hoek steeds meer vraag naar. De nodige
HBO-instellingen zijn echter terughoudend met het inrichten van deze opleidingen.
Voor de verschillende sectoren betekent (aanscherping van) de milieuwetgeving enerzijds
een belemmering (aanpassing aan de milieukwaliteitseisen), anderzijds biedt de
wetgeving de sector ook kansen (ontwikkeling en productie van ‘cleantech’ toepassingen).
Net als het probleem van de vergrijzing bieden ook maatschappelijke vraagstukken als
milieu/duurzaamheid, bereikbaarheid/mobiliteit en veiligheid kansen voor de techniek,
niet alleen voor de energiesector, maar ook voor andere sectoren (ontwikkeling van
nieuwe technologieën, toepassingsmogelijkheden en producten). Het benutten van deze
kansen leidt tot een toename van de arbeidsvraag in betreffende segmenten.
Conclusie
De techniek heeft al lange tijd tekorten op de hogere niveaus. Die tekorten zullen alleen
maar toenemen, zeker als de topsectoren hun ambities willen waarmaken. Het gaat vooral
om HBO-ers, MBO-plussers en MBO-4 opgeleiden.
6.4 Resumé
Een diagnose van de Limburgs arbeidsmarkt laat zien dat deze een groot aantal sterke
en zwakke punten, kansen en bedreigingen kent. Dit onderstreept het belang van een
actief arbeidsmarktbeleid.
De demografische ontwikkeling kent twee kanten. Enerzijds is zonder immigratie bevolkingskrimp
waarschijnlijk. Dit drukt het arbeidsaanbod. Anderzijds leidt het ook tot veranderingen
in de samenstelling van de werkvloer (veel babyboomers stromen uit) en binnen
de werkloosheid (ouderen worden minder snel werkloos, maar kennen een hoger
langdurig werkloosheidsrisico).
De Limburgse arbeidsmarkt kent trends van feminisering en individualisering (meer zzp).
Van verkleuring is minder sprake. Ook werken ouderen langer door.
Limburg profiteert van de gunstige ontwikkeling van de Duitse economie en van de grote
aanwezigheid van de topsectoren. Bedrijfsopvolging blijft een probleem.
Het kabinetsbeleid betekent de nodige veranderingen voor de arbeidsmarkt. Bezuinigingen
treffen Limburg hard. Verder tikken de veranderingen in de sociale zekerheid door
de grote aantallen WSW-ers extra hard aan. Ook zorg en onderwijs krijgen minder geld
dan eerder voorzien.
De upgrading van functies zet door. Het niveau van de uitvoerder wordt steeds meer
niveau 4. Ook komt (nog) meer de nadruk op sociale vaardigheden.
De vraag is wat er met de flexibilisering en de internationalisering van de arbeidsmarkt
gebeurt. Flexibiliteit lijkt te groeien maar er zijn ook tegenbewegingen. De relatie van
Limburg met de buurlanden ontwikkelt zich verder. De vraag is of er sprake is van verdere
outsourcing van bedrijfsactiviteiten of dat juist het tegendeel (insourcing) geldt.
125

126
De bedrijfsvloer gaat veranderen door de uitstroom van babyboomers. Jongeren hebben
andere ideeën maar ook lekt kennis weg. Mogelijk gaan organisaties de wervingsstrategie
verleggen naar ouderen.
De druk op verhoging van de arbeidsproductiviteit blijft, bijvoorbeeld in de tuinbouw
(wanneer de MOE-landers wegvallen), in de industrie (andere procesoperators nodig) en
de zorg.
Het personeelsbeleid krijgt meer aandacht binnen bedrijven en instellingen.
Werving gebeurt in toenemende mate via internet en de sociale media. Ook samenwerking
met andere partijen (in de branche, het onderwijs) is een goede strategie.
De totale tekorten in de zorg zijn minder hoog dan eerder voorzien, maar op de niveaus
4 en 5 en in mindere mate niveau 3 ontstaan wel belangrijke tekorten.
Voor de ontwikkeling van de topsectoren in Limburg is van cruciaal belang dat er meer
personeel voor de techniek (HTSM, chemie, logistiek, energie et cetera) beschikbaar
komt. Vooral het tekort aan procesoperators niveau 4 kan fnuikend werken op de ontwikkeling.

7 Oplossingsrichtingen
Dit slothoofdstuk start in paragraaf 7.1 met een korte beschrijving van regionale initiatieven
die gericht zijn op het wegnemen van discrepanties op de Limburgse arbeidsmarkt. Op
basis van de beschikbare informatie van/over deze initiatieven, aanvullende deskresearch
en de resultaten van de expertinterviews formuleren we in paragraaf 7.2 tot en met 7.6
een aantal mogelijke oplossingsrichtingen voor het wegnemen van de discrepanties op de
Limburgse arbeidsmarkt. Daarbij dienen de kern en de vier kwadranten van de Arbeidsmarktcirkel
(algemene oplossingsrichtingen en oplossingsrichtingen in de sfeer van onderwijs,
werkenden, reserves en bedrijfsvoering; zie bijlage 1) als kapstok. Het betreft hier
zowel nieuwe als reeds bestaande oplossingsrichtingen. Laatstgenoemde zouden geïntensiveerd
en/of breder toegepast kunnen worden. Het overzicht van oplossingsrichtingen is niet
uitputtend; de beschreven concrete projecten dienen slechts als voorbeeld voor de betreffende
oplossingsrichtingen.
7.1 Regionale initiatieven
Naast dan wel in samenhang met de programma’s Brainport 2020 (voor Zuidoost-Nederland)
en Economie & Concurrentiekracht (voor Limburg) bestaan in Limburg verschillende regionale
(beleids)initiatieven gericht op het wegnemen van arbeidsmarktdiscrepanties. Globaal
is daarbij onderscheid te maken tussen:
Regionale netwerken in het kader van Brainport 2020: Momenteel zijn in Limburg drie
netwerken actief: Greenport Venlo, Hoge Dunk in Midden-Limburg en de samenwerkende
centrumgemeenten (Maastricht, Heerlen en Sittard-Geleen) in Zuid-Limburg. 133
Algemene initiatieven gericht op verbetering van de (aansluiting tussen onderwijs en)
arbeidsmarkt in de regio: Naast het Vertrouwenspact Werkgelegenheid Limburg (VWL)
zijn Limburg Talentrijke Regio en Empower Limburg te noemen. Verder ondertekenden
in 2011 Roermond en vier aangrenzende gemeenten, SW-bedrijf Westrom en UWV een
intentieverklaring om te komen tot een gezamenlijke aanpak van het regionaal arbeidsmarktbeleid.
Sectorale initiatieven gericht op verbetering van de (aansluiting tussen onderwijs en)
arbeidsmarkt in de regio: Voorbeelden zijn Technocentrum Zuid-Limburg, Bureau Werk
en Stage Techniek, Stuurgroep Procestechniek (techniek), European Logistics Center
Limburg (logistiek) en Zorg aan Zet (zorg en WJK).
Initiatieven specifiek gericht op arbeidsmarktinformatie en –communicatie. Vermelding
verdienen – naast de RAIL-site - onder meer Arbeidsmarktlimburg.nl 134 , BanenrijkLimburg.nl
(online vacaturesite voor hoger opgeleiden), 043werkt.nl (online vacaturebank
voor VMBO’ers en MBO’ers in de regio Maastricht-Heuvelland 135 ), Stichting Regiobranding
Zuid-Limburg (zuidlimburg.nl) en WijLimburg.nl.
Vaak betreft het initiatieven waarbij meerdere partijen (de drie O’s: overheid, onderwijs,
ondernemers) zijn betrokken. In een aantal gevallen is naast een regionale invalshoek ook
sprake van een Euregionale insteek.
7.2 Oplossingsrichtingen Algemeen
De kern van de Arbeidsmarktcirkel is gereserveerd voor bredere, meer algemene
133 Brainport.nl/brainport2020
134 Arbeidsmarktlimburg.nl is een nieuw initiatief van VWL. Het betreft een webportal met (links
naar) informatie over projecten, programma's, initiatieven, symposia, onderzoek et cetera aangaande
de Limburgse arbeidsmarkt.
135 De site 043werkt.nl is actief sinds juni 2011. Blijkt het een succes, dan vindt een regionale uitrol
van het initiatief plaats. De namen 045werkt.nl en 046werkt.nl zijn al geclaimd. Zie: Artikel ‘Vacaturebank
lager opgeleiden’, IN: De Limburger, 29 maart 2011.
127

oplossingsrichtingen die niet direct in een van de vier kwadranten van de Arbeidsmarktcirkel
zijn onder te brengen (omgevingsvariabelen, randvoorwaarden en dergelijke). Daarbij
gaat het onder meer om maatregelen/activiteiten in de sfeer van:
128
Economische structuurversterking (overheidsinvesteringen; ondersteuning van en kredietverlening
aan bestaande bedrijven; acquisitie van nieuwe bedrijven 136 ; stimuleren
van kennis, innovatie en ondernemersgeest; startersbeleid; stimuleren van MKB et cetera);
Versterking van het vestigingsklimaat voor bedrijven en instellingen (huisvesting; park-/
centrummanagement; buurteconomie; dienstverlening overheid; city marketing et cetera);
Verbetering van het woon-, werk- en leefklimaat voor werknemers en studenten (huisvesting/
woningmarkt; vrijetijdsvoorzieningen; verkeersvoorzieningen; openbaar vervoer
et cetera);
Anticyclisch en (vraag)gericht arbeidsmarktbeleid;
Structurele (Eu)regionale samenwerking tussen bij het arbeidsmarktbeleid betrokken
partijen (probleemeigenaren) met een faciliterende rol voor de provinciale overheid.
7.3 Oplossingsrichtingen Onderwijs
De oplossingsrichtingen in het kwadrant Onderwijs betreffen het bevorderen van de instroom
in respectievelijk de gediplomeerde uitstroom uit het initiële beroepsonderwijs en
het verbeteren van de (inhoudelijke) aansluiting tussen dat onderwijs en de arbeidsmarkt.
Bevorderen van instroom en gediplomeerde uitstroom
Aan de instroomkant dient vooral aandacht te zijn voor (verhoging van de instroom in) tekortopleidingen
zoals zorg en techniek. Van belang is goede informatie, voorlichting en
communicatie over opleidingen en beroepen aan leerlingen van het basisonderwijs en (de
eerste jaren van) het voortgezet onderwijs (VMBO, HAVO, VWO).
Het imago van de zorg is in het algemeen positief (dat geldt echter niet voor de ouderenzorg).
Met name techniek heeft te kampen met een imagoprobleem. Sectorale imagocampagnes
(zoals Techniek Talent Nu), open dagen (zoals Girlsday Techniek en de Week van de
Procestechniek) en grootschalige publieksevenementen (zoals de Floriade 2012 in Venlo)
kunnen bijdragen aan verbetering van de beeldvorming en daarmee de instroom in beroepsopleidingen
bevorderen. 137 Imagoproblemen zijn echter hardnekkig. Van belang is dan
ook een structurele en langdurige aanpak, bij voorkeur regio-overstijgend (landelijk en/of
Euregionaal).
Girlsday Techniek
Op 14 april 2011 gingen in heel Nederland vrouwelijke VMBO- en HAVO-leerlingen op bezoek bij
technische bedrijven en musea. In Zuid-Limburg organiseerde Arcus College deze ‘Girlsday Techniek’
voor de tweede keer. In totaal deden er 170 leerlingen uit Sittard, Heerlen en Maastricht aan mee.
De leerlingen van het Sittardse DaCapo College bezochten de Zuid-Limburgse Stoomtrein Maatschappij
(ZLSM) in Simpelveld en het ‘ontdekmuseum’ Continium in Kerkrade. 138
Week van de Procestechniek
Veel Limburgse bedrijven in de techniek hebben momenteel al een gebrek aan procesbegeleiders,
analisten en onderhoudsmonteurs. Door vergrijzing en ontgroening wordt dat tekort alleen maar
groter. Via de ‘Week van de Procestechniek’ proberen bedrijfsleven en onderwijs jongeren warm te
maken voor een beroep(sopleiding) in de techniek.
136 Deze zou zich niet alleen moeten richten op de topsectoren, maar juist ook op binnen- en buitenlandse
bedrijven en instellingen met veel laaggeschoolde werk (gezien de overschotten aan de
onderkant van Limburgse arbeidsmarkt).
137 ‘Brandprofiling’ is niet alleen voor sectoren/branches, maar ook voor individuele bedrijven en
instellingen van groot belang. Men moet als werkgever bekend zijn in de regio en positieve associaties
oproepen. Binnen de zorg pakt bijvoorbeeld een organisatie als Buurtzorg de marketing en
communicatie goed aan. Andere zorginstellingen zijn daar minder bedreven in.
138 Artikel ‘Gezellig, Girlsday techniek’, IN: De Limburger, 15 april 2011.

In Limburg vond deze week begin 2012 voor de elfde keer plaats. Leerlingen werden onder meer
benaderd door middel van een ‘offensief’ via Twitter en Facebook. De week werd georganiseerd op
twee locaties, namelijk bij de proeffabriek van de Hogeschool Zuyd in Heerlen en bij Het Kwadrant
in Weert. In totaal bezochten ongeveer 1.980 leerlingen van 44 Limburgse VMBO- en HAVO-scholen
de week.
Tijdens de week konden de leerlingen zelf haargel maken. Zoals elk jaar, werden de doe-activiteiten
zodanig op elkaar afgestemd dat ze een goed beeld geven van de werkzaamheden in een procestechniekbedrijf:
grondstofanalyse, gel maken, gel verpakken, storingen oplossen en nog veel meer.
Op die manier kregen de leerlingen een totaalbeeld van de procestechniek en de mensen die er
werkzaam zijn, namelijk operators, maintenance technicians en laboranten. Na afloop van de week
konden leerlingen zich opgeven voor een Meeloopdag bij een van de Limburgse bedrijven in de procestechniek.
139
Voor de (directe) instroom in het technisch onderwijs op HBO-/WO-niveau is ook de opkomst
van het technasium relevant, een onderwijsstroom binnen HAVO/VWO. Momenteel is
het technasium in Limburg te volgen op scholen in Weert, Roermond, Venlo en Venray.
Verder hebben twee scholen in Zuid-Limburg (Bernardinus in Heerlen en Graaf Huyn in Geleen)
een aanvraag ingediend voor het starten van een technasium.
Technasium
In de formule van het technasium staat het nieuwe examenvak Onderzoek en Ontwerpen (O&O)
centraal. O&O wordt gegeven vanaf de eerste klas tot aan het eindexamen. Daarnaast volgen leerlingen
theorievakken. Het technasium biedt variatie in leerstijlen. Theoretisch leren én eigen initiatief
ontplooien zijn beide van belang. Overige kenmerken zijn onder meer:
Het technasium werkt met competenties die zijn geformuleerd vanuit de beroepspraktijk en het
hoger onderwijs. Leerlingen krijgen de kans om aan hun persoonlijke kwaliteiten te werken en
zich vaardigheden eigen te maken die aansluiten bij de praktijk van hoger opgeleide bètatechnici.
Het technasium verbindt denken met doen en schept optimale voorwaarden voor het ontstaan
van samenhang in de beleving van een leerling. Het liefst in de technasiumwerkplaats; een onderwijsruimte
in de school waar de leerlingen vrijuit kunnen werken aan hun onderzoek of ontwerp.
Een leerling op het technasium maakt kennis met de moderne wereld van bèta en techniek. Samenwerking
met bètatechnische beroepsbeoefenaren, bedrijven en vervolgopleidingen is ook een
belangrijk aspect van het technasium. Echte opdrachtgevers, een kijkje nemen in een fabriek,
bouwplaats, ziekenhuis of natuurgebied hoort bij het leren op een technasium. Niet incidenteel,
maar structureel. 140
Belangrijk voor voldoende instroom is ook dat beroepsopleidingen (en sectoren) kiezen voor
een uitgesproken profiel. Een stimulans kan verder uitgaan van verbetering van de fysieke
aantrekkelijkheid van het beroepsonderwijs (campusontwikkeling).
Aan de uitstroomkant van het onderwijs betreft het maatregelen gericht op verhoging van
het studie- en sectorrendement van de opleidingen:
Het studierendement is onder meer te verhogen door: goede beroepenoriëntatie en studiekeuzebegeleiding
voorafgaand aan de opleiding, intensieve begeleiding tijdens de opleiding
en een attractieve opzet van de beroepsopleidingen (zie ook verderop).
Wat verhoging van het sectorrendement betreft, gaat het onder meer om maatregelen in
de sfeer van (verbetering van) arbeidsmarktcommunicatie (PR; informatie; imagocampagnes
gericht op het promoten van de sector respectievelijk de regio 141 ) en arbeidsmarktbemiddeling
(online vacaturebanken zoals werk.nl, banenrijklimburg.nl en
043werkt.nl; lokale/regionale makelaars; matchingbureaus). Bij de werving en selectie
139
Weekvandeprocestechniek.nl; Artikel ‘Verlate zoektocht naar de technicus’, IN: De Limburger, 26
januari 2012.
140
Technasium.nl.
141
‘Brandprofiling’ is ook van belang voor individuele werkgevers. Van belang is als werkgever bekend
te zijn en positieve associaties op te roepen. Binnen de zorgsector pakt een organisatie als
Buurtzorg de marketing en communicatie goed aan. Andere werkgevers in de zorgsector zijn dit
minder gewend.
129

130
dient ook te worden ingespeeld op nieuwe trends zoals werving via sociale media (Facebook,
LinkedIn en Twitter). Van belang bij online werving (al dan niet via sociale media)
is een actieve aanpak. Uit onderzoek van de Academie voor Arbeidsmarktcommunicatie
blijkt dat zowel werkgevers als werknemers een afwachtende houding hebben als het
gaat om het online wervings- en zoekgedrag. Beide geven er de voorkeur aan gevonden
te worden in plaats van actief op zoek te gaan naar de perfecte kandidaat of de perfecte
baan. Daardoor lopen werkgevers en werknemers elkaar online vaak mis. 142
Speciale aandacht verdient het (werven en) aan de regio binden van buitenlandse studenten.
Zoals vermeld, tellen de Limburgse hogescholen en de Maastricht University naar verhouding
veel buitenlandse studenten maar verlaten de meest van hen na diplomering Limburg
(en Nederland) weer. Een betere integratie van studenten tijdens hun studie 143 en het
bieden van perspectieven (bijvoorbeeld in de vorm van een baangarantie) in de periode
daarna dragen bij aan de binding van buitenlandse studenten aan de regio. Op die manier is
meer voordeel te halen uit hun verblijf aan de Limburgse instellingen voor hoger onderwijs.
Baangarantie voor buitenlandse masterstudenten
In een in september 2011 gestarte proef wil Maastricht University masterstudenten van buiten de EU
(maar met name uit China en India) een baangarantie geven. In eerste instantie kunnen 36 studenten
uit China en India aan de UM terecht. Om de buitenlandse studenten aan Limburg te binden kunnen
ze hun eenjarige masterstudie doen, zonder dat ze meteen 12.000 euro collegegeld hoeven te betalen.
Daarnaast krijgen ze een baangarantie bij bedrijven in Limburg als DSM, Sabic, Océ, Scheuten
Glas, Hago en Vebego schoonmaakdiensten. Het proefproject spitst zich toe op economie en business
studenten, maar ook voor supply change, logistiek management en geneeskunde bestaat interesse.
Na hun studie aan de Maastricht University kunnen de studenten voor een regulier salaris aan de slag
bij de bedrijven waarmee ze vooraf een contract hebben getekend. In principe moeten ze in twee
tot drie jaar de 12.000 euro terugbetalen, maar het bedrijf kan het bedrag ook kwijtschelden. De
bedoeling is dat over vijf jaar het aantal te plaatsen studenten is verhoogd tot 125. 144
Verbetering van aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt
Voor een goede aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt is allereerst van belang het
adequaat (lees: vroegtijdig) monitoren/prognosticeren van de (kwantitatieve en kwalitatieve)
personeelsbehoefte (in de sectoren/voor de beroepen) in de regio, rekening houdend
met innovatieve ontwikkelingen. Naast RAIL is in dit verband onder te wijzen op onderzoeken
ten behoeve van de regionale Human Capital Agenda’s (HCA’s) die in het kader van de
programma’s Brainport 2020 en Economie & Concurrentiekracht worden opgesteld. 145
Op de aldus in kaart gebrachte personeelsbehoefte moet vervolgens het aanbod van beroepsopleidingen
in de regio, zowel in kwantitatieve als kwalitatieve zin, worden afgestemd.
OCW werkt momenteel een programmalijn uit die is gericht op een doelmatiger
aanbod van MBO-opleidingen, afgestemd op de vraag vanuit de arbeidsmarkt op regionaal
niveau (macrodoelmatigheid). Limburg fungeert hierbij als een van de vier pilotregio’s. In
dit verband is verder te wijzen op de (theoretische) mogelijkheid van numeri fixi voor bepaalde
opleidingen (ook op MBO-niveau).
142 Zie: Artikel ‘Werkgevers en werknemers lopen elkaar online mis’, OP: werf-en.nl, 7 februari 2012.
Voorbeelden van een actieve aanpak door werkgevers zijn social referral (het in de werving gebruik
van de sociale netwerken van eigen werknemers) en de inzet van zogenaamde websharks
(HR-functionarissen die 24/7 sociale media afspeuren op interessante potentiële werknemers).
143 In dit verband zijn vraagtekens te plaatsen bij de aanpak van Fontys Hogeschool Venlo, waar Duitse
studenten in het Duits les krijgen van Duitse docenten.
144 Artikel ‘UM lokt studenten uit Azië’, IN: De Limburger, 20 oktober 2011
145 Zo wordt in Limburg onderzoek verricht ten behoeve van een HCA voor Greenport Venlo.

Pilot Programma MBO 2015 Macrodoelmatigheid
Het doel van het programma MBO 2015 Macrodoelmatigheid is een kwalitatief beter beroepsonderwijs
door versnippering van opleidingen (ondoelmatige inzet van o.a. mensen en middelen) door
instellingen tegen te gaan. Het programma richt zich op alle MBO- en vakinstellingen (inclusief de
door EL&I-bekostigde instellingen) voor de periode 2011-2015. In fase 1 van het programma wordt in
4 pilotregio’s (waaronder Limburg) samen met de stakeholders een aanpak ontwikkeld voor de landelijke
uitrol. In fase 2 wordt het programma landelijk uitgerold op basis van de ervaringen in de pilotregio’s.
In de pilotregio’s werken MBO-instellingen in samenwerking met (lokale) overheid, bedrijfsleven
(profit en non-profit) en toeleverende en afnemende onderwijsinstellingen een adequaat opleidingsportfolio
uit. Dit is gekoppeld aan een voor studenten, het afnemende bedrijfsleven, onderwijsinstellingen
en overige stakeholders duidelijk instellingsprofiel. Hiermee geven instellingen ook invulling
aan hun wettelijke zorgplicht voor het arbeidsmarktperspectief van opleidingen. Doordat MBOinstellingen
gestimuleerd worden keuzes te maken om te komen tot een helder portfolio aan opleidingen
en zo de macrodoelmatigheid van opleidingen verhogen, schept dit ruimte voor de verbetering
van de kwaliteit van opleidingen. Ook borgt het de aansluiting op de vraag vanuit het (regionale)
bedrijfsleven en de topsectoren. 146
In de Limburgse pilot werken de vier MBO-instellingen samen met instellingen in aangrenzende regio’s
in Brabant en Gelderland. Binnen de pilot komen er twee proeftuinen. De eerste in de WEI
(werktuigbouw, elektro- en installatietechniek). Gestart is met een analyse van de instroom in en
deelname aan het Limburgse MBO (waaronder herkomst naar vooropleiding en woonplaats). De
tweede proeftuin betreft domeinoverstijgende samenwerking tussen groene en ‘grijze’ (i.e. technische)
opleidingen (enerzijds in Greenport Venlo anderzijds in Zuid-Limburg).
Vervolgens gaat het vooral om een goede afstemming/ samenwerking tussen (individuele)
onderwijsinstellingen en sectoren/ individuele werkgevers op regionaal niveau. Dat kan
onder meer door uitwisseling van vakkennis (bijvoorbeeld via gestructureerd overleg, gastdocentschappen,
docentenstages), optimaliseren van outfit/faciliteiten onderwijs, gezamenlijk
ontwikkelen van lesprogramma’s en alumnionderzoek.
Inhoudelijk is de aansluiting tussen het onderwijs en de arbeidsmarkt onder meer te verbeteren
door grotere praktijkgerichtheid, nauwere samenwerking/afstemming met het regionale
bedrijfsleven en doorlopende leerlijnen (VMBO/MBO en MBO/HBO). Een en ander
draagt ook bij aan de attractiviteit van de opleidingen en daarmee aan het bevorderen van
de instroom, het studierendement en het sectorrendement ervan. Concrete voorbeelden op
dit gebied in Limburg zijn onder meer:
Technet-kringen
Convenant Werken aan Vakmanschap
Opleidingsbedrijven bouw en installatietechniek
TrafficPort Academy
Vakcolleges Techniek
Centrum voor Innovatief Vakmanschap en Centre of Expertise op Chemelot
Zorgacademie Parkstad
De Wijk van Morgen
Service Science Factory
Samenwerking Hogeschool Zuyd en Maastricht University.
Technet-kringen
Eind 2010 zijn in Limburg TechNet-kringen gelanceerd (een initiatief van TechniekTalent NU, waarin
acht technische bedrijfstakken deelnemen, en Platform Bèta Techniek). Binnen een TechNet-kring
werkt een VMBO-school samen met (minimaal acht) lokale technische bedrijven. Elke kring bekijkt
zelf hoe deze samenwerking het best is in te vullen. Met dit initiatief krijgen scholieren de kans om
zich een beter beeld te vormen van technische beroepen. Ook worden de lijnen tussen onderwijs en
bedrijfsleven korter en de samenwerking beter; dit komt ten goede aan de kwaliteit van het onderwijs.
147 Momenteel zijn in de provincie 13 TechNet-kringen actief.
146 Platformbetatechniek.nl.
147 Technet.nu; Artikel ‘Technet-kringen Limburg van start’, IN: De Limburger, 4 november 2011
131

Convenant Werken aan Vakmanschap
In oktober 2010 hebben de Limburgse woningcorporaties zich aangesloten bij het convenant Werken
aan Vakmanschap, dat enkele maanden eerder al was ondertekend door de provincie, de grote Limburgse
gemeenten en de ROC’s. Het convenant is ingegeven door de vrees dat op termijn een tekort
aan vakmensen ontstaat. De overeenkomst betekent dat meer leerling-bouwvakkers een kans krijgen
op een leerwerkplek bij bouwprojecten en op die wijze praktijkervaring kunnen opdoen. 148
Opleidingsbedrijven bouw en installatietechniek
In Limburg zijn er in de bouw en installatietechniek en voor de schildersopleidingen verschillende
opleidingsbedrijven:
Een voorbeeld is Stichting Bouw Opleidings Centrum (BOC) in Horst, een samenwerkingsverband
van het regionale bouwbedrijfsleven in Noord Limburg van waaruit de bedrijven gezamenlijk de
beroepsopleidingen vorm geven. Binnen de officiële MBO vakopleidingen en middenkaderopleidingen
wordt de praktijk voor deze opleidingen vanuit het BOC georganiseerd. Dit gebeurt in zeer
nauwe samenwerking met ROC Gilde Opleidingen. De opleidingen worden verzorgd op de Bouwcampus
Limburg Noord in Horst. 149
Een vergelijkbaar voorbeeld in de installatiebranche is Stichting Opleidingsbedrijf InstallatieWerk
Zuidoost (IWZO). IWZO werft leerlingen en biedt hen een praktijkgerichte opleiding aan. De leerlingen
staan gedurende hun opleiding bij IWZO onder contract. De leerlingen krijgen zo'n 1,5 dag
per week les in een praktijk – leercentrum (georganiseerd vanuit het ROC). De rest van de tijd
zijn ze aan de slag bij een bedrijf, dat slechts een tarief per uur betaalt dat de leerling bij hem
werkt. Er is sprake van een intensieve begeleiding op de werkvloer vanuit IWZO. In veel gevallen
blijft een leerling gedurende de opleiding bij hetzelfde bedrijf. Daarna kan men gezamenlijk besluiten
tot een vast dienstverband. IWZO zorgt ook voor het om- en bijscholen van werknemers en
zij-instromers. Verder is er een flexpool, voor het collegiaal in- en uitlenen van personeel. 150
TrafficPort Academy
Onder de naam TrafficPort Academy gaat in augustus 2012 een speciale MBO-vakopleiding logistiek
met werkgarantie van start. Het betreft een samenwerkingsverband van bedrijfsleven (de ‘founding
fathers’ zijn Allers Bedrijfswagens en Track Support Venlo) en onderwijs (Gilde Opleidingen in Roermond).
Aangeboden worden een vierjarige initiële MBO-opleiding, maar ook kortere cursussen voor
volwassenen die zich willen om- of bijscholen tot werknemer in de logistiek. De lessen, die worden
gegeven in de klas bij Gilde Opleidingen én op de werkvloer, zijn toegesneden op de vraag van bedrijven
op en rond het Venlose industrieterrein TrafficPort. Deelnemers krijgen een werkgarantie bij
een van die bedrijven. Met elke deelnemer wordt een loopbaan uitgestippeld. Als deelnemers ver
moeten reizen voor de opleiding zorgt de school desnoods voor vervoer en/of huisvesting. 151
Vakcolleges
Een nieuwe trend in het (V)MBO zijn de Vakcolleges Techniek en Zorg. Het betreft zesjarige doorlopende
leerroutes binnen het VMBO-MBO en het bedrijfsleven. Dankzij de vele praktijkonderdelen op
school en op de werkvloer bieden de Vakcolleges veel meer dan een kennismaking met het beroepenveld.
Leerlingen ontdekken, door een brede oriëntatie in de eerste twee leerjaren, gaandeweg
waar hun talenten en belangstelling liggen. Door de nauwe samenwerking met werkgevers leiden de
Vakcolleges op tot gekwalificeerde vakmensen die bij aanvang van hun carrière al beschikken over
een belangrijke dosis werkervaring. Beroepstrots, een stimulerende en inspirerende relatie tussen
praktijkbegeleider en leerling en de verbintenis met het werkveld zijn belangrijke pijlers van de
opleiding. Vooralsnog is het Vakcollege Techniek aan BC Broekhin Jenaplan in Swalmen (van start
gegaan op 1 augustus 2011) het enige Vakcollege in Limburg. In 2012 start de bouw van het Technocollege
in Sittard, een samenwerkingsverband tussen het DaCapo college en Leeuwenborgh opleidingen.
152
Centrum voor Innovatief Vakmanschap en Centre of Expertise Chemelot
Begin 2011 hebben vier ROC’s en drie hogescholen in Nederland een bedrag van € 400.000 respectievelijk
€ 1 miljoen per jaar gekregen voor de oprichting van zogenaamde Centra voor Innovatief Vakmanschap
(MBO) en Centres of Expertise (HBO) in één van de topsectoren water, chemie of High
Tech Automotive Systemen (HTAS). 153 In deze centra werken onderwijsinstellingen samen met inno-
148
Artikel ‘Corporaties geven leerlingen bouw een kans’, IN: De Limburger, 8 oktober 2010.
149
Bochorst.nl/
150
Iwnederland.nl.
151
Artikel ‘Werkgarantie als lokkertje’, IN: De Limburger, 26 januari 2012
152
Hetvakcollege.nl;broekhinjenaplan.nl; regiowestelijkemijnstreek.nl.
153
Er is een fonds met een ingelegd kapitaal van € 75 miljoen voor de totstandkoming van maximaal
negen Centres of Expertise en 16 Centra voor Innovatief Vakmanschap in de komende jaren. Zie
132

vatieve bedrijven. De centra vormen netwerken van ondernemers, wetenschappers, docenten en
studenten en zorgen hiermee voor een betere verbinding tussen (middelbaar en hoger) beroepsonderwijs,
wetenschap en bedrijfsleven. Er is sprake van een gedeeld leiderschap, maar de aanpak is
primair vraaggericht/vraaggestuurd. Door te werken en te studeren in een omgeving met hoogwaardige
kennis in economische en innovatieve sleutelgebieden halen studenten hier een zo hoog mogelijk
niveau. De intensieve samenwerking tussen de centra en het bedrijfsleven zorgt ook voor verbetering
van de kwaliteit van het (technisch) onderwijs en een betere aansluiting van het onderwijs op
de arbeidsmarkt en de behoefte bij bedrijven. De centra profileren zich scherp op een economische
innovatiespeerpunt en fungeren daarmee als aanjagers van de kenniseconomie en de innovatiekracht
van ondernemers. De verwachting is ook dat de centra door hun aanpak en uitstraling meer studenten
trekken en daarmee de (kwantitatieve en kwalitatieve) tekorten aan (bèta)technici in betreffende
topgebieden terugdringen. 154
Limburg kent momenteel – op Chemelot - zowel een Centrum voor Innovatief Vakmanschap (CIV) als
een Centre of Expertise (CoE). De beide centra zullen (op termijn) opgaan in één Centrum Innovatief
Vakmanschap en Expertise Chemelot (CIVEC), waar ook het wetenschappelijk onderwijs en onderzoek
een plaats zullen krijgen. Integratie van het CIV en CCE in het CIVEC levert de volgende voordelen
op:
Schaalvoordelen ten opzichte van ontwikkeling, investering en exploitatie
Hogere benutting van investeringen (door bijvoorbeeld hogere bezetting op onderzoeksapparatuur)
Lagere overheadkosten per centrum
Gezamenlijke promotie en branding: één gezicht naar potentiële afnemers
Het nog beter op elkaar afstemmen van doorlopende leerlijnen; inbreng van nieuwe kennis en
vaardigheden op alle onderwijsniveaus. 155
Zorgacademie Parkstad Limburg
Zorgacademie Parkstad Limburg is een samenwerkingsverband van enerzijds de onderwijsinstellingen
Arcus College, Hogeschool Zuyd en Open Universiteit Nederland en anderzijds de zorginstellingen
Atrium MC, Mondriaan en Sevagram (namens een groot aantal regionale partners). Met het concept
en de realisatie van de Zorgacademie loopt Zuid-Limburg voorop in Nederland als het gaat om de
voorbereiding op de bevolkingskrimp en vergrijzing en het daarmee verband houdende personeelstekort
in de zorg. Betrokken partijen werken in de Zorgacademie samen op het gebied van zorginnovatie,
onderwijsinnovatie (competenties, EVC, maatwerkmodules; blended learning modules; doorlopende
leerlijnen VMBO/MBO/HBO) en strategisch personeelsbeleid.
Fysiek krijgt de Zorgacademie Parkstad gestalte in de - in juli 2011 gestarte - nieuwbouw voor de
zorgopleidingen van het Arcus College in de Zorgvallei in Heerlen. Hier worden op één plek techniek,
kennis en mensen gedeeld. De opzet is straks alle bestaande zorgopleidingen in de Zorgacademie
onder te brengen. Naast leslokalen komen in het gebouw ook moderne skillslabs, waar studenten in
nagebootste situaties praktijkervaring opdoen. Deze skillslabs zijn vooral bedoeld voor de opleiding
van apothekers-, dokters- en tandartsassistenten. Verder gaat de academie ook verpleegkundigen
afleveren die aan de slag kunnen in verpleeghuizen en de thuiszorg. De academie krijgt ook een
zorginnovatiecentrum.
Naast de academie in ‘steen’, komt er ook een – door de Open Universiteit ontwikkelde - virtuele
Zorgacademie. Via een portal kunnen alle zorgmedewerkers- en studenten op de hoogte blijven van
de actuele ontwikkelingen in de zorg. 156
De Wijk van Morgen
In dit innovatieve programma worden op het grensoverschrijdende bedrijventerrein Avantis (Heerlen/Aken)
duurzame technieken ontworpen, bestudeerd en uitgeprobeerd, zodat ze morgen in steden,
wijken en gebouwen in de (Eu)regio kunnen worden toegepast. De Wijk van Morgen vormt zo
een aanjager van duurzame ontwikkeling in de (Eu)regio. Avantis als locatie is een logische keuze:
het terrein profileert zich als hét European Science and Businesspark voor technologiegeoriënteerde
bedrijven in het algemeen en met een duidelijke focus op de ontwikkeling en toepassingen van
Platform Bèta techniek (2011), ‘Een revolverend fonds voor HBO Centres of expertise en MBO Centra
voor innovatief Vakmanschap’.
154 Commissie De Boer (2009), ‘Sectorinvesteringsplan MBO. 2011-2016’; Commissie Hermans (2010),
‘Sectorinvesteringsplan HBO. 2011-2016; Nieuwsbericht ministerie van OCW ‘23 Miljoen naar expertisecentra
voor bèta-talent in het HBO en MBO’, 26 oktober 2011; centresofexpertise.nl.
155 Centresofexpertise.nl
156 Zorgacadamieparkstadlimburg.nl; Artikel ‘Start bouw Zorgacademie’, IN: De Limburger, 7 juli
2011.
133

nieuwe energie in het bijzonder.
De Wijk van Morgen wordt tussen 2009 en 2013 ontworpen, gebouwd en geëxploiteerd. Doel is het
creëren van een leer- en onderzoeksomgeving voor studenten op het gebied van nieuwe technieken
in de bouw, waarbij duurzaamheid centraal staat. Naast de Hogeschool Zuyd doen ook MBO- en VM-
BO-scholen mee. Bedrijven en studenten werken samen aan aansprekende projecten, steeds gebruikmakend
van de laatste stand van de techniek. Nieuwe productideeën ontstaan in deze omgeving,
die in samenwerking met bedrijven, Hogeschool Zuyd en andere kennisleveranciers binnen de
(Eu)regio verder ontwikkeld worden. De Wijk van Morgen heeft dus niet alleen een maatschappelijk
doel op het gebied van onderwijs, maar ook op het aspect van duurzaamheid. 157
Service Science Factory
De Service Science Factory is een initiatief van Maastricht University School of Business and Economics.
Het is een academische werkplaats, waar wetenschappers en studenten (van bijvoorbeeld Maastricht
University, Hogeschool Zuyd en RWTH Aken) én het bedrijfsleven (o.a. APG, Océ, CBS) samenwerken
aan nieuwe dienstverleningsconcepten. Het doel van de Service Science Factory is
dienstverlening sneller, gemakkelijker en consumentgerichter maken. Dienstverlening is een breed
begrip voor zeer uiteenlopende zaken (van document services en mobiele telefonie tot pensioenproducten
en patiëntenlogistiek). Innovatie in dienstverlening kan een geheel nieuw serviceconcept
zijn, maar ook het verbeteren van de kwaliteit van de bestaande dienstverlening en het aanboren
van nieuwe markten. Ten slotte moet het initiatief voorzien in de vraag naar hoger opgeleiden in de
dienstensector, door bijvoorbeeld nieuwe opleidingen tot stand te brengen aan de hogescholen en
universiteiten in de regio. 158
Samenwerking Hogeschool Zuyd en Maastricht University
Met het oog op kwaliteitsverbetering wordt gestreefd naar een verhoging van het aantal gepromoveerde
docenten in het HBO. Hogeschool Zuyd is mede met het oog daarop een samenwerkingsverband
aangegaan met Maastricht University. Aio’s geven les op de hogeschool. Daarnaast wordt over
en weer personeel uitgewisseld/overgenomen. Gedacht wordt de samenwerking – op termijn – uit te
breiden met de Open Universiteit in Heerlen en de Universiteit van Hasselt.
Voor een adequate inhoudelijke aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt is verder een
goed functionerende stageplaatsen- en leerbanenmarkt van essentieel belang:
134
Allereerst moeten voldoende leerbedrijven en stageplaatsen en leerbanen beschikbaar
zijn. Hiervoor zijn in eerste instantie de landelijke kenniscentra beroepsonderwijs bedrijfsleven
(kbb’s) verantwoordelijk. 159
Vervolgens dient de stageplaatsen- en leerbanenmarkt transparant te zijn. Vraag en
aanbod moeten elkaar kunnen vinden. Aan het matchen van vraag en aanbod dragen
naast de kbb’s ook lokale/regionale leerwerkloketten en regionale stagebureaus zoals
het Limburgse Bureau Werk en Stage Techniek bij.
Last but not least is een adequate opzet/ invulling van de stageplaatsen en leerbanen
van belang. De kwaliteit van de stageplaatsen en leerbanen bij leerbedrijven laat ook
in Limburg soms nog te wensen over. Stagefondsen (zoals in de zorg) kunnen een bijdrage
leveren aan de verbetering van de kwaliteit van de begeleiding van stagiairs op
de werkvloer. Een praktijkgerichte-/simulerende aanpak draagt eveneens bij aan de
kwaliteit van stages. In dit verband is te wijzen op (de toename van het aantal) speciale
leerafdelingen binnen zorginstellingen. Daarbij lopen stagiairs groepsgewijs op één
afdeling binnen een instelling stage, waarbij ze coachend worden begeleid door alle
medewerkers van die afdeling.
7.4 Oplossingsrichtingen Werkenden
Het kwadrant Werkenden bevat oplossing(srichting)en met betrekking tot enerzijds het
optimaliseren van de inzet van werknemers en anderzijds het voorkomen van uitstroom van
157 Dewijkvanmorgen.nl.
158 Servicesciencefactory.com.
159 Tot voor kort waren de sectoraal georganiseerde kbb’s verenigd in Colo. De vereniging Colo is per
1 januari 2012 opgegaan in de nieuwe door bedrijfsleven en onderwijs bestuurde stichting Samenwerking
Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB). De nieuwe stichting zorgt ervoor dat er landelijke
kaders komen voor kwalificeren, examineren, beroepspraktijkvorming en een doelmatig opleidingenaanbod.
De kbb’s blijven bestaan.

werknemers.
Optimaliseren inzet werknemers
Het optimaliseren van de inzet van werknemers begint met een bewust, professioneel personeels-
en arbeidsmarktbeleid (HR-beleid). Voor een dergelijk strategisch personeelsbeleid
bestaat geen blauwdruk. Succesvolle arbeidsorganisaties hanteren een strategische personeelsplanning
gebaseerd op regionale/sectorale ontwikkelingen in vraag en aanbod en toegespitst
op de eigen organisatie. Deze vormt vervolgens de basis voor doelgroep- en competentiegericht
werven, scholen en het duurzaam inzetten van werknemers.
Door (interne en externe) jobgerichte scholingstrajecten zijn zittende werknemers op een
hoger kwalificatieniveau te brengen. Hierdoor kunnen zij intern – verticaal dan wel horizontaal
– doorstromen. Naast ‘normale’ opleidingstrajecten is hierbij onder meer te denken op
werkenden toegespitste onderwijsvormen:
Modulaire aanpak (flexibele instroom, opleidingen volgens het concept van de voormalig
centra vakopleiding in Nederland of de Volksuniversiteit in België et cetera)
Vormen van afstandsonderwijs (e-learning, blended learning et cetera)
AD-opleidingen (een opleidingsvorm tussen MBO en HBO in).
Van belang voor verticale en horizontale doorstroming van zittend personeel is ook aandacht
voor (een portfolio van) competenties van werknemers en EVC-trajecten via welke
die competenties zijn te verzilveren.
Interne doorstroom betekent niet alleen een uitdaging/positieverbetering voor betreffende
medewerkers en een bijdrage aan vermindering van de tekorten aan hoger opgeleid personeel,
het biedt tevens ruimte voor instroom van minder hoog gekwalificeerden aan de onderkant
van de arbeidsmarkt.
Naast interne doorstroom is ook zij-instroom vanuit overschotsectoren in tekortsectoren (al
dan niet met behulp van bij- of omscholing) een relevante oplossingsrichting. Voorwaarde
voor succesvolle zij-instroom is dat de werknemers iets hebben met de sector en/of het vak
dat zij moeten gaan uitoefenen al een beetje kennen. Het moeten geen complete ‘branchevreemden’
zijn. Bij zij-instroom gaat het verder vaak om 40-plussers. Het feit dat de
meeste werkgevers al veel ouderen in dienst hebben, kan een belemmerende factor vormen
voor zij-instroom. Zij-instromers zijn in het algemeen ook minder te vormen (‘kneden’)
dan jongeren die net van school komen. Ten slotte kunnen loonverschillen zijinstroom
vanuit een andere sector in de weg staan.
Een belangrijke ondersteunende rol in de doorstroom en uitwisseling van personeel in de
provincie speelt Empower Limburg.
Empower Limburg
Empower Limburg is een netwerk van (arbeids)organisaties in de sectoren overheid, onderwijs, zorg
en zakelijke dienstverlening, met als doel het bevorderen van uitwisseling en doorstroom van personeel
in de provincie Limburg.
Een van de instrumenten daartoe is het Regionaal Transitie Centrum (RTC). Het RTC bundelt alle
bestaande producten en diensten op het gebied van loopbaanactiviteit- en ontwikkeling tot een
samenhangend geheel. Het is een gebruiksvriendelijk instrumentenpaneel voor werknemers en werkgevers.
Werknemers kunnen er een employability scan doen, die inzicht geeft in hun competenties.
Dat inzicht is vervolgens te koppelen aan (gewenste) beroepen waarin die competenties worden
gevraagd. Zo wordt de persoonlijke ontwikkelbehoefte duidelijk. Vervolgens kan men – desgewenst -
meteen in contact worden gebracht met een persoonlijke coach. Het werkgeversdeel (informatie
over banen, snuffelstages, ontwikkelstages et cetera) is momenteel nog in ontwikkeling.
Empower Limburg begeleidt ook (projectsgewijs) outplacement van boventallig personeel. Zo leidt
men bijvoorbeeld samen met Zorg aan Zet boventallige UWV’ers toe naar een driejarige HBO-V opleiding.
Na een jaar (betaald door UWV) komt men in dienst van een zorginstelling. Bij het behalen
van het diploma is er een baangarantie.
135

Verder is men een strategische alliantie aangegaan met Vitaal Werken in Limburg. Naast Empower
Limburg bestaat dit samenwerkingsverband uit Pro Active, Hogeschool Zuyd, Randstad HR Solutions,
Viecuri Vitaal, Fintegra, Meeùs en Trias. Achterliggende gedachte daarbij is onder meer dat bij arbeidsongeschiktheid
de restcapacitieit binnen het eigen bedrijf vaak niet maar in een ander bedrijf
soms wel is te gebruiken. 160
Een andere manier om de inzet van werknemers te optimaliseren is het aanpassen van
werktijden. In tijden van crisis betekent dat veelal korter werken (al dan niet met gebruikmaking
van een regeling als de deeltijd-ww). In economische voorspoedigere tijden
en/of in tekortsectoren willen werkgevers hun personeel in het algemeen juist langer laten
werken. Dat kan door overwerk (aantrekkelijker te maken) en/of deeltijdwerkers (vaak
vrouwen) contracten aan te bieden voor meer uren. In de techniek (met veel mannelijke
fulltimers) zal een beleid gericht op het opplussen van deeltijdbanen weinig zoden aan de
dijk zetten. Voor de zorg (met veel vrouwelijke parttimers) is het – althans in theorie wel –
een oplossing. ROA heeft becijferd dat wanneer alle werkenden met een zorgopleiding op
MBO-niveau minimaal 24 uur gaan werken, de personeelstekorten voor minstens 85% verdwijnen.
De tekorten aan personeel met HBO verpleging nemen in dit scenario met 40%
af. 161 Ander onderzoek toont echter aan dat deeltijdwerkers in het algemeen moeilijk zijn
te bewegen meer uren te gaan werken. Daarmee lijkt deze oplossingsrichting ook voor de
zorg minder kansrijk dan uit de cijfermatige exercitie van ROA naar voren komt.
Voorkomen uitstroom van werknemers
Uitstroom van werknemers is onder meer te voorkomen door het bevorderen van de ontplooiing
van werknemers. Daarbij gaat het - naast meer zeggenschap van werknemers over
het werk dat men verricht (zelfsturing) – vooral om een leven lang leren.
In maart 2010 is een aantal onderwijsinstellingen het Kennis- en Servicecentrum Leven Lang
Leren Limburg gestart om ontwikkelde kennis omtrent dit onderwerp te bundelen. Ook is
inmiddels (door of met werkgevers) een aantal pilots opgezet (rondom strategische personeelsplanning,
leven-lang-leren plannen, intersectorale mobiliteit en ‘anders leren’ door
45-plussers). De duurzame inzetbaarheid van werknemers (zie ook verderop) wordt via de
Work Ability Index in een aantal bedrijven en onderwijs- en zorginstellingen gestimuleerd.
162
De Limburgse ROC’s verzorgen niet alleen initieel beroepsonderwijs, maar hebben ook een
lange traditie van (na-, bij- op- en/of om)scholen van werkenden. Ook de hogescholen in
Limburg en Maastricht University richten zich steeds meer op het scholen van werkenden.
Scholing van werkenden door Limburgse hogescholen en Maastricht University
Hogeschool Zuyd heeft onder meer opleidingen verzorgd voor NedCar. Verder is voor pensioenuitvoerder
APG een interdisciplinaire opleiding ontwikkeld (naast pensioen ook gericht op verzekeringen).
Meer in het algemeen maken HBO-afgestudeerden in toenemende mate deel uit van kennisgemeenschappen,
die zich blijvend moeten bijspijkeren en verder ontwikkelen. In die gemeenschappen
draait het bedrijfsleven ook steeds meer mee. 163
De Maastricht University heeft de ambitie tot 2020 op jaarbasis zo’n 3.000 ‘master+’-studenten te
gaan bedienen, bovenop de 15.000 reguliere studenten die de universiteit nu telt. Het betreft bijvoorbeeld
medisch specialisten, die voor intensieve cursussen naar Maastricht komen om zich in acht
weken tijd op de hoogte te laten stellen van de jongste ontwikkelingen in hun vakgebied. Volgens de
universiteit groeit de behoefte aan na-, bij- en snelscholing in een professionele omgeving. De cursussen
zijn onderdeel van een totaalpakket, waarvan ook hoogwaardige huisvesting in het historische
centrum van Maastricht deel uitmaakt. Voor dat doel heeft de universiteit de inmiddels door Afcent
verlaten Tapijnkazerne op het oog. Gemeente en universiteit willen van het terrein en de opstallen
liefst een stadscampus maken, met hoogwaardige voorzieningen. 164
160 Empower-limburg.nl; Rtc-empower-limburg.nl.
161 ROA (2011), ‘De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2016’.
162 Limburgtalentrijkeregio.nl; Provincie Limburg (2010), ‘Limburg Talentrijke Regio halverwege.
Tussenevaluatie 2010 regionale agenda Onderwijs-Arbeidsmarkt 2008-2012’.
163 Artikel ‘Niet vier maar veertig jaar leren’, IN: De Limburger, 7 september 2011.
164 Artikel ‘De jacht op de master+’, IN: De Limburger, 19 januari 2011.
136

Een leven lang leren zou nog verder te stimuleren zijn door werknemers rechten op scholing
te geven of werknemers en werkgevers te verplichten te investeren in een leven lang
leren. Dat zijn echter zaken die eerder op sectoraal/nationaal niveau dan op regionaal
niveau zijn te regelen.
Gezien de naar verhouding sterke mate van vergrijzing in Limburg is ook het bevorderen
van de mogelijkheden voor ouderen om langer te blijven werken van groot belang. Het
beleid op dit gebied heeft verschillende benamingen: seniorenbeleid, active aging, levensfasebewust
personeelsbeleid, duurzaam inzetbaarheidsbeleid. Duurzaam inzetbaarheidsbeleid
is te definiëren als het geheel aan beleidsmaatregelen binnen een organisatie gericht
op het optimaal inzetbaar houden van medewerkers gedurende hun gehele arbeidscarrière:
vanaf het moment van intrede tot het moment van uittrede. Een succesvol duurzaam inzetbaarheidsbeleid
is gestoeld op vier pijlers: organisatiecultuur, vitaliteit werknemers,
arbeidssituatie en loopbaan. 165
Levensfasebewust personeelsbeleid Taxibedrijf Munckhof
Taxibedrijf Munckhof uit Horst geldt in Limburg als een voorbeeld op het gebied van ‘levensfasebewust
personeelsbeleid’. Bij de Munckhof Groep werken in totaal 800 mensen, van wie 540 bij het
taxibedrijf. Het werk bevalt de werknemers zó goed dat ze vaak tot ver na hun pensioen willen blijven
doorwerken. In het verleden waren er zelfs chauffeurs van 74 jaar. Omdat bij de inzet van 70plussers
het risico op imagoschade groot is, is besloten dat chauffeurs hooguit tot hun zeventigste bij
het bedrijf kunnen werken. Na hun 65ste moeten ze verplicht stoppen, maar daarna kunnen ze via
tijdelijke contracten in totaal nog vijf jaar voor het bedrijf blijven rijden. Het bedrijf investeert in
opleidingen voor het eigen personeel en probeert nauwlettend in de gaten te houden dat niet te veel
wordt gevraagd van de belastbaarheid en flexibiliteit van - vooral de oudere - werknemers. Het ‘levensfasebewust
personeelsbeleid’ werpt vruchten af. De gemiddelde leeftijd bij het taxibedrijf is
bijna 50 jaar, 15 tot 20 werknemers zijn ouder dan 65 en de nestor is 69. 166
Vitality@DSM
Het project Vitality@DSM richt zich op de vitaliteit van het personeel van DSM (gezondheidsmanagement).
De interventie in het kader van het project bestaat uit een aantal stappen waaronder een
medisch onderzoek, een online-vragenlijst over leefstijl, mentale gezondheid en verzuim, een actieplan,
een consult met een vitalitycoach en tot slot - afhankelijk van het consult bij de vitalitycoach -
een doorverwijzing naar de bedrijfsarts of Orbis Vigor dan wel een groepsinterventie. Tijdens de
interventie wordt de gezonde leefstijl van de werknemer bevorderd, leert de werknemer omgaan
met werkstress en voldoende herstelmomenten in te bouwen en wordt - indien nodig - aandacht
besteed aan de werkomgeving (zijn er bijvoorbeeld voldoende regelmogelijkheden en kan de werknemer
deze benutten?). Dit laatste gebeurt op basis van de resultaten op individueel èn op afdelingsniveau.
167
In 2012 werkt DSM een meeromvattend duurzaam inzetbaarheidsbeleid uit.
Het voornemen van de Provincie Limburg is om in het kader van het programma Economie
& Concurrentiekracht een nieuw scholingsfonds voor werkenden en niet-werkenden op te
zetten dat de duurzame inzetbaarheid van medewerkers in alle Limburgse topsectoren en
in de zorg en techniek bevordert en daarmee de concurrentiepositie van het bedrijfsleven
op termijn versterkt. De groep 50+ zal hierbij extra aandacht krijgen, waarmee tevens invulling
wordt gegeven aan een levenlang leren. 168
Allochtonen vormen – ook in Limburg - een steeds belangrijker arbeidspotentieel. Het is
zaak deze bron verder aan te boren. Het ‘boeien en binden’ van allochtonen is onder meer
te realiseren door gerichte werving onder en/of speciale toeleidingstrajecten voor deze
groep, bijstelling van de beeldvorming over allochtonen bij werkgevers en het bevorderen
van diversiteitsbeleid in bedrijven en instellingen.
165 Astri (2009), ‘Duurzaam doorwerken in de Limburgse zorgsector. Overkoepelende rapportage van
de stand van zaken duurzaam inzetbaarheidsbeleid bij Limburgse zorgorganisaties’.
166 Artikel ‘Als ik 65 ben, dan ga ik door’, IN: De Limburger, 14 juli 2011.
167 Het project zal uitgebreid worden geëvalueerd door ZonMw. Zie: Zonmw.nll
168 Provincie Limburg (2012), ‘Limburgse Concurrentiekracht. Strategische kadernotitie voor het programma
Economie & Concurrentiekracht’.
137

Het boeien en binden van hoogopgeleid personeel is eveneens van belang, zeker voor een
regio als Limburg. Mogelijkheden voor het boeien en binden van deze groep zijn onder
meer het qua studieaanbod en werkgelegenheid specialiseren/profileren, voldoende carrièremogelijkheden
voor hoogopgeleiden en verbetering van het woon-, werk- en leefklimaat
in de regio.
Uitstroom van werknemers is verder te voorkomen door het verbeteren van de arbeidsvoorwaarden
en het optimaliseren van de arbeidsomstandigheden en werksfeer. Bij verbetering
van de arbeidsvoorwaarden is de kanttekening te plaatsen dat loonstijgingen in een
bepaalde sector maar beperkt leiden tot een groter aanbod van personeel. Voor veel werknemers
spelen andere overwegingen dan het salaris een belangrijkere rol. Dat geldt zeker
in een sector als het onderwijs of de zorg. Verder zijn arbeidsvoorwaarden en omstandigheden
zaken waarover de besluitvorming vooral op landelijk en sectoraal niveau plaatsheeft.
Regionaal is hier niet veel invloed op uit te oefenen.
Naast ongewenste uitstroom kan er ook ‘gewenste’ uitstroom zijn, bijvoorbeeld bij een
tijdelijke terugval in de productie of bij reorganisaties. Tijdelijke personeelsoverschotten
zijn onder op te vangen door meer intersectorale mobiliteit, poolvorming, collegiale uitleen
en het creëren van aanvullende werkzaamheden. Voor permanente personeelsoverschotten
is er de mogelijkheid van ‘van werk naar werk begeleiding’ voor met ontslag bedreigden.
Ten tijde van de kredietcrisis is in Limburg een negental mobiliteitscentra ondersteund
en een fonds voor scholing ingericht, waarmee werkgevers en werknemers snel geholpen
konden worden tijdens reorganisaties en (dreigend) ontslag. 169 Momenteel is onder
meer Empower Limburg actief op dit vlak (zie hierboven).
7.5 Oplossingsrichtingen Reserves
De oplossingsrichtingen in het kwadrant Reserves hebben betrekking op het inschakelen
van bekende reserves (bij UWV ingeschreven werkzoekenden en gedeeltelijk
arbeidsongeschikten), het aantrekken van mobiele personen (arbeidsmigranten en pendelaars)
en het mobiliseren van stille reserves (niet-uitkeringsgerechtigd arbeidsaanbod).
Inschakelen werkzoekenden met afstand tot de arbeidsmarkt
Een deel van de werkzoekenden heeft een overbrugbare afstand tot de arbeidsmarkt en is
toe te leiden naar regulier werk. Daarvoor is een gerichte inzet mogelijk van (een combinatie
van) arbeidsmarktinstrumenten (zoals re-integratieprojecten, scholingstrajecten, leerwerkplaatsen,
‘social return’ 170 , loonkosten- en andere subsidies 171 ), maatschappelijke activering
(in samenhang met de Wet Maatschappelijke Ondersteuning) en inburgering.
Social Return: A2-school
Social return biedt voor gemeenten de nodige mogelijkheden, vooral daar waar sprake is van samenwerking
tussen de afdelingen sociale dienst en openbare werken. Een voorbeeld is de A2-school,
waarmee Maastricht met de A2-tunnelbouw in zicht is begonnen. Daartoe is op 5 februari 2010 een
convenant ondertekend met Avenue2, de aannemer van de ondertunneling. Het streven is tien jaar
lang jaarlijks 75 jongeren met een grote afstand tot de arbeidsmarkt een kans te bieden via praktijkonderwijs
(‘leren in uitvoering’) hun vaardigheden te vergroten. De A2-school selecteert zelf de
werkzoekenden en leerlingen en regelt de training en begeleiding. De kern van de A2-school wordt
gevormd door praktijkopleidingen waarbij op locatie wordt geleerd onder het toeziend oog van een
vakman. De deelnemers worden klaargestoomd voor werkzaamheden tijdens de tunnelbouw: grondwerk,
straten maken, betontimmerwerk, ijzervlechten. Maar ook: catering, verkeersregelaar,
schoonmaakwerk en beveiliging zijn opties. Wie de praktijkopleiding succesvol afrondt, krijgt een
baan. 172
Sectorarrangement Zorg
169 Limburgtalentrijkeregio.nl; Provincie Limburg (2010), ‘Limburg Talentrijke Regio halverwege.
Tussenevaluatie 2010 regionale agenda Onderwijs-Arbeidsmarkt 2008-2012’.
170
171 Overigens zijn subsidies voor werkgevers pas interessant, wanneer nieuwe werknemers daadwerkelijk
iets toevoegen en er niet al teveel administratieve rompslomp is.
172 A2school.nl; Artikel ‘School van de tweede kans’, IN: De Limburger, 02 november 2011.
138

In juni 2011 is door Regioplus met UWV een sectorarrangement gesloten, met als doel binnen één
jaar landelijk 2.000 werkzoekenden via een re-integratietraject naar banen in de sector zorg en WJK
te leiden. Het accent bij de uitvoering van deze overeenkomst ligt in de regio. Met dit initiatief
willen de zestien regionale samenwerkingsverbanden van werkgevers in zorg en WJK, waaronder
Zorg aan Zet in Limburg, inspelen op de behoefte aan goed geschoold personeel bij de instellingen in
hun specifieke regio. De aard en omvang van de extra instroom zal per regio verschillen. 173
Bij de re-integratie van werkzoekenden met afstand tot de arbeidsmarkt dient speciale
aandacht uit te gaan naar jongeren en ouderen. Jongeren komen in tijden van crisis in het
algemeen als eerste op straat te staan. Dat was tijdens de kredietcrisis zo en nu met de
eurocrisis is dat niet anders. Ouderen verliezen in het algemeen minder snel hun baan,
maar eenmaal werkloos komen ze nog maar moeilijk aan de slag. Is werkloosheid onder
jongeren dus conjunctureel bepaald, bij ouderen is het een hardnekkig, structureel probleem.
Dat vraagt om – blijvende – extra aandacht.
Aanpak jeugdwerkloosheid
Het landelijke Actieplan Jeugdwerkloosheid is in september 2009 in het leven geroepen om te voorkomen
dat jongeren door de kredietcrisis buiten de boot zouden vallen. Doel was jongeren langer op
school te houden, intensiever te begeleiden naar bestaande banen en meer stageplaatsen en leerbanen
voor jongeren te creëren. Het actieplan, dat voor een belangrijk deel regionaal is uitgevoerd,
heeft niet alleen het aantal jeugdwerklozen beperkt maar ook bijgedragen aan de regionale samenwerking.
De aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt in de regio is verbeterd en er is meer aandacht
gekomen voor een integrale werkgeversdienstverlening. 174 Het Actieplan Jeugdwerkloosheid is
per 31 december 2011 gestopt. De regionale partijen moeten het nu overnemen.
Hieronder volgt een beschrijving van de aanpak in de arbeidsmarktregio’s Noord- en Midden-Limburg
en Zuid-Limburg:
Jongeren aan het Werk (Noord- en Midden-Limburg): De basis van de aanpak ‘Jongeren Werken
aan Werk’ is UNI Venlo (Uitkering Naar Inkomen), een samenwerkingsverband van de gemeente
Venlo en het SW-bedrijf WAA. Elke jongere die een arbeidsovereenkomst met de WAA heeft, gaat
fulltime aan de slag via ‘Werken aan Werk’. Jongeren die zich op het Werkplein in Venlo melden,
krijgen binnen drie maanden een passend aanbod om weer richting school of werk te gaan. Deze
aanpak is sluitend ingericht: jongeren die zich gemeld hebben, komen niet meer thuis te zitten.
Ze krijgen gefaseerd een arbeidscontract aangeboden. Binnen deze arbeidsovereenkomst wordt
een passend traject vormgegeven dat de jongere naar werk/opleiding/participatie begeleidt.
Omdat de jongere in dienst treedt bij de WAA ontstaat er tussen de HRM-adviseur van de WAA en
de jongerencoach van het Werkplein een intensieve samenwerking. De begeleiding vindt plaats
vanuit het Werkplein. Een succesfactor van deze aanpak is dat jongeren vanaf de start leren wat
een dienstverband inhoudt. Zo blijven ze dichterbij werk en/of school dan in een uitkeringssituatie.
De nieuwe ‘rechtsverhouding’ zorgt ervoor dat er blijvend aandacht gevestigd is op de jongere
vanuit twee kanten: vanuit de gemeente en vanuit de werkgever. Daarnaast zorgt een arbeidscontract
ervoor dat de jongere zich werknemer voelt, met alle rechten en verplichtingen die
daarbij horen.
Doorlopende zorglijn (Zuid-Limburg): In de regio Zuid- Limburg is ervoor gekozen om vanuit het
Jongerenloket een doorlopende zorglijn aan jongeren aan te bieden. Het project richt zich specifiek
op kwetsbare jongeren. Voor elke jongere tot 27 jaar is er een maatwerk oplossing en nazorg.
Alle betrokken partijen – waaronder UWV , onderwijsinstellingen, zorginstellingen, penitentiaire
instellingen – zijn gecentreerd rondom het Jongerenloket, hét centrale regiepunt. Hierbij
staat de oplossing voor de jongere centraal. Jongeren worden ondersteund en aangesproken op
alle leefdomeinen waarin zij hulp nodig hebben; daarbij worden ook hun ouders betrokken. De
accountmanagers hebben een lage ‘caseload’ waardoor zij jongeren intensief kunnen begeleiden
en maatwerk kunnen leveren. Sleutel tot het succes is het ‘vloeiend’ maken van de samenwerking
tussen de verschillende partijen: de jongere staat centraal en er wordt flexibel omgegaan met
regels. Een manier van werken die wordt vergemakkelijkt door de gemoedelijke en informele
sfeer in de regio. 175
Aanpak werkloosheid ouderen
De RWI geeft in het advies (G)oud! Kansen creëren voor werkloze ouderen een aantal oplossingsrich-
173
Zorggazet.nl, 11 juli 2011.
174
Research voor Beleid (2011), ‘Samen in actie. Eindrapport evaluatie Actieplan Jeugdwerkloosheid’.
175
Ministerie van SZW (2011), ‘Estafette ‘succesvolle aanpakken jeugdwerkloosheid’. Praktische
aanbevelingen uit de 30 arbeidsmarktregio’s’.
139

tingen aan voor de aanpak van de structureel hoge werkloosheid onder ouderen:
140
Een deel van de oplossing zit in het wegnemen van onjuiste beeldvorming bij werkgevers. Het
beeld bestaat dat ouderen minder productief en flexibel zijn, en vaker ziek. De RWI vindt het belangrijk
om deze stereotypering weg te nemen. Ook zou de werkgever moeten kijken naar wat
ouderen juist toevoegen, zoals ervaring, loyaliteit en nauwkeurigheid.
Naast aanpassing van de beeldvorming, roept de RWI op om ondanks de bezuinigingen afspraken
te maken over de positie van ouderen bij re-integratieondersteuning door UWV en gemeenten. Zo
werken bijvoorbeeld netwerkgroepen goed voor zelfredzame ouderen. De RWI raadt aan om dit
instrument overeind te houden. Bij niet-zelfredzamen is intensievere begeleiding nodig, zoals
één-op-één-coaching of omscholing naar sectoren waar tekorten zijn.
Het kabinet wil de huidige premiekorting voor het in dienst nemen van uitkeringsgerechtigde
ouderen omvormen in een dubbele mobiliteitsbonus. Dit maakt het gemakkelijker om deze groep
aan het werk te krijgen. Dat betekent wel dat gemeenten en UWV goed zicht moeten hebben op
het reële arbeidspotentieel onder deze groep. Een groot deel van de ouderen in de bijstand wil of
kan naar eigen zeggen niet meer werken. Het is belangrijk zicht te krijgen op de omvang en mogelijkheden
van de groep ontmoedigden. Leeftijd alleen mag geen reden zijn om iemand geen reintegratieondersteuning
aan te bieden.
Tot slot kan de werkloze oudere zelf zijn situatie verbeteren door bijvoorbeeld breder te zoeken
dan zijn oude functie en door goed de mogelijkheden van internet te verkennen. Ook is het met
name voor deze groep belangrijk niet alleen te reageren op schriftelijke vacatures, maar actief
te netwerken.
Een fundamentele verbetering van de positie van werkloze ouderen vraagt om een meerjarige en
krachtige alliantie van partijen op de arbeidsmarkt. De RWI ziet het Project 55-plus, dat sociale
partners als uitvloeisel van het pensioenakkoord willen starten, als een unieke gelegenheid om te
komen tot creatieve en daadkrachtige initiatieven vanuit de regio en sectoren. 176
Als gevolg van de wijzigingen in het stelsel van sociale zekerheid – het per 1 januari 2013
samenvoegen van de WWB en delen van de WSW en Wajong in de Wet werken naar vermogen
- zal ook speciale aandacht dienen uit te gaan naar (de toeleiding naar regulier werk
van) WSW’ers en Wajongers. Meer nog dan bij oudere werkzoekenden betreft het hier
‘moeilijke’ doelgroepen. Voor de arbeidsmarkttoeleiding van WSW’ers en Wajongers (en
andere werkzoekenden aan de onderkant van de arbeidsmarkt) is jobcarving een goede
oplossingsrichting. Jobcarving is een Engelse term voor werk passend maken. Door eenvoudige
taken te bundelen in een nieuwe functie of werkzaamheden af te splitsen van bestaande
functies zijn nieuwe banen te creëren aan de onderkant van de arbeidsmarkt.
“Werkgevers willen een schaap met vijf poten, maar die zijn moeilijk te vinden. Door een
schaap met twee en een schaap met drie poten te zoeken wordt het makkelijker”. 177 Jobcarving
leidt tot minder werkstress en een betere dienstverlening. Werkgevers hebben bij
jobcarving hulp nodig; zelf beschikken zij daarvoor over de tijd noch de kennis. Een SWbedrijf
als het Limburgse Licom of een intermediair als Alert Wajong in Maastricht kan
werkgevers behulpzaam zijn bij het geschikt maken van het werkproces voor de onderkant
van de arbeidsmarkt.
Uitzendbureau voor Wajongers
Alert Wajong - onderdeel van uitzendorganisatie Alert Mens en Werk in Maastricht – is een gespecialiseerde
arbeidsintermediair voor mensen met een fysieke en/of mentale beperking en die in het bezit
zijn van een Wajong-indicatie (in Limburg zijn dat er ruim 8.000). Alert Wajong heeft diverse vacatures
die – na begeleiding en coaching – door Wajongers zijn te vervullen (zoals hoveniers, productiemedewerkers,
kappers, receptionisten en dierenverzorgers). Men probeert gemiddeld vijf Wajongers
per maand aan te nemen, dus zo’n zestig per jaar. Zo creëert men een grote detacheringspool.
De banen waar het bureau Wajongers naar bemiddelt, zijn reguliere banen bij werkgevers die een
hart voor de zaak hebben. Werkgevers kijken daarbij naar de mogelijkheden van Wajongers i.p.v. de
beperkingen. In eerste instantie krijgen de Wajongers een jaarcontract. Bij goed functioneren wordt
dat contract verlengd en daarna omgezet in een contract voor onbepaalde tijd. 178
176 RWI (2011), ‘(G)oud! Kansen creëren voor werkloze ouderen’.
177 Citaat van directeur HRM van Licom.
178 Alertmensenwerk.nl; Artikel ‘Wajongers zijn de stoottroepen’, IN: De Limburger, 26 juli 2011;
Artikel ‘Mensen met ‘een vlekje’ in dienst’, IN: De Limburger, 24 augustus 2011.

Een groep werkzoekenden met afstand is niet (direct) toeleidbaar. Van deze groep met een
vooralsnog onoverbrugbare afstand tot de arbeidsmarkt dient de participatie te worden
bevorderd (participatiebanen; werken met behoud van uitkering; vrijwilligerswerk).
Sociale activerings- en werkervaringsprojecten Pentasz
Pentasz is de gemeenschappelijke sociale dienst van Eijsden-Margraten, Gulpen-Witten, Meerssen en
Vaals. Het bestand van Pentasz bevat ongeveer twee- tot driehonderd mensen die moeilijk aan betaald
werk zijn te helpen. Deze probeert men uit hun maatschappelijk isolement te halen. Dat kan
via vrijwilligerswerk of werkervaringsprojecten:
Pentasz stoomt in een project langdurig werklozen klaar voor vrijwilligerswerk. Cliënten met
grote afstand tot de arbeidsmarkt worden een half jaar lang intensief begeleid. Gedurende zes
uur per week krijgen ze trainingen en worden persoonlijke gesprekken gevoerd. Na de cursus krijgen
de werklozen ook hulp in de zoektocht naar een passende vrijwilligersbaan. Pentasz hoopt
dat de cliënten op die manier een positieve bijdrage kunnen leveren aan de maatschappij. Dat
moet er ook toe leiden dat de mensen zich weer gewaardeerd gaan voelen. Voor het project zijn
in eerste instantie 45 langdurig werklozen geselecteerd. 179
Zes langdurig werklozen uit Vaals hebben het eerste halfjaar van 2011 meegewerkt aan de reconstructie
van de N278 in Lemiers. Dit werkervaringsproject is een initiatief van gemeente, provincie,
sociale dienst Pentasz en sociale werkvoorziening Licom. De werklozen hebben onder meer
gebruikte stenen gereinigd en geselecteerd voor hergebruik in Mamelis. 180
Het bij het naar de arbeidsmarkt toeleiden van bekende reserves een elkaar knopen van
verschillende beleidsterreinen/vraagstukken heeft meerwaarde. Zo heeft bijvoorbeeld de
Limburgse economische topsector Agrofood (Greenport Venlo) – naast vakkrachten – ook
behoefte aan aanzienlijke aantallen laaggeschoolden. In de kaartenbakken van UWV en
gemeenten is deze groep ruim voorradig. Deze mensen moeten gemobiliseerd worden. Bij
werkgevers moeten vooroordelen over deze – en andere minder kansrijke – werklozen worden
weggenomen en een beroep worden gedaan op (hun gevoel voor) maatschappelijk verantwoord
ondernemen. Bij een dergelijke verknoping van (sociaal en economisch) beleid
snijdt het mes (minstens) aan twee kanten.
Voor het naar de arbeidsmarkt toeleiden van bekende reserves vormen de kabinetsbezuinigingen
op de budgetten voor re-integratie en participatie een belangrijke belemmerende
factor. Teken aan de wand is het verleggen van de focus door het Heerlens bedrijf Maecon.
Dit bedrijf, groot geworden met re-integratie, ziet weinig heil meer in de Nederlandse reintegratiemarkt.
Maecon richt zich voortaan op administratieve dienstverlening (payrolling),
detacheren, uitzenden en thuiszorg én op internationale re-integratieprojecten. 181
Aantrekken van mobiele personen
Een deel van de oplossing van personeelstekorten op de Limburgse arbeidsmarkt is ook gelegen
in het inzetten van (tijdelijke) arbeidsmigranten. In de land- en tuinbouw in Noord-
en Midden-Limburg wordt al geruime tijd op grote schaal gebruik gemaakt van Oost-
Europese arbeidsmigranten, met name Polen. Was het verblijf van de Polen hier aanvankelijk
tijdelijk van aard, nu is duidelijk dat velen zich hier blijvend of in ieder geval voor een
aantal jaren willen vestigen. De eerste gezinsherenigingen hebben reeds plaatsgevonden.
Gemeenten en andere instellingen zullen daarop in moeten spelen, zodat de integratie
soepel verloopt.
Welzijn en integratie van Poolse arbeidsmigranten
Uit een inventarisatie van het welzijn en de integratie van Polen in Noord- en Midden-Limburg blijkt
dat veel Polen zich uitgebuit of met weinig respect behandeld voelen en nog niet of nauwelijks geworteld
zijn in de samenleving hier. Het beleid rond buitenlandse werknemers blijft in veel Noord-
en Midden-Limburgse gemeenten beperkt tot huisvesting. In Horst aan de Maas is men verder. De
gemeente subsidieert de Stichting Arka en het Servicepoint in Meterik waar Polen voor allerhande
informatie terecht kunnen. Meterik heeft ook een (actieve) Poolse parochie (H. Faustyna Kowalska).
179 Artikel ‘Pentasz leidt op tot vrijwilliger’, IN: De Limburger, 19 januari 2011.
180 Artikel ‘Werklozen aan de slag’, IN: De Limburger, 8 december 2010.
181 Zo leidt het bedrijf voor Shell en een Russische oliemaatschappij een groot aantal langdurig werkloze
Irakezen op. Slowaakse verpleegkundigen worden naar werk in Duitsland geleid. Zie: Artikel
‘Maecon slaat nieuwe wegen in’, IN: De Limburger, 27 april 2011.
141

Horst aan de Maas kent verder onder meer een klankbordgroep voor Poolse migranten. Woningcorporatie
Wonen Limburg heeft een medewerker voor Polen en houdt op diverse locaties spreekuren. 182
Naast deze vooral lager opgeleide (tijdelijke) arbeidsmigranten zijn er ook internationale
kenniswerkers actief in Limburg. Het oog bij de werving daarvan is naast Azië onder meer
ook (tijdelijk?) gericht op Zuid-Europese landen als Spanje, die door de eurocrisis een hoge
werkloosheid kennen (ook onder hoogopgeleiden). Zo ziet bijvoorbeeld AZM/ Maastricht
UMC Spanje als een zeer interessant land voor de werving van gekwalificeerd personeel.
Redenen zijn naast de omvang en de kwaliteit van het aanbod ook dat dergelijke mobiliteit
niet zorgt voor brain drain aldaar en dat de culturen goed op elkaar aansluiten.
Kantoor Maastricht University in India
In december 2010 is in India het Maastricht Education and Research Centre Pvt. Ltd (MERC) officieel
geopend. Het MERC - gevestigd in Bangalore - koppelt Maastricht University aan studenten, studiekiezers,
alumni, academici, kennisinstellingen en bedrijfsleven in India. Reeds in 2007 heeft Maastricht
University India aangemerkt als doelland voor lange termijn samenwerking en studentenwerving.
De focus ligt daarbij op brain circulation: waar vroeger vooral sprake was van brain drain, ligt
nu de nadruk op internationale mobiliteit van kennis en academici. Deze strategie heeft geresulteerd
in twee pijlers: het Maastricht University India Institute in Nederland als ontmoetingspunt en kennisnetwerk
voor India experts, en het MERC in Bangalore, waar de nadruk ligt op samenwerking met
bedrijven en instellingen in India. Het kantoor is tevens uitvalsbasis voor studentenwervingsactiviteiten
en ontmoetingsplek voor studenten en alumni die in India verblijven. Zo worden in Bangalore
bijvoorbeeld pre-departure trainingen georganiseerd voor aankomende studenten ter voorbereiding
op hun studie in Maastricht. 183
Blue Birds arbeidsmigratie pilot
In opdracht van het ministerie van Buitenlandse Zake is Stichting HIT Foundation in Maastricht in
2010 de Blue Birds arbeidsmigratie pilot gestart. Doel van de pilot is te onderzoeken of tijdelijke
arbeidsmigratie voordelen kan brengen voor alle betrokkenen: migranten, de Nederlandse arbeidsmarkt
en de landen van herkomst. De pilot identificeert de voor- en nadelen, beperkingen en risico’s
om nieuwe vormen van migratie te verkennen. De bedoeling was in drie jaar tijd 160 werknemers uit
Zuid-Afrika en Indonesië naar Nederland te halen, met name vaklui (op VMBO tot en met WOniveau).
De werknemers zouden maximaal twee jaar in Nederland mogen blijven en geen familie
meenemen. De bedoeling was dat ze de hier opgedane kennis en ervaring in het land van herkomst
gebruiken. Op 1 juni 2011 heeft Buitenlandse Zaken besloten de pilot voortijdig te beëindigen omdat
‘er onvoldoende draagvlak bestaat om de complicaties in de uitvoering op te lossen’. Ondanks dat de
pilot voortijdig is gestaakt, zijn er volgens HIT belangrijke lessen geleerd die als input kunnen dienen
voor vervolgstappen in de toekomst. 184
Werving Spaanse verpleegkundigen
Het AZM heeft in de zomer van 2011 als experiment veertien Spaanse verpleegkundigen geworven.
Met dit proefproject speelt het AZM in op de al over een paar jaar verwachte schaarste aan hoogopgeleide
professionals. De betreffende kandidaten hebben in Spanje wel al een diploma verpleegkunde
op HBO- of universitair niveau gehaald, maar daar zijn geen vervolgopleidingen voor gespecialiseerde
functies. Daarom volgen ze – na een spoedcursus Nederlands en een stage in het AZM – nog
twee jaar een HBO-opleiding bij Hogeschool Zuyd. Tijdens deze opleiding, die half maart van start
gaat, komen ze dienst bij het AZM en krijgen gewoon salaris. Het eerste jaar betaalt het AZM ook
hun huisvesting. De studenten moeten zelf hun opleiding financieren. Dat geld krijgen ze van het
AZM terug als ze na afronding van hun studie nog twee jaar in Maastricht blijven werken. Het experiment
kost het AZM naar verwachting 200.000 euro.
Het ziekenhuis koos voor werving in Spanje omdat jongeren daar redelijk Engels spreken, er
cultureel geen al te grote verschillen zijn en er geen problemen zijn met arbeidsvergunningen. Ook
hebben de jongeren door de hoge werkloosheid in Spanje nauwelijks perspectief en zijn ze zeer
gemotiveerd om hierheen te komen. Als het experiment slaagt, gaat het AZM straks mogelijk ook in
andere Zuid-Europese landen verpleegkundigen werven. 185 In het verleden heeft AZM ook personeel
uit verdere oorden geworven, zoals Filippijnen. Maar de taal- en cultuurverschillen bleken te
groot. 186
182 Arka, Wonen Limburg en Synthese (2011), ‘Inventarisatie Welzijn Poolse migranten’.
183 Persbericht Maastricht University ‘UM kantoor in India officieel geopend’, 8 december 2010.
184 HIT ontwikkelt innovatieve oplossingen voor complexe problemen op het snijvlak van arbeid en
migratie. Via concrete experimenten en praktijkonderzoek levert HIT input voor beleid- en praktijkvernieuwing
in Nederland en over grenzen. Zie: Hitfoundation.eu.
185 Artikel ‘AZM verwacht schaarste aan hoogopgeleid personeel’, IN: De Limburger, 14 februari 2012.
186 Artikel ‘AZM werft in Spanje personeel’, IN: De Limburger, 8 juni 2011.
142

Gezien de ligging van Limburg kan ook grenspendel een oplossing vormen voor knelpunten
op de arbeidsmarkt, met de opmerking dat ook over de grenzen specifieke arbeidsmarktproblemen
bestaan. Voor tekortsectoren is te denken aan het (meer) inzetten van grenspendelaars
uit België en Duitsland. Zo trekt Zuid-Limburg nu al veel mensen uit Aken en
Belgisch Limburg en een bedrijf als Rockwool in Roermond werft actief in Duitsland. Omgekeerd
zouden Limburgse werkzoekenden kunnen pendelen naar aangrenzende regio’s in
België en Duitsland. Van belang daarbij is een betere aansluiting van de transportinfrastructuur
en het wegnemen van barrières in onderwijs, taal, administratieve regelgeving,
fiscale aspecten, cultuurverschillen et cetera. 187 In het programma Economie & Concurrentiekracht
geeft de Provincie Limburg aan de grensoverschrijdende arbeid te willen faciliteren.
Een actie die reeds in ontwikkeling is, is de realisatie van grensinformatiepunten voor
grenspendelaars en het realiseren van een International Service Desk voor internationale
kenniswerkers. Verder wordt het grensoverschrijdend opleiden gestimuleerd en wordt een
nieuw kader uitgewerkt voor het stimuleren van buurtaalonderwijs (Duits en Frans), met
name in het VO en MBO. 188
‘Future proof for cure and care’
‘Future proof for cure and care’ is een Euregionaal arbeidsmarktproject waarin 27 partijen uit de
Euregio Maas-Rijn, Vlaams, Waals en Duits België en de regio Aken participeren. Partners in het
project namens Limburg zijn Zorg aan Zet, de Zorgacademie, Zuyd Hogeschool, Calibris, Parkstad
Limburg en UWV. Belangrijke doelstelling van het project is om vanuit een gezamenlijke arbeidsmarktproblematiek
binnen de zorgsector samenwerkingsverbanden tussen de diverse partijen tot
stand te brengen en kennis en ervaring te delen. Hiervoor zijn zeven actielijnen gedefinieerd, waaronder
het verkrijgen van inzicht in (de werking van) de arbeidsmarkt in de regio’s, een gezamenlijke
sensibilisatie naar een leven lang leren en het uitwerken van een Euregionale marketingcampagne.
Ook gaan de partijen een kader ontwerpen waarbinnen Euregionaal afstemming en erkenning van
EVC’s kan plaatsvinden. Daarnaast wordt een Euregionaal aanbod van masterclasses ontwikkelt. Het
project kent een looptijd van drie jaar (2012 t/m 2014) en wordt mede mogelijk gemaakt door de
toekenning van een Interreg-subsidie. De Nederlandse projectpartners worden bovendien financieel
ondersteund door de Provincie Limburg. 189
Verbetering van de bereikbaarheid met het openbaar vervoer in Limburg - kan een bijdrage
leveren aan de interprovinciale pendel (met name vanuit Parkstad Limburg – een regio met
veel werkzoekenden - naar de rest van de provincie).
Mobiliseren van stille reserves
De stille reserves (niet-uitkeringsgerechtigden) vormen in potentie een belangrijke bron
van arbeid. Voorwaarden voor het kunnen mobiliseren van de stille reserves zijn allereerst
nader inzicht in de omvang en samenstelling van deze groep in Limburg én middelen voor
het daadwerkelijk aanboren van deze bron. Van belang is verder dat bedrijven en instellingen
een uitnodigende, laagdrempelige indruk maken en rekening houden met wat de stille
reserves willen (in termen van arbeidsduur en werktijden). Eenmaal binnen, is begeleiding
met maatwerk (door opleidingsfunctionarissen) essentieel. Vaak is bijscholing nodig. Het
MBO in Limburg kan hierin met speciale cursussen voor deze doelgroep een belangrijke rol
spelen.
7.6 Oplossingsrichtingen Bedrijfsvoering
Het kwadrant Bedrijfsvoering herbergt oplossingsrichtingen die betrekking hebben op het
optimaliseren van de arbeidsproductiviteit en het verhuizen van activiteiten.
Bij het optimaliseren van de arbeidsproductiviteit gaat het vooral om arbeidsbesparende
(sociale en technologische) innovaties op strategisch en tactisch niveau (sectoren, netwerken
en individuele arbeidsorganisaties), operationeel niveau (personeelsbestand) en/of
technologisch niveau (technologieën, hulpmiddelen en producten). Sociale en technologi-
187 Atlas voor gemeenten (2010), ‘Een begrensde markt’.
188 Provincie Limburg (2012), ‘Limburgse Concurrentiekracht. Strategische kadernotitie voor het programma
Economie & Concurrentiekracht’.
189 Futureproofforcureandcare.eu.
143

sche innovaties dragen bij aan de verhoging van de arbeidsproductiviteit en bieden daarmee
een deel van de oplossing voor de (verwachte) personeelstekorten in sectoren als zorg
en techniek. Dat zal echter niet voldoende zijn. Innovaties zullen daarom plaats moeten
hebben naast/in samenhang met oplossing(srichting)en in de andere kwadranten van de
Arbeidsmarktcirkel.
Verhuizen van (onderdelen van) een bedrijf of instelling in de provincie naar een andere
regio of een ander land kan voor betreffende arbeidsorganisatie een oplossing zijn voor
eventuele personeelstekorten, voor (de economie en arbeidsmarkt van) Limburg is dit echter
niet de meest gelukkige. Los daarvan, zijn bedrijven en instellingen in het algemeen
niet zomaar te verplaatsen. Bovendien is er hier en daar ook al weer sprake van een omgekeerde
beweging (bedrijven keren terug naar Nederland).
7.7 Resumé
Dit hoofdstuk beschreef initiatieven en oplossingsrichtingen voor de discrepanties op de
Limburgse arbeidsmarkt. De oplossingsrichtingen zijn daarbij geordend aan de hand van (de
kern en de vier kwadranten van) de Arbeidsmarktcirkel: algemeen; onderwijs; werkenden;
reserves; bedrijfsvoering. Kortheidshalve verwijzen we hier naar de betreffende paragrafen
7.2 tot en met 7.6. Het overzicht is te beschouwen als een tool box en bevat zowel nieuwe
als reeds bestaande oplossingsrichtingen. Laatstgenoemde zouden geïntensiveerd en/of
breder toegepast kunnen worden.
144

Bijlage 1 Arbeidsmarktmodel
Als analysekader wordt in RAIL een conceptueel model voor de werking van de Limburgse
arbeidsmarkt gebruikt, bestaande uit vijf onderling samenhangende deelmodellen:
Beïnvloedende factoren (PESTLE-analyse)
Vraag- en aanbodmodel
Prognosemodel
Discrepantiemodel
Oplossingenmodel.
Figuur B1.1 Conceptueel model voor de werking van de Limburgse arbeidsmarkt
Huidige
personeelsbehoefte
(vraag naar arbeid)
Toekomstige
personeelsbehoefte
Bron: Research voor Beleid/Etil.
Beïnvloedende factoren (PESTLE)
Stroommodel
Confrontatie
vraag en aanbod
huidige
situatie
Discrepantiemodel
Confrontatie
vraag en aanbod
toekomstige
situatie
Prognosemodel
Oplossingenmodel
Huidig beschikbaar
menselijk kapitaal
(aanbod van arbeid)
Toekomstig
beschikbaar
menselijk kapitaal
145

Hierna gaan we nader in op de verschillende deelmodellen.
Beïnvloedende factoren (PESTLE-analyse)
De Limburgse arbeidsmarkt staat niet op zichzelf. De werking van de arbeidsmarkt wordt
beïnvloed door een aantal omgevingsvariabelen. De PESTLE-analyse is een - van oorsprong
bedrijfskundig - model/raamwerk voor de beschrijving van factoren op macroomgevingsniveau.
Het model onderscheidt de volgende factoren:
146
Political (politiek en beleid)
Economic (economie)
Social (sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen)
Technological (technologie)
Legal (wet- en regelgeving)
Environmental (milieu).
Voor de beschrijving van de omgeving van de Limburgse arbeidsmarkt zijn vooral de factoren
politiek, economie en sociaal-maatschappelijke ontwikkelingen van belang.
Vraag- en aanbodmodel
De Limburgse arbeidsmarkt is een complex geheel van elkaar beïnvloedende factoren. Van
belang zijn de omvang en kenmerken van vraag en aanbod:
De vraag naar arbeid wordt onder meer bepaald door de productie van het bedrijfsleven
en de publieke sector, de arbeidsproductiviteit en de arbeidsduur. De vraag naar arbeid
vertaalt zich in werkgelegenheid (banen) en vacatures.
Het aanbod van arbeid is afhankelijk van de omvang van de potentiële beroepsbevolking
(de bevolking van 15-64 jaar), het deel hiervan dat actief is op de arbeidsmarkt als werkend
of werkzoekend (i.e. de beroepsbevolking, waaronder ook de schoolverlaters zijn
te rekenen) en de pendel (inclusief grensoverschrijdende arbeid in België en Duitsland).
Onderstaande figuur geeft (de samenhang tussen) deze factoren schematisch weer.
Figuur B1.2 Vraag- en aanbodmodel: factoren die een rol spelen op de Limburgse arbeidsmarkt
Arbeidsproductiviteit
‘Productie’
Bevolking 15-64
jaar
Aandeel niet-
beroepsbevolking
Arbeidsduur baan
Vraag naar fte’s
Beroepsbevolking Pendel
Banen
Vacatures
Niet werkende
werkzoekenden
Vraag
Aanbod
Bron: CWI (2006), ‘Arbeidsmarktprognose 2006-2011’; bewerking Research voor Beleid/Etil.

Prognosemodel
Door vraag en aanbod op de Limburgse arbeidsmarkt te prognosticeren en vervolgens met
elkaar te confronteren zijn mogelijke toekomstige discrepanties in kaart te brengen. Voor
het voorspellen van de ontwikkelingen aan de vraag- aanbodzijde van de Limburgse arbeidsmarkt
wordt in RAIL 2012 gebruik gemaakt van het Regionaal Arbeidsmarkt Prognosemodel
(RAP). De kern van RAP wordt gevormd door een model waarin de algehele ontwikkelingen
aan de vraag- en aanbodzijde van de arbeidsmarkt centraal staan. Binnen RAP
wordt gebruik gemaakt van een aanvullende module: PROB. PROB staat voor PRognose naar
Opleiding en Beroep en biedt de mogelijkheid om de specifieke regionale arbeidsmarktsituatie
naar opleidingstype en beroepsgroep inzichtelijk te maken.
De toekomstige economische ontwikkeling is met grote onzekerheden omkleed. Binnen RAP
wordt rekening gehouden met deze onzekerheden door naast de basisprojectie, oftewel het
basispad, alternatieve scenario’s door te rekenen. In RAIL 2012 wordt in afwijking van de
gebruikelijke praktijk slechts één variant gepresenteerd, met een lagere groei. Dit om aan
te geven dat de risico’s op dit moment overwegend neerwaarts zijn. RAIL sluit hiermee aan
bij de Macro Economische Verkenning 2012, waarin ook slechts één lagere variant is opgenomen:
Basispad: gemiddelde economische groei van 0,5% op de korte termijn en 1,5% op de
middellange termijn gedurende de periode 2011-2016.
Lage variant: gemiddelde economische groei van -0,5% op de korte termijn en 0,75% op
de middellange termijn gedurende de periode 2011-2016.
Het basispad is dan te zien als de verwachte arbeidsmarktsituatie voor de nabije toekomst,
conditioneel op zo realistisch mogelijke aannames en verwachte ontwikkelingen. Het basispad
geeft met andere woorden de beste raming weer die op dit moment voorhanden is,
terwijl de lage variant inzicht geeft in de onzekerheidsmarges.
Discrepantiemodel
Binnen de Limburgse arbeidsmarkt is - naast de vraag- en aanbodzijde - onderscheid te
maken tussen het ‘dynamische’ deel (vacatures en werkzoekenden) en het meer ‘statische’
deel (werkgelegenheid en beroepsbevolking). Confrontatie van vraag en aanbod kan leiden
tot het constateren van discrepanties op de arbeidsmarkt op de kortere en/of middellange
termijn (zie onderstaande figuur).
147

Figuur B1.3 Discrepantiemodel: mogelijke discrepanties op de Limburgse arbeidsmarkt
148
VACATURES
V
R
A
A
G
Z
I
J
D
E
WERKGELEGENHEID
Bron: Research voor Beleid/Etil.
Werkgelegenheid +
uitbreiding- en vervangingsvraag
Technisch-instrumentele en sociaalnormatieve
eisen van werkgevers
Wervingsgedrag van werkgevers;
Beeld van (groepen) werkzoekenden
OMGEVINGSVARIABELEN (PESTLE)
‘DYNAMISCH DEEL LIMBURGSE ARBEIDSMARKT’
> KORTE TERMIJN <
KWANTITATIEVE
KWANTITATIEVE
DISCREPANTIES
DISCREPANTIES
KWALITATIEVE
KWALITATIEVE
DISCREPANTIES
DISCREPANTIES
ONDOORZICHTIGHEID
ONDOORZICHTIGHEID
ARBEIDSMARKT
ARBEIDSMARKT
Huidige werkenden + schoolverlaters +
(werkende en werkloze) werkzoekenden
Eisen van arbeidsaanbod aan
arbeidsinhoud, -voorwaarden en -
omstandigheden
MEER ‘STATISCHE’ DEEL LIMBURGSE ARBEIDSMARKT
> (MIDDEL)LANGE TERMIJN <
OMGEVINGSVARIABELEN (PESTLE)
Zoekgedrag van werkzoekenden;
Imago regio/ sectoren
In theorie zijn op de Limburgse arbeidsmarkt (op de kortere en/of middellange termijn)
drie soorten discrepanties te onderscheiden:
Van kwantitatieve discrepanties is sprake wanneer in de regio als geheel of in bepaalde
deelgebieden of branches het totale aantal baanopeningen (i.e. de som van uitbreidings-
en vervangingsvraag) groter dan wel kleiner is dan het aantal werkzoekenden (in de ruime
zin van het woord: schoolverlaters, niet-werkende en werkende werkzoekenden)
Kwalitatieve discrepanties treden op wanneer de (technisch-instrumentele en sociaalnormatieve)
eisen van werkgevers hoger zijn dan de kwalificaties van werkzoekenden
dan wel wanneer werkzoekenden hogere eisen stellen aan arbeidsvoorwaarden, -inhoud
en -omstandigheden dan wat werkgevers willen/ kunnen bieden
Ten slotte kan sprake zijn van ondoorzichtigheid van de arbeidsmarkt (intransparantie).
Daarbij gaat het naast verschillen tussen het wervingsgedrag van werkgevers en het
zoekgedrag van werkzoekenden om imagoproblemen. Zo kan het imago van de regio als
geheel of van bepaalde deelgebieden of branches een probleem vormen. Aan de andere
kant kunnen werkgevers een negatief beeld hebben van (groepen) werkzoekenden.
Oplossingenmodel
Wanneer duidelijk wordt waar de - huidige en te verwachten - discrepanties zich op de
Limburgse arbeidsmarkt kunnen voordoen, is het nuttig deze te koppelen aan de mogelijkheden
een oplossing ervoor te vinden. De zogenaamde Arbeidsmarktcirkel (ook wel bekend
onder de naam Cirkel van Stimulus of Arbeidsradar) brengt een groot aantal opties en instrumenten
bij elkaar die de verschillende betrokken actoren ter beschikking staan voor het
wegnemen (of in ieder geval verminderen) van discrepanties op de Limburgse arbeidsmarkt.
WERKZOEKENDEN
A
A
N
B
O
D
Z
I
J
D
E
BEROEPSBEVOLKING

Figuur B1.4 Oplossingenmodel: Arbeidsmarktcirkel
BEVORDEREN
INSTROOM
KANSRIJKE
OPLOSSINGSRICHTINGEN
&
PROBLEEMEIGENAREN
BEVORDEREN
GEWENSTE DOORSTROOM
&
VOORKOMEN UITVAL
Bron: Research voor Beleid/Etil.
RESERVES ONDERWIJS
BEDRIJFSVOERING
ALGEMEEN
De Arbeidsmarktcirkel is verdeeld in vier kwadranten.
WERKENDEN
BEVORDEREN
INSTROOM
KANSRIJKE
OPLOSSINGSRICHTINGEN
&
PROBLEEMEIGENAREN
BEVORDEREN
GEWENSTE DOORSTROOM
&
VOORKOMEN UITVAL
De reserves op de arbeidsmarkt: hierop richt zich traditioneel het arbeidsmarktbeleid.
Het gaat om het (toeleiden en) bemiddelen van werklozen, het toeleiden van (tijdelijke
arbeids)migranten en het mobiliseren van de stille reserves.
Het onderwijs: het bevorderen en op de juiste manier richten van instroom in en uitstroom
uit het onderwijs en het verbeteren van de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt.
De werkenden: hierbij gaat het zowel om het optimaliseren van de inzet van werknemers,
bijvoorbeeld door interne en externe mobiliteit, als om het voorkomen van ongewenste
uitstroom van werknemers.
De bedrijfsvoering: de oplossing van personele knelpunten kan ook gelegen zijn in het
optimaliseren van de arbeidsproductiviteit door bijvoorbeeld technologische aanpassingen,
aanpassing van werkprocessen of verhuizen van activiteiten.
De essentie van de Arbeidsmarktcirkel is een integrale aanpak van de arbeidsmarktproblematiek
vanuit alle vier onderscheiden invalshoeken. Van belang daarbij is ook het benoemen
van probleemeigenaren.
149

150

Bijlage 2 Definities
Arbeidsmarktinstroom
Het aanbod van nieuwe arbeidskrachten op de arbeidsmarkt, zoals bepaald door de verwachte
uitstroom van schoolverlaters uit het initiële dagonderwijs, de schoolverlaters van
het deeltijdonderwijs, het niet-reguliere voltijdonderwijs en de beroepsgerichte volwasseneneducatie.
Daarbij wordt de benaming ‘schoolverlater’ meestal ook gehanteerd voor de
afgestudeerden van het hoger onderwijs.
Bron: ROA, bewerking Etil.
Arbeidsongeschikten
Personen die door ziekte of gebrek niet in staat zijn om met gangbare arbeid hetzelfde te
verdienen als gezonde personen met een soortgelijke opleiding en ervaring gewoonlijk verdienen.
Onder deze categorie vallen personen die een uitkering krijgen in het kader van
WIA, WAO, WAJONG of WAZ.
Dit hoeft niet te betekenen dat deze personen niet werken. Zij kunnen een gedeeltelijke
uitkering ontvangen en zich aanbieden op de arbeidsmarkt. Dit betekent dat wanneer iemand
zich daadwerkelijk aanbiedt, hij of zij behoort tot de beroepsbevolking. Biedt iemand
met een gedeeltelijke uitkering zich niet aan op de arbeidsmarkt, dan behoort hij of zij bij
de stille arbeidsreserve.
Bron: CBS, bewerking Etil.
Arbeidsplaatsen
Het aantal ‘bezette’ arbeidsplaatsen van minimaal 1 uur per week. Het gaat hier zowel om
personen in loondienst als zelfstandigen. Deze definitie is gelijk aan die van werkgelegenheid.
Peildatum: 1 april.
Bron: LISA, Vestigingen Register Limburg, prognose Etil.
Baanopeningen (naar opleiding)
De totale vraag naar nieuwkomers op de arbeidsmarkt, zoals deze is bepaald door de uitbreidingsvraag
(als gevolg van werkgelegenheidsgroei) en de vervangingsvraag.
Beroepsgroep
In het arbeidsmarktmodel Limburg wordt uitgegaan van 127 beroepsgroepen over de volle
breedte van de arbeidsmarkt. Deze zijn geclusterd tot 54 beroepsklassen waarop de
resultaten gepresenteerd worden. De indeling van 127 beroepsgroepen is gebaseerd op de
Standaard Beroepenclassificatie 1992 (SBC ‘92) van het CBS.
Bevolking
Bevolking per 1 januari. Het betreft de geregistreerde bevolking van een gebied.
Bron: Progneff.
Beroepsbevolking
De beroepsbevolking is gelijk aan de som van de werkzame beroepsbevolking en de werkloze
beroepsbevolking. De werkzame beroepsbevolking bestaat uit personen (15-64-jarigen)
die ten minste 12 uur per week betaald werken of werk hebben aanvaard. De werkloze
beroepsbevolking bestaat uit personen (15-64-jarigen) die geen betaald werk hebben (of
minder dan 12 uur per week) en die aangeven meer dan 12 uur per week te willen werken,
daarvoor op korte termijn beschikbaar zijn en de afgelopen vier weken actief naar werk
hebben gezocht.
Peildatum: jaargemiddelde.
Bron: CBS, bewerking en prognose Etil.
151

Beroepsdeelneming
Beroepsbevolking in percentage van de potentiële beroepsbevolking (= bevolking 15 tot en
met 64 jaar). Beroepsdeelneming wordt ook wel arbeidsparticipatie of participatiegraad
genoemd.
Peildatum: jaargemiddelde.
Bron: CBS, bewerking en prognose Etil.
Indicator Perspectief op Baan (IPB)
De Indicator Perspectief op Baan (IPB) geeft de verhouding tussen aanbod en vraag in de
prognoseperiode voor een opleidingstype weer. De vraag- en aanbodprognoses zijn gebaseerd
op de actuele arbeidsmarktpositie van een opleiding. Het toekomstig arbeidsmarktperspectief
per opleidingstype wordt bepaald door middel van de IPB, die is gedefinieerd
als de verhouding tussen enerzijds de verwachte arbeidsmarktinstroom van schoolverlaters
en het aantal kortdurig werklozen en anderzijds de verwachte baanopeningen. Naarmate
de waarde van de indicator hoger is wordt het perspectief slechter.
Indicator Personeelskrapte (IPK)
Om inzicht te verschaffen hoe de aansluitingsproblematiek tussen onderwijs en arbeidsmarkt
zijn weerslag heeft op de wervingsproblematiek in de verschillende beroepsgroepen,
wordt gebruik gemaakt van de Indicator Personeelskrapte (IPK). De IPK geeft aan in welke
mate het voor werkgevers mogelijk is om de gewenste personeelssamenstelling naar opleidingsachtergrond
binnen beroepen te realiseren, bij de voorspelde vraag-aanbod-verhoudingen voor de verschillende
opleidingstypen. De IPK heeft een waarde tussen 0 en 1. Naarmate de waarde
van de indicator lager is, zijn de knelpunten in de personeelsvoorziening voor de betreffende
beroepsgroep groter.
Macrodoelmatigheid
De macrodoelmatigheid van een opleiding heeft betrekking op het belang van de opleiding
voor de maatschappij en de potentiële vraag naar de opleiding. Doel van de Beleidsregel
Macrodoelmatigheid van het ministerie van OCW is het tegengaan van onnodige concurrentie
tussen instellingen. De beleidsmaatregel schept een toetsingskader voor de beoordeling
van voornemens van instellingen om nieuwe opleidingen te beginnen, een bestaande opleiding
(ook) in een andere vestigingsplaats aan te bieden, dan wel een bestaande opleiding
te verplaatsen.
Niet-werkende werkzoekenden (NWW)
Personen van 15-64 jaar zonder betaald werk (of met werk van minder dan 12 uur per
week) die bij het UWV staan ingeschreven en die bij inschrijving hebben aangegeven een
baan te zoeken van tenminste 12 uur per week (ongeacht of men hiervoor beschikbaar is).
Bron: UWV , prognose Etil.
Openstaande vacatures
Alle openstaande vacatures die op de betreffende peildatum bij het UWV zijn geregistreerd.
Bron: UWV , bewerking Etil.
Opleidingstype
Alle voorkomende opleidingen zijn samengevoegd tot een aantal clusters. In het arbeidsmarktmodel
Limburg worden 102 opleidingstypen onderscheiden. Deze zijn geclusterd tot
22 opleidingscategorieën waarop de resultaten gepresenteerd worden. De opleidingsindeling
is gekoppeld aan de Standaard Onderwijsindeling 2003 (SBI ‘03) van het CBS.
Potentiële beroepsbevolking
Alle personen van 15 tot en met 64 jaar.
Peildatum: jaargemiddelde.
152

Bron: Progneff, bewerking Etil.
Sectoren
In het arbeidsmarktmodel Limburg wordt uitgegaan van 33 sectoren over de volle breedte
van de economie. Deze zijn geclusterd tot 20 sectoren waarop de resultaten gepresenteerd
worden.
Uitbreidingsvraag
De vraag naar nieuwe arbeidskrachten die ontstaat door groei van de werkgelegenheid. Als
sprake is van een werkgelegenheidsdaling, is de uitbreidingsvraag negatief.
Vervangingsvraag
De vraag naar nieuwe arbeidskrachten die ontstaat doordat de arbeidsplaatsen van werkenden
die met pensioen gaan, arbeidsongeschikt worden of zich (tijdelijk) terugtrekken van
de arbeidsmarkt opnieuw moeten worden opgevuld. De vervangingsvraag per beroepsgroep
kan bovendien ontstaan door de beroepsmobiliteit. De vervangingsvraag naar opleidingstype
kan ontstaan wanneer arbeidskrachten door middel van niveauverhogende of richtingveranderende
scholing aanvullende kwalificaties weten te verwerven. Vertrek van werkenden
dat niet leidt tot vraag naar nieuwkomers uit hetzelfde opleidingstype of dezelfde beroepsgroep
wordt niet meegerekend als vervangingsvraag.
Bron: ROA, bewerking Etil.
Werkgelegenheid
Het aantal bezette arbeidsplaatsen van minimaal 1 uur per week. Het gaat hier zowel om
personen in loondienst als zelfstandigen. Deze definitie is gelijk aan die van arbeidsplaatsen.
Peildatum: 1 april.
Bron: LISA, Vestigingen Register Limburg, prognose Etil.
Werkloosheid (NWW)
Werkloosheid wordt uitgedrukt in aantal niet-werkende werkzoekenden (NWW).
Bron: UWV , CBS, prognose Etil.
Werkloosheidspercentage
Aantal niet-werkende werkzoekenden (NWW) uitgedrukt als percentage van de beroepsbevolking.
Peildatum: jaargemiddelde.
Bron: UWV , CBS, prognose Etil.
Wet Werken naar Vermogen (WWNV)
Voor wie (gedeeltelijk) kan werken, geldt per 1 januari 2013 de Wet werken naar vermogen
(WWNV) in plaats van de Wet investeren in jon-geren (WIJ), de Wet Sociale werkvoorziening
(WSW) of de Werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten (Wet Wajong). De Wet
werk en bijstand (WWB) zal opgaan in de WWNV. De sociale werkvoorziening blijft bestaan
voor mensen die alleen in een beschutte omgeving kunnen werken. Jonggehandicapten die
voor 1 januari 2012 onder de Wajong vielen, blijven bij het UWV. Dit geldt ook voor mensen
die na die datum nog in de Wajong komen, volledig arbeidsongeschikt zijn en dat ook zullen
blijven. De WWNV bevat maatregelen waarmee het voor werkgevers aantrekkelijker wordt
om mensen met een arbeidsbeperking in dienst te nemen.
153

154

Bijlage 3 Tabel baanopeningen naar beroepsgroep
Baanopeningen (BO) naar beroepsgroep en het belang van vervangingsvraag (VV)* in Limburg,
in aantal en als percentage van de werkgelegenheid in 2010
Beroepen
BO Limburg
2011-2016
BO %
Totaal WP
Belang
vervangingsvraag
%
Elementaire beroepen 21.800 36,2 84,1%
Lagere niet-specialistische beroepen 400 27,4 100,0%
Lagere agrarische beroepen 6.000 52,3 93,3%
Lagere technische beroepen 1.800 42,3 94,2%
Lagere bouwkundige beroepen 3.800 28,6 100,0%
Lagere metaal- en elektrotechnische beroepen 1.900 30,4 100,0%
Lagere overige industriële beroepen 2.200 29,8 100,0%
Lagere transportberoepen 9.000 40,8 93,3%
Lagere (para) medische beroepen 900 23,9 88,9%
Lagere administratieve beroepen 3.900 21,7 100,0%
Lagere commerciële en verkoopberoepen 10.700 28,2 76,8%
Lagere beveiligingsberoepen 500 16,0 100,0%
Lagere verzorgende beroepen 2.700 32,7 91,9%
Lagere dienstverlenende beroepen 4.000 27,0 91,7%
Middelbare agrarische beroepen 3.900 44,1 100,0%
Middelbare technische beroepen 6.500 35,0 92,4%
Middelbare bouwkundige beroepen 3.900 33,6 100,0%
Middelbare metaal- en elektrotechnische beroepen 2.800 29,8 100,0%
Middelbare overige industriële beroepen 2.200 27,9 100,0%
Middelbare transportberoepen 600 24,5 100,0%
Middelbare (para) medische beroepen 9.800 39,0 60,6%
Middelbare administratieve beroepen 9.100 26,9 86,9%
Middelbare commerciële en verkoopberoepen 11.000 32,4 73,2%
Middelbare jur, bestuurlijke en beveiligingsberoepen 1.100 21,1 100,0%
Middelbare taalkundige, culturele beroepen 600 36,8 90,5%
Middelbare sociaal-maatschappelijke beroepen 1.000 15,8 100,0%
Middelbare verzorgende beroepen 1.200 17,7 100,0%
Middelbare dienstverlenende beroepen 2.500 20,1 100,0%
Hogere pedagogische beroepen 5.300 29,4 100,0%
Hogere landbouwkundige beroepen 400 59,3 76,3%
Hogere technische beroepen 900 37,9 80,5%
Hogere bouwkundige beroepen 1.500 44,4 75,6%
Hogere metaal- en elektrotechnische beroepen 500 34,5 84,9%
Hogere overige industriële beroepen 1.100 41,7 81,9%
Hogere transportberoepen 300 32,6 72,7%
Hogere (para) medische beroepen 3.900 30,3 71,8%
Hogere administratieve beroepen 2.500 18,6 100,0%
Hogere commerciële en economische beroepen 4.600 23,3 100,0%
Hogere juridische, bestuurlijke en beveiligingsberoepen 200 17,2 100,0%
155

Hogere taalkundige, culturele beroepen 1.700 34,9 91,5%
Hogere sociaal-maatschappelijke beroepen 1.200 16,0 100,0%
Hogere verzorgende beroepen 200 31,7 81,1%
Managers (HBO werk- en denkniveau) 700 30,4 100,0%
Wetenschappelijke pedagogische beroepen 1.500 32,0 100,0%
Wetenschappelijke landbouwkundige beroepen 0 36,6 97,9%
Wetenschappelijke technische beroepen 400 27,1 100,0%
Wetenschappelijke bouwkundige beroepen 300 32,2 100,0%
Wetenschappelijke overige industriële beroepen 1.200 32,2 82,0%
Wetenschappelijke (para) medische beroepen 3.500 42,9 73,2%
Wetenschappelijke administratieve beroepen 1.000 21,6 97,5%
Wetenschappelijke comm. en economische beroepen 500 23,1 98,2%
Wetenschappelijke juridische, bestuurlijke groepen 900 21,6 95,4%
Wetenschappelijke sociaal-maatschappelijke beroepen 700 20,2 100,0%
Managers (wetenschappelijk werk- en denkniveau) 1.300 29,0 100,0%
Totaal 162.100 31,0 92%
* Indien de werkgelegenheid in een beroepsklasse of opleidingstype afneemt, is er sprake van negatieve uitbreidingsvraag.
Aangezien baanopeningen de som vormen van uitbreidingsvraag en vervangingsvraag, neemt het totaal
aantal baanopeningen in het geval van negatieve uitbreidingsvraag af. In dergelijke gevallen bestaan de baanopeningen
geheel uit vervangingsvraag.
Bron: CBS, ROA; Etil/Research voor Beleid.
156

Bijlage 4 Tabel arbeidsmarktinstroom naar MBO-richting
Arbeidsmarktinstroom (AMI) op MBO-niveau naar opleidingsrichting in Limburg, 2011-2016,
in aantal en als percentage van de werkgelegenheid in 2010
Opleidingsrichting Aantal AMI % WP Gem. Jaarlijks
%
MBO voeding, natuur en milieu 1.400 16,8 2,6
MBO groene ruimte 600 22,6 3,5
MBO laboratorium 200 14,5 2,3
MBO bouw 2.200 22,7 3,5
MBO grond-, weg- en waterbouw 400 20,1 3,1
MBO installatietechniek 1.500 67,3 9,0
MBO werktuigbouw en mechanische techniek 800 8,5 1,4
MBO fijnmechanische techniek 100 10,1 1,6
MBO motorvoertuigentechniek en tweewielers 1.500 24,9 3,8
MBO vliegtuigtechniek 0 4,9 0,8
MBO operationele techniek 400 56,1 7,7
MBO elektrotechniek 900 8,1 1,3
MBO grafische techniek 600 19,7 3,0
MBO procestechniek 800 26,5 4,0
MBO brood en banket 100 12,4 2,0
MBO levensmiddelentechniek/vleesverwerking 400 23,6 3,6
MBO techniek overig 1.100 29,9 4,5
MBO vervoer 2.100 46,2 6,5
MBO dokters-, tandarts- en dierenartsassistent 900 23,6 3,6
MBO apothekersassistent 400 23,1 3,5
MBO verpleging 2.000 23,3 3,6
MBO gezondheidstechniek 200 53,6 7,4
MBO beweging en therapie 1.600 92,1 11,5
MBO sociaal-pedagogisch en welzijn 2.800 28,2 4,2
MBO verzorging 4.900 28,2 4,2
MBO uiterlijke verzorging 800 11,5 1,8
MBO horeca 1.000 12,8 2,0
MBO administratie en logistiek 3.600 19,5 3,0
MBO handel 4.100 21,4 3,3
MBO secretariaat 1.300 17,1 2,7
MBO toerisme en recreatie 1.100 47,5 6,7
MBO facilitaire dienstverlening 300 10,7 1,7
MBO ICT 1.300 46,7 6,6
MBO geld, bank-en verzekeringswezen en belastingen 300 27,0 4,1
MBO openbare orde en veiligheid 1.200 23,5 3,6
Bron: ROA, LISA, VRL, Colo; Etil/Research voor Beleid.
157

Bijlage 5 Personeelskrapte naar beroepsgroep
Personeelskrapte naar beroepsgroep, IPK en typering, Nederland en Limburg, eind 2016
Beroepsgroep Nederland Limburg
158
IPK Typering IPK Typering
Elementaire beroepen 0,790 enige 0,771 groot
Lagere niet-specialistische beroepen 0,828 vrijwel geen 0,815 enige
Lagere agrarische beroepen 0,760 groot 0,741 groot
Lagere technische beroepen 0,779 enige 0,762 groot
Lagere bouwkundige beroepen 0,758 groot 0,739 groot
Lagere metaal- en elektrotechnische beroepen 0,751 groot 0,734 groot
Lagere overige industriële beroepen 0,773 groot 0,755 groot
Lagere transportberoepen 0,768 groot 0,750 groot
Lagere (para) medische beroepen 0,779 groot 0,772 groot
Lagere administratieve beroepen 0,771 groot 0,757 groot
Lagere commerciële en verkoopberoepen 0,789 enige 0,777 groot
Lagere beveiligingsberoepen 0,788 enige 0,774 groot
Lagere verzorgende beroepen 0,774 groot 0,762 groot
Lagere dienstverlenende beroepen 0,791 enige 0,782 enige
Middelbare agrarische beroepen 0,744 groot 0,736 groot
Middelbare technische beroepen 0,754 groot 0,745 groot
Middelbare bouwkundige beroepen 0,757 groot 0,747 groot
Middelbare metaal- en elektrotechnische beroepen 0,753 groot 0,745 groot
Middelbare overige industriële beroepen 0,776 enige 0,768 groot
Middelbare transportberoepen 0,801 enige 0,788 enige
Middelbare (para) medische beroepen 0,878 vrijwel geen 0,881 vrijwel geen
Middelbare administratieve beroepen 0,842 vrijwel geen 0,833 vrijwel geen
Middelbare commerciële en verkoopberoepen 0,820 vrijwel geen 0,807 enige
Middelbare juridische, bestuurlijke en beveiligingsberoepen 0,843 vrijwel geen 0,831 vrijwel geen
Middelbare taalkundige, culturele beroepen 0,799 enige 0,799 enige
Middelbare sociaal-maatschappelijke beroepen 0,830 vrijwel geen 0,845 vrijwel geen
Middelbare verzorgende beroepen 0,840 vrijwel geen 0,861 vrijwel geen
Middelbare dienstverlenende beroepen 0,819 enige 0,836 vrijwel geen
Hogere pedagogische beroepen 0,696 zeer groot 0,685 zeer groot
Hogere landbouwkundige beroepen 0,829 vrijwel geen 0,813 vrijwel geen
Hogere technische beroepen 0,767 groot 0,748 groot
Hogere bouwkundige beroepen 0,770 groot 0,753 groot
Hogere metaal- en elektrotechnische beroepen 0,749 groot 0,728 groot
Hogere overige industriële beroepen 0,805 enige 0,788 enige
Hogere transportberoepen 0,784 enige 0,757 groot

Hogere (para) medische beroepen 0,781 enige 0,791 enige
Hogere administratieve beroepen 0,823 vrijwel geen 0,804 enige
Hogere commerciële en economische beroepen 0,843 vrijwel geen 0,827 vrijwel geen
Hogere juridische, bestuurlijke en beveiligingsberoepen 0,856 vrijwel geen 0,840 vrijwel geen
Hogere taalkundige, culturele beroepen 0,803 vrijwel geen 0,796 enige
Hogere sociaal-maatschappelijke beroepen 0,839 vrijwel geen 0,833 vrijwel geen
Hogere verzorgende beroepen 0,831 vrijwel geen 0,833 vrijwel geen
Managers (HBO werk- en denkniveau) 0,821 vrijwel geen 0,805 enige
Wetenschappelijke pedagogische beroepen 0,767 enige
Wetenschappelijke landbouwkundige beroepen 0,907 geen
Wetenschappelijke technische beroepen 0,769 groot
Wetenschappelijke bouwkundige beroepen 0,771 enige
Wetenschappelijke overige industriële beroepen 0,787 enige
Wetenschappelijke (para) medische beroepen 0,669 zeer groot
Wetenschappelijke administratieve beroepen 0,865 geen
Wetenschappelijke commerciële en economische beroepen 0,846 vrijwel geen
Wetenschappelijke juridische, bestuurlijke groepen 0,899 geen
Wetenschappelijke sociaal-maatschappelijke beroepen 0,786 vrijwel geen
Managers (wetenschappelijk werk- en denkniveau)
* Uitsluitend uitspraken op landelijk niveau voor WO vanwege mobiliteit.
0,823 vrijwel geen
Bron: ROA, EBB, COLO; Etil / Research voor Beleid.
* *
* *
* *
* *
* *
* *
* *
* *
* *
* *
159

Bijlage 6 Overzicht deelnemers expertinterviews
Deelnemers aan de expertinterviews ten behoeve van RAIL 2012 waren (in alfabetische
volgorde van de instanties die zij vertegenwoordigden):
APG Gerald Janssen
AZM/MUMC Herman Dewalque en Roel Olivers
Beerens Adviesgroep Pieter Beerens
Bremen Bouwadviseurs Hans Fiering
Citaverde College Harry Hermans
De Zorggroep Trees Hogema
DSM Gerard Ensink
Empower Limburg Louis Vroomen
Fontys Hogeschool Venlo Hans Aarts
Gilde Opleidingen Toon Berkers
Hogeschool Zuyd Paul Stallenberg
Installatiewerk Zuidoost Jack van Boxmeer
Leeuwenborgh Opleidingen Bert Wetzels
Licom Yvonne Paulussen
LWV Mark Hendriks
PMLF Theo Peters
ProfCore Edo Pluijmen
UWV Michel van Smoorenburg
160