Himi1

ХИМИ
8-P AHГИ
Б. Энхбилэг
8-Р АНГИ
• Устөрөгчийн эерэг ион, металл бишийн сөрөг ионоос тогтсон нэгдлийг хүчил
гэнэ. ..................................................................................................................... 8
• Хүчлийг хүчилтөрөгчгүй хүчил- HCi, хүчилтөрөгчтэй хүчил- h2so4 гэж ангилна. .
8
ХИМИ
• Хүчил нь үнэт биш металл, суурийн оксид, суурь, давстай урвалд орно. ............ 8
• Хүчилтөрөгчгүй хүчлийг гарган авахдаа устөрөгчийн металл биштэй нэгдүүлж,
үүссэн нэгдэлүүдийг усанд уусгах, Хүчилтөрөгчтэй хүчлийг гарган авахдаа
металл бишийн оксидыг ГАРЫН устай урвалд АВЛАГА
оруулна. Mөн давсыг хүчтэй хүчлээр
үйлчилнэ. ............................................................................................................ 8
Эдгээр хүчлүүд ямар бодистой урвалд орсныг тодорхойлон бичнэ үү. .................. 9
Эдгээр хүчлүүдтйн хими шинж чанарыг харуулсан тэгшитгэл бичээрэй .... 9
2021-2022
1

ХИМИ
8-P AHГИ
СЭДЭВ
Хүчил………………………………………………………………..3
Хүчлийг таних………………………………3
Хүчлийн химийн найрлага………….4
Хүчлийн хими шинж чанар…………6
Хүчлийг гарган авах……………………7
Хүчлийн хэрэглээ………………………….7
Дүгнэлт ………………………………………………………….8
Өөрийгөө сориорой…………………………………………..9
Гэрийн даалгавар ………………………………………….10
2

ХИМИ
8-P AHГИ
Х Ү ЧИЛ
Х Ү ЧЛИЙГ ИНДИКАТОРААР ТАНИХ
Хүчил
Давсны
хүчил
Цууны
хүчил
Феналф
талейн
Улаан
лакмус
Хөх
лакмус
Метило
ранж
Универсал
индикатор
Өнгөгүй Улаан Улаан Улаан Улаан 1
Өнгөгүй Улаан Улаан Ягаан Ягаан 4
P
H
• Хүчлийг хөх лакмус, метилоранж, универсал
индикатораар таниж болдог.
• PH нь 1-д ойр байвал хүчтэй хүчил, 7-д ойрхон
байвал сул хүчил юм.
3

ХИМИ
8-P AHГИ
Х Ү ЧЛИЙН ХИМИЙН НАЙРЛАГА
•Эрдэст хүчил
HМеталл биш
Хүчил — устөрөгчийн
атом ба хүчлийн
үлдэгдэлээс тогтдог,
устөрөгчийн атом нь
металлын атомаар
солигдох чадвартай
нийлмэл бодис.
Хүчлүүдийн усан
уусмал нь хүчиллэг
амттай, цочроох
үйлчилгээтэй,
индикаторуудын
өнгийг өөрчилдөг,
химийн ижил төстэй
шинж чанаруудтай.
HМОксид
Металл биш нь VI-A
VII-A бүлэгт байх
элемэнтүүд юм.
4

ХИМИ
8-P AHГИ
Х Ү ЧЛИЙН ХИМИЙН НАЙРЛАГА
Х Ү ЧИЛТӨ Р
С Ө Р Ө Г
Х Ү ЧИЛТӨ Р
ЭЕРЭГ
Ө ГЧГҮ Й
Х Ү ЧЛИЙН
ИОНЫ
Ө ГЧТЭЙ
Х Ү ЧЛИЙН
ИОНЫ
Х Ү ЧЛИЙН
НЭР
ТОМЪЁО,
Х Ү ЧЛИЙН
НЭР
ТОМЪЁО,
ТОМЪЁО
НЭР
ТОМЪЁО
НЭР
HF
Хайлуурын
хүчил F-Фторид HNO 3
Азотын
хүчил
NO3 2- -
Нитрат
HCL
Давсны
хүчил
Cl-
Хлорид
H2SO4
Хүхрийн
хүчил
SO4 2- -
Сульфат
HBR
Бромд
устөрөгчийн
хүчил
Br-
Бромид
H2SiO3 Цахиурын
хүчил
SiO3 2- -
Силикат
HI
Иодот
устөрөгчийн
хүчил
I-Иодид
H 3PO4
Фосфорын
хүчил
PO4 3- -
Фосфат
H 2 S
Хүхэрт
устөрөгчийн
хүчил
S 2 -
Сульфид
H2CO3
Нүүрсний
хүчил
CO3 2- -
Карбонат
5

ХИМИ
8-P AHГИ
Х Ү ЧЛИЙН ХИМИ ШИНЖ ЧАНАР
I. Хүчил үнэт биш металлтай харилцан үйлчилж
давс устөрөгч үүсгэнэ.
*Mg+ 2HCI ————-» MgCl 2 + H 2
II. Хүчил металлын оксидтай харилцан үйлчилж давс
ус үүсгэнэ.
*CuO + 2HCI ————-» CuCl 2 + H 2 0
III. Хүчил суурьтай харилцан үйлчилж давс ус
үүсгэнэ.
*HCI+ Cu(OH) 2 ————-» CUCl 2 + H 2 0
IV. Хүчил карбонаттай харилцан үйлчилж давс ус
нүүрсхүчлийн хий үүсгэнэ.
V.
* CaCO 3 + 2HCI ————-» CaCl 2 +H 2 O +CO 2
*Ca(OH) 2 +CO 2 ————-» CaCO 3 + H 2 O
6

ХИМИ
8-P AHГИ
Х Ү ЧЛИЙГ ГАРГАН АВАХ
I. Устөрөгч металл биштэй нэгдэж үүссэн
устөрөгчит нэгдлүүдийг усанд уусгах.
*H 2 +Cl 2 >> 2HCI
II.Металл бишийн оксидыг усанд уусгах.
*N 2 O 5 +H 2 O >> 2HNO 3
III.Давсыг хүчтэй хүчлээр үйлчлэх.
*NaCI+H 2 SO 4 >> 2HCI + Na 2 SO 4
Х Ү ЧЛИЙН ХЭРЭГЛЭЭ
АЗОТЫН
Х Ү ЧИЛ
HNO 3 ТЭСРЭХ БОДИС Ү ЙЛДВЭРЛЭХЭД
Х Ү ХРИЙН
Х Ү ЧИЛ
H 2 SO 4
БАТАРЕЙ АККУМЛЯТОР
Ү ЙЛДВЭРЛЭХЭД
ДАВСНЫ
Х Ү ЧИЛ
HCl ХОДООДНЫ ОРЧИН ҮҮСГЭДЭГ
ФОСФОРЫН
Х Ү ЧИЛ
Н ҮҮРСНИЙ
Х Ү ЧИЛ
H 3 PO 4 КОЛА УНДААНД АГУУЛАГДДАГ
H 2 CO 3
ХИЙЖҮҮЛСЭН УНДАА
БЭЛТГЭХЭД
7

ХИМИ
8-P AHГИ
Д Ү ГНЭЛТ
• УСТӨ Р Ө ГЧИЙН ЭЕРЭГ ИОН, МЕТАЛЛ
БИШИЙН СӨ Р Ө Г ИОНООС ТОГТСОН
НЭГДЛИЙГ ХҮ ЧИЛ ГЭНЭ.
• Х Ү ЧЛИЙГ ХҮ ЧИЛТӨ Р Ө ГЧГҮ Й ХҮ ЧИЛ-
HCI, ХҮ ЧИЛТӨ Р Ө ГЧТЭЙ ХҮ ЧИЛ-
H 2 SO 4 ГЭЖ АНГИЛНА.
• Х Ү ЧИЛ НЬ Ү НЭТ БИШ МЕТАЛЛ,
СУУРИЙН ОКСИД, СУУРЬ, ДАВСТАЙ
УРВАЛД ОРНО.
• Х Ү ЧИЛТӨ Р Ө ГЧГҮ Й ХҮ ЧЛИЙГ ГАРГАН
АВАХДАА УСТӨ Р Ө ГЧИЙН МЕТАЛЛ
БИШТЭЙ НЭГДҮҮЛЖ, ҮҮССЭН
НЭГДЭЛҮҮДИЙГ УСАНД УУСГАХ,
Х Ү ЧИЛТӨ Р Ө ГЧТЭЙ ХҮ ЧЛИЙГ ГАРГАН
АВАХДАА МЕТАЛЛ БИШИЙН
ОКСИДЫГ УСТАЙ УРВАЛД
ОРУУЛНА. MӨ Н ДАВСЫГ ХҮ ЧТЭЙ
Х Ү ЧЛЭЭР Ү ЙЛЧИЛНЭ.
8

ХИМИ
8-P AHГИ
ӨӨРИЙГӨӨ СОРИОРОЙ
ЭДГЭЭР ХҮ ЧЛҮҮД ЯМАР БОДИСТОЙ УРВАЛД ОРСНЫГ
ТОДОРХОЙЛОН БИЧНЭ ҮҮ.
2HCI + Zn = ZnCI2 + H2
H2S04 + FeO = FeS04 + H20
H3P04 + 3NaOH = Na3P04 +3 H20
HCI + AgNO3 = AgCI + HNO3
H2Si03 = Si02+ H20
ЭДГЭЭР ХҮ ЧЛҮҮДТЙН ХИМИ
ШИНЖ ЧАНАРЫГ ХАРУУЛСАН
ТЭГШИТГЭЛ БИЧЭЭРЭЙ
H2SO4, HCl
9

ХИМИ
8-P AHГИ
ГЭРИЙН ДААЛГАВАР
Эдгээр хүчлүүдийн хими шинжийг
харуулсан болон, гарган авах урвалын
тэгшитгэл бичээрэй.
I. H2SiO3
II. HF
III. H2SO3
10

ХИМИ
8-P AHГИ
ЕРӨ НХИЙ БОЛОВСРОЛЫН
ШИНЭ МОНГОЛ СУРГУУЛЬ
2021-2022 ОНЫ ХИЧЭЭЛИЙН ЖИЛ
11