13.04.2013 Views

Download File - Laboratório Nacional de Células-tronco Embrionárias

Download File - Laboratório Nacional de Células-tronco Embrionárias

Download File - Laboratório Nacional de Células-tronco Embrionárias

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>Células</strong> Tronco Adultas<br />

Hamilton da Silva Junior


Histológicos:<br />

•Homotópico<br />

•Heterotópico<br />

Imunológicos:<br />

•Autólogo<br />

•Singênico<br />

•Alogênico<br />

•Xenogênico<br />

Conceitos<br />

Ecologia:<br />

•Nicho<br />

•Dinâmica <strong>de</strong> população<br />

Genética:<br />

•Genótipo<br />

•Fenótipo<br />

Divisão assimétrica<br />

Maturação:<br />

•Comprometimento<br />

•Determinação<br />

•Especificação<br />

Senescência<br />

Reposição<br />

Reparo<br />

Regeneração


Indivíduo “Perfeito”


Organização das Informações<br />

www.biotech-adventure.okstate.edu


Programa Definido


Definição<br />

• Capacida<strong>de</strong> <strong>de</strong> auto-renovação (divisão assimétrica)<br />

• Capacida<strong>de</strong> <strong>de</strong> diferenciação<br />

• Baixa Taxa <strong>de</strong> Proliferação (in situ)


Célula estromal subendosteal<br />

Célula estromal endosteal<br />

Divisão Assimétrica<br />

Diferenciação!<br />

Autorenovação!<br />

Divisão celular assimétrica


Domínios Intracelulares


Classificação das células-<strong>tronco</strong><br />

Capacida<strong>de</strong> <strong>de</strong> diferenciação<br />

Totipotente (zigoto e mórula)<br />

capacida<strong>de</strong> <strong>de</strong> originar um novo organismo<br />

Pluripotente<br />

capacida<strong>de</strong> <strong>de</strong> originar todos os tipos celulares do embrião propriamente dito<br />

Multipotente<br />

capacida<strong>de</strong> <strong>de</strong> originar sub-tipos <strong>de</strong> células<br />

Oligopotentes<br />

Capacida<strong>de</strong> <strong>de</strong> originar células do próprio tecido<br />

Unipotentes


Progenitores sistêmicos:<br />

<strong>Células</strong> embrionárias<br />

Medula óssea:<br />

<strong>Células</strong> <strong>tronco</strong> hematopoiéticas<br />

<strong>Células</strong> <strong>tronco</strong> mesenquimais<br />

Sistema vascular<br />

Biologia das células <strong>tronco</strong><br />

Progenitores teciduais:<br />

Epi<strong>de</strong>rme, Mucosas<br />

Tecido Conjuntivo<br />

Músculos, Tendões<br />

Cartilagem, Osso<br />

Sistema nervoso ...


Fontes:<br />

CÉLULAS TRONCO ADULTAS<br />

•reservas teciduais<br />

•placenta - sangue <strong>de</strong> cordão umbilical<br />

•medula óssea<br />

•omentum<br />

•células perivasculares


Sistema Imune


Recirculação e En<strong>de</strong>reçamento


Sistema hematopoiético<br />

STEM CELLS: SCIENTIFIC PROGRESS AND FUTURE RESEARCH DIRECTIONS<br />

REPORT PREPARED BY THE NATIONAL INSTITUTES OF HEALTH<br />

Ruth Kirschstein, M.D. - Acting Director Office of Science Policy<br />

Lana R. Skirboll, Ph.D. – Director<br />

www.ncbi.nlm.nih.gov (freely available)


Sistema Mesenquimal e Endotelial<br />

CD45 -<br />

Célula<br />

do<br />

epiblasto<br />

?<br />

Progenitor<br />

ectodérmico<br />

Progenitor<br />

mesodérmico<br />

Camundongo<br />

Lin -/lo<br />

KDR -<br />

Brachyury +<br />

CD41 +<br />

CD105 +<br />

Progenitor<br />

endodérmico<br />

...<br />

?<br />

?<br />

Hemangioblasto<br />

Camundongo<br />

Lin-/lo CD117 +<br />

KDR +<br />

Meso-angioblasto<br />

Camundongo<br />

Lin-/lo CD117 +<br />

CD34 +<br />

KDR +<br />

Brachyury +<br />

?<br />

Tie-2 +<br />

CD106 +<br />

CD31 +<br />

Precursor<br />

mesenquimal<br />

?<br />

?<br />

Precursor<br />

endotelial<br />

?<br />

?<br />

?<br />

?<br />

?<br />

Pericito<br />

Precursor<br />

linfático<br />

Humano<br />

Lin -<br />

CD133 +<br />

VEGF-R3 +<br />

Precursor<br />

Hematopoiético<br />

(LT-HSC)<br />

CD45 +<br />

PDMPC<br />

humano<br />

CD13+<br />

CD44 +<br />

CD73 +<br />

CD90 +<br />

CD105 +<br />

HLA-II +<br />

Lin -<br />

CD34 -<br />

CD31 -<br />

CD45 -<br />

HLA-DR -<br />

NG-2 + PDGF--R + 3G5 + -<br />

SMA +<br />

? MAPC<br />

camundongo<br />

CD34 +<br />

CD44 +<br />

CD45 +<br />

CD117 +<br />

CD90 lo<br />

KDR lo<br />

Sca-1 lo<br />

CD13 hi<br />

SSEA-I hi<br />

?<br />

Stro-1 +<br />

CD90 +<br />

CD49lo CD54lo CD105 +<br />

CD106 +<br />

Lin- CD34- CD104- CD45- CD133- CD62L- medula<br />

CD56lo HLA-DR- Camundongo<br />

Lin-/lo CD117 +<br />

Sca-1 +<br />

KDR +<br />

CD144 +<br />

Tie-2 +<br />

CD146 +<br />

CD31 +<br />

vWF +<br />

Precusor<br />

endotelial<br />

Humano<br />

Lin- CD117hi CD133 +<br />

CD34 +<br />

CD144 +<br />

KDR +<br />

CD146 +<br />

CD31 +<br />

vWF +<br />

CXCR-4 +<br />

= Totipotente!?<br />

Lin -<br />

MHC-II -<br />

?<br />

MSC<br />

humano<br />

camundongo<br />

Cordão umbilical<br />

Stro-1 +<br />

CD13 +<br />

CD29 +<br />

CD33 +<br />

CD105 +<br />

CD166 +<br />

HLA-I +<br />

Lin -<br />

CD34 -<br />

CD14 -<br />

CD45 -<br />

EC<br />

Camundongo<br />

Lin -/lo<br />

KDR +<br />

CD144 +<br />

Tie-2 +<br />

CD146 +<br />

CD31 +<br />

vWF +<br />

osteoblasto<br />

condroblasto<br />

CBF-1 + Col. II/IX +<br />

adipócito<br />

PPAR- +<br />

2 LPL +<br />

fibroblasto<br />

Músculo<br />

esquelético<br />

Músculo<br />

cardíaco<br />

Músculo<br />

liso<br />

FGF-Rs + ?<br />

Humano<br />

Lin -<br />

CD117 hi<br />

CD133 -<br />

CD34 +<br />

CD144 +<br />

KDR +<br />

CD146 +<br />

CD31 +<br />

vWF +<br />

CXCR-4 +<br />

CBF-1 + Opn + Ocn + ALP +<br />

reticulócito<br />

(miofibroblasto)<br />

tendócito<br />

FGF-Rs + BMP-12R + Col. II +<br />

Oligo<strong>de</strong>ndrócito<br />

-SMA +<br />

Tropomiosina +<br />

cTn-I + cTn-T +<br />

-MHC + -SMA +<br />

-MHC + -<br />

SMA + SM22 +<br />

<strong>de</strong>smina +<br />

CD100 + CD81 + GM-1 +


Sistema Hematopoiético<br />

CD45 +<br />

LT-HSC ST-HSC MPP<br />

Lin-/lo CD117hi Sca-1hi CD90lo CD135 +<br />

CD133 +<br />

Lin-/lo CD117hi Sca-1hi CD90- CD135 +<br />

camundongo camundongo camundongo<br />

Lin -/lo<br />

CD117 hi<br />

Sca-1 hi<br />

CD90 lo<br />

CD135 -<br />

CD133 +<br />

VEGF-R1 +<br />

CD31 +<br />

humano<br />

Lin -<br />

CD34 +<br />

CD38 -<br />

CD90 +<br />

CD133 +<br />

CD117 -/lo<br />

CLP<br />

camundongo<br />

Lin -/lo<br />

CD117<br />

Sca-1<br />

CD90 lo<br />

CD127 +<br />

CD34 +<br />

CD16/32 -<br />

CMP<br />

camundongo humano<br />

Lin -/lo<br />

CD117<br />

Sca-1<br />

CD90 lo<br />

CD127 -<br />

CD34 +<br />

CD16/32 lo<br />

Lin -<br />

CD34 +<br />

CD33 +<br />

CD13 +<br />

humano<br />

Lin -<br />

CD133 +<br />

CD34 +<br />

CD7 +<br />

CD45RA hi<br />

MEP<br />

CD110 +<br />

EPO-R +<br />

CD127- CD34- CD16/32lo Cam + Hum<br />

Pro-T<br />

Pro-NK<br />

Pro-B<br />

Cam CD43 + B220 +<br />

Hum CD34 + CD10 + CD45RA +<br />

Hum CD4<br />

Pro-DCs<br />

+ HLA-DRloCD7-CD3- GMP<br />

EPO-R- CD127- CD34 +/hi<br />

CD16/32lo GM-CSFR +<br />

CD123hi CD117 +<br />

CD34 +<br />

CD13 +<br />

CD33 +<br />

Cam. Hum.<br />

Cam CD44 + CD117 +<br />

Hum cCD3 + CD44 + CD7 + CD10 +<br />

Cam CD122 + NK1.1-DX5- Hum cCD3-CD7 +<br />

Cam CD135 + MHC-II hi CD11c +<br />

monócito<br />

polimorfonuclear<br />

G-CSFR +<br />

megacariócito<br />

M-CSFR +<br />

Cam CD110 + EPO-R- Hum CD110 + CD34 + CD38 + CD41 +<br />

Reticulócito<br />

(Eritrócito)<br />

Cam CD110-EPO-R +<br />

Hum CD110-EPO-R + CD71 +<br />

Linfócito T<br />

Cam + Hum CD3 + CD4 + /8 + TCR +<br />

Célula NK<br />

Cam CD3-CD16 + NK1.1 + DX5 +<br />

Hum CD3-CD16 + CD56 +<br />

Linfócito B<br />

Cam + Hum CD19 + B220 + sIg<br />

Cam<br />

Dendrítica<br />

linfói<strong>de</strong><br />

Dendrítica<br />

mielói<strong>de</strong><br />

Astrócito (microglia)<br />

Cam CD11b+CD60 + GFAP +<br />

Hum CD14+CD60 + GFAP +<br />

Osteoclasto<br />

Cam + Hum CD11b + CD11c - RANK +<br />

Macrófago<br />

Cam CD11b + Gr-1lo/+ CD16/32 + F4/80 +<br />

Hum CD11b + CD14 + CD64 +<br />

Neutrófilo<br />

Cam CD11b + Gr-1 + IgE-R + 7/4 +<br />

Hum CD66a + IgE-R + CD35 + CD87 +<br />

Eosinófilo<br />

Cam IL-5R + Gr-1 + IgE-R + MMP-9 +<br />

Hum CD14 + CD125 + IgE-R +<br />

Basófilo<br />

Cam CD11b+Gr-1 + IgE-R + MMCP-8 +<br />

Hum CD14 + CD11b + IgE-R + CD203c +<br />

Mastócito<br />

Cam CD11b + Gr-1 + IgE-R + MMCP-4 +<br />

Hum CD34 + CD14 + IgE-RI + CD123 +<br />

Plaquetas<br />

Cam + Hum CD41 +<br />

Hemáceas<br />

CD11c + CD11b-CD8 +<br />

Cam<br />

CD11c + CD11b + CD8- Hum<br />

CD11c + HLA-DR + CD8- Hum<br />

CD11c + HLA-DR + CD8 +<br />

Cam Ter-119 +<br />

Hum CD235a + CD71-/lo


O Nicho!


Ontogenia da Hematopoiese<br />

Adaptado <strong>de</strong> Cumano et al, Oxford Press 2001


Hematopoiese Primitiva<br />

Saco Vitelínico<br />

•Hemáceas nucleadas:<br />

•isoformas embrionárias <strong>de</strong> hemoglobina (, βH1 e )<br />

•4x mais concentradas que adulta<br />

•Megacariócitos imaturos<br />

•Monócitos primitivos:<br />

•Não fazem “burst” respiratório


Hematopoiese Definitiva<br />

PAS/AGM<br />

Sca-1<br />

Progenitoras do YS quando cultivadas sob<br />

estroma da AGM <strong>de</strong>senvolvem linfopotencia


Vasculogênese e Linfangiogênese<br />

o início dos órgãos secundários


Ontogenia da Medula Óssea<br />

o quartel general


Organização da Hematopoiese<br />

a fonte da juventu<strong>de</strong>


Biologia das células <strong>tronco</strong>


3<br />

dias<br />

7<br />

dias<br />

Subendosteal Endosteal<br />

Compartimentos funcionais<br />

endósteo<br />

subendósteo


Calvi, L et al, 2003; Nilsson, S et al, 2001 e Zhang, J et al 2003


Taichman, R 2005


Hierarquia dos fatores no <strong>de</strong>senvolvimento B<br />

Flk-2 TSLP IL-7<br />

embrião Feto/<br />

jovem<br />

adulto<br />

Tokoyoda, K et al 2004


B1<br />

CLP<br />

CD34 +<br />

CD19 -<br />

CD38 -<br />

CD10 +<br />

CD127 +<br />

TdT +<br />

CD45RA +<br />

CXCR-4 +<br />

Lin -<br />

Linfopoiese B murina<br />

CD19 +<br />

B220 -<br />

CD11b +<br />

AA4.1 +<br />

sIgM hi<br />

CD5 +<br />

Lin -<br />

B2<br />

IL-7R KO / IL-7 KO<br />

A B C D E F Plasmócito<br />

B220<br />

CD43<br />

E2A<br />

EBF Pax5<br />

Pre-pro-B pro-B inicial pro-B tardia Pre-B B imatura B madura<br />

B220<br />

CD19<br />

CD43<br />

HSA<br />

DJ H<br />

germline <br />

Responsiva à IL-7<br />

B220<br />

CD19<br />

CD43<br />

HSA hi<br />

BP-1<br />

VDJ H<br />

VpreB/5<br />

preBCR<br />

Ig/Ig<br />

Seleção<br />

positiva!?<br />

B220<br />

CD19<br />

HSA<br />

BP-1<br />

VDJ H<br />

VJ L<br />

cIgM<br />

Medula óssea+++<br />

Timo+<br />

B220<br />

CD19<br />

HSA<br />

IgM<br />

Seleção<br />

Negativa!?<br />

B220 hi<br />

CD19<br />

IgM<br />

IgD


CLP A B C C-D D-E F Plasmócito<br />

CD34 +<br />

CD19 -<br />

CD38 -<br />

CD10 +<br />

CD127 +<br />

TdT +<br />

CD45RA +<br />

CXCR-4 +<br />

Lin -<br />

Linfopoiese B humana<br />

Pre-pro-B pro-B pre-B I Pre-B II B imatura B naÏve<br />

?<br />

CD34 +<br />

CD19 -<br />

CD38 -<br />

CD10 +<br />

CD127 +<br />

TdT +<br />

DJ H<br />

CD34 +<br />

CD19 +<br />

CD38 -<br />

CD10 +<br />

TdT +<br />

DJ H<br />

CD34 +<br />

CD19 +<br />

CD38 -<br />

CD10 +<br />

TdT +<br />

RAG-1 +<br />

VDJ H<br />

VpreB/5<br />

preBCR<br />

CD34 -<br />

CD19 +<br />

CD38 -<br />

CD10 +<br />

TdT -<br />

RAG-1 +/-<br />

VpreB -<br />

c <br />

CD79a/b +<br />

CD34 -<br />

CD19 +<br />

CD38 +<br />

CD10 -<br />

TdT -<br />

CD24 hi<br />

IgM +<br />

CD79a/b +<br />

CD34 -<br />

CD19 +<br />

CD38 +/-<br />

CD10 +/-<br />

TdT -<br />

CD27 -<br />

IgM +<br />

IgD +<br />

CD79a/b +<br />

B madura<br />

CD34 -<br />

CD19 +<br />

CD38 -<br />

CD10 -<br />

TdT -<br />

CD24 lo<br />

IgM +<br />

IgD +<br />

CD79a/b +<br />

CD20 +<br />

CD21 +<br />

CD22 +<br />

CD40 +<br />

CD19 +<br />

CD79a/b +<br />

CD20 +<br />

CD21 +<br />

CD22 +<br />

CD40 +<br />

CD69 +<br />

CD138 +


Ontogenia Tímica


Organização Tímica


Fisiologia Tímica


?<br />

?<br />

CLP DN1a DN1b DN1c DN1d DN1e DN2 DN3 DN4 CD8 DP<br />

lo<br />

Lin -<br />

CD117 lo<br />

Sca-1 lo<br />

CD90 -<br />

CD127 +<br />

Rag-1/2<br />

Timopoiese murina<br />

CD44<br />

CD117<br />

CD45<br />

d T?<br />

NK<br />

CD44<br />

CD117<br />

CD45<br />

CD24 lo<br />

CD44<br />

CD117 lo<br />

B<br />

IL-7R KO<br />

IL-7 KO<br />

c KO<br />

d T / NK<br />

Pro-T Pre-T T imatura T madura<br />

CD127-/lo CD127-/lo CD90<br />

CD45<br />

CD24<br />

CD44<br />

CD90<br />

CD45<br />

CD24<br />

Responsiva à IL-7 Responsiva à IL-7<br />

CD44<br />

CD127<br />

CD90<br />

CD45<br />

Timo<br />

CD44<br />

CD25<br />

CD127<br />

TCRd rear.<br />

CD90<br />

CD45<br />

CD25<br />

TCR<br />

pT<br />

Seleção<br />

TCR rear.<br />

preTCR<br />

CD8 lo<br />

CD4<br />

CD8<br />

CD3<br />

TCR<br />

Seleção<br />

Lf T helper<br />

SP<br />

Lf T cytotoxic<br />

CD4 or CD8<br />

CD3<br />

TCR


Timopoiese humana<br />

CLP<br />

CD34 +<br />

CD19 -<br />

CD38 -<br />

CD10 +<br />

CD127 +<br />

TdT +<br />

CD45RA +<br />

CXCR-4 +<br />

Lin -<br />

DN1 DN2 DN3 DN4<br />

ISP<br />

CD34 +<br />

CD38 -<br />

CD1a -<br />

CD117 -<br />

Lin -<br />

Seleção Seleção<br />

DP<br />

DP<br />

CD3<br />

Pro-T Pre-T T imatura T madura<br />

CD34 +<br />

CD38 +<br />

CD1a -<br />

CD117 +<br />

D d<br />

Lin -<br />

CD34 +<br />

CD38 +<br />

CD1a +<br />

DJ d<br />

DJ <br />

VJ <br />

Lin -<br />

CD34 +<br />

CD4 +<br />

CD38 +<br />

CD1a +<br />

CD3 lo<br />

VDJ d<br />

VJ <br />

VDJ <br />

VJ <br />

CD34 +<br />

CD4 +<br />

CD8 +<br />

CD38 +<br />

CD3 -<br />

VDJ d<br />

VJ <br />

VDJ <br />

VJ <br />

CD34 +<br />

CD4 +<br />

CD8 +<br />

CD38 +<br />

CD3 +<br />

VDJ d<br />

VJ <br />

VDJ <br />

VJ <br />

CD4 Helper<br />

SPs<br />

CD8 Killer<br />

CD4 ou CD8<br />

CD3 +<br />

TCR


NKpoiese


Biologia das células <strong>tronco</strong>


Biologia das células <strong>tronco</strong><br />

Martino et al. Nature Reviews Neuroscience 7, 395–406 (May 2006) | doi:10.1038/nrn1908


Biologia das células <strong>tronco</strong>


Biologia das células <strong>tronco</strong><br />

Science 1999, 283: 534-537<br />

Turning Blood into Brain: Cells Bearing Neuronal<br />

Antigens Generated in Vitro from Bone Marrow From Marrow to Brain: Expression of<br />

Science 2000, 290:1779-1782<br />

Neuronal Phenotypes in Adult Mice<br />

Science 2000, 290:1775-1779<br />

Mezey, E., Chandross, K.J., Harta, G., Maki, R.A., McKercher, S.R.<br />

Nat Med 2000, 11: 1229-1234<br />

PNAS 1999, 96: 14482-14486<br />

Brazelton, T.R., Rossi, F.M., Keshet, G.I., Blau, H.M.<br />

Nature 2001, 410:701-705


Biologia das células <strong>tronco</strong><br />

Science 2002<br />

Nature 2003, 2004


O estímulo químico


Resposta ao estímulo/ambiente<br />

primária 1ª passagem<br />

osteoindução ctrl<br />

adipogênese ctrl


Titanium<br />

Resposta à topografia<br />

Calcite<br />

Calcium, carbonate, água


Porosida<strong>de</strong> 60% Porosida<strong>de</strong> 40%<br />

Grão <strong>de</strong> HA sinterizado<br />

Interação com o biomaterial<br />

MCs 48hs <strong>de</strong> cultura em HA


Estratégia indutiva<br />

CD34+ mesenquimais<br />

21 dias


Leucemia e Hierarquia Homeótica


Leucemia e Hierarquia<br />

Homeótica


Leucemia e Classificação Cariotípica<br />

Ross, M et al, 2003 & Harrison, C., 2001


Leucemia e Classificação<br />

Fenotípica<br />

Szczepanski, T, 2003


Elabore uma figura que represente a organização das influências sobre a<br />

diferenciação <strong>de</strong> uma célula <strong>tronco</strong> (<strong>de</strong> preferência no seu tema <strong>de</strong> pesquisa<br />

ou interesse).<br />

A figura <strong>de</strong>ve incluir todas as forças conhecidas:<br />

•Quimicas (citocinas, hormônios, metabólitos etc);<br />

•Físicas (topografia e/ou estímulos mecânicos);<br />

•Infraestrutura <strong>de</strong> suporte.<br />

•Grupos <strong>de</strong> no máximo 4 pessoas

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!