Svart/hvitt-versjon - Nord-Karmøy Historielag

More documents

Recommendations

Info

Minner fra krigen Dette er overskriften til et av de mange tema som finnes i GiAT (Gardshistorien i Avaldsnes og Torvastad). Laget har et interessant møte 18. februar. Programmet etter årsmøtet er om den begavede sambygding Heming R. Skre. Under krigen var han en modig motstandsmann og måtte bøte med livet. Når møtet skal holdes på Norheim, gir sted og emne en god bakgrunn for to ferske artikler på lagets nettsted av Harald Goa. Han har skrevet om tyske kanonstillinger på Norheim og Moksheim. Mange av de eldste i Nord- Karmøy har opplevelser fra tyskernes okkupasjon. Skriv ned egne minner!n-kh-redaksjonen ordner med utformingen til artikkel. Tånå Kjartan Reksten, nå bosatt i Lote, Eid kommune i Nordfjord, var Torvastadbu de første 22 årene sine. Han blir 79 i år! Les Rekstens mange betraktninger på side 3, blant annet om Karten, som haugesundere oppfattet som dit Torvastad-båten gikk. Andre meninger om Karmøy-tånå? – Skriv en stubb! Prosessen Navn på disse vaktene i de første fredsdagene, finner du i GiAT på www.n-kh.no under Gardshistorien gnr. 147, (krigen) Karmøy-foten med sin tå, Karttåa, Karten, letter trykket fra Vibrandsøy og gamle Haugesund, og er klar til å tuppe øyene utenfor. Kroppsdelen nese, kjenner vi i landskapet som nes(et) Kvaløytånå finner vi nord av, her til høyre for, Feøy. Tante skulle komme til oss for å avlive noen høner som hu skulle ha til middag. Ongane synest dette var spennende og dei fekk rede på at dette skulle foregå i løa, for hu ville ikke at dette skulle skje foran øynene på ongane. Der tok tanta feil. To av smågutane lurte seg inn på løa og fant seg ein lageleg plass i høystaben, og derfra overvar dei heile avlivningsprosessen uten at tanta visste at hu hadde tilskuere. Historie nedtegna av Odd Bentsen Teglsteinsfraktene Hei (ferskt brev fra student) Eg har tidlegare skrive hovud- svært lite. fagsoppgåve om sildeeksport Det næraste eg kom, var eit midt på 1800-talet. For tida intervju med ein teglverks- arbeider eg med lokal sjøfartsarbeidar i eit misjonsblad. historie i Hordaland på slutten Nokre plassar er det nemnt to av 1800-talet. I samband med teglverk på Karmøy, eitt på det registrerer eg fartøyfrakter Torvastad og eitt på inn til Bergen i ein database. Avaldsnes. Ein stor del av desse fraktene Kunne de visa til artiklar om er teglstein mellom anna frå desse teglverka anten i årbøker Bø på Karmøy. Eg har søkt eller i andre lokalhistoriske etter opplysningar om dette verk. teglverket mellom anna på Med helsing dykkar heimeside, men finn Tor Bringedal 'Barndommens Leker' Hei (utdrag av ferskt brev fra en bokredaktør) Jeg er en frilans redaktør som akkurat har satt igang med å lage en bok med tittelen Barndommens Leker. Boken skal bli et mentalt såvel som et visuelt dykk i nordmenns minner knyttet til barndom og lek. I den forbindelse har jeg akkurat satt opp et forum for å nå ut til nordmenn fra alle sosial lag over hele landet og hensikten med forumet er å samle minner og gode historier som vil få en plass i boken. Jeg lurer på om dere vil legge til lenken til siden deres for å trekke til seg folk som har en definert interesse for og kjennskap til norsk sosialhistorie? (eventuelt også videresende lenken). Andre interesserte oppfordres til å sende meg historier og morsomme betraktninger med eventuelle bilder per brev til følgende addresse: Hedda Lloyd- Rønnevig, Hegermannsgate 19, 0478, Oslo. Konvolutten bør merkes med 'Barndommens Leker'. Alle bilder returneres. Forum og forlag: (med bokserien som er forløperen for prosjektet) Jeg ser frem til å høre fra dere. Med vennlig hilsen, Hedda Lloyd-Rønnevig Kolbein og okkupantane – Utvik i 1942 Kolbein Jakobsen Skeie (1890 – 1971) ungkar og småhumrande Skeiebu, hadde knapt ein fiende i heile sitt liv. Med sine omlag 1,65 meter ruva han heller ikkje reint fysisk til å skræme nokon, heller ikkje den tyske soldaten på sin høge hest. Tyskerane hadde militærøving langs vegen på Utvik og Kolbein kom ut frå A. Gaustad sin landhandel saman med skrivaren her. Då han vart var framandkaren, løfta han trugande høgrehanda og ropa ut: «Ned med Hitler og Quisling, opp med kongen og Kolbein Jakobsen!» Ridekaren undra seg ei kort stund, men tok avstad i galopp vidare sørover vegen. Det vart elles sagt om Kolbein at han var sværande redd torevær. Om han trudde at nokon i nabolaget mana dette fram, skal vera usagt frå vår side, men han skal ha sagt at når han ein gong kom inn i himmelen, skulle han syte for at det skulle dundre og smelle "skikkelig" over skeiebuen. På den annen side, med Erling Vikshåland
Litt om namn og nemningar på Karmøy av Kjartan Reksten, Lote i Nordfjord (se Tånå s. 2 ) Eg vart ivrig då eg las om Torvastad-namnet i Haugesunds Avis sumaren 2007. Det må vera feil bruk av namnet. Det området som no vert omtala som Torvastad er omlag det me tidlegare kalla Karten, sume sa Kartå. Ordet Karten, ei samandraging av Karmt tåa og Karmøytåa (Karten), er eit dekkande ord for det som no vert kalla Torvastad. Kyrkja på Torvestad har frå gamalt vore hovedkyrkja i eit stort sokn. Kor gamalt dette soknet er, er det ingen som veit. Namnet Hovland på prestagarden tyder på at det var eit relig- iøst senter der allereide i førkristen tid. Det er då naturleg å tru at kyrkjestaden på Torvestad er mellom dei eldste religiøse sentra på Vestlandet. Prestegjeldet omfatta fram til byrjinga av 1850-åra det som no er Haugesund med Skåre, Karmsund, Torvastad, øyane utanfor og Utsira. Då formannskapslovene vart innførde i 1837, fekk den nye kommunen same grenser og namn som det gamle prestegjeldet. Det ser ut for at namnet Torvestad alltid har vore diskutert. Så vidt eg veit gjorde Torvestad Herredstyre rundt 1913 eit vedtak om at namnet på garden skulle vera Torvestad og kommunen Torvastad. Dei som budde på Torvestad har så langt tilbake me veit og fram til no sagt Tarvasta. Namnet er brukt i ei visitasmelding frå 1301. Det er då skrive Torfustodum. I eit anna skriv frå l346 er det skrive Torfuastodum. Førestavinga minner om torv eller eit namn. Namnegranskarane hevdar det er eit namn og at stod i siste ledet er omlyd av stad i samband med dativforma. Diskusjonen om namnet må ha noko med ordet tarv, tarveleg å gjera. På gamalnorsk vart tarv skrive med engelsk th lyd .tharfa. og tyder det som er naudsynt, det som trengst. Tharfligr tyder vanleg, enkel, simpel, sjofel. Tharfagangr tyder gå på do. Tarva er såleis ikkje noko ord som lagar høg status og det er vel grunnen til at skrivekyndige har freista å forandre det. På vestsida av Karmøy er det 4 gardsnamn som endar på stad. Det er Ferkingstad, Vikingstad, Torvestad og Skjøllingstad. Alle ligg mot sjøen og også Ferkingstad hadde ei god naturleg hamn då gardane i si tid vart etablerte. Det må vera lenge sidan segnene fortel at Ferking var ein rik mann då Augvald regjerte på Avaldsnes. Torfustodum er det eldste skriftlege me kjenner til av desse gardsnamna. Stodum er dativforma av det gamalnorske ordet for stø, båtstø. Det ser ut for at det har vore vanleg at namn som enda på stod med tida vart stadnamn. Brukar me ordet stod i det lokale namnet Tarvasta er me så nær gamalnorsk Tharfastod som me kan kome og me kan oversetje ordet med "den nyttige hamna "og seie Tarvastø i staden for Torvestadhamn. Denne hamna må saman med ein god gard ha vore det viktigaste økonomiske grunnlaget for kyrkja og dei andre religiøse aktivitetane namna i området vitnar om. Det er også rimeleg at det er denne hamna Hanseatane overtok og kalla Nothaw. Slik forholda er må alle gardsnamna på Vest-Karmøy som endar på stad ha vore båtstøer for eldre storgardar. Havet utanfor var grunnlag for fiske og fangst og då som no var dette grunnlag for reiser og handel. Ute i vest ligg Utsira, Vesterhavsøyane og England. Ferkingstad må i utgangspunktet vore sagt ”Far tegn stod”. Far tyder reise, handel. Tegn er gått ut av bruk, men står for fri bonde høgt oppe i det sosiale skiktet. Stod er landingstad, hamn. Ferkingstad kan me då oversetja med Kjøpmannshamn. Tegnen på Ferkingstad må vera den fyrste reiaren og handelsmannen me anar eksistensen av på Karmøy. Vikingstad er ikkje brukt som gardsnamn andre stader i Noreg. Det er vanskeleg å tru at viking er personnamn. Snorre brukar ordet viking som eit framandord om forhold om sjørøvarar i og frå utlandet. Heime i Noreg omtalar han tidlegare vikingar som kongar og hovdingar. Gjer dei strandhogg etter at «Når dei vart matlause, måtte dei anten kjøpe eller gjere strandhogg. På engelsk er victualer ein som skaffar proviant. Victim er eit offer, ein som er lurt.» kongsmakta er etablert vert dei fredlause og jaga frå landet. Ordet viking møter me fyrst i engelske annalar. Forstavingane wic og vic er brukt i engelsk i mange ord om dårlege eigenskapar. Wicingas skal vere brukt i ei av dei fyrste oversetjingane av Exodus til gamalengelsk. Eit av problema for desse gamle sjøfararane var å ha med seg nok proviant. Når dei vart matlause, måtte dei anten kjøpe eller gjere strandhogg. På engelsk er victualer ein som skaffar proviant. Victim er eit offer, ein som er lurt. Det var ei voldsom tid desse folka levde i og sverdet sin rett var anerkjent til ytterste konsekvens. Ei av dei store handelsvarene var trelar, krigsfangar. Det er fortalt om ein av vikinghovdingane i Dublin at han reiste heim for å hjelpe far sin i striden mot kong Harald og fall i Hafsfjord. Snorre fortel at mange stormenn reiste frå landet då Harald vart einekonge. Saman med folka sine freista dei skaffe seg levebrød på Vesterhavsøyane, England og Island, men dei hadde framleis slekt og vener heime i Noreg og snakka norsk. Sambandet med Noreg og norsk språk heldt seg på Orknøyane og Sjetland heilt til kong Cristian pantsette øyane til skottekongen i 1450-åra. Namnet Vikingstad (Vikingstod, Vikinghamn) fortel oss rimelegvis at sambandet mellom dei som vandra ut til Vesterhavsøyane og Karmøybuen var nært og sterkt og at dei hadde ei hamn å kome til når dei skulle vitje slekt og vener. Kanskje det er denne staden og kongsgarden på Avaldsnes som er bakgrunnen når Snorre fortel om Harald sitt forhold til vikingar og Vesterhavsøyane. Det ser ut for at sambandet mellom vikingetlingane og stodene (hamnene) på Karmøy har halde ved framgjennom mellomalderen og fram til vår tid. Utviklinga førde likevel til at Bergen vart viktigaste handelspartneren for øyfolket i slutten av mellomalderen. Sjølv om det verkar for å ha vore lite brukt, kan viking vera nemning på ein som bur i ei vik. På Vikingstad kan det vera Bjørgavika som er bustaden, men så har me Vikshåland inne i Haugavågen. Namnet på denne garden må bety vika sitt Håland eller Håland attmed vika. Problemet er at vika er ikkje her idag. Kan det vera så enkelt at området med Haugavågen, Stongavågen, Vikingstadsjøen, Buvika med Visnes (Viksnes) eingong samla har vore omtala som Vika eller Viken? I denne samanhengen er det viktig å hugse på at då Vikshåland vart skift ut frå Haugagarden, sto sjøen opptil 2 meter høgare enn i dag. Allting må ha ein slutt, også dette innlegget. Konklusjonen min er at Torvestadgarden og soknet må få igjen eineretten til namnet Tarvasta til minne om ein eldgamal handels- og kyrkjestad. Nord-Karmøy må klare seg med det gamle namnet Karten og innbyggjarane får være Kartabuer og sokne til kyrkja på Tarvasta.
Page 1: Skråblikk − Historie og en mange

Svart/hvitt-versjon - Nord-Karmøy Historielag

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?