28-Feb-2015

www.poorvanchalmedia.com
Âêßæü¿Ü ×èçÇØæ °âôçâ°àæÙ
ܹ٪¤ âð Âý·¤æçàæÌ ÚUæCþèØ çã‹Îè âæ#æçã·¤ â×æ¿æÚU ˜æ
fl·¸. v •¥∑§. wv ‹πŸ§, ‡ÊÁŸflÊ⁄U, w} » ⁄Ufl⁄UË wÆvz R.N.I. No. UPHIN/2014/59381 ¬ÎD. vw ◊ÍÀÿ w—ÆÆ M§¬ÿapple
ist u- 2 ist u- 8
ist u- 11
â´çÿæ# ¹ÕÚU
÷˝C ÿÊŒfl Á‚¥„ ¬Ë•Ê߸∞‹
◊apple¥ ‚Ë’Ë•Ê߸ ¡Ê¥ø ∑‘§
Áfl⁄UÙœ ◊apple¥ ÿÍ¬Ë ‚⁄U∑§Ê⁄
‹πŸ§ – ÿÊŒfl Á‚¥„ ◊Ê◊‹apple ◊apple¥
‚Ê◊ÊÁ¡∑§ ∑§Êÿ¸∑§Ãʸ «ÊÚ ŸÍß ∆Ê∑§È⁄U
mÊ⁄UÊ ß‹Ê„Ê’ÊŒ „Ê߸ ∑§Ù≈U¸ ∑§Ë ‹πŸ§
’apple¥ø ◊apple¥ ŒÊÿ⁄U ¬Ë•Ê߸∞‹ ◊apple¥ •Ê¡ ©ûÊ⁄U
¬˝Œapple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple ‚Ë’Ë•Ê߸ ¡Ê¥ø ∑§Ê
¬È⁄U¡Ù⁄U Áfl⁄UÙœ Á∑§ÿÊ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë •Ù⁄U
‚apple ◊„ÊÁœflQ§Ê Áfl¡ÿ ’„ÊŒÈ⁄U Á‚¥„ Ÿapple
∑§„Ê Á∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple ß‚ ◊Ê◊‹apple ◊apple¥
¡ÁS≈U‚ ∞ ∞Ÿ fl◊ʸ ¡Ê¥ø ∑§◊ˇʟ
’ŸÊ ŒË „Ò •ı⁄U ÿ„ ¬ÿʸ# „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple
∑§„Ê Á∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄U ‚Ë’Ë•Ê߸ ¡Ê¥ø Ã÷Ë
∑§⁄UÊŸapple ¬⁄U ÁfløÊ⁄U ∑§⁄UappleªË ÿÁŒ ¡Ê¥ø
∑§◊ˇʟ ß‚∑§Ë ‚¥SÃÈÁà ∑§⁄UappleªË– ÿ„
¡ÊŸ∑§Ê⁄UË •Ê¡ ÿ„Ê¥ ‚Ê◊ÊÁ¡∑§
∑§Êÿ¸∑§Ãʸ «ÊÚ ∆Ê∑§È⁄U Ÿapple ŒË– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê
Á∑§ ∞∑§ ÃÙ ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple ¡Ê¥ø ∑§◊ˇʟ
∑§Ù ∑§Ù߸ ‚¥‚ÊœŸ ◊È„ÒÿÊ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄UÊÿÊ
„Ò •ı⁄U ∑§Ù߸ ‚◊ÿ ‚Ë◊Ê Ÿ„Ë¥ ÁŒÿÊ
„Ò– ŒÍ‚⁄Uapple fl„ ∞‚•Ê߸≈UË ∑‘§ ∑§„Ÿapple ∑‘§
’ÊŒ ÷Ë ‚Ë’Ë•Ê߸ ¡Ê¥ø ∑§Ê Áfl⁄UÙœ
ß‚ËÁ‹∞ ∑§⁄U ⁄U„Ë „Ò ÄUÿÙ¥Á∑§ fl„
ÃÊ∑§Ãfl⁄U ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ’øÊŸÊ øÊ„ÃË „Ò–
ŒÙŸÙ¥ ¬ˇÊÙ¥ ∑§Ë ’Êà ‚ÈŸ ∑§⁄U ¡ÁS≈U‚
ßÁêÃÿÊ¡∏ ◊Èø¡Ê •ı⁄U ¡ÁS≈U‚ ´ÃÈ⁄UÊ¡
•flSÕË ∑§Ë ’apple¥ø Ÿapple ⁄UÊíÿ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù
„‹» ŸÊ◊Ê ŒÊÿ⁄U ∑‘§ •ÊŒapple‡Ê ÁŒ∞ •ı⁄U
flÊÁŒŸË ‚apple ∑§„Ê „Ò –
∞¡apple¥‚Ë
-
ÂæÚUÎàæèü çÙØéçQ¤Øô´
âð L¤·Ô¤»æ ÖýCæ¿æÚU
•Êfl‡ÿ∑§ÃÊ „Ò
mRrj izns'k ds leLr tuinksa ,oa
y[ku≈ {ks= ds
ftyk@rglhy@CykWd Lrj ij
laoknnkrkvksa@foKkiu
izfrfuf/k;ksa dh vko';drk gS
lEidZ lw=
eks- 9415555501
ÚUðÜ ÕÁÅUÑ Øæ˜æè âéçßÏæ°´ ÕɸæÙð
ÂÚU ÁôÚU, ç·¤ÚUæØð ×ð´ ßëçm Ùãè´
Ÿß¸ ÁŒÑË – ⁄Uapple‹ ◊¥òÊË ‚È⁄Uapple‡Ê ¬˝÷È
‹Ù∑§‚÷Ê ◊apple¥ •¬ŸÊ ¬„‹Ê ⁄Uapple‹ ’¡≈U ¬apple‡Ê
∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥– ©Ÿ∑‘§ ’¡≈U ◊apple¥ ÿÊòÊË ‚ÈÁflœÊ∞¥
’…∏ÊŸapple ¬⁄U ¡Ù⁄U „Ò– ÿÊÁòÊ•Ù¥ ∑‘§ Á‹∞ ‚’‚apple
’«∏Ë π’⁄U „Ò Á∑§ ß‚ ’Ê⁄U ⁄Uapple‹ Á∑§⁄UÊÿapple ◊apple¥
Á∑§‚Ë Ã⁄U„ ∑§Ë ’…∏ÙûÊ⁄UË Ÿ„Ë¥ ∑§Ë ¡Ê ⁄U„Ë
„Ò– ¬˝÷È Ÿapple ’¡≈U ÷Ê·áÊ ∑§Ë ‡ÊÈL§•Êà ∑§⁄UÃapple
„È• ∑§„Ê Á∑§ ÿ„ ŒÈ÷ʸÇÿ¬Íáʸ „Ò Á∑§ Á¬¿‹apple
∑§È¿ Œ‡Ê∑§Ù¥ ◊apple¥ ⁄Uapple‹flapple ∑§Ê flÒ‚Ê •¬appleÁˇÊÃ
Áfl∑§Ê‚ Ÿ„Ë¥ „È•Ê, ¡Ò‚Ê „ÙŸÊ øÊÁ„∞ ÕÊ–
¬˝÷È Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ •ª‹apple ¬Ê¥ø fl·Ù¥¸ ◊apple¥ ⁄Uapple‹
◊ʪ٥¸ ∑§Ë ˇÊ◊ÃÊ ∑‘§ ÁflSÃÊ⁄U ¬⁄U ¡Ù⁄U „٪ʖ
Sflë¿ ⁄Uapple‹flapple, Sflë¿ ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ŸÊ⁄UÊ ŒappleÃapple
„È∞ ⁄Uapple‹ ◊¥òÊË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ⁄Uapple‹ •Ê¬∑§Ê ø‹ÃÊ
Á» ⁄UÃÊ ÉÊ⁄U „Ò– vÆ} ≈˛appleŸ ◊apple¥ ߸-∑Ò§≈UÁ⁄U¥ª ∑§Ë
‚ÈÁflœÊ ŒË ¡ÊÿappleªË– ¬ËŸapple ∑‘§ ¬ÊŸË ∑‘§ Á‹∞
flÊ≈U⁄U flapple¥Á«¥ª ◊‡ÊËŸ „٪˖ Á‚¬ÊÁ„ÿÙ¥ ∑‘§
‚» ⁄U ∑‘§ Á‹∞ flÊ⁄U¥≈U Á‚S≈U◊ πà◊ Á∑§ÿÊ
¡ÊÿappleªÊ– ¬˝÷È Ÿapple ∑§„Ê ∑§Ùÿ‹Ê, ‹Ù„Ê •ı⁄U
‚Ë◊apple¥≈U ¡Ò‚apple ÕÙ∑§ ◊Ê‹ ∑§Ë …È‹Ê߸ ∑‘§ Á‹∞
⁄Uapple‹flapple ∑§Ë ‚Êfl¸¡ÁŸ∑§ ˇÊappleòÊ ∑‘§ ©¬R§◊Ù¥ ‚apple
Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù Á‚¥øÊ߸ „appleÃÈ ¬ÿʸ# ◊ÊòÊÊ
◊apple¥ ¬ÊŸË ∑§Ë •Ê¬ÍÁø ‚ÈÁŸÁpà ∑§Ë ¡Êÿapple
❑ ’㌠⁄UÊ¡∑§Ëÿ Ÿ‹∑§Í¬Ù¥ ∑§Ù •ÁÇÊËÉÊ˝
øÊ‹Í Á∑§ÿÊ ¡Êÿapple— Á‡Êfl¬Ê‹
‹πŸ§ – ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ‹Ù∑§ ÁŸ◊ʸáÊ ∞fl¥ Á‚¥øÊ߸ ◊¥òÊË Á‡Êfl¬Ê‹ Á‚¥„
ÿÊŒfl Ÿapple Á‚¥øÊ߸ Áfl÷ʪ ∑‘§ •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù ÁŸŒapple¸‡Ê ÁŒÿapple „Ò¥ Á∑§ Á∑§‚ÊŸÙ¥
∑§Ù ¬˝àÿapple∑§ Œ‡ÊÊ ◊apple¥ Á‚¥øÊ߸ „appleÃÈ ¬ÊŸË ∑§Ë ¬ÿʸ# ◊ÊòÊÊ ◊apple¥ ‚å‹Ê߸ ‚ÈÁŸpÃ
Á∑§ÿÊ ¡Êÿapple– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ß‚◊apple¥ Á∑§‚Ë ÷Ë ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë ‹Ê¬⁄UflÊ„Ë
’ŒÊ¸‡Ã Ÿ„Ë ∑§Ë ¡ÊÿappleªË– Á‚¥øÊ߸ ◊¥òÊË ∑‘§ ÁŸŒapple¸‡Ê ¬⁄U ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ ⁄UÊ¡∑§Ëÿ
Ÿ‹∑§Í¬Ù¥ ∑§Ë ÿÊ¥ÁòÊ∑§ ŒÙ· ‚apple ’ãŒË ∑§Ù ãÿÍŸÃ◊ ⁄UπŸapple ∑‘§ ‚÷Ë ‚ê÷fl
¬˝ÿÊ‚ Á∑§ÿapple ¡Ê ⁄U„apple „Ò •ı⁄U Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù •Áœ∑§ ‚apple •Áœ∑§ Á‚¥øÊ߸ „appleÃÈ
¬ÊŸË ∑§Ë •Ê¬ÍÁø ‚ÈÁŸÁpà ∑§Ë ¡Ê ⁄U„Ë „Ò– ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U üÊË ÿÊŒfl ∑‘§
ÁŸŒapple¸‡Ê ¬⁄U ’㌠Ÿ‹∑§Í¬Ù¥ ∑‘§ ŒÙ· ∑§Ù ∆Ë∑§ ∑§⁄U∑‘§ ‡ÊËÉÊ˝ ‚apple ‡ÊËÉÊ˝ Á∑§‚ÊŸÙ¥
∑§Ù ¬ÊŸË ∑§Ë •Ê¬ÍÁø ‚ÈÁŸÁpà ∑§⁄UŸapple ∑§Ê ¬˝ÿÊ‚ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò–
flø◊ÊŸ ◊apple¥ ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ ÁfllÈà ŒÙ· ∑‘§ •ãê¸Ã ≈˛Êã‚» Ê◊¸⁄U ŒÙ‡Ê ‚apple ’ãŒ
Ÿ‹∑§Í¬ zwy, ∑‘§Á’‹ ŒÙ· ‚apple ’㌠Ÿ‹∑§Í¬ |v, ∑§á«ÄU≈U⁄U ŒÙ· ‚apple ’ãŒ
Ÿ‹∑§Í¬ y{ ∞fl¥ •ãÿ ŒÙ· ‚apple vÆ| Ÿ‹∑§Í¬ ’㌠„Ò– ‚’‚apple •Áœ∑§
ÁfllÈà ŒÙ· ‚apple Ÿ‹∑§Í¬ ’¥Œ „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ÁŸŒapple¸‡Ê ¬⁄U ÁfllÈà ŒÙ· ‚apple ’ãŒ
Ÿ‹∑§Í¬Ù¥ ∑§Ë ‚◊ˡÊÊ∞ Á‚¥øÊ߸ Áfl÷ʪ ∞fl¥ ÿÍƬËƬÊfl⁄U ∑§Ê⁄U¬Ù⁄Uapple‡ÊŸ ∑‘§
•Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ •Áœ‡ÊÊ‚Ë •Á÷ÿãÃÊ ∑‘§ SÃ⁄U ¬⁄U ¬˝àÿapple∑§ ‡ÊÁŸflÊ⁄U
∑§Ù •œËˇÊáÊ •Á÷ÿãÃÊ SÃ⁄U ¬⁄U ¬˝àÿapple∑§ ◊Ê„ ∑‘§ ¬˝Õ◊ ∞fl¥ ÃË‚⁄Uapple
fl΄S¬ÁÃflÊ⁄U ∑§Ù ÃÕÊ ◊ÈÅÿ •Á÷ÿãÃÊ SÃ⁄U ¬⁄U ¬˝àÿapple∑§ ◊Ê„ ∑‘§ •ÁãÃ◊
‚#Ê„ ◊apple¥ ‚¥ÿÈQ§ ’Ò∆∑§ ∑§Ë ¡ÊÃË „Ò •ı⁄U •Êfl‡ÿ∑§ ÁŒ‡ÊÊ.ÁŸŒapple¸‡Ê ‚ê’ÁãœÃ
•Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ •ı⁄U ∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù ÁŒÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ ‹ÉÊÈ «Ê‹
Ÿ„⁄UÙ¥ ∑§Ë ∑§È‹ ‚¥ÅÿÊ wy| „Ò Á¡‚‚apple Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù Á‚¥øÊ߸ ‚ÈÁflœÊ ¬˝ŒÊŸ
∑§Ë ¡ÊÃË „Ò– ߟ◊apple¥ Á‚» ¸ ÁfllÈà ŒÙ· ‚apple Æw ’㌠„Ò–
SflÊSâÿ ◊¥òÊË Ÿapple Á∑§ÿÊ ¬À‚
¬ÙÁ‹ÿÊ •Á÷ÿÊŸ ∑§Ê ‡ÊÈ÷Ê⁄Uê÷
‹πŸ – ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ÁøÁ∑§à‚Ê SflÊSâÿ ∞fl¥ ¬Á⁄UflÊ⁄U ∑§ÀÿÊáÊ
◊¥òÊË •„◊Œ „‚Ÿ Ÿapple ⁄UÁflflÊ⁄U ∑§Ù Á‚Áfl‹ •S¬ÃÊ‹ ◊apple¥ ∑§„Ê Á∑§ ‚Í’apple ◊apple¥
SflÊߟ ç‹Í ¬Í⁄UË Ã⁄U„ ‚apple ÁŸÿ¥òÊáÊ ◊apple¥ „Ò– ß‚‚apple «⁄UŸapple ∑§Ë ¡M§⁄Uà Ÿ„Ë¥ „Ò–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ¡Ÿ‚¥ÅÿÊ ∑‘§ Á‹„Ê¡ ‚apple ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê Œapple‡Ê ∑§Ê ‚’‚apple ’«∏Ê
⁄UÊíÿ „Ò ß‚∑‘§ ’Êfl¡ÍŒ ‚’‚apple ∑§◊ SflÊߟ ç‹Í ∑‘§ ∑‘§‚ ÿÍ¬Ë ◊apple¥ ‚Ê◊Ÿapple
•Êÿapple „Ò¥– •„◊Œ „‚Ÿ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ÿÍ¬Ë ◊apple¥ •÷Ë Ã∑§ ◊ÊòÊ ¿„ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ë
◊ıà „È߸ „Ò •ı⁄U ∑§È‹ vzÆ ∑‘§‚ ‚Ê◊Ÿapple •Êÿapple „Ò¥ ¡’Á∑§ Œapple‡Ê ∑‘§ •ãÿ
⁄UÊíÿÙ¥ ◊apple¥ {ÆÆ ‚apple •Áœ∑§ ◊ıÃapple¥ „È߸ „Ò¥– SflÊSâÿ ◊¥òÊË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§
‚÷Ë ÁøÁ∑§à‚Ê‹ÿÙ¥ ◊apple¥ ¬ÿʸ# ŒflÊÿapple¥ fl ‚¥‚ÊœŸ ◊È„ÒÿÊ ∑§⁄UÊ ÁŒÿapple ªÿapple „Ò¥–
SflÊߟ ç‹Í ∑‘§ ¡Ù ◊⁄UË¡ ‚Ê◊Ÿapple •Ê ⁄U„apple „Ò¥ ©Ÿ∑§Ù ©Áøà ÁøÁ∑§à‚Ê ¬˝ŒÊŸ
∑§Ë ¡Ê ⁄U„Ë „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ◊ËÁ«ÿÊ ‚apple ß‚ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ‚„ÿÙª ∑§⁄UŸapple ∑§Ë •¬Ë‹
∑§Ë– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ◊ËÁ«ÿÊ ∑§Ê ∑§Ê◊ ‚◊Ê¡ ∑§Ù ¡ÊªM§∑§ ∑§⁄UŸÊ „Ò Ÿ
Á∑§ ‚Ÿ‚ŸË »Ò§‹ÊŸÊ– ß‚Á‹∞ ¡M§⁄UË „Ò Á∑§ ◊ËÁ«ÿÊ SflÊߟ ç‹Í ∑‘§ ’Ê⁄Uapple
◊apple¥ •Áœ∑§ ‚apple •Áœ∑§ ¡ÊªM§∑§Ã »Ò§‹ÊŸapple ∑§Ê ∑§Ê◊ ∑§⁄Uapple–
÷ʪˌÊ⁄UË ∑§⁄UŸapple ∑§Ê ß⁄UÊŒÊ „Ò– Œapple‡Ê÷⁄U ◊apple¥
ÿÊÁòÊÿÙ¥ ∑§Ë ‚ÈÁflœÊ ∑‘§ Á‹∞ „appleÀ¬‹Ê߸Ÿ
Ÿ¥’⁄U vx} ¡Ê⁄UË Á∑§ÿapple ¡Êÿapple¥ªapple– ‚È⁄UˇÊÊ ‚¥’¥œË
„appleÀ¬‹Ê߸Ÿ v}w „٪ʖ ¡appleŸ⁄U‹ Á≈U∑§≈U ∑§Ë
’ÈÁ∑§¥ª ∑‘§fl‹ ¬Ê¥ø Á◊Ÿ≈U ◊apple¥ „٪˖ ¬˝÷È Ÿapple
∑§„Ê ßSÃapple◊Ê‹ ∑§⁄UÙ •ı⁄U » ‘§¥∑§Ù üÊappleáÊË ∑‘§
Á’SÃ⁄U ‚÷Ë S≈Uapple‡ÊŸÙ¥ ¬⁄U ÷ȪÃÊŸ ∑‘§ •ÊœÊ⁄U
¬⁄U ©¬‹éœ ∑§⁄UÊÿapple ¡Êÿapple¥ªapple– ¬ÍflÊapple¸Ã⁄U ⁄UÊíÿÙ¥
‚apple ⁄Uapple‹ ∑§Ù ¡Ù«∏ŸÊ „◊Ê⁄UÊ ‹ˇÿ „Ò– •¬⁄U
’Õ¸ ◊apple¥ ø…∏Ÿapple ∑‘§ Á‹∞ ‚ËÁ…ÿÙ¥ ∑§Ê ߥÃapple¡Ê◊
Á∑§ÿÊ ¡ÊÿappleªÊ– ~yÆÆ Á∑§‹Ù◊Ë≈U⁄U ⁄Uapple‹ ◊ʪÊapple¸
∑‘§ ŒÙ„⁄UË∑§⁄UáÊ, ÃË„⁄UË∑§⁄UáÊ ∞fl¥ øı„⁄UË∑§⁄UáÊ
∑§Ë ÿÙ¡ŸÊ Á¡‚¬⁄U ~{,v}w ∑§⁄UÙ« L§¬ÿapple
πø¸ „٪ʖ
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ÿÊòÊË •’ øÊ⁄U ◊„ËŸapple
¬„‹apple Á⁄U¡flapple¸‡ÊŸ ∑§⁄UÊ ‚∑‘§¥ªapple– ªÊÁ«ÿÙ¥ ∑‘§
•Êflʪ◊Ÿ ∑§Ë ‚ÍøŸÊ ∑‘§ Á‹∞ ∞‚∞◊∞‚
∞‹≈U¸ ‚apple ŒappleŸapple ∑§Ë ÃÒÿÊ⁄UË ∑§Ë ¡Ê ⁄U„Ë „Ò–
÷Ë« flÊ‹Ë ªÊÁ«ÿÙ¥ ◊apple¥ wy ∑§Ë ¡ª„ w{
«é’apple ‹ªÊŸapple ‚Á„à •ŸÊ⁄UÁˇÊà Á«é’Ù¥ ∑§Ë
‚¥ÅÿÊ ’…ÊŸapple ∑§Ë ÷Ë ÿÙ¡ŸÊ „Ò– ⁄Uapple‹◊¥òÊË
‚È⁄Uapple‡Ê ¬˝÷È Ÿapple ⁄Uapple‹ ’¡≈U ¬apple‡Ê ∑§⁄UŸapple ‚apple ∆Ë∑§
◊ÈÅÿ◊¥òÊË Ÿapple flÊÁ¡Œ •‹Ë
‡ÊÊ„ ◊„Ùà‚fl ◊apple¥ ∑§Ë Á‡Ê⁄U∑§Ã
∑‘§ ∑§‹Ê∑§Ê⁄UÙ¥ ‚apple ¬Á⁄Uøÿ ÷Ë ¬˝Ê# Á∑§ÿÊ– ôÊÊÃ√ÿ „Ò
Á∑§ ßãŒ˝‚÷Ê ∞∑§ •Ù¬apple⁄UÊ „Ò, Á¡‚apple •flœ Œ⁄U’Ê⁄U ‚apple
‚ê’㜠⁄UπŸapple flÊ‹apple ‹appleπ∑§ fl ∑§Áfl •ÊªÊ „‚Ÿ •◊ÊŸÃ
Ÿapple Á‹πÊ ÕÊ– ◊¥ø ¬⁄U ß‚apple ‚’‚apple ¬„‹apple ‚Ÿ˜ v}zx ◊apple¥
¬˝SÃÈà Á∑§ÿÊ ªÿÊ– v}zz ◊apple¥ ∑Ò§‚⁄U’ʪ ¬Ò‹apple‚ ∑‘§ ¬˝Ê¥ªáÊ
◊apple¥ ŸflÊ’ flÊÁ¡Œ •‹Ë ‡ÊÊ„ ∑‘§ ‚ê◊Èπ ÷Ë ß‚apple ¬˝SÃÈÃ
Á∑§ÿÊ ªÿÊ ÕÊ– ÿ„ •Ù¬apple⁄UÊ ∑§Ê√ÿ-M§¬ ◊apple¥ ◊„⁄UÊ¡
ßãŒ˝ ∑‘§ ⁄UÊ¡Œ⁄U’Ê⁄U ∑§Ù ¬ÎD÷ÍÁ◊ ’ŸÊ∑§⁄U Á‹πÊ ªÿÊ
„Ò– ß‚◊apple¥ ªËÃ-‚¥ªËà ∑§Ê ¬˝øÈ⁄UÃÊ ‚apple ßSÃapple◊Ê‹ Á∑§ÿÊ
ªÿÊ „Ò– ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U ¬ÿ¸≈UŸ ◊¥òÊË üÊË •Ù◊ ¬˝∑§Ê‡Ê
Á‚¥„, ⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§ ¬apple¥‡ÊŸ ◊¥òÊË üÊË ⁄UÊ¡appleãŒ˝ øıœ⁄UË, S≈UÊê¬
ÃÕÊ ãÿÊÿÊ‹ÿ ‡ÊÈÀ∑§ ¬¥¡ËÿŸ ◊¥òÊË üÊË ⁄UÊ¡Ê ◊„appleãŒ˝
•Á⁄UŒ◊Ÿ Á‚¥„, flŸ ⁄UÊíÿ ◊¥òÊË üÊË » ⁄UËŒ ◊„» Í¡
Á∑§Œfl߸ ‚Á„à ¡Ÿ¬˝ÁÃÁŸÁœªáÊ, ¬˝◊Èπ ‚Áøfl ‚ÍøŸÊ
üÊË ŸflŸËà ‚„ª‹, ‡ÊÊ‚Ÿ-¬˝‡ÊÊ‚Ÿ ∑‘§ flÁ⁄UD
•Áœ∑§Ê⁄UË ÃÕÊ •ãÿ ªáÊ◊Êãÿ ŸÊªÁ⁄U∑§ ©¬ÁSÕà Õapple–
ÙÚUð‹Îý ×ôÎè âÚU·¤æÚU ·¤æ ÂãÜæ
ÚUðÜ ÕÁÅU ÂýÖæßãèÙÑ ×æØæßÌè
‹πŸ (‚¥flÊŒŒÊÃÊ)– ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË
üÊË •Áπ‹apple‡Ê ÿÊŒfl Ÿapple ÿ„Ê¥ •ÊÿÙÁ¡Ã flÊÁ¡Œ •‹Ë
‡ÊÊ„ ◊„Ùà‚fl ◊apple¥ Á‡Ê⁄U∑§Ã ∑§Ë– ©ã„Ù¥Ÿapple ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U
◊¥Áøà ŸÊ≈U∑§ “ßãŒ˝‚÷Ê” ∑§Ù ŒappleπÊ– ∑§Êÿ¸R§◊ ∑§Ê ‡ÊÈ÷Ê⁄Uê÷
◊ÈÅÿ◊¥òÊË Ÿapple ŒË¬ ¬˝îflÁ‹Ã ∑§⁄U Á∑§ÿÊ– ◊„Ùà‚fl ∑§Ê
•ÊÿÙ¡Ÿ M§◊Ë » Ê©á«apple‡ÊŸ mÊ⁄UÊ ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ¬ÿ¸≈UŸ Áfl÷ʪ
∑‘§ ‚„ÿÙª ‚apple ⁄Uapple¡Ë«appleã‚Ë ¬Á⁄U‚⁄U ◊apple¥ Á∑§ÿÊ ªÿÊ–
ŸÊ≈U∑§ ∑§Ë ÃÊ⁄UË» ∑§⁄UÃapple „È∞ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
“ßãŒ˝‚÷Ê” •¬Ÿapple ‚◊ÿ ∑§Ê ’„Èà „Ë ‹Ù∑§Á¬˝ÿ ŸÊ≈U∑§ „Ò–
üÊË ◊È¡» ⁄U •‹Ë Ÿapple ß‚∑§Ê ’„Èà •ë¿Ê ÁŸŒapple¸‡ÊŸ Á∑§ÿÊ
„Ò– ‚◊Ê⁄UÙ„ ∑‘§ •ÊÿÙ¡Ÿ ∑‘§ Á‹∞ •ÊÿÙ¡∑§Ù¥ ∑§Ù œãÿflÊŒ
∞fl¥ ‡ÊÈ÷∑§Ê◊ŸÊ∞¥ ŒappleÃapple „È∞ ©ã„Ù¥Ÿapple ÷⁄UÙ‚Ê ¡ÃÊÿÊ Á∑§ ß‚
Ã⁄U„ ∑‘§ ‚◊Ê⁄Uل٥ ‚apple ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ ¬ÿ¸≈UŸ ∑‘§ Áfl∑§Ê‚ ∑§Ë
‚ê÷ÊflŸÊ∞¥ ’…∏apple¥ªË– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄U ß‚ Ã⁄U„ ∑‘§
‚Ê◊ÊÁ¡∑§ ∞fl¥ ‚Ê¥S∑§ÎÁÃ∑§ •ÊÿÙ¡ŸÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ „⁄U ‚ê÷fl
‚„ÿÙª ∑§⁄UappleªË– ∑§Êÿ¸R§◊ ∑‘§ ¬pÊØ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË Ÿapple ŸÊ≈U∑§
❍ ª∏⁄UË’ fl •Ê◊ ¡ŸÃÊ ∑§Ù ÁŒπÊÿapple ’«∏apple-’«∏apple ‚¬ŸÙ¥ ∑‘§ Á„‚Ê’ ‚apple ∑§È¿ ÷Ë Ÿ„Ë¥
❍ Œapple‡Ê fl ÿÍ¬Ë ∑‘§ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù π∏Ê‚∑§⁄U ’„Èà „Ë ÿÊŒÊ ◊ÊÿÍ‚ ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ê „Ò
‹πŸ§ (‚¥flÊŒŒÊÃÊ) –
’„È¡Ÿ ‚◊Ê¡ ¬Ê≈U˸ ∑§Ë ⁄UÊC˛Ëÿ
•äÿˇÊ, ‚Ê¥‚Œ (⁄UÊíÿ‚÷Ê) fl ¬Ífl¸
◊ÈÅÿ◊¥òÊË, ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ◊ÊÿÊflÃË Ÿapple
⁄Uapple‹ ◊¥òÊË ‚È⁄Uapple‡Ê ¬˝÷Í mÊ⁄UÊ ‚¥‚Œ ◊apple¥
•Ê¡ fl·¸ wÆvz-v{ ∑‘§ Á‹ÿapple ¬apple‡Ê
Ÿ⁄UappleãŒ˝ ◊ÙŒË ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ¬„‹apple ⁄Uapple‹
’¡≈U ∑§Ù ¬Íáʸ× ¬˝÷Êfl„ËŸ ’ÃÊÃapple
„Èÿapple ∑§„Ê Á∑§ Œapple‡Ê ∑§Ë ª⁄UË’ fl
•Ê◊¡ŸÃÊ ∑§Ù ÁŒπÊÿapple ªÿapple ’«∏apple-
’«∏apple ‚¬ŸÙ¥ fl ©ê◊ˌ٥ ∑‘§ Á„‚Ê’ ‚apple
ß‚◊apple¥ ∑§È¿ ÷Ë Ÿ„Ë¥ „Ò¥ •ÕʸØ ߟ
flªÙ¥¸ ∑‘§ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ÿ„ ⁄Uapple‹ ’¡≈U
∑§Ê» Ë íÿÊŒÊ ◊ÊÿÍ‚ ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ê „Ò–
ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U ’‚¬Ê ¬˝◊Èπ
Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ⁄Uapple‹ ÿÊòÊÊ ∑§⁄UŸapple flÊ‹apple
∑§⁄UÙ«∏Ù¥ ‹ÙªÙ¥ ∑‘§ Á‹ÿapple ß‚ ⁄Uapple‹ ’¡≈U
◊apple¥ Ÿ ÃÙ ∑§Ù߸ » ı⁄UË ⁄UÊ„Ã ŒË ªß¸ „Ò
•ı⁄U Ÿ „Ë •Ê¬appleÁˇÊà ‚ÈÁflœÊ– ßßÊ
„Ë Ÿ„Ë¥ ’ÁÀ∑§ ⁄Uapple‹ ◊¥òÊÊ‹ÿ ◊apple¥
•Ê⁄UÁˇÊà ¬ŒÙ¥ ¬⁄U ‹ê’apple ‚◊ÿ ‚apple
¡Ê⁄UË ÷Ê⁄UË ’Ò∑§‹Êª ∑§Ë ÷Ã˸ ∑‘§
‚ê’㜠◊apple¥ ÷Ë ∑§Ù߸ ∆Ù‚ ∑§Ê⁄U¸flÊ߸
∑§⁄UŸapple ∑§Ë ÿÙ¡ŸÊ ∑§Ê ©Ñappleπ Ÿ„Ë¥
∑§⁄U∑‘§ ÷Ë ŒÁ‹ÃÙ¥ fl •ãÿ Á¬¿«∏apple
flª¸ ∑‘§ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ë ÉÊÙ⁄U •ŸŒappleπË ∑§Ë
ªß¸ „Ò– ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ ’«∏Ë-’«∏Ë
Üô·¤âÖæ ×ð´ Âðàæ ãé¥æ
Öêç× ¥çÏ»ýã‡æ çßÏðØ·¤
⁄Uapple‹ ÿÙ¡ŸÊ•Ù¥ ∑§Ù ‚⁄U∑§Ê⁄UË SÃ⁄U
¬⁄U Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U∑‘§ ßã„apple¥ ÁŸ¡Ë ˇÊappleòÊ ◊apple¥
∑§⁄UÊŸapple ‚apple ÷Ë •Ê⁄UˇÊáÊ ∑§Ë ‚ÈÁflœÊ
∑§Ê» Ë íÿÊŒÊ ¬˝÷ÊÁflà „ÙªË
ÄUÿÙ¥Á∑§ ÁŸ¡Ë ˇÊappleòÊ ◊apple¥ ŒÁ‹ÃÙ¥ fl
•ãÿ Á¬¿«∏apple flª¸ ∑‘§ ‹ÙªÙ¥ ∑‘§ Á‹ÿapple
•Ê⁄UˇÊáÊ ∑§Ë ‚ÈÁflœÊ •÷Ë Ã∑§ ÷Ë
©¬‹éœ Ÿ„Ë¥ „Ò–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ⁄Uapple‹ ◊¥òÊË ∑§Ê
’¡≈U ÷Ê·áÊ ÷Ë ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿ⁄UappleãŒ˝
◊ÙŒË ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë Ã⁄U„ „Ë ’ÊÃapple¥
•Áœ∑§ •ı⁄U ∑§Ê◊ ∑§êƒÿ ∑§Ù „Ë
øÁ⁄UÃÊÕ¸ ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ê ÿÊŒÊ ‹ªÃÊ
„Ò, ¡’Á∑§ ⁄Uapple‹ ∑§Ê ‚» ⁄U „⁄U ÁŒŸ
ÿÊŒÊÃ⁄U ª∏⁄UË’ fl •Ê◊¡ŸÃÊ ∑‘§
Á‹ÿapple „Ò •ı⁄U ©ã„apple¥ Ãà∑§Ê‹ ⁄UÊ„Ã
¬„È°øÊŸapple ∑§Ë •Êfl‡ÿ∑§ÃÊ „Ò–
÷C˛ÊøÊ⁄U ◊ÈQ§, Áfl∑§Á‚à ÷Ê⁄Uà ∑§Ê ‚¬ŸÊ
¬„‹apple •Ê¡ ∑§„Ê Á∑§ ◊Ò¥ ÿ„ ∑§„ ‚∑§ÃÊ „Í¥
Á∑§ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ë Áø¥ÃÊ•Ù¥ ∑§Ù, ¬Á⁄UÁSÕÁÃ,
•ÊŸappleflÊ‹Ë øÈŸıÁÃÿÙ¥ ∑§Ù äÿÊŸ ◊apple¥ ⁄Uπ ∑§⁄U
•ı⁄U ‹ÙªÙ¥ ∑§Ë •¬appleˇÊÊ•Ù¥ ∑§Ù Ÿ ÷Í‹Ãapple „È∞
◊Ò¥ ⁄Uapple‹ ’¡≈U ¬apple‡Ê ∑§M§¥ªÊ–
⁄Uapple‹◊¥òÊË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ’Ë◊Ê⁄UË ∑§Ê Á’ŸÊ
‚„Ë ¬„øÊŸ Á∑§ÿapple ©‚∑§Ê ß‹Ê¡ Ÿ„Ë¥ Á∑§ÿÊ
¡Ê ‚∑§ÃÊ, ©‚Ë Ã⁄U„ ⁄Uapple‹flapple ∑§Ë ¬⁄Uapple‡ÊÊÁŸÿÙ¥
∑§Ù Á’ŸÊ ∆Ë∑§ ‚apple ‚◊æÙ ©‚apple „‹ Ÿ„Ë¥
Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ •ª⁄U
„◊Ê⁄UË ÁŒ‡ÊÊ ‚„Ë „ÙªË ÃÙ „◊ ‹ˇÿ ∑§Ù
¬Ê ‹apple¥ªapple– ⁄Uapple‹◊¥òÊË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ •ª⁄U „◊apple¥
∑§Ù‹∑§ÊÃÊ ¡ÊŸÊ „Ò, ÃÙ „◊ øappleÛÊ߸ ∑§Ë ≈˛appleŸ
¬⁄U ‚flÊ⁄U ∑§⁄U fl„Ê¥ Ÿ„Ë¥ ¬„È¥ø ‚∑§Ãapple– ©ã„Ù¥Ÿapple
∑§„Ê Á∑§ „◊ ‚» ‹ÃÊ „ÊÁ‚‹ ∑§⁄UŸapple ∑‘§
Á‹∞ ‚„Ë ÁŒ‡ÊÊ ◊apple¥ ∑§Œ◊ ©∆Êÿapple¥ªapple– ©ã„Ù¥Ÿapple
∑§«∏apple ⁄Uapple‹flapple ’¡≈U ∑§Ê ‚¥∑‘§Ã ŒappleÃapple „È∞ ∑§„Ê
Á∑§ „◊Ê⁄UÊ ‚» ⁄U ‹¥’Ê •ı⁄U ∑§Á∆Ÿ „٪ʖ
©ÑappleπŸËÿ „Ò Á∑§ ⁄Uapple‹◊¥òÊË ‚È⁄Uapple‡Ê ¬˝÷È ∑§Ê
ÿ„ ¬„‹Ê ⁄Uapple‹ ’¡≈U „Ò– ß‚‚apple ¬„‹apple Ÿ⁄Uapple¥Œ˝
◊ÙŒË ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ¬„‹apple ⁄Uapple‹◊¥òÊË ∑‘§ M§¬ ◊apple¥
‚ŒÊŸ¥Œ ªı«∏Ê Ÿapple Á¬¿‹apple ‚Ê‹ ⁄Uapple‹ ’¡≈U
¬˝SÃÈà Á∑§ÿÊ ÕÊ–
×éÜæØ× çâ´ã Ùð ÚUæÁ» âÚU·¤æÚU
·Ô¤ ÚUðÜ ÕÁÅU ·¤è âÚUæãÙæ ·¤è
Ÿß¸ ÁŒÑË –
‚◊Ê¡flÊŒË ¬Ê≈U˸ •äÿˇÊ
◊È‹Êÿ◊ Á‚¥„ ÿÊŒfl Ÿapple
•Ê¡ ⁄Uapple‹ ’¡≈U ∑§Ë ‚⁄UÊ„ŸÊ
∑§⁄UÃapple „È∞ ∑§„Ê Á∑§ ß‚◊apple¥
ŸÿË ⁄Uapple‹ªÊÁ«∏ÿÙ¥ ∑§Ë ÉÊÙ·áÊÊ
¡Ò‚apple ‹Ù∑§Á¬˝ÿ ©¬ÊÿÙ¥ ‚apple
’øÊ ªÿÊ „Ò •ı⁄U ⁄Uapple‹flapple ◊¥òÊË
‚È⁄Uapple‡Ê ¬˝÷È Ÿapple Á¬¿‹apple ’¡≈U
◊apple¥ ‡ÊÈM§ ∑§Ë ªß¸ ¬Á⁄UÿÙ¡ŸÊ•Ù¥ ∑§Ù ¬Í⁄UÊ ∑§⁄UŸapple ¬⁄U äÿÊŸ Œapple∑§⁄U •ë¿Ê ∑§Œ◊
©∆ÊÿÊ „Ò– ÷Ê¡¬Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ Á‹∞ ÿ„ ⁄UÊ„Ã ∑§Ë ’Êà „Ù ‚∑§ÃË „Ò Á∑§
◊È‹Êÿ◊ Á‚¥„ Ÿapple ’¡≈U ∑§Ë •Ê‹ÙøŸÊ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ’¡Êÿ ß‚∑‘§ ∑§È¿ ©¬ÊÿÙ¥ ∑§Ë
‚⁄UÊ„ŸÊ ∑§Ë „Ò ÄUÿÙ¥Á∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ß‚ ¬„‹apple ¬Íáʸ ⁄Uapple‹ ’¡≈U ¬⁄U Áfl¬ˇÊË ¬ÊÁ≈U¸ÿÙ¥
∑‘§ ‚ÊÕ Á‡Êfl‚appleŸÊ ¡Ò‚apple ‚„ÿÙªË Œ‹Ù¥ ∑§Ê M§π ‚∑§Ê⁄UÊà◊∑§ Ÿ„Ë¥ ⁄U„Ê– ‚¥‚Œ
÷flŸ ¬Á⁄U‚⁄U ◊apple¥ ‚¥flÊŒŒÊÃÊ•Ù¥ ‚apple ’Êà ∑§⁄UÃapple „È∞ ◊È‹Êÿ◊ Á‚¥„ Ÿapple ∑§„Ê,
““’Á…∏ÿÊ ∑§Ê◊ „È•Ê „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple (¬˝÷È Ÿapple) ŸÿË ÿÙ¡ŸÊ•Ù¥ ∑§Ê ∞apple‹ÊŸ Ÿ„Ë¥ Á∑§ÿÊ
•ı⁄U Á¬¿‹apple ©¬ÊÿÙ¥ ∑§Ù •◊‹Ë ¡Ê◊Ê ¬„ŸÊŸapple ¬⁄U ¡Ù⁄U ŒappleŸapple ∑§Ë ’Êà ∑§„Ë– •ª⁄U
fl„ ∞apple‚Ê ∑§⁄UŸapple ◊apple¥ ‚» ‹ ⁄U„Ãapple „Ò¥ ÃÙ ÿ„ ∞∑§ ’«∏Ë ©¬‹Áéœ „٪˖”” ©ã„Ù¥Ÿapple
∑§„Ê Á∑§ Á¬¿‹apple ’¡≈UÙ¥ ◊apple¥ ⁄Uapple‹flapple ◊¥ÁòÊÿÙ¥ Ÿapple ¡Ù ÉÊÙ·áÊÊ∞¥ ∑§Ë ÕË¥, ©Ÿ◊apple¥ ‚apple ∑§È¿
ÃÙ Á¬¿‹apple vz ‚Ê‹ ‚apple ‹¥Á’à „Ò¥– „Ê‹Ã ÿ„ „Ò Á∑§ ¡◊ËŸ ∑§Ê •Áœª˝„áÊ ÃÙ
∑§⁄U Á‹ÿÊ ªÿÊ „Ò, ‹appleÁ∑§Ÿ ¬Á⁄UÿÙ¡ŸÊ Ÿ„Ë¥ ’Ÿ ¬Ê߸ „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê, ““◊Ò¥ ’¡≈U
ÉÊÙ·áÊÊ•Ù¥ ‚apple ‚¥ÃÈC „Í¥– ∑§Ê¥ª˝apple‚ mÊ⁄UÊ ’¡≈U ∑§Ë •Ê‹ÙøŸÊ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ©ã„Ù¥Ÿapple
∑§Ù߸ Á≈Uå¬áÊË ∑§⁄UŸapple ‚apple ߥ∑§Ê⁄U ∑§⁄U ÁŒÿÊ– ÿ„ ¬Í¿apple ¡ÊŸapple ¬⁄U Á∑§ ÄUÿÊ fl„ ß‚ ’ÊÃ
‚apple ŸÊπÈ‡Ê „Ò¥ Á∑§ ©Ÿ∑‘§ ⁄UÊíÿ ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ Á‹∞ Á∑§‚Ë Ÿÿapple ¬˝SÃÊfl ∑§Ê ∞apple‹ÊŸ
Ÿ„Ë¥ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò, ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ Œapple‡Ê ∑‘§ ‚’‚apple ’«∏apple ⁄UÊíÿ ∑‘§ ‚ÊÕ „◊apple‡ÊÊ
÷appleŒ÷Êfl „ÙÃÊ ⁄U„Ê „Ò–
âè°× ¥ç¹Üðàæ Ùð Âðàæ
ç·¤Øæ x Üæ¹ ·¤ÚUôǸ ·¤æ ÕÁÅ
❑ ‹Ò¬≈UÊÚ¬, ∑§ãÿÊ ÁfllÊœŸ ÿÙ¡ŸÊ Á» ⁄U ‚apple ‡ÊÈM§
❑ ’¡≈U ◊apple¥ ¡ŸÃÊ ¬⁄U ∑§⁄UÙ¥ ∑§Ê ∑§Ù߸ •ÁÃÁ⁄UQ§ ’Ù¤Ê Ÿ„Ë¥ ❑
Á∑§‚ÊŸ Áfl⁄UÙœË „Ò •Áπ‹apple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ê ’¡≈U— Áfl¬ˇÊË Œ‹
‹πŸ (‚¥flÊŒŒÊÃÊ)– ÿÍ¬Ë ∑‘§ ‚Ë∞◊ •Áπ‹apple‡Ê
ÿÊŒfl Ÿapple ◊¥ª‹flÊ⁄U ∑§Ù •¬Ÿapple ∑§Êÿ¸∑§Ê‹ ∑§Ê øıÕÊ ’¡≈U
¬apple‡Ê Á∑§ÿÊ– ß‚◊apple¥ ⁄UÊíÿ ∑§Ë Áfl∑§Ê‚ Œ⁄U z » Ë‚ŒË •¥Á∑§Ã
„È߸ „Ò– ß‚ ’Ê⁄U ‹Ù∑§.‹È÷ÊflŸapple flʌ٥ ∑‘§ ‚ÊÕ Áfl∑§Ê‚ ∑§Ë
ÿÙ¡ŸÊ•Ù¥ ¬⁄U ¡Ù⁄U ÁŒÿÊ ªÿÊ „Ò– ◊ÈÅÿ◊¥òÊË mÊ⁄UÊ wÆvzwÆv{
∑§Ê ¬apple‡Ê ’¡≈U x,Æw,{}|.xw ∑§⁄UÙ«∏ M§¬ÿapple ∑§Ê „Ò–
{| ¬apple¡ ∑‘§ ¬apple‡Ê ’¡≈U ◊apple¥ ∑§È‹ w,~{, |wx.wz ∑§⁄UÙ«∏
M§¬ÿapple ∑§Ë ¬˝ÊÁ#ÿÊ¥ •ı⁄U x,Æw,{}|.wx ∑§⁄UÙ«∏ M§¬ÿapple ∑§Ê
∑§È‹ √ÿÿ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „Ò– ß‚Ë Ã⁄U„ ’¡≈U ∑§Ë ‚◊appleÁ∑§Ã
ÁŸœ z~{y.Æy „Ò– ∞∑§ Ã⁄U» ‹Ò¬≈UÊÚ¬ •ı⁄U ∑§ãÿÊ ÁfllÊœŸ
∑§Ù Á» ⁄U ‚apple ‡ÊÈM§ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò, ÃÙ fl„Ë¥ ◊apple≈˛Ù •ı⁄U
∞ÄU‚¬˝apple‚.flapple ∑‘§ Á‹∞ ’«∏apple ’¡≈U ∑§Ê ¬˝ÊflœÊŸ „Ò– ’¡≈U
¬apple‡Ê ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ‚Ë∞◊ •Áπ‹apple‡Ê ÿÊŒfl Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
ÿÍ¬Ë Ãapple¡Ë ‚apple πÈ‡Ê„Ê‹Ë ∑‘§ ⁄UÊSÃapple ¬⁄U ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– ∞ÄU‚¬˝apple‚.flapple
‚apple Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ‡Ê„⁄UË ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ÷Ë » ÊÿŒÊ „٪ʖ
„⁄U ªÊ¥fl ◊apple¥ Á’¡‹Ë ¬„È¥øÊŸÊ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ê ‹ˇÿ „Ò– ’¡≈U
◊apple¥ ∞∑§ ‚ÊÕ ‚÷Ë flªÙ¥¸ ∑‘§ ‹ÙªÙ¥ ∑‘§ Áfl∑§Ê‚ ∑§Ë ∑§ÙÁ‡Ê‡Ê
∑§Ë „Ò– ß‚ ‚Ê‹ ∑§Ù Á∑§‚ÊŸ fl·¸ ÉÊÙÁ·Ã Á∑§ÿÊ „Ò– ©ã„apple¥
‹Ê÷ ¬„È¥øÊŸÊ •ı⁄U ª˝Ê◊ËáÊ •Õ¸√ÿflSÕÊ ∑§Ù ◊¡’Íà ∑§⁄UŸapple
∑‘§ Á‹∞ ’¡≈U ◊apple¥ πÊ‚ äÿÊŸ ÁŒÿÊ ªÿÊ „Ò– ß‚ •fl‚⁄U
¬⁄U ◊ÈÅÿ◊¥òÊË üÊË ÿÊŒfl Ÿappleapple ∑§„Ê Á∑§ ‹πŸ§ ◊apple≈˛Ù ¬⁄U
∑§Ê◊ ‡ÊÈM§ „Ù ªÿÊ „Ò– ªÊ¥fl ∑‘§ ‚ÊÕ ‡Ê„⁄UÙ¥ ∑‘§ Áfl∑§Ê‚ ∑§Ê
÷Ë äÿÊŸ ⁄UπÊ ªÿÊ „Ò– ß‚ ’Ê⁄U ‚◊Ê¡flÊŒË ¬apple¥‡ÊŸ ÿÙ¡ŸÊ
∑‘§ Äà ¬Ê¥ø ‹Êπ ¬Á⁄UflÊ⁄UÙ¥ ∑§Ù ¡Ù«∏Ÿapple ∑§Ê ∑§Ê◊ Á∑§ÿÊ
¡Ê ⁄U„Ê „Ò– „⁄U flª¸ ∑§Ê äÿÊŸ ⁄UπÊ ªÿÊ „Ò, ‹appleÁ∑§Ÿ ‚’‚apple
íÿÊŒÊ ∑§ÙÁ‡Ê‡Ê ªÊ¥fl ∑‘§ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù •Êªapple ’…∏ÊŸapple ∑§Ë „Ò–
‚ı⁄U ©¡Ê¸ ∑‘§ ˇÊappleòÊ ◊apple¥ ’«∏apple ¬Ò◊ÊŸapple ¬⁄U ∑§Ê◊ ‡ÊÈM§ „È•Ê „Ò–
‹ÙÁ„ÿÊ •ÊflÊ‚Ù¥ ◊apple¥ ‚Ù‹⁄U å‹Ê¥≈U ∑‘§ ¡Á⁄U∞ ‹Êß≈U ŒË ¡Ê
⁄U„Ë „Ò– ∞¥’È‹apple¥‚ ∑‘§ Á‹∞ ¬Ò‚Ê ’…∏ÊÿÊ „Ò– •Áπ‹apple‡Ê ¬apple‡Ê
∑§⁄Uapple¥ªapple ÿÍ¬Ë ∑§Ê ’¡≈U, Á≈U∑§Ë „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ©ûÊ⁄U
¬˝Œapple‡Ê Œapple‡Ê ∑§Ë Áfl∑§Ê‚ Œ⁄U ‚apple •Êªapple ’…∏Ê „Ò– ’¡≈U ◊apple¥ ∞∑§
‚ÊÕ ‚÷Ë flªÙ¥¸ ∑‘§ ‹ÙªÙ¥ ∑‘§ Áfl∑§Ê‚ ∑§Ë ∑§ÙÁ‡Ê‡Ê ∑§Ë „Ò–
v{ ÉÊ¥≈Uapple ªÊ¥fl •ı⁄U wy ÉÊ¥≈Uapple ‡Ê„⁄UÙ¥ ∑§Ù Á’¡‹Ë ŒappleŸapple ∑§Ê
‹ˇÿ ⁄UπÊ ªÿÊ „Ò– ‚ŒŸ ◊apple¥ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË Ÿapple •¬Ÿapple ’¡≈U
÷Ê·áÊ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ∑§„Ê Á∑§ ©Ÿ∑§Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ¬apple‡Ê øıÕapple
’¡≈U ◊apple¥ „⁄U flª¸ ∑§Ê äÿÊŸ ⁄UπÊ ªÿÊ „Ò– ¡ŸÃÊ ¬⁄U ∑§⁄UÙ¥
∑§Ù ∑§Ù߸ ’Ù¤Ê Ÿ„Ë¥ «Ê‹Ê ªÿÊ „Ò– ◊Èçà Á‚øÊ߸, ◊ÈçÃ
¬…∏Ê߸ •ı⁄U ◊Èçà ŒflÊ߸ ∑§Ë ÷Ë √ÿflSÕÊ ∑§Ë ªÿË „Ò–
¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë |Æ ¬˝ÁÇÊà •Ê’ÊŒË ∑§Ë •Ê¡ËÁfl∑§Ê ∑§Ê ◊ÈÅÿ
ÁæÂæÙè ·¤´ÂçÙØô´
·¤ô ÖæÚUÌ ×ð´ ·¤§ü â×SØæØð´Ñ
ÚUæÁÎêÌ Ìæ·Ô¤àæè
‚ÊœŸ ∑§ÎÁ· „ÙŸapple ∑‘§ ŸÊÃapple ’¡≈U ◊apple¥ ∑§ÎÁ· ∑§Ê Áfl‡Êapple·
ÅÿÊ‹ ⁄UπÊ ªÿÊ „Ò–
©.¬˝. ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ fl·¸ wÆvz-v{ ∑‘§ Á‹∞ ¬apple‡Ê
’¡≈U ◊apple¥ ∑§ÎÁ· •ı⁄U Á∑§‚ÊŸ, ∑§ÎÁ· ÁflÁflœË∑§⁄UáÊ, ŒÈÇœ
Áfl∑§Ê‚, ¬‡ÊȬʋŸ, ◊àSÿ, ª˝Êêÿ Áfl∑§Ê‚, ‚„∑§ÊÁ⁄UÃÊ,
◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑‘§ Á‹∞, •ÊœÈÁŸ∑§Ë∑§⁄UáÊ ∑§Ë ÿÙ¡ŸÊ,
•flSÕʬŸÊ ÿÙ¡ŸÊ∞¥-Á’¡‹Ë, ‹Ù∑§ ÁŸ◊ʸáÊ, Á‚øÊ߸,
‹ÉÊÈ Á‚øÊ߸, Ÿª⁄U Áfl∑§Ê‚, •ÊflÊ‚ ∞fl¥ ‡Ê„⁄UË ÁŸÿÙ¡Ÿ,
¬ÿʸfl⁄UáÊ ‚¥⁄UˇÊáÊ, ÁflE SÃ⁄UËÿ •flSÕʬŸÊ, •ãÿ
ÿÙ¡ŸÊ∞¥ ∞fl¥ ∑§Êÿ¸R§◊, Á‡ÊˇÊÊ- ’appleÁ‚∑§, ◊ÊäÿÁ◊∑§,
©ëø, ¬˝ÊÁflÁœ∑§ Á‡ÊˇÊÊ, √ÿflÊ‚ÊÁÿ∑§ Á‡ÊˇÊÊ ∞fl¥ ∑§ı‡Ê‹
Áfl∑§Ê‚ ‚◊appleà •ãÿ ∑§⁄UË’ xz Á’ãŒÈ•Ù¥ ¬⁄U •ÊœÊÁ⁄UÃ
„Ò– fl„Ë¥ Áfl¬ˇÊË Œ‹Ù¥ Ÿapple ÷Ê¡¬Ê, ’‚¬Ê •ı⁄U ∑§Ê¥ª˝apple‚
Ÿapple ’¡≈U ∑§Ù ¤ÊÍ∆ ∑§Ê ¬ÈÁ‹¥ŒÊ ∑§⁄UÊ⁄U ÁŒÿÊ „Ò– wÆvzwÆv{
∑§Ù Á∑§‚ÊŸ fl·¸ ÉÊÙÁ·Ã ∑§⁄UŸÊ ’apple߸◊ÊŸË M§øı„ÊŸ
Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ fl·¸ wÆvz-wÆv{ ∑§Ù Á∑§‚ÊŸ fl·¸ ÉÊÙÁ·Ã
∑§⁄UŸÊ ’apple߸◊ÊŸË „ÙªË ÄUÿÙ¥Á∑§ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ë ŒÈM§ªÁÃ
‚¬Ê ∑§Êÿ¸∑§Ê‹ ‚apple íÿÊŒÊ Á∑§‚Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ∑§Êÿ¸∑§Ê‹
◊apple¥ Ÿ„Ë¥ „ÈÿË „٪˖ ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË ªÊ˝◊
‚«∏∑§ ÿÙ¡ŸÊ, «ÊÚÆ ⁄UÊ◊ ◊ŸÙ„⁄U ‹ÙÁ„ÿÊ ‚◊ª˝ ªÊ˝◊
Áfl∑§Ê‚ ÿÙ¡ŸÊ, ßÁãŒ⁄UÊ •ÊflÊ‚ ÿÙ¡ŸÊ, ⁄UÊC˛Ëÿ ª˝Ê◊ËáÊ
¬appleÿ¡‹ ∑§Êÿ¸R§◊ ∑§Ë ÿÙ¡ŸÊ∞¥ ÷Ë •ãÿ ÿÙ¡ŸÊ•Ù¥
∑§Ë Ã⁄U„ πÙπ‹Ë ‚ÊÁ’à „Ù ¡ÊÿappleªË •ı⁄U ©Ÿ ¬⁄U
¬˝SÃÊÁflà œŸ ÷Ë ÷˝C ◊¥òÊË •ı⁄U •» ‚⁄U «∑§Ê⁄U
¡Êÿappleªapple–©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ◊Á„‹Ê ‚ê◊ÊŸ ∑§Ù· ∑‘§ ª∆Ÿ
∑‘§ Á‹∞ vÆÆ ∑§⁄UÙ«∏ M§¬ÿapple ∑§Ë ’¡≈U √ÿflSÕÊ ¬˝SÃÊÁflÃ
∑§Ë ªÿË „Ò ¡Ù Á∑§ ÁŸ⁄UÊœÊ⁄U „Ò ÄUÿÙ¥Á∑§ vÆ~Æ flÍ◊appleŸ
¬ÊÚfl⁄U ‹Êߟ ÿÙ¡ŸÊ ÷Ë œ⁄UʇÊÊÿË ø‹ ⁄U„Ë „Ò ÄUÿÙ¥Á∑§
¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑‘§ ‚ÊÕ „ÒflÊÁŸÿà •ı⁄U ŒÁ⁄U¥ŒªË
•÷Ë ’¥Œ Ÿ„Ë¥ „ÈÿË „Ò– Á¡‚‚apple ◊Á„‹Ê ©à¬Ë«∏Ÿ ∑§Ê
ª˝Ê» ’…∏Ê „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ¿‹Êflapple ∑§Ë ⁄UÊ¡ŸËÁà ∑‘§
‚ÊÕ ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë ¡ŸÃÊ ∑§Ù ªÈ◊⁄UÊ„ ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ê ’¡≈U
πÙπ‹Ê „Ò ◊ª⁄U •’ ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ê Á∑§‚ÊŸ ÃÕÊ ¡ŸÃÊ
ߟ∑‘§ ¿‹Êflapple ◊apple¥ •ÊŸapple flÊ‹Ê Ÿ„Ë¥ „Ò¥– ∑§È°fl⁄U ÁŸ·ÊŒ Ÿapple
’¡≈U ∑§Ê Áfl⁄UÙœ ∑§⁄UÃapple „Èÿapple ∑§„Ê ∑§Ë •Áπ‹apple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U
Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ë •ÊπÙ¥ ◊apple¥ œÍ‹ ¤ÊÙ¥∑§ ⁄U„Ë „Ò ÿapple fl„Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U
„Ò Á¡‚Ÿapple ◊ÕÈ⁄UÊ ∑‘§ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù •Áπ‹apple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U
mÊ⁄UÊ •Áœª˝Á„à •¬ŸË ¡◊ËŸ ∑§Ê ◊È•Êfl¡Ê ◊Ê°ªŸapple
¬⁄U ªÙ‹Ë ø‹flÊ ŒË ÕË–

-
Âêßæü¿Ü ×èçÇØæ °âôçâ°àæÙ
‚ê¬ÊŒ∑§Ëÿ
ÙèÜæ×è ·¤ô âÜæ×è
•Ê߸¬Ë∞‹ ∑‘§ Ÿÿapple ‚apple‡ÊŸ „appleÃÈ Œapple‡ÊË •ı⁄U ÁflŒapple‡ÊË Áπ‹Ê«∏Ë ©¬‹éœ „Ò¥–
Áπ‹ÊÁ«∏ÿÙ¥ ∑§Ù π⁄UËŒŸapple ∑§Ê ‚◊ÿ ø‹ ⁄U„Ê „Ò– •¬Ÿapple •Ê¬∑§Ù §¥øË ‚apple §¥øË
⁄UÊÁ‡Ê ◊apple¥ ŸË‹Ê◊ ∑§⁄UŸÊ ‡ÊÈM§ „Ù ªÿÊ „Ò– ßÃŸË ⁄UÊÁ‡Ê Á∑§ •Ê¬ ‚Ùø ÷Ë Ÿ„Ë¥
‚∑§Ãapple– ‹ÊπÙ¥ ‚apple ‹apple∑§⁄U ∑§⁄UÙ«∏Ù¥ ◊apple¥ ‹ªÊ ⁄U„apple „Ò¥ •¬ŸË ∑§Ë◊Ö ¬„‹apple ÷Ë ß‚Ë
Ã⁄U„ ∑§Ë ŸË‹Ê◊Ë „ÙÃË ⁄U„Ë „Ò– ßßË-ßÃŸË ⁄UÊÁ‡Ê ◊apple¥ ŸË‹Ê◊ „ÙŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ÷Ë
L§¬ÿÙ¥ ∑§Ë ÷Íπ πà◊ Ÿ„Ë¥ „ÙÃË–
•Êÿapple ÁŒŸ ◊Òø ◊apple¥ ‚^apple •ı⁄U Á» ÁÄU‚¥ª ∑§Ê ’Ê¡Ê⁄U ª◊¸ ⁄U„ÃÊ „Ò– ŸË‹Ê◊Ë
‡ÊéŒ ’ø¬Ÿ ‚apple „◊Ê⁄Uapple ¡apple„Ÿ ◊apple¥ ∆Í¥‚Ê „È•Ê „Ò •ı⁄U ‚◊ÊøÊ⁄U ¬òÊÙ¥ ◊apple¥ ŸË‹Ê◊Ë ∑§Ë
‚ÍøŸÊ „ÙÃË ÕË– ’«∏Ù¥ ‚apple ‚ÈŸÃapple Õapple Á∑§ ¡Ù ©¬ÿÙª ‹Êÿ∑§ Ÿ„Ë¥ „ÙÃË, ©Ÿ∑§Ë
ŸË‹Ê◊Ë „ÙÃË „Ò– Á∑§‚Ë ∑§Ë ¬apple¥Á≈U¥ª, ◊„ʬÈL§· ∑§Ë ŒÈ‹¸÷ flSÃÈ ∑§Ë ŸË‹Ê◊Ë ∑§Ê
‚◊ÊøÊ⁄U ‚ê◊ÊŸŒÊÿ∑§ ◊„‚Í‚ „ÙÃÊ ÕÊ– ‚é¡Ë ◊¥«Ë ◊apple¥ ‚é¡Ë ∑§Ë, ¬‡ÊÈ „Ê≈U
◊apple¥ ¬‡ÊÈ ∑§Ë– ߟ∑§Ë ‡ÊÒ‹Ë ∑§È¿ „≈U ∑‘§ „ÙÃË ÕË– Œ‹Ê‹ ¡Ù⁄U-¡Ù⁄U ‚apple ∑§Ë◊Ã
‹ªÊÃapple Õapple– ÿ„ ‡ÊéŒ ∑§È¿ „À∑§Ê ‹ªÃÊ ÕÊ ¬⁄U •Ê߸¬Ë∞‹ ◊apple¥ ß‚apple ‚ê◊ÊŸ¡Ÿ∑§
SÃ⁄U ¬˝Ê# „Ò– ¿Ù≈UÊ ∑§Ê◊ •ª⁄U ’«∏Ê ∑§⁄Uapple ÃÙ ’«∏Ê •ı⁄U •ë¿Ê „Ù ¡ÊÃÊ „Ò– „⁄U
Ã⁄U» ©‚∑‘§ ¡‹flapple ÁŒπÃapple „Ò¥– „◊Ê⁄Uapple ◊Ù„Ñapple ◊apple¥ ∞∑§ ¬„‹flÊŸ ⁄U„Ãapple Õapple– ©Ÿ∑‘§
∑§ß¸ ¬-apple Õapple– fl„ „◊apple‡ÊÊ ∑§„Ê ∑§⁄UÃapple Õapple Á∑§ ‚’ ∑§È¿ ∑§⁄UŸÊ ¬⁄U ßí¡Ã ŸË‹Ê◊
◊à ∑§⁄UŸÊ– ß‚∑§Ê ∑§Ê⁄UáÊ ÿ„ ‚◊¤Ê •ÊÃÊ ÕÊ Á∑§ •¬Ÿapple •Ê¬ ∑§Ù ’appleøŸÊ ÿÊ
ŸË‹Ê◊ ∑§⁄UŸÊ ÿÊŸË •¬ŸÊ ¬Í⁄UÊ fl¡ÍŒ πÙ ŒappleŸÊ „ÙÃÊ „Ò, ÿ„ ßí¡Ã ∑§Ê ¬Ò◊ÊŸÊ
„Ò–
◊ȤÊapple Ã’ ’«∏Ê •Êpÿ¸ „ÙÃÊ „Ò Á∑§ œÊÁ◊¸∑§ •ÊÿÙ¡Ÿ ◊apple¥ ÷Ë ŸË‹Ê◊Ë ∑§Ê
•¬ŸÊ ◊„àfl¬Íáʸ SÕÊŸ „Ò– ¡Ù Á¡ÃŸË •Áœ∑§ ’Ù‹Ë ‹ªÊÃÊ „Ò, ©‚apple ÷ªflÊŸ
∑§Ë ‚appleflÊ ∑§Ê ©ÃŸÊ •Áœ∑§ ‚ı÷ÊÇÿ Á◊‹ÃÊ „Ò– œŸ ∑‘§ ‚Ê◊Ÿapple üÊhÊ ∑§Ê „ŸŸ
„ÙÃÊ „Ò ÃÙ „◊Ê⁄Uapple Œapple‡Ê ◊apple¥ ÁR§∑‘§≈U πapple‹ ß‚‚apple •¿ÍÃÊ ∑Ò§‚apple ⁄U„ ‚∑§ÃÊ „Ò– Á’∑§Ÿapple
flÊ‹apple •ı⁄U π⁄UËŒŒÊ⁄U ŒÙŸÙ¥ πȇʖ •Ê߸¬Ë∞‹ ◊apple¥ Áπ‹ÊÁ«∏ÿÙ¥ ∑‘§ ∑§⁄UÙ«∏Ù¥ ∑‘§
÷Êfl ø‹ ⁄U„apple „Ò¥– ¡Ù Á¡ÃŸapple •Áœ∑§ ◊apple¥ Á’∑§ ⁄U„Ê „Ò, fl„ ©ÃŸÊ ◊„ÊŸ „Ò–
L§¬ÿÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ Á’∑§Ÿapple flÊ‹apple ÿapple Áπ‹Ê«∏Ë ÄUÿÊ Œapple‡Ê ∑‘§ Á‹ÿapple •¬Ÿapple ∑§Ù •ı⁄U
•¬Ÿapple πapple‹ ∑§Ù ‚◊Á¬¸Ã ∑§⁄U ¬Ê∞¥ªapple?
∑§÷Ë-∑§÷Ë ‚ÙøŸÊ ◊ÈÁ‡∑§‹ „Ë Ÿ„Ë¥, ŸÊ◊È◊Á∑§Ÿ ‹ªÃÊ „Ò Á∑§ œŸ ∑‘§
Á‹∞ πapple‹Ÿapple flÊ‹apple ÿapple Áπ‹Ê«∏Ë ÄUÿÊ •¬Ÿapple Œapple‡Ê ∑‘§ Á‹∞ ãÿÊÿ ∑§⁄U ¬Ê∞¥ªapple?
•¬Ê⁄U œŸ ∑§Ë ÷Íπ Ÿapple ÁR§∑‘§≈U ∑§Ù Á∑§‚ ◊È∑§Ê◊ ¬⁄U π«∏Ê ∑§⁄U ÁŒÿÊ „Ò Á∑§
≈U˜flapple¥≈UË-wÆ •Ùfl⁄U ∑§Ê ◊Òø „Ë ÷ÊÃÊ „Ò– ≈UappleS≈U •ı⁄U ∞∑§ ÁŒfl‚Ëÿ ◊Òø ◊apple¥ ÃÍ ø‹
◊Ò¥ •ÊÿÊ ∑§Ë Ḡ¬⁄U ‹ªÊÃÊ⁄U Áfl∑‘§≈U Áª⁄UŸÊ •ı⁄U ◊Òø ∑§Ù „Ê⁄U ∑§Ë ∑§ªÊ⁄U ¬⁄U
‹apple ¡ÊÃapple „Ò¥– Œapple‡Ê ∑§Ë ÷Ù‹Ë-÷Ê‹Ë ÷ÊflÈ∑§ ¡ŸÃÊ ª◊ ∑‘§ ‚Êÿapple ◊apple¥ ⁄U„ÃË „Ò–
ÁR§∑‘§≈U ◊apple¥ œŸ ∑§Ë ø∑§Êøı¥œ Ÿapple ŒÍ‚⁄Uapple πapple‹Ù¥ ∑§Ù ÃÙ ¬„‹apple „Ë øı¬≈U ∑§⁄U ÁŒÿÊ
„Ò– ©Ÿ◊apple¥ „◊ Á» ‚aË „Ù ªÿapple „Ò¥– Œapple‡Ê ∑§Ë fl ÁflŒapple‡ÊË œ⁄UÃË ¬⁄U ◊ÒøÙ¥ ◊apple¥ Á◊‹ÃË
•‚» ‹ÃÊ ∑§Ù ’ÈÁh¡ËflË •ı⁄U πapple‹ ¬˝apple◊Ë „◊apple‡ÊÊ ÿ„ ∑§„ ∑§⁄U •Ê‚ÊŸË ‚apple
¬øÊ ‹appleÃapple „Ò¥ Á∑§ πapple‹Ù¥ ◊apple¥ „Ê⁄U-¡Ëà ÃÙ ø‹ÃË ⁄U„ÃË „Ò– ∑§Ù߸ ∞∑§ ÃÙ „Ê⁄UappleªÊ
¬⁄U ÿ„ „Ê⁄U ∑§Ê Á‚‹Á‚‹Ê ÿÍ¥ „Ë ø‹ÃÊ ⁄U„appleªÊ– ¡’ Ã∑§ Áπ‹Ê«∏Ë ŸË‹Ê◊
„ÙÃapple ⁄U„apple¥ªapple, Ã’ Ã∑§ •Ê߸¬Ë∞‹ Ãapple⁄UÊ ŸÊ◊ ⁄U„appleªÊ– ŸË‹Ê◊Ë ∑§Ù ‚‹Ê◊Ë ø‹ÃË
⁄U„appleªË–
øȬøʬ, •∑‘§‹apple ÷Ù¡Ÿ
∑§⁄UŸapple ∑§Ê ◊¡Ê „Ë ∑§È¿ •ı⁄U „Ò
•ÊŒ◊Ë ∑§Ë ¬Ê¥ø ߥÁŒ˝ÿÙ¥ ◊apple¥ ‚apple øÊ⁄U ÃÙ ©◊˝ ∑‘§ ‚ÊÕ-‚ÊÕ …‹ÃË
ø‹Ë ¡ÊÃË „Ò¥– ¬Ê¥øflË¥ ‚’‚apple ’ÊŒ ◊apple¥ …‹ÃË „Ò– πÊŸapple ∑‘§ SflÊŒ ∑§Ë ’ÊÃ
„Ë ∑§È¿ •ı⁄U „Ò– ◊Ò¥Ÿapple πÈŒ ©‚apple ◊„‚Í‚ Á∑§ÿÊ „Ò– ¡Ò‚apple-¡Ò‚apple ◊apple⁄UË ©◊˝ ’…∏
⁄U„Ë „Ò, ◊Ò¥ πÊŸapple ∑§Ù ‹apple∑§⁄U πÊ‚Ê ¬⁄Uapple‡ÊÊŸ ⁄U„ÃÊ „Í¥– ’˝apple∑§» ÊS≈U, ‹¥ø •ı⁄U
Á«Ÿ⁄U ∑‘§ πÊŸapple ¬⁄U ◊Ò¥ ‚ÙøÃÊ „Í¥– ’˝apple∑§» ÊS≈U •ı⁄U ‹¥ø ÃÙ ◊apple⁄Uapple ◊Ê◊Í‹Ë ‚apple
„ÙÃapple „Ò¥– ‚È’„ ∞∑§ ◊ª øÊÿ ∑‘§ ‚ÊÕ ’≈U⁄U ≈UÙS≈U •ı⁄U ŒÙ¬„⁄U ◊apple¥ ‚ͬ ÿÊ
Œ„Ë– ‹appleÁ∑§Ÿ Á«Ÿ⁄U ÃÙ ¡Ù⁄UŒÊ⁄U „Ë øÊÁ„∞– ©‚◊apple¥ ∞∑§ πÊ‚ øË¡ „Ù,
‚ÊÕ ◊apple¥ ‚‹ÊŒ •ı⁄U ¬ÈÁ«¥ª ÿÊ •Êß‚R§Ë◊ ¡M§⁄UË „Ò–
◊Ò¥Ÿapple ÿ„ ÷Ë ◊„‚Í‚ Á∑§ÿÊ „Ò Á∑§ ©‚ ∞∑§ flQ§ ∑‘§ πÊ‚ πÊŸapple ∑‘§
Á‹∞ ◊ȤÊapple ÷Í𠋪ŸË ¡M§⁄UË „Ò– ¬apple≈U ‚Ê» „ÙŸÊ øÊÁ„∞– ◊Ò¥ ◊ÊŸÃÊ „Í¥
Á∑§ •∑‘§‹apple πÊŸapple ∑§Ê ◊¡Ê „Ë ∑§È¿ •ı⁄U „Ò– ©‚apple øȬøʬ „Ë πÊŸÊ
øÊÁ„∞– ¬Á⁄UflÊ⁄U ∑‘§ ‹ÙªÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ πÊŸapple ‚apple Á⁄U‡Ãapple ’apple„Ã⁄U „Ù ‚∑§Ãapple „Ò¥–
‹appleÁ∑§Ÿ ©‚‚apple πÊŸapple ∑§Ê •‚‹ ◊¡Ê ªÊÿ’ „Ù ¡ÊÃÊ „Ò– πÊÃapple „È∞ ¡’
„◊ ’Ù‹Ãapple „Ò¥, ÃÙ ©‚∑‘§ ‚ÊÕ •ë¿Ë-πÊ‚Ë „flÊ ÷Ë » Ê¥∑§Ãapple „Ò¥–
•¬Ÿapple ¬È⁄UÊŸapple ¡◊ÊŸapple ∑‘§ ‹Ùª øȬøʬ ‡ÊÊ◊ ∑§Ê πÊŸÊ πÊÃapple Õapple–
©‚∑§Ë Ã◊Ê◊ fl¡„ ÷Ë ’ÃÊÃapple Õapple– ◊Ò¥ ©ã„Ë¥ ∑‘§ ∑§Œ◊Ù¥ ¬⁄U ø‹Ÿapple ∑§Ë
∑§ÙÁ‡Ê‡Ê ∑§⁄U ⁄U„Ê „Í¥– ◊Ò¥Ÿapple •¬Ÿapple ⁄UÙ‹ ◊ÊÚ«‹ Á◊¡Ê¸ •‚Œ ©ÑÊ„ ªÊÁ‹’
‚apple ¬ËŸÊ ‚ËπÊ „Ò– fl„ „⁄U ‡ÊÊ◊ Ÿ„ÊÃapple Õapple– œÈ‹apple ∑§¬«∏apple ¬„ŸÃapple Õapple– Á» ⁄U
•¬ŸË S∑§ÊÚø Á√„S∑§Ë ÁŸ∑§Ê‹Ãapple Õapple– ‚È⁄UÊ„Ë ∑‘§ ¬ÊŸË ∑§Ù Á◊‹Ê∑§⁄U ’apple„Œ
øÈå¬Ë ∑‘§ ‚ÊÕ ¬ËÃapple Õapple– •ı⁄U Á‹πÃapple ⁄U„Ãapple Õapple ‡Ê⁄UÊ’ •ı⁄U ‡Ê’Ê’ ¬⁄U
•¬ŸË ’apple„Ã⁄UËŸ ‡ÊÊÿ⁄UË– ©ã„Ù¥Ÿapple •¬Ÿapple πÊŸapple ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ∑§÷Ë Ÿ„Ë¥
’ÃÊÿÊ–
¡’ ◊Ò¥ •∑‘§‹apple ◊apple¥ πÊ‹Ë ¬apple≈U Á√„S∑§Ë ¬ËÃÊ „Í¥, ÃÙ fl„ ª„⁄UÊ߸ Ã∑§
©Ã⁄U ¡ÊÃË „Ò– ¡’ ◊Ò¥ ‚ÊÕ ◊apple¥ ¬ËÃÊ „Í¥, ÃÙ ∑§È¿ πÊ‚ ◊„‚Í‚ Ÿ„Ë¥ „ÙÃÊ–
ß‚Ë Ã⁄U„ ¡’ ◊Ò¥ ‚ÊÕ ◊apple¥ πÊŸÊ πÊÃÊ „Í¥, ÃÙ ©‚∑§Ê •‚‹ SflÊŒ
◊„‚Í‚ „Ë Ÿ„Ë¥ „ÙÃÊ– ◊Ò¥ Ã’ πÊŸapple ∑§Ù ’‚ ◊È¥„ ∑‘§ „flÊ‹apple ∑§⁄UÃÊ ¡ÊÃÊ
„Í¥–
•∑‘§‹apple πÊÃapple „È∞ ◊Ò¥ •Ê¥πapple¥ ’¥Œ ∑§⁄U ‹appleÃÊ „Í¥– •¬Ÿapple ÷ËÃ⁄U Ã∑§ ©‚apple
◊„‚Í‚ ∑§⁄UÃÊ „Í¥– Ã’ ◊ȤÊapple ‹ªÃÊ „Ò Á∑§ πÊŸapple ∑‘§ ‚ÊÕ ¬Í⁄UÊ ß¥‚Ê» ∑§⁄U
⁄U„Ê „Í¥– •ı⁄U πÊŸÊ ÷Ë ◊apple⁄Uapple ‚ÊÕ ß¥‚Ê» ∑§⁄U ⁄U„Ê „Ò– ◊Ò¥ ¡ÀŒ’Ê¡Ë ◊apple¥
πÊŸÊ Ÿ„Ë¥ πÊŸÊ øÊ„ÃÊ– ◊Ò¥ ÃÙ œË⁄Uapple-œË⁄Uapple ◊¡Ê ‹apple∑§⁄U πÊÃÊ „Í¥–
◊Ò¥ •‹ª-•‹ª Ã⁄U„ ∑§Ê πÊŸÊ øÊ„ÃÊ „Í¥– ◊apple⁄UÊ ÷⁄UÙ‚apple◊¥Œ ⁄U‚ÙßÿÊ
zÆ ‚Ê‹ ‚apple ‚ÊÕ „Ò– ‹appleÁ∑§Ÿ fl„ ߟÃÊ ’Í…∏Ê „Ù øÈ∑§Ê „Ò Á∑§ Á∑§‚Ë Ÿß¸
øË¡ ¬⁄U „ÊÕ •Ê¡◊ÊŸÊ Ÿ„Ë¥ øÊ„ÃÊ– ◊Ò¥ ©Ÿ ⁄UappleSÃ⁄UÊ•Ù¥ ∑‘§ ≈Uapple‹Ë» ÙŸ
Ÿ¥’⁄U ⁄UπÃÊ „Í¥, ¡„Ê¥ ¡ÀŒË ‚apple πÊŸÊ •Ê ¡ÊÃÊ „Ò– ◊Ò¥ Ã’ øÊߟˡ, ÕÊ߸,
» ˝apple¥ø ß≈UÒÁ‹ÿŸ, ‚Ê©Õ ß¥Á«ÿŸ flQ§-flQ§ ¬⁄U ◊¥ªÊÃÊ ⁄U„ÃÊ „Í¥– ◊apple⁄Uapple ¬Ê‚
©Ÿ •ı⁄UÃÙ¥ ∑‘§ Ÿ¥’⁄U ÷Ë „Ò¥, ¡Ù •‹ª-•‹ª Á∑§S◊ ∑‘§ πÊŸapple ’ŸÊŸapple ◊apple¥
◊ÊÁ„⁄U „Ò¥– flapple •¬Ÿapple ÉÊ⁄U ¬⁄U ’ŸÊÃË „Ò¥ •ı⁄U ◊apple⁄Uapple ¬Ê‚ ÷apple¡ ŒappleÃË „Ò¥– flapple ©Ÿ
‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ÷Ë ÷apple¡ ŒappleÃË „Ò¥, ¡Ù ∞«flÊ¥‚ ◊apple¥ •¬Ÿapple •Ê«¸⁄U Œapple ŒappleÃapple „Ò¥– ∞∑§
Á◊‚apple¡ œÍÁ‹ÿÊ „Ò¥– fl„ ∑§◊Ê‹ ∑‘§ øÊÚ∑§‹apple≈U ∑‘§∑§ ’ŸÊÃË „Ò¥– ÄU‹applefl⁄U ŒûÊ
∑§Ù ÷Ë ¡ÊŸÃÊ „Í¥, ¡Ù ◊Ò¥ øÊ„ÃÊ „Í¥, ’ŸÊ ŒappleÃË „Ò¥– ‚ÊflÁ⁄UŸ Ÿapple ∑§„Ê ÕÊ,
•Ê¬ ’ÃÊ ŒËÁ¡∞ ÄUÿÊ πÊÃapple „Ò¥, ◊Ò¥ ’ÃÊ ŒÍ¥ªÊ •Ê¬ ÄUÿÊ „Ò¥? ‹appleÁ∑§Ÿ •ª⁄U
◊Ò¥ ÿ„ ’ÃÊ ŒÍ¥ Á∑§ ÄUÿÊ-ÄUÿÊ πÊÃÊ „Í¥, ÃÙ fl„ ◊ȤÊapple ‚È•⁄U ∑§„Ÿapple ‹ªapple¥ªapple–
¬⁄U ÿÊŒ ∑§⁄UÃÊ „Í¥, ∞∑§ Á‚ÃÊ⁄Uapple ∑§Ë πÙ¡ ‚apple ∑§„Ë¥ íÿÊŒÊ ∞∑§ Ÿß¸ Á«‡Ê
•ÊŒ◊Ë ∑§Ù íÿÊŒÊ πȇÊË ŒappleÃË „Ò– „Ê¥ ◊Ò¥ ‹Ê«¸ ’Êÿ⁄UŸ ∑§Ë Ã⁄U„ ‡ÊÊ◊ ∑‘§
πÊŸapple ∑§Ê ’apple‚’˝Ë ‚apple ߥáÊ⁄U ∑§⁄UÃÊ „Í¥– flÒ‚apple „Ë ¡Ò‚apple ◊Ò¥ ‹«∏∑§¬Ÿ ◊apple¥ •¬ŸË
«apple≈U˜‚ ∑§Ê ∑§⁄UÃÊ ÕÊ– ÿ„Ê¥ ∞∑§ øappleÃÊflŸË ¡M§⁄U ŒappleŸÊ øÊ„ÃÊ „Í¥, ∑§÷Ë
íÿÊŒÊ Ÿ„Ë¥ πÊŸÊ øÊÁ„∞– Á’ª«∏Ê ¬apple≈U πÊŸapple ∑§Ê ‚Ê⁄UÊ ◊¡Ê ’apple∑§Ê⁄U ∑§⁄U
ŒappleÃÊ „Ò–
∑§ÈŒ⁄Uà ∑‘§ ŒÍÃ
∞∑§ flQ§ ÕÊ ¡’ ◊Ò¥ ‚ÁŒÿÙ¥ ◊apple¥ ë∏∑‘§ „Ë ©∆ ¡ÊÃÊ ÕÊ– ’ÊÿŸÊ∑§È‹⁄U
∑§Ê ¡Ù«∏Ê, ‚ÊÁ‹◊ •‹Ë ∑§Ë Á„¥ŒÈSÃÊŸË ¬¥Á¿ÿÙ¥ ¬⁄U Á∑§ÃÊ’, ∞appleª ‚Ò¥«Áflø
•ı⁄U ∑§ÊÚ» Ë ∑§Ê ç‹ÊS∑§ ‹apple∑§⁄U ÁŸ∑§‹ ¬«∏ÃÊ ÕÊ– ‚ÊÕ ◊apple¥ „ÙÃapple Õapple ∑§È¿
¬¥Á¿ÿÙ¥ ∑‘§ ŒËflÊŸapple– ∑§÷Ë ◊Ò¥ ÿ◊ÈŸÊ ∑‘§ Á∑§ŸÊ⁄Uapple Áˬ≈U ø‹Ê ¡ÊÃÊ ÕÊ ÿÊ
∑§÷Ë ‚ÈÀÃÊŸ¬È⁄U ¤ÊË‹– ◊Ò¥Ÿapple ∑§÷Ë ÷⁄UìÈ⁄U ∑§Ë ’«˜‚¸ ‚Ò¥B§È⁄UË ∑‘§fl‹ÊŒapplefl
¬Ê∑§¸ ◊apple¥ ÷Ë flË∑§∞apple¥« ◊ŸÊ∞– ◊Ò¥Ÿapple ¡ÊŸ∑§ÊÁ⁄UÿÊ¥ ß∑§_Ë ∑§Ë¥ ∞∑§ Á∑§ÃÊ’
Ÿappleø⁄U flÊÚø Á‹πË–
‡Ê⁄UŒ ŒûÊ ∑‘§ ‚ÊÕ ŒÍ⁄UŒ‡Ê¸Ÿ ¬⁄U ∞∑§ ‚ËÁ⁄Uÿ‹ ÷Ë ’ŸÊÿÊ– ‹appleÁ∑§Ÿ ◊Ò¥
•¬Ÿapple •Ê¬ ∑§Ù ∞ÄU‚¬≈U¸ Ÿ„Ë¥ ∑§„ÃÊ– •’ ◊Ò¥ ¬¥Á¿ÿÙ¥ ∑§Ù Á‚» ¸ •¬Ÿapple
ÉÊ⁄U ∑‘§ Á¬¿flÊ«∏apple „Ë Œappleπ ¬ÊÃÊ „Í¥– •ª⁄U ∑§Ù߸ Á∑§ÃÊ’ •ÊÃË „Ò, ÃÙ ©‚apple
Ÿ„Ë¥ ¿Ù«∏ÃÊ– ¬apple¥ªÈߟ ‚apple •Ê߸ ⁄U¥¡Ëà ‹Ê‹ ∑§Ë EÊßÀ« Á‚≈UË— Ÿappleø⁄U fl¥«‚¸
ŸappleÄUS≈U «Ù⁄U ◊ȤÊapple ’apple„Ã⁄UËŸ ‹ªÃË „Ò–
(jk"Vªh; fgUnh LkkIrkfgd)
lEikndh; ‹πŸ§, ‡ÊÁŸflÊ⁄U w} » ⁄Ufl⁄UË wÆvz 2
Á’„Ê⁄U ∑§Ê ∞¥≈UË-ÄU‹Êß◊appleÄU‚ •ı⁄U ŸËÃË‡Ê ∑§Ë flʬ‚Ë
çÕ
ÕæÜð‹Îé àæ×æü ÎæÏè¿
„Ê⁄U ∑‘§ ⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§ •ı⁄U ‚¥flÒœÊÁŸ∑§ ‚¥∑§≈U
∑§Ê ¬≈UÊˇÊapple¬ •ÊÁπ⁄U∑§Ê⁄U ‹ª÷ª ©‚Ë Ã⁄U„
„Ù ªÿÊ ¡Ò‚apple Á∑§‚Ë ¬„‹apple ‚apple Á‹πË ªß¸
¬≈U∑§ÕÊ ∑§Ê ◊¥øŸ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ù– ©ûÊ⁄U
¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ ÁflœÊŸ‚÷Ê •äÿˇÊ ¬Œ ¬⁄U ⁄U„Ãapple „È∞ ∑§ß¸
Ã⁄U„ ∑‘§ ÁflflÊŒÊS¬Œ » Ò§‚‹Ù¥ ∑‘§ Á‹∞ øÁø¸Ã ⁄U„apple
⁄UÊíÿ¬Ê‹ ∑‘§‡Ê⁄UËŸÊÕ ÁòʬÊ∆Ë Ÿapple ∞apple‚Ê ∑§Ù߸ ŸÊ≈U∑§Ëÿ
∑§Œ◊ Ÿ„Ë¥ ©∆ÊÿÊ Á¡‚∑§Ë •Ê‡Ê¥∑§Ê ¡ŸÃÊ Œ‹
(ÿÍŸÊß≈Uapple«) ∑‘§ ŸappleÃÊ ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U ∑§Ù ÕË– ¬Ífl¸
◊ÈÅÿ◊¥òÊË ¡Ëß ⁄UÊ◊ ◊Ê¥¤ÊË •¬ŸË Ã◊Ê◊ ∑§ÙÁ‡Ê‡ÊÙ¥
•ı⁄U •Êpø¸ÿŸ∑§ •Êà◊ÁflEÊ‚ ∑‘§ ’Êfl¡ÍŒ •øÊŸ∑§
∑§Ù߸ ¡ÊŒÈ߸ Á∑§S◊ ∑‘§ ⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§ ¡ŸÊœÊ⁄U ∑§Ë √ÿflSÕÊ
∑§⁄UŸapple ◊apple¥ ŸÊ∑§Ê◊ ⁄U„apple– ¡ŸÃÊ Œ‹ ÿÍŸÊß≈Uapple∏« •ı⁄U ©‚∑‘§
‚„ÿÙÁªÿÙ¥ ∑§Ê ŸÊ¡È∑§ ◊ÊŸÊ ¡ÊŸapple flÊ‹Ê ª∆¡Ù«∏ •Á«ª
⁄U„Ê •ı⁄U ÁflœÊÿ∑§Ù¥ ∑§Ë π⁄UËŒ-» ⁄UÙπ∏˜Ã ∑§Ë ©ê◊ˌ٥
ÃÕÊ •Ê‡Ê¥∑§Ê•Ù¥ ∑‘§ ’Êfl¡ÍŒ Á’„Ê⁄U ∑‘§ ÁflœÊÿ∑§
•¬Ÿapple-•¬Ÿapple πapple◊apple ◊apple¥ «≈Uapple ⁄U„apple–
Á¬¿‹apple ¬πflÊ«∏apple ∑‘§ ÉÊ≈UŸÊR§◊ ◊apple¥ •ª⁄U Á‹„Ê‹
∑§Ù߸ ∞∑§ √ÿÁQ§ ‚flʸÁœ∑§ ‹Ê÷ÊÁãflà „Ù∑§⁄U ©÷⁄UÊ „Ò
ÃÙ fl„ „Ò ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U Á¡ã„apple¥ ‹Ù∑§‚÷Ê øÈŸÊflÙ¥ ◊apple¥
•¬ŸË ¬Ê≈U˸ ∑§Ë ‡Ê◊¸ŸÊ∑§ ¬⁄UÊ¡ÿ •ı⁄U ¤Êapple¥¬Ãapple „È∞
ßSÃË» Ê ŒappleŸapple ∑§Ë ÁŸ⁄UʇÊÊ¡Ÿ∑§ ÉÊ≈UŸÊ•Ù¥ ∑‘§ ’ÊŒ
•ÊÁπ⁄U∑§Ê⁄U ∞∑§ •‹ª Á∑§S◊ ∑§Ë ¡Ëà ¬⁄U πÈ‡Ê „ÙŸapple
∑§Ê ◊ı∑§Ê Á◊‹ ªÿÊ „Ò– Á» ⁄U ÷‹apple „Ë ÿ„ ¡Ëà πÈŒ
•¬ŸË „Ë ¬ÒŒÊ ∑§Ë ªß¸ ‚◊SÿÊ ∑‘§ Áπ‹Ê» ⁄U„Ë „Ù
•ı⁄U Á∑§‚Ë ŒÍ‚⁄Uapple ⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§ ¬˝ÁÃm¥mË ∑‘§ ÁflL§h Ÿ„Ë¥
’ÁÀ∑§ πÈŒ •¬Ÿapple „Ë ¬Ífl¸ ‚„ÿÙÁªÿÙ¥ ∑‘§ Áπ‹Ê»
⁄U„Ë „Ù– ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ¬Œ ¬⁄U ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U ∑§Ë flʬ‚Ë
ÿ∑§ËŸŸ ©Ÿ∑§Ê •Êà◊ÁflEÊ‚ ’…∏Ê∞ªË •ı⁄U Á¡‚
÷Ê⁄UÃËÿ ¡ŸÃÊ ¬Ê≈U˸ ∑§Ù Á’„Ê⁄U •¬ŸË ◊È_Ë ◊apple¥ ∑§⁄UŸapple
∑§Ê ‹ª÷ª ¬Í⁄UÊ ÿ∑§ËŸ ÕÊ, ©‚apple ∑§È¿ „Œ Ã∑§ ÁŸ⁄UʇÊ
∑§⁄UappleªË– ‹appleÁ∑§Ÿ ß‚∑§Ê •Õ¸ ÿ„ Ÿ„Ë¥ „Ò Á∑§ Á’„Ê⁄U ◊apple¥
‹ª÷ª ¿„ ◊„ËŸapple ’ÊŒ „ÙŸapple flÊ‹apple ÁflœÊŸ‚÷Ê øÈŸÊflÙ¥
∑§Ë ⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§ ¬≈U∑§ÕÊ ÷Ë ∑§È¿ ß‚Ë Ã¡¸ ¬⁄U ‚¥¬ÛÊ
„٪˖
◊„ÊŒÁ‹Ã ◊‚Ë„Ê ∑§Ê πÊ¥≈UË „Ë⁄UÙßí◊
ÿ„ ÁŸc∑§·¸ ÁŸ∑§Ê‹ŸÊ ∑§Ù߸ ’„Èà ◊¥ÕŸ ∑§Ê ∑§Ê◊
Ÿ„Ë¥ „Ò Á∑§ ¬≈UŸÊ •ı⁄U ÁŒÑË ◊apple¥ πapple‹Ë ªß¸ ⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§
‡ÊÃ⁄U¥¡ ∑§Ë ’Ê¡Ë ◊apple¥ „Ê⁄U Á∑§‚∑‘§ „ÊÕ ‹ªË– fl„ „Ò
¬Ífl¸ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ¡Ëß ⁄UÊ◊ ◊Ê¥¤ÊË– flÒ‚apple ©ã„Ù¥Ÿapple •¬Ÿapple
∑§Êÿ¸∑§Ê‹ ∑‘§ •¥ÁÃ◊ ø⁄UáÊ ◊apple¥ Á¡‚ Á∑§S◊ ∑‘§
•Êà◊ÁflEÊ‚ •ı⁄U ⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§ øÃÈ⁄UÊ߸ ∑§Ê ¬Á⁄Uøÿ ÁŒÿÊ
ÂæÚUÎàæèü çÙØéçQ¤Øô´ âð L¤·Ô¤»æ ÖýCæ¿æÚU
•Ê¬ Ÿapple ÁŒÑË ∑§Ë ¡ŸÃÊ ∑§Ù ‚Ê» ‚⁄U∑§Ê⁄U ŒappleŸapple ∑§Ê flÊÿŒÊ Á∑§ÿÊ „Ò– ÷˝CÊøÊ⁄U ∑‘§ ŒÙ SÃ⁄U „ÙÃapple „Ò¥–
§¥øapple SÃ⁄U ¬⁄U ŸappleÃÊ•Ù¥ ∑§Ê ÷˝CÊøÊ⁄U „ÙÃÊ „Ò– ß‚∑§Ë ¿ÊÿÊ ◊apple¥ •Áœ∑§Ê⁄UË ÷˝C „Ù ¡ÊÃapple „Ò¥– ◊ÊŸ Á‹ÿÊ ¡Ê∞
Á∑§ •Ê¬ ∑‘§ ŸappleÃÊ ß¸◊ÊŸŒÊ⁄U „Ù¥ªapple ÃÙ ÷Ë Áfl‡ÊÊ‹∑§Êÿ ‚⁄U∑§Ê⁄UË Ã¥òÊ ‚apple •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑‘§ ÷˝CÊøÊ⁄U ∑§Ù ŒÍ⁄U
∑§⁄UŸÊ ∑§Á∆Ÿ øÈŸıÃË „Ò– Áfl‡Êapple· ‚⁄U∑§Ê⁄UË ∑§Á◊¸ÿÙ¥ ∑§Ë ÁŸDÊ ∑§Ê ‚flÊ‹ Ÿ„Ë¥ „Ò– ÁŸÁpà M§¬ ‚apple ∑§ß¸
߸◊ÊŸŒÊ⁄U ’Ÿapple ⁄U„ŸÊ øÊ„Ãapple „Ò¥– ÷˝CÊøÊ⁄U ∑§Ë øappleŸ ◊apple¥ ∞∑§ ∑§«∏Ë ÷Ë ≈UÍ≈U ¡Ê∞ ÃÙ ‚ê¬Íáʸ Ã¥òÊ ŸËøapple Áª⁄U
¡ÊÃÊ „Ò– ß‚Á‹∞ Á‚S≈U◊ ‚apple ߸◊ÊŸŒÊ⁄U •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù Á∑§ŸÊ⁄Uapple ∑§⁄U ÁŒÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ‚◊Ê¡‡ÊÊSòÊË
flapple’⁄U Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄UË Ÿı∑§⁄U‡ÊÊ„Ë ◊apple¥ √ÿÁQ§ªÃ M§¬ ‚apple ÁŸDÊflÊŸ ∑§◊¸øÊ⁄UË ‚Ê◊ÍÁ„∑§ M§¬ ‚apple
Áfl¬⁄UËà ∑§◊¸ ∑§⁄UÃapple „Ò¥– ◊ŸÈS◊ÎÁà ◊apple¥ ∑§„Ê ªÿÊ „Ò Á∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄UË ∑§◊¸øÊ⁄UË Sfl÷Êfl ‚apple „Ë ŒÍ‚⁄Uapple ∑§Ë
‚ê¬ÁûÊ ∑§Ù „«∏¬Ÿapple flÊ‹apple „ÙÃapple „Ò¥– ∑§ıÁ≈UÀÿ ∑§„Ãapple „Ò¥ Á∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄UË ∑§◊¸øÊ⁄UË ∑‘§ ÷˝CÊøÊ⁄U ∑§Ê ¬ÃÊ ‹ªÊŸÊ
◊¿‹Ë ∑‘§ ¬Ëÿapple ¬ÊŸË ¬ÃÊ ‹ªÊŸapple ¡Ò‚Ê „Ò– •ÃM§ ∑‘§¡⁄UËflÊ‹ ∑‘§ ‚Ê◊Ÿapple øÈŸıÃË Á‚S≈U◊ ∑§Ù ∆Ë∑§ ∑§⁄UŸapple
∑§Ë „Ò–
¡M§⁄Uà ∞apple‚Ë √ÿflSÕÊ ’ŸÊŸapple ∑§Ë „Ò, Á¡‚◊apple¥ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ∑‘§ Á‹∞ ÷Ë ÷˝C √ÿÁQ§ ∑§Ë ÁŸÿÈÁQ§ ∑§⁄UŸÊ
∑§Á∆Ÿ „Ù ¡Ê∞– ŒappleπÊ ªÿÊ „Ò Á∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄UË ◊„∑§◊Ê ÁŸÿÈÁQ§ ‚¥’ãœË ‚ÍøŸÊ ∑§Ê πÈ‹Ê‚Ê ∑§⁄UŸapple ‚apple
∑§Ã⁄UÊÃÊ „Ò– ∞∑§ √ÿÁQ§ Ÿapple ©ûÊ⁄UÊ𥫠∑§Ë Ÿapple‡ÊŸ‹ ߥS≈UË≈U˜ÿÍ≈U •Ê» ≈UappleÄUŸÊ‹Ù¡Ë ◊apple¥ ÁŸÿÈÁQ§ÿÙ¥ ∑‘§ Áfl·ÿ
◊apple¥ ‚ÍøŸÊ ∑‘§ •Áœ∑§Ê⁄U ∑§ÊŸÍŸ ∑‘§ •¥Ãª¸Ã ÁŸêŸ ‚ÍøŸÊ∞¥ ◊Ê¥ªË ÕË¥ M§ Á¡ÃŸapple ©ê◊ËŒflÊ⁄U Õapple, ©Ÿ∑‘§ ’ÊÿÙ
«Ê≈UÊ; „⁄U ©ê◊ËŒflÊ⁄U ∑§Ù Á‹Áπà ¬⁄UˡÊÊ ◊apple¥ Á∑§ÃŸapple •¥∑§ ÁŒ∞ ª∞, Á‹Áπà ¬⁄UˡÊÊ ∑‘§ •ÊœÊ⁄U ¬⁄U
⁄Uapple¥Á∑§¥ª ∑§Ë ‡ÊË≈U, ߥ≈U⁄U√ÿÍ ◊apple¥ ÁŒ∞ ª∞ •¥∑§ ÃÕÊ •¥ÁÃ◊ ⁄Uapple¥Á∑§¥ª Á¡Ÿ∑‘§ •ÊœÊ⁄U ¬⁄U ÁŸÿÈÁQ§ ∑§Ë ªß¸–
•Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ Ÿapple ß‚ ‚ÍøŸÊ ∑§Ù ŒappleŸapple ‚apple ߟ∑§Ê⁄U ∑§⁄U ÁŒÿÊ– ‚apple¥≈˛‹ ߟ» Ê⁄U◊apple‡ÊŸ ∑§◊ˇʟ Ÿapple ÷Ë ‚ÍøŸÊ
ŒappleŸapple ‚apple ߟ∑§Ê⁄U ∑§⁄U ÁŒÿÊ– •’ ÿ„ ◊Ê◊‹Ê „Ê߸∑§Ù≈U¸ ◊apple¥ „Ò– ß‚ flÎûÊʥà ∑§Ê ◊„àfl ß‚ ’Êà ◊apple¥ „Ò Á∑§
ÁŸÿÈÁQ§ ‚¥’ãœË ‚ÍøŸÊ ∑§Ê πÈ‹Ê‚Ê ∑§⁄UŸapple ‚apple •Áœ∑§Ê⁄UË ’øÃapple „Ò¥, øÍ¥Á∑§ ÿ„Ë¥ ‚apple ÷˝CÊøÊ⁄U ∑§Ë ¡«∏apple¥
’ŸÃË „Ò¥– •ÃM§ ÷˝CÊøÊ⁄U ¬⁄U ÁŸÿ¥òÊáÊ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ÁŸÿÈÁQ§ ‚¥’ãœË ‚÷Ë ŒSÃÊflapple¡Ù¥ ∑§Ù flapple’‚Êß≈U
¬⁄U «Ê‹Ÿapple ∑§Ê ÁŸÿ◊ ’ŸÊŸÊ øÊÁ„∞– ¬ÿʸfl⁄UáÊ ∑§ÊŸÍŸ ◊apple¥ ¡Ÿ‚ÈŸflÊ߸ ∑§Ë √ÿflSÕÊ „Ò– Á∑§‚Ë ÿÙ¡ŸÊ
∑§Ù ¬ÿʸfl⁄UáÊ SflË∑§ÎÁà ŒappleŸapple ∑‘§ ¬„‹apple ¡ŸÃÊ ∑‘§ ÁfløÊ⁄U ∑§Ù ¡ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ∞apple‚Ë „Ë √ÿflSÕÊ ‡ÊË·¸
•Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ë ÁŸÿÈÁQ§ ∞fl¥ ¬ŒÙÛÊÁà ¬⁄U ‹ÊªÍ ∑§Ë ¡Ê ‚∑§ÃË „Ò– ‚⁄U∑§Ê⁄UË Áfl÷ʪ ‚apple ‚ê’ÁãœÃ
©¬÷ÙQ§Ê•Ù¥ ‚apple ÷Ë •Áœ∑§Ê⁄UË ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ¬Í¿Ê ¡Ê ‚∑§ÃÊ „Ò– ÿÁŒ Á’¡‹Ë Áfl÷ʪ ∑‘§ ∞ÄU¡ËÄUÿÍÁ≈Ufl
ߥ¡ËÁŸÿ⁄U ∑§Ë ¬ŒÙÛÊÁà ∑‘§ ¬Ífl¸ v,ÆÆÆ ©¬÷ÙQ§Ê•Ù¥ ‚apple ©Ÿ∑‘§ ∑§Êÿ¸ ∑§Ê ◊ÍÀÿÊ¥∑§Ÿ ∑§⁄UÊÿÊ ¡Ê∞ ÃÙ
©Ÿ∑§Ë ߸◊ÊŸŒÊ⁄UË ¬ÃÊ ‹ª ¡Ê∞ªË– ‚appleã≈˛‹ ‚Áfl¸‚apple¡∏ ∑§Ë ÁŸÿ◊Êfl‹Ë ◊apple¥ √ÿflSÕÊ „Ò Á∑§ •Áœ∑§Ê⁄U˪áÊ
„⁄U fl·¸ •¬ŸË ‚ê¬ÁûÊ ∑§Ê éÿÙ⁄UÊ ’¥Œ Á‹» Ê» ‘§ ◊apple¥ ¡◊Ê ∑§⁄UÊÃapple „Ò¥– ß‚apple ‚Ë‹’¥Œ ⁄UπÊ ¡ÊÃÊ „Ò–
•Áœ∑§Ê⁄UË ∑‘§ ÁflL§h ÷˝CÊøÊ⁄U ∑§Ê •Ê⁄UÙ¬ ‹ªŸapple ¬⁄U ߟ Á‹» Ê» Ù¥ ∑§Ù πÙ‹ ∑§⁄U ¡Ê¥ø ∑§Ë ¡ÊÃË „Ò Á∑§
•Áœ∑§Ê⁄UË Ÿapple ‚ê¬ÁûÊ ∑§Ù ÉÊÙÁ·Ã Á∑§ÿÊ ÕÊ ÿÊ Ÿ„Ë¥– ß‚ √ÿflSÕÊ ◊apple¥ ¬Á⁄UfløŸ ∑§Ë ¡M§⁄Uà „Ò– ‚⁄U∑§Ê⁄UË
∑§Á◊¸ÿÙ¥ ∑§Ë ¬˝Êßflapple‚Ë ∑§Ù ÁŸ⁄USà ∑§⁄U ŒappleŸÊ øÊÁ„∞– ߟ∑‘§ mÊ⁄UÊ ¡◊Ê Á∑§∞ ª∞ flÊÁ·¸∑§ éÿÙ⁄UÙ¥ ∑§Ù
flapple’‚Êß≈U ¬⁄U «Ê‹∑§⁄U ‚Êfl¸¡ÁŸ∑§ ∑§⁄U ŒappleŸÊ øÊÁ„∞–
‚Ê◊Êãÿ •Áœ∑§Ê⁄UË ∑‘§ ÷˝CÊøÊ⁄U ◊apple¥ ¬∑§«∏apple ¡ÊŸapple ¬⁄U ©Ÿ∑‘§ •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù ÷Ë Á¡ê◊appleŒÊ⁄U ∆„⁄UÊŸÊ
øÊÁ„∞– ◊ÊŸ ∑§⁄U ø‹ŸÊ øÊÁ„∞ Á∑§ §¥øapple •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù ŸËøapple ø‹ ⁄U„apple ÷˝CÊøÊ⁄U ∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË „ÙÃË
„Ò– ‚ê’ÁãœÃ ‚¥ª∆Ÿ ∑‘§ ÁflÁ¡‹apple¥‚ •» ‚⁄U ∑§Ù ÷Ë ‚S¬apple¥« ∑§⁄U ŒappleŸÊ øÊÁ„∞– ߟ •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ mÊ⁄UÊ
•¬ŸË Á¡ê◊appleŒÊ⁄UË ∑§Ê ÁŸflʸ„ Ÿ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ „Ë ŸËøapple ÷˝CÊøÊ⁄U ¬Ÿ¬ÃÊ „Ò– ‚appleã≈˛‹ ÁflÁ¡‹apple¥‚
∑§◊ˇʟ ∑§Ë Ḡ¬⁄U ‚apple≈˛‹ ◊ÍÀÿÊ¥∑§Ÿ ∑§◊ˇʟ ’ŸÊÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „Ò– ∑§ıÁ≈UÀÿ Ÿapple ‚ȤÊÊfl ÁŒÿÊ ÕÊ Á∑§
‚ʜȕ٥ ‚apple ÁŸflappleŒŸ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„∞ Á∑§ flapple •¬Ÿapple Á‡ÊcÿÙ¥ ∑§Ù ÉÊÍ‚πÊ⁄UË ¬ÃÊ ∑§⁄UŸapple ÃÕÊ ÷˝C •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥
∑§Ù ≈˛Ò¬ ∑§⁄UŸapple ∑§Ù ∑§„apple¥– ÿ„ ÷Ë ∑§„Ê ÕÊ Á∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄UË ∑§Á◊¸ÿÙ¥ ¬⁄U Ÿ¡⁄U ⁄UπŸapple ∑‘§ Á‹∞ ∞∑§ πÈÁ» ÿÊ
Ã¥òÊ SÕÊÁ¬Ã ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„∞– ß‚ πÈÁ» ÿÊ Ã¥òÊ ¬⁄U Ÿ¡⁄U ⁄UπŸapple ∑‘§ Á‹∞ ∞∑§ •ı⁄U πÈÁ» ÿÊ Ã¥òÊ ’ŸÊŸÊ
øÊÁ„∞– „◊Ê⁄Uapple ∑§ÊŸÍŸ ◊apple ◊ıÁ‹∑§ ∑§◊Ë ÿ„ „Ò Á∑§ Á‡Ê∑§Êÿà Á◊‹Ÿapple ¬⁄U „Ë ÷˝CÊøÊ⁄U ∑§Ë ¡Ê¥ø ∑§Ë ¡ÊÃË
„Ò– ‚⁄U∑§Ê⁄UË ∑§◊˸ ∑§Ù Ã’ Ã∑§ ߸◊ÊŸŒÊ⁄U ◊ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „Ò ¡’ Ã∑§ ©‚∑‘§ ÷˝C „ÙŸapple ∑‘§ ‚’Íà Ÿ Á◊‹
¡Ê∞¥– ß‚∑‘§ SÕÊŸ ¬⁄U „⁄U ‚⁄U∑§Ê⁄UË ∑§◊˸ ∑§Ù Ã’ Ã∑§ ÷˝C ◊ÊŸŸÊ øÊÁ„∞ ¡’ Ã∑§ ©‚∑‘§ ߸◊ÊŸŒÊ⁄U
„ÙŸapple ∑‘§ ‚’Íà Ÿ Á◊‹ ¡Ê∞¥– •Ê¬ ∑§Ù ©‚ √ÿflSÕÊ ∑§Ù ∆Ë∑§ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„∞ Á¡‚◊apple¥ ÷˝C √ÿÁQ§ ©ëø
¬ŒÙ¥ ¬⁄U ÁŸÿÈQ§ „Ù ¡ÊÃapple „Ò¥– ◊ÊŸ ∑§⁄U ø‹ŸÊ øÊÁ„∞ Á∑§ ‚¥SÕÊ ∑‘§ ¬˝◊Èπ ∑§Ë Á◊‹Ë÷ªÃ ‚apple „Ë ÷˝C
•Áœ∑§Ê⁄UË ÁŸÿÈQ§ „ÙÃapple „Ò¥– ÁŸÿÈÁQ§ ∑§Ë ¬˝ÁR§ÿÊ ßÃŸË ¬Ê⁄UŒ‡Ê˸ ’ŸÊ ŒappleŸË øÊÁ„∞ Á∑§ ¡ŸÃÊ ¬Í¿ ‚∑‘§
Á∑§ •◊È∑§ √ÿÁQ§ ∑§Ù ÁŸÿÈQ§ ÄUÿÙ¥ Á∑§ÿÊ ªÿÊ? Ã’ ¬˝◊Èπ ¬⁄U ÷Ë ¡Ê¥ø •Ê∞ªË •ı⁄U ÷˝CÊøÊ⁄U ◊apple¥ ∑§È¿
∑§◊Ë •Ê ‚∑§ÃË „Ò–
jktuhfr vkf[kjdkj jktuhfr gS vkSj ;gk° vkus okyk gj O;f‰
egRokdka{kk ls Ásfjr gksrk gSA uhrh'k ds eq[;ea=h jgrs thru eka>h
dh egRokdka{kk nfer] 'kksf"kr] ihfMr dh Hkkafr O;f‰Ro ds fdlh
dksus esa misf{kr iM+h Fkh ysfdu jsfxLrku esa cjlksa ls lw[ks iM+s fdlh
isM+ dks vpkud fu;fer :i ls [kkn&ikuh feyus yxs rks og
dqN bl vankt esa mB [kM+k gksrk gS fd vk'p;Z gksrk gS fd fe;k°
vc rd vki dgk° Fks! thru eka>h blds thoar Árhd gSaA
fl„ •Êpÿ¸¡Ÿ∑§ ÕÊ– •ª⁄U flapple •¬Ÿapple ‚◊Íøapple ∑§Êÿ¸∑§Ê‹
∑‘§ Œı⁄UÊŸ ßßapple „Ë ‚ÁR§ÿ •ı⁄U •Êà◊ÁflEÊ‚ ‚apple ÷⁄Uapple
⁄U„apple „ÙÃapple ÃÙ ‡ÊÊÿŒ ÁSÕÁÃÿÊ° ß‚ ◊È∑§Ê◊ Ã∑§ ¬„È°øÃË
„Ë Ÿ„Ë¥– ‹appleÁ∑§Ÿ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ¬Œ ¬⁄U ⁄U„Ãapple „È∞ •¬Ÿapple
’ÿÊŸÙ¥ •ı⁄U •Êø⁄UáÊ ‚apple ©ã„Ù¥Ÿapple Á∑§‚Ë ’«∏apple ⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§
√ÿÁQ§àfl ∑§Ê ¬Á⁄Uøÿ Ÿ„Ë¥ ÁŒÿÊ– ÁflœÊŸ‚÷Ê ◊apple¥ ÁflEÊ‚
◊à ∑‘§ ∑§È¿ ÉÊ¥≈Uapple ¬„‹apple Ã∑§ Ã◊Ê◊ Ã⁄U„ ∑‘§ ŒÊflapple ∑§⁄UŸapple
∑‘§ ’Êfl¡ÍŒ Á¡‚ Ã⁄U„ ©ã„Ù¥Ÿapple ÁflEÊ‚ ◊à ∑§Ê ‚Ê◊ŸÊ
Á∑§∞ Á’ŸÊ Ã◊Ê◊ Ã⁄U„ ∑§Ë Áflfl‡ÊÃÊ∞° ÁªŸÊÃapple „È∞
øȬøʬ àÿʪ¬òÊ Œapple ÁŒÿÊ, fl„ ÷Ë ∞¥≈UË-ÄU‹Êß◊appleÄU‚
∑‘§ ‚◊ÊŸ ÕÊ– ©Ÿ ¬⁄U Á≈U∑§Ë¥ ÷Ê⁄UÃËÿ ¡ŸÃÊ ¬Ê≈U˸
•ı⁄U Ã◊Ê◊ ŒÍ‚⁄Uapple ‹ÙªÙ¥ ∑§Ë ©ê◊ËŒapple¥ ÷Ë ¬‹∑§ ¤Ê¬∑§Ãapple
„Ë œ⁄UʇÊÊÿË „Ù ªß¸¥ •ı⁄U „◊ ‚’ ◊„ÊŒÁ‹ÃÙ¥ ∑‘§ Ÿ∞
◊‚Ë„Ê ∑‘§ ©÷Ê⁄U ÃÕÊ Ÿß¸ Á∑§S◊ ∑‘§ πÊ¥≈UË „Ë⁄UÙßí◊
∑§Ê Œ‡Ê¸Ÿ ∑§⁄UŸapple ‚apple fl¥Áøà ⁄U„ ª∞–
πÒ⁄U, „È•Ê fl„Ë ¡Ù „ÙŸÊ ÕÊ– Á¡‚∑‘§ ¬Ê‚ ’„È◊Ã
ÕÊ, •ÊÁπ⁄U∑§Ê⁄U ©‚Ë ∑§Ë ¡Ëà „È߸– ÿÍ° ÿ„ ‚Ê⁄UÊ Á∑§S‚Ê
‡ÊÈM§ „Ë Ÿ„Ë¥ „È•Ê „ÙÃÊ •ª⁄U ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U Ÿapple
‹Ù∑§‚÷Ê øÈŸÊflÙ¥ ∑§Ë ¬⁄UÊ¡ÿ ∑§Ù ¬˝ÁÃDÊ ∑§Ê ¬˝‡Ÿ Ÿ
’ŸÊÿÊ „ÙÃÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple ß‚ ÉÊ≈UŸÊR§◊ ‚apple ∑§ß¸ ⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§
‚’∑§ ‚Ëπapple „Ù¥ªapple– ¡Ëß ⁄UÊ◊ ◊Ê¥¤ÊË ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ÿ∑§ËŸŸ
©ã„Ù¥Ÿapple •¬Ÿapple ©ûÊ⁄UÊÁœ∑§Ê⁄UË ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ∞apple‚apple √ÿÁQ§ ∑§Ê
øÿŸ Á∑§ÿÊ „ÙªÊ Á¡‚‚apple ©ã„apple¥ Á∑§‚Ë ÷Ë Á∑§S◊ ∑§Ê
⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§ øÈŸıÃË Á◊‹Ÿapple ∑§Ë ãÿÍŸÃ◊ •Ê‡Ê¥∑§Ê ⁄U„Ë
„٪˖ ¡Ëß ◊Ê¥¤ÊË ∑§Ë ÿ„ Œ‹Ë‹ ª‹Ã Ÿ„Ë¥ ‹ªÃË
Á∑§ ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U ∞apple‚apple √ÿÁQ§ ∑§Ù ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ’ŸÊŸÊ
øÊ„Ãapple Õapple ¡Ù ©Ÿ∑‘§ ÁŸáʸÿÙ¥ ¬⁄U ∆å¬Ê ‹ªÊ∞– ‹appleÁ∑§Ÿ
⁄UÊ¡ŸËÁà •ÊÁπ⁄U∑§Ê⁄U ⁄UÊ¡ŸËÁà „Ò •ı⁄U ÿ„Ê° •ÊŸapple flÊ‹Ê
„⁄U √ÿÁQ§ ∞∑§ ◊„àflÊ∑§Ê¥ˇÊÊ ‚apple ¬˝appleÁ⁄Uà „ÙÃÊ „Ò– ŸËÃˇÊ
∑‘§ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ⁄U„Ãapple ¡Ëß ◊Ê¥¤ÊË ∑§Ë ◊„àflÊ∑§Ê¥ˇÊÊ ŒÁ◊Ã,
‡ÊÙÁ·Ã, ¬ËÁ«∏à ∑§Ë ÷Ê¥Áà √ÿÁQ§àfl ∑‘§ Á∑§‚Ë ∑§ÙŸapple ◊apple¥
©¬appleÁˇÊà ¬«∏Ë ÕË ‹appleÁ∑§Ÿ ⁄UappleÁªSÃÊŸ ◊apple¥ ’⁄U‚Ù¥ ‚apple ‚Íπapple
¬«∏apple Á∑§‚Ë ¬apple«∏ ∑§Ù •øÊŸ∑§ ÁŸÿÁ◊à M§¬ ‚apple πÊŒ-
¬ÊŸË Á◊‹Ÿapple ‹ªapple ÃÙ fl„ ∑§È¿ ß‚ •¥ŒÊ¡ ◊apple¥ ©∆ π«∏Ê
„ÙÃÊ „Ò Á∑§ •Êpÿ¸ „ÙÃÊ „Ò Á∑§ Á◊ÿÊ° •’ Ã∑§ •Ê¬
∑§„Ê° Õapple! ‹ª÷ª ß‚Ë Ã¡¸ ¬⁄U ¡Ëß ⁄UÊ◊ ◊Ê¥¤ÊË Ÿapple
’Œ‹Ë ¬Á⁄UÁSÕÁÃÿÙ¥ ◊apple¥ SflÊÿûÊÃÊ ∑§Ê ¬Á⁄Uøÿ ŒappleŸÊ
‡ÊÈM§ Á∑§ÿÊ •ı⁄U Ÿ∞ ©÷⁄Uapple •Êà◊ÁflEÊ‚ ¬⁄U ‚flÊ⁄U
„Ù∑§⁄U •¬ŸÊ ¡Ò‚Ê-ÃÒ‚Ê ⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§ Œ‡Ê¸Ÿ ¬⁄UÙ‚Ÿapple ‹ªapple–
‡ÊÈM§•ÊÃË ‚¥ÿ◊ ∑‘§ ’ÊŒ ŸËÃË‡Ê •ı⁄U ©Ÿ∑§Ë ¬Ê≈U˸ ∑§Ù
•„‚Ê‚ „Ù ªÿÊ Á∑§ ©Ÿ‚apple ÄUÿÊ ª‹ÃË „È߸ „Ò– ÿ„
√ÿÁQ§ Ÿ ÃÙ ©Ÿ∑§Ê •¥œ-÷Q§ „Ò, Ÿ „Ë fl„ Á∑§‚Ë
Á∑§S◊ ∑‘§ •„‚ÊŸ Ëapple Œ’Ê „È•Ê ◊„‚Í‚ ∑§⁄UÃÊ „Ò
•ı⁄U Ÿ „Ë ⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§ ◊„àflÊ∑§Ê¥ˇÊÊ ‚apple ⁄UÁ„à „Ò– ¡’
¡Ëß ◊Ê¥¤ÊË Ÿapple ’ÿÊŸ ÁŒÿÊ Á∑§ Á’„Ê⁄U ∑§Ê •ª‹Ê
◊ÈÅÿ◊¥òÊË ÷Ë ∞∑§ ◊„ÊŒÁ‹Ã „ÙªÊ, Ã’ ŸËÃË‡Ê ∑§Ù
•„‚Ê‚ „È•Ê Á∑§ ÿ„Ê° ÃÙ ©Ÿ∑§Ê ⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§ ¬˝ÁÃm¥mË
ÃÒÿÊ⁄U „Ù ⁄U„Ê „Ò– ÷Ê¡¬Ê ÷‹apple „Ë ∑§„apple Á∑§ ŸËÃË‡Ê Ÿapple
∞∑§ ◊„ÊŒÁ‹Ã ∑§Ê •¬◊ÊŸ Á∑§ÿÊ „Ò, ©Ÿ∑§Ë ¡ª„ ¬⁄U
∑§Ù߸ ÷Ë •ı⁄U ˇÊòʬ „ÙÃÊ ÃÙ •ÊÁπ⁄U∑§Ê⁄U fl„Ë ∑§⁄UÃÊ
¡Ù ŸËÃË‡Ê Ÿapple Á∑§ÿÊ–
÷Ê¡¬Ê ∑§Ê ‡ÊÊEà •‚◊¥¡‚
÷Ê⁄UÃËÿ ¡ŸÃÊ ¬Ê≈U˸ Ÿapple ‚◊Íøapple Á’„Ê⁄U ¬˝∑§⁄UáÊ ∑‘§
Œı⁄UÊŸ ⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§ •ÁŸÁpÃÃÊ ∑§Ê ¬Á⁄Uøÿ ÁŒÿÊ „Ò–
¡Ëß ⁄UÊ◊ ◊Ê¥¤ÊË ∑§Ë ªÁÃÁflÁœÿÙ¥ ‚apple ‚flʸÁœ∑§ ¬˝‚ÛÊÃÊ
÷Ê¡¬Ê ∑§Ù „Ë „È߸ ÕË •ı⁄U ¬Ê≈U˸ ŸappleÃÊ ‚ȇÊË‹ ∑§È◊Ê⁄U
◊ÙŒË Ÿapple ÿ„ ’ÿÊŸ Œapple∑§⁄U Á∑§ üÊË ◊Ê¥¤ÊË øÊ„apple¥ ÃÙ
ÁflœÊŸ‚÷Ê ÷¥ª ∑§⁄UŸapple ∑§Ë Á‚» ÊÁ⁄U‡Ê ∑§⁄U∑‘§ ∑§Êÿ¸flÊ„∑§
◊ÈÅÿ◊¥òÊË ’Ÿapple ⁄U„ ‚∑§Ãapple „Ò¥, ©Ÿ∑§Ë ◊„àflÊ∑§Ê¥ˇÊÊ ∑§Ù
©÷Ê⁄UŸapple ◊apple¥ ÿ∑§ËŸŸ ÿÙªŒÊŸ ÁŒÿÊ ÕÊ– Ã’ Ã∑§ ß‚
’Êà ◊apple¥ ∑§Ù߸ ‚¥Œapple„ Ÿ„Ë¥ ÕÊ Á∑§ ¡M§⁄Uà ¬«∏Ÿapple ¬⁄U ¬Ê≈U˸
¡Ëß ⁄UÊ◊ ◊Ê¥¤ÊË ∑§Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù ’øÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ‚’
∑§È¿ ∑§⁄UappleªË–
’„⁄U„Ê‹, ÁŒÑË ∑‘§ ÁflœÊŸ‚÷Ê øÈŸÊflÙ¥ Ÿapple
⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§ ◊Ê„ı‹ ’Œ‹ ÁŒÿÊ– Á¡‚ Ã⁄U„ ¡ŸÃÊ Ÿapple
•Ê◊ •ÊŒ◊Ë ¬Ê≈U˸ ∑§Ù Á¡ÃÊÿÊ •ı⁄U ÷Ê¡¬Ê ∑§Ë Ã◊Ê◊
⁄UáÊŸËÁÃÿÊ°, ⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§ øÊÃÈ⁄UË •ı⁄U •ÊR§Ê◊∑§ÃÊ
ÁŸc¬˝÷ÊflË Á‚h „È߸ ©‚‚apple ¬Ê≈U˸ ∑‘§ ÷ËÃ⁄U Œ’Êfl ’ŸŸÊ
‡ÊÈM§ „È•Ê Á∑§ ÁŒÑË ∑§Ë „Ê⁄U ‚apple ‚’∑§ ‹appleÃapple „È∞ ¬Ê≈U˸
∑§Ù •¬Ÿapple L§π ◊apple¥ ‚¥‡ÊÙœŸ ∑§⁄UŸÊ „٪ʖ Á’„Ê⁄U ◊apple¥
∑§Ù߸ ÷Ë ª‹Ã ∑§Œ◊ ©∆ÊŸÊ ÁflœÊŸ‚÷Ê øÈŸÊflÙ¥ ◊apple¥
÷Ê⁄UË ¬«∏ ‚∑§ÃÊ „Ò– ŸÃˡß ¬Ê≈U˸ §„ʬل ◊apple¥ ¬«∏
ªß¸ Á∑§ •ÊÁπ⁄U ¡Ëß ◊Ê¥¤ÊË ∑§Ê ÄUÿÊ Á∑§ÿÊ ¡Ê∞– ß‚
’Ëø üÊË ◊Ê¥¤ÊË ‡„◊Ê⁄Uapple ¬Ê‚ ÷Ë ∑§◊ˇʟ ¬„È°øÃÊ „҇ʘ
∑§Ê ’ÿÊŸ Œapple∑§⁄U ÁSÕÁÃÿÊ° •ı⁄U Áfl∑§≈U ’ŸÊ øÈ∑‘§ Õapple–
ßã„Ë¥ ¡Ëß ◊Ê¥¤ÊË ∑§Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù ∑§È¿ •⁄U‚Ê ¬„‹apple
Á’„Ê⁄U ÷Ê¡¬Ê Ÿapple ¡¥ª‹ ⁄UÊ¡- Ÿ¥’⁄U ŒÙ ∑§Ë ‚¥ôÊÊ ŒË
ÕË–
÷Ê⁄UÃËÿ ¡ŸÃÊ ¬Ê≈U˸ ∑‘§ Ÿ¡Á⁄U∞ ◊apple¥ •ÁŸÁpÃÃÊ
•¥ÁÃ◊ ‚◊ÿ Ã∑§ ’ŸË ⁄U„Ë •ı⁄U ¡’ ©‚∑‘§ ‚Ê◊Ÿapple
S¬C „Ù ªÿÊ Á∑§ üÊË ◊Ê¥¤ÊË ÁflœÊŸ‚÷Ê ◊apple¥ ÁflEÊ‚ ◊Ã
¬˝Ê# ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ÁSÕÁà ◊apple¥ Ÿ„Ë¥ „Ò¥ Ã’ ©‚Ÿapple ©Ÿ∑§Ê
•Êà◊ÁflEÊ‚ ’ŸÊ∞ ⁄UπŸapple ∑‘§ Á‹∞ ∆Ë∑§ ∞∑§ ÁŒŸ
¬„‹apple ÉÊÙ·áÊÊ ∑§Ë Á∑§ ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U Ÿapple ◊„ÊŒÁ‹ÃÙ¥
∑§Ê •¬◊ÊŸ Á∑§ÿÊ „Ò ß‚Á‹∞ fl„ ÁflEÊ‚ ◊à ∑‘§
Œı⁄UÊŸ üÊË ◊Ê¥¤ÊË ∑§Ê ‚ÊÕ ŒappleªË– ÁflEÊ‚ ◊à ∑‘§ Œı⁄UÊŸ
÷‹apple „Ë ◊Ê¥¤ÊË „Ê⁄U ¡ÊÃapple ‹appleÁ∑§Ÿ ‚Ê⁄Uapple ÉÊ≈UŸÊR§◊ ∑§Ù
◊„ÊŒÁ‹ÃÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ íÿÊŒÃË ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ¬apple‡Ê ∑§⁄UŸapple ∑§Ê
◊ı∑§Ê ¡M§⁄U Á◊‹ÃÊ •ı⁄U ÿ„ ÷Ê¡¬Ê ∑‘§ Á‹∞
⁄UÊ¡ŸÒÁÃ∑§ ŒÎÁC ‚apple ‹Ê÷¬˝Œ „ÙÃÊ– ’„⁄U„Ê‹, ¡Ëß
⁄UÊ◊ ◊Ê¥¤ÊË ∞appleŸ ◊ı∑‘§ ¬⁄U ◊Ҍʟ ¿Ù«∏ ª∞–
ÄUÿÊ „ÙªÊ øÈŸÊflÙ¥ ◊apple¥
‚Ù ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U Á» ⁄U ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ÷ÿapple– ©ã„Ù¥Ÿapple
•⁄UÁfl¥Œ ∑‘§¡⁄UËflÊ‹ ∑‘§ ◊Ê» ËŸÊ◊apple ‚apple ‚’∑§ ‹appleÃapple „È∞
Á¬¿‹Ë ’Ê⁄U ßSÃË» Ê ŒappleŸapple ∑‘§ Á‹∞ ¡ŸÃÊ ‚apple ◊Ê» Ë ÷Ë
◊Ê¥ª ‹Ë „Ò– ‹appleÁ∑§Ÿ ’«∏Ê ‚flÊ‹ ÿ„ „Ò Á∑§ ø¥Œ
◊„ËŸÙ¥ ’ÊŒ Á’„Ê⁄U ◊apple¥ øÈŸÊfl ÉÊÁ≈Uà „ÙŸapple „Ò¥ •ı⁄U üÊË
∑§È◊Ê⁄U ∑§Ê ‚ûÊÊ ◊apple¥ ◊ı¡ÍŒ ⁄U„ŸÊ ©‚ ‚◊ÿ » ÊÿŒapple ∑§Ê
‚ıŒÊ Á‚h „ÙªÊ ÿÊ ŸÈ∑§‚ÊŸ ∑§Ê? ÷Ê¡¬Ê ∑§Ù ©ê◊ËŒ
„Ò Á∑§ ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U ∑§Ù ¬˝ÁÃDÊŸ Áfl⁄UÙœË ◊Ê„ı‹ ∑§Ê
ŸÈ∑§‚ÊŸ „٪ʖ ¡ŸÃÊ ÷Í‹Ÿapple ◊apple¥ ◊ÊÁ„⁄U „Ò •ı⁄U ¿„
◊„ËŸapple ’ÊŒ fl„ ¡Ëß ⁄UÊ◊ ◊Ê¥¤ÊË ∑§Ê ∑§Êÿ¸∑§Ê‹ ÷Í‹
øÈ∑§Ë „ÙªË •ı⁄U Ã◊Ê◊ ŸÊ∑§ÊÁ◊ÿÊ° ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U ∑‘§
Á„S‚apple ◊apple¥ ÁªŸË ¡Ê∞¥ªË– ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U ∑§Ù ©ê◊ËŒ „Ò
Á∑§ flapple flŸ«apple ÁR§∑‘§≈U ∑‘§ •ÊÁπ⁄UË ¬Êfl⁄U å‹apple ∑§Ë á¸
¬⁄U •¬Ÿapple ¿Ù≈Uapple ‚apple ∑§Êÿ¸∑§Ê‹ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ » ≈UÊ» ≈U
’«∏apple-’«∏apple » Ò§‚‹apple ∑§⁄U «Ê‹apple¥ªapple •ı⁄U ©Ÿ ¬⁄U •◊‹ ÷Ë
∑§⁄UŸapple ◊apple¥ ∑§Ê◊ÿÊ’ „Ù¥ªapple– Ã’ ‡ÊÊÿŒ flapple ¬˝ÁÃDÊŸ Áfl⁄UÙœË
‹„⁄U ∑‘§ ¬˝÷Êfl ‚apple ’ø ¡Ê∞¥– ‚◊ÿ ∑§Ë ∑§◊Ë •ı⁄U
’¡≈U ∑§Ë ‚Ë◊Ê ©Ÿ∑‘§ Áπ‹Ê» ¡ÊÃË „Ò– ©Ÿ∑§Ë Ÿß¸
◊¡’ÍÃË ß‚ ’Êà ‚apple „Ò Á∑§ Á∑§‚Ë ‚◊ÿ ©Ÿ∑‘§ ‚’‚apple
’«∏apple ¬˝ÁÃm¥mË ⁄U„apple ‹Ê‹Í ¬˝‚ÊŒ ÿÊŒfl ÷Ê¡¬Ê ∑§Ë Áfl¡ÿ
ÿÊòÊÊ ⁄UÙ∑§Ÿapple ∑‘§ Á‹∞ ©Ÿ∑‘§ ‚ÊÕ π«∏apple „Ò¥–
∑§Ê¥ª˝apple‚ •ı⁄U flÊ◊¬¥ÁÕÿÙ¥ ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ÷Ë ©ã„apple¥
„ÊÁ‚‹ „Ò– •¬Ÿapple Áfl⁄UÙœË Œ‹Ù¥ ∑‘§ flÙ≈UÙ¥ ∑§Ë ‹Ê◊’¥ŒË
Á» ‹„Ê‹ ÷Ê¡¬Ê ∑‘§ Á‹∞ ‚’‚apple ’«∏Ë øÈŸıÃË „Ò–
•ª⁄U ¡Ëß ⁄UÊ◊ ◊Ê¥¤ÊË •¬ŸÊ •‹ª flÙ≈U ’Ò¥∑§ ÃÒÿÊ⁄U
∑§⁄UŸapple ◊apple¥ ‚» ‹ „ÙÃapple ÃÙ ÷Ê¡¬Ê ∑‘§ Á‹∞ ‹Ê÷ ∑§Ë
ÁSÕÁà ’ŸÃË, ¡Ù ß‚ ‚◊ÿ •ª«∏Ë ¡ÊÁÃÿÙ¥ ∑‘§ ‚◊Õ¸Ÿ
¬⁄U •Áœ∑§ ÁŸ÷¸⁄U „Ò– •‹’ûÊÊ, ¡ŸÃÊ Œ‹ ÿÍŸÊß≈Uapple«
•ı⁄U ⁄UÊC˛Ëÿ ¡ŸÃÊ Œ‹ ∑§Ë ∞∑§¡È≈UÃÊ ¡ŸÃÊ ¬Á⁄UflÊ⁄U
∑§Ë ∞∑§¡È≈UÃÊ ∑§Ë „Ë Ã⁄U„ ÷⁄UÙ‚apple◊¥Œ Ÿ„Ë¥ „Ò– •ª‹apple
øÈŸÊfl ∑‘§ ‚¥Œ÷¸ ◊apple¥, Ÿ∞ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ∑‘§ ‚Ê◊Ÿapple ‚’‚apple
’«∏Ë øÈŸıÃË ß‚apple ∑§Êÿ◊ ⁄UπŸapple ∑§Ë „Ë „٪˖ •ª⁄U
©Ÿ∑‘§ ‚Ê◊Ÿapple ‚’‚apple ’«∏Ê πÃ⁄UÊ ∑§Ù߸ „Ò ÃÙ ‚ÊÁÕÿÙ¥
∑‘§ Á’π⁄UÊfl ∑§Ë •Ê‡Ê¥∑§Ê „Ë „Ò–
ÚUæçàæÈ Ü
◊apple·—- •Ê¬∑§Ê ÁŒŸ •SflSÕÃÊ •ı⁄U √ÿª˝ÃÊ ◊apple¥ ’ËÃappleªÊ– ‚ŒË¸, ∑§» , ’ÈπÊ⁄U ⁄U„appleªÊ–
Á∑§‚Ë ∑§Ê ÷‹Ê ∑§⁄UŸapple ¬⁄U •Ê¬ ¬⁄U „Ë Áfl¬ÁûÊ •Ê ‚∑§ÃË „Ò– Á∑§‚Ë ‚apple ¬Ò‚Ù¥ ∑§Ë ‹appleŸ-
ŒappleŸ Ÿ ∑§⁄Uapple¥ •ı⁄U Á∑§‚Ë ∑§Ê ¡◊ËŸ Ÿ Œapple¥–
flη÷—- •Ê¬∑§Ê ÁŒŸ ‡ÊÈ÷ » ‹ŒÊÿË ⁄U„appleªÊ– œŸ-flÎÁh ÃÕÊ ¬ŒÙÛÊÁà „ÙŸapple ∑‘§ ÿÙª
„Ò¥– √ÿʬÊ⁄U ◊apple¥ Á∑§∞ ª∞ ‚ıŒapple ◊apple¥ ‚» ‹ÃÊ Á◊‹ ‚∑§ÃË „Ò– ¬Á⁄U¡ŸÙ¥ ÃÕÊ Á◊òÊÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ
‚ÈπŒ ˇÊáÊÙ¥ ∑§Ê •ÊŸ¥Œ ¬˝Ê# ∑§⁄U ‚∑‘§¥ªapple–
Á◊ÕÈŸ—- •Ê¡ ∑§Ê ÁŒŸ ‡ÊÈ÷ ÃÕÊ •ŸÈ∑§Í‹ „٪ʖ ∑§Êÿʸ‹ÿ ◊apple¥ ‚„∑§◊˸ ÃÕÊ §¬⁄UË
•Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ‚¥’¥œ •ë¿apple ⁄U„apple¥ªapple– ‚Ê◊ÊÁ¡∑§ ŒÎÁC ‚apple •Ê¬∑‘§ ◊ÊŸ-‚ê◊ÊŸ ◊apple¥
flÎÁh „٪˖ ¬ŒÙÛÊÁà ∑‘§ ÿÙª „Ò¥–
∑§∑§—¸- •Ê¡ •Ê¬ œÊÁ◊¸∑§ ∑§Êÿ¸, ¬Í¡Ê-¬Ê∆ •ÊÁŒ ◊apple¥ √ÿSà ⁄U„apple¥ªapple– œÊÁ◊¸∑§ SÕÊŸ
∑§Ë ◊È‹Ê∑§Êà ‚apple •ÊŸ¥Œ ¬˝Ê# „٪ʖ ¬Á⁄UflÊ⁄U¡ŸÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ •ÊŸ¥Œ¬Ífl¸∑§ ‚◊ÿ ’ËÃappleªÊ–
SflÊSâÿ •ë¿Ê ⁄U„appleªÊ–
Á‚¥„—- •Ê¡ •Ê¬ ∑§Ù Áfl¬Á⁄Uà ‚¥ÿÙª ∑§Ê ¬˝ÁÃ∑§Ê⁄U ∑§⁄UŸÊ ¬«appleªÊ– SflÊSâÿ ∑‘§ ¬˝ÁÃ
äÿÊŸ Œapple¥– SflÊSâÿ Á’ª«∏Ÿapple ‚apple •Ê∑§ÁS◊∑§ πø¸ ∑§Ê ¬˝‚¥ª •Ê ‚∑§ÃÊ „Ò– ¬Á⁄UflÊ⁄U¡ŸÙ¥ ∑‘§
‚ÊÕ ‚¥ÿ◊¬Ífl¸∑§ √ÿfl„Ê⁄U ∑§⁄Uapple¥–
∑§ãÿÊ—- ‚Ê◊ÊÁ¡∑§ ÃÕÊ •ãÿ ˇÊappleòÊÙ¥ ◊apple¥ ÅÿÊÁà ÿÊ ‚ê◊ÊŸ ¬˝Ê# „٪ʖ ‚È¥Œ⁄U flSòÊÊ÷Í·áÊ
∑§Ë π⁄UËŒ ÷Ë „Ù ‚∑§ÃË „Ò– flÊ„Ÿ‚Èπ ¬˝Ê# „٪ʖ ÷ʪˌÊ⁄UÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ‚¥’¥œ •ë¿apple
⁄U„apple¥ªapple– ¬ÁÃ-¬%Ë ∑‘§ ’Ëø ÉÊÁŸDÃÊ ’…∏appleªË–
ÃÈ‹Ê—- •Ê¡ ÉÊ⁄U ◊apple¥ ‚Èπ-‡ÊÊ¥Áà ∑§Ê flÊÃÊfl⁄UáÊ ’Ÿapple ⁄U„Ÿapple ‚apple •Ê¬∑§Ë ¬˝‚ÛÊÃÊ ◊apple¥
flÎÁh „٪˖ ∑§Êÿʸ‹ÿ ◊apple¥ ‚„∑§Á◊¸ÿÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ‚„∑§Ê⁄U¬Ífl¸∑§ ∑§Êÿ¸ ∑§⁄U ‚∑‘§¥ªapple– ∑§Êÿ¸ ◊apple¥
ÿ‡Ê ∑§Ë ¬˝ÊÁ# „٪˖
flÎÁp∑§—- •Ê¬∑§Ê ÁŒŸ ◊äÿ◊ » ‹ŒÊÿË „٪ʖ ÁfllÊÁÕ¸ÿÙ¥ ∑§Ù •èÿÊ‚ ◊apple¥ ‚»
‹ÃÊ Á◊‹ ‚∑§ÃË „Ò– Ÿ∞ ∑§ÊÿÙ¥¸ ∑§Ê ¬˝Ê⁄U¥÷ •Ê¡ Ÿ ∑§⁄Uapple¥– •ÊÁÕ¸∑§ •ÊÿÙ¡Ÿ ∑‘§ Á‹∞
•ŸÈ∑§Í‹ ÁŒŸ „ÙŸapple ‚apple •Ê¬∑§Ê ¬Á⁄UüÊ◊ » ‹ŒÊÿË „٪ʖ
œŸÈ—- •Ê¡ ∑‘§ ÁŒŸ ◊Ÿ ◊apple¥ ©ŒÊ‚Ë ¿Ê߸ ⁄U„appleªË– ‡Ê⁄UË⁄U ◊apple¥ S» ÍÁø ÃÕÊ ◊Ÿ ◊apple¥ ¬˝»
ÈÁÑÃÃÊ ∑§Ê •÷Êfl ⁄U„appleªÊ– ¬Á⁄UflÊ⁄U¡ŸÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ÃŸÊfl ∑‘§ ¬˝‚¥ª ’ŸŸapple ‚apple ÉÊ⁄U ∑§Ê
flÊÃÊfl⁄UáÊ ∑§‹ÈÁ·Ã ⁄U„appleªÊ–
◊∑§⁄U—- •Ê¡ ∑§Ê ÁŒŸ Ÿ∞ ∑§ÊÿÊapple¸ ∑§Ê ¬˝Ê⁄U¥÷ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ‡ÊÈ÷ „Ò ∞apple‚Ê ªáÊapple‡Ê¡Ë
∑§„Ãapple „Ò¥– Ÿı∑§⁄UË, √ÿʬÊ⁄U ÃÕÊ ŒÒÁŸ∑§ „⁄U ∑§Êÿ¸ ◊apple¥ •ŸÈ∑§Í‹ ¬Á⁄UÁSÕÁà ⁄U„Ÿapple ‚apple ◊Ÿ ◊apple
¬˝‚ÛÊÃÊ ’ŸË ⁄U„appleªË–
∑§È¥÷—- •Ê¡ Á∑§‚Ë ‚apple •Áœ∑§ ÁflflÊŒ Ÿ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ‚‹Ê„ ªáÊapple‡Ê¡Ë ŒappleÃapple „Ò¥– œÊÁ◊¸∑§
∑§Êÿ¸ ◊apple¥ πø¸ „Ù ‚∑§ÃÊ „Ò– ¬ÊÁ⁄UflÊÁ⁄U∑§ flÊÃÊfl⁄UáÊ Á’ª«∏ ‚∑§ÃÊ „Ò– ∑§Êÿ¸ ◊apple¥ •‚» ‹ÃÊ
◊Ÿ ◊apple¥ •‚¥ÃÙ· ÃÕÊ ÁŸ⁄UʇÊÊ ¡ªÊ∞ªË– ß‚Á‹∞ SflÊSâÿ ∑‘§ ¬˝Áà äÿÊŸ Œapple¥– ÁŸáʸÿ‡ÊÁQ§
∑§Ê •÷Êfl „٪ʖ
◊ËŸ—- •Ê¬ ∑§Ê ÁŒŸ ‡ÊÈ÷ » ‹ŒÊÿË „Ò– ©à‚Ê„ ÃÕÊ SflSÕÃÊ ’ŸË ⁄U„appleªË– Ÿ∞
∑§Êÿ¸ ∑‘§ ¬˝Ê⁄U¥÷ ∑‘§ Á‹∞ ÁŒŸ •ë¿Ê „Ò– ¬Á⁄UflÊ⁄U ∑‘§ ‚ŒSÿÙ¥ ÃÕÊ Á◊òÊÙ ∑‘§ ‚ÊÕ ÷Ù¡Ÿ
∑§Ê •fl‚⁄U ¬˝Ê# „٪ʖ

-
Âêßæü¿Ü ×èçÇØæ °âôçâ°àæÙ
laf{kIr lekpkj
◊ÊäÿÁ◊∑§ ∑§êåÿÍ≈U⁄U
Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ ∑§Ê œ⁄UŸÊ ¡Ê⁄UË
‹πŸ§ – ¬Ê∑§¸ ⁄UÙ« ÁSÕà ◊ÊäÿÁ◊∑§ Á‡ÊˇÊÊ ÁŸŒapple‡ÊÊ‹ÿ ¬⁄U ªÃ ÃËŸ
ÁŒŸÙ¥ ‚apple ¡Ê⁄UË ◊ÊäÿÁ◊∑§ ∑§êåÿÍ≈U⁄U Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ ∑§Ê œ⁄UŸÊ ’΄S¬ÁÃflÊ⁄U ∑§Ù
øıÕapple ÁŒŸ ÷Ë ¡Ê⁄UË ⁄U„Ê– ß‚ Œı⁄UÊŸ ∞‚ÙÁ‚∞‡ÊŸ ∑§Ë ¬˝Œapple‡Ê •äÿˇÊ
‚Ê¡ŒÊ ¬flÊ⁄U Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ¡’ Ã∑§ „◊Ê⁄UË ◊Ê¥ªapple ¬Í⁄UË Ÿ„Ë¥ „ÙÃË¥, Ã’ Ã∑§
•ÁŸÁpà ∑§Ê‹ËŸ œ⁄UŸÊ ¡Ê⁄UË ⁄U„appleªÊ– œ⁄UŸapple ∑§Ù ‚¥’ÙÁœÃ ∑§⁄UÃapple „È∞ ©ã„Ù¥Ÿapple
∑§„Ê Á∑§ „◊apple¥ ⁄UÊíÿ ‚⁄U∑§Ê⁄U ¬⁄U ¬Í⁄UÊ ÷⁄UÙ‚Ê „Ò Á∑§ Á‡ÊˇÊ∑§ Á„à ◊apple¥ fl„
„◊Ê⁄UË ‚◊SÿÊ•Ù¥ ∑§Ê ‚◊ʜʟ ∑§⁄UappleªË– ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U ‚È⁄U÷Ë ‹ÃÊ,
‚ÊÁ¡ÿÊ, ’Á’ÃÊ Á‚¥„, SflappleÃÊ Á‚¥„, ‚ÊÁ¡ŒÊ •¥‚Ê⁄UË, ’Ê‚È, •ÊÁŒ ◊ÈÅÿ
M§¬ ‚apple ©¬ÁSÕà Õapple–
⁄UÙ«flapple¡ ∑§Ë „Ù‹Ë S¬apple‡Ê‹ ’‚apple¥ ÃËŸ ‚apple
‹πŸ§ – ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ⁄UÊíÿ ‚«∏∑§ ¬Á⁄Ufl„Ÿ ÁŸª◊ ¬˝’¥œÃ¥òÊ „Ù‹Ë ¬⁄U
ÿÊÁòÊÿÙ¥ ∑§Ù ◊¥Á¡‹ ¬⁄U ¬„È¥øÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ÃËŸ ‚apple Œ‚ ◊Êø¸ Ã∑§ „Ù‹Ë
S¬apple‡Ê‹ ’‚apple¥ ø‹ÊŸapple ∑§Ê ÁŸáʸÿ Á‹ÿÊ „Ò– ß‚ Œı⁄UÊŸ •Áœ∑§ ‚apple •Áœ∑§ ’‚apple¥
ø‹ÊÿË ¡Ê∞¥, ß‚∑‘§ Á‹∞ ⁄UÙ«flapple¡ øÊ‹∑§-¬Á⁄UøÊ‹∑§Ù¥ fl •ãÿ
∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ ¬˝Ùà‚Ê„Ÿ ÿÙ¡ŸÊ ∑§Ë ÉÊÙ·áÊÊ ∑§Ë „Ò– ≈˛appleŸÙ¥ ◊apple¥ •Ê⁄UˇÊáÊ
» È‹ „ÙŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ÁŒÑË ◊apple¥ » ¥‚apple ÿÊÁòÊÿÙ¥ ∑§Ù ‹πŸ§, ªÙ⁄Uπ¬È⁄U, flÊ⁄UÊáÊ‚Ë
fl •ãÿ SÕÊŸÙ¥ ¬⁄U ¬„È¥øÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ‹πŸ§ ‚◊appleà •ãÿ ˇÊappleòÊÙ¥ ‚apple ’«∏Ë
‚¥ÅÿÊ ◊apple¥ ’‚Ù¥ ∑§Ù ÁŒÑË ÷apple¡Ê ¡Ê∞ªÊ– fl„Ê¥ ‚apple ‚flÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù ‹appleŸapple ∑‘§ ’ÊŒ
©Ÿ∑§Ù ‚Ëœapple ª¥Ã√ÿ SÕÊŸÙ¥ ¬⁄U ¬„È¥øÊÿÊ ¡Ê∞ªÊ– ⁄UÙ«flapple¡ ∑‘§ ¬˝’¥œ ÁŸŒapple‡Ê∑§
◊È∑‘§‡Ê ∑§È◊Ê⁄U ◊appleüÊÊ◊ Ÿapple íÿÊŒÊ ‚apple íÿÊŒÊ ’‚Ù¥ ∑§Ù ø‹ÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ¬Á⁄Ufl„Ÿ
ÁŸª◊ ◊apple¥ ¿ÈÁ^ÿÙ¥ ¬⁄U ⁄UÙ∑§ ‹ªÊ ŒË „Ò– ‚ÊÕ „Ë «˛Êßfl⁄UÙ¥ ∑§Ù Áfl‡Êapple· ÁŸŒapple¸‡Ê
ÁŒÿapple ªÿapple „Ò Á∑§ „⁄U S≈Uʬapple¡ ‚apple ◊È‚ÊÁ» ⁄UÙ¥ ∑§Ù ©∆Êÿapple¥– ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ ÁŒÑË
◊apple¥ ⁄UÙ«flapple¡ ◊ÈÅÿÊ‹ÿ ∑‘§ •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ë ÃÒŸÊÃË ∑§Ë ¡Ê∞ªË, ÃÊÁ∑§
ÿÊÁòÊÿÙ¥ ∑§Ù ¬⁄Uapple‡ÊÊŸË ‚apple ’øÊÿÊ ¡Ê ‚∑‘§–
∑§◊¸øÊ⁄UË ‚ŒSÿÙ¥ Ÿapple •¬Ÿapple
◊ÃÊÁœ∑§Ê⁄U ∑§Ê ¬˝ÿÙª Á∑§ÿÊ
‹πŸ – ¡flÊ„⁄U-ߥÁŒ⁄UÊ ÷flŸ ∑§◊¸øÊ⁄UË ◊„Ê‚¥ÉÊ ∑‘§ øÈŸÊfl ∑‘§ Á‹∞
◊Ìʟ ¡flÊ„⁄U-ߥÁŒ⁄UÊ ÷flŸ ¬Á⁄U‚⁄U ◊apple¥ ’΄S¬ÁÃflÊ⁄U ∑§Ù ‚È’„ ‚Ê…∏apple Ÿı ‚apple
‡ÊÊ◊ ¿„ ’¡apple Ã∑§ ¡Ê⁄UË ⁄U„Ê– •äÿˇÊ, ©¬ÊäÿˇÊ, ◊¥òÊË fl ‚¥ª∆Ÿ ◊¥òÊË ∑‘§
ÁflÁ÷ÛÊ ¬ŒÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ ÃËŸ „¡Ê⁄U ‚apple •Áœ∑§ ∑§◊¸øÊ⁄UË ‚ŒSÿÙ¥ Ÿapple •¬Ÿapple ◊ÃÊ
•Áœ∑§Ê⁄U ∑§Ê ¬˝ÿÙª Á∑§ÿÊ– flÒ‚apple ÃÙ ◊êáÊŸÊ ∑§Ê ∑§Êÿ¸ ’΄S¬ÁÃflÊ⁄U ∑§Ë
Œapple⁄U ‡ÊÊ◊ ‡ÊÈM§ ∑§⁄U ÁŒÿÊ ¡Ê∞ªÊ ¬⁄U ¬Á⁄UáÊÊ◊ ‡ÊÈR§flÊ⁄U ∑§Ë ‚È’„ „Ë •Ê ¬ÊŸapple
∑§Ë ‚¥÷ÊflŸÊ „Ò– øÈŸÊfl •Áœ∑§Ê⁄UË ∑§Ë •Ù⁄U ‚apple √ÿQ§ ∑§Ë ¡Ê ⁄U„Ë „Ò–
‚„Êÿ∑§ øÈŸÊfl •Áœ∑§Ê⁄UË «Ë∑‘§ Á◊üÊ Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ◊Ìʟ ∑‘§ Á‹∞
◊„Ê‚¥ÉÊ ∑§Êÿʸ‹ÿ ¬Á⁄U‚⁄U ◊apple¥ wÆ, ‹Ù∑§ ÁŸ◊ʸáÊ Áfl÷ʪ ∑§Êÿʸ‹ÿ ‚¥ÉÊ
¬Á⁄U‚⁄U ◊apple¥ Œ‚ ÃÕÊ ◊„Ê‚¥ÉÊ ∑§Êÿʸ‹ÿ ¬Á⁄U‚⁄U ∑‘§ ‚◊ˇÊ ÁSÕà ¬ÙÁ≈U¸∑§Ù¥ ◊apple¥
◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑‘§ Á‹∞ Œ‚ ’ÍÕ ’ŸflÊÿapple ªÿapple– ©ã„Ù¥Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ Á¬¿‹Ë ’Ê⁄U
◊Ìʟ }Æ » Ë‚Œ ÕÊ •ı⁄U ß‚ ’Ê⁄U ÷Ë øÈŸÊfl ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ∑§◊¸øÊ⁄UË πÊ‚apple
©à‚ÊÁ„à ÁŒπapple– •äÿˇÊ ¬Œ ∑‘§ Á‹∞ ŒÙ ¬˝àÿʇÊË ‚ÃË‡Ê ¬Êá«appleÿ ‹ªÊÃÊ⁄U
•Ê∆flË¥ ’Ê⁄U ÃÙ ¬flŸ ªıÃ◊ ¬„‹Ë ’Ê⁄U ◊Ҍʟ ◊apple¥ „Ò¥– ©¬ÊäÿˇÊ ∑‘§ øÊ⁄U ¬ŒÙ¥
∑‘§ Á‹∞ ¿„, ◊¥òÊË ∑‘§ ¬Ê¥ø ¬ŒÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ ¿„ ÃÕÊ ‚¥ª∆Ÿ ◊¥òÊË ∑‘§ ¬Ê¥ø
¬ŒÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ •Ê∆ ¬˝àÿÊÁ‡ÊÿÙ¥ ∑‘§ ’Ëø ◊È∑§Ê’‹Ê „Ò–
Á∑§‚ÊŸÙ¥ Ÿapple œ⁄UŸÊ fl ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ ∑§⁄UŸapple ∑§Ê ÁŸáʸÿ Á‹ÿÊ
‹πŸ – ’ʒʬÈ⁄UflÊ ªÊ¥fl ◊apple¥ ⁄UÊ¡∑§Ëÿ Ÿ‹∑§Í¬ ∑§ß¸ ◊„ËŸapple ‚apple π⁄UÊ’
„ÙŸapple ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ Á∑§‚ÊŸ ⁄U’Ë » ‚‹ ∑§Ë Á‚øÊ߸ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U ¬Ê ⁄U„apple „Ò¥ ß‚‚apple
¬ÊŸË ∑‘§ •÷Êfl ◊apple¥ ©Ÿ∑§Ë ªapple„Í¥ ∑§Ë » ‚‹ ‚Íπ ⁄U„Ë „Ò– Ÿ‹∑§Í¬ ∑§Ê ∑§ß¸
◊„ËŸapple ‚apple ◊Ù≈U⁄U π⁄UÊ’ „Ù ªÿÊ ÕÊ Á¡‚∑§Ù Ÿ‹∑§Í¬ Áfl÷ʪ ∑§Ù ÷apple¡ ÁŒÿÊ
ªÿÊ ÕÊ Á∑§ãÃÈ •’ Ã∑§ ’Ÿ∑§⁄U Ÿ„Ë¥ •ÊÿÊ „Ò– ß‚ ˇÊappleòÊ ◊apple¥ }y ⁄UÊ¡∑§Ëÿ
Ÿ‹∑§Í¬ fl v{ Ÿ„⁄Uapple¥ „Ò¥– ¬⁄U‚Á„ÿÊ, ◊„ÙŸÊ, ‚⁄UÙflÊ , Á∑§‡ÊÈŸ¬È⁄U ÃÕÊ •ãÿ
Ÿ‹∑§Í¬Ù¥ ∑§Ê ÷Ë ÿ„Ë „Ê‹ „Ò– ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ •Ê‹Ê •» ‚⁄U ◊Ù≈U⁄U
’Œ‹Ÿapple ◊apple¥ •ÊŸÊ∑§ÊŸË ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥ ß‚ ‚¥’œ ◊apple¥ Ÿ‹∑§Í¬ •Áœ∑§Ê⁄UË ‚apple
◊Ù’Êß‹ ¬⁄U ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ∑§Ë ªß¸ ÃÙ ©‚Ÿapple ∑§È¿ ÷Ë ’ÃÊŸapple ‚apple ߥ∑§Ê⁄U ∑§⁄U
ÁŒÿÊ– ÷Ê◊Á∑§ÿÍ ∑‘§ Á¡‹ÊäÿˇÊ ⁄UÊ◊¬˝∑§Ê‡Ê Á‚¥„ ∑‘§ ŸappleÃÎàfl ◊apple¥ •Áœ∑§Ê⁄UË ∑‘§
⁄UflÒÿapple ‚apple ˇÊÈéœ „Ù∑§⁄U Á∑§‚ÊŸ œ⁄UŸÊ fl ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ ∑§⁄UŸapple ∑§Ê ÁŸáʸÿ Á‹ÿÊ „Ò–
⁄Uapple‹ ’¡≈U ◊apple¥ © ¬˝ ∑§Ù ¿‹Ê ªÿÊ— ∑§Ê¥ª˝apple‚
‹πŸ§ – ©Æ¬˝Æ ∑§Ë ¡ŸÃÊ Ÿapple |x ‹Ù∑§‚÷Ê ‚ŒSÿ ÷Ê⁄UÃËÿ ¡ŸÃÊ
¬Ê≈U˸ ∑§Ù ÁŒÿapple ‹appleÁ∑§Ÿ ŒÈ÷ʸÇÿ „Ò Á∑§ ⁄Uapple‹ ’¡≈U ◊apple¥ ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ù ¿‹Ê ªÿÊ „Ò,
Á¡‚‚apple ¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë ¡ŸÃÊ πÈŒ ∑§Ù ∆ªÊ „È•Ê ◊„‚Í‚ ∑§⁄U ⁄U„Ë „Ò– •Ê¡
‚¥‚Œ ◊apple¥ ¬apple‡Ê Á∑§ÿapple ªÿapple ⁄Uapple‹ ’¡≈U ∑§Ù ©Æ¬˝Æ ∑§¥Êª˝apple‚ ∑§◊apple≈UË ∑‘§ •äÿˇÊ
«ÊÚÆ ÁŸ◊¸‹ πòÊË Ÿapple ¬Í⁄UË Ã⁄U„ •Ê◊ ¡ŸÃÊ ∑‘§ Á‹∞ ¿‹ÊflÊ ∑§⁄UÊ⁄U ŒappleÃapple „È∞
•¬ŸË ¬˝ÁÃÁR§ÿÊ ◊apple¥ ∑§„Ê „Ò Á∑§ ÿ„ ’¡≈U Á‚» ¸ ¬Í¥¡Ë¬Áà ÉÊ⁄UÊŸÙ¥ ∑§Ù πȇÊ
∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ’ŸÊÿÊ ªÿÊ „Ò Á¡‚◊apple¥ •Ê◊ ¡ŸÃÊ ∑‘§ Á‹∞ ∑§Ù߸ ‚ÈÁflœÊ
Ÿ„Ë¥ „Ò ‚Ê⁄UÊ ¡Ù⁄U ©ëø flª¸ Áfl‡Êapple· ¬⁄U ÁŒÿÊ ªÿÊ „Ò, ¡Ù Á∑§ •Ê◊ ¡ŸÃÊ
∑‘§ ‚ÊÕ œÙπÊ „Ò– øÈŸÊfl ∑‘§ Œı⁄UÊŸ πÈŒ ∑§Ù •Ê◊ •ÊŒ◊Ë ∑§Ê ◊‚Ë„Ê
’ÃÊŸapple flÊ‹apple ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿ⁄UappleãŒ˝ ◊ÙŒË ∑§Ê ÿ„ ÷Ë ¤ÊÍ∆ ⁄Uapple‹ ’¡≈U ◊apple¥ ©¡Êª⁄U
„È•Ê „Ò– «ÊÚÆ πòÊË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ⁄Uapple‹ ’¡≈U ‚apple •Ê◊ ¡ŸÃÊ ∑§Ù ’„Èà ‚Ë
‚„ÍÁ‹ÿÃapple¥ Á◊‹Ÿapple ∑§Ë ©ê◊ËŒ ÕË¥ Á¡Ÿ ¬⁄U ¬ÊŸË Á» ⁄U ªÿÊ „Ò– ¬Í⁄Uapple Œapple‡Ê ◊apple¥
∞∑§ ÷Ë Ÿß¸ ⁄Uapple‹ªÊ«∏Ë ÃÕÊ Ÿÿapple ˇÊappleòÊ ∑§Ù ¡Ù«∏Ÿapple ∑§Ê ¬˝ÊÁflœÊŸ Ÿ Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ
÷Ë ŒÈ÷ʸÇÿ¬Íáʸ „Ò– Ÿ⁄UappleãŒ˝ ◊ÙŒË ∑§Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple „Ê߸-» Ê߸ ∞fl¥ ∑§Ê¬Ù¸⁄Uapple≈U,
¬Í¥¡Ë¬ÁÃÿÙ¥ ∑§Ë ¡M§⁄UÃÙ¥ •ı⁄U √ÿfl‚Êÿ ∑§Ù äÿÊŸ ◊apple¥ ⁄Uπ∑§⁄U ß‚ ’¡≈U ∑§Ù
’ŸÊÿÊ „Ò– ¬˝Œapple‡Ê ∑§¥Êª˝apple‚ •äÿˇÊ «ÊÚÆ πòÊË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ’¡≈U ◊apple¥
S¬Êã‚⁄UÁ‡Ê¬ ÿÙ¡ŸÊ mÊ⁄UÊ ⁄Uapple‹Ù¥ •ı⁄U ⁄Uapple‹flapple S≈U‡ÊŸÙ¥ ∑‘§ ŸÊ◊ √ÿʬÊÁ⁄U∑§ ÉÊ⁄UÊŸÙ¥
¬⁄U ∑§⁄UŸapple ∑§Ê ¡Ù ¬˝ÊÁflœÊŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò ©‚‚apple •’ fl„ ÁŒŸ ŒÍ⁄U Ÿ„Ë¥ „Ò
¡’ Œapple‡Ê ∑‘§ œÊÁ◊¸∑§ ∞fl¥ ∞appleÁÄÊÁ‚∑§ Ÿª⁄UÙ¥ ¡Ò‚apple •¡◊apple⁄U, •ÿÙäÿÊ, ◊ÕÈ⁄UÊ,
flÊ⁄UÊáÊ‚Ë, ‹πŸ§ •ÊÁŒ ¡Ò‚apple Ÿª⁄UÙ¥ ∑‘§ ŸÊ◊ ÷Ë •ÊŸapple flÊ‹apple ‚◊ÿ ◊apple¥
•«ÊŸË •ı⁄U •ê’ÊŸË ∑‘§ ŸÊ◊ fl ∑§Ê¬Ù¸⁄Uapple≈U ‚appleÄU≈U⁄U mÊ⁄UÊ ’ŸÊÿapple ¡ÊŸapple flÊ‹apple
©à¬ÊŒÙ¥ ∑‘§ ŸÊ◊Ù¥ ∞fl¥ ∑§Ê¬Ù¸⁄Uapple≈U ÉÊ⁄UÊŸÙ¥ ∑‘§ S¬Êã‚⁄UÁ‡Ê¬ ∑‘§ ◊Êäÿ◊ ‚apple ¡ÊŸapple
¡Êÿapple¥ªapple– «ÊÚÆ πòÊË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ •ãÃ⁄UʸC˛Ëÿ ’Ê¡Ê⁄U ◊apple¥ ∑§ëøapple Ãapple‹ ∑§Ê ŒÊ◊
∑§◊ „ÙŸapple ¬⁄U ÷Ë ÿÊòÊË ⁄Uapple‹ Á∑§⁄UÊÿapple •ı⁄U ◊Ê‹ ÷Ê«∏apple ◊apple¥ ∑§Ù߸ ∑§◊Ë Ÿ„Ë¥ ∑§Ë
ªÿË „Ò– ßÃŸÊ „Ë Ÿ„Ë¥ ⁄Uapple‹ ÿÊòÊÊ•Ù¥ ◊apple¥ ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑‘§ ‚ÊÕ „ÙŸapple flÊ‹Ë
ÉÊ≈UŸÊ•Ù¥, ‹Í≈U ∞fl¥ «∑Ò§ÁÃÿÙ¥ ∑§Ë ⁄UÙ∑§ÕÊ◊ ∑‘§ Á‹∞ ‚È⁄UˇÊÊ ∑§Ê ∑§Ù߸ √ÿʬ∑§
¬˝ÊÁflœÊŸ Ÿ„Ë¥ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò– Á¡‚‚apple ⁄Uapple‹flapple •ı⁄U ⁄Uapple‹ •¬⁄UÊÁœÿÙ¥ ∑‘§ Á‹∞
‚È⁄UÁˇÊà SÕÊŸ ’Ÿ ªÿÊ „Ò– «ÊÚÆ πòÊË Ÿapple •¥Ã ◊apple¥ ∑§„Ê Á∑§ ⁄Uapple‹ ’¡≈U ∑‘§
¬˝ÊÁflœÊŸÙ¥ ∑§Ù ŒappleπŸapple ‚apple ∞apple‚Ê ‹ªÃÊ „Ò Á∑§ ◊ÙŒË ‚⁄U∑§Ê⁄U ⁄Uapple‹flapple Áfl÷ʪ ∑§Ù
¬Í⁄UË Ã⁄U„ ¬Í¥¡Ë¬ÁÃÿÙ¥ •ı⁄U ∑§Ê¬Ù¸⁄Uapple≈U ÉÊ⁄UÊŸÙ¥ ∑§Ù SÕÊŸÊãÃÁ⁄Uà ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞
¬˝ÿÊ‚⁄Uà „Ò–
¡ÊŸ∑§Ë¬È⁄U◊ ÁflSÃÊ⁄U ∑‘§ Áfl∑§Ê‚
◊apple¥ ◊Êäÿ◊ ’ŸÊÿÊ ¡ÊÿappleªÊ πapple‹
‹πŸ§ – ‡Ê„⁄U ∑§Ë ¬˝◊Èπ ˇÊappleòÊÙ¥ ◊apple¥ ¡ÊŸ∑§Ë¬È⁄U◊ ÁflSÃÊ⁄U ÿÙ¡ŸÊ ∑‘§
Áfl∑§Ê‚ ◊apple¥ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ¡Ù«∏Ÿapple ∑‘§ Á‹ÿapple πapple‹Ù¥ ∑§Ê ◊Êäÿ◊ ’ŸÊÿÊ „Ò– πapple‹Ù¥
∑‘§ ¡Á⁄Uÿapple ˇÊappleòÊ ∑‘§ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ∞∑§ ‚ÍòÊ ◊apple¥ Á¬⁄UÙŸapple ∑§Ê ∑§Êÿ¸ Á∑§ÿÊ ¡ÊÿappleªÊ
’ÁÀ∑§ ˇÊappleòÊ ∑‘§ Áfl∑§Ê‚ ◊apple¥ ∞∑§¡È≈UÃÊ ∑‘§ ‚ÊÕ •ÊflÊ¡ ©∆ÊÿË ¡ÊÿappleªË– ß‚
Ã⁄U„ ∑§Ë •ŸÙπË ‡ÊÈM§•Êà ∑§Ê “πapple‹Ù¥ ∑‘§ ¡Á⁄Uÿapple ˇÊappleòÊ ∑§Ê Áfl∑§Ê‚” ∑§Ê ŸÊ⁄UÊ
ŒappleÃapple „Èÿapple ˇÊappleòÊËÿ ŸÊªÁ⁄U∑§Ù¥ ∑§Ë ‚¥SÕÊ ‹ˇÿ ¡Ÿ ∑§ÀÿÊáÊ ‚Á◊Áà Ÿapple ‚appleÄU≈U⁄U
¿„ •ı⁄U ‚Êà ∑‘§ ’Ëø ◊ÒòÊË ÁR§∑‘§≈U ∑‘§ •ÊÿÙ¡Ÿ ∑‘§ ‚ÊÕ ∑§Ë ªÿË „Ò– ß‚
Œı⁄UÊŸ ‚Á◊Áà ∑‘§ ©¬ÊäÿˇÊ ¬¥∑§¡ ÁÃflÊ⁄UË, ∑§Ù·ÊäÿˇÊ «ËÆ‚ËÆ ªÈ#Ê, ‡Ê¥∑§⁄U
•ª˝flÊ‹, Ÿ⁄UappleãŒ˝ ¬Ê∆∑§ •ÊÁŒ ◊ı¡ÍŒ Õapple– ߟ ¬˝ÿÊ‚Ù¥ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ‚Á◊Áà ∑‘§
•äÿˇÊ ∞‚Æ∑‘§Æ ’Ê¡¬apple߸ Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ¡ÊŸ∑§Ë¬È⁄U◊ ÁflSÃÊ⁄U ÿÙ¡ŸÊ ∑‘§
‚÷Ë Ÿı ‚appleÄU≈U‚¸ ∑§Ù ∞∑§¡È≈U ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹ÿapple πapple‹Ù¥ ◊apple¥ ÁR§∑‘§≈U ∑§Ê ◊Êäÿ◊
’ŸÊÿÊ ªÿÊ „Ò •ı⁄U ¡ÀŒ „Ë ‚÷Ë ‚appleÄU≈U⁄U ◊apple¥ ≈UË◊Ù¥ ∑§Ê ª∆Ÿ ∑§⁄U
¬˝ÁÃÿÙÁªÃÊ ∑§Ê •ÊÿÙ¡Ÿ ∑§⁄U ˇÊappleòÊ ∑‘§ ‚÷Ë ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ∞∑§ ‚ÍòÊ ◊apple¥ Á¬⁄UÙÿÊ
¡Ê ‚∑‘§ ÃÊÁ∑§ ˇÊappleòÊ ∑‘§ Áfl∑§Ê‚ ◊apple¥ ‚Ê◊ÍÁ„∑§ M§¬ ‚apple ÿÙªŒÊŸ ∑§⁄U ‚∑‘§–
ˇÊappleòÊ ∑‘§ ‹ÙªÙ¥ Ÿapple πapple‹Ù¥ ∑‘§ ¡Á⁄Uÿapple ˇÊappleòÊ ∑§Ê Áfl∑§Ê‚ ∑‘§ ŸÊ⁄Uapple ∑‘§ ‚ÊÕ ÿ„
∑§Œ◊ ©∆ÊÿÊ „Ò– ß‚ ∑§Œ◊ ∑‘§ ¡Á⁄Uÿapple ‚Á◊Áà Ÿapple ‚appleÄU≈U⁄U ‚Êà ∑‘§ Ÿ⁄UappleãŒ˝
¬Ê∆∑§ ∑§Ù ‚÷Ë ‚appleÄU≈U‚¸ ◊apple¥ ≈UË◊ ∑§Ê øÿŸ ∑§⁄UŸapple ∑§Ê ŒÊÁÿàfl ‚ı¥¬Ê ªÿÊ „Ò–
(jk"Vªh; fgUnh LkkIrkfgd)
y[ku≈ dUosa'ku ls.Vj esa esfMdy ij vk;ksftr dkWU›sal esa iqLrd dk
foekspu djrs jkT;iky jke ukbZd
jkt/kkuh ‹πŸ§, ‡ÊÁŸflÊ⁄U w} » ⁄Ufl⁄UË wÆvz 3
Ÿ∑§‹ Áfl„ËŸ ¬⁄UˡÊÊ ∑‘§ Á‹∞ ¬⁄UˡÊÊ ∑‘§ãŒ˝Ù¥ ◊apple¥ ∑§ˇÊ ÁŸ⁄UˡÊ∑§Ù¥
∑§Ë ∑§◊Ë Ÿ „ÙŸapple ŒappleŸapple ∑‘§ Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË ∑‘§ ∑§«∏apple ÁŸŒapple¸‡Ê
❑ ¬⁄UˡÊÊ ∑‘§ãŒ˝Ù ¬⁄U Á’¡‹Ë •ı⁄U » ŸË¸ø⁄U ∑§Ë ©¬‹éœ Ÿ„Ë ¥ÃÙ ¬⁄UˡÊÊ ∑‘§ãŒ˝ ÷Ë Ÿ ’ŸÊ∞— ⁄UÊ¡ ‡Êappleπ⁄U
❑ ¬…Ê߸ ∑§„Ë¥ ¬⁄U ¬⁄UˡÊÊ ∑§Ê » Ê◊¸ ∑§„Ë¥ ‚apple ÷⁄UÊŸapple flÊ‹apple ÁfllÊ‹ÿÙ¥ ∑§Ù ÁøÁã„à ∑§⁄U∑‘§ ∑§«Ë ∑§Êÿ¸flÊ„Ë ∑‘§ ÁŸŒapple¸‡Ê
‹πŸ§ – Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË ⁄UÊ¡
‡Êappleπ⁄U Ÿapple •Ê¡ ¡Ÿ¬Œ ◊apple ø‹ ⁄U„Ë
ÿͬËÆ’Ù«¸ ¬⁄UˡÊÊ•Ù¥ ∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË
∑‘§ Á‹∞ ¡Ÿ¬Œ ∑‘§ ◊Ê‹ Áfl∑§Ê‚
πá« ∑‘§ ÃËŸ ∑§Ê‹apple¡Ù¥ ∑§Ê ’Ù«¸ ¬⁄UˡÊÊ
∑‘§ Œı⁄UÊŸ •Ê∑§ÁS◊∑§ ÁŸ⁄UˡÊáÊ Á∑§ÿÊ–
©ã„Ù¥Ÿapple •Ê¡ Á¡‹Ê ÁfllÊ‹ÿ
ÁŸ⁄UˡÊ∑§ •ı⁄U ©Ÿ∑§Ë ≈UË◊ ∑‘§ ‚ÊÕ
‚’‚apple ¬„‹apple ⁄UÊ◊Ÿª⁄U ◊Ê‹ ÁSÕÃ
Œapple‡Ê¬˝apple◊Ë Á‡ÊˇÊáÊ ‚¥SÕÊŸ ◊apple¥ ¬⁄UˡÊÊ
√ÿflSÕÊ ∑§Ë ¡Ê¥ø ∑§Ë – ߟ ∑§Ê‹apple¡Ù¥
◊apple¥ ÁŸ⁄UˡÊáÊ ∑§Êÿ¸ ‚ÅÃË ‚apple Á∑§ÿÊ ¡ÊŸÊ
¬ÊÿÊ ªÿÊ– Œapple‡Ê ¬˝◊Ë ßá≈U⁄U ∑§Ê‹apple¡
∑‘§ãŒ˝ ¬⁄U vz flÊs ∑§ˇÊ ÁŸ⁄UˡÊ∑§Ù¥
∑§Ë ‚¥ÅÿÊ •Êfl¥Á≈Uà ∑§Ë ªÿË ÕË ¬⁄UãÃÈ
◊ÊòÊ vÆ flÊs ∑§ˇÊ ÁŸ⁄UˡÊ∑§Ù Ÿapple
©¬ÁSÕÁà Œ¡¸ ∑§⁄UÊÿË ÕË– ß‚ ¬⁄U
Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË Ÿapple ß‚ ¬⁄U ∑§«Ê M§π
•¬ŸÊÃapple „È∞ Á¡‹Ê ÁfllÊ‹ÿ ÁŸ⁄UˡÊ∑§
‚apple ∑§„Ê „Ò Á∑§ ∑§◊ ∑§ˇÊ ÁŸ⁄UˡÊ∑§Ù¥
∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ Ÿ∑§‹ Áfl„ËŸ ¬⁄UˡÊÊ ¬⁄U
¬˝ÁÃ∑§È‹ ¬˝÷Êfl ¬« ‚∑§ÃÊ „Ò •Ã—§
Á¡Ÿ flÊs ∑§ˇÊ ÁŸ⁄UˡÊ∑§Ù¥ ∑§Ë «ÿÍ≈UË
‹ªÊ߸ ªÿË „Ò ©Ÿ∑‘§ ŸÊ◊∞ ¬Ãapple∞
∑§Ê‹apple¡ ∑§Ê ŸÊ◊ •ı⁄U ◊Ù’Êß‹ Ÿê’⁄U
¬⁄UˡÊÊ ∑‘§ãŒ˝Ù¥ ∑§Ù ©¬‹éœ ∑§⁄UÊÿÊ ¡Êÿapple
ÃÕÊ ∑‘§ãŒ˝Ù ¬⁄U ©Ÿ∑§Ë ©¬ÁSÕÁÃ
‚ÈÁŸÁpà ∑§⁄UÊÿË ¡Êÿapple¥– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê
„Ò Á∑§ Á¡Ÿ ∑§ˇÊ ÁŸ⁄UˡÊ∑§Ù¥ mÊ⁄UÊ
‚„ÿÙª Ÿ„Ë Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò ©Ÿ∑‘§
ÁflM§h ‚Åà ∑§Êÿ¸flÊ„Ë ∑§Ë ¡Êÿapple–
ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË Ÿapple ß‚∑‘§
’ÊŒ πȇʄʋŒÊ‚ ◊ÊäÿÁ◊∑§ ßá≈U⁄U
∑§Ê‹apple¡ ◊Ê‹ ∑§Ê ÁŸ⁄UˡÊáÊ Á∑§ÿÊ •ı⁄U
¡Ê¥ø ◊apple¥ ©ã„ÙŸapple ¬ÊÿÊ Á∑§ ¡Ù ¿ÊòÊ
¿ÊòÊÊ∞¥ ¬˝Êßflapple≈U » Ê◊¸ ÷⁄U ∑§⁄U ¬⁄UˡÊÊ
Œapple ⁄U„apple „Ò¥ ©Ÿ∑‘§ ÁŸflÊ‚ ‚apple ¬⁄UˡÊÊ ∑‘§ãŒ˝
∑§Ë ŒÍ⁄UË ’„Èà íÿÊŒÊ „Ò– ß‚ ¬⁄U ©ã„Ù¥Ÿapple
¬˝Êßflapple≈U ¿ÊòÊ ¿ÊòÊÊ•Ù¥ ∑‘§ ÁŸflÊ‚ ∑‘§
Ÿ¡ŒË∑§ ∑‘§ ∑‘§ãŒ˝Ù ¬⁄U ¬⁄UˡÊÊ » Ê◊¸
÷⁄UŸapple ∑§Ë ‚ÈÁflœÊ ÁŒ‹Êÿapple ¡ÊŸapple „appleÃÈ
Á¡‹Ê ÁfllÊ‹ÿ ÁŸ⁄UˡÊ∑§ ∑§Ù ¬òÊ
ß‹Ê„Ê’ÊŒ ÁSÕà ÿÍƬËÆ’Ù«¸ ∑§Ù
÷apple¡Ÿapple ∑‘§ ÁŸŒapple¸‡Ê ÁŒÿapple–
©ã„Ù¥Ÿapple •ãà ◊apple¥ ∞‚ƬËÆÁ‚¥„
„Êÿ⁄U ‚apple∑‘§ã«˛Ë S∑§Í‹ ◊«∏flÊŸÊ ◊Ê‹
∑§Ê ÁŸ⁄UˡÊáÊ Á∑§ÿÊ ¡„Ê¥ ©ã„ÙŸapple ŒappleπÊ
∑§Ë •Áœ∑§Ê¥‡Ê ¬⁄UˡÊÊÕ˸ ∑§◊¡Ù⁄U
⁄UÙ‡ÊŸË ◊apple¥ ’Ò∆∑§⁄U ¬⁄UˡÊÊ Œapple ⁄U„apple Õapple–
©ã„ÙŸapple ß‚ ÁSÕà ∑§Ù •SflË∑§Êÿ¸
’ÃÊÃapple „È∞ Á¡‹Ê ÁfllÊ‹ÿ ÁŸ⁄UˡÊ∑§
∑§Ù ÁŸŒapple¸‡Ê ÁŒÿÊ „Ò Á∑§ ∞apple‚apple ÁfllÊ‹ÿÙ¥
◊apple¥ ¡„Ê¥ ⁄UÙ‡ÊŸË ∑‘§ Á‹∞ Á’¡‹Ë ∞fl¥
¡Ÿ⁄Uapple≈U⁄U ∑§Ë √ÿflSÕÊ Ÿ„Ë¥ „Ù •ÕflÊ
’Ò∆Ÿapple „appleÃÈ ¬ÿʸ# » ŸË¸ø⁄U ∑§Ë √ÿflSÕÊ
Ÿ „Ù∞ ©ã„apple ¬⁄UˡÊÊ ∑‘§ãŒ˝ Ÿ„Ë ’ŸÊÿÊ
¡Êÿ– ©ã„Ù¥Ÿapple ß‚ ÁfllÊ‹ÿ ◊apple¥ ŒappleπÊ
Á∑§ ¿ÊòÊ ¿ÊòÊÊ∞¥ ∞apple‚apple ∑§Ê‹apple¡Ù ∑‘§ „Ò
¡„Ê¥ •äÿÿŸ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ‚ÈÁflœÊ „Ò∞
¬⁄UãÃÈ ◊ÊŸ∑§Ù¥ ∑§Ë ∑§◊Ë ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ
©ã„apple ¬⁄UˡÊÊ » Ê◊¸ ŒÍ‚⁄Uapple S∑§Í‹ ‚apple ÷⁄UÊÿÊ
ªÿÊ– ¿ÊòÊä¿ÊòÊÊ ¬…Ãapple Á‚⁄U‚Ê
∑§◊Ê‹¬È⁄U ◊apple „Ò ¬⁄UãÃÈ ¬˝flapple‡Ê ¬òÊ ¬⁄U
∑§Ê‹apple¡ ∑§Ê ŸÊ◊
∞‚ƬËÆ∞øÆ‚apple∑‘§ã«˛Ë S∑§Í‹ ∑§È⁄UÊπ⁄U
•¥Á∑§¥Ã „Ò– ß‚ ‚ê’㜠◊apple¥ ∑‘§ãŒ˝
√ÿflSÕʬ∑§ Ÿapple •flªÃ ∑§⁄UÊÿÊ Á∑§
ߟ ’ëøÙ¥ ∑‘§ flÊSÃÁfl∑§ ∑§Ê‹apple¡Ù¥ ∑§Ù
’Ù«¸ ‚apple ◊ÊãÿÃÊ Ÿ„Ë ¬˝Ê# „Ò •Ã∞fl
¬…Ê߸ ∑‘§ ’ÊŒ ¬⁄UˡÊÊ » Ê◊¸ ◊ÊãÿÃÊ
¬˝Ê# ∑§Ê‹apple¡ ‚apple ÷⁄UÊÿÊ ªÿÊ „Ò–
Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË Ÿapple ß‚ Ãâÿ ¬⁄U ∑§«Ê
M§π •¬ŸÊÃapple „È∞ Á¡‹Ê ÁfllÊ‹ÿ
ÁŸ⁄UˡÊ∑§ ∑§Ù ∞apple‚apple ÁfllÊ‹ÿÙ¥ ∑§Ù
ÁøÁã„à ∑§⁄U∑‘§ ∑§«∏Ë ∑§Êÿ¸flÊ„Ë ∑‘§
ÁŸŒapple¸‡Ê ÁŒÿ „Òapple–
∑§Ê∑§Ù⁄UË ◊apple¥ ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ Ÿapple ÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ
∑§ÊŸÍŸ ◊apple¥ ‚¥‡ÊÙœŸ ∑‘§ Áfl⁄UÙœ ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ Á∑§ÿÊ
‹πŸ§ – ÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ
∑§ÊŸÍŸ.wÆvx ◊apple¥ ◊ı¡ÍŒÊ ∑‘§¥Œ˝ ‚⁄U∑§Ê⁄U
mÊ⁄UÊ Á∑§∞ ª∞ ‚¥‡ÊÙœŸÙ¥ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U
ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ ◊apple¥ ⁄UÙ· ’…∏ÃÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò–
‹πŸ§ Á¡‹apple ∑‘§ ª˝Ê◊ËáÊ ˇÊappleòÊÙ¥ ◊apple¥
•Ê◊ •ÊŒ◊Ë ¬Ê≈U˸ ‹πŸ§ ß∑§Ê߸
mÊ⁄UÊ ø‹Êÿapple ¡Ê ⁄U„apple •Á÷ÿÊŸ ∑‘§ øıÕapple
ÁŒŸ •Ê¡ ∑§Ê∑§Ù⁄UË •ı⁄U ’ÄU‡ÊË ∑§Ê
ÃÊ‹Ê’ é‹ÊÚ∑§ ∑‘§ ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ Ÿapple ∑‘§¥Œ˝
‚⁄U∑§Ê⁄U ¬⁄U ¿‹ ∑§⁄UŸapple ∑§Ê •Ê⁄UÙ¬
‹ªÊÃapple „Èÿapple •Ê¬ ∑‘§ ¡Ÿ¡ÊªM§∑§ÃÊ
•Á÷ÿÊŸ ∑§Ù ‚◊Õ¸Ÿ ÁŒÿÊ •ı⁄U
◊ÊŸŸËÿ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË ¡Ë ∑‘§ ŸÊ◊ ÁŒÿapple
¡ÊŸapple flÊ‹apple ¬˝ÁÃflappleŒŸ ¬⁄U „SÃÊˇÊ⁄U
Á∑§∞– ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U •Ê◊ •ÊŒ◊Ë
¬Ê≈U˸ ‹πŸ§ ß∑§Ê߸ ∑‘§
¡Ÿ¡ÊªM§∑§ÃÊ •Á÷ÿÊŸ ∑§Ù ¡ŸÃÊ
∑§Ê ¡Ù⁄UŒÊ⁄U ‚◊Õ¸Ÿ Á◊‹ÃÊ ÁŒπÊ߸
Œapple ⁄U„Ê „Ò– ÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ ∑§ÊŸÍŸ ◊apple¥
Á∑§∞ ‚¥‡ÊÙœŸÙ¥ ∑‘§ ŒÈc¬Á⁄UáÊÊ◊Ù¥ ∑‘§
Áfl·ÿ ◊apple¥ •Ê¬ ‹πŸ§ ß∑§Ê߸ mÊ⁄UÊ
❑ ’ÄU‡ÊË ÃÊ‹Ê’ ◊apple¥ ÷Ë ª˝Ê◊ËáÊÙ ◊apple¥ ÁŒπÊ ⁄UÙ·
❑ •Ê¬ ‹πŸ§ ∑‘§ •Á÷ÿÊŸ ∑§Ù ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ ∑§Ê ÷Ê⁄UË ‚◊Õ¸Ÿ
❑ •Ê¬ Ÿapple ø‹ÊÿÊ ¡Ÿ¡ÊªM§∑§ÃÊ ∞fl¥ „SÃÊˇÊ⁄U •Á÷ÿÊŸ
ÁŸÿÁ◊à M§¬ ‚apple Á¡‹apple ∑‘§ ª˝Ê◊ËáÊ ˇÊappleòÊÙ¥
◊apple¥ ¡Ÿ¡ÊªM§∑§ÃÊ ÃÕÊ „SÃÊˇÊ⁄U
•Á÷ÿÊŸ ø‹ÊÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– ªÈL§flÊ⁄U
∑‘§ ÁŒŸ •Ê◊ •ÊŒ◊Ë ¬Ê≈U˸ ‹πŸ§
∑‘§ ∑§Êÿ¸∑§Ãʸ ‚È’„ ∑§Ê∑§Ù⁄UË é‹ÊÚ∑§
∑‘§ ‚‹apple◊¬È⁄U ¬Ãı⁄UÊ •ı⁄U ‚◊ˬ ∑‘§
ˇÊappleòÊÙ¥ ◊apple¥ ª∞ ¡„Ê¥ ©ã„ÙŸapple ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ ∑§Ù
÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ ∑§ÊŸÍŸ ◊apple¥ Á∑§∞
‚‡ÊÙœŸÙ¥ ∑‘§ Áfl·ÿ ◊apple¥ ¡ÊªM§∑§ ∑§⁄UŸapple
∑§Ê ¬˝ÿÊ‚ Á∑§ÿÊ– •Ê◊ •ÊŒ◊Ë ¬Ê≈U˸
‹πŸ§ ∑§Ë •Ù⁄U ‚apple ¬ÊflŸ üÊËflÊSÃfl
Ÿapple ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ ∑§Ù ÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ ∑§ÊŸÍŸ
∑‘§ Ÿ∞ •ı⁄U ¬È⁄UÊŸapple ¬˝ÊM§¬ ∑§Ë
ÃÈ‹ŸÊà◊∑§ ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ŒË– ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË
„ÙŸapple ¬⁄U ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ Ÿapple •Ê◊ •ÊŒ◊Ë ¬Ê≈U˸
∑‘§ ¬˝ÿÊ‚Ù¥ ∑§Ë ‚⁄UÊ„ŸÊ ∑§⁄UÃapple „Èÿapple ∑‘§¥Œ˝
‚⁄U∑§Ê⁄U ¬⁄U Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ë ÷ÊflŸÊ•Ù¥
‚apple πapple‹Ÿapple •ı⁄U ¿‹ ∑§⁄UŸapple ∑§Ê •Ê⁄UÙ¬
‹ªÊÿÊ– fl„Ê° ©¬ÁSÕà ∞∑§ ª˝Ê◊ËáÊ
⁄UÊ◊ ¬˝‚ÊŒ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ß‚ ˇÊappleòÊ ∑‘§
‚÷Ë ÁŸflÊ‚Ë •Ê◊ •ÊŒ◊Ë ¬Ê≈U˸ ∑‘§
ß‚ ¡Ÿ¡ÊªM§∑§ÃÊ •Á÷ÿÊŸ ∑§Ù
‚◊Õ¸Ÿ Œapple¥ªapple–
ˇÊappleòÊ ◊apple¥ ÷Ê⁄UË ‚¥ÅÿÊ ◊apple¥ ‹ÙªÙ¥ Ÿapple
¬˝œÊŸ◊¥òÊË •ı⁄U SÕÊŸËÿ ‚¥‚Œ ∑§Ù
ÁŒÿapple ¡ÊŸapple flÊ‹apple ôÊʬŸ ¬⁄U „SÃÊˇÊ⁄U
Á∑§∞– ∞∑§ •ãÿ SÕÊŸËÿ ª˝Ê◊flÊ‚Ë
Á∑§‡ÊŸ ∑§È◊Ê⁄U Ÿapple •Ê◊ •ÊŒ◊Ë ¬Ê≈U˸
∑‘§ ∑§Êÿ¸∑§Ãʸ•Ù¥ ∑§Ê œãÿflÊŒ ŒappleÃapple „Èÿapple
•Ê¬ ∑‘§ ¬˝ÿÊ‚Ù¥ ∑§Ë ‚⁄UÊ„ŸÊ ∑§Ë–
•Ê◊ •ÊŒ◊Ë ¬Ê≈U˸ ‹πŸ§ ∑§Ë •Ù⁄U
‚apple Á¡‹Ê∑§Êÿ¸∑§ÊÁ⁄UáÊË ‚ŒSÿ
¬ÈL§·ÙûÊ◊ ‡ÊÈÄU‹ ∑‘§ ‚ÊÕ ¬ÊflŸ
üÊËflÊSÃfl∞ •Á÷·apple∑§ ÷≈UŸÊª⁄U∞
ÁflŸÙŒ ∑§È◊Ê⁄U∞ ‚ŒÊ∑§Ã „È‚ÒŸ •ÊÁŒ
Ÿapple ∑§Ê∑§Ù⁄UË ◊apple¥ ¡Ÿ¡ÊªM§∑§ÃÊ ∞fl¥
„SÃÊˇÊ⁄U •Á÷ÿÊŸ ∑§Ë Á¡∏ê◊appleŒÊ⁄UË
‚¥÷Ê‹Ë– fl„Ë¥ ŒÍ‚⁄UË •Ù⁄U •Ê¬
‹πŸ§ ß∑§Ê߸ ∑‘§ ∑§Êÿ¸∑§Ãʸ•Ù¥ ∑‘§
∞∑§ •ãÿ Œ‹ Ÿapple Á¡‹Ê ‚¥ª∆Ÿ
‚¥ÿÙ¡∑§ ´Á· ⁄UÊÉÊfl ∑‘§ ŸappleÃÎàfl ◊apple¥
’ÄU‡ÊË ∑§Ê ÃÊ‹Ê’ é‹ÊÚ∑§ ∑‘§ ÷«∏‚⁄U
ˇÊappleòÊ ◊apple¥ ÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ ∑§ÊŸÍŸ.wÆvx
◊apple¥ Á∑§∞ ª∞ ‚¥‡ÊÙœŸÙ¥ ∑‘§ Áfl⁄UÙœ ◊apple¥
¡Ÿ¡ÊªM§∑§ÃÊ •ı⁄U „SÃÊˇÊ⁄U
•Á÷ÿÊŸ ø‹ÊÿÊ– ÷«∏‚⁄U ˇÊappleòÊ ◊apple¥ ÷Ë
SÕÊŸËÿ ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ •ı⁄U Á∑§‚ÊŸÙ¥ Ÿapple
•Ê¬ ‹πŸ§ mÊ⁄UÊ ø‹Êÿapple ¡Ê ⁄U„apple
•Á÷ÿÊŸ ∑§Ë ‚⁄UÊ„ŸÊ ∑§Ë •ı⁄U ∑‘§¥Œ˝
‚⁄U∑§Ê⁄U ‚apple ∑§ÊŸÍŸ ◊apple¥ Á∑§∞ ‚¥‡ÊÙœŸÙ¥
∑§Ù flʬ‚ ‹appleŸapple ∑§Ë ◊Ê¥ª ∑§⁄UŸapple ◊apple¥
‚„ÿÙª ŒappleÃapple „Èÿapple ¬˝ÁÃflappleŒŸ ¬⁄U „SÃÊˇÊ⁄U
Á∑§∞–
⁄UÊíÿ¬Ê‹ Ÿapple Á∑§ÿÊ ßÁá«ÿŸ ∞‚ÙÁ‚∞‡ÊŸ •Ê» Á¬˝flapple¥Á≈Ufl
∞á« ‚هʋ ◊appleÁ«Á‚Ÿ ∑‘§ •Áœflapple‡ÊŸ ∑§Ê ©fÊ≈UŸ
‹πŸ§ – ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ∑‘§
⁄UÊíÿ¬Ê‹ ⁄UÊ◊ ŸÊ߸∑§ Ÿapple ªÈM§flÊ⁄U ∑§Ù
Á∑§¥ª ¡Ê¡¸ ÁøÁ∑§à‚Ê ÁflEÁfllÊ‹ÿ
∑‘§ ‚ÊߥÁ≈UÁ» ∑§ ∑§ãflapple¥‡ÊŸ ‚apple¥≈U⁄U ◊apple¥
•ÊÿÙÁ¡Ã ßÁá«ÿŸ ∞‚ÙÁ‚∞‡ÊŸ •Ê»
Á¬˝flapple¥Á≈Ufl ∞á« ‚هʋ ◊appleÁ«Á‚Ÿ ∑‘§
ywflapple ⁄UÊC˛Ëÿ •Áœflapple‡ÊŸ ∑§Ê ŒË¬
¡‹Ê∑§⁄U ©fÊ≈UŸ Á∑§ÿÊ– ß‚ •fl‚⁄U
¬⁄U ’Ù‹Ãapple „È∞ ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ Œapple‡Ê
∑§Ë ¬˝ÁÃ÷Ê ∑§Ù ÿÙÇÿ Ã⁄UË∑‘§ ‚apple ©¬ÿÙª
∑§⁄Uapple¥–
∞∑§ Ã⁄U» ÃÙ Œapple‡Ê ∑§Ë ¬˝ÁÃ÷Ê
ÁflŒapple‡ÊÙ¥ ∑§Ë •Ù⁄U ¬‹ÊÿŸ ∑§⁄U ⁄U„Ë „Ò
fl„Ë¥ ŒÍ‚⁄UË •Ù⁄U ÿ„ ‚ÈπŒ •ŸÈ÷fl
„Ò Á∑§ ¬«∏Ù‚Ë Œapple‡ÊÙ¥ ‚apple ’«∏Ë ‚¥ÅÿÊ ◊apple¥
‹Ùª ÷Ê⁄Uà ◊apple¥ ß‹Ê¡ ∑§⁄UÊŸapple •ÊÃapple „Ò¥–
÷Ê⁄Uà ◊apple¥ ß‹Ê¡ ∑§⁄UÊŸapple ∑‘§ ¬Ë¿apple ŒÙ
∑§Ê⁄UáÊ „Ò¥– ∞∑§ ÃÙ ÿ„Ê° ¬˝ÁÃ÷Ê •ı⁄U
Áfl‡Êapple·ôÊÃÊ „Ò •ı⁄U ŒÍ‚⁄UÊ, ÁflŒapple‡ÊÙ¥ ∑§Ë
ÃÈ‹ŸÊ ◊apple¥ ß‹Ê¡ ∑§Ê πø¸ ‚SÃÊ „Ò–
•ë¿Ë ŒflÊ߸ ∑‘§ ‚ÊÕ ⁄UÙªË ∑‘§ Á‹ÿapple
ÁøÁ∑§à‚∑§ ∑§Ê √ÿfl„Ê⁄U ÷Ë ◊„àfl¬Íáʸ
„ÙÃÊ „Ò–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ÁøÁ∑§à‚Ê ∑‘§
ˇÊappleòÊ ◊apple¥ •Ê◊ •ÊŒ◊Ë ∑‘§ ∑§C ∑§Ù ‚Ê◊Ÿapple
⁄UπÃapple „Èÿapple ‡ÊÙœ ∞fl¥ •ŸÈ‚¥œÊŸ ∑§Ù
•Êªapple ’…∏ÊŸapple ∑§Ë ¡M§⁄Uà „Ò–
⁄UÊíÿ¬Ê‹ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ „◊Ê⁄Uapple Œapple‡Ê
◊apple¥ ‹Ù∑§ SflÊSÕ Ÿ Á‚» ¸ ‚Ê◊ÊÁ¡∑§
ŒÊÁÿàfl „Ò ’ÁÀ∑§ ∑‘§ãŒ˝ •ı⁄U ⁄UÊíÿ
‚⁄U∑§Ê⁄UÙ¥ ∑‘§ Á‹ÿapple ÿ„ ∞∑§ ‚¥flÒœÊÁŸ∑§
ŒÊÁÿàfl ÷Ë „Ò– ‚¥ÁflœÊŸ ÁŸ◊ʸÃÊ•Ù¥
Ÿapple SflSÕ ‚◊Ê¡ ∞fl¥ ⁄UÊC˛ ∑§Ë ‚¥∑§À¬ŸÊ
∑§⁄UÃapple „Èÿapple ¡Ÿ SflÊSÕ ∑§Ù ⁄UÊíÿ ∑‘§
ŸËÁÃ-ÁŸŒapple¸‡Ê∑§ ÃàflÙ¥ ◊apple¥ ‡ÊÊÁ◊‹ Á∑§ÿÊ
„Ò– ª˝Ê◊ËáÊ ˇÊappleòÊÙ¥ ◊apple¥ ª⁄UË’Ë, ‚Ê» -
‚» Ê߸ ∑§Ë ∑§◊Ë ∞fl¥ •ôÊÊŸ ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ
’Ë◊Ê⁄UË » Ò‹Ÿapple ∑§Ë ‚¥÷ÊflŸÊ íÿÊŒÊ
„ÙÃË „Ò– ∞apple‚Ë ÁSÕÁà ◊apple¥ SflÊSÕ ˇÊappleòÊ
◊apple¥ ‚ÈœÊ⁄U ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ÁŒ‡ÊÊ ◊apple¥ ÁøÁ∑§à‚Ê
‚¥SÕÊ•Ù¥ ∑§Ù ÁfløÊ⁄U Áfl◊ʇʸ ∑§⁄U∑‘§
•¬Ÿapple ¬˝SÃÊfl ŒappleŸapple øÊÁ„∞, ÃÊÁ∑§
SflÊSÕ ‚ÈÁflœÊ•Ù¥ ∑§Ë ©¬‹éœÃÊ Œapple‡Ê
◊apple¥ ’apple„Ã⁄U „Ù ‚∑‘§¥– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
⁄U٪٥ ∑§Ë ⁄UÙ∑§ÕÊ◊ ÃÕÊ ÁŸÿ¥òÊáÊ ∑§Ë
⁄UáÊŸËÁà ÃÒÿÊ⁄U ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ¡M§⁄Uà „Ò–
∑§È‹¬ÁÃ, ¬˝Ù. ⁄UÁfl∑§Êãà Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
∑§Ê» Ë ⁄UÙª ’øÊfl ∑‘§ ©Áøà Ã⁄UË∑‘§
•¬ŸÊŸapple ‚apple ŒÍ⁄U „Ù ‚∑§Ãapple „Ò¥– ¬ÿʸfl⁄UáÊ
∑§Ê SflÊSÕ ¬⁄U ¬˝ÁÃ∑§Í‹ •‚⁄U ¬«∏
⁄U„Ê „Ò–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ •ŸÈ‚¥œÊŸ ∑‘§
◊Êäÿ◊ ‚apple ÿ„ ¡ÊŸŸapple ∑§Ë ¡M§⁄Uà „Ò
Á∑§ ∞apple‚apple ∑§ıŸ-∑§ıŸ ‚apple ‚Ê◊Êãÿ ⁄UÙª
„Ò¥ Á¡Ÿ‚apple •Ê◊ ‹ÙªÙ¥ íÿÊŒÊ ¬˝÷ÊÁflÃ
„ÙÃapple „Ò¥– ¬˝Ù. ∞.∑‘§. ÷Ê⁄UmÊ¡, •äÿˇÊ,
ßÁá«ÿŸ ∞‚ÙÁ‚∞‡ÊŸ •Ê» Á¬˝flapple¥Á≈Ufl
∞á« ‚هʋ ◊appleÁ«Á‚Ÿ Ÿapple •¬Ÿapple ÁfløÊ⁄U
√ÿQ§ ∑§⁄UÃapple „È∞ ∑§„Ê Á∑§ ÁøÁ∑§à‚∑§Ù¥
∑§Ù ⁄UÙÁªÿÙ¥ ‚apple ÁŸ⁄UãÃ⁄U ‚¥flÊŒ SÕÊÁ¬Ã
⁄UπŸÊ øÊÁ„∞–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ‚„ÿÙª ∑‘§
◊Êäÿ◊ ‚apple •Ê◊ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù íÿÊŒÊ ‚apple
íÿÊŒÊ ÁøÁ∑§à‚Ê ‚ÈÁflœÊ ©¬‹éœ
∑§⁄UÊÿË ¡Ê ‚∑§ÃË „Ò–
∑§Êÿ¸R§◊ ◊apple¥ ⁄UÊíÿ¬Ê‹ Ÿapple «ÊÚ.
Ÿ¡◊ πÊÁ‹∑§, «ÊÚ. ⁄UÊ¡apple‡Ê ÁÃflÊ⁄UË,
«ÊÚ. ⁄U‚ÊÁŸÿÊ, «ÊÚ. ¡apple.∞‚. ∆Ê∑§È⁄U fl
•ãÿ ÁøÁ∑§à‚∑§Ù¥ ∑§Ù » ‘§‹ÙÁ‡Ê¬
•flÊ«¸ Œapple∑§⁄U ‚ê◊ÊÁŸÃ Á∑§ÿÊ– ß‚
•fl‚⁄U ¬⁄U ∞∑§ S◊ÊÁ⁄U∑§Ê ∑§Ê ÷Ë
Áfl◊ÙøŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ–
‡Ê„⁄UË •Ê‡ÊÊ•Ù¥ •ı⁄U ◊Á„‹Ê •Ê⁄UÙÇÿ
‚Á◊ÁÃÿÙ¥ ∑§Ê ª∆Ÿ Á∑§ÿÊ ¡Ê∞ªÊ— •Á◊à ÉÊÙ·
‹πŸ – ÁflE SflÊSâÿ ‚¥ª∆Ÿ («éÀÿÍ∞ø•Ù) Ãapple¡Ë ‚apple ’…∏ ⁄U„Ë
‡Ê„⁄UË •Ê’ÊŒË ∑‘§ ’Ëø S‹◊ ∞Á⁄UÿÊ Ã∑§ ◊appleÁ«∑§‹ ‚ÈÁflœÊ∞¥ ¬„È¥øÊŸapple ◊apple¥
SflÊSâÿ Áfl÷ʪ ◊ŒŒ ∑§⁄UappleªÊ– S‹◊ ∞Á⁄UÿÊ ◊apple¥ ⁄U„Ÿapple flÊ‹Ë •Ê’ÊŒË ∑‘§
’Ëø ÁŸÿÁ◊à ≈UË∑§Ê∑§⁄UáÊ ‚Á„à •ãÿ ÿÙ¡ŸÊ•Ù¥ ∑‘§ Á‹∞ Áfl÷ʪ ∑§Ë
Ã⁄U» ‚apple ‡Ê„⁄UË •Ê‡ÊÊ•Ù¥ •ı⁄U ◊Á„‹Ê •Ê⁄UÙÇÿ ‚Á◊ÁÃÿÙ¥ ∑§Ê ª∆Ÿ Á∑§ÿÊ
¡Ê∞ªÊ– ÿ„ ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ªÈL§flÊ⁄U ∑§Ù Ÿapple‡ÊŸ‹ „appleÀÕ Á◊‡ÊŸ ∑‘§ ∑§Êÿ¸R§◊ ◊apple¥
ÁŸŒapple‡Ê∑§ •Á◊à ÉÊÙ· Ÿapple ŒË– ©ã„Ù¥Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ‡Ê„⁄UÙ¥ ∑‘§ ’Ëø ⁄U„Ÿapple flÊ‹Ë
ª⁄UË’ ’ÁSÃÿÙ¥ ◊apple¥ ⁄U„Ÿapple flÊ‹Ë •Ê’ÊŒË ∑‘§ ’Ëø ÁŸÿÁ◊à ≈UË∑§Ê∑§⁄UáÊ ‚Á„Ã
•ãÿ ÿÙ¡ŸÊ•Ù¥ ∑‘§ Á‹∞ Áfl÷ʪ ∑§Ë Ã⁄U» ‚apple ‡Ê„⁄UË •Ê‡ÊÊ•Ù¥ •ı⁄U
◊Á„‹Ê •Ê⁄UÙÇÿ ‚Á◊ÁÃÿÙ¥ ∑§Ê ª∆Ÿ Á∑§ÿÊ ¡Ê∞ªÊ–
•Á◊à ÉÊÙ· Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ‡Ê„⁄UË ß‹Ê∑§Ù¥ ◊apple¥ ⁄U„Ÿapple flÊ‹apple ¬Á⁄UflÊ⁄UÙ¥ ∑‘§
SflÊSâÿ ∑§Ë Œappleπ÷Ê‹ ∑‘§ Á‹∞ Ÿª⁄UËÿ SflÊSâÿ ∑‘§¥Œ˝Ù¥ ∑§Ë SÕʬŸÊ ∑§Ë ªß¸
„Ò– ≈UË∑§Ê∑§⁄UáÊ ‚apple ‹apple∑§⁄U •ãÿ ∑§Êÿ¸R§◊Ù¥ ∑§Ê ‹Ê÷ ¬„È¥øÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ¡ÀŒ
„Ë ‡Ê„⁄UË •Ê‡ÊÊ•Ù¥ •ı⁄U ◊Á„‹Ê •Ê⁄UÙÇÿ ‚Á◊ÁÃÿÙ¥ ∑§Ê ª∆Ÿ Á∑§ÿÊ ¡Ê∞ªÊ–
©ã„Ù¥Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ zÆÆÆ ∑§Ë •Ê’ÊŒË ¬⁄U ∞∑§ Ÿª⁄UËÿ ¬˝ÊÕÁ◊∑§ SflÊSâÿ
∑‘§¥Œ˝ πÙ‹Ê ¡Ê∞ªÊ–
ÿ„Ê¥ ¬⁄U ∞∑§ ¬Íáʸ∑§ÊÁ‹∑§ ∞◊’Ë’Ë∞‚ «ÊÚÄU≈U⁄U, ∞∑§ •¥‡Ê∑§ÊÁ‹∑§
∞◊’Ë’Ë∞‚ «ÊÚÄU≈U⁄U, ŒÙ S≈UÊ» Ÿ‚¸, ∞∑§ » Ê◊ʸÁ‚S≈U, ∞∑§ ‹Ò’ ≈UappleÄUŸËÁ‡ÊÿŸ
•ı⁄U ¬Ê¥ø ∞∞Ÿ∞◊ ∑§Ë ÃÒŸÊÃË ∑§Ë ¡Ê∞ªË– fl„Ë¥, ∞∑§ „¡Ê⁄U ∑§Ë •Ê’ÊŒË
¬⁄U ∞∑§ ∞∞Ÿ∞◊, ÃËŸ ‚¬Ù≈U¸ S≈UÊ» ∑§Ë ÃÒŸÊÃË ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ‚ÊÕ „Ë ¬È⁄UÊŸapple
‡Ê„⁄UË ‚apple¥≈U⁄U ∑§Ù ÁR§ÿʇÊË‹ ’ŸÊÿÊ ¡Ê∞ªÊ–
yv ‡Ê„⁄UË SflÊSâÿ ∑‘§¥Œ˝ ∞∑§ ‹Êπ ∑§Ë •Ê’ÊŒË flÊ‹apple Á¡‹Ù¥ ◊apple¥ πÙ‹apple
ª∞ „Ò¥– ‡Ê„⁄UË ◊Á‹Ÿ ’ÁSÃÿÙ¥ ◊apple¥ SflÊSâÿ ‚appleflÊ•Ù¥ ∑§Ë ¡ÊªM§∑§ÃÊ ∑‘§
Á‹∞ „⁄U wÆÆ ‚apple zÆÆ ÉÊ⁄UÙ¥ ¬⁄U ∞∑§ ‡Ê„⁄UË •Ê‡ÊÊ ∑§Ë ÁŸÿÈÁQ§ ∑§Ë ¡Ê∞ªË–
◊Á‹Ÿ ’ÁSÃÿÙ¥ ◊apple¥ ÁŸflÊ‚ ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ë ¡ŸÃÊ, SflÊSâÿ ß∑§Ê߸ •ı⁄U ◊Á„‹Ê
•Ê⁄UÙÇÿ ‚Á◊Áà ∑‘§ ’Ëø Á‹¥∑§ fl∑§¸⁄U ∑§Ê ∑§Ê◊ ∑§⁄UappleªË– ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ „⁄U
◊Á‹Ÿ ’ÁSÃÿÙ¥ ◊apple¥ SflÊSâÿ ‚appleflÊ•Ù¥ ∑§Ë ¡ÊªM§∑§ÃÊ ∑‘§ Á‹∞ zÆ ‚apple vÆÆ
ÉÊ⁄UÙ¥ ¬⁄U ∞∑§ ◊Á„‹Ê •Ê⁄UÙÇÿ ‚Á◊Áà ∑§Ê ª∆Ÿ Á∑§ÿÊ ¡Ê∞ªÊ– ÿ„ ‚Á◊ÁÃ
◊Á‹Ÿ ’ÁSÃÿÙ¥ ◊apple¥ ∑§êÿÍÁŸ≈UË ◊ÙÁ’‹Êß¡apple‡ÊŸ ◊ÊŸË≈UÁ⁄U¥ª •ı⁄U ⁄Uapple» ⁄U‹ ∑§Ê
∑§Ê◊ ∑§⁄UappleªË– ’ÃÊÃapple ø‹apple¥ Á∑§ ‡Ê„⁄UË •Ê⁄U‚Ë∞ø ∑§Êÿ¸R§◊ ∑‘§ Äà vxy
Ÿª⁄UËÿ SflÊSâÿ ∑‘§¥Œ˝, {Æ Ÿª⁄UËÿ ¬Á⁄UflÊ⁄U ∑§ÀÿÊáÊ •ı⁄U ∞Ÿ•Ê⁄U∞ø∞◊ ‚apple
wxv Ÿª⁄UËÿ SflÊSâÿ ∑‘§¥Œ˝ ‚¥øÊÁ‹Ã Õapple–
y[ku≈ juvkj,p,e dh cSBd esa Hkkx ysrs vfer dqekj ?kks"k
’apple∑§Ê’Í «ê¬⁄U Ÿapple ‚◊ÊøÊ⁄U
ÁflR§appleÃÊ•Ù¥ ∑‘§ flÊ„ŸÙ¥ ∑§Ù ⁄Uı¥ŒÊ
❑ ’Ê‹-’Ê‹ ’øapple „Ê∑§⁄U ∑§ß¸ ÉÊÊÿ‹ ‚«∏∑§ ¡Ê◊
∑§⁄U Á∑§ÿÊ ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ ‹ªÊ ⁄U„Ê ‹ê’Ê ¡Ê◊
‹πŸ – ⁄UÊ¡œÊŸË ∑‘§ ŸÊ∑§Ê ÕÊŸÊˇÊappleòÊ ◊apple¥ ∞∑§ Ãapple¡ ⁄UçÃÊ⁄U ’apple∑§Ê’Í
«ê¬⁄U ‚◊ÊøÊ⁄U ¬òÊ ÁflR§appleÃÊ•Ù¥ ∑§Ë Œ¡¸ŸÙ¥ ‚Ê߸Á∑§‹apple ∑§Èø‹Ãapple „È∞ ∞∑§
ŒÈ∑§ÊŸ ◊apple¥ ÉÊÈ‚ ªÿÊ ‚È’„ ë∏∑‘§ „È∞ „ÊŒ‚apple ◊apple¥ ∑§ß¸ „Ê∑§⁄U ÉÊÊÿ‹ „Ù ªÿapple
Á¡‚∑‘§ Áfl⁄UÙœ ◊apple¥ „Ê∑§⁄UÙ¥ Ÿapple ‚«∏∑§ ¡Ê◊ ∑§⁄U ¡◊∑§⁄U ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ Á∑§ÿÊ ÃÙ
‚«∏∑§ ¬⁄U ‹ê’Ê ¡Ê◊ ‹ª ªÿÊ– ’’Ê‹ ∑§Ë ‚ÍøŸÊ ¬Ê∑§⁄U ◊ı∑‘§ ¬⁄U
¬„È¥øË ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ’«∏Ë ◊‡ÊP§Ã ∑‘§ ’ÊŒ „Ê∑§⁄UÙ ∑§Ù ‚◊¤ÊÊ ’ȤÊÊ∑§⁄U ◊Ê◊‹Ê
‡ÊÊãà ∑§⁄UÊÃapple „È∞ ÿÊÃÊÿÊà ∑§Ù ∑§ß¸ ÉÊ¥≈Uapple ’ÊŒ ŒÈM§Sà ∑§⁄UÊÿÊ– ¬˝Ê# ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË
∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U ªÈM§flÊ⁄U ë∏∑‘§ ∑§⁄UË’ øÊ⁄U ’¡apple ÕÊŸÊˇÊappleòÊ ∑‘§ ŸàÕÊ ÁÃ⁄UÊ„apple ∑‘§
¬Ê‚ ªÈM§ŸÊŸ∑§ ◊Ê∑‘§¸≈U ◊apple¥ Œ¡¸ŸÙ¥ ‚◊ÊøÊ⁄U ÁflR§appleÃÊ ‚◊ÊøÊ⁄U ¬òÊÙ ∑‘§
’á«‹ ‹apple ⁄U„apple Õapple Á¡Ÿ∑§Ë ‚ÊßÁ∑§‹apple ∞∑§ ‹Êߟ ‚apple π«∏Ë ÕË– ’ÃÊÿÊ
¡ÊÃÊ „Ò Á∑§ Ã÷Ë •Ê‹◊’ʪ ∑§Ë Ã⁄U» ‚apple •Ê ⁄U„apple Ãapple¡ ⁄UçÃÊ⁄U ’apple∑§Ê’Í
«ê¬⁄UÿÍ¬Ë |} ‚Ë∞Ÿ {w|z ∑‘§ øÊ‹∑§ Ÿapple ‹Ê¬⁄UflÊ„Ë ‚apple ø‹ÊÃapple „È∞ ‚÷Ë
„Ê∑§⁄UÙ ∑§Ë Œ¡¸Ÿapple ‚ÊßÁ∑§‹apple ∑§Èø‹ «Ê‹Ë •ı⁄U ªÈM§ŸÊŸ∑§ ◊Ê∑‘§¸≈U ÁSÕÃ
•flœ Áø∑‘§Ÿ ¬Ò‹apple‚ ◊apple¥ ÉÊÈ‚ ªÿÊ– „ÊŒ‚apple ◊apple¥ ∑§⁄UË’ •ÊœÊ Œ¡¸Ÿ ‚◊ÊøÊ⁄U
ÁflR§appleÃÊ ÷ªŒ«∏ ◊apple¥ ¡Å◊Ë „Ù ªÿapple Á¡ã„apple ©¬øÊ⁄U ∑‘§ Á‹∞ •S¬ÃÊ‹
÷apple¡Ê ªÿÊ ¡„Ê¥ ‚apple ©ã„apple ¬˝ÊÕÁ◊∑§ ©¬øÊ⁄U ∑‘§ ’ÊŒ ¿È^Ë Œapple ŒË ªß¸– ÉÊ≈UŸÊ
‚apple ªÈS‚Êÿapple ‚◊ÊøÊ⁄U ÁflR§appleÃÊ•Ù Ÿapple ‚«∏∑§ ¡Ê◊∑§⁄U ¡◊∑§⁄U ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ ∑§⁄U
ŸÊ⁄Uapple’Ê¡Ë ∑§Ë Á¡‚apple ‹ê’Ê ¡Ê◊ ‹ª ªÿÊ ’’Ê‹ ∑§Ë ‚ÍøŸÊ ¬Ê∑§⁄U ◊ı∑‘§
¬⁄U ¬„È¥øË ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ÉÊ¥≈UÙ ∑§Ë ’«∏Ë ◊‡ÊP§Ã ∑‘§ ’ÊŒ „¥ªÊ◊Ê ‚◊Ê# ∑§⁄U
¡Ê◊ πÈ‹flÊÿÊ ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple øÊ‹∑§ ∑§Ù Á„⁄UÊ‚Ã ◊apple¥ ‹apple Á‹ÿÊ „Ò ’ÃÊÿÊ ¡ÊÃÊ
„Ò fl„ Ÿ‡Êapple ∑§Ë „Ê‹Ã ◊apple „ÙŸapple ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ ’Ù‹ ¬ÊŸapple ◊apple¥ •‚◊Õ¸ „Ò–
‹πŸ§ ∑‘§ •◊ı‚Ë, flÊ⁄UÊáÊ‚Ë ∑‘§ ⁄UÊ◊Ÿª⁄U
∞fl¥ ªıÃ◊’ÈmŸª⁄U ∑‘§ ‚Í⁄U¡¬È⁄U •ılÙÁª∑§ ˇÊappleòÊÙ¥
∑‘§ M§¬ ◊apple¥ Áfl∑§Á‚à „٪ʗ ◊„apple‡Ê ªÈ#Ê
❑ ‡ÊÙ-∑‘§‚ ßá«ÁS≈˛ÿ‹ ◊Ê«‹ ∑§Ë ªÈáÊflûÊÊ ’ŸÊÿapple
⁄UπŸapple ∑§Ê ŒÊÁÿàfl ªÁ∆à ÁŸª⁄UÊŸË ‚Á◊Áà ∑§Ë „ÙªË
‹πŸ – ¬˝◊Èπ ‚Áøfl •flSÕʬŸÊ ∞fl¥ •ılÙÁª∑§ Áfl∑§Ê‚
◊„apple‡Ê ªÈ#Ê Ÿapple ∑§„Ê „Ò Á∑§ ‹πŸ§ ∑‘§ •◊ı‚Ë, flÊ⁄UÊáÊ‚Ë ∑‘§ ⁄UÊ◊Ÿª⁄U ∞fl¥
ªıÃ◊’ÈmŸª⁄U ∑‘§ ‚Í⁄U¡¬È⁄U •ılÙÁª∑§ ˇÊappleòÊÙ¥ ∑§Ù ŸflËŸ ∞fl¥ ‡ÊÙ.∑‘§‚
ßá«ÁS≈˛ÿ‹ ◊ÊÚ«‹ ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ Áfl∑§Á‚à Á∑§ÿÊ ¡ÊÿappleªÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
ß‚Ë Ã¡¸ ¬⁄U ß‚∑§Ê ÁflSÃÊ⁄U •ãÿ •ılÙÁª∑§ ˇÊappleòÊÙ¥ ◊apple ÷Ë Á∑§ÿÊ ¡ÊÿappleªÊ–
ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U üÊË ªÈ#Ê Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ߟ •ılÙÁª∑§ ˇÊappleòÊÙ¥ ∑§Ù ¬ÿʸfl⁄UáÊ
∞fl¥ ¬˝ŒÍ·áÊ ÁŸÿ¥ÁòÊà ˇÊappleòÊ ∑‘§ M§¬ ◊apple Áfl∑§Á‚à Á∑§ÿÊ ¡ÊÿappleªÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê
Á∑§ ߟ •ılÙÁª∑§ ˇÊappleòÊÙ¥ ◊apple ©lÙª ‚apple ‚¥’¥ÁœÃ ‚◊Sà ‚ÈÁflœÊ•Ù¥ ∑§Ù
∞∑§Ë∑§Îà M§¬ ‚apple ;Á‚¥ª‹ Áflá«Ù ©¬‹éœ ∑§⁄UÊÿÊ ¡ÊÿappleªÊ– ߟ •ılÙÁª∑§
ˇÊappleòÊÙ¥ ∑§Ù ‡ÊÙ ∑‘§‚ ◊ÊÚ«‹ ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ©à∑§ÎC ‚ÈÁflœÊ∞ ¬˝ŒÊŸ Á∑§ÿapple ¡ÊŸapple ¬⁄U
ÁflŒapple‡ÊË ∞fl¥ •ãÿ ⁄UÊíÿÙ¥ ∑‘§ ©lÁ◊ÿÙ¥ ∑§Ù ÁŸflapple‡Ê „appleÃÈ •Ê∑§Á·¸Ã Á∑§ÿÊ ¡Ê
‚∑‘§ªÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ߟ •ılÙÁª∑§ ˇÊappleòÊÙ¥ ∑§Ù ‡ÊÙ.∑‘§‚ ßá«ÁS≈˛ÿ‹
◊ÊÚ«‹ ∞Á⁄UÿÊ ∑‘§ Áfl∑§Ê‚ ∑‘§ ©¬⁄UÊãà ¬Ê∑§,¸ S≈˛Ë≈U ‹Êß≈U, ‚«∏∑§Ù •ÊÁŒ ∑‘§
•ŸÈ⁄UˇÊáÊ „appleÃÈ ‚¥’¥ÁœÃ •ılÙÁª∑§ ¬˝ÁÃDÊŸÙ¥ ‚apple ‚„ÿÙª Á‹ÿÊ ¡ÊÿappleªÊ–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ‡ÊÙ.∑‘§‚ ßá«ÁS≈˛ÿ‹ ◊ÊÚ«‹ ∞Á⁄UÿÊ Áfl∑§Á‚à ∑§⁄UŸapple ◊apple¥
‚ÈÁflœÊ•Ù¥ ∑§Ù ‚◊ª˝ M§¬ ◊apple¥ ¬ÈŸ¸SÕÊÁ¬Ã ∑§⁄UŸapple ∑§Ê ŒÊÁÿàfl
ÿÍƬËÆ∞‚Æ•Ê߸ƫËÆ‚ËÆ ∑§Ê „ÙªÊ ÃÕÊ ©Q§ ∑§ÊÿÊapple¸ ◊apple¥ •ÊŸapple flÊ‹apple √ÿÿ
∑§Ê ÷Ê⁄U ©Æ¬˝Æ ⁄UÊíÿ •ılÙÁª∑§ Áfl∑§Ê‚ ÁŸª◊ mÊ⁄UÊ •¬Ÿapple •Êÿ ∑‘§ üÊÙÃÙ¥
mÊ⁄UÊ Á∑§ÿÊ ¡ÊÿappleªÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ Áfl∑§Á‚à Á∑§ÿapple ¡ÊŸapple flÊ‹apple ◊Ê«‹
∑§Ë ªÈáÊflûÊÊ ’ŸÊÿapple ⁄UπŸapple „appleÃÈ ‚¥’¥ÁœÃ ˇÊappleòÊËÿ ¬˝’¥œ∑§ ∑§Ë •äÿˇÊÃÊ ◊apple¥
∞∑§ ÁŸª⁄UÊŸË ‚Á◊Áà ªÁ∆à „ÙªË Á¡‚◊apple ‚¥’¥ÁœÃ ˇÊappleòÊ ◊apple¥ ∑§Êÿ¸‡ÊË‹
ß∑§Ê߸ÿÙ¥ ∑‘§ ¬˝ÁÃÁŸÁœ ÷Ë ‡ÊÊÁ◊‹ „Ùªapple¥–
÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ •äÿÊŒapple‡Ê Áfl⁄UÙœË •Ê¥ŒÙ‹Ÿ
∑§Ë Á⁄U¬ÙÁ≈U¥¸ª ¬⁄U •¬ŸË ÁflE‚ŸËÿÃÊ ∑§Ù
‚¥ÁŒÇœ Ÿ ’ŸÊ∞ ◊ËÁ«ÿÊ— Á⁄U„Ê߸ ◊¥ø
‹πŸ§ – Á⁄U„Ê߸ ◊¥ø Ÿapple ¡ãÃ⁄U-◊ãÃ⁄U ¬⁄U ø‹ ⁄U„apple ÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ
•äÿÊŒapple‡Ê ∑‘§ Áπ‹Ê» ø‹ ⁄U„apple ¡Ÿ•Ê¥ŒÙ‹Ÿ ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ∑§⁄UÃapple „È∞
◊ËÁ«ÿÊ ‚apple •¬Ë‹ ∑§Ë „Ò fl„ ß‚ •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ∑§Ë Á⁄U¬ÙÁ≈U¥¸ª ◊apple¥ •¬ŸË
Ã≈USÕÃÊ fl ÁflE‚ÁŸÿÃÊ ’ŸÊ∞ ⁄Uπapple– ©‚apple fl„Ë¥ ÁŒπÊŸÊ øÊÁ„∞ ¡Ù ß‚
•Ê¥ŒÙ‹Ÿ ∑‘§ flÊSÃÁfl∑§ ŸappleÃÊ •ı⁄U ‚¥ª∆Ÿ „Ò¥ Ÿ Á∑§ §¬⁄U ‚apple ÕÙ¬apple ª∞
◊ËÁ«ÿÊ •ı⁄U ∑§Ê⁄U¬Ù⁄Uapple≈U ÁŸÁ◊¸Ã øapple„⁄UÙ¥ ∑§Ù ¡Ù „⁄U •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ∑‘§ •¥Ã ◊apple¥
‚⁄U∑§Ê⁄UÙ¥ ‚apple ‚◊¤ÊıÃÊ ∑§⁄U ‹appleÃapple „Ò¥–
Á⁄U„Ê߸ ◊¥ø ¬˝flQ§Ê ‡ÊÊ„ŸflÊ¡ •Ê‹◊ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ß‚ ¬Í⁄Uapple •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ◊apple¥
Œapple‡Ê ÷⁄U ‚apple flÊ◊¬¥ÕË ¬ÊÁ≈U¸ÿÙ¥ ∑‘§ ŸappleÃÊ-∑§Êÿ¸∑§Ãʸ „¡Ê⁄UÙ¥ ∑§Ë Ãʌʌ ◊apple¥
•¬Ÿapple ¤Ê¥«apple •ı⁄U ’ÒŸ⁄UÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ •Ê∞ „Ò¥, fl„Ë¥ ŒÍ‚⁄UË •Ù⁄U ∑§È¿ ∞Ÿ¡Ë•Ù ∑‘§
∑§Êÿ¸∑§Ãʸ•Ù¥ Ÿapple •ÛÊÊ „¡Ê⁄Uapple ∑§Ù ∑‘§ÁãŒ˝Ã ∑§⁄UÃapple „È∞ ∞∑§ •‹ª ◊¥ø ‹ªÿÊ
„Ò– øıŸ‹ Á¡‚ ◊¥ø ¬⁄U •ÛÊÊ ∑§Ù ’Ò∆apple ÁŒπÊ ⁄U„apple Õapple, fl„ ◊¥ø •ÛÊÊ ∑§Ê
Ÿ„Ë¥ ÕÊ ’ÁÀ∑§ flÊ¥◊¬ÕË ¬ÊÁ≈U¸ÿÙ¥ ◊Ê∑§¬Ê, ÷Ê∑§¬Ê, ◊Ê‹apple fl •ãÿ Œ‹Ù¥ ∑§Ê
ÕÊ– ¡’Á∑§ •ÛÊÊ ∑§Ê •¬ŸÊ ◊¥ø ÕÙ«∏Ë „Ë ŒÍ⁄U ¬⁄U flË⁄UÊŸ ¬«∏Ê ÕÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple
∑§„Ê Á∑§ flÊ◊¬¥ÁÕÿÙ¥ ∑‘§ ◊¥ø Á¡Ÿ∑‘§ •ÊuÊŸ ¬⁄U ∑‘§⁄U‹, ∑§‡◊Ë⁄U, ©«∏Ë‚Ê
Ã∑§ ‚apple Á∑§‚ÊŸ ◊¡ŒÍ⁄U •Ê∞ „Ò¥ ©Ÿ∑‘§ ŸappleÃÊ•Ù¥ ‚ÈŸËà øÙ¬«∏Ê, •ÃÈ‹
•¥¡ÊŸ, „ÛÊÊŸ ◊ÈÑÊ, ∑§ÁflÃÊ ∑§ÎcáÊŸ •ÊÁŒ ∑§Ù ‚ÊÁ¡‡ÊŸ •ŸŒappleπÊ ∑§⁄UÃapple
„È∞ •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ∑§Ê ŸappleÃÊ •ÛÊÊ ∑§Ù ’ÃÊŸÊ ÃâÿÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ¿apple«∏¿Ê«∏ „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple
∑§„Ê Á∑§ ß‚Ë Ã⁄U„ ◊ËÁ«ÿÊ ◊apple¥ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ Á∑§ •⁄UÁfl¥Œ ∑‘§¡⁄UËflÊ‹ Ÿapple
•ÛÊÊ ∑‘§ ◊¥ø ¬⁄U •Ê ∑§⁄U ©Ÿ∑‘§ •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ Á∑§ÿÊ ¡Ù Á∑§ ª‹Ã
„Ò– •⁄UÁfl㌠∑‘§¡⁄UËflÊ‹ Á¡‚ ◊¥ø ¬⁄U ª∞ Õapple fl„ flÊ◊¬¥ÕË ¬ÊÁ≈U¸ÿÙ¥ ∑§Ê
ÕÊ Ÿ Á∑§ •ÛÊÊ ∑‘§ ‚◊Õ¸∑§Ù¥ mÊ⁄UÊ ÉÊÙÁ·Ã ◊¥ø ÕÊ– Á⁄U„Ê߸ ◊¥ø ŸappleÃÊ •ÁŸ‹
ÿÊŒfl Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ◊ËÁ«ÿÊ ∑§Ê ÿ„ •Êø⁄UáÊ ∞∑§ flapple’ ‚Êß≈U ◊apple¥ ªÎ„
◊¥òÊÊ‹ÿ ∑‘§ ‚ÍòÊ ∑‘§ „flÊ‹apple ‚apple ¿¬Ë π’⁄U ∑§Ë ©Ÿ∑§Ë Ã⁄U» ‚apple øıŸ‹Ù¥ ∑§Ù
ÁŸŒapple¸Á‡Êà ∑§⁄U ÁŒÿÊ ªÿÊ „Ò Á∑§ •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ◊apple¥ ©ã„Ë¥ øapple„⁄UÙ¥ ∑§Ù ÁŒπÊÿÊ ¡Ê∞
¡Ù ÁŸªÙÁ‡Ê∞’‹ „Ù¥ ÿÊŸË Á¡Ÿ‚apple ‚◊¤ÊıÃÊ Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑‘§, •ı⁄U ÷Ë
‡Ê◊¸ŸÊ∑§ „Ù ¡ÊÃÊ „Ò– Á¡‚‚apple ÿ„ ‚Ê» „ÙÃÊ „Ò Á∑§ •¬Ÿapple ∑§Ù ªÒ⁄U⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§
’ÃÊŸapple flÊ‹apple •ÛÊÊ •ı⁄U ⁄UÊ¡ªÙ¬Ê‹ ßàÿÊÁŒ ∑§Ù ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ߇ÊÊ⁄Uapple ‚apple ß‚
•Ê¥ŒÙ‹Ÿ ∑§Ê ŸappleÃÊ ◊ËÁ«ÿÊ ’ÃÊ ⁄U„Ë „Ò– ÃÊÁ∑§ ©Ÿ‚apple ¡M§⁄Uà ¬«∏Ÿapple ¬⁄U
‚◊¤ÊıÃÊ Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑‘§ ¡Ò‚Ê Á∑§ ÃËŸ ‚Ê‹ ¬„‹apple •ÊÁŒflÊÁ‚ÿÙ¥ ∑‘§
‚flÊ‹ ¬⁄U ∑§Ê» Ë ’«∏apple-’«∏apple ŒÊflÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ¬ËflË ⁄UÊ¡ªÙ¬Ê‹ Ÿapple ÁŒÑË Ã∑§
ÿÊòÊÊ ÁŸ∑§Ê‹Ë ÕË –

-
Âêßæü¿Ü ×èçÇØæ °âôçâ°àæÙ
√ÿÊÿÊ◊ ‚apple ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ù „ÙÃË „Ò
‚Èπ ∑§Ë •ŸÈ÷ÍÁÃ-•ŸÈ¬◊ ¡Ë
‚¥flÊŒŒÊÃÊ
ªÙá«Ê– πapple‹ ÷ÊflŸÊ ∑§Ù øÈSÃ
ŒÈL§Sà ⁄UπŸapple ∑‘§ Á‹ÿapple √ÿÊÿÊ◊
∑§⁄UŸÊ ÁŸÃÊãà •Êfl‡ÿ∑§ „Ò–
√ÿÊÿÊ◊ ∑§⁄UŸapple ‚apple ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ù ‚Èπ
∑§Ë •ŸÈ÷ÍÁà ¬˝Ê# „ÙÃË „Ò– ÿ„
©eÊ⁄U ⁄UÊC˛Ëÿ Sflÿ¥ ‚applefl∑§ ‚¥ÉÊ
¬⁄U‚¬È⁄U πá« ∑‘§ ‡ÊÊ⁄UËÁ⁄U∑§
¬˝Á‡ÊˇÊ∑§ •ŸÈ¬◊ ¡Ë Ÿapple ‚¥ÉÊ
∑§Êÿʸ‹ÿ ◊apple ∞∑§ ’Ò∆∑§ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ
’ıÁh∑§ ∑§Êÿ¸R§◊ ◊apple √ÿQ§ Á∑§ÿÊ–
fl„Ë¥ ◊ÈÅÿ Á‡ÊˇÊ∑§ ∑§ÎcáÊ ∑§È◊Ê⁄U
Ÿapple ¬˝Áà éÿÁQ§ ∑§Ù ÷Ù¡Ÿ ◊apple¥ ∑Ò§‹ı⁄UË
∑§Ë ◊ÊòÊÊ ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ’ÃÊÿÊ– ‚¥ÉÊ
∑§Êÿ¸flÊ„ •Ù¥∑§Ê⁄U ¡Ë Ÿapple ‚È’„ ©∆Ÿapple
ÃÕÊ ‚¥ÉÊ SÕÊŸ ¬⁄U ¡ÊŸapple fl
•ŸÈ‡ÊÊ‚Ÿ ◊apple¥ ⁄U„Ÿapple ∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË
ŒË– ÃÕÊ ‡ÊÊ⁄UËÁ⁄U∑§ ¬˝Á‡ÊˇÊ∑§
•ŸÈ¬◊ ¡Ë Ÿapple ¬˝Ê× ∑§Ê‹ËŸ ’apple‹Ê
◊apple¥ ©∆∑§⁄U ‚¥ÉÊ SÕÊŸ ¬⁄U Sflÿ¥
‚applefl∑§Ù¥ ∑‘§ ‚ÊÕÊ √ÿÊÿÊ◊, ‚Íÿ¸
Ÿ◊S∑§Ê⁄U, πapple‹ ÿÙª, •Ê‚Ÿ,
‚◊ÃÊ •ÊÁŒ Áfl·ÿÙ¥ ¬⁄U ÁflSÃÊ⁄U
‚apple ¬˝∑§Ê‡Ê «Ê‹Ê– ©ã„Ù¥Ÿapple ’ÃÊÿÊ
Á∑§ Á¡‚∑§Ê ¬˝Ê× •ë¿Ê „ÙÃÊ „Ò–
©‚∑§Ê ÁŒŸ ÷Ë •ë¿Ê „Ë ªÈ¡⁄UÃÊ
„Ò– ÃÕÊ •¬Ÿapple ◊apple¥ ‚ÈœÊ⁄U fl
•ŸÈ‡ÊÊÁ‚à ⁄U„ŸÊ, ◊ÊÃÊ Á¬ÃÊ
ªÈM§¡ŸÙ¥ fl ’«∏Ù¥ ∑§Ê •ÊŒ⁄U ‚ê◊ÊŸ
∑§⁄UŸÊ, ŒÒÁŸ∑§ ÁŒŸøÿʸ ¬⁄U •¬Ÿapple
ÁfløÊ⁄U √ÿQ§ Á∑§ÿapple– ¡Ê¥Áà ¬ÊÃ,
§¥ø ŸËø ¡Ò‚apple ÷appleŒ÷Êfl ∑§Ù
Á◊≈UÊ∑§⁄U ∞∑§ ŒÍ¡apple ∑‘§ ‚ÊÕ ∑§ãœapple
‚apple ∑§ãœÊ Á◊‹Ê∑§⁄U ⁄U„∑§⁄U, ‚ëøÊ
Œapple‡Ê ÷ÁQ§ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ¬˝apple⁄UáÊÊ ŒË–
¬òÊ∑§Ê⁄U ∑§Ù ¬Ë≈UÊ, ÉÊÊÿ‹
ªÙ⁄Uπ¬È⁄ – ‚„¡ŸflÊ Õʟʥê¸Ã ¡ªŒË‡Ê¬È⁄U ÁŸflÊ‚Ë ¬òÊ∑§Ê⁄U ‚¥¡ÿ
©¬ÊäÿÊÿ ∑§Ù ªÊ¥fl ∑‘§ „Ë ÃËŸ ‚ªapple ÷ÊßÿÙ¥ Ÿapple «¥«Ê-⁄UÊ« ‚apple ◊Ê⁄U ¬Ë≈U∑§⁄U ÉÊÊÿ‹
∑§⁄U ÁŒÿÊ– ‚¥¡ÿ ∑§Ù ‚Ë∞ø‚Ë ‚„¡ŸflÊ ‚apple Á¡‹Ê •S¬ÃÊ‹ ⁄Uapple» ⁄U ∑§⁄U ÁŒÿÊ
ªÿÊ „Ò– ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ÃËŸÙ •Ê⁄UÙÁ¬ÃÙ¥ ∑‘§ Áπ‹Ê» ◊È∑§Œ◊Ê Œ¡¸ ∑§⁄U Á‹ÿÊ „Ò–
Á¬¬⁄Uı‹Ë ¬˝ÁÃÁŸÁœ ‚apple Á◊‹Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ∑‘§ ◊ÈÃÊÁ’∑§ ¡ªŒË‡Ê¬È⁄U ÁŸflÊ‚Ë
‚¥¡ÿ ©¬ÊäÿÊÿ ¬ÈòÊ ⁄UÊ◊÷apple¡ ©¬ÊäÿÊÿ ∞∑§ ŒÒÁŸ∑§ ‚◊ÊøÊ⁄U ¬òÊ ◊apple¥ ‚¥flÊŒŒÊÃÊ
∑‘§ M§◊ ∑‘§¥ ∑§Ê◊ ∑§⁄UÃapple „Ò¥– fl„ ⁄UÁflflÊ⁄U ⁄UÊà ÷Ë≈UË ⁄UÊflà ∑‘§ Á‹∞ ¡Ê ⁄U„apple Õapple–
•Ê⁄UÙ¬ „Ò Á∑§ ⁄UÊSÃapple ◊apple¥ ªÊ¥fl ∑‘§ „Ë ÷√ÿ, S∑§¥Œ •ı⁄U Á‚hÊÕ¸ ©¬ÊäÿÊÿ ¬ÈòʪáÊ
⁄UÊ¡apple¥Œ˝ ©¬ÊäÿÊÿ Ÿapple ©ã„apple¥ ⁄UÊ« fl «¥«Ù¥ ‚apple ◊Ê⁄U ¬Ë≈U∑§⁄U ÉÊÊÿ‹ ∑§⁄U ÁŒÿÊ– ©ã„apple¥
SÕÊŸËÿ ‚Ë∞ø‚Ë ¬⁄U ‹ÊÿÊ ªÿÊ ¡„Ê¥ ‚apple «ÊÄU≈U⁄U Ÿapple Á¡‹Ê •S¬ÃÊ‹ ÷apple¡
ÁŒÿÊ– ‚¥¡ÿ ©¬ÊäÿÊÿ ∑§Ë Ä⁄UË⁄U ¬⁄U ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple œÊ⁄UÊ xwx, zÆy, zÆ{
•Ê߸¬Ë‚Ë ∑‘§ Äà ◊È∑§Œ◊Ê Œ¡¸ Á∑§ÿÊ „Ò–
ŸÊ‹Ë ∑§Ë ‚◊SÿÊ ‚apple ¬⁄Uapple‡ÊÊŸ „Ò¥ ¤ÊÈ¥ÁªÿÊ ’Ê¡Ê⁄U ÁŸflÊ‚Ë
ªÙ⁄Uπ¬È⁄U – ŸÊ‹Ë ∑§Ë ‚◊SÿÊ ‚apple ¤ÊÈ¥ÁªÿÊ’Ê¡Ê⁄U flÊ«¸ ‚¥ÅÿÊ | ∑‘§ ÁŸflÊ‚Ë
πÊ‚Ê ¬⁄Uapple‡ÊÊŸ „Ò¥ •ı⁄U ©Ÿ ‹ÙªÙ¥ Ÿapple ∑§ß¸ ’Ê⁄U Ÿª⁄U •ÊÿÈQ§ ∑§Ù ¬òÊ ÷Ë ÁŒÿÊ
‹appleÁ∑§Ÿ ß‚ ¬˝∑§⁄UáÊ ◊apple¥ ∑§È¿ Ÿ„Ë¥ „È•Ê– ¤ÊÈ¥ÁªÿÊ ’Ê¡Ê⁄U ◊apple¥ ŸÊ‹Ë ÃÙ ’ŸË „Ò
‹appleÁ∑§Ÿ fl„ ∑§È¿ ŒÍ⁄U •Êªapple ¡Ê∑§⁄U ’¥Œ „Ù ªÿË „Ò– ¡‹ ÁŸ∑§Ê‚Ë ∑§Ë ÁŒP§Ã „Ò
•ı⁄U ∑§ß¸ Ÿapple ÃÙ ŸÊ‹Ë ∑§Ù ¬Ê≈U ÷Ë ÁŒÿÊ „Ò Á¡‚∑‘§ ø‹Ãapple ¡‹÷⁄UÊfl ∑§Ë ÁSÕÁÃ
•Ê ¡ÊÃË „Ò– ÁŸ◊¸‹Ê ŒappleflË, ⁄UÊ¡∑§È◊Ê⁄U, •◊Ÿ ªÈ#Ê, ◊ŸÙ¡ ∑§‡ÿ¬, ◊ŸÙ¡,
L§¬apple‡Ê, ⁄UÊ◊SflL§¬, ⁄UÊÁœ∑§Ê, ¬⁄UŒapple‡ÊË, ŒË¬∑§, ◊„ÊÃ◊ ªÈ#Ê, ÃÊ⁄UÊ ŒappleflË, ⁄UÊ∑‘§‡Ê,
©◊apple‡Ê, ∑‘§‡Êfl, Á¬¥≈UÍ ¡Êÿ‚flÊ‹, •⁄UÁfl㌠∑§È◊Ê⁄U, •ÊŸ¥Œ ∑§È◊Ê⁄U ‚◊appleà •ãÿ
∑§ß¸ ◊È„ÑÊflÊÁ‚ÿÙ¥ ∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò Á∑§ ’⁄U‚Êà ∑‘§ ◊ı‚◊ ◊apple¥ ∑§Ê» Ë ÁŒP§Ã „Ù
¡ÊÃË „Ò– ¡‹÷⁄UÊfl ∑‘§ ø‹Ãapple ’Ë◊ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ê ÷ÿ ’⁄UÊ’⁄U ’ŸÊ ⁄U„ÃÊ „Ò–
ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ ◊apple¥ ◊ë¿⁄UŒÊŸË ÁflÃÁ⁄UÃ
ªÙ⁄Uπ¬È⁄– „Ù¬ » Ê©¥«apple‡ÊŸ Ÿapple ◊„⁄UÊ¡ª¥¡ Á¡‹apple ∑‘§ ¬⁄UÃÊfl‹ é‹Ê∑§ ∑‘§
øı¬Á⁄UÿÊ ª˝Ê◊ ◊apple¥ ߥ‚apple» ‘§‹ÊßÁ≈U‚ ∑§Ë ⁄UÙ∑§ÕÊ◊ ◊apple¥ Á‹∞ ª⁄UË’Ù¥ ◊apple¥ ◊ë¿⁄UŒÊŸË
∑§Ê ÁflÃ⁄UáÊ Á∑§ÿÊ– ¬Íflʸø‹ ∑‘§ Á‹∞ •Á÷‡Êʬ ’Ÿ øÈ∑§Ê ߥ‚apple» ‘§‹ÊßÁ≈U‚ ŒÙ
Œ‡Ê∑§Ù¥ ◊apple¥ ’ëøÙ¥ ∑§Ù ∑§Ê‹ ∑§Ê ª˝Ê◊ ’ŸÊ øÈ∑§Ê „Ò–
•’ Ã∑§ „¡Ê⁄UÙ¥ ’ëøapple •¬¥ªÃÊ ∑§Ê Œ¥‡Ê ¤Êapple‹ ⁄U„apple „Ò¥– ∞apple‚apple ◊apple¥ flÊSÃÁfl∑§
Ãı⁄U ¬⁄U ¡◊ËŸ ¬⁄U ©Ã⁄U ∑§⁄U ∑§Êÿ¸ ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ë ß‚ ‚¥SÕÊ•Ù¥ ∑§Ê ∑§Êÿ¸ flÊ∑§ß¸
¬˝‡Ê¥‚ŸËÿ „Ò–
‚¥SÕÊ Ÿapple ◊ë¿⁄UŒÊŸË ÁflÃ⁄UáÊ ∑‘§ ‚ÊÕ-‚ÊÕ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ß‚∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥
¡ÊªM§∑§ ÷Ë Á∑§ÿÊ–
(jk"Vªh; fgUnh LkkIrkfgd)
ß‹Ê„Ê’ÊŒ ◊apple¥ πÈ‹Ë
¡apple‚Ë’Ë ◊‡ÊËŸÙ¥ ∑§Ë
¬„‹Ë ∞∑§Ë∑§Îà ß∑§Ê߸
ß‹Ê„Ê’ÊŒ – ÁflE ◊apple¥ ¡apple’Ë‚Ë
©à¬ÊŒŸ ∑‘§ ◊Ê◊‹apple ◊apple¥ „◊ Ÿ¥’⁄U ÃËŸ
¬⁄U „Ò¥ •ı⁄U ß‚∑§Ë ≈UappleÄUŸÊÚ‹Ê¡Ë ÿÍ∑‘§
‚apple •ÊÃË „Ò, ÷Ê⁄Uà ◊apple¥ „◊ ŸÿË
≈UappleÄUŸÊÚ‹Ê¡Ë ‹ÊŸÊ øÊ„Ãapple „Ò¥– Á¡‚‚apple
÷Ê⁄Uà ◊apple¥ ‹ª÷ª ŒÙ ‚ı ¡apple‚Ë’Ë ◊‡ÊËŸapple¥
¬˝ÁÃÁŒŸ ’ŸÊÿË ¡Êÿ– ©Q§ ’ÊÃapple¥
•Á◊à ªÙ‚Ê߸, ∞ÄU¡ËÄUÿÍÁ≈Ufl flÊß‚
¬˝appleÁ‚«appleã≈U Ÿapple ¬òÊ∑§Ê⁄U flÊÃʸ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ
∑§„Ë– ©ã„ÙŸapple ∑§„Ê Á∑§ ¡apple‚Ë’Ë ß¥Á«ÿÊ
Ÿapple ß‹Ê„Ê’ÊŒ, ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ ∞‹Êÿ¥‚
ߥ«ÁS≈˛ÿ‹ ◊Ê∑‘§¸Á≈U¥ª ∑§Ë Ÿß¸
•àÿÊœÈÁŸ∑§ ß∑§Ê߸ ŸÒŸË ∑‘§ •Êªapple ∑§Ê≈UË
◊apple¥ πÈ‹Ÿapple ¬⁄U ¬˝‚ÛÊÃÊ ¡ÊÁ„⁄U ∑§Ë „Ò–
ß‚ ÁflESÃ⁄UËÿ ‚ÈÁflœÊ ∑‘§ ¡Á⁄U∞
¡apple‚Ë’Ë ∑‘§ ª˝Ê„∑§Ù¥ ∑§Ë ÁŸ◊ʸáÊ
©¬∑§⁄UáÊÙ¥ ‚apple ‚¥’¥ÁœÃ Á’R§Ë, ‚Áfl¸‚
•ı⁄U ¡apple‚Ë’Ë ∑‘§ •‚‹Ë Á„S‚apple-¬È¡Ù¥¸
∑§Ë •Ê¬ÍÁø ‚◊appleà ‚÷Ë Ã⁄U„ Ã⁄U„ ∑§Ë
¡M§⁄UÃapple¥ ¬Í⁄UË ∑§Ë ¡Ê∞¥ªË– ∑§„Ê Á∑§
‚⁄U∑§Ê⁄U mÊ⁄UÊ ß¥» ˝ÊS≈˛B§⁄U ¬⁄U ∑§„Ë¥
íÿÊŒÊ ¡∏Ù⁄U ŒappleŸapple ∑‘§ ø‹Ãapple •’ „◊Ê⁄Uapple
Á‹∞ ÿ„ •ı⁄U ÷Ë ¡M§⁄UË „Ù ªÿÊ „Ò
Á∑§ •¬Ÿapple ª˝Ê„∑§Ù¥ ∑§Ù ÁflESÃ⁄UËÿ
©à¬ÊŒ ÃÕÊ ‚appleflÊ∞¥ ◊È„ÒÿÊ ∑§⁄UÊ∞¥–
vkl&iM+ksl ‹πŸ§, ‡ÊÁŸflÊ⁄U w} » ⁄Ufl⁄UË wÆvz 4
ÁÙ ÁÙ ·¤ô °Ç÷â ·¤è ÁæÙ·¤æÚUè Îè ÁæØðÑ Çè°×
•Ê¡∏◊ª… – Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË
‚È„Ê‚ ∞‹flÊ߸ ∑§Ë •äÿˇÊÃÊ ◊apple¥ “©¬˝
⁄UÊíÿ ∞«˜‚ ÁŸÿ¥òÊáÊ ‚Ù‚Êß≈UË” mÊ⁄UÊ
∞ø•Ê߸flË, ∞«˜‚ Áfl·ÿ ¬⁄U ∞∑§
ÁŒfl‚Ëÿ ©ã◊ÈπË∑§⁄UáÊ ∑§Êÿ¸‡ÊÊ‹Ê
∑§‹appleÄU≈˛apple≈U ∑‘§ ‚÷Ê∑§ˇÊ ◊apple¥ ‚ê¬ÛÊ „È߸–
∑§Êÿ¸‡ÊÊ‹Ê ∑§Ù ‚ê’ÙÁœÃ ∑§⁄UÃapple „È∞
Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
∞ø•Ê߸flË, ∞«˜‚ ‚apple ’øÊfl „Ë
ß‚∑§Ê ©¬øÊ⁄U „Ò– ß‚ Á‹∞ ¡Ÿ ¡Ÿ
∑§Ù ∞ø•Ê߸flË, ∞«˜‚ ∑‘§ ¬˝‚Ê⁄U ∑§Ù
⁄UÙ∑§Ÿapple ∑‘§ Á‹∞ ÿ„ •Êfl‡ÿ∑§ „Ò
Á∑§ ¡Ÿ ¡Ÿ ∑§Ù ’øÊfl ∑‘§ ©¬Êÿ
’ÃÊÿapple ¡Êÿapple¥ ÃÕÊ ß‚∑‘§ ¬˝Áà ‹ÙªÙ¥
∑§Ù ¡ÊªM§∑§ Á∑§ÿÊ ¡Êÿapple–
ÿ„ ’Ë◊Ê⁄UË Áfl‡Êapple·∑§⁄U ÿÈflÊflª¸
∑§Ù ¬˝÷ÊÁflà ∑§⁄U ⁄U„Ë „Ò Á¡‚‚apple
¬˝àÿˇÊ ∞fl¥ ¬⁄UÙˇÊ M§¬ ‚apple Œapple‡Ê fl
¬˝Œapple‡Ê ∑§Ë •ÊÁÕ¸∑§, ‚Ê◊ÊÁ¡∑§
√ÿflSÕÊ ¬⁄U ¬˝ÁÃ∑§Í‹ ¬˝÷Êfl ¬«∏Ÿapple
∑‘§ ‚ÊÕ „Ë Áfl∑§Ê‚ ∑§Ë ¬˝ªÁà ÷Ë
¬˝÷ÊÁflà „ÙÃË „Ò–
∑§Êÿ¸‡ÊÊ‹Ê ◊apple¥ ‹πŸ§ ‚apple •Êÿapple
¬˝Ùª˝Ê◊ •Ê» Ë‚⁄U ŒË¬∑§ ⁄UÊÿ Ÿapple
∑§Êÿ¸‡ÊÊ‹Ê ∑§Ù ‚ê’ÙÁœÃ ∑§⁄UÃapple „È∞
∑§„Ê Á∑§ ∞ø•Ê߸flË ∞∑§ ∞apple‚Ê
flÊÿ⁄U‚ „Ò ¡Ù ∑‘§fl‹ ◊ÊŸfl ‡Ê⁄UË ◊apple¥
¬ÊÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò ÃÕÊ ◊ŸÈcÿ ∑§Ë
¬˝ÁÃ⁄UÙœË ˇÊ◊ÃÊ ∑§Ù œË⁄Uapple œË⁄Uapple ∑§◊
∑§⁄U ŒappleÃÊ „Ò ÿÊ ŸC ∑§⁄U ŒappleÃÊ „Ò– ∞«˜‚
∞ø•Ê߸flË ∑§Ë •ÊÁπ⁄UË •flSÕÊ „Ò,
ß‚ •flSÕÊ ◊apple¥ ‡Ê⁄UË⁄U ⁄U٪٥ ‚apple ‹«∏Ÿapple
∑§Ë •¬ŸË ÃÊ∑§Ã πÙ ŒappleÃÊ „Ò ÃÕÊ
◊ŸÈcÿ ◊apple¥ ∞ø•Ê߸flË ∑‘§ ‚ÊÕ ‚ÊÕ
∞∑§ ‚apple •Áœ∑§ ’Ë◊ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑‘§ ‹ˇÊáÊ
ÁŒπÃapple „Ò¥– ©ã„ÙŸapple ’ÃÊÿÊ Á∑§
∞ø•Ê߸flË ∑‘§ » ‘§‹Ÿapple ∑§Ë ¬˝ÁR§ÿÊ
ÃÕÊ ©‚‚apple ’øÊfl ∑‘§ Ã⁄UË∑‘§ ∑§Ù
ÁflSÃÊ⁄U ‚apple ’ÃÊÿÊ– ¬˝Ùª˝Ê◊ •Ê» Ë‚⁄U
Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ÿ„ ‚¥R§Á◊à √ÿÁQ§
∑‘§ ‚ÊÕ •‚È⁄UÁˇÊà ÿıŸ ‚ê’㜠‚apple,
∞ø•Ê߸flË ‚¥R§Á◊à ⁄UQ§ ø…∏ÊŸapple ‚apple,
‚¥R§Á◊à ª÷¸flÃË ◊Á„‹Ê ‚apple ©‚∑‘§
„ÙŸapple flÊ‹apple ’ëøapple ∑§Ù, ‚¥R§Á◊à ‚È߸
∑‘§ ¬˝ÿÙª ‚apple » Ò§‹ÃÊ „Ò–
©ã„ÙŸapple ’øÊfl ∑‘§ Ã⁄UË∑‘§ ’ÃÊÃapple
„È∞ ∑§„Ê Á∑§ ‚¥ÿ◊ ⁄UπŸapple, ¬%Ë ∑‘§
¬˝Áà fl» ÊŒÊ⁄U ⁄U„Ÿapple, ∑§á«Ù◊ ∑‘§
ßSÃapple◊Ê‹ ∑§⁄UŸapple ‚apple ∞ø•Ê߸flË ‚¥R§áÊ
‚apple ’øÊ ‚¡Ê ‚∑§ÃÊ „Ò–
ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ •Êfl‡ÿ∑§ÃÊ
¬«∏Ÿapple ¬⁄U „◊apple‡ÊÊ ‚⁄U∑§Ê⁄UË ÿÊ ‹Êß‚apple¥‚
‡ÊÈŒÊ é‹∑§ ’Ò¥∑§ ‚apple „Ë πÍŸ ‹appleŸÊ
øÊÁ„∞, „◊apple‡ÊÊ Ÿß¸ ‚Í߸ ∑§Ê ¬˝ÿÙª
∑§⁄UŸapple ‚apple ß‚∑‘§ ‚¥R§◊áÊ ‚apple ’øÊ ¡Ê
‚∑§ÃÊ „Ò– ©ã„ÙŸapple ª÷¸flÃË ◊Á„‹Ê•Ù¥
∑§Ù ∞ø•Ê߸flË ¡ÊÚ¥ø ∑§⁄UÊŸapple ÃÕÊ ‚Í߸
∑‘§ ‚ʤÊÊ ßSÃapple◊Ê‹ ‚apple ’øŸapple ∑§Ë
‚‹Ê„ ŒË „Ò– ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U ◊ÈÅÿ
ÁøÁ∑§à‚Ê •Áœ∑§Ê⁄UË «Ê. flË’Ë Á‚¥„
Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ‚ÊÕ πÊŸÊ πÊŸapple, ª‹apple
‹ªÊŸapple, ◊⁄UË¡ ∑§Ë Œappleπ÷Ê‹ ∑§⁄UŸapple,
„ÊÕ Á◊‹ÊŸapple, ◊ë¿⁄U ∑§Ê≈UŸapple ÃÕÊ ∞∑§
‡ÊıøÊ‹ÿ ∑‘§ ¬˝ÿÙª ‚apple ∞ø•Ê߸flË
Ÿ„Ë¥ » Ò§‹ÃÊ „Ò– ©ã„ÙŸapple ∑§„Ê Á∑§
∞«˜‚ ∑§Ù ¬„øÊŸŸapple ∑§Ê ∑§Ù߸ S¬C
‹ˇÊáÊ Ÿ„Ë¥ „Ò–
ß‚◊apple¥ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ë ¬˝ÁÃ⁄UÙœ∑§
ˇÊ◊ÃÊ ÁŸ⁄UãÃ⁄U ÉÊ≈UÃË ¡ÊÃË „Ò fl Ãapple¡Ë
‚apple flŸ¡ ◊apple¥ ∑§◊Ë •ÊÃË „Ò–
∑§Êÿ¸‡ÊÊ‹Ê ◊apple¥ ¬˝Ù¡appleÄU≈U⁄U ∑‘§ ◊Êäÿ◊
‚apple ÷Ë ∞ø•Ê߸flË ∞fl¥ ∞«˜‚ ∑‘§
Áfl·ÿ ◊apple¥ ◊„àfl¬Íáʸ ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ŒË
ªÿË–
ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U ©¬ ◊ÈÅÿ
ÁøÁ∑§à‚Ê •Áœ∑§Ê⁄UË «Ê. ∞∑‘§ ŒÍ’apple,
«Ê. ¬⁄Uflapple¡ •ÅÃ⁄U, «Ê. «Ë¬Ë Á‚¥„,
‚Ë•Ù Á‚≈UË ∑‘§∑‘§ ∑§ÛÊıÁ¡ÿÊ, •¡ÿ
∑§È◊Ê⁄U Á◊üÊ, ¬˝ŒË¬ ∑§È◊Ê⁄U ⁄UÊÿ,
‚ı⁄U÷ ∑§È◊Ê⁄U Á‚¥„, ¬¥∑§¡ ÁflE∑§◊ʸ
•ÊÁŒ ◊ÈÅÿ M§¬ ‚apple ©¬ÁSÕà Õapple–
ÕæÚUæÌ âð ßæÂâ ÜõÅU ÚUãè ¿æÚU »æçǸØô´ ·¤ô ÕÎ×æàæô´ Ùð ÜêÅUæ
¬øÊ‚ „¡Ê⁄U ∑§Ë Ÿ∑§ŒË ‚◊appleà ∑§⁄UË’ ∞∑§ ‹Êπ ∑§Ë ‚ê¬ÁûÊ ‹Í≈U ‹apple ªÿapple ‹È≈Uapple⁄Uapple
‚ËÃʬÈ⁄U– ‹„⁄U¬È⁄U Á’‚flÊ¥ ◊ʪ¸
¬⁄U ‚‡ÊSòÊ ’Œ◊ʇÊÙ¥ Ÿapple ¡◊∑§⁄U ÃÊ«¥fl
◊øÊÿÊ •ı⁄U Ÿ∑§ŒË ‚Á„à ∑§⁄UË’ ∞∑§
‹Êπ M§¬ÿapple ∑§Ê ‚Ê◊ÊŸ ‹Í≈U Á‹ÿÊ–
’Œ◊ʇÊÙ¥ Ÿapple ’Ê⁄UÊà ‚apple flʬ‚ ‹ı≈U
⁄U„Ë øÊ⁄U ªÊÁ«∏ÿÙ¥ ∑§Ù ⁄UÙ∑§∑§⁄U ©‚◊apple¥
‚flÊ⁄U ’Ê⁄UÊÁÃÿÙ¥ ‚apple ‹Í≈U¬Ê≈U ∑§Ë–
ÉÊ≈UŸÊ ∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ¬Ê∑§⁄U •¬⁄U
¬ÈÁ‹‚ •œËˇÊ∑§ „⁄UŒÿÊ‹ Á‚¥„,
ˇÊappleòÊÊÁœ∑§Ê⁄UË ‹„⁄U¬È⁄U •ÁŸ‹ ∑§È◊Ê⁄U
Á‚¥„, ‹„⁄U¬È⁄U ∑§ÙÃflÊ‹ ⁄U¥ª ’„ÊŒÈ⁄U
ÿÊŒfl ¬ÈÁ‹‚ ’‹ ∑‘§ ‚ÊÕ ◊ı∑‘§ ¬⁄U
¬„È¥øapple– ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ◊Ê◊‹apple ∑§Ë Á⁄U¬Ù≈U¸
Œ¡¸ ∑§⁄U ¡Ê¥ø ‡ÊÈM§ ∑§⁄U ŒË „Ò– ¬˝Ê#
¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U ‹„⁄U¬È⁄U
∑§ÙÃflÊ‹Ë ˇÊappleòÊ ∑‘§ •ãê¸Ã Á’‚flÊ¥
‹„⁄U¬È⁄U ◊ʪ¸ ¬⁄U ’ËÃË ⁄UÊà ’appleπı»
’Œ◊ʇÊÙ¥ Ÿapple ÃÊ‹ªÊ¥fl ÕÊŸÊ ˇÊappleòÊ ∑‘§
©À∑§Ê¬È⁄U ÁŸflÊ‚Ë ⁄UÊ◊ªÙ¬Ê‹ ©»¸
ªÙ¬Ë ∑‘§ ÉÊ⁄U ’Ê⁄UÊà •ÊÿË ÕË– ⁄UÊÃ
◊apple¥ flʬ‚ ‹ı≈U ⁄U„Ë ’Ù‹apple⁄UÙ ‚¥ÅÿÊ
ÿÍ¬Ë xv ∞Ÿ x}yw, ÿÍ¬Ë xv ∞‚‚
x}~v fl ÿÍ¬Ë xv ∞◊ Æ{xv ‚Á„Ã
øÊ⁄U ’Ù‹apple⁄UÙ ªÊÁ«∏ÿÙ ∑§Ù ‹„⁄U¬È⁄U
Á’¥‚flÊ ⁄UÙ« ¬⁄U ‚Íÿ¸∑§Èá« ◊¥ÁŒ⁄U ∑‘§
¬Ê‚ ¬È•Ê‹ ‚apple ⁄UÙ« ¡Ê◊ ∑§⁄U ⁄UÙ∑§
Á‹ÿÊ– ß‚∑‘§ ’ÊŒ ∞∑§ Œ¡¸Ÿ ‚apple
•Áœ∑§ ‚‡ÊSòÊ ’Œ◊ʇÊÙ¥ Ÿapple ∑§⁄UË’
∞∑§ ÉÊ¥≈Uapple Ã∑§ ¡◊∑§⁄U ‹Í≈U¬Ê≈U ∑§Ë–
ß‚ Œı⁄UÊŸ ’Œ◊ʇÊÙ¥ Ÿapple ’Ù‹apple⁄UÙ ◊apple¥ ‚flÊ⁄U
’Ê⁄UÊÁÃÿÙ¥ πȇÊË⁄UÊ◊ ¬ÈòÊ SflÊ◊Ë ŒÿÊ‹
∑‘§ ¬Ê‚ ‚apple ∞∑§ •¥ªÍ∆Ë ŒÙ „¡Ê⁄U ∑§Ë
Ÿ∑§ŒË fl ◊Ù’Êß‹, •¡ÿ ¬ÈòÊ ‡ÊòÊÈ„Ÿ
‹Ê‹ ∑‘§ ¬Ê‚ ‚apple ÃËŸ ‚ÙŸapple ∑§Ë •¥ªÍ∆Ë,
…∏Ê߸ „¡Ê⁄U ∑§Ë Ÿ∑§ŒË, ◊Ù’Êß‹,
•⁄UÁfl¥Œ ¬ÈòÊ •ôÊÊà ∑‘§ ¬Ê‚ ‚apple ÃËŸ
•¥ªÍ∆Ë wwÆÆ ∑§Ë Ÿ∑§ŒË fl ◊Ù’Êß‹
»ÙŸ, Á⁄U¡flÊŸ ¬ÈòÊ •ôÊÊà ‚apple ¬Ê¥ø
„¡Ê⁄U Ÿı ‚ı M§¬ÿapple fl ◊Ù’Êß‹,
Áfl◊‹ ∑‘§ ¬Ê‚ ‚apple }ÆÆ ∑§Ë Ÿ∑§ŒË,
ª¥ªÊ⁄UÊ◊ ∑‘§ ¬Ê‚ ‚apple ∞∑§ ‚ÙŸapple ∑§Ë
øappleŸ, wyÆÆ ∑§Ë Ÿ∑§ŒË fl ◊Ù’Êß‹,
’ÊÁ‚Œ ‚apple vwÆÆ ∑§Ë Ÿ∑§ŒË, •ÊŒ‡Ê¸
∑‘§ ¬Ê‚ ‚apple { „¡Ê⁄U ∑§Ë Ÿ∑§ŒË fl
◊Ù’Êß‹ ÃÕÊ ÁflŸÙŒ ‚Á„à ‚÷Ë
ÁŸflʂ˪áÊ ’apple„¡◊ ¡Ÿ¬Œ ‹πË◊¬È⁄U
πË⁄UË ∑‘§ ¬Ê‚ ‚apple ∞∑§ „¡Ê⁄U ∑§Ë Ÿ∑§ŒË
fl ◊Ù’Êß‹ ‚Á„à ∑§⁄UË’ ¬øÊ‚ „¡Ê⁄U
Ÿ∑§ŒË ‚◊appleà ∞∑§ ‹Êπ ‚apple •Áœ∑§
∑§Ê ◊Ê‹ ‹Í≈U Á‹ÿÊ– ß‚Ë Œı⁄UÊŸ
Á∑§‚Ë ’Ê⁄UÊÃË Ÿapple ⁄UÙ« ¬⁄U ¬«∏apple ¬È•Ê‹
◊apple¥ •Êª ‹ªÊ ŒË– Á¡‚∑‘§ ’ÊŒ
ÒÒÖæÚUÌ ×ð´ ¥SÂëàØÌæÓÓ ÂÚU °·¤ çÎßâèØ âðç×ÙæÚU
•‹Ëª…∏ – •‹Ëª…∏ ◊ÈÁS‹◊
ÿÍŸËflÁ‚¸≈UË ∑‘§ ‚◊Ê¡ ‡ÊÊSòÊ Áfl÷ʪ
mÊ⁄UÊ ““÷Ê⁄Uà ◊apple¥ •S¬Î‡ÿÃÊ”” ¬⁄U ∞∑§
ÁŒfl‚Ëÿ ‚appleÁ◊ŸÊ⁄U ◊apple¥ Ÿª⁄U ∑‘§ ¬Ë‚Ë∞‚
•Áœ∑§Ê⁄UË «ÊÚ. ‚Ë∞‹ ‚ÙŸ∑§⁄U ∑§Ë
¬ÈSÃ∑§ ∑§Ê Áfl◊ÙøŸ ∑§⁄UÃapple „È∞
∑§È‹¬Áà ‹appleÁç≈UŸÒã≈U ¡Ÿ⁄U‹ ¡◊Ë⁄U
©gËŸ ‡ÊÊ„ (‚appleflÊÁŸflÎÃ) Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
„◊Ê⁄Uapple Œapple‡Ê ◊apple¥ •S¬Î‡ÿÃÊ ∑§Ù Á‡ÊˇÊÊ
∑‘§ ◊Êäÿ◊ ‚apple „Ë ŒÍ⁄U Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ
„Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ‚◊Ê¡ ∑‘§ Á¬¿«∏apple
flªÙ¸ ∑§Ù Á‡ÊˇÊÊ ∑‘§ •fl‚⁄U ©¬‹éœ
∑§⁄UÊŸapple ‚apple „Ë ©Ÿ∑§Ê ‚‡ÊÁQ§∑§⁄UáÊ
„٪ʖ ¡Ÿ⁄U‹ ‡ÊÊ„ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
÷Ê⁄UÃËÿ ‚¥ÁflœÊŸ •ı⁄U ÷Ê⁄UÃËÿ
‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple •S¬Î‡ÿÃÊ ∑§Ù ŒÍ⁄U ∑§⁄UŸapple
∑‘§ Á‹ÿapple ¡Ù ¬˝÷ÊflË ∑§Œ◊ ©∆Êÿapple „Ò¥
fl„ ‚⁄UÊ„ŸËÿ „Ò¥–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ¡◊Ë¥ŒÊ⁄UË
©ã◊Í‹Ÿ ∑§ÊŸÍŸ ß‚ ÁŒ‡ÊÊ ◊apple¥ ‚’‚apple
•ë¿Ë ¬„‹ ‚ÊÁ’à „È•Ê– ©ã„Ù¥Ÿapple
∑§„Ê Á∑§ ßS‹Ê◊ œ◊¸ ◊apple¥ Á∑§‚Ë ÷Ë
√ÿÁQ§ ∑‘§ ‚ÊÕ Á∑§‚Ë ÷Ë Ã⁄U„ ∑§Ê
÷appleŒ÷Êfl Ÿ„Ë¥ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ •ı⁄U
•‹Ëª…∏ ◊ÈÁS‹◊ ÁflEÁfllÊ‹ÿ ◊apple¥
÷Ë Á∑§‚Ë ∑‘§ ‚ÊÕ •S¬Î‡ÿÃÊ Ÿ„Ë¥
’⁄UÃË ¡ÊÃË– ©ã„Ù¥Ÿapple «ÊÚ. ‚ÙŸ∑§⁄U ∑§Ë
¥âæ×æçÁ·¤ ̈ßô´ ÂÚU
·¤Ç¸è ÙÁÚU ÚU¹ð´Ñ Çè®°×®
❑ „Ù‹Ë ¬fl¸ ∑§Ù ‚∑§È‡Ê‹ ‡ÊÊ¥ÁÃ◊ÿ Ã⁄UË∑‘§ ‚apple
◊ŸÊŸapple ∑§Ë ÃÒÿÊ⁄UË ∑§⁄U ‹Ë ¡Ê∞— ∑§È◊Ê⁄U ⁄UÁfl∑§ÊãÃ
∑§ÊŸ¬È⁄U Œapple„Êà – Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË
∑§È◊Ê⁄U ⁄UÁfl∑§Êãà Á‚¥„ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ÁflÁ÷ÛÊ
⁄U¥ªÙ ∑‘§ ¬fl¸ „Ù‹Ë ∑§Ù •Ê¬‚Ë ÷Ê߸øÊ⁄UÊ,
¬˝apple◊ fl ‚jÊfl ∑‘§ ‚ÊÕ ◊ŸÊÿÊ ¡Êÿapple–
‚ÊÕ „Ë ⁄UÊC˛Ëÿ ∞∑§ÃÊ ∞fl¥ •πá«ÃÊ ◊apple¥
•Áœ∑§ flÎÁh „Ù– ÃÕÊ ∞apple‚Ê ∑§Êÿ¸ Ÿ
Á∑§ÿÊ ¡Êÿapple Á¡‚‚apple Á∑§‚Ë ∑§Ë ÷ÊflŸÊ
∑§Ù ∆apple‚ ‹ªapple– ©ã„ÙŸapple Ÿapple •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ
∑§Ù ÁŸŒapple¸‡Ê ÁŒÿapple Á∑§ „Ù‹Ë ¬fl¸ ∑§Ù •Ê¬‚Ë
÷Ê߸øÊ⁄Uapple fl ‚jÊflŸÊ ∑§Ù ◊¡’ÍÃË ¬˝ŒÊŸ
∑§⁄UŸapple ∑‘§ ‚ÊÕ „Ë ‡ÊÊ¥ÁìÍáʸ Ã⁄UË∑‘§ ‚apple
ÁŸ¬≈UÊŸapple ∑§Ë ‚◊ÈÁøà ÃÒÿÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ë
‚◊ˡÊÊ ∑§⁄U ‹apple– ©ã„ÙŸapple ÁŸŒapple¸‡Ê ÁŒÿapple Á∑§
•» flÊ„ » Ò§‹ÊŸapple flÊ‹apple •‚Ê◊ÊÁ¡∑§
ÃàflÙ¥ ¬⁄U ∑§«∏Ë Ÿ¡⁄U ⁄UπË ¡Êÿapple–
Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË Ÿapple ‚÷Ë ∞‚Æ«ËÆ∞◊Æ,
ß‚ ¬˝∑§ÊÁ‡Êà ¬ÈSÃ∑§ ¬⁄U ©ã„apple¥
◊È’Ê⁄U∑§’ÊŒ ¬apple‡Ê ∑§Ë– ¬˝ÅÿÊÃ
ßÁÄʂ∑§Ê⁄U ¬˝Ù» ‘§‚⁄U ß⁄U» ÊŸ „’Ë’
Ÿapple ““◊äÿ∑§Ê‹ËŸ ÷Ê⁄UÃËÿ ‚¥S∑§ÎÁÃ
◊apple¥ ¡ÊÁà ∞fl¥ •S¬Î‡ÿÃÊ”” ¬⁄U ◊ÈÅÿ
÷Ê·áÊ ŒappleÃapple „È∞ ∑§„Ê Á∑§ ßS‹Ê◊ œ◊¸
◊apple¥ •S¬Î‡ÿÃÊ ¡Ò‚Ë ∑§Ù߸ øË¡∏ Ÿ„Ë¥
„Ò–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ÷Ê⁄UÃËÿ ‚◊Ê¡
∑‘§ •ÊÁÕ¸∑§ Áfl‚ªÁÃÿÙ¥ ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ
fláʸŸ √ÿflSÕÊ ÕË ¬⁄UãÃÈ ◊Ȫ‹∑§Ê‹
◊apple¥ ÷Ë ß‚ fláʸŸ √ÿflSÕÊ ∑§Ù ÃÙ«∏Ê
Ÿ„Ë¥ ªÿÊ– •∑§’⁄U ∑‘§ ÿȪ ◊apple¥ ‚» Ê߸
∑§⁄UŸapple flÊ‹Ù¥ ∑§Ù ““„‹Ê‹πÙ⁄U”” ‡ÊéŒ
∑§Ê ßSÃapple◊Ê‹ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ ÕÊ ¡Ù ∞∑§
‚ê◊ÊÁŸÃ ‡ÊéŒ „Ò– ¬˝Ù» ‘§‚⁄U ß⁄U» ÊŸ
„’Ë’ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ∑Ò§‡Êfl øãŒ˝ ‚ÒŸ
¬„‹apple ∞apple‚apple ÷Ê⁄UÃËÿ ‚◊Ê¡ ‚ÈœÊ⁄U∑§
‚ËÆ•ÙÆ ÃÕÊ ÕÊŸÊ ¬˝÷ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù ÁŸŒapple¸‡Ê
ÁŒÿÊ Á∑§ flapple ‚¥flappleŒŸ‡ÊË‹ ß‹Ê∑§Ù¥ ∑§Ê
¬Í⁄UË Ã⁄U„ ÷˝◊áÊ ÃÕÊ ÁŸ⁄UˡÊáÊ ∑§⁄U ‹apple¥–
⁄Uapple‹flapple S≈Uapple‡ÊŸ, ⁄UÙ«flapple¡, S∑§Í‹, ∑§Ê‹apple¡,
’Ê¡Ê⁄U ‚Á„à •ãÿ ‚Êfl¸¡ÁŸ∑§ SÕ‹Ù¥
¬⁄U √ÿʬ∑§ ¬ÈÁ‹‚ ¬˝’㜟 ‚ÈÁŸÁpÃ
∑§⁄UŸapple ∑‘§ ‚ÊÕ „Ë ˇÊappleòÊ ∑‘§ ªáÊ◊Êãÿ
ŸÊªÁ⁄U∑§Ù¥, ‡ÊÊ¥Áà ‚Á◊Áà ∑§Ë ’Ò∆∑§Ù¥ ◊apple¥
÷Ë ‹ÙªÙ¥ ‚apple ◊È‹Ê∑§Êà ∑§⁄U ◊Ê„ı‹ ∑§Ù
‡ÊÊ¥ÁìÍáʸ ∞fl¥ ‚ı„ÊŒ¸¬Íáʸ ’ŸÊÿapple ⁄UπŸapple
∑§Ë ÁŒ‡ÊÊ ◊apple¥ ‚∑§Ê⁄UÊà◊∑§ ∑§Œ◊ ©∆Êÿapple¥–
©ã„ÙŸapple ∑§„Ê Á∑§ „Ù‹Ë ¬fl¸ ¬⁄U ∑§Ù߸ Ÿß¸
¬⁄Uê¬⁄UÊ Ÿ ‡ÊÈM§ „ÙŸapple ¬Êÿapple ÃÕÊ àÿÙ„Ê⁄U
∑§Ù ¬˝apple◊, Fapple„ fl ¬⁄US¬⁄U ∞∑§ ŒÍ‚⁄Uapple ∑§Ë
÷ÊflŸÊ•Ù¥ ∑§Ê •ÊŒ⁄U ∑§⁄UÃapple „È∞ πȇʪflÊ⁄U
◊Ê„ı‹ ◊apple¥ ◊ŸÊÿÊ ¡Êÿapple–
Õapple Á¡ã„Ù¥Ÿapple •S¬Î‡ÿÃÊ ∑‘§ ÁflM§m
•ÊflÊ¡ ©∆Ê߸– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
íÿÙÁÃ’Ê » ÈÑapple, «ÊÚ. •ê’apple«∑§⁄U •ı⁄U
◊„Êà◊Ê ªÊ¥œË Ÿapple ß‚ ÁŒ‡ÊÊ ◊apple¥ ∑§Ê◊
Á∑§ÿÊ– ªÊ¥œË ¡Ë Ÿapple •S¬Î‡ÿÃÊ ∑§Ù
⁄UÊC˛Ëÿ •ÊãŒÙ‹Ÿ ‚apple ¡Ù«∏ ÁŒÿÊ–
¬˝Ù» ‘§‚⁄U „’Ë’ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ Œapple‡Ê ∑§Ë
SflÃãòÊÃÊ ∑‘§ ’ÊŒ ‚apple „Ë ‚» Ê߸ flÊ‹Ê
∑§Ù ÷Ë øÃÈÕ¸ üÊappleáÊË ∑§◊¸øÊ⁄UË ∑§Ê Œ¡Ê¸
Œapple∑§⁄U ‚◊Ê¡ flappleß ∑§⁄U ÁŒÿÊ ªÿÊ–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ •S¬Î‡ÿÃÊ ∑‘§ ÁflM§m
¡¥ª •÷Ë „◊Ÿapple ¡ËÃË Ÿ„Ë¥ „Ò– «ÊÚ.
‚Ë∞‹ ‚ÙŸ∑§⁄U Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
•Ÿ≈UøÒÁflÁ‹≈UË ¡Ò‚apple Áfl·ÿ ¬⁄U •Ÿapple∑§
◊ÊŸflËÿ ‚◊⁄USÃÊ ∑‘§ ÁfløÊ⁄U∑§Ù¥ Ÿapple
ß‚apple ‚◊Ê¡ ∑§Ê ∞∑§ ’„Èà ’«∏Ê ¬Ê¬
◊ÊŸÊ „Ò– ß‚ ‚◊SÿÊ ∑§Ë ©à¬ÁûÊ ∑§Ê
∑§Ê⁄UáÊ ◊ÈÅÿ M§¬ ‚apple ŒÈª¸ãœ ‚apple ŒÍ⁄U
’Œ◊Ê‡Ê ◊ı∑‘§ ‚apple »⁄UÊ⁄U „Ù ª∞– ÉÊ≈UŸÊ
∑§Ë ‚ÍøŸÊ ¬Ê∑§⁄U ⁄UÊà ◊apple¥ „Ë •¬⁄U
¬ÈÁ‹‚ •œËˇÊ∑§ „⁄UŒÿÊ‹ Á‚¥„, ‚Ë•Ù
•ÁŸ‹ Á‚¥„ fl ∑§ÙÃflÊ‹ ⁄U¥ª’„ÊŒÈ⁄U
ÿÊŒfl ‚Á„à ÷Ê⁄UË ¬ÈÁ‹‚ ’‹ ∑‘§ ‚ÊÕ
◊ı∑‘§ ¬⁄U ¬„È¥øapple– ¬ËÁ«∏à πȇÊË⁄UÊ◊ ∑§Ë
Ä⁄UË⁄U ¬⁄U ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ◊Ê◊‹Ê Œ¡¸ ∑§⁄U
¡Ê¥ø ‡ÊÈM§ ∑§⁄U ŒË „Ò–
ªı⁄Ufl◊ÿË ⁄U„Ê „Ò ¬Ë∞‚Ë
∑§Ê ßÁÄʂ— ‚È÷Ê· øãŒ˝
❑ ‚„Êÿ∑§ ‚appleŸÊŸÊÿ∑§ Ÿapple ¬ÈÁ‹‚ ◊„ÊÁŸŒapple‡Ê∑§ ¬Ë∞‚Ë
∑‘§ ‚¥Œapple‡Ê ‚apple ¡flÊŸÙ¥ ∑§Ù ∑§⁄UÊÿÊ •flªÃ
‚ËÃʬÈ⁄U– ¬Ë∞‚Ë ’‹ ∑§Ë ªı⁄Ufl◊ÿË ¿Áfl ∑§Ù •ı⁄U •Áœ∑§ ©í¡fl‹
∞fl¥ ÁŒ√ÿ ’ŸÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ •¬⁄U ¬ÈÁ‹‚ ◊„ÊÁŸŒapple‡Ê∑§ ¬Ë∞‚Ë ‚È÷Ê· øãŒ˝
Ÿapple •ÊflÊ„Ÿ Á∑§ÿÊ– •¬⁄U ¬ÈÁ‹‚ ◊„ÊÁŸŒapple‡Ê∑§ ¬Ë∞‚Ë Ÿapple •¬Ÿapple ‚¥Œapple‡Ê ◊apple¥
∑§„Ê „Ò Á∑§ „◊apple¥ •Ê‡ÊÊ „Ë Ÿ„Ë¥ fl⁄UŸ ¬Íáʸ ÁflEÊ‚ „Ò Á∑§ ©¬˝ ¬ÈÁ‹‚ ∑§Ê
¬Ë∞‚Ë ’‹ œ◊¸, ¡ÊÁà •ı⁄U ˇÊappleòÊflÊŒ ‚apple §¬⁄U ©∆∑§⁄U ◊ÊŸflËÿ ◊ÍÀÿÙ¥ ¬⁄U
•ÊœÊÁ⁄Uà ‡Êıÿ¸ ∞fl¥ flË⁄UÃÊ ‚apple ¬Á⁄U¬Íáʸ ¬˝apple⁄U∑§ ∑§Êÿ¸ ¬hÁà ∑§Ù Áfl∑§Á‚Ã
∑§⁄UÃapple „È∞ ‚◊¬¸áÊ •ı⁄U ÁŸDÊ ¬Ífl¸∑§ ‚◊Ê¡ •ı⁄U Œapple‡Ê ∑§Ë ‚appleflÊ ∑§⁄UappleªÊ–
Á¡‚‚apple ¬Ë∞‚Ë ’‹ ∑§Ë ªı⁄Ufl◊ÿË ¿Áfl ∑§Ù •ı⁄U ©í¡fl‹ Á∑§ÿÊ ¡Ê
‚∑‘§– ¬Ë∞‚Ë ¬Á⁄UflÊ⁄U ∑‘§ ◊ÈÁπÿÊ ‚È÷Ê· øãŒ˝ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ¬Ë∞‚Ë ∑§Ê {{
fl·¸ ∑§Ê ªı⁄Ufl◊ÿË ßÁÄʂ ⁄U„Ê „Ò, ¬Ë∞‚Ë ’‹ Ÿapple ¬Íáʸ ◊ŸÙÿÙª ∞fl¥
∑§Ã¸√ÿ ¬⁄UÊÿáÊÃÊ ‚apple •¬Ÿapple ∑§Ã¸√ÿÙ¥ ∑§Ê ÁŸfl¸„Ÿ Á∑§ÿÊ „Ò– ÿ„Ë Ÿ„Ë¥
•ŸÈ‡ÊÊ‚Ÿ, √ÿÊfl‚ÊÁÿ∑§ ŒˇÊÃÊ ∞fl¥ ∑§Êÿ¸ ˇÊ◊ÃÊ ∑‘§ §Úøapple ◊ʬ Œá«
SÕÊÁ¬Ã ∑§⁄U ªı⁄UflÊÁãflà Á∑§ÿÊ „Ò–
çÂÌæ Ùð Âé˜æè ·¤ô ·¤§ü ßáôü Ì·¤ ÕÙæØæ ãÕâ ·¤æ çàæ·¤æÚU, ÕæÎ ×ð´ ÁÜæØæ
» L§¸πÊ’ÊŒ – •ÊœË •Ê’ÊŒË
∑§„Ë ¡ÊŸapple flÊ‹Ë ◊Á„‹Ê∞apple¥ •ı⁄U ©Ÿ∑‘§
Á‹ÿapple ’Ÿapple Œapple‡Ê ∑‘§ flÙ ∑§ÊŸÍŸ Á¡Ÿ∑§Ë
ŒÈ„Ê߸ ¬˝Œapple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U ŒappleÃË ⁄U„Ë „Ò–
‹appleÁ∑§Ÿ ߟ ‚’ ∑§ÊŸÍŸÙ ∑‘§ ’Ê’¡ÍŒ
÷Ë ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ë ÁSÕÁà ‚Èœ⁄UŸapple ∑§Ê
ŸÊ◊ Ÿ„Ë¥ ‹apple ⁄U„Ë– ¡Ë ‚¥ª◊ ¡Ù π’⁄U
•Ê¬ ¬…∏Ÿapple ¡Ê ⁄U„apple „Ò– flÙ ◊Á„‹Ê
„appleÀ¬‹Êߟ vÆ~Æ ◊Á„‹Ê •ÊÿÙª •ı⁄U
©Ÿ Ã◊Ê◊ ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑‘§ •Áœ∑§Ê⁄UÙ¥
∑§Ê ÁŸ◊ʸáÊ ∑§⁄UŸapple flÊ‹apple ‹ÙªÙ¥ ∑‘§ ◊È¥„
¬⁄U Ã◊ÊøÊ „Ò ¡Ù ÿapple ∑§„Ãapple „Ò Á∑§
¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ ◊Á„‹Ê∞apple¥ •¬ŸÊ •Áœ∑§Ê⁄U
‚◊¤Ê ⁄U„Ë „Ò– » L§¸πÊ’ÊŒ ∑‘§ •◊ÎìÈ⁄U
ÕÊŸÊ ˇÊappleòÊ ∑§Ë ⁄U„Ÿapple flÊ‹Ë ªËÃÊ
flÊÀ◊Ë∑§Ë (¬Á⁄UflÁøà ŸÊ◊) ∑§Ë ÿapple
∑§„ÊŸË „Ò– ªËÃÊ ’ÊÀ◊Ë∑§Ë ∑‘§ ¡‹apple
„Èÿapple „ÊÕ ÿapple ’ÿÊ¥ ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥ Á∑§ •Ê¡
÷Ë ‚◊Ê¡ ◊apple¥ ¬ÈL§·Ù¥ ∑§Ë •¬ŸË „Ë
∞∑§ •‹ª ÷ÍÁ◊∑§Ê „Ò– •’ ß‚
∑§„ÊŸË ∑§Ù ’ÃÊÃapple „Ò¥ Á∑§ ªËÃÊ ŒappleflË
•◊ÎìÈ⁄U ÕÊŸÊ ˇÊappleòÊ ∑‘§ ª˝Ê◊ Á¬ÕŸÊ¬È⁄U
⁄U„Ÿapple flÊ‹Ë „Ò– Á¬ÃÊ ⁄UÊ◊appleE⁄U ŒÙ ÷Ê߸
„ÙŸÊ ¬˝∑§≈U „È•Ê– •ãÿ Sflë¿ fl
‚◊¬ÛÊ ¬apple‡Êapple flÊ‹apple ‹Ùª ¬⁄Uê¬⁄UʪÃ
M§¬ ‚apple ©Ÿ‚apple ÉÊÎáÊÊ ∑§⁄UÃapple ø‹apple ªÿapple–
‹ÙªÙ¥ ∑§Ù Sflë¿ ∑§⁄UŸapple flÊ‹apple
•flSflë¿ ¬apple‡ÊÙ¥ ‚apple ¡È«∏apple ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù
•S¬Î‡ÿ ‚◊¤ÊÊ ªÿÊ– «ÊÚ. ‚ÙŸ∑§⁄U
Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ◊ÊŸflÃÊ ∑§Ë ⁄UˇÊÊ, ‚È⁄UˇÊÊ
∞fl¥ ◊ŸÈcÿ ∑‘§ ‚flʸªËáÊ Áfl∑§Ê‚ ∑‘§
Á‹ÿapple Á∑§‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ∑‘§ SÕÊÿË Áfl÷appleŒ
∑§Ê ∑§Ù߸ SÕÊŸ Ÿ„Ë¥ „ÙŸÊ øÊÁ„∞–
•S¬Î‡ÿÃÊ ∑§Ê ÷ıÁÃ∑§ ÿÊ ◊ÊŸÁ‚∑§
M§¬, ÿ„ ŒÙŸÙ ¥¬Ë«∏ÊŒÊÿ∑§ fl ÉÊÊÃ∑§
„Ò– flø◊ÊŸ ÿȪ ◊apple¥ ÷ıÁÃ∑§ •S¬Î‡ÿÃÊ
∑§Ë ¡ª„ ◊ÊŸÁ‚∑§ •S¬Î‡ÿÃÊ •¬ŸÊ
SÕÊŸ ª˝„áÊ ∑§⁄UÃË ¡Ê ⁄U„Ë „Ò– ¡Ù
‚◊Ê¡ ∑‘§ Á‹ÿapple •àÿãà ÉÊÊÃ∑§ „Ò–
ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U ‚◊Ê¡ ‡ÊÊSòÊ Áfl÷ʪ
∑‘§ •äÿˇÊ ¬˝Ù» ‘§‚⁄U ◊ÃËŸ •„◊Œ
Ÿapple •ÁÃÁÕÿÙ¥ ∑§Ê Sflʪà Á∑§ÿÊ •ı⁄U
¬˝Ù» ‘§‚⁄U ‡Ê∑§Ë‹ ‚◊ŒÊŸË Ÿapple ©fÊ≈UŸ
‚òÊ ∑§Ê ‚¥øÊ‹Ÿ Á∑§ÿÊ– ß‚ ‚appleÁ◊ŸÊ⁄U
∑‘§ ©fÊ≈UŸ ‚òÊ ◊apple¥ ‚„∑§È‹¬ÁÃ
Á’˝ªappleÁ«ÿ⁄U ∞‚ •„◊Œ •‹Ë, ◊ÈÅÿ
Áfl∑§Ê‚ •Áœ∑§Ê⁄UË ŒË¬∑§ ◊ËáÊÊ, •¬⁄U
Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË (Ÿª⁄U) •flœapple‡Ê ∑§È◊Ê⁄U
ÁÃflÊ⁄UË, Ÿª⁄U •ÊÿÈQ§ ‡Êapple‹appleãŒ˝ Á‚¥„
÷Ë ◊ı¡ÍŒ Õapple–
◊È∑‘§‡Ê •ı⁄U øÈÛÊapple „Ò– ◊Ê¥ ∑§Ë ◊ıà „Ù
øÈ∑§Ë ÕË– ªËÃÊ ŒappleflË ¡Ò‚apple-¡Ò‚apple ’«∏Ë
„È߸– ∞∑§ Á¬ÃÊ Ÿapple ∞∑§ ÷Ê߸ Ÿapple •¬ŸË
’„Ÿ ∑§Ê ‚ıŒÊ ’ŒÊÿÍ¥ ∑‘§ ŸÊª⁄U ¡ÍŸÊ
ªÊ¥fl ◊apple¥ ⁄UÊ◊flË⁄U ∑‘§ ‚ÊÕ Á∑§ÿÊ– x
‚Ê‹ ⁄UÊ◊flË⁄U ∑‘§ ‚ÊÕ ⁄U„Ÿapple ∑‘§ ’ÊŒ
⁄UÊ◊flË⁄U Ÿapple ªËÃÊ ŒappleflË ∑§Ê ¿Ù«∏Ÿapple ∑§Ê
» Ò§‚‹Ê Á∑§ÿÊ ∞∑§’Ê⁄U Á» ⁄U ∞∑§
◊Á„‹Ê ∑‘§ •Áœ∑§Ê⁄UÙ¥ ∑§Ê „ŸŸ „È•Ê
Á¬ÃÊ ⁄UÊ◊appleE⁄U Ÿapple ªËÃÊ ŒappleflË ∑§Ù ∞∑§
∑§Êª¡ ¬⁄U Á‹π∑§⁄U flʬ‚ •¬Ÿapple ÉÊ⁄U
’È‹Ê Á‹ÿÊ ß‚∑‘§ ∞fl¡ ◊apple¥ ªËÃÊ ŒappleflË
∑§Ù ¬Áà ⁄UÊ◊flË⁄U Ÿapple ªËÃÊ ∑‘§ Á¬ÃÊ
⁄UÊ◊appleE⁄U ∑§Ù wz „¡Ê⁄U L§¬ÿapple ÁŒÿapple–
ªËÃÊ ÉÊ⁄U flʬ‚ •Ê ªÿË ∑§„ÊŸË ÿ„Ë¥
πà◊ Ÿ„Ë¥ „È߸ Á¬ÃÊ Ÿapple „Ë ªËÃÊ ŒappleflË
∑§Ê ‡ÊÙ·áÊ ∑§⁄UŸÊ ‡ÊÈL§ ∑§⁄U ÁŒÿÊ •ı⁄U
•¬Ÿapple ‚ÊÕ ‚ê’㜠’ŸÊŸapple ∑‘§ Á‹ÿapple
◊¡’Í⁄U Á∑§ÿÊ– ªËÃÊ ŒappleflË ∑§Ë ÿÊßÊ∞apple¥
‡ÊÈL§ „È߸– ªËÃÊ ŒappleflË ∑‘§ Á¬ÃÊ •ı⁄U
÷Ê߸ •ÄU‚⁄U ªËÃÊ ŒappleflË ∑§Ù ‹ÊÁ∆ÿÙ¥
‚apple ¬Ë≈UÃapple– ŒÙ ‚apple ÃËŸ ÁŒŸ Ã∑§ πÊŸÊ
Ÿ„Ë¥ ŒappleÃapple– ßÃŸÊ „Ë Ÿ„Ë¥ ߟ „ÒflÊÁŸÿÃ
’Ê⁄UÊÃÉÊ⁄U ∑§Ê Á∑§⁄UÊÿÊ vv,ÆÆÆ L§¬ÿapple ‚apple
’…∏Ê ∑§⁄U vz,ÆÆÆ L§¬ÿapple Á∑§∞ ¡ÊŸapple ∑§Ù ◊¥¡Í⁄UË
„⁄UŒÙ߸ – ‡Ê„⁄U flÊÁ‚ÿÙ¥ ∑§Ù
•ÊflÊ⁄UÊ ¡ÊŸfl⁄UÙ¥ ∑§Ë ‚◊SÿÊ ‚apple
ÁŸ¡Êà ÁŒ‹ÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ Ÿª⁄U ¬ÊÁ‹∑§Ê
Ÿapple ∑§◊⁄U ∑§‚ ‹Ë „Ò– ∑Ò§≈U‹ ∑Ò§ø⁄U
π⁄UËŒapple ¡ÊŸapple ∑‘§ ’ÊŒ •’ ß‚∑‘§
ßSÃapple◊Ê‹ •ı⁄U ¡ÊŸfl⁄UÙ¥ ∑§Ù ¬∑§«∏Ÿapple
∑‘§ Á‹∞ ¡Ÿ ‡ÊÁQ§ ∑§Ë •Ê¬ÍÁø ÷Ë
∑§Ë ¡Ê∞ªË– ªÈL§flÊ⁄U ∑§Ù „È߸ ¬ÊÁ‹∑§Ê
’Ù«¸ ∑§Ë ’Ò∆∑§ ◊apple¥ •ãÿ ◊ÈgÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ
ß‚ ¬˝SÃÊfl ∑§Ù ÷Ë ¬ÊÁ⁄Uà ∑§⁄U ÁŒÿÊ
ªÿÊ– Ÿª⁄U ¬ÊÁ‹∑§Ê ‚÷ʪÊ⁄U ◊apple¥
•ÊÿÙÁ¡Ã ’Ù«¸ ’Ò∆∑§ ∑§Ë ‡ÊÈL§•ÊÃ
ªÃ ’Ò∆∑§ ∑§Ë ¬ÈÁC ∑‘§ ‚ÊÕ „È߸– ’Ò∆∑§
◊apple¥ Ÿª⁄U ¬ÊÁ‹∑§Ê ¬Á⁄U·Œ ∑§Ë •äÿˇÊ
◊ËŸÊ •ª˝flÊ‹ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ •ÊflÊ⁄UÊ
¡ÊŸfl⁄UÙ¥ ∑§Ë ‚◊SÿÊ ‚apple ÁŸ¡Êà ÁŒ‹ÊŸapple
∑‘§ Á‹∞ ∑Ò§≈U‹ ∑Ò§ø⁄U ∑§Ë √ÿflSÕÊ
ÃÙ ∑§⁄U ‹Ë ªß¸ „Ò, ‹appleÁ∑§Ÿ ¡ÊŸfl⁄U
¬∑§«∏Ÿapple ∑‘§ Á‹∞ ¡Ÿ ‡ÊÁQ§ ∑§Ë
•Êfl‡ÿ∑§ÃÊ „Ò– ß‚ ¬⁄U ‚ŒSÿÙ¥ Ÿapple
¡Ÿ ‡ÊÁQ§ ∑§Ë •Ê¬ÍÁø Á∑§∞ ¡ÊŸapple ∑§Ê
¬˝SÃÊfl ⁄UπÊ, Á¡‚apple ‚fl¸‚ê◊Áà ‚apple ¬Ê‚
∑§⁄U ÁŒÿÊ ªÿÊ– ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ Á¬„ÊŸË
øÈ¥ªË ¬⁄U ÁSÕà Ÿª⁄U ¬ÊÁ‹∑§Ê ¬Á⁄U·Œ
∑§Ë •fl‡Êapple· ŒÈ∑§ÊŸÙ¥ ∑§Ù ŸË‹Ê◊ Á∑§∞
¡ÊŸapple ∑§Ê •Áœ∑§Ê⁄U •äÿˇÊ •ı⁄U
•Áœ‡ÊÊ‚Ë •Áœ∑§Ê⁄UË ∑§Ù Œapple ÁŒÿÊ
∑§⁄UŸapple flÊ‹apple Á¬ÃÊ •ı⁄U ÷Ê߸ Ÿapple ªËÃÊ
ŒappleflË ∑‘§ „ÊÕÙ¥ ◊apple¥ •Êª ‹ªÊ ŒË Á¡‚‚apple
©‚∑‘§ ŒÙŸÙ „ÊÕ ¡‹ ªÿapple ◊¡apple ∑§Ë
’Êà ÿ„ „Ò Á∑§ ¡’ ªËÃÊ ŒappleflË
Á‡Ê∑§Êÿà ∑‘§ Á‹ÿapple ÕÊŸapple ¬„È¥øË ÃÙ fl„Ê¥
ß‚∑§Ê ŒŒ¸ Ÿ„Ë¥ ŒappleπÊ ªÿÊ– ’ÁÀ∑§
¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ß‚∑§Ù ’«∏apple ‚Ê„’ ∑‘§ ¬Ê‚
¡ÊŸapple ∑‘§ Á‹ÿapple ∑§„Ê– ◊¡apple ∑§Ë ’Êà ÿ„
„Ò Á∑§ » L§¸πÊ’ÊŒ ‚apple •◊ÎìÈ⁄U Ä‚Ë‹
∑§Ë ŒÍ⁄UË zÆ Á∑§◊ËÆ „Ò–ªËÃÊ ŒappleflË Ÿapple
‚È’„ z ’¡apple ‚apple Á’ŸÊ ∑§È¿ πÊÿapple ¬Ëÿapple
¬ÒŒ‹ ø‹ŸÊ ‡ÊÈL§ Á∑§ÿÊ– ÉÊá≈UÙ¥ ø‹Ÿapple
∑‘§ ’ÊŒ flÙ » Ãapple„ª…∏ ¬ÈÁ‹‚ •œËˇÊ∑§
∑§Êÿʸ‹ÿ ¬„È¥øË ÿ„Ê¥ ¬⁄U ÷Ë Á’«ê’ŸÊ
Ÿapple ‚ÊÕ Ÿ„Ë¥ ¿Ù«∏Ê •¬⁄U ¬ÈÁ‹‚
•œËˇÊ∑§ Ÿapple ∑§„ÊŸË ∑§Ë Ã⁄U„ ‚ÈŸÊ •ı⁄U
◊Á„‹Ê ÕÊŸÊ ¡ÊŸapple ∑‘§ Á‹ÿapple ÁŸŒapple¸‡Ê ∑§⁄U
ÁŒÿapple ¡Ò‚apple „Ë ¬ÈÁ‹‚ ∑§Êÿʸ‹ÿ ‚apple ’Ê„⁄U
ÁŸ∑§‹Ë ªËÃÊ ¡◊ËŸ ¬⁄U Áª⁄U ªÿË–
¬òÊ∑§Ê⁄UÙ¥ ∑§Ë Ÿ¡⁄U ªÿË ÃÙ ©‚∑§Ù
©∆Ê∑§⁄U ’Ò∆ÊÿÊ •ı⁄U ©‚∑§Ë ∑§„ÊŸË
‚ÈŸË ÃÙ πÊ‹Ë ¬apple≈U ◊apple¥ ∑§È¿ ⁄UÙÁ≈UÿÊ ÷Ë
«Ê‹Ë– ‹appleÁ∑§Ÿ ªËÃÊ ŒappleflË ∑§Ë „Ê‹Ã
ªÿÊ– ª◊˸ ∑‘§ ◊gappleŸ¡⁄U ‡Ê„⁄U ∑‘§ ‚÷Ë
‚⁄U∑§Ê⁄UË „Ò¥«¬¥¬ ∑§Ë ◊⁄Uê◊à ∑§Ê
¬˝SÃÊfl ÷Ë ¬ÊÁ⁄Uà Á∑§ÿÊ ªÿÊ– ’Ò∆∑§
◊apple¥ ÿ„ ÷Ë Ãÿ Á∑§ÿÊ ªÿÊ Á∑§ •ª‹apple
ÁflûÊËÿ fl·¸ ∑‘§ Á‹∞ ÁfllÈà ‚Ê◊ª˝Ë
•ı⁄U ©¬∑§⁄UáÊÙ¥ ∑§Ë •Ê¬ÍÁø Œ⁄UÙ¥ ∑§Ê
ÁŸœÊ¸⁄UáÊ ∑§⁄UŸapple •ı⁄U ÁŸÁflŒÊ •Ê◊¥ÁòÊÃ
∑§⁄UŸapple ∑‘§ •Áœ∑§Ê⁄U ÷Ë •äÿˇÊ •ı⁄U
•Áœ‡ÊÊ‚Ë •Áœ∑§Ê⁄UË ∑§Ù ÁŒ∞ ¡Ê∞¥–
’Ò∆∑§ ◊apple¥ ¬Ífl¸ •äÿˇÊ ©◊apple‡Ê •ª˝flÊ‹,
»πL§‹ ßS‹Ê◊ »P§Ÿ, íÿÙÁà ¬˝∑§Ê‡Ê
Á‚ã„Ê, ∑§À¬ŸÊ ÁÃflÊ⁄UË, ‚ÊÁflòÊË ŒappleflË,
ÁfllÊflÃË, •À¬ŸÊ fl◊ʸ, •flœapple‡Ê ªÈ#Ê
•ÊÁŒ ◊ı¡ÍŒ ⁄U„apple– •Áœ‡ÊÊ‚Ë
•Áœ∑§Ê⁄UË ¬å¬Í ªÈ#Ê ∑§Ë ◊ı¡ÍŒªË ◊apple¥
‚¥øÊ‹Ÿ ‹appleπÊ∑§Ê⁄U ’Ê‹appleE⁄U Á◊üÊ Ÿapple
Á∑§ÿÊ– ’Ù«¸ ∑§Ë ’Ò∆∑§ ◊apple¥ ◊„¥ªÊ߸
∑§Ê ë∏∑§Ê M§ ’Ù«¸ ∑§Ë ’Ò∆∑§ ◊apple¥
üÊˇÊø¥Œ˝ •ª˝flÊ‹ ’Ê⁄UÊÃÉÊ⁄U ∑§Ê Á∑§⁄UÊÿÊ
vv,ÆÆÆ L§¬ÿapple ‚apple ’…∏Ê ∑§⁄U vz,ÆÆÆ
L§¬ÿapple Á∑§∞ ¡ÊŸapple ∑§Ù ◊¥¡Í⁄UË ŒË ªß¸–
Á◊^Ë ∑§Ë ≈˛Ê‹Ë ∑§Ê Á∑§⁄UÊÿÊ xÆÆ ‚apple
’…∏Ê ∑§⁄U yÆÆ L§¬ÿapple Á∑§∞ ¡ÊŸapple,
◊Ù’Êß‹ ‡ÊıøÊ‹ÿ ∑§Ê Á∑§⁄UÊÿÊ zÆÆ
L§¬ÿapple Á∑§∞ ¡ÊŸapple •ı⁄U ¬ÊŸË ∑‘§ ≈UÒ¥∑§⁄U
∑§Ê Á∑§⁄UÊÿÊ ÷Ë zÆÆ L§¬ÿapple ¬˝Áà ≈UÒ¥∑§⁄U
Á∑§∞ ¡ÊŸapple ¬⁄U ‚„◊Áà ¡ÃÊ߸ ªß¸–
ÿ„Ë¥ ¬⁄U ∆Ë∑§ Ÿ„Ë¥ „È߸ Á¡‚ ãÿÊÿ ∑§Ë
•Ê‚ ◊apple¥ fl„ zÆ Á∑§◊ËÆ ¬ÒŒ‹ ø‹
∑§⁄U •ÊÿË flÙ ©‚∑§Ù ÿ„Ê¥ Ÿ„Ë¥ Á◊‹Ê–
◊ÊŸflÊÁœ∑§Ê⁄U •ÊÿÙª ∑§Ë ◊Á„‹Ê
‚ŒSÿ ‚È‹ˇÊŸÊ Á‚¥„ Ÿapple ◊Á„‹Ê ∑‘§
ŒŒ¸ ∑§Ù ‚◊¤ÊÊ •ı⁄U ©‚apple ߸‹Ê¡ ∑‘§
Á‹ÿapple ⁄UÊ◊◊ŸÙ„⁄U ‹ÙÁ„ÿÊ •S¬ÃÊ‹ ‹apple
ªÿË ¡„Ê¥ ªËÃÊ ∑§Ê ߸‹Ê¡ ø‹ ⁄U„Ê „Ò
ªÈaË ∑§Ë ◊ÊŸapple ÃÙ Á¬ÃÊ ©‚‚apple ª‹Ã
∑§Ê◊ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹ÿapple Œ’Ê’ ’ŸÊÃÊ ¡’
fl„ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄UÃË ÃÙ Á¬ÃÊ •ı⁄U ÷Ê߸
©‚∑§Ù Á◊‹∑§⁄U ¬Ë≈UÃapple ßÃŸÊ Ÿ„Ë¥
©‚∑§Ù ÉÊá≈UÙ¥ Ã∑§ ÉÊ⁄U ◊apple¥ ’Ê¥œ ∑§⁄U
⁄UπÊ ¡ÊÃÊ– ⁄UÙ≈UË Ÿ„Ë¥ ŒË ¡ÊÃË– •ı⁄U
⁄UÙ≈UË ◊Ê¥ªŸapple ¬⁄U ©‚∑‘§ „ÊÕÙ¥ ∑§Ù ¡‹ÃË
„È߸ ‹∑§«∏Ë ‚apple ¡‹Ê ÁŒÿÊ ¡ÊÃÊ– „◊Ê⁄Uapple
Œapple‡Ê ◊apple¥ ◊Á„‹Ê ‚È⁄UˇÊÊ ∑‘§ Á‹ÿapple vÆ~Æ
◊Á„‹Ê•Ù ∑‘§ Á‹ÿapple ∑§ÊŸÍŸ ◊Á„‹Ê•Ù
∑§Ë Á◊‚∑§ÊÚ‹ ¬⁄U „Ë ◊Ê◊‹apple ∑§Ù Œ¡¸
∑§⁄UŸapple ∑‘§ ÁŸŒapple¸‡Ê ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ë ÷ʪappleŒÊ⁄UË
∑‘§ ’Ê’¡ÍŒ ÷Ë •Ê¡ ÷Ë ªËÃÊ ŒappleflË
¡Ò‚Ë ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ê ÿÊßʕ٥ ∑§Ê
‚Ê◊ŸÊ ∑§⁄UŸÊ ¬«∏ÃÊ „Ò–
ÃS∑§⁄UË ∑§⁄U ‹ÊÿË ¡Ê ⁄U„Ë
∑§Ë ‡Ê⁄UÊ’ ∑§Ë ’«∏Ë πapple¬ ¬∑§«∏Ë
ªÊÁ¡ÿÊ’ÊŒ– •Ê’∑§Ê⁄UË Áfl÷ʪ Ÿapple „Á⁄UÿÊáÊÊ ‚apple ≈UÒê¬Ù ◊apple¥ ÃS∑§⁄UË
∑§⁄U ‹Ê߸ ¡Ê ⁄U„Ë ‡Ê⁄UÊ’ ∑§Ë ∞∑§ ’«∏Ë πapple¬ ¬∑§«∏Ë „Ò– •Ê’∑§Ê⁄UË Áfl÷ʪ
Ÿapple ŒÙ ÃS∑§⁄UÙ¥ ∑§Ù xÁª⁄UçÃÊ⁄U ∑§⁄U wx{ ¬apple≈UË ‡Ê⁄UÊ’ ’⁄UÊ◊Œ ∑§Ë „Ò– •Ê’∑§Ê⁄UË
Áfl÷ʪ ∑‘§ ÁŸ⁄UˡÊ∑§ •¡ÿ ÿÊŒfl Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ©ã„Ù¥Ÿapple ◊ÈπÁ’⁄U ‚apple ‚ÍøŸÊ
Á◊‹Ë Á∑§ ŒÙ ‡Ê⁄UÊ’ ÃS∑§⁄U „Á⁄UÿÊáÊÊ ‚apple ‡Ê⁄UÊ’ ‹apple∑§⁄U ª¡⁄Uı‹Ê ¡Ê ⁄U„apple „Ò¥–
‚ÍøŸÊ ∑‘§ •ÊœÊ⁄U ¬⁄U ∞Ÿ∞ø-wy ¬⁄U ‚¥ÁŒÇœ flÊ„ŸÙ¥ ∑§Ë ¡Ê¥ø ‡ÊÈM§ ∑§Ë
ªß¸– ◊ÈπÁ’⁄U ∑‘§ ߇ÊÊ⁄Uapple ¬⁄U ∞∑§ ≈UÒê¬Ù ∑§Ù ⁄UÙ∑§Ê ªÿÊ– ≈UÒê¬Ù ∑§Ë ¡’
ËʇÊË ‹Ë ªß¸ ÃÙ ©‚◊apple¥ ‚apple ‡Ê⁄UÊ’ ∑§Ë wx{ ¬apple≈UË ’⁄UÊ◊Œ „È߸– ‡Ê⁄UÊ’
ÃS∑§⁄UÙ¥ Ÿapple ¬ÈÁ‹‚ ‚apple ’øŸapple ∑‘§ Á‹∞ ≈UÒê¬Ù ◊apple¥ •‹ª ‚apple ∞∑§ ∑‘§Á’Ÿ ’ŸflÊ
⁄UπÊ ÕÊ– •Ê’∑§Ê⁄UË Áfl÷ʪ Ÿapple » È⁄U∑§ÊŸ àÿÊªË fl ‚ËÃÊ⁄UÊ◊ ÁŸflÊ‚Ë
¬ÊŸË¬Ã „Á⁄UÿÊáÊÊ ∑§Ù Áª⁄UçÃÊ⁄U ∑§⁄U Á‹ÿÊ– •Ê’∑§Ê⁄UË ÁŸ⁄UˡÊ∑§ •¡ÿ
ÿÊŒfl ∑‘§ ◊ÈÃÊÁ’∑§ •Ê⁄UÙ¬Ë ß‚ ‡Ê⁄UÊ’ ∑§Ù ª¡⁄Uı‹Ê ‹apple ¡Ê ⁄U„apple Õapple– ¬∑§«∏apple
ªÿapple ŒÙŸÙ¥ •Ê⁄UÙ¬Ë Á¬¿‹apple ∑§Ê» Ë ‚◊ÿ ‚apple ‡Ê⁄UÊ’ ∑§Ë ÃS∑§⁄UË ◊apple¥ Á‹# „Ò–
÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ ∑§ÊŸÍŸ ∑‘§ Áπ‹Ê»
ÁŒÑË Á‹∞ ⁄UflÊŸÊ „È∞ Á∑§‚ÊŸ
ª˝apple≈U⁄U ŸÙ∞«Ê – ‚◊Ê¡‚appleflË •ÛÊÊ „¡Ê⁄Uapple ∑‘§ ÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ ∑§ÊŸÍŸ ∑‘§
Áπ‹Ê» •Ÿ‡ÊŸ ◊apple¥ ÷ʪ ‹appleŸapple ∑‘§ Á‹∞ •Ê¡ ‚Ò∑§«∏Ù¥ ∑§Ë ‚¥ÅÿÊ ◊apple¥
xÁ∑§‚ÊŸ ÁŒÑË ⁄UflÊŸÊ „È∞– ª˝apple≈U⁄U ŸÙ∞«Ê ∑‘§ Á∑§‚ÊŸ øı∑§ ‚apple ’‚Ù¥ ◊apple¥
÷⁄U∑§⁄U ¡¥Ã⁄U-◊¥Ã⁄U ∑‘§ Á‹∞ ‚Ò∑§«∏Ù¥ ∑§Ë ‚¥ÅÿÊ ◊apple¥ Á∑§‚ÊŸ ÁŒÑË ªÿapple „Ò¥–
’ÃÊ Œapple¥ Á∑§ ÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ Á’‹ ¬⁄U ‹Êÿapple ªÿapple •äÿÊŒapple‡Ê ∑‘§ Áπ‹Ê»
‚◊Ê¡‚appleflË •ÛÊÊ „¡Ê⁄Uapple ŒÙ ÁŒfl‚Ëÿ •Ÿ‡ÊŸ ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥– ÿ„ •Ÿ‡ÊŸ wy
» ⁄Ufl⁄UË Ã∑§ ø‹appleªÊ– ÿ„ ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ‚¥ÿÈQ§ Á∑§‚ÊŸ ‚¥ÉÊ·¸ ‚Á◊Áà ∑‘§
¬˝flQ§Ê ◊ŸflË⁄U ÷Ê≈UË Ÿapple ŒË „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ Á’‹
•äÿÊŒapple‡Ê ∑‘§ Áπ‹Ê» „Ù ⁄U„apple ŒÙ ÁŒfl‚Ëÿ •ÛÊÊ ∑‘§ •Ÿ‡ÊŸ ◊apple¥ ÷ʪ ‹appleŸapple
∑‘§ Á‹∞ Á∑§‚ÊŸ ÷Ë ªÿapple „Ò¥– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ∑‘§¥Œ˝ ‚⁄U∑§Ê⁄U mÊ⁄UÊ ¬ÊÁ⁄Uà ÿ„
Á’‹ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ œÙπÊ „Ò– ß‚∑§Ê ¬Í⁄Uapple Œapple‡Ê ◊apple¥ Áfl⁄UÙœ „Ù ⁄U„Ê „Ò •ı⁄U
‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù ß‚ Á’‹ ∑§Ù flʬ‚ ‹appleŸÊ ¬«∏appleªÊ–
„Ê߸flapple ¬⁄U «Ë‚Ë∞◊ Ÿapple Á∑§‡ÊÙ⁄U
∑§Ù ∑§Èø‹Ê, øøapple⁄UÊ ÷Ê߸ ÉÊÊÿ‹
» L§¸πÊ’ÊŒ – ‚ÊßÁ∑§‹ ‚apple •¬Ÿapple øÊ⁄U fl·Ë¸ÿ øøapple⁄Uapple ÷Ê߸ ¬Èc¬appleãŒ˝ ¬ÈòÊ
•Ê‹Ù∑§ ∑§Ù Á’∆Ê ∑‘§ ‹apple ¡Ê ⁄U„ ª˝Ê◊ ªÊ¥œË ÁŸflÊ‚Ë vv fl·Ë¸ÿ •L§áÊ ¬ÈòÊ
¿ÁflŸÊÕ flÊÕ◊ ∑§Ù ß≈UÊflÊ ’⁄Uapple‹Ë „Ê߸flapple ¬⁄U Ãapple¡ ⁄UçÃÊ⁄U «Ë‚Ë∞◊ Ÿapple ≈UP§⁄U
◊Ê⁄U ŒË Á¡‚‚apple •L§áÊ ∑§Ë ◊ı∑‘§ ¬⁄U „Ë ◊ıà „Ù ªÿË– ¡’Á∑§ ¬Èc¬appleãŒ˝
ª¥÷Ë⁄U M§¬ ‚apple ÉÊÊÿ‹ „Ù ªÿÊ– ©‚apple ‹ÙÁ„ÿÊ •S¬ÃÊ‹ ◊apple¥ ÷Ã˸ Á∑§ÿÊ
ªÿÊ– ÕÊŸÊ ˇÊappleòÊ ∑‘§ ª˝Ê◊ ªÊ¥œË ‚apple ∑§È¿ ŒÈ⁄UË ¬⁄U øıŸ¬ÈÈ⁄U ªÊ¥fl ◊apple¥ •L§áÊ ∑‘§
’Ê’Ê üÊË⁄UÊ◊ flÊÕ◊ ⁄U„Ãapple „Ò– •L§áÊ ©Ÿ‚apple Á◊‹Ÿapple ∑‘§ Á‹∞ ‚ÊßÁ∑§‹ ‚apple
•¬Ÿapple øøapple⁄Uapple ÷Ê߸ ¬Èc¬appleãŒ˝ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ÁŸ∑§‹Ê– Ã÷Ë ªÊ¥œË ªÊ¥fl ß≈UÊflÊ
’⁄Uapple‹Ë „Ê߸flapple ¬⁄U » L§¸πÊ’ÊŒ ∑§Ë Ã⁄U» ‚apple •Ê ⁄U„Ë Ãapple¡ ⁄UçÃÊ⁄U «Ë‚Ë∞◊ Ÿ
•Ùfl⁄U ≈Uapple∑§ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ øP§⁄U ◊apple¥ •L§áÊ ∑‘§ ¡Ù⁄UŒÊ⁄U ≈UP§⁄U ◊Ê⁄U ŒË– Á¡‚‚apple
©‚∑§Ë ◊ı∑‘§ ¬⁄U „Ë ◊ıà „Ù ªÿË ¡’Á∑§ ¬Èc¬appleãŒ˝ ª¥÷Ë⁄U M§¬ ‚apple ÉÊÊÿ‹ „Ù
ªÿÊ– ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple «Ë‚Ë∞◊ ∑§Ù ¬∑§«∏ Á‹ÿÊ– ¬Á⁄U¡ŸÙ¥ Ÿapple ÉÊÊÿ‹ ¬Èc¬appleãŒ˝ ∑§Ù
‹ÙÁ„ÿÊ •S¬ÃÊ‹ ◊apple¥ ÷Ã˸ ∑§⁄UÊÿÊ– •S¬ÃÊ‹ ◊apple¥ ◊ÎÃ∑§ ∑§Ë ◊Ê° ‚ÈŸËÃÊ,
ŒÊŒË Œapplefl∑§Ë ÷Ë ¬¥„Èø ªÿË– Á¡F∑§Ê ⁄UÙ-⁄UÙ ∑§⁄U ’È⁄UÊ „Ê‹ „Ù ªÿÊ–
•Ê߸¡Ë ∑‘§ •ÊŒapple‡Ê ¬⁄U ø‹Ê øappleÁ∑§¥ª •Á÷ÿÊŸ
» L§¸πÊ’ÊŒ – •Ê߸¡Ë ∑§Ê Á‹Áπà •ÊŒapple‡Ê ¬˝Ê# „ÙŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ¡Ÿ¬Œ
∑‘§ ‚◊Sà ÕÊŸÙ¥ ◊apple¥ øappleÁ∑§¥ª •Á÷ÿÊŸ ø‹ÊÿÊ ªÿÊ– Á¡‚◊apple ’«∏Ë ‚¥ÅÿÊ ◊apple¥
¬ÈÁ‹‚ ’‹ ◊ı¡ÍŒ ⁄U„Ê– •¬⁄U ¬ÈÁ‹‚ •œËˇÊ∑§ ⁄UÊ◊ ÷ÈflŸ øı⁄UÁ‚ÿÊ fl
‚Ë•Ù Á‚≈UË ÿÙªappleãŒ˝ ∑§È◊Ê⁄U ∑‘§ ŸappleÃÎàfl ◊apple¥ ø‹Êÿapple ªÿapple øappleÁ∑§¥ª •Á÷ÿÊŸ ◊apple¥
„Ù≈U‹Ù¥, ◊Ê‹, ≈UÊÁ∑§¡ •ÊÁŒ SÕÊŸÙ ¬⁄U øappleÁ∑§¥ª •Á÷ÿÊŸ ø‹ÊÿÊ ªÿÊ–
øı∑§ ’Ê¡⁄U ‚apple ‡ÊÈM§ „È•Ê øappleÁ∑§¥ª •Á÷ÿÊŸ ⁄Uapple‹flapple ⁄UÙ«, ⁄Uapple‹flapple S≈Uapple‡ÊŸ
•ÊÁŒ ¬⁄U ø‹ÊÿÊ ªÿÊ– ‹appleÁ∑§Ÿ ∑§Ù߸ ‚» ‹ÃÊ „ÊÕ Ÿ„Ë ‹ªË– fl„Ë
◊§Œ⁄UflÊ¡Ê fl » Ãapple„ª…∏ ∑§ÙÃflÊ‹Ë ◊apple¥ ÷Ë ‚÷Ë øËÃÊ ,◊Ù’Êß‹ fl
∑§Ùfl⁄UÊ •ÊÁŒ ∑§Ù øappleÁ∑§¥ª •Á÷ÿÊŸ ◊apple¥ ‹ªÊÿÊ ªÿÊ–
¡„⁄UπÈ⁄UÊŸË ∑§Ê Á‡Ê∑§Ê⁄U „È•Ê
ÿÊòÊË, Ÿ∑§ŒË fl ¡applefl⁄U ªÊÿ’
ªÙ⁄Uπ¬È⁄ – •ÊŸ¥Œ Áfl„Ê⁄U ‚apple ◊È¡ç» ⁄U¬È⁄U ¡Ê ⁄U„Ë ‚#R§Ê¥Áà ‚Ȭ⁄U
» ÊS≈U ≈˛appleŸ ‚apple ÿÊòÊÊ ∑§⁄UÃapple ‚◊ÿ ∞∑§ ÿÊòÊË ¡„⁄UπÈ⁄UÊŸÙ¥ ∑§Ê Á‡Ê∑§Ê⁄U „Ù ªÿÊ
•ı⁄U ©‚∑‘§ ¬Ê‚ ⁄UπÊ Ÿ∑§ŒË fl ¡applefl⁄U ªÊÿ’ „Ù ªÿÊ– ¬Áp◊Ë ’¥ªÊ‹ ¬˝Ê¥Ã
∑‘§ Á¡‹Ê ©ûÊ⁄U ŒËŸÊ¬È⁄U, ÕÊŸÊ ø¬⁄UÊ ∑‘§ ª˝Ê◊ ∑§’Ë‹Ê ’SÃË ÁŸflÊ‚Ë
‚⁄U„¡∑§ •‹Ë ∑§◊ÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ÁflŒapple‡Ê ª∞ Õapple– ÁøÁ∑§à‚∑§Ëÿ ¬⁄UˡÊáÊ ∑‘§
Œı⁄UÊŸ fl„Ê¥ ∑‘§ «ÊÄU≈U⁄UÙ¥ Ÿapple ©ã„apple¥ •ŸÁ» ≈U ÉÊÙÁ·Ã ∑§⁄U ÁŒÿÊ– flapple å‹appleŸ mÊ⁄UÊ
Ÿß¸ ÁŒÑË •Ê∞– Ÿß¸ ÁŒÑË ‚apple vwzz| •ÊŸ¥Œ Áfl„Ê⁄U ‚apple ◊È¡ç» ⁄U¬È⁄U ¡ÊŸapple
flÊ‹Ë ≈˛appleŸ ◊apple¥ ’Ò∆∑§⁄U fl„ ÉÊ⁄U flʬ‚ ‹ı≈U ⁄U„apple Õapple– ÁŒÑË ◊apple¥ ŒÙ-ÃËŸ ‹ÙªÙ¥
Ÿapple ©Ÿ‚apple ŒÙSÃË ∑§Ë •ı⁄U ÉÊÈ‹Á◊‹ ª∞– ≈˛appleŸ ¡’ ÁŒÑË ‚apple •Êªapple ’…∏Ë ÃÙ
ÃËŸÙ¥ √ÿÁQ§ÿÙ¥ Ÿapple ©ã„apple¥ øÊÿ fl ¬∑§ı«∏Ë Áπ‹Ê ŒË– πÊŸapple ∑‘§ ’ÊŒ flapple ’apple„Ù‡Ê
„Ù ª∞– ©Ÿ∑‘§ ¬Ê‚ ⁄UπË ‚ÙŸapple ∑§Ë øappleŸ, wvÆÆ Á⁄UÿÊ‹, ‚Êà „¡Ê⁄U L§¬ÿÊ
Ÿ∑§Œ fl ◊Ù’Êß‹ ‚◊appleà •ãÿ ‚Ê◊ÊŸ ‹apple∑§⁄U ¡„⁄UπÈ⁄UÊŸ » ⁄UÊ⁄U „Ù ª∞–
¡’ ≈˛appleŸ ªÙ⁄Uπ¬È⁄U ¬„È¥øË ÃÙ ¡„⁄UπÈ⁄UÊŸ ∑‘§ Á‡Ê∑§Ê⁄U ÿÊòÊË Ÿapple ¬ÈÁ‹‚ ∑§Ù
•ôÊÊà ¡„⁄UπÈ⁄UÊŸÙ¥ ∑‘§ ÁflL§h Ä⁄UË⁄U ŒË– ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ◊È∑§Œ◊Ê Œ¡¸ ∑§⁄U
‚¥’¥ÁœÃ ÉÊ≈UŸÊ SÕ‹ ∑§Ù SÕÊŸÊ¥ÃÁ⁄Uà ∑§⁄U ÁŒÿÊ–
’Œ◊ʇÊÙ¥ Ÿapple Ÿ∑§ŒË ‚◊appleà ‹ÊπÙ¥ ∑‘§ ¡applefl⁄U ‹Í≈Uapple
‡ÊÊ„¡„Ê¥¬È⁄ – Á¡‹apple ∑‘§ πÈ≈UÊ⁄U ÕÊŸÊ ˇÊappleòÊ ◊apple¥ ’Œ◊ʇÊÙ¥ Ÿapple ŒÙ ◊∑§ÊŸÙ¥ ◊apple¥
ÉÊÈ‚∑§⁄U ¬Á⁄UflÊ⁄U flÊ‹Ù¥ ∑§Ù ’¥œ∑§ ’ŸÊ Á‹ÿÊ •ı⁄U Ÿ∑§ŒË, ¡applefl⁄U ‚◊appleÃ
‹ÊπÙ¥ L§¬ÿapple ¡applefl⁄U ‹Í≈U∑§⁄U ‹apple ª∞– ÕÊŸÊ ˇÊappleòÊ ∑‘§ ªÊ¥fl „Á⁄U„⁄U¬È⁄U ÁŸflÊ‚Ë
◊È⁄UÊ⁄UË ‹Ê‹ ÃÕÊ ‚È÷Ê· ÁÃflÊ⁄UË ’ÈœflÊ⁄U ∑§Ë ⁄UÊà ‚Ê…∏apple ’Ê⁄U„ ’¡apple ¬Á⁄UflÊ⁄U
∑‘§ ‚ÊÕ ‚Ù ⁄U„apple Õapple– ◊È¥„ ◊apple¥ …Ê≈UÊ ’Ê¥œapple •ÊœÊ Œ¡¸Ÿ ’Œ◊ʇÊÙ¥ Ÿapple ŒÙŸÙ¥
◊∑§ÊŸÙ¥ ¬⁄U œÊflÊ ’Ù‹ ∑§⁄U ¬Á⁄UflÊ⁄U flÊ‹Ù¥ ∑§Ù ’¥œ∑§ ’ŸÊ Á‹ÿÊ– ’Œ◊ʇÊ
Ÿ∑§ŒË ‚◊appleà ‹ÊπÙ¥ L§¬ÿapple ∑§Ê ¡applefl⁄U ‹Í≈U∑§⁄U ‹apple ª∞– ∞‚•Ù ⁄UÊ¡apple‡Ê ∑§È◊Ê⁄U
» Ù‚¸ ∑‘§ ‚ÊÕ ◊ı∑‘§ ¬⁄U ¬„È¥øapple– ¬ÈÁ‹‚ ’Œ◊ʇÊÙ¥ ∑§Ë Ã‹Ê‡Ê ∑§⁄U ⁄U„Ë „Ò–
flÊ⁄UŒÊà ‚apple ˇÊappleòÊ ◊apple¥ Œ„‡Êà „Ò– ’⁄Uapple‹Ë ◊apple¥ ’Œ◊ʇÊÙ¥ ∑§Ê ∑§„⁄UM§ ’⁄Uapple‹Ë ∑‘§
‡Ê„⁄UË ˇÊappleòÊ ∑‘§ ÕÊŸÊ Á’Õ⁄UË øıŸ¬È⁄U ∑‘§ ªÊ¥fl ⁄U‚ÈßÿÊ, ◊¥ªŸÊ¬È⁄U ◊apple¥ ’ÈœflÊ⁄U
⁄UÊà „ÁÕÿÊ⁄U’¥Œ ’Œ◊ʇÊÙ¥ Ÿapple œÊflÊ ’Ù‹ ÁŒÿÊ– ŒÙ ÉÊ⁄UÙ¥ ‚apple ‡ÊÊÁÃ⁄UÙ¥ Ÿapple
∑§⁄UË’ x.z ‹Êπ L§¬ÿapple ∑§Ê ◊Ê‹ ¬Ê⁄U ∑§⁄U ÁŒÿÊ– ÃË‚⁄Uapple ÉÊ⁄U ◊apple¥ øÙ⁄U ¬„È¥øapple
ÃÙ ÉÊ⁄UflÊ‹apple ¡Êª ª∞ •ı⁄U ‹‹∑§Ê⁄UÃapple „È∞ ’Œ◊ʇÊÙ¥ ∑§Ù Œı«∏Ê Á‹ÿÊ– πÈŒ
∑§Ù ÁÉÊ⁄UÊ Œappleπ ’Œ◊Ê‡Ê » ÊÿÁ⁄U¥ª ∑§⁄UÃapple „È∞ ÷ʪ ª∞– ¬ÈÁ‹‚ ÷Ë ¬„È¥øË
◊ª⁄U ‡ÊÊÁÃ⁄UÙ¥ ∑§Ê ∑§Ù߸ ‚È⁄Uʪ Ÿ„Ë¥ ‹ª ‚∑§Ê–
∑§Ê√ÿ‡ÊÊSòÊ ¬⁄U ⁄UÊC˛Ëÿ ‚¥ªÙDË ŒÙ ◊Êø¸ ∑§Ù
ß‹Ê„Ê’ÊŒ – ©.¬˝. ⁄UÊ¡Á·¸ ≈Uá«Ÿ ◊ÈQ§ ÁflEÁfllÊ‹ÿ ∑‘§ ÃüflÊflœÊŸ
◊apple¥ ◊ÊŸÁfl∑§Ë ÁfllʇÊÊπÊ mÊ⁄UÊ ‚¥S∑§Îà Áfl·ÿ ◊apple¥ •flʸøËŸ ‚¥S∑§Îà ∑§Ê√ÿ
∞fl¥ ∑§Ê√ÿ‡ÊÊSòÊ Áfl·ÿ∑§ ∞∑§ ÁŒfl‚Ëÿ ⁄UÊC˛Ëÿ ‚¥ªÙDË Æw ◊Êø¸ ∑§Ù
ÁflEÁfllÊ‹ÿ ∑‘§ ‡ÊÒˇÊÁáÊ∑§ ¬Á⁄U‚⁄U ◊apple¥ •ÊÿÙÁ¡Ã ∑§Ë ¡Ê ⁄U„Ë „Ò– ∞∑§
ÁŒfl‚Ëÿ ⁄UÊC˛Ëÿ ‚¥ªÙDË ∑§Ù ∑§Ê√ÿ ÃÕÊ ∑§Ê√ÿ‡ÊÊSòÊ ∑‘§ ŒÙ ‚òÊÙ¥ ◊apple¥ Áfl÷Q§
Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò– ⁄UÊC˛Ëÿ ‚¥ªÙDË ∑§Ê ©fÊ≈UŸ flË⁄U ’„ÊŒÈ⁄U Á‚¥„ ¬Íflʸø‹
ÁflEÁfllÊ‹ÿ ¡ıŸ¬È⁄U ∑‘§ ∑§È‹¬Áà ¬˝Ù. ¬ËÿÍ· ⁄U¥¡Ÿ •ª˝flÊ‹ ∑§⁄Uapple¥ªapple–
‚Ê⁄USflà •ÁÃÁÕ ‚ê¬ÍáÊʸŸ¥Œ ‚¥S∑§Îà ÁflEÁfllÊ‹ÿ, flÊ⁄UÊáÊ‚Ë ∑‘§ ¬Ífl¸
∑§È‹¬Áà ¬˝Ù. •Á÷⁄UÊ¡ ⁄UÊ¡appleãŒ˝ Á◊üÊ „Ù¥ªapple– ◊ÈÅÿ flQ§Ê ¬˝Ù. „Á⁄UŒûÊ ‡Ê◊ʸ,
ß‹Ê„Ê’ÊŒ ÁflEÁfllÊ‹ÿ ÃÕÊ •äÿˇÊÃÊ ∑§È‹¬Áà ¬˝Ù.∞◊.¬Ë. ŒÈ’apple ∑§⁄Uapple¥ªapple–
©ã„Ù¥Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ß‚ ‚¥ªÙDË ∑§Ê ©gapple‡ÿ ©ëø Á‡ÊˇÊÊ ◊apple¥ •flʸøËŸ ‚¥S∑§ÎÃ
∑§Ê√ÿ ∞fl¥ ∑§Ê√ÿ‡ÊÊS∏òÊ ∑‘§ ◊„üfl ∞fl¥ flÒôÊÊÁŸ∑§ÃÊ ∑§Ù ¡Ÿ◊ÊŸ‚ Ã∑§
¬„È°øÊŸÊ „Ò
∑§ê¬ÿÍ≈U⁄U ∑§Ë ‡ÊÊ¥ÁìÍáʸ ¬⁄UˡÊÊ ŒË
ŸıªflÊ¥-πË⁄UË – ∑§S’Ê ◊¤Êªß¸ ∑‘§ ◊appleflÊ‹Ê‹ ⁄UÊ◊ŒÈ‹Ê⁄UË ÁfllÊ ◊¥ÁŒ⁄U
ߥ≈U⁄U ∑§Ê‹apple¡ ◊apple¥ ’Ù«¸ ¬⁄UˡÊÊ ∑‘§ ¿∆apple ÁŒŸ „Ê߸ S∑§Í‹ ∑‘§ ¿ÊòÊÙ¥ Ÿapple ∑§ê¬ÿÍ≈U⁄U
∑§Ë ‡ÊÊ¥ÁìÍáʸ ¬⁄UˡÊÊ ŒË– ¬˝Õ◊ ¬Ê‹Ë ◊apple¥ ¬¥¡Ë∑§Îà „Ê߸ S∑§Í‹ ∑‘§ z~ ¿ÊòÊÙ¥
◊apple¥ ‚apple z| ¿ÊòÊÙ¥ Ÿapple ¬⁄UˡÊÊ ŒË– ¡’Á∑§ w ¿ÊòÊ •ŸÈ¬ÁSÕà ⁄U„apple– ÁmÁÃÿ
¬Ê‹Ë ◊apple¥ ¬¥¡Ë∑§Îà ߥ≈U⁄U ∑‘§ z{ ¿ÊòÊÙ¥ ◊apple¥ ‚apple zx Ÿapple Á‡ÊˇÊÊ ‡ÊÊSòÊ ‚apple∑‘§ã«∏ ∑§Ë
¬⁄UˡÊÊ ŒË– ÃÕÊ x ¿ÊòÊ ß‚◊apple¥ ÷Ë •ŸÈ¬ÁSÕà ⁄U„apple–

-
Âêßæü¿Ü ×èçÇØæ °âôçâ°àæÙ
◊ÊŸfl øÊÁ‹Ã Á⁄UÄU‡Êapple ∑‘§ SÕÊŸ ¬⁄U Á◊‹appleªapple¥
•àÿÊœÈÁŸ∑§ Á‚S≈U◊ ‚apple ÁŸÁ◊¸Ã Á⁄UÄU‡Êapple,
•ÊflappleŒŸ •’ vÆ ◊Êø¸ Ã∑§ ∑§⁄U ‚∑§Ãapple „Ò¥
•Ê¡∏◊ª…∏ – •¬⁄U
Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË(¬˝‡ÊÊ‚Ÿ),¬Á⁄UÿÙ¡ŸÊ
ÁŸŒapple‡Ê∑§, «Í«Ê •Ê‡ÊÃÙ· ∑§È◊Ê⁄U ÁmflappleŒË
Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ÁŸ¡Ë SflÊÁ◊àfl ∑‘§
Á⁄UÄU‡ÊÊ øÊ‹∑§Ù¥ ‚apple ©Ÿ∑‘§ ◊ÊŸfl
øÊÁ‹Ã Á⁄UÄU‡ÊÊ ‹apple∑§⁄U ©ã„apple¥ ◊Ù≈U⁄U,’Ò≈U⁄UË
øÊÁ‹Ã •àÿÊœÈÁŸ∑§ Á‚S≈U◊ ‚apple
ÁŸÁ◊¸Ã Á⁄UÄU‡ÊÊ ◊Èçà ¬˝ŒÊŸ Á∑§ÿapple ¡ÊŸapple
∑§Ë ÿÙ¡ŸÊ ⁄UÊíÿ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë ‚flÙ¸ëø
¬˝ÊÕÁ◊∑§ÃÊ ◊apple¥ ‡ÊÊÁ◊‹ „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê
Á∑§ ⁄UÊíÿ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë ¡Ÿ
∑§ÀÿÊáÊ∑§Ê⁄UË ŸËÁà ∑‘§ ¬˝÷ÊflË
ÁR§ÿÊãflÿŸ ∑‘§ •ãê¸Ã ¡Ÿ¬Œ ∑‘§
‡Ê„⁄UË ˇÊappleòÊÙ¥ ∑‘§ üÊ◊ ¡ËflË ÁŸ¡Ë
SflÊÁ◊àfl Á⁄UÄU‡ÊÊ øÊ‹∑§Ù¥ ‚apple ©Ÿ∑§Ë
◊ÊŸfl øÊÁ‹Ã Á⁄UÄU‡ÊÊ ‹apple∑§⁄U ©ã„apple¥
◊Ù≈U⁄U,’Ò≈U⁄UË øÊÁ‹Ã •àÿÊœÈÁŸ∑§
Á‚S≈U◊ ‚apple ÁŸÁ◊¸Ã Á⁄UÄU‡ÊÊ ◊Èçà ¬˝ŒÊŸ
Á∑§ÿapple ¡ÊŸapple „appleÃÈ Á¡‹Ê Ÿª⁄UËÿ Áfl∑§Ê‚
•Á÷∑§⁄UáÊ mÊ⁄UÊ vÆ ◊Êø¸ Ã∑§ •ÊflappleŒŸ
¬òÊ ¬˝Ê# Á∑§ÿapple ¡Ê ⁄U„apple „Ò¥– ôÊÊÃ√ÿ „Ù
Á∑§ ¬Ífl¸ ◊apple¥ ß‚ ÿÙ¡ŸÊ ∑‘§ ÄÃ
•ÊflappleŒŸ ¬òÊ ¬˝Ê# ∑§⁄UŸapple „appleÃÈ •ÁãÃ◊
ÁÃÁÕ wy » ⁄Ufl⁄UË ÁŸœÊ¸Á⁄Uà ∑§Ë ªß¸
ÕË Á¡‚apple •’ vÆ ◊Êø¸ Ã∑§ ∑‘§ Á‹∞
’…∏Ê ÁŒÿÊ ªÿÊ „Ò– •¬⁄U Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË
Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ◊ÊŸfl øÊÁ‹Ã Á⁄UÄU‡ÊÊ
∑‘§ SÕÊŸ ¬⁄U ◊Èçà Á⁄UÄU‡ÊÊ ¬˝ŒÊŸ Á∑§ÿapple
¡ÊŸapple ∑§Ë ÿ„ ÿÙ¡ŸÊ xÆ Ÿflê’⁄U
wÆvy Ã∑§ ¬¥¡Ë∑§Îà Á⁄UÄU‡ÊÊ øÊ‹∑§Ù¥
∑‘§ Á‹∞ •Ê⁄Uê÷ ∑§Ë ¡Ê ⁄U„Ë „Ò– ©ã„ÙŸapple
∑§„Ê Á∑§ ß‚ ÿÙ¡ŸÊ ∑‘§ •ãê¸Ã ∞apple‚apple
‚◊Sà ÁŸ¡Ë SflÊÁ◊àfl ∑‘§ Á⁄UÄU‡ÊÊ
øÊ‹∑§ ‹Ê÷ÊÁãflà „Ù¥ªapple ¡Ù ¡Ÿ¬Œ
∑‘§ Ÿª⁄U ¬ÊÁ‹∑§Ê,Ÿª⁄U ¬¥øÊÿà ˇÊappleòÊ
∑‘§ ◊Í‹M§¬ ‚apple ÁŸflÊ‚Ë „Ò¥ ÃÕÊ ÁŸÄU‡ÊÊ
øÊ‹∑§ ∑§Ù ‚ê’ÁãœÃ Ÿª⁄U
¬ÊÁ‹∑§Ê,Ÿª⁄U ¬¥øÊÿà ˇÊappleòÊ ◊apple¥
‚ÈÁŸÁpà ÁÃÁÕ (∑§≈U •Ê» «apple≈U)
Ã∑§ •ı¬øÊÁ⁄U∑§ M§¬ ‚apple ¬¥¡Ë∑§Îà „ÙŸÊ
¡M§⁄UË „Ò–
Á⁄UÄU‡ÊÊ øÊ‹∑§ ∑§Ù ©ã„apple¥ •¬Ÿapple
Á⁄UÄU‡Êapple ∑§Ê ◊ÊÁ‹∑§ ’ŸÊŸÊ „Ò– ©ã„ÙŸapple
∑§„Ê Á∑§ ß‚ ÿÙ¡ŸÊ ‚apple ‹Ê÷ÊÁãflÃ
„ÙŸapple ∑‘§ Á‹∞ ÁŸ—‡ÊÈÀ∑§ •ÊflappleŒŸ ¬òÊ
ÃÕÊ ÁflSÃÎà ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË Áfl∑§Ê‚ ÷flŸ
ÁSÕà «Í«Ê ∑§Êÿʸ‹ÿ ‚apple ¬˝Ê# ∑§Ë ¡Ê
‚∑§ÃË „Ò–
(jk"Vªh; fgUnh LkkIrkfgd)
viuk izns'k ‹πŸ§, ‡ÊÁŸflÊ⁄U w} » ⁄Ufl⁄UË wÆvz 5
×´ÇÜ ¥æØéQ¤ Ùð ·¤§ü çßÖæ»ô ·¤æ çÙÚUèÿæ‡æ ç·¤Øæ
ß≈UÊflÊ/¡‚fl¥ÃŸª⁄U – ∑§ÊŸ¬È⁄U
◊¥«‹ •ÊÿÈQ§ ßÁ» ÃπÊM§ŒŒËŸ ÿ„Ê¥
•Ÿapple∑§ Áfl÷ʪ٠∑§Ê ÁŸ⁄UˡÊáÊ Á∑§ÿÊ
ªÿÊ ª¥ŒªË fl •ŸŒappleπË ∑‘§ ◊Ê◊‹Ê¥apple
¬⁄U •» ‚⁄UÙ¥ ∑§Ù ¡◊∑§⁄U ‹ÃÊ«∏
‹ªÊ߸– ◊¥«‹•ÊÿÈQ§ ¬˝Ê× Á∑§‚ÊŸ
‚appleflÊ ‚„∑§Ê⁄UË ‚Á◊Áà ¡‚fl¥ÃŸª⁄U
¬„ÈÚøapple •ı⁄U fl„Ê¥ ŸflÁŸÁ◊¸Ã ÷flŸ •ÊÁŒ
∑§Ê ÁŸ⁄UˡÊáÊ Á∑§ÿÊ fl„Ê¥ ’ŸÊ∞ ªÿapple
S≈UÙ⁄UM§◊ ◊apple¥ ¬È≈UappleÁ·ÿ◊ ∑§Ë ’ÙÁ⁄UÿÊ¥ ∑§Ù
⁄UπË „È߸ ¡Ù ¡◊ øÈ∑§Ë ÕË ©ã„apple¥
Œappleπ∑§⁄U ©ã„Ê¥appleŸapple ∑§«∏Ë ŸÊ⁄UÊ¡ªË ÁŒπÊ߸
ÃÕÊ ¬Á⁄U‚⁄U ∑‘§ •Ê‚¬Ê‚ ‚apple ‚Ê⁄UË
ª¥ŒªË „≈UÊŸapple ∑‘§ ÁŸŒapple¸· ÁŒÿapple ß‚∑‘§
’ÊŒ flapple Á∑§‚ÊŸ ‚appleflÊ ‚„∑§Ê⁄UË ‚Á◊ÁÃ
πapple«∏Ê œı‹¬È⁄U ¬„ÈÚøapple ¡„Ê¥ ¬⁄U ª¥ŒªË
∑‘§ ’«∏apple ’«∏apple …apple⁄U Œappleπ∑§⁄U ∑§Ê» Ë ªÈS‚Ê
„Èÿapple ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ fl„Ê¥ ‹ªapple ŒÙ ≈UÍ≈Uapple
ªapple≈U ÃÕÊ ∞∑§ ŸflÁŸÁ◊¸Ã ªÙŒÊ◊ ◊apple¥
⁄Uπapple ’Ê¥‚ ’ÑË Œappleπ∑§⁄U •» ‚⁄UÙ¥ ∑§Ù
‹ÃÊ«∏Ê Á∑§ flapple ‹Ùª ÁŸ⁄UˡÊáÊ Ÿ„Ë¥
∑§⁄UÃapple „Ò fl„Ê¥ ‚apple flapple √‹Ê∑§ ¬Á⁄U‚⁄U
¬„ÈÚøapple ÃÕÊ fl„Ê¥ ÁŸ◊ʸáÊʜ˟ ŸÊ‹apple ◊apple
∑‘§ãŒ˝ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ê ’¡≈U Ãÿ
∑§⁄UappleªË Áfl∑§Ê‚ ∑§Ë Œ‡ÊÊ fl ÁŒ‡ÊÊ
’¡≈U ∑§Ê •‚⁄U ¬«∏ÃÊ „Ò •Ê◊ ‹ÙªÙ¥ ∑‘§ Á¡¥ŒªË ¬⁄U
‚ÙŸ÷Œ– ∑‘§¥Œ˝ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ê ÿ„
¬„‹Ê ¬Íáʸ ’¡≈U „Ò– ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ‚Ê◊Ÿapple
Áfl∑§Ê‚ ∑§Ë ⁄UçÃÊ⁄U ’ŸÊ∞ ⁄UπŸapple ∑‘§
‚ÊÕ „Ë •Ê◊¡Ÿ ∑§Ù •Áœ∑§ ‚apple
•Áœ∑§ ⁄UÊ„Ã ŒappleŸapple ∑§Ë øÈŸıÃË ÷Ë „Ò–
’¡≈U „Ë ∑‘§¥Œ˝ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë ŸËÁÃÿÙ¥
•ı⁄U Áfl∑§Ê‚ ∑§Ë Œ‡ÊÊ fl ÁŒ‡ÊÊ Ãÿ
∑§⁄UappleªË– ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿ⁄Uapple¥Œ˝ ◊ÙŒË ∑‘§ ◊apple∑§
ߟ ߥÁ«ÿÊ, Sflë¿ ÷Ê⁄Uà •Á÷ÿÊŸ,
Ÿ◊Ê◊Ë ª¥ªapple, ∑§ı‡Ê‹ Áfl∑§Ê‚ •ÊŒ
∑§Êÿ¸R§◊Ù¥ ∑§Ù •Êªapple ’…∏ÊŸapple ∑‘§ ‚ÊÕ
„Ë Ÿ∞ ÿÙ¡ŸÊ•Ù¥ ∑§Ù •◊‹Ë ¡Ê◊Ê
¬„ŸÊÿÊ ¡Ê∞ªÊ–
ß‚ Œı⁄UÊŸ Áfl¬ˇÊ ∑§Ë øÈŸıÃË
„ÙªË, fl„ •‹ª– Ÿª⁄U ∑‘§ ‚àÿ¬Ê‹
¡ÒŸ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ’¡≈U ∑§Ê •‚⁄U •Ê◊
‹ÙªÙ¥ ∑§Ë Á¡¥ŒªË ¬⁄U ¬«∏ÃÊ „Ò–
ß‚Á‹∞ ∑‘§¥Œ˝ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù ∞apple‚Ê ’¡≈U
‹ÊŸÊ øÊÁ„∞ Á¡‚‚apple ◊äÿ◊ flª¸ ∑§Ù
•Áœ∑§ ‚apple •Áœ∑§ » ÊÿŒÊ „Ù ‚∑‘§–
≈UÒÄU‚ ’…∏Ê∞¥ ‹appleÁ∑§Ÿ ∞apple‚Ê Ÿ ∑§⁄Uapple¥ Á∑§
ÉÊ⁄UÙ¥ ‚apple ‚é¡Ë fl •ãÿ ¡M§⁄UË ‚Ê◊ÊŸ
ªÊÿ’ „Ù ¡Ê∞– ⁄Uß‹Ê‹ ªª¸ Ÿapple ∑§„Ê
∑§ ¬Ífl¸ ’„È◊à ∑§Ë ∑‘§¥Œ˝ ‚⁄U∑§Ê⁄U ‚apple
•Ê◊ ¡ŸÃÊ ∑§Ë ’„Èà ©ê◊ËŒ „Ò– ß‚
’Ê⁄U ‹ÙªÙ¥ ∑§Ë •Ê‚ •¬Ÿapple ø⁄U◊ ¬⁄U
„Ò– ⁄U‚Ù߸ ªÒ‚ ‚apple ‹apple∑§⁄U ÉÊ⁄Uapple‹Í ©¬ÿÙª
◊apple¥ ‹Ê߸ ¡ÊŸapple flÊ‹Ë ‚÷Ë ¡M§⁄UË
‚Ê◊ÊŸÙ¥ ∑‘§ ŒÊ◊Ù¥ ◊apple¥ ∑§◊Ë ∑§Ë ¡Ê∞
Á¡‚‚apple ◊„¥ªÊ߸ ‚apple òÊSà ¡ŸÃÊ ∑§Ù
⁄UÊ„Ã Á◊‹appleªË •ı⁄U ©ã„apple¥ ‹ªappleªÊ Á∑§
•ë¿apple ÁŒŸ flÊ∑§ß¸ •Ê ª∞–
Á’¥ŒÈ ÿÊŒfl Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ’¡≈U
¬˝àÿˇÊ •ı⁄U •¬˝àÿˇÊ M§¬ ‚apple ©à¬ÊŒŸ
•ı⁄U ©¬ÿÙª ¬⁄U •‚⁄U «Ê‹ÃÊ „Ò–
‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ê ’¡≈U Œapple‡Ê ∑‘§ „⁄U ÉÊ⁄U ∑§Ê
¬˝÷ÊÁflà ∑§⁄UÃÊ „Ò– ß‚Á‹∞ ‚÷Ë ‹Ùª
∑‘§¥Œ˝ ‚⁄U∑§Ê⁄U ‚apple ’„Èà ‚Ê⁄UË •Ê‡ÊÊ∞¥
‹ªÊ߸ „Ò–
ÄUÿÙ¥Á∑§ ¡Ò‚Ê ’¡≈U „ÙªÊ
•Ê◊¡Ÿ •¬Ÿapple ¡ËflŸ ‡ÊÒ‹Ë ◊apple¥
¬Á⁄UfløŸ ‹Ê∞¥ªapple– Á¬˝ÿ¥∑§Ê ŒÈ’apple Ÿapple ∑§„Ê
Á∑§ ’¡≈U ∑§Ê ‹Ê÷ •Ê◊¡ŸÃÊ Ã∑§
¬„È¥øŸÊ øÊÁ„∞– ¬apple≈˛Ù ◊ÍÀÿÙ¥ ∑§Ë ∑§◊Ë
∑‘§ ’Êfl¡ÍŒ ‚é¡Ë fl •ãÿ ÉÊ⁄Uapple‹Í
‚Ê◊ÊŸÙ¥ ∑‘§ ŒÊ◊ ∑§◊ Ÿ„Ë¥ „È∞ Á¡‚∑‘§
∑§Ê⁄UáÊ ‹ÙªÙ¥ ◊¥ •ÊR§Ù‡Ê „Ò¥– ’¡≈U
‚apple ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù …apple⁄UÙ¥ •Ê‚ „Ò– ©ê◊ËŒ
∑§⁄UÃapple „Ò– Á∑§ ÿ„ ’¡≈U Œapple‡Ê ∑‘§ ∑§⁄UÙ«∏Ù¥
‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ⁄UÊ„Ã ŒappleŸapple flÊ‹Ê „٪ʖ
⁄UÊ◊¡Ë øı’apple Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ∑‘§¥Œ˝ ‚⁄U∑§Ê⁄U
∑‘§ ’¡≈U ¬⁄U ∞∑§ ’Ê⁄U Á» ⁄U ◊äÿ◊
flª¸ ∑‘§ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ë …∏apple⁄UÙ¥ •Ê‚ „Ò–
◊äÿ◊ flª¸ ∑§Ù ªÊ«∏Ë-’¥ª‹Ê ‚apple
◊Ë’ Ÿ„Ë¥ „Ò, ©ã„apple¥ ÃÙ Á‚» ¸ ©Ÿ∑‘§
⁄U‚Ù߸ ¬⁄U ’„Èà •Áœ∑§ ’Ù¤Ê Ÿ „Ù
ÿ„Ë ©ê◊ËŒ „Ò–
Ÿ∞ ≈UÒÄU‚ ‚apple ÷Ë ’øŸapple ∑§Ë ¡M§⁄UÃ
„Ò ÃÊÁ∑§ øÈŸÊfl ∑‘§ ‚◊ÿ Á∑§∞ ª∞
flʌ٥ ∑§Ù ¬Í⁄UÊ Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑‘§– ¡Ë¬Ë
ÁÃflÊ⁄UË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ß‚ ’Ê⁄U ∑§Ê ’¡≈U
∑§Ê» Ë ⁄UÙø∑§ „٪ʖ
¡’ ‚apple ‚⁄U∑§Ê⁄U ’ŸË „Ò Ãapple‹ ∑‘§
ŒÊ◊Ù¥ ◊apple¥ Áª⁄UÊfl≈U •Ê߸ „Ò– Ãapple‹ ‚Áé‚«Ë
∑‘§ ŸÊ◊ ¬⁄U ’øË ⁄UÊÁ‡Ê ∑§Ê ¬˝ÿÙª
‚⁄U∑§Ê⁄U Á∑§‚ M§¬ ◊apple¥ ∑§⁄UÃË „Ò ÿ„
ŒappleπŸÊ ⁄UÙø∑§ „٪ʖ •Ê◊ ¡ŸÃÊ ∑‘§
¡ËflŸ SÃ⁄U ◊apple¥ ‚ÈœÊ⁄U „Ù, ÿ„Ë ’¡≈U
‚apple ©ê◊ËŒ „Ò–
ª¥ŒªË Œappleπ •» ‚⁄UÙ¥ ∑§Ë ‹ªÊ߸ ‹ÃÊ«∏
‹ª ⁄U„Ë ß¸≈UÊ¥apple ∑‘§ Áfl‡Êÿ ◊¥apple flË«Ë•Ù
‚apple ¬Í¿ÃÊ¿ ∑§Ë ÃÕÊ ©Ÿ‚apple ߟ ◊Ê◊‹apple
◊¥apple S¬‡≈UË∑§⁄UáÊ ◊Ê¥ªŸapple ∑‘§ •ÊŒapple· ◊ÈÅÿ
Áfl∑§Ê‚ •Áœ∑§Ê⁄UË ∑§Ù ÁŒÿapple– ß‚∑‘§
©¬⁄Uʥà flapple Ä‚Ë‹ ∑§Êÿʸ‹ÿ ¬„ÈÚøapple
•ı⁄U fl„Ê¥ ¬„ÈÚø∑§⁄U ⁄UÊ¡Sfl
•Á÷‹appleπÊ∑§Ê⁄U ∑§Ê ÁŸ⁄UˡÊáÊ Á∑§ÿÊ
ÃÕÊ ⁄UÁ¡S≈˛Ê⁄U ∑§ÊŸÍŸ ªÙ ‚apple Áfl⁄UÊ‚ÃÙ¥
∑‘§ Œ¡¸ „ÙŸapple ∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ‹Ë ©ã„ÙŸapple
∑§„Ê Á∑§ ‹Ùª øÊ„apple ÿÊ ŸÊ øÊ„apple ‹appleÁ∑§Ÿ
Áfl⁄UÊ‚Ã „⁄U „Ê‹Ã ◊apple¥ Œ¡¸ „ÙŸÊ øÊÁ„∞
ß‚ ◊Ê◊‹apple ◊apple¥ Ä‚Ë‹ŒÊ⁄U, ŸÊÿ’
Ä‚Ë‹ŒÊ⁄U •ı⁄U ∞‚«Ë∞◊ vz ÁŒŸ
‚Ê⁄UË ¡Ê¥ø ∑§⁄U∑‘§ ©ã„apple ’ÃÊ∞apple Á∑§ ¬Í⁄Uapple
Ä‚Ë‹ ˇÊappleòÊ ◊apple¥ ‚Ê⁄UË Áfl⁄UÊ‚Ãapple Œ¡¸
„Ù ªß¸ „Ò ÿÊ Ÿ„Ë¥– ©ã„ÙŸapple ∑§„Ê Á∑§
ªÊ¥flÊ¥apple ◊¥apple ÃÊ‹Ê’ ◊¥apple ◊¿‹Ë ¬Ê‹Ÿ ¬≈U≈Uapple,
flΡÊÊ⁄UÙ¬«∏ ∑‘§ ¬≈U≈Uapple, Á¬¿‹apple Œ‚ fl·¸
¬„‹apple Á◊‹apple Õappleapple ©Ÿ∑§Ù Á¡‚ ∑§Ê◊ ∑‘§
Á‹∞ ÁŒÿapple ªÿapple Õapple flapple fl„ ∑§Êÿ¸ Ÿ„Ë
∑§⁄U ⁄U„apple „Ò Ÿ ∑§⁄UŸapple ¬⁄U ©‚apple Ãà∑§ÊŸ
ÁŸ⁄USà ∑§⁄Uapple¥– ©ã„ÙŸapple Ä‚Ë‹ ∑§Ë
fl‚Í‹Ë ¬⁄U ‚¥ÃÙ‡Ê √ÿQ§ Á∑§ÿÊ ◊ı∑‘§
¬⁄U ©ã„apple¥ Ä‚Ë‹ŒÊ⁄U ¡ÿ∑§⁄UŸ
∑§È·flÊ„Ê Ÿapple •flªÃ ∑§⁄UÊÿÊ Á∑§ ß‚
øÊ‹Í ÁflûÊ fl‡Ê¸ ◊¥apple •’ Ã∑§ w ∑§⁄UÙ«∏
x} ‹Êπ {x „¡Ê⁄U ~{ M§¬ÿapple ∑§Ë
fl‚Í‹Ë ∑§Ë ¡Ê øÈ∑§Ë „Ò ŸÊÿ’
Ä‚Ë‹ŒÊ⁄U ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑‘§ ÁŸ⁄UˡÊáÊ
∑‘§ Œı⁄UÊŸ ©ã„Ê¥appleŸapple ÁŸŒapple¸· ÁŒÿÊ Á∑§ œÊ⁄UÊ
v|{ ,œÊ⁄UÊ yv, œÊ⁄UÊ xy •ÊÁŒ ∑‘§
◊È∑§Œ◊apple íÿÊŒÊ ‹Áê’à Ÿ„Ë¥ ⁄U„ŸÊ
øÊÁ„∞ ÃÕÊ ¡Ù ÷Ë ◊È∑§Œ◊apple ∞∑§ fl‡Ê¸
‚apple ‹Áê’à „Ò¥ ©Ÿ∑§Ê ÃÈ⁄U¥Ã ÁŸSÃÊ⁄UáÊ
∑§⁄U¥apple– ß‚∑§Ë » Ù≈UÙ πËÁøÿapple ∑§‹
‚apple ÿ„ ª¥ŒªË Ÿ„Ë¥ Á◊‹ŸÊ øÊÁ„∞
ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ ©ã„Ê¥appleŸapple ¬apple«∏ ∑‘§ ¬Ë¿apple
‹ªapple SflÊSâÿ Áfl÷ʪ ∑‘§ ∞∑§ flÙ«¸
∑§Ù Œappleπ∑§⁄U ∑§„Ê Á∑§ ¬apple«∏ ∑‘§ ¬Ë¿apple
∑§È¿ Ÿ„Ë ÁŒπ ⁄U„Ê „Ò ©‚apple „≈UflÊ∑§⁄U
πÈ‹apple SÕÊŸ ¬⁄U ‹ªflÊ∞apple ß‚∑‘§ ’ÊŒ
ŒflÊ߸ ÁflÃ⁄UáÊ ∑§ˇÊ ∑§Ê ÁŸ⁄UˡÊáÊ Á∑§ÿÊ
’ÊŒ ◊apple flapple ∞ø•Ê߸flË ‚‹Ê„∑§Ê⁄U ∑§ˇÊ
◊apple ªÿapple fl„Ê¥ ©ã„apple ’ÃÊÿÊ ªÿÊ Á∑§ ‚Ÿ˜
wÆÆ} ‚apple ÿ„Ê¥ •Ê¡ Ã∑§ yw ¬Ù¡ËÁ≈Ufl
∑‘§‚ Œ¡¸ Á∑§ÿapple ªÿapple „Ò¥ ß‚∑‘§ ’ÊŒ
©ã„ÙŸapple fl„Ê¥ ∑‘§ ∑§È¿ ∑§◊⁄UÙ¥ ◊¥apple ‚Ë‹Ÿ
•ÊÁŒ ∑§Ù Œappleπ∑§⁄U ∑§„Ê Á∑§ ∑§È¿ ªÒ⁄U
‚⁄U∑§Ê⁄UË ‚¥ª∆Ÿ fl ÄU‹’ •S¬ÃÊ‹Ê¥apple
◊¥apple ß‚ Ã⁄U„ ∑§Ë ‚„ÊÿÃÊ ŒappleÃapple „Ò ©Ÿ‚apple
‚ê¬∑§¸ ∑§⁄Uapple¥ ©ã„ÙŸapple ÁŸŒapple¸· ÁŒÿÊ Á∑§
•Áœ∑§Ê⁄UË vz ÁŒŸ ∑‘§ •¥Œ⁄U ªÊ¥fl ªÊfl¥
◊apple ‚flapple¸ ∑§⁄U¥apple ¬˝ÁÃÁŒŸ ∑§◊ ‚apple ∑§◊
¿—-¿— ªÊ¥fl ÁŸ⁄UˡÊáÊ ∑§⁄Uapple¥ •ÊªÊ◊Ë
} ◊Êø¸ ∑§Ù flapple ◊¥«‹ ◊ÈÅÿÊ‹ÿ ‚apple
øÊ‹Ë‚ •» ‚⁄UÊ¥apple ∑§Ë ≈UË◊ ÷apple¡apple¥ªapple ÿÁŒ
∑§Ù߸ ª«∏’«∏Ë Á◊‹Ë ÃÙ ‚Áê’œÃ
•Áœ∑§Ê⁄UË ∑§Ë πÒ⁄U Ÿ„Ë¥ „Ò ß‚∑‘§ ’ÊŒ
©ã„Ê¥appleŸapple ‚Ê◊ÈŒÊÁÿ∑§ SflÊSÕÿ ∑‘§ãŒ˝ ¬⁄U
’Ÿ ⁄U„apple „Ò¥ yÆ flapple« ∑‘§ ’Ÿ ⁄U„apple
ÁŸ◊ʸáÊʜ˟ •S¬ÃÊ‹ ∑§Ê ÁŸ⁄UˡÊáÊ
Á∑§ÿÊ •ı⁄U fl„¥Ê ‚apple ’Ê‹Í ‚Ë◊appleã≈U ∑‘§
Á◊üÊáÊ ∑§Ê Ÿ◊ÍŸÊ Á‹ÿÊ ß‚∑‘§ ©¬⁄U¥ÊÃ
ÁŸ◊ʸáÊʜ˟ Ä‚Ë‹ ÷flŸ ÁŸ⁄UˡÊáÊ
∑§⁄UŸapple ÷Ë ¬„ÈÚøapple ¡„¥Ê ‚apple flapple ß≈UÊflÊ ∑‘§
Á‹∞ ⁄UflÊŸÊ „Ù– ß‚ Œı⁄UÊŸ ◊ÈÅÿ
Áfl∑§Ê‚ •Áœ∑§Ê⁄UË «Ê. •·Ù∑§ øãŒ˝,
•¬⁄U Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË ß≈UÊflÊ •ÊÁŒ
◊ı¡ÍŒ Õapple–
Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË Ÿapple Á¡‹Ê Á‡ÊˇÊÊ ¬Á⁄UÿÙ¡ŸÊ
‚Á◊Áà ∑§Ë ’Ò∆∑§ ∑§Ë •äÿˇÊÃÊ ∑§Ë
‹πË◊¬È⁄U πË⁄UË –
Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË üÊË◊ÃË Á∑§¥¡‹ Á‚¥„
mÊ⁄UÊ •Ê¡ ‚fl¸ Á‡ÊˇÊÊ •Á÷ÿÊŸ ∑‘§
•ãê¸Ã Á¡‹Ê Á‡ÊˇÊÊ ¬Á⁄UÿÙ¡ŸÊ
‚Á◊Áà ∑§Ë ’Ò∆∑§ ∑§Ë •äÿˇÊÃÊ ∑§Ë
ªÿË– Á¡‚◊apple¥ Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË Ÿapple ∑§„Ê
Á∑§ S∑§Í‹ ø‹Ù •Á÷ÿÊŸ ∑§Ù ¡Ÿ
‚◊ÍŒÊÿ ‚apple ‚„ÿÙª ¬˝Ê# ∑§⁄U {-vy
fl·¸ ∑‘§ ‚÷Ë ’ëøÙ¥ ∑§Ù Æv ◊Êø¸ ‚apple
xv ◊Êø¸ wÆvz ∑‘§ ◊äÿ ¬˝÷ÊflË
•Á÷ÿÊŸ ø‹Ê ∑§⁄U ÁfllÊ‹ÿÙ¥ ◊apple¥
‡ÊÃ-¬˝ÁÇÊà ŸÊ◊Ê¥Á∑§Ã ∑§⁄UÊÿapple– ß‚
„appleÃÈ ◊ÊÆ ¡Ÿ¬¬˝ÁÃÁŸÁœÿÙ¥, SÕÊŸËÿ
¬˝ÁÃÁDà √ÿÁQ§ÿÙ¥ ∞fl¥ ‚◊Ê¡ ‚appleflË
‚¥SÕÊ•Ù¥ ∑§Ê ‚„ÿÙª ÷Ë Á‹ÿÊ ¡Êÿapple
ÃÕÊ •Á÷÷Êfl∑§Ù¥ ∑§Ù ’ëøÙ¥ ∑‘§
ŸÊ◊Ê¥∑§Ÿ „appleÃÈ ¬˝appleÁ⁄Uà ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹ÿapple
Á‡ÊˇÊÊ Áfl÷ʪ ∑‘§ •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥,
•äÿʬ∑§, Á‡ÊˇÊÊ Á◊òÊÙ¥ ∞fl¥ ÁfllÊ‹ÿ
¬˝’㜠‚Á◊Áà ∑‘§ ‚ŒSÿÙ¥ mÊ⁄UÊ
⁄UÊ¡∑§Ëÿ, ¬Á⁄U·ŒËÿ ∞fl¥ ‚„ÊÿÃÊ ¬˝Ê#
ÁfllÊ‹ÿÙ¥ ∑§Ë ªÁÃÁflÁœÿÙ¥ ∞fl¥ ©Ÿ◊apple¥
¬˝ŒÊŸ ∑§Ë ¡Ê ⁄U„Ë ‚ÈÁflœÊ•Ù¥ ∑§Ë
¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ÉÊ⁄U-ÉÊ⁄U ¡Ê ∑§⁄U
•Á÷÷Êfl∑§Ù¥ ∑§Ù ©¬‹éœ ∑§⁄UÊÿË
¡Êÿapple¥– ‚ÊÕ „Ë •Á÷÷Êfl∑§Ù¥ ∑§Ù
·¤õàæÜ âéÏæÚU ·¤æ vz çÎßâèØ Âýçàæÿæ‡æ ·¤æ ãé¥æ â×æÂÙ
’Ê⁄UÊ’¥∑§Ë (‚¥flÊŒŒÊÃÊ)– πÊŒË ∞fl¥
ª˝Ê◊ÙlÙª Áfl÷ʪ mÊ⁄UÊ ’ŸË∑§Ù«⁄U ∑‘§ ª˝Ê◊ ¿ãŒfl‹
∑‘§ øÊßÀ« » ˝appleá«‹Ë S∑§Í‹ ◊apple¥ •ÊÿÙÁ¡Ã vz
ÁŒfl‚Ëÿ ∑§ı‡Ê‹ ‚ÈœÊ⁄U ¬˝Á‡ÊˇÊáÊ ∑§Ê •Ê¡
¬˝ÁÃ÷ÊªË ◊ÊŸŒappleÿ fl ¬˝◊ÊáÊ ¬òÊ ÁflÃ⁄UáÊ ∑‘§ ‚ÊÕ
‚ê¬ÛÊ „Ù ªÿÊ– ¬˝Á‡ÊˇÊáÊ ∑‘§ ‚◊ʬŸ ‚òÊ ◊apple¥
◊á«‹Ëÿ ª˝Ê◊ÙlÙª ¬˝Á‡ÊˇÊáÊ ‚¥SÕÊŸ ∑‘§ ¬˝ÊøÊÿ¸
•EŸË ∑§È◊Ê⁄U Ÿapple ¬˝ÁÃ÷ÊÁªÿÙ¥ ∑§Ù ¬˝◊ÊáÊ ¬òÊ ŒappleÃapple
„È∞ ∑§„Ê Á∑§ ◊Á„‹Ê∞¥ •¬ŸÊ Sfl⁄UÙ¡ªÊ⁄U SÕÊÁ¬Ã
∑§⁄U •Êà◊ ÁŸ÷¸⁄U ’Ÿapple¥– •Ê¡ ’Ê¡Ê⁄U ◊apple¥ ÁflÁ÷ÛÊ
©à¬ÊŒ ø‹Ÿ ◊apple¥ „Ò¥ ¡Ù •Ê¬∑§Ë Ã⁄U„ ∑§Ë ª˝Ê◊ËáÊ
SÃ⁄U ¬⁄U SÕÊÁ¬Ã Sfl⁄UÙ¡ªÊ⁄U ∑§Ë ß∑§ÊßÿÙ¥ ∑‘§ ©à¬ÊŒ
„Ò¥– ß‚ ¬˝Á‡ÊˇÊáÊ ∑§Ù ¬˝Ê# ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ’ÊŒ •¬ŸÊ
⁄UÙ¡ªÊ⁄U SÕÊÁ¬Ã ∑§⁄Uapple¥ Áfl÷ʪ •Ê¬∑‘§ ⁄UÙ¡ªÊ⁄U
SÕʬŸÊ ◊apple¥ ◊ŒŒ ∑§⁄UappleªÊ– Á¡‹Ê ª˝Ê◊ÙlÙª •Áœ∑§Ê⁄UË
‹ˇ◊Ë∑§Ê¥Ã ŸÊª Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ª˝Ê◊ËáÊ SÃ⁄U ∑§Ë
◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ù •Ê¡ ‚’‚apple íÿÊŒÊ ’apple⁄UÙ¡ªÊ⁄UË ∑‘§
ø‹Ãapple •¬ŸË ¿Ù≈UË-¿Ù≈UË ¡M§⁄UÃÙ¥ ∑‘§ ¬ÈM§·Ù¥ ¬⁄U
ÁŸ÷¸⁄U ⁄U„ŸÊ ¬«∏ÃÊ „Ò– Áfl÷ʪ ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑‘§ mÊ⁄UÊ
⁄UÙ¡ªÊ⁄U SÕÊÁ¬Ã ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ •ŸÈŒÊŸ ŒappleÃÊ „Ò
•ı⁄U ∑§ı‡Ê‹ ‚ÈœÊ⁄U ∑‘§ ¬˝Á‡ÊˇÊáÊ ∑‘§ mÊ⁄UÊ ©Ÿ∑§Ë
ˇÊ◊ÃÊ flÎÁh ∑§Ë ¡ÊÃË „Ò– ß‚ ¬˝Á‡ÊˇÊáÊ ◊apple¥ ¡Ù
◊Á„‹Ê∞¥ ÷ʪ Á‹∞ „Ò¥ •ª⁄U ©Ÿ◊apple¥ ‚apple zÆ ¬˝ÁÇÊÃ
÷Ë •¬ŸÊ ⁄UÙ¡ªÊ⁄U ∑§⁄U ‹apple¥ªË ÃÙ ÿ„ ‚» ‹ÃÊ
„٪˖ ©ÑappleπŸËÿ „Ò Á∑§ •ŸÈ‚ÍÁøà ¡ÊÁà ∑§Ë wzwz
◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑‘§ ŒÙ ’Òø ∑§Ê zÆ ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ù
Ùæ×ÁÎô´ Ùð Øéß·¤ ·¤ô çÂÅUæ,
ÂéçÜâ ·¤æØæüÜØ Âãé´¿ð »ýæ×è‡æ
◊ÒŸ¬È⁄UË– •¥œÁflEÊ‚ •÷Ë ÷Ë
Á∑§‚ ∑§Œ⁄U „ÊflË „Ò, ªÊ¥fl ¬È‚ÒŸÊ ß‚∑§Ê
©ŒÊ„⁄UáÊ „Ò– ≈˛ÒÄU≈U⁄U ≈˛ÊÚ‹Ë øÙ⁄UË ø‹apple
¡ÊŸapple ¬⁄U íÿÙÁÃ·Ë ∑‘§ ∑§„Ÿapple ¬⁄U
ŸÊ◊¡ŒÙ¥ Ÿapple ÉÊ⁄U ◊apple¥ ÉÊÈ‚∑§⁄U ∞∑§ ÿÈfl∑§
∑§Ë ’appleÃ„Ê‚Ê Á¬≈UÊ߸ ∑§⁄U ŒË– ŸÊ◊¡ŒÙ¥
‚apple ÷ÿ÷Ëà ¬Á⁄UflÊ⁄UË¡ŸÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ •Ê∞
ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ Ÿapple ¬ÈÁ‹‚ •œËˇÊ∑§ ‚apple
∑§Ê⁄U¸flÊ߸ ∑§Ë ◊Ê¥ª ∑§Ë „Ò– ∑§ÙÃflÊ‹Ë
ˇÊappleòÊ ∑‘§ ªÊ¥fl ¬È‚ÒŸÊ ÁŸflÊ‚Ë ª¥ªÊüÊË
¬%Ë ◊appleÉÊŸÊÕ ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ªÈL§flÊ⁄U
∑§Ù ¬ÈÁ‹‚ ∑§Êÿʸ‹ÿ ¬„È¥øË¥– ª¥ªÊüÊË
Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ©‚∑‘§ ÃËŸ ¬ÈòÊ „Ò¥– wy
» ⁄Ufl⁄UË ∑§Ë ‡ÊÊ◊ ‹ª÷ª ¿„ ’¡apple
’ÊÚ’Ë ¬ÈòÊ ŸàÕÍ‹Ê‹ Á◊üÊÊ, ‚¥¡Í ¬ÈòÊ
•ÁŸ‹, ‡Ê¥∑§⁄U ¬ÈòÊ ’ÊÚ’Ë Á◊üÊÊ •ı⁄U
∑§È‹ŒË¬ ¬ÈòÊ •ÁŸ‹ ÁŸflÊ‚Ë ªÊ¥fl
ªÁ…ÿÊ øÊ⁄U-¬Ê¥ø ‚ÊÁÕÿÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ
ÉÊ⁄U ◊apple¥ ÉÊÈ‚ •Ê∞– ŸÊ◊¡ŒÙ¥ Ÿapple ªÊ‹Ë-
ª‹ıø ∑§⁄UÃapple „È∞ ©‚∑‘§ ¬ÈòÊ ⁄UÊ◊⁄UÊ¡
∑§Ù ¬∑§«∏ Á‹ÿÊ •ı⁄U ©‚∑§Ë ’apple⁄U„◊Ë
‚apple Á¬≈UÊ߸ ∑§⁄U «Ê‹Ë– ‡ÊÙ⁄U-‡Ê⁄UÊ’Ê
» ‹‚¥⁄UˇÊáÊ ∑§Ê ¬˝Á‡ÊˇÊáÊ ’ËÃapple vÆ » ⁄Ufl⁄UË ‚apple
ø‹ ⁄U„Ê ÕÊ ¬˝Á‡ÊˇÊ∑§ ’‹⁄UÊ◊ Á◊üÊÊ fl ∑§È‚È◊
Á◊üÊÊ mÊ⁄UÊ ßã„apple¥ ¬˝Á‡ÊÁˇÊà Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò– ¬˝Á‡ÊˇÊáÊ
‚¥SÕÊŸ ∑‘§ ¬˝÷Ê⁄UË πÒM§‹ ¡Ë Ÿapple ¬˝ÁÃ÷ÊÁªÿÙ¥ ∑§Ù
◊ÊŸŒappleÿ fl ¬˝◊ÊáÊ ¬òÊ ÁŒ‹ÊÃapple „È∞ ∑§„Ê Á∑§ ß‚
¬˝Á‡ÊˇÊáÊ ◊apple¥ ◊Á„‹Ê•Ù¥ Ÿapple ◊ŸÙÿÙª ‚apple ÷ʪ Á‹ÿÊ
„Ò– S∑§Í‹ ∑‘§ ¬˝’¥œ∑§ fl ‚◊Ê¡‚appleflË ⁄U%apple‡Ê ∑§È◊Ê⁄U
Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ª˝Ê◊ËáÊ SÃ⁄U ∑§Ë ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ù
Sfl⁄UÙ¡ªÊ⁄U ∑‘§ ‚ÊÕ-‚ÊÕ ¡ËflŸ ∑§ı‡Ê‹ fl
‚ÈŸ∑§⁄U ¬„È¥øapple ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ ∑§Ë ÷Ë«∏ ∑§Ù
Œappleπ∑§⁄U ŸÊ◊¡ŒÙ¥ Ÿapple ÿÈfl∑§ ∑§Ù ¿Ù«∏
ÁŒÿÊ– ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ mÊ⁄UÊ ∑§Ë ªß¸ ¬Í¿ÃÊ¿
◊apple¥ ŸÊ◊¡ŒÙ¥ Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ vÆ » ⁄Ufl⁄UË
∑§Ë ⁄UÊà ≈˛ÒÄU≈U⁄U ∑§Ë ≈˛ÊÚ‹Ë øÙ⁄UË „Ù ªß¸
ÕË– Á¡‚◊apple¥ ◊ÕÈ⁄UÊ ∑‘§ ∞∑§ íÿÙÁ÷Ë
Ÿapple „ÊÕ Œappleπ∑§⁄U ÿÈfl∑§ ∑§Ê ŸÊ◊ ’ÃÊÿÊ
ÕÊ– íÿÙÁÃ·Ë ∑§Ë ’ÃÊ߸ ¡ª„ ∑‘§
•ÊœÊ⁄U ¬⁄U „Ë ŸÊ◊¡ŒÙ¥ Ÿapple ÿÈfl∑§ ∑§Ë
Á¬≈UÊ߸ ∑§Ë „Ò– ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ ∑‘§ •ÊR§Ù‡Ê
∑§Ù ŒappleπÃapple „È∞ ’ÊŒ ◊apple¥ ŸÊ◊¡Œ ªÊ¥fl
‚apple » ⁄UÊ⁄U „Ù ª∞– ªÈL§flÊ⁄U ∑§Ù ¬ÈÁ‹‚
∑§Êÿʸ‹ÿ ¬„È¥øapple ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ Ÿapple ’ÃÊÿÊ
Á∑§ ÉÊ≈UŸÊ flÊ‹apple ÁŒŸ ‚apple ⁄UÊ◊⁄UÊ¡ Ÿapple
πÈŒ ∑§Ù ∞∑§ ∑§◊⁄Uapple ◊apple¥ ’¥Œ ∑§⁄U ⁄UπÊ
„Ò– ¬ËÁ«∏ÃÊ Ÿapple ¬ÈÁ‹‚ •œËˇÊ∑§ ∑§Ù
¬˝ÊÕ¸ŸÊ ¬òÊ Œapple∑§⁄U ß‚ ◊Ê◊‹apple ◊apple¥ ©ÁøÃ
¡Ê¥ø ∑§⁄UÊŸapple •ı⁄U ∑§Ê⁄U¸flÊ߸ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë
◊Ê¥ª ∑§Ë „Ò– ∞‚¬Ë ‚apple Á‡Ê∑§Êÿà ∑§⁄UŸapple
flÊ‹Ù¥ ◊apple¥ ◊appleÉÊŸÊÕ, ⁄UÊ◊‚Ÿapple„Ë,
ŒappleflËŒÿÊ‹, ⁄UÊ¡apple¥Œ˝, Á‡Êfl⁄UÊ¡ ‚Á„Ã
Ã∑§⁄UË’Ÿ ŒÙ Œ¡¸Ÿ ª˝Ê◊ËáÊ ◊ı¡ÍŒ Õapple–
¬ÊÁ⁄UflÊÁ⁄U∑§ ∑§È‡Ê‹ÃÊ ∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ŒappleŸÊ •Êfl‡ÿ∑§
„Ò ¡Ù ß‚ ¬˝Á‡ÊˇÊáÊ ◊apple¥ ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ù ŒË ªß¸ „Ò–
ß‚‚apple ÁŸÁpà „Ë ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑‘§ √ÿfl„Ê⁄U ◊apple¥ ¬Á⁄UfløŸ
‹ÊÿappleªÊ– ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U ¬˝Á‡ÊˇÊáÊ ‚apple ¬˝Ê# •ŸÈ÷flÙ¥
∑§Ù ¬˝ÁÃ÷ÊÁªÿÙ¥ Ÿapple ’ÃÊÿÊ– ‚◊ʬŸ ‚òÊ ◊apple¥
‚◊Ê¡‚appleflË •Áπapple‹‡Ê ‡ÊÈÄU‹Ê ‚Á„à Áfl÷ʪ ∑‘§ ∑§ß¸
∑§◊¸øÊ⁄UË fl S∑§Í‹ ∑‘§ ¬˝œÊŸÊøÊÿ¸ ÁflŸÙŒ ∑§È◊Ê⁄U fl
Á‡ÊˇÊ∑§ flË⁄UappleãŒ˝ ∑§È◊Ê⁄U, •Áπ‹apple‡Ê ∑§È◊Ê⁄U, ‚¥äÿÊ fl◊ʸ,
‡ÊÊ⁄UŒÊ, ŒÿÊflÃË •ÊÁŒ ©¬ÁSÕà ⁄U„apple–
’ëøÙ¥ ∑§Ù •ë¿apple flÊÃÊfl⁄UáÊ ◊apple¥
ªÈáÊflûÊʬÍáʸ Á‡ÊˇÊÊ ©¬‹éœ ∑§⁄UÊŸapple ∑§Ë
Áfl÷ʪ ∑§Ë fløÃ’hÃÊ ÃÕÊ
ÁfllÊÿ‹Ù¥ ◊apple¥ ’Œ‹apple „È∞ ¬Á⁄Uflapple‡Ê ÃÕÊ
¿ÊòÊ Á„à ∑§Ë ÷ÊflŸÊ ‚apple •flªÃ
∑§⁄UÊÿÊ ¡Êÿapple– ÁfllÊ‹ÿÙ¥ ◊apple¥
•äÿÿŸ⁄Uà ’ëøÙ¥ ∑§Ê ∑§ˇÊÊflÊ⁄U
Áflfl⁄UáÊ ÃÒÿÊ⁄U ∑§⁄U •ª‹Ë ∑§ˇÊÊ ◊apple¥
ŸÊ◊Ê¥∑§Ÿ xv ◊Êø¸ wÆvz Ã∑§
‚ÈÁŸÁpà ∑§⁄U Á‹ÿÊ ¡Êÿapple– Æv •¬˝Ò‹
wÆvz ‚apple ŸÿÊ ‡ÊÒÁˇÊ∑§ ‚òÊ ¬˝Ê⁄Uê÷
„ÙªÊ Á¡‚◊apple¥ ∑§ˇÊÊ v ∞fl¥ ∑§ˇÊÊ { ◊apple¥
ŸÊ◊Ê¥Á∑§Ã Á∑§ÿapple ªÿapple ÁfllÊÁÕ¸ÿÙ¥ ∑§Ë
©¬ÁSÕÁà ∑§Ê Áfl‡Êapple· äÿÊŸ ⁄UπÊ ¡Êÿapple–
¡Ÿ¬Œ ◊apple¥ ∑§È‹ ‚¥øÊÁ‹Ã ¬˝ÊÕ¸Á◊∑§
ÁfllÊ‹ÿ w|wx, ©ëø ¬˝ÊÕ¸Á◊∑§
ÁfllÊ‹ÿ vvyÆ, ¡Ÿ¬Œ ◊apple¥ ∑§È‹ v{
•ÊflÊ‚Ëÿ ∑§SÃÍ⁄U’Ê ªÊ°œË ’ÊÁ‹∑§Ê
ÁfllÊ‹ÿ ‚¥øÊÁ‹Ã „Ò– ∑§ˇÊÊ Æv ‚apple
Æ} Ã∑§ Á¡‚◊apple¥ ’Ê‹∑§Ù¥ ∑§Ë ‚¥ÅÿÊ
x|zzÆÆ ’ÊÁ‹∑§Ê•Ù¥ ∑§Ë ‚¥ÅÿÊ
xyx~|| ∑§È‹ |v~y|| „Ò– ‚÷ʪÊ⁄U
◊apple¥ S∑§Í‹ ø‹Ù •Á÷ÿÊŸ fl
‚Ê◊ÈŒÊÁÿ∑§ ‚„÷ÊÁªÃÊ-‚fl¸ Á‡ÊˇÊÊ
•Á÷ÿÊŸ ∑§Ê Á«Á¡≈U‹ ¬˝apple‚appleã≈Uapple‡ÊŸ
Á∑§ÿÊ ªÿÊ– Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË Ÿapple
•Á÷÷Êfl∑§Ù¥ ‚apple •¬Ë‹ ∑§Ë Á∑§ •¬Ÿapple
¬ÊÁ‹ÿÙ¥ ∑§Ù Á‡ÊˇÊÊ ¡M§⁄U ÁŒ‹Êÿapple¥–
Á¡‚‚apple ‚◊Ê¡ ◊apple¥ ∑§Ù߸ ÁŸ⁄UˡÊ⁄U Ÿ
⁄U„Ÿapple ¬Êÿapple ÃÕÊ •¬Ÿapple „∑§ ∑‘§ Á‹ÿapple
∑§„Ë¥ ¬⁄U ÷Ë ©Ÿ∑§Ù ŒÍ‚⁄UÙ¥ ∑§Ê ‚„Ê⁄UÊ
Ÿ ‹appleŸÊ ¬«∏apple– «ËÆ∞◊Æ Ÿapple S∑§ÍŸ ø‹Ù
•Á÷ÿÊŸ ∑§Ù ‚»‹ ’ŸÊÿapple ¡ÊŸapple „appleÃÈ
‚◊Sà πá« Á‡ÊˇÊÊ •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù
ÁŸŒapple¸Á‡Êà Á∑§ÿÊ Á∑§ ª˝Ê◊, flÊ«¸ SÃ⁄U
¬⁄U ◊ÙÁDÿÊ¥ •ÊÿÙÁ¡Ã ∑§⁄UÊÿË ¡Êÿapple
∞fl¥ é‹Ê∑§ SÃ⁄U ¬⁄U é‹Ê∑§ ¬˝◊Èπ,
’ËÆ«ËÆ‚ËÆ ‚ŒSÿÙ¥ ÃÕÊ ª˝Ê◊ ¬˝œÊŸÙ¥
∑‘§ ‚ÊÕ Áfl‡Êapple· ’Ò∆∑§ ∞fl¥ ∑§ÊÿÙ¸¡ŸÊ
’ŸÊ∑§⁄U ’Ê‹∑§, ’ÊÁ‹∑§Ê•Ù¥ ∑§Ù
Á‡ÊˇÊÊ ∑‘§ Á‹ÿapple ¬˝appleÁ⁄Uà ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹ÿapple
Áfl‡Êapple· ’‹ ÁŒÿapple ¡ÊŸapple ∑§Ù ∑§„Ê–
Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË Ÿapple ÁŸŒapple¸Á‡Êà Á∑§ÿÊ ªÿÊ
Á∑§ S∑§Í‹ Ÿ ¡ÊŸapple flÊ‹apple ÁfllÊÁÕ¸ÿÙ¥
∑§Ë Á«Á¡≈U‹ «Êÿ⁄UË ’ŸÊÿË ¡ÊÿappleªË–
‚ÊÕ „Ë •¬Ÿapple ’ëøÙ¥ ∑§Ê ‚⁄U∑§Ê⁄UË
S∑§Í‹ ◊apple¥ ŸÊ◊Ê¥∑§Ÿ ∑§⁄UÊÿapple¥ Á¡‚◊apple¥
ÁŸ‡ÊÈÀ∑§ Á‡ÊˇÊÊ, ªÈáÊflûÊÊÿÈQ§ Á‡ÊˇÊÊ,
ÁŸ‡ÊÈÀ∑§ ªáÊflapple‡Ê fl ¬ÈSÃ∑§ ◊äÿÊ„Ÿ
÷Ù¡Ÿ, ‡ÊÒÁˇÊ∑§ ÷˝◊áÊ ÃÕÊ ÷ıÁÃ∑§
‚¥‚ÊœŸ ÿÈQ§ ÁfllÊ‹ÿ ¬˝Á‡ÊÁˇÊÃ
Á‡ÊˇÊ∑§Ù¥ ∑‘§ mÊ⁄UÊ ŒË ¡ÊÃË „Ò–
◊Á„‹Ê ÁŒfl‚ ¬⁄U SflÊSâÿ Á‡ÊÁfl⁄U
◊apple¥ ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ê SflÊSâÿ ¬⁄UˡÊáÊ
Á∑§ÿÊ ªÿÊ
’Ê⁄UÊ’¥∑§Ë – •ÊÿÙÁ¡Ã „ÙŸapple flÊ‹apple
•ãø⁄UÊC˛Ëÿ ◊Á„‹Ê ÁŒfl‚ ∑‘§ ŒÎÁCªÃ ©ûÊ⁄U
¬˝Œapple‡Ê ⁄UÊíÿ ◊Á„‹Ê •ÊÿÙª ∑‘§ ÁŸŒapple¸‡Ê ∑‘§
R§◊ ◊apple¥ Á¡‹Ê ◊Á„‹Ê ÁøÁ∑§à‚Ê‹ÿ ◊apple¥
SflÊSâÿ Áfl÷ʪ mÊ⁄UÊ ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ë
‚ÈÁflœÊ•Ù¥ ∑‘§ ◊gappleŸ¡⁄U fl΄Œ SÃ⁄U ¬⁄U
SflÊSâÿ Á‡ÊÁfl⁄U ∑§Ê •ÊÿÙ¡Ÿ Á∑§ÿÊ ªÿÊ–
⁄UÊíÿ ◊Á„‹Ê •ÊÿÙª ∑§Ë •äÿˇÊ üÊË◊ÃË
¡⁄UËŸÊ ©S◊ÊŸË Ÿapple SflÊSâÿ Á‡ÊÁfl⁄U ∑§Ê •fl‹Ù∑§Ÿ ∑§⁄UÃapple „Èÿapple fl„Ê¥ ¬⁄U ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ù
ŒË ¡Ê ⁄U„Ë SflÊSâÿ ‚ÈÁflœÊ•Ù¥ ∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ‹Ë– ©ã„ÙŸapple ÁŸŒapple¸‡Ê ÁŒÿÊ Á∑§ ◊Á„‹Ê•Ù¥
∞fl¥ ’ëøÙ¥ ∑‘§ SflÊSâÿ, ∑§È¬Ù·áÊ ‚apple ’øÊfl ∞fl¥ ÁflÁ÷ÛÊ ’Ë◊ÊÁ⁄UÿÙ¥ ‚apple ’øÊfl „appleÃÈ
’⁄UÃË ¡ÊŸapple flÊ‹Ë ‚ÊflœÊÁŸÿÊ¥ ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ √ÿʬ∑§ SÃ⁄U ¬⁄U ¬˝øÊ⁄U ¬˝‚Ê⁄U Á∑§ÿÊ ¡Êÿapple–
©ã„ÙŸapple Á¡‹Ê ◊Á„‹Ê ÁøÁ∑§à‚Ê‹ÿ ∑§Ê ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U ÁŸ⁄UˡÊáÊ ÷Ë Á∑§ÿÊ– SflÊSâÿ
Á‡ÊÁfl⁄U ◊apple¥ ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ê SflÊSâÿ ¬⁄UˡÊáÊ Á∑§ÿÊ ªÿÊ– ©Ÿ∑§Ë é‹«¬˝apple‡Ê⁄U, é‹«
‡ÊȪ⁄U, ŸappleòÊ ∞fl¥ Œãà ¡Ê¥ø ∑§Ë ªÿË– ÁflÁ÷ÛÊ ¡Ê¥øÙ ∞fl¥ ¬⁄UˡÊáÊÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ „Ë ©ã„apple¥
ŒflÊÿapple¥ ÷Ë ÁŸ—‡ÊÈÀ∑§ ŒË ªÿË– ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U wzz ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑§Ê SflÊSâÿ ¬⁄UˡÊáÊ
Á∑§ÿÊ ªÿÊ •ı⁄U ÁflÁ÷ÛÊ wÆ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ë ŒflÊ߸ÿÊ¥ ŒË ªÿË– ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U ◊Á„‹Ê
S≈UÊ» ∑§Ë ‚◊SÿÊ•Ù¥ ∑§Ù ÷Ë üÊË◊ÃË ¡⁄UËŸÊ ©S◊ÊŸË Ÿapple ‚ÈŸÊ •ı⁄U ©Ÿ∑‘§ ‚◊ÈÁøÃ
ÁŸSÃÊ⁄UáÊ „appleÃÈ ◊ÈÅÿ ÁøÁ∑§à‚Ê •œËˇÊ∑§ «ÊÚÆ ¬˝ÁÃ◊Ê üÊËflÊSÃfl ∑§Ù ¡M§⁄UË ÁŸŒapple¸‡Ê
ÁŒÿapple– ß‚ •fl‚⁄U ¬⁄U ‚ËÆ∞◊Æ•ÙÆ «ÊÚÆ ⁄UflËãŒ˝ ∑§È◊Ê⁄U, ‚ËÆ∞◊Æ∞‚Æ ◊Á„‹Ê
«ÊÚƬ˝ÁÃ◊Ê üÊËflÊSÃfl ‚Á„à •ãÿ ÁøÁ∑§à‚∑§ ∞fl¥ » Êß‹appleÁ⁄UÿÊ ÁŸ⁄UˡÊ∑§ ∑‘§Æ∑‘§ÆªÈ#Ê
∞fl¥ ¬òÊ∑§Ê⁄U ◊ı¡ÍŒ Õapple–
¥æàææ¥ô´ ÌÍæ çÁÜæ SÌÚUèØ ¥çÏ·¤æçÚUØô´ ·¤ô Îè ÁæØ ÅþðçÙ´» Ñ »ôÆßæÜ
❑ ’ëøÙ¥ ∑‘§ ¡Ê¥ø „appleÃÈ •Ê‡ÊÊ•Ù¥ ∑§Ù ÁŒÿapple ¡Êÿ ‚¥‚ÊœŸ ÿÈQ§ Á∑§≈U
⁄UÊÿ’⁄Uapple‹Ë – •Áœ‡ÊÊ‚Ë ÁŸŒapple‡Ê∑§
’Ê‹ ¬Ù·áÊ Áfl∑§Ê‚ ªÙ∆flÊ‹ ∑§Ë
•äÿˇÊÃÊ ◊apple¥ ◊ÊÃÎ ∞fl¥ Á‡Ê‡ÊÈ ‚¥⁄UˇÊáÊ
•Á÷ÿÊŸ ∑‘§ •ãê¸Ã ¡Ÿ¬Œ ∑§Ù
ª˝Ê◊ËáÊ ˇÊappleòÊÙ¥ ◊apple¥ ∑§⁄UÊÿapple ¡Ê ⁄U„apple Áfl∑§Ê‚
∑§ÊÿÙ¸ ‚apple ‚ê’ÁãœÃ ’Ò∆∑§ ‚ê¬ÛÊ „È߸–
©¬ ◊ÈÅÿ ÁøÁ∑§à‚ÊÁœ∑§Ê⁄UË ø∑§ Ÿapple
’Ò∆∑§ ∑‘§ ¬˝◊Èπ Á’ãŒÈ•Ù¥ ∑‘§ ‚ê’ãœ
Á’SÃÊ⁄U ‚apple ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ŒappleÃapple „È∞ ’ÃÊÿÊ
Á∑§ ß‚ ¬˝◊Èπ ÿÙ¡ŸÊ ∑§Ù ‚» ‹ÃÊ
¬Ífl¸∑§ ‚¥øÊ‹Ÿ ∑‘§ Á‹∞ ¡Ÿ¬Œ SÃ⁄U
¬⁄U ’Ò∆∑§ ∑§Ë ªß¸ ÃÕÊ ŸÙ«‹
•Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù ŸÊÁ◊à ∑§Ù ÷Ë Á∑§ÿÊ
¡Ê øÈ∑§Ê „Ò– Áfl∑§Ê‚ πá« SÃ⁄U ¬⁄U
ß‚ ‚¥⁄UˇÊáÊ ∞fl¥ ’Ê‹ ¬Ù·áÊ •Á÷ÿÊŸ
∑§Ù ‚» ‹ ’ŸÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ª˝Ê◊
¬¥øÊÿà SÃ⁄U ¬⁄U ªÁ∆à ∑§Ë ªß¸ ‚Á◊ÁÃ
∑§Ë ’Ò∆∑‘§ ÷Ë ∑§⁄UÊ߸ ¡Ê øÈ∑§Ë „Ò •ı⁄U
ª˝Ê◊ËáÊ ˇÊappleòÊÙ¥ ◊apple¥ •’ Ã∑§ wyÆÆ
∑§È¬ÙÁ·Ã ’ëøÙ¥ ∑§Ù Áøã„Ê¥Á∑§Ã ∑§⁄U
©Ÿ∑‘§ SflÊSÕ ∑§Ë ¬Íáʸ M§¬ ‚apple ∆Ë∑§
∑§⁄UŸapple ∑‘§ ‚ê’㜠◊apple¥ ©ã„apple¥ ¬Ù·áÊ ÿÈQ§
πÊÉÊ ‚◊ʪ˝Ë Œapple∑§⁄U ©ã„apple ∑§È¬ÙÁ·Ã ◊ÈQ§
∑§⁄UŸapple ∑§Ê ∑§Êÿ¸ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò–
•Áœ·Ê‚Ë ÁŸŒapple‡Ê∑§ ¬ËÆ ∞‚Æ ÿÍÆ
ªÙ∆flÊ‹ Ÿapple ’Ò∆∑§ ◊apple¥ Á¡‹Ê SflÊSÕ
∞fl¥ ¬Ù·áÊ ‚Á◊Áà ÃÕÊ ⁄UÊíÿ ¬Ù·áÊ
Á◊·Ÿ ∑§Ë ÃÒÿÊÁ⁄UÿÙ¥ ∞fl¥ ©‚∑§Ë ¬˝ÁÃ
∑§Ë ‚◊ˡÊÊ ∑§⁄UÃapple „È∞ ∑§„Ê Á∑§ y
◊Êø¸ wÆvz ‚apple ª˝Ê◊ SflÊSÕ ¬Ù·áÊ
ÁŒfl‚ ∞∑§ ‚ÊÕ ◊ŸÊÿÊ ¡ÊÿappleªÊ –
¡Ÿ¬Œ ∑‘§ }} •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù ŒÙ
ªÊ°fl ÃÕÊ Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË fl ◊ÈÅÿ
Áfl∑§Ê‚ •Áœ∑§Ê⁄UË Ÿapple ÷Ë ŒÙ -ŒÙ ªÊ°fl
ªÙŒ Á‹ÿÊ– v}} ª˝Ê◊Ù ∑‘§ ∑§È¬Ù·áÊ
◊ÈQ§ ’ŸÊŸapple ∑§Ê ∑§Êÿ¸ ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò–
•Áœ·Ê‚Ë ÁŸŒapple‡Ê∑§ ªÙ∆flÊ‹ Ÿapple ∑§„Ê
Á∑§ ∑§ÿ¸R§◊ ∑§Ù ‚» ‹ÃÊ ¬Ífl¸∑§
‚¥øÊÁ‹Ã ∑§⁄UŸapple „appleÃÈ ªÊ°fl ∑§Ë ‚÷Ë
∞appleŸ◊ fl •Ê‡ÊÊ•Ùapple¥ ∑§Ù ≈UappleÁŸ¥ª ∑§⁄UÊ߸
¡Êÿ Á¡‚‚apple ∑§È¬ÙÁ·Ã ∑§Ù ∆Ë∑§ …¥ª
‚apple ¡Ê¥ø ∑§⁄U ‚∑‘§ ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
¡Ê¥ø „appleÃÈ ©ã„apple¥ ≈UappleÁŸ¥ª ŒappleŸapple ∑‘§ ©¬⁄UÊãÃ
∞∑§-∞∑§ Á∑§≈U ÷Ë ÁŒÿÊ ¡Êÿ Á¡‚∑‘§apple
fl¡Ÿ ∑§Ëapple ◊·ËŸ ߥøË ≈Uapple¬ fl •ãÿ
•Êfl‡ÿ∑§ ‚¥‚ÊœŸ R§ÿ ∑§⁄U∑‘§ ÁŒÿapple
¡ÊŸapple ∑§Ê ÁŸŒapple¸· Á¡‹Ê ∑‘§ ◊ÈÅÿ
ÁøÁ∑§à‚ÊÁœ∑§Ê⁄UË ∑§Ù ÁŒÿapple – ∞appleŸ◊ fl
•Ê‡ÊÊ•Ù¥ ∑‘§ •ÁÃÁ⁄UQ§ ¡Ÿ¬Œ SÃ⁄UËÿ
•Áœ∑§Ê⁄UË ∑§Ù ÷Ë ≈UappleÁŸ¥ª ÁŒ‹ÊŸapple ∑§Ê
∑§Êÿ¸ ∑§⁄UÊÿÊ ¡Êÿ– •Ê‡ÊÊ•Ù¥ ∑§Ê
∑§ÊÿŖ§◊ ◊apple¥ ◊„àfl¬Íáʸ ÿÙªŒÊŸ ⁄U„ÃÊ
„Ò ∑§ÊÿŖ§◊ ∑‘§ •ãà ◊¥apple ◊ÈÅÿ Áfl∑§Ê‚
•Áœ∑§Ê⁄UË •ŸÍ¬ ∑§È◊Ê⁄U üÊËflÊSÃfl Ÿapple
ÿÙ¡ŸÊ ∑‘§ ◊„àfl¬Íáʸ ÁflãŒÈ•Ù¥ ¬⁄U
¬˝∑§Ê‡Ê «Ê‹Ãapple „È∞ ∑§„Ê Á∑§ øÿÁŸÃ
ª˝Ê◊Ù ∑‘§ ‚÷Ë •Áœ∑§Ê⁄UË •¬Ÿapple ∑§ÊÿÊapple¸
∑§Ù ¬Í⁄Uapple ŒÊÁÿàfl ∑‘§ ‚ÊÕ ÁŸfl¸„Ÿ ∑§⁄Uapple¥ªapple–
¬⁄UˡÊÊ ◊apple¥ ‡ÊÊÁ◊‹ „Ù ‚∑‘§¥ªapple
∑§Ù‹¡Ù¥ ∑‘§ ∞‚‚Ë-∞‚≈UË ÁfllÊÕËZ
ªÙ⁄Uπ¬È⁄ – ŒËŸ ŒÿÊ‹ ©¬ÊäÿÊÿ ªÙ⁄Uπ¬È⁄U ÁflÁfllÊ‹ÿ Ÿapple ∑§Ê‹apple¡Ù¥
∑‘§ •ŸÈ⁄UÙœ ∑§Ù SflË∑§⁄U ∑§⁄UÃapple „È∞ ∞‚‚Ë-∞‚≈UË ∑‘§ ÁfllÊÁÕ¸ÿÙ¥ ∑§Ë ‡ÊÈÀ∑§
¬˝ÁìÍÁø Ÿ „ÙŸapple ∑‘§ ’Êfl¡ÍŒ ¬⁄UˡÊÊ ◊apple¥ ‡ÊÊÁ◊‹ „ÙŸapple ∑§Ë •ŸÈ◊Áà Œapple ŒË „Ò–
ÁfllÊÁÕ¸ÿÙ¥ ∑§Ê ¬˝flapple‡Ê ¬òÊ ÃÕÊ ŸÊÁ◊Ÿ‹ ⁄UÙ‹ ¡Ê⁄UË Á∑§ÿÊ ¡ÊÿappleªÊ ‹appleÁ∑§Ÿ
‡ÊÊ‚Ÿ ‚apple ‡ÊÈÀ∑§ ¬˝ÁìÍÁø „ÙŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ∑§Ê‹apple¡Ù¥ ∑§Ù ÁflÁfllÊ‹ÿ ◊apple¥ ‡ÊÈÀ∑§
¡◊Ê ∑§⁄UŸÊ „٪ʖ ÁflÁfllÊ‹ÿ ◊apple¥ ‡ÊÈÀ∑§ Ÿ ¡◊Ê ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ÁSÕÁà ◊apple¥
ÁfllÊÁÕ¸ÿÙ¥ ∑§Ê ¬⁄UˡÊÊ» ‹ ÉÊÙÁ·Ã Ÿ„Ë¥ Á∑§ÿÊ ¡ÊÿappleªÊ– ’ÃÊ Œapple¥ ∞‚‚Ë-
∞‚≈UË ∑‘§ ÁfllÊÁÕ¸ÿÙ¥ ∑§Ù ¬˝flapple‡Ê ∑‘§ ‚◊ÿ ‡ÊÈÀ∑§ Ÿ„Ë¥ ¡◊Ê ∑§⁄UŸÊ „ÙÃÊ „Ò–
ߟ∑§Ê ‡ÊÈÀ∑§ ‡ÊÊ‚Ÿ mÊ⁄UÊ ‡ÊÈÀ∑§ ¬˝ÁìÍÁø ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ÁŒÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò–
∑§Ê‹apple¡Ù¥ ◊apple¥ ¬˝flappleÁ‡Êà ∞‚‚Ë-∞‚≈UË ∑‘§ ÁfllÊÁÕ¸ÿÙ¥ ∑‘§ ‡ÊÈÀ∑§ ∑§Ë ¬˝ÁìÍÁø
‡ÊÊ‚Ÿ mÊ⁄UÊ •÷Ë Ã∑§ Ÿ„Ë¥ ∑§Ë ªÿË „Ò–
÷ًͪ ∑§Ë ¬˝ÊÿÙÁª∑§ ¬⁄UˡÊÊ øÊ⁄U ◊Êø¸ ‚apple
ªÙ⁄Uπ¬È⁄ – ŒËŒ© ªÙ⁄Uπ¬È⁄U ÁflÁfllÊ‹ÿ ◊apple¥ ’Ë∞ ¬˝Õ◊, ÁmÃËÿ fl
ÃÎÃËÿ fl·¸ ÷ًͪ Áfl·ÿ ∑§Ë ¬˝ÊÿÙÁª∑§ ¬⁄UˡÊÊ •ÊªÊ◊Ë y ‚apple v~ ◊Êø¸ Ã∑§
‚¥¬ÛÊ „٪˖ Áfl÷ʪÊäÿˇÊ ¬˝Ù. ŸÍß àÿÊªË ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U ÁflSÃÎà ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË
Áfl÷ʪ ‚apple ¬˝Ê# ∑§Ë ¡Ê ‚∑§ÃË „Ò–
øÊ⁄U ªÊ¥flÙ¥ ◊apple¥ ¬„È¥øË
ÁfllÈà Áfl÷ʪ ∑§Ë ≈UË◊
ŸÙ∞«Ê – ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê ¬Êfl⁄U ∑§Ê⁄U¬Ù⁄Uapple‡ÊŸ Á‹Á◊≈Uapple« Ÿapple ÁfllÈà Á’‹Ù¥ ∑‘§
’∑§ÊÿappleŒÊ⁄UÙ¥ ∑‘§ Áπ‹Ê» Á¿¡Ê⁄U‚Ë, ÁŸ∆Ê⁄UË, ¡Ê⁄UøÊ, ∑§Ù¥«‹Ë ªÊ¥fl ◊apple¥
•Á÷ÿÊŸ ø‹ÊÿÊ– ß‚ Œı⁄UÊŸ ÁŸª◊ •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ¬ÈÁ‹‚ ’‹
÷Ë ∑§Ê» Ë ‚¥ÅÿÊ ◊apple¥ ÃÒŸÊà ÕÊ– ‚fl¸ÁflÁŒÃ „Ù Á∑§ ¬Êfl⁄U ∑§Ê⁄U¬Ù⁄Uapple‡ÊŸ
Á‹Á◊≈Uapple« ∑§Ê» Ë ‚◊ÿ ‚apple ÉÊÊ≈Uapple ∑§Ê Œ¥‡Ê ¤Êapple‹ ⁄U„Ê ÕÊ Á¡‚∑§Ù ŒappleπÃapple „È∞
¬˝Œapple‡Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple ’∑§ÊÿappleŒÊ⁄UÙ¥ ∑‘§ Áπ‹Ê» ‚¥ÅÃË ‚apple Á’¡‹Ë Á’‹ ∑‘§
’∑§Êÿapple ∑§Ë fl‚Í‹Ë ∑‘§ ‚Åà ÁŸŒapple¸‡Ê ªÃ ∞∑§ ◊Ê„ ¬„‹apple ÁŒÿapple Õapple Á¡‚∑‘§
Äà ÿ„ ∑§Êÿ¸flÊ„Ë ÁŸª◊ Ÿapple ¬˝Ê⁄U¥÷ ∑§Ë ÕË– w} » ⁄Ufl⁄UË Ã∑§ fl‚Í‹Ë
•Á÷ÿÊŸ ø‹ÊÿÊ ¡ÊŸÊ „Ò– ‚ÍòÊ ’ÃÊÃapple „Ò¥ Á∑§ ÿÁŒ ¡M§⁄Uà ¬«∏Ë ÃÙ ÁŸª◊
ß‚ ÁÃÁÕ ∑§Ù •ı⁄U •Êªapple ’…∏Ê ‚∑§ÃË „Ò– •Áœ‡ÊÊ·Ë •Á÷ÿ¥ÃÊ ÁŒŸapple‡Ê
∑§È◊Ê⁄U ¡ÒŸ Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ •Ê¡ øÊ⁄U ªÊ¥flÙ¥ ◊apple¥ Á’¡‹Ë Á’‹ ∑‘§ ’∑§ÊÿappleŒÊ⁄UÙ¥
∑‘§ Áπ‹Ê» •Á÷ÿÊŸ ¬˝Ê⁄U¥÷ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò ¡Ù ‡ÊÊ◊ { ’¡apple Ã∑§ •Ÿfl⁄UÃ
ø‹appleªÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ •Á÷ÿÊŸ ∑§Ù ‡ÊÊ¥ÁìÍáʸ …¥ª ‚apple ø‹ÊŸapple ∑‘§ Á‹∞
ÁŸª◊ •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ¬ÈÁ‹‚ ’‹ ∑§Ë ÷Ë ÃÒŸÊÃË ∑§Ë ªÿË „Ò–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ÿÁŒ Á∑§‚Ë ÷Ë √ÿÁQ§ Ÿapple fl‚Í‹Ë ◊apple¥ ’ÊœÊ ¬„È¥øÊŸapple ◊apple¥
•«∏¥ªÊ «Ê‹Ê ÃÙ ©‚∑‘§ Áπ‹Ê» ‚Åà ∑§Êÿ¸flÊ„Ë ∑§Ë ¡ÊÿappleªË– üÊË ¡ÒŸ ∑§Ê
∑§„ŸÊ „Ò Á∑§ „⁄U ⁄UÙ¡ fl‚Í‹Ë ∑§Ê •Á÷ÿÊŸ ø‹ÊÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò–
Ÿª⁄U ¬ÊÁ‹∑§Ê ◊apple¥ v ◊Êø¸ ∑§Ù ‹ªappleappleªÊ ‡ÊÊ⁄UËÁ⁄U∑§ ∞fl¥
◊ÊŸÁ‚∑§ ’ÊÀÿ Áfl∑§‹Ê¥ª ¡ÊªM§∑§ÃÊ Á‡ÊÁfl⁄U
’Ê⁄UÊ’¥∑§Ë – Á¡‹apple ◊apple¥ ¬„‹Ë ’Ê⁄U ©ê◊ËŒ Á∑§⁄UáÊ ¡Ÿ ∑§ÀÿÊ‹
‚Á◊Áà hÊ⁄UÊ ‚¥øÊÁ‹Ã ©ê◊ËŒ Á»Á¡ÿÙÕÒ⁄Uapple¬Ë ∞á« Á⁄U„Òé‹Ë≈Uapple‡ÊŸ ‚appleã≈U⁄U
∑§Ë •ªÈflÊ߸ ◊apple¥ •Áπ‹ ÷Ê⁄UÃËÿ ∑§ÊÿSÕ ◊„Ê‚÷Ê fl ⁄UÊC˛Ëÿ ¡Êª⁄UáÊ ◊¥ø
∑‘§ ‚„ÿÙª ‚apple v ◊Êø¸ wÆvz ∑§Ù Ÿª⁄U ¬ÊÁ‹∑§Ê „Ê‹ ◊apple¥ ‡ÊÊ⁄UËÁ⁄U∑§ ∞fl¥
◊ÊŸÁ‚∑§ ’ÊÀÿ Áfl∑§‹Ê¥ª ¡ÊªM§∑§ÃÊ Á‡ÊÁfl⁄U ∑§Ê •ÊÿÙ¡Ÿ Á∑§ÿÊ ªÿÊ
„Ò– Á‡ÊÁfl⁄U ∑§Ê ©fÊ≈UŸ ©Æ¬˝ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ª˝Ê◊ Áfl∑§Ê‚ ◊¥òÊË •⁄UÁfl㌠Á‚„¥
ªÙ¬ ∑§⁄Uappleªapple– ÿ„ Á‡ÊÁfl⁄U ‚È’„ vv ’¡apple ‚apple x ’¡appleapple Ã∑§ ø‹appleªÊ– ©Q§
¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ‚Á◊Áà ∑§Ë •äÿˇÊÊ •ø¸ŸÊ üÊËflÊSÃfl ∞fl¥ ©¬ÊäÿˇÊ «ÊÆíÿÙÁÃ
üÊËflÊSÃfl ‚ÿÈQ§ M§¬ ‚apple ∞∑§ ¬˝apple‚ ÁflôÊÁ# ◊apple¥ ŒË–
©ã„ÙŸapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ¡Ÿ¬Œ ◊apple¥ •¬Ÿapple •Ê¬ ◊apple¥ ÿ„ ¬„‹Ê Á‡ÊÁfl⁄U „ÙªÊ
Á¡‚◊apple¥ •ÊÕÙ¸¬ÒÁ«∑§ ‚¡¸Ÿ, ¬ÙÁ‹ÿÙ¥ •ı⁄U ‚Ë¬Ë Áfl‡Êapple·ôÊ «ÊÚÆ¡ËÆ∞‹
•⁄UÙ⁄UÊ hÊ⁄UÊ Á‡ÊÁfl⁄U ◊apple¥ •ˇÊ◊ÃÊ ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ-ÁŸflÊ⁄UáÊ •ı⁄U ¬˝’㜟 ’Ê⁄Uapple ◊apple¥
•Á÷÷Êfl∑§Ù ∑§Ù ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË Œappleªapple–
‚ÊÕ „Ë Á¡‹apple fl ‹πŸ§ ∑‘§ ’Ê‹ ⁄UÙª Áfl‡Êapple·ôÊ ÁøÁ∑§à‚Ê∑§Ù hÊ⁄UÊ
Á‡ÊÁfl⁄U ◊apple¥ ’ëøÙ ∑‘§ ⁄U„Ÿ ‚„Ÿ ¬⁄U ÁflSÃÊ⁄U ¬Ífl¸∑§ ’ÃÊÿappleªapple– ©ê◊ËŒ Á∑§⁄UáÊ
¡Ÿ ∑§ÀÿÊáÊ ‚Á◊Áà Ÿapple ¡Ÿ¬Œ flÊÁ‚ÿÙ¥ ‚apple •¬Ë‹ ∑§Ë „Ò Á∑§ ÿÁŒ ©Ÿ∑‘§
¬Á⁄UflÊ⁄U fl ©Ÿ∑‘§ •Ê‚¬Ê‚ ‡ÊÊ⁄UËÁ⁄U∑§ ∞fl¥ ◊ÊŸÁ‚∑§ ÃÕÊ ‚Ë¬Ë ’ëøapple „Ù
ÃÙ ©ã„apple Á‡ÊÁfl⁄U ◊apple¥ •fl‡ÿ ‹Ê∞¥–
’appleÁ‚∑§ Á‡ÊˇÊÊ √ÿflSÕÊ ◊apple¥ ‹Ê∞¥ ‚ÈœÊ⁄U
’Á‹ÿÊ – ©¬ Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË ‚ȇÊË‹ ¬˝Ãʬ Á‚¥„ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ Ä‚Ë‹
ˇÊappleòÊ ◊apple¥ ’appleÁ‚∑§ Á‡ÊˇÊÊ √ÿflSÕÊ ÷ªflÊŸ ÷⁄UÙ‚apple ø‹ ⁄U„Ë „Ò– ∞∑§ •äÿʬ∑§
∑‘§ Á¡ê◊apple •ÊœÊ Œ¡¸Ÿ ‚apple ‹apple∑§⁄U ∞∑§ Œ¡¸Ÿ ÁfllÊ‹ÿÙ¥ Ã∑§ ∑§Ê •ÁÃÁ⁄UQ§
øÊ¡¸ ‚ı¥¬ ÁŒÿÊ ªÿÊ „Ò– ÿ„ ÃÙ Áfl÷ʪËÿ •Áœ∑§Ê⁄UË „Ë ’ÃÊ∞¥ªapple Á∑§ ∞∑§
•äÿʬ∑§ Á∑§‚ Ã⁄U„ ∞∑§ „Ë ‚◊ÿ ◊apple¥ •ãÿ ÁfllÊ‹ÿÙ¥ ∑§Ê ‚¥øÊ‹Ÿ
∑§⁄UÃapple „Ù¥ªapple– ß‚∑‘§ Á‹∞ 𥫠Á‡ÊˇÊÊ •Áœ∑§Ê⁄UË ’ÒÁ⁄UÿÊ fl ◊È⁄U‹Ë ¿¬⁄UÊ ‚apple
S¬CË∑§⁄UáÊ ◊Ê¥ªÊ „Ò– fl„Ë¥ ∞∑§ •äÿʬ∑§ ∑‘§ Á¡ê◊apple Á∑§ÃŸapple ÁfllÊ‹ÿÙ¥ ∑§Ë
Á¡ê◊appleŒÊ⁄UË „Ò, ß‚∑§Ë ‚ÍøË ÷Ë ◊Ê¥ªË ªß¸ „Ò– ˇÊappleòÊ ∑‘§ ª˝Ê◊ ¬¥øÊÿà Œ‹∑§Ë
Ÿ¥’⁄U ∞∑§ ¬⁄U ’ÈœflÊ⁄U ∑§Ù •ÊÿÙÁ¡Ã øı¬Ê‹ ◊apple¥ ©¬Á¡‹ÊÁœ∑§Ê⁄UË ª˝Ê◊ËáÊÙ¥
∑§Ë ‚◊SÿÊ•Ù¥ ∑§Ù ‚ÈŸ ⁄U„apple Õapple– ⁄U‚ÙßÿÊ Ÿapple ÃËŸ ◊Ê„ ∑§Ê „Ë ◊ÊŸŒappleÿ
÷ȪÃÊŸ „ÙŸapple ∑§Ë ’Êà ’ÃÊ߸– fl„Ë¥ ¬˝ÊÕÁ◊∑§ fl ©ëø ¬˝ÊÕÁ◊∑§ ÁfllÊ‹ÿ
‹ë¿Í ≈UÙ‹Ê ¬⁄U πÊlÊÛÊ ∑‘§ •÷Êfl ◊apple¥ ÁflªÃ øÊ⁄U ÁŒŸÙ¥ ‚apple ∞◊«Ë∞◊ ’¥Œ
ÕÊ– ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ ª˝Ê◊ËáÊÙ¥ Ÿapple ‚◊Ê¡flÊŒË ¬apple¥‡ÊŸ, ‡ÊıøÊ‹ÿ, ߥÁŒ⁄UÊ •ÊflÊ‚
•ÊÁŒ ÿÙ¡ŸÊ•Ù¥ ◊apple¥ ◊ÊŸ∑§ ∑§Ë •ŸŒappleπË ∑§Ê •Ê⁄UÙ¬ ‹ªÊÿÊ– •ÊœÊ Œ¡¸Ÿ
‹ÙªÙ¥ Ÿapple ‚◊Ê¡flÊŒË ¬apple¥‡ÊŸ ∑‘§ Á‹∞ •¬ŸÊ ŸÊ◊ Œ¡¸ ∑§⁄UÊÿÊ– fl„Ë¥ ©◊apple‡Ê
ÿÊŒfl Ÿapple •¬Ÿapple ªÊ¥fl ‹ë¿Í ≈UÙ‹Ê ∑§Ù ⁄UÊ¡Ëfl ªÊ¥œË ÁfllÈÃË∑§⁄UáÊ ÿÙ¡ŸÊ ‚apple
¡Ù«∏Ÿapple ∑§Ë ’Êà ∑§„Ë¥– øı¬Ê‹ ◊apple¥ ‚» Ê߸ ∑§Á◊¸ÿÙ¥ ∑‘§ ◊ı¡ÍŒ Ÿ „ÙŸapple ∑‘§
∑§Ê⁄UáÊ ©Ÿ∑‘§ Áπ‹Ê» ∑§Ê⁄U¸flÊ߸ ∑§⁄UŸapple ∑§Ê ÁŸŒapple¸‡Ê ∞‚«Ë∞◊ Ÿapple ÁŒÿÊ– fl„Ë¥
¬˝œÊŸ ¬˝ÁÃÁŸÁœ SflÊ◊Ë ŸÊÕ ÿÊŒfl Ÿapple ‹appleπ¬Ê‹ ¬⁄U •Ê⁄UÙ¬ ‹ªÊÿÊ Á∑§
øı¬Ê‹ ∑§Ë ‚ÍøŸÊ ‹appleπ¬Ê‹ mÊ⁄UÊ ŒÙ ’¡apple ‡ÊÊ◊ ∑§Ù ŒË ªß¸– ¡’ ◊Ò¥ Á¡‹Ê
◊ÈÅÿÊ‹ÿ ¬⁄U ÕÊ– øı¬Ê‹ ◊apple¥ Ä‚Ë‹ŒÊ⁄U ’ÒÁ⁄UÿÊ üÊˬ˝∑§Ê‡Ê Á‚¥„, ©◊apple‡Ê
ÿÊŒfl, •Ù◊¬˝∑§Ê‡Ê ÿÊŒfl, •¥Á∑§Ã ÿÊŒfl, ∑§ÎcáÊÊ ÿÊŒfl, Œÿʇʥ∑§⁄U ÿÊŒfl,
∑§Ê◊appleE⁄U ÿÊŒfl ∑‘§ •‹ÊflÊ ∑§ÊŸÍŸªÙ fl ‹appleπ¬Ê‹ ◊ı¡ÍŒ Õapple–
¬apple≈˛Ù‹ ¬¥¬ ¬⁄U ∑§Ë ÃÙ«∏» Ù«∏
’Á‹ÿÊ – πapple¡È⁄UË-◊ÁŸÿ⁄U ◊ʪ¸ ¬⁄U „Õı¥¡ ªÊ¥fl ∑‘§ ¬Ê‚ ’ÈœflÊ⁄U ∑§Ë
⁄UÊà ∑§Ù •⁄UÊ¡∑§ ÃàflÙ¥ Ÿapple ¬apple≈˛Ù‹ ¬¥¬ ¬⁄U ¡◊∑§⁄U ÃÙ«∏» Ù«∏ ∑§Ë– ‚¥øÊ‹∑§
Ÿapple ß‚∑§Ë ‚ÍøŸÊ ¬ÈÁ‹‚ ∑§Ù Œapple ÁŒÿÊ „Ò– ß‚ ÉÊ≈UŸÊ ‚apple ˇÊappleòÊ ◊apple¥ Œ„‡Êà √ÿÊ#
„Ò– ÷È«∏Ê«Ë„ ÁŸflÊ‚Ë ◊Ù„ê◊Œ •ÊÿÈ’ πÊ¥ ∑§Ë „Õı¥¡ ◊ʪ¸ ¬⁄U Á∑§‚ÊŸ
‚appleflÊ ∑‘§¥Œ˝ ŸÊ◊ ‚apple ¬apple≈˛Ù‹ ¬¥¬ „Ò– ∑§◊¸øÊ⁄UË ⁄UÊà ∑§Ù ¬apple≈˛Ù‹ ¬¥¬ ’¥Œ ∑§⁄U ‚Ù
⁄U„apple Õapple– Œapple⁄U ⁄UÊà ∑§⁄UË’ ‚Ê…∏apple ÇÿÊ⁄U„ ’¡apple ’Êß∑§ ‚flÊ⁄U ∑§È¿ ÿÈfl∑§ fl„Ê¥
¬„È¥ø ÃÊ’«∏ÃÙ«∏ ¬¥¬ ∑§Ë ŒÙŸÙ¥ ◊‡ÊËŸÙ¥ ∑§Ù ÃÙ«∏Ÿapple ‹ªapple– ߟ∑‘§ «⁄U ∑‘§ ◊Ê⁄Uapple
∑§◊¸øÊ⁄UË ’Ê„⁄U Ÿ„Ë¥ ÁŸ∑§‹apple– ß‚∑‘§ ’ÊŒ ÿÈfl∑§ Ãapple¡Ë ‚apple ÷ʪ ÁŸ∑§‹apple–
∑§◊¸øÊÁ⁄UÿÙ¥ Ÿapple ß‚∑§Ë ‚ÍøŸÊ Ãà∑§Ê‹ ¬¥¬ ◊ÊÁ‹∑§ ∑§Ù ŒË fl„ Ãà∑§Ê‹
◊ı∑‘§ ¬⁄U ¬„È¥ø ª∞ •ı⁄U ß‚∑§Ë ‚ÍøŸÊ ¬ÈÁ‹‚ ∑§Ù ÁŒ∞– ß‚ ÉÊ≈UŸÊ ‚apple
ˇÊappleòÊ ◊apple¥ Œ„‡Êà ∑§Ê ◊Ê„ı‹ ’ŸÊ „È•Ê „Ò–
ŒÈÀ„Ÿ Ÿapple ¡applefl⁄UÊà øÙ⁄UË ∑§⁄UÃapple „Ù≈U‹ ∑§◊˸
∑§Ù ¬∑§«∏Ê, ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ∑§⁄UÊÿÊ ‚◊¤ÊıÃÊ
∑§ÊŸ¬È⁄U – ø∑‘§⁄UË ÕÊŸÊ ˇÊappleòÊ ◊apple¥ „Ù≈U‹ ◊apple¥ ‡ÊÊŒË ‚◊Ê⁄UÙ„ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ
√ÿSà ŒÈÀ„Ê-ŒÈÀ„Ÿ ∑‘§ ¬Á⁄U¡ŸÙ¥ ∑§Ù Œappleπ „Ù≈U‹ ∑§◊˸ Ÿapple ’Òª ◊apple¥ ⁄Uπapple
¡applefl⁄UÊà ¬Ê⁄U ∑§⁄UŸapple ‹ªÊ– ÿ„ Œappleπ ÉÊÈ¥ÉÊ≈U •Ù«∏apple ’Ò∆Ë ŒÈÀ„Ÿ Ÿapple øÙ⁄U ∑§Ù ⁄U¥ªapple
„ÊÕÙ¥ ¬∑§«∏ Á‹ÿÊ– Á¡‚∑‘§ ’ÊŒ ©‚∑§Ë Á¬≈UÊ߸ ‡ÊÈM§ „Ù ªß¸– ‚ÍøŸÊ ¬⁄U
¬„È¥øË ¬ÈÁ‹‚ Ÿapple ∑§Ê⁄U¸flÊ߸ ∑‘§ ’¡Ê∞ „Ù≈U‹ ◊ÊÁ‹∑§ ‚apple ‚appleÁ≈U¥ª ∑§⁄U ‚◊¤ÊıÃÊ
∑§⁄UÊ ÁŒÿÊ– ⁄UÊ◊ÊŒappleflË ◊apple¥ ⁄U„Ÿapple flÊ‹apple ¬˝Ê¬≈U˸ «Ë‹⁄U ¬˝ŒË¬ ªıÃ◊ „Ò– ’ËÃË
⁄UÊà ¬˝Ê¬≈U˸ «Ë‹⁄U ∑§Ë ’apple≈UË ∑§Ë ‡ÊÊŒË ªÊ¥œË ª˝Ê◊ ÁSÕà Á∑§⁄UŸ ◊ÒÁ⁄U¡ ‹ÊÚŸ
◊apple¥ ø‹ ⁄U„Ë ÕË– Œapple⁄U ⁄UÊà ŒÈÀ„Ê-ŒÈÀ„Ÿ ∑‘§ ¬Á⁄UflÊ⁄U flÊ‹apple ‡ÊÊŒË ∑§Ë ⁄US◊Ù¥ ◊apple¥
√ÿflSÕ „Ù ª∞ Ã÷Ë ‚» Ê߸ ∑§◊˸ ‚ËÃÊ⁄UÊ◊ ŒÈÀ„Ÿ ∑‘§ ∑§◊⁄Uapple ◊apple¥ ªÿÊ •ı⁄U
’Òª ‚apple ¡applefl⁄UÊà øÈ⁄UÊŸapple ‹ªÊ– •Ê„≈U ¬Ê∑§⁄U ∑§◊⁄Uapple ◊apple¥ ◊ı¡ÍŒ ŒÈÀ„Ÿ Ÿapple
‚» Ê߸ ∑§◊˸ ∑§Ù ⁄U¥ªapple „ÊÕÙ¥ ¬∑§«∏ Á‹ÿÊ– ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ¬⁄U ŒÙŸÙ¥ Ã⁄U» ∑‘§
‹ÙªÙ¥ Ÿapple ∑§◊˸ ∑§Ë Á¬≈UÊ߸ ∑§⁄U ŒË– øÙ⁄UË ∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ¬⁄U ¬„È¥øapple ø∑‘§⁄UË
ÕÊŸÊ ¬ÈÁ‹‚ ∑§Ê⁄U¸flÊ߸ ∑‘§ ¤Ê¥¤Ê≈U •ı⁄U „Ù≈U‹ ∑§Ë ’∑§ÊÿÊ xvÆÆ M§¬ÿÙ¥ ∑‘§
Á‹∞ ¤ÊÍ∆Ë ∑§„ÊŸË ª…∏Ÿapple ∑§Ë ’Êà ∑§„Ÿapple ‹ªË–

-
Âêßæü¿Ü ×èçÇØæ °âôçâ°àæÙ
(jk"Vªh; fgUnh LkkIrkfgd)
·ñ¤âð ×ÁÕêÌ ãô»æ ´¿æØÌè ÚUæÁ
Áfl◊‹ ‡Ê¥∑§⁄U ¤ÊÊ
◊„Êà◊Ê ªÊ¥œË Ÿapple ∑§„Ê ÕÊ Á∑§ •‚‹Ë ÷Ê⁄Uà ªÊflÙ¥ ◊apple¥
’‚ÃÊ „Ò – ‚àÿ •ı⁄U ãÿÊÿ ∑‘§ Œ‡Ê¸Ÿ ÷Ê⁄Uà ∑§Ë •Êà◊Ê
ªÊ¥fl ◊apple¥ „Ë Á∑§ÿappleapple ¡Ê ‚∑§Ãapple „Ò¥ – ◊„ÊŸ ∑§ÕÊ∑§Ê⁄U ¬˝apple◊ø¥Œ
÷Ë ß‚Ë •flœÊ⁄UáÊÊ ∑‘§ ¬ˇÊœ⁄U Õappleapple – ©Ÿ∑§Ë ¬¥ø ¬⁄U◊appleE⁄U
∑§„ÊŸË ◊apple¥ ÃÙ •ÊŒ‡Ê¸ ¬¥øÊÿà ∑§Ê ‚¥Œapple‡Ê ÁŒÿÊ ªÿÊ „Ò –
ÿÁŒ „◊ ÷Ê⁄Uà ∑§Ë ‚¥S∑§ÎÁà ∑‘§ ߟ ¬Ò⁄UÙ∑§Ê⁄UÙ¥ ∑§Ë ß‚
∑§‚ı≈UË ¬⁄U ¬¥øÊÿà øÈŸÊfl •ı⁄U ß‚∑‘§ ’ÊŒ ∑§Ë ¡Ù«∏-
ÃÙ«∏ ∑§Ë ⁄UÊ¡ŸËÁà ∑§Ù ¬⁄Uπapple¥ ÃÙ ∞∑§ ª„⁄UË ÁŸ⁄UʇÊÊ ÁŒπÊ߸
ŒappleÃË „Ò – ªÊ¥œË Ÿapple Á¡‚ ¬¥øÊÿà ∑§Ë ∑§À¬ŸÊ ∑§Ë ÕË,
©‚∑§Ë •Êà◊Ê •¬ŸÊ fl¡ÍŒ πÙ øÈ∑§Ë „Ò – Œapple‡Ê ∑‘§
⁄U„ŸÈ◊Ê•Ù¥ Ÿapple •¬ŸË πÈŒª¡Ë¸ ∑‘§ Á‹∞ ß‚ •ÊŒ‡Ê¸ ª˝Êêÿ
√ÿflSÕÊ ∑§Ù •⁄UÊ¡∑§ÃÊ ∑§Ë ª¥ŒË ⁄UÊ¡ŸËÁà ∑§Ê •πÊ«∏Ê
’ŸÊ Á‹ÿÊ „Ò – ¿ûÊË‚ª…∏ ◊apple¥ „È∞ ¬¥øÊÿà øÈŸÊfl •ı⁄U
ß‚∑‘§ ’ÊŒ •äÿˇÊ •ı⁄U ©¬ÊäÿˇÊ øÈŸapple ¡ÊŸapple ◊apple¥ Á¡‚ ¿‹
- ¬˝¬¥ø •ı⁄U π⁄UËŒ - »⁄UÙÅà ∑§Ê πapple‹ πapple‹Ê ªÿÊ ©‚‚apple
‹Ù∑§ÃÊ¥ÁòÊ∑§ ◊ÍÀÿÙ¥ ∑§Ù ª„⁄UÊ œP§Ê ‹ªÊ – ß‚∑‘§ Á‹∞
ŒÙŸÙ¥ ’«∏apple Œ‹ ‚ûÊÊL§…∏ ÷Ê¡¬Ê •ı⁄U ∑§Ê¥ª˝apple‚ ŒÙŸÙ¥ „Ë
’⁄UÊ’⁄U ∑‘§ Á¡ê◊appleŒÊ⁄U „Ò – ¬˝Œapple‡Ê ◊apple¥ ß‚ ’Ê⁄U Á¡‹Ê ¬¥øÊÿÃÙ¥
◊apple¥ ÷Ê¡¬Ê ∑‘§ vy •ı⁄U ∑§Ê¥ª˝apple‚ ∑‘§ vv •äÿˇÊ øÈŸapple ª∞
–
¡Ÿ¬Œ •äÿˇÊ ◊apple¥ ÷Ê¡¬Ê ∑§Ù íÿÊŒÊ ‚»‹ÃÊ Á◊‹Ë
– ⁄UÊíÿ ∑‘§ ‚÷Ë Á¡‹Ù¥ ◊apple¥ •¬Ÿapple Á¡‹Ê ¬¥øÊÿà •ıÒ⁄U
¡Ÿ¬Œ •äÿˇÊ ’ŸÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ߟ ŒÙŸÙ¥ „Ë Œ‹Ù¥ Ÿapple
‚Ê◊ŒÊ◊Œ¥« ÷appleŒË ⁄UÊ¡ŸËÁà ∑‘§ ¡Ù „Õ∑§¥«apple •¬ŸÊ∞ ©‚Ÿapple
Á¬¿‹apple ‚Ê⁄Uapple Á⁄U∑§Ê«¸ äflSà ∑§⁄U ÁŒÿapple – ◊ŸË ¬Êfl⁄U •ı⁄U
◊‚À‚ ¬Êfl⁄U ∑§Ê ¡◊∑§⁄U ©¬ÿÙª Á∑§ÿÊ ªÿÊ – ∑§„Ÿapple ∑§Ù
ÃÙ ¬¥øÊÿà øÈŸÊfl ªÒ⁄U Œ‹Ëÿ •ÊœÊ⁄U ¬⁄U ‹«∏apple ¡ÊÃapple „Ò¥
◊ª⁄U flÊSÃfl ◊apple¥ ¬⁄UŒapple ∑‘§ ¬Ë¿apple ‚apple ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ Œ‹ •¬Ÿapple
¬˝àÿÊÁ‡ÊÿÙ¥ ∑§Ù øÈŸÊfl Á¡ÃÊŸapple ∑‘§ Á‹ÿapple ÁflœÊŸ‚÷Ê •ı⁄U
‹Ù∑§‚÷Ê øÈŸÊfl ∑§Ë Ã⁄U„ „Ë Á‚ÿÊ‚Ë ¡Ù⁄U- •Ê¡◊Ê߸‡Ê
∑§⁄UÃapple „Ò¥ – ‚⁄U¬¥ø, Á¡‹Ê ¬¥øÊÿà •ı⁄U ¡Ÿ¬Œ øÈŸÊfl
Á»⁄U •¬Ÿapple •äÿˇÊ ’ŸflÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ‚ŒSÿÙ¥ ∑§Ù Œ’Êfl
•ı⁄U ¬˝‹Ù÷Ÿ ŒappleŸÊ Á‚ÿÊ‚Ë Œ‹ •¬ŸÊ •ÉÊÙÁ·Ã ∑§Ã¸√ÿ
‚◊¤ÊÃapple „Ò¥ – ß‚ øÈŸÊfl ◊apple¥ ߟ Œ‹Ù¥ Ÿapple ‚Ê⁄UË ‚Ë◊Ê•Ù¥ ∑§Ù
¬Ê⁄U ∑§⁄U ÁŒÿÊ – øÈŸÊfl •ÊÿÙª ’apple’‚ Ã◊ʇÊÊ ŒappleπÃÊ ⁄U„Ê
– Á¡‹Ê ¬¥øÊÿà •ı⁄U ©¬ÊäˇÊ ∑‘§ øÈŸÊfl ◊apple¥ ∑§ß¸ Á¡‹Ù¥ ◊apple¥
¡◊∑§⁄U R§Ê‚ flÙÁ≈U¥ª „È߸ – ß‚apple ‹apple∑§⁄U ŒÙŸÙ¥ „Ë Œ‹Ù¥ Ÿapple
∞∑§-ŒÍ‚⁄Uapple ¬⁄U •Ê⁄UÙ¬ - ¬˝àÿÊ⁄UÙ¬ ‹ªÊ∞ – ⁄UÊíÿ ÷⁄U ∑‘§
wz Á¡‹Ù¥ ◊apple¥ v{ »⁄Ufl⁄UË ∑§Ù „È∞ øÈŸÊfl ◊apple¥ ÷Ê⁄UË ª„◊ʪ„◊Ë
•ı⁄U ßÊfl ⁄U„Ê – ÷Ê¡¬Ê ‚◊Áոà ©ê◊ËŒflÊ⁄U vy •ı⁄U
∑§Ê¥ª˝apple‚ ‚◊Áոà ¬˝àÿʇÊË vv Á¡‹Ù¥ ◊apple¥ •äÿˇÊ øÈŸapple ª∞ –
¡ªŒ‹¬È⁄U ◊apple¥ ÃÙ ◊Ê⁄U¬Ë≈U Ã∑§ „Ù ªß¸ – ⁄UÊÿ¬È⁄U ◊apple¥ ÷Ë
πÊ‚Ê ÃŸÊfl ⁄U„Ê – ŒÈª¸ ◊apple¥ ÃË‚ fl·Ù¥ ‚apple ∑§Ê¥ª˝apple‚ ◊apple¥ ⁄U„Ë¥
◊ÊÿÊ ’apple‹ø¥ŒŸ Ÿapple ∞appleŸ ◊ı∑‘§ ¬⁄U ÷Ê¡¬Ê ∑‘§ ŒÊ◊Ÿ ¬∑§«∏
∑§⁄U •äÿˇÊ ∑§Ê ¬Œ „ÁÕÿÊŸapple ◊apple¥ ‚»‹ ⁄U„Ë¥ –÷Ê¡¬Ê
Á’‹Ê‚¬È⁄U ‚⁄UªÈ¡Ê, ¡ªŒ‹¬È⁄U ¡Ò‚apple ’«∏apple •ı⁄U ◊„àfl¬Íáʸ
Á¡‹Ê ¬¥øÊÿÃÙ¥ ◊apple¥ •¬ŸÊ •œÿˇÊ ’ŸflÊŸapple ◊apple¥ ‚»‹ ⁄U„Ë
– fl„Ë¥ ∑§Ê¥ª˝apple‚ ’SÃ⁄U, ◊È¥ªapple‹Ë, ’apple◊appleÃ⁄UÊ, ⁄UÊ¡ŸÊ¥ŒªÊ¥fl,
∑§ÙÁ⁄UÿÊ, •ı⁄U ‚Í⁄U¡¬È⁄U ¡Ò‚apple •ÊÁŒflÊ‚Ë Á¡‹Ù¥ ◊apple¥ •¬Ÿapple
•äÿˇÊ ’ŸÊŸapple ◊apple¥ ∑§Ê◊ÿÊ’ ⁄U„Ë – ∑§¥Êªapple‚ ∑§Ù | Á¡‹Ù¥ ◊apple¥
R§Ê‚ flÙÁ≈U¥ª ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ ¬⁄UÊ¡ÿ ∑§Ê ◊È¥„ ŒappleπŸÊ ¬«∏Ê –
‚’‚apple ’«∏Ê ¤Ê≈U∑§Ê ©‚apple ŒÈª¸ ◊apple¥ ‹ªÊ ¡„Ê¥ ¬Ífl¸ ŸappleÃÊ ¬˝ÁìˇÊ
⁄UflË¥Œ˝ øı’apple ∑§Ë ÁflœÊÿ∑§ ¬˝ÁÃÁŸÁœ ⁄U„Ë ◊ÿÊ ’apple‹ø¥ŒŸ
∞appleŸ ◊ı∑‘§ ¬⁄U ÷Ê¡¬Ê ¬˝flapple‡Ê ∑§⁄U •äÿˇÊ ’ŸŸapple ◊apple¥ ‚»‹
⁄U„Ë – ¡ªŒ‹¬È⁄U ◊apple¥ ∑§Êª˝apple‚ ∑‘§ ~ ‚ŒSÿ Õapple – ß‚∑‘§
’Êfl¡ÍŒ ÷Ê¡¬Ê •¬ŸÊ •äÿˇÊ ’ŸflÊŸapple ◊apple¥ ‚»‹ ⁄U„Ë –
ß‚Ë Ã⁄U„ ∑§Ë R§Ê‚ flÙÁ≈U¥ª •ı⁄U ÷ËÃ⁄UÉÊÊà ∑§Ë ÁSÕÁÃ
∑§¥Êª˝apple‚ •ı⁄U ÷Ê¡¬Ê ŒÙŸÙ¥ „Ë Œ‹Ù¥ ◊apple¥ ⁄U„Ë – ◊ª⁄U ÷Ê¡¬Ê
ß‚ πapple‹ ◊apple¥ •Êªapple ÁŸ∑§‹ ªß¸, ÄUÿÙÁ∑§ ‚ûÊÊ ◊apple¥ „ÙŸapple ∑‘§
∑§Ê⁄UáÊ ¬Êfl⁄U-ªapple◊ ∑‘§ ◊Ê◊‹apple ◊apple¥ fl„ ◊¡’Íà ⁄U„Ë – ∑§Ê¥ª˝apple‚
◊apple¥ ¡„Ê¥ ¡ÙªË-øı’apple •ı⁄U ÷ͬapple‡Ê ªÈ≈U ∞∑§ ŒÍ‚⁄Uapple ∑§Ù ¬≈UπŸË
‹ªÊÃapple ÁŒπapple ÃÙ fl„Ë¥ ÷Ê¡¬Ê ◊apple¥ ÷Ë •‚¥ÃÈC ŸappleÃÊ•Ù¥ Ÿapple
◊ÈÅÿ◊¥òÊË Ã∑§ ∑§Ë ’Êà Ÿ„Ë¥ ‚ÈŸË – Á¡‹Ê ¬¥øÊÿÃ
•äÿˇÊ •ı⁄U ©¬ÊäÿˇÊ fl„Ë ’ŸÊ Á¡‚apple ߟ ˇÊòʬ٠Ÿapple øÊ„Ê
ys[k@fopkj ‹πŸ§, ‡ÊÁŸflÊ⁄U w} » ⁄Ufl⁄UË wÆvz 6
‚Ê‹ Ã∑§ ⁄UÊ◊ ŸÊ◊ ¡¬Ãapple ÃÙ ’Ò∆Ê Ÿ„Ë ⁄U„appleªÊ – fl„ ÿ„
¬Ò‚Ê ‚ÍŒ ‚Á„à fl‚Í‹appleªÊ – ¬¥øÊÿà ◊apple¥ ◊ıÁ‹∑§ Áfl∑§Ê‚
Ÿ„Ë¥ „ÙªÊ – ãÿÊÿ ÷Ë •‹ªÍ øıœ⁄UË •ıÒ⁄U ¡Èê◊Ÿ flÊ‹Ê
Ÿ„Ë ’ÁÀ∑§ Á¡‚∑§Ë ‹Ê∆Ë ©‚∑§Ë ÷Ò¥‚ flÊ‹Ê ãÿÊÿ
„ÙªÊÊ – ∑§È‹Á◊‹Ê∑§⁄U ∆ªË ÃÙ Á»⁄U ¡ŸÃÊ „Ë ¡Ê∞ªË –
‹Ù∑§ÃÊ¥ÁòÊ∑§ ◊ÍÀÿÙ¥ ∑§Ë ’Á‹ ø…∏Ê∑§⁄U •ÊÁπ⁄U „◊ ÄUÿÊ
„ÊÁ‚‹ ∑§⁄U ‹apple¥ªapple – •Ê¡ ªÊ¥fl ◊apple¥ ¡Ù ÁŸ⁄UʇÊÊ ¬‚⁄UË „È߸
„Ò, ©‚‚apple ’apple¡Ê⁄U „Ù∑§⁄U ª˝Ê◊ËáÊ ⁄UÙ¡ªÊ⁄U ∑§Ë Ã‹Ê‡Ê ◊apple¥
‡Ê„⁄UÙ¥ ∑§Ë •Ù⁄U ¬‹ÊÿŸ ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò – ÄUÿÙ¥Á∑§ ÿ„Ê¥ S◊Ê≈U¸
ªÊ¥fl ∑§Ë ∑§À¬ŸÊ ÃÙ „ÙŸapple ‚apple ⁄U„Ë – «ÊÄU≈U⁄U ªÊ¥flÙ¥ ∑§Ë
•Ù⁄U ◊„¡ ß‚Á‹∞ L§π Ÿ„Ë¥ ∑§⁄UÃapple ÄUÿÙ¥Á∑§ fl„Ê¥ ‚ÈÁflœÊ∞¥
Ÿ„Ë¥ „Ò¥ – •Á‡ÊˇÊÊ, SflÊSâÿ •ı⁄U ∑§È¬Ù·áÊ ¡Ò‚Ë ‚◊SÿÊ∞¥
◊È¥„ ’Ê∞ π«∏Ë „Ò¥ – Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù πapple¡ ’appleøŸapple ◊¡’Í⁄U „ÙŸÊ
¬«∏ ⁄U„Ê „Ò – ∞apple‚apple Áfl·◊ ‚◊ÿ ◊apple¥ ¬¥øÊÿÃÙ¥ ∑§Ù ◊¡’ÍÃ
•ı⁄U •Áœ∑§Ê⁄U ‚¥¬ÛÊ ’ŸÊ∑§⁄U ∞∑§ •ÊŒ‡Ê¸ ◊Ê«‹ ‚Ê◊Ÿapple
⁄Uπ Áfl∑§Ê‚ •ı⁄U πÈ‡Ê„Ê‹Ë ∑§Ê ŸÿÊ •äÿÊÿ Á‹πÊ ¡Ê
‚∑§ÃÊ ÕÊ – ◊ª⁄U ‚ûÊÊ ∑‘§ Á‹∞ ª˝Ê◊ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù ÷Ë ÷˝C
–
•Áœ∑§Ê⁄U Á◊‹ ‚∑‘§ªÊ ? ‹Ù∑§‚÷Ê •ı⁄U ÁflœÊŸ‚÷Ê øÈŸÊfl ∑§⁄U ⁄U„ŸÈ◊Ê ∑§ıŸ ‚Ë Á◊‚Ê‹ ∑§Êÿ◊ ∑§⁄Uapple¥ªapple ? ⁄UÊ¡ŸËÁÃ
∑§ß¸ Á¡‹Ù¥ ◊apple¥ ∞∑§ - ∞∑§ ‚ŒSÿ ŒÙ - ŒÙ, ÃËŸ- ◊apple¥ ÃÙ øÈŸÊfl •ÊÿÙª ¬ÊÁ≈U¸ÿÙ¥ •ı⁄U ©ê◊ËŒflÊ⁄UÙ¥ ¬⁄U Ÿ∑‘§‹ ∑§’ ‚appleflÊ ∑§Ê ¬ÿʸÿ ’ŸappleªË – ‡Ê⁄UÊ’ •ı⁄U Œı‹Ã ∑‘§ ’‹
ÃËŸ ‹Êπ ◊apple¥ Á’∑§Ê – ◊ŸË¬Êfl⁄U •ı⁄U ◊‚À‚ ¬Êfl⁄U ∑§Ê «Ê‹ÃÊ ⁄U„Ê – øÈŸÊfl πø¸ ∑§Ë ‚Ë◊Ê Ãÿ „ÙŸapple ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ ¬⁄U •äÿˇÊ ÿÊ ‚⁄U¬¥ø ’ŸŸapple ’Ê‹Ê ◊ÈÁπÿÊ ÄUÿÊ ¡ŸÃÊ ‚apple
∞apple‚Ê ÃÊ¥«fl ⁄UÊíÿ ∑‘§ ‹ÙªÙ¥ Ÿapple ¬„‹apple ∑§÷Ë Ÿ„Ë¥ ŒappleπÊ – ©‚∑§Ë Ÿ¡⁄U ÕË –
•Ê¥π Á◊‹Ê∑§⁄U ©Ÿ∑‘§ •ı⁄U •¬Ÿapple ªÊ¥fl ∑‘§ ¬˝Áà ãÿÊÿ ∑§⁄U
øÈŸÊfl ∑‘§ ¬„‹apple ’Ê∑§ÿŒÊ ‚ŒSÿÙ¥ ∑§Ù ÷Ê¡¬Ê Ÿapple ªÈ¡⁄UÊà ÿ„ •‹ª ’Êà „Ò Á∑§ ¬˝àÿʇÊË ◊Ÿ◊ÊŸË ∑§⁄UÃapple ⁄U„apple – ¬Ê∞ªÊ ? •ı⁄U ‚’‚apple ’«∏Ë ’Êà ’apple’‚ ¡ŸÃÊ ªÈ„Ê⁄U Á∑§‚‚apple
•ı⁄U ∑§Ê¥ª˝apple‚ Ÿapple ∑§Êã„Ê - Á∑§‚‹Ë ©lÊŸ Á¬∑§ÁŸ∑§ ◊apple¥ ‹apple ◊ª⁄U ¬¥øÊÿà øÈŸÊfl ◊apple¥ πø¸ ∑§Ë ‚Ë◊Ê Ÿ„Ë¥ „ÙŸapple ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ Á∑§‚‚apple ∑§⁄UappleªË ? ß‚ ’Ê⁄U ∞∑§ äÿÊŸ ŒappleŸapple flÊ‹Ê ¬„‹È ÿ„
ª∞ – ∑§ß¸ ‚ŒSÿÙ¥ ∑§Ù ∑§Ù ’¥œ∑§ ’ŸÊ∑§⁄U ⁄UπŸapple ∑§Ë ©ê◊ËŒflÊ⁄U ‹ÊπÙ¥ ¬˝øÊ⁄U ◊apple¥ πø¸ Á∑§∞ ¬⁄U •ÊÿÙª ‹ÊøÊ⁄U „Ò Á∑§ ’«∏Ë ‚¥ÅÿÊ ◊apple¥ ◊Á„‹Ê∞¥ ¡Ÿ¬˝ÁÃÁŸÁœ øÈŸ∑§⁄U •Ê߸
Á‡Ê∑§ÊÿÃapple Ã∑§ ∑§Ë ∑§ß¸ – œ◊Á∑§ÿÊ¥ ÷Ë Á◊‹Ë¥ – ‹Ê‹ ŒappleπÃÊ ⁄U„Ê – ‚⁄U¬¥ø •ı⁄U Á¡‹Ê ¬¥øÊÿà fl ¡Ÿ¬Œ ‚ŒSÿ „Ò¥ – ’„ÈÃapple⁄UË •¬Ÿapple Á¬ÃÊ, ¬Áà ÿÊ ÷Ê߸ ∑‘§ Á⁄U◊Ù≈U ‚apple
’ûÊË ∑‘§ ¬˝‹Ù÷Ÿ ∑§Ë ÷Ë øøʸ ⁄U„Ë – ªÊ¥œË ∑§Ù •¬ŸË Ÿapple ‹ÊπÙ¥ L§¬∞ πø¸ Á∑§∞ – ªÊ¥fl - ªÊ¥fl ◊apple¥ ‡Ê⁄UÊ’ ∑§Ë ‚¥øÊÁ‹Ã „Ù¥ªË ? ¡’ øÈŸÊfl „Ë ÿ„ ª‹Ã ⁄UÊSÃapple ‚apple
Ã∑§⁄UË⁄UÙ¥ ◊apple¥ ◊„ŒÍŒ ∑§⁄UŸapple flÊ‹apple ÿ„ ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ Œ‹ •ı⁄U ŸÁŒÿÊ¥ ’„Ë¥ •ı⁄U •ı⁄U ∑§ß¸ ¡ª„ ‡Ê⁄UÊ’ •ı⁄U L§¬∞ ’Ê¥≈UÃapple ¡ËÃ∑§⁄U •Ê߸ „Ò¥ ÃÙ ŸÊ⁄UË ‡ÊÁQ§ ∑§Ê ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ ∑Ò§‚apple ∑§⁄Uapple¥ªË ?
ߟ∑‘§ ∑§áʸœÊ⁄U ©Ÿ∑‘§ ‚¬Ÿapple ∑§Ù ø∑§ŸÊøÍ⁄U ∑§⁄U •ÊÁπ⁄U ∑§Êÿ¸∑§Ãʸ ¬∑§«∏Ê∞ ÷Ë – •¬‚Ù‚ŸÊ∑§ ’Êà ÿ„ „Ò Á∑§ Á∑§ÃŸapple ‹Ùª „Ò¥ ¡Ù ¬¥øÊÿà øÈŸÊfl ◊apple¥ •ÊŒ‡Ê¸ •Êø⁄UáÊ ∑‘§
∑§ıŸ ‚apple ª˝Ê◊ ‚È⁄UÊ¡ •ı⁄U ⁄UÊ◊⁄UÊ¡ ∑§Ê ŒÊflÊ ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥ ? øÈŸÊfl ◊apple¥ ¬Œapple¸ ∑‘§ ¬Ë¿apple ‚apple ß‚ πapple‹ ∑§Ë ’ʪ«Ù⁄U ŒÙŸÙ¥ „Ë ¡Á⁄U∞ ¡ËÃapple „Ò, ÿÁŒ ÿ„ ∑§È¿ ‹Ùª ∑§Ù߸ Ÿfl•ÊÿÊ◊ SÕÊÁ¬Ã
ÄUÿÊ ©Ÿ∑‘§ ߟ ∑§Ê⁄UŸÊ◊Ù¥ ‚apple ¬¥øÊøÃË ⁄UÊ¡ •ÊŒ‡Ê¸ L§¬ ‹apple Œ‹Ù¥ ∑‘§ „ÊÕ ◊apple¥ ⁄U„Ë – ‚flÊ‹ ß‚ ’Êà ∑§Ê „Ò Á∑§ •’ ∑§⁄U Á◊‚Ê‹ ’Ÿ ‚∑‘§ ÃÙ ß‚ •¥œapple⁄U ◊apple¥ flapple ¡ÈªŸÍ ∑§Ê ∑§Ê◊
‚∑‘§ªÊ – ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ãÿÊÿ •ı⁄U ‚◊ÃÊ - SflÃ¥òÊÃÊ ∑§Ê ‹ÊπÙ¥ L§¬∞ πø¸ ∑§⁄U ‚⁄U¬¥ø ÿÊ •äÿˇÊ ’ŸŸapple flÊ‹Ê z ∑§⁄Uapple¥ªapple –
‹ØæØÂê‡æü â×æÁ ·¤è SÍæÂÙæ ÂÚU âßæÜ
Á¬¿‹Ë ŒÙ ‡ÊÃÊÁéŒÿÙ¥ ◊apple¥ •◊appleÁ⁄U∑§Ê Ÿapple ‚÷Ë ˇÊappleòÊÙ¥ ◊apple¥
•÷ÍìÍfl¸ Áfl∑§Ê‚ Á∑§ÿÊ „Ò, ¬⁄UãÃÈ Á» ⁄U ÷Ë ÿ„ ⁄UÊC˛
•¬Ÿapple ‚◊Ê¡ ◊apple¥ EappleÃÙ¥ fl •EappleÃÙ¥ ∑‘§ ’Ëø ŸS‹Ëÿ ÷appleŒ÷Êfl
∑§Ë πÊ߸ ¬Ê≈UŸapple ◊apple¥ •‚» ∏‹ ⁄U„Ê „Ò– •Ê¡ ¡’ ÿ„ Œapple‡Ê
ÁflE ŸappleÃÊ ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ Sflÿ¥ ∑§Ù ’⁄U∑§⁄UÊ⁄U ⁄UπŸÊ øÊ„ÃÊ „Ò,
Ã’ ß‚apple •¬Ÿapple ÉÊ⁄U ◊apple¥ „Ë √ÿÊ# ŸS‹Ëÿ •‚◊ÊŸÃÊ ∑§Ù
Á◊≈UÊŸapple ¬⁄U ÷Ë äÿÊŸ ŒappleŸÊ øÊÁ„ÿapple– •» ˝Ë∑§Ÿ-•◊appleÁ⁄U∑§Ÿ
Á„S≈˛Ë ◊¥Õ » ∏⁄Ufl⁄UË ◊apple¥ •ÊÿÙÁ¡Ã ∞∑§ ◊Ê„ ‹¥’Ê ©à‚fl
„Ò, Á¡‚apple ◊ÈÅÿÃM§ •◊appleÁ⁄U∑§Ê, ∑§ŸÊ«Ê fl Á’˝≈UappleŸ ◊apple¥ ◊ŸÊÿÊ
¡ÊÃÊ „Ò– ß‚ Œı⁄UÊŸ ’„Èà ‚apple ∑§Êÿ¸R§◊ „ÙÃapple „Ò¥, Á¡Ÿ◊apple¥
•EappleÃÙ¥ ∑§Ë ‚◊Îh ‚Ê¥S∑§ÎÁÃ∑§ Áfl⁄UÊ‚Ã fl ‚¥ÉÊ·¸ ∑§Ù
ÿÊŒ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò– •» ˝Ë∑§Ë ŒÊ‚ ¬„‹Ë ’Ê⁄U v|flË¥
‡ÊÃÊéŒË ∑‘§ ¬˝Ê⁄U¥÷ ◊apple¥ •¥ª˝apple¡ ©¬ÁŸflapple‡ÊflÊÁŒÿÙ¥ mÊ⁄UÊ ©ûÊ⁄UË
•◊appleÁ⁄U∑§Ê ◊apple¥ ‹Êÿapple ªÿapple Õapple– ‚Ÿ˜ v}{x ◊apple¥ ŒÊ‚ÃÊ ©ã◊Í‹Ÿ
∑§Ë ÁŒ‡ÊÊ ◊apple¥ ¬„‹Ê ’«∏Ê ∑§Œ◊ ©∆ÊÿÊ ªÿÊ, ¡’ Ãà∑§Ê‹ËŸ
•◊appleÁ⁄U∑§Ë ⁄UÊC˛¬Áà •’˝Ê„◊ Á‹¥∑§Ÿ Ÿapple ‡◊ÈÁQ§ ©fÙ·áÊʘÿ
¬⁄U „SÃÊˇÊ⁄U Á∑§ÿapple– ©fÙ·áÊÊ ∑‘§ ÃÈ⁄Uãà ’ÊŒ ¬ÈŸÁŸ¸◊ʸáÊ
∑§Ê Œı⁄U •ÊÿÊ– ªÎ„ ÿÈh ∑§Ë ‚◊ÊÁ# ∑‘§ ’ÊŒ •◊appleÁ⁄U∑§Ê
∑‘§ ŒÁˇÊáÊË ⁄UÊíÿÙ¥ ∑§Ë •Õ¸√ÿflSÕÊ fl ‚Ê◊ÊÁ¡∑§ ¡ËflŸ
¬Í⁄UË Ã⁄U„ ‚apple •SÃ-√ÿSà „Ù øÈ∑§Ê ÕÊ– ߟ ⁄UÊíÿÙ¥ ∑§Ù
•¬Ÿapple ¬Ò⁄UÙ¥ ¬⁄U π«∏Ê ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ’«∏Ë Á¡ê◊appleŒÊ⁄UË •’
Á‹¥∑§Ÿ ¬⁄U •Ê øÈ∑§Ë ÕË– Á‚Áfl‹ flÊ⁄U ∑§Ë ‚◊ÊÁ# ∑‘§
’ÊŒ ∑§Ê Œ‡Ê∑§ •» ˝Ë∑§Ë-•◊appleÁ⁄UÁ∑§ÿÙ¥ ∑‘§ ¡ËflŸ ◊apple¥
’„Èà ‚apple ‚∑§Ê⁄UÊà◊∑§ ¬Á⁄UfløŸ ‹apple∑§⁄U •ÊÿÊ fl ß‚apple
¬ÈŸÁŸ¸◊ʸáÊ ÿȪ ∑‘§ ŸÊ◊ ‚apple ¡ÊŸÊ ªÿÊ– ¬ÈŸÁŸ¸◊ʸáÊ ÿȪ
∑§Ê ‚’‚apple ◊„àfl¬Íáʸ ÿÙªŒÊŸ ÕÊ, ◊Ìʟ ∑§Ê •Áœ∑§Ê⁄U,
¡Ù •Eappleà ¬ÈL§·Ù¥ ∑§Ù ¬„‹Ë ’Ê⁄U Á◊‹Ê ÕÊ– ß‚Ÿapple ©ã„apple¥
‚¥ÁflœÊŸ ∑‘§ ‚◊ˇÊ ’⁄UÊ’⁄UË ∑§Ê Œ¡Ê¸ ÷Ë ÁŒ‹ÊÿÊ– øË¡apple¥
∆Ë∑§ „ÙŸË ‡ÊÈM§ „Ë „È߸ ÕË¥ Á∑§ v}~Æ ◊apple¥ •◊appleÁ⁄U∑§Ê ◊apple¥
∞∑§ ∑‘§ ’ÊŒ ∞∑§ ŸS‹Ëÿ ÷appleŒ÷Êfl ÿÈQ§ ∑§ÊŸÍŸ ¬ÊÁ⁄Uà „ÙŸapple
‡ÊÈM§ „Ù ªÿapple– ß‚ ’…∏Ãapple •‚¥ÃÙ· ∑‘§ ’Ëø, v}~{ ◊apple¥ •◊appleÁ⁄U∑§Ë
‚Ȭ˝Ë◊∑§Ù≈U¸ ∑§Ê ∞∑§ » ∏Ò‚‹Ê •ÊÿÊ, Á¡‚Ÿapple ßÁÄʂ ∑§Ù
’Œ‹ ∑§⁄U ⁄Uπ ÁŒÿÊ– ‚Ȭ˝Ë◊∑§Ù≈U¸ Ÿapple ‡•‹ª ¬⁄UãÃÈ ‚◊Êãÿ
(‚apple¬˝apple≈U ’≈U ß`§‹) ∑§Ê Á‚hʥà ÁŒÿÊ, Á¡‚∑‘§
¬Á⁄UáÊÊ◊SflM§¬ Œapple‡Ê ÷⁄U ◊apple¥ ‚Êfl¸¡ÁŸ∑§ SÕÊŸÙ¥ fl ‚ÈÁflœÊ•Ù¥
¬⁄U ŸS‹Ëÿ ¬ÎÕP§⁄Uáÿ∑§Ê ◊ʪ¸ ¬˝‡ÊSà „È•Ê– ‚Ȭ˝Ë◊∑§Ù≈U¸
∑‘§ ß‚ ÁŸáʸÿ ‚apple EappleÃÙ¥ fl •EappleÃÙ¥ ∑‘§ Á‹ÿapple •‹ª S∑§Í‹
ÃÕÊ ‚Êfl¸¡ÁŸ∑§ SÕ‹Ù¥ ¬⁄U •‹ª √ÿflSÕÊ ¬⁄U ∞∑§ ¬˝∑§Ê⁄U
‚apple ∑§ÊŸÍŸË ◊Ù„⁄U ‹ª ªÿË– ∞∑§ Ã⁄U» ∏ ¡„Ê¥ •» ˝Ë∑§Ë-
•◊appleÁ⁄U∑§Ë ÿÈflÊ•Ù¥ ◊apple¥ ¡ÊÃËÿ ÷appleŒ÷Êfl ∑‘§ Áπ‹Ê» ∏ •‚¥ÃÙ·
∑§Ë •Êª ‚È‹ª ⁄U„Ë ÕË, fl„Ë¥ ŒÍ‚⁄UË •Ù⁄U ’„Èà ‚apple •EappleÃ
ÿÈflÊ •◊appleÁ⁄U∑§Ê ∑‘§ •Áfl∑§Á‚à ŒÁˇÊáÊË ⁄UÊíÿÙ¥ ‚apple Áfl∑§Á‚Ã
©ûÊ⁄UË ⁄UÊíÿÙ¥ ∑§Ë •Ù⁄U ¬‹ÊÿŸ ∑§⁄U ⁄U„apple Õapple– Œ‡Ê∑§Ù¥ ‚apple
‚È‹ª ⁄U„apple ß‚ •‚¥ÃÙ· ∑§Ë ¬Á⁄UáÊÁà v~zÆ ∑‘§ ‹ª÷ª
¬˝Á‚h ŸÊªÁ⁄U∑§ •Áœ∑§Ê⁄U •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ „È߸– ß‚
•Ê¥ŒÙ‹Ÿ Ÿapple ◊ÊÁ≈U¸Ÿ ‹ÍÕ⁄U Á∑§¥ª ¡ÍÁŸÿ⁄U ¡Ò‚apple ∑§È¿ ◊„ÊŸ
ŸappleÃÊ•Ù¥ ∑§Ù ¡ã◊ ÁŒÿÊ– ÁflE ßÁÄʂ ∑‘§ üÊappleDÃ◊ flQ§Ê•Ù¥
◊apple¥ ‚apple ∞∑§ ◊ÊŸapple ¡ÊŸapple flÊ‹apple ◊ÊÁ≈U¸Ÿ ‹ÍÕ⁄U Á∑§¥ª ∑§Ê ⁄UÊ¡œÊŸË
flÊÁ‡Ê¥ª≈UŸ «Ë. ‚Ë. ∑‘§ Á‹¥∑§Ÿ ◊apple◊ÙÁ⁄Uÿ‹ ¬⁄U ÁŒÿÊ ªÿÊ
∞appleÁÄÊÁ‚∑§ ◊apple⁄UÊ SflåŸ (•Ê߸ „Òfl ∞ «˛Ë◊) flÊ‹Ê flQ§√ÿ
…Ê߸ ‹Êπ ‚apple ÷Ë •Áœ∑§ ‹ÙªÙ¥ mÊ⁄UÊ ‚ÈŸÊ fl ‚⁄UÊ„Ê
ªÿÊ– Á∑§¥ª •Á„¥‚Ê ∑‘§ Á‚hÊãÃÙ¥ ∑‘§ ∑§^⁄U ‚◊Õ¸∑§ Õapple–
ßã„Ù¥Ÿapple ◊„Êà◊Ê ªÊ¥œË ∑§Ë Á‡ÊˇÊÊ•Ù¥ fl Ã⁄UË∑§Ù¥ ∑§Ù •¬Ÿapple
ŸÊªÁ⁄U∑§ •Áœ∑§Ê⁄U •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ◊apple¥ •¬ŸÊÿÊ– •ãÃÃM§
v~{y ∑§Ê ŸÊªÁ⁄U∑§ •Áœ∑§Ê⁄U •ÁœÁŸÿ◊ •◊appleÁ⁄U∑§Ê ◊apple¥
⁄U„ ⁄U„apple •EappleÃÙ¥ ∑‘§ Á‹ÿapple ⁄UÊ„Ã ∑§Ë ‚Ê¥‚ ‹apple∑§⁄U •ÊÿÊ–
Œapple‡Ê ◊apple¥ » Ò§‹apple ¡ÊÃËÿ •‹ªÊfl ∑§Ê ‚◊ʬŸ ÃÙ „È•Ê „Ë,
ß‚ •ÁœÁŸÿ◊ ∑‘§ ¬˝ÊflœÊŸÙ¥ Ÿapple •EappleÃÙ¥ ∑§Ù ⁄UÙ¡∏ªÊ⁄U ∑‘§
‚◊ÊŸ •fl‚⁄U ∑§Ê •Áœ∑§Ê⁄U ÷Ë ÁŒÿÊ– „Ê‹Ê¥Á∑§ Ã’ ‚apple
‹apple∑§⁄U •Ê¡ Ã∑§ ÁSÕÁà ◊apple¥ ’„Èà ¬Á⁄UfløŸ •Ê øÈ∑§Ê „Ò,
¬⁄UãÃÈ Á» ⁄U ÷Ë •◊appleÁ⁄U∑§Ê ∑§Ù •EappleÃÙ¥ ∑§Ù ‚◊ÊŸ •Áœ∑§Ê⁄U
ÁŒ‹ÊŸapple ∑§Ë ÁŒ‡ÊÊ ◊apple¥ ∞∑§ ‹¥’Ê ⁄UÊSÃÊ Ãÿ ∑§⁄UŸÊ „Ò–
•◊appleÁ⁄U∑§Ê ◊apple¥ ⁄U„ ⁄U„Ê •» ˝Ë∑§Ë-•◊appleÁ⁄U∑§Ë ‚◊ÈŒÊÿ •Ê¡
÷Ë ∑§È¿ ÁflÁ‡ÊC ‚◊SÿÊ•Ù¥ ‚apple ¡Í¤Ê ⁄U„Ê „Ò, ¡Ò‚apple Á‡ÊˇÊÊ
∑§Ê ãÿÍŸ SÃ⁄U, ©ëø ’apple⁄UÙ¡ªÊ⁄UË Œ⁄U, Á„¥‚Ê, ∑§Ê⁄UÊflÊ‚
∑§Ë •¬appleˇÊÊ∑§Îà ©ëø Œ⁄U, «˛Ç‚ ∑§Ë ‹Ã fl ¬ÊÁ⁄UflÊÁ⁄U∑§
ÁflÉÊ≈UŸ– ß‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U •Eappleà ‚◊ÈŒÊÿ ‚Ê◊ÊÁ¡∑§ fl
SflÊSâÿ ‚Íø∑§Ê¥∑§Ù¥ ∑‘§ ◊Ê◊‹apple ◊apple¥ ÷Ë Á¬¿«∏ ⁄U„Ê „Ò–
(©ŒÊ„⁄UáÊ ∑‘§ Á‹ÿapple ߟ◊apple¥ ◊Ù≈Uʬapple, ©ëø ⁄UQ§øʬ fl
◊œÈ◊apple„ ∑‘§ ⁄UÙÁªÿÙ¥ ∑§Ë ‚¥ÅÿÊ •¬appleˇÊÊ∑§Îà •Áœ∑§ „Ò)–
•EappleÃÙ¥ ∑‘§ Áπ‹Ê» ∏ ÷appleŒ÷Êfl fl ¬Íflʸª˝„ •Ê¡ ÷Ë √ÿÊ#
„Ò¥– •Ê¡ ÷Ë •Áœ∑§Ã⁄U •Eappleà •‹ª-Õ‹ª •ÊflÊ‚Ëÿ
’ÁSÃÿÙ¥ ◊apple¥ ⁄U„Ãapple „Ò¥– ‚¥flÒœÊÁŸ∑§ Ãı⁄U ¬⁄U •◊appleÁ⁄U∑§Ê Ÿapple
ŸS‹Ëÿ ÷appleŒ÷Êfl ∑§Ù Á◊≈UÊŸapple ∑‘§ Á‹ÿapple ∑§Ê» Ë ‚» ‹ÃÊ
„ÊÁ‚‹ ∑§Ë „Ò– ŒÈÁŸÿÊ ∑‘§ ß‚ ‚’‚apple ◊¡’Íà ‹Ù∑§Ã¥òÊ
¬⁄U •Ê¡ ©Ÿ∑‘§ ¬„‹apple •» ˝Ë∑§Ë-•◊appleÁ⁄U∑§Ë ⁄UÊC˛¬Áà ’⁄UÊ∑§
•Ù’Ê◊Ê ‡ÊÊ‚Ÿ ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥– ¬⁄UãÃÈ ¡◊ËŸË „∑§Ë∑§Ã ß‚
‚ÈŸ„‹Ë ÃSflË⁄U ‚apple •‹ª „Ò–
È ñâÜæ â´·¤è‡æü âô¿ ·Ô¤ ç¹ÜæÈ
ÁŒÑË ÁflœÊŸ‚÷Ê øÈŸÊfl ◊apple¥ ‚ûÊÊM§…∏ ÷Ê⁄UÃËÿ ¡ŸÃÊ ¬Ê≈U˸ ÄUÿÙ¥ œ⁄UʇÊÊÿË
„È߸, ß‚∑§Ê •Ê∑§‹Ÿ flÊSÃfl ◊apple¥ Á‡ÊˇÊʬ˝Œ „Ò– ‹appleÁ∑§Ÿ ß‚‚apple ÷Ë íÿÊŒÊ ÿ„
¡ÊŸŸÊ ¡M§⁄UË „ÙªÊ Á∑§ ∑Ò§‚apple •Ê◊ •ÊŒ◊Ë ¬Ê≈U˸ |Æ ◊apple¥ ‚apple {| ‚Ë≈Uapple¥ ‹apple∑§⁄U
œ◊Ê∑‘§ŒÊ⁄U ¡Ëà ¬˝Ê# ∑§⁄U ¬ÊÿË ¡’Á∑§ ÷Ê¡¬Ê ∑§Ê •Ê¥∑§«∏Ê ÁŒ‚¥’⁄U wÆvx ◊apple¥
¡ËÃË xw ‚Ë≈UÙ¥ ‚apple ‹È…∏∑§∑§⁄U ◊„¡ x ¬⁄U •Ê ªÿÊ– ÿ„ •Ê◊ •ÊŒ◊Ë ¬Ê≈U˸
ÄUÿÊ „Ò? ÿ„ ∞∑§ œ◊¸ÁŸ⁄U¬appleˇÊ ¬Ê≈U˸ „Ò Á¡‚∑§Ë ÁfløÊ⁄UœÊ⁄UÊ íÿÊŒÊÃ⁄U ◊äÿ◊ʪ˸
•ı⁄U ÕÙ«∏Ê-‚Ê flÊ◊¬¥Õ ∑§Ë •Ù⁄U ¤ÊÈ∑§Êfl ⁄UπÃË „Ò– ∞∑§ ◊ÊÿŸapple ◊apple¥ ß‚Ÿapple
∑§◊¡Ù⁄U ¬«∏ øÈ∑§Ë ∑§Ê¥ª˝apple‚ ¬Ê≈U˸ ∑§Ë ¡ª„ ‹apple ‹Ë „Ò– ∑§È¿ ‚◊ÿ ¬„‹apple ∑§Ë
’Êà „Ò ¡’ ªÊ¥œËflÊŒË ‚Ê◊ÊÁ¡∑§ ∑§Êÿ¸∑§Ãʸ •ÛÊÊ „¡Ê⁄Uapple Ÿapple ©ëø SÃ⁄U ¬⁄U „ÙŸapple
flÊ‹apple ÷˝CÊøÊ⁄U ∑‘§ πÊà◊apple ∑‘§ Á‹∞ ‹Ù∑§¬Ê‹ ÁŸÿÈQ§ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ◊Ègapple ¬⁄U •¬ŸÊ
•Ê¥ŒÙ‹Ÿ ¿apple«∏Ê ÕÊ, Ã’ ‚◊Ê¡ ∑‘§ ÁflÁ÷ÛÊ Ã’∑§Ù¥ ‚apple •ÊŸapple flÊ‹apple ∑§È¿ ¬˝appleÁ⁄UÃ
‹ÙªÙ¥ ∑§Ê ‚◊Í„ ©Ÿ‚apple •ÊŸ ¡È«∏Ê– ¡ÀŒ „Ë ÿ„ •Ê¥ŒÙ‹Ÿ Œapple‡Ê ∑‘§ ‚Ê⁄Uapple Á„S‚Ù¥
◊apple¥ » Ò§‹ ªÿÊ ÕÊ– ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple •ÛÊÊ •ı⁄U ©Ÿ∑‘§ ‚ÊÁÕÿÙ¥ ∑§Ù ’„‹ÊŸapple-» È‚‹ÊŸapple
∑§Ê ÿ% Á∑§ÿÊ ÕÊ ÃÊÁ∑§ ‹Ù∑§¬Ê‹ ÁŸÿÈQ§ ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ë •¬ŸË ◊Ê¥ª ‚apple flapple ÷≈U∑§
¡Ê∞¥– ©‚ flQ§ ß‚ •Ê¥ŒÙ‹Ÿ Ÿapple ‚◊Ê¡ ∑‘§ ’„Èà ‚apple •ÊŒ‡Ê¸flÊÁŒÿÙ¥ ∑§Ù •¬ŸË
•Ù⁄U •Ê∑§Á·¸Ã Á∑§ÿÊ ÕÊ •ı⁄U •⁄UÁfl¥Œ ∑‘§¡⁄UËflÊ‹ ÷Ë ©ã„Ë¥ ◊apple¥ Õapple– ∑‘§¡⁄UËflÊ‹
’„Èà ‚apple ©Ÿ ‹ÙªÙ¥ ◊apple¥ ∞∑§ „Ò¥ Á¡Ÿ∑§Ë ßë¿Ê „Ò Á∑§ Œapple‡Ê ◊apple¥ ∞∑§ ‚Ê» -‚ÈÕ⁄UË
•ı⁄U ¬Ê⁄UŒ‡Ê˸ ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ √ÿflSÕÊ „ÙŸË øÊÁ„∞– „Ê‹Ê¥Á∑§ •ÛÊÊ ∑§Ê ÿ„
•Ê¥ŒÙ‹Ÿ Õ◊ ªÿÊ ÕÊ, ‹appleÁ∑§Ÿ ß‚∑§Ë fl¡„ ‚apple ¬Ÿ¬Ê •ÊŒ‡Ê¸flÊŒ ∑§÷Ë ÷Ë
‹ÙªÙ¥ ∑§Ë Ÿ¡⁄U ‚apple •Ù¤Ê‹ Ÿ„Ë¥ „Ù ¬ÊÿÊ–
ÿ„Ë fl„ ‚◊ÿ ÕÊ ¡’ •Ê◊ •ÊŒ◊Ë ¬Ê≈U˸ ∑§Ê ¡ã◊ „È•Ê •ı⁄U ß‚Ÿapple ©Ÿ
◊ÈgÙ¥ ¬⁄U •¬ŸÊ äÿÊŸ ‹ªÊÃÊ⁄U ∑‘§¥ÁŒ˝Ã Á∑§∞ ⁄UπÊ ¡Ù ©‚ flQ§ ‚◊ÿ ∑§Ë ◊Ê¥ª
ÕË– ß‚ ¬Ê≈U˸ Ÿapple øÈŸÊfl ‹«∏Ê •ı⁄U ∑§È¿ flQ§ Ã∑§ ‚ûÊÊ ◊apple¥ ÷Ë ⁄U„Ë– •Ê¬ Ÿapple ß‚
’Ê⁄U ‹ÙªÙ¥ ∑§Ê äÿÊŸ •¬ŸË •Ù⁄U íÿÊŒÊ •Ê∑§Á·¸Ã Á∑§ÿÊ– fl¡„ „Ò Á∑§ ∑§Ê¥ª˝apple‚
•ı⁄U ÷Ê¡¬Ê ‚apple ‹Ùª Ã¥ª •Ê øÈ∑‘§ Õapple– ‹appleÁ∑§Ÿ •Ê◊ •ÊŒ◊Ë ¬Ê≈U˸ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ë
’appleL§πË ∑‘§ ’Êfl¡ÍŒ •¬ŸË ⁄UÊ„ ¬⁄U ø‹ÃË ⁄U„Ë •ı⁄U •÷ÍìÍfl¸ ’„È◊à ¬˝Ê#
∑§⁄U∑‘§ ÿ„ ¬Ê≈U˸ Á» ⁄U ‚apple ‚ûÊÊM§…∏ „È߸– •’ ∑‘§¡⁄UËflÊ‹ •ı⁄U ©Ÿ∑‘§ ‚ÊÁÕÿÙ¥
¬⁄U ’„Èà ∑§È¿ ÁŸ÷¸⁄U ∑§⁄UÃÊ „Ò Á∑§ fl„ ∑Ò§‚apple •¬Ÿapple ©Ÿ •ÊŒ‡ÊÙ¥¸ ∑§Ù ¬Í⁄UÊ ∑§⁄UÃapple
„Ò¥, Á¡‚∑§Ë M§¬⁄UappleπÊ ©ã„Ù¥Ÿapple ¡ŸÃÊ ◊apple¥ ¬˝SÃÈà ∑§Ë „Ò– ÁŒÑË ∑‘§ flÙ≈U⁄UÙ¥ Ÿapple •Ê¬
¬⁄U •¬ŸË ©ê◊ËŒapple¥ ß‚Á‹∞ ‹ªÊ߸ „Ò¥ ÄUÿÙ¥Á∑§ ©ã„apple¥ ©ê◊ËŒ „Ò Á∑§ ÿ„ ¬Ê≈U˸ ©ã„apple¥
¬Í⁄UÊ ∑§⁄U ‚∑§ÃË „Ò– ∑§Ê¥ª˝apple‚ •ı⁄U ÷Ê¡¬Ê ¡ŸÃÊ ◊apple¥ •Ê‡ÊÊ Ÿ„Ë¥ ¡ªÊ ¬ÊÿË¥–
‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ∞∑§ Áfl∑§À¬ øÊÁ„∞ ÕÊ •ı⁄U ÁŒÑË ∑‘§ øÈŸÊfl Ÿapple ©ã„apple¥ ∞∑§ ∞apple‚Ê
◊ı∑§Ê ◊È„ÒÿÊ ∑§⁄UflÊ ÁŒÿÊ– „Ê‹Ê¥Á∑§ ÿ„ ∑§„ŸÊ •÷Ë ¡ÀŒ’Ê¡Ë „ÙªË Á∑§
Á¡‚ ◊ÍÀÿ •ÊœÊÁ⁄Uà flÊ‹Ë ⁄UÊ¡ŸËÁà Ÿapple ∑§÷Ë Œapple‡Ê ∑§Ë ¡ŸÃÊ ∑§Ù SflÃ¥òÊÃÊ
•Ê¥ŒÙ‹Ÿ ◊apple¥ ÷ʪ ‹appleŸapple ∑‘§ Á‹∞ ¬˝appleÁ⁄Uà Á∑§ÿÊ ÕÊ, fl„ Á» ⁄U ‚apple flʬ‚ •Ê ‚∑§ÃË
„Ò– •Ê¬ ∑‘§ ŸappleÃÊ ‹ÙªÙ¥ ∑‘§ äÿÊŸ •ı⁄U •Ê‡ÊÊ ∑§Ê ∑‘§¥Œ˝ ’Ÿ ª∞ „Ò¥– flapple wÆv~ ◊apple¥
„ÙŸapple flÊ‹apple ‹Ù∑§‚÷Ê øÈŸÊfl ◊apple¥ ∞∑§ Áfl∑§À¬ ’Ÿ ‚∑§Ãapple „Ò¥– ‹appleÁ∑§Ÿ ÿ„ ∞∑§
•‹ª Ã⁄U„ ∑§Ê ‚» ⁄U ◊ʪ¸ „ÙªÊ •ı⁄U ß‚apple Ãÿ ∑§⁄UŸapple ◊apple¥ •Ê¬ ∑§Ù ©Ÿ ◊ÍÀÿÙ¥ ¬⁄U
äÿÊŸ ∑‘§¥ÁŒ˝Ã ∑§⁄UŸÊ „ÙªÊ ¡Ù „◊Ê⁄Uapple ‚¥ÁflœÊŸ ∑‘§ ◊Í‹ Á‚hʥà „Ò¥– ÿ„ ∆Ë∑§ „Ò
Á∑§ ÁŒÑË ∑§Ê øÈŸÊfl ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿ⁄Uapple¥Œ˝ ◊ÙŒË ¬⁄U ∑§Ù߸ ¡Ÿ◊à ‚¥ª˝„ Ÿ„Ë¥ ÕÊ
‹appleÁ∑§Ÿ ÿ„ ©Ÿ∑§Ë ¬Ê≈U˸ „Ë ÕË Á¡‚Ÿapple ∞apple‚Ê ◊Ê„ı‹ Ã’ ’ŸÊ ÁŒÿÊ ¡’ ÷Ê¡¬Ê
mÊ⁄UÊ ¡Ê⁄UË ∑§Ë ªß¸ ‚÷Ë Ã⁄U„ ∑§Ë ¬˝øÊ⁄U ‚Ê◊ª˝Ë ◊apple¥ ◊ÙŒË ∑§Ë » Ù≈UÙ ∑§Ù ¬˝◊ÈπÃÊ
ŒË ªÿË– ¬Ê≈U˸ Ÿapple ◊ÙŒË ∑‘§ •‹ÊflÊ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ¬Œ ∑§Ë ¬˝àÿʇÊË Á∑§⁄UáÊ ’appleŒË ∑§Ë
» Ù≈UÙ flÊ‹apple ∑§ß¸ ∑§⁄UÙ«∏ L§¬∞ ◊ÍÀÿ ∑‘§ ÁflôÊʬŸ •π’Ê⁄UÙ¥ ◊apple¥ ¡Ê⁄UË Á∑§∞ •ı⁄U
„ÙÁ«¥¸ª ‹ªflÊ∞– ∑§È¿ ÷Ë „Ù, ÿ„ ◊ÊŸŸÊ ∞∑§ ’„Èà ‚ËœÊ-‚Ê ¡flÊ’ „ÙªÊ
Á∑§ Á∑§⁄UáÊ ’appleŒË ∑§Ù ¬Ê≈U˸ ◊apple¥ ’Ãı⁄U ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ¬Œ ∑§Ê ŒÊflappleŒÊ⁄U ‡ÊÊÁ◊‹ ∑§⁄UflÊŸÊ
÷Ê¡¬Ê ∑§Ë „Ê⁄U ∑§Ê ◊ÈÅÿ ∑§Ê⁄UáÊ ⁄U„Ê– „Ù ‚∑§ÃÊ „Ò Á∑§ ß‚‚apple ∑§È¿ » ∑§¸ ¬«∏Ê
„Ù ‹appleÁ∑§Ÿ ÿ„ ◊Ìʟ ÷Ê¡¬Ê •ı⁄U ß‚∑§Ë Á„¥ŒÈàflflÊŒË ÁfløÊ⁄UœÊ⁄UÊ ∑‘§ Áπ‹Ê»
ÕÊ– ÿ„ ¬Ê≈U˸ •÷Ë ÷Ë ÿ„ Ãâÿ ◊ÊŸŸapple ∑§Ù ÃÒÿÊ⁄U Ÿ„Ë¥ „Ò Á∑§ ◊ÙŒË ∑§Ê ¡ÊŒÍ
•’ ©ÃÊ⁄U ¬⁄U „Ò–
÷Ê¡¬Ê •¬Ÿapple •Ê¬ ◊apple¥ ¡Œ¸ ¬«∏ øÈ∑‘§ ©‚ ߟ‚ÊŸ ∑§Ë Ã⁄U„ „Ò ¡Ù πÈŒ ∑§Ë
’ŸÊ߸ „È߸ œÊÁ◊¸∑§ üÊappleDÃÊ ∑‘§ ¬È⁄UÊŸapple ‚Ê¥øapple ◊apple¥ ∑Ò§Œ „Ò– Á¬¿‹apple øÈŸÊfl ◊apple¥ flÙ≈U⁄U
ß‚Á‹∞ ©‚∑§Ë •Ù⁄U •Ê∑§Á·¸Ã „È∞ Õapple ÄUÿÙ¥Á∑§ Ã’ ß‚Ÿapple Œapple‡Ê ∑§Ë Ã⁄UP§Ë •ı⁄U
‹ÙªÙ¥ ∑§Ë •ÊÁÕ¸∑§ ÁSÕÁà ‚ÈœÊ⁄UŸapple ∑§Ê flÊŒÊ Á∑§ÿÊ ÕÊ– ∑‘§¥Œ˝ ◊apple¥ ◊ÙŒË ∑‘§
‹ª÷ª vÆ ◊Ê„ ¬È⁄UÊŸapple ⁄UÊ¡ ◊apple¥ Œapple‡Ê ∑‘§ ÁŸêŸ SÃ⁄U ¬⁄U ⁄U„ ⁄U„apple •Ê◊ •ÊŒ◊Ë ∑§Ë
ÁSÕÁà ◊apple¥ ‡ÊÊÿŒ „Ë ∑§È¿ •¥Ã⁄U •ÊÿÊ „Ù– ÁŒÑË ∑‘§ øÈŸÊfl ∑‘§ ’ÊŒ ÷Ê¡¬Ê •ı⁄U
∞∑§ ÷Ë ‚Ë≈U Ÿ ¡Ëßapple flÊ‹Ë ∑§Ê¥ª˝apple‚ ∑§Ù ∑§«∏Ê •Êà◊Áfl‡‹apple·áÊ ∑§⁄U∑‘§ •¬ŸË
ŸËÁÃÿÙ¥ ◊apple¥ ’Œ‹Êfl ‹ÊŸÊ øÊÁ„∞–
÷Ê¡¬Ê ∑§Ù ◊ÊŸŸÊ ¬«∏appleªÊ Á∑§ ∞∑§ ’„È‹flÊŒË ‚◊Ê¡ ◊apple¥ Á„¥ŒÈàfl ÁfløÊ⁄UœÊ⁄UÊ
∑‘§ π⁄UËŒŒÊ⁄U ∑§◊ „Ë „ÙÃapple „Ò¥– Áª⁄U¡ÊÉÊ⁄UÙ¥ ◊apple¥ ◊øÊ߸ ªß¸ ÃÙ«∏-» Ù«∏ ∑‘§ ¬Ë¿apple ß‚
¬Ê≈U˸ ∑‘§ •ÁÃflÊŒË ÃàflÙ¥ ∑§Ê „ÊÕ „ÙŸapple ∑§Ê ‡Ê∑§ „Ò– ÉÊ⁄U flÊÁ¬‚Ë •ı⁄U ªÊ¥œË ¡Ë
∑‘§ „àÿÊ⁄Uapple ŸÊÕÍ ⁄UÊ◊ ªÙ«‚apple ∑§Ê ◊Á„◊Ê◊¥«Ÿ ∑§⁄UŸapple ¡Ò‚apple ¬˝∑§⁄UáÊÙ¥ ∑§Ù ©‚ Œapple‡Ê
∑§Ë ¡ŸÃÊ ¬‚¥Œ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄UÃË, Á¡‚apple •¬ŸË œ◊¸ÁŸ⁄U¬appleˇÊÃÊ ¬⁄U ŸÊ¡ „Ù– ¬Á⁄UflÊ⁄UflÊŒË
⁄UÊ¡ŸËÁà ◊apple¥ ©‹¤ÊË ∑§Ê¥ª˝apple‚ ∑§Ê ¬ÈŸ¡Ê¸ª⁄UáÊ „ÙŸapple ∑§Ë ©ê◊ËŒ ∑§◊ „Ë „Ò– •Ê¡
ÿ„ ‹ÙªÙ¥ ‚apple ŒÍ⁄U „Ù øÈ∑§Ë „Ò– ⁄UÒÁ‹ÿÙ¥ ∑§Ù ‚¥’ÙÁœÃ ∑§⁄UŸapple ◊apple¥ ⁄UÊ„È‹ ªÊ¥œË Ÿapple
’„Èà Áfl‹¥’ ∑§⁄U ÁŒÿÊ Á¡‚∑§Ê ¬˝÷Êfl ãÿÍŸÃ◊ „È•Ê– ©ã„apple¥ øÊÁ„∞ Á∑§ fl„
◊ËÁ«ÿÊ ‚apple •¬Ÿapple ‚¥’¥œ ’…∏Ê∞¥– ∑§Ê¥ª˝apple‚ •ı⁄U ÷Ê¡¬Ê ∑§Ù Ÿ∞ Á‚⁄Uapple ‚apple •¬ŸË
ŸËÁÃÿÙ¥ ¬⁄U ÁfløÊ⁄U-Áfl◊‡Ê¸ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„∞– ÿÁŒ ÿ„ ŒÙŸÙ¥ flÊSÃfl ◊apple¥ ∞apple‚Ê ∑§⁄U
¬Ê∞¥ ÃÙ ©ã„apple¥ ∞„‚Ê‚ „ÙªÊ Á∑§ œ⁄UÊË ∑§Ë ∆Ù‚ ‚ëøÊßÿÙ¥ ‚apple flapple Á∑§ÃŸÊ ŒÍ⁄U
„Ù øÈ∑‘§ „Ò¥–
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
○ ○ ○ ○
ÅUêÅUè Ìô ¿éŒÂè
Ùõ ×ãèÙô´ ×ð´ Á×èÙè SÌÚU ÂÚU ¥æØæ ç·¤ÌÙæ ÕÎÜæß
•ÊÁπ⁄U∑§Ê⁄U ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿapple œÊÁ◊¸∑§ ‚Á„cáÊÈÃÊ ¬⁄U ÷Ê⁄UÃËÿ ‚Ùø ∑§Ë
◊Ù„⁄U ‹ªÊ∑§⁄U flQ§ ∑§Ë ¡M§⁄Uà ∑§Ù ◊„‚Í‚ Á∑§ÿÊ „Ò– ÁŸÁpà M§¬ ‚apple
Œapple‡Ê-ÁflŒapple‡Ê ◊apple¥ ©Ÿ∑‘§ ’ÿÊŸ ∑§Ê Sflʪà „Ë Á∑§ÿÊ ¡Ê∞ªÊ– „Ê‹ „Ë ◊apple¥
ÁŒÑË ◊apple¥ •À¬‚¥Åÿ∑§Ù¥ ∑‘§ œÊÁ◊¸∑§ SÕÊŸÙ¥ ¬⁄U „◊‹apple fl ’⁄UÊ∑§ •Ù’Ê◊Ê
mÊ⁄UÊ œÊÁ◊¸∑§ ‚Á„cáÊÈÃÊ ∑§Ë ‚Ëπ ŒappleŸapple ∑‘§ ’ÊŒ Á∑§‚Ë ∞apple‚apple ’ÿÊŸ ∑§Ë
¬˝ÃˡÊÊ ∑§Ë ¡Ê ⁄U„Ë ÕË– ∑§È¿ ‹Ùª „Ê‹ ∑‘§ ÁŒÑË øÈŸÊfl ◊apple¥ ©ª˝ Á„¥ŒÈflÊŒ
∑§Ù Ÿ∑§Ê⁄Uapple ¡ÊŸapple ∑§Ù ß‚ ¬˝ÁÃÁR§ÿÊ ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ Œappleπ ‚∑§Ãapple „Ò¥– ÷Ê¡¬Ê ∑‘§
∑‘§¥Œ˝ ◊apple¥ •ÊŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ‚apple „Ë ‚¥ÉÊ fl ©‚∑‘§ •ŸÈ·¥Áª∑§ ‚¥ª∆ŸÙ¥ ∑§Ë Ã⁄U»
‚apple ÃÀπ ’ÿÊŸ ‚Ê◊Ÿapple •ÊÃapple ⁄U„apple „Ò¥, ¡Ù •À¬‚¥Åÿ∑§Ù¥ ∑§Ù ÁfløÁ‹Ã
∑§⁄UÃapple ⁄U„apple „Ò¥– ÷Ê¡¬Ê •’ Ã∑§ •À¬‚¥Åÿ∑§Ù¥ ‚apple ¡È«∏Ë ⁄UÊ¡ŸËÁà ∑§Ù
ÃÈCË∑§⁄UáÊ ∑§Ê ¬ÿʸÿ ◊ÊŸÃË ⁄U„Ë „Ò ‹appleÁ∑§Ÿ ©‚Ÿapple ß‚∑§Ù ‹apple∑§⁄U •¬ŸË Ÿß¸
¬Á⁄U÷Ê·Ê Ÿ„Ë¥ ª…∏Ë–
Ÿ⁄Uapple¥Œ˝ ◊ÙŒË ¡ÊŸÃapple Õapple Á∑§ ª¥ªÊ-¡◊ÈŸË ‚¥S∑§ÎÁà ∑‘§ Œapple‡Ê ◊apple¥ ‚’∑§Ê
‚ÊÕ, ‚’∑§Ê Áfl∑§Ê‚ ∑§Ê ŸÊ⁄UÊ Ã’ Ã∑§ ‚» ‹ Ÿ„Ë¥ „Ù ‚∑§ÃÊ, ¡’
Ã∑§ Á∑§ ©Ÿ∑§Ë ¬Ê≈U˸ ∑‘§ ŸappleÃÊ ‚È⁄U ◊apple¥ ‚È⁄U Ÿ Á◊‹Ê∞¥– ÿ„Ë fl¡„ ÕË Á∑§
‹Ê‹Á∑§‹apple ‚apple ¬„‹apple ‚¥’ÙœŸ ◊apple¥ ©ã„Ù¥Ÿapple ‚Ê¥¬˝ŒÊÁÿ∑§ÃÊ ∑‘§ ◊Ègapple ∑§Ù ∞∑§
Œ‡Ê∑§ Ã∑§ ∆¥«apple ’SÃapple ◊apple¥ «Ê‹Ÿapple ∑§Ë ’Êà ∑§„Ë ÕË– ‹appleÁ∑§Ÿ ‚¥ÉÊ fl
÷Ê¡¬Ê ∑‘§ ∑§Áìÿ ’«∏’Ù‹apple ŸappleÃÊ ß‚ ‚Ùø ∑‘§ ‚ÊÕ ∑§Œ◊ÃÊ‹ ∑§⁄UÃapple
Ÿ¡⁄U Ÿ„Ë¥ •Ê∞– ÿ„ ÃÙ Ãÿ „Ò Á∑§ ‚Ê◊ÊÁ¡∑§ ‚ı„ÊŒ¸ ∑‘§ Á’ŸÊ Áfl∑§Ê‚
∑§Ê ⁄UÊSÃÊ Ÿ„Ë¥ πÈ‹ÃÊ– ‚ı„ÊŒ¸ „Ë ‚◊ÎÁh ∑§Ë ’ÿÊ⁄U ‹ÊÃÊ „Ò–
‚Ê◊ÊÁ¡∑§ •‚¥ÃÙ· ∑‘§ ø‹Ãapple ÁflŒapple‡ÊË ÁŸflapple‡Ê∑§ ÷Ë Á’Œ∑§Ÿapple ‹ªÃapple
„Ò¥– ¬˝œÊŸ◊¥òÊË ∑‘§ ß‚ ’ÿÊŸ ‚apple •ÊÁÕ¸∑§ fl ‚Ê◊ÊÁ¡∑§ ◊Ê„ı‹ ¬⁄U
‚∑§Ê⁄UÊà◊∑§ ¬˝÷Êfl ¬«∏appleªÊ– ‚÷Ë œ◊Ù¥¸ ∑§Ù ’⁄UÊ’⁄UË ∑§Ê ‚ê◊ÊŸ •ı⁄U
‚¥⁄UˇÊáÊ ∑‘§ flÊÿŒapple ∑‘§ ’ÊŒ •À¬‚¥Åÿ∑§Ù¥ ◊apple¥ ÿ„ S¬C ‚¥Œapple‡Ê ¡Ê∞ªÊ Á∑§
‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù ©Ÿ∑§Ë Á» R§ „Ò– ß‚∑§Ë fl¡„ ÿ„ ÷Ë „Ò Á∑§ •À¬‚¥Åÿ∑§
œÊÁ◊¸∑§ ◊Ê◊‹Ù¥ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U íÿÊŒÊ ‚¥flappleŒŸ‡ÊË‹ „ÙÃapple „Ò¥–
•¬Ÿapple ’ÿÊŸ ◊apple¥ ◊ÙŒË Ÿapple ÿ„ ÷Ë S¬C Á∑§ÿÊ „Ò Á∑§ ’„È‚¥Åÿ∑§ „Ù ÿÊ
•À¬‚¥Åÿ∑§, ŒÍ‚⁄Uapple ‚◊ÈŒÊÿ ∑‘§ Áπ‹Ê» ÉÊÎáÊÊ » Ò§‹ÊŸapple ∑§Ë ß¡Ê¡Ã Ÿ„Ë¥
ŒË ¡Ê∞ªË– •’ •‚‹Ë ‚flÊ‹ ÿapple „Ò Á∑§ ÄUÿÊ ‚¥ÉÊ fl ©‚∑‘§ •ŸÈ·¥Áª∑§
‚¥ª∆Ÿ ◊ÙŒË ∑‘§ ’ÿÊŸ ∑‘§ ’ÊŒ ∑§Œ◊ÃÊ‹ Á◊‹Ê∞¥ªapple?
◊ÙŒË ∑§Ê ’ÿÊŸ ÷Ê¡¬Ê ∑§Ë ŸËÁêà ‚Ùø ◊apple¥ ’«∏apple ’Œ‹Êfl ∑§Ê
¬˝ÃË∑§ „Ò ÄUÿÙ¥Á∑§ ÿ„ ◊ÊŸÊ ¡ÊÃÊ ⁄U„Ê „Ò Á∑§ ‹Ù∑§‚÷Ê øÈŸÊfl ‚apple ‹apple∑§⁄U
‚⁄U∑§Ê⁄U ’ŸŸapple Ã∑§ ‚¥ÉÊ ∑§Ê ª„⁄UÊ Œπ‹ ⁄U„Ê „Ò– ’„⁄U„Ê‹ ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple ÿ„
ÃÙ S¬C ∑§⁄U „Ë ÁŒÿÊ „Ò Á∑§ Œapple‡Ê ◊apple¥ ‚¥ÁflœÊŸ fl ∑§ÊŸÍŸ ∑§Ê „Ë ⁄UÊ¡
ø‹appleªÊ– ŒappleπŸÊ ÿapple „Ò Á∑§ ÉÊ⁄U flʬ‚Ë fl ‹fl ¡apple„ÊŒ ∑§Ù ◊ÈgÊ ’ŸÊŸapple flÊ‹Ù¥
∑‘§ Ãapplefl⁄U ∑§È¿ ∆¥«apple ¬«∏Ãapple „Ò¥ ÿÊ Ÿ„Ë¥– ©ê◊ËŒ ∑§Ë ¡ÊŸË øÊÁ„∞ Á∑§
¬˝œÊŸ◊¥òÊË ∑‘§ ’ÿÊŸ ∑‘§ ’ÊŒ Áfl¬ˇÊ ÷Ë ÁflœÊÿË ¬˝ÁR§ÿÊ ◊apple¥ ‚∑§Ê⁄UÊà◊∑§
L§π •¬ŸÊ∞ªÊ– Œapple‡Ê ◊apple¥ ‡ÊÊ¥Áà fl ‚jÊfl ’ŸÊ∞ ⁄UπŸapple ◊apple¥ ©‚∑§Ê ‚„ÿÙª
÷Ë ¡M§⁄UË „Ò–
¬Ífl¸ ‚¥¬˝ª ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ŸËÁêà » Ò§‚‹apple ‹appleŸapple ◊apple¥
∑§ÁÕà Á‡ÊÁÕ‹ÃÊ •ı⁄U ÷˝CÊøÊ⁄U ∑§Ù ¬˝◊Èπ øÈŸÊflË
◊ÈgÊ ’ŸÊ∑§⁄U ∑‘§¥Œ˝ ∑§Ë ‚ûÊÊ ◊apple¥ •ÊÿË Ÿ⁄Uapple¥Œ˝ ◊ÙŒË ‚⁄U∑§Ê⁄U
∑§Ù Ã’ ÷Ê⁄UË ¤Ê≈U∑§Ê ‹ªÊ ¡’ ∞ø«Ë∞» ‚Ë ∑‘§
øappleÿ⁄U◊ÒŸ ŒË¬∑§ ¬Ê⁄Uappleπ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ Á¬¿‹apple Ÿı ◊„ËŸapple
◊apple¥ ¡◊ËŸË SÃ⁄U ¬⁄U ∑§È¿ ÷Ë Ÿ„Ë¥ ’Œ‹Ê „Ò •ı⁄U •’
∑§Ê⁄UÙ’Ê⁄UË •œË⁄U „ÙŸapple ‹ªapple „Ò¥– „Ê‹Ê¥Á∑§ ¬Ê⁄Uappleπ Ÿapple ÿ„
÷Ë ∑§„Ê ÕÊ Á∑§ ©lÙª ¡ªÃ ◊ÙŒË ‚⁄U∑§Ê⁄U ‚apple •¬appleÁˇÊÃ
’Œ‹ÊflÙ¥ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U •’ ÷Ë •Ê‡ÊÊflÊŸ „Ò– ¡ÊÁ„⁄U „Ò
Œapple‡Ê ∑‘§ ’Ò¥Á∑§¥ª ˇÊappleòÊ ∑§Ë ¬˝◊Èπ „SÃË ∑§Ê ÿ„ ’ÿÊŸ
Áfl¬ˇÊ ◊apple¥ ¡Ù‡Ê ÷⁄U ªÿÊ •ı⁄U ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ Œ‹Ù¥ Ÿapple
÷Ê¡¬Ê •ı⁄U ◊ÙŒË ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù ÉÊapple⁄UŸapple ◊apple¥ Œapple⁄U Ÿ„Ë¥ ‹ªÊ߸–
∑§Ê¥ª˝apple‚ Ÿapple ¬˝œÊŸ◊¥òÊË ‚apple ¬Í¿Ê Á∑§ ÄUÿÊ ÿ„ ŸËÁÃÿÙ¥
∑§Ë Á‡ÊÁÕ‹ÃÊ ∑§Ê ◊Ê◊‹Ê Ÿ„Ë¥ „Ò– ¬Ê≈U˸ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
Áfl⁄UÊ‚Ã ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ∑§ß¸ Œ‡Ê∑§Ù¥ ∑§Ë •ë¿Ë flÎÁh ∑‘§
’Êfl¡ÍŒ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ Ÿı ◊„ËŸapple ∑‘§ ∑§Êÿ¸∑§Ê‹ ∑‘§ ’ÊŒ
©‚∑‘§ ©lÙª ¡ªÃ ∑‘§ flÊ„flÊ„Ë ∑§⁄UŸapple flÊ‹apple ‹Ùª ß‚
Ã⁄U„ ∑§Ë ’Êà ∑§„ ⁄U„apple „Ò¥– ∞apple‚Ë „Ë ¬˝ÁÃÁR§ÿÊ •ãÿ
Áfl¬ˇÊË Œ‹Ù¥ ∑§Ë ÷Ë ⁄U„Ÿapple ¬⁄U ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù •¬Ÿapple
’øÊfl ◊apple¥ •Êªapple •ÊŸÊ ¬«∏Ê– ∑‘§¥Œ˝Ëÿ flÊÁáÊíÿ ◊¥òÊË
ÁŸ◊¸‹Ê ‚ËÃÊ⁄U◊áÊ Ÿapple ©ê◊ËŒ ¡ÃÊ߸ Á∑§ ¡ÀŒ „Ë
©l◊Ë ÿ„ ∑§„ŸÊ ‡ÊÈM§ ∑§⁄Uapple¥ªapple Á∑§ “¡◊ËŸË SÃ⁄U ¬⁄U
’„Èà ∑§Ê◊ „Ù ⁄U„Ê „Ò–” Á’¡‹Ë ◊¥òÊË ¬ËÿÍ· ªÙÿ‹
ÃÙ ¬Ê⁄Uappleπ ∑§Ë ◊¥‡ÊÊ ¬⁄U „Ë ‚flÊ‹ π«∏Ê ∑§⁄U ªÿapple–
©ã„Ù¥Ÿapple ¬Í¿Ê Á∑§ ∑§„Ë¥ ©Ÿ∑§Ë ß‚ Á≈Uå¬áÊË ∑‘§ ¬Ë¿apple
∑§Ù߸ √ÿÁQ§ªÃ fl¡„ ÃÙ Ÿ„Ë¥ „Ò– Œ⁄U•‚‹ ¬Ê⁄Uappleπ
∑§Ù ∑§Ê¥ª˝apple‚ ∑‘§ ∑§⁄UË’Ë ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ŒappleπÊ ¡ÊÃÊ ⁄U„Ê „Ò
‹appleÁ∑§Ÿ ÿ„ ÷Ë Ÿ„Ë¥ ÷Í‹ŸÊ øÊÁ„∞ Á∑§ ©ã„Ù¥Ÿapple ‚◊ÿ
‚◊ÿ ¬⁄U ‚¥¬˝ª ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë ∑§ÁÕà ŸÊ∑§ÊÁ◊ÿÙ¥ ∑‘§
Áπ‹Ê» ÷Ë Á≈Uå¬ÁáÊÿÊ¥ ∑§Ë ÕË¥–
‚¥‚Œ ∑‘§ ’¡≈U ‚òÊ ◊apple¥ ‚¥÷fl „Ò Á∑§ ¬Ê⁄Uappleπ ∑§Ë
Á≈Uå¬ÁáÊÿÊ¥ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ Á‹∞ ◊ÈÁ‡∑§‹Ù¥ ∑§Ê ‚’’ ÷Ë
’Ÿapple¥ ÄUÿÙ¥Á∑§ •ë¿apple ÁŒŸÙ¥ ∑§Ê flÊŒÊ ∑§⁄U∑‘§ ‚ûÊÊ ◊apple¥
•Ê߸ ÷Ê¡¬Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U ¬⁄U ‹Ù∑§ ‹È÷ÊflŸ flʌ٥ ∑§Ù
¬Í⁄UÊ ∑§⁄UŸapple ∑§Ê ¡’⁄UŒSà Œ’Êfl ÷Ë „Ò– ÁŒÑË ∑‘§ „ÊÁ‹ÿÊ
ÁflœÊŸ‚÷Ê øÈŸÊfl ¬Á⁄UáÊÊ◊Ù¥ ∑‘§ ’ÊŒ ‚apple ÃÙ ‚⁄U∑§Ê⁄U
•ı⁄U ÷Ë ‚Ã∑§¸ „Ù ªÿË „Ò– ß‚ ¬⁄U ÷Ë ¬Ê⁄Uappleπ Ÿapple
‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù øappleÃÊÃapple „È∞ ∑§„Ê „Ò Á∑§ •Ê◊ ’¡≈U ◊apple¥
‚ÈœÊ⁄UÙ¥ ¬⁄U äÿÊŸ ÁŒÿÊ ¡Ê∞ Ÿ Á∑§ ‹Ù∑§ ‹È÷ÊflŸ
ŸËÁÃÿÙ¥ ¬⁄U, ÁŒÑË ◊apple¥ •Ê¬ ∑§Ë ¡Ëà •∑‘§‹Ë ÉÊ≈UŸÊ „Ò
•ı⁄U ß‚‚apple ‚ÈœÊ⁄U ¬˝ÁR§ÿÊ ¬⁄U •Ê¥ø Ÿ„Ë¥ •ÊŸË øÊÁ„∞–
„Ê‹Ê¥Á∑§ ÁflûÊ ◊¥òÊË •L§áÊ ¡apple≈U‹Ë ß‚ ’Êà ∑§Ê
•ÊEÊ‚Ÿ Œapple øÈ∑‘§ „Ò¥ Á∑§ ÁŒÑË ∑‘§ ŸÃË¡Ù¥ ∑§Ê •ÊÁÕ¸∑§
‚ÈœÊ⁄U ¬˝ÁR§ÿÊ ¬⁄U ∑§Ù߸ •‚⁄U Ÿ„Ë¥ ¬«∏appleªÊ ‹appleÁ∑§Ÿ
’¡≈U ÷Ê·áÊ ‚apple „Ë ‚Ê⁄UË ÁSÕÁà ‚Ê» „Ù ‚∑‘§ªË–
¬Ê⁄Uappleπ ∑§Ë Á≈Uå¬áÊË ∑§Ù ©lÙª ¡ªÃ ∑§Ë •Ù⁄U ‚apple
‚◊Õ¸Ÿ Ÿ„Ë¥ Á◊‹ŸÊ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ Á‹∞ ⁄UÊ„Ã flÊ‹Ë
’Êà „Ò– flÒ‚apple ÿ„ „Ò⁄Uà ÷⁄UË ’Êà ÷Ë „Ò Á∑§ ©lÙª
¡ªÃ ∑‘§ ¬Õ ¬˝Œ‡Ê¸∑§ ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ Œappleπapple ¡ÊŸapple flÊ‹apple
¬Ê⁄Uappleπ ∑‘§ ‚È⁄U ‚apple •ãÿ Á∑§‚Ë ©lÙª¬Áà Ÿapple •÷Ë Ã∑§
•¬ŸÊ ‚È⁄U Ÿ„Ë¥ Á◊‹ÊÿÊ „Ò– •Ê◊Ãı⁄U ¬⁄U ÿ„Ë ŒappleπÊ
¡ÊÃÊ „Ò Á∑§ ‚◊Õ¸Ÿ ÿÊ Áfl⁄UÙœ ◊apple¥ ∞∑§ ’ÿÊŸ •ÊŸapple ∑‘§
’ÊŒ flÒ‚apple „Ë ’ÿÊŸÙ¥ ∑§Ë ‹Êߟ ‹ª ¡ÊÃË „Ò– ‚¥÷fl „Ò
©lÙª ¡ªÃ ∑‘§ •ãÿ ‹ÙªÙ¥ ∑‘§ ◊Ÿ ◊apple¥ •Ê‡Ê¥∑§Ê∞¥ „Ù¥
‹appleÁ∑§Ÿ •÷Ë fl„ ß‚apple πÈ‹apple Ãı⁄U ¬⁄U ¡ÊÁ„⁄U Ÿ„Ë¥ ∑§⁄UŸÊ
øÊ„Ãapple „Ù¥–
flÒ‚apple ‚⁄U∑§Ê⁄U •ı⁄U ©lÙª ¡ªÃ ∑‘§ Á‹∞ ∞∑§
⁄UÊ„Ã ∑§Ë ’Êà ÿ„ ⁄U„Ë Á∑§ Œapple‡Ê ∑‘§ ∞∑§ ’«∏apple •¥ª˝apple¡Ë
•π’Ê⁄U ∑§Ë Á⁄U¬Ù≈U¸ ∑‘§ ◊ÈÃÊÁ’∑§ •Áœ∑§Ê¥‡Ê
©lÙª¬ÁÃÿÙ¥ Ÿapple ÿ„ ’Êà SflË∑§Ê⁄U ∑§Ë „Ò Á∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄U
∑‘§ §¬⁄UË SÃ⁄U ¬⁄U ÷˝CÊøÊ⁄U ¬⁄U ‹ªÊ◊ ‹ªÊŸapple ∑‘§ Á‹∞
∑§Œ◊ ©∆Ê∞ ª∞ „Ò¥–
ß‚ Á⁄U¬Ù≈U¸ ∑‘§ ◊ÈÃÊÁ’∑§ ÿ„ ’Êà ∑§„Ÿapple flÊ‹Ù¥ ◊apple¥
∞apple‚apple ©lÙª¬Áà ÷Ë Õapple ¡ÙÁ∑§ ÷Ê¡¬Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ „⁄U
∑§Œ◊ ‚apple ßûÊapple» Ê∑§ Ÿ„Ë¥ ⁄UπÃapple– Á⁄U¬Ù≈U¸ ∑‘§ ◊ÈÃÊÁ’∑§
ÁflûÊ ÃÕÊ ∑§È¿ •ãÿ ’«∏apple ◊¥òÊÊ‹ÿÙ¥ ◊apple¥ ß‚ ‚◊ÿ
߸◊ÊŸŒÊ⁄U ◊¥òÊË „Ò¥ ÃÕÊ ¡„Ê¥ ߸◊ÊŸŒÊ⁄U Ÿ„Ë¥ „Ò¥ fl„Ê¥
‹Ùª ¬˝œÊŸ◊¥òÊË ∑‘§ «⁄U ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ ∑§È¿ ∞apple‚Ë flÒ‚Ë
◊Ê¥ª Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U ⁄U„apple– ÿÁŒ flÊ∑§ß¸ ¬˝SÃÊflÙ¥ ¬⁄U ◊appleÁ⁄U≈U ∑‘§
•ÊœÊ⁄U ¬⁄U ªı⁄U Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò ÃÙ ÿ„ Œapple‡Ê ∑‘§ Á‹∞
•ë¿Ë ’ÊÃ „Ò–
ß‚∑‘§ ‚ÊÕ „Ë ∞∑§ ’«∏Ê ’Œ‹Êfl •ı⁄U ŒappleπŸapple ∑§Ù
Á◊‹ ⁄U„Ê „Ò– fl„ ÿ„ Á∑§ ¡„Ê¥ ¬Ífl¸ ∑§Ë ‚⁄U∑§Ê⁄UÙ¥ ∑‘§
Œı⁄UÊŸ ÿ„ •Ê◊Ãı⁄U ¬⁄U ŒappleπÊ ¡ÊÃÊ ÕÊ Á∑§ Á’øıÁ‹ÿapple
ÃÕÊ ‹ÊÚÁ’¥ª ∑§⁄UŸapple flÊ‹apple ‹Ùª ◊¥òÊÊ‹ÿÙ¥ ◊apple¥ •Ê‚ÊŸË ‚apple
¬˝flapple‡Ê ¬Ê ¡ÊÃapple Õapple •ı⁄U ¡M§⁄Uà ∑‘§ ◊ÈÃÊÁ’∑§ ‚ÍøŸÊ∞¥
¬ÊŸapple ∑‘§ ’ÊŒ „Ë fl„Ê¥ ‚apple ⁄UflÊŸÊ „ÙÃapple Õapple flÒ‚Ê ◊Ê„ı‹
•’ Ÿ„Ë¥ ⁄U„Ê– •’ ÃÙ ◊¥ÁòÊÿÙ¥ ∑§Ù •¬Ÿapple ‚ÁøflÙ¥ ∑§Ë
ÁŸÿÈÁQ§ ∑§Ë ÷Ë •Ê¡ÊŒË Ÿ„Ë¥ „Ò, ◊¥òÊË ∑‘§ ∑§◊⁄UÙ¥ ◊apple¥
•Ê¬ ◊Ù’Êß‹ » ÙŸ ÿÊ ¬ÒŸ Ã∑§ ‹apple∑§⁄U Ÿ„Ë¥ ¡Ê
‚∑§Ãapple– ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ’«∏apple ◊¥ÁòÊÿÙ¥ ‚apple Á◊‹ŸÊ ÷Ë •’
¬„‹apple ∑§Ë Ã⁄U„ •Ê‚ÊŸ Ÿ„Ë¥ ⁄U„Ê– ¬Í⁄UË ¿ÊŸ’ËŸ ∑‘§
’ÊŒ „Ë Á◊‹Ÿapple ∑§Ê ‚◊ÿ ÁŒÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– §¬⁄U ‚apple
¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿapple ¬˝àÿapple∑§ ◊¥òÊË ∑§Ù ÷Ê¡¬Ê ◊ÈÅÿÊ‹ÿ ◊apple¥
∞∑§ ÁŒŸ ’Ò∆Ÿapple ∑§Ê ¡Ù » ⁄U◊ÊŸ ‚ÈŸÊÿÊ „Ò ©‚∑‘§ ’ÊŒ
‚apple ÃÙ ◊¥ÁòÊÿÙ¥ ∑§Ù ¡ÈªÊ«∏ ∑§Ë øÊ„ ◊apple¥ •ÊŸapple flÊ‹Ù¥ ∑§Ù
≈U⁄U∑§ÊŸapple ∑§Ê •ë¿Ê ’„ÊŸÊ Á◊‹ ªÿÊ „Ò– ÷Ê¡¬Ê
◊ÈÅÿÊ‹ÿ ◊apple¥ ◊¥òÊË ¡’ ’Ò∆Ãapple „Ò¥ ÃÙ fl„Ê¥ ‚¥’¥ÁœÃ
◊¥òÊÊ‹ÿ ◊apple¥ ∑§Ù߸ ∑§Ê◊ •≈U∑§Ê „ÙŸapple ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ •ÊŸapple
flÊ‹Ù¥ ∑‘§ ‚ÊÕ „Ë ‚¥’¥ÁœÃ ◊¥òÊÊ‹ÿ ‚apple ¡È«∏apple •¬Ÿapple
©lÙª ∑§Ù ‹apple∑§⁄U •ÊŸapple flÊ‹apple ©lÙª¬Áà ÷Ë ‚÷Ë ∑‘§
‚ÊÕ „Ë ’Ò∆Ãapple „Ò¥ •ı⁄U ¬Í⁄UË ’Ò∆∑§ πÈ‹apple M§¬ ◊apple¥ „Ë
„ÙÃË „Ò–
‚ÊÕ „Ë „Ê‹ „Ë ◊apple¥ ¡’ ¬apple≈˛ÙÁ‹ÿ◊ ◊¥òÊÊ‹ÿ ◊apple¥
¡Ê‚Í‚Ë ∑§Ê¥« ∑§Ê πÈ‹Ê‚Ê „È•Ê ÃÙ ÿ„ ’Êà ÷Ë
‚Ê◊Ÿapple •Ê߸ Á∑§ ◊¥òÊË ∑§Ù ◊Ê◊‹apple ∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ÕË
•ı⁄U ©ã„Ù¥Ÿapple „Ë ß‚ ‚ÊÁ¡‡Ê ∑§Ê ÷¥«Ê» Ù«∏ ∑§⁄UflÊÿÊ
fl„ ÷Ë Ã’ ¡’Á∑§ ∑§ß¸ ’«∏Ë ∞Ÿ¡Ë¸ ∑§¥¬ÁŸÿÊ¥ ÷Ê¡¬Ê
•ı⁄U ⁄UÊ¡ª ∑§Ë ¬ˇÊœ⁄U ⁄U„Ë „Ò¥– ⁄UÊ¡ª ‚⁄U∑§Ê⁄U ÷˝CÊøÊ⁄U
•ı⁄U •ŸÒÁÃ∑§ ∑§ÊÿÙ¥¸ ∑‘§ Áπ‹Ê» ∑§«∏apple ∑§Œ◊ ©∆ÊŸapple
◊apple¥ Á„ø∑§ Ÿ„Ë¥ ⁄U„Ë „Ò ß‚∑§Ê ∞∑§ ¡ËÃÊ ¡ÊªÃÊ
©ŒÊ„⁄UáÊ ∑‘§¥Œ˝Ëÿ ªÎ„ ‚Áøfl ¬Œ ‚apple •ÁŸ‹ ªÙSflÊ◊Ë
∑§Ù „≈UÊÿÊ ¡ÊŸÊ „Ò–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§ÁÕà M§¬ ‚apple ‚Ê⁄UŒÊ Áø≈U» ¥« ÉÊÙ≈UÊ‹Ê
◊Ê◊‹apple ◊apple¥ Áª⁄UçÃÊ⁄U ¬Ífl¸ ◊¥òÊË ◊Ã¥ª Á‚¥„ ∑§Ë Áª⁄UçÃÊ⁄UË
⁄UÙ∑§Ÿapple ∑‘§ Á‹∞ ‚Ë’Ë•Ê߸ ¬⁄U Œ’Êfl ’ŸÊÿÊ ÕÊ–
’„⁄U„Ê‹, ÿ„ ‚„Ë „Ò Á∑§ ßßapple ÷⁄U ‚apple ÷˝CÊøÊ⁄U ¬⁄U
¬Í⁄UË Ã⁄U„ •¥∑§È‡Ê Ÿ„Ë¥ ‹ª ¡ÊÿappleªÊ– ÷˝CÊøÊ⁄U ∑§Ù
Á‚» ¸ ‚÷Ë ¡ª„ ‚Ë‚Ë≈UËflË ∑Ò§◊⁄Uapple ‹ªÊ∑§⁄U ÿÊ Á» ⁄U
∑§ÊŸÍŸ •ı⁄U ∑§«∏Ê ’ŸÊ∑§⁄U Ÿ„Ë¥ πà◊ Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ
ß‚∑‘§ Á‹∞ ‚⁄U∑§Ê⁄U ◊apple¥ ‡ÊË·¸ SÃ⁄U ¬⁄U ߸◊ÊŸŒÊ⁄UË ’Ÿapple
⁄U„ŸÊ ¡M§⁄UË „Ò– ‚ÊÕ „Ë » Ò§‚‹apple ‹appleŸapple ∑‘§ Á‹∞
Ÿı∑§⁄U‡ÊÊ„Ù¥ ∑§Ù ¬˝Ùà‚ÊÁ„à ∑§⁄UŸÊ ÷Ë ¡M§⁄UË „Ò ÄUÿÙ¥Á∑§
∞apple‚Ë ÷Ë Á⁄U¬Ù≈Uapple¥¸ „Ò¥ Á∑§ •÷Ë ÷Ë Ÿı∑§⁄U‡ÊÊ„ ‚„Ë
» Ò‚‹apple ‹appleŸapple ◊apple¥ ÷Ë Á„ø∑§ ⁄U„apple „Ò¥ Á∑§ ∑§„Ë¥ ©‚◊apple¥ ÷Ë
∑§Ù߸ πÊ◊Ë ÁŸ∑§Ê‹∑§⁄U ©ã„apple¥ ŸÊ » ¥‚Ê ÁŒÿÊ ¡Ê∞–

-
Âêßæü¿Ü ×èçÇØæ °âôçâ°àæÙ
(jk"Vªh; fgUnh LkkIrkfgd)
lkfgR; ‹πŸ§, ‡ÊÁŸflÊ⁄U w} » ⁄Ufl⁄UË wÆvz 7
fMÁs'ku ls mcjus ds fy, ;s lc djsa---
Á«¬˝apple‡ÊŸ ∑§Ê ‚ËœÊ ‚¥’¥œ ◊Ÿ
‚apple „ÙÃÊ „Ò– ß‚Á‹∞ ©‚∑§Ê ©¬øÊ⁄U
Á∑§‚Ë ‚ÊœÊ⁄UáÊ «ÊÚÄU≈U⁄U ∑§Ë ’¡Êÿ
◊ŸÙÁøÁ∑§à‚∑§ ‚apple ∑§⁄UÊflÊŸÊ
øÊÁ„∞– ‚ÊÕ „Ë ‚ÊÕ ‚Êß∑§ÙÕapple⁄Uapple¬Ë
÷Ë ∑§⁄UŸË øÊÁ„∞– Á¡‚‚apple ◊⁄UË¡
¡ÀŒË •ı⁄U ∞∑§ Œ◊ ∆Ë∑§ „Ù ‚∑‘§–
«ÊÚÄU≈U⁄U ¡Ù ŒflÊ߸ÿÊ¥ Œapple¥– ©Ÿ∑§Ù
‚◊ÿ ¬⁄U ‹appleÃapple ⁄U„apple¥ •ı⁄U •¬Ÿapple •¥Œ⁄U
‚apple „ËŸ÷ÊflŸÊ•Ù¥ ∑§Ù ÁŸ∑§Ê‹ »‘§¥∑‘§,
•Ê¬ •¬ŸË ∑§◊¡ÙÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ù ŸÊ
Œappleπapple¥, ŸÊ „Ë ŒÈπË „Ù¥, •Ê¬ •¬Ÿapple
¡Ù ªÈáÊ •ı⁄U Áfl‡Êapple·ÃÊ •Ê¬ ◊apple¥ „Ò–
©‚apple ŒÈÁŸÿÊ ∑‘§ ‚Ê◊Ÿapple ‹Ê∞¥– •Ê¬
ëÿÍ¥ª◊ ŒÍ⁄U ∑§⁄U ‚∑§ÃË „Ò
◊È¥„ ∑‘§ ∑§⁄UÙ«∏Ù¥ ’ÒÄU≈UËÁ⁄UÿÊ
ß‚ ¬ÊŸË ◊apple¥ ∑§⁄UË’ vÆ ∑§⁄UÙ«∏ ’ÒÄU≈UËÁ⁄UÿÊ ¬Ê∞ ª∞– ∑§◊ ‚◊ÿ Ã∑§
ëÿÍ¥ª◊ ø’ÊŸapple flÊ‹apple ¿ÊòÊÙ¥ ∑‘§ ÕÍ∑§ ◊apple¥ ∑§◊ •ı⁄U íÿÊŒÊ ‚◊ÿ Ã∑§ ëÿÍ¥ª◊
ø’ÊŸapple flÊ‹apple ¿ÊòÊÙ¥ ∑‘§ ÕÍ∑§ ◊apple¥ íÿÊŒÊ ’ÒÄU≈UËÁ⁄UÿÊ ¬Ê∞ ª∞–
◊„¡ vÆ Á◊Ÿ≈U ëÿÍ¥ª◊ ø’Ê∑§⁄U •Ê¬ ◊È¥„ ∑‘§ vÆ ∑§⁄UÙ«∏ ’ÒÄU≈UËÁ⁄UÿÊ „≈UÊ ‚∑§Ãapple „Ò¥– ∞∑§
„ÊÁ‹ÿÊ ‡ÊÙœ ◊apple¥ ëÿÍ¥ª◊ ∑§Ë ß‚ πÊÁ‚ÿà ∑§Ù ‚Ê◊Ÿapple ‹ÊÿÊ ªÿÊ „Ò– ŸËŒ⁄U‹Ò¥«˜‚ ∑§Ë ÿÍÁŸflÁ‚¸≈UË
•ÊÚ» ª˝Êapple¸ÁŸ¥¡Ÿ ∑‘§ ‡ÊÙœ∑§Ãʸ•Ù¥ Ÿapple ¬ÊÿÊ „Ò Á∑§ ëÿÍ¥ª◊ ◊apple¥ ’ÒÄU≈UËÁ⁄UÿÊ ∑§Ù ≈˛Ò¬ ∑§⁄U∑‘§ ©ã„apple¥ ◊È¥„ ∑§Ë
∑Ò§Á’≈UË ‚apple „≈UÊŸapple ∑§Ë ª¡’ ∑§Ë ˇÊ◊ÃÊ „ÙÃË „Ò– ß‚ •äÿÿŸ ∑‘§ Äà ’ÊÿÙ◊appleÁ«∑§‹ ߥ¡ËÁŸÿæ˜ˇÊ⁄Uª
∑‘§ ¬Ê¥ø ¿ÊòÊÙ¥ ∑§Ù xÆ ‚apple∑§¥« ‚apple vÆ Á◊Ÿ≈U Ã∑§ ∑§Ë •‹ª-•‹ª ‚◊ÿÊflÁœÿÙ¥ Ã∑§ ŒÙ Ã⁄U„ ∑§Ë
ëÿÍ¥ª◊ ø’ÊŸapple ∑§Ê ∑§Ê◊ ÁŒÿÊ ªÿÊ– ß‚∑‘§ ’ÊŒ ©ã„apple¥ ¡ËflÊáÊÈ⁄UÁ„à ¬ÊŸË ‚apple ÷⁄Uapple ∑§¬ ◊apple¥ ÕÍ∑§Ÿapple ∑§Ù ∑§„Ê
ªÿÊ, ÃÊÁ∑§ ß‚∑§Ê Áfl‡‹apple·áÊ Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑‘§– ß‚ ¬ÊŸË ◊apple¥ ∑§⁄UË’ vÆ ∑§⁄UÙ«∏ ’ÒÄU≈UËÁ⁄UÿÊ ¬Ê∞ ª∞–
∑§◊ ‚◊ÿ Ã∑§ ëÿÍ¥ª◊ ø’ÊŸapple flÊ‹apple ¿ÊòÊÙ¥ ∑‘§ ÕÍ∑§ ◊apple¥ ∑§◊ •ı⁄U íÿÊŒÊ ‚◊ÿ Ã∑§ ëÿÍ¥ª◊ ø’ÊŸapple flÊ‹apple
¿ÊòÊÙ¥ ∑‘§ ÕÍ∑§ ◊apple¥ íÿÊŒÊ ’ÒÄU≈UËÁ⁄UÿÊ ¬Ê∞ ª∞– ‡ÊÙœ∑§Ãʸ•Ù¥ ∑‘§ ◊ÈÃÊÁ’∑§ ëÿÍ¥ª◊ ◊apple¥ ∞∑§ Ã⁄U„ ‚apple »¥‚∑§⁄U
’Ê„⁄U •Ê∞ ’ÒÄU≈UËÁ⁄UÿÊ ∑§Ù S∑Ò§ÁŸ¥ª ß‹appleÄU≈˛ÊÚŸ ◊ÊßR§ÙS∑§Ù¬Ë ∑‘§ ¡Á⁄Uÿapple S¬C M§¬ ‚apple ŒappleπÊ ªÿÊ– ß‚‚apple
¬„‹apple ‡ÊÙœ∑§Ãʸ•Ù¥ Ÿapple ‚ÊÁ’à Á∑§ÿÊ ÕÊ Á∑§ ∞∑§ ŸÿÊ •ı⁄U ‚Ê» ≈UÍÕ’˝‡Ê Á’ŸÊ ≈UÍÕ¬appleS≈U ∑‘§ „⁄U ’Ê⁄U ’˝‡Ê
∑§⁄UŸapple ¬⁄U ’ÒÄU≈UËÁ⁄UÿÊ ∑§Ë vÆ ∑§⁄UÙ«∏ ∑§ÊÚ‹ÙŸË »ÊÚÁ◊¥¸ª ÿÍÁŸ≈U ‚Ê» ∑§⁄U ŒappleÃÊ „Ò– ß‚ Á‹„Ê¡ ‚apple ëÿÍ¥ª◊
ø’ÊŸÊ, ’˝‡Ê ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ◊Ò∑‘§ÁŸ∑§‹ ¬˝ÁR§ÿÊ ∑‘§ ‚◊ÊŸ „Ë ‹Ê÷ŒÊÿ∑§ „Ò–
âÈԤΠ·¤ÂǸð Æ´Ç·¤
ÎðÌð ãñ´ »×èü ·Ô¤ çÎÙô´ ×ð´
‚ÁŒ¸ÿÊ¥ πà◊ „Ù ªß¸ „Ò¥– •’ ¡⁄UÊ •¬Ÿapple flÊ«¸⁄UÙ’ ∑§Ë
Ã⁄U» äÿÊŸ ŒËÁ¡∞ ¡„Ê¥ •’ Ã∑§ ‚ÁŒ¸ÿÙ¥ ∑‘§ ∑§¬«∏apple
„Ë ⁄Uπapple „Ò¥– ßã„apple¥ „≈UÊß∞ •ı⁄U ߟ∑§Ë ¡ª„ ª◊˸ ∑‘§
∑§¬«∏apple ‹ªÊß∞– »Ò§‡ÊŸ ∑‘§ Á„‚Ê’ ‚apple ø‹Ÿapple flÊ‹apple
‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ÿ„ Áø¥ÃÊ ¡M§⁄U „ÙÃË „Ò Á∑§ ß‚ ’Ê⁄U
ªÁ◊¸ÿÙ¥ ∑§Ê »Ò§‡ÊŸ ÄUÿÊ „ÙªÊ? ÃÙ •Êß∞ „◊
’ÃÊÃapple „Ò¥ Á∑§ ß‚ ’Ê⁄U ∑§Ë ìÃË ª◊˸ ◊apple¥ ÷Ë
•¬Ÿapple •Ê¬ ∑§Ù ∑§ıŸ ‚apple ∑§¬«∏Ù¥ ◊apple¥ ∑§Í‹ ⁄Uπ
‚∑§Ãapple „Ò¥– •ª⁄U •Ê¬∑§Ù »Ò§‡ÊŸ ∑‘§ ‚ÊÕ.‚ÊÕ
S≈UÊß‹ ÷Ë øÊÁ„∞ ÃÙ •Ê¬ ߟ ªÁ◊¸ÿÙ¥ ◊apple¥ •¬Ÿapple Á‹∞
‡ÊÊ≈U¸‚, S∑§≈U¸ •ı⁄U ‹Í¡ ≈UÊÚ¬ ÿÊ Á»⁄U ‚‹flÊ⁄U.∑§◊Ë¡ ∑§Ê øÈŸÊfl ∑§⁄U
‚∑§ÃË „Ò¥–
flÒ‚apple ÃÙ ’Ê¡Ê⁄U ◊apple¥ ∑§ÊÚ≈UŸ ∑‘§ Ã⁄U„.Ã⁄U„ ∑‘§ ∑§¬«∏apple Á◊‹ ⁄U„apple „Ò¥– ¬⁄U ߟ ªÁ◊¸ÿÙ¥ ◊apple¥
•Ê¬∑§Ë ¬‚¥Œ ∑‘§ ∑§ß¸ Áfl∑§À¬ „Ò¥– ß‚ ’Ê⁄U ‚»‘§Œ ⁄U¥ª ∞∑§ ’Ê⁄U Á»⁄U ‚apple é‹Ò∑§ ∑§Ë ¡ª„
‹appleªÊ– ∑§Ù߸ Á«¡Êߟ⁄U „Ù ÿÊ •Ê¬ ¡Ò‚apple »Ò§‡ÊŸ ∑‘§ ◊È⁄UËŒ– ‚»‘§Œ ⁄U¥ª ‚’∑§Ë ¬¥‚Œ „Ò–
ªÁ◊¸ÿÙ¥ ◊apple¥ ‚»‘§Œ ⁄U¥ª ∑§Ê ¬˝ø‹Ÿ ÃÙ íÿÊŒÊ „ÙÃÊ „Ë „Ò ◊ª⁄U ß‚ ’Ê⁄U ÷Ë ÿ„ ‚÷Ë ⁄U¥ªÙ¥ ◊apple¥
•Êªapple ⁄U„appleªÊ–
ªı⁄UË’ „Ò Á∑§ Á¬¿‹apple ‚Ê‹ ‹ÄU◊apple ߥÁ«ÿÊ »Ò§‡ÊŸ flË∑§ ◊apple¥ Á«¡Êߟ⁄U ªı⁄UË •ı⁄U
ŸÿÁŸ∑§Ê ∑§⁄UáÊ Ÿapple •¬Ÿapple ‚Ê⁄Uapple ∑§‹appleÄU‡ÊŸ ◊apple¥ ‚»‘§Œ •ı⁄U ∑§Ê‹Ê ÿÊ Á»⁄U ©Ÿ∑§Ê Á◊‹Ê¡È‹Ê M§¬
„Ë ßSÃapple◊Ê‹ Á∑§ÿÊ ÕÊ– ‚»‘§Œ •ı⁄U ∑§Ê‹Ê ∑§Ê Á◊‹Ê M§¬ ∑§÷Ë ÷Ë »Ò§‡ÊŸ ∑‘§ Á„‚Ê’ ‚apple
¬È⁄UÊŸÊ Ÿ„Ë¥ „ÙÃÊ–
•ª⁄U •Ê¬ ‚ÙøÃapple „Ò¥ Á∑§ ߟ ªÁ◊¸ÿÙ¥ ◊apple¥ •Ê¬ ‚»‘§Œ ∑§Ê ßSÃapple◊Ê‹ ∑§⁄U ª‹Ã ∑§⁄U ⁄U„apple
„Ò¥ ÃÙ ß‚∑§Ê ◊Ë’ „Ò •Ê¬ »Ò§‡ÊŸ ◊apple¥ ∑§Í‹ Ÿ„Ë¥ ÁŒπŸÊ øÊ„Ãapple– ‹appleÁ∑§Ÿ ß‚∑§Ê ◊‹’à ÿ„
ÿÊ Ÿ„Ë¥ Á∑§ •Ê¬ ’Ê∑§Ë ⁄U¥ªÙ¥ ∑§Ù ÷Í‹ ¡Ê∞¥– ‚»‘§Œ ∑‘§ ‚ÊÕ •Ê¬ ∑§Ù߸ ÷Ë ⁄U¥ª ¬„Ÿ ‚∑§Ãapple
„Ò¥– ŸË‹Ê ‚apple ‹apple∑§⁄U ªÈ‹Ê’Ë Ã∑§ Ã⁄U„.Ã⁄U„ ∑‘§ ‡Êapple« „ÊÁ¡⁄U „Ò¥ ¡Ù •Ê¬∑§Ù •‹ª M§¬ Œapple¥ªapple–
∑§¬«∏Ù¥ ¬⁄U ’Ÿapple Ã⁄U„.Ã⁄U„ ∑‘§ Á«¡Êߟ ÷Ë ªÁ◊¸ÿÙ¥ ◊apple¥ •ë¿apple ‹ªÃapple „Ò¥– øÊ„apple é‹Í Á¬˝¥≈U Õapple ÿÊ
’«∏apple.’«∏apple »Í‹ ÿÊ Á»⁄U ¬apple«∏.¬ıœapple ∑§Ê Á¬˝¥≈U ÿÊ ¬ÊŸË ¡Ò‚Ê ŸË‹Ê Á¬˝¥≈U– ÿapple •Ê¬∑§Ù ª◊˸ ◊apple¥ ∆¥«∑§
∑§Ê •„‚Ê‚ ∑§⁄UÊ∞¥ªapple– ªÁ◊¸ÿÙ¥ ◊apple¥ •ª⁄U ∑§Ê‹apple ⁄U¥ª ∑§Ê ßSÃapple◊Ê‹ Ÿ „Ë ∑§⁄Uapple¥ ÃÙ ’apple„Ã⁄U „٪ʖ
∑§Ê‹apple ⁄U¥ª ∑§Ë ¡ª„ •Ê¬ ŸË‹Ê •ı⁄U „⁄Uapple ⁄U¥ª ∑§Ê ßSÃapple◊Ê‹ ∑§⁄U ‚∑§Ãapple „Ò¥– ¡apple≈U é‹Ò∑§ ∑§Ë
¡ª„ ŸappleflË é‹Í ∑§Ê ßSÃapple◊Ê‹ íÿÊŒÊ •ë¿Ê ⁄U„appleªÊ– ŸappleflË é‹Í ÷Ê⁄UÃËÿ ◊ı‚◊ ∑‘§ Á„‚Ê’ ‚apple
∑§Ê»Ë ∑§Í‹ „Ò–
∑§Ù‹∑§ÊÃÊ ◊apple¥ ⁄U„ ⁄U„Ë Á¬˝ÿ¥∑§Ê ∑§Ê ¬‚¥ŒËŒÊ ⁄U¥ª ‚»‘§Œ „Ò– ¬⁄U fl„ ’˝Êß≈U ∑§‹‚¸ ÷Ë
íÿÊŒÊ ¬‚¥Œ ∑§⁄UÃË „Ò¥– fl„ ∑§„ÃË „Ò¥. ∑§Ù‹∑§ÊÃÊ ◊apple¥ ∑§Ê»Ë ª◊˸ ¬«∏ÃË „Ò ß‚ËÁ‹∞ ◊Ò¥
íÿÊŒÊÃ⁄U ‚»‘§Œ ⁄U¥ª ∑‘§ ∑§¬«∏apple ¬„ŸŸÊ „Ë ¬‚¥Œ ∑§⁄UÃË „Í¥– ¬⁄U ¡’ ∑§÷Ë ⁄UÊà ◊apple¥ ’Ê„⁄U ¡ÊŸÊ
¬«∏apple ÃÙ ∑§Ê‹apple ÿÊ ŸË‹apple ⁄U¥ª ∑§Ë ¡Ë¥‚ ¬„ŸÃË „Í¥–
flÒ‚apple ÃÙ Á‚À∑§ ∑‘§ ∑§¬«∏apple Á‚»¸ ∆¥« ◊apple¥ „Ë ¬„Ÿapple ¡Ê ‚∑§Ãapple „Ò¥ ◊ª⁄U •Ê¡ ◊Ê∑‘§¸≈U ◊apple¥ œÍ◊
„Ò ¬apple¬⁄U Á‚À∑§ »Ò§Á’˝∑§ ∑§Ë– ß‚apple •Ê¬ ‚Ê‹ ÷⁄U ¬„Ÿ ‚∑§Ãapple „Ò¥– ÿ„ Ã⁄U„.Ã⁄U„ ∑‘§ ⁄U¥ªÙ¥ •ı⁄U
Á«¡Êߟ٥ ◊apple¥ Á◊‹ ⁄U„apple „Ò¥– ÿ„ ßÃŸÊ „À∑§Ê „Ò Á∑§ •Ê¬ ß‚∑§Ê ßSÃapple◊Ê‹ ª◊˸ ◊apple¥ ÷Ë ∑§⁄U
‚∑§Ãapple „Ò¥– ÿ„ ‚SÃÊ „ÙŸapple ∑‘§ ‚ÊÕ „Ë ’„Èà •Ê⁄UÊ◊ŒÊÿ∑§ ÷Ë „Ò •ı⁄U ß‚∑§Ë Œappleπ÷Ê‹ ÷Ë
◊ÈÁ‡∑§‹ Ÿ„Ë¥ „Ò– •Ê¡∑§‹ ‹«∏∑‘§ ÷Ë »Ò§‡ÊŸ ∑‘§ ¬˝Áà ∑§Ê»Ë ¡ÊªM§∑§ „Ù ª∞ „Ò¥– ß‚ ª◊˸
◊apple¥ ‚»‘§Œ ⁄U¥ª ∑§Ë ∑§◊Ë¡ ©ã„apple¥ ∑§Ê»Ë ∑§Í‹ ⁄UπappleªË– ‚»‘§Œ ‹ÊߟappleŸ ∑§¬«∏apple ß‚ ’Ê⁄U íÿÊŒÊ
¬˝ø‹Ÿ ◊apple¥ ⁄U„apple¥ªapple– ‡Ê≈U¸ ‚apple ‹apple∑§⁄U ‡Êapple⁄UflÊŸË Ã∑§ ∑§Ù •Ê¬ ‚»‘§Œ ⁄U¥ª ◊apple¥ ¬„Ÿ ‚∑§Ãapple „Ò¥– ¬⁄U
‚»‘§Œ ∑‘§ ‚ÊÕ.‚ÊÕ ø≈Uπ ⁄U¥ª ∑‘§ ∑§¬«∏Ù¥ ∑§Ù ÷Í‹ ◊à ¡Êß∞ªÊ– ÿ„ ‚»‘§Œ ∑‘§ ‚ÊÕ.‚ÊÕ
ªÁ◊¸ÿÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ ’apple„Ã⁄U „Ò¥–
•ª⁄U •Ê¬ ߟ ªÁ◊¸ÿÙ¥ ◊apple¥ ‚Í≈U ¬„ŸŸapple ∑§Ë ‚Ùø ⁄U„apple „Ò¥ ÃÙ ‹ÊߟappleŸ ∑‘§ ∑§¬«∏apple ∑§Ê ‚Í≈U
•Ê¬∑§Ù •‹ª ¬„øÊŸ ŒappleªÊ– ÿ„ ¬„ŸŸapple ◊apple¥ ∑§Ê» Ë •Ê⁄UÊ◊Œapple„ ‹ªÃÊ „Ò •ı⁄U ªÁ◊¸ÿÙ¥ ◊apple¥ ∑§Í‹
÷Ë ÁŒπÃÊ „Ò– ÃÙ Á» ⁄U ÄUÿÊ ‚ÙøŸÊ– øÊ„apple •Ê¬ ÿÈfl∑§ „Ù ÿÊ ÿÈflÃË ¡Êß∞ •ı⁄U •¬ŸÊ
flÊ«¸⁄UÙ’ •Ê¡ „Ë ªÁ◊¸ÿÙ¥ ∑‘§ »Ò§‡ÊŸapple’‹ ∑§¬«∏Ù¥ ‚apple ‚¡Ê ‹ËÁ¡∞–
∑§Ê‹apple ÉÊapple⁄Uapple ∑§Ù πà◊ ∑§⁄U ∞apple‚apple
’ŸÊ∞¥ •Ê¥πÙ¥ ∑§Ù πÍ’‚Í⁄UÃ
•Ê¬∑§Ù «Ê∑§¸ ‚∑§À‚¸ ∑§Ë
‚◊SÿÊ „Ò ÃÙ •Ê¬∑§Ù •¬Ÿapple πÊŸ-
¬ÊŸ ¬⁄U íÿÊŒÊ äÿÊŸ ŒappleŸapple ∑§Ë ¡M§⁄UÃ
„Ò–
•Ê¬ ¬Ê‹∑§, ¬ûÊʪÙ÷Ë •ı⁄U „⁄UË
¬ûÊappleŒÊ⁄U ‚Áé¡ÿÊ¥ πÊ∞¥, ߟ◊apple¥
∑Ò§⁄UÙÁ≈UŸÊÚß« „ÙÃÊ „Ò ¡Ù •Ê¥πÙ¥ ∑‘§
SflÊSâÿ ∑‘§ Á‹∞ ’apple„Ã⁄U ◊ÊŸÊ ¡ÊÃÊ
„Ò– ‚ÊÕ „Ë ‹„‚ÈŸ •ı⁄U åÿÊ¡ ÷Ë
πÊ∞¥–
ߟ◊apple¥ ◊ı¡ÍŒ ∞¥≈UË•ÊÚÄU‚Ë«apple¥≈U˜‚ •Ê¥πÙ¥
∑‘§ ŸËøapple ∑§Ê‹apple ÉÊapple⁄Uapple ∑§Ù πà◊ ∑§⁄U •Ê¥πÙ¥
∑§Ë ⁄UÙ‡ÊŸË ∑§Ù ’…∏ÊÃapple „Ò¥–
„≈UÊ∞¥ ߥ¡⁄UË ◊ÊÄU¸‚
ÿÁŒ •Ê¬ øapple„⁄Uapple ¬⁄U Á∑§‚Ë ÉÊÊfl ∑‘§
ÁŸ‡ÊÊŸ ∑§Ù Œappleπ∑§⁄U ¬⁄Uapple‡ÊÊŸ „Ò¥ ÃÙ ∑§È¿ ŸappleøÈ⁄U‹
øË¡Ù¥ ∑§Ë ◊ŒŒ ‚apple ßã„apple¥ „À∑§Ê Á∑§ÿÊ ¡Ê
‚∑§ÃÊ „Ò– ŸË¥’Í ŸappleøÈ⁄U‹ é‹ËÁø¥ª ∞¡apple¥≈U ∑§Ê
∑§Ê◊ ∑§⁄UÃÊ „Ò–
ŸË¥’Í ∑‘§ ⁄U‚ ∑§Ù M§ß¸ ∑§Ë ◊ŒŒ ‚apple ∞∑§ ‚#Ê„ Ã∑§ ÁŸ‡ÊÊŸ ¬⁄U ‹ªÊ∞¥–
‚ÊÕ „Ë •Ê¬ ∞‹Ùflapple⁄UÊ ÷Ë ßSÃapple◊Ê‹ ∑§⁄U ‚∑§ÃË „Ò¥, ¡Ù ŸappleøÈ⁄U‹ ◊ÊÚßp⁄UÊß¡⁄U „Ò–
ƒæÚUðÜê ©ÂæØ âð ÚU¹ð´ ÂðÅU âæÈ
∑§é¡ ∞∑§ ∞apple‚Ë Á’◊Ê⁄UË „Ò,
Á¡‚∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ‚’∑‘§ ‚Ê◊Ÿapple πÈ‹
∑§⁄U ’Êà Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U ‚∑§Ãapple „Ò¥–
∑§Êã‚≈U˜Ë¬apple‡ÊŸ ∑‘§ ‚◊ÿ „ÙŸapple flÊ‹Ë
¬⁄Uapple‡ÊÊÁŸÿÊ¥ Á‚» ¸ fl„Ë ‚◊¤Ê ‚∑§ÃÊ
„Ò ¡Ù ß‚ Œı⁄U ‚apple ªÈ¡⁄U øÍ∑§Ê „Ò–
„Ê‹Ê¥Á∑§ ÿ„ ÁŒP§Ã •Áœ∑§ûÊ⁄U ‹ÙªÙ¥
∑§Ù •ÊÃË „Ò ¬⁄U ¡ÀŒ „Ë ∆Ë∑§ ÷Ë „Ù
¡ÊÃË „Ò– ¬⁄U ∑§È¿ ‹Ùª ∞apple‚apple ÷Ë „Ò
Á¡ã„apple¥ ß‚ ‚◊SÿÊ ∑§Ê ‚Ê◊ŸÊ ‹¥’apple
‚◊ÿ Ã∑§ ∑§⁄UŸÊ ¬«ÃÊ „Ò– •Ê¡ „◊
∑§é¡ ‚apple ¬⁄Uapple‡ÊÊŸ ‹ÙªÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ ‹apple∑§⁄U
•Ê∞¥ „Ò ∑§È¿ ÉÊ⁄Uapple‹Í ©¬Êÿ ¡Ù ©Ÿ∑§Ê
¬apple≈U ‚Ê» ⁄UπŸapple ◊apple¥ ∑§Ê» Ë ◊ŒŒ ∑§⁄UappleªÊ–
¡ÒÃÍŸ ∑§Ê Ãapple‹
•Ê¬Ÿapple •ÄU‚⁄U ŒappleπÊ „ÙªÊ Á∑§
¡’ ∑§Ù߸ ◊‡ÊÊËŸ ¡Ê◊ „Ù ¡ÊÃË „Ò ÃÙ
©‚ ¬⁄U Ãapple‹ ‹ªÊŸÊ ¬«ÃÊ „Ò– ©‚Ë
Ã⁄U„ •¬Ÿapple ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ù ÷Ë Ãapple‹ ∑§Ë
¡M§⁄Uà „ÙÃË „Ò– „⁄U ⁄UÙ¡ ‚È’„ ©∆
•¬ŸË ˇÊ◊ÃÊ ∑§Ù Á∑§‚Ë ‚apple ∑§◊
Ÿ •Ê¥∑‘§¥ ∑§÷Ë ÿapple ’Êà ◊Ÿ ◊apple¥ ŸÊ
•ÊŸapple Œapple¥– Á∑§ ◊Ò¥ ∑§È¿ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U
‚∑§ÃË „Í¥– ß‚∑‘§ ’¡Êÿ •Ê¬ ÿ„
‚Ùø ⁄U„apple¥–
Á∑§ ◊Ò¥ ‚’ ∑§È¿ ∑§⁄U ‚∑§ÃË
„Í¥, ◊Ò¥ Á∑§‚Ë ‚apple ∑§◊ Ÿ„Ë¥ „Í¥, ∞apple‚Ë
‚Ùø ⁄UπŸapple ‚apple •Ê¬∑§Ê •fl‚ÊŒ
‚apple ¡ÀŒË ÁŸ¡Êà Á◊‹ ‚∑§ ÃË „Ò¥–
¬Á⁄UflÊ⁄U flÊ‹Ù¥ ‚apple ŒÙSÃÙ¥ ‚apple
‚¥’¥œ •ë¿apple ’ŸÊ∞¥, •¬ŸË
÷ÊflŸÊ•Ù¥ ∑§Ù ‚’∑‘§ ‚Ê◊Ÿapple ¬˝∑§≈U
∑§⁄Uapple¥– •Ê¬∑§Ù ÿÁŒ ∑§Ù߸ ¬⁄Uapple‡ÊÊŸË
„Ù, ÃÙ ©‚apple ÷Ë ©Ÿ∑‘§ ‚◊ˇÊ √ÿQ§
∑§⁄U ŒÙ øê◊ø ¡ÒÃÍŸ ∑§Ê Ãapple‹ ¬Ë ‹Ù,
©‚‚apple •Ê¬∑§Ê ¬apple≈U ‚Ê» „Ù ¡Ê∞ªÊ–
fl∑§¸•Ê©≈U
‚È’„ ©∆ ∑§⁄U ÕÙ«Ê fl∑§¸•Ê©≈U
∑§⁄UŸapple ∑§Ë •ÊŒÃ «Ê‹apple¥, ß‚‚apple •Ê¬∑‘§
‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ë ¬ÊøŸ ‡ÊÁQ§ ◊¡’Íà „٪˖
’ÊÚ«Ë S≈˛appleø ∑§⁄UŸapple ¡Ò‚Ë ∑§‚⁄Uà ‚apple
•Ê¬∑§Ê ¬apple≈U ‚Ê» „ÙŸapple ∑§Ë ‚¥÷ÊflŸÊ
∑§⁄Uapple¥, ¬⁄Uapple‡ÊÊŸË ∑§Ê „‹ ¡M§⁄U
ÁŸ∑§Ê‹ •Ê∞ªÊ– «ÊÚÄU≈U⁄U ∑‘§ mÊ⁄UÊ
ŒË ªß¸, ŒflÊ ∑§Ù ÁŸÿÁ◊à ‚appleflŸ
∑§⁄Uapple¥–
©‚◊apple¥ ∑§Ù߸ ¬Á⁄UfløŸ ŸÊ ∑§⁄Uapple¥–
‚ÊÕ „Ë •¬Ÿapple ◊Ÿ ‚apple ÿÊ Á∑§‚Ë
•ı⁄U ∑‘§ ∑§„Ÿapple ¬⁄U •fl⁄UÊŒ⁄UÙœË ŒflÊ
∑§Ê ‚appleflŸ Á’À∑§È‹ ŸÊ ∑§⁄Uapple¥– ¡„Ê¥
Ã∑§ „Ù ‚∑‘§¥– •Ê¬ •¬Ÿapple ∑§Ù
Á∑§‚Ë Ÿ Á∑§‚Ë ∑§Ê◊ ◊apple¥ √ÿSà ⁄Uπapple¥
‚’‚apple •ë¿Ê „Ù Á∑§ •¬ŸË M§Áø
fl ßë¿Ê ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U ∑§Ê◊ ∑§⁄Uapple¥ •ı⁄U
•¬Ÿapple ¡ËflŸ ∑§Ù ∞∑§ πÍ’‚Í⁄UÃ
’ŸÊ∞¥–
’Ê¥∑‘§ Á’„Ê⁄UË ∑‘§
Œ‡Ê¸Ÿ ∑§Ù ©◊«∏Ê
¡Ÿ‚Ò‹Ê’
„Ù‹Ë Ÿ¡ŒË∑§ •ÊÃapple „Ë üÊhÊ‹È•Ù¥ ∑§Ë ‚¥ÅÿÊ ◊apple¥ ÷Ë ß¡Ê» Ê „Ù ⁄U„Ê
„Ò– ⁄UÁflflÊ⁄U ∑§Ù ‚È’„ ∆Ê. ’Ê¥∑‘§ Á’„Ê⁄UË ◊¥ÁŒ⁄U ◊apple¥ ¡Ÿ‚Ò‹Ê’ ©◊«∏ ¬«∏Ê–
‚÷Ë ÷Q§ ‚’‚apple ¬„‹apple •¬Ÿapple •Ê⁄UÊäÿ ∑§Ù ÁŸ„Ê⁄UŸapple ∑§Ù ©ÃÊfl‹apple Õapple–
’Ê¥∑‘§ Á’„Ê⁄UË ◊¥ÁŒ⁄U ∑‘§ •Ê‚¬Ê‚ ‚È’„ •Ê∆ ’¡apple ∑‘§ ∑§⁄UË’ ÷Ë«∏ íÿÊŒÊ
ÕË–
yÆ fl·Ë¸ÿ ⁄UappleáÊÈ∑§Ê •¬Ÿapple ‚‚È⁄U ÁfllÊŸÊÕ πÛÊÊ, ‚Ê‚ •ı⁄U ŒÙ ’ëøÙ¥
∑§Ù ‹apple∑§⁄U ÁŒÑË ‚apple ∆Ê. ’Ê¥∑‘§ Á’„Ê⁄UË ∑‘§ Œ‡Ê¸Ÿ ∑§Ù •ÊÿË¥ ÕË¥– flapple ‹Ùª
» Í‹-¬˝‚ÊŒ ‹apple∑§⁄U ◊apple¥ ◊¥ÁŒ⁄U ◊apple¥ ¬˝flapple‡Ê ∑§⁄UŸÊ øÊ„Ãapple Õapple ‹appleÁ∑§Ÿ ◊¥ÁŒ⁄U
¬˝Ê¥ªáÊ ◊apple¥ ÷Ë«∏ Ÿapple ©Ÿ∑‘§ ∑§Œ◊ ⁄UÙ∑§ ÁŒ∞–
’ÊŒ ◊apple¥ ∞∑§ ¬È¡Ê⁄UË ∑§Ë ◊ŒŒ ‚apple ©Ÿ ‹ÙªÙ¥ Ÿapple Á∑§‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U ¬˝÷È ∑‘§
Œ‡Ê¸Ÿ Á∑§∞– ÁŒÑË, „Á⁄UÿÊáÊÊ •ı⁄U ∞Ÿ‚Ë•Ê⁄U ∑§Ë ÷Ë«∏ „Ù‹Ë ¬fl¸ ∑‘§ ¬Ífl¸
ÿ„Ê¥ ÁŒÑË, „Á⁄UÿÊáÊÊ •ı⁄U ∞Ÿ‚Ë•Ê⁄U ∑‘§ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ë ÷Ê⁄UË ÷Ë«∏ ¡È≈UË–
∑§Ê⁄UÙ¥ ∑‘§ ∑§ÊÁ» ‹Ê ∑‘§ ‹ªÊÃÊ⁄U ‡Ê„⁄U ◊apple¥ •ÊŸapple ‚apple ÁfllʬË∆, „Á⁄UÁŸ∑§È¥¡,
•≈UÑÊ, ⁄U◊áÊ⁄UappleÃË ◊ʪ¸, ªÊ¥œË ◊ʪ¸ ¬⁄U ‚È’„ •Ê∆ ’¡apple ‚apple ŒÙ¬„⁄U ’Ê⁄U„
’¡apple Ã∑§ ¡Ê◊ ‹ªÊ ⁄U„Ê–
ÁfllʬË∆ øı⁄UÊ„apple ¬⁄U Á◊‹Ë¥ ¬‹fl‹ „Á⁄UÿÊáÊÊ ∑§Ë ‡ÊÊ¥Áà ŒappleflË, ‚È⁄UappleπÊ
∆P§⁄U Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ „Ù‹Ë •ı⁄U ⁄U¥ª÷⁄UŸË ∞∑§ÊŒ‡ÊË ¬⁄U fl„ Ÿ„Ë¥ •‚∑§ÃË¥
ß‚ ∑§Ê⁄UáÊ •Ê¡ Œ‡Ê¸Ÿ ∑§Ù •Ê߸¥ „Ò¥–
’… ¡ÊÃË „Ò– » Êß’⁄U » Í«
¡¥∑§ » Í« ∑§Ù àÿʪ ŒÙ •ı⁄U
•¬Ÿapple πÊŸapple ◊apple¥ » Êß’⁄U » Í« ∑§Ù
‡ÊÊÁ◊‹ ∑§⁄Uapple¥– ÿ„ ‚’‚apple íÿÊŒÊ »
ÊÿŒapple◊¥Œ ÉÊ⁄Uapple‹Í ŸÈSπÊ „ÙÃÊ „Ò– Œ„Ë
Œ„Ë ◊apple¥ ’„Èà Ã⁄U„ ∑‘§ ‹Ê÷ŒÊÿ∑§
’ÒÄU≈UappleÁ⁄UÿÊ „ÙÃapple „Ò¥– •¬Ÿapple πÊŸapple ∑‘§ ‚ÊÕ
Œ„Ë ∑§Ê ‚appleflŸ „⁄U ⁄UÙ¡ ∑§⁄Uapple¥–
ßðÎô´ ×ð´ Á»Ì ·¤è
¥æˆ×æ ·¤ãÜæÌð ãñ´ âêØü
÷ªflÊŸ üÊË ‚Íÿ¸ ‚◊Sà ¡Ëfl-¡ªÃ ∑‘§ •Êà◊SflM§¬ „Ò¥–
fl„ •Áπ‹ ‚ÎÁC ∑‘§ •ÊÁŒ ∑§Ê⁄UáÊ „Ò¥– ßã„Ë¥ ‚apple ‚’ ∑§Ë ©à¬ÁûÊ
„È߸ „Ò– flappleŒÙ¥ ◊apple¥ ‚Íÿ¸ ∑§Ù ¡ªÃ ∑§Ë •Êà◊Ê ∑§„Ê ªÿÊ „Ò– ‚Íÿ¸ ‚apple
„Ë ß‚ ¬ÎâflË ¬⁄U ¡ËflŸ „Ò– üÊË◊jʪflà ¬È⁄UÊáÊ ◊apple¥ ∑§„Ê ªÿÊ
„Ò- ÷Í‹Ù∑§ ÃÕÊ lÈ‹Ù∑§ ∑‘§ ◊äÿ ◊apple¥ •ãÃÁ⁄UˇÊ ‹Ù∑§ „Ò– ß‚
lÈ‹Ù∑§ ◊apple¥ ‚Íÿ¸ ÷ªflÊŸ ŸˇÊòÊ ÃÊ⁄UÙ¥ ∑‘§ ◊äÿ ◊apple¥ Áfl⁄UÊ¡◊ÊŸ ⁄U„
∑§⁄U ÃËŸÙ¥ ‹Ù∑§Ù¥ ∑§Ù ¬˝∑§ÊÁ‡Êà ∑§⁄UÃapple „Ò¥–
‚Íÿ¸Œapplefl ∑§Ë ŒÙ ÷È¡Ê∞¥ „Ò¥, flapple ∑§◊‹ ∑‘§ •Ê‚Ÿ ¬⁄U Áfl⁄UÊ¡◊ÊŸ
⁄U„Ãapple „Ò¥, ©Ÿ∑‘§ ŒÙŸÙ¥ „ÊÕÙ¥ ◊apple¥ ∑§◊‹ ‚ȇÊÙÁ÷à „Ò¥– ©Ÿ∑‘§ Á‚⁄U
¬⁄U ‚È¥Œ⁄U Sfláʸ ◊È∑§È≈U ÃÕÊ ª‹apple ◊apple¥ ⁄U%Ù¥ ∑§Ë ◊Ê‹Ê „Ò– ©Ÿ∑§Ë
∑§ÊÁãà ∑§◊‹ ∑‘§ ÷ËÃ⁄UË ÷ʪ ∑§Ë ‚Ë „Ò •ı⁄U flapple ‚Êà ÉÊÙ«∏Ù¥ ∑‘§
⁄UÕ ¬⁄U •ÊL§…∏ ⁄U„Ãapple „Ò¥– ‚Íÿ¸ ŒappleflÃÊ ∑§Ê ∞∑§ ŸÊ◊ ‚ÁflÃÊ ÷Ë „Ò,
Á¡‚∑§Ê •Õ¸ „Ò. ‚ÎÁC ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ê– Á⁄UÇflappleŒ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U, •ÊÁŒàÿ
◊á«‹ ∑‘§ •ã× ÁSÕà ‚Íÿ¸ ŒappleflÃÊ ‚’∑‘§ ¬˝apple⁄U∑§, •ãÃÿʸ◊Ë
ÃÕÊ ¬⁄U◊Êà◊SflM§¬ „Ò¥– ◊Ê∑§¸á«appleÿ ¬È⁄UÊáÊ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U ‚Íÿ¸ ’˝ê„
SflM§¬ „Ò¥, ‚Íÿ¸ ‚apple ¡ªÃ ©à¬ÛÊ „ÙÃÊ „Ò •ı⁄U ©ã„Ë¥ ◊apple¥ ÁSÕà „Ò–
ÿ„Ë ÷ªflÊŸ ÷ÊS∑§⁄U ’˝ê„Ê, ÁflcáÊÈ •ı⁄U L§Œ˝ ’Ÿ∑§⁄U ¡ªÃ ∑§Ê
‚¡ÎŸ, ¬Ê‹Ÿ •ı⁄U ‚¥„Ê⁄U ∑§⁄UÃapple „Ò¥– ‚Íÿ¸ Ÿflª˝„Ù¥ ◊apple¥ ‚fl¸¬˝◊Èπ ŒappleflÃÊ „Ò¥–
¡’ ’˝ê„Ê •á« ∑§Ê ÷appleŒŸ ∑§⁄U ©à¬ÛÊ „È∞, Ã’ ©Ÿ∑‘§ ◊Èπ ‚apple •Ù◊ ÿ„ ◊„ʇÊéŒ ©ëøÊÁ⁄Uà „È•Ê– ÿ„
•Ù¥∑§Ê⁄U ¬⁄U’˝ê„ „Ò •ı⁄U ÿ„Ë ÷ªflÊŸ ‚Íÿ¸Œapplefl ∑§Ê ‡Ê⁄UË⁄U „Ò– ’˝ê„Ê ∑‘§ øÊ⁄UÙ¥ ◊ÈπÙ¥ ‚apple øÊ⁄U flappleŒ •ÊÁfl÷͸à „È∞, ¡Ù
Ãapple¡Ë ‚apple ©ŒË# „Ù ⁄U„apple Õapple– •Ù¥∑§Ê⁄U ∑‘§ Ãapple¡ Ÿapple ߟ øÊ⁄UÙ¥ ∑§Ù •ÊflÎà ∑§⁄U Á‹ÿÊ– ß‚ Ã⁄U„ •Ù¥∑§Ê⁄U ∑‘§ Ãapple¡ ‚apple
Á◊‹∑§⁄U øÊ⁄UÙ¥ ∞∑§Ë÷Íà „Ù ªÿapple– ÿ„Ë flÒÁŒ∑§ Ãapple¡Ù◊ÿ •Ù¥∑§Ê⁄U SflM§¬ ‚Íÿ¸ ŒappleflÃÊ „Ò¥– ÿ„ ‚Íÿ¸ SflM§¬ Ãapple¡ ‚ÎÁC
∑‘§ ‚’‚apple •ÊÁŒ ◊apple¥ ¬„‹apple ¬˝∑§≈U „È•Ê, ß‚Á‹∞ ß‚∑§Ê ŸÊ◊ •ÊÁŒàÿ ¬«∏Ê–
∞∑§ ’Ê⁄U ŒÒàÿÙ¥, ŒÊŸflÙ¥ ∞fl¥ ⁄UÊˇÊ‚Ù¥ Ÿapple ‚¥ªÁ∆à „Ù∑§⁄U ŒappleflÃÊ•Ù¥ ∑‘§ ÁflL§m ÿÈm ∆ÊŸ ÁŒÿÊ •ı⁄U ŒappleflÃÊ•Ù¥ ∑§Ù
¬⁄UÊÁ¡Ã ∑§⁄U ©Ÿ∑‘§ •Áœ∑§Ê⁄UÙ¥ ∑§Ù ¿ËŸ Á‹ÿÊ– Œapplefl◊ÊÃÊ •ÁŒÁà ߂ Áfl¬ÁûÊ ‚apple òÊÊáÊ ¬ÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ÷ªflÊŸ ‚Íÿ¸
∑§Ë ©¬Ê‚ŸÊ ∑§⁄UŸapple ‹ªË¥– ÷ªflÊŸ ‚Íÿ¸ Ÿapple ¬˝‚ÛÊ „Ù∑§⁄U •ÁŒÁà ∑‘§ ª÷¸ ‚apple •flÃÊ⁄U Á‹ÿÊ •ı⁄U Œapplefl ‡ÊòÊÈ•Ù¥ ∑§Ù
¬⁄UÊÁ¡Ã ∑§⁄U ‚ŸÊß flappleŒ◊ʪ¸ ∑§Ë SÕʬŸÊ ∑§Ë– ß‚Á‹∞ ÷Ë flapple •ÊÁŒàÿ ∑§„apple ¡ÊŸapple ‹ªapple– ÷ªflÊŸ ‚Íÿ¸ ∑§Ê fláʸ
‹Ê‹ „Ò–
ߟ∑§Ê flÊ„Ÿ ⁄UÕ „Ò– ߟ∑‘§ ⁄UÕ ◊apple¥ ∞∑§ „Ë øR§ „Ò, ¡Ù ‚¥flà‚⁄U ∑§„‹ÊÃÊ „Ò– ß‚ ⁄UÕ ◊apple¥ ◊Ê‚SflM§¬ ’Ê⁄U„
•⁄Uapple „Ò¥, Á⁄UÃÈM§¬ ¿„ ŸappleÁ◊ÿÊ¥ •ı⁄U ÃËŸ øı◊Ê‚apple M§¬ ÃËŸ ŸÊÁ÷ÿÊ¥ „Ò¥– ߟ∑‘§ ‚ÊÕ ‚Ê∆ „¡Ê⁄U ’Ê‹Áπ‹ÿ
SflÁSÃflÊøŸ •ı⁄U SÃÈÁà ∑§⁄UÃapple „È∞ ø‹Ãapple „Ò¥– ´Á·, ªãœfl¸, •å‚⁄UÊ, ŸÊª, ÿˇÊ, ⁄UÊˇÊ‚ •ı⁄U ŒappleflÃÊ ‚Íÿ¸ ŸÊ⁄UÊÿáÊ
∑§Ë ©¬Ê‚ŸÊ ∑§⁄UÃapple „È∞ ø‹Ãapple „Ò¥– øR§, ‡ÊÁQ§, ¬Ê‡Ê •ı⁄U •¥∑§È‡Ê ߟ∑‘§ ◊ÈÅÿ •SòÊ „Ò¥– ÷ªflÊŸ ‚Íÿ¸ Á‚¥„ ⁄UÊÁ‡Ê
∑‘§ SflÊ◊Ë „Ò¥– ߟ∑§Ë ◊„ÊŒ‡ÊÊ ¿„ fl·¸ ∑§Ë „ÙÃË „Ò– ‚Íÿ¸ ∑§Ë ¬˝‚ÛÊÃÊ •ı⁄U ‡ÊÊÁãà ∑‘§ Á‹∞ ÁŸàÿ ‚ÍÿʸÉÿ¸ ŒappleŸÊ
øÊÁ„∞ •ı⁄U „Á⁄Ufl¥‡Ê¬È⁄UÊáÊ ∑§Ê üÊfláÊ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„∞– ◊ÊÁáÊÄUÿ œÊ⁄UáÊ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„∞ ÃÕÊ ªapple„Í¥, ‚flà‚Ê ªÊÿ, ªÈ«∏,
ÃÊ¥’Ê, ‚ÙŸÊ ∞fl¥ ‹Ê‹ flSòÊ ’˝Êê„áÊ ∑§Ù ŒÊŸ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„∞– ‚Íÿ¸ ∑§Ë ‡ÊÊÁãà ∑‘§ Á‹∞ flÒÁŒ∑§ ◊¥òÊ. •Ù◊ •Ê
∑§ÎcáÊappleŸ ⁄U¡‚Ê flø◊ÊŸÙ ÁŸflapple‡ÊÿÛÊ◊ÎÃ¥ ◊àÿ¥¸ ø– Á„⁄UáÿÿappleŸ ‚ÁflÃÊ ⁄UÕappleŸÊ ŒappleflÙ ÿÊÁà ÷ÈflŸÊÁŸ ¬‡ÿã– ∑§Ê ¡Ê¬
∑§⁄UŸÊ øÊÁ„∞–
‚ÍÿÙ¸¬Ê‚ŸÊ ÁflÁœ-
÷ªflÊŸ ‚Íÿ¸ ∑§Ë ÁŸàÿ ÁòÊ∑§Ê‹ ©¬Ê‚ŸÊ ∑§⁄UŸË øÊÁ„∞– ‚Íÿ¸ ∑§Ë ©¬Ê‚ŸÊ ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ê ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ë „Ë
©¬Ê‚ŸÊ ∑§⁄UÃÊ „Ò– ‚Íÿ¸ ∑§Ë ©¬Ê‚ŸÊ ‚apple ‹¥’Ë •ÊÿÈ ∑§Ê fl⁄UŒÊŸ ÷Ë „ÊÁ‚‹ Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „Ò– flÒÁŒ∑§ ‚ÍQ§Ù¥,
¬È⁄UÊáÊÙ¥ ÃÕÊ •Êª◊ •ÊÁŒ ª˝¥ÕÙ¥ ◊apple¥ ÷ªflÊŸ ‚Íÿ¸ ∑§Ë ÁŸàÿ •Ê⁄UÊœŸÊ ∑§Ê ÁŸŒapple¸‡Ê „Ò– ߟ∑‘§ ‚ÊÕ ‚÷Ë ª˝„, ŸˇÊòÊÙ¥
∑§Ë •Ê⁄UÊœŸÊ ÷Ë •¥ªÙ¬Ê‚ŸÊ ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ •Êfl‡ÿ∑§ „ÙÃË „Ò– ◊¥òÊ.◊„ÊŒÁœ, üÊËÁfllÊáʸfl •ÊÁŒ ∑§ß¸ ª˝¥ÕÙ¥ ∑§Ù
ŒappleπŸapple ‚apple ©Ÿ∑‘§ ¡¬ŸËÿ ◊¥òÊ ◊ÈÅÿ M§¬ ‚apple ŒÙ ¬˝∑§Ê⁄U ∑‘§ Á◊‹Ãapple „Ò¥– ¬˝Õ◊ ◊¥òÊ „Ò. •Ù◊ ÉÊÎÁáÊ ‚Íÿ¸ •ÊÁŒàÿ •Ù◊
ÃÕÊ ÁmÃËÿ ◊¥òÊ „Ò. •Ù◊ OË¥ ÉÊÎÁáÊ ‚Íÿ¸ •ÊÁŒàÿ— üÊË¥ OË¥ ◊±◊¥ ‹ˇ◊Ë¥ ¬˝ÿë¿ – ß‚ ◊¥òÊ ∑§Ê ◊Í‹ ÃÒÁûÊ⁄UËÿ ‡ÊÊπÊ
∑‘§ ŸÊ⁄UÊÿáÊ.©¬ÁŸ·Œ ◊apple¥ ¬˝Ê# „Ò, Á¡‚ ¬⁄U ÁfllÊ⁄Uáÿ ÃÕÊ ‚ÊÿáÊÊøÊÿ¸. ŒÙŸÙ¥ ∑‘§ ÷Êcÿ ¬˝Ê# „Ò¥– ߟ∑§Ë ©¬Ê‚ŸÊ
◊apple¥ ߟ∑§Ë ~ ¬Ë∆ ‡ÊÁQ§ÿÙ¥. ŒË#Ê, ‚͡◊Ê, ¡ÿÊ, ÷Œ˝Ê, Áfl÷ÍÁÃ, Áfl◊‹Ê, •◊ÙÉÊÊ, ÁfllÈÃÊ ∞fl¥ ‚fl¸ÃÙ◊ÈπË ∑§Ë ÷Ë
¬Í¡Ê ∑§Ë ¡ÊÃË „Ò–
‚Íÿ¸ ∑§Ë •Ê⁄UÊœŸÊ ‚apple ◊„Ê⁄UÊ¡ ⁄UÊíÿflœ¸Ÿ ∑§Ù ŒËÉʸ •ÊÿÈ ∑§Ë ¬˝ÊÁ#. ÷ªflÊŸ üÊË⁄UÊ◊ ∑‘§ ¬Ífl¸¡ ‚Íÿ¸fl¥‡ÊË ⁄UÊ¡Ê
Œ◊ ∑‘§ ¬ÈòÊ ◊„Ê⁄UÊ¡ ⁄UÊíÿflœ¸Ÿ ’«∏apple ÁflÅÿÊà Ÿ⁄Uapple‡Ê „È∞ „Ò¥– flapple •àÿãà ‚¡ªÃÊ ‚apple œ◊¸¬Ífl¸∑§ •¬Ÿapple ⁄UÊíÿ ∑§Ê
‡ÊÊ‚Ÿ ∑§⁄UÃapple Õapple– ©Ÿ∑‘§ ⁄UÊíÿ ◊apple¥ ‚÷Ë ‹Ùª ‚ÈπË ∞fl¥ ¬˝‚ÛÊ Õapple– ¬˝¡Ê œ◊¸ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U ⁄U„∑§⁄U „Ë Áfl·ÿÙ¥ ∑§Ê
©¬÷Ùª ∑§⁄UÃË ÕË– ŒËŸÙ¥ ∑§Ù ŒÊŸ ÁŒÿÊ ¡ÊÃÊ ∞fl¥ ÿôÊÙ¥ ∑§Ê •ÊÿÙ¡Ÿ „ÙÃÊ ⁄U„ÃÊ–
ÌÂÌè »×èü ×ð´ Âæ°´ ç¹Üè-ç¹Üè ÌæÁ»è
ª◊˸ ◊apple¥ •ª⁄U •Ê¬ •ª⁄U ’„Èà Õ∑§ÊŸ ◊„‚Í‚ ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥
ÃÙ ¬ÊŸË ∑‘§ ¿Ë¥≈UÙ¥ ‚apple •Ê¬ » ˝apple‡Ê ◊„‚Í‚ ∑§⁄Uapple¥ªapple– ‚ÊŒÊ
¬ÊŸË ÷Ë •Ê¬∑§Ë àfløÊ ∑§Ù Ã⁄UÙÃÊ¡Ê ⁄UπÃÊ „Ò– fl„ ∞∑§
¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§ ◊ÊÚßSø⁄UÊß¡∏⁄U ∑§Ë Ã⁄U„ ∑§Ê◊ ∑§⁄UÃÊ „Ò– πË⁄Uapple
∑‘§ ¡Í‚ ∑§Ù •Ê¬ øapple„⁄Uapple ¬⁄U ‹ªÊ∞¥ ÃÙ ß‚‚apple øapple„⁄Uapple ¬⁄U
∆¥«∑§ ◊„‚Í‚ „ÙªË ÃÕÊ ‚Ÿ’Ÿ¸ (œÍ¬ ∑§Ë ¡‹Ÿ) ∑§Ë
‚◊SÿÊ ‚apple ’øapple ⁄U„apple¥ªapple–
¡’ •Ê∞¥ •ÊÚÁ» ‚ ‚apple Õ∑§∑§⁄U...
•ÊÚÁ» ‚ ‚apple ¡’ •Ê¬ ‹ı≈U ∑§⁄U •ÊÃapple „Ò¥ Ã’
•Ê¬ •¬Ÿapple ¬Ò⁄U, „ÊÕ, „À∑‘§ ªÈŸªÈŸapple ¬ÊŸË ◊apple¥ «Ê‹
∑§⁄U ⁄Uπapple¥ Á¡‚‚apple •Ê¬∑§Ë ‚Ê⁄UË Õ∑§ÊŸ ∑§◊ „Ù ¡Ê∞ªË– •ª⁄U •Ê¬ øÊ„apple¥ ÃÙ ß‚ ¬ÊŸË ◊apple¥ ÕÙ«∏Ê ‚Ê Ÿ◊∑§
÷Ë «Ê‹ ‚∑§Ãapple „Ò¥– ß‚‚apple ¬Ò⁄U ∑§Ù◊‹ „Ù ¡ÊÃapple „Ò¥– •Ê¬ ‚Ùç≈UŸ⁄U ‚apple ¬Ò⁄UÙ ∑‘§ Ëflapple ∑§Ù ‚Ê» ∑§⁄U ‚∑§Ãapple
„Ò¥– vÆ ‚apple vz Á◊Ÿ≈U Ã∑§ •¬Ÿapple ¬Ò⁄U ∑§Ù ¬ÊŸË ◊apple¥ «Ê‹∑§⁄U ⁄Uπapple¥ ß‚‚apple ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ⁄UQ§‚¥øÊ⁄U ÷Ë ’…∏appleªÊ–
∞∑§ ’ÙË ◊apple¥ •Ê¬ ÕÙ«∏Ê ‚Ê ∑§Ù‹ÙŸ ÿÊ ¬⁄UçÿÍ◊ ∑§Ë ÕÙ«∏Ë ‚Ë ’Í¥ŒÙ¥ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U •Áœ∑§ ◊ÊòÊÊ ¬ÊŸË
∑‘§ ‚ÊÕ ©‚apple Á◊‹Ê Œapple¥, S¬˝apple ’ÙË ∑§Ë Ã⁄U„ ß‚apple ßSÃapple◊Ê‹ ∑§⁄U •Ê¬ Á⁄U» ˝apple‡Ê „Ù ‚∑§Ãapple „Ò¥–
àfløÊ ∑‘§ ◊È¥„Ê‚Ù¥ ∑‘§ Á‹∞ ø㌟ ÃÕÊ ªÈ‹Ê’ ∑‘§ ¡‹ ‚apple ¬appleS≈U ’ŸÊ∑§⁄U •¬Ÿapple øapple„⁄Uapple ¬⁄U ‹ªÊ∞¥– ß‚
‚◊SÿÊ ‚apple •Ê¬∑§Ù ⁄UÊ„Ã Á◊‹ ‚∑§ÃË „Ò¥– ⁄UÊà ÷⁄U ß‚apple ⁄Uπapple¥ ÃÕÊ ŒÍ‚⁄Uapple ÁŒŸ ß‚apple œÙ ‹apple¥–
øapple„⁄UÊ ∑‘§fl‹ §¬⁄U ‚apple ‚Ê» Ÿ„Ë¥ „ÙÃÊ „Ò¥ ’ÁÀ∑§ ß‚apple ÷ËÃ⁄U ‚apple ÷Ë ‚Ê» ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„∞– ß‚∑‘§ Á‹∞
•Ê¬ ŸË¥’Í ∑§Ê ⁄U‚ ÃÕÊ øËŸË ∑§Ù Á◊‹Ê∑§⁄U •¬Ÿapple øapple„⁄Uapple ¬⁄U œË⁄Uapple-œË⁄Uapple ⁄Uª«∏apple¥– ß‚‚apple •Ê¬∑§Ë àfløÊ ÷ËÃ⁄U
‚apple ‚Ê» „Ù ¡Ê∞ªË ÃÕÊ øapple„⁄Uapple ∑‘§ ¤ÊÈ‹‚apple „È∞ ŒÊª ◊apple¥ ÷Ë •Ê⁄UÊ◊ ¬«∏appleªÊ–
∑‘§‹apple ∑§Ù ‹apple∑§⁄U •Ê¬ ß‚apple ŒÍœ ∑‘§ ‚ÊÕ Á◊‹Ê∑§⁄U •¬Ÿapple øapple„⁄Uapple ¬⁄U ‹ªÊ∞¥ ÃÙ •Ê¬∑§Ê øapple„⁄UÊ ∑§Ù◊‹
„ÙªÊ •ı⁄U ß‚ ¬⁄U ÁŸπÊ⁄U •Ê ¡Ê∞ªÊ– „ÀŒË ∑‘§ ‚ÊÕ ŒÍœ ∑§Ù Á◊‹Ê∑§⁄U ‹ªÊ∞¥ ÃÙ •Ê¬∑§Ë ¤ÊÈ‹‚Ë „È߸
àfløÊ ∑§Ë ‚◊SÿÊ „‹ „ÙªË ÃÕÊ » ‘Á‡Êÿ‹ ’Ê‹ ∑§◊ „Ù ‚∑§Ãapple „Ò¥–
Ïê×ýÂæÙ ·¤è ÜÌ âð ÀéÅU·¤æÚUæ
çÎÜæÙð ×ð´ ·¤æÚU»ÚU ãñ Øô»
œÍ◊˝¬ÊŸ ∑‘§ ŸÈ∑§‚ÊŸ ‚apple ÃÙ „⁄U ∑§Ù߸ flÊÁ∑§» „Ò, ‹appleÁ∑§Ÿ ß‚
‹Ã ∑§Ù ¿Ù«∏ ¬ÊŸapple ◊apple¥ ‚÷Ë ’apple„Œ ‹ÊøÊ⁄U ‚ÊÁ’à „ÙÃapple „Ò¥–
‹appleÁ∑§Ÿ ÃÊ¡Ê •äÿÿŸ ◊apple¥ ¬ÃÊ ø‹Ê „Ò Á∑§ ÿÙª ∑‘§ ¡Á⁄U∞
œÍ◊˝¬ÊŸ ∑§Ë ‹Ã ‚apple ¿È≈U∑§Ê⁄UÊ ¬ÊŸapple ◊apple¥ •Ê‚ÊŸË „ÙÃË „Ò–
ÿÙª ∑‘§ Áfl‡Êapple·ôÊ ’ÃÊÃapple „Ò¥ Á∑§ ÿÙª, œÍ◊˝¬ÊŸ ¿Ù«∏Ÿapple ∑§Ê
∞∑§ ‚◊ª˝ ‚◊ʜʟ „Ò– ÿÙª ∑‘§fl‹ œÍ◊˝¬ÊŸ ∑§Ë •ÊŒÃÙ¥
‚apple „Ë ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù ŒÍ⁄U Ÿ„Ë¥ ⁄UπÃÊ ’ÁÀ∑§ ‡Ê⁄UË⁄U ¬⁄U „È∞
ŒÈc¬˝÷Êfl ∑§Ù ÷Ë ŒÍ⁄U ∑§⁄U ŒappleÃÊ „Ò–
œÍ◊˝¬ÊŸ ¿Ù«∏Ÿapple ∑‘§ Á‹∞ ÿÍ¥ ÃÙ ’Ê¡Ê⁄U ◊apple¥ Ã◊Ê◊ Ã⁄U„
∑‘§ ⁄UÊ‚ÊÿÁŸ∑§ Áfl∑§À¬ ©¬‹éœ „Ò¥, ‹appleÁ∑§Ÿ ߟ∑‘§ ‚„Ê⁄Uapple œÍ◊˝¬ÊŸ
¿Ù«∏ŸÊ ©ÃŸÊ •Ê‚ÊŸ Ÿ„Ë¥ „ÙÃÊ– Á‚ª⁄Uapple≈U ∑‘§ œÈ∞¥ ‚apple ÁŸ∑§‹Ÿapple
flÊ‹Ê Áfl·ÊQ§ ¬ŒÊÕ¸ ‡Ê⁄UË⁄U ◊apple¥ ¬˝flapple‡Ê ∑§⁄U πÍŸ ∑§Ê ªÊ…∏ʬŸ ’…∏Ê ŒappleÃÊ „Ò •ı⁄U œË⁄Uapple-œË⁄Uapple ∞∑§ ÕP§apple
∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ¡◊ ¡ÊÃÊ „Ò–
ÿ„ ⁄UQ§øʬ •ı⁄U NŒÿ ∑§Ë ªÁà ∑§Ù ÷Ë ¬˝÷ÊÁflà ∑§⁄UÃÊ „Ò– ‚ÊÕ „Ë ÿ„ œ◊ÁŸÿÙ¥ ∑§Ù ‚¥∑§⁄UÊ
∑§⁄U •¥ªÙ¥ ◊apple¥ •ÊÚÄU‚Ë¡Ÿ ÿÈQ§ ⁄UQ§ ¬Á⁄U‚¥ø⁄UáÊ ∑§Ë ◊ÊòÊÊ ∑§Ù ∑§◊ ∑§⁄U ŒappleÃÊ „Ò– œÍ◊˝¬ÊŸ ∑‘§ ŒÈc¬˝÷ÊflÙ¥
‚apple ’øŸapple ∑‘§ Á‹∞ ÿÙª ∞∑§ •ë¿Ê Ã⁄UË∑§Ê „Ò–
ÿ٪ʂŸ •ı⁄U E‚Ÿ ‚apple ‚¥’¥ÁœÃ √ÿÊÿÊ◊ œÍ◊˝¬ÊŸ ∑‘§ ¬˝÷Êfl ∑§Ù πà◊ ∑§⁄U∑‘§ » ‘§» «∏Ù¥ ∑§Ë Œ‡ÊÊ
◊apple¥ ‚ÈœÊ⁄U ‹ÊÃapple „Ò¥– äÿÊŸ •ı⁄U ‡ÊÈÁh Áfl·ÊQ§ ¬ŒÊÕÙ¥¸ ∑§Ù ‡Ê⁄UË⁄U ‚apple ŒÍ⁄U ∑§⁄U ∑§ÙÁ‡Ê∑§Ê•Ù¥ ∑§Ù ©à‚ÊÁ„Ã
∑§⁄UŸapple ◊apple¥ ◊ŒŒ ∑§⁄UÃÊ „Ò–
ÿÙª ∑§Ë ‚„¡ EÊ‚ Ã∑§ŸË∑§ ∑§Ù ¬˝ÊáÊÊÿÊ◊ ∑§„Ãapple „Ò¥– ¬˝ÊáÊÊÿÊ◊ ‚apple ‡Ê⁄UË⁄U ¬Í⁄UË Ã⁄U„ ‚apple øÈSÃ
⁄U„ÃÊ „Ò, ‚ÊÕ „Ë ÃŸÊfl •ı⁄U Áø¥ÃÊ ŒÍ⁄U „ÙÃË „Ò •ı⁄U •Êà◊ÁflEÊ‚ ÷Ë ’…∏ÃÊ „Ò– ‚flʸªÊ‚Ÿ (‡ÊÙÀ«⁄U
S≈UÒ¥«), ‚appleÃÈ ’¥œÊ‚Ÿ (Á’˝¡ ◊ÈŒ˝Ê), ÷È¡¥ªÊ‚Ÿ (∑§Ù’⁄UÊ ¬Ù¡), Á‡Ê‡ÊÈ•Ê‚Ÿ (’Ê‹ ¬Ù¡), ÿapple ‚÷Ë
•Ê‚Ÿ S◊ÙÁ∑§¥ª ‚apple ¿Í≈U∑§Ê⁄UÊ ÁŒ‹ÊŸapple ◊apple¥ ◊ŒŒ ∑§⁄UÃapple „Ò¥–

-
Âêßæü¿Ü ×èçÇØæ °âôçâ°àæÙ
(jk"Vªh; fgUnh LkkIrkfgd)
SflÊߟ ç‹Í ‚apple ÉÊ’⁄UÊŸapple ∑§Ë
¡M§⁄Uà Ÿ„Ë¥, ¬⁄U ⁄U„apple¥ ‚Ã∑§¸ — ∑‘§ãŒ˝
Ÿß¸ ÁŒÑË – Œapple‡Ê ◊apple¥ SflÊߟ ç‹Í ∑‘§ ◊Ê◊‹Ù¥ ◊apple¥ ‹ªÊÃÊ⁄U
„Ù ⁄U„Ë flÎÁh ¬⁄U ÁflÁ÷ÛÊ Œ‹Ù¥ mÊ⁄UÊ ¡ÃÊÿË ªÿË Áø¥ÃÊ ∑‘§
’Ëø ∑‘§¥Œ˝ Ÿapple •Ê¡ ∑§„Ê Á∑§ ß‚∑§Ù ‹apple∑§⁄U ÉÊ’⁄UÊŸapple ∑§Ë
Ÿ„Ë¥ ’ÁÀ∑§ ‚Ã∑§¸ ⁄U„Ÿapple ∑§Ë •Êfl‡ÿ∑§ÃÊ „Ò– ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple
∞ø–∞Ÿ– flÊÿ⁄U‚ ‚apple ÁŸ¬≈UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ¬ÿʸ# ŒflÊ•Ù¥
‚Á„à ‚÷Ë ¡M§⁄UË ‚ÈÁflœÊ•Ù¥ ∑‘§ „ÙŸapple ∑§Ê ŒÊflÊ ∑§⁄UÃapple
„È∞ ∑§„Ê Á∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄UË •S¬ÃÊ‹Ù¥ ◊apple¥ ß‚∑§Ê ÁŸ—‡ÊÈÀ∑§
¬⁄UˡÊáÊ •ı⁄U ©¬øÊ⁄U ∑§Ë √ÿflSÕÊ ∑§Ë ªÿË „Ò– ∑‘§¥Œ˝Ëÿ
SflÊSâÿ ◊¥òÊË ¡apple¬Ë ŸaÊ Ÿapple ⁄UÊíÿ‚÷Ê ◊apple¥ ∑§„Ê Á∑§ ©Ÿ∑§Ê
◊¥òÊÊ‹ÿ ∞ø–∞Ÿ– ∞ãç‹Í∞¥¡Ê ∑§Ë ÁSÕÁà ¬⁄U ª„Ÿ
ÁŸª⁄UÊŸË ⁄Uπapple „È∞ „Ò– „◊ ¬˝÷ÊÁflà ⁄UÊíÿÙ¥ ∑‘§ ‹ªÊÃÊ⁄U
‚ê¬∑§¸ ◊apple¥ „Ò¥ •ı⁄U ß‚ ◊ı‚◊Ë ∞ãç‹Í∞¥¡Ê ∑‘§ ¬˝÷Êfl ∑§Ù
⁄UÙ∑§Ÿapple ∑‘§ Á‹∞ ⁄UÊíÿÙ¥ ∑§Ù ÁŒ‡ÊÊ ÁŸŒapple¸‡Ê ¡Ê⁄UË Á∑§ÿapple ª∞
„Ò¥– ŸaÊ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ „◊ ŒflÊ ∑‘§ S≈UÊ∑§ ∑§Ë ÁSÕÁà ∑‘§
’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ⁄UÊíÿ ‚⁄U∑§Ê⁄UÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ÁŸÿÁ◊à •ÊœÊ⁄U ¬⁄U
¡Êÿ¡Ê ‹apple ⁄U„apple „Ò¥ •ı⁄U ÿÁŒ ⁄UÊíÿ ‚⁄U∑§Ê⁄UÙ¥ ∑§Ù •ÁÃÁ⁄UQ§
¡M§⁄UÃapple¥ „ÙÃË „Ò ÃÙ ß‚∑§Ë ¬ÍÁø ÷Ë ∑§Ë ¡ÊÿappleªË– ◊¥òÊË Ÿapple
∑§„Ê Á∑§ ⁄UÊíÿ ‚⁄U∑§Ê⁄UÙ¥ ∑§Ê ◊ʪ¸Œ‡Ê¸Ÿ ∑§⁄UŸapple •ı⁄U ©ã„apple¥
‚„ÊÿÃÊ ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ◊¥òÊÊ‹ÿ ∑§Ê Œ‹ Ãapple‹¥ªÊŸÊ,
⁄UÊ¡SÕÊŸ, ªÈ¡⁄UÊÃ, ◊„Ê⁄UÊC˛ •ı⁄U ◊äÿ ¬˝Œapple‡Ê ÷apple¡Ê ªÿÊ
„Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple Sflÿ¥ ªÈ¡⁄UÊÃ, ⁄UÊ¡SÕÊŸ •ı⁄U ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê
¡Ê∑§⁄U ÁSÕÁà ∑§Ë ‚◊ˡÊÊ ∑§Ë ÃÕÊ Ãapple‹¥ªÊŸÊ ‚Á„à ∑§ß¸
⁄UÊíÿÙ¥ ∑‘§ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ‚apple ’Êà ∑§Ë– ∑‘§¥Œ˝, ⁄UÊíÿÙ¥ ∑‘§ ‚ÁøflÙ¥
∞fl¥ flÁ⁄UD •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑‘§ SÃ⁄U ¬⁄U flËÁ«ÿÙ ∑§Ê¥» ˝apple¥Á‚¥ª
÷Ë ∑§⁄U ⁄U„Ê „Ò–
ŸaÊ Ÿapple SflÊߟ ç‹Í ∑‘§ ¬˝∑§Ù¬ •ı⁄U ß‚ ‚¥’¥ÉÊ ◊apple¥
‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ∑§Œ◊Ù¥ ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ∑§‹ ‚¥‚Œ ◊apple¥ ∞∑§ ’ÿÊŸ
ÁŒÿÊ ÕÊ– fl„ •Ê¡ •¬Ÿapple ’ÿÊŸ ¬⁄U ÁflÁ÷ÛÊ Œ‹Ù¥ ∑‘§
‚ŒSÿÙ¥ mÊ⁄UÊ ¬Í¿apple ª∞ S¬CË∑§⁄UáÊ ∑§Ê ¡flÊ’ Œapple ⁄U„apple Õapple–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ∑‘§¥Œ˝ Ÿapple ÁŒ‚¥’⁄U ◊apple¥ ÷Ë ‚◊ˡÊÊ ∑§Ë ÕË
•ı⁄U ⁄UÊíÿÙ¥ ∑§Ù ÃËŸ ’ÊÃÙ¥ ∑§Ê ÁŸŒapple¸‡Ê ÁŒÿÊ ªÿÊ „Ò–
•S¬ÃÊ‹Ù¥ ◊apple¥ •‹ª flÊ«¸ ’ŸÊŸapple, ÁøÁ∑§à‚Ê∑§Á◊¸ÿÙ¥ ∑‘§
Á‹∞ √ÿÁQ§ªÃ ‚È⁄UˇÊÊ ©¬∑§⁄UáÊ ∑§Ë √ÿflSÕÊ ∑§⁄UŸapple •ı⁄U
‚¥ÁŒÇœ ◊⁄UË¡Ù¥ ¬⁄U Ÿ¡⁄U ⁄UπŸapple ∑‘§ ÁŸŒapple¸‡ÊÙ¥ ∑§Ê ¬Ê‹Ÿ
Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò– ŸaÊ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ≈UËflË, ⁄UappleÁ«ÿÙ •ı⁄U
‚◊ÊøÊ⁄U ¬òÊÙ¥ ◊apple¥ ÁflôÊʬŸÙ¥ ∑‘§ ◊Êäÿ◊Ù¥ ‚apple •Ê◊ ‹ÙªÙ¥
∑§Ù ¡ÊªM§∑§ ’ŸÊŸapple ∑‘§ ¬˝ÿÊÿ Á∑§∞ ¡Ê ⁄U„apple „Ò¥–
⁄UÊíÿÙ¥ ∑§Ù ŒË ¡Ê ⁄U„Ë ◊ŒŒ ∑§Ê Á¡R§ ∑§⁄UÃapple „È∞
ŸaÊ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§ß¸ ¬˝Œapple‡ÊÙ¥ ∑‘§ ◊ÈÅÿ◊¥ÁòÊÿÙ¥ ‚apple
’ÊÃøËà ∑§Ë „Ò •ı⁄U ©ã„Ù¥Ÿapple ¡Ù ◊ŒŒ ◊Ê¥ªË „Ò, „◊Ÿapple
©ã„apple¥ ◊È„ÒÿÊ ∑§⁄UÊÿË „Ò– ß‚ R§◊ ◊apple¥ ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
∞∑§ Á⁄U¬Ù≈U¸ ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ ÉÊ’⁄UÊ„≈U ∑§Ë ÁSÕÁà ¬ÒŒÊ „Ù ªÿË
ÕË ‹appleÁ∑§Ÿ ß‚∑§Ë ŒflÊßÿÙ¥ ∑§Ë ∑§Ù߸ ∑§◊Ë Ÿ„Ë¥ „Ò •ı⁄U
⁄UÊíÿÙ¥ ∑§Ù ÷Ë •ÊEÊSà Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò– ©Ÿ‚apple ∑§„Ê ªÿÊ
„Ò Á∑§ fl„ •¬ŸÊ S≈UÊ∑§ πà◊ „ÙŸapple ∑‘§ ¬„‹apple „Ë ‚ÍÁøÃ
∑§⁄Uapple¥– ◊¥òÊË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ „◊ ¬˝÷ÊÁflà ⁄UÊíÿÙ¥ ∑§Ù
•Ù‚appleÀ≈UÊÁ◊Áfl⁄U ∑‘§ z} „¡Ê⁄U ∑Ò§å‚Í‹Ù¥, ÃËŸ „¡Ê⁄U ∞Ÿ-
~z ◊ÊS∑§Ù¥ •ı⁄U ~zÆÆ √ÿÁQ§ªÃ ‚È⁄UˇÊÊà◊∑§ ‚Ê◊ª˝Ë
∑§Ë ¬„‹apple „Ë •Ê¬ÍÁø ∑§⁄U øÈ∑‘§ „Ò¥– „◊Ÿapple •Ù‚appleÀ≈UÊÁ◊Áfl⁄U
ŒflÊ ∑§Ê •Ê¬ÊÃ∑§Ê‹ËŸ S≈UÊ∑§ ÷Ë ⁄UπÊ „Ò ÃÊÁ∑§ Á∑§‚Ë
÷Ë Ãà∑§Ê‹ •Êfl‡ÿ∑§ÃÊ ∑§Ù ¬Í⁄UÊ Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑‘§–
ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ „◊Ê⁄Uapple ¬Ê‚ vÆ „¡Ê⁄U ∞Ÿ-~z ◊ÊS∑§
•ı⁄U ¬ÿʸ# ‚¥ÅÿÊ ◊apple¥ √ÿÁQ§ªÃ ‚È⁄UˇÊÊà◊∑§ ‚Ê◊ª˝Ë
S≈UÊ∑§ ◊apple¥ „Ò–
ŸaÊ Ÿapple ªÈ¡⁄UÊà •ı⁄U ⁄UÊ¡SÕÊŸ ∑§Ê Á¡R§ ∑§⁄UÃapple „È∞
∑§„Ê Á∑§ fl„Ê¥ ÁŸª⁄UÊŸË √ÿflSÕÊ •ë¿Ë ⁄U„Ë– ©ã„Ù¥Ÿapple
∑§„Ê Á∑§ ߟ ⁄UÊíÿÙ¥ ◊apple¥ “•Ê‡ÊÊ” ∑§Á◊¸ÿÙ¥ ∑§Ë ‚Ã∑§¸ÃÊ
∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ ∑§ß¸ ◊Ê◊‹apple ‚Ê◊Ÿapple •Ê∞– SflÊߟ ç‹Í ∑‘§
¬⁄UˡÊáÊ ∑‘§ Á‹∞ ¬˝÷ÊÁflà ‹ÙªÙ¥ ‚apple •ŸÊ¬‡ÊŸÊ¬ ‡ÊÈÀ∑§
fl‚Í‹apple ¡ÊŸapple ¬⁄U ∑§ß¸ ‚ŒSÿÙ¥ mÊ⁄UÊ ¡ÃÊÿË ªÿË Áø¥ÃÊ
¬⁄U ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ‹ÙªÙ¥ πÊ‚∑§⁄U ª⁄UË’Ù¥ ∑§Ù ÁŸ¡Ë
•S¬ÃÊ‹Ù¥ ◊apple¥ ¡ÊŸapple ∑§Ë ¡M§⁄Uà Ÿ„Ë¥ „Ò •ı⁄U ‚⁄U∑§Ê⁄UË
•S¬ÃÊ‹Ù¥ ◊apple¥ ß‚∑‘§ Á‹∞ ¬Í⁄UË √ÿflSÕÊ ∑§Ë ªÿË „Ò–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄UË •S¬ÃÊ‹Ù¥ ◊apple¥ ß‚∑§Ê ¬⁄UˡÊáÊ
ÁŸ‡ÊÈÀ∑§ „Ò– ŸaÊ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ß‚ ¬⁄U ∑§Ê’Í ¬ÊŸapple ∑‘§
Á‹∞ ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple ∑§Ù߸ ∑§‚⁄U ©∆Ê Ÿ„Ë¥ ⁄UπË „Ò–
jk"Vh; [kcjsa ‹πŸ§, ‡ÊÁŸflÊ⁄U w} » ⁄Ufl⁄UË wÆvz 8
Üô·¤âÖæ ×ð´ Âðàæ ãé¥æ Öêç× ¥çÏ»ýã‡æ çßÏðØ·¤
Ÿß¸ ÁŒÑË – •ÊÁπ⁄U ◊ÙŒË ‚⁄U∑§Ê⁄U
•äÿÊŒapple‡ÊÙ¥ ∑§Ù Áflœappleÿ∑§ ◊apple¥ ’Œ‹Ÿapple
∑‘§ Á‹∞ ¬˝ÊÕÁ◊∑§ÃÊ ∑‘§ ‚ÊÕ ‚¥‚Œ
◊apple¥ ‚ÁR§ÿ „Ù ªß¸ „Ò– ◊¥ª‹flÊ⁄U ∑§Ù
Áfl¬ˇÊ ∑‘§ ÷Ê⁄UË Áfl⁄UÙœ •ı⁄U
flÊ∑§•Ê©≈U ∑‘§ ’Ëø ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple
‹Ù∑§‚÷Ê ◊apple¥ ÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ ‚¥‡ÊÙœŸ
Áflœappleÿ∑§ ¬apple‡Ê ∑§⁄U ÁŒÿÊ „Ò–
‹Ù∑§‚÷Ê ◊apple¥ ∑‘§¥Œ˝Ëÿ ª˝Ê◊ËáÊ Áfl∑§Ê‚
◊¥òÊË øıœ⁄UË ’Ë⁄UappleãŒ˝ Á‚¥„ Ÿapple ¡Ò‚apple „Ë
‡÷ÍÁ◊ •¡¸Ÿ, ¬ÈŸflʸ‚Ÿ •ı⁄U
¬ÈŸ√ÿ¸flSÕʬŸ ◊apple¥ ©Áøà ¬˝ÁÃ∑§Ê⁄U •ı⁄U
¬Ê⁄UŒÁ‡Ê¸ÃÊ ∑§Ê •Áœ∑§Ê⁄U ‚¥‡ÊÙœŸ
Áflœappleÿ∑§ wÆvz ∑§Ù ¬apple‡Ê ∑§⁄UŸapple ∑§Ë
•ŸÈ◊Áà ◊Ê¥ªË ¬Í⁄UÊ Áfl¬ˇÊ •¬Ÿapple SÕÊŸÙ¥
¬⁄U π«∏apple „Ù∑§⁄U ß‚∑§Ê Áfl⁄UÙœ ∑§⁄UŸapple
‹ªÊ– ∑§Ê¥ª˝apple‚, ‚¬Ê, ÃÎáÊ◊Í‹ ∑§Ê¥ª˝apple‚,
⁄UÊ¡Œ, •Ê◊ •ÊŒ◊Ë ¬Ê≈U˸ ‚Á„à ∑§ß¸
Áfl¬ˇÊË Œ‹Ù¥ ∑‘§ ‚ŒSÿ •äÿˇÊ ∑‘§
•Ê‚Ÿ ∑‘§ ÁŸ∑§≈U •Ê ªÿapple •ı⁄U
Áflœappleÿ∑§ ∑§Ù ¬apple‡Ê Á∑§ÿapple ¡ÊŸapple ∑§Ê
Áfl⁄UÙœ ∑§⁄UŸapple ‹ªapple– ‚¥‚ŒËÿ ∑§Êÿ¸ ◊¥òÊË
∞◊ flapple¥∑Ò§ÿÊ ŸÊÿ«Í Ÿapple Áfl¬ˇÊË ‚ŒSÿÙ¥
∑§Ù ⁄UÊ¡Ë ∑§⁄UÊŸapple ∑§Ê ¬˝ÿÊ‚ ∑§⁄UÃapple „È∞
∑§„Ê Á∑§ ÷Ê¡¬Ê ‚⁄U∑§Ê⁄U ¬Í⁄UË Ã⁄U„ ‚apple
Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑‘§ Á„à ◊apple¥ „Ò •ı⁄U fl„ ß‚
Áflœappleÿ∑§ ∑‘§ ¬˝ÊflœÊŸÙ¥ ¬⁄U øøʸ ∑‘§
Á‹∞ ÃÒÿÊ⁄U „Ò– ‹appleÁ∑§Ÿ Áfl¬ˇÊË ‚ŒSÿÙ¥
¬⁄U ß‚∑§Ê •‚⁄U Ÿ„Ë¥ „È•Ê– ∑§Ê¥ª˝apple‚
∑‘§ ŸappleÃÊ ◊ÁÑ∑§Ê¡¡È¸Ÿ π«∏ªapple Ÿapple ⁄UÊC˛¬ÁÃ
mÊ⁄UÊ Á¬¿‹apple ÁŒŸÙ¥ ¡Ê⁄UË Á∑§ÿapple ªÿapple
•äÿÊŒapple‡Ê ∑§Ê SÕÊŸ ‹appleŸapple ∑‘§ Á‹∞ ‹Êÿapple
Áfl¬ˇÊ ∑§Ê „¥ªÊ◊apple ∑‘§ ’ÊŒ ‚ŒŸ ‚apple flÊ∑§•Ê©≈U
ªÿapple ß‚ Áflœappleÿ∑§ ∑§Ù Á∑§‚ÊŸ Áfl⁄UÙœË
•ı⁄U ª⁄UË’ Áfl⁄UÙœË ’ÃÊÿÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple
∑§„Ê Á∑§ •ª⁄U ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple ‚÷Ë Œ‹Ù¥
‚apple ‚‹Ê„ ◊‡ÊÁfl⁄UÊ ∑§⁄U∑‘§ Áflœappleÿ∑§
‹ÊÃË ÃÙ fl„ ’Êà •ı⁄U „ÙÃË ‹appleÁ∑§Ÿ
ÿ„ ‡’È‹«Ùíÿ ∑§⁄U∑‘§ ‹ÊÿÊ ªÿÊ „Ò–
ÃÎáÊ◊Í‹ ∑§Ê¥ª˝apple‚ ∑‘§ Sflʪà ⁄UÊÿ Ÿapple
ß‚apple Á∑§‚ÊŸ Áfl⁄UÙœË ∑§⁄UÊ⁄U ŒappleÃapple „È∞
∑§„Ê Á∑§ ß‚‚apple Á∑§‚ÊŸ πSÃÊ„Ê‹
„Ù ¡Êÿapple¥ªapple–
©ã„Ù¥Ÿapple Áflœappleÿ∑§ ∑§Ù ¬apple‡Ê Á∑§ÿapple
¡ÊŸapple ∑§Ê ¬È⁄U¡Ù⁄U Áfl⁄UÙœ ∑§⁄UÃapple „È∞
∑§„Ê Á∑§ ¬Í⁄Uapple Œapple‡Ê ◊apple¥ ß‚∑§Ê Áfl⁄UÙœ
ø‹ ⁄U„Ê „Ò– ’Ë¡Í ¡ŸÃÊ Œ‹ ∑‘§
÷˝Ã΄Á⁄U ◊„ÃÊ’ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ∑§„Ê Á∑§
ß‚‚apple Œapple‡Ê ∑§Ê ’«∏Ê Ã’∑§Ê ¬˝÷ÊÁflÃ
„٪ʖ ⁄UÊ¡ª ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù ‚◊Õ¸Ÿ Œapple
⁄U„apple SflÊÁ÷◊ÊŸË ‡ÊÃ∑§⁄UË ‚¥ª∆Ÿ ∑‘§
⁄UÊ¡Í ‡Êapple^Ë Ÿapple ÷Ë ß‚∑§Ê Áfl⁄UÙœ Á∑§ÿÊ–
„¥ªÊ◊apple ∑‘§ ’Ëø ‹Ù∑§‚÷Ê •äÿˇÊ Ÿapple
äflÁŸ◊à ‚apple Áflœappleÿ∑§ ¬apple‡Ê Á∑§ÿapple ¡ÊŸapple
∑§Ë •ŸÈ◊Áà ŒË •ı⁄U ◊¥òÊË Ÿapple Áflœappleÿ∑§
¬apple‡Ê Á∑§ÿÊ– ß‚∑‘§ Áfl⁄UÙœ ◊apple¥ Áfl¬ˇÊË
Œ‹Ù¥ Ÿapple ‚ŒŸ ‚apple flÊ∑§•Ê©≈U Á∑§ÿÊ–
‚¥‚ŒËÿ ∑§Êÿ¸ ◊¥òÊË Ÿapple Áfl¬ˇÊË Œ‹Ù¥
¬⁄U ‹Ù∑§Ã¥òÊ ∑§Ê •¬◊ÊŸ ∑§⁄UŸapple ∑§Ê
•Ê⁄UÙ¬ ‹ªÊÿÊ •ı⁄U ∑§„Ê Á∑§ •À¬◊Ã
’„È◊à ∑§Ù Á«∑§≈Uapple≈U Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U ‚∑§ÃÊ–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ xw ⁄UÊíÿ ‚⁄U∑§Ê⁄UÙ¥
∞fl¥ ∑‘§ãŒ˝ ‡ÊÊÁ‚à ˇÊappleòÊÙ¥ Ÿapple ∑‘§ãŒ˝ ∑§Ù
ôÊʬŸ Œapple∑§⁄U ∑§ÊŸÍŸ ◊apple¥ ‚¥‡ÊÙœŸ ∑§Ë
◊Ê¥ª ∑§Ë ÕË •ı⁄U ∑§„Ê ÕÊ Á∑§ ß‚
∑§ÊŸÍŸ ∑‘§ ø‹Ãapple Áfl∑§Ê‚ ∑§Êÿ¸
•‚¥÷fl „Ù ⁄U„Ê „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
©Ÿ∑§Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑‘§ ∑§ÀÿÊáÊ
∑§Ù ‚flÙ¸ëø ¬˝ÊÕÁ◊∑§ÃÊ ŒappleÃË „Ò–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ „◊ ‚÷Ë Á’ãŒÈ•Ù¥
¬⁄U øøʸ ∑‘§ Á‹∞ ÃÒÿÊ⁄U „Ò¥– ÿ„
Áflœappleÿ∑§ ß‚ ‚¥’¥œ ◊apple¥ Á¬¿‹apple ÁŒŸÙ¥
⁄UÊC˛¬Áà mÊ⁄UÊ ¡Ê⁄UË Á∑§ÿapple ªÿapple •äÿÊŒapple‡Ê
∑§Ê SÕÊŸ ‹appleŸapple ∑‘§ Á‹∞ ‹ÊÿÊ ªÿÊ
„Ò– ◊¥òÊË Ÿapple ß‚ ‚¥’¥œ ◊apple¥ •äÿÊŒapple‡Ê
¬˝ÅÿÊÁ¬Ã ∑§⁄U Ãà∑§Ê‹ ÁflœÊŸ ’ŸÊÿapple
¡ÊŸapple ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊÙ¥ ∑§Ù Œ‡ÊʸŸapple flÊ‹Ê ∞∑§
√ÿÊÅÿÊà◊∑§ Áflfl⁄UáÊ ÷Ë ¬apple‡Ê Á∑§ÿÊ–
©œ⁄U ÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ •äÿÊŒapple‡Ê ∑§Ù
Á∑§‚ÊŸ Áfl⁄UÙœË ∑§⁄UÊ⁄U ŒappleÃapple „È∞ •Ê¡
∞∑§¡È≈U Áfl¬ˇÊ Ÿapple ⁄UÊíÿ‚÷Ê ◊apple¥ ‚⁄U∑§Ê⁄U
¬⁄U øıÃ⁄U» Ê „◊‹Ê Á∑§ÿÊ „Ê‹Ê¥Á∑§
‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple ‚¥∑‘§Ã ÁŒÿÊ Á∑§ ß‚ ◊Ègapple
∑§Ê ‚◊ʜʟ …Í¥…Ÿapple ∑‘§ Á‹∞ ‚÷Ë
⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ Œ‹Ù¥ ∑‘§ ŸappleÃÊ•Ù¥ ∑‘§ ‚ÊÕ
’ÊÃøËà ∑§Ë ¡Ê ‚∑§ÃË „Ò–
©ëø ‚ŒŸ ◊apple¥ •Ê¡ ∑§Ê¥ª˝apple‚,
flÊ◊, ¡ŒÿÍ, ‚¬Ê, ÃÎáÊ◊Í‹ ∑§Ê¥ª˝apple‚
‚Á„à ÁflÁ÷ÛÊ Œ‹Ù¥ ∑‘§ ŸappleÃÊ•Ù¥ Ÿapple ÷ÍÁ◊
•Áœª˝„áÊ •äÿÊŒapple‡Ê ∑§Ù Á∑§‚ÊŸÙ¥
•ı⁄U ∑§ÎÁ‡Ê ˇÊappleòÊ ∑‘§ Á„ÃÙ¥ ∑§Ù Ã’Ê„
∑§⁄UŸapple flÊ‹Ê ÃÕÊ ∑§Ê¬⁄Uapple⁄Uapple≈U ‚◊Í„Ù¥ ∑‘§
Á„ÃÙ¥ flÊ‹Ê ∑§⁄UÊ⁄U ŒappleÃapple „È∞ ß‚∑‘§
ÁflflÊŒÊS¬Œ ¬˝ÊflœÊŸÙ¥ ∑§Ù flʬ‚ ‹appleŸapple
∑§Ë ◊Ê¥ª ∑§Ë– ÁflûÊ ◊¥òÊË •M§áÊ ¡apple≈U‹Ë
Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ fl„ ß‚ ◊Ègapple ¬⁄U ÁflÁ÷ÛÊ
¬ÊÁ≈U¸ÿÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ’ÊÃøËà ∑‘§ ‚¥’¥œ
◊apple¥ ÁŒÿapple ªÿapple ‚ȤÊÊfl ‚apple ‚¥’h ◊¥òÊË
∑§Ù •flªÃ ∑§⁄UÊÿapple¥ªapple– ‚ŒŸ ∑‘§ ŸappleÃÊ
∑‘§ ß‚ •ÊEÊ‚Ÿ ∑‘§ ’ÊŒ ‚ŒŸ ◊apple¥
‚Ê◊Êãÿ …¥ª ‚apple ∑§Ê◊∑§Ê¡ „ÙŸapple ‹ªÊ
ÄUÿÙ¥Á∑§ ß‚‚apple ¬„‹apple ∑§⁄UË’ ∞∑§ ÉÊ¥≈Uapple
ß‚ ◊Ègapple ¬⁄U ŒÙŸÙ¥ ¬ˇÊÙ¥ ∑§Ë •Ù⁄U ‚apple
ÃËπË ’„‚ „È߸– ¡apple≈U‹Ë Ÿapple ÿ„ ’ÊÃ
‚¬Ê ŸappleÃÊ ⁄UÊ◊ªÙ¬Ê‹ ÿÊŒfl ∑‘§ ß‚
‚ȤÊÊfl ∑‘§ ¡flÊ’ ◊apple¥ ∑§„Ë Á∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄U
∑§Ù ÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ •äÿÊŒapple‡Ê ∑‘§ ◊Ègapple
¬⁄U ªÁÃ⁄UÙœ ‚◊Ê# ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ‚÷Ë
⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ Œ‹Ù¥ ∑‘§ ŸappleÃÊ•Ù¥ ‚apple
’ÊÃøËà ∑§⁄UŸË øÊÁ„∞ ÃÊÁ∑§ Á∑§‚ÊŸÙ¥
∑‘§ Á„ÃÙ¥ ∑§Ê ‚¥⁄UˇÊáÊ ÷Ë „Ù ¡Êÿapple •ı⁄U
Áfl∑§Ê‚ ªÁÃÁflÁœÿÙ¥ ∑§Ù ÷Ë ¡Ê⁄UË ⁄UπÊ
¡Ê ‚∑‘§–
¡ŒÿÍ ∑‘§ ∑‘§‚Ë àÿÊªË Ÿapple ÿÊŒfl
∑‘§ ‚ȤÊÊfl ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ∑§⁄UÃapple „È∞ ∑§„Ê
Á∑§ ‚÷Ë Œ‹Ù¥ ∑‘§ ŸappleÃÊ•Ù¥ ∑§Ë ’Ò∆∑§
’È‹ÊŸË øÊÁ„∞– ‹Ù∑§‚÷Ê ◊apple¥
◊¥ª‹flÊ⁄U ∑§Ù ’Ë¡Í ¡ŸÃÊ Œ‹ ∑‘§
Áfl⁄UÙœ ∑‘§ ’Ëø πÊŸ •ı⁄U πÁŸ¡
∑§ÊŸÍŸ ◊apple¥ ‚¥‡ÊÙœŸ ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ê Áflœappleÿ∑§
¬apple‡Ê Á∑§ÿÊ ªÿÊ– ßS¬Êà ∞fl¥ πÊŸ ◊¥òÊË
Ÿ⁄UappleãŒ˝ Á‚¥„ ÃÙ◊⁄U mÊ⁄UÊ ‚ŒŸ ◊apple¥ ¬apple‡Ê
Á∑§ÿÊ ªÿÊ ‡πÊŸ •ı⁄U πÁŸ¡ Áfl∑§Ê‚
•ı⁄U ÁflÁŸÿ◊ŸM§ ‚¥‡ÊÙœŸ Áflœappleÿ∑§
wÆvz Á¬¿‹apple ◊„ËŸapple ß‚ ‚¥’¥œ ◊apple¥ ¡Ê⁄UË
Á∑§ÿapple ªÿapple •äÿÊŒapple‡Ê ∑§Ê SÕÊŸ ‹appleŸapple ∑‘§
Á‹∞ ‹ÊÿÊ ªÿÊ „Ò– ß‚‚apple ¬„‹apple ßS¬ÊÃ
∞fl¥ πÊŸ ◊¥òÊË Ÿapple ¡Ò‚apple „Ë ß‚ Áflœappleÿ∑§
∑§Ù ¬apple‡Ê Á∑§ÿapple ¡ÊŸapple ∑§Ë •ŸÈ◊Áà ◊Ê¥ªË,
’Ë¡Œ ∑‘§ ’Ë ◊apple„ÃÊ’ Ÿapple Áflœappleÿ∑§ ∑‘§
¬˝ÊflœÊŸÙ¥ ∑§Ê Áfl⁄UÙœ Á∑§ÿÊ •ı⁄U ∑§„Ê
Á∑§ ÿ„ ⁄UÊíÿÙ¥ ∑‘§ •Áœ∑§Ê⁄UÙ¥ ∑§Ê
•ÁÃR§◊áÊ ∑§⁄UÃÊ „Ò–
¥ÙàæÙ ·¤ÚU·Ô¤ Ùãè´, Îðàæ ·Ô¤ çÜ° ÜǸÌð ãé° ×M¤´»æÑ ¥óææ
Ÿß¸ ÁŒÑË – ÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ Á’‹ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U •ÛÊÊ
„¡Ê⁄Uapple ∑§Ê ¡¥Ã⁄U-◊¥Ã⁄U ¬⁄U ŒÍ‚⁄Uapple ÁŒŸ ÷Ë ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ ¡Ê⁄UË „Ò–
©ã„Ù¥Ÿapple ’ÈœflÊ⁄U ∑§Ù ∑§„Ê Á∑§ ◊Ò¥ •Ÿ‡ÊŸ ∑§⁄U∑‘§ Ÿ„Ë¥
’ÁÀ∑§ ‚◊Ê¡ •ı⁄U Œapple‡Ê ∑‘§ Á‹∞ ‹«∏Ãapple „È∞ ◊M§¥ªÊ–
¬˝Œ‡Ê¸Ÿ ∑‘§ •ÊÁπ⁄UË ÁŒŸ •ÛÊÊ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ Á∑§‚ÊŸ •Ê¡
÷Ë ¤ÊÙ¬«∏Ë ◊apple¥ ⁄U„Ê „Ò ‹appleÁ∑§Ÿ ‚ûÊÊ ∑‘§ Œ‹Ê‹Ù¥ ∑§Ë §¥øË
Á’ÁÀ«¥ª ’ŸÃË ¡Ê ⁄U„Ë „Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ Œapple‡Ê ÷⁄U ◊apple¥
¬ŒÿÊòÊÊ ∑§Ê πÊ∑§Ê ÃÒÿÊ⁄U „Ù ⁄U„Ê „Ò–
„◊ Œapple‡Ê÷⁄U ◊apple¥ ¡apple‹ ÷⁄UÙ •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ø‹Ê∞¥ªapple •ı⁄U
‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù Á’‹ flʬ‚ ‹appleŸapple ∑‘§ Á‹∞ ◊¡’Í⁄U ∑§⁄Uapple¥ªapple–
|| fl·Ë¸ÿ ‚◊Ê¡‚appleflË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ
•äÿÊŒapple‡Ê |Æ » Ë‚Œ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ê ª‹Ê ÉÊÙ≈UŸapple flÊ‹Ê „Ò–
‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù Áø¥ÃÊ ∑§⁄UÙ«∏¬ÁÃÿÙ¥ ∑§Ë „Ò Ÿ Á∑§ Á∑§‚ÊŸÙ¥
∑§Ë– „◊ ªÊ¥fl-ªÊ¥fl ◊apple¥ ¬ŒÿÊòÊÊ ∑§⁄U πappleÃÙ¥ ◊apple¥ ∑§Ê◊ ∑§⁄UŸapple
flÊ‹Ù¥ ∑§Ù ¡ªÊ∞¥ªapple– Ÿ∞ ∑§ÊŸÍŸ ∑‘§ ◊ÈÃÊÁ’∑§ ¡◊ËŸ
•Áœª˝„áÊ ∑‘§ Áπ‹Ê» „◊ Á∑§‚Ë •ŒÊ‹Ã ◊apple¥ Ÿ„Ë¥ ¡Ê
‚∑§ÃÊ, ÿapple ÃÙ ¡ÈÀ◊ „Ò– ◊ÙŒË ‚⁄U∑§Ê⁄U ¬⁄U ÁŸ‡ÊÊŸÊ ‚ÊœÃapple
„È∞ •ÛÊÊ Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿı ◊„ËŸapple ◊apple¥ ÷˝CÊøÊ⁄U ∑§Ê
ŸÊ◊ Ÿ„Ë¥ ‹apple ⁄U„Ë „Ò– ¡Ÿ‹Ù∑§¬Ê‹ ∑§Ë øøʸ „Ë Ÿ„Ë¥
∑§Ë– ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ê‹Ê œŸ, ¡Ÿ‹Ù∑§¬Ê‹ •ı⁄U ‚ûÊÊ ∑§Ê
Áfl∑‘§¥Œ˝Ë∑§⁄UáÊ ¬⁄U ÁŒ‡ÊÊ ÷Í‹ ªß¸– ª˝Ê◊ ‚÷Ê ‹Ù∑§‚÷Ê
•ı⁄U ÁflœÊŸ‚÷Ê ‚apple §¥øË „Ò– ÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ Á’‹ ¬⁄U
‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë ¿Áfl œÍÁ◊‹ „È߸ „Ò– •äÿÊŒapple‡Ê ßÃŸÊ „Ë •ë¿Ê
„Ò ÃÙ •Ê¥ŒÙ‹Ÿ∑§Ê⁄UË ¬Êª‹ „Ò¥ ÄUÿÊ? ‚⁄U∑§Ê⁄U ÷˝Á◊à ∑§⁄U
⁄U„Ë „Ò– •ÛÊÊ ∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò Á∑§ Œapple‡Ê ∑§Ë ◊ÊÁ‹∑§ ¡ŸÃÊ „Ò–
‚¥‚Œ ◊apple¥ ©‚Ÿapple •¬Ÿapple ‚applefl∑§ ∑§Ù ÷apple¡Ê „Ò– ‹appleÁ∑§Ÿ •Ê¡
fl„Ë ‚applefl∑§ •¬Ÿapple ◊ÊÁ‹∑§ ‚apple ªgÊ⁄UË ∑§⁄U ⁄U„Ê „Ò– ‚⁄U∑§Ê⁄U
ÿÁŒ ÿ„ ÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ •äÿÊŒapple‡Ê flʬ‚ Ÿ„Ë¥ ‹appleÃË „Ò,
ÃÙ Œapple‡Ê ÷⁄U ∑‘§ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ù ¡ÊªM§∑§ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞
¬ŒÿÊòÊÊ ÁŸ∑§Ê‹Ë ¡Ê∞ªË–
©œ⁄U, ÷Ê⁄UÃËÿ Á∑§‚ÊŸ ÿÍÁŸÿŸ Ÿapple „Á⁄UÿÊáÊÊ •ı⁄U ∑‘§¥Œ˝
‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù •À≈UË◊apple≈U◊ ÁŒÿÊ „Ò Á∑§ z ◊Êø¸ Ã∑§ ÿÁŒ
‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple SflÊÁ◊ŸÊÕŸ •ÊÿÙª ∑§Ë Á⁄U¬Ù≈U¸ ‹ÊªÍ Ÿ ∑§Ë •ı⁄U
÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ Á’‹ flÊÁ¬‚ Ÿ„Ë¥ Á‹ÿÊ ÃÙ ¬Ë¬‹Ë
◊„ʬ¥øÊÿà ◊apple¥ •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ∑§Ë ÉÊÙ·áÊÊ ∑§⁄U ŒË ¡Ê∞ªË–
•Ê¥ŒÙ‹Ÿ ‡ÊÈM§ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ’ÊŒ Á∑§‚ÊŸ ◊Ê¥ª ¬Í⁄UË „È∞ Á’ŸÊ ÉÊ⁄U
flʬ‚ Ÿ„Ë¥ ¡Ê∞¥ªapple– ß‚‚apple ¬„‹apple ÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ ∑§ÊŸÍŸ ◊apple¥
‚¥‡ÊÙœŸ Á∑§∞ ¡ÊŸapple ∑§Ê Áfl⁄UÙœ ∑§⁄U ⁄U„apple ‚◊Ê¡‚appleflË •ÛÊÊ
„¡Ê⁄Uapple ∑‘§ ‚ÊÕ ÁŒÑË ∑‘§ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË •⁄UÁfl¥Œ ∑‘§¡⁄UËflÊ‹ Ÿapple
÷Ë ◊¥ø ‚ʤÊÊ Á∑§ÿÊ– ⁄UÊ¡ŸËÁà ◊apple¥ •ÊŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ‚apple ÿ„
¬„‹Ê ◊ı∑§Ê ÕÊ, ¡’ ∑‘§¡⁄UËflÊ‹ •ı⁄U •ÛÊÊ ‚ÊÕ ‚ÊÕ ∞∑§
„Ë ◊¥ø ¬⁄U Ÿ¡⁄U •Ê∞– ß‚ ◊ı∑‘§ ¬⁄U •ÛÊÊ Ÿapple ∞∑§ ’Ê⁄U
Á» ⁄U ¡apple‹ ÷⁄UÙ •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ∑§⁄UŸapple ∑§Ê ∞‹ÊŸ Á∑§ÿÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple
∑§„Ê Á∑§ ◊Ò¥ •÷Ë Ã∑§ v{ ’Ê⁄U •Ÿ‡ÊŸ ∑§⁄U øÈ∑§Ê „Í¥, ‹appleÁ∑§Ÿ
•’ •Ÿ‡ÊŸ ∑§⁄U∑‘§ ¡ÊŸ Ÿ„Ë¥ ŒappleŸË „Ò– øÊ⁄U ◊Ê„ ’ÊŒ ÷ÍÁ◊
•Áœª˝„áÊ ◊apple¥ ‚¥‡ÊÙœŸ ∑‘§ Áπ‹Ê» ¡apple‹ ÷⁄UÙ •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ‡ÊÈM§
Á∑§ÿÊ ¡Ê∞ªÊ–
Œapple‡Ê ∑§Ë ‚Ê⁄UË ¡apple‹ ÷⁄UŸapple ∑‘§ ’ÊŒ Ÿ⁄Uapple¥Œ˝ ◊ÙŒË ∑§Ê ÁŒ◊ʪ
Á∆∑§ÊŸapple ¬⁄U •Ê ¡Ê∞ªÊ– •⁄UÁfl¥Œ ∑‘§¡⁄UËflÊ‹ Ÿapple ÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ
◊Ègapple ¬⁄U ◊ÙŒË ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù ©lÙª¬ÁÃÿÙ¥ ∑§Ê ¬˝ÊÚ¬≈U˸ «Ë‹⁄U
Ã∑§ ∑§„ ÁŒÿÊ– ∑‘§¡⁄UËflÊ‹ •¬Ÿapple Ãÿ ‚◊ÿ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U
◊¥ª‹flÊ⁄U ŒÙ¬„⁄U ‹ª÷ª ¬ıŸapple ÃËŸ ’¡apple ‚¥‚Œ ◊ʪ¸ ¬„È¥øapple,
¡„Ê¥ •ÛÊÊ ∑‘§ ŸappleÃÎàfl ◊apple¥ œ⁄UŸÊ ø‹ ⁄U„Ê ÕÊ– ∑‘§¡⁄UËflÊ‹ ◊¥ø
∑‘§ ŸËøapple ‹ÙªÙ¥ ∑§Ë ÷Ë«∏ ◊apple¥ „Ë π«∏apple ⁄U„apple– ©Ÿ∑‘§ ‚ÊÕ ÁŒÑË ∑‘§
©¬◊ÈÅÿ◊¥òÊË ◊ŸË· Á‚‚ÙÁŒÿÊ fl ∑§È¿ •ãÿ ÁflœÊÿ∑§ ÷Ë
◊ı¡ÍŒ Õapple– ◊¥ø ¬⁄U •ÛÊÊ „¡Ê⁄Uapple ∑‘§ •‹ÊflÊ ◊appleœÊ ¬Ê≈U∑§⁄U,
¬˝‡Êʥà ÷Í·áÊ •ı⁄U ⁄UÊ¡apple¥Œ˝ ∑§È◊Ê⁄U •ÊÁŒ ◊ı¡ÍŒ Õapple– ‹ª÷ª
ÃËŸ ’¡apple •⁄UÁfl¥Œ ∑‘§¡⁄UËflÊ‹ ◊¥ø ¬⁄U ¬„È¥øapple •ı⁄U •ÛÊÊ ∑‘§
ø⁄UáÊ S¬‡Ê¸ ∑§⁄U ©ã„Ë¥ ∑‘§ Ÿ¡ŒË∑§ ’Ò∆ ª∞– ∑§È¿ Œapple⁄U ’ÊŒ
©ã„apple¥ ◊¥ø ¬⁄U ‚¥’ÙœŸ ∑‘§ Á‹∞ ’È‹ÊÿÊ ªÿÊ–
◊ÙŒË ∑§Ë ◊ı¡ÍŒªË ◊apple¥ ¬P§apple „È∞ ‹Ê‹Í •ı⁄U ◊È‹Êÿ◊ ∑‘§ Á⁄U‡Ãapple
‚Ò» ߸ – ‚◊Ê¡flÊŒË ¬Ê≈U˸
(‚¬Ê) ¬˝◊Èπ ◊È‹Êÿ◊ Á‚¥„
ÿÊŒfl •ı⁄U ⁄UÊC˛Ëÿ ¡ŸÃÊ Œ‹
(⁄UÊ¡Œ) ◊ÈÁπÿÊ ‹Ê‹Í ¬˝‚ÊŒ
ÿÊŒfl ∑‘§ •Ê¬‚Ë ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§
Á⁄U‡Ãapple •Ê¡ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿ⁄UappleãŒ˝ ◊ÙŒË
‚◊appleà •Ÿapple∑§ ÁflÁ‡ÊC •ÁÃÁÕÿÙ¥
∑§Ë ◊ı¡ÍŒªË ◊apple¥ ‚¬Ê •äÿˇÊ ∑‘§
‚Ê¥‚Œ ¬ıòÊ Ãapple¡ ¬˝Ãʬ ÿÊŒfl ∑‘§
÷√ÿ ÁË∑§Ùà‚fl ∑‘§ ‚ÊÕ ÁŸ¡Ë
Á⁄U‡ÃappleŒÊ⁄UË ◊apple¥ ÃéŒË‹ „Ù ªÿapple– Ãapple¡
¬˝Ãʬ ∑§Ë ‹Ê‹Í ∑§Ë ‚’‚apple ¿Ù≈UË
’apple≈UË ⁄UÊ¡‹ˇ◊Ë ∑‘§ ‚ÊÕ ‡ÊÊŒË „Ù
⁄U„Ë „Ò– ◊È‹Êÿ◊ ∑‘§ ¬È‡ÃÒŸË ªÊ¥fl
‚Ò» ߸ ◊apple¥ •ÊÿÙÁ¡Ã ÷√ÿ ÁË∑§
‚◊Ê⁄UÙ„ ◊apple¥ ‡Ê⁄UË∑§ „ÙŸapple flÊ‹Ù¥ ◊apple¥
•ãÿ ÁflÁ‡ÊC •ÁÃÁÕÿÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ
“⁄UÊ¡ŸËÁà ∑‘§ ◊Ҍʟ ◊apple¥ ‚¬Ê
◊ÈÁπÿÊ ∑‘§ œÈ⁄U Áfl⁄Uٜ˔
¬˝œÊŸ◊¥òÊË ◊ÙŒË ÷Ë ‡ÊÊÁ◊‹ Õapple–
¬˝Œapple‡Ê ∑‘§ ⁄UÊíÿ¬Ê‹ ⁄UÊ◊ ŸÊ߸∑§
÷Ë ◊ÙŒË ∑‘§ ‚ÊÕ Õapple– ◊È‹Êÿ◊,
©Ÿ∑‘§ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ¬ÈòÊ •Áπ‹apple‡Ê
ÿÊŒfl ÃÕÊ ‹Ê‹Í Ÿapple ¬Íflʸ„Ÿ ¬ıŸapple
vv ’¡apple ÁË∑§Ùà‚fl SÕ‹ ¬„È¥øapple
◊ÙŒË ∑§Ê ’apple„Œ ª◊¸¡Ù‡ÊË ‚apple
Sflʪà Á∑§ÿÊ •ı⁄U ◊¥ø ¬⁄U ‡ÊÊ‹
•Ù…∏Ê∑§⁄U ©Ÿ∑§Ë •ªflÊŸË ∑§Ë–
ß‚ Œı⁄UÊŸ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿapple ÿÊŒfl
¬Á⁄UflÊ⁄U ∑‘§ ‚ŒSÿÙ¥ ‚apple πÈŒ ¡Ê∑§⁄U
◊È‹Ê∑§Êà ∑§Ë–
‚¬Ê ◊ÈÁπÿÊ ◊ÙŒË ∑§Ù πÈŒ
◊¥ø ¬⁄U ‹apple∑§⁄U ªÿapple– ‹Ê‹Í •ı⁄U
◊È‹Êÿ◊ ∑‘§ ’Ëø ’Ò∆apple ◊ÙŒË Ÿapple
ÿÊŒfl ¬Á⁄UflÊ⁄U ∑‘§ •ãÿ ‚ŒSÿÙ¥
∑‘§ ‚ÊÕ » Ù≈UÙ Áπ¥øflÊÿË •ı⁄U
ŒÍÀ„apple Ãapple¡ ¬˝Ãʬ ¬⁄U ¬¥πÈÁ«∏ÿÊ¥ ÷Ë
’⁄U‚ÊÿË¥– ◊¥ø ¬⁄U •Êà◊ËÿÃÊ ∑§Ê
∞apple‚Ê ◊Ê„ı‹ ÕÊ Á∑§ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË
•Áπ‹apple‡Ê •ı⁄U ÿÊŒfl ¬Á⁄UflÊ⁄U ∑‘§
’ëøapple ∞∑§-∞∑§ ∑§⁄U∑‘§ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË
v#.kkpy egksRlo 2015] ds volj ij bVkuxj] v#.kkpy Áns'k esa Á/kkuea=h Jh ujsUÊ
eksnh dks Le`fr fp‡ HksaV djrs gq, v#.kkpy Áns'k ds eq[;ea=h Jh uce rqdhA lkFk esa
v#.kkpy Áns'k ds jkT;iky ysaf∂VusaV tujy fuHkZ; 'kekZ Hkh gSaA
∑§Ë ªÙŒ ◊apple¥ ¡Ê∑§⁄U ’Ò∆Ãapple ⁄U„apple •ı⁄U
◊ÙŒË Ÿapple ÷Ë ©ã„Ù¥Ÿapple ŒÈ‹Ê⁄UŸapple ◊apple¥ ∑§Ù߸
∑§ÙÃÊ„Ë Ÿ„Ë¥ ∑§Ë– ◊ÙŒË •¬Ÿapple
Áø⁄U ¬Á⁄UÁøà •¥ŒÊ¡ ◊apple¥ „ı‹apple ‚apple
’ëøÙ¥ ∑‘§ ∑§ÊŸ ¬∑§«∏∑§⁄U ©Ÿ∑‘§
¬˝Áà •Êà◊ËÿÃÊ ¡ÊÁ„⁄U ∑§⁄UÃapple ⁄U„apple–
ÁË∑§Ùà‚fl ◊apple¥ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË
∑§Ë Á‡Ê⁄U∑§Ã ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ¬Í¿apple ¡ÊŸapple
¬⁄U Ãapple¡ ¬˝Ãʬ Ÿapple ∑§„Ê ““¬˝œÊŸ◊¥òÊË
∑§Ë ß‚ ÿÊòÊÊ ◊apple¥ ∑§Ù߸ ⁄UÊ¡ŸËÁÃ
Ÿ„Ë¥ „Ò–
©ã„apple¥ Á‡ÊCÊøÊ⁄Ufl‡Ê ãÿıÃÊ ÁŒÿÊ
ªÿÊ ÕÊ •ı⁄U fl„ „◊apple¥ •Ê‡ÊËflʸŒ
ŒappleŸapple ‚Ò» ߸ •Êÿapple– ß‚∑‘§ Á‹ÿapple „◊
©Ÿ∑‘§ •Ê÷Ê⁄UË „Ò¥– „◊ ◊ÈgÙ¥ ∑‘§
•ÊœÊ⁄U ¬⁄U ©Ÿ∑§Ê Áfl⁄UÙœ ∑§⁄UÃapple
„Ò¥, √ÿÁQ§ªÃ M§¬ ‚apple Ÿ„Ë¥–””
◊¥òÊÙëøÊ⁄UáÊ ∑‘§ ’Ëø Ã◊Ê◊ ⁄US◊apple¥
•ŒÊ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹ÿapple ⁄U¥ªËŸ ¬ŒÙ¥¸,
Œ⁄UËøÙ¥ •ı⁄U πÍ’‚Í⁄Uà ¤ÊÊ«∏Ù¥ ‚apple
‚¡Êÿapple ªÿapple ÷√ÿ ÁË∑§Ùà‚fl
¬¥«Ê‹ ◊apple¥ ‚flÊ ‹Êπ ‚apple íÿÊŒÊ
‹ÙªÙ¥ Ÿapple Á‡Ê⁄U∑§Ã ∑§Ë–
◊ÒŸ¬È⁄UË ‚apple ‚Ê¥‚Œ Ãapple¡ ¬˝Ãʬ
ÿÊŒfl ∑§Ë ‹Ê‹Í ∑§Ë ‚’‚apple ¿Ù≈UË
’apple≈UË ⁄UÊ¡‹ˇ◊Ë ‚apple ‚ªÊ߸ ªÃ v{
ÁŒ‚ê’⁄U ∑§Ù „È߸ ÕË– ŒÙŸÙ¥ ∑§Ê
ÁflflÊ„ •ÊªÊ◊Ë w{ » ⁄Ufl⁄UË ∑§Ù
ÁŒÑË ◊apple¥ „٪ʖ
∑§÷Ë ‚¬Ê ◊ÈÁπÿÊ ∑‘§
ÁŸ∑§≈USÕ ⁄U„apple ¬Ífl¸ ‚Ê¥‚Œ •◊⁄U
Á‚¥„ ÷Ë ÁË∑§Ùà‚fl ‚◊Ê⁄UÙ„ ◊apple¥
‡ÊÊÁ◊‹ „È∞– ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ
◊„ÊŸÊÿ∑§ •Á◊ÃÊ÷ ’ëøŸ,
©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê •ı⁄U ©ûÊ⁄UÊπá« ∑‘§
¬Ífl¸ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ŸÊ⁄UÊÿáÊ ŒûÊ
ÁÃflÊ⁄UË ÃÕÊ ©Ÿ∑§Ê ¬Á⁄UflÊ⁄U,
¡ŸÃÊ Œ‹ ÿÍŸÊß≈Uapple« ∑‘§ •äÿˇÊ
‡Ê⁄UŒ ÿÊŒfl, ÷Ê¡¬Ê ‚Ê¥‚Œ ‚ÊˇÊË
◊„Ê⁄UÊ¡ ÃÕÊ ©ûÊ⁄U ¬˝Œapple‡Ê
◊¥ÁòÊ◊á«‹ ∑‘§ •Áœ∑§Ê¥‡Ê ◊¥òÊË
Áfl‡Êapple· M§¬ ‚apple ◊ı¡ÍŒ ⁄U„apple–
ªÙŒ Á‹∞ ’ëøÙ¥ ∑§Ù
÷Ë •ÊœÊ⁄U ∑§Ê«¸
Ÿß¸ ÁŒÑË–
ªÙŒ Á‹∞ ’ëøÙ¥
∑§Ù ÷Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple
•ÊœÊ⁄U ∑§Ê«¸ ¡Ê⁄UË
∑§⁄UŸapple ∑§Ê »Ò§‚‹Ê
Á∑§ÿÊ „Ò– ’Ê‹
•Á÷ª˝„áÊ ‚¥‚ÊœŸ
‚Á◊Áà (‚Ë∞•Ê⁄U∞) ∑‘§ ‚Áøfl «ÊÚ. flË⁄Uapple¥Œ˝ Á◊üÊÊ Ÿapple
‡ÊÁŸflÊ⁄U ∑§Ù ÿ„ ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ŒË–
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ Œapple‡Ê ÷⁄U ∑‘§ •ŸÊÕÊ‹ÿÙ¥ ‚apple ªÙŒ
Á‹∞ ª∞ ’ëøÙ¥ ∑§Ù •ÊœÊ⁄U ∑§Ê«¸ ¡Ê⁄UË Á∑§∞ ¡Ê∞¥ªapple–
ÁŒÑË ◊apple¥ ¬Êÿ‹≈U ¬˝Ù¡appleÄU≈U ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ß‚∑§Ë ¬„‹apple „Ë
‡ÊÈL§•Êà „Ù øÈ∑§Ë „Ò– Ÿfl¡Êà fl ¿Ù≈Uapple ’ëøÙ¥ ∑‘§ •ÊœÊ⁄U
∑§Ê«¸ ◊apple¥ ’ŸŸapple ◊apple¥ •Ê ⁄U„Ë ÁŒP§ÃÙ¥ ¬⁄U ∑§„Ê Á∑§ ¬Ê¥ø fl·¸
‚apple ∑§◊ •ÊÿÈ ∑‘§ ’ëøÙ¥ ∑§Ë ’ÊÚÿÙ◊ËÁ≈˛∑§ ¬„øÊŸ Ÿ„Ë¥ ‹Ë
¡Ê ⁄U„Ë „Ò– ©ã„apple¥ ©Ÿ∑‘§ •Á÷÷Êfl∑§Ù¥ ÿÊ ◊ÊÃÊ-Á¬ÃÊ ∑§Ë
•Êß«Ë ∑‘§ ‚ÊÕ ¡Ù«∏Ê ¡Ê ⁄U„Ê „Ò–
j{kkea=h Jh euksgj ifjZdj ubZ fnYyh esa iq.ks ds dekaM vLirky (,llh) dks loZJs"B lsok ds fy, j{kkea=h
dh VkQh vkSj Á'kfLr i= nsrs gq,A bl volj ij phQ vkWQ vkehZ LVkQ tujy nychj flag vkSj
Mhth,,Q,e,l ysf∂VusaV tujy ch ds pksiM+k Hkh ekStwn gSaA
•¬ŸË ¡M§⁄Uà ∑‘§ Á„‚Ê’ ‚apple
⁄UÊíÿ ÃÒÿÊ⁄U ∑§⁄Uapple¥ ÿÙ¡ŸÊ∞¥ — ◊ÙŒË
Ÿß¸ ÁŒÑË – Œapple‡Ê ∑‘§ Áfl∑§Ê‚ ◊apple¥
⁄UÊíÿÙ¥ ∑§Ë Á„S‚appleŒÊ⁄UË ∑§Ë ÁŸ⁄U¥Ã⁄U
fl∑§Ê‹Ã ∑§⁄UŸapple flÊ‹apple ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿ⁄Uapple¥Œ˝
◊ÙŒË Ÿapple ‚÷Ë ⁄UÊíÿÙ¥ ∑§Ù •ÊESÃ
Á∑§ÿÊ „Ò Á∑§ •’ flapple •¬ŸË ¡M§⁄UÃ
∑‘§ Á„‚Ê’ ‚apple ÿÙ¡ŸÊ ÃÒÿÊ⁄U ∑§⁄U ‚∑§Ãapple
„Ò¥– vyflapple¥ ÁflûÊ •ÊÿÙª ∑§Ë Á‚» ÊÁ⁄U‡ÊÙ¥
∑§Ù ◊¥¡Í⁄U ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ŒappleÃapple
„È∞ ◊ÙŒË Ÿapple ‚÷Ë ⁄UÊíÿÙ¥ ∑‘§
◊ÈÅÿ◊¥ÁòÊÿÙ¥ ∑§Ù ¬òÊ Á‹πÊ „Ò– ◊ÙŒË
Ÿapple ß‚ ¬òÊ ◊apple¥ Á‹πÊ „Ò Á∑§ ⁄UÊíÿ ∑‘§¥Œ˝
¬˝ÊÿÙÁ¡Ã ÿÙ¡ŸÊ•Ù¥ ◊apple¥ ‚¥‡ÊÙœŸ ∑§⁄UŸapple
•ı⁄U •¬ŸË Áfl∑§Ê‚ ÿÙ¡ŸÊ∞¥ πÈŒ
’ŸÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ SflÃ¥òÊ „Ò¥–
¬òÊ ◊apple¥ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿapple Á‹πÊ „Ò
Á∑§ ÷‹apple „Ë vyflapple¥ ÁflûÊ •ÊÿÙª ∑§Ë
Á‚» ÊÁ⁄U‡Êapple¥ ∑‘§¥Œ˝ ∑‘§ π¡ÊŸapple ¬⁄U Œ’Êfl
«Ê‹apple¥ªË, ‹appleÁ∑§Ÿ ⁄UÊíÿÙ¥ ∑‘§ Á„ÃÙ¥ ∑§Ù
ŒappleπÃapple „È∞ ©ã„apple¥ íÿÙ¥ ∑§Ê àÿÙ¥ SflË∑§Ê⁄U
∑§⁄U Á‹ÿÊ ªÿÊ „Ò– ß‚∑‘§ Äà ‚∑§‹
∑§⁄U ‚¥ª˝„ ◊apple¥ ⁄UÊíÿÙ¥ ∑§Ë Á„S‚appleŒÊ⁄UË
∑§Ù •ÊÿÙª Ÿapple vÆ » Ë‚Œ ’…∏ÊŸapple ∑§Ë
Á‚» ÊÁ⁄U‡Ê ∑§Ë ÕË–
•ª‹apple ÁflûÊ fl·¸ wÆvz-v{ ‚apple
⁄UÊíÿÙ¥ ∑§Ù •’ ⁄UÊ¡Sfl ◊apple¥ yw » Ë‚Œ
Á„S‚Ê Á◊‹appleªÊ– ß‚ Ã⁄U„ ⁄UÊíÿ •¬Ÿapple
ÿÙ¡ŸÊªÃ ⁄UÊ¡Sfl πø¸ ∑§Ê fl„Ÿ ß‚Ë
¬˝ŒË¬ ¡ÒŸ „àÿÊ∑§Ê¥«
◊apple¥ •’Í ‚‹apple◊ ∑§Ù
©◊˝∑Ò§Œ ∑§Ë ‚¡Ê
◊È¥’߸ – Á’À«⁄U ¬˝ŒË¬ ¡ÒŸ
„àÿÊ∑§Ê¥« ◊apple¥ ŒÙ·Ë ∆„⁄UÊ∞ ª∞ ◊ÊÁ»
ÿÊ «ÊÚŸ •’Í ‚‹apple◊ ∑§Ù ©◊˝∑Ò§Œ ∑§Ë
‚¡Ê ‚ÈŸÊ߸ ªß¸ „Ò– ß‚∑‘§ ‚ÊÕ „Ë
©‚ ¬⁄U ŒÙ ‹Êπ L§¬ÿapple ∑§Ê ¡È◊ʸŸÊ
÷Ë ‹ªÊÿÊ ªÿÊ „Ò– Á¬¿‹apple ‚#Ê„
Áfl‡Êapple· ≈UÊ«Ê •ŒÊ‹Ã Ÿapple ß‚ ◊Ê◊‹apple
◊apple¥ ‚‹apple◊, ©‚∑‘§ «˛Êßfl⁄U ◊apple„ŒË „‚Ÿ
•ı⁄U ∞∑§ •ãÿ Á’À«⁄U flË⁄Uapple¥Œ˝ ¡Êê’
∑§Ù ŒÙ·Ë ∆„⁄UÊÿÊ ÕÊ– •’Í ‚‹apple◊
∑§Ù wÆÆw ◊apple¥ ߥ≈U⁄U¬Ù‹ mÊ⁄UÊ Áª⁄UçÃÊ⁄UË
∑‘§ ’ÊŒ wÆÆz ◊apple¥ ¬ÈøªÊ‹ ‚apple ¬˝àÿÁ¬¸Ã
∑§⁄U ÷Ê⁄Uà ‹ÊÿÊ ªÿÊ ÕÊ– ÿ„ ¬„‹Ê
∞apple‚Ê ◊Ê◊‹Ê „Ò, Á¡‚◊apple¥ ©‚apple ‚¡Ê
‚ÈŸÊ߸ ªß¸ „Ò–
Á„S‚apple ‚apple ∑§⁄U ‚∑‘§¥ªapple– •‹’ûÊÊ
¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿapple ⁄UÊíÿÙ¥ ∑§Ù •ÊESà Á∑§ÿÊ
„Ò Á∑§ ⁄UÊC˛Ëÿ SÃ⁄U ¬⁄U fl⁄UËÿÃÊ flÊ‹apple
∑§Êÿ¸R§◊ ¡Ò‚apple ª⁄UË’Ë ©ã◊Í‹Ÿ,
◊Ÿ⁄UappleªÊ, Á‡ÊˇÊÊ SflÊSâÿ, ª˝Ê◊ËáÊ
Áfl∑§Ê‚, ∑§ÎÁ· •ı⁄U •ãÿ ˇÊappleòÊÙ¥ ∑‘§
Á‹∞ ∑‘§¥Œ˝ ‚apple ¬„‹apple ∑§Ë ÷Ê¥Áà ÁflûÊËÿ
◊ŒŒ Á◊‹ÃË ⁄U„appleªË–
¬˝œÊŸ◊¥òÊË ∑‘§ ◊ÈÃÊÁ’∑§, vyflapple¥
ÁflûÊ •ÊÿÙª ∑§Ë Á‚» ÊÁ⁄U‡Êapple¥ SflË∑§Ê⁄U
∑§⁄UŸapple ∑§Ê ÃÊà¬ÿ¸ „Ò Á∑§ „◊ ¡Á≈U‹
∑‘§¥Œ˝Ë∑§Îà ÿÙ¡ŸÊ ÁŸ◊ʸáÊ ∑‘§ …Ê¥øapple ‚apple
„≈U ⁄U„apple „Ò¥, Á¡‚◊apple¥ ‚÷Ë ⁄UÊíÿÙ¥ ∑‘§
Á‹∞ ‚◊ÊŸ •flœÊ⁄UáÊÊ „ÙÃË ÕË–
⁄UÊíÿ ß‚apple ‹apple∑§⁄U ’⁄U‚Ù¥ ‚apple •ÊflÊ¡
©∆Ê ⁄U„apple „Ò¥–
ß‚ËÁ‹∞ „◊Ê⁄UË ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple
⁄UÊ¡Sfl ‚¥ª˝„ ◊apple¥ •Áœ∑§ Á„S‚appleŒÊ⁄UË
⁄UÊíÿÙ¥ ∑§Ù ŒappleŸapple ¡Ò‚Ê ∑§Œ◊ ©∆ÊÿÊ „Ò–
¡’ ◊Ò¥ ◊ÈÅÿ ◊¥òÊË ÕÊ, Ã’ ÷Ë ◊Ò¥
ÿ„Ë ∑§„ÃÊ ÕÊ Á∑§ Œapple‡Ê ∑§Ë Ã⁄UP§Ë
⁄UÊíÿÙ¥ ∑§Ë ¬˝ªÁà ¬⁄U ÁŸ÷¸⁄U ∑§⁄UÃË „Ò–
ß‚Á‹∞ „◊Ê⁄UË ‚⁄U∑§Ê⁄U ⁄UÊíÿÙ¥ ∑§Ù „⁄U
‚¥÷fl Ã⁄UË∑‘§ ‚apple ‚‡ÊQ§ ’ŸÊŸapple ∑‘§ Á‹∞
∑§Á≈U’h „Ò– „◊Ê⁄UÊ ÿ„ ÷Ë ◊ÊŸŸÊ „Ò
Á∑§ ÁflûÊËÿ •ŸÈ‡ÊÊ‚Ÿ ∑§Ù äÿÊŸ ◊apple¥
⁄UπÃapple „È∞ ⁄UÊíÿÙ¥ ∑§Ù •Áœ∑§ ÁflûÊËÿ
◊¡’ÍÃË •ı⁄U SflÊÿûÊÃÊ ∑‘§ ‚ÊÕ
•¬Ÿapple ∑§Êÿ¸R§◊ •ı⁄U ÿÙ¡ŸÊ∞¥ ÃÒÿÊ⁄U
∑§⁄UŸapple ∑§Ë ¿Í≈U ŒË ¡ÊŸË øÊÁ„∞–
Öêç× ¥çÏ»ýã‡æ çÕÜ ÂÚU ·Ô¤´Îý ·¤ô
ƒæðÚUÙð çÙ·¤Üè ·¤æ´»ýðâ ×ð´ ·¤Üã ÌðÁ
Ÿß¸ ÁŒÑË – ÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ
•äÿÊŒapple‡Ê ¬⁄U øıÃ⁄U» Ê ’Ÿapple ◊Ê„ı‹
∑‘§ ’Ëø ∑§Ê¥ª˝apple‚ ‡◊ı∑§Ê˜ÿ øÍ∑§ÃË Ÿ¡⁄U
•Ê ⁄U„Ë „Ò– ÿÊŸË fl„ ◊ı∑§Ê Ÿ„Ë¥ ÷ÈŸÊ
¬Ê ⁄U„Ë „Ò– ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù ‚¥‚Œ ‚apple ‚«∏∑§
¬⁄U ÉÊapple⁄UŸapple ÁŸ∑§‹Ë ∑§Ê¥ª˝apple‚ ∑§Ë •Ê¥ÃÁ⁄U∑§
‹«∏Ê߸ •ı⁄U ∑§‹„ ‚«∏∑§ ¬⁄U •ÊÃË
ÁŒπ ⁄U„Ë „Ò– ¬Ê≈U˸ ∑‘§ ’ÈœflÊ⁄U ∑§Ù
¬Ífl¸ ÉÊÙÁ·Ã œ⁄UŸapple ‚apple ¬„‹apple ©¬ÊäÿˇÊ
⁄UÊ„È‹ ‡¿È^˘ÿ ‹apple∑§⁄U ÁflŒapple‡Ê ø‹apple ª∞
„Ò¥– fl„Ë¥ ∑§Ê¥ª˝apple‚ ‡ÊÊÁ‚à ⁄UÊÿÙ¥ ‚apple ÷Ë
¬Ê≈U˸ ∑§Ù •Ê¥ÃÁ⁄U∑§ Áfl⁄UÙœ ∑§Ê ‚Ê◊ŸÊ
∑§⁄UŸÊ ¬«∏ ⁄U„Ê „Ò– ∞apple‚apple ◊apple¥ ‚¥‚Œ ∑‘§
ŒÙŸÙ¥ ‚ŒŸÙ¥ ◊apple¥ Áfl¬ˇÊ ∑§Ë ∞∑§¡È≈UÃÊ
∑‘§ ’Êfl¡ÍŒ ∑§Ê¥ª˝apple‚ Áfl⁄UÙœ ¬ˇÊ ∑§Ê
ŸappleÃÎàfl ‹apple ¬ÊŸapple ∑§Ë ⁄UáÊŸËÁà ◊apple¥ ÷Ë
•‚» ‹ ÁŒπ ⁄U„Ë „Ò– ∑§ŸÊ¸≈U∑§,
Á„◊Êø‹, ©ûÊ⁄UÊ𥫠¡Ò‚apple ∑§Ê¥ª˝apple‚
‡ÊÊÁ‚à ⁄UÊÿ ⁄UÊ¡ª ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ •äÿÊŒapple‡Ê
∑§Ù ‹apple∑§⁄U ‚∑§Ê⁄UÊà◊∑§ Ÿ¡⁄U •Ê ⁄U„apple
„Ò¥– ‚ÍòÊÙ¥ ∑‘§ ◊ÈÃÊÁ’∑§ ‚ûÊÊ ¡ÊŸapple ∑‘§
’ÊŒ •¬Ÿapple ⁄UÊÿÙ¥ ∑‘§ Áfl∑§Ê‚ ∑§Ë ⁄UçÃÊ⁄U
∑§Ù ’ŸÊ∞ ⁄UπŸapple ∑‘§ Á‹∞ ∑§Ê¥ª˝apple‚ ‡ÊÊÁ‚Ã
⁄UÊÿ ∑‘§¥Œ˝ ‚apple ∑§Œ◊ Á◊‹Ê ∑§⁄U ø‹ŸÊ
øÊ„ ⁄U„apple „Ò¥– ÿ„ ⁄UÊÿ ¬„‹apple ÷Ë ⁄UÊ„È‹
ªÊ¥œË ∑‘§ Á¬˝ÿ ∑§ÊŸÍŸ ◊apple¥ ‚ÈœÊ⁄U ∑§Ë
ªÈ„Ê⁄U ‹ªÊ øÈ∑‘§ „Ò¥– ©‚ ‚◊ÿ ◊„Ê⁄UÊC˛
‚Á„à ∑§ß¸ ∑§Ê¥ª˝apple‚Ë ⁄UÊÿÙ¥ Ÿapple ∑‘§¥Œ˝ ∑§Ë
ŸflªÁ∆à ‚⁄U∑§Ê⁄U ‚apple ‚ÈœÊ⁄U ∑§Ù ‹apple∑§⁄U
ªÈ„Ê⁄U ‹ªÊ߸ ÕË–

‹πŸ§, ‡ÊÁŸflÊ⁄U w} » ⁄Ufl⁄UË wÆvz
fopkj 9
(jk"Vªh; fgUnh LkkIrkfgd)
-
Âêßæü¿Ü ×èçÇØæ °âôçâ°àæÙ
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
·¤ãè´ çßàæéh ÖæÚUÌèØ
©ˆÂæÎô´ ·Ô¤ ÂðÅUð´ÅU Ù ¹ô Îð´ ã×
’ıÁh∑§ •Áœ∑§Ê⁄UÙ¥ ÿÊŸË ¬apple≈Uapple¥≈U
∑‘§ ◊Ê◊‹apple ◊apple¥ ∞∑§ •Ê◊ œÊ⁄UáÊÊ „Ò Á∑§
ߟ∑§Ê ©Ñ¥ÉÊŸ ÷Ê⁄Uà ¡Ò‚apple ¬Í⁄U’ ∑‘§
Œapple‡Ê ∑§⁄UÃapple „Ò¥ •ı⁄U ß‚∑§Ê πÁ◊ÿÊ¡Ê
•◊appleÁ⁄U∑§Ê, Á’˝≈UappleŸ, ¡◊¸ŸË ¡Ò‚apple
Áfl∑§Á‚à ¬Áp◊Ë ◊ÈÀ∑§Ù¥ ∑§Ù ©∆ÊŸÊ
¬«∏ÃÊ „Ò– ’apple‡Ê∑§, •ÊÁflc∑§Ê⁄UÙ¥ •ı⁄U
ŸflÊøÊ⁄UÙ¥ (ßãflapple¥‡ÊŸ-ߟÙflapple‡ÊŸ) ∑‘§
∑§ß¸ ‚¥Œ÷¸ ¬Áp◊Ë Œapple‡ÊÙ¥ ‚apple ¡È«∏apple „Ò¥,
¬⁄U ¬Í⁄U’ ∑§Ë ¡◊ËŸ ߟ‚apple πÊ‹Ë Ÿ„Ë¥
⁄U„Ë „Ò– ∞∑§ flQ§ ÕÊ ¡’ ÷Ê⁄Uà ∑§Ë
◊Á„◊Ê ôÊÊŸ ªÈL§ ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ÕË, » ∑§¸
ÿ„ ⁄U„Ê Á∑§ „◊Ÿapple •¬Ÿapple ôÊÊŸ ∑‘§
’Ê¡Ê⁄UË∑§⁄UáÊ •ı⁄U ¬apple≈Uapple¥≈UË∑§⁄UáÊ ∑§Ë
∑§ÙÁ‡Ê‡Ê Ÿ„Ë¥ ∑§Ë– ¬⁄U •Ê¡ ∑‘§
ÁŸÿ¥òÊáÊ •Õ¸√ÿflSÕÊ ∑‘§ ÿȪ ◊apple¥
ß‚∑§Ë Á∑§ÃŸË •Áœ∑§ ¡M§⁄Uà „Òÿ„
¡◊¸ŸË ◊apple¥ ∑§Ë ¡Ê ⁄U„Ë ∞∑§ ∑§ÙÁ‡Ê‡Ê
‚apple S¬C „Ù ⁄U„Ê „Ò •ı⁄U ‚Ê» „Ù ⁄U„Ê
„Ò Á∑§ „◊apple¥ •¬Ÿapple ôÊÊŸ •ı⁄U ∆apple∆ ÷Ê⁄UÃËÿ
©à¬ÊŒÙ¥ ∑‘§ ¬apple≈Uapple¥≈U ’øÊŸapple ∑§Ë Á∑§ÃŸË
•Áœ∑§ ¡M§⁄Uà „Ò– ÿ„ ◊Ê◊‹Ê ¡◊¸ŸË
∑§Ë ∞∑§ ∑§¥¬ŸË πÊŒË Ÿappleø⁄U ¬˝ÊÚ«ÄU≈U˜‚
‚apple ¡È«∏Ê „Ò– ß‚ ∑§¥¬ŸË Ÿapple ∑§È¿ •⁄U‚apple
‚apple ÿÍ⁄UÙ¬Ëÿ ’Ê¡Ê⁄UÙ¥ ◊apple¥ ‡ÊÒ¥¬Í, ‚Ê’ÈŸ
•ı⁄U Ãapple‹ •ÊÁŒ „’¸‹ ‚Ê◊ÊŸÙ¥ ∑§Ë
Á’R§Ë ©ã„apple¥ πÊŒË ©à¬ÊŒ ’ÃÊ∑§⁄U
∑§⁄UŸË ‡ÊÈM§ ∑§Ë „Ò– ß‚◊apple¥ ∑§„Ë¥ ß‚∑§Ê
©Ñappleπ Ÿ„Ë¥ „Ò Á∑§ πÊŒË ∑§Ê ÷Ê⁄Uà ‚apple
∑§Ù߸ ‹appleŸÊ-ŒappleŸÊ „Ò–
¡’Á∑§ ÿ„ ’Êà ∑§◊ ‚apple ∑§◊
÷Ê⁄UÃËÿ ©¬◊„Êmˬ ◊apple¥ „⁄U ∑§Ù߸
¡ÊŸÃÊ „Ò Á∑§ πÊŒË •Ê¡ÊŒË •Ê¥ŒÙ‹Ÿ
∑‘§ ‚◊ÿ ‚apple „Ë ÷Ê⁄UÃËÿ ≈˛apple«◊Ê∑§¸ „Ò–
◊„Êà◊Ê ªÊ¥œË Ÿapple πÊŒË ∑§Ù ∞∑§
•Ê¥ŒÙ‹Ÿ ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ π«∏Ê Á∑§ÿÊ ÕÊ–
¬⁄U øÍ¥Á∑§ ∑§÷Ë πÊŒË ∑§Ù ∞∑§ ÷Ê⁄UÃËÿ
≈˛apple«◊Ê∑§¸ ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ Œ¡¸ ∑§⁄UÊŸapple ÿÊ ß‚
¬⁄U ¬apple≈Uapple¥≈U ÿÊÁŸ ’ıÁh∑§ •Áœ∑§Ê⁄U
„ÊÁ‚‹ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ¬˝ÁR§ÿÊ Ÿ„Ë¥ ∑§Ë
ªß¸, Á‹„Ê¡Ê ¡◊¸ŸË ∑§Ë ∑§¥¬ŸË ß‚∑§Ê
ª‹Ã » ÊÿŒÊ ©∆Ê ⁄U„Ë „Ò– ß‚ ¬⁄U
„◊Ê⁄UË ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple ∞appleÃ⁄UÊ¡ ÷Ë ¡ÃÊÿÊ
„Ò– ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ◊ÈÃÊÁ’∑§ Œapple‡Ê ∑‘§ πÊŒË
∞fl¥ ª˝Ê◊ËáÊ ©lÙª •ÊÿÙª
(∑‘§flË•Ê߸‚Ë) ∑§Ù ß‚ ’Êà ∑§Ë
Á‡Ê∑§Êÿà •◊appleÁ⁄U∑§Ê •ı⁄U ÿÍ⁄UÙ¬Ëÿ ‚¥ÉÊ
◊apple¥ ÷Ë ∑§⁄UŸapple ∑§Ù ∑§„Ê ªÿÊ „Ò– ß‚∑‘§
Á‹∞ ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple πÊŒË ∑‘§ ©Ñappleπ flÊ‹apple
◊„Êà◊Ê ªÊ¥œË ∑‘§ ŒSÃπà ‚◊appleà ∑§ß¸
ŒSÃÊflapple¡ ¡È≈UÊ∞ „Ò¥–
ªı⁄UË’ „Ò Á∑§ ¡◊¸ŸË ∑§Ë ©Q§
∑§¥¬ŸË Ÿapple •¬Ÿapple flapple’‚Êß≈U ¬⁄U ŒÊflÊ
Á∑§ÿÊ „Ò Á∑§ πÊŒË ÿÍ⁄UÙ¬ ∑‘§ ’Ê¡Ê⁄UÙ¥
∑‘§ Á‹∞ ∞∑§ πÊ‚ Ã⁄U„ ∑§Ê ’˝Ê¥« „Ò
•ı⁄U fl„Ê¥ ß‚∑‘§ ©à¬ÊŒ Á‚» ¸ ß‚Ë
∑§¥¬ŸË mÊ⁄UÊ ©¬‹éœ ∑§⁄UÊ∞ ¡Ê ⁄U„apple
„Ò¥– •÷Ë ÿ„ ∑§¥¬ŸË πÊŒË ∑‘§ ŸÊ◊
¬⁄U Á‚» ¸ ‡ÊÒê¬Í, Ãapple‹, ‚Ê’ÈŸ •ı⁄U
ß‚Ë Ã⁄U„ ∑‘§ „’¸‹ ©à¬ÊŒ ’appleø ⁄U„Ë
„Ò, ‹appleÁ∑§Ÿ ÷Áflcÿ ◊apple¥ ÿ„ πÊŒË ∑§¬«∏apple
÷Ë ’ŸÊŸÊ •ı⁄U ’appleøŸÊ ‡ÊÈM§ ∑§⁄U
‚∑§ÃË „Ò– ∞apple‚apple ◊apple¥ ÷Ê⁄UÃËÿ πÊŒË ∑§Ë
◊ÈÁ‡∑§‹apple¥ ’…∏ ‚∑§ÃË „Ò¥–
ŒappleπÊ ¡Ê∞ ÃÙ ÿ„ ¬„‹Ê ◊Ê◊‹Ê
Ÿ„Ë¥ „Ò ¡’ ÷Ê⁄UÃËÿ ’ıÁh∑§
‚ꬌʕ٥ ¬⁄U «Ê∑§Ê «Ê‹Ÿapple ÿÊŸË ¬apple≈Uapple¥≈U
ÿÊ ≈˛apple«◊Ê∑§¸ øÈ⁄UÊŸapple ∑§Ë ∑§ÙÁ‡Ê‡Ê ∑§Ë
ªß¸ „Ù– ß‚‚apple ¬„‹apple Áfl‡ÊÈh ÷Ê⁄UÃËÿ
◊‚Ê‹Ù¥- •ÊÿÈflapple¸ÁŒ∑§ •ı·ÁœÿÙ¥ ¡Ò‚apple
„ÀŒË •ı⁄U ŸË◊ ∑‘§ ¬apple≈Uapple¥≈U ◊apple¥ Œπ‹
∑§Ê ÷Ê⁄Uà ‚Ê◊ŸÊ ∑§⁄U øÈ∑§Ê „Ò •ı⁄U
ߟ‚apple ‚¥’¥ÁœÃ ◊È∑§Œ◊Ù¥ ◊apple¥ ÷Ê⁄Uà ∑§Ù
¡Ëà Á◊‹Ë „Ò– Ÿé’apple ∑‘§ Œ‡Ê∑§ ◊apple¥
•◊appleÁ⁄U∑§Ë ∑§Ë ∞∑§ ∑§¥¬ŸË Ÿapple „ÀŒË
¬⁄U •¬ŸÊ ŒÊflÊ ∆Ù¥∑§ ÁŒÿÊ ÕÊ– ß‚apple
’øÊŸapple ◊apple¥ ÷Ê⁄Uà ∑§Ù ¬Ê¥ø ‚Ê‹ ‹ª
ª∞ •ı⁄U •◊appleÁ⁄U∑§Ë fl∑§Ë‹Ù¥ ∑§Ù »
Ë‚ ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ∑§⁄UË’ vw ‹Êπ «ÊÚ‹⁄U
∑§Ê ÷ȪÃÊŸ ∑§⁄UŸÊ ¬«∏Ê ÕÊ– ß‚Ë Ã⁄U„
v~~z ◊apple¥ •◊appleÁ⁄U∑§Ê ∑§Ë „Ë ∞∑§ •ãÿ
» ◊¸ Ÿapple ŸË◊ ¬⁄U •¬ŸÊ ŒÊflÊ ¡ÃÊ
ÁŒÿÊ ÕÊ– ÷Ê⁄Uà ∑§Ù ß‚∑‘§ •◊appleÁ⁄U∑§Ë
¬apple≈Uapple¥≈U ∑§Ù ⁄Ug ∑§⁄UÊŸapple ◊apple¥ vÆ ‚Ê‹ ‹ª
ª∞– ß‚ ¬⁄U vÆ ‹Êπ •◊appleÁ⁄U∑§Ë
«ÊÚ‹⁄U πø¸ „Ù ª∞ Õapple– ß‚Ë Ã⁄U„ ∑§Ê
∞∑§ ÁflflÊŒ v~~| ◊apple¥ ÷Ê⁄UÃËÿ øÊfl‹
∑§Ë ∞∑§ •„◊ Á∑§S◊ ’Ê‚◊ÃË ∑§Ê
©∆Ê ÕÊ– ≈UappleÄU‚Ê‚ ÁSÕà •◊appleÁ⁄U∑§Ë
∑§¥¬ŸË ⁄UÊß‚≈Uapple∑§ ∑§Ù ’Ê‚◊ÃË øÊfl‹
∑§Ê ¬apple≈Uapple¥≈U ÁŒ∞ ¡ÊŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ÷Ê⁄Uà Ÿapple
•¬ŸË •Ê¬ÁûÊ ¡ÃÊ߸ ÕË– ÷Ê⁄Uà Ÿapple
flapple Ãâÿ ◊È„ÒÿÊ ∑§⁄UÊ∞, Á¡Ÿ‚apple ¬ÃÊ
ø‹ÃÊ ÕÊ Á∑§ ÷Ê⁄Uà ◊apple¥ Ã∑§⁄UË’Ÿ vÆ
‹Êπ „appleÄU≈Uappleÿ⁄U ˇÊappleòÊ» ‹ ◊apple¥ ’Ê‚◊ÃË
øÊfl‹ ∑§Ë πappleÃË „ÙÃË „Ò–
÷Ê⁄Uà ∑§È¿ •¥‡ÊÙ¥ ◊apple¥ „Ë ¬apple≈Uapple¥≈U ∑§Ë
ÿ„ ¡¥ª ¡Ëà ¬ÊÿÊ ÕÊ, ÄUÿÙ¥Á∑§
⁄UÊß‚≈Uapple∑§ ∑§Ù ÁŒ∞ ª∞ ¬apple≈Uapple¥≈U øÊfl‹
∑§Ë øÈÁŸ¥ŒÊ Á∑§S◊Ù¥ Ã∑§ ‚ËÁ◊à ∑§⁄U
ÁŒ∞ ª∞ Õapple– ∞apple‚Ë ∑§ß¸ ◊ÈÁ‡∑§‹apple¥
÷Ê⁄UÃËÿ ÿÙª ∑‘§ ‚ÊÕ ÷Ë ¬ÒŒÊ „È߸
„Ò¥– fl·¸ wÆÆw ◊apple¥ •◊appleÁ⁄U∑§Ê ◊apple¥ ÷Ê⁄UÃËÿ
◊Í‹ ∑‘§ ÿÙª ªÈL§ ÁflR§◊ øıœ⁄UË Ÿapple
„ÊÚ≈U ÿÙªÊ ∑‘§ ŸÊ◊ ‚apple w{ ÿÙª-•Ê‚Ÿ
¬hÁÃÿÙ¥ ∑§Ê •¬Ÿapple ŸÊ◊ ¬⁄U ¬apple≈Uapple¥≈U
∑§⁄UÊÿÊ ÕÊ– fl·¸ wÆÆz Ã∑§ ÿ„
¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ‚Ê◊Ÿapple •Ê߸ Á∑§ •◊appleÁ⁄U∑§Ë
¬apple≈Uapple¥≈U ∑§Êÿʸ‹ÿ Ã’ Ã∑§ ÿ٪ʂŸÙ¥
‚apple ¡È«∏apple ©à¬ÊŒÙ¥ ¬⁄U vxy ¬apple≈Uapple¥≈U, ÿÙª
‚¥’¥œË vzÆ ¬apple≈Uapple¥≈U •ı⁄U wxvz ÿÙª
≈˛apple«◊Ê∑§¸ ¡Ê⁄UË ∑§⁄U øÈ∑§Ê ÕÊ–
ß‚Ë Ã⁄U„ Á’˝≈UappleŸ ◊apple¥ ÷Ë ÿÙª
¬˝Á‡ÊˇÊáÊ ‚apple ‚¥’¥ÁœÃ vÆ ≈˛apple«◊Ê∑§¸ ¡Ê⁄UË
Á∑§∞ ¡Ê øÈ∑‘§ „Ò¥– ∑§ÊÿŒapple ‚apple ÃÙ ÿÙª
∑‘§ ¬apple≈Uapple¥≈U ‚¥’¥œË ¡¥ª „◊ ª¥flÊ øÈ∑‘§
„Ò¥, ÄUÿÙ¥Á∑§ πÈŒ ÷Ê⁄Uà ∑§Ë ¬Ê⁄Uê¬Á⁄U∑§
ôÊÊŸ ‚¥’¥œË Á«Á¡≈U‹ ‹Êß’˝apple⁄UË (¡Ù
fl·¸ wÆÆw ◊apple¥ ‡ÊÈM§ ∑§Ë ªß¸ ÕË) ◊apple¥ ŒÙ
‹Êπ ÿÙª ≈˛apple«◊Ê∑§¸ Œ¡¸ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ’ÊŒ
ÿ„ ©Ñappleπ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò Á∑§ ߟ∑§Ê
ßSÃapple◊Ê‹ ◊Èçà „Ò •ı⁄U ßã„apple¥ ÷Áflcÿ
◊apple¥ ¬ÎÕ∑§ ≈˛apple«◊Ê∑§¸ ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ Œ¡¸ Ÿ„Ë¥
Á∑§ÿÊ ¡Ê ‚∑‘§ªÊ– ¡’ Ã∑§⁄UË’Ÿ ÿ„Ë
‚◊SÿÊ πÊŒË ∑‘§ ‚¥’¥œ ◊apple¥ ¬ÒŒÊ „Ù
⁄U„Ë „Ò, ÄUÿÙ¥Á∑§ „Ù ‚∑§ÃÊ „Ò Á∑§ ŒÈÁŸÿÊ
÷⁄U ◊apple¥ πÊŒË ∑‘§ •‹ª-•‹ª ¬apple≈Uapple¥≈U
„ÊÁ‚‹ ∑§⁄U Á‹∞ ¡ÊŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ÷Ê⁄UÃ
◊apple¥ ∑§„ ÁŒÿÊ ¡Ê∞ Á∑§ πÊŒË ÃÙ ¬Í⁄UË
ŒÈÁŸÿÊ ∑‘§ Á‹∞ ◊Èçà ≈˛apple«◊Ê∑§¸ „Ò–
•ÊŸapple flÊ‹apple flQ§ ◊apple¥ ≈˛apple«◊Ê∑§¸ ∑§Ë
©‹¤ÊŸapple¥ ’…∏Ãapple ¡ÊŸapple ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ ÷Ê⁄UÃ
∑‘§ Á‹∞ ÷Ê⁄UÃËÿ øË¡Ù¥ ¬⁄U ÷Ë •¬ŸÊ
’ıÁh∑§ •Áœ∑§Ê⁄U ‚ÊÁ’à ∑§⁄UŸÊ
∑§Á∆Ÿ „Ù ‚∑§ÃÊ „Ò– ÷Ê⁄UÃËÿ πÊŒË
∑§Ù ÷ıªÙÁ‹∑§ ‚¥∑‘§Ã∑§ (Á¡ÿÙª˝Á»
∑§‹ ߥÁ«∑‘§‡ÊŸ-¡Ë߸) S≈Uapple≈U‚ ÁŒ‹ÊŸapple
∑§Ù ◊Ê◊‹Ê ÷Ë •÷Ë » Êß‹Ù¥ ◊apple¥ „Ë
©‹¤ÊÊ „È•Ê „Ò– ÷ıªÙÁ‹∑§ ‚¥∑‘§Ã∑§
∑§Ê ◊„àfl ß‚‚apple ‚◊¤ÊÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „Ò
Á∑§ Á¡‚ Ã⁄U„ S∑§ÊÚ≈U Á√„S∑§Ë ∑§Ë
∞∑§ ÁŸÁpà ÷ıªÙÁ‹∑§ ¬„øÊŸ „Ò,
©‚Ë Ã⁄U„ πÊŒË ∑§Ù ÷Ë ©‚∑§Ë ÁŸÁpÃ
¬„øÊŸ ÿÊŸË ÷Ê⁄Uà ∑‘§ ‚¥’¥œ ◊apple¥
ÁŒ‹Ê߸ ¡Ê ‚∑‘§– ÿÁŒ πÊŒË ∑§Ù ©‚∑‘§
¬apple≈Uapple¥≈U ∑‘§ ◊Ê» ¸Ã „ÁÕÿÊŸapple ∑§Ë ÁflŒapple‡ÊË
‚ÊÁ¡‡Êapple¥ ‚» ‹ „Ù ªß¸¥ ÃÙ ÷Ê⁄Uà ∑§Ë
◊ÈÁ‡∑§‹apple¥ ’…∏ ¡Ê∞¥ªË– flÒ‚apple ÃÙ ÷Ê⁄UÃ
∑§È¿ ÁflÁ‡ÊC Ã⁄UË∑§Ù¥ ‚apple •¬Ÿapple ‚Ê◊ÊŸÙ¥
∑‘§ ¬apple≈Uapple¥≈U ’øÊŸapple ∑‘§ ¬˝ÿÊ‚ ∑§⁄U ⁄U„Ê
„Ò– πÊ‚Ãı⁄U ‚apple, ÷Ê⁄Uà Ÿapple ≈˛appleÁ«‡ÊŸ‹
ŸÊÚ‹apple¡ Á«Á¡≈U‹ ‹Êß’˝apple⁄UË
(≈UË∑‘§«Ë∞‹) ’ŸÊ∑§⁄U •’ Ã∑§
∑§⁄UË’ wÆÆ ◊Ê◊‹Ù¥ ◊apple¥ •¬Ÿapple •Áœ∑§Ê⁄U
’øÊŸapple ◊apple¥ ‚» ‹ÃÊ ¬Ê߸ „Ò– SÕʬŸÊ
∑‘§ ’ÊŒ ‚apple ≈UË∑‘§«Ë∞‹ •’ Ã∑§
¬ÈŒËŸÊ, ∑§◊‹, ’˝Ê±◊Ë, •Eª¥œÊ,
øÊÿ ∑§Ë ¬ûÊË, •Œ⁄U∑§ •ı⁄U Œ¡¸ŸÙ¥
÷Ê⁄UÃËÿ ¬apple«∏-¬ıœÙ¥ •ı⁄U ¡«∏Ë-’ÍÁ≈UÿÙ¥
¬⁄U ÁflŒappleÁ‡ÊÿÙ¥ ∑‘§ ∑§é¡apple ∑§Ù ⁄UÙ∑§Ÿapple ◊apple¥
∑§Ê◊ÿÊ’ ⁄U„Ë „Ò– ß‚ √ÿflSÕÊ ∑‘§
Äà ŒÈÁŸÿÊ ∑‘§ Á∑§‚Ë ÷Ë ¬apple≈Uapple¥≈U •ÊÚÁ»
‚ ◊apple¥ ∑§Ù߸ ÷Ë •ÊflappleŒŸ ŒÊÁπ‹ „ÙŸapple
¬⁄U ß‚∑§Ê ¬ÃÊ •ÊÚŸ‹Êߟ ø‹ ¡ÊÃÊ
„Ò–
Ãapple‹ ¬⁄U ≈UÒÄU‚ ’…∏Êß∞
ÁflûÊ ◊¥òÊË ∑‘§ ‚Ê◊Ÿapple ß‚ ’¡≈U ∑§Ë ¬˝◊Èπ øÈŸıÃË ⁄UÊ¡Sfl ¡È≈UÊŸapple ∑§Ë „Ò– ¬ÊÁ∑§SÃÊŸ ∑‘§ ‚ÊÕ ’Ÿapple „È∞ ªÁÃ⁄UÙœ
∑§Ù ŒappleπÃapple „È∞ „◊apple¥ ⁄UˇÊÊ πø¸ ’…∏ÊŸapple „Ù¥ªapple– ‚ÊÕ-‚ÊÕ S◊Ê≈U¸ Á‚≈UË ¡Ò‚Ë ◊„àflÊ∑§Ê¥ˇÊË ÿÙ¡ŸÊ•Ù¥ ∑‘§ Á‹∞ ÷Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U
∑§Ù ⁄UÊ¡Sfl ¡È≈UÊŸÊ „Ò– „Ê‹ ◊apple¥ ©¡Êª⁄U „È∞ •Ê°∑§«∏Ù¥ ‚apple ¬ÃÊ ø‹ÃÊ „Ò Á∑§ •Õ¸√ÿflSÕÊ ∑§Ë ‚ÈSÃË •÷Ë ≈UÍ≈UË Ÿ„Ë¥
„Ò– ≈UÒÄU‚ fl‚Í‹Ë Á‡ÊÁÕ‹ ¬«∏Ë „È߸ „Ò– •Ã— ⁄UÊ¡Sfl ∑‘§ ŒÍ‚⁄Uapple dÙà πÙ¡ŸÊ ¡M§⁄UË „Ò– Á¬¿‹apple ∑§È¿ fl·Ù¥¸ ∑§Ù ¿Ù«∏
Œapple¥ ÃÙ ÁflE ◊apple¥ Ãapple‹ ∑§Ê ©à¬ÊŒŸ ◊ÈÅÿÃM§ ÄUM§« •Êÿ‹ ‚apple „ÙÃÊ ⁄U„Ê „Ò– ÄUM§« •Êÿ‹ œ⁄UÃË ◊apple¥ Ã⁄U‹ M§¬ ◊apple¥ ¬ÊÿÊ
¡ÊÃÊ „Ò– ß‚apple ¬ê¬ ∑§⁄U∑‘§ ÁŸ∑§Ê‹ŸÊ •Ê‚ÊŸ „ÙÃÊ „Ò– „Ê‹ ◊apple¥ Ãapple‹ ∑‘§ ∞∑§ ŒÍ‚⁄Uapple dÙà ∑§Ê •ÊÁflc∑§Ê⁄U „È•Ê „Ò– œ⁄UÃË
∑‘§ ª÷¸ ◊apple¥ Á◊^Ë ’Ê‹Í ∑‘§ ’Ëø Ãapple‹ ∑§Ë ÷Ê⁄UË ◊ÊòÊÊ ¬«∏Ë „È߸ „Ò– ß‚ ‡Êapple‹ •Êÿ‹ ∑§Ù ÁŸ∑§Ê‹Ÿapple ∑§Ë Ÿß¸ Ã∑§ŸË∑§ ∑§Ê
ß¡ÊŒ Á¬¿‹apple Œ‡Ê∑§ ◊apple¥ „È•Ê „Ò Á¡‚apple » ˝ÒÁ∑§¥ª ŸÊ◊ ‚apple ¡ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ‡Êapple‹ •Êÿ‹ ∑§Ê ©à¬ÊŒŸ ◊ÈÅÿ× •◊appleÁ⁄U∑§Ê
◊apple¥ „Ù ⁄U„Ê „Ò– ‡Êapple‹ •Êÿ‹ ÁŸ∑§Ê‹Ÿapple ∑§Ê πø¸ ‹ª÷ª {Æ «Ê‹⁄U ¬«∏ÃÊ „Ò ¡’Á∑§ ÄUM§« •Êÿ‹ ÁŸ∑§Ê‹Ÿapple ∑§Ê πø¸
◊ÊòÊ vÆ-wÆ «Ê‹⁄U ¬«∏ÃÊ „Ò– ‹ê’apple ‚◊ÿ ‚apple ߸¥œŸ Ãapple‹ ∑§Ê ŒÊ◊ vÆÆ «Ê‹⁄U ¬˝Áà ’Ò⁄U‹ ∑‘§ Ÿ¡ŒË∑§ ⁄U„Ê „Ò– ‡Êapple‹
•Êÿ‹ ∑§Ê ©à¬ÊŒŸ Ã’ Ã∑§ ‹Ê÷∑§Ê⁄UË ÕÊ ¡’ Ãapple‹ ∑‘§ ŒÊ◊ ß‚ SÃ⁄U ¬⁄U ’Ÿapple „È∞ Õapple Á¡‚‚apple ÁflE ∑‘§ ∑§È‹ Ãapple‹
©à¬ÊŒŸ ◊apple¥ ‹ª÷ª ¬Ê¥ø ¬˝ÁÇÊà ∑§Ë flÎÁh „È߸ „Ò– ‚ÊÕ-‚ÊÕ ÿÍ⁄UÙ¬, øËŸ •ı⁄U ¡Ê¬ÊŸ ◊apple¥ •Õ¸√ÿflSÕÊ ∑§Ë ªÁÃ
œË◊Ë ’ŸË „È߸ „Ò– Ãapple‹ ∑§Ë ‚å‹Ê߸ •Áœ∑§ ÃÕÊ Á«◊Ê¥« ∑§◊ „ÙŸapple ‚apple Ãapple‹ ∑‘§ ŒÊ◊ Áª⁄U ⁄U„apple „Ò¥ ¡Ù Á∑§ vÆÆ «Ê‹⁄U
‚apple Áª⁄U∑§⁄U {Æ «Ê‹⁄U Ã∑§ ¬„È¥ø ªÿÊ „Ò– Ãapple‹ ∑‘§ ŒÊ◊ Áª⁄UŸapple ‚apple
M§‚ ∑§Ù ÷Ê⁄UË ŸÈ∑§‚ÊŸ „È•Ê „Ò– ©‚ Œapple‡Ê mÊ⁄UÊ •Á¡¸Ã
ÁflŒapple‡ÊË ◊ÈŒ˝Ê ∑§Ê •ÊœÊ Á„S‚Ê Ãapple‹ ‚apple •ÊÃÊ „Ò– ÁflE ∑§Ê
‹ª÷ª yÆ ¬˝ÁÇÊà Ãapple‹ ∑§Ê ©à¬ÊŒŸ ÁŸÿʸÃ∑§ Œapple‡ÊÙ¥ ∑‘§
‚¥ª∆Ÿ •Ù¬apple∑§ ∑‘§ ‚ŒSÿÙ¥ mÊ⁄UÊ Á∑§ÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– ߟ◊apple¥
‚§ŒË •⁄U’ •ª˝áÊË „Ò– ¬Ífl¸ ◊apple¥ ¡’ Ãapple‹ ∑‘§ ŒÊ◊ ◊apple¥
Áª⁄UÊfl≈U •ÊÃË ÕË ÃÙ •Ù¬apple∑§ mÊ⁄UÊ ©à¬ÊŒŸ ◊apple¥ ∑§≈UıÃË
∑§Ë ¡ÊÃË ÕË– ß‚‚apple Ãapple‹ ∑§Ë ‚å‹Ê߸ ∑§◊ „Ù ¡ÊÃË ÕË
•ı⁄U Ãapple‹ ∑‘§ ŒÊ◊ ÁSÕ⁄U „Ù ¡ÊÃapple Õapple– ß‚ ’Ê⁄U ‚§ŒË
•⁄U’ Ÿapple ©à¬ÊŒŸ ◊apple¥ ∑§≈UıÃË ‚apple ßã∑§Ê⁄U ∑§⁄U ÁŒÿÊ „Ò •ı⁄U
Ãapple‹ ∑‘§ ŒÊ◊ ∑§Ù ≈UÍ≈UŸapple ÁŒÿÊ „Ò– ŒÙ ∑§Ê⁄UáÊ „Ò¥–
∞∑§ ÿ„ Á∑§ •◊appleÁ⁄U∑§Ê ◊apple¥ ’…∏Ãapple ‡Êapple‹ •Êÿ‹ ∑‘§
©à¬ÊŒŸ ∑§Ù ‚§ŒË •⁄U’ ¤Ê≈U∑§Ê ŒappleŸÊ øÊ„ÃÊ
„Ò– Ãapple‹ ∑‘§ ŒÊ◊ Áª⁄UŸapple ‚apple ‡Êapple‹ •Êÿ‹ ∑§Ê
©à¬ÊŒŸ ‹Ê÷∑§Ê⁄UË Ÿ„Ë¥ ⁄U„appleªÊ– ‡Êapple‹ •Êÿ‹
∑§ê¬ÁŸÿÙ¥ ∑§Ù ÉÊÊ≈UÊ ‹ªappleªÊ •ı⁄U ߟ ©l٪٥ ∑§Ë
„flÊ ÁŸ∑§‹ ¡ÊÿappleªË– ’ÊŒ ◊apple¥ ‚§ŒË •⁄U’ Ãapple‹ ∑‘§ ŒÊ◊
∑§Ù Á» ⁄U ’…∏ÊŸÊ øÊ„appleªÊ– ŒÍ‚⁄UÊ ∑§Ê⁄UáÊ ‚§ŒË •⁄U’ •ı⁄U ߸⁄UÊŸ
∑‘§ ’Ëø •⁄U’ ŒÈÁŸÿÊ ∑‘§ ŸappleÃÎàfl ∑§Ë „Ù«∏ „Ò– ߸⁄UÊŸ ∑§Ë •Õ¸√ÿflSÕÊ ÷Ë Ãapple‹
∑‘§ ÁŸÿʸà ¬⁄U ÁŸ÷¸⁄U „Ò– ‚§ŒË •⁄U’ ∑‘§ •Ê∑§‹Ÿ ◊apple¥ Ãapple‹ ∑‘§ ŒÊ◊ ∑§Ë Áª⁄UÊfl≈U ∑§Ù ߸⁄UÊŸ ‚„Ÿ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U ¬ÊÿappleªÊ •ı⁄U
•Õ¸√ÿflSÕÊ ∑‘§ ≈UÍ≈UŸapple ‚apple ©‚ Œapple‡Ê ∑§Ê ∑§Œ ∑§◊ „Ù ¡ÊÿappleªÊ– ߸⁄UÊŸ ∑§Ù M§‚ ∑§Ê ‚◊Õ¸Ÿ ¬˝Ê# „Ò– M§‚ ∑‘§ Á‹∞ ÷Ë
Ãapple‹ ∑‘§ Áª⁄UÃapple ŒÊ◊ øÈŸıÃË „Ò– ߟ Œapple‡ÊÙ¥ ∑‘§ flø◊ÊŸ ŸappleÃÎàfl ∑‘§ „≈UŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ‚§ŒË •⁄U’ ¬ÈŸM§ Ãapple‹ ∑‘§ ŒÊ◊ ◊apple¥ flÎÁh
‹ÊŸapple ∑§Ê ¬˝ÿÊ‚ ∑§⁄UappleªÊ– ß‚ ¬Á⁄U¬˝appleˇÿ ◊apple¥ ÷Ê⁄Uà ∑§Ù Ãÿ ∑§⁄UŸÊ „ÙªÊ Á∑§ fl„ Á∑§‚∑‘§ ‚ÊÕ π«∏Ê „Ò– ‚§ŒË •⁄U’ ∑‘§
‚ÊÕ π«∏Ê ⁄U„Ÿapple ¬⁄U Ãà∑§Ê‹ ‚SÃÊ Ãapple‹ Á◊‹appleªÊ ¬⁄UãÃÈ ŒËÉʸ ∑§Ê‹ ◊apple¥ ŒÊ◊ §¬⁄U ø…∏apple¥ªapple– ߸⁄UÊŸ ÃÕÊ M§‚ ∑‘§ ‚ÊÕ π«∏apple
„ÙŸapple ¬⁄U ÷Ë „◊apple¥ ‚SÃÊ Ãà∑§Ê‹ Ãapple‹ Á◊‹appleªÊ øÍ¥Á∑§ ß‚ ÿÈh ◊apple¥ Ãapple‹ ∑‘§ ŒÊ◊ Áª⁄Uapple¥ªapple– ‚ÊÕ-‚ÊÕ ŒËÉʸ∑§Ê‹ ◊apple¥ ÷Ë Ãapple‹
∑‘§ ŒÊ◊ ãÿÍŸ ⁄U„apple¥ªapple–
◊Ÿ◊Ù„Ÿ Á‚¥„ ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple •◊appleÁ⁄U∑§Ê ∑‘§ ߇ÊÊ⁄Uapple ¬⁄U ߸⁄UÊŸ ‚apple Ãapple‹ ∑§Ê •ÊÿÊà ∑§◊ ∑§⁄U ÁŒÿÊ ÕÊ– ◊ÙŒË Ÿapple ß‚
ÁŸáʸÿ ∑§Ù ¬‹≈U ÁŒÿÊ „Ò– ß‚‚apple ߸⁄UÊŸ ∑§Ù ÷Ë Ãapple‹ ’appleøŸapple ∑§Ê ∞∑§ ⁄UÊSÃÊ Á◊‹ ªÿÊ „Ò Á¡‚‚apple ¬Áp◊Ë ¬˝ÁÃ’ãœÙ¥ ∑§Ê
fl„ Œapple‡Ê ‚Ê◊ŸÊ ∑§⁄U ⁄U„Ê „Ò– ÷Ê⁄Uà ∑§Ù ÷Ë ⁄UÊ„Ã Á◊‹Ë „Ò– ß‚Ë ¬˝∑§Ê⁄U „Ê‹ ◊apple¥ ‚ê¬ÛÊ „È߸ M§‚Ë ⁄UÊC˛¬Áà ¬ÈÁß ∑§Ë
ÿÊòÊÊ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ÷Ê⁄Uà ÃÕÊ M§‚ Ÿapple L§¬ÿapple ∑‘§ ◊Êäÿ◊ ‚apple •Ê¬‚Ë √ÿʬÊ⁄U ∑§⁄UŸÊ SflË∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ „Ò– M§‚ ‚apple ÷Ê⁄Uà Ã∑§
Ãapple‹ ∑§Ë ¬Ê߬ ‹Êߟ Á’¿ÊŸapple ¬⁄U ÷Ë ‚◊¤ÊıÃÊ „È•Ê „Ò– ߸⁄UÊŸ ÃÕÊ M§‚ ‚apple Ãapple‹ ∑§Ê •ÊÿÊà ∑§⁄UŸapple ◊apple¥ „◊apple¥ ∞∑§ •ı⁄U
‹Ê÷ „Ò– ‚§ŒË •⁄U’ ßàÿÊÁŒ Œapple‡ÊÙ¥ ∑§Ù „◊apple¥ ¬apple◊apple¥≈U «Ê‹⁄U ◊apple¥ ∑§⁄UŸÊ ¬«∏ÃÊ „Ò– „◊Ê⁄Uapple ‚Êç≈Uflappleÿ⁄U ߥ¡ËÁŸÿ⁄U ¬˝Ùª˝Ê◊
Á‹πÃapple „Ò¥ Á¡Ÿ∑§Ê ÁŸÿʸà ∑§⁄U∑‘§ „◊ «Ê‹⁄U •Á¡¸Ã ∑§⁄UÃapple „Ò¥– ߟ «Ê‹⁄U ‚apple ‚§ŒË •⁄U’ ∑§Ù ¬apple◊apple¥≈U ∑§⁄UÃapple „Ò¥– •¬Ÿapple
◊Ê‹ ∑§Ê ÁŸÿʸà ∑§⁄U∑‘§ «Ê‹⁄U •Á¡¸Ã ∑§⁄UŸapple ∑§Ë Á¡ê◊appleŒÊ⁄UË „◊Ê⁄UË „ÙÃË „Ò– ߸⁄UÊŸ ÃÕÊ M§‚ ‚apple Ãapple‹ ∑§Ê •ÊÿÊà ∑§⁄UŸapple
◊apple¥ „◊apple¥ ß‚ ¬⁄Uapple‡ÊÊŸË ‚apple ∑§È¿ ¿È≈U∑§Ê⁄UÊ Á◊‹ ¡ÊÃÊ „Ò– ߸⁄UÊŸ Ÿapple Ãapple‹ ∑§Ê ¬apple◊apple¥≈U L§¬ÿÙ¥ ◊apple¥ ‹appleŸÊ SflË∑§Ê⁄U Á∑§ÿÊ „Ò– ÿ„
߸⁄UÊŸ ∑§Ë Á¡ê◊appleŒÊ⁄UË ’ŸÃË „Ò Á∑§ ߟ L§¬ÿÙ¥ ‚apple fl„ ÷Ê⁄Uà ‚apple ÄUÿÊ ◊Ê‹ ∑§Ù π⁄UËŒappleªÊ– ⁄UÊC˛¬Áà ¬ÈÁß ∑§Ë „Ê‹ ∑§Ë
ÿÊòÊÊ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ÷Ë L§¬∞ ◊apple¥ √ÿʬÊ⁄U ∑§Ù ’…∏ÊŸapple ¬⁄U ‚„◊Áà ’ŸË „Ò– ß‚ ¬Á⁄U¬˝appleˇÿ ◊apple¥ „◊apple¥ Ãÿ ∑§⁄UŸÊ „Ò Á∑§ „◊ ߸⁄UÊŸ
ÃÕÊ M§‚ ‚apple Ãapple‹ ∑§Ê •ÊÿÊà ∑§⁄Uapple¥ªapple •ÕflÊ ‚§ŒË •⁄U’ ‚apple– •◊appleÁ⁄U∑§Ê øÊ„ÃÊ „Ò Á∑§ ÷Ê⁄Uà ߟ Œapple‡ÊÙ¥ ‚apple Ãapple‹ ∑§Ê
•ÊÿÊà Ÿ ∑§⁄Uapple •ı⁄U ßã„apple¥ ≈UÍ≈UŸapple Œapple– ◊apple⁄UË ‚◊¤Ê ‚apple „◊apple¥ •◊appleÁ⁄U∑§Ê ∑‘§ Œ’Êfl ∑§Ë •ŸŒappleπË ∑§⁄UŸË øÊÁ„∞– ∑§Ê⁄UáÊ Á∑§
ߟ Œapple‡ÊÙ¥ mÊ⁄UÊ L§¬∞ ◊apple¥ ¬apple◊apple¥≈U ‹appleŸapple ‚apple „◊apple¥ ⁄UÊ„Ã Á◊‹appleªË– ŒÍ‚⁄Uapple, ߟ Œapple‡ÊÙ¥ ∑‘§ ¡ËÁflà ⁄U„Ÿapple ‚apple Ãapple‹ ©à¬ÊŒ∑§ ŒÙŸÙ¥ ªÈ≈UÙ¥
◊apple¥ ÉÊ◊Ê‚ÊŸ ¡Ê⁄UË ⁄U„appleªÊ Á¡‚‚apple Ãapple‹ ∑§Ê ŒÊ◊ ãÿÍŸ ’ŸÊ ⁄U„appleªÊ– Ãapple‹ ∑‘§ ß‚ ãÿÍŸ ŒÊ◊ ∑§Ù flø◊ÊŸ ◊apple¥ ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple
©¬÷ÙQ§Ê•Ù¥ ∑§Ù SÕÊŸÊãÃÁ⁄Uà ∑§⁄U ÁŒÿÊ „Ò–
’Ê¡Ê⁄U ◊apple¥ «Ë¡‹ ¬apple≈˛Ù‹ ∑‘§ ŒÊ◊ ∑§◊ „È∞ „Ò¥– ©¬÷ÙQ§Ê ∑§Ù ⁄UÊ„Ã ŒappleŸapple ∑‘§ SÕÊŸ ¬⁄U ÁflûÊ ◊¥òÊË ‚SÃapple Ãapple‹ ¬⁄U
≈UÒÄU‚ ’…∏Ê ∑§⁄U ⁄UˇÊÊ ÃÕÊ S◊Ê≈U¸ Á‚≈UË ¡Ò‚Ë ÿÙ¡ŸÊ•Ù¥ ∑‘§ Á‹∞ œŸ ¡È≈UÊ ‚∑§Ãapple „Ò¥– •ÊÿÊÁÃà Ãapple‹ ¬⁄U •¬ŸË ’…∏ÃË
ÁŸ÷¸⁄UÃÊ ¬⁄U ÷Ë „◊apple¥ ¬ÈŸÁfl¸øÊ⁄U ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„ÿapple– ÁflE ’Ê¡Ê⁄U ◊apple¥ Áª⁄UÃapple Ãapple‹ ∑‘§ ŒÊ◊ ∑‘§ ø‹Ãapple „◊Ÿapple ÉÊ⁄Uapple‹Í ’Ê¡Ê⁄U ◊apple¥
¬apple≈˛Ù‹ ÃÕÊ «Ë¡‹ ∑‘§ ŒÊ◊ ◊apple¥ Áª⁄UÊfl≈U „ÙŸapple ÁŒÿÊ „Ò ¡Ù Á∑§ øÈŸÊflË flÊŒapple ∑‘§ •ŸÈM§¬ „Ò– ¬⁄UãÃÈ ß‚‚apple Ãapple‹ ∑§Ë π¬Ã
’…∏appleªË– ÷Áflcÿ ◊apple¥ ÁflE ’Ê¡Ê⁄U ◊apple¥ Ãapple‹ ∑‘§ ŒÊ◊ ¬ÈŸM§ ’…Ÿapple ¬⁄U Ãapple‹ ∑§Ë ÿ„ ’…∏Ë „È߸ π¬Ã „◊Ê⁄Uapple Á‹ÿapple •Á÷‡Êʬ
’Ÿ ¡ÊÿappleªË– •ÃM§ ¡ŸÃÊ ∑§Ù ß‚ ’Œ‹ÃË flÒÁE∑§ ¬Á⁄UÁSÕÁà ‚apple •flªÃ ∑§⁄UÊŸÊ øÊÁ„ÿapple •ı⁄U Ãapple‹ ¬⁄U •ÊÿÊà ∑§⁄U
‹ªÊ∑§⁄U ß‚∑§Ê ŒÊ◊ ’…∏ÊŸÊ øÊÁ„ÿapple Á¡‚‚apple Ãapple‹ ∑§Ë π¬Ã ∑§◊ „Ù ÃÕÊ „◊Ê⁄UË •ÊÁÕ¸∑§ ‚¥¬˝÷ÈÃÊ ‚È⁄UÁˇÊà ⁄U„apple– ß‚
≈UÒÄU‚ ‚apple •Á¡¸Ã ⁄U∑§◊ ∑§Ê ©¬ÿÙª Ãapple‹ ∑§Ë π¬Ã ∑§◊ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„ÿapple ¡Ò‚apple ’À’ ∑‘§ SÕÊŸ ¬⁄U ∞‹ß¸«Ë
∑§Ê ©¬ÿÙª, ¿Ã ¬⁄U „flÊ ‚apple Á’¡‹Ë ’ŸÊŸapple ∑‘§ ¡Ÿ⁄Uapple≈U⁄U ‹ªÊŸÊ, „Ê߸Á’˝« ∑§Ê⁄U ∑‘§ ©¬ÿÙª ∑§Ù ’…∏ÊflÊ ŒappleŸÊ •ÊÁŒ–
◊Ê‹ŒËfl ◊apple¥ ¬ÊŸË ∑§Ê ‚¥ÿ¥òÊ π⁄UÊ’ „ÙŸapple ¬⁄U ©ã„apple¥ „flÊ߸ ¡„Ê¡ ‚apple ÷Ê⁄Uà ‚apple ¬ÊŸË ◊¥ªflÊŸÊ ¬«∏Ê ÕÊ– Ãapple‹ ∑‘§ ∞apple‚apple
‚¥∑§≈U ‚apple ’øŸÊ øÊÁ„ÿapple–
÷Ê⁄Uà ∑‘§ ’„ÈÃapple⁄Uapple ‹ÙªÙ¥ ∑§Ê äÿÊŸ ß‚ flQ§ ÁflE∑§¬ ÁR§∑‘§≈U ◊apple¥
‹ªÊ „È•Ê „Ò– Áfl⁄UÊ≈U Ÿapple ∑Ò§‚Ê ‡ÊÊŸŒÊ⁄U ‡ÊÃ∑§ ‹ªÊÿÊ– Á‡Êπ⁄U œflŸ Ÿapple
∑Ò§‚apple ◊Òø Á¡ÃÊÿÊ– ÁR§‚ ªapple‹ Ÿapple ÁflE∑§¬ ◊apple¥ ŒÙ„⁄UÊ ‡ÊÃ∑§ ‹ªÊŸapple ∑§Ê
∑§◊Ê‹ Á∑§ÿÊ– ߟ ‚’∑§Ê •ÊŸ¥Œ ߟ ÁŒŸÙ¥ ©∆ÊÿÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– ‹appleÁ∑§Ÿ
Œapple‡Ê ◊apple¥ ß‚ flQ§ ∞∑§ ◊Òø •ı⁄U ø‹ ⁄U„Ê „Ò– ∑‘§apple¥Œ˝ ‚⁄U∑§Ê⁄U ’ŸÊ◊
Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ê– ß‚ ◊Òø ∑‘§ •ÊÿÙ¡∑§, ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ¬˝ÊÿÙ¡∑§, •¥¬Êÿ⁄U
‚÷Ë ©lÙª¬Áà „Ò¥– Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ë ≈UË◊ ∑§Ê ‚ÊÕ ∑§È¿ ªÒ⁄U‚⁄U∑§Ê⁄UË
‚¥ª∆Ÿ, ∑§È¿ ⁄UÊ¡ŸËÁÃ∑§ Œ‹ Œapple ⁄U„apple „Ò¥, ‹appleÁ∑§Ÿ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë ≈UË◊ πapple‹
∑‘§ ÁŸÿ◊Ù¥ ∑§Ë œÁí¡ÿÊ¥ ©«∏ÊÃapple „È∞ πapple‹ ⁄U„Ë „Ò, •ı⁄U ©‚∑§Ê ŒÊflÊ „Ò
Á∑§ ©‚∑‘§ ‚Ê⁄Uapple ¬Ò¥Ã⁄Uapple, ŒÊ¥fl¬apple¥ø Áfl⁄UÙœË ≈UË◊ ∑‘§ ÷‹apple ∑‘§ Á‹∞ ⁄Uøapple ª∞
„Ò¥– •’ flQ§ •Ê ªÿÊ „Ò Á∑§ ¡ŸÃÊ ÁflE∑§¬ ÁR§∑‘§≈U ∑‘§ ‚ÊÕ-‚ÊÕ
Œapple‡Ê ◊apple¥ ⁄Uøapple ª∞ ß‚ πapple‹ ∑§Ù ÷Ë Œappleπapple •ı⁄U ‚◊¤Êapple– ⁄UÊ¡ŸËÁà „Ò, ©‚◊apple¥
∞apple‚Ê ø‹ÃÊ ⁄U„ÃÊ „Ò, ∞apple‚Ê ∑§„Ÿapple ‚apple •¥ÃÃM§ ŸÈ∑§‚ÊŸ ¡ŸÃÊ ∑§Ê „Ë
„٪ʖ ß‚◊apple¥ ∑§Ù߸ ‚¥Œapple„ Ÿ„Ë¥„Ò Á∑§ Ÿ⁄UappleãŒ˝ ◊ÙŒË ∑§Ê ¬˝œÊŸ◊¥òÊË ’ŸŸÊ
©lÙª¬ÁÃÿÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ ∑§Ê» Ë » ÊÿŒapple ∑§Ê ‚ıŒÊ ‚ÊÁ’à „È•Ê– ÁflªÃ
~-vÆ ◊Ê„ ◊apple¥ ∑‘§apple¥Œ˝ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ‚Ê⁄Uapple ∑§Êÿ¸ ©lÙª¬ÁÃÿÙ¥ ∑§Ù ‹Ê÷
¬„È¥øÊŸapple ∑‘§ ©gapple‡ÿ ‚apple Á∑§∞ ª∞, ÷‹apple ©‚◊apple¥ ◊Èπı≈UÊ ¡ŸÁ„à ∑§Ê
‹ªÊÿÊ ªÿÊ– ÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ ¬⁄U ‚¥‚Œ ∑‘§ Á¬¿‹apple ‚òÊ ◊apple¥ •äÿÊŒapple‡Ê
¬ÊÁ⁄Uà ∑§⁄UŸÊ ÷Ë ∞apple‚Ê „Ë ∞∑§ ∑§Œ◊ ÕÊ–
‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ê Ã∑§¸ „Ò Á∑§ •äÿÊŒapple‡Ê ‹ÊŸapple flÊ‹apple „◊ •∑‘§‹apple Ÿ„Ë¥„Ò¥,
ÿ„ ¬˝ÕÊ Ÿapple„M§¡Ë ∑‘§ ‚◊ÿ ‚apple ø‹Ë •Ê ⁄U„Ë „Ò– ß‚∑§Ê ◊Ë’ ÿ„Ë
„Ò Á∑§ flø◊ÊŸ ‚⁄U∑§Ê⁄U •¬ŸË •Ù⁄U ‚apple ∑§Ù߸ ‚ÈœÊ⁄UflÊŒË ∑§Œ◊
Ÿ„Ë¥©∆ÊŸÊ øÊ„ÃË– •ª⁄U •ÃËà ◊apple¥ ª‹Ã ¬˝ÕÊ∞¥ ø‹Ë „Ò¥, ÃÙ ÄUÿÊ
flø◊ÊŸ ◊apple¥ ©‚apple ¡Ê⁄UË ⁄UπÊ ¡ÊŸÊ øÊÁ„∞ ÿÊ ©ã„apple¥ ’¥Œ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„∞–
÷ÍÁ◊ •Áœª˝„áÊ •äÿÊŒapple‡Ê ∑§Ù ‹ÊŸapple ∑§Ê Ã∑§¸ ÿ„ ÁŒÿÊ ªÿÊ Á∑§ ‚◊ÿ
‚Ë◊Ê πà◊ „Ù ⁄U„Ë ÕË, ÃÙ •äÿÊŒapple‡Ê ‹ÊŸÊ ¬«∏Ê– „∑§Ë∑§Ã ÿ„ „Ò Á∑§
‚⁄U∑§Ê⁄U •Ê∆ ◊„ËŸÙ¥ Ã∑§ ß‚ ◊Ègapple ¬⁄U ªÈ¬øȬ ∑§Ê◊ ∑§⁄UÃË ⁄U„Ë •ı⁄U
’ÊŒ ◊apple¥ ‚◊ÿ ∑§Ê „flÊ‹Ê Œapple∑§⁄U •äÿÊŒapple‡Ê ¬apple‡Ê ∑§⁄U ÁŒÿÊ– ÷Ê¡¬Ê ∑‘§
¬˝flQ§Ê •¬ŸË ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ß‚ ∑§Œ◊ ∑‘§ ¬ˇÊ ◊apple¥ Ã∑§¸ ŒappleÃapple „Ò¥ Á∑§ Œapple‡Ê ◊apple¥
‚ı S◊Ê≈U¸ Á‚≈UË ’ŸÊŸapple ∑§Ë „◊Ê⁄UË ÿÙ¡ŸÊ „Ò–
Á’ŸÊ ¬˝Êßflapple≈U S∑§Í‹ •ı⁄U •S¬ÃÊ‹ ∑‘§ ÿ„ ∑Ò§‚apple ¬Í⁄UË „ÙªË,
ß‚∑‘§ Á‹∞ ¡◊ËŸ ÃÙ øÊÁ„∞– ©Ÿ‚apple ÿ„ ¬Í¿Ê ¡ÊŸÊ øÊÁ„∞ Á∑§ S◊Ê≈U¸
Á‚≈UË ∑§Ë ÿÙ¡ŸÊ ’ŸÊŸapple ‚apple ¬„‹apple ÄUÿÊ ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple Á∑§‚ÊŸÙ¥ ‚apple ¬Í¿Ê
ÕÊ– ÄUÿÊ ¡ŸÃÊ ‚apple ¬Í¿Ê ÕÊ Á∑§ ©‚∑§Ë ¬˝ÊÕÁ◊∑§ÃÊ •ŸÊ¡ „Ò ÿÊ
ÁŸ¡Ë S∑§Í‹ •ı⁄U •S¬ÃÊ‹– ÁŸ¡Ë ˇÊappleòÊÙ¥ ∑§Ù ’…∏ÊŸapple ∑§Ë ¡ª„
‚⁄U∑§Ê⁄UË S∑§Í‹ •ı⁄U •S¬ÃÊ‹Ù¥ ∑‘§ „Ê‹Êà ‚ÈœÊ⁄U∑§⁄U ÄUÿÊ Œapple‡Ê ∑‘§
flø◊ÊŸ ‡Ê„⁄UÙ¥ ∑§Ù S◊Ê≈U¸ Ÿ„Ë¥’ŸÊÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ? ∞apple‚apple ‚flÊ‹Ù¥ ∑§Ë
‚ÍøË ’„Èà ‹¥’Ë „Ù ‚∑§ÃË „Ò, ‹appleÁ∑§Ÿ ߟ◊apple¥ ‚apple Á∑§‚Ë ∑§Ê ÷Ë ¡flÊ’
Á◊‹appleªÊ, ß‚◊apple¥ ‚¥Œapple„ „Ò– ÄUÿÙ¥Á∑§ ‚⁄U∑§Ê⁄U •¬ŸË •‚‹Ë ŸËÿà Á¿¬ÊŸapple
¬⁄U ÃÈ‹Ë „Ò– ⁄UÊíÿ‚÷Ê ◊apple¥ ß‚ ◊‚‹apple ¬⁄U ∑§Ê» Ë „¥ªÊ◊Ê „È•Ê •ı⁄U
‹Ù∑§‚÷Ê ◊apple¥ Áfl¬ˇÊ Ÿapple flÊ∑§•Ê©≈U ∑§⁄U ÁŒÿÊ Ã’ ÷Ë ∑‘§ãŒ˝Ëÿ ª˝Ê◊ËáÊ
Áfl∑§Ê‚ ◊¥òÊË «Ê.øıœ⁄UË flË⁄UappleãŒ˝ Á‚¥„ Ÿapple ß‚apple ¬apple‡Ê ∑§⁄U „Ë ÁŒÿÊ– •ÛÊÊ
„¡Ê⁄Uapple Ÿapple „¡Ê⁄UÙ¥ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ ß‚ •äÿÊŒapple‡Ê ∑‘§
Áπ‹Ê» •Ê¥ŒÙ‹Ÿ ‡ÊÈL§ ∑§⁄U ÁŒÿÊ „Ò– flapple ß‚apple •¥ª˝apple¡Ù¥ ∑‘§ ¡◊ÊŸapple ◊apple¥ ’Ÿapple
∑§ÊŸÍŸ ‚apple ÷Ë ’ŒÃ⁄U ’ÃÊ ⁄U„apple „Ò¥–
„∑§Ë∑§Ã ÷Ë ÿ„Ë „Ò– ‚⁄U∑§Ê⁄U øÊ„ÃË ÃÙ Á¬¿‹Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ flQ§
’Ÿapple ∑§ÊŸÍŸ ∑§Ù ¡Ê⁄UË ⁄Uπ ‚∑§ÃË ÕË– ‹appleÁ∑§Ÿ ß‚◊apple¥ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ê
÷‹Ê •Áœ∑§ ÕÊ, ©lÙª¬ÁÃÿÙ¥ ∑§Ê ∑§◊– ÿ„Ë ∑§Ê⁄UáÊ „Ò Á∑§ ◊Ÿ◊Ù„Ÿ
Á‚¥„ ‚⁄U∑§Ê⁄U ◊apple¥ ’ŸÊ∞ ª∞ ∑§ÊŸÍŸ ∑‘§ ‚ÊÕ Á∑§‚ÊŸ ÷Ë Õapple– ©‚◊apple¥
’¥¡⁄U ¡◊ËŸ „Ë ‹appleŸapple ∑§Ê ¬˝ÊflœÊŸ ÕÊ, Á¡‚◊apple¥ ªÊ¥fl ∑‘§ |Æ ¬˝ÁÇÊÃ
Á∑§‚ÊŸÙ¥ ∑§Ë ◊¥¡Í⁄UË ¡M§⁄UË ÕË– ¬Ê¥ø ‚Ê‹ Ã∑§ ∑§Ù߸ Áfl∑§Ê‚ ∑§Ê
∑§Êÿ¸ Ÿ „Ù ÃÙ ©‚apple flʬ‚ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë √ÿflSÕÊ ÷Ë ÕË–
◊È•Êfl¡Ê Ÿ Á◊‹Ÿapple ¬⁄U Á∑§‚ÊŸ •ŒÊ‹Ã ¡Ê ‚∑§ÃÊ ÕÊ– ‹appleÁ∑§Ÿ
◊ÙŒË ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑‘§ •äÿÊŒapple‡Ê ◊apple¥ Ÿ Á∑§‚ÊŸÙ¥ ‚apple ◊¥¡Í⁄UË ∑‘§ Á‹∞ ∑§Ù߸
¡ª„ „Ò, Ÿ ©‚∑§Ë ¡◊ËŸ flʬ‚ Á◊‹Ÿapple ∑§Ë ∑§Ù߸ ªÈ¥¡Ê߇ʖ ©¬¡Ê§,
Á‚¥Áøà ÷ÍÁ◊ Á∑§‚ÊŸ ‚apple ‹Ë ¡Ê ‚∑§ÃË „Ò •ı⁄U fl„ •ŒÊ‹Ã ÷Ë
Ÿ„Ë¥¡Ê ‚∑§ÃÊ– ©lÙª¬ÁÃÿÙ¥ Ÿapple Á∑§‚ÊŸÙ¥ ‚apple ∑‘§fl‹ ©Ÿ∑‘§ πappleà „Ë
Ÿ„Ë¥¿ËŸapple, ©Ÿ∑‘§ „‹-’Ò‹ ÷Ë •¬Ÿapple ∑§é¡apple ◊apple¥ ‹apple Á‹∞ „Ò¥– ‚⁄U∑§Ê⁄U
ß‚◊apple¥ ©Ÿ∑§Ê ‚ÊÕ Œapple ⁄U„Ë „Ò–
•ÊŸapple flÊ‹apple ∑§‹ ◊apple¥ „◊ ÿapple ÷Ë Œappleπapple¥ªapple Á∑§ •ŒÊŸË •ı⁄U •¥’ÊŸË
¡Ò‚apple ‹Ùª ß‚ Œapple‡Ê ∑‘§ ◊„ÊŸ ©lÙª¬Áà Ÿ„Ë¥, ◊„ÊŸ Á∑§‚ÊŸ
∑§„‹Ê∞¥ªapple, Á¡ã„Ù¥Ÿapple ∑§ÎÁ· ©lÙª ◊apple¥ Ÿ∞ ∑§ËÁø◊ÊŸ SÕÊÁ¬Ã Á∑§∞ „Ò¥–
Œapple‡Ê Á» ‹„Ê‹ ÁR§∑‘§≈U ∑‘§ Ÿ∞ ∑§ËÁø◊ÊŸÙ¥ ◊apple¥ ⁄U◊Ê ⁄U„apple–
×ãæÙ ç·¤âæÙô´ ·¤æ Îðàæ
÷Ê⁄Uà ∑‘§ œ◊¸ÁŸ⁄U¬appleˇÊ ◊ÍÀÿ Á∑§‚ ∑§Œ⁄U πÃ⁄Uapple ◊apple¥ „Ò¥ •ı⁄U ‚Ê¥¬˝ŒÊÁÿ∑§
‡ÊÁQ§ÿÊ¥ Á∑§ÃŸË ÃÊ∑§Ãfl⁄U „Ù øÈ∑§Ë „Ò¥, ß‚∑‘§ ©ŒÊ„⁄UáÊ ⁄UÙ¡ÊŸÊ ¬apple‡Ê „Ù ⁄U„apple „Ò¥–
ÃÊ¡Ê ◊Ê◊‹apple ◊apple¥ ◊Œ⁄U ≈Uapple⁄Uapple‚Ê ¬⁄U œ◊¸¬Á⁄UfløŸ ∑§Ê •Ê⁄UÙ¬ ‹ªÊÿÊ ªÿÊ „Ò–
⁄UÊ¡SÕÊŸ ∑‘§ ÷⁄UìÈ⁄U ◊apple¥ ∞∑§ ªÒ⁄U-‚⁄U∑§Ê⁄UË ‚¥ª∆Ÿ •¬ŸÊ ÉÊ⁄U ∑‘§ ∞∑§ ∑§Êÿ¸R§◊
∑‘§ Œı⁄UÊŸ ⁄UÊC˛Ëÿ Sflÿ¥‚applefl∑§ ‚¥ÉÊ (•Ê⁄U∞‚∞‚) ∑‘§ ¬˝◊Èπ ◊Ù„Ÿ ÷ʪflà Ÿapple
∑§„Ê Á∑§ ª⁄UË’Ù¥ ∑§Ë ‚appleflÊ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ¬Ë¿apple ◊Œ⁄U ≈Uapple⁄Uapple‚Ê ∑§Ê ◊ÈÅÿ ◊∑§‚Œ ‹ÙªÙ¥
∑§Ù ߸‚Ê߸ ’ŸÊŸÊ ÕÊ– ◊Œ⁄U ≈Uapple⁄Uapple‚Ê ∑§Ë ‚appleflÊ •ë¿Ë ⁄U„Ë „ÙªË, ¬⁄U ß‚◊apple¥ ∞∑§
©gapple‡ÿ „È•Ê ∑§⁄UÃÊ ÕÊ Á∑§ Á¡‚∑§Ë ‚appleflÊ ∑§Ë ¡Ê ⁄U„Ë „Ò ©‚∑§Ù ߸‚Ê߸ ’ŸÊÿÊ
¡Ê∞– •Ê⁄U∞‚∞‚ ∑‘§ ‚⁄U‚¥ÉÊøÊ‹∑§ ∑§„Ãapple „Ò¥, ‚flÊ‹ Á‚» ¸ œ◊¸ ’Œ‹Ÿapple ∑§Ê
Ÿ„Ë¥ „Ò– ‹appleÁ∑§Ÿ ÿ„ œ◊Ê¥¸Ã⁄UáÊ ‚appleflÊ ∑‘§ ŸÊ◊ ¬⁄U Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò, ÃÙ ß‚‚apple ‚appleflÊ
∑§Ê ◊ÍÀÿ πà◊ „Ù ¡ÊÃÊ „Ò– •’ ‚¥ÉÊ •ı⁄U ©‚ ¡Ò‚Ë ŒÁˇÊáÊʬ¥ÕË ‚¥SÕÊ∞¥ Œapple‡Ê
∑§Ù ‚◊¤ÊÊ∞¥ªË Á∑§ ‚appleflÊ ∑§Ê ◊ÍÀÿ ÄUÿÊ „ÙÃÊ „Ò– flÒ‚apple ◊Œ⁄U ≈Uapple⁄Uapple‚Ê ¬⁄U ß‚ Ã⁄U„
∑‘§ •Ê⁄UÙ¬ ¬„‹Ë ’Ê⁄U Ÿ„Ë¥‹ªapple „Ò¥–
¡’ flapple ¡ËÁflà ÕË¥ Ã’ ÷Ë ©Ÿ ¬⁄U ©¥ªÁ‹ÿÊ¥ ©∆Ê߸ ªß¸¥ Á∑§ flapple ߸‚Ê߸ œ◊¸
∑‘§ ¬˝øÊ⁄U ∑‘§ Á‹∞ ŒËŸ ŒÈÁπÿÙ¥ ∑§Ë ‚appleflÊ ∑§⁄UÃË „Ò¥– ‹appleÁ∑§Ÿ ߟ •Ê⁄U٬٥ ‚apple
©ã„Ù¥Ÿapple ‚appleflÊ ∑§Ê ¡Ù •Ê¡ËflŸ fl˝Ã Á‹ÿÊ ÕÊ, ©‚apple •œÍ⁄UÊ Ÿ„Ë¥¿Ù«∏Ê– ©Ÿ∑§Ë
◊ÎàÿÈ ∑‘§ ’ÊŒ ÷Ë ©Ÿ∑‘§ mÊ⁄UÊ SÕÊÁ¬Ã ‚¥SÕÊ∞¥ ÷Íπapple, ª⁄UË’, ’Ë◊Ê⁄U ‹ÙªÙ¥ ∑§Ë
‚appleflÊ-‚ȇL§·Ê ◊apple¥ ‹ªË „È߸ „Ò¥–
÷Ê⁄Uà ◊apple¥ ߸‚Ê߸ Á◊‡ÊŸÁ⁄UÿÊ¥ „◊apple‡ÊÊ ‚apple Á„¥ŒÍflÊŒË ‚¥ª∆ŸÙ¥ ∑‘§ ÁŸ‡ÊÊŸapple ¬⁄U ⁄U„Ë¥
„Ò¥– ©Ÿ ¬⁄U œ◊¸¬Á⁄UfløŸ ∑§⁄UÊŸapple ∑‘§ •Ê⁄UÙ¬ ‹ªÃapple ⁄U„apple „Ò¥– •Ê⁄UÙ¬ ‹ªÊŸapple flÊ‹apple
∑§÷Ë ß‚ ’Êà ∑§Ê Á¡R§ Ÿ„Ë¥∑§⁄UÃapple Á∑§ ’Ë◊Ê⁄U, ÷Íπapple, •Á‡ÊÁˇÊà •ı⁄U œ◊¸ ∑‘§
ŸÊ◊ ¬⁄U „ÊÁ‡Ê∞ ¬⁄U œ∑‘§‹ ÁŒ∞ ª∞ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù Á∑§Ÿ ŸÊ⁄U∑§Ëÿ ¬Á⁄UÁSÕÁÃÿÙ¥ ◊apple¥
⁄U„ŸÊ ¬«∏ÃÊ „Ò, Á¡Ÿ◊apple¥ ¡ÊŸÊ ÃÙ ŒÍ⁄U, ŒappleπŸapple ∑§Ë ¡„◊à ÷Ë ÃÕÊ∑§ÁÕà œÊÁ◊¸∑§
‚◊Ê¡ Ÿ„Ë¥©∆ÊÃÊ, fl„Ê¥ ÿapple ߸‚Ê߸ Á◊‡ÊŸÁ⁄UÿÊ¥ ¡ÊÃË „Ò¥ •ı⁄U ◊ŒŒ ∑§Ê „ÊÕ
’…∏ÊÃË „Ò¥– ß‚◊apple¥ œ◊¸¬Á⁄UfløŸ „ÙÃÊ ÷Ë „Ò ÃÙ ‚ê◊ÊŸ ‚apple ¡ËflŸ ∑§Ë ⁄UÊ„ ¬⁄U
•Êªapple ’…Ÿapple ∑‘§ Á‹∞ „ÙÃÊ „Ò– ‚ÁŒÿÙ¥ ‚apple ø‹ ⁄U„apple •¬◊ÊŸ ∑§Ù ’ŒÊ¸‡Ã ∑§⁄UÃapple
⁄U„Ÿapple ÿÊ Á» ⁄U Œ¥ªÙ¥ ◊apple¥ Á¡¥ŒªË ÷apple¥≈U ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ Ÿ„Ë¥– ¡„Ê¥ Ã∑§ ‚flÊ‹ ◊Œ⁄U
≈Uapple⁄Uapple‚Ê ∑§Ë •Ê‹ÙøŸÊ ∑§Ê „Ò, ÃÙ ß‚ ‚◊Ê¡ Ÿapple ªÊ¥œË¡Ë Ã∑§ ∑§Ù Ÿ„Ë¥’ŇÊÊ–
ªÊ¥œË¡Ë „Ù¥ ÿÊ ◊Œ⁄U ≈Uapple⁄Uapple‚Ê, flapple ߥ‚ÊŸ „Ë Õapple, •ı⁄U ©Ÿ◊apple¥ •ë¿ÊßÿÊ¥ •ı⁄U ’È⁄UÊßÿÊ¥
‚Ê◊Êãÿ ◊ŸÈcÿÙ¥ ∑§Ë Ã⁄U„ „Ë ⁄U„Ë „Ù¥ªË– ‹appleÁ∑§Ÿ ©ã„Ù¥Ÿapple ßßapple •Áœ∑§ Ÿapple∑§ ∑§Ê◊
Á∑§∞ Á∑§ ©Ÿ∑‘§ ŒÙ· ◊Ê◊Í‹Ë ¬«∏ ª∞ •ı⁄U fl΄ûÊ⁄U ‚◊Ê¡ ©ã„apple¥ ÷ªflÊŸ ∑§Ë
§¥øÊ߸ ¬⁄U Á’∆ÊŸapple ‹ªÊ– •Ê¡ ªÊ¥œË¡Ë ∑§Ù ¬Í⁄UÊ ÁflE üÊhÊ ‚apple ÿÊŒ ∑§⁄UÃÊ „Ò
•ı⁄U ◊Œ⁄U ≈Uapple⁄Uapple‚Ê ∑§Ù ◊„ÊŸ ◊ÊŸŸapple flÊ‹apple ÷Ë ∑‘§fl‹ ߸‚Ê߸ Ÿ„Ë¥„Ò, ‚◊Ê¡ ∑‘§ „⁄U
Ã’∑‘§ ◊apple¥ ©Ÿ∑‘§ ‚appleflÊ÷Êfl ∑§Ù •ÊŒ‡Ê¸ ◊ÊŸŸapple flÊ‹apple ‹Ùª ◊ı¡ÍŒ „Ò¥–
v~~| ◊apple¥ ©Ÿ∑§Ë ◊ÎàÿÈ ¬⁄U ÁflE ∑‘§ ’«∏apple ŸappleÃÊ ÷Ê⁄Uà •Ê∞ Õapple, ÿ„ ß‚ ’ÊÃ
∑§Ê ¬˝◊ÊáÊ „Ò Á∑§ ‚◊ÍøË ŒÈÁŸÿÊ ◊apple¥ ©Ÿ∑‘§ ¬˝Áà Á∑§ÃŸÊ •ÊŒ⁄U ÕÊ– v~y~ ◊apple¥
◊Œ⁄U ≈Uapple⁄Uapple‚Ê Ÿapple Á◊‡ÊŸ⁄UË¡ •Ê» øıÁ⁄U≈UË ∑§Ë SÕʬŸÊ ∑§Ë, vwz Œapple‡ÊÙ¥ ◊apple¥ ‚Êà ‚ı
‚apple íÿÊŒÊ ÁŸ⁄UÊÁüÊà ªÎ„ πÙ‹apple– ‚«∏∑§ ¬⁄U ¿Ù«∏ ÁŒ∞ ª∞ Ÿfl¡Êà Á‡Ê‡ÊÈ,
¬Á⁄U¡ŸÙ¥ mÊ⁄UÊ àÿʪ ŒË ªß¸¥ ◊ÊŸÁ‚∑§ ’Ë◊Ê⁄UË ∑§Ê Á‡Ê∑§Ê⁄U ◊Á„‹Ê∞¥, ÉÊ⁄U ‚apple
ÁŸ∑§Ê‹ ÁŒ∞ ª∞ ∑§ÈD ⁄UÙª ÿÊ •ãÿ •‚Êäÿ ⁄U٪٥ ∑‘§ ◊⁄UË¡, ∞apple‚apple ‹ÊπÙ¥-
∑§⁄UÙ«∏Ù¥ ’apple‚„Ê⁄UÊ ‹ÙªÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ ◊Œ⁄U ≈Uapple⁄Uapple‚Ê Ÿapple ◊◊ÃÊ Œ‡Êʸ߸ •ı⁄U ©ã„apple¥ ‚„Ê⁄UÊ
ÁŒÿÊ, ©Ÿ∑§Ë ‚appleflÊ ∑§Ë– Sflª¸ •ı⁄U Ÿ∑§¸ ∑§Ë •flœÊ⁄UáÊÊ∞¥ ◊⁄UŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ∑§Ë „Ò¥,
‹appleÁ∑§Ÿ ¡ËÃapple ¡Ë ߥ‚ÊŸ ∑§Ù •ª⁄U ªÁ⁄U◊Ê ∑‘§ ‚ÊÕ ¡ËflŸ ¡ËŸapple ∑§Ê •fl‚⁄U Ÿ
Á◊‹apple, ÃÙ ÿ„ Ÿ∑§¸ ∑‘§ ‚◊ÊŸ „Ë „Ò– ◊Œ⁄U ≈Uapple⁄Uapple‚Ê ∑‘§ ∑§ÊÿÙ¥¸ Ÿapple ߥ‚ÊŸË ¡ËflŸ ∑§Ë
ªÁ⁄U◊Ê ∑§Ù ◊„àfl ÁŒÿÊ–
×ÎÚU ÅUðÚUðâæ ·¤æ Ï×ü
ÙèÜæ×è ·¤æ âèÁÙ
•ÊŸapple flÊ‹apple ∑§È¿apple∑§ „çÃapple Œapple‡ÊflÊÁ‚ÿÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ πÊ‚Ë
ÁŒ‹øS¬Ë ∑‘§ „Ù¥ªapple– ∞∑§ •Ù⁄U ‚¥‚Œ ∑§Ê ’¡≈U ‚òÊ ¬˝Ê⁄U¥÷
„Ù øÈ∑§Ê „Ò Á¡‚◊apple¥ SflÊ÷ÊÁfl∑§ „Ë ¡ŸÃÊ ∑§Ë L§Áø „Ò–
ŒÍ‚⁄UË Ã⁄U» •ŸÁªŸÃ ÁR§∑‘§≈U ¬˝apple◊Ë Œ◊ ‚Êœ∑§⁄U •ÊS≈˛appleÁ‹ÿÊ
◊apple¥ ø‹ ⁄U„apple flÀ«¸ ∑§¬ ∑‘§ ◊Òø Œappleπ ⁄U„apple „Ò¥– Á∑§ãÃÈ ’ËÃapple ∑§È¿
ÁŒŸÙ¥ ◊apple¥ ÷Ë ∑§È¿ ∞apple‚apple ¬˝‚¥ª ©¬ÁSÕà „È∞ Á¡ã„Ù¥Ÿapple ¡Ÿ¡ËflŸ
◊apple¥ •ë¿Ë πÊ‚Ë ©ûÊapple¡ŸÊ ’ŸÊ∞ ⁄UπË– ∞∑§ ‹¥’Ë ‡ÊËà ´
ÃÈ ’Ëà ¡ÊŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ’‚¥Ã ∑§Ë ‡Ê⁄UÊ⁄Uà ÷⁄UË ’ÿÊ⁄U Ÿapple ¡Ò‚apple
S» ÈÁ⁄Uà ∑§⁄U ÁŒÿÊ „Ù– ◊ȤÊapple ‹ªÃÊ „Ò Á∑§ Á¬¿‹apple ∞∑§
¬πflÊ«∏apple ∑§Ù ŸË‹Ê◊Ë ∑§Ê ‚Ë¡Ÿ ∑§„∑§⁄U ¬È∑§Ê⁄UÊ ¡Ê∞ ÃÙ
’Êà •ı⁄U S¬C „Ù ‚∑‘§ªË– ‚’‚apple ¬„‹apple ÃÙ •Ê߸¬Ë∞‹ ∑‘§
Á‹∞ ÁR§∑‘§≈U Áπ‹ÊÁ«ÿÙ¥ ∑§Ë ŸË‹Ê◊Ë ∑§Ê ∑§Ê◊ „È•Ê–
©‚∑‘§ ’ÊŒ ∑§È¿ øÈŸapple „È∞ ∑§Ù‹ é‹ÊÚ∑§Ù¥ ∑§Ù ŸË‹Ê◊ ∑§⁄UŸapple
∑§Ê ∑§Œ◊ ‚⁄U∑§Ê⁄U Ÿapple ©∆ÊÿÊ– ©œ⁄U Á’„Ê⁄U ◊apple¥ ¡Ëß⁄UÊ◊
◊Ê¥¤ÊË mÊ⁄UÊ •¬˝àÿÊÁ‡Êà ÁflŒ˝Ù„ ∑§⁄UŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ÁflœÊÿ∑§Ù¥
∑§Ë π⁄UËŒ-» ⁄UÙÅà ∑§Ë øøʸ „flÊ ◊apple¥ ÃÒ⁄UŸapple ‹ªË ÃÙ ßœ⁄U
¿ûÊË‚ª…∏ ◊apple¥ Á¡‹Ê ¬¥øÊÿÃÙ¥ •ı⁄U ¡Ÿ¬Œ ¬¥øÊÿÃÙ¥ ∑‘§
øÈŸÊfl ◊apple¥ øÈŸapple ª∞ ‚ŒSÿÙ¥ ∑‘§ ŒÊ◊ ‹ªÊ∞ ¡ÊŸapple ∑‘§ •Ê⁄UÙ¬
÷Ë πÈ‹apple M§¬ ‚apple ‹ªapple–
ߟ ‚Ê⁄UË flÊSÃÁfl∑§ •ÕflÊ •Ê⁄UÙÁ¬Ã ŸË‹ÊÁ◊ÿÙ¥ ◊apple¥
‹Ë∑§ ‚apple „≈U∑§⁄U ∑§Ù߸ ’Êà Ÿ„Ë¥ „È߸– •Ê߸¬Ë∞‹ ∑‘§ Á‹∞
¡’ ¬„‹Ë ’Ê⁄U ’Ù‹Ë ‹ªÊ߸ ¡ÊŸÊ ÕË Ã’ •fl‡ÿ •Ê◊
¡ŸÃÊ πÊ‚∑§⁄U ÁR§∑‘§≈U ¬˝appleÁ◊ÿÙ¥ ∑‘§ ◊Ÿ ◊apple¥ ÁflÃÎcáÊÊ ¬ÒŒÊ
„È߸ ÕË Á∑§ •’ Áπ‹Ê«∏Ë ÷Ë ◊flappleÁ‡ÊÿÙ¥ ∑§Ë Ã⁄U„ ŸË‹Ê◊
„Ù¥ªapple– Á∑§¥ÃÈ ÕÙ«∏apple ÁŒŸ ’ÊŒ ß‚apple ‚’Ÿapple ‚„¡ SflË∑§Ê⁄U ∑§⁄U
Á‹ÿÊ– πapple‹ ∑‘§ ÁŸÿ◊ „Ë ’Œ‹ ª∞ „Ò¥– ¡’ Áπ‹Ê«∏Ë
Sflÿ¥ •¬Ÿapple ∑§Ù ’appleøŸapple ÃÒÿÊ⁄U „Ò¥ ÃÙ Á∑§‚Ë •ı⁄U ∑§Ê ©Ÿ ¬⁄U
ÄUÿÊ fl‡Ê! ÁflœÊÿ∑§Ù¥ •ı⁄U ÁŸflʸÁøà ¬˝ÁÃÁŸÁœÿÙ¥ ∑‘§ Á’∑§Ÿapple
◊apple¥ ÷Ë •’ Á∑§‚Ë ∑§Ù •Êpÿ¸ Ÿ„Ë¥ „ÙÃÊ– ÿ„ ŒSÃÍ⁄U ÃÙ
v~{| ◊apple¥ „Ë ¬˝Ê⁄U¥÷ „Ù øÈ∑§Ê ÕÊ– Á» ‹„Ê‹ ŸËÃË‡Ê ∑§È◊Ê⁄U
ÂÑË ∑§⁄U ‚∑§Ãapple „Ò¥ Á∑§ ÷Ê¡¬Ê ∑‘§ πÈ‹apple ‚„ÿÙª ∑‘§
’Êfl¡ÍŒ ¡Ëß⁄UÊ◊ ◊Ê¥¤ÊË ¡ŒÿÍ ∑§Ù ÃÙ«∏ Ÿ„Ë¥ ¬Ê∞–
¿ûÊË‚ª…∏ ◊apple¥ ÷ͬapple‡Ê ’ÉÊapple‹ ∑§Ù ÷Ë ‚¥ÃÙ· „È•Ê „ÙªÊ Á∑§
‚ûÊÊM§…∏ ¬Ê≈U˸ ∑‘§ ¬˝‹Ù÷Ÿ ◊apple¥ ’„Èà íÿÊŒÊ ‹Ùª Ÿ„Ë¥ •Ê∞
•ı⁄U ∑§Ê¥ª˝apple‚ ∑§Ê ‚ê◊ÊŸ ‚È⁄UÁˇÊà ⁄U„Ê •ÊÿÊ– ∑§Ùÿ‹Ê
πŒÊŸÙ¥ ∑§Ê •Ê’¥≈UŸ ŸË‹Ê◊Ë ‚apple „Ù ÃÙ ÿ„ ∑§Êÿ¸ ∞∑§
ÁŸœÊ¸Á⁄Uà ¬˝ÁR§ÿÊ ‚apple „Ë ø‹ ⁄U„Ê „Ò– ÿlÁ¬ •÷Ë ¡Ù
ŸË‹ÊÁ◊ÿÊ¥ „È߸ „Ò¥ ©Ÿ‚apple ¬˝Ê# ‹Ê÷ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ¬⁄US¬⁄U Áfl⁄UÙœË
ŒÊflapple Á∑§∞ ¡Ê ⁄U„apple „Ò¥– ’„⁄U„Ê‹, ß‚ ‚Ë¡Ÿ ◊apple¥ Á¡‚
ŸË‹Ê◊Ë Ÿapple ‚’∑§Ê äÿÊŸ •¬ŸË •Ù⁄U πË¥øÊ ÃÕÊ Á¡‚∑§Ë
øøʸ Œapple‡Ê ∑‘§ ’Ê„⁄U ÷Ë „È߸ fl„ ÕË ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿ⁄Uapple¥Œ˝ ◊ÙŒË
∑‘§ ’„ÈøÁø¸Ã ‚Í≈U ∑§Ë ŸË‹Ê◊Ë– ¬Ê∆∑§Ù¥ ∑§Ù ÿÊŒ ÁŒ‹ÊŸapple
∑§Ë •Êfl‡ÿ∑§ÃÊ Ÿ„Ë¥ „Ò Á∑§ ß‚ ‚Í≈U ◊apple¥ ‚ÈŸ„⁄Uapple œÊªapple ‚apple
¬˝œÊŸ◊¥òÊË ∑‘§ ŸÊ◊ ∑§Ë œÊÁ⁄UÿÊ¥ ’ÈŸË ªß¸ „Ò¥– Á¡‚ ÁŒŸ
¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿapple „ÒŒ⁄UÊ’ÊŒ „Ê©‚ ∑§Ë øÊÿ ¬Ê≈U˸ ◊apple¥ ÿ„ ‚Í≈U
œÊ⁄UáÊ Á∑§ÿÊ ÕÊ ©‚∑‘§ ’ÊŒ ‚apple „Ë ß‚apple ‹apple∑§⁄U Ã⁄U„-Ã⁄U„
∑§Ë ’ÊÃapple¥ „Ù ⁄U„Ë ÕË¥– ß‚∑§Ë ∑§Ë◊à ‹ÊπÙ¥ L§¬ÿÙ¥ ◊apple¥
•Ê¥∑§Ë ¡Ê ⁄U„Ë ÕË ÿlÁ¬ ÷Ê¡¬Ê ∑‘§ •ŸÕ∑§ ¬˝flQ§Ê
‚¥Á’à ¬ÊòÊÊ ∑§Ë ◊ÊŸapple¥ ÃÙ ß‚∑§Ê ◊ÍÀÿ ◊ÊòÊ ¬Ê¥ø-¿„
„¡Ê⁄U L§¬∞ „Ë ÕÊ– ÿapple ’Êà •‹ª „Ò Á∑§ ©Ÿ∑‘§ ß‚ ’ÿÊŸ
¬⁄U ‹ÙªÙ¥ Ÿapple ÷⁄UÙ‚Ê Ÿ„Ë¥ Á∑§ÿÊ– ÿ„ ‚Í≈U ◊ÙŒË¡Ë ∑§Ù
Á∑§‚Ÿapple ÁŒÿÊ? ∑§’ ÁŒÿÊ •ı⁄U ÄUÿÙ¥ ÁŒÿÊ? ß‚∑§Ê ∑§¬«∏Ê
∑§„Ê¥ ‚apple •ÊÿÊ? Á«¡Êߟ Á∑§‚Ÿapple ÃÒÿÊ⁄U ∑§Ë? Á‚‹Ê߸ ∑§„Ê¥
„È߸? ß‚apple ‹apple∑§⁄U πÙ¡Ë ¬òÊ∑§Ê⁄UÙ¥ Ÿapple ¬ÃÊ ‹ªÊŸapple ◊apple¥ ∑§Ù߸
∑§‚⁄U ’Ê∑§Ë Ÿ„Ë¥ ⁄UπË– Á∑§‚Ë Ÿapple •„◊ŒÊ’ÊŒ ∑‘§ ≈Uapple‹⁄U
◊ÊS≈U⁄U ∑§Ù ¬∑§«∏Ê, ÃÙ ∑§Ù߸ ◊È¥’߸ ◊apple¥ » Ò§‡ÊŸ Á«¡Êߟ⁄U ∑‘§
S≈UÍÁ«ÿÙ Ã∑§ ¬„È¥ø ªÿÊ– ÿ„ Ãâÿ ÷Ë ‚Ê◊Ÿapple •ÊÿÊ Á∑§
ßÁ¡# ∑‘§ ÃʟʇÊÊ„ „ÈFË ◊È’Ê⁄U∑§ ∑‘§ ¬Ê‚ ÷Ë ∞apple‚Ê „Ë ‚Í≈U
ÕÊ– •◊appleÁ⁄U∑§Ê Ã∑§ ∑‘§ •π’Ê⁄UÙ¥ ◊apple¥ ß‚ ¬⁄U øøʸ∞¥ „È߸¥–
ÿ„ øøʸ ‡ÊÊÿŒ ∑§È¿ Œapple⁄U ◊apple¥ ∆¥«Ë ¬«∏ ¡ÊÃË, ‹appleÁ∑§Ÿ ∞∑§
ÁŒŸ •øÊŸ∑§ ôÊÊà „È•Ê Á∑§ ◊ÙŒË¡Ë ß‚ ‚Í≈U ∑§Ù ŸË‹Ê◊
∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥ ÃÙ ◊È¤Ê ¡Ò‚apple ’Ò∆apple-∆Ê‹apple √ÿÁQ§ ∑§Ù Á» ⁄U ∑§È¿
Á‹πŸapple ∑‘§ Á‹∞ ◊‚Ê‹Ê Á◊‹ ªÿÊ– ’ÃÊÿÊ ªÿÊ Á∑§ ‚Í⁄UÃ
◊apple¥ ◊ÙŒË¡Ë ∑‘§ ß‚ ‚Í≈U ∑‘§ •‹ÊflÊ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË ∑§Ù Á¬¿‹apple
•Ê∆ ◊Ê„ ◊apple¥ Á◊‹apple •ãÿ ©¬„Ê⁄UÙ¥ ∑§Ë ÷Ë ŸË‹Ê◊Ë ∑§Ë
¡Ê∞ªË– ÿ„ ŸË‹Ê◊Ë ÃËŸ ÁŒŸ Ã∑§ ø‹Ë–
¬„‹apple ÁŒŸ ‚Í≈U ¬⁄U ‚flÊ ∑§⁄UÙ«∏ Ã∑§ ∑§Ë ’Ù‹Ë ‹ªÊ߸
ªß¸ ¡Ù ÃË‚⁄Uapple ÁŒŸ •¥Ã× øÊ⁄U ∑§⁄UÙ«∏ ß∑§ÃË‚ ‹Êπ ◊apple¥
¡Ê∑§⁄U L§∑§Ë– ‚Í≈U ∑‘§ •‹ÊflÊ ¡Ù •ãÿ flSÃÈ∞¥ ŸË‹Ê◊ ∑§Ë
ªß¸¥ ©Ÿ‚apple ÷Ë ∑§È‹ Á◊‹Ê∑§⁄U ‹ª÷ª øÊ⁄U ∑§⁄UÙ«∏ ∑§Ë ⁄UÊÁ‡Ê
¬˝Ê# „È߸– ÿÊŸapple ŸÊ◊ flÊ‹Ê ‚Í≈U ∞∑§ Ã⁄U» , ’Ê∑§Ë ‚Ê⁄UË
‚ıªÊÃapple¥ ŒÍ‚⁄UË Ã⁄U» – ÿ„ ‚Ê⁄UË ⁄UÊÁ‡Ê ¬˝œÊŸ◊¥òÊË¡Ë ∑‘§ Á¬˝ÿ
‹ˇÿ ª¥ªÊ ‚» Ê߸ •Á÷ÿÊŸ ∑‘§ πÊÃapple ◊apple¥ ø‹Ë ¡Ê∞ªË–
¡’ ŸË‹Ê◊Ë ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ’Êà ©∆Ë Ã’ ⁄U◊apple‡Ê Áfl⁄UÊŸË ŸÊ◊∑§
∞∑§ „Ë⁄UÊ √ÿʬÊ⁄UË ‚Ê◊Ÿapple •Ê∞– ©ã„Ù¥Ÿapple ’ÃÊÿÊ Á∑§ ÿ„
‚Í≈U ©ã„Ù¥Ÿapple •¬Ÿapple ’apple≈Uapple ∑§Ë ÁflflÊ„ ¬ÁòÊ∑§Ê ∑‘§ ‚ÊÕ ◊ٌˡË
∑§Ù ÷apple¥≈U Á∑§ÿÊ ÕÊ– ‚Í≈U π⁄UËŒŸapple flÊ‹apple ‹ˇ◊Ë∑§Ê¥Ã ¬≈Uapple‹
÷Ë „Ë⁄UÊ √ÿʬÊ⁄UË „Ò¥– •ª⁄U ‚ø◊Èø ª¥ªÊ Á∑§‚Ë ÁŒŸ ‚Ê»
„Ù ‚∑§Ë ÃÙ ©‚ ÁŒŸ ∑§„ŸÊ „ÙªÊ Á∑§ ß‚◊apple¥ ‚Í⁄Uà ∑‘§ „Ë⁄UÊ
√ÿʬÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑§Ê •◊ÍÀÿ ÿÙªŒÊŸ ÕÊ–
◊Ò¥ ß‚ ÁfløÊ⁄U ◊apple¥ ∑§Ù߸ ’È⁄UÊ߸ Ÿ„Ë¥ ŒappleπÃÊ Á∑§ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË
∑§Ù ¬˝Ê# ÃÙ„» Ù¥ ∑§Ë ‚Êfl¸¡ÁŸ∑§ M§¬ ‚apple ŸË‹Ê◊Ë „Ù •ı⁄U
©‚‚apple ¬˝Ê# ŸË‹Ê◊Ë ∑§Ù Á∑§‚Ë ◊„ûÊ⁄U ‚Êfl¸¡ÁŸ∑§ ©gapple‡ÿ
∑‘§ Á‹∞ √ÿÿ Á∑§ÿÊ ¡Ê∞– „◊apple¥ ’ÃÊÿÊ ÃÙ ÿ„ ÷Ë ªÿÊ Á∑§
;g rF; Hkh lkeus vk;k fd
bftIr ds rkuk'kkg gqLuh
eqckjd ds ikl Hkh ,slk gh
lwV FkkA vesfjdk rd ds
v[kckjksa esa bl ij ppkZ,a gqbZaA
;g ppkZ 'kk;n dqN nsj esa
BaMh iM+ tkrh] ysfdu ,d
fnu vpkud Kkr gqvk fd
eksnhth bl lwV dks uhyke
dj jgs gSa rks eq> tSls
cSBs&Bkys O;f‰ dks fQj
dqN fy[kus ds fy, elkyk
fey x;kA
¡’ Ÿ⁄Uapple¥Œ˝ ◊ÙŒË ªÈ¡⁄UÊà ∑‘§ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË Õapple Ã’ ÷Ë flapple ¬˝ÁÃfl·¸
•¬Ÿapple ∑§Ù Á◊‹Ë ‚ıªÊÃÙ¥ ∑§Ë ŸË‹Ê◊Ë ∑§⁄UÃapple Õapple– ÿÊŸapple ∞∑§
Ã⁄U„ ‚apple ©ã„Ù¥Ÿapple ÿ„ ∑§Ù߸ ŸÿÊ ∑§Ê◊ Ÿ„Ë¥ Á∑§ÿÊ ’ÁÀ∑§
•¬ŸË ‚Ùø ∑§Ù ⁄UÊC˛Ëÿ SÃ⁄U ¬⁄U ‹ÊªÍ Á∑§ÿÊ „Ò– ÿ„Ê¥ ∞∑§
’Êà ‚◊¤Ê Ÿ„Ë¥ •Ê߸ ¡’ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ◊ÙŒË •¬Ÿapple ÃÙ„» Ù¥
∑§Ë ŸË‹Ê◊Ë ∑§⁄UÃapple Õapple Ã’ ©‚∑§Ê ∑§Ù߸ ¬˝øÊ⁄U ÄUÿÙ¥ Ÿ„Ë¥
Á∑§ÿÊ ªÿÊ? üÊË ◊ÙŒË ¬˝Ê⁄U¥÷ ‚apple „Ë ¬˝øÊ⁄UÁ¬˝ÿ ⁄U„apple „Ò¥ ß‚Á‹∞
ÿ„ øÍ∑§ •Êpÿ¸¡Ÿ∑§ ¬˝ÃËà „ÙÃË „Ò–
ÿ„ ‚◊ÿÙÁøà „ÙªÊ Á∑§ ªÈ¡⁄UÊà ∑§Ë flø◊ÊŸ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË
•ÊŸ¥ŒË’appleŸ ¬≈Uapple‹ ß‚ ‚¥’¥œ ◊apple¥ ¡Ù ÷Ë ŒSÃÊflapple¡ ‚⁄U∑§Ê⁄U
∑‘§ ¬Ê‚ „Ò¥ ©ã„apple¥ ‚Êfl¸¡ÁŸ∑§ ∑§⁄U Œapple¥ ÃÊÁ∑§ ¡ŸÃÊ ∑§Ù ¬Ífl¸ ◊apple¥
∑§Ë ªß¸ ŸË‹ÊÁ◊ÿÙ¥ ∑§Ë ◊È∑§ê◊‹ ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË Á◊‹ ‚∑‘§– ◊Ò¥
ÿ„ ÷Ë ‚ÙøÃÊ „Í¥ Á∑§ ß‚ Ã⁄U„ ∑§Ë ŸË‹Ê◊Ë ∑‘§ •‹ÊflÊ
∞apple‚apple •ı⁄U ∑§ıŸ ‚apple •fl‚⁄U „Ù ‚∑§Ãapple „Ò¥ ¡’ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË
‹Ù∑§Á„à ∑‘§ ∑§ÊÿÙ¥¸ ∑‘§ Á‹∞ ∞apple‚apple ŸflËŸ ©¬ÊÿÙ¥ ‚apple œŸ
‚¥ª˝„ ∑§⁄U ‚∑‘§¥– ∞∑§ ©¬Êÿ ◊ȤÊapple ’„Èà ◊ı¡¥Í ‹ªÃÊ „Ò Á∑§
üÊË ◊ÙŒË •¬Ÿapple Á∑§‚Ë ÷Ë ¬˝‡Ê¥‚∑§ ∑‘§ ‚ÊÕ ◊Èçà ◊apple¥
‚appleÀ» Ë Ÿ Áπ¥øflÊ∞¥– •ª⁄U ∑§Ù߸ Œapple‡Ê ∑‘§ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË ∑‘§
‚ÊÕ » Ù≈UÙ Áπ¥øflÊŸÊ øÊ„ÃÊ „Ò ÃÙ ß‚∑‘§ Á‹∞ fl„ ª¥ªÊ
‚» Ê߸ •Á÷ÿÊŸ ÿÊ •ãÿ Á∑§‚Ë ¬˝∑§À¬ ∑‘§ Á‹∞ ’∑§ÊÿŒÊ
∞∑§ ÁŸÁpà ⁄UÊÁ‡Ê ¡◊Ê ∑§⁄Uapple– ß‚◊apple¥ ÿ„ ÷Ë „Ù ‚∑§ÃÊ „Ò
Á∑§ ¬˝œÊŸ◊¥òÊË ¬˝ÁÃÁŒŸ ÿÊ ¬˝Áà ‚#Ê„ ∞∑§ ÿÊ ŒÙ ÉÊ¥≈Uapple
∑§Ê ‚◊ÿ ‚appleÀ» Ë ‚apple‡ÊŸ ∑‘§ Á‹∞ Ãÿ ∑§⁄Uapple¥ •ı⁄U ßë¿È∑§
¡ŸÙ¥ ∑‘§ ’Ëø ¬„‹apple ‚apple ŸË‹Ê◊Ë „Ù ¡Ê∞– ◊ÊŸ ‹Ù ∞∑§
„¡Ê⁄U ‹Ùª •Ê∞ „Ò¥ ÃÙ ©Ÿ ‚ı ‹ÙªÙ¥ ∑‘§ ‚ÊÕ „Ë ‚appleÀ» Ë
„Ù ¡Ù •Áœ∑§Ã◊ ⁄UÊÁ‡Ê Œapple ⁄U„apple „Ù¥– ¬˝œÊŸ◊¥òÊË ß‚Ë Ã⁄U„
‚Êfl¸¡ÁŸ∑§ •ÕflÊ √ÿÁQ§ªÃ ∑§Êÿ¸R§◊ ∑§Ê ÁŸ◊¥òÊáÊ ÷Ë
» Ë‚ ‹apple∑§⁄U „Ë SflË∑§Ê⁄U ∑§⁄Uapple¥– •÷Ë ¡Ò‚apple flapple ◊È‹Êÿ◊
Á‚¥„¡Ë ∑‘§ ¬ıòÊ ∑‘§ ÁË∑§ ◊apple¥ ‚Ò» ߸ ª∞ Õapple– •ë¿Ê
◊ı∑§Ê ÕÊ– flapple ◊È‹Êÿ◊ Á‚¥„ ‚apple ∞∑§Êœ ∑§⁄UÙ«∏ ÃÙ •Ê‚ÊŸË
fl‚Í‹ ∑§⁄U „Ë ‚∑§Ãapple Õapple– ¬˝œÊŸ◊¥òÊË ∑§Ù SflÊ÷ÊÁfl∑§ M§¬
‚apple •Ê∞ ÁŒŸ ãÿıÃapple Á◊‹Ãapple „Ë „Ò¥– ∑§È¿ ‚◊ÿ ¬„‹apple ©ã„Ù¥Ÿapple
◊È¥’߸ ◊apple¥ •¥’ÊŸË •S¬ÃÊ‹ ∑§Ê ©fÊ≈UŸ Á∑§ÿÊ– ÿ„ ∞∑§
‚ÈŸ„⁄UÊ •fl‚⁄U ÕÊ ¡’ flapple •¥’ÊŸË ¬Á⁄UflÊ⁄U ‚apple ª¥ªÊ
•Á÷ÿÊŸ ∑‘§ Á‹∞ ¬Ê¥ø-Œ‚ ∑§⁄UÙ«∏ ÃÙ ‹apple ÷Ë ‚∑§Ãapple Õapple–
flapple ◊È∑‘§‡Ê •¥’ÊŸË ∑§Ù ‡ÊÊÿŒ ÿ„ ÷Ë ∑§„ ‚∑§Ãapple Õapple
Á∑§ ¬Ë∆ ¬⁄U „ÊÕ ⁄Uπ∑§⁄U » Ù≈UÙ Áπ¥øflÊŸapple ∑‘§ ¬Ê¥ø ∑§⁄UÙ«∏
∞ÄU‚≈˛Ê ‹ªapple¥ªapple– „◊ ¡ÊŸÃapple „Ò¥ Á∑§ ªÊ¥œË¡Ë ∑§ß¸ ’Ê⁄U
•Ê≈UÙª˝Ê» ŒappleŸapple ∑‘§ Á‹∞ ‹ÙªÙ¥ ‚apple ¬Ò‚Ê ‹apple ‹appleÃapple Õapple– ß‚∑§Ê
•ŸÈ‚⁄UáÊ ÷Ë ¬˝œÊŸ◊¥òÊË ∑§⁄Uapple¥ ÃÙ ∑§Ù߸ „¡¸ Ÿ„Ë¥ „Ò– ß‚
Ã⁄U„ ŒappleπÃapple „Ë ŒappleπÃapple ‚⁄U∑§Ê⁄UË π¡ÊŸapple ◊apple¥ ÃËfl˝ ªÁà ‚apple
œŸ⁄UÊÁ‡Ê •Ê ‚∑§ÃË „Ò– ‹appleÁ∑§Ÿ ’Êà ÿ„Ë¥ Ã∑§ ‚ËÁ◊Ã
ÄUÿÙ¥ ⁄U„apple? „◊ ©‚ ‚È÷ÊÁ·Ã ∑§Ù ÿÊŒ ∑§⁄Uapple¥ Á∑§ Á¡‚ ◊ʪ¸
¬⁄U ◊„ʬÈL§· ø‹Ãapple „Ò¥ ©‚∑§Ê •ŸÈ‚⁄UáÊ ∑§⁄UŸÊ øÊÁ„∞–
¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿapple •‚ÊflœÊŸË ∑‘§ Á∑§‚Ë ˇÊáÊ ◊apple¥ ‚Í≈U ∑§Ë ÿ„
‚ıªÊà SflË∑§Ê⁄U ∑§Ë „٪˖ ©‚∑§Ê ¬Á⁄U◊Ê¡¸Ÿ ŸË‹Ê◊Ë
∑§⁄U∑‘§ „Ù ªÿÊ, ‹appleÁ∑§Ÿ ∞apple‚Ê ∑§⁄U∑‘§ Ÿ⁄Uapple¥Œ˝ ◊ÙŒË Ÿapple ∞∑§
ŒÎCʥà ©¬ÁSÕà ∑§⁄U ÁŒÿÊ „Ò–
÷Ê¡¬Ê mÊ⁄UÊ ÁŸÿÈQ§ ⁄UÊíÿ¬Ê‹, ÷Ê¡¬Ê ∑‘§ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË,
◊¥òÊË ÷Ë •ª⁄U ¬˝œÊŸ◊¥òÊË ∑§Ë ’ÃÊ߸ ⁄UÊ„ ¬⁄U ø‹apple¥ ÃÙ ∞∑§
•ë¿Ë Á◊‚Ê‹ ∑§Êÿ◊ „Ù ‚∑§ÃË „Ò– „◊ ¿ûÊË‚ª…∏ ◊apple¥ „Ë
ŒappleπÃapple „Ò¥ Á∑§ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ¬˝ÁÃÁŒŸ ∑§◊ ‚apple ∑§◊ •ÊœÊ Œ¡¸Ÿ
∑§Êÿ¸R§◊Ù¥ ◊apple¥ Á„S‚Ê ‹appleÃapple „Ò¥– Á¡‚◊apple¥ ©ã„apple¥ •ÁŸflÊÿ¸ M§¬
‚apple S◊ÎÁà Áøã„ ÷apple¥≈U Á∑§∞ ¡ÊÃapple „Ò¥– ∞apple‚Ê „Ë •ãÿ ¬˝Œapple‡ÊÙ¥ ◊apple¥
÷Ë „ÙÃÊ „Ò– S◊ÎÁà Áøã„Ù¥ ∑‘§ •‹ÊflÊ ÷Ê¥ÁÃ-÷Ê¥Áà ∑‘§
©¬„Ê⁄U ÷Ë Á◊‹Ãapple „Ò¥– ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ßŸ∑§Ê ÄUÿÊ ∑§⁄UÃapple „Ò¥?
•ª⁄U ߟ∑§Ë ŸË‹Ê◊Ë ∑§⁄U ŒË ¡Ê∞ ÃÙ ◊ÈÅÿ◊¥òÊË ‚„ÊÿÃÊ
∑§Ù· ∑‘§ Á‹∞ ‚Ê‹ ◊apple¥ ¬Ê¥ø-Œ‚ ∑§⁄UÙ«∏ L§¬ÿÊ ß∑§_Ê „Ù
¡ÊŸÊ ∑§ıŸ ‚Ê ◊ÈÁ‡∑§‹ ∑§Ê◊ „Ò? •Ê‡ÊÊ „Ò ŸappleÃʪáÊ ß‚
¬⁄U ÁfløÊ⁄U ∑§⁄Uapple¥ªapple–

-
Âêßæü¿Ü ×èçÇØæ °âôçâ°àæÙ
(jk"Vªh; fgUnh LkkIrkfgd)
fofo/k ‹πŸ§, ‡ÊÁŸflÊ⁄U w} » ⁄Ufl⁄UË wÆvz 10
Øô» ·¤ÚUÌð ßQ¤
Ù ·¤ÚUð´ Øð »ÜçÌØæ´
ÿÙª, „◊Ê⁄UË ‚apple„à •ı⁄U ’apple„Ã⁄U SflÊSâÿ ∑‘§ Á‹∞ ∑§ß¸ Ã⁄U„ ‚apple ‹Ê÷ŒÊÿ∑§ „Ò– ‹appleÁ∑§Ÿ
Ã÷Ë Ã∑§ ¡’ Ã∑§ „◊ ©‚apple ‚„Ë Ã⁄U„ ‚apple ∑§⁄Uapple¥– „Ù ‚∑§ÃÊ „Ò ÿÙª ∑§⁄UÃapple flQ§ •Ÿ¡ÊŸapple ◊apple¥
•Ê¬ ÷Ë ÿapple ª‹ÁÃÿÊ¥ ∑§⁄U ⁄U„apple „Ù¥, Á¡‚∑§Ê •Ê¬∑‘§ ‡Ê⁄UË⁄U ¬⁄U ’È⁄UÊ ¬˝÷Êfl ¬«∏ ‚∑§ÃÊ „Ò–
v. ‚Ê¥‚ ⁄UÙ∑§∑§⁄U ⁄UπŸÊ- ÿÙª ∑‘§ ∑§Á∆Ÿ •Ê‚ŸÙ¥ ∑§Ù ∑§⁄UÃapple flQ§ „Ù ‚∑§ÃÊ „Ò •Ê¬
•¬ŸË ‚Ê¥‚ ∑§Ù ⁄UÙ∑§ ∑§⁄U ⁄UπŸapple ∑§Ê ¬˝ÿÊ‚ ∑§⁄UÃapple „Ù¥– ‹appleÁ∑§Ÿ ÿ„ •ÊŒÃ ‹Ê÷ ∑§Ë ’¡Ê∞
ŸÈ∑§‚ÊŸ ¬„È¥øÊ ‚∑§ÃË „Ò– •ª⁄U ÿÙª ∑§⁄UÃapple flQ§ •Ê¬ ‹ªÊÃÊ⁄U ‚Ê¥‚ Ÿ„Ë¥ ‹apple ⁄U„apple „Ò¥ ÃÙ
•Ê¬∑§Ë ◊Ê¥‚¬appleÁ‡ÊÿÙ¥ Ã∑§ •ÊÚÄU‚Ë¡Ÿ Ÿ„Ë¥ ¬„È¥øappleªÊ ¡Ù •Ê¬∑‘§ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ù ‚¬Ù≈U¸ ŒappleŸapple ∑‘§
Á‹∞ ¡L§⁄UË „Ò– •ı⁄U ∞apple‚Ê ∑§⁄UÃapple flQ§ „Ù ‚∑§ÃÊ „Ò •Ê¬ «ª◊ªÊ ¡Ê∞¥ ÿÊ Áª⁄U ¡Ê∞¥–
w. ¡L§⁄Uà ‚apple íÿÊŒÊ ¬˝ÿ% ∑§⁄UŸÊ- πapple‹∑§ÍŒ ∑§Ê ◊¥òÊ „Ò- ŸÙ ¬appleŸ, ŸÙ ªappleŸ ÿÊŸË •Ê¬
Ã’Ã∑§ ∑§È¿ „ÊÁ‚‹ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U ‚∑§Ãapple ¡’ Ã∑§ •Ê¬ ŒŒ¸ ◊„‚Í‚ ŸÊ ∑§⁄Uapple¥– ‹appleÁ∑§Ÿ ÿÙª ◊apple¥
ß‚∑§Ê ©À≈UÊ „ÙÃÊ „Ò– ÿÙª Á⁄U‹ÒÄU‚ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ¬˝ÁR§ÿÊ „Ò– ß‚◊apple¥ Á∑§‚Ë Ã⁄U„ ∑§Ê ŒŒ¸ Ÿ„Ë¥
„ÙŸÊ øÊÁ„∞– •ı⁄U •ª⁄U ÿÙª ∑§⁄UÃapple flQ§ •Ê¬∑§Ù ŒŒ¸ ◊„‚Í‚ „Ù ⁄U„Ê „Ò ÃÙ ÿ„ Á∑§‚Ë Ã⁄U„
∑§Ë øÙ≈U ÿÊ ß˜¥¡Í⁄UË ∑‘§ ‚¥∑‘§Ã „Ò¥–
x. ÷⁄Uapple ¬apple≈U ◊apple¥ ÿÙª ∑§⁄UŸÊ- ÿÙª ∑§⁄UŸapple ‚apple ∆Ë∑§ ¬„‹apple •Ê¬∑§Ù ∑§È¿ Ÿ„Ë¥ πÊŸÊ øÊÁ„∞–
∞apple‚apple ∑§⁄UŸapple ‚apple ŸÊ Á‚» ¸ •Ê¬∑§Ù •‹ª-•‹ª •Ê‚Ÿ ∑§⁄UŸapple ◊apple¥ ∑§Á∆ŸÊ߸ „ÙªË ’ÁÀ∑§ •Ê¬∑‘§
‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ê ⁄UQ§ ‚¥øÊ⁄U •Ê¬∑‘§ ¬apple≈U ¬⁄U ∑‘§¥ÁŒ˝Ã ⁄U„appleªÊ •ı⁄U ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ë ◊Ê¥‚¬appleÁ‡ÊÿÙ¥ ∑§Ù ‚¬Ù≈U¸
Ÿ„Ë¥ Á◊‹ ¬Ê∞ªÊ– Á‹„Ê¡Ê •Ê¬∑‘§ ÷Ù¡Ÿ •ı⁄U ÿÙª ∑‘§ ’Ëø ∑§◊ ‚apple ∑§◊ v ÉÊ¥≈Uapple ∑§Ê
•¥Ã⁄UÊ‹ „ÙŸÊ ¡L§⁄UË „Ò–
y. ‚apple‡ÊŸ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ¬ÊŸË ¬ËŸÊ- ∑§ß¸ ’Ê⁄U ÿÙª ∑§⁄UÃapple flQ§ ’Ëø-’Ëø ◊apple¥ ‹Ùª ¬ÊŸË ¬Ë
‹appleÃapple „Ò¥– ‹appleÁ∑§Ÿ ∞apple‚Ê ∑§⁄UŸÊ ª‹Ã „Ò– ∑§„Ê ¡ÊÃÊ „Ò Á∑§ ÿÙª ∑‘§ ‚apple‡ÊŸ ‚apple w ÉÊ¥≈Uapple ¬„‹apple •ı⁄U
•Êœapple ÉÊ¥≈Uapple ’ÊŒ Ã∑§ ¬ÊŸË Á’À∑§È‹ Ÿ„Ë¥ ¬ËŸÊ øÊÁ„∞– ∞apple‚Ê ∑§⁄UŸapple ‚apple ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ë ¡Á≈U‹ •ı⁄U
‚¥flappleŒË §¡Ê¸ ¬⁄U •‚⁄U ¬«∏ÃÊ „Ò–
z. äÿÊŸ ÷≈U∑§ŸÊ- ÿÙª ∞∑§ Ã⁄U„ ∑§Ë ‚ÊœŸÊ „Ò– ß‚apple ∑§⁄UÃapple flQ§ •Ê¬∑§Ê ‚Ê⁄UÊ äÿÊŸ
•¬Ÿapple •Ê‚Ÿ •ı⁄U ÿÙª ¬⁄U „Ë „ÙŸÊ øÊÁ„∞, Ã÷Ë •Ê¬∑§Ù ©‚∑§Ê ‚„Ë •ı⁄U ¬Í⁄UÊ ‹Ê÷ Á◊‹
‚∑‘§ªÊ– Á¡‚ ˇÊáÊ •Ê¬∑§Ê äÿÊŸ ÷≈U∑§Ê •ı⁄U ŒÍ‚⁄UË ’ÊÃapple¥ •Ê¬∑‘§ ÁŒ◊ʪ ◊apple¥ •Ê ªß¸¥ ©‚Ë
ˇÊáÊ ‡Ê⁄UË⁄U •ı⁄U ÁŒ◊ʪ ∑‘§ ’Ëø ∑§Ê ∑§ŸappleÄU‡ÊŸ ≈UÍ≈U ¡ÊÃÊ „Ò–
{. •ÁŸÿÁ◊à …¥ª ‚apple ∑§⁄UŸÊ- ÿÙª ∑§Ê ¬˝÷ÊflË …¥ª ‚apple •‚⁄U ÁŒπapple ß‚∑‘§ Á‹∞ ¡L§⁄UË
„Ò Á∑§ •Ê¬ ß‚apple ‹ªÊÃÊ⁄U ∑§⁄Uapple¥– ‹appleÁ∑§Ÿ •ª⁄U •Ê¬ ß‚apple ÁŸÿÁ◊à …¥ª ‚apple ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ’¡Ê∞,
„çÃapple ◊apple¥ ∞∑§ ÁŒŸ ÿÊ ◊„ËŸapple ◊apple¥ ŒÙ-øÊ⁄U ’Ê⁄U ∑§⁄UÃapple „Ò¥ ÃÙ •Ê¬ ß‚apple ‚„Ë Ã⁄UË∑‘§ ‚apple Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U
¬Ê∞¥ªapple– •ı⁄U ∑§È¿ ∞apple‚apple •Ê‚Ÿ ÿÊ ¬Ù¡ ¡Ù •Ê¬ •Ê‚ÊŸË ‚apple ∑§⁄U ¬ÊÃapple Õapple, flÙ ÷Ë Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U
¬Ê∞¥ªapple–
‚ı¥Œÿ¸ •ı⁄U ‚¥S∑§ÎÁà ◊apple¥ Œ◊
„Ò! Á‚ÁP§◊ ∑§„Ê¥ ∑§◊ „Ò!
¬fl¸Ã⁄UÊ¡ Á„◊Ê‹ÿ ∑§Ë ªÙŒ ◊apple¥
’‚Ê Á‚ÁP§◊ ÷Ê⁄Uà ∑‘§ ‚È¥Œ⁄UÃ◊ ⁄UÊíÿÙ¥
◊apple¥ ‚apple ∞∑§ „Ò– ÷Ê⁄Uà ◊apple¥ » Í‹Ù¥ fl ¬ÁˇÊÿÙ¥
∑§Ë ‚flʸÁœ∑§ Á∑§S◊apple¥ Á‚ÁP§◊ ◊apple¥ „Ë
¬Ê߸ ¡ÊÃË „Ò¥– •ÊÁ∑§¸« ∑§Ë ÁflE ÷⁄U
◊apple¥ ¬Ê߸ ¡ÊŸapple flÊ‹Ë ‹ª÷ª ¬Ê¥ø „¡Ê⁄U
¬˝¡ÊÁÃÿÙ¥ ◊apple¥ ‚apple •∑‘§‹apple Á‚ÁP§◊ ◊apple¥
{zÆ ‚apple •Áœ∑§ ¬˝¡ÊÁÃÿÊ¥ ¬Ê߸ ¡ÊÃË
„Ò¥– Á‚ÁP§◊ ∑‘§ ◊Í‹ ÁŸflÊ‚Ë ‹apple¬øÊ
•ı⁄U ÷ÍÁ≈UÿÊ „Ò¥ ‹appleÁ∑§Ÿ ÿ„Ê¥ ’«∏Ë
Ãʌʌ ◊apple¥ Ÿapple¬Ê‹Ë ÷Ë ⁄U„Ãapple „Ò¥–
•Áœ∑§Ê¥‡Ê Á‚ÁP§◊flÊ‚Ë ’ıh ∞fl¥
Á„ãŒÍ œ◊¸ ∑§Ù ◊ÊŸÃapple „Ò¥– Á‚ÁP§◊ ©Ÿ
∑§È¿apple∑§ ⁄UÊíÿÙ¥ ◊apple¥ ‡ÊÈ◊Ê⁄U „Ò, ¡„Ê¥ •÷Ë
⁄Uapple‹ ‚ÈÁflœÊ Ÿ„Ë¥ „Ò– Á‚ÁP§◊ ∑§Ë
⁄UÊ¡œÊŸË ª¥ª≈UÙ∑§ Œapple‡Ê ∑§Ê ∞∑§
πÍ’‚Í⁄Uà Á„‹ S≈Uapple‡ÊŸ ÷Ë „Ò– ª¥ª≈UÙ∑§
∑§Ë πÍ’‚Í⁄UÃË ∑§Ê •¥ŒÊ¡Ê ß‚Ë ’ÊÃ
‚apple ‹ª ‚∑§ÃÊ „Ò Á∑§ ∑§È¿
ßÁÄʂ∑§Ê⁄UÙ¥ Ÿapple ª¥ª≈UÙ∑§ ∑§Ù êÿÍÁ¡ÿ◊
◊apple¥ ⁄UπŸapple ‹Êÿ∑§ ‡Ê„⁄U ÷Ë ’ÃÊÿÊ „Ò–
ª¥ª≈UÙ∑§ ‡Ê„⁄U ‚apple •Ê∆
Á∑§‹Ù◊Ë≈U⁄U ŒÍ⁄U ÁSÕà ÃʇÊË √ÿÍ ¬Êߥ≈U
‚apple ∑§¥øŸ¡¥ÉÊÊ ∞fl¥ Á‚ŸÙ‹øÍ ¬fl¸Ã
Á‡Êπ⁄UÙ¥ ∑§Ê ’«∏Ê ◊ŸÙ„Ê⁄UË M§¬ ÁŒπÊ߸
¬«∏ÃÊ „Ò– ’» ¸ ‚apple …¥∑§Ë ߟ øÙÁ≈UÿÙ¥
∑§Ê œÍ¬ ◊apple¥ œË⁄Uapple-œË⁄Uapple ⁄U¥ª ’Œ‹ŸÊ ÷Ë
∞∑§ •jÈà ‚◊Ê ’Ê¥œÃÊ „Ò–
Á‚ÁP§◊ ∑‘§ ¬Ífl¸ ⁄UÊ¡Ê•Ù¥ ∑§Ê
⁄UÊ¡◊„‹ ∞fl¥ ¬Á⁄U‚⁄U ◊apple¥ ’Ÿapple
à‚È∑§‹ÊπÊ¥ª ’ıh ◊¥ÁŒ⁄U ∑§Ë
πÍ’‚Í⁄UÃË Œappleπ ∑§⁄U ¬ÿ¸≈U∑§ •ø¥Á÷Ã
⁄U„ ¡ÊÃapple „Ò¥– ÿ„Ê¥ „⁄U fl·¸ ÷√ÿ ◊apple‹apple
∑§Ê ÷Ë •ÊÿÙ¡Ÿ Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ‡Ê„⁄U
‚apple ÃËŸ Á∑§‹Ù◊Ë≈U⁄U ŒÍ⁄U ÁSÕà •ÊÁ∑§¸«
‚apple¥B§È•⁄UË ◊apple¥ •ÊÁ∑§¸« ∑§Ë ‚Ò¥∑§«∏Ù¥ Á∑§S◊apple¥
‚¥⁄UÁˇÊà „Ò¥– fl‚¥Ã ´ÃÈ ◊apple¥ ß‚ SÕÊŸ
∑§Ë ‡ÊÙ÷Ê ÁŸπ⁄UŸapple ‹ªÃË „Ò–
ÁÃé’ÃË ÷Ê·Ê, ‚¥S∑§ÎÁà fl ’ıh
œ◊¸ ∑‘§ ‡ÊÙœÊÁÕ¸ÿÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ Á⁄U‚ø¸
ߥS≈UË≈U˜ÿÍ≈U •Ê» ÁÃé’ÃÙ‹Ù¡Ë ∞∑§
•ÁmÃËÿ ‚¥SÕÊŸ „Ò– ß‚∑§Ë ¬˝Á‚Áh
ÁflE ÷⁄U ◊apple¥ „Ò– ÿ„Ê¥ ‚¥ª˝„Ê‹ÿ ◊apple¥
ŒÈ‹¸÷ ¬Ê¥«ÈÁ‹Á¬ÿÙ¥, ¬ÈSÃ∑§Ù¥, ◊ÍÁøÿÙ¥,
∑§‹Ê∑§ÎÁÃÿÙ¥ ∑§Ê •ŸÍ∆Ê ‚¥ª˝„ „Ò–
Áfl‡Êapple·∑§⁄U Õ¥∑§Ê ¬apple¥Á≈U¥ª ∑§Ê fl΄ŒÊ∑§Ê⁄U
M§¬ ÃÙ ÿ„Ê¥ ∑‘§ ‚¥ª˝„Ê‹ÿ ∑§Ë
•Ÿ◊Ù‹ œ⁄UÙ„⁄U „Ò– ß‚ ‚¥SÕÊŸ ∑§Ë
ŸË¥fl v~z| ◊apple¥ Œ‹Ê߸ ‹Ê◊Ê Ÿapple «Ê‹Ë
ÕË– ª¥ª≈UÙ∑§ ‚apple ‹ª÷ª ‚ÊÃ
Á∑§‹Ù◊Ë≈U⁄U ŒÍ⁄U ªáÊapple‡Ê ≈UÊ∑§ ‚apple ª¥ª≈UÙ∑§
∑‘§ ¬Ífl˸ Á„S‚Ù¥ ∞fl¥ ∑§¥øŸ¡¥ÉÊÊ
¬fl¸Ã◊Ê‹Ê ∑§Ê ‡ÊÊŸŒÊ⁄U Ÿ¡Ê⁄UÊ ÁŒπÃÊ
„Ò– ∑§È≈UË⁄U ©lÙª ‚¥SÕÊŸ „SÃÁŸÁ◊¸Ã
flSÃÈ•Ù¥, Áfl‡Êapple·∑§⁄U ‡ÊÊ‹Ù¥, ªÈÁ«∏ÿÙ¥,
∑§Ê‹ËŸÙ¥ •ÊÁŒ ∑‘§ Á‹∞ ¬˝Á‚h „Ò–
©¬„Ê⁄U ◊apple¥ ŒappleŸapple ‹Êÿ∑§ •Ÿapple∑§ ‚SÃË
fl ©ûÊ◊ flSÃÈ•Ù¥ ∑§Ë ÿ„Ê¥ ‚apple π⁄UËŒÊ⁄UË
∑§Ë ¡Ê ‚∑§ÃË „Ò– ÿ„ ‚¥SÕÊŸ ◊ÈÅÿ
’Ê¡Ê⁄U ‚apple ∑‘§fl‹ •ÊœÊ Á∑§‹Ù◊Ë≈U⁄U
ŒÍ⁄U „Ò– ¬Ê‹¡Ù⁄U S≈UappleÁ«ÿ◊ ∑‘§ ¬Ê‚
ÁSÕà ∞`§appleÁ⁄Uÿ◊ ◊apple¥ Á‚ÁP§◊ ◊apple¥ ¬Ê߸
¡ÊŸapple flÊ‹Ë ◊¿Á‹ÿÙ¥ ∑§Ë πÊ‚-πÊ‚
Á∑§S◊apple¥ ÷Ë •Ê¬ Œappleπ ‚∑§Ãapple „Ò¥–
ª¥ª≈UÙ∑§ ‚apple ¬Ò¥ÃË‚ Á∑§‹Ù◊Ë≈U⁄U ŒÍ⁄U
‹ª÷ª vw,vwÆ » È≈U ∑§Ë §¥øÊ߸ ¬⁄U
¿¥ªÈ ‹apple∑§ „Ò– •àÿ¥Ã ¬ÁflòÊ ◊ÊŸË ¡ÊŸapple
flÊ‹Ë ÿ„ ¤ÊË‹ ‹ª÷ª ∞∑§
Á∑§‹Ù◊Ë≈U⁄U ‹¥’Ë „Ò– ¡Ê«∏Ù¥ ◊apple¥ ¡’
ÿ„ ¤ÊË‹ ¬Í⁄UË Ã⁄U» ‚apple ’» ¸ ‚apple …∑§
¡ÊÃË „Ò Ã’ ß‚∑§Ë πÍ’‚Í⁄UÃË ∑§ß¸
ªÈŸÊ ’…∏ ¡ÊÃË „Ò– §¥øapple-§¥øapple ¬„Ê«∏Ù¥
‚apple ÁÉÊ⁄UË ÿ„ ¤ÊË‹ ¬˝flÊ‚Ë ¬ÁˇÊÿÙ¥
∑§Ë ‡Ê⁄Uáʪʄ ÷Ë „Ò– ¿¥ªÈ ‹apple∑§ ∑‘§
Á∑§ŸÊ⁄Uapple ŒÈ‹¸÷ ÿÊ∑§ ∑§Ë ‚flÊ⁄UË
¬ÿ¸≈U∑§Ù¥ ∑‘§ •Ê∑§·¸áÊ ∑§Ê ◊ÈÅÿ ∑‘§ãŒ˝
„Ò–
ª¥ª≈UÙ∑§ ‚apple ¿¥ªÈ Ã∑§ ¡ÊŸapple ∑‘§
Á‹∞ ¡Ë¬ ÿÊ ≈UÒÁÄU‚ÿÊ¥ ©¬‹éœ ⁄U„ÃË
„Ò¥– ¿¥ªÈ ¡ÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ¬⁄UÁ◊≈U ’ŸflÊŸÊ
•Êfl‡ÿ∑§ „Ò– ÿ„ ∑§Ê◊ ≈UÍ⁄U ∞¡apple¥≈U
•Ê‚ÊŸË ‚apple ∑§⁄UflÊ ŒappleÃapple „Ò¥– •Ê¬ Sflÿ¥
¬ÈÁ‹‚ •Áœ∑§Ê⁄UË ‚apple ‚¥¬∑§¸ ∑§⁄U ÷Ë
¬⁄UÁ◊≈U ’ŸflÊ ‚∑§Ãapple „Ò¥– ª¥ª≈UÙ∑§ ‚apple
øı’Ë‚ Á∑§‹Ù◊Ë≈U⁄U ŒÍ⁄UË ¬⁄U „Ò,
M§◊≈Uapple∑§ ◊∆– ÿ„ ’ıh œ◊¸ ∑§Ë
∑§ÊÇÿÈà ‡ÊÊπÊ ∑§Ê ◊ÈÅÿÊ‹ÿ „Ò– ¬Í⁄Uapple
ÁflE ◊apple¥ M§◊≈Uapple∑§ ◊∆ ∑§Ë wÆÆ ‡ÊÊπÊ∞¥
„Ò¥– ß‚ ◊∆ ∑§Ê •¬ŸÊ ∞∑§ ÁfllÊ‹ÿ
„Ò •ı⁄U ⁄U¥ªÁ’⁄U¥ªapple ¬ÁˇÊÿÙ¥ ‚apple ‚È‚Áí¡Ã
¬ˇÊˇÊÊ‹Ê ÷Ë– ◊∆ ◊apple¥ ÁflE ∑§Ë ∑§È¿
•jÈà œÊÁ◊¸∑§ ∑§‹Ê∑§ÎÁÃÿÊ¥ ÷Ë
‚¥ª˝„Ëà „Ò¥– „⁄U ‚Ê‹ ¡ÍŸ ◊Ê„ ◊apple¥ ß‚
SÕÊŸ ¬⁄U œÊÁ◊¸∑§ ‚◊Ê⁄UÙ„ ∑§Ê
•ÊÿÙ¡Ÿ ÷Ë Á∑§ÿÊ ¡ÊÃÊ „Ò–
zv.|{ flª¸ Á∑§‹Ù◊Ë≈U⁄U ◊apple¥ » Ò§‹Ê
» ¥’Ù¥ª ‹Ù flÊßÀ« ‹Êß» ‚apple¥B§È•⁄UË
ª¥ª≈UÙ∑§ ‚apple ¬ëøË‚ Á∑§‹Ù◊Ë≈U⁄U ŒÍ⁄U
„Ò– ÿ„Ê¥ ⁄U٫٫apple¥«˛ÙŸ, •Ù∑§, Á∑§¥’Í, »
Ÿ¸, ’Ê¥‚ •ÊÁŒ ∑§Ê ÉÊŸÊ ¡¥ª‹ ÃÙ „Ò
„Ë ‚ÊÕ „Ë ÿ„ Œ¡¸ŸÙ¥ ¬‡ÊÈ•Ù¥ ∑§Ê
•ÊflÊ‚ ÷Ë „Ò– ‚apple¥B§È•⁄UË ◊apple¥ ¬ÁˇÊÿÙ¥
∞fl¥ ÁÃÃÁ‹ÿÙ¥ ∑§Ë •Ÿapple∑§ÊŸapple∑§
¬˝¡ÊÁÃÿÊ¥ ◊ı¡ÍŒ „Ò¥–
ª¥ª≈UÙ∑§ ‚«∏∑§ ◊ʪ¸ mÊ⁄UÊ
Á‚Á‹ªÈ«∏Ë, ãÿÍ ¡‹¬Ê߸ªÈ«∏Ë,
’ʪ«Ùª⁄UÊ, ŒÊÁ¡¸Á‹¥ª, ∑§Á‹¥ª¬Ù¥ª
•ÊÁŒ ‡Ê„⁄UÙ¥ ‚apple ¡È«∏Ê „È•Ê „Ò–
Á‚Á‹ªÈ«∏Ë-vvy Á∑§‹Ù◊Ë≈U⁄U, ãÿÍ
¡‹¬Ê߸ªÈ«∏Ë-vwz Á∑§‹Ù◊Ë≈U⁄U
ª¥ª≈UÙ∑§ ∑‘§ ŒÙ ÁŸ∑§≈UÃ◊ ⁄Uapple‹flapple S≈Uapple‡ÊŸ
„Ò¥– ’ʪ«Ùª⁄UÊ-vwy Á∑§‹Ù◊Ë≈U⁄U
ª¥ª≈UÙ∑§ ∑§Ê ÁŸ∑§≈UÃ◊ „flÊ߸ •aÊ
„Ò– ’ʪ«Ùª⁄UÊ ‚apple ¬ÿ¸≈U∑§ „apple‹Ë∑§Êå≈U⁄U
mÊ⁄UÊ ÷Ë ª¥ª≈UÙ∑§ ¬„È¥ø ‚∑§Ãapple „Ò¥–
Á‚Á‹ªÈ«∏Ë ‚apple ª¥ª≈UÙ∑§ ¡ÊŸapple ∑‘§ Á‹∞
≈UÒÁÄU‚ÿÊ¥ ∞fl¥ ’‚apple¥ •Ê‚ÊŸË ‚apple Á◊‹
¡ÊÃË „Ò¥–
â×éÎý ×´ÍÙ ·Ô¤ ÎõÚUæÙ
ãé¥æ Íæ ·¤×Üæ ·¤æ ©jß
üÊË◊jʪflà ∑‘§ •Ê∆flapple¥
S∑§ãœ ∑‘§ •Ê∆flapple¥ •äÿÊÿ ◊apple¥
∑§◊‹Ê ∑‘§ ©jfl ∑§Ë ÁflSÃÎà ∑§ÕÊ
•ÊÿË „Ò– ŒappleflÃÊ•Ù¥ ∞fl¥ •‚È⁄UÙ¥
∑‘§ mÊ⁄UÊ •◊Îà ¬˝ÊÁ# ∑‘§ ©gapple‡ÿ ‚apple
Á∑§ÿapple ªÿapple ‚◊ÈŒ˝ ◊¥ÕŸ ∑‘§ »
‹SflM§¬ ߟ∑§Ê ¬˝ÊŒÈ÷ʸfl „È•Ê
ÕÊ– ßã„Ù¥Ÿapple ÷ªflÊŸ ÁflcáÊÈ ∑§Ù ¬ÁÃ
M§¬ ◊apple¥ fl⁄UáÊ Á∑§ÿÊ ÕÊ–
◊„ÊÁfllÊ•Ù¥ ◊apple¥ ÿapple Œ‚flapple¥ SÕÊŸ
¬⁄U ¬Á⁄UªÁáÊà „Ò¥– ÷ªflÃË ∑§◊‹Ê
flÒcáÊflË ‡ÊÁQ§ „Ò¥ ÃÕÊ ÷ªflÊŸ
ÁflcáÊÈ ∑§Ë ‹Ë‹Ê ‚„ø⁄UË „Ò¥ •Ã—
ߟ∑§Ë ©¬Ê‚ŸÊ ¡ªŒÊœÊ⁄U ‡ÊÁQ§
∑§Ë ©¬Ê‚ŸÊ „Ò– ÿapple ∞∑§ M§¬ ◊apple¥
‚◊Sà ÷ıÁÃ∑§ ÿÊ ¬˝Ê∑§ÎÁÃ∑§
‚¥¬ÁûÊ ∑§Ë •ÁœDÊòÊË ŒappleflË „Ò¥ •ı⁄U
ŒÍ‚⁄Uapple M§¬ ◊apple¥ ‚ÁëøŸÊãŒ◊ÿË
‹ˇ◊Ë „Ò¥ ¡Ù ÷ªflÊŸ ÁflcáÊÈ ‚apple
•Á÷ÛÊ „Ò¥– ŒappleflÃÊ, ◊ÊŸfl ∞fl¥
ŒÊŸfl- ‚÷Ë ßŸ∑§Ë ∑§Î¬Ê ∑‘§ Á’ŸÊ
¬¥ªÈ „Ò¥– ß‚Á‹∞ •Êª◊ •ı⁄U
ÁŸª◊ ŒÙŸÙ¥ ◊apple¥ ߟ∑§Ë ©¬Ê‚ŸÊ ‚◊ÊŸ M§¬ ‚apple flÁáʸà „Ò– ‚÷Ë ŒappleflÃÊ, ⁄UÊˇÊ‚, ◊ŸÈcÿ, Á‚h •ı⁄U ª¥œfl¸
ߟ∑§Ë ∑§Î¬Ê ¬˝‚ÊŒ ∑‘§ Á‹∞ ‹Ê‹ÊÁÿà ⁄U„Ãapple „Ò¥–
◊„ÊÁfllÊ ∑§◊‹Ê ∑‘§ äÿÊŸ ◊apple¥ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „Ò Á∑§ ߟ∑§Ë ∑§Ê¥Áà ‚Èfláʸ ∑‘§ ‚◊ÊŸ „Ò– Á„◊Ê‹ÿ ∑‘§
‚ŒÎŒ‡Ê Eappleà fláʸ ∑‘§ øÊ⁄U „ÊÕË •¬Ÿapple ‚Í¥« ◊apple¥ øÊ⁄U ‚Èfláʸ ∑§‹‡Ê ‹apple∑§⁄U ßã„apple¥ FÊŸ ∑§⁄UÊ ⁄U„apple „Ò¥– ÿapple •¬ŸË
ŒÙ ÷È¡Ê•Ù¥ ◊apple¥ fl⁄U ∞fl¥ •÷ÿ ◊ÈŒ˝Ê ÃÕÊ ŒÙ ÷È¡Ê•Ù¥ ◊apple¥ ŒÙ ∑§◊‹ ¬Èc¬ œÊ⁄UáÊ ∑§Ë „Ò¥– ߟ∑‘§ Á‚⁄U ¬⁄U ‚È¥Œ⁄U
Á∑§⁄UË≈U ÃÕÊ ÃŸ ¬⁄U ⁄Uapple‡Ê◊Ë ¬Á⁄UœÊŸ ‚ȇÊÙÁ÷à „Ò– ÿapple ∑§◊‹ ∑‘§ ‚È¥Œ⁄U •Ê‚Ÿ ¬⁄U •Ê‚ËŸ „Ò¥–
‚◊ÎÁh ∑§Ë ¬˝ÃË∑§ ◊„ÊÁfllÊ ∑§◊‹Ê ∑§Ë ©¬Ê‚ŸÊ ÁSÕ⁄U ‹ˇ◊Ë ∑§Ë ¬˝ÊÁ# ÃÕÊ ŸÊ⁄UË-¬ÈòÊÊÁŒ ∑‘§
‚ıÅÿ ∑‘§ Á‹∞ ∑§Ë ¡ÊÃË „Ò– ∑§◊‹Ê ∑§Ù ‹ˇ◊Ë ÃÕÊ ·Ù«‡ÊË ÷Ë ∑§„Ê ¡ÊÃÊ „Ò– ÷ʪ¸flÙ¥ ∑‘§ mÊ⁄UÊ ¬ÍÁ¡Ã
„ÙŸapple ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ ßŸ∑§Ê ∞∑§ ŸÊ◊ ÷ʪ¸flË „Ò– ߟ∑§Ë ∑§Î¬Ê ‚apple ¬ÎâflË ¬ÁÃàfl ÃÕÊ ¬ÈL§·ÙûÊ◊àfl ŒÙŸÙ¥ ∑§Ë
¬˝ÊÁ# „Ù ¡ÊÃË „Ò–
÷ªflÊŸ •Êl ‡Ê¥∑§⁄UÊøÊÿ¸ ∑‘§ mÊ⁄UÊ Áfl⁄UÁøà ∑§Ÿ∑§œÊ⁄UÊ SÃÙòÊ •ı⁄U üÊË‚ÍQ§ ∑§Ê ¬Ê∆, ∑§◊‹ª^Ù¥ ∑§Ë
◊Ê‹Ê ¬⁄U üÊË◊¥òÊ ∑§Ê ¡¬, Á’Àfl¬òÊ ÃÕÊ Á’Àfl» ‹ ∑‘§ „flŸ ‚apple ∑§◊‹Ê ∑§Ë Áfl‡Êapple· ∑§Î¬Ê ¬˝Ê# „ÙÃË „Ò–
SflÃ¥òÊÃ¥òÊ ◊apple¥ ∑§Ù‹Ê‚È⁄U ∑‘§ flœ ∑‘§ Á‹∞ ߟ∑§Ê ¬˝ÊŒÈ÷ʸfl „ÙŸÊ ’ÃÊÿÊ ªÿÊ „Ò– flÊ⁄UÊ„ËÃ¥òÊ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U,
¬˝ÊøËŸ∑§Ê‹ ◊apple¥ ’˝±◊Ê, ÁflcáÊÈ ÃÕÊ Á‡Êfl mÊ⁄UÊ ¬ÍÁ¡Ã „ÙŸapple ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ ∑§◊‹Ê ∑§Ê ∞∑§ ŸÊ◊ ÁòʬÈ⁄UÊ ¬˝Á‚h
„È•Ê– ∑§ÊÁ‹∑§Ê¬È⁄UÊáÊ ◊apple¥ ∑§„Ê ªÿÊ „Ò Á∑§ ÁòʬÈ⁄U Á‡Êfl ∑§Ë ªı⁄Ufláʸ, øÊ⁄U ÷È¡ÊflÊ‹Ê, øÃÈ◊È¸π ’˝±◊M§¬
∑§„‹ÊÿÊ–
◊äÿ ÷ʪ ŸË‹fláʸ, ∞∑§◊Èπ •ı⁄U øÃÈ÷ȸ¡ ÁflcáÊÈ ∑§„‹ÊÿÊ ÃÕÊ •œÙ÷ʪ S» Á≈U∑§ fláʸ, ¬¥ø◊Èπ
•ı⁄U øÃÈ÷ȸ¡ Á‡Êfl ∑§„‹ÊÿÊ– ߟ ÃËŸÙ¥ ‡Ê⁄UË⁄UÙ¥ ∑‘§ ÿÙª ‚apple Á‡Êfl ÁòʬÈ⁄U •ı⁄U ©Ÿ∑§Ë ‡ÊÁQ§ ÁòʬÈ⁄UÊ ∑§„Ë
¡ÊÃË „Ò– Áø¥ÃÊ◊ÁáÊ ªÎ„ ◊apple¥ ߟ∑§Ê ÁŸflÊ‚ „Ò– ÷Ò⁄UflÿÊ◊‹ ÃÕÊ ‡ÊÁQ§‹„⁄UË ◊apple¥ ߟ∑‘§ M§¬ ÃÕÊ ¬Í¡Ê
ÁflœÊŸ ∑§Ê ÁflSÃÎà fláʸŸ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò– ߟ∑§Ë ©¬Ê‚ŸÊ ◊apple¥ ‚◊Sà Á‚ÁhÿÊ¥ ‚„¡ „Ë ¬˝Ê# „Ù ¡ÊÃË „Ò¥–
¬ÈL§·‚ÍQ§ ◊apple¥ ‡üÊËp Ãapple ‹ˇ◊Ëp ¬%˜ÿʇʘ ∑§„∑§„⁄U ∑§◊‹Ê ∑§Ù ¬⁄U◊ ¬ÈL§· ÷ªflÊŸ ÁflcáÊÈ ∑§Ë ¬%Ë
’ËÊÿÊ ªÿÊ „Ò– •E, ⁄UÕ, „ÁSà ∑‘§ ‚ÊÕ ©Ÿ∑§Ê ‚¥’¥œ ⁄UÊíÿ-flÒ÷fl ∑§Ê ‚Íø∑§ „Ò, ¬kÁSÕà „ÙŸapple ÃÕÊ
¬kfláÊʸ „ÙŸapple ∑§Ê ÷Ë ‚¥∑‘§Ã ‡L§Áà ◊apple¥ „Ò– ÷ªflë¿ÁQ§ ∑§◊‹Ê ∑‘§ ¬Ê¥ø ∑§Êÿ¸ „Ò¥- ÁÃ⁄UÙ÷Êfl, ‚ÎÁC, ÁSÕÁÃ,
‚¥„Ê⁄U •ı⁄U •ŸÈª˝„– ÷ªflÃË ∑§◊‹Ê Sflÿ¥ ∑§„ÃË „Ò¥ Á∑§ ÁŸàÿ ÁŸŒÙ¸· ¬⁄U◊Êà◊Ê ŸÊ⁄UÊÿáÊ ∑‘§ ‚’ ∑§Êÿ¸
◊Ò¥ Sflÿ¥ ∑§⁄UÃË „Í¥– ß‚ ¬˝∑§Ê⁄U ∑§Ê‹Ë ‚apple ‹apple∑§⁄U ∑§◊‹Ê Ã∑§ Œ‡Ê◊„ÊÁfllÊ∞¥ ‚ÎÁC •ı⁄U √ÿÁC, ªÁÃ, ÁSÕÁÃ,
ÁflSÃÊ⁄U, ÷⁄UáÊ-¬Ù·áÊ, ÁŸÿ¥òÊáÊ, ¡ã◊-◊⁄UáÊ, ©ÛÊÁÃ-•flŸÁÃ, ’¥œŸ ÃÕÊ ◊ÙˇÊ ∑§Ë •flSÕÊ•Ù¥ ∑§Ë
¬˝ÃË∑§ „Ò¥– ÿapple •Ÿapple∑§ „ÙÃapple „È∞ ÷Ë flSÃÈ× ¬⁄U◊Êà◊Ê ∑§Ë „Ë ‡ÊÁQ§ „Ò¥–
∞Ç¡Ê◊ ∑§Ë ≈Uapple¥‡ÊŸ Ÿ„Ë¥ ‹appleÃapple ŒÙSÃ
ŒÙSÃÙ¥, ߟ ÁŒŸÙ¥ •Ê¬ ¡Ù⁄U-
‡ÊÙ⁄U ‚apple ∞Ç¡Êê‚ ∑§Ë ÃÒÿÊ⁄UË ∑§⁄U ⁄U„apple
„Ù¥ªapple– ∞apple‚apple ◊apple¥ „◊ •Ê¬∑§Ù ’ÃÊÃapple „Ò¥
∑§È¿ ∞apple‚apple Á≈Uå‚, ¡Ù ∞Ç¡Ê◊ ∑§Ë
ÃÒÿÊ⁄UË ∑§Ù ’ŸÊ∞¥ªapple •Ê‚ÊŸ– ‚ÊÕ
„Ë, ∞Ç¡Ê◊ ∑‘§ ÁŒŸ ÷Ë •Ê¬ ∑§⁄U
¬Ê∞¥ªapple ’apple„Ã⁄U ¬⁄U» ÊÚ◊¸– ∞Ç¡Êê‚ ‚apple
¡È«∏apple vÆ πÊ‚ Á≈Uå‚ Œapple ⁄U„Ë „Ò¥ Á¬˝ÿ¥∑§Ê
Á‚¥„—
v. ŸË¥Œ ¡M§⁄UË— ∞Ç¡Êê‚ ∑‘§
ÁŒŸÙ¥ ◊apple¥ Á¡ÃŸÊ „Ù ‚∑‘§, ŸÊÚ◊¸‹ ⁄U„apple¥–
» ÙÁ≈U¸‚ ◊apple¥ «Êÿ⁄UappleÄU≈U⁄U, ◊apple¥≈U‹ „appleÀÕ
∞¥« Á’„appleÁflÿ⁄U‹ ‚Êÿapple¥‚apple¡ «ÊÚ. ‚◊Ë⁄U
¬Ê⁄UËπ ∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò Á∑§ Œapple⁄U ⁄UÊÃ
Ã∑§ ¬…∏apple¥ªapple, ÃÙ ‚È’„ ∑§ÊÚã‚ã≈˛apple≈U Ÿ„Ë¥
∑§⁄U ¬Ê∞¥ªapple– ∑§ß¸-∑§ß¸ ÉÊ¥≈Uapple ‹ªÊÃÊ⁄U
¬…∏Ÿapple ∑‘§ ’¡Êÿ ∞∑§ ’Ê⁄U ◊apple¥ w ÉÊ¥≈Uapple
‚apple íÿÊŒÊ Ÿ ¬…∏apple¥– ‹ªÊÃÊ⁄U ¬…∏ŸÊ „Ù
ÃÙ w ÉÊ¥≈Uapple ∑‘§ ’ÊŒ ∑§◊-‚apple-∑§◊
•ÊœÊ ÉÊ¥≈Uapple ∑§Ê ªÒ¬ ⁄Uπapple¥– ß‚ ’Ëø,
êÿÍÁ¡∑§ ‚ÈŸapple¥ ÿÊ ’Ê„⁄U ¡Ê∑§⁄U ªapple◊
πapple‹apple¥– ≈UËflË •ı⁄U ◊Ù’Êß‹ ªappleê‚
•flÊÚß« ∑§⁄UŸÊ ’apple„Ã⁄U „Ò, ÄUÿÙ¥Á∑§
ߟ‚apple ÁŒ◊ʪ Á⁄U‹ÒÄU‚ Ÿ„Ë¥ „٪ʖ „⁄U
zÆ Á◊Ÿ≈U ∑‘§ ’ÊŒ vÆ Á◊Ÿ≈U ∑§Ê
’˝apple∑§ ‹apple¥– ’Ê„⁄U ÁŸ∑§‹ ∑§⁄U ≈U„‹apple¥–
¬…∏Ê߸ ∑‘§ ’Ëø-’Ëø ◊apple¥ ÷Ë ª„⁄UË
‚Ê¥‚ ‹apple¥–
w. S≈˛apple¥Õ ¬⁄U » Ù∑§‚ ∑§⁄Uapple¥,
∑§◊¡ÙÁ⁄UÿÊ¥ ¬„øÊŸapple¥— ¡Ù ‚é¡appleÄU≈U
ÿÊ ≈UÊÚÁ¬∑§ •ë¿Ë Ã⁄U„ •ÊÃÊ „Ò, ©‚apple
’¥Œ ∑§⁄U∑‘§ ⁄Uπ Œapple¥– ¡Ù ◊ÈÁ‡∑§‹
‹ªÃÊ „Ò, ©‚apple ÁŸ∑§Ê‹apple¥ •ı⁄U ¬…∏ŸÊ
‡ÊÈM§ ∑§⁄Uapple¥– ¬Ò⁄U¥≈U˜‚ •ı⁄U ≈UËø‚¸ ∑§Ë
„appleÀ¬ ‹apple¥– ŒÙSÃÙ¥ ‚apple ’Êà ∑§⁄U∑‘§ •¬ŸÊ
S≈U«Ë ‡Êapple«˜ÿÍ‹ Ÿ ’ŸÊ∞¥, ÄUÿÙ¥Á∑§
•Ê¬∑‘§ » ˝apple¥«˜‚ ∑‘§ å‹‚
•ı⁄U ◊Êߟ‚ ¬ÊÚߥ≈U •‹ª „Ò¥ •ı⁄U
•Ê¬∑‘§ •‹ª– Á∑§‚Ë ŒÍ‚⁄Uapple ‚apple
∑§ÊÚÁê¬Á≈U‡ÊŸ ∑‘§ ’¡Êÿ •¬ŸË „Ë
Á¬¿‹Ë ¬⁄U» ÊÚ◊apple¥¸‚ ‚apple ’apple„Ã⁄U ∑§⁄UŸapple
∑§Ë ∑§ÙÁ‡Ê‡Ê ∑§⁄Uapple¥– ¬…∏Ê߸ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ
Á«S≈U’apple¥¸‚ ‚apple ŒÍ⁄U ⁄U„apple¥– ≈UËflË •ı⁄U
◊Ù’Êß‹ ∑§Ê ßSÃapple◊Ê‹ Á‹Á◊≈U ◊apple¥ ∑§⁄Uapple¥–
x. ’Êà ∑§⁄UŸÊ ¡M§⁄UË— •ª⁄U
¥Ùð·¤ Õè×æçÚUØô´ ·¤è Îßæ
ãñ ¿è·¤ê, ÁæÙð´ §â·Ô¤ È æØÎð
‚ÁŒ¸ÿÙ¥ ◊apple¥ øË∑§Í ∑§ß¸ ’Ë◊ÊÁ⁄UÿÙ¥
◊apple¥ ‹Ê÷ŒÊÿ∑§ „ÙÃÊ „Ò– øË∑§Í ◊apple¥ ∑Ò§¥‚⁄U
⁄UÙœË ªÈáÊ ¬Ê∞ ¡ÊÃapple „Ò¥– Áfl≈UÊÁ◊Ÿ ∞,
’Ë ÃÕÊ ‚Ë, ¬˝Ù≈UËŸ, ∑§Ê’Êapple¸„Êß«˛apple≈U,
» ÊÚS» Ù⁄U‚, •Êÿ⁄UŸ ¡Ò‚apple ¬Ù·∑§ Ãàfl
ß‚∑‘§ ◊„àfl ∑§Ù •ı⁄U ÷Ë ’…∏Ê ŒappleÃapple
„Ò¥– øË∑§Í ª÷¸flÃË •ı⁄U S߬ʟ
∑§⁄UÊŸapple flÊ‹Ë ◊Á„‹Ê•Ù¥ ∑‘§ Á‹∞ ÷Ë
©¬ÿÙªË ◊ÊŸÊ ¡ÊÃÊ „Ò– ÿ„
ª÷ʸflSÕÊ ◊apple¥ ∑§◊¡Ù⁄UË, ÉÊ’⁄UÊ„≈U •ı⁄U
øP§⁄U •ÊŸapple ¡Ò‚apple ¬˝÷ÊflÙ¥ ∑§Ù ÷Ë ∑§◊
∑§⁄UÃÊ „Ò– ¬∑‘§ „È∞ øË∑§Í ◊apple¥
¬Ù≈UappleÁ‡Êÿ◊, ÃÊ¥’Ê, ‹Ù„Ê, Áfl≈UÊÁ◊Ÿ
∞, ’Ë, ‚Ë, » Ù‹apple≈U, ÁŸÿÊÁ‚Ÿ ¡Ò‚apple
Ãàfl ÷⁄U¬Í⁄U ◊ÊòÊÊ ◊apple¥ „ÙÃapple „Ò¥ ¡Ù ¬ÊøŸ
¬˝ÁR§ÿÊ ∑§Ù ŒÈM§Sà ∑§⁄UÃapple „Ò¥– øË∑§Í
◊apple¥ Áfl≈UÊÁ◊Ÿ ∞ ¬˝øÈ⁄U ◊ÊòÊÊ ◊apple¥ ¬ÊÿÊ
¡ÊÃÊ „Ò– ÿ„ •Ê¥πÙ¥ ∑§Ë ⁄UÙ‡ÊŸË ’…∏ÊŸapple
∑§Ê ∑§Ê◊ ∑§⁄UÃÊ „Ò– ß‚apple πÊŸapple ‚apple „◊Ê⁄UË
ßêÿÍŸ ¬Êfl⁄U ÿÊŸË ⁄U٪٥ ‚apple ‹«∏Ÿapple ∑§Ë
ˇÊ◊ÃÊ ’…∏ÃË „Ò– øË∑§Í §¡Ê¸ ∑§Ê ∞∑§
•ë¿Ê dÙà „Ò– ß‚∑‘§ ªÍŒapple ◊apple¥ vy
¬˝ÁÇÊà ‡Ê∑§⁄Uʸ ∑§Ë ◊ÊòÊÊ „ÙÃË „Ò–
ß‚◊apple¥ ¬ÿʸ# ◊ÊòÊÊ ◊apple¥ ∑Ò§⁄UÙÁ≈UŸ •ı⁄U •À¬
◊ÊòÊÊ ◊apple¥ •Êÿ⁄UŸ fl Áfl≈UÊÁ◊Ÿ ÷Ë „ÙÃÊ
„Ò–
øË∑§Í ∑§é¡ •ı⁄U ŒSà ∑§Ù ŒÍ⁄U
∑§⁄UŸapple ◊apple¥ ‚„Êÿ∑§ „ÙÃÊ „Ò– ÿ„ ‡Ê⁄UË⁄U
◊apple¥ ⁄UQ§ ∑§Ë ∑§◊Ë ÿÊŸË ∞ŸËÁ◊ÿÊ „ÙŸapple
‚apple ÷Ë ⁄UÙ∑§ÃÊ „Ò– ’apple¥ª‹ÍM§ ÁSÕà ߥÁ«ÿŸ
ߥS≈UË≈U˜ÿÍ≈U •ÊÚ» ‚Êߥ‚ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U
øË∑§Í ◊apple¥ ◊ı¡ÍŒ ◊appleÕÊŸÊÚÁ‹∑§
» Êß≈UÙ∑Ò§Á◊∑§‹ ≈U˜ÿÍ◊⁄U ◊apple¥
∞¬Ùå≈UÊÚÁ‚‚ ∑§Ë ÁR§ÿÊ ∑§Ù ’…∏ÊflÊ
ŒappleŸapple ◊apple¥ ©¬ÿÙªË „ÙÃÊ „Ò– ÿ„ ∑Ò§Á◊∑§‹
∑Ò§¥‚⁄U ∑‘§ ß‹Ê¡ ∑‘§ Á‹∞ ŒflÊ ÁŸ◊ʸáÊ
◊apple¥ ◊ŒŒªÊ⁄U „Ù ‚∑§ÃÊ „Ò–
ÉÊ’⁄UÊ„≈U „Ù ⁄U„Ë „Ò, ∑§È¿ ‚◊¤Ê Ÿ„Ë¥
•Ê ⁄U„Ê, ÃÙ ©‚apple ◊Ÿ ◊apple¥ ¿È¬Ê∞ Ÿ ⁄Uπapple¥–
¬Ò⁄U¥≈U˜‚ ‚apple ’Êà ∑§⁄Uapple¥– ≈UËø‚¸ ∑§Ù ’ÃÊ∞¥–
∞apple‚apple ◊apple¥ ŒÙSÃÙ¥ ∑‘§ ◊È∑§Ê’‹apple Á∑§‚Ë ’«∏apple
‚apple ◊Ÿ ∑§Ë ’Êà ‡Êappleÿ⁄U ∑§⁄UŸÊ íÿÊŒÊ
‚„Ë ⁄U„ÃÊ „Ò– Á∑§‚Ë ÷Ë ¬˝ÊÚé‹◊ ∑§Ù
◊Ÿ ◊apple¥ Œ’Ê∞ Ÿ ⁄Uπapple¥, fl⁄UŸÊ ‚◊SÿÊ
’…∏ ¡Ê∞ªË–
y. ∑Ò§» ËŸ ∑§Ù ’Êÿ— ∑§ÙÀ«
Á«˛¥ÄU‚ •ı⁄U øÊÿ-∑§ÊÚ» Ë ‚apple ¬⁄U„apple¡
∑§⁄Uapple¥– „⁄UË ‚Áé¡ÿÊ¥ •ı⁄U » ‹ πÊ∞¥–
ÕÙ«∏Ë ◊ÊòÊÊ ◊apple¥ „⁄U w ÉÊ¥≈Uapple ¬⁄U ∑§È¿
„appleÀŒË (◊‚‹Ÿ ◊È⁄U◊È⁄Uapple øÊ≈U, çM§≈U
ÿÊ flappleÁ¡≈Uapple’‹ ‚‹ÊŒ, ŸÊÁ⁄Uÿ‹ ¬ÊŸË,
¿Ê¿ •ÊÁŒ) πÊ∞¥-Á¬∞¥– πÍ’ ¬ÊŸË
(}-vÆ Áª‹Ê‚) Á¬∞¥– ◊Ÿ •ı⁄U
‡Ê⁄UË⁄U, ŒÙŸÙ¥ „À∑‘§ ⁄U„apple¥ªapple–
z. Á∑§‚Ë ÷Ë ≈UÊÚÁ¬∑§ ∑§Ù ⁄U≈UŸapple
∑§Ë ¡ª„, ‚◊¤ÊŸapple ∑§Ë ˇÊ◊ÃÊ Á«flapple‹¬
∑§⁄UŸÊ ¡M§⁄UË „Ò– ∞¬Ë¡apple ∞¡È∑‘§‡ÊŸ
‚Ù‚Êÿ≈UË ◊apple¥ ∞¡È∑‘§‡ÊŸ •ÊÚÁ» ‚⁄U ∞Ÿ.
∞Ÿ. ŸÒÿ⁄U ∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò Á∑§ •ª⁄U
•Ê¬∑‘§ ‹appleπŸ ‚apple ≈UËø⁄U ∑§Ù ‹ªÃÊ „Ò
Á∑§ •Ê¬∑§Ù Áfl·ÿ ∑§Ë ‚◊¤Ê „Ò, ÃÙ
◊ÊÄU‚¸ ¬P§Ê Á◊‹apple¥ªapple– Á∑§ÃÊ’Ë ÷Ê·Ê
∑§Ù ÿÊŒ ∑§⁄UŸapple ¬⁄U ¡Ù⁄U Ÿ Œapple¥, ≈UÊÚÁ¬∑§
∑§Ù ‚◊¤Êapple¥– Á» ⁄U ¡flÊ’ •¬ŸË ÷Ê·Ê
◊apple¥ Á‹πapple¥– ◊ÊÄU‚¸ ∑§≈Uapple¥ªapple Ÿ„Ë¥, ’ÁÀ∑§
íÿÊŒÊ Á◊‹apple¥ªapple–
{. ∞Ç¡Ê◊ M§◊ ◊apple¥ ∞¥≈U⁄U ∑§⁄UÃapple
„È∞ πÈŒ ‚apple ∑§„apple¥M§ ◊ȤÊapple ‚’ •ë¿Ë
Ã⁄U„ •ÊÃÊ „Ò– ÉÊ’⁄UÊ„≈U •ı⁄U
„«∏’«∏Ê„≈U Ÿ ÁŒπÊ∞¥– ß‚‚apple ∑§ÊÚÁã»
«apple¥‚ ’…∏appleªÊ •ı⁄U ÷Í‹Ÿapple ∑§Ê fl„◊ πà◊
„٪ʖ ¬„‹apple •Ê⁄UÊ◊ ‚apple ¬Í⁄UÊ ∞Ç¡Ê◊
¬apple¬⁄U ¬…∏apple¥– ¡Ù Ÿ„Ë¥ •ÊÃÊ, ©‚ ¬⁄U
ªı⁄U Ÿ ∑§⁄Uapple¥– ¡Ù ‚’‚apple •ë¿Ë Ã⁄U„
•ÊÃÊ „Ò, ©‚‚apple ‡ÊÈM§ ∑§⁄Uapple¥ •ı⁄U •ÊÁπ⁄U
◊apple¥ Ÿ •ÊŸappleflÊ‹apple ‚flÊ‹Ù¥ ∑§Ù ‚ÊÚÀfl
∑§⁄UŸapple ∑§Ë ∑§ÙÁ‡Ê‡Ê ∑§⁄Uapple¥–
|. ‚flÊ‹Ù¥ ∑‘§ ¡flÊ’ Á‹πÃapple
‚◊ÿ ©Ÿ∑§Ê ¬˝apple¡apple¥≈Uapple‡ÊŸ ’„Èà •„◊
„ÙÃÊ „Ò, ÄUÿÙ¥Á∑§ ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË ÃÙ ÄU‹Ê‚
∑‘§ ‚÷Ë ‚ÊÁÕÿÙ¥ ∑§Ù ∑§⁄UË’-∑§⁄UË’
’⁄UÊ’⁄U „Ë „٪˖ •Ê¬ ©‚apple ∑Ò§‚apple ¬˝apple¡apple¥≈U
∑§⁄UÃapple „Ò¥, ÿ„ ∑§Ê» Ë ◊ÊÿŸapple ⁄UπÃÊ „Ò–
‚Ê» -‚Ê» Á‹πapple¥ •ı⁄U •„◊ øË¡Ù¥
∑§Ù •¥«⁄U‹Êߟ ∑§⁄Uapple¥– íÿÊŒÊ Á‹πŸapple
¬⁄U ¡Ù⁄U Ÿ Œapple¥– ¿Ù≈Uapple •ı⁄U ‚≈UË∑§ ¡flÊ’
≈UËø‚¸ ∑§Ù íÿÊŒÊ ¬‚¥Œ •ÊÃapple „Ò¥–
ÕèØÚU ·¤æ Øã ¹æâ È æØÎæ
Ùãè´ âéÙæ ãô»æ ¥æÂÙð
’Ëÿ⁄U ¬ËŸapple ∑§Ê ÿ„ » ÊÿŒÊ
¡ÊŸŸapple ∑‘§ ’ÊŒ •Ê¬∑§Ù ¡Ê◊
≈U∑§⁄UÊŸapple ∑§Ê ’apple„Ã⁄U ’„ÊŸÊ
Á◊‹appleªÊ– ãÿÍ∑Ò§‚‹ ÿÍÁŸflÁ‚¸≈UË
•ı⁄U Á◊Á‡ÊªŸ ÿÍÁŸflÁ‚¸≈UË ∑‘§
‡ÊÙœ ∑§Ë ◊ÊŸapple¥ ÃÙ ’Ëÿ⁄U ◊apple¥ ◊ı¡ÍŒ
ªÈ« ’ÒÄU≈UËÁ⁄UÿÊ ∑§ß¸ ⁄U٪٥ ‚apple ‹«∏Ÿapple
◊apple¥ ◊ŒŒ ∑§⁄U ‚∑§Ãapple „Ò¥– Ÿappleø⁄U ¡Ÿ¸‹
◊apple¥ ¬˝∑§ÊÁ‡Êà ߂ ‡ÊÙœ ◊apple¥ ’ÃÊÿÊ
ªÿÊ „Ò Á∑§ Á∑§‚ Ã⁄U„ ’Ëÿ⁄U ∑‘§
’ÒÄU≈UËÁ⁄UÿÊ ¬ÊøŸ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ
„ÊÁŸ∑§Ê⁄U∑§ ∑§Ë≈UÊáÊÈ •ı⁄U ∑§¥å‹appleÄU‚
∑§Ê’Êapple¸„Êß«˛apple≈U ∑§Ù ¬øÊŸapple ◊apple¥ ◊ŒŒ
∑§⁄UÃÊ „Ò– ‡ÊÙœ∑§Ãʸ ◊Ê≈Uapple¸Ÿ ∑‘§
•ŸÈ‚Ê⁄U, ’Ëÿ⁄U ◊apple¥ ◊ı¡ÍŒ ’Ë
Õapple≈UÊß≈UÊ•Ù◊ÊßR§ÊÚŸ ŸÊ◊∑§
’ÒÄU≈UËÁ⁄UÿÊ ’Ëÿ⁄U, flÊߟ •ı⁄U ’˝apple«
◊apple¥ ◊ı¡ÍŒ „ÙÃÊ „Ò– ÿ„ ÿËSà ◊apple¥
◊ı¡ÍŒ ∑§¥å‹appleÄU‚ ∑§Ê’Êapple¸„Êß«˛apple≈U ∑§Ù
¬„øÊŸ∑§⁄U •‹ª ∑§⁄UÃÊ „Ò–
©Ÿ∑§Ê ŒÊflÊ „Ò Á∑§ ß‚ ’ÒÄU≈UËÁ⁄UÿÊ
∑§Ë ◊ŒŒ ‚apple •Ê¥Ã •ı⁄U ¬apple≈U ‚apple
‚¥’¥ÁœÃ ⁄U٪٥ ∑‘§ ©¬øÊ⁄U ◊apple¥ ◊ŒŒ
Á◊‹ ‚∑§ÃË „Ò–
¬ÊŸË ∑§Ê Ç‹Ê‚
’ȤÊÊ∞ ‚apple„à ∑§Ë åÿÊ‚
flÒ‚apple ÃÙ „◊ ¬ÊŸË Ã÷Ë ¬ËÃapple
„Ò¥, ¡’ „◊apple¥ ¡Ù⁄U ‚apple åÿÊ‚ ‹ªË
„Ù ‹appleÁ∑§Ÿ ÄUÿÊ •Ê¬ ¡ÊŸÃapple „Ò¥
Á∑§ ¬ÊŸË „◊Ê⁄Uapple ‡Ê⁄UË⁄U •ı⁄U àfløÊ
∑‘§ Á‹∞ Á∑§ÃŸÊ » ÊÿŒapple◊¥Œ „Ò?
„Ê‹ „Ë ◊apple¥ ∞∑§ Á⁄U‚ø¸ ∑‘§
◊ÈÃÊÁ’∑§, ‡ÊÊßÁŸ¥ª ÁS∑§Ÿ øÊÁ„∞
„Ù ÿÊ » Ò§≈U ∑§Ù ∑§¥≈˛Ù‹ ◊apple¥ ⁄UπŸÊ
„Ù ÃÙ ‚’‚apple ¡M§⁄UË „Ò Á∑§ •Ê¬
÷⁄U¬Í⁄U ◊ÊòÊÊ ◊apple¥ ¬ÊŸË Á¬∞¥– ÁŒŸ÷⁄U
◊apple¥ }-vÆ Áª‹Ê‚ ¬ÊŸË ¡M§⁄U
Á¬∞¥– ∞ÄU‚¬≈U˜‚¸ ∑‘§ ◊ÈÃÊÁ’∑§,
◊Á„‹Ê•Ù¥ ◊apple¥ ÿÍ⁄UËŸ⁄UË ≈UÒ¥ÄU≈U ߥ»
‘§ÄU‡ÊŸ ∑§Ë ‚◊SÿÊ „ÙÃË „Ò,
Á¡‚‚apple ©Ÿ∑§Ë ’ÊÚ«Ë ∑§Ù ¬ÊŸË ∑§Ë
•Áœ∑§ ¡M§⁄Uà „ÙÃË „Ò– „◊ ¡Ù
÷Ë πÊŸÊ πÊÃapple „Ò¥, ©‚apple ¬øÊŸapple ∑‘§
Á‹∞ ¬ÿʸ# ¬ÊŸË ∑§Ë ¡M§⁄Uà „ÙÃË
„Ò– ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ ‡Ê⁄UË⁄U ∑‘§
◊apple≈UÊ’ÊÚÁ‹í◊, ¬ÊøŸ ‡ÊÁQ§ •ı⁄U
∞apple’¡ÊÚ⁄Uå‡ÊŸ ∑‘§ Á‹∞ ¬ÊŸË ’„ÈÃ
¡M§⁄UË „ÙÃÊ „Ò–
‚ÊÕ ⁄Uπapple¥ ¬ÊŸË ∑§Ë ’ÙË
’ÙË ‚ÊÕ „ÙŸapple ‚apple •Ê¬
¬ÊŸË íÿÊŒÊ Á¬∞¥ªË– «ÊÚÄU≈U⁄U
∑§M§áÊÊ ◊À„ÙòÊÊ ∑§„ÃË „Ò¥ Á∑§
•÷Ë ‚ÁŒ¸ÿÙ¥ ∑‘§ ◊ı‚◊ ◊apple¥ ∑§ß¸
Ã⁄U„ ∑§Ë „⁄UË ‚Áé¡ÿÊ¥ Á◊‹ÃË
„Ò¥, Á¡Ÿ‚apple ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ù ¬ÊŸË Á◊‹ÃÊ
„Ò– •Ê¬ øÊ„apple¥ ÃÙ πÊŸapple ‚apple ¬„‹apple
‚ͬ ‹apple¥ •ı⁄U •ª⁄U ‚ͬ ¬‚¥Œ Ÿ„Ë¥
„Ò ÃÙ ¡Í‚ ÷Ë ‹apple ‚∑§ÃË „Ò¥– ß‚‚apple
’ÊÚ«Ë ◊apple¥ ¬ÿʸ# ◊ÊòÊÊ ◊apple¥ ¬ÊŸË ¡Ê
¬ÊÃÊ „Ò– ⁄UÊà ∑§Ù ‚ÙÃapple ‚◊ÿ ¬ÊŸË
∑§Ë ’ÙË ¬Ê‚ ◊apple¥ ⁄Uπapple¥– ÃÊÁ∑§
¡’ ŸË¥Œ πÈ‹apple, ÃÙ •Ê¬ •Ê‚ÊŸË
‚apple ¬ÊŸË ¬Ë ¬Ê∞¥– ⁄UÊà ∑§Ù ¬ÊŸË
¬Ê‚ Ÿ „ÙŸapple ∑§Ë fl¡„ ‚apple ∑§ß¸
’Ê⁄U åÿÊ‚ ‹ªŸapple ¬⁄U ÷Ë „◊ ¬ÊŸË
Ÿ„Ë¥ ¬ËÃapple „Ò¥– ß‚‚apple ‚ÊÃ-•Ê∆
ÉÊ¥≈Uapple ¬ÊŸË Ÿ ¬ËŸapple ‚apple ’ÊÚ«Ë
«Ë„Êß«˛apple≈U „Ù ¡ÊÃË „Ò–
«ÊÚÄU≈U⁄U ∑§M§áÊÊ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U,
¬ÊŸË ◊apple¥ SflÊŒ ∑§Ù ¡Ù«∏Ÿapple ∑‘§ Á‹∞
ß‚◊apple¥ ŸË¥’Í, ‚¥Ã⁄UÊ •ı⁄U Á◊¥≈U
ç‹applefl⁄U flªÒ⁄U„ ∑§Ê ÿÍ¡ ∑§⁄U ‚∑§ÃË
„Ò¥– ŸÒø⁄U‹ ç‹applefl⁄U ∑‘§ •ÊÚå‡ÊŸ ¬⁄U
¡Ê∞¥– •ª⁄U •Ê¬∑§Ù ‚ÊŒÊ ¬ÊŸË
Ÿ„Ë¥ •ë¿Ê ‹ªÃÊ ÃÙ •Ê¬ ©‚◊apple¥
ŸË¥’Í ÁŸøÙ«∏ ∑§⁄U ©‚apple ◊¡appleŒÊ⁄U ’ŸÊ
‚∑§ÃË „Ò¥– ŸË¥’Í ¬ÊŸË Ÿ ∑‘§fl‹
•Ê¬∑§Ù » ˝apple‡Ê ∑§⁄UÃÊ „Ò, ’ÁÀ∑§
‹Ëfl⁄U ∑§Ù ÷Ë Á» ≈U ⁄UπÃÊ „Ò–
ŸË¥’Í ∑‘§ ⁄Uapple‡Êapple ◊apple¥ ¬ÒÁÄU≈UŸ „ÙÃÊ „Ò ¡Ù
÷Íπ ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ „ÙŸapple flÊ‹apple ŒŒ¸ ∑§Ù
⁄UÙ∑§ÃÊ „Ò– •ª⁄U •Ê¬∑§Ù •ãÿ
Á‹Á`§« Á«˛¥ÄU‚ ¡Ò‚apple ¡Í‚, øÊÿ,
‚ÊÚç≈U Á«˛¥∑§ ÿÊ ∑§ÊÚ» Ë ¬ËŸapple ∑§Ë
•ÊŒÃ „Ò, ÃÙ ß‚∑§Ë `§ÊÚ¥Á≈U≈UË œË⁄UappleœË⁄Uapple
∑§◊ ∑§⁄UÃË ¡Ê∞¥– ß‚‚apple
•Ê¬∑§Ù ∑‘§fl‹ ∑Ò§‹⁄UË¡ „Ë Á◊‹
¬ÊÃË „Ò¥– Ã⁄U’Í¡, πË⁄UÊ •ı⁄U ≈U◊Ê≈U⁄U
¡Ò‚Ë øË¡apple¥ ÁŒŸ÷⁄U ∑§Ë
•Êfl‡ÿ∑§ÃÊ ∑§Ê wÆ ¬˝ÁÇÊà Ã∑§
¬ÊŸË ©¬‹éœ ∑§⁄UÊÃapple „Ò¥–
¬ÊŸË ¬ËŸapple ∑‘§ » ÊÿŒapple
¬ÊøŸ •ı⁄U ∑§é¡— ‚Ù∑§⁄U
©∆Ÿapple ∑‘§ ’ÊŒ ∞∑§-ŒÙ Ç‹Ê‚ ¬ÊŸË
¬ËŸÊ ¬apple≈U ‚Ê» ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹„Ê¡
‚apple » ÊÿŒapple◊¥Œ „ÙÃÊ „Ò– ∞apple‚Ê ∑§⁄UŸapple
‚apple •Ê¬∑§Ù ∑§é¡ ∑§Ë ¬⁄Uapple‡ÊÊŸË ‚apple
„◊apple‡ÊÊ ∑‘§ Á‹∞ ¿È≈U∑§Ê⁄UÊ Á◊‹
¡Ê∞ªÊ– ÃÊ¥’apple ∑‘§ ‹Ù≈Uapple ◊apple¥ ⁄UÊà ∑§Ù
¬ÊŸË ÷⁄U∑§⁄U ⁄Uπ Œapple¥– ‚È’„ ©∆∑§⁄U
Á¬∞¥ •Ê¬∑§Ù ’apple„Œ » ÊÿŒÊ „٪ʖ
◊Ù≈Uʬapple ‚apple ◊ÈÁQ§— ¬ÊŸË ◊apple¥
∑Ò§‹⁄UË¡ ∑§Ë ◊ÊòÊÊ ¡Ë⁄UÙ „ÙÃË „Ò–
¬ÊŸË ÷Íπ ∑§Ù ∑§◊ ∑§⁄UÃÊ „Ò Á¡‚‚apple
•Ê¬∑§Ù íÿÊŒÊ ÷Ù¡Ÿ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë
¡L§⁄Uà Ÿ„Ë¥ ¬«∏ÃË–
àfløÊ „ÙªË πÍ’‚Í⁄U× •ª⁄U
•Ê¬∑§Ë ÁS∑§Ÿ ¬Í⁄UË Ã⁄U„ ‚apple „Êß«˛apple≈U
„ÙªË ÃÙ •Ê¬ ‹¥’apple ‚◊ÿ Ã∑§
¡flÊŸ ÁŒπapple¥ªË– ÿ„ àfløÊ ∑‘§ Á≈U‡ÊÍ
∑§Ë ÷⁄U¬Ê߸ ∑§⁄U∑‘§ ©‚◊apple¥ ‹øˋʬŸ
‹ÊÃÊ „Ò •ı⁄U àfløÊ ∑§Ù Ÿ◊ ⁄UπŸapple
◊apple¥ ◊ŒŒ ∑§⁄UÃÊ „Ò, Á¡‚‚apple àfløÊ
◊apple¥ ø◊∑§ •ÊÃË „Ò–
∑§Ê◊ ◊apple¥ íÿÊŒÊ ◊Ÿ ‹ªŸÊ—
•ÄU‚⁄U ¡Ù ‹Ùª •ÊÚÁ» ‚ ◊apple¥ ∑§Ê◊
∑§⁄UÃapple „Ò¥, fl„ •¬Ÿapple ∑§Ê◊ ∑‘§ øP§⁄U
◊apple¥ ¬ÊŸË ¬ËŸÊ ÷Í‹ ¡ÊÃapple „Ò¥–
•Ê¬∑§Ù ’ÃÊ Œapple¥ Á∑§ „◊Ê⁄Uapple ÁŒ◊ʪ
∑§Ù ‹ª÷ª ~Æ » Ë‚ŒË ¬ÊŸË
∑§Ë ¡M§⁄Uà „ÙÃË „Ò– ¬ÊŸË ¬ËŸapple
‚apple •Ê¬ ∞Ÿ¡apple¸Á≈U∑§ „Ù∑§⁄U ∑§Ê◊
∑§⁄U ¬Ê∞¥ªË–
◊Ùø •ı⁄U ∞apple¥∆Ÿ ‚apple ⁄Uʄ×
ÿ„ ‡Ê⁄UË⁄U ∑§Ë ◊‚À‚ ∑§Ù
ç‹appleÁÄU‚Á’‹ ⁄UπÃÊ „Ò, Á¡‚‚apple
Œı«∏Ãapple-÷ʪÃapple flQ§ ‡Ê⁄UË⁄U ◊apple¥ ◊Ùø
Ÿ„Ë¥ •ÊÃË–
ÁŒ‹, ‹Ëfl⁄U ∑‘§ Á‹∞ »
ÊÿŒapple◊¥Œ— ¬ÊŸË ‡Ê⁄UË⁄U ◊apple¥ ç‹Í •ı⁄U
•ãÿ ’Ë◊ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑‘§ Áπ‹Ê»
‹«∏Ê߸ ‹«∏Ÿapple ◊apple¥ ◊ŒŒ ∑§⁄UÃÊ „Ò–
ÿ„ ¬Õ⁄UË •ı⁄U „Ê≈U¸ •≈UÒ∑§ „ÙŸapple
‚apple ⁄UÙ∑§ÃÊ „Ò– ŸË¥’Í ∑§Ù ¬ÊŸË ◊apple¥
Á◊‹Ê∑§⁄U ¬ËŸapple ‚apple ‚Ê¥‚ ‚¥’¥œË
‚◊SÿÊ, ¬apple≈U ∑§Ë ‚◊SÿÊ •ı⁄U
ªÁ∆ÿÊ ⁄UÙª ‚apple ÁŸ¡Êà Á◊‹ÃË
„Ò–
øÊ≈U¸ ’ŸÊ∞¥— ¬ÊŸË ∑§Ë ¬ÿʸ#
◊ÊòÊÊ •Ê¬ ߟ≈Uapple∑§ ∑§⁄U ‚∑‘§¥,
ß‚∑‘§ Á‹∞ ∞∑§ øÊ≈U¸ ’ŸÊ∞¥–
◊‚‹Ÿ, ‚È’„ ©∆Ãapple „Ë ŒÙ
Ç‹Ê‚, πÊŸÊ πÊŸapple ∑‘§ ’ÊŒ ∞∑§
Ç‹Ê‚, ∞∑§ Ç‹Ê‚ ÿÍ⁄UËŸ ∑§⁄UŸapple
∑‘§ ’ÊŒ •ı⁄U ∞∑§ Ç‹Ê‚ ‚ÙŸapple ‚apple
¬„‹apple– ß‚‚apple •Ê¬ ¬Í⁄UÊ ¬ÊŸË ‹apple
¬Ê∞¥ªË–

-
Âêßæü¿Ü ×èçÇØæ °âôçâ°àæÙ
(jk"Vªh; fgUnh LkkIrkfgd)
ÁæÂæÙè ·¤´ÂçÙØô´ ·¤ô ÖæÚUÌ ×ð´ ·¤§ü
â×SØæØð´Ñ ÚUæÁÎêÌ Ìæ·Ô¤àæè
ŸÿË ÁŒÑË – ¡Ê¬ÊŸË ∑§¥¬ÁŸÿÙ¥
∑§Ù ÷Ê⁄Uà ◊apple¥ ∑§⁄Uʜʟ •ı⁄U ’ÈÁŸÿÊŒË
…Ê¥øapple ‚apple ¡È«∏Ë ∑§ß¸ ‚◊SÿÊ•Ù¥ ∑§Ê
‚Ê◊ŸÊ ∑§⁄UŸÊ ¬«∏ ⁄U„Ê „Ò– ÿ„ ’ÊÃ
•Ê¡ ÷Ê⁄Uà ◊apple¥ ¡Ê¬ÊŸ ∑‘§ ⁄UÊ¡ŒÍÃ
ÃÊ∑‘§‡ÊË ÿÊªË Ÿapple ∑§„Ë– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê
Á∑§ „Ê‹Ê¥Á∑§, ŒÙŸÙ¥ Œapple‡ÊÙ¥ ∑‘§ ’Ëø
Ám¬ˇÊËÿ √ÿʬÊ⁄U •ı⁄U ÁŸflapple‡Ê ’…∏ÊŸapple
∑§Ë √ÿʬ∑§ ‚¥÷ÊflŸÊ∞¥ „Ò¥ ‹appleÁ∑§Ÿ
•Ê¥∑§«∏apple ‚¥ÃÙ·¡Ÿ∑§ Ÿ„Ë¥ „Ò¥ •ı⁄U ÿ„
Á≈U∑‘§ „Èÿapple „Ò¥–
ÿÊªË Ÿapple ∑§„Ê ““¡Ê¬ÊŸË ∑§¥¬ÁŸÿÙ¥
∑§Ù ‚Ë◊ʇÊÈÀ∑§, ∑§⁄Uʜʟ •ı⁄U
’ÈÁŸÿÊŒË …Ê¥øÊ ‚¥’¥œË ∑§ß¸ Ã⁄U„ ∑§Ë
‚◊SÿÊ•Ù¥ ∑§Ê ‚Ê◊ŸÊ ∑§⁄UŸÊ ¬«∏ ⁄U„Ê
„Ò–”” ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê ““„◊apple¥ ©ê◊ËŒ „Ò
Á∑§ ŸÿË ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ë ŸÿË ŸËÁÃÿÊ¥
•ı⁄U ¬„‹ ∑§ÊŸÍŸ •ı⁄U ¬˝‡ÊÊ‚ÁŸ∑§
¬„‹ ∑‘§ Ãı⁄U ¬⁄U ‚Ê◊Ÿapple •Ê∞¥ªË •ı⁄U
flÊSÃÁfl∑§ M§¬ ‚apple ‹ÊªÍ „Ù¥ªË–””ÿʪË
‚Ë•Ê߸•Ê߸ ∑‘§ •¥Ã⁄U⁄UÊC˛Ëÿ
ߥ¡ËÁŸÿÁ⁄U¥ª ∞fl¥ ¬˝ılÙÁª∑§Ë ◊apple‹Ê
üÊË‹¥∑§Ê ∑§Ë ’ʥNjʌapple‡Ê ¬⁄U ¡Ëà ◊apple¥
‚¥ª∑§Ê⁄UÊ •ı⁄U ÁŒ‹‡ÊÊŸ ∑‘§ ‡ÊÃ∑§
◊apple‹’Ÿ¸ – øÊ⁄U ‚ı flŸ«apple πapple‹Ÿapple
flÊ‹apple ŒÈÁŸÿÊ ∑‘§ øıÕapple ’Ñapple’Ê¡ ’Ÿapple
∑§È◊Ê⁄U ‚¥ª∑§Ê⁄UÊ ∑‘§ ‡ÊÃ∑§ •ı⁄U
ÁË∑§⁄U%apple ÁŒ‹‡ÊÊŸ ∑§Ë v{v ⁄UŸ ∑§Ë
ŸÊ’ÊŒ ¬ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∑‘§ Œ◊ ¬⁄U üÊË‹¥∑§Ê Ÿapple
•Ê¡ ÁflE ∑§¬ ◊apple¥ ’ʥNjʌapple‡Ê ∑§Ù ~w
⁄UŸ ‚apple „⁄UÊ ÁŒÿÊ– ¬„‹apple ◊Òø ◊apple¥
ãÿÍ¡Ë‹Ò¥« ‚apple „Ê⁄UŸapple ∑‘§ ’ÊŒ •»
ªÊÁŸSÃÊŸ ∑§Ù ŒÍ‚⁄Uapple ◊Òø ◊apple¥ ’◊ÈÁ‡∑§‹
„⁄UÊŸapple flÊ‹Ë ∞∑§ ’Ê⁄U ∑§Ë øı¥Á¬ÿŸ
•ı⁄U ŒÙ ’Ê⁄U ∑§Ë ©¬Áfl¡appleÃÊ üÊË‹¥∑§Ê߸
≈UË◊ Ÿapple ¬„‹apple ’Ñapple’Ê¡Ë ∑§⁄UÃapple „È∞ ∞∑§
Áfl∑‘§≈U ¬⁄U xxw ⁄UŸ ’ŸÊÿapple– ¡flÊ’ ◊apple¥
’ʥNjʌapple‡Ê ∑§Ë ≈UË◊ y| •Ùfl⁄U ◊apple¥ wyÆ
⁄UŸ „Ë ’ŸÊ ‚∑§Ë– ∞∑§ ‚◊ÿ ¬⁄U
’ʥNjʌapple‡Ê ∑‘§ ¬Ê¥ø Áfl∑‘§≈U wvflapple¥ •Ùfl⁄U
◊apple¥ vÆÆ ⁄UŸ ¬⁄U Áª⁄UÊŸapple ∑‘§ ’ÊŒ
üÊË‹¥∑§Ê߸ ≈UË◊ ∑§Ù ‡ÊÊÁ∑§’ •‹ „‚Ÿ
(y{) •ı⁄U ‡Êé’Ë⁄U ⁄U„◊ÊŸ (zx) Ÿapple
¡Ëà ∑‘§ Á‹ÿapple ߥáÊ⁄U ∑§⁄UŸapple ¬⁄U ◊¡’Í⁄U
Á∑§ÿÊ– ß‚‚apple ¬„‹apple ‡ÊÈM§•ÊÃË ◊Òø ◊apple¥
ãÿÍ¡Ë‹Ò¥« ∑‘§ Áπ‹Ê» wxx ⁄UŸ ¬⁄U
•Ê©≈U „ÙŸapple ∑‘§ ’ÊŒ •» ªÊÁŸSÃÊŸ
∑‘§ Áπ‹Ê» wxw ⁄UŸ ∑§Ê ‹ˇÿ „ÊÁ‚‹
∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹ÿapple ◊‡ÊP§Ã ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ë
üÊË‹¥∑§Ê߸ ≈UË◊ Ÿapple •ÊÁπ⁄U∑§Ê⁄U ©êŒÊ
’Ñapple’Ê¡Ë ∑§Ê ◊È¡ÊÁ„⁄UÊ ¬apple‡Ê Á∑§ÿÊ–
ŒÍ‚⁄UË •Ù⁄U ’ʥNjʌapple‡Ê ∑§Ë »
ËÁÀ«¥ª ’apple„Œ π⁄UÊ’ ÕË Á¡‚Ÿapple ¬Ê¥ø
◊ı∑‘§ ª¥flÊ ÁŒÿapple– ÁŒ‹‡ÊÊŸ Ÿapple ¬„‹apple
Áfl∑‘§≈U ∑‘§ Á‹ÿapple ‹ÊÁ„M§ ÁÃÁ⁄U◊ÛÊapple
(zw) ∑‘§ ‚ÊÕ vww ⁄UŸ ¡Ù«∏apple– ß‚∑‘§
’ÊŒ ‚¥ª∑§Ê⁄UÊ ∑‘§ ‚ÊÕ ŒÍ‚⁄Uapple Áfl∑‘§≈U
∑‘§ Á‹ÿapple wvÆ ⁄UŸ ∑§Ë ŸÊ’ÊŒ ‚ʤÊappleŒÊ⁄UË
∑§Ë– ‚¥ª∑§Ê⁄UÊ Ÿapple •¬Ÿapple wwflapple¥ flŸ«apple
‡ÊÃ∑§ ◊apple¥ vx øı∑‘§ •ı⁄U ∞∑§ ¿P§Ê
‹ªÊÿÊ– ÁŒ‹‡ÊÊŸ Ÿapple v|flapple¥ flŸ«apple
‡ÊÃ∑§ ◊apple¥ ww øı∑‘§ ‹ªÊÿapple– ÁÃÁ⁄U◊ÛÊapple
∑§Ù •œ¸‡ÊÃ∑§Ëÿ ¬Ê⁄UË ◊apple¥ ÃËŸ
(•Ê߸߸≈UË∞» ) wÆvz ◊apple¥ ’Ù‹ ⁄U„apple
Õapple– ©Ÿ∑§Ë Á≈Uå¬áÊË ß‚Á‹∞ ◊„àfl¬Íáʸ
„Ò Á∑§ ¡Ê¬ÊŸ ©Ÿ Œapple‡ÊÙ¥ ◊apple¥ ‡ÊÊÁ◊‹
Œapple‡ÊÙ¥ ¬⁄U ¬˝œÊŸ◊¥òÊË Ÿ⁄Uapple¥Œ˝ ◊ÙŒË ∑§Ê
ÁŸflapple‡Ê ∑‘§ Á‹∞ ¡Ù⁄U „Ò–
•ılÙÁª∑§ ŸËÁà ∞fl¥ ‚¥flœ¸Ÿ
(«Ë•Ê߸¬Ë¬Ë) Áfl÷ʪ Ÿapple ¡Ê¬ÊŸ ‚apple
•Ê∞ ÁŸflapple‡Ê ¬˝SÃÊflÙ¥ ¬⁄U Ãapple¡Ë ‚apple
ÁfløÊ⁄U ∑§⁄UŸapple •ı⁄U ‚ÈÁflœÊ ¬˝ŒÊŸ ∑§⁄UŸapple
∑‘§ Á‹∞ ¡Ê¬ÊŸ å‹‚ ∑§Ê ª∆Ÿ Á∑§ÿÊ
ÕÊ– ÷Ê⁄Uà •ı⁄U ¡Ê¬ÊŸ ∑‘§ ’Ëø
wÆvx-vy ◊apple¥ Ám¬ˇÊËÿ ∑§Ê⁄UÙ’Ê⁄U
v{.w~ •⁄U’ «Ê‹⁄U ÕÊ ¡Ù ß‚∑‘§
Á¬¿‹apple ÁflûÊ fl·¸ ◊apple¥ v}.zv •⁄U’
«Ê‹⁄U ¬⁄U ÕÊ– ÿÊªË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
√ÿʬÊ⁄U •ŸÈ∑§Í‹ ◊Ê„ı‹ •ı⁄U ∑§Ê⁄UÙ’Ê⁄U
‚Ȫ◊ ’ŸÊŸapple ¡Ò‚apple ∑§Œ◊Ù¥ ∑§Ë ÷Ê⁄UÃ
◊apple¥ ¡Ê¬ÊŸ ∑§Ë ◊ı¡ÍŒªË ’…∏ÊŸapple ◊apple¥
◊„àfl¬Íáʸ ÷ÍÁ◊∑§Ê „٪˖ ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê
““∑§ß¸ •ı⁄U ¡Ê¬ÊŸË ÁŸflapple‡Ê∑§ •ÊŸapple
∑‘§ Á‹∞ ÃÒÿÊ⁄U „Ò–”” ªı⁄UË’ „Ò Á∑§
Á¬¿‹apple ∞∑§ ‚Ê‹ ◊apple¥ ÷Ê⁄Uà ◊apple¥ ¡Ê¬ÊŸË
¡ËflŸŒÊŸ Á◊‹apple– •ŸÊ◊È‹ „∑§ Ÿapple
’ʥNjʌapple‡ÊË ∑§#ÊŸ ◊‡Ê⁄Uapple» ◊Èø¡Ê ∑‘§
¬„‹apple „Ë •Ùfl⁄U ◊apple¥ ©Ÿ∑§Ê ∑Ò§ø ¬„‹Ë
ÁS‹¬ ◊apple¥ ¿Ù«∏Ê– ©‚ ‚◊ÿ ÁÃÁ⁄U◊ÛÊapple
∑§Ê S∑§Ù⁄U ww ⁄UŸ ÕÊ– ß‚∑‘§ ’ÊŒ yy
∑‘§ S∑§Ù⁄U ¬⁄U ‡Êé’Ë⁄U ⁄U„◊ÊŸ ∑§Ë ªapple¥Œ
¬⁄U ◊ȇÊÁ» ∑§⁄U ⁄U„Ë◊ Ÿapple ©ã„apple¥ S≈Uê¬
•Ê©≈U ∑§⁄UŸapple ∑§Ê ◊ı∑§Ê ª¥flÊÿÊ–
•ÊÁπ⁄U ◊apple¥ Ãapple¡ ªapple¥Œ’Ê¡ M§’apple‹
„È‚ÒŸ ∑§Ë ªapple¥Œ ¬⁄U Õ«¸◊ÒŸ ¬⁄U ∑Ò§ø
Œapple∑§⁄U fl„ ¬flappleÁ‹ÿŸ ‹ı≈Uapple– ‚¥ª∑§Ê⁄UÊ
©‚ ‚◊ÿ wx ⁄UŸ ¬⁄U Õapple ¡’ ÃS∑§ËŸ
•„◊Œ Ÿapple ©Ÿ∑§Ê Á⁄U≈UŸ¸ ∑Ò§ø ¿Ù«∏Ê–
©ã„apple¥ M§’apple‹ ∑§Ë ªapple¥Œ ¬⁄U Á» ⁄U ¡ËflŸŒÊŸ
Á◊‹Ê ¡’ åflÊߥ≈U ◊apple¥ ◊ÙÁ◊ŸÈ‹ „∑§ Ÿapple
©Ÿ∑§Ê ∑Ò§ø ≈U¬∑§ÊÿÊ– ‚¥ª∑§Ê⁄UÊ Ÿapple
•ÊÁπ⁄UË •Ùfl⁄U ◊apple¥ •¬ŸÊ ‡ÊÃ∑§ ¬Í⁄UÊ
Á∑§ÿÊ– fl„ yÆÆ flŸ«apple ◊Òø πapple‹Ÿapple
flÊ‹apple øıÕapple ÁR§∑‘§≈U⁄U ’Ÿ ª∞– ©Ÿ‚apple
•Áœ∑§ flŸ«apple ÷Ê⁄Uà ∑‘§ ‚ÁøŸ
Ãapple¥ŒÈ‹∑§⁄U (y{x), üÊË‹¥∑§Ê ∑‘§ ‚ŸÃ
¡ÿ‚Íÿʸ (yyz) •ı⁄U ◊ı¡ÍŒÊ ≈UË◊
◊apple¥ ‚ÊÕË Áπ‹Ê«∏Ë ◊„apple‹Ê ¡ÿflœ¸Ÿapple
(yyy) Ÿapple πapple‹apple „Ò¥– ’ʥNjʌapple‡Ê ∑‘§
Á‹ÿapple ÃS∑§ËŸ Ÿapple vÆ •Ùfl⁄U ◊apple¥ }w ⁄UŸ
∑§¥¬ÁŸÿÙ¥ ∑§Ë ‚¥ÅÿÊ ’…∏∑§⁄U vx| „Ù
ªß¸ ¡Ù Á¬¿‹apple ‚Ê‹ ∑‘§ ◊È∑§Ê’‹apple vx
¬˝ÁÇÊà •Áœ∑§ „Ò–
÷Ê⁄Uà ∑§Ë ÁSÕÁà ’apple„Ã⁄U,
∞‚ ∞¥« ¬Ë Ÿapple ¡Ë«Ë¬Ë
•ŸÈ◊ÊŸ ’…∏ÊÿÊ
◊È¥’߸ – ∞Á‡ÊÿÊ ¬˝‡Êʥà ˇÊappleòÊ ◊apple¥
÷Ê⁄Uà ∑§Ê SÕÊŸ “’apple„Ã⁄U” ∑§⁄UÊ⁄U ŒappleÃapple
„È∞ S≈UÒ¥««¸ ∞¥« ¬Í•‚¸ (∞‚ ∞á«
¬Ë) Ÿapple •ª‹apple ÁflûÊ fl·¸ ∑‘§ Á‹ÿapple Œapple‡Ê
∑§Ê ‚∑§‹ ÉÊ⁄Uapple‹Í ©à¬ÊŒ (¡Ë«Ë¬Ë)
∑‘§ •ŸÈ◊ÊŸ ∑§Ù ’…∏Ê∑§⁄U |.~ ¬˝ÁÇÊÃ
∑§⁄U ÁŒÿÊ „Ò– ‚ÊÕ „Ë ß‚‚apple •ª‹apple
fl·¸ ß‚∑‘§ }.w ¬˝ÁÇÊà ⁄U„Ÿapple ∑§Ë
÷ÁflcÿflÊáÊË ∑§Ë „Ò– ∑§È¿ ÁŒŸ ¬„‹apple
„Ë ∞¡apple¥‚Ë Ÿapple ¬˝Áà √ÿÁQ§ ÁŸêŸ •Êÿ
ÃÕÊ ⁄UÊ¡∑§Ù·Ëÿ ÉÊÊ≈UÊ §¥øÊ „ÙŸapple ∑§Ù
‹apple∑§⁄U Áø¥ÃÊ ¡ÃÊÿË ÕË– ∞‚ ∞¥« ¬Ë
Ÿapple ∑§„Ê, ““÷Ê⁄Uà ∑§Ù ∞Á‡ÊÿÊ ¬˝‡ÊÊ¥Ã
ˇÊappleòÊ ◊apple¥ ∞∑§ ’apple„Ã⁄U SÕÊŸ „ÙŸÊ øÊÁ„∞–
Œapple «Ê‹apple •ı⁄U ©ã„apple¥ Áfl∑‘§≈U ÷Ë Ÿ„Ë¥
Á◊‹Ê– ’ʥNjʌapple‡Ê ∑§Ë ¬Ê⁄UË ∑§Ë
‡ÊÈM§•Êà ’apple„Œ π⁄UÊ’ ⁄U„Ë •ı⁄U ŒÍ‚⁄UË
„Ë ªapple¥Œ ¬⁄U ‹Á‚Õ ◊Á‹¥ªÊ Ÿapple ‚‹Ê◊Ë
’Ñapple’Ê¡ ∑§Ù ’ÙÀ« ∑§⁄U ÁŒÿÊ–
·¤æçÌü·¤ ·¤æ àæÌ·¤,
Ìç×ÜÙæÇé ·Ô¤ Âæ´¿
çß·Ô¤ÅU ÂÚU yw{ ÚUÙ
∑§Ù‹∑§ÊÃÊ – ÁŒŸapple‡Ê ∑§ÊÁø∑§ Ÿapple
•¬Ÿapple ¬˝Õ◊ üÊappleáÊË ∑§Á⁄Uÿ⁄U ∑§Ê wwflÊ¥
‡ÊÃ∑§ ‹ªÊÿÊ ‹appleÁ∑§Ÿ ÃÁ◊‹ŸÊ«È ∑‘§
’Ñapple’Ê¡Ù¥ Ÿapple ◊„Ê⁄UÊC˛ ∑‘§ Áπ‹Ê» ¬Ê¥ø
ÁŒfl‚Ëÿ ⁄UáÊ¡Ë ≈˛Ê» Ë ‚apple◊Ë» Êߟ‹
∑‘§ ŒÍ‚⁄Uapple ÁŒŸ ÷Ë œË◊Ë •ı⁄U ©’ʧ
’Ñapple’Ê¡Ë ∑§Ë •ı⁄U S≈U¥¬ ©π«∏Ÿapple Ã∑§
•¬ŸÊ S∑§Ù⁄U ¬Ê¥ø Áfl∑‘§≈U ¬⁄U yw{
⁄UŸ Ã∑§ ¬„È¥øÊÿÊ– ÃÁ◊‹ŸÊ«È Ÿapple ∑§‹
ÃËŸ Áfl∑‘§≈U ¬⁄U v~w ⁄UŸ ’ŸÊÿapple Õapple
‹appleÁ∑§Ÿ •Ê¡ ÷Ë ©‚∑‘§ ’Ñapple’Ê¡Ù¥ Ÿapple
Á∑§‚Ë Ã⁄U„ ∑§Ë Ãapple¡Ë Ÿ„Ë¥ ÁŒπÊÿË
•ı⁄U ÁŒŸ ÷⁄U ◊apple¥ ~Æ •Ùfl⁄UÙ¥ ◊apple¥ wxy
⁄UŸ ’ŸÊÿapple •ı⁄U ß‚ ’Ëø ŒÙ Áfl∑‘§≈U
ª¥flÊÿapple–
ÂýçÌÖæàææÜè Üô»ô´ ·¤ô Ùãè´ ÚUô·¤
ÂæÙæ ¥×ðçÚU·¤æ ·¤è »ÜÌèѤ ¥ôÕæ×æ
flÊÁ‡Ê¥ª≈UŸ – ⁄UÊC˛¬Áà ’⁄UÊ∑§
•Ù’Ê◊Ê Ÿapple ß‚ ’Êà ¬⁄U •» ‚Ù‚
¡ÊÁ„⁄U Á∑§ÿÊ „Ò Á∑§ •◊appleÁ⁄U∑§Ê ø⁄U◊⁄UÊ߸
•Êfl˝¡Ÿ ¬˝áÊÊ‹Ë ∑‘§ ∑§Ê⁄UáÊ ©‚
flÒÁE∑§ ¬˝ÁÃ÷Ê ∑§Ù ⁄UÙ∑§ ¬ÊŸapple ◊apple¥ ‚ˇÊ◊
Ÿ„Ë¥ „Ò Á¡‚apple fl„ •¬Ÿapple ÁflEÁfllÊ‹ÿÙ¥
◊apple¥ ¬˝Á‡ÊˇÊáÊ ŒappleÃÊ „Ò– •Ù’Ê◊Ê Ÿapple
Á◊ÿÊ◊Ë ÁSÕà ç‹ÙÁ⁄U«Ê
ÁflEÁfllÊ‹ÿ ◊apple¥ ∑§„Ê, ÿ„ ŒappleπŸÊ
•jÈà „Ò Á∑§ ÁflE÷⁄U ‚apple ¬˝ÁÃ÷ʇÊÊ‹Ë
ÿÈflÊ •◊appleÁ⁄U∑§Ê ◊apple¥ ⁄U„Ÿapple •Ê ⁄U„apple „Ò¥–
ÿÁŒ •Ê¬ ߥ≈Uapple‹, ªÍª‹ ∞fl¥ „◊Ê⁄UË
•ãÿ ¬˝ÁÃÁDà ∑§¥¬ÁŸÿÙ¥ ∑‘§ ‚¥SÕʬ∑§Ù¥
•ı⁄U •À’≈U¸ •ÊߥS≈UËŸ, ∞‹appleÄU¡apple¥«⁄U
ª˝Ê„◊ ’apple‹ ¡Ò‚apple ‹ÙªÙ¥ ∑§Ê ßÁÄʂ
Œappleπapple¥ ÃÙ •Ê¬ ¬Ê∞¥ªapple Á∑§ flapple ¬˝flÊ‚Ë
Õapple– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê, ß‚ ‚◊ÿ „◊ ¡Ù
ª‹ÃË ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥, fl„ ÿ„ „Ò Á∑§ „◊
•Ÿapple∑§ ’apple„Œ ¬˝ÁÃ÷ʇÊÊ‹Ë ÿÈflÊ•Ù¥ ∑§Ù
¬˝Á‡ÊˇÊáÊ ÃÙ Œapple ⁄U„apple „Ò¥, flapple „◊Ê⁄Uapple
ÁflEÁfllÊ‹ÿÙ¥ ◊apple¥ ¬…∏ ⁄U„apple „Ò¥, Á«ª˝Ë
¬˝Ê# ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥ ‹appleÁ∑§Ÿ Á» ⁄U „◊ ©ã„apple¥
flʬ‚ ÷apple¡ ⁄U„apple „Ò¥, ¡’Á∑§ „Ù ‚∑§ÃÊ
„Ò Á∑§ flapple ÿ„Ê¥ L§∑§ŸÊ øÊ„Ãapple „Ù¥, ÿ„Ê¥
√ÿfl‚Êÿ SÕÊÁ¬Ã ∑§⁄UŸÊ øÊ„Ãapple „Ù¥
•ı⁄U „◊Ê⁄Uapple ‚◊ÈŒÊÿ ◊apple¥ ÿÙªŒÊŸ ŒappleŸÊ
øÊ„Ãapple „Ù¥–”” •Ù’Ê◊Ê Ÿapple ∑§„Ê, „◊Ÿapple
‚◊ª˝ •Êfl˝¡Ÿ Áflœappleÿ∑§ ◊apple¥ ß‚ ’Ê⁄Uapple
◊apple¥ ’Êà ∑§Ë „Ò Á∑§ „◊ Á∑§‚ ¬˝∑§Ê⁄U
Áfl‡Êapple·∑§⁄U ªÁáÊà •ı⁄U ÁflôÊÊŸ ∞fl¥
¬˝ılÙÁª∑§Ë ∑‘§ ˇÊappleòÊ ◊apple¥ ©ëø Á«ª˝Ë
¬ÊŸapple flÊ‹apple •ı⁄U ◊„ÊŸ ¬˝ÁÃ÷Ê•Ù¥ ∑‘§
œŸË ÿÈflÊ•Ù¥ ∑§Ù •Áœ∑§ ¬˝Ùà‚Ê„Ÿ
∞fl¥ ◊ı∑‘§ Œapple ‚∑§Ãapple „Ò¥– „◊ ¡ÊŸÃapple „Ò¥
Á∑§ ß‚ ‚◊ÿ „◊Ê⁄Uapple ¬Ê‚ ¬ÿʸ#
ߥ¡ËÁŸÿ⁄U Ÿ„Ë¥ „Ò¥, „◊Ê⁄Uapple ¬Ê‚ ¬ÿʸ#
‚¥ÅÿÊ ◊apple¥ ∑§êåÿÍ≈U⁄U flÒôÊÊÁŸ∑§ Ÿ„Ë¥ „Ò¥–
•Ù’Ê◊Ê Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ÿ„Ê¥ ’«∏Ë ‚¥ÅÿÊ
◊apple¥ ÁflŒapple‡ÊË ¿ÊòÊ ¬…∏Ÿapple •ÊÃapple „Ò¥ ‹appleÁ∑§Ÿ
ÿ„Ê¥ ¬…∏Ÿapple •ÊŸapple flÊ‹Ê „⁄U ¿ÊòÊ
•◊appleÁ⁄U∑§Ë ŸÊªÁ⁄U∑§ÃÊ ÿÊ ÿ„Ê¥ ∑§ÊŸÍŸË
ÁŸflÊ‚ ∑‘§ Sflק ÿÙÇÿ Ÿ„Ë¥ „Ù ¡ÊÃÊ–
ß‚∑§Ë ∞∑§ ∑§‚ı≈UË •ı⁄U ¬˝ÁR§ÿÊ „ÙªË
•ı⁄U ‚⁄U∑§Ê⁄U ∑§Ù ß‚Ë ¬˝ÁR§ÿÊ ∑§Ù
Ãapple¡ ∑§⁄UŸÊ „Ò–
[ksy@dkjksckj@vUrjkZ"Vh; ‹πŸ§, ‡ÊÁŸflÊ⁄U w} » ⁄Ufl⁄UË wÆvz 11
ÚUðÜ ×æÜÖæǸð ×ð´ ÕɸôÌÚUè âð ×ã´»è ãô â·¤Ìè ãñ ¥æßàØ·¤ ßSÌé°´
ŸÿË ÁŒÑË– ÁflÁ÷ÛÊ Á¡¥‚Ù¥ ∑‘§
Á‹∞ ◊Ê‹÷Ê«∏apple ◊apple¥ vÆ ¬˝ÁÇÊà Ã∑§
flÎÁh ∑‘§ ¬˝SÃÊfl ‚apple πÊlÊÛÊ, ŒÊ‹apple¥,
‚Ë◊apple¥≈U •ı⁄U ßS¬Êà ¡Ò‚Ë •Êfl‡ÿ∑§
flSÃÈ•Ù¥ ∑‘§ ŒÊ◊ ’…∏ ‚∑§Ãapple „Ò¥– ⁄Uapple‹
◊¥òÊË ‚È⁄Uapple‡Ê ¬˝÷È Ÿapple •Ê¡ ‚¥‚Œ ◊apple¥ ¬apple‡Ê
ÁflûÊ fl·¸ wÆvz-v{ ∑‘§ ⁄Uapple‹ ’¡≈U ◊apple¥
vw Á¡¥‚Ù¥ ∑‘§ ÷Ê«∏apple ◊apple¥ Æ.} ‚apple vÆ
¬˝ÁÇÊà Ã∑§ flÎÁh ∑§Ê ¬˝SÃÊfl Á∑§ÿÊ
„Ò– ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ ÿÍÁ⁄UÿÊ ¬⁄U ◊Ê‹÷Ê«∏apple
◊apple¥ vÆ ¬˝ÁÇÊà flÎÁh ∑‘§ ¬˝SÃÊfl ‚apple
‚Áé‚«Ë ∑§Ê ’Ù¤Ê ’…∏Ÿapple ∑‘§ •Ê‚Ê⁄U
„Ò¥– ÷Ê⁄UÃËÿ ©fl¸⁄U∑§ ‚¥ÉÊ (∞» ∞•Ê߸)
∑‘§ ◊„ÊÁŸŒapple‡Ê∑§ ‚ÃË‡Ê ø¥Œ⁄U Ÿapple ∑§„Ê,
““◊Ê‹÷Ê«∏apple ◊apple¥ ’…∏ÙÃ⁄UË ‚apple ÿÍÁ⁄UÿÊ ∑‘§
Á‹∞ ‚⁄U∑§Ê⁄U mÊ⁄UÊ ŒË ¡ÊŸapple flÊ‹Ë
‚Áé‚«Ë ◊apple¥ xÆÆ ∑§⁄UÙ«∏∏ L§¬ÿapple ∑§Ë
flÎÁh „٪˖ •÷Ë ‚⁄U∑§Ê⁄U ÿÍÁ⁄UÿÊ ¬⁄U
x,ÆÆÆ ∑§⁄UÙ«∏∏ L§¬ÿapple ∑§Ë ‚Áé‚«Ë ŒappleÃË
„Ò ‚Ë◊apple¥≈U ¬⁄U ◊Ê‹÷Ê«∏apple ◊apple¥ w.| ¬˝ÁÇÊÃ
flÎÁh ∑§Ê ¬˝SÃÊfl Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò– ß‚Ë
Ã⁄U„ ∑§Ùÿ‹apple ∑§Ë …È‹Ê߸ ¬⁄U ÷Ê«∏apple ◊apple¥
{.x ¬˝ÁÇÊÃ, ‹ı„ ∞fl¥ ßS¬Êà ¬⁄U
Æ.} ¬˝ÁÇÊÃ, •ŸÊ¡ fl ŒÊ‹Ù¥ ¬⁄U vÆ
SÜæ» ¥ôßÚUô´ ×ð´ çß·Ô¤ÅUô´ ·¤æ ÂÌÙ
ÚUô·¤Ùð ·¤è ·¤ôçàæàæ ×ð´ ÁéÅUè ÅUè× §´çÇØæ
¬Õ¸ – ÷Ê⁄UÃËÿ ÁR§∑‘§≈U ≈UË◊ Ÿapple
÷‹apple „Ë •÷Ë Ã∑§ ÁflE ∑§¬ ◊apple¥
«ÈŸappleÁ«Ÿ – S∑§Ê≈U‹Ò¥« ∑‘§ Áπ‹Ê» ∑§Ù‹¥’Ù – üÊË‹¥∑§Ê
’apple„Ã⁄UËŸ ¬˝Œ‡Ê¸Ÿ Á∑§ÿÊ „Ù ‹appleÁ∑§Ÿ
ÁflE ∑§¬ ∑‘§ ◊Òø ◊apple¥ •» ªÊÁŸSÃÊŸ ∑‘§ Ÿÿapple πapple‹ ◊¥òÊË ŸflËŸ
ŸÊ∑§•Ê©≈U ø⁄UáÊ ‚apple ¬„‹apple ∑§#ÊŸ ◊„apple¥Œ˝
∑§Ù ∞∑§ Áfl∑‘§≈U ‚apple ⁄UÙ◊Ê¥ø∑§ ¡Ëà ÁŒ‚ÊŸÊÿ∑‘§ ‚apple ß‚ Œapple‡Ê
Á‚¥„ œÙŸË •ı⁄U ≈UË◊ ¬˝’¥œŸ S‹Êª
ÁŒ‹ÊŸapple flÊ‹apple ◊ÒŸ •Ê» Œ ◊Òø ◊apple¥ ¡ÍŸ wÆvÆ ◊apple¥ „È∞
•Ùfl⁄UÙ¥ ◊apple¥ Áfl∑‘§≈UÙ¥ ∑‘§ ¬ÃŸ ∑§Ë
‚ÊÁ◊©ÑÊ„ ‡ÊappleŸflÊ⁄UË Ÿapple ∑§„Ê Á∑§ ∞Á‡ÊÿÊ ∑§¬ ≈U͟ʸ◊apple¥≈U ∑‘§
∑§◊¡Ù⁄UË ‚apple ¬Ê⁄U ¬ÊŸÊ øÊ„apple¥ªapple–
©ã„Ù¥Ÿapple ’‚ •¬Ÿapple ∑§Ê◊ ∑§Ù •¥¡Ê◊ Œı⁄UÊŸ ∞∑§ ÷Ê⁄UÃËÿ
¬ÊÁ∑§SÃÊŸ ∑‘§ Áπ‹Ê» ÷Ê⁄Uà Ÿapple yz.w
ÁŒÿÊ– ¡Ëà ∑‘§ Á‹ÿapple wvv ⁄UŸ ∑‘§ Áπ‹Ê«∏Ë ‚apple ¡È«∏Ë ◊Òø
•Ùfl⁄U ◊apple¥ ŒÙ Áfl∑‘§≈U ¬⁄U w|x ⁄UŸ ’ŸÊ Áfl∑‘§≈U ¬⁄U xÆ| ⁄UŸ ⁄U„Ê– ÷Ê⁄Uà Ÿapple ‹ˇÿ ∑§Ê ¬Ë¿Ê ∑§⁄UÃapple „È∞ ∞∑§ ‚◊ÿ Á» ÁÄU‚¥ª ∑§Ë ÉÊ≈UŸÊ ∑§Ë
Á‹ÿapple Õapple ‹appleÁ∑§Ÿ y~.w •Ùfl⁄U Ã∑§ z.v •Ùfl⁄U ◊apple¥ yv ⁄UŸ ∑‘§ ÷ËÃ⁄U ¬Ê¥ø ¬⁄U •» ªÊÁŸSÃÊŸ ∑‘§ ‚Êà Áfl∑‘§≈U ¡Ê¥ø ∑§Ê •ÊŒapple‡Ê ŒappleŸapple ∑§Ê
S∑§Ù⁄U ‚Êà Áfl∑‘§≈U ¬⁄U w~{ ⁄UŸ „Ù Áfl∑‘§≈U ª¥flÊÿapple •ı⁄U ŒÙŸÙ¥ ◊ÒøÙ¥ ◊apple¥ œÙŸË ~| ⁄UŸ ¬⁄U Áª⁄U ª∞ Õapple ‹appleÁ∑§Ÿ •Êª˝„ Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò–
ªÿÊ– ÷Ê⁄Uà Ÿapple øÊ⁄U •Ùfl⁄UÙ¥ •ı⁄U wx ∑§Ê ÿÙªŒÊŸ v}ŒÎv} ⁄UŸ ∑§Ê ⁄U„Ê– ‡ÊappleŸflÊ⁄UË Ÿapple ~{ ⁄UŸ ∑§Ë ’apple¡Ù«∏ ¬Ê⁄UË üÊË‹¥∑§Ê ÁR§∑‘§≈U
⁄UŸ ∑‘§ ÷ËÃ⁄U ¬Ê¥ø Áfl∑‘§≈U ª¥flÊ ÁŒÿapple– ŒÁˇÊáÊ •» ˝Ë∑§Ê ∑§Ù vxÆ ⁄UŸ ‚apple „⁄UÊŸapple πapple‹∑§⁄U ≈UË◊ ∑§Ù ¡Ëà ∑§Ë Œ„‹Ë¡ (∞‚∞‹‚Ë) ∑§Ë ∑§Êÿ¸∑§Ê⁄UË ‚Á◊Áà ߂ ≈U͟ʸ◊apple¥≈U ◊apple¥ ÷Ê⁄UÃ, üÊË‹¥∑§Ê,
ŒÁˇÊáÊ •» ˝Ë∑§Ê ∑‘§ Áπ‹Ê» ÷Ê⁄Uà Ÿapple ∑‘§ ’ÊŒ œÙŸË Ÿapple ß‚ ¬⁄U •¬Ÿapple Ã⁄UË∑‘§ Ã∑§ ¬„È¥øÊÿÊ– ◊Òø ∑‘§ ’ÊŒ ‡ÊappleŸflÊ⁄UË ∑‘§ ‚ŒSÿ ‡Êê◊Ë Á‚ÀflÊ Ÿapple ÁŒ‡ÊÊŸÊÿ∑‘§ ¬ÊÁ∑§SÃÊŸ •ı⁄U ’ʥNjʌapple‡Ê Ÿapple Á„S‚Ê
yx.x •Ùfl⁄U ◊apple¥ ŒÙ Áfl∑‘§≈U ¬⁄U w{v ‚apple ‚» Ê߸ ŒË– ©Ÿ‚apple ¬Í¿Ê ªÿÊ ÕÊ Ÿapple ∑§„Ê, ““ ÿ„ ∑§Ê» Ë ∑§Á∆Ÿ ¡Ëà ∑§Ù wÆ » ⁄Ufl⁄UË ∑§Ù Á‹πapple •¬Ÿapple ¬òÊ Á‹ÿÊ ÕÊ– ¬òÊ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U Á‚ÀflÊ Ÿapple
⁄UŸ ’ŸÊ Á‹ÿapple Õapple ‹appleÁ∑§Ÿ y}.z •Ùfl⁄U Á∑§ ÄUÿÊ ÁŸø‹apple R§◊ ∑‘§ ’Ñapple’Ê¡ ÕË ÄUÿÙ¥Á∑§ „◊Ÿapple ‡ÊÈM§•ÊÃË Áfl∑‘§≈U
◊apple¥ ∑§„Ê „Ò Á∑§ «Êê’È‹Ê ◊apple¥ πapple‹apple ªÿapple vv » ⁄Ufl⁄UË ∑§Ù ∞‚∞‹‚Ë ∑‘§ ¬˝◊Èπ
◊apple¥ S∑§Ù⁄U ‚Êà Áfl∑‘§≈U ¬⁄U xÆw ⁄UŸ „Ù øı∑‘§ ¿P§apple Ÿ„Ë¥ ‹ªÊ ¬Ê ⁄U„apple „Ò¥– ©ã„Ù¥Ÿapple ª¥flÊ ÁŒÿapple Õapple ‹appleÁ∑§Ÿ ◊ÒŸapple ’‚ •¬ŸÊ
≈U͟ʸ◊apple¥≈U ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ∞∑§ ÷Ê⁄UÃËÿ ¡ÿ¥Ã œ◊¸ŒÊ‚Ê ∑§Ù ÷Ë ß‚ ‚¥’¥œ ◊apple¥
ªÿÊ– •ÊÁπ⁄U ◊apple¥ ∑§È‹ S∑§Ù⁄U ‚Êà ∑§„Ê ÕÊ, ““ ÿ„ ∑§Á∆Ÿ „Ò– ∑§Ê◊ Á∑§ÿÊ–
Áπ‹Ê«∏Ë ◊Òø Á» ÁÄU‚¥ª ◊apple¥ Á‹# ÕÊ– Á‹πÊ ÕÊ–
ÚUô×æ´¿·¤ ×é·¤æÕÜð ×ð´ ¥È »æçÙSÌæÙ Ùð S·¤æÅUÜñ´Ç ·¤ô °·¤ çß·Ô¤ÅU âð ãÚUæØæ
«ÈŸappleÁ«Ÿ – ‚ÊÁ◊©ÑÊ„ ‡ÊappleŸflÊ⁄UË
∑§Ë ∑Ò§Á⁄Uÿ⁄U ∑§Ë ‚fl¸üÊappleD ~{ ⁄UŸ ∑§Ë
¬Ê⁄UË ∑§Ë ◊ŒŒ ‚apple •» ªÊÁŸSÃÊŸ Ÿapple
ÁflE ∑§¬ ∑‘§ ⁄UÙ◊Ê¥ø∑§ ◊È∑§Ê’‹apple ◊apple¥
•Ê¡ S∑§Ê≈U‹Ò¥« ∑§Ù ÃËŸ ªapple¥Œ ’Ê∑§Ë
⁄U„Ãapple ∞∑§ Áfl∑‘§≈U ‚apple „⁄UÊ∑§⁄U ≈U͟ʸ◊apple¥≈U
◊apple¥ ¬„‹Ë ¡Ëà Œ¡¸ ∑§Ë– ¬„‹Ë ’Ê⁄U
ÁflE ∑§¬ πapple‹ ⁄U„apple •» ªÊÁŸSÃÊŸ Ÿapple
wvv ⁄UŸ ∑§Ê ‹ˇÿ w~.x •Ùfl⁄U ◊apple¥
„ÊÁ‚‹ ∑§⁄U∑‘§ ÿÈh ∑§Ë Áfl÷ËÁ·∑§Ê
¤Êapple‹ øÈ∑‘§ •¬Ÿapple Œapple‡ÊflÊÁ‚ÿÙ¥ ∑§Ù ¡‡Ÿ
◊ŸÊŸapple ∑§Ê ◊ı∑§Ê ÁŒÿÊ– •¬Ÿapple ∑§ß¸
‚ÊÕË Áπ‹ÊÁ«∏ÿÙ¥ ∑§Ë Ã⁄U„ ‡Ê⁄UáÊÊÕ˸
Á‡ÊÁfl⁄UÙ¥ ◊apple¥ ÁR§∑‘§≈U ∑§Ê ∑§∑§„⁄UÊ ‚ËπŸapple
flÊ‹apple ‚ÊÁ◊©ÑÊ„ ‡ÊappleŸflÊ⁄UË Ÿapple ~{ ⁄UŸ
∑§Ë ¬Ê⁄UË πapple‹∑§⁄U ≈UË◊ ∑§Ù ¡Ëà ∑§Ë
Œ„‹Ë¡ Ã∑§ ¬„È¥øÊÿÊ– ∞∑§ ‚◊ÿ
¬⁄U ©‚∑‘§ ‚Êà Áfl∑‘§≈U Á‚» ¸ ~| ⁄UŸ
¬⁄U Áª⁄U ª∞ Õapple– ¡ÊflappleŒ •„◊ŒË Ÿapple
øËŸ ∑‘§ S≈Uapple≈U ∑§Ê©¥‚‹⁄U ÿÊ¥ª
Á¡∞øË ‚apple Á◊‹Ë¥ ‚È¡ÒŸ ⁄UÊß‚
flÊÁ‡Ê¥ª≈UŸ – •◊appleÁ⁄U∑§Ê ∑§Ë
⁄UÊC˛Ëÿ ‚È⁄UˇÊÊ ‚‹Ê„∑§Ê⁄U ‚È¡ÒŸ
⁄UÊß‚ Ÿapple øËŸ ∑‘§ S≈Uapple≈U ∑§Ê©¥‚‹⁄U
ÿÊ¥ª Á¡∞øË ‚apple ◊È‹Ê∑§Êà ∑§Ë
•ı⁄U ŒÙŸÙ¥ ŸappleÃÊ•Ù¥ Ÿapple ©ûÊ⁄U
∑§ÙÁ⁄UÿÊ ∞fl¥ ߸⁄UÊŸ ‚◊appleà flÒÁE∑§
∞fl¥ ˇÊappleòÊËÿ øÈŸıÁÃÿÙ¥ ‚apple ÁŸ¬≈UŸapple
∑‘§ Á‹∞ ‚◊ãflÿ ◊¡’Íà ∑§⁄UŸapple
¬⁄U ‚„◊Áà ¡ÃÊ߸–
√„Êß≈U „Ê©‚ ◊apple¥ ⁄UÊC˛Ëÿ
‚È⁄UˇÊÊ ¬Á⁄U·Œ ∑§Ë ¬˝flQ§Ê ’ŸÊ¸«apple≈U
◊Ë„ÊŸ Ÿapple ’ÈœflÊ⁄U ∑§Ù ∑§„Ê,
©ã„Ù¥Ÿapple ∑§ÙÁ⁄UÿÊ߸ ¬˝Êÿmˬ ∑§Ù ¬Í⁄UË Ã⁄U„ ‚apple ¬⁄U◊ÊáÊÈ
◊ÈQ§ ’ŸÊŸapple ∑§Ë •¬ŸË ¬˝ÁÃ’hÃÊ ŒÙ„⁄UÊ߸ •ı⁄U ß‚
’Êà ¬⁄U ‚„◊Áà ¡ÃÊ߸ Á∑§ ©ûÊ⁄U ∑§ÙÁ⁄UÿÊ ¬⁄U◊ÊáÊÈ
„ÁÕÿÊ⁄UÙ¥ •ı⁄U •ÊÁÕ¸∑§ Áfl∑§Ê‚ ∑‘§ •¬Ÿapple ŒÙ„⁄Uapple ‹ˇÿ
∑§Ù ¬ÊŸapple ◊apple¥ ‚» ‹ Ÿ„Ë¥ „٪ʖ ŸappleÃÊ•Ù¥ Ÿapple ߸⁄UÊŸ,
Á‚¥ªÊ¬È⁄U ∑‘§ ¬„‹apple
¬˝œÊŸ◊¥òÊË ‹Ë ∑§È•ÊŸ ÿË
¡ËflŸ⁄UˇÊ∑§ ¬˝áÊÊ‹Ë ¬⁄U
Á‚¥ªÊ¬È⁄U– Á‚¥ªÊ¬È⁄U ∑‘§ ¬„‹apple
¬˝œÊŸ◊¥òÊË ‹Ë ∑§È•ÊŸ ÿË •÷Ë ÷Ë
•S¬ÃÊ‹ ∑‘§ ª„Ÿ ÁøÁ∑§à‚Ê ∑§ˇÊ
(•Ê߸‚ËÿÍ) ◊apple¥ ¡ËflŸ⁄UˇÊ∑§ ¬˝áÊÊ‹Ë
¬⁄U „Ò¥–
¬˝œÊŸ◊¥òÊË ∑§Êÿʸ‹ÿ
(¬Ë∞◊•Ù) Ÿapple ÿ„ ÃÊ¡Ê ¡ÊŸ∑§Ê⁄UË
∞apple‚apple ‚◊ÿ ¡Ê⁄UË ∑§Ë „Ò ¡’ •» flÊ„apple¥
» Ò§‹Ë¥ Á∑§ ~v fl·Ë¸ÿ ŸappleÃÊ ∑§Ê ÁŸœŸ
„Ù ªÿÊ „Ò– ‡Ê„⁄U ∑§Ë •ÊÁÕ¸∑§
‚» ‹ÃÊ ◊apple¥ ©Ÿ∑§Ë ’«∏Ë ÷ÍÁ◊∑§Ê ◊ÊŸË
¡ÊÃË „Ò– ‹Ë ¬Ë¬ÈÀ‚ ∞ÄU‡ÊŸ ¬Ê≈U˸
∑‘§ ‚„ ‚¥SÕʬ∑§ „Ò¥ •ı⁄U ß‚ ¬Ê≈U˸ Ÿapple
v~z~ ∑‘§ ’ÊŒ Á‚¥ªÊ¬È⁄U ◊apple¥ ‡ÊÊ‚Ÿ
Á∑§ÿÊ–
•» ªÊÁŸSÃÊŸ, flÒÁE∑§ SflÊSâÿ
‚È⁄UˇÊÊ •ı⁄U •ÊÃ¥∑§flÊŒ ‚apple ÁŸ¬≈UŸapple
¡Ò‚apple ◊ÈgÙ¥ ¬⁄U ÷Ë ’Êà ∑§Ë– ⁄UÊß‚
•ı⁄U ÿÊ¥ª Ÿapple ß‚ ’Êà ¬⁄U ÷Ë
‚„◊Áà ¡ÃÊ߸ Á∑§ •¥Ã⁄U⁄UÊC˛Ëÿ
‚◊ÈŒÊÿ ∑§Ë ¬⁄U◊ÊáÊÈ ∑§Êÿ¸R§◊
‚’¥œË Áø¥ÃÊ•Ù¥ ¬⁄U ’Êà ∑§⁄UŸapple ∑‘§
Á‹∞ ¡Ê⁄UË ¬Ë z å‹‚ flŸ flÊÃʸ ∑‘§
¡Á⁄U∞ Á◊‹ ⁄U„apple ∞appleÁÄÊÁ‚∑§ •fl‚⁄U
∑§Ù ߸⁄UÊŸ ∑§Ù ÷ÈŸÊŸÊ øÊÁ„∞–
◊Ë„ÊŸ Ÿapple ∑§„Ê, ‡üÊÊß‚ Ÿapple
⁄UÊC˛¬Áà ‡ÊË ÁøŸÁ» ¥ª ∑§Ë wÆvz ◊apple¥
•◊appleÁ⁄U∑§Ê ∑§Ë ÿÊòÊÊ ∑§Ë ÃÒÿÊÁ⁄UÿÙ¥ ¬⁄U øøʸ ∑§⁄UÃapple „È∞
‚ʤÊÊ Á„ÃÙ¥ ∑‘§ ◊Ê◊‹Ù¥ ¬⁄U ‚„ÿÙª ’…∏ÊŸapple ∑§Ë ◊„ûÊÊ ¬⁄U
’‹ ÁŒÿÊ– ©ã„Ù¥Ÿapple ‚Êß’⁄U ◊Ê◊‹apple ¡Ò‚apple ©Ÿ ◊ÈgÙ¥ ¬⁄U ÷Ë
’Êà ∑§Ë Á¡‚apple ‹apple∑§⁄U ŒÙŸÙ¥ Œapple‡ÊÙ¥ ∑‘§ ’Ëø •‚„◊ÁÃ
„Ò–””
¬˝ÁÇÊÃ, ◊Í¥ª» ‹Ë Ãapple‹ ¬⁄U w.v
¬˝ÁÇÊÃ, ∞‹¬Ë¡Ë ¬⁄U Æ.} ¬˝ÁÇÊÃ
fl ∑‘§⁄UÙÁ‚Ÿ ¬⁄U ◊Ê‹÷Ê«∏apple ◊apple¥ Æ.}
¬˝ÁÇÊà flÎÁh ∑§Ê ¬˝SÃÊfl Á∑§ÿÊ ªÿÊ
„Ò– «Ê‹Á◊ÿÊ ÷Ê⁄Uà ‚Ë◊apple¥≈U ‚◊Í„ ∑‘§
◊ÈÅÿ ∑§Êÿ¸∑§Ê⁄UË •Áœ∑§Ê⁄UË ◊ÙÁ„¥Œ˝
Á‚¥ªË Ÿapple ∑§„Ê, ““„◊Ê⁄UË ©à¬ÊŒŸ ∑§Ë
‹ÊªÃ zÆ Á∑§‹Ù ∑‘§ ‚Ë◊apple¥≈U ∑‘§ ’Òª
¬⁄U ŒÙ ‚apple øÊ⁄U L§¬ÿapple ’…∏appleªË–”” ÿ„
¬Í¿apple ¡ÊŸapple ¬⁄U Á∑§ ÄUÿÊ ∑§¥¬ŸË ‚Ë◊apple¥≈U
∑‘§ ŒÊ◊ ’…∏Ê∞ªË, ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
∑§Ë◊à ◊Ê¥ª fl ¬ÍÁø ¬⁄U ÁŸ÷¸⁄U ∑§⁄UÃË
„Ò– ß‚ ¬⁄U „◊ ’ÊŒ ◊apple¥ » Ò§‚‹Ê ∑§⁄Uapple¥ªapple–
∞∑§ ¬˝◊Èπ ‚Ë◊apple¥≈U ÁflÁŸ◊ʸÃÊ Ÿapple ∑§„Ê
Á∑§ ∑§Ùÿ‹Ê, ßS¬Êà fl ‚Ë◊apple¥≈U ¬⁄U
zv ⁄UŸ ∑§Ê ÿÙªŒÊŸ ÁŒÿÊ ¡’Á∑§
¬È¿Ñapple ’Ñapple’Ê¡ ‡ÊʬÍ⁄U ¡Œ⁄UÊŸ Ÿapple
Áfl¡ÿË ⁄UŸ ’ŸÊÿapple– ÃË‚⁄UË ’Ê⁄U ÁflE
∑§¬ πapple‹ ⁄U„apple S∑§Ê≈U‹Ò¥« ∑§Ë ÿ„ vv
◊ÒøÙ¥ ◊apple¥ vvflË¥ „Ê⁄U ÕË– ≈UÊ‚ ¡ËÃ∑§⁄U
¬„‹apple ªapple¥Œ’Ê¡Ë ∑§Ê •» ªÊÁŸSÃÊŸ
∑§Ê » Ò§‚‹Ê „Ê‹Ê¥Á∑§ ‚„Ë ‚ÊÁ’Ã
„ÙÃÊ ÁŒπ ⁄U„Ê ÕÊ ¡’ S∑§Ê≈U‹Ò¥« ∑‘§
‡ÊÈM§•ÊÃË Áfl∑‘§≈U ¡ÀŒË Áª⁄U ª∞– Ÿıflapple¥
Áfl∑‘§≈U ∑‘§ Á‹ÿapple „Ê‹Ê¥Á∑§ {w ⁄UŸ ∑§Ë
‚ʤÊappleŒÊ⁄UË ∑§Ë ◊ŒŒ ‚apple S∑§Ê≈U‹Ò¥« Ÿapple
¬„‹Ë ’Ê⁄U ÁflE ∑§¬ ◊apple¥ wÆÆ ⁄UŸ ∑§Ê
•Ê¥∑§«∏Ê ¬Ê⁄U Á∑§ÿÊ– ß‚‚apple ¬„‹apple
©‚∑§Ê ‚flÙ¸ëø S∑§Ù⁄U v}{ ⁄UŸ ÕÊ
¡Ù ©‚Ÿapple wÆÆ| ◊apple¥ ŒÁˇÊáÊ •» ˝Ë∑§Ê
∑‘§ Áπ‹Ê» ’ŸÊÿÊ ÕÊ– S∑§Ê≈U‹Ò¥«
∑‘§ ’Ñapple’Ê¡Ù¥ Ÿapple •ë¿Ë ‡ÊÈM§•Êà ∑§Ë
‹appleÁ∑§Ÿ ©ã„apple¥ ’«∏Ë ¬ÊÁ⁄UÿÙ¥ ◊apple¥ Ÿ„Ë¥ ’Œ‹
‚∑‘§– •» ªÊÁŸSÃÊŸ ∑‘§ Á‹ÿapple ’Êÿapple¥
◊Ê‹÷Ê«∏apple ◊apple¥ ’…∏ÙÃ⁄UË ‚apple ‚Ë◊apple¥≈U ∑§Ë
∑§Ë◊ÃÙ¥ ◊apple¥ ¬˝Áà ’Òª ¬Ê¥ø ‚apple vÆ L§¬ÿapple
∑§Ê ß¡Ê» Ê „٪ʖ ß‚ ’Ëø, ßS¬ÊÃ
∑§¥¬ÁŸÿÙ¥ Ÿapple ⁄Uapple‹ ’¡≈U ¬⁄U Á◊‹Ë¡È‹Ë
¬˝ÁÃÁR§ÿÊ ŒË „Ò– ©Ÿ∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò Á∑§
•ª‹apple ¬Ê¥ø ‚Ê‹ ◊apple¥ ⁄Uapple‹flapple ◊apple¥ }.z ‹Êπ
∑§⁄UÙ«∏ L§¬ÿapple ∑‘§ ¬˝SÃÊÁflà ÁŸflapple‡Ê ∑‘§
¬˝SÃÊfl ‚apple ßS¬Êà ∑§Ë ◊Ê¥ª ’…∏appleªË–
„Ê‹Ê¥Á∑§, ß‚∑‘§ ’Êfl¡ÍŒ ∑§È¿ ÁŸ⁄UÊ‡Ê „Ò,
ÄUÿÙ¥Á∑§ ◊¥òÊË Ÿapple «Ë¡‹ ∑§Ë◊ÃÙ¥ ◊apple¥ ∑§◊Ë
•ÊŸapple ∑‘§ ’Êfl¡ÍŒ ◊Ê‹÷Ê«∏apple ◊apple¥ ∑§◊Ë Ÿ„Ë¥
∑§Ë „Ò– ∞∑§ ¬˝◊Èπ ßS¬Êà ∑§¥¬ŸË ∑‘§
¬˝flQ§Ê Ÿapple ∑§„Ê, ““⁄Uapple‹ ’¡≈U ◊apple¥ ‹ı„
∞fl¥ ßS¬Êà ¬⁄U ◊Ê‹÷Ê«∏apple ◊apple¥ flÎÁh ∑§Ê
„◊Ê⁄Uapple §¬⁄U ‚ËÁ◊à •‚⁄U „٪ʖ
×ñÙð Õâ ¥ÂÙæ
·¤æ× ç·¤Øæ, ·¤ãæ
â×è©„æ àæðÙßæÚUè Ùð
„ÊÕ ∑‘§ Ãapple¡ ªapple¥Œ’Ê¡ ‡ÊʬÍ⁄U ¡Œ⁄UÊŸ
Ÿapple x} ⁄UŸ Œapple∑§⁄U øÊ⁄U Áfl∑‘§≈U Á‹ÿapple–
Œı‹Ã ¡ŒÊŸ Ÿapple w~ ⁄UŸ Œapple∑§⁄U ÃËŸ
Áfl∑‘§≈U ø≈U∑§Êÿapple– ©ã„Ù¥Ÿapple ŒÍ‚⁄Uapple „Ë
•Ùfl⁄U ◊apple¥ ∑§Ê‹◊ ◊Ò∑§Á‹ÿÙ« ∑§Ù
πÊÃÊ πÙ‹apple Á’ŸÊ ¬flappleÁ‹ÿŸ ⁄UflÊŸÊ
Á∑§ÿÊ– ©Ÿ∑§Ê ∑Ò§ø ’Ò∑§fl«¸ åflÊߥ≈U
¬⁄U Ÿ¡Ë’ÈÑÊ„ ¡Œ⁄UÊŸ Ÿapple ‹¬∑§Ê– •’
Ã∑§ ÃËŸ ¬ÊÁ⁄UÿÙ¥ ◊apple¥ ◊Ò∑§Á‹ÿÙ« Á‚»
¸ øÊ⁄U ⁄UŸ ’ŸÊ ‚∑‘§ „Ò¥–
„Ê‹ËflÈ« •Á÷ŸappleÃÊ Á‚ÀflappleS≈U⁄U
S≈Uapple‹ÊŸ ∑‘§ “⁄Uappleê’Ù” ‹È∑§ ‚apple ¬˝appleÁ⁄Uà „Ù∑§⁄U
Á‚⁄U ¬⁄U ’Ò¥«ÊŸÊ ¬„ŸŸapple flÊ‹apple „ÊÁ◊Œ
„‚Ÿ Ÿapple vvflapple¥ •Ùfl⁄U ◊apple¥ „ÊÁ◊‡Ê ªÊÁ«¸Ÿapple⁄U
∑§Ù ¬ª’ÊœÊ •Ê©≈U ∑§⁄U∑‘§ S∑§Ê≈U‹Ò¥«
¬⁄U Œ’Êfl ’…ÊÿÊ– ŒÙ ªapple¥Œ ’ÊŒ ∑§Êß‹apple
∑§Ù∞à¡⁄U (wz) ÷Ë Œı‹Ã ¡Œ⁄UÊŸ
∑§Ë ªapple¥Œ ¬⁄U ’ÙÀ« „Ù∑§⁄U ¬flappleÁ‹ÿŸ
‹ı≈U ª∞– ∑§#ÊŸ ¬˝appleS≈UŸ ◊Ùê◊‚appleŸ
» Ù邸 ∑§Ë zÆ ¬˝÷Êfl‡ÊÊ‹Ë
◊Á„‹Ê ©lÁ◊ÿÙ¥ ◊apple¥ ¿„ ÷Ê⁄UÃËÿ
ãÿÍÿÊ∑§¸ – » Ù邸 ¬ÁòÊ∑§Ê Ÿapple ∞Á‡ÊÿÊ ∑§Ë zÆ “¬˝÷Êfl‡ÊÊ‹Ë ◊Á„‹Ê
©lÁ◊ÿÙ¥” ∑§Ë ‚ÍøË ◊apple¥ ¿„ ÷Ê⁄UÃËÿÙ¥ ∑§Ù ÷Ë ‡ÊÊÁ◊‹ Á∑§ÿÊ „Ò Á¡Ÿ◊apple¥
÷Ê⁄UÃËÿ S≈Uapple≈U ’Ò¥∑§ ∑§Ë ¬˝◊Èπ •M§¥œÁà ÷^ÊøÊÿ¸ fl •Ê߸‚Ë•Ê߸‚Ë•Ê߸ ’Ò¥∑§
∑§Ë ‚Ë߸•Ù ø¥ŒÊ ∑§Ùø⁄U ‡ÊÊÁ◊‹ „Ò¥–
ß‚ ‚ÍøË ◊apple¥ ◊Á„‹Ê ‚Ë߸•Ù ÃÕÊ flapple ‚¥SÕʬ∑§ ◊Á„‹Ê∞¥ ‡ÊÊÁ◊‹ „Ò ¡Ù
Á∑§ ∞Á‡ÊÿÊ ∑‘§ ∑§Ê⁄UÙ’Ê⁄UË ¡ªÃ ◊apple¥ •¬ŸË ¬„øÊŸ ’ŸÊ ⁄U„Ë „Ò¥– ß‚ ‚ÍøË ◊apple¥
‡ÊÊÁ◊‹ ÷Ê⁄UÃËÿ ◊Á„‹Ê ©lÁ◊ÿÙ¥ ◊apple¥ ÷^ÊøÊÿ¸ fl ∑§Ùø⁄U ∑‘§ ‚ÊÕ ‚ÊÕ
üÊË⁄UÊ◊ ‹Ê߸» ߥ‡ÿÙ⁄Uapple¥‚ ∑§Ë ¬˝’¥œ ÁŸŒapple‡Ê∑§ •Áπ‹Ê üÊËÁŸflÊ‚Ÿ, ’ÊÿÙ∑§ÊŸ
∑§Ë ‚¥SÕʬ∑§ Á∑§⁄UáÊ ◊¡Í◊ŒÊ⁄U ‡ÊÊÚ, ∞ÁÄU‚‚ ’Ò¥∑§ ∑§Ë ‚Ë߸•Ù ∞fl¥ ¬˝’¥œ
ÁŸŒapple‡Ê∑§ Á‡ÊπÊ ‡Ê◊ʸ ÃÕÊ ÷Ê⁄UÃËÿ ¡ËflŸ ’Ë◊Ê ÁŸª◊ (∞‹•Ê߸‚Ë) ∑§Ë
¬˝’¥œ ÁŸŒapple‡Ê∑§ ©·Ê ‚Ê¥ªflÊŸ ‡ÊÊÁ◊‹ „Ò–
÷Ê⁄UÃËÿ ÁR§∑‘§≈U⁄U ‚apple ¡È«∏Ë Á» ÁÄU‚¥ª
¡Ê¥ø ∑§Ê •ÊŒapple‡Ê ŒappleŸapple ∑§Ê •Êª˝„
•ı⁄U ◊Ò≈U ◊øÊŸ Ÿapple {v ªapple¥Œ ◊apple¥ zx ⁄UŸ
∑§Ë ‚ʤÊappleŒÊ⁄UË ∑§Ë– ◊Ù„ê◊Œ Ÿ’Ë Ÿapple
◊øÊŸ ∑§Ù •Ê©≈U ∑§⁄U∑‘§ ß‚apple ÃÙ«∏Ê–
•ª‹apple •Ùfl⁄U ◊apple¥ ◊Ùê◊‚appleŸ (wx) ÷Ë
Áfl∑‘§≈U∑§Ë¬⁄U •» ‚⁄U ¡¡Êß ∑§Ù ∑Ò§ø
Œapple∑§⁄U ¬flappleÁ‹ÿŸ ‹ı≈U ª∞– ◊¡ËŒ „∑§
(xv) •ı⁄U ∞‹appleS«appleÿ⁄U ßflÊ¥‚ (w})
Ÿapple Ÿıflapple¥ Áfl∑‘§≈U ∑‘§ Á‹ÿapple •œ¸‡ÊÃ∑§Ëÿ
‚ʤÊappleŒÊ⁄UË ∑§⁄U∑‘§ ≈UË◊ ∑§Ù wÆÆ ⁄UŸ ∑‘§
¬Ê⁄U ¬„È¥øÊÿÊ–
•◊appleÁ⁄U∑§Ê ◊apple¥ „◊‹Ù¥ ∑§Ë œ◊∑§Ë ŒappleŸapple
flÊ‹apple x ◊äÿ ∞Á‡ÊÿÊ߸ Áª⁄UçÃÊ⁄U
ãÿÍÿÊÚ∑§¸ – •ÊÃ¥∑§Ë ‚¥ª∆Ÿ
•Ê߸∞‚•Ê߸∞‚ ∑§Ù ‚Ê¡Ù‚Ê◊ÊŸ ∑§Ë
◊ŒŒ ©¬‹éœ ∑§⁄UÊŸapple ∑§Ë ‚ÊÁ¡‡Ê ⁄UøŸapple
∑‘§ •Ê⁄UÙ¬ ◊apple¥ éL§∑§Á‹Ÿ ‚apple ÃËŸ ◊äÿ
∞Á‡ÊÿÊ߸ ‹ÙªÙ¥ ∑§Ù Áª⁄UçÃÊ⁄U Á∑§ÿÊ
ªÿÊ „Ò– ߟ◊apple¥ ‚apple ŒÙ ‹ÙªÙ¥ ¬⁄U
•◊appleÁ⁄U∑§Ê ∑‘§ ÷ËÃ⁄U •ı⁄U •◊appleÁ⁄U∑§Ë
⁄UÊC˛¬Áà ∑‘§ Áπ‹Ê» „◊‹apple ∑§Ë œ◊∑§Ë
ŒappleŸapple ∑§Ê ÷Ë •Ê⁄UÙ¬ „Ò– Áª⁄UçÃÊ⁄U
•éŒÈ⁄U‚Í‹ „‚ŸÙÁflø ¡È⁄UÊ’Ù∞fl,
•πM§⁄U ‚ÒŒÊÅ◊appleÃÙfl •ı⁄U •’M§⁄U
„’Ë’Ùfl ∑§Ù ÿÁŒ ŒÙ·Ë ¬ÊÿÊ ¡ÊÃÊ
„Ò ÃÙ ©ã„apple¥ •Áœ∑§Ã◊ vz ‚Ê‹ Ã∑§
∑§Ë ∑Ò§Œ „Ù ‚∑§ÃË „Ò–
‚ÒŒÊÅ◊appleÃÙfl ∑§¡ÊÁ∑§SÃÊŸ ∑§Ê
ŸÊªÁ⁄U∑§ „Ò •ı⁄U ©‚apple ’ÈœflÊ⁄U ‚È’„
¡ÊÚŸ ∞» ∑Ò§Ÿapple«Ë •¥Ã⁄U⁄UÊC˛Ëÿ „flÊ߸
•aapple ‚apple ©‚ ‚◊ÿ Áª⁄UçÃÊ⁄U Á∑§ÿÊ
ªÿÊ, ¡’ fl„ ßSÃÊ¥’È‹ ¡ÊŸapple flÊ‹apple
Áfl◊ÊŸ ◊apple¥ ø…∏Ÿapple ∑§Ë ∑§ÙÁ‡Ê‡Ê ∑§⁄U ⁄U„Ê
ÕÊ– ¡È⁄UÊ’Ù∞fl ©í’appleÁ∑§SÃÊŸ ∑§Ê
ŸÊªÁ⁄U∑§ „Ò •ı⁄U ©‚Ÿapple ãÿÍÿÊÚ∑§¸ ‚apple
ßSÃÊ¥’È‹ ¡ÊŸapple flÊ‹apple Áfl◊ÊŸ ∑§Ê Á≈U∑§≈U
¬„‹apple „Ë π⁄UËŒ Á‹ÿÊ ÕÊ– ©‚apple •ª‹apple
◊Ê„ •◊appleÁ⁄U∑§Ê ‚apple ÁŸ∑§‹ŸÊ ÕÊ–
„’Ë’Ùfl ÷Ë ©í’apple∑§ „Ò •ı⁄U ©‚Ÿapple
•Ê߸∞‚•Ê߸∞‚ ‚apple ¡È«∏Ÿapple ◊apple¥
‚ÒŒÊÅ◊appleÃÙfl ∑§Ë ◊ŒŒ ∑§Ë ÕË–
¡È⁄UÊ’Ù∞fl ¬„‹Ë ’Ê⁄U •ªSà wÆvy
◊apple¥ ∑§ÊŸÍŸ ¬˝fløŸ ∑§Ë Ÿ¡⁄UÙ¥ ◊apple¥ ©‚
‚◊ÿ •ÊÿÊ, ¡’ ©‚Ÿapple
•Ê߸∞‚•Ê߸∞‚ ∑§Ë ÁfløÊ⁄UœÊ⁄UÊ ∑§Ê
¬˝øÊ⁄U ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ë ©í’apple∑§ ÷Ê·Ê ∑§Ë
flapple’‚Êß≈U ¬⁄U ¬ÙS≈U «Ê‹∑§⁄U ÿ„
œ◊∑§Ë ŒË ÕË Á∑§ ÿÁŒ
•Ê߸∞‚•Ê߸∞‚ ∑§Ê •ÊŒapple‡Ê „ÙÃÊ „Ò
ÃÙ fl„ ⁄UÊC˛¬Áà ’⁄UÊ∑§ •Ù’Ê◊Ê ∑§Ë
„àÿÊ ∑§⁄U ŒappleªÊ– ¡Ê¥ø ◊apple¥ ¬ÊÿÊ ªÿÊ
Á∑§ ¡È⁄UÊ’Ù∞fl •ı⁄U ‚ÒŒÊÅ◊appleÃÙfl Ÿapple
ÃÈ∑§Ë¸ ¡ÊŸapple ∑§Ë ÿÙ¡ŸÊ ’ŸÊ߸ ÕË–
©Ÿ∑§Ë ÿÙ¡ŸÊ ÃÈ∑§Ë¸ ∑‘§ ’ÊŒ ‚ËÁ⁄UÿÊ
¡ÊŸapple ∑§Ë ÕË ÃÊÁ∑§ •Ê߸∞‚•Ê߸∞‚
∑§Ë •Ù⁄U ‚apple Á¡„ÊŒ ∑§Ê ¬˝øÊ⁄U Á∑§ÿÊ
¡Ê ‚∑‘§–
¬ÙS≈U ◊apple¥ ¡È⁄UÊ’Ù∞fl Ÿapple ∑§„Ê Á∑§
÷‹apple „Ë fl„ •◊appleÁ⁄U∑§Ê ◊apple¥ „Ò, ß⁄UÊ∑§ ÿÊ
‚ËÁ⁄UÿÊ ◊apple¥ Ÿ„Ë¥, Á» ⁄U ÷Ë fl„
•Ê߸∞‚•Ê߸∞‚ ∑‘§ ¬˝Áà ““ÁŸDÊ ∑§Ê
‚¥∑§À¬”” ‹appleŸÊ øÊ„ÃÊ „Ò– ©‚Ÿapple ∞∑§
¬ÙS≈U ◊apple¥ ∑§„Ê, ““◊Ò¥ •’ •◊appleÁ⁄U∑§Ê ◊apple¥
„Í¥ •ı⁄U „◊Ê⁄Uapple ¬Ê‚ ∑§Ù߸ „ÁÕÿÊ⁄U Ÿ„Ë¥
„Ò¥– ‹appleÁ∑§Ÿ ÄUÿÊ ÿ„ ‚¥÷fl „Ò Á∑§ „◊
ÿ„Ê¥ ⁄U„Ãapple „È∞ Á∑§‚Ë ÷Ë Ã⁄U„ ‚apple πÈŒ
∑§Ù ‚◊Á¬¸Ã ‡Ê„ˌ٥ ∑‘§ M§¬ ◊apple¥ ¬˝ÁÃ’h
∑§⁄Uapple¥? ◊Ò¥ ∑§„ ⁄U„Ê „Í¥, •Ù’Ê◊Ê ∑§Ù
ªÙ‹Ë ◊Ê⁄U∑§⁄U, Á» ⁄U •¬Ÿapple •Ê¬ ∑§Ù
ªÙ‹Ë ◊Ê⁄U ‹appleŸÊŒÎŒÎÄUÿÊ ÿ„ ∑§Ê◊ „Ù
‚∑§ÃÊ „Ò? ß‚‚apple ∑§ÊÁ» ⁄UÙ¥ ∑‘§ ÁŒ‹ ◊apple¥
«⁄U ’Ò∆appleªÊ– •Ê⁄UÙ¬ ∑‘§ •ŸÈ‚Ê⁄U,
¡È⁄UÊ’Ù∞fl •Ê߸∞‚•Ê߸∞‚ ∑§Ê •ÊŒapple‡Ê
•ÊŸapple ¬⁄U •◊appleÁ⁄U∑§Ê ◊apple¥ •ÊÃ¥∑§Ë
ªÁÃÁflÁœ ◊apple¥ ‡ÊÊÁ◊‹ „ÙŸapple ∑‘§ Á‹∞
÷Ë ÃÒÿÊ⁄U ÕÊ– ‚ÒŒÊÅ◊appleÃÙfl ∑§Ê ß⁄UÊŒÊ
ÕÊ Á∑§ ÿÁŒ fl„ •Ê߸∞‚•Ê߸∞‚ ‚apple
¡È«∏Ÿapple ∑‘§ Á‹∞ ÁflŒapple‡Ê Ÿ„Ë¥ ¡Ê ¬ÊÃÊ
ÃÙ fl„ •ÊÃ¥∑§Ë „◊‹Ê ∑§⁄UappleªÊ– „Ê‹
„Ë ◊apple¥ ‚ÒŒÊÅ◊appleÃÙfl Ÿapple ßë¿Ê ¡ÃÊ߸ ÕË
Á∑§ ÿÁŒ fl„ ‚ËÁ⁄UÿÊ ◊apple¥
•Ê߸∞‚•Ê߸∞‚ ‚apple ¡È«∏Ÿapple ◊apple¥ ŸÊ∑§Ê◊
⁄U„ÃÊ „Ò ÃÙ fl„ ∞∑§ ◊‡ÊËŸªŸ π⁄UËŒŸÊ
•ı⁄U ¬ÈÁ‹‚ •Áœ∑§ÊÁ⁄UÿÙ¥ ∞fl¥ ∞»
’Ë•Ê߸ ∞¡apple¥≈UÙ¥ ∑§Ù ªÙ‹Ë ◊Ê⁄UŸÊ øÊ„ÃÊ
„Ò– ãÿÍÿÊÚ∑§¸ ∑‘§ ߸S≈UŸ¸ Á«ÁS≈˛ÄU≈U ∑§Ë
•◊appleÁ⁄U∑§Ë •≈UÊڟ˸ ‹ÊÚ⁄Uapple≈UÊ Á‹¥ø Ÿapple ∑§„Ê,
““ÁflŒapple‡ÊË ‹«∏Ê∑§Ù¥ ∑§Ê ‚ËÁ⁄UÿÊ ¡ÊŸÊ
„◊Ê⁄Uapple Œapple‡Ê ∞fl¥ „◊Ê⁄Uapple ‚„ÿÙÁªÿÙ¥ ∑‘§
¬˝Áà ’…∏Ãapple πÃ⁄Uapple ∑§Ù Œ‡ÊʸÃÊ „Ò–””
Á‹¥ø Ÿapple ∞∑§ ’ÿÊŸ ◊apple¥ ∑§„Ê,
““•Ê߸∞‚•Ê߸∞‹ ∑‘§ •ÊœÊ⁄U ¬⁄U
Á„¥‚∑§ Á¡„ÊŒ » Ò‹ÊŸapple •ı⁄U ©‚apple
‚◊Õ¸Ÿ ŒappleŸapple ∑‘§ Á‹∞ ‚ËÁ⁄UÿÊ ∑§Ë ÿÊòÊÊ
∑§⁄UŸapple ∑§Ë ∑§ÙÁ‡Ê‡Ê ∑§⁄UŸapple flÊ‹Ù¥ ¬⁄U
„◊ ∑§«∏Ê •Á÷ÿÙª ø‹Ê∞¥ªapple– ¡Ù ÷Ë
ÿ„Ê¥ ÿÊ ÁflŒapple‡ÊÙ¥ ◊apple¥ „◊Ê⁄Uapple ÿÊ „◊Ê⁄Uapple
‚„ÿÙªË Œapple‡ÊÙ¥ ∑‘§ ŸÊªÁ⁄U∑§Ù¥ ∑§Ù πÃ⁄Uapple
◊apple¥ «Ê‹ÃÊ „Ò, ©‚apple •◊appleÁ⁄U∑§Ë ãÿÊÿ
∑§Ë ¬Í⁄UË ÃÊ∑§Ã ∑§Ê ‚Ê◊ŸÊ ∑§⁄UŸÊ
„٪ʖ”” ∞» ’Ë•Ê߸ ∑‘§ ãÿÍÿÊÚ∑§¸ »
ËÀ« •ÊÚÁ» ‚ ∑‘§ ‚„Êÿ∑§ ¬˝÷Ê⁄UË
ÁŸŒapple‡Ê∑§ Á«∞ªÙ ⁄UÙ«˛Ëªapple¡ Ÿapple ∑§„Ê,
““„◊ ‚◊ÈŒÊÿ, ¡ŸÃÊ •ı⁄U œÊÁ◊¸∑§
ŸappleÃÊ•Ù¥ ∑§Ë ◊ŒŒ ¬⁄U ÁŸ÷¸⁄U „Ò¥ Á∑§ flapple
©Ÿ ‹ÙªÙ¥ ¬⁄U Ÿ¡⁄U ⁄Uπapple¥, Á¡ã„apple¥
ø⁄U◊¬¥ÕË ’ŸÊÿÊ ¡Ê ‚∑§ÃÊ „Ò– „◊
ÿ„ ‚’ •∑‘§‹apple Ÿ„Ë¥ ∑§⁄U ‚∑§Ãapple–””
◊ÈÁS‹◊ ø⁄U◊¬¥Õ ‚apple
ÁŸ¬≈UŸapple ∑§Ù »˝ Ê¥‚ Ÿapple
’ŸÊÿÊ ‚ÈœÊ⁄UÙ¥ ∑§Ê ¬Ò∑‘§¡
¬appleÁ⁄U‚ – » ˝Ê¥‚ Ÿapple ¬appleÁ⁄U‚ ◊apple¥
„Ê‹ ◊apple¥ „È∞ „◊‹Ù¥ ∑‘§ ◊gappleŸ¡⁄U
◊ÈÁS‹◊Ù¥ ∑§Ù ’apple„Ã⁄U Ã⁄UË∑‘§ ‚apple
∞∑§Ë∑§Îà ∑§⁄UŸapple •ı⁄U ø⁄U◊¬¥Õ ∑§Ù
⁄UÙ∑§Ÿapple ∑‘§ ‹ˇÿ ‚apple ‚ÈœÊ⁄UÙ¥ ∑§Ê ∞∑§
¬Ò∑‘§¡ ÃÒÿÊ⁄U Á∑§ÿÊ „Ò– » ˝Ê¥‚ Ÿapple
’ÈœflÊ⁄U ∑§Ù ߟ ÿÙ¡ŸÊ•Ù¥ ∑§Ë
M§¬⁄UappleπÊ ÃÒÿÊ⁄U ∑§Ë Á¡‚∑‘§ Äà ∞∑§
““flÊÃʸ ◊¥ø”” ªÁ∆à Á∑§ÿÊ ¡Ê∞ªÊ
Á¡‚∑‘§ ◊Êäÿ◊ ‚apple ◊ÈÁS‹◊ ‚◊ÈŒÊÿ
∑‘§ ‡ÊË·¸ ‚¥ÉÊ, ’ÈÁh¡ËflË •ı⁄U •ãÿ
¬˝◊Èπ ‹Ùª ‚⁄U∑§Ê⁄U ‚apple ÁŸÿÁ◊à flÊÃʸ
∑§⁄U ‚∑‘§¥ªapple– ªÎ„ ◊¥òÊÊ‹ÿ ∑‘§ ‚ÍòÊ Ÿapple
’ÃÊÿÊ Á∑§ •Áœ∑§Ã⁄U äÿÊŸ ◊ÈÁS‹◊
œ◊Ù¸¬Œapple‡Ê∑§Ù¥ ∑§Ù ¬˝Á‡ÊÁˇÊà ∑§⁄UŸapple ¬⁄U
∑‘§¥ÁŒ˝Ã Á∑§ÿÊ ¡Ê∞ªÊ– ‚ÈœÊ⁄U ¬˝ÿÊ‚Ù¥
∑‘§ Äà ¡apple‹Ù¥ ◊apple¥ ∑§^⁄UflÊŒ ¬⁄U ÷Ë
äÿÊŸ ∑‘§¥ÁŒ˝Ã Á∑§ÿÊ ªÿÊ „Ò–

-
Âêßæü¿Ü ×èçÇØæ °âôçâ°àæÙ
ÕÎÜæÂéÚU ·Ô¤ ÌèÙô´ ¹æâ »æÙô´ ·¤æ ãñ ¥ÂÙæ ãè ¥´ÎæÁ
(jk"Vªh; fgUnh LkkIrkfgd)
àææãM¤¹- âÜ×æÙ °·¤ âæÍ ç×Ü·¤ÚU ÕÙæ°´»ð ¹æÙæ....
‚‹◊ÊŸ πÊŸ ∑§Ë ’„Ÿ
•Á¬¸ÃÊ πÊŸ ∑§Ë ‡ÊÊŒË ◊apple¥
‡ÊÊ„M§π-‚‹◊ÊŸ ∑§Ù ‚ÊÕ ŒappleπŸapple
∑‘§ ’ÊŒ ߟ∑‘§ » Ò§¥‚ ∑§Ù •ª‹apple
◊ı∑‘§ ∑‘§ Á‹∞ íÿÊŒÊ ß¥Ã¡Ê⁄U Ÿ„Ë¥
∑§⁄UŸÊ ¬«∏Ê–
⁄U¡Ã ‡Ê◊ʸ ∑‘§ ‡ÊÙ •Ê¬ ∑§Ë
•ŒÊ‹Ã ∑‘§ wvflË¥ ‚Ê‹Áª⁄U„ ∑‘§
‚appleÁ‹’˝‡ÊŸ ◊apple¥ ‹ÙªÙ¥ Ÿapple ©ã„apple¥ Á» ⁄U
ª‹apple Á◊‹Ãapple ŒappleπÊ– ‹appleÁ∑§Ÿ ‹ªÃÊ
„Ò, Á» ⁄U ∞∑§ ◊ı∑§Ê ¡ÀŒË „Ë •ÊŸapple
flÊ‹Ê „Ò, ¡’ ߟ ŒÙŸÙ¥ ∑‘§ » Ò§¥‚
ßã„apple¥ ∞∑§ » ˝apple◊ ◊apple¥ Œappleπ ¬Ê∞¥ªapple–
‹appleÁ∑§Ÿ ‡ÊÊ„M§π- ‚‹◊ÊŸ •ı⁄U
πÊŸÊ.... ¡Ë „Ê¥, „◊ ÿ„Ê¥ ’ÊÃ
∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥ » ⁄UÊ„ πÊŸ ∑‘§ ‡ÊÙ »
⁄UÊ„ ∑§Ë ŒÊflà ∑§Ë– » ⁄UÊ„ πÊŸ
’„Èà ¡ÀŒ ¿Ù≈Uapple ¬Œapple¸ ¬⁄U ¬Ê∑§ ∑§‹Ê
¬⁄U •ÊœÊÁ⁄Uà ∑§ÊÿŖ§◊ » ⁄UÊ„ ∑§Ë
ŒÊflà ‹apple∑§⁄U •Ê ⁄U„Ë „Ò¥– » ⁄UÊ„ Ÿapple
∑§„Ê Á∑§ fl„ •¬Ÿapple ‡ÊÙ ◊apple¥ ‚È⁄U¬S≈UÊ⁄U
‡ÊÊ„L§π πÊŸ •ı⁄U ‚‹◊ÊŸ πÊŸ
∑§Ù ‚ÊÕ ’È‹ÊŸÊ øÊ„ÃË „Ò¥– ß‚
‡ÊÙ ∑‘§ Á‹∞ •’ Ã∑§ ∑§ß¸ Á‚ÃÊ⁄UÙ¥
Ÿapple ‡ÊÍÁ≈U¥ª ¬Í⁄UË ∑§⁄U ŒË „Ò–
•Á÷·apple∑§ ’ëøŸ, Á⁄UÃapple‡Ê
Œapple‡Ê◊Èπ, ¡appleŸappleÁ‹ÿÊ, ◊‹Êß∑§Ê
‚◊appleà ∑§ß¸ Á‚ÃÊ⁄Uapple ‡ÊÙ ◊apple¥ ë∏∑§Ê
‹ªÊ øÈ∑‘§ „Ò¥– Á‹„Ê¡Ê, •’
» ⁄UÊ„ •¬Ÿapple ŒÙ ∑§⁄UË’Ë ŒÙSÃ
‚‹◊ÊŸ •ı⁄U ‡ÊÊ„M§π ∑§Ù ’È‹ÊŸÊ
øÊ„ÃË „Ò¥– ¡’ » ⁄UÊ„ ‚apple ¬Í¿Ê
ªÿÊ Á∑§ ÄUÿÊ •Ê¬ ‡ÊÊ„L§π •ı⁄U
‚‹◊ÊŸ ∑§Ù ∞∑§ ‚ÊÕ ’È‹ÊŸÊ
øÊ„apple¥ªapple, ÃÙ ©ã„Ù¥Ÿapple ’appleπ≈U∑‘§ ∑§„Ê,
◊Ò¥ ∞apple‚Ê øÊ„ÃË „Í¥ •ı⁄U flÒ‚apple ÷Ë
∑§ıŸ ‡ÊÊ„L§π •ı⁄U ‚‹◊ÊŸ ∑§Ù
∞∑§ ‚ÊÕ ’È‹ÊŸÊ Ÿ„Ë¥ øÊ„appleªÊ– »
⁄UÊ„ ∑§Ë ŒÊflà ∑§‹‚¸ øıŸ‹ ¬⁄U
⁄U¥Á¡‡Ê ∑§Ë ∑§„ÊŸË ¬⁄U •ÊœÊÁ⁄UÃ
’Œ‹Ê¬È⁄U ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ ∑§◊ ‚apple
∑§◊ ◊apple⁄UË ÿ„Ë œÊ⁄UáÊ ’ŸË ÕË
Á∑§ ÿ„ Á» À◊ Á„¥‚∑§ „ÙªË
ÃÙ ÷‹Ê ß‚◊apple¥ ªËÃ-‚¥ªËà ∑§Ë
ÄUÿÊ ªÈ¥¡Ê߇Ê? ◊ª⁄U ÁŸŒapple¸‡Ê∑§
üÊË⁄UÊ◊ ⁄UÊÉÊflŸ Ÿapple ¬≈U∑§ÕÊ ∑§Ê
‡ÊÊŸŒÊŸ ≈˛Ë≈U◊apple¥≈U ∑§⁄UÃapple „È∞
ªËÃ-‚¥ªËà ∑§Ê Á¡‚ Ã⁄U„
‚¥ÿÙ¡Ÿ Á∑§ÿÊ „Ò, ©‚∑§Ë ÃÊ⁄UË»
Œ‡Ê¸∑§ ÃÙ ∑§⁄U „Ë ⁄U„apple „Ò¥, fl„Ë¥
ªËÃÙ¥ Ÿapple ÷Ë üÊÙÃÊ•Ù¥ ∑§Ê äÿÊŸ
πË¥øÊ „Ò– •ª⁄U ’apple„Ã⁄UËŸ
ŸflÊ¡ÈgËŸ Á‚gË∑§Ë ∑‘§ •Á÷Ÿÿ
•ı⁄U flM§áÊ œflŸ ∑§Ë ∑§‹Ê∑§Ê⁄UË
∑§Ë øøʸ „Ò ÃÙ Á» À◊ ∑‘§ ªËÃÙ¥
Ÿapple ÷Ë ÁŒ‹Ù¥ ◊apple¥ ¡ª„ ’ŸÊ߸ „Ë
„Ò–
Á» À◊ ∑‘§ ∑§ÕÊŸ∑§ ∑§Ù
äÿÊŸ ◊apple¥ ⁄UπÃapple „È∞ ‚¥ªËÃ∑§Ê⁄U
mÿ ‚ÁøŸ-Á¡ª⁄U Ÿapple ¡Ù êÿÍÁ¡∑§ ⁄UøÊ „Ò •ı⁄U ªËÃ∑§Ê⁄U Á¬˝ÿÊ ‚⁄UÒÿÊ •ı⁄U ÁŒŸapple‡Ê Áfl¡ÊŸ
Ÿapple ¡Ù ‡ÊéŒ ÁŒ∞ „Ò¥ ©Ÿ∑§Ë ÃÊ⁄UË» Á∑§∞ Á’ŸÊ •Ê¬ Ÿ„Ë¥ ⁄U„ ‚∑‘§¥ªapple– êÿÍÁ¡∑§ ∞‹’◊ ∑§Ë
‡ÊÈM§•Êà ªËà ¡Ë ∑§⁄U ŒÊ ‚apple „È߸ „Ò– ß‚apple ÁŒ√ÿ ∑§È◊Ê⁄U Ÿapple •¬Ÿapple ‡÷√ÿ Sfl⁄U‡Ê˜ ◊apple¥ ∑§áʸÁ¬˝ÿ
’ŸÊ ÁŒÿÊ „Ò– Œ⁄U•‚‹ ©ã„apple¥ ªËÃ∑§Ê⁄U mÿ Á¬˝ÿÊ •ı⁄U ÁŒŸapple‡Ê Ÿapple ∞apple‚apple ¬˝÷Êfl‡ÊÊ‹Ë ‡ÊéŒ
ÁŒ∞ „Ò- ¿‹ŸË ∑§⁄U Œapple ‚ËŸÊ ◊apple⁄UÊ, ¿‹ŸË ∑§⁄U Œapple ‚ËŸÊ ◊apple⁄UÊ, ŒÊª ‚Ê⁄UË ªÙÁ‹ÿÊ¥ ŸË •í¡
◊apple⁄UÊ ¡Ë ∑§⁄U ŒÊ, ◊⁄U¡ÊÁŸÿÊ ŸÊ •Ê¡ ◊apple⁄UÊ ¡Ë ∑§⁄U ŒÊ... ◊ÈÁ‡∑§‹ ∑§⁄U Œapple ¡ËŸÊ ◊apple⁄UÊ,
„¥‚Ãapple-„¥‚Ãapple Á◊≈U ¡ÊÁŸÿÊ ŸË ◊apple⁄UÊ ¡Ë ∑§⁄U ŒÊ...– ¬¥¡Ê’Ë ≈Uø flÊ‹apple ß‚ ªËà ◊apple¥ œ◊∑§ „Ò,
¬Œapple¥¸ ¬⁄U flM§áÊ œflŸ ∑§Ê ªÈS‚Ê „Ò •ı⁄U êÿÍÁ¡∑§ ◊apple¥ ∞∑§ •ÊR§Ê◊∑§ÃÊ ÷Ë– ÿÈflÊ üÊÙÃÊ ß‚apple
¬‚¥Œ ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥– ß‚ ªËà ∑§Ê ⁄UÊÚ∑§ fl¡¸Ÿ ÷Ë „Ò, ◊ª⁄U •ÊÁ⁄U¡Ÿ‹ ªËà ∑‘§ •Êªapple ÿ„ ∑§„Ë¥
Ÿ„Ë¥ Á≈U∑§ÃÊ–
•ª‹apple ªËà ¡ËŸÊ-¡ËŸÊ ∑‘§ ‚ÊÕ üÊÙÃÊ•Ù¥ ∑§Ê ◊Í« ’Œ‹ ¡Ê∞ªÊ– ÿ„ ⁄UÙ◊ÊŸË ªËÃ
„Ò– ß‚ ≈˛Ò∑§ ∑‘§ ‚ÊÕ ¬ÊÁ∑§SÃÊŸË ªÊÿ∑§ •ÊÁû •‚‹◊ ∑§Ë ∞∑§ ’Ê⁄U Á» ⁄U flʬ‚Ë „È߸
„Ò– ∑§Ù߸ ŒÙ ⁄UÊÿ Ÿ„Ë¥ Á∑§ •ÊÁû ÷Ê⁄UÃËÿ üÊÙÃÊ•Ù¥ ◊apple¥ •¬ŸË πÊ‚Ë ¬„øÊŸ ’ŸÊ øÈ∑‘§
„Ò¥ •ı⁄U ÿ„ ©Ÿ∑§Ë Á∑§S◊à „Ë „Ò Á∑§ ©ã„apple¥ „⁄U ’Ê⁄U ‡ÊéŒ⁄UøŸÊ ÷Ë ∞apple‚Ë Á◊‹Ë Á∑§ ©Ÿ∑‘§
ªÊ∞ ªËà ¿Ê ª∞– ªËà ¡ËŸÊ-¡ËŸÊ ◊apple¥ ÷Ë Á¬˝ÿÊ •ı⁄U ÁŒŸapple‡Ê ∑‘§ ’apple„Ã⁄UËŸ ‡ÊéŒ Á◊‹apple „Ò¥–
Á‹„Ê¡Ê •ÊÁû ∞∑§ ’Ê⁄U Á» ⁄U ¬Í⁄Uapple ⁄U¥ª ◊apple¥ „Ò- Œ„‹Ë¡ ¬apple ◊apple⁄Uapple ÁŒ‹ ∑§Ë ¡Ù ⁄Uπapple „Ò¥ ÃÍŸapple
∑§Œ◊, Ãapple⁄Uapple ŸÊ◊ ¬apple ◊apple⁄UË Á¡¥ŒªË Á‹π ŒË ◊apple⁄Uapple „◊Œ◊, „Ê¥ ‚ËπÊ ◊Ò¥Ÿapple ¡ÊŸÊ ◊apple⁄Uapple „◊Œ◊, ŸÊ
‚ËπÊ ∑§÷Ë ¡ËŸÊ ¡ËŸÊ ∑Ò§‚apple ¡ËŸÊ ŸÊ ‚ËπÊ ¡ËŸÊ Ãapple⁄Uapple Á’ŸÊ „◊Œ◊... ‚ëøË „Ò¥ ÿapple
ÃÊ⁄UË» ‘§¥, ÁŒ‹ ‚apple ¡Ù ◊Ò¥Ÿapple ∑§⁄UË „Ò¥... ¡Ù ÃÍ Á◊‹Ê ÃÙ ‚¡Ë „Ò ŒÈÁŸÿÊ ◊apple⁄UË „◊Œ◊, •Ù
•Ê‚◊Ê¥ Á◊‹Ê ¡◊ËŸ ∑§Ù ◊apple⁄UË, •Êœapple •Êœapple ¬Í⁄Uapple „Ò¥ „◊, Ãapple⁄Uapple ŸÊ◊ ¬apple ◊apple⁄UË Á¡¥ŒªË Á‹π ŒË
◊apple⁄Uapple „◊Œ◊...– ‚ÁøŸ-Á¡ª⁄U Ÿapple ‚Êç≈U êÿÍÁ¡∑§ •ı⁄U πÊ‚∑§⁄U Áª≈UÊ⁄U ∑§Ë œÈŸ ¬⁄U ÿ„
¬˝SÃÈÁà „⁄U Á∑§‚Ë ∑§Ù •ë¿Ë ‹ªappleªË–
ÃË‚⁄UÊ ¡ÈŒÊ߸ ÷Êfl¬˝fláÊ ªËà „Ò– •ı⁄U •ÊÁπ⁄U ÄUÿÙ¥ Ÿ „Ù ¡’ •Á⁄U¡Ëà Á‚¥„ •ı⁄U
’„È◊ÈπË ¬˝ÁÃ÷Ê ∑§Ë œŸË ªÊÁÿ∑§Ê ⁄UappleπÊ ÷Ê⁄UmÊ¡ ¡’ ∞∑§ ‚ÊÕ Sfl⁄U Œapple¥ ÃÙ ªËà ◊apple¥ ÿÙ¥
÷Ë øÊ⁄U øÊ¥Œ ‹ªŸÊ „Ë ÕÊ– ‚ÁøŸ-Á¡ª⁄U ∑‘§ ◊œÈ⁄U ‚¥ªËà ∑‘§ ‚ÊÕ ß‚ ªËà ∑§Ë
‡ÊÈM§•Êà ⁄UappleπÊ Ÿapple „Ë ∑§Ë „Ò •ı⁄U ©‚∑‘§ ’ÊŒ •Á⁄U¡Ëà •¬ŸË Œ◊ŒÊ⁄U •ÊflÊ¡ ∑‘§ ‚ÊÕ ∞apple‚apple
¡È«∏apple ¡Ò‚apple •Á⁄U¡Ëà •¬ŸË Œ◊ŒÊ⁄U •ÊflÊ¡ ∑‘§ ‚ÊÕ ∞apple‚apple ¡È«∏apple ¡Ò‚apple •¥ªÍ∆Ë ◊apple¥ ŸªËŸÊ–
Á¬˝ÿÊ ‚⁄UÒÿÊ •ı⁄U ÁŒŸapple‡Ê Áfl¡ÊŸ ∑‘§ Á‹πapple ß‚ Áfl⁄U„ ªËà ∑§Ù ‚÷Ë Ÿapple ¬‚¥Œ Á∑§ÿÊ „Ò–
•Ê¬ ÷Ë ‚ÈŸapple¥- ⁄UÊ¥¤ÊŸ …Í¥…Ÿ ◊Ò¥ ø‹ÊÿÊ ⁄UÊ¥¤ÊŸ Á◊‹ÿÊ ŸÊ ÿapple, Á¡ª⁄UÊ ÁfløÙ •ªŸ ‹ªÊ ∑‘§
⁄Ué’Ê ‹∑§Ë⁄Uapple¥ Áflø Á‹π ŒË ¡ÈŒÊ߸, πÙ ’ŸÊÿÊ ÕÊ... „Ù Ãapple⁄UÊ flÙ ◊apple⁄UÊ, ‚ÊÕ ÁŸ÷ÊÿÊ ÕÊ,
¡Ù •¬ŸÊ ’ŸÊÿÊ ÕÊ... øŒÁ⁄UÿÊ ¤ÊËŸË ⁄Uapple ¤ÊËŸË, •Ê¥πapple¥ ¤ÊËŸË ÿapple ¤ÊËŸË, ÿÊ⁄Uapple¥ ¤ÊËŸË ⁄Uapple
¤ÊËŸË...– ß‚ ªËà Ÿ ÃÙ, ◊apple⁄Uapple ÁŒ‹ ∑§Ù ¿Í Á‹ÿÊ •ı⁄U ÿ∑§ËŸŸ ÿ„ ‚÷Ë ∑§Ù ÷ÊflÈ∑§
∑§⁄UappleªÊ– ◊ª⁄U ÃÊí¡È’ ÿ„ „Ò Á∑§ ß‚ ªËà ∑§Ë ⁄UËÁ◊ÄU‚ fl¡¸Ÿ ÄUÿÙ¥ ’ŸÊÿÊ ªÿÊ? ß‚∑§Ë
¡M§⁄Uà ÕË „Ë Ÿ„Ë¥– ‡ÊÊÿŒ ªËÃÙ¥ ∑§Ë ‚¥ÅÿÊ ’…∏ÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ∞apple‚Ê ‚ÙøÊ „Ù, ‚¥ªËÃ∑§Ê⁄UÙ¥
Ÿapple– ∑§È‹ Á◊‹Ê∑§⁄U ’Œ‹Ê¬È⁄U ∑‘§ ÃËŸÙ¥ ¬˝◊Èπ ≈˛Ò∑§ ∑§áʸÁ¬˝ÿ „Ò¥ •ı⁄U ÃËŸÙ¥ ∑§Ê „Ë •‹ª
•¥ŒÊ¡ „Ò– ⁄U¥Á¡‡Ê ¬⁄U •ÊœÊÁ⁄Uà ∑§ÕÊ ◊apple¥ ∞apple‚apple ÷Êfl ¬˝fláÊ ªËÃÙ¥ ∑§Ù ‚¥¡ÙŸapple ∑‘§ Á‹∞
‚ÁøŸ-Á¡ª⁄U ∑‘§ ‚ÊÕ ÁŸŒapple¸‡Ê∑§ ⁄UÊÉÊflŸ ÷Ë ’œÊ߸ ∑‘§ ¬ÊòÊ „Ò¥– üÊÙÃÊ ∞‹’◊ π⁄UËŒ ∑§⁄U
‚ÈŸ ‚∑§Ãapple „Ò¥– ÿ∑§ËŸ ◊ÊÁŸ∞ ÁŸ⁄UÊ‡Ê Ÿ„Ë¥ „Ù¥ªapple–
∞‹’◊— ’Œ‹Ê¬È⁄U–
ªËÃ∑§Ê⁄U— Á¬˝ÿÊ ‚⁄UÒÿÊ, ÁŒŸapple‡Ê Áfl¡ÊŸ–
ªÊÿ∑§— ÁŒ√ÿ ∑§È◊Ê⁄U, •ÊÁû •‚‹◊, •Á⁄U¡Ëà Á‚¥„, ⁄UappleπÊ ÷Ê⁄UmÊ¡–
‚¥ªË× ‚ÁøŸ-Á¡ª⁄U–
S∑§Ù⁄U Á⁄U√ÿÍ— ”””
fQYe txr ‹πŸ§, ‡ÊÁŸflÊ⁄U w} » ⁄Ufl⁄UË wÆvz 12
⁄U„Ê „Ò– ¡„Ê¥ ‚÷Ë Á‚ÃÊ⁄Uapple •¬ŸË
¬Ê∑§ ∑§‹Ê ÁŒπÊ∞¥ªapple–
’ÊÚ‹ËflÈ« ∑‘§ ∑§ß¸ „ÁSÃÿÙ¥ Ÿapple
•¬Ÿapple ∞¬Ë‚Ù« ∑‘§ Á‹∞ ¬„‹apple „Ë
‡ÊÍÁ≈U¥ª ¬Í⁄UË ∑§⁄U ‹Ë „Ò– » ⁄UÊ„
„Ê‹Ê¥Á∑§ ‡ÊÊ„L§π ∑§Ù •¬Ÿapple ‡ÊÙ ◊apple¥
’È‹ÊŸapple ∑‘§ Á‹∞ ’apple„Œ ©à‚ÊÁ„à „Ò¥–
» ⁄UÊ„ ’ÃÊÃË „Ò¥, ‡ÊÊ„M§π ∑§Ù
πÊŸÊ ¬∑§ÊÃapple ŒappleπŸÊ ∑§Ê» Ë
ÁŒ‹øS¬ „٪ʖ
ßÃŸÊ „Ë Ÿ„Ë¥, » ⁄UÊ„ Ÿapple ÿapple
Ã∑§ ∑§„Ê Á∑§, ‡ÊÊ„L§π ÷Ë ‡ÊÙ ◊apple¥
•ÊŸapple flÊ‹apple „Ò¥ •ı⁄U ©ã„Ù¥Ÿapple flÊŒÊ
Á∑§ÿÊ „Ò Á∑§ ◊ȤÊapple ¬ÊSÃÊ ’ŸÊ∑§⁄U
Áπ‹Ê∞¥ªapple– ’„⁄U„Ê‹, ‡ÊÊ„M§π ∑§Ê
ÃÙ ¬P§Ê „Ò, ‹appleÁ∑§Ÿ •’ ‡ÊÊ„M§π
∑‘§ ‚ÊÕ ‚‹◊ÊŸ πÊŸ ‡ÊÙ ◊apple¥
ë∏∑§Ê ‹ªÊŸapple •ÊÃapple „Ò¥ ÿÊ Ÿ„Ë¥, ÿ„
ŒappleπŸÊ ÁŒ‹øS¬ „٪ʖ
⁄UÁ¡∏ÿÊ ‚ÈÀÃÊŸ ∑§Ù Œapple¥ªapple ‡ÊÊ„L§π •¬ŸË •ÊflÊ¡
‡ÊÊ„L§π „◊apple¥ vwflË¥ ‚apple¥øÈ⁄UË ∑‘§ ©‚ ßÁÄʂ ◊apple¥ ‹apple∑§⁄U ¡ÊŸapple flÊ‹apple „Ò¥, ¡’ Œapple‡Ê ¬⁄U ∑§ÈÃÈ’ÈgËŸ ∞apple’∑§ , ⁄UÁ¡ÿÊ
‚ÈÀÃÊŸ ¡Ò‚Ù¥ ∑§Ê ‡ÊÊ‚Ÿ ÕÊ– ‡ÊÙ ‚ÍòÊœÊ⁄U ◊apple¥ ‡ÊÊ„L§π ß‚ ◊Ȫ‹ ∑§Ê‹ ∑§Ë ◊Á„‹Ê ‡ÊÊ‚∑§Ù¥ ∑§Ê ¬Á⁄Uøÿ „◊‚apple
∑§⁄UÊ∞¥ªapple, ¡Ù vwx{ ‚apple vwyÆ ∑‘§ Œı⁄UÊŸ ÿ„Ê¥ ⁄UÊ¡ ∑§⁄U øÈ∑§Ë „Ò¥– Á¡‚ ‚◊ÿ ‡ÊÊ„L§π ∑§Ù ©Ÿ∑§Ë •ÊflÊ¡ ŒappleŸapple
∑‘§ Á‹∞ •ÊÚÁ» ⁄U Á∑§ÿÊ ªÿÊ, fl„ •¬Ÿapple ªapple◊ ‡Ê٠ߥÁ«ÿÊ ¬Í¿appleªÊ ‚’‚apple ‡ÊÊŸÊ ∑§ıŸ ∑§Ë ‡ÊÍÁ≈U¥ª ◊apple¥ √ÿSÃ
Õapple–•Ê¬∑§Ù ’ÃÊ Œapple¥ Á∑§ w ◊Êø¸ ∑§Ù ß‚∑§Ê ¬˝ËÁ◊ÿ⁄U ÷Ë „ÙŸÊ „Ò– v{ » ⁄Ufl⁄UË Ã∑§⁄UË’Ÿ | ’¡apple ©ã„apple¥ ÿ„ » ÙŸ
•ÊÿÊ Á∑§ fl„ •¬ŸË •ÊflÊ¡ ∑§Ê ¡ÊŒÍ ‚ÍòÊœÊ⁄U ◊apple¥ ø‹Ê∞¥– ß‚∑‘§ ’ÊŒ ∑§È¿ ‡ÊÊÚ≈U˜‚ ‹apple∑§⁄U ©ã„Ù¥Ÿapple •¬ŸË ≈UË◊
‚apple ß‚apple ¡ÀŒË πà◊ ∑§⁄UŸapple ∑§Ù ∑§„Ê– ‹ª÷ª •ÊœË ⁄UÊà ◊apple¥ ©Ÿ∑§Ë ÿ„ ‡ÊÍÁ≈U¥ª πà◊ „È߸, Á¡‚∑‘§ ÃÈ⁄U¥Ã ’ÊŒ fl„
•¬Ÿapple ≈UË◊ ∑‘§ ‹ÙªÙ¥ ‚apple ßÁÄʂ ∑‘§ ©Ÿ ∑Ò§⁄UappleÄU≈U‚¸ ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥, ©Ÿ∑§Ê ‹È∑§, ‡ÊÙ ∑§Ê » Ë‹ •ÊÁŒ ¡ÊŸŸapple ∑§Ë
∑§ÙÁ‡Ê‡Ê ∑§⁄UŸapple ‹ªapple– ÿ„Ê¥ Ã∑§ Á∑§ ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§È¿ Áfl¡∏È•À‚ ŒappleπŸapple ∑§Ë ßë¿Ê ÷Ë ¡ÃÊ߸– ßÃŸË ¿ÊŸ’ËŸ ∑§Ê
•Õ¸ ‚Ê» ÕÊ Á∑§ ‡ÊÊ„L§π ßÁÄʂ ∑‘§ ©Ÿ ¬ÛÊÙ ¬⁄U •¬ŸË •ÊflÊ¡ ∑§Ê ¡ÊŒÍ Á’πapple⁄UŸapple ∑§Ë ßë¿Ê ⁄UπÃapple Õapple–
∑§◊Ê‹ ÃÙ Ã’ „Ù ªÿÊ, ¡’ ©‚ flQ§ ∑§Ë ⁄UÊ¡ŸËÁà •ı⁄U ◊Ê„ı‹ ∑§Ù ©ã„Ù¥Ÿapple •¬Ÿapple ‡ÊéŒÙ¥ ◊apple¥ ß‚ ∑§Œ⁄U …Ê‹
ÁŒÿÊ ¡Ò‚apple „◊ flÊ∑§ß¸ fl„Ë¥ π«∏apple „Ù¥– fl„Ê¥ ◊ı¡ÍŒ ∞∑§ ‚ÍòÊ Ÿapple ’ÃÊÿÊ, Ã’ ⁄UÊà ∑‘§ v ’¡ ⁄U„apple Õapple, ‹appleÁ∑§Ÿ
‡ÊÊ„L§π ∑§Ë ∞Ÿ¡Ë¸ ©«∏ÊŸ ÷⁄U ⁄U„Ë ÕË– ¡„Ê¥ øıŸ‹ ∑‘§ Á⁄U¬˝¡apple¥≈UappleÁ≈Ufl ‡ÊÊ„L§π ∑§Ê » S≈U¸ ≈Uapple∑§ ‹apple∑§⁄U πÈ‡Ê Õapple,
fl„Ë¥ ‡ÊÊ„L§π ©ã„apple¥ Á«» ⁄Uapple¥≈U Ã⁄UË∑‘§ ∑‘§ ∑§È¿ •ı⁄U ≈Uapple∑§ ‹appleŸapple ∑‘§ Á‹∞ ∑§„ ⁄U„apple Õapple– fl„ ∑§È¿ •‹ª ∑§⁄UŸapple ∑§Ë
∑§ÙÁ‡Ê‡Ê ∑§⁄U ⁄U„apple Õapple •ı⁄U øÊ„Ãapple Õapple Á∑§ ∑Ò§⁄UappleÄU≈U⁄U ∑‘§ •¥Œ⁄U ¬Í⁄UË Ã⁄U„ ‚apple «Í’ ¡Ê∞¥– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê, ÁŒÑË,
Á„ãŒÈSÃÊŸ ∑§Ê ÁŒ‹...ÁŒÑË...•ı⁄U ß‚ ÁŒ‹ ∑§Ë ∞∑§ Ÿé¡∏ „Ò ∑§ÈÃÈ’◊ËŸÊ⁄U...Á¡‚Ÿapple ‚ÁŒÿÙ¥ ‚apple œ«∏∑§Ãapple ß‚
ÁŒ‹ ∑§Ù ŒappleπÊ „Ò...ŒappleπÊ „Ò Á¡‚Ÿapple ∑§ß¸ ÃÅÃ-•Ù-ÃÊ¡∏ •Ê’ÊŒ „ÙÃapple...•ı⁄U Á∑§ÃŸË ‚ÀßÃÙ¥ ∑§Ù ’’ʸŒ „ÙÃapple,
∞apple‚Ë ‹Êߟ٥ ∑§Ù •¬ŸË Œ◊ŒÊ⁄U •ÊflÊ¡ ‚apple ©ã„Ù¥Ÿapple ¡Ò‚apple Á¡¥ŒÊ ∑§⁄U ÁŒÿÊ– fl„ •¬ŸË •ÊflÊ¡ ◊apple¥ ÷Ë ß◊هʥ‚
‹apple •ÊÃapple „Ò¥, Á¡‚‚apple •ÊÚÁ«ÿ¥‚ » ı⁄UŸ ¡È«∏ ¡ÊÃË „Ò–
×ñ´ Ùæ× ·Ô¤ çÜ° çÈ Ë×ô´
×ð´ ·¤æ× Ùãè´ ·¤ÚUÌæÑ §ÚUÈ æÙ
Á¬¿‹apple ∑§È¿ ÁŒŸÙ¥ ‚apple π’⁄U •Ê
⁄U„Ë ÕË Á∑§ ß⁄U» ÊŸ πÊŸ •ÊÁπ⁄UË
‚◊ÿ ◊apple¥ •¬ŸË •ª‹Ë Á» À◊ ‚apple
’Ê„⁄U „Ù ª∞– ’ÊŒ ◊apple¥ Á» À◊ ◊apple¥ ©Ÿ∑§Ë
¡ª„ ¡ÍÁŸÿ⁄U ’ëøŸ ∑§Ù ‚Êߟ ∑§⁄U
Á‹ÿÊ ªÿÊ– ß‚ π’⁄U ¬⁄U ß⁄U» ÊŸ Ÿapple
•’ Ã∑§ øÈå¬Ë ‚ÊœË „È߸ ÕË– ¬⁄U
„Ê‹ „Ë ◊apple¥ flapple ◊ËÁ«ÿÊ ‚apple ◊ÈπÊÁÃ’
„È∞– ©ã„Ù¥Ÿapple •¬Ÿapple ¬˝Ù¡appleÄU≈U •ı⁄U
„ÊÚ‹ËflÈ« •Á÷ŸappleÃÊ ≈UÊÚ◊ „Ò¥ÄU‚ ∑‘§ ‚ÊÕ
∑§Ê◊ ∑§⁄UŸapple ∑§Ë πȇÊË ∑§Ê ß¡„Ê⁄U ∑§È¿
ß‚ Ã⁄U„ Á∑§ÿÊ–
•Ê¬ •øÊŸ∑§ •¬Ÿapple •ª‹apple
¬˝Ù¡appleÄU≈U ‚apple ’Ê„⁄U ÄUÿÙ¥ „Ù ª∞?
Á» À◊◊apple∑§⁄U ◊ȤÊapple •¬ŸË ß‚
Á» À◊ ∑§Ê Á„S‚Ê ’ŸÊŸÊ øÊ„Ãapple Õapple–
©ã„Ù¥Ÿapple ◊ȤÊapple ◊apple⁄Uapple Á∑§⁄UŒÊ⁄U ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥
÷Ë ’ÃÊÿÊ ÕÊ– ÿ„Ê¥ Ã∑§ Á∑§ ◊Ò¥ Á»
À◊ ∑‘§ ◊È„Íø ◊apple¥ ÷Ë ªÿÊ ÕÊ– ◊Ò¥Ÿapple
∞∑§ ‚ËŸ ‡ÊÍ≈U Á∑§ÿÊ ÕÊ– ◊ȤÊapple ‹ªÊ
Á∑§ ◊Ò¥ •¬ŸË ß‚ Á» À◊ ◊apple¥ ∑§È¿
πÊ‚ ÿÙªŒÊŸ Ÿ„Ë¥ Œapple ¬Ê§¥ªÊ– ¡Ù
Á∑§⁄UŒÊ⁄U ◊ȤÊapple ’ÃÊÿÊ ªÿÊ ÕÊ •ı⁄U
¡Ù ◊Ò¥Ÿapple ‡ÊÍ≈U Á∑§ÿÊ, fl„ ’„Èà •‹ª
ÕÊ– ÿ„ Œappleπ ◊Ò¥ πÈŒ „Ë Á» À◊ ‚apple
’Ê„⁄U „Ù ªÿÊ– ◊Ò¥Ÿapple ∑§„ ÁŒÿÊ Á∑§
◊apple⁄UË Á» À◊ ◊apple¥ ŸÊ◊◊ÊòÊ ∑§Ë ÷ÍÁ◊∑§Ê
„Ò–
•Ê¬ ≈UÊÚ◊ „Ò¥ÄU‚ ∑‘§ ‚ÊÕ SR§ËŸ
‡Êappleÿ⁄U ∑§⁄UŸapple ¡Ê ⁄U„apple „Ò¥– •Ê¬∑§Ù ∑Ò§‚Ê
‹ª ⁄U„Ê „Ò? ◊apple⁄Uapple ß‚ ¬˝Ù¡appleÄU≈U ∑§Ë
•÷Ë •ÊÁœ∑§ÊÁ⁄U∑§ Ãı⁄U ¬⁄U ¬ÈÁC „ÙŸË
’Ê∑§Ë „Ò– ◊Ò¥ „Ò¥ÄU‚ ∑‘§ ‚ÊÕ ∑§Ê◊ ∑§⁄UŸapple
∑‘§ Á‹∞ ’apple„Œ ©à‚ÊÁ„à „Í¥– ◊Ò¥ ©ã„apple¥
©Ÿ∑‘§ ŸÊ◊ ‚apple Ÿ„Ë¥, ’ÁÀ∑§ ©Ÿ∑‘§ ∑§Ê◊
‚apple ¡ÊŸÃÊ „Í¥– ©ã„Ù¥Ÿapple •’ Ã∑§ Á¡ÃŸË
÷Ë Á» À◊Ù¥ ◊apple¥ ∑§Ê◊ Á∑§ÿÊ „Ò, flapple ‚’
ŒappleπŸapple ‹Êÿ∑§ „Ò¥– •’ ◊Ò¥ ’‚ „Ò¥ÄU‚
∑‘§ ‚ÊÕ Á» À◊ ‡ÊÍ≈U ∑§⁄UŸapple ∑§Ê ߥáÊ⁄U
∑§⁄U ⁄U„Ê „Í¥– ß‚ Á» À◊ ∑§Ë ‡ÊÍÁ≈U¥ª
•¬˝Ò‹ ‚apple ‡ÊÈM§ „٪˖
•Ê¬ Á» À◊ ÄUÿÊ Œappleπ ∑§⁄U ‚Êߟ
∑§⁄UÃapple „Ò¥?
◊apple⁄Uapple Á‹∞ Á» À◊ Á∑§‚ Ã⁄U„ ∑§Ë
„Ò, ÿ„ ◊ÊÿŸapple Ÿ„Ë¥ ⁄UπÃÊ– ◊Ò¥Ÿapple •ÊÚ»
’Ë≈U ‚apple ‹apple∑§⁄U ∑§◊Á‡Ê¸ÿ‹ Ã∑§ „⁄U
Ã⁄U„ ∑§Ë Á» À◊Ù¥ ◊apple¥ ∑§Ê◊ Á∑§ÿÊ „Ò–
◊Ò¥ Á∑§⁄UŒÊ⁄U •ı⁄U ∑§„ÊŸË Œappleπ ∑§⁄U Á»
À◊ ‚Êߟ ∑§⁄UÃÊ „Í¥– ◊Ò¥ ∞∑§ „Ë ¡Ò‚Ë
Á» À◊Ù¥ ‚apple ¡È«∏Ê Ÿ„Ë¥ ⁄U„ ‚∑§ÃÊ–
•ŸÈ÷flÙ¥ ‚apple „Ë ß¥‚ÊŸ ‚ËπÃÊ „Ò– ◊Ò¥Ÿapple
Á⁄US∑§ ‹appleŸapple ◊apple¥ ∑§÷Ë ªÈ⁄Uapple¡ Ÿ„Ë¥ Á∑§ÿÊ–
Á» À◊ ÁŸŒapple¸‡ÊŸ ∑‘§ ’Ê⁄Uapple ◊apple¥ •Ê¬∑§Ê
ÄUÿÊ ÅÿÊ‹ „Ò?
◊Ò¥ ∞ÁÄU≈U¥ª ∑§Ê ‹Èà» ©∆Ê ⁄U„Ê
„Í¥– Á» ‹„Ê‹ ◊apple⁄UÊ Á» À◊ «Êÿ⁄UappleÄU‡ÊŸ
∑§Ê ∑§Ù߸ ß⁄UÊŒÊ Ÿ„Ë¥ „Ò– •ª⁄U ◊Ò¥ ‹¥’apple
‚◊ÿ Ã∑§ •Á÷Ÿÿ ‚apple ¡È«∏Ê ⁄U„Í¥ªÊ
ÿÊ ◊Ò¥ ß‚‚apple ’Ù⁄U „Ù ¡Ê§¥ªÊ ÃÙ ‡ÊÊÿŒ
◊Ò¥ Á» À◊ ÁŸŒapple¸‡ÊŸ ∑§Ë •Ù⁄U L§π ∑§⁄U
‚∑§ÃÊ „Í¥– ß‚ ’Êà ¬⁄U ∞∑§ ©ŒÊ„⁄UáÊ
‚≈UË∑§ ’Ò∆ÃÊ „Ò– ∞∑§ ’Ê⁄U ªÙÁfl¥ŒÊ
‚apple ◊ËÁ«ÿÊ Ÿapple ÿ„ ‚flÊ‹ ¬Í¿Ê ÕÊ Á∑§
fl„ •‹ª Ã⁄U„ ∑§Ë Á» À◊Ù¥ ◊apple¥ ∑§Ê◊
ÄUÿÙ¥ Ÿ„Ë¥ ∑§⁄UÃapple ÃÙ ©Ÿ∑§Ê ¡flÊ’ ÕÊ
Á∑§ ¡’ ∑§Ê⁄U Á’À∑§È‹ ‚„Ë Ã⁄UË∑‘§
‚apple ø‹ ⁄U„Ë „Ò ÃÙ Á» ⁄U ’ÙŸ≈U πÙ‹
∑§⁄U ÷‹Ê ©‚∑§Ë ¡Ê¥ø ∑§⁄UŸapple ∑§Ë ÄUÿÊ
¡M§⁄Uà „Ò–
àææÁæ´ ÂÎ×âè ·¤ô ãæSØ çÈ Ë×ð´ Ââ´Î
•Á÷ŸappleòÊË ‡ÊÊ¡Ê¥ ¬Œ◊‚Ë ∑§„ÃË
„Ò¥ Á∑§ ©ã„apple¥ „ÊSÿ Á» À◊Ù¥ ◊apple¥ •Á÷Ÿÿ
∑§⁄UŸapple ◊apple¥ ◊¡Ê •ÊÃÊ „Ò– ‡ÊÊ¡Ê¥ •Êªapple
‚ı⁄U÷ fl◊ʸ ÁŸŒapple¸Á‡Êà ‚ÙÁ‹« ¬≈UappleÀ‚
Á» À◊ ◊apple¥ Ÿ¡⁄U •Ê∞¥ªË– ©ã„Ù¥Ÿapple
•Ê߸∞∞Ÿ∞‚ ∑§Ù ’ÃÊÿÊ, ◊ȤÊapple „ÊSÿ
Á» À◊apple¥ ∑§⁄UŸÊ •ë¿Ê ‹ªÃÊ „Ò–
•Ê¬ ¡’ ∞∑§ „ÊSÿ Á» À◊ ∑§⁄UÃapple
„Ò¥, ÃÙ ‚apple≈U ¬⁄U ¡Ù‡Ê ’„Èà íÿÊŒÊ „ÙÃÊ
„Ò– ©ã„Ù¥Ÿapple ∑§„Ê, ‚ı⁄U÷ •¬Ÿapple ∑§Ê◊
∑§Ù ‹apple∑§⁄U ’„Èà » ÈÃ˸‹apple „Ò¥–
fl„ ∞∑§ ÁŒŸ ◊apple¥ ŒÙ ‚apple íÿÊŒÊ
≈Uapple∑§ Ÿ„Ë¥ ‹appleÃapple– ‚ÙÁ‹« ¬≈UappleÀ‚ ◊apple¥
Á‡Êfl ¬¥Á«Ã, •‹Ë •‚ª⁄U, flÒ‡ÊÊ‹Ë
Œapple‚Ê߸ •ı⁄U ∑‘§ÃŸ Á‚¥„ ÷Ë „Ò¥– Á»
À◊ wy •¬˝Ò‹ ∑§Ù Á⁄U‹Ë¡ „ÙŸapple flÊ‹Ë
„Ò– ‡Ê¡Ê¥ Á» À◊ ◊apple¥ „appleË ¡Ù‡ÊË ŸÊ◊∑§
ÿÈflÃË ∑§Ë ÷ÍÁ◊∑§Ê ÁŸ÷Ê ⁄U„Ë „Ò¥–
÷ÍÁÃÿÊ Á» À◊ ◊apple¥ Ÿ¡∏⁄U
•Ê ‚∑§ÃË „Ò¥ ◊ÁÑ∑§Ê
◊ÁÑ∑§Ê ‡Êapple⁄UÊflà ∞∑§ ’Ê⁄U Á» ⁄U ’«∏apple ¬Œapple¸ ¬⁄U ¬„‹apple ∑§Ë Ã⁄U„ ¿Ê ¡ÊŸÊ
øÊ„ÃË „Ò¥– ∑‘§.‚Ë.’Ù∑§ÊÁ«ÿÊ ∑‘§ ÁŸ◊ʸáÊ fl ÁŸŒapple¸‡ÊŸ ◊apple¥ ’ŸË «≈U˸ ¬ÊÚÁ‹Á≈UÄU‚
∑§Ë Á⁄U‹Ë¡ «apple≈U˜‚ ÃÙ •Êªapple ’…∏ øÈ∑§Ë „Ò¥ •ı⁄U •’ ß‚ Á» À◊ ∑§Ê ◊Êø¸ ◊apple¥
Á⁄U‹Ë¡ „ÙŸÊ Ãÿ ◊ÊŸÊ ¡Ê ⁄U„Ê „Ò– ©œ⁄U Á» À◊ Á⁄U‹Ë¡ ◊apple¥ Œapple⁄UË „ÙÃapple Œappleπ
◊ÁÑ∑§Ê Ÿapple ∞∑§ •ı⁄U Á» À◊ ‚Êߟ ∑§⁄U ŒË „Ò– ÿ„ ∞∑§ „ÊÚ⁄U⁄U-ÁÕ˝‹⁄U Á» À◊ „Ò–
πÒ⁄U, ß‚∑‘§ •‹ÊflÊ fl„ ∑‘§.‚Ë. ’Ù∑§ÊÁ«ÿÊ ∑§Ë „Ë Á» À◊ » Í‹ ’Ÿapple •¥ªÊ⁄Uapple ∑‘§
◊ÊÚ«Ÿ¸ ⁄UË◊apple∑§ ◊apple¥ ÷Ë ∑§Ê◊ ∑§⁄U ⁄U„Ë „Ò¥– ◊ÁÑ∑§Ê •◊appleÁ⁄U∑§Ë Ÿapple≈Ufl∑§¸ ‚Ë’Ë∞‚ ∑‘§
‡ÊÙ „flÊ߸ » Êßfl Æ ∑‘§ •ãÿ ∞Á¬‚Ù« ÷Ë ‡ÊÍ≈U ∑§⁄Uapple¥ªË– flÒ‚apple, ◊ÁÑ∑§Ê ∑‘§ Á„S‚
‚apple ÉÊÊÿ‹ Œ‡Ê¸∑§ ◊ÁÑ∑§Ê ∑§Ë ∑§Ù߸ •ı⁄U «⁄UÊflŸË Á» À◊ ŒappleπŸÊ ¬‚¥Œ ∑§⁄Uapple¥ªapple ÿÊ
Ÿ„Ë¥, ÿ„ ÃÙ Œ‡Ê¸∑§ „Ë Ãÿ ∑§⁄Uapple¥ªapple–
¡Ò∑§‹ËŸ Ÿapple πÙ‹Ê ◊apple¥ Á» À◊
¡ªÃ ◊apple¥ πÈŒ ∑§Ù ’ŸÊ∞ ⁄UπŸapple ∑§Ê ⁄UÊ¡
•Á÷ŸappleòÊË ¡Ò∑§‹ËŸ » ŸÊ¥¸«Ë¡ ∑§Ê ◊ÊŸŸÊ „Ò Á∑§ Á» À◊ ¡ªÃ ◊apple¥ πÈŒ ∑§Ù
’ŸÊ∞ ⁄UπŸapple ∑‘§ Á‹∞ ŒÙ ’ÊÃapple¥ ’„Èà ◊„àfl¬Íáʸ „Ò¥, ∞∑§ ÃÙ ŒÎ…∏ ÁŸpÿ •ı⁄U
ŒÍ‚⁄UÊ ‚» ‹ÃÊ ∑§Ù ‹apple∑§⁄U ¡ÈŸÍŸ– ÿ„ πÊ‚ Ãı⁄U ¬⁄U ©Ÿ ‹ÙªÙ¥ ∑‘§ Á‹∞ ’„ÈÃ
¡M§⁄UË „Ò, ¡Ù Á» À◊Ë ¬ÎD÷ÍÁ◊ ‚apple Ÿ„Ë¥ •ÊÃapple– ¡Ò∑§‹ËŸ ∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò Á∑§
’ÊÚ‹ËflÈ« ◊apple¥ ©Ÿ∑§Ê ‚» ⁄U ’apple„Œ ◊ÈÁ‡∑§‹ ⁄U„Ê „Ò– ¡Ò∑§‹ËŸ „Ê‹ ◊apple¥ Á⁄U‹Ë¡ „È߸
Á» À◊ ⁄UÊÚÿ ◊apple¥ ◊ÈÅÿ ÷ÍÁ◊∑§Ê ◊apple¥ „Ò¥– Á» À◊ ◊apple¥ ©Ÿ∑§Ë ∞ÁÄU≈U¥ª ∑§Ë ∑§Ê» Ë ÃÊ⁄UË»
„Ù ⁄U„Ë „Ò– ¡Ò∑§‹ËŸ Ÿapple fl·¸ wÆÆ~ ◊apple¥ Á» À◊ •‹ÊŒËŸ ‚apple ’ÊÚ‹ËflÈ« ◊apple¥ •¬Ÿapple
∑§Á⁄Uÿ⁄U ∑§Ë ‡ÊÈL§•Êà ∑§Ë ÕË– ¡Ò∑§‹ËŸ ∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò Á∑§ Á» À◊ ߥ«S≈˛Ë ◊apple¥ ¬Ò⁄U
¡◊ÊŸÊ ’apple„Œ ◊ÈÁ‡∑§‹ „Ò– ß‚ ⁄UÊ„ ◊apple¥ •Êªapple ’…∏Ãapple ¡ÊŸÊ ßÃŸÊ •Ê‚ÊŸ Ÿ„Ë¥ „Ò–
ß‚ ¬apple‡Êapple ◊apple¥ •¬Ÿapple •Ê¬ ∑§Ù SÕÊÁ¬Ã ∑§⁄UŸapple ∑‘§ Á‹∞ •Ê¬∑§Ù ∑§«∏Ë ◊apple„ŸÃ
∑§⁄UŸË „ÙªË, Ã’ „Ë •Ê¬ •¬ŸË ¡ª„ ◊apple¥ ’Ÿapple ⁄U„ ‚∑§Ãapple „Ù– ¡Ò∑§‹ËŸ Ÿapple •Êªapple
’ÃÊÿÊ Á∑§, ¬„‹apple Á» À◊Ù¥ ◊apple¥ •ÊŸÊ ◊apple⁄UÊ ∞∑§ ‡Êı∑§ ÕÊ ‹appleÁ∑§Ÿ ’ÊŒ ◊apple¥ ◊ȤÊapple
‹ªÊ Á∑§ ÿ„Ë ◊apple⁄UÊ ∑§Á⁄Uÿ⁄U „Ò– •ª⁄U ◊Ò¥ •¬Ÿapple ∑§Ê◊ ¬⁄U ¬Í⁄UË Ã⁄U„ äÿÊŸ Ÿ„Ë¥
ŒÍ¥ªË ÃÙ •¥Ã ◊apple¥ ◊apple⁄Uapple ¬Ê‚ •¬ŸÊ ∑§È¿ Ÿ„Ë¥ „٪ʖ ß‚∑‘§ ’ÊŒ ◊Ò¥Ÿapple •¬Ÿapple ∑§Ê◊
∑§Ù ‡Êı∑§ ∑§Ë Ã⁄U„ Ÿ„Ë¥ ’ÁÀ∑§ •¬Ÿapple ∑Ò§Á⁄Uÿ⁄U ∑§Ë Ã⁄U„ ‹appleŸÊ ‡ÊÈM§ Á∑§ÿÊ–
’ÊÚ‹ËflÈ« ∑§Ë •ª‹Ë » Ò‡ÊÁŸS≈UÊ
`§ËŸ ‚È¡∏ÊŸÊ ◊Èπ¡Ë¸
» ҇ʟ •Êß∑§ÊÚŸ ‚ÙŸ◊ ∑§¬Í⁄U ∑‘§
’ÊŒ ’ÊÚ‹ËflÈ« ◊apple¥ ∞∑§ •ı⁄U
» Ò‡ÊÁŸS≈UÊ ∑§Ê •Êª◊Ÿ „Ù øÈ∑§Ê „Ò–
„◊ ’Êà ∑§⁄U ⁄U„apple „Ò¥ Á» À◊ ’Œ◊ÊÁ‡ÊÿÊ
‚apple ’ÊÚ‹ËflÈ« ◊apple¥ ∑§Œ◊ ⁄UπŸapple ¡Ê ⁄U„Ë¥
‚È¡∏ÊŸÊ ◊Èπ¡Ë¸ ∑§Ë– Á¡‚ Ã⁄U„ ‚apple
•¬ŸË S≈UÊÿÁ‹¥ª ∑§Ê ÅÿÊ‹ ⁄Uπ
πÍ’‚Í⁄UÃË ∑§Ù ÁŸπÊ⁄UÃapple „È∞ ‚È¡∏ÊŸÊ
•¬Ÿapple ‚÷Ë ßflapple¥≈U˜‚ ◊apple¥ Ÿ¡∏⁄U •Ê ⁄U„Ë
„Ò¥ ©‚‚apple ÿ„ ’Êà Ãÿ „Ò Á∑§ ©Ÿ∑‘§
∑§Œ◊ ‚ÙŸ◊ ∑§¬Í⁄U ∑‘§ ŸÄU‡Êapple ∑§Œ◊
¬⁄U ø‹apple „Ò¥– ◊¡∏apple ∑§Ë ’Êà ÿ„ „Ò Á∑§
Á‚» ¸ ©Ÿ∑‘§ •Ê‚-¬Ê‚ ∑‘§ ‹Ùª „Ë
Ÿ„Ë¥ ’ÁÀ∑§ ©Ÿ∑§Ë ∑§Ù-S≈UÊ⁄U ªÈ¥¡Ÿ
◊À„ÙòÊÊ ÷Ë ‚È¡∏ÊŸÊ ∑§Ë S≈UÊÿÁ‹¥ª
≈UappleÄUŸË∑§ ‚apple ∑§Ê» Ë ßê¬˝apple‚ „Ò¥– ªÈ¥¡Ÿ
∑§Ê ∑§„ŸÊ „Ò, ¡’ ‚apple ◊Ò¥ ‚È¡∏ÊŸÊ ‚apple
Á◊‹Ë „Í¥ ©Ÿ∑‘§ ¡∏’⁄UŒSà S≈UÊÿÁ‹¥ª
‚apple¥‚ •ı⁄U » ҇ʟ ∑§Ë ◊Ò¥ ŒËflÊŸË „Ù
ªß¸ „Í¥–
‚È¡∏ÊŸÊ ∑§Ù Œappleπ∑§⁄U ◊ȤÊapple S≈UÊß‹
ŒËflÊ ‚ÙŸ◊ ∑§¬Í⁄U ∑§Ë ÿÊŒ •ÊÃË „Ò–
∑§ß¸ ’Ê⁄U ◊Ò¥ πÈŒ •¬ŸË S≈UÊÿÁ‹¥ª ∑‘§
Á‹∞ ‚È¡∏ÊŸÊ ‚apple Á≈Uå‚ ‹apple øÈ∑§Ë „Í¥–
ÿ„ ’Êà πÊ‚Ë ÁŒ‹øS¬ „Ò Á∑§
•¬ŸË ∑§Ù-S≈UÊ⁄U ªÈ¥¡Ÿ ∑§Ë ’ÊÃÙ¥ ∑§Ù
Œ⁄UÁ∑§ŸÊ⁄U ∑§⁄UÃapple „È∞ ‚È¡∏ÊŸÊ Ÿ„Ë¥
øÊ„ÃË Á∑§ ©Ÿ∑§Ë ÃÈ‹ŸÊ Á∑§‚Ë ‚apple
∑§Ë ¡Ê∞– ‚È¡∏ÊŸÊ ∑§„ÃË „Ò¥, ◊apple⁄UÊ
•¬ŸÊ ∞∑§ » Ò§‡ÊŸ ‚apple¥‚ „Ò– ‚ÙŸ◊ ‚apple
◊apple⁄UË ÃÈ‹ŸÊ ∑§Ã߸ Ÿ„Ë¥ „Ù ‚∑§ÃË
ÄUÿÙ¥Á∑§ » Ò§‡ÊŸ ∑‘§ ◊Ê◊‹apple ◊apple¥ fl„ ◊Ȥʂapple
∑§Ê» Ë •Êªapple „Ò¥– ’ÊÚ‹ËflÈ« ◊apple¥ ©ã„Ù¥Ÿapple
Âêßæ´ü¿Ü ×èçÇØæ °âôçâ°àæÙ
❖ ¬˝œÊŸ ∑§Êÿʸ‹ÿ ❖
„⁄Uapple⁄UÊ◊ Á‚¥„ - (¬˝œÊŸ ‚¥¬ÊŒ∑§)
π‚⁄UÊ Ÿ¥. - vxv, ªËÃʬÈ⁄UË øı⁄UÊ„Ê, π⁄UªÊ¬È⁄U ⁄UÙ«, ªÙ◊ÃËŸª⁄U
‹πŸ§ ww{ÆvÆ (©.¬˝.)
‚ê¬∑§¸ —- ~}x~-ywzvÆÆ, ~yvz-ywzvÆÆ
Email : chiefeditor.hareram@gmail.com
website : www.poorvanchalmedia.com
∑§Ê» Ë fl∑∏§˜Ã ªÈ¡∏Ê⁄UÊ „Ò, ‚Ù, ◊Ò¥ Ÿ„Ë¥
øÊ„ÃË Á∑§ •÷Ë ‚apple ‹Ùª ◊ȤÊapple
» Ò§‡ÊÁŸS≈UÊ ∑§Ë ©¬ÊÁœ Œapple¥– „Ê¥, ◊apple⁄UÊ
» ҇ʟ ‚apple¥‚ •ë¿Ê „Ò, ‹appleÁ∑§Ÿ ‚ÙŸ◊
∑§¬Í⁄U ‚apple ’apple„Ã⁄U Ÿ„Ë¥– ªı⁄UË’ „Ò
Á∑§ ‚ÙŸ◊ ∑§Ë Ã⁄U„ ‚È¡∏ÊŸÊ ◊apple¥ ÷Ë
» ҇ʟ ‚apple¥‚ ©Ÿ∑§Ë ◊Ê¥ ‚apple •ÊÿÊ „Ò ¡Ù
ø¥«Ëª… ◊apple¥ ’ÈÁ≈U∑§ ø‹ÊÃË „Ò¥–
ww » ⁄Ufl⁄UË ‚apple ¬˝‚ÊÁ⁄Uà „ÙŸapple ¡Ê
SflÊ◊Ë- ¬ÍflÊ¥¸ø‹ ◊ËÁ«ÿÊ ∞‚ÙÁ‚∞‡ÊŸ ∑‘§ Á‹∞, ¬˝∑§Ê‡Ê∑§, ◊ÈŒ˝∑§ ∞fl¥ ‚ê¬ÊŒ∑§- „⁄Uapple⁄UÊ◊ Á‚¥„ mÊ⁄UÊ ‚Ê߸¥ •ÊÚ» ‚apple≈U Á¬˝ã≈U‚¸ ÷ÊÃπá«apple ‚¥ªËà ◊„ÊÁfllÊ‹ÿ ∑‘§ ¬Ë¿apple ∑§ø„⁄UË ⁄UÙ«, ∑Ò§‚⁄U’ʪ, ‹πŸ§ ‚apple ◊ÈÁŒ˝Ã ∞fl¥ π‚⁄UÊ Ÿ¥.-vxv, ªËÃʬÈ⁄UË øı⁄UÊ„Ê,
π⁄UªÊ¬È⁄U ⁄UÙ«, ªÙ◊ÃËŸª⁄U ‹πŸ§ - ww{ÆvÆ (©.¬˝) ‚apple ¬˝∑§ÊÁ‡Êà – ‚ê¬ÊŒ∑§ - „⁄Uapple⁄UÊ◊ Á‚¥„ ‚ê¬∑§¸ —- ~}x~ywzvÆÆ, ~yvzywzvÆÆ, Email :- poorvanchalmediaassociation@gmail.com,
Website :- www.poorvanchalmedia.com, R.N.I. No. UPHIN/2014/59381 ß‚ •¥∑§ ◊apple¥ ¬˝∑§ÊÁ‡Êà ‚◊Sà ‚◊ÊøÊ⁄UÙ ∑‘§ øÿŸ „appleÃÈ ¬Ë•Ê⁄U’Ë ∞ÄU≈U ∑‘§ •ãê¸Ã ©ûÊ⁄UŒÊÿË ÃÕÊ ß‚‚apple ©à¬ÛÊ ‚◊Sà ÁflflÊŒ ‹πŸ§ ãÿÊÿÊ‹ÿ ∑‘§ •œËŸ „Ù¥ªapple –