Girişimcilik ve Inovasyon Yönetimi Dergisi

Girişimcilik ve 

Inovasyon Yönetimi Dergisi 

Journal of Entrepreneurship and Innovation Management 

Cilt 1 | Sayı 1 | Haziran 2012

Derginin Adı : Girişimcilik ve İnovasyon Yönetimi Dergisi 

Derginin İngilizce Adı : Journal of Entrepreneurship and Innovation 

Management 

ISSN : 2147-5792 

Dergi web adresi : www.betadergi.com 

Yayıncı Kuruluş : Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. 

Sorumlu Müdür : Seyhan SATAR 

Editör : Doç. Dr. Cevahir UZKURT 

Editör Yardımcısı : Yrd. Doç. Dr. Halil Semih KİMZAN 

Dergi Sekreteryası : Arş. Gör. Behçet Yalın ÖZKARA 

Tüketici ve Tüketim Araştırmaları Dergisi, yılda iki kez Haziran ve Aralık 

aylarında yayınlanan hakemli bir dergidir. Dergide yayınlanan yazıların 

sorumluluğu yazarlarına aittir. Dergide yayınlanan yazılar kaynak gösterilmeksizin 

kısmen ya da tamamen iktibas edilemez. Derginin elektronik 

versiyonuna www.betadergi.com adresinden ulaşılabilir.

Değerli Okuyucular, 

Başlarken 

Girişimcilik ve İnovasyon kavramları gerek akademik camia gerekse uygulamacılar 

açısından en dikkat çekici konuların başında gelme özelliğini 

korumaktadır. Pazar çevresinin değişen şartları, ekolojik gelişmeler ve rekabet 

anlayışındaki farklılaşmalar hem firmalar hem de ülkeler için inovasyon ve girişimcilik 

kavramlarının önemini giderek daha belirgin hale getirmiştir. Bu çerçevede 

konuya ilişkin olarak çeşitli tartışma ve çalışma platformlarının giderek artmaya 

başladığı da görülmektedir. Bu konulara ilişkin olarak yayınlanan akademik dergiler 

önemle takip edilmektedir. Farklı ülkelerde ve uluslar arası arena da bu konulara 

ilişkin dergiler bulunmakla birlikte ülkemiz de akademik nitelikte bir dergi çalışması 

henüz yapılmamıştır. Bu ihtiyacı dikkate alarak hem ülkemiz hem de literatür 

ve uygulamacılar için böyle bir çalışmanın önemli olduğu bilinciyle Girişimcilik ve 

İnovasyon Yönetimi isimli derginin ilk sayısıyla karşınızda olmaktan mutlu olduğumuz 

iletmek isterim. 

Dergi bir yandan akademik olarak inovasyon ve girişimcilik konularının paylaşıldığı 

diğer yandan da uygulamacılar için önemli ipuçların sunulduğu bir platform 

olmayı amaçlamaktadır. Derginin bundan sonraki sayılarında inovasyon ve girişimcilik 

kavramlarını bireysel, toplumsal, firma düzeyinde, ulusal ve uluslararası boyutta 

inceleyen yazılara yer verilmesi amaçlanmaktadır. 

İlk sayımızda dört akademik çalışmayla dergimizi yayına hazırladık. Bunlardan 

ilki inovasyonun öncül faktörleriyle ve/veya sonuçlarıyla olan ilişkisini ampirik olarak 

inceleyen pazarlama, yönetim ve yeni ürün literatürlerindeki çalışmalarının meta-analizini 

sunan çalışmadır. İkinci çalışma ise inovasyon ve iktisadi kalkınma arasındaki 

ilişki, bu ilişkiyi açıklayan yaklaşımlar ve göstergeler çerçevesinde Avrupa 

Birliği ülkeleri ve Türkiye özelinde incelemektedir. Üçüncü çalışma ise Türkiye’ye 

özgü milli yenilik sisteminin temel dinamiklerini tartışmaktadır. Son çalışma ise Eskişehir 

Organize Sanayi Bölgesinde Metal Sanayinde faaliyet gösteren girişimcilerin 

profilini çıkarmak ve bu girişimcilerin girişimlerinde ekonomik anlamda destek aldıkları 

unsurlarla ilgili görüşlerini belirlemeyi amaçlamıştır. Bu çalışmanın değerli 

yazarlarına emeklerinden dolayı teşekkür ederiz. 

Bu derginin yayın hayatına kazandırılması için fedakârlıklarını esirgemeyen 

Beta Yayıncılığa ve değerli yöneticilerine teşekkürü borç bilirim. Derginin bilim dünyası 

ve ülkemiz için hayırlı ve faydalı olması dileklerimle… 

Doç. Dr. Cevahir UZKURT 

Editör

DANIŞMA KURULU LİSTESİ 

Editör 

Doç. Dr. Cevahir UZKURT 

Yıldırım Beyazıt Üniversitesi 

Prof. Dr. Hayriye ATİK Erciyes Üniversitesi 

Prof. Dr. Mehmet BARCA Yıldırım Beyazıt Üniversitesi 

Prof. Dr. Tuğrul DAİM Portland State University 

Prof. Dr. Metin DURGUT ODTÜ 

Şirin ELÇİ Technopolis Group 

Prof. Dr. B. Zafer ERDOĞAN Anadolu Üniversitesi 

Prof. Dr. Erol EREN Beykent Üniversitesi 

Prof. Dr. Hasan Kürşat GÜLEŞ Selçuk Üniversitesi 

Prof. Dr. Philip KITCHEN Brock University 

Doç. Dr. Akın KOÇAK Ankara Üniversitesi 

Prof. Dr. Rachna KUMAR Alliant International University 

Prof. Dr. Tamer MÜFTÜOĞLU Başkent Üniversitesi 

Doç. Dr. Şuayıp ÖZDEMİR Afyon Kocatepe Üniversitesi 

Prof. Dr. Erol TAYMAZ ODTÜ 

Prof. Dr. Metin TOPRAK Rekabet Kurumu 

Prof. Dr. Ömer TORLAK KTO Karatay Üniversitesi 

Prof. Dr. Yılmaz ÜRPER Anadolu Üniversitesi 

Prof. Dr. Cengiz YILMAZ ODTÜ 

HAKEM KURULU LİSTESİ 

Yrd. Doç. Dr. Erdal AKDEVE Yıldırım Beyazıt Üniversitesi 

Prof. Dr. Remzi ALTUNIŞIK Sakarya Üniversitesi 

Yrd. Doç. Dr. Nilay ALÜFTEKİN Çankaya Üniversitesi 

Prof. Dr. B. Zafer ERDOĞAN Anadolu Üniversitesi 

Doç. Dr. Şuayıp ÖZDEMİR Afyon Kocatepe Üniversitesi 

Prof. Dr. Ömer TORLAK KTO Karatay Üniversitesi

İçindekiler 

İnovasyon Süreci: Yeni Ürün Geliştirmede İnovasyon 

Literatürünün Teorik Meta Analizi 

Nükhet Harmancıoğlu .................................................... 1 

İnovasyon-Güdümlü Kalkınma: Avrupa Birliği 

Ülkeleri ve Türkiye Üzerine Bir İnceleme 

Nihat IŞIK / Efe Can KILINÇ ......................................... 31 

Milli Yenilik Sistemleri ve Türkiye İçin Öneriler 

Salih Zeki İMAMOĞLU, Atif AÇIKGÖZ ......................... 69 

Girişimciliği Etkileyen Faktörler: Eskişehir Organize 

Sanayi Bölgesindeki Metal Sektörü Girişimcilerine 

Yönelik Bir Uygulama 

Nurullah UÇKUN / Nuray GİRGİNER ........................... 97

Girişimcilik ve İnovasyon Yönetimi Dergisi 


İnovasyon Süreci: Yeni Ürün Geliştirmede 

İnovasyon Literatürünün Teorik Meta Analizi 

Innovation Process: A Meta-Analysis of Research on Innovation in 

New Product Development 

Özet 

Bu araştırma, inovasyonun öncül faktörleriyle 

(örneğin müşteri odaklılık) ve/veya 

sonuçlarıyla (yeni ürün performansı) olan 

ilişkisini ampirik olarak inceleyen pazarlama, 

yönetim ve yeni ürün literatürlerindeki 

çalışmalarının meta-analizini sunmaktadır. 

Bu çalışma, (1970-2006 arası yayınlanan) 64 

çalışmadan 70 bağımsız örneğinin oluşturduğu 

toplam 12921 büyüklüğünde bir örneklem 

kullanarak daha önceki meta analitik çalışmaların 

kapsamını genişletmiştir. Çalışmanın 

amacı, pazarlama, yönetim ve yeni ürün 

literatürlerindeki genellemeleri çıkarmaktır. 

Genel amaç, temel aracı değişkenlerin değerlendirilmelerine 

olanak sağlayan, sentez haline 

getirilmiş bir model önermektir. Yapısal 

eşitlik modellemesi tekniklerini kullanan bu 

çalışma, müşteri odaklılık, rakip odaklılık, 

örgütsel yapı, teknoloji dalgalanması, pazar 

dalgalanması, inovasyon, ve yeni ürün performansını 

içeren “teori odaklı” bir modeli 

incelemektedir. 

Anahtar Kelimeler: İnovasyon, Yeni 

Ürün Geliştirme, Meta Analizi, Yapısal Eşitlik 

Modellemesi, Kaynak Temelli Yaklaşım. 

Nükhet Harmancıoğlu* 

* Yrd. Doç. Dr., Koç Üniversitesi, nharmancioglu@ku.edu.tr 

Abstract 

This research provides a meta-analysis 

of marketing, management and new product 

studies that have empirically examined the 

relationships of innovation with either antecedents 

(e.g., customer orientation) and/or 

outcomes (new product performance). This 

study extends previous meta-analytic works 

by drawing upon 70 independent samples 

from 64 studies (published from 1970-2006) 

with a total sample size of 12921. The goals 

are to derive generalizations from the marketing, 

management and new product literatures. 

The overall objective is to propose a 

synthesized model that permits evaluation 

of key mediators. Using structural equation 

modeling techniques, this study explores a 

‘theory-driven’ model that includes customer 

orientation, competitor orientation, organizational 

structure, technological turbulence, 

market turbulence, innovation, and new product 

performance. 

Keywords: Innovation, new product development, 

meta-Analysis, Structural Equation 

Modeling, resource-based view. 

Cilt 1 | Sayı 1 | Haziran 2012 | 1-29 

1

2 

Giriş 


Nükhet Harmancıoğlu 

Pazarlama, yönetim ve yeni ürün literatürlerindeki birçok araştırmada 

yeni ürün geliştirilmesinde (YÜG) inovasyon konusuna değinilmiştir. Artan 

çevresel belirsizlik karşısında ayakta kalabilmek için gereken ürün inovasyonu 

miktarının yükselmesi yüzünden (Kotabe ve Swan, 1995; Rowley vd. 

2000), bu araştırmalardan anlamlı sonuçlar çıkarmak daha da önem kazanmıştır. 

Ancak çoğu araştırma sonuçları çelişkilidir. Örneğin bazı araştırmacılar 

rakip ürünlerden farklılaşan yüksek derecede inovatif ürünleri savunurken, 

bazıları daha az inovatif ürünlerin daha düşük belirsizliğe ve daha 

yüksek sinerjiye sahip olduğunu ve daha başarılı olduğunu belirtir (Cooper 

ve Kleinschmidt, 1987; Song ve Parry, 1996). Bazı araştırmacılar, müşteri 

odaklılığı desteklerken, bazıları müşteriyi baz almanın reaktif stratejilere 

ve radikal inovatif ürünlerden çok, artımsal inovatif ürünlere yol açacağını 

belirtir (Atuahene-Gima, 2005; Baker ve Sinkula, 2005). Ve son olarak, örgütsel 

yapının inovasyonla bağlantısı tartışmalıdır: baskın olan görüş, esnek 

örgütsel yapıyı savunur (Gupta ve Wilemon, 1986), ancak bazı araştırmacılar 

mekanik yapılarla özdeşleştirilen zaman ve maliyet etkinliğine işaret ederler 

(McDermott ve O’Connor, 2002; Olson, Walker ve Ruekert, 1995). Resmi ve 

merkeziyetçi yapılar, inovasyonu (baskılamak yerine) kolaylaştırabilir. İnovasyon, 

tek başına bağımsız bir değişken, bağımlı bir değişken ya da düzenleyici 

değişken olarak belirlenmektedir (Danneels ve Kleinschmidt, 2001; 

Kleinschmidt ve Cooper, 1991). 

Sonuç olarak, teori odaklı meta analitik bir sentez, mevcut ürün inovasyonu 

literatürü için faydalı olacaktır: ilişkilerin tekrar test edilmesi, altta 

yatan ilişkileri gösterebilir. Meta analizin ele alabileceği temel problemlerden 

biri karışan nedensellik ilişkileridir (Garcia ve Calantone, 2002; Kotabe 

ve Swan, 1995). Meta analiz, genel eğilimleri açığa çıkaran kümülatif veriyle 

bu bağlantıların sentezine ve tekrar test edilmesine olanak sağlar (Vismesvaran 

ve Ones, 1995). Böylelikle bu çalışma, aynı modelde ya da dokümanda 

ampirik olarak incelenmemiş ilişkileri araştırmayı hedefler. Genel hedef, temel 

aracı değişkenlerin değerlendirilmesine olanak sağlayan, sentezlenmiş, 

teoriden türetilmiş bir modeli önermektir. Temel modelde müşteri ve rakip 

odaklılık, örgütsel yapı, teknoloji ve pazar dalgalanmaları, yeni ürün inovasyonu 

ve yeni ürün performansı bulunur ve yapısal eşitlik modellemesi 

kullanılarak test edilir.

İnovasyon Süreci: Yeni Ürün Geliştirmede İnovasyon Literatürünün Teorik Meta Analizi 

Başka meta analizler, özellikle de yeni ürün başarı faktörlerinin meta 

analizi yapılmıştır. Montoya-Weiss ve Calantone (1994) yeni ürün başarısıyla 

ilgili 18 etkeni ortalama etki büyüklüğü (yani korelasyon) ve sıklık analizi 

kullanarak incelemişlerdir. Daha sonra, Henard ve Szymanski (2001) literatürdeki 

41 inovasyon çalışmasını kullanarak sadece ölçüm ve örneklem karakteristiklerini 

düzenleyici değişken olarak incelemiş ancak teorik kavramların 

olası düzenlenmesini ya da çokdeğişkenli bir YÜG modelindeki aracı 

ilişkileri test etmemiştir. Mevcut çalışma, inovasyonu ya öncüllerle (örneğin 

müşteri odaklılık) ve/veya çıktılarla (yeni ürün performansı) incelemiş olan 

pazarlama, yönetim ve yeni ürün çalışmalarının (1970-2006) meta analizini 

sağlayarak bu çalışmaların kapsamını genişletmektedir. 

Mevcut çalışmada, öncelikle olası düzenleyici değişkenler tanımlanmaktadır 

ve sonra incelenecek olan modelin yapısını sağlayan temel hipotezler 

geliştirilmektedir. Sonra incelenen literatür ve yapılan analizleri de 

içeren yöntembilimi açıklanmaktadır. Son olarak da, sonuçları ve gelecekteki 

araştırmalar için katkıları tartışılmaktadır. 

1. Teorik Model ve Hipotez Geliştirme 

İnovasyon, -yeni bir pazar ve/veya hizmet fırsatı algılamasıyla başlatılan- 

bir buluşun teknolojik gelişimini ve pazara sunulmasını içeren bir süreç 

olarak tanımlanır. Bu süreç, tüm geliştirme, üretme ve pazarlama işlerini 

kapsadığı gibi, ürünün yayılmasını ve müşteriler tarafından kabullenilmesini 

de kapsar (Garcia ve Calantone, 2002). Kapsamlı modelin kökeni, kaynak 

temelli yaklaşıma (KTY) ve endüstriyel örgüt (EÖ) paradigmasının olumsallık 

çerçevesine dayanır. Bu teoriler birbirlerini tamamlamaktadır (Barlett 

ve Goshal, 1991; Barney, 2001; Mahoney ve Pandian, 1993; Penrose, 1959; 

Zou ve Cavusgil, 2002). EÖ, stratejinin (ve dolayısıyla iktisadi performansın) 

belirleyici etkenleri olarak endüstriyel pazar faktörlerine odaklanırken, KTY 

şirketlerin süren rekabet üstünlüğünün temeli olan kaynaklarını ve yeterliliklerini 

yönetmekte kullandıkları farklı yolları incelenmektedir (Day, 1994; 

Madhok, 2002; Mahoney ve Pandian, 1993; Peteraf, 1993; Porter, 1981). 

KTY’nin temel görüşü, üstün –yani az bulunan, taklit edilemeyen ve yerine 

konamayan- kaynakları olan şirketlerin, pazarda sürdürülebilir rekabet 

avantajları kazandıklarıdır (Peteraf, 1993: 180). Diğer bir deyişle, örgütün 

Cilt 1 | Sayı 1 | Haziran 2012 

3

4 



iç kaynakları ve yeterlilikleri, şirketin stratejisinin ve performansının güçlü 

belirleyicileridir. Buna paralel olarak, üstün, benzersiz ve yeni bir ürün yaratan 

bir şirketin pazarda rekabet üstünlüğüne ve dolayısıyla ticari başarıya 

ulaşması beklenmelidir (Friar, 1995; Gatignon ve Xuereb, 1997). EÖ çerçevesi, 

mevcut olası stratejileri ve şirketin rekabetçi eylemlerini dışsal faktörlerin 

belirlediğini önerir (McKee, Varadarajan ve Pride, 1989; Miles, Snow, Meyer 

ve Coleman, 1978; Miller, 1987; Prescott, 1986). Böylece, stratejinin ve 

organizasyon yapısının dış çevreye uyumu üstün performansı ortaya çıkarır 

(Covin ve Slevin, 1989; Miller ve Friesen, 1982). Bu nedenle bu çerçevedeki 

YÜG araştırmaları, stratejilerin, organizasyon yapılarının ve süreçlerin etkilerine 

odaklanır (Atuahene-Gima ve Ko, 2001; Gatignon ve Xuereb, 1997; Li 

ve Atuahene-Gima, 2001). 

Bu çalışmada, yeni ürün inovasyonunun müşteri ve rakip yönelimleri, 

örgütsel yapı, pazar ve teknoloji dalgalanmaları ve yeni ürün performansı 

ile olan ilişkileri incelenmektedir. EÖ çerçevesinin önerdiği gibi, şirketin 

faaliyet gösterdiği çevrelerdeki pazar ya da teknoloji dalgalanmaları, müşteri 

ve rakip yönelimlerini ve örgütsel yapıyı etkiler (Calantone, Garcia ve 

Droge, 2003; Covin ve Slevin, 1989; Miller ve Friesen, 1978). KTY ve EÖ 

yaklaşımları, stratejinin genellikle organizasyon yapısını belirlediğini destekler 

(Day, 1994; Gupta ve Wilemon, 1986; Miles vd., 1978). Bu nedenle 

bu çalışmada şirketlerin, müşteriye ve rekabete yönelimlerine göre örgütlenmelerini 

önerilmektedir. Örneğin pazar odaklılık, ürünlerin ve yeni yöntemlerin 

gelişimini harekete geçirir (Hurley ve Hult, 2001; Slater ve Narver, 

1995); bu etki doğrudan olabildiği gibi, organizasyon yapısı (merkeziyetçi, 

resmi, fonksiyonlar arası entegrasyon) aracılığıyla dolaylı da olabilir. Böylece 

örgütsel yapı, yeni ürün inovasyonu ve performansı üzerindeki müşteri 

ve rakip yönelimlerinin etkisine aracılık eder. 

Ve son olarak, yeni ürün inovasyonu ile yeni ürün performansı arasında 

pozitif bir ilişki olmasını öngörülmektedir. KTY’yi baz alarak, yeni ürün 

inovasyonu, şirketin rakiplerini sürekli geçmesini sağlayan ayrıcalıklı bir 

yetkinlik olarak görülebilir (Barney, 2001; Mahoney ve Pandian, 1992; Porter, 

1980; Verona, 1999). Penrose’un (1959, s. 54) belirttiği gibi, bir şirketi 

diğerlerinden farklılaştıran yetkinliği, daha fazla kaynağa sahip olmasından 

değil, kaynaklarını daha iyi kullanmasından ileri gelir.


2. Çevresel Dalgalanmanın (Pazar ve Teknoloji) Etkileri 

Dalgalanan çevre, talepte ve büyüme hızında belirsiz ve öngörülemeyen 

değişimlerin sonucu olan dinamik ve değişken durumları belirtir. Bu 

durum, rekabet üstünlüğünü ve/veya düşük giriş/çıkış bariyerlerini sürekli 

olarak ya ortaya çıkarır ya da aşındırır (Atuahene-Gima, 1995; Bourgeois 

ve Eisenhardt, 1988; Covin ve Slevin, 1989; Miller ve Friesen, 1978; Ozsomer, 

Calantone ve Benedetto, 1997). Bu tür durumlar, doğru ve zamanında 

bilgi almayı, resmi değerlendirme sistemlerini kullanmayı ve ürün fırsatlarına 

dikkat çekmeyi zorlaştırabilir (Calantone, Schmidt ve Benedetto, 

1997). Literatürde dalgalanmanın iki ana kaynağından bahsedilir: birincisi, 

teknolojik inovasyonlar pazardaki değişimi hızlandırır ve ürünün modasının 

hızlı geçmesine neden olur; ve ikincisi, pazarda tüketicilerin tercihlerinde/ 

taleplerinde, fiyat/maliyet yapılarında, ve rekabetin dinamiklerindeki değişimler 

görülebilir (Calantone, Benedetto ve Bhoovaraghavan, 1994; Cooper 

ve Kleinschmidt, 1987; Han, Kim ve Srivastava, 1998; Li ve Calantone, 1998; 

Moorman ve Miner, 1997; Mullins ve Sutherland, 1998; Souder, Sherman ve 

Cooper, 1998). 

KTY ve olumsallık teorilerinin belirttiği gibi, şirketler hızla değişen çevrelerde 

rekabet üstünlüğü elde etmek için ortaya çıkan fırsatları (dolayısıyla 

yeni ürün inovasyonunu) kovalamaya çalışır (Atuahene-Gima ve Ko, 2001; 

Calantone vd., 2003). Bu tür çevreler aynı zamanda yeni, karşılanmamış 

müşteri ihtiyaçlarının ortaya çıkmasının sonucunda yeni girişim fırsatları 

getirir. Ancak bu tür çevrelerde harekete geçmekte geç kalmak başarıyı önleyebilir 

(Bourgeois ve Eisenhardt, 1988; Calantone vd., 2003; Ozsomer vd., 

1997). Dolayısıyla çevresel dalgalanma, hem inovatif projelerin hem de inovatif 

şirket duruşunun devreye girmesine neden olur. Diğer bir deyişle: 

H1a: Pazar dalgalanması ile yeni ürün inovasyonu arasındaki ilişki pozitif 

olacaktır. 

H1b: Teknoloji dalgalanması ile yeni ürün inovasyonu arasındaki ilişki 

pozitif olacaktır. 

Dalgalı ortamlar; belirsizlik, ilerinin öngörülemez olması, rekabet üstünlüğü 

edinmenin sürekli olarak geçici olması ve pazara giriş ve çıkış için 

düşük bariyerlerin olması ile tanımlanır (Atuahene-Gima, 1995; Bourgeois 


5

6 



ve Eisenhardt, 1988; Calantone vd., 1997; Calantone vd., 2003; Covin ve 

Slevin, 1988; Miller ve Friesen, 1978; Ozsomer vd., 1997). Bu tür dinamik 

şartlar, bir yandan doğru ve güncel bilgi edinmeyi zorlaştırabilir ve şirketin 

bilgi edinme ve değerlendirme sistemini işe yaramaz kılabilir; bir yandan 

da, yeni fırsatların ortaya çıkmasını sağlayabilir (Calantone vd., 1997). Literatürde 

iki adet dalgalanma kaynağı tanımlanmıştır: birincisi teknoloji inovasyonları 

(ürünlerin modasının çabuk geçmesine neden olur) ve ikincisi 

müşterilerin tercihleri ve taleplerinde, fiyat ve maliyet yapılarında ve rekabet 

dinamiğinde meydana gelen sürekli değişimler (Calantone vd., 1994; Calantone 

vd., 1997; Calantone vd., 2003; Calantone ve Montoya-Weiss, 1994; 

Han vd., 1998; Li ve Calantone, 1998; Moorman ve Miner, 1997; Mullins ve 

Sutherland, 1998; Souder vd., 1998). 

Şirket, faaliyet gösterdiği ortamda karşılaştığı zorlukları dengelemek 

için, örgüt kültürüne ve yapısına yatırım yapmak zorunda kalır. Kaynak 

temelli yaklaşıma göre, şirketler kaynaklarını ve yeterliliklerini çevresel 

faktörlerle uygun şekilde eşleştirdiklerinde rekabet üstünlüğü kazanabilmektedirler 

(Day, 1994). Endüstriyel örgüt teorisi ayrıca şirketlerin içlerinde 

bulundukları pazara göre kültürlerini ve stratejilerini nasıl oluşturduklarını 

açıklamaktadır. Bu teoriye göre pazar dinamikleri, şirketin rekabete yönelik 

hareketlerini ve aynı zamanda şirketin önündeki strateji seçeneklerini belirlemektedir 

(Porter, 1980, 1985). Bu görüş, pazar odaklılık konusunda uzman 

diğer araştırmacılar tarafından da desteklenmektedir: pazar odaklılık, 

örgütlerin çevrelerine nasıl adapte oldukları ve nasıl rekabet üstünlüğü geliştirdiklerini 

belirlemektedir (Hult ve Hurley, 1998; Narver ve Slater, 1990; 

Zhou, Yim, ve Tse, 2005). 

Dalgalı pazarlarda rakipler, bir şirketin ürün bazlı üstünlüklerini -bu üstünlükleri 

taklit ederek ya da geliştirerek- hızla sarsabilirler (Ramani ve Kumar, 

2008). Müşterilerin değerlendirebilecekleri çok çeşitli ürün seçenekleri 

vardır ve tek bir şirkete sadık kalmak durumunda değildirler (Jaworski ve 

Kohli, 1993). Teknolojik gelişmeler, pazar dinamiklerini değiştirebilir, oturmuş 

şirketlerin konumsal üstünlüklerini sarsabilir ve yeni şirketlerin pazara 

başarıyla giriş yapmalarına neden olabilirler (Han vd., 1998). Bu tür pazarlarda 

ayakta kalabilmek ve rekabetin önünde olabilmek için şirketler müşteri 

ve rekabet bilgisi toplamak ve yeni teknolojiler nedeniyle ortaya çıkan 

fırsatları kullanmak için çevik olmak zorunda kalmaktadır (Li ve Calantone,


1998). Müşteri tercihlerindeki ve rakip stratejilerindeki değişimlere yanıt 

verme ve teknolojik gelişmelere ayak uydurma yetisi, şirketin uzun vadede 

varlığını devam ettirmesi ve sürdürülebilir rekabet üstünlüğü için kritiktir 

(Debruyne ve Reibstein, 2005). Buna paralel olarak, Bourgeois ve Eisenhardt 

(1988), şirketlerin belirsizlik ve değişim şartları altında daha az merkeziyetçi 

ve mekanik olmalarının gerekebileceğini öne sürmektedir. Dolayısıyla: 

H2a: Pazar dalgalanmasıyla müşteri odaklılık arasındaki ilişki pozitif 

olacaktır. 

H2b: Pazar dalgalanmasıyla rekabet odaklılık arasındaki ilişki pozitif 

olacaktır. 

H3a: Teknoloji dalgalanmasıyla müşteri odaklılık arasındaki ilişki pozitif 

olacaktır. 

H3b: Teknoloji dalgalanmasıyla rekabet odaklılık arasındaki ilişki pozitif 

olacaktır. 

H4a: Pazar dalgalanmasıyla mekanik örgütsel yapı arasındaki ilişki negatif 

olacaktır. 

H4b: Teknoloji dalgalanmasıyla mekanik örgütsel yapı arasındaki ilişki 

negatif olacaktır. 

3. Pazar Odaklılığın (Müşteri ve Rakip) Etkileri 

Kolayca farkedilebilen yeni ürün inovasyonları şirketleri pazar odaklı 

olmalarını teşvik eder. Böylece şirketin stratejik yönelimi (hem müşteri hem 

de rakip) YÜG sürecinde önemli bir rol oynar (Atuahene-Gima ve Ko, 2001; 

Gatignon ve Xuereb, 1997; Moorman, 1995). Kültürel bakış açısından “odaklılık” 

ya da “yönelim”, bireylerin örgütün işleyişini anlamalarını ve davranış 

kurallarını sağlayan, paylaşılan değerler ve inançlar kalıpları anlamına gelir 

(Deshpande vd., 1993; Deshpande ve Webster, 1989). “Odaklılık”, değişen 

şartları öngörmeyi sağlayan bir yetkinlik ve pazarın taleplerine yanıt (Lukas 

ve Ferrell, 2000), ve ifade edilmiş müşteri ihtiyaçlarını ve rakip hareketlerini 

anlayarak inovasyona olanak sağlamak olarak görülür (Han vd., 1998). Narver 

ve Slater’e göre (1990), pazar odaklı şirketler müşteriler için üstün değeri 

en etkili şekilde yaratırlar ve rekabet üstünlüğü elde ederler. 


7

8 



Pazar odaklı olmak iki tip yönelimi kapsar: (1) müşteri odaklılığıyla 

ilişkilendirilen davranışlar (üstün müşteri değeri yaratmak için görünen ve 

görünmeyen ihtiyaçların anlaşılması) ve (2) rakip odaklılık (mevcut ve potansiyel 

rakiplerin sürekli gözlenmesi). Müşteri ve rakip yönelimleri birkaç 

çalışmada yeni ürün inovasyonuyla ilişkilendirilmiştir. Lukas ve Ferrell’in 

(2000) bulgularına göre müşteri ve rakip odaklılığın bir arada olması, dünya 

için radikal ürünlerin sunulmasını artırır, oysa tek başına rakip odaklılık, 

benzer (çoğu zaman taklitçi) ürünlerin sunumunu artırır. Gatignon ve Xuereb 

(1997) bu yönelimler sayesinde, şirketlerin daha radikal, daha düşük 

maliyetli ve böylelikle daha yüksek performans gösteren inovasyonları geliştirdiğini 

bulmuştur. Ancak, Han vd.,’nın (1998: 30-45) sonuçları, rakip odaklılık 

ile inovasyon arasında değil, müşteri odaklılık ile inovasyon arasında 

pozitif bir ilişki olduğunu göstermiştir. 

Bu çalışmada rakip odaklılığın inovasyon üzerinde pozitif bir etkisi olması 

gerektiğini savunulmaktadır. Rakipleri geride bırakmak için şirketler, 

benzersiz ve büyük ölçüde farklı ürünler geliştirmekte ve süreç inovasyonlarıyla 

da daha düşük maliyetlere ve daha etkin bilgi paylaşımına ulaşmaktadır. 

Diğer taraftan, müşteri odaklılık inovasyonu azaltabilir çünkü müşteri 

odağı, YÜG ekiplerinin artımsal ürünlere, karşılığı hemen alınan düşük riskli 

projelere odaklanmalarına neden olabilir (Calantone vd., 1997; McDermott 

ve O’Connor, 2002; Mullins ve Sutherland, 1998). Dolayısıyla: 

H5a: Müşteri odaklılığın yeni ürün inovasyonu üzerinde negatif bir etkisi 

olacaktır. 

H5b: Rakip odaklılığın yeni ürün inovasyonu üzerinde pozitif bir etkisi 

olacaktır. 

Stratejik yönelim ile örgütsel yapı arasındaki ilişkiye bakıldığında (bkz. 

Şekil 1), KTY ve EÖ yaklaşımları stratejinin genellikle yapıyı belirlediğini 

desteklemektedir (Miles vd., 1978; Miller, 1983; Miller, Droge ve Toulouse, 

1988; Miller ve Friesen, 1978). Örgütsel yapı, örgütün dış çevreye ve pazar 

dinamiklerine stratejik olarak odaklanmasının sonucu olarak görülmektedir 

(Matsuno, Mentzer ve Ozsomer, 2002): şirket daha fazla pazar odaklı olduğunda, 

örgütsel yapısının daha esnek ve organik olması gerekmektedir (Calantone 

vd., 1994; Calantone vd., 2003; Day, 1994). Dolayısıyla müşteri ve rekabet 

odaklılık, elde edilen pazar bilgisinin tüm fonksiyonlar ve hiyerarşiler


arasında etkin paylaşılması için organik (yani esnek, gayrı resmi ve merkeziyetçi 

olmayan) örgütsel yapılar gerektirmektedir (Gupta ve Wilemon, 1986; 

Matsuno vd., 2002). Farklı bir ifadeyle: 

H6a: Müşteri odaklılığıyla mekanik örgütsel yapı arasındaki ilişki negatif 

olacaktır. 

H6b: Rekabet odaklılığıyla mekanik örgütsel yapı arasındaki ilişki negatif 

olacaktır. 

4. Örgütsel Yapının Etkileri 

Miller (1987) örgütsel yapıyı, “örgütün iş aktivitelerini ve kaynak akışlarını 

yapması, koordine ve kontrol etmesi için iş rollerinin ve yönetsel 

mekanizmaların sürekli paylaştırılması” olarak tanımlamıştır (s. 8). YÜG 

araştırmasındaki temel üç yapısal boyut: merkeziyetçilik, resmiyet ve fonksiyonel 

farklılık ile entegrasyondur (Adams, Day ve Dougherty, 1998; Crawford, 

1984; Gupta ve Wilemon, 1986; Jassawalla ve Sashittal, 1998; Maltz 

ve Kohli, 1996; Ottum ve Moore, 1997; Song, Thieme ve Xie, 1998; Song, 

Weiss ve Schmidt, 1997; Souder vd., 1998; Troy, Szymanski ve Varadarajan, 

2001). Kritik olan unsur, YÜG sürecini etkin olarak koordine edecek, bilgi 

ve kaynak paylaşımını kolaylaştıracak ve karar verme ve çatışma çözme için 

mekanizmalar sağlayacak yapıları yaratmaktır (Calantone vd., 1994; Olson 

vd., 1995). KTY ve EÖ, stratejinin genellikle organizasyon yapısını belirlediğini 

destekler (Miles vd., 1978; Miller ve Friesen, 1982). 

Yapı, organik ve mekanik olarak sınıflandırılmıştır. Yüksek belirsizlik 

içeren işlerin organik yapılar gerektirdiği varsayılırken, düşük belirsizlik 

içeren işler mekanik yaklaşımlar öngörülür. Bu kuram baz alındığında karmaşık 

inovasyon projeleri, merkeziyetçi, resmi ve bürokratik yapılarda (yani 

mekanik; Covin ve Slevin, 1989; Hage ve Dewar, 1973; Miller vd., 1988) başarıyla 

yürütülemez; ancak esnek organik yapılar yeni teknolojiyi kavrama gücünü 

artırarak yeni ürün inovasyonunu kolaylaştırabilir (Matsuno vd., 2002; 

Olson vd., 1995; Sethi, Smith ve Park, 2001; Utterback ve Abernathy, 1975). 

İnovasyon literatüründe ampirik bulguların karışık olması şaşırtıcıdır. Meyers, 

Sivakumar ve Nakata (1999) ve Miller ve Friesen (1982) merkeziyetçiliğin 

inovasyonu kolaylaştırdığını (engellemediğini) öne sürer, ancak Dewar 


9

10 



ve Dutton (1986) merkeziyetçi olmayan yapının bireylere karar vermeleri ve 

harekete geçmeleri için daha fazla özerklik sağladığını ve böylece daha fazla 

fikir alışverişine yol açtığını ve teknolojik değişimle özdeşleştirilen belirsizliği 

azalttığını belirtmektedir. Yazarların aslında neyi tartıştıklarına bakılmaksızın, 

tüm çalışmaların, merkeziyetçiliğin inovasyonu öngörmediğini 

göstermesi ilginçtir. Benzer şekilde resmiyetin etkisi üzerine yapılmış birkaç 

çalışma da çelişmektedir. Örneğin Ayers, Dahlstrom ve Skinner (1997) ve 

Bonner, Ruekert ve Walker (2002) resmiyetin iş ve rol sorumluluklarını aşırı 

derecede düzenlediğini savunur; ancak Tatikonda’nın (1999) sonuçları icra 

resmiyetinin yeni ürün inovasyonuyla ilişkisinin pozitif (negatif değil) olduğunu 

gösterir. 

Belirli bir yapısal çözümün olmaması olasıdır: mekanik ve organik birbirlerinin 

alternatifi değil, tamamlayıcısı olabilir. Bu görüş, kontrol portfolyosu 

kullanımını destekleyen örgütsel kontrol literatürüyle uyumludur 

(Eisenhardt, 1985; Jaworski, 1988; Jaworski, Stathakopoulos ve Krishnan, 

1993). Daha önceki literatürlerde fonksiyonel organizasyonlar savunulmuştur 

(Achrol, 1991; Ayers vd., 1997; Griffin ve Hauser, 1996; Olson vd., 1995), 

ama daha sonra anlaşmazlıkları çözmek ve uyum yaratmaktan çok, fonksiyonlar 

arasındaki işbirliğini azalttığı düşünülmüştür. Matris yapıları ve takımları 

gibi diğer yapıların entegrasyonu artırdığı ve geleneksel yapıların 

zayıf yönlerine sahip olmadığı savunulmuştur (Achrol, 1991; Workman Jr., 

1993). Fikir birliği sağlayan bu tür yaklaşımlar stratejinin daha etkili uygulanmasını 

sağlayabilir. Ancak, resmi ve merkeziyetçi yapılar mevcut durumu 

dondurabilir ve fikirlerin yeni ürün ekibi üyeleri arasında yayılmasını 

baskılayabilir. Merkeziyetçi olmayan yapı, özerklik ve yetkilendirme, anlaşmazlıkların 

çözümünü ve kararların etkin bir şekilde alınmasını sağlayabilir. 

Bu nedenle: 

H7a: Mekanik örgütsel yapı ile yeni ürün inovasyonu arasındaki ilişki 

negatiftir. 

Fonksiyonlar arası bilgi ve diğer kaynak paylaşımını mümkün kılan, 

stratejik kararların verilmesini ve anlaşmazlıkların çözülmesini sağlayan 

ve YÜG sürecini etkin olarak koordine eden örgütsel yapıları oluşturmak 

şirketler için kritik bir unsurdur (Achrol, 1991; Adams vd., 1998; Henard 

ve Szymanski, 2001; Maltz ve Kohli, 1996; Olson vd., 1995; Ottum ve Mo-


ore, 1997; Song vd., 1997; Song vd., 1998; Song ve Montoya-Weiss, 1998; 

Souder vd., 1998). Örgütsel literatürde genel olarak zor, riskli ve karmaşık 

inovasyon projeleri gibi belirsiz işlerin çok merkeziyetçi, bürokratik yapılarda 

başarıyla yürütülemediği ileri sürülmektedir. Bu tür yapılar, karmaşık 

inovasyon projeleri yönetme ve zaman baskısı gibi sorunları üst düzey yöneticilere 

yükler ve dolayısıyla yaratıcılığa ve farklı kaynaklardan bilgi almaya 

engel oluşturabilir (Covin ve Slevin, 1988, 1989; Hage ve Dewar, 1973; 

Miller vd., 1988). Organik yapılar ise, gayrı resmi olmakla ve esneklikle tanımlandığından 

bilgi toplanmayı destekleyebilir, yeni teknolojiyi kavrama 

yeteneğini geliştirebilir ve üstün performansa yol açabilir (Dewar ve Dutton, 

1986; Matsuno vd., 2002; Olson vd., 1995; Utterback ve Abernathy, 1975). 

Bireylere karar vermeleri ve harekete geçmeleri için daha çok alan sağlayan 

ademi merkeziyetçilik (decentralization), daha fazla fikir alışverişi yapılmasını, 

dolayısıyla çalışanların statükonun dışına çıkmalarını ve teknolojinin 

değişmesiyle özdeşleştirilen belirsizliğin azalmasını sağlayabilir (Ayers vd., 

1997; Hage ve Dewar, 1973; Tatikonda, 1999). Örgütsel yapının etkisi üzerine 

yapılan çalışmalar ayrıca resmiyetin statükoya neden olduğunu, statükoyu 

güçlendirdiğini ve fikirlerin yayılmasını ve paylaşımını engellediğini 

ileri sürmektedir. Dolayısıyla: 

H7b: Mekanik örgütsel yapıyla yeni ürün performansı arasındaki ilişki 

negatif olacaktır. 

5. İnovasyonun Yeni Ürün Performansına Etkisi 

İnovasyonun performans çıktıları üzerindeki etkisi literatürde tartışmalıdır. 

KTY’den yola çıkan araştırmalar, diğer şirketlerin sahip olmadığı bilgiye 

ve yetkinliklere ve üstün/yeni ürünlere sahip olan inovatif şirketlerin 

yüksek performansa ulaşacağını savunmaktadır (Calantone ve Di Benedetto, 

1988; Friar, 1995; Gatignon ve Xuereb, 1997; Han vd., 1998; Ozsomer vd., 

1997; Song ve Parry, 1996). Daha fazla inovatif ürünler müşterilere değer 

sağlar ve benzerlerinden büyük ölçüde ayrışmıştır; bu nedenle rekabet üstünlüğü 

daha fazladır (Ettlie ve Rubenstein, 1987; Gatignon ve Xuereb, 1997; 

Kleinschmidt ve Cooper, 1991; Sengupta, 1998). Diğer çalışmalar, daha az 

inovatif ürünlerin daha az belirsiz olduğunu ve daha fazla sinerjiye sahip 

olabileceğini ve dolayısıyla daha başarılı olabileceğini belirtmektedir. Öte 


11

12 



yandan, Calantone vd., (1994) ve Tatikonda (1999) inovasyon derecesiyle 

performans arasında bir ilişki bulamamıştır. Örneğin Calantone, Chan ve 

Cui (2006) ürün üstünlüğünü ve müşteri aşinalığını kontrol ettikten sonra 

inovatif olmanın karlılık üzerinde etkisi olmadığını bulmuştur. Bu çalışmamızda 

inovatif ürünlerin farklılaşma ve dolayısıyla göreceli üstünlük için 

daha fazla fırsat yarattığını savunmaktadır. Dolayısıyla: 

H8: Yeni ürün inovasyonuyla yeni ürün performansı arasındaki ilişki pozitiftir. 

6. Yöntem 

Meta analiz, geniş literatürleri özetlemek ve anlamlandırmak için objektif 

ve etkili bir yoldur (Rosenthal, 1991; Wolf, 1986). Kümülatif bilgiyi, genel 

prensipleri ve literatürdeki eksiklikleri göstererek sonuçları entegre eder 

(Hunter ve Schmidt, 1990). Bir makale veri seti gerektirir. Yeni ürün inovasyonu, 

radikal, artımsal, gerçekten-yeni, taklit, kesikli, yapısal, modüler, 

evrimsel, yönetsel ve teknik, inovatiflik, avantaj ve yenilik sözcükleri kullanılarak 

tanımlanmıştır (bkz. örneğin Garcia ve Calantone, 2002). JSTOR 

ve ProQuest (ABI Inform) veritabanlarını kullanarak bu anahtar sözcükler 

arandı. Literatürde en etkin dergiler arasında olan Journal of Marketing, Journal 

of Marketing Research, Journal of Product Innovation Management, Organization 

Science, Management Science, Academy of Management Journal, 

Strategic Management Journal, Administrative Science Quarterly, Journal 

of Business Research, European Journal of Marketing, Industrial Marketing 

Management, IEEE Transactions on Engineering Management and Journal of 

Business and Industrial Marketing gibi hakemli dergilerde 1989 - 2006 yılları 

arası yayınlanan makaleler dikkatle incelendi. Literatür araştırmaları da 

incelendi; bu sayede 15 yıllık dönemin öncesine ait birkaç makale bulundu. 

Makale veri seti yaratmak için inovatif ürünlerin tüketiciler tarafından 

kabullenilmesini (adopsiyon) inceleyen makalaler hariç tutuldu. Sonuç olarak 

toplanan 232 makaleden araştırmanın kapsamına uygun 134 tane kaldı. 

Sonra, inovasyonu süreç olarak tanımlayıp tanımlamadıklarına ve anlamlı 

ilişkileri ampirik olarak test edip etmediklerine göre 134 tanesi değerlendirildi: 

115 tanesinde ampirik analiz vardı, bunların 74 tanesi korelasyon 

bildiriyordu ve 64 tanesi ilgili hipotezlere sahipti. İki makale (Song ve Mon-


toya-Weiss, 1998; Yoon ve Lilien, 1985) etki büyüklükleri olarak ortalama 

farkını bildiriyordu; bunlar korelasyonlara çevrildi (Cooper, 1998; Hunter 

ve Schmidt, 1990). Birkaç çalışma, örneklemleri bölmüş ve her grup için 

korelasyonlar bildirmişti (örneğin Miller ve Friesen, 1982; Tatikonda, 1999), 

bazıları ise iki ya da üç farklı örneklem çerçevesi kullanmıştı (Cho ve Pucik, 

2005; Nakata, Im, Park ve Ha, 2006; Yoon ve Lilien, 1985). Bu çalışmalar bağımsız 

olarak düşünüldü. Sonuç olarak 12,921’lik toplam örneklem içinden 

70 bağımsız çalışma makale veri setini oluşturmaktadır. 

7. Değişken Kodlaması ve Veri Analizi 

Bazı çalışmalar birden fazla örneklem içerdiği için Hunter ve Schmidt’in 

(1990) izinden giderek çalışma seviyesinde değil, test seviyesinde korelasyon 

kullanıldı ve Huffcutt and Arthur’un (1995) 1 önerdiği gibi aykırı değerler 

bulundu. Hunter ve Schmidt’in (1990) güvenilirliğin ortalama değerlerini 

kullanan yapay olgu dağılım yaklaşımını 2 kullanarak etki azalması (atenüasyon) 

düzeltildi. Raporlanan her korelasyon (r XY ) aşağıdaki gibi düzeltildi: 

rXY 

r c = _______________________________ 

E( r XX ) ×. E( r ) 

YY 

rc düzeltilmiş korelasyon; 

E( r XX ) ×. ve E( r YY ) her ölçek için 

güvenilirlik değerlerinin ortalaması 

Sonra örneklem hatası düzeltmesi yapıldı ve aşağıdaki formülü kullanarak 

her bir ilişki için örneklem büyüklüğüne göre ağırlıklı ortalama korelasyonlar 

hesaplandı (bkz Tablo 1): 

r = ! w iri 

/ ! wi 

= ! [ N iri 

] / ! N i r ağırlıklı ortalama korelasyon; 

N ilgili çalışmada raporlanan 

örneklem büyüklüğü 

Hipotezleri test etmek için toplam örneklem (N = 12921), bireysel korelasyonların 

dayandığı en düşük örneklem büyüklüğü kullanılarak bir yapı- 

1 Bu işlem, sadece örgütsel yapı ile yeni ürün inovasyonu arasındaki ilişki için raporlanmış 

bir korelasyonun analizden çıkarılmasıyla sonuçlandı. 

2 Bunun nedeni her çalışmada Cronbach’ın Alpha değerlerinin olmamasıdır. 


13

14 



sal eşitlik modellemesinde analiz edildi (Rosenthal, 1991). Tüm korelasyonların 

kümülatif örneklem büyüklüğü 1000’den büyük olduğu için N=1000 

olarak alındı (bkz Tablo 1). Bu, hipotezler için testlerin ihtiyatlı yapılmasını 

sağladı. 

Tablo 1: Ağırlıklı Ortalama Korelasyonlar: Tüm Örneklem 

1 2 3 4 5 6 7 

1 Yeni ürün 

performansı 

100 

2 İnovasyon 33 100 

3 Pazar 

dalgalanması 

4 Teknoloji 

dalgalanması 

5 Örgütsel 

Yapı 

6 Müşteri 

odaklılık 

7 Rakip 

odaklılık 

Standart 

sapma 

(42; 9511) 

2 10 100 

(18; 3944) (18; 3807) 

5 23 35 100 

(13; 3326) (14; 2758) (11; 2886) 

-6 -1 -8 -4 100 

(18; 2479) (52; 5957) (11; 2129) (6; 1181) 

30 33 6 17 -22 100 

(23; 4615) (29; 5700) (10; 2455) (8; 2072) (15; 2320) 

22 29 18 14 -25 61 100 

(9; 1895) (10; 1821) (5; 1289) (4; 1108) (10; 1747) (9; 1986) 

216 166 109 130 156 119 100 

Not: Parantez içindeki rakamlar (korelasyon sayısı; örneklem büyüklüğü). 

Korelasyonlar girdi olarak alınarak, yapısal eşitlik modellemesi en büyük 

olabilirlik kestirimi metoduyla tüm örneklem üzerinde uygulandı (Bentler, 

1995; Bollen, 1989; Hoyle, 1995). Meta analizde, raporlanan ikili korelasyonların 

sayısı değişir ve genellikle birden fazladır, dolayısıyla bağımsız 

olarak nitelendirilemezler. Bu nedenle, daha az sınırlayıcı varsayımlarda bulunduğu 

ve bağımsızlık varsayımını da karşıladığı için, genelleştirilmiş en 

küçük kareler (GLS) tahmin yöntemi kullanılarak sonuçların geçerliliği test 

edildi (Bollen, 1989; Duncan, Duncan, Strycker, Li ve Alpert, 1999; Kaplan, 

1995; Raudenbush, Becker ve Hripsime, 1988: 111-120). Sonuçlar Şekil 1’de 

özetlenmiştir.


8. Sonuçlar 

Tüm hipotezler Şekil 1’deki model temel alınarak test edildi. Bu modele 

göre: (1) dalgalanma yapıları tamamıyla dış kaynaklıdır (geleneksel hiyerarşide 

ilk önce çevre gelir); (2) stratejik yönelim, örgütsel yapının öncülüdür 

(strateji, yapıdan önce gelir) ve yeni ürün inovasyonunun öncülüdür, 

ve dolayısıyla dalgalanmanın yapıyla ve inovasyonla ilişkisinin kısmi aracı 

değişkenleridir; (3) yapı ve inovasyon, müşteri, rakip yönelimleri ve yeni 

ürün performansı arasındaki ilişkilerin kısmi aracı değişkenidir; ve (4) yeni 

ürün performansı üzerinde çevresel dalgalanmanın etkilerinde tamamıyla 

strateji, örgütsel yapı ve inovasyon aracıdır. 

Pazar 

Dalgalanması 

γ2 = .001 (n.s.) 

γ1 = .149 (t=4.509)** 

γ 5 = .170 (t=5.120)** 

Teknoloji 

Dalgalanması 

Müşteri 

Yönetimi 

β 3 = .230 (t= 6.186)** 

Rakip 

Yönetimi 

γ 6 = .088 (t=2.650)** 

γ 4 = .007 (n.s.) 

γ 3 = -.049 (n.s.) 

β 2 = -.174 (t= -4.459)** 

β 1 = -.114 (t= -2.935)** 

β 4 = .145 (t= 3.862)** 

γ 7 = .021 (n.s.) 

Örgütsel Yapı 

β 5 = .084 

(t= 2.800)** 

Yeni Ürün 

İnovasyonu 

γ 8 = .172 (t=5.460)** 

β 6 = -.057 

(t=-1.902)* 

Yeni Ürün 

Performansı 

β 7 = .329 (t=11.050)** 

Not: * ve ** sırasıyla 0.05 ve 0,01 anlamlılık düzeyini göstermektedir. 

Parantez içinde t-değerleri vardır. 

Şekil 1: Tüm Örneklem Üzerinde Yapısal Eşitlik Modeli (n=1000) 

Genel örneklem kullanıldığında model uyumu tatmin edici sonuçlanmıştır: 

Chi kare=46.653 (df=6; p

16 



rakip odaklılığıyla pozitif ilişki içerisindedir (H2b). Tam tersine, teknoloji 

dalgalanmasının hem müşteri hem de rakip yönelimleriyle ilişkisi pozitiftir 

(H3a-b) ama örgütsel yapıya anlamlı etkisi mevcut değildir (H4b). Her iki 

odaklılığın da organizasyon yapısıyla ilişkisi negatiftir (H6a-b) ve her ikisi 

de inovasyonu pozitif etkilemiştir (H5a-b). (Negatif bir ilişki öneren) H7a’nın 

aksine, mekanik yapıların yeni ürün inovasyonu üzerinde pozitif, performans 

üzerinde negatif etkisi vardır (H7b). Son olarak, yeni ürün inovasyonu 

ile yeni ürün performansı arasındaki ilişki anlamlı ve pozitiftir, böylece H8 

desteklenmiştir. 

9. Tartışma 

İnovasyon literatürü, sadece inovasyonun yeni ürünleri ortaya çıkarmadaki 

etkisiyle ilgili değil, ayrıca organizasyonel eğilimler ve yapı gibi diğer 

faktörlerin ne oranda inovasyona yol açtıkları konusunda da net olmayan 

bulgularla doludur. Bu çalışmada, literatürdeki çalışmaların sonuçları meta 

analiz kapsamında nicel olarak birleştirilip özetlenerek bu çelişkilere yanıt 

bulunmuş, daha önce incelenmemiş aracı ilişkiler araştırılmıştır. 

Öncelikle şekil 1’deki temel model kapsamındaki hipotezler tüm örneklem 

kullanılarak test edilmiştir. Pazar dalgalanmasının rakip odaklılığıyla 

pozitif ilişkisi olduğu bulunmuştur. Yani müşteri talebinde sıklıkla gerçekleşen 

değişimler ve yoğun rekabet, rekabetin hareketlerini ve sunduklarını 

yakından takip etmeyi gerektirmektedir. Diğer tarafta ise teknolojinin dalgalanması, 

hem müşteri hem de rakip yönelimlerini desteklemektedir. Bu 

nedenle kızışan rekabet ve teknolojik gelişmeler, hem müşterinin hem de rakiplerin 

hareketlerini ve stratejilerini gözlemlemeye verilen önemi artırmaktadır. 

Bu bulgu, stratejiyi şirketin rekabetçi endüstriyel ortama verdiği yanıt 

olarak gören endüstriyel örgüt paradigmasında desteklenmektedir (Burns 

ve Stalker, 1961; Grant, 1991; Porter, 1980) Ne pazar ne de teknoloji dalgalanmasının 

mekanik yapıyla doğrudan ilişkisi bulunmuştur (ancak ikisi de 

rakip ve/veya müşteri odaklılık aracılığıyla dolaylı negatif etkiler göstermektedir). 

Teknoloji dalgalanması (pazar dalgalanması değil) inovasyonu doğrudan 

desteklemektedir. Bu sonuç, artan çevresel belirsizliğin, ayakta kalmak 

için gereken inovasyon oranını ve seviyesini artırdığını öne süren literatürü 

desteklemektedir (Kotabe ve Swan, 1995). Dolayısıyla bizim bulgularımı-


za göre: (1) müşteri beklentilerindeki belirsizlikler ve rekabetin yoğunluğu, 

artan rekabet odağı ve örgütsel yapıdaki azalan bürokrasi ve merkezileşme 

aracılığıyla yeni ürün inovasyonunu desteklemektedir; (2) hızlı teknolojik 

gelişmeler, müşteri ve rekabet odağını gerekli kılarak şirketler için hem doğrudan 

hem de kısmen inovasyon yapmaları zorunluluğu yaratmaktadır. 

Endüstriyel örgüt paradigmasının (Covin ve Slevin, 1989; Miller ve Friesen, 

1982) desteklediği gibi hem müşteri hem de rakip odaklılığın mekanik 

yapılarla ilişkisi doğrudan negatiftir. Aynı zamanda her iki odaklılığın da 

inovasyonla ilişkisi doğrudan pozitiftir. (Beklentilerimizin ve YÜG araştırmalarındaki 

genel görüşün aksine) mekanik yapıların ayrıca inovasyon üzerinde 

pozitif bir etkisi vardır ve hem müşteri hem de rakip odaklılık mekanik 

yapılar aracılığıyla inovasyonu dolaylı etkilemektedir. Bu bulgular, şirketlerin 

dinamik ve belirsiz ortamlarda daha az merkeziyetçi ve daha fazla organik 

yapıları benimsediklerini öneren EÖ teorisinin olumsallık çerçevesine 

ters düşmektedir (Bourgeois ve Eisenhardt, 1988; Covin ve Slevin, 1989; 

Damanpour, 1991). Bizim sonuçlarımıza göre, dalgalanma olan ortamlarda 

faaliyet gösteren şirketler, bu dalgalanmalara uyumu etkin bir şekilde sağlayacak 

idari yapılar oluşturmaktadır. Bu tür ortamlarda fikir birliği oluşturmak 

uzun zaman alabildiği için sürekli bir kriz yönetimi, merkezileşme ve 

resmi süreçler gerektirebilmektedir. Merkezileşme ve resmileşme, iç uyuşmazlıkları 

ve belirsizlikleri azaltarak dış ortam koşullarına daha üniform bir 

tepkinin oluşturulmasını sağlayabilmektedir (Meyers vd., 1999). 

Diğer taraftan, mekanik yapıların yeni ürün performansı üzerinde doğrudan 

olumsuz bir etkisi vardır. Bu bulgu önemli bir katkıdır: mevcut araştırma, 

kaynak dağıtımı ve aktivitelerin kontrolu için, merkeziyetçi örgüt kullanımını, 

ve mekanizma ve rollerin resmi olarak tanımlanmasını desteklemektedir 

(Johne ve Snelson, 1988). Örneğin üst yönetimin müdahelesi farklı 

departmanlar arası daha iyi bir etkileşimi sağlayabilir, ve bir iş planına eşlik 

eden resmi performans kriterleri takım üyeleri arasındaki uyumsuzlukları, 

anlaşmazlıkları ya da yanlış anlaşılmaları en aza indirebilir (Crawford, 

1984; Johne ve Snelson, 1988; Sethi, 2000). Ancak bu yaklaşımlar ayrıca 

ürün geliştirme maliyetlerini artırmakta ve pazara tepki verme süresini uzatmakta, 

böylece bazı performans boyutlarını baskılamaktadır (Griffin, 1997; 

McDermott ve O’Connor, 2002). Örneğin Meyers vd., (1999) ve Miller ve 

Friesen (1982) anlaşmazlıkların ve belirsizliklerin daha üst düzey deneti- 


17

18 



mi sayesinde azaltıldığını öne sürer; ancak sık aralıklı kontrol aşamaları ve 

detaylı resmi kontroller inovasyonu ticarileştirmek için gereken zamanı ve 

kaynakları artırabilmektedir (Liker, Collins ve Hull, 1999). 

Beklendiği gibi inovasyonla yeni ürün performansı pozitif olarak bağlantılıdır. 

Ayrıca tüm modelin sonuçları aracılık ilişkileri göstermektedir. 

Müşteri ve rakip yönelimleri, mekanik yaklaşımları engelleyerek ve yeni 

ürün inovasyonunu besleyerek yeni ürün performansını etkiler. Pazar odaklılığın 

performansa doğrudan etkisini belirleyen alternatif bir model test edilip 

reddedilmiştir. Bu sonuç genel olarak (1) strateji performans ilişkisinin 

tam aracı değişkeni olarak inovasyonlu üç aşamalı olumsallık modeli; ve (2) 

şirketlerin iç kaynakları ve yeterlilikleri farklı şekillerde kullanarak üstün 

performansa ulaştıklarını öne süren Kaynak Temelli Yaklaşım’ın temel ilkesini 

desteklemektedir (Day, 1994; Grant, 1991; Mahoney ve Pandian, 1993; 

Penrose, 1959). Bu bulgular, literatüredeki pazar odaklılığını pazar başarısıyla 

ilişkilendiren aracı değişken arayışına katkıda bulunmaktadır (örneğin 

Han vd., 1998; Im ve Workman, 2004). Mevcut araştırma müşteri ve rakip 

yönelimlerine odaklanmıştır, ama girişimcilik ya da teknoloji odaklılık da 

benzer bir rol oynayabilir. 

Ve son olarak teknoloji dalgalanmasının, yeni ürün inovasyonunu destekleyerek 

(ya da zorunlu kılarak) yeni ürün performansı üzerinde dolaylı 

bir etkisi vardır. Performans üzerinde doğrudan etkiyi belirten alternatif bir 

model de test edilip reddedilmiştir. Bu, inovasyon yeterliliğinin ve uygulamanın 

önemini göstermektedir – bir şirket teknolojik gelişmelerin getirdiği 

fırsatları kullanabilirse yüksek performansa ulaşabilir. Bu, sıklıkla ifade edilen 

“yenilik yap ya da öl” ilkesini desteklemektedir: dalgalanma, inovasyonu 

daha önemli kılar ve yeni ürün başarısı sadece inovasyon aracılığıyla elde 

edilebilir. Bu, ayrıca pazarın dalgalanma seviyesine bakmaksızın inovasyona 

odaklanma ve müşteri beklentilerinden fazlasını sunmayı gerektirmektedir.


Kaynakça 

Achrol, Ravi S. (1991), “Evolution of the Marketing Organization: New Forms for 

Turbulent Environments”, Journal of Marketing 55 (4), 77-93. 

Adams, M. E., G. S. Day ve D. Dougherty (1998), “Enhancing New Product Development 

Performance: An Organizational Learning Perspective”, Journal of Product 

Innovation Management 15 (5), 403-22. 

Aiken, M., S. B. Bacharach ve J. L. French (1980), “Organizational Structure, 

Work Process, and Proposal Making in Administrative Bureaucracies”, Academy of 

Management Journal 23 (4), 631-52. 

Atuahene-Gima, Kwaku (2005), “Resolving the Capability-Rigidity Paradox in 

New Product Innovation”, Journal of Marketing 69(4), 61-83. 

Atuahene-Gima, Kwaku ve Anthony Ko (2001), “An Empirical Investigation of 

the Effect of Market Orientation and Entrepreneurship Orientation Alignment on 

Product Innovation”, Organization Science 12 (1), 54-74. 

Atuahene-Gima, K., H. Li ve L. M. De Luca (2006), “The contingent value of 

marketing strategy innovativeness for product development performance in Chinese 

new technology ventures”, Industrial Marketing Management 35(3), 359-72. 

Atuahene-Gima, K., S. F. Slater ve E. M. Olson (2005), “The Contingent Value of 

Responsive and Proactive Market Orientations for New Product Program Performance”, 

Journal of Product Innovation Management 22(6), 464-82. 

Ayers, D., R. Dahlstrom, ve S. J. Skinner (1997), “An Exploratory Investigation of 

Organizational Antecedents to New Product Success”, Journal of Marketing Research 

34 (1), 107-16. 

Baker, William E ve James M Sinkula (2005), “Market Orientation and the New 

Product Paradox”, Journal of Product Innovation Management 22(6), 483-502. 

Barney, Jay B. (2001), “Resource-Based Theories of Competitive Advantage: A 

Ten-Year Retrospective on the Resource-Based View”, Journal of Management 27(6), 

643-50. 

Bentler, Peter M. (1995), EQS Structural Equations Program Manual, Multivariate 

Software, Inc., Encino, CA. 

Berthon, Pi., J. M. Hulbert ve L. Pitt (2004), “Innovation or customer orientation? 

An empirical investigation”, European Journal of Marketing 38(9/10), 1065-90. 

Bollen, Kenneth A (1989), Structural Equations with Latent Variables, US: John 

Wiley & Sons, Inc. 


19

20 



Bonner, J. M., R. W. Ruekert, ve O. C. Walker Jr (2002), “Upper Management 

Control of New Product Development Projects and Project Performance”, Journal of 

Product Innovation Management 19 (3), 233-45. 

Bourgeois, L. J., III ve Kathleen M. Eisenhardt (1988), “Strategic Decision Processes 

in High Velocity Environments: Four Cases in Microcomputer Industry”, Management 

Science 34 (7), 816-35. 

Burns, Tom ve G. M. Stalker (1961), The Management of Innovation, London: 

Tavistock Publications. 

Calantone, R., R. Garcia, ve C. Droge (2003), “The Effects of Environmental Turbulence 

on New Product Development Strategy Planning”, Journal of Product Innovation 

Management 20 (2), 90-103. 

Calantone, R. J, S T. Cavusgil, ve Y. Zhao (2002), “Learning Orientation, Firm 

Innovation Capability, and Firm Performance”, Industrial Marketing Management 31 

(6), 515-24. 

Calantone, R. J., C. A. Di Benedetto, ve S. Bhoovaraghavan (1994), “Examining 

the Relationship between Degree of Innovation and New Product Success”, Journal 

of Business Research 30 (2), 143-48. 

Calantone, R. J., J. B. Schmidt, ve C. A. Di Benedetto (1997), “New Product Activities 

and Performance: The Moderating Role of Environmental Hostility”, Journal of 


Calantone, R. J., S. K. Vickery, ve C. Droge (1995), “Business Performance and 

Strategic New Product Development Activities: An Empirical Investigation”, Journal 

of Product Innovation Management 12 (3), 214-23. 

Calantone, Roger J. ve C. Anthony di Benedetto (1988), “An Integrative Model of 

the New Product Development Process: An Empirical Validation”, Journal of Product 


Calantone, R. J, Kw. Chan ve A. S. Cui (2006), “Decomposing Product Innovativeness 

and Its Effects on New Product Success”, Journal of Product Innovation Management 

23(5), 408-21. 

Chandy, Rajesh K ve Gerard J Tellis (1998), “Organizing for Radical Product Innovation: 

The Overlooked Role of Willingness to Cannibalize”, Journal of Marketing 

Research 35 (4), 474-87. 

Cho, Hee-Jae ve Vladimir Pucik (2005), “Relationship between innovativeness, 

quality, growth, profitability, and market value”, Strategic Management Journal 26(6), 

555-75. 

Cooper, Harris (1998), Synthesizing Research: A Guide for Literature Reviews, 

Newbury Park, CA: Sage Publications, Inc


Cooper, Robert G. ve Elko J. Kleinschmidt (1987), “New Products: What Separates 

Winners from Losers?”, Journal of Product Innovation Management 4 (3), 169-84. 

Covin, Jeffrey G ve Dennis P Slevin (1989), “Strategic Management of Small 

Firms in Hostile and Benign Environments”, Strategic Management Journal 10 (1), 

75-87. 

Crawford, C. Merle (1984), “Protocol: New Tool for Product Innovation”, Journal 


Damanpour, Fariborz (1987), “The Adoption of Technological, Administrative, 

and Ancillary Innovation: Impact of Organizational Factors”, Journal of Management 

13 (4), 675-88. 

Danneels, Erwin ve Elko J Kleinschmidt (2001), “Product Innovativeness from 

the Firm’s Perspective: Its Dimensions and Their Relation with Project Selection and 

Performance”, Journal of Product Innovation Management 18 (6), 357-73. 

Davis, P. S, C C. Dibrell, ve B. D Janz (2002), “The Impact of Time on the Strategy- 

Performance Relationship: Implications for Managers”, Industrial Marketing Management 

31 (4), 339-47. 

Day, George S (1994), “The Capabilities of Market-Driven Organizations”, Journal 

of Marketing 58 (4), 37-52. 

Deshpande, Rohit ve Frederick E. Webster, Jr. (1989), “Organizational Culture 

and Marketing: Defining the Research Agenda, Journal of Marketing 53 (1), 3-15. 

Dewar, Robert D ve Jane E Dutton (1986), The Adoption of Radical and Incremental 

Innovations: An Empirical Analysis”, Management Science 32 (11), 1422-33. 

Duncan, T. E., S. C. Duncan, L. A. Strycker, F. Li, ve A. Alpert (1999), An Introduction 

to Latent Variable Growth Curve Modeling: Concepts, Issues and Applications, 

Manwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, Inc. 

Eisenhardt, Kathleen M. (1985), “Control: Organizational and Economic Approaches”, 

Management Science 31 (2), 134-49. 

Ettlie, Jo. E, W. P. Bridges, ve R. D. O’Keefe (1984), “Organization Strategy and 

Structural Differences for Radical versus Incremental Innovation”, Management Science 

30 (6), 682-96. 

Ettlie, John E. ve Albert H. Rubenstein (1987), “Firm Size and Product Innovation”, 

Journal of Product Innovation Management 4 (2), 89-108. 

Fennell, Mary L (1984), “Synergy, Influence, ve Information in the Adoption of 

Administrative Innovations”, Academy of Management Journal 27 (1), 113-29. 

Friar, John H (1995), “Competitive Advantage through Performance Innovation 

in a Competitive Market”, Journal of Product Innovation Management 12 (1), 33-42. 


21

22 



Garcia, Rosanna ve Roger Calantone (2002), “A Critical Look at Technological 

Innovation Typology and Innovativeness Terminology: A Literature Review”, Journal 


Gatignon, Hubert ve Jean-Marc Xuereb (1997), “Strategic Orientation of the Firm 

New Product Performance”, Journal of Marketing Research 34 (1), 77-90. 

Grant, Robert M. (1991), “The Resource-Based Theory of Competitive Advantage: 

Implications for Strategy Formulation”, California Management Review 33 (3), 

114-35. 

Griffin, Abbie (1997), “The Effect of Project and Process Characteristics on Product 

Development Cycle Time”, Journal of Marketing Research 34 (1), 24-35. 

Griffin, Abbie ve John R Hauser (1996), “Integrating R&D and Marketing: A Review 

and Analysis of the Literature”, Journal of Product Innovation Management 13 

(3), 191-215. 

Gupta, Ashok K., ve David Wilemon (1986), “Improving R&D/ Marketing Relations: 

R&D Perspective”, R&D Management 20 (4), 277-90. 

Hage, Jerald ve Robert Dewar (1973), “Elite Values Versus Organizational Structure 

in Predicting Innovation”, Administrative Science Quarterly 18 (3), 279-90. 

Han, J. K, N. Kim, ve R. K Srivastava (1998), “Market Orientation and Organizational 

Performance: Is Innovation a Missing Link?”, Journal of Marketing 62 (4), 30-45. 

Henard, David H ve David M Szymanski (2001), “Why Some New Products Are 

More Successful Than Others”, Journal of Marketing Research 38 (3), 362-75. 

Hoyle, Rick H. (1995), Structural Equation Modeling: Concepts, Issues and Applications, 

Sage Publications, Inc. 

Hua, Stella Y ve Urban Wemmerlov (2006), “Product Change Intensity, Product 

Advantage, and Market Performance: An Empirical Investigation of the PC Industry”, 

Journal of Product Innovation Management 23(4), 316-29. 

Huffcutt, Allen I. ve Arthur, Winfred Jr. (1995), “Development of a New Outlier 

Statistic for Meta-Analytic Data”, Journal of Applied Psychology 80 (2), 327-34. 

Hult, G T. M, R. F Hurley, ve G. A Knight (2004), “Innovativeness: Its Antecedents 

and Impact on Business Performance”, Industrial Marketing Management 33 

(5), 429-38. 

Hunter, John E. ve Frank L. Schmidt (1990), Methods of Meta-Analysis: Correcting 

Error and Bias in Research Findings, Newbury Park, CA: Sage Publications, Inc. 

Hurley, Robert F ve G Tomas M Hult (1998), “Innovation, Market Orientation, 

and Organizational Learning: An Integration and Empirical Examination”, Journal of 

Marketing 62 (3), 42-54.


Im, Subin ve John P Workman Jr (2004), “Market Orientation, Creativity, and 

New Product Performance in High-Technology Firms”, Journal of Marketing 68 (2), 

114-32. 

Ittner, Christopher D ve David F Larcker (1997), “Product Development Cycle 

Time and Organizational Performance”, Journal of Marketing Research 34 (1), 13-23. 

Jassawalla, Avan R ve Hemant C Sashittal (1998), “An Examination of Collaboration 

in High-Technology New Product Development Processes”, Journal of Product 


Jaworski, B. J, V. Stathakopoulos, ve H S. Krishnan (1993), “Control Combinations 

in Marketing: Conceptual Framework and Empirical Evidence”, Journal of Marketing 

57 (1), 57-69. 

Jaworski, Bernard J. (1988), “Toward a Theory of Marketing Control: Environmental 

Context, Control Types, and Consequences”, Journal of Marketing 52 (3), 23- 

39. 

Johne, Frederick Axel ve Patricia A. Snelson (1988), “Success Factors in Product 

Innovation: A Selective Review of the Literature”, Journal of Product Innovation Management 

5 (2), 114-28. 

Kamath, R. R, D. M. Mansour-Cole ve R. Apana (1993), “Functional perspectives 

on innovation: The correlates of innovation in the marketing and manufacturing 

functions”, IEEE Transactions on Engineering Management 40(3), 293-99. 

Kaplan, David (1995), Structural Equation Modeling: Foundations and Extensions, 

Sage Publications, Inc., Thousand Oaks, CA. 

Kessler, Eric H ve Paul E Bierly III (2002), “Is faster really better? An empirical 

test of the implications of innovation speed”, IEEE Transactions on Engineering Management 

49(1), 2-12. 

Kimberly, John R ve Michael J Evanisko (1981), “Organizational Innovation: The 

Influence of Individual, Organizational, and Contextual Factors on Hospital Adoption 

of Technological and Administrative Innovations”, Academy of Management Journal 

24 (4), 689-731. 

Kleinschmidt, Elko J. ve Robert G. Cooper (1991), “The Impact of Product Innovativeness 

on Performance”, Journal of Product Innovation Management 8 (4), 240-51. 

Kotabe, Masaaki ve K Scott Swan (1995), “The Role of Strategic Alliances in 

High-Technology New Product Development”, Strategic Management Journal 16 (8), 

621-36. 

Langerak, F., H. S J Robben ve E. J. Hultink (2004), “The Impact of Market Orientation, 

Product Advantage, and Launch Proficiency on New Product Performance 


23

24 



and Organizational Performance”, Journal of Product Innovation Management 21 (2), 

79-94. 

Li, Haiyang ve Kwaku Atuahene-Gima (2001), “Product Innovation Strategy and 

the Performance of New Technology Ventures in China”, Academy of Management 

Journal 44 (6), 1123-34. 

Li, Tiger ve Roger J Calantone (1998), “The Impact of Market Knowledge Competence 

on New Product Advantage: Conceptualization and Empirical Examination”, 

Journal of Marketing 62 (4), 13-29. 

Liker, J. K, P. D. Collins, ve F. M. Hull (1999), “Flexibility and Standardization: 

Test of a Contingency Model of Product Design-Manufacturing Integration”, Journal 


Lu, Louis Y Y ve Chyan Yang (2004), “The R&D and marketing cooperation across 

new product development stages: An empirical study of Taiwan’s IT industry”, 

Industrial Marketing Management 33(7), 593-605. 

Lukas, Bryan A ve O C Ferrell (2000), “The Effect of Market Orientation on Product 

Innovation”, Academy of Marketing Science Journal 28 (2), 239-48. 

Lynn, Gary S ve Ali E Akgun (2001), “Project Visioning: Its Components and 

Impact on New Product Success”, Journal of Product Innovation Management 18 (6), 

374-87. 

Madhok, Anoop (2002), “Reassessing the Fundamentals and Beyond: Ronald 

Coase, the Transaction Cost and Resource-Based Theories of the Firm and Institutional 

Structure of Production”, Strategic Management Journal 23 (6), 535-50. 

Mahoney, Joseph T ve Rajendran Pandian J (1993), “The Resource-Based View 

within the Conversation of Strategic Management”, Strategic Management Journal 13 

(5), 179-91. 

Maltz, Elliot ve Ajay K Kohli (1996), “Market Intelligence Dissemination across 

Functional Boundaries”, Journal of Marketing Research 33 (1), 47-61. 

Marinova, Detelina (2004), “Actualizing Innovation Effort: The Impact of Market 

Knowledge Diffusion in a Dynamic System of Competition”, Journal of Marketing 

68 (3), 1-20. 

Markham, Stephen K ve Abbie Griffin (1998), “The Breakfast of Champions: Associations 

between Champions and Product Development Environments, Practices 

and Performance”, Journal of Product Innovation Management 15 (5), 436-54. 

Matsuno, K., J. T. Mentzer, ve A. Ozsomer (2002), “The Effects of Entrepreneurial 

Proclivity and Market Orientation on Business Performance”, Journal of Marketing 66 

(3), 18-32.


Matsuo, Makoto (2006), “Customer orientation, conflict, and innovativeness in 

Japanese sales departments”, Journal of Business Research 59(2), 242-50. 

Mavondo, Fe. T, J. Chimhanzi ve J. Stewart (2005), “Learning orientation and 

market orientation: Relationship with innovation, human resource practices and performance”, 

European Journal of Marketing 39(11/12), 1235-63. 

McDermott, Christopher M ve Gina Colarelli O’Connor (2002), “Managing Radical 

Innovation: An Overview of Emergent Strategy Issues”, Journal of Product Innovation 

Management 19 (6), 424-38. 

McKee, Da. O., P. R. Varadarajan, ve W. M. Pride (1989), “Strategic Adaptability 

and Firm Performance: A Market-Contingent Perspective”, Journal of Marketing 53 

(3), 21-35. 

Meyers, P. W, K. Sivakumar, ve C. Nakata (1999), “Implementation of Industrial 

Process Innovations: Factors, Effects, and Marketing Implications”, Journal of Product 


Miles, R. E, C. C Snow, A. D. Meyer, ve H. J. Coleman Jr. (1978), “Organizational 

Strategy, Structure, and Process”, Academy of Management Review 3 (3), 546-62. 

Miller, Danny (1987), “Strategy Making and Structure: Analysis and Implications 

for Performance”, Academy of Management Journal 30 (1), 7-32. 

Miller, D., C. Droge, ve J. M. Toulouse (1988), “Strategic Process and Content as 

Mediators between Organizational Context and Structure”, Academy of Management 

Journal 31 (3), 544-69. 

Miller, Danny ve Peter H. Friesen (1978), “Archetypes of Strategy Formulation”, 

Management Science 24 (9), 921-33. 

---- (1982), “Innovation in Conservative and Entrepreneurial Firms: Two Models 

of Strategic Momentum”, Strategic Management Journal 3 (1), 1-25. 

Mishra, S., D. Kim, ve D. H. Lee (1996), “Factors Affecting New Product Success: 

Cross-Country Comparisons”, Journal of Product Innovation Management 13 (6), 530- 

50. 

Montoya-Weiss, Mitzi M ve Roger Calantone (1994), “Determinants of New Product 

Performance: A Review and Meta-Analysis”, Journal of Product Innovation Management 

11 (5), 397-417. 

Moorman, Christine (1995), “Organizational Market Information Processes: Cultural 

Antecedents and New Product Outcomes”, Journal of Marketing Research 32 

(3), 318-35. 

Moorman, Christine ve Anne S Miner (1997), “The Impact of Organizational 

Memory on New Product Performance and Creativity”, Journal of Marketing Research 

34 (1), 91-106. 


25

26 



Mullins, John W ve Daniel J Sutherland (1998), “New Product Development in 

Rapidly Changing Markets: An Exploratory Study”, Journal of Product Innovation 

Management 15 (3), 224-36. 

Nakata, C., S. Im, H. Park ve Y. W. Ha (2006), “Antecedents and consequence of 

Korean and Japanese new product advantage”, Journal of Business Research 59(1), 

28-36. 

Narver, J. C, S. F Slater, ve D. L. MacLachlan (2004), “Responsive and Proactive 

Market Orientation and New Product Success”, Journal of Product Innovation Management 

21 (5), 334-47. 

Narver, John C. ve Stanley F. Slater (1990), The Effect of a Market Orientation on 

Business Profitability”, Journal of Marketing 54 (4), 20-35. 

Olson, E. M, O. C Jr Walker, ve R. W. Ruekert (1995), “Organizing for Effective 

New Product Development: The Moderating Role of Product Innovativeness”, Journal 

of Marketing 59 (1), 48-62. 

Olson, Er. M., S. F. Slater ve G. T. M. Hult (2005), “The Performance Implications 

of Fit among Business Strategy, Marketing Organization Structure, and Strategic Behavior”, 

Journal of Marketing 69(3), 49-65. 

Ottum, Brian D ve William L Moore (1997), “The Role of Market Information 

in New Product Success/Failure”, Journal of Product Innovation Management 14 (4), 

258-73. 

Ozsomer, A., R. J. Calantone, ve A. Di Benedetto (1997), “What Makes Firms 

More Innovative? A Look at Organizational and Environmental Factors”, Journal of 

Business and Industrial Marketing 12 (6), 400-16. 

Penrose, Edith T. (1959), The Theory of the Growth of the Firm, Wiley: New York. 

Peteraf, Margaret A (1993), “The Cornerstones of Competitive Advantage: A Resource-Based 

View”, Strategic Management Journal 14 (3), 179-91. 

Porter, M. E. (1980), Competitive Strategy: Techniques for Analyzing Industries 

and Competitors. New York, Free Press 

Porter, Michael E. (1981), “The Contributions of Industrial Organization to Strategic 

Management”, The Academy of Management Review 6(4), 609-620. 

Prescott, John E. (1986), “Environments as Moderators of the Relationship between 

Strategy and Performance”, Academy of Management Journal 29 (2), 329-46. 

Raudenbush, S. W., B. J. Becker ve H. Kalaian (1988), “Modeling Multivariate 

Effect Sizes”, Psychological Bulletin 103 (1), 111-20. 

Rosenthal, R (1991), Meta-Analytic Procedures for Social Research, Newbury 

Park, CA: Sage Publications, Inc.


Rowley, T., D. Behrens, ve D. Krackhardt (2000), “Redundant Governance Structures: 

An Analysis of Structural and Relational Embeddedness in the Steel and Semiconductor 

Industries”, Strategic Management Journal 21 (3), 369-86. 

Sengupta, Sanjit (1998), “Some Approaches to Complementary Product Strategy”, 

Journal of Product Innovation Management 15 (4), 352-67. 

Sethi, Rajesh (2000), “New Product Quality and Product Development Teams”, 

Journal of Marketing 64 (2), 1-15. 

Sethi, R., D. C. Smith, ve C. W. Park (2001), “Cross-Functional Product Development 

Teams, Creativity, and the Innovativeness of New Consumer Products”, Journal 

of Marketing Research 38 (1), 73-86. 

Slater, Stanley F ve John C Narver (1993), “Product-Market Strategy and Performance: 

An Analysis of the Miles and Snow Strategy Types”, European Journal of 

Marketing 27 (10), 33-51. 

Song, X Michael ve Mitzi M Montoya-Weiss (1998), “Critical Development Activities 

for Really New Versus Incremental Products”, Journal of Product Innovation 

Management 15 (2), 124-35. 

Song, X . M., M. M. Montoya-Weiss, ve J. B. Schmidt (1997), “Antecedents and 

Consequences of Cross-Functional Cooperation: A Comparison of R&D, Manufacturing, 

and Marketing Perspectives”, Journal of Product Innovation Management 14 (2), 

35-47. 

Song, X Michael ve Mark E Parry (1996), “What Separates Japanese New Product 

Winners from Losers”, Journal of Product Innovation Management 13 (5), 422-39. 

Song, X Michael ve Mark E Parry (1997), “The Determinants of Japanese New 

Product Successes”, Journal of Marketing Research 14 (1), 64-76. 

Song, X M., R. J. Thieme, ve J. Xie (1998), “The Impact of Cross-Functional Joint 

Involvement across Product Development Stages: An Exploratory Study”, Journal of 


Souder, William E. ve X. Michael Song (1998), “Analyses of U.S. and Japanese 

Management Processes Associated with New Product Success and Failure in High 

and Low Familiarity Markets”, Journal of Product Innovation Management 15 (3), 

208–23. 

Souder, W. E., J. D. Sherman, ve R. Davies-Cooper (1998), “Environmental Uncertainty, 

Organizational Integration, and New Product Development Effectiveness: 

A Test of Contingency Theory”, Journal of Product Innovation Management 15 (6), 

520-33. 

Swink, Morgan (2000), “Technological Innovativeness as a Moderator of New 


27

28 



Product Design Integration and Top Management Support”, Journal of Product Innovation 

Management 17 (3), 208-20. 

Tatikonda, Mohan V (1999), “An Empirical Study of Platform and Derivative 

Product Development Projects”, Journal of Product Innovation Management 16 (1), 

3-26. 

--- ve Stephen R Rosenthal (2000), “Technology novelty, project complexity, and 

product development project execution success: A deeper look at task uncertainty 

in product innovation”, IEEE Transactions on Engineering Management 47(1), 74-87. 

Troy, L. C, D. M. Szymanski, ve P. R. Varadarajan (2001), “Generating New Product 

Ideas: An Initial Investigation of the Role of Market Information and Organizational 

Characteristics”, Journal of Academy of Marketing Science 29 (1), 89-101. 

Utterback, J M ve W J Abernathy (1975), “A Dynamic Model of Product and 

Process Innovation”, Omega 3 (6), 639-56. 

Van Riel, Allard C R, Jos Lemmink ve Hans Ouwersloot (2004), “High-Technology 

Service Innovation Success: A Decision-Making Perspective”, Journal of Product Innovation 

Management 21(5), 348-59. 

Veryzer, Robert W Jr. (2005), “The Roles of Marketing and Industrial Design in 

Discontinuous New Product Development”, Journal of Product Innovation Management 

22(1), 22-41. 

Vismesvaran, Chockalingam ve Deniz S. Ones (1995), “Theory Testing: Combining 

Psychometric Meta-Analysis and Structural Equations Modeling”, Personnel 

Psychology 48 (4), 845-85. 

Wei, Y ve Neil A Morgan (2004), “Supportiveness of Organizational Climate, 

Market Orientation and New Product Performance in Chinese Firms”, Journal of Product 


Wolf, F M (1986), Meta-Analysis: Quantitative Methods for Research Synthesis, 

Newbury Park, CA: Sage Publications, Inc. 

Workman, John P Jr (1993), “Marketing’s Limited Role in New Product Development 

in One Computer Systems Firm”, Journal of Marketing Research 30 (4), 405-21. 

Yoon, Eunsang ve Gary L. Lilien (1985), “New Industrial Product Performance: 

The Effects of Market Characteristics and Strategy”, Journal of Product Innovation 

Management 2 (3), 134-44. 

Zhou, Kevin Zheng (2006), “Innovation, imitation, and new product performance: 

The case of China”, Industrial Marketing Management 35(3), 394-402. 

---, G. Y. Gao, Z. Yang ve N. Zhou (2005), “Developing strategic orientation in 

China: antecedents and consequences of market and innovation orientations”, Journal 

of Business Research 58(8), 1049-58.


---, C. K. Yim ve D. K. Tse (2005), “The Effects of Strategic Orientations on Technology- 

and Market-Based Breakthrough Innovations”, Journal of Marketing 69 (2), 

42-60. 

Zmud, Robert W. (1982), “Diffusion of Modern Software Practices: Influence of 

Centralization and Formalization”, Management Science 28 (12), 1421-31. 

Zou, Shaoming ve S. Tamer Cavusgil (2002), “The GMS: A Broad Conceptualization 

of Global Marketing Strategy and Its Effect on Firm Performance”, Journal of 

Marketing 66(4), 40-56. 


29



İnovasyon-Güdümlü Kalkınma: Avrupa 

Birliği Ülkeleri ve Türkiye Üzerine Bir 

İnceleme 

Innovation-Driven Development: An Examination on the 

European Union Countries and Turkey 

Özet 

Ülkelerin kalkınma süreçlerinde oldukça 

önem arz eden faktörlerden biri olarak karşımıza 

çıkan inovasyon, günümüzde birçok 

ülkenin ilgi gösterdiği konuların başında 

gelmektedir. İnovasyon; fiziksel ve beşeri sermaye 

ile işgücü verimliliğinin artırılması ve 

fikri mülkiyet haklarının geliştirilmesi yoluyla 

iktisadi kalkınmaya katkı sağlamaktadır. 

Yapılan birçok çalışmada, iktisadi kalkınma 

ile inovasyon arasında pozitif bir korelasyon 

olduğu ortaya konmuştur. Literatürde; kalkınmanın 

en üst aşamasında yer alan ülkeler 

inovasyon-güdümlü, en alt aşamasında 

bulunan ülkeler faktör-güdümlü, geriye kalan 

ülkeler ise yatırım/verimlilik-güdümlü 

ekonomiler olarak adlandırılmaktadırlar. İsveç, 

Danimarka, Finlandiya ve Almanya gibi 

gelişmiş ülkelerin inovasyon-güdümlü, buna 

karşın; Türkiye, Romanya ve Hırvatistan gibi 

gelişmekte olan ülkelerin ise yatırım/verimlilik-güdümlü 

ekonomiler olarak belirlendiği 

bu çalışmada, inovasyon ve iktisadi kalkınma 

arasındaki ilişki, bu ilişkiyi açıklayan yaklaşımlar 

ve göstergeler çerçevesinde Avrupa 

Birliği ülkeleri ve Türkiye özelinde incelenmiştir. 

Anahtar Kelimeler: İnovasyon, Kalkınma, 

Türkiye, Avrupa Birliği. 

Nihat Işık*, Efe Can Kılınç** 

Abstract 

Innovation which has significant importance 

on development of countries is one of 

the foremost subjects that countries’ concern 

about. Innovation contributes to economic development 

via improving productivity level of 

physical and human capital, labor force and 

improvement of intellectual property rights. It 

is proved in most study that there is a positive 

correlation between economic development 

and innovation. In the literature countries 

that are at the top stage of development are 

called innovation-driven, countries that are at 

the lowermost stage of development are called 

factor-driven and the rest of the countries are 

called investment/productivity driven countries. 

In the study countries such as Sweden, 

Denmark, Finland and Germany are specified 

as innovation-driven economies; Turkey, Romania 

and Croatia are specified investment/ 

productivity-driven countries. Relation between 

innovation and economic development 

is analyzed within the frame of explainer 

approaches and indicators for the European 

Union countries and Turkey. 

Keywords: Innovation, Development, 

Turkey, European Union. 

* Doç. Dr., Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, nihatis@kmu.edu.tr 

** Arş. Gör., Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, kilincefecan@kmu.edu.tr 


31

32 

Giriş 


Nihat Işık / Efe Can Kılınç 

Son yıllarda kalkınma üzerine yapılan çalışmalar, ülkeler arasındaki 

kalkınmışlık farklılıklarını azaltmanın yanı sıra, kamu ve özel sektör arasındaki 

koordinasyonu ve dayanışmayı arttıracak, bilginin sektörler arasındaki 

yayılımını kolaylaştıracak, Araştırma-Geliştirme (Ar-Ge) faaliyetlerinin 

artması ile rekabetin sürükleyicilerinden biri olan inovasyon süreçlerinin 

hızlanmasını sağlayacak faaliyetler üzerine yoğunlaşmaktadır. Bu bağlamda 

inovasyon, iktisadi büyümenin tetikleyicisi ve iktisadi kalkınmanın itici bir 

gücü olmasının yanı sıra, orta ve uzun vadede ülkelerin rekabetçi yapılarını 

korumaları ve sürdürmelerini sağlayan önemli bir faktör olarak değerlendirilmektedir. 

Mevcut küresel ortamda tüm ekonomiler düzeyinde politika yapıcıları 

inovasyonu destekleyerek ve teşvik ederek uzun dönemli inovasyon 

süreçlerine odaklanmış durumdadırlar. İnovasyon, gelişmekte olan ülkelerin 

daha yüksek kalkınma aşamalarına ulaşabilmelerini sağlayan ve bu ülkeler 

için ekonomik ve sosyal dönüşümleri beraberinde getiren önemli unsurlardan 

biri olmuştur ve olmaya da devam etmektedir. Bununla birlikte inovasyon, 

firmaların kârlarını ve pazar paylarını artırmaları ve rekabet avantajı 

elde etmeleri konusunda vazgeçilmez bir unsur olarak düşünülmektedir. 

Firmalar; küreselleşme ile birlikte artan rekabet, bilgi ve iletişim teknolojisindeki 

gelişmeler, enformasyonun etkisi ile bilimsel ve teknolojik 

yeniliklerin hızı gibi faktörler nedeniyle daha yoğun bir şekilde inovasyon 

faaliyeti yürütmek durumundadırlar. İnovasyon faaliyetleri ülke içerisinde 

üretilen bilgi ve icatların ticarileştirilmesini sağlamak yoluyla katma değer 

sağlamakta ve fiziksel ve beşeri sermayenin ve işgücünün verimliliğinin artırılması, 

fikri mülkiyetin geliştirilmesi yoluyla iktisadi kalkınmaya önemli 

katkılar sağlamaktadır. Literatürde yer alan teorik ve ampirik çalışmalar, gelişmiş 

ekonomilerin büyüme süreçlerinde teknolojik inovasyonun önemli 

bir rol üstlendiğini göstermektedir. Örneğin, bu çalışmalardan birisi olan ve 

Dünya Bankası tarafından 2007 yılında gelir düzeyi ile inovasyon arasındaki 

korelasyona yönelik olarak yapılan çalışmada; Danimarka, İrlanda, Amerika 

Birleşik Devletleri (ABD) ve İsveç gibi ülkelerde inovasyon endeksi ile gelir 

düzeyi arasında pozitif bir ilişki olduğu saptanmıştır. 

İnovasyon ile birlikte teknolojik gelişmeler de ülkelerin ekonomik, siyasi 

ve sosyal yapısını değiştirmektedir. Bu nedenle bütün ülkeler bilim ve teknoloji 

politikalarını bir sistem olarak ele almakta ve küreselleşen teknolojiye

İnovasyon-Güdümlü Kalkınma: Avrupa Birliği Ülkeleri ve Türkiye Üzerine Bir İnceleme 

sahip olmak için Ar-Ge faaliyetlerine ağırlık vermektedirler. Bugün gelişmiş 

ülkeler, Ar-Ge faaliyetlerinde istihdam edilen araştırmacı sayıları ve Gayri 

Safi Yurtiçi Hâsıla (GSYH) içerisinde Ar-Ge harcamalarının payı gibi göstergeler 

açısından birbirlerine rekabet üstünlüğü sağlamaya çalışmaktadırlar. 

Bu kapsamda çalışmanın amacı, inovasyon ve iktisadi kalkınma arasındaki 

ilişkiyi, bu ilişkiyi açıklayan yaklaşımlar ve göstergeler çerçevesinde 

Avrupa Birliği ülkeleri ve Türkiye özelinde incelemektir. 

Çalışmanın ikinci bölümünde kalkınmanın üç aşamasına değinilerek, 

üçüncü bölümde inovasyon ve kalkınma arasındaki kavramsal ilişki literatür 

çerçevesinde incelenmiştir. Dördüncü kısımda kalkınma ve inovasyon 

arasındaki ilişkiye yönelik teorilere değinilmiştir. Beşinci ve son bölümde 

ise, inovasyon ve kalkınma açısından; Dünya Ekonomik Forumu (Word 

Economic Forum-WEF) tarafından yayınlanan Küresel Rekabet Raporu 

(2010-2011), Avrupa Komisyonu’na bağlı bir istatistik birimi olan Eurostat 

tarafından hazırlanan İnovasyon Birliği Skorbordu (2010) verileri ve Ar-Ge 

harcamalarının GSYH içerisindeki payının Avrupa Birliği (AB) ülkeleri ve 

Türkiye’deki mevcut durumunun analizi yapılmıştır. 

1. Kalkınmanın Üç Aşaması 

II. Dünya Savaşı sonrasında hız kazanan teknolojik gelişmeler nedeniyle 

ülkeler arasında iktisadi, sosyal ve kültürel alanlarda bazı farklılıklar 

ortaya çıkmıştır. Teknolojik gelişmelerden ve inovatif süreçlerden yeterince 

beslenen ülkeler refah seviyelerini artırabilmiş, buna karşın, bu süreçlerden 

daha az faydalanan ülkelerin refah seviyelerinde kayda değer artışlar gözlenmemiştir. 

Ülkeler arasındaki kalkınmışlık farklılıklarının giderek artması, 

az gelişmiş ülkelerde kalkınma sorununu da beraberinde getirmiştir. Aynı 

zamanda 1980’li yıllardan sonra özellikle bilgi teknolojilerinde ve inovatif 

süreçlerde meydana gelen değişiklikler kalkınma ve büyüme hususlarına 

olan ilginin daha da artmasına neden olmuştur. 

Literatürde iktisadi kalkınma ile ilgili birçok tanıma rastlansa da, en 

basit tanım ile geri kalmış toplumları daha yüksek bir refah düzeyine çıkarmak 

için ekonomik ve sosyal alanlarda, iktisadi değişkenler üzerinden 

uygulanan politikaların getirdiği değişim süreci olarak açıklanabilir. Sözko- 


33

34 



nusu tanım aynı zamanda iktisadi kalkınma ile iktisadi büyüme kavramları 

arasındaki farka da işaret etmektedir. Şöyle ki, iktisadi büyüme, bir ekonominin 

üretim kapasitesinde sayısal olarak yaşanan artışları ifade ederken, 

iktisadi kalkınma kavramı iktisadi olguların yanında sosyal, siyasal, kültürel 

ve politik olguları da kapsamaktadır. 

Kalkınma günümüz dünyasının en önemli temalarından biridir. Küresel 

iktisadi kalkınma uygulamaları bağlamında çeşitli ülkelerin kalkınma modelleri 

başlangıçta üç kategoriye ayrılmaktadır. Birincisi, doğal kaynak zenginlikleri 

tarafından desteklenen faktör (kaynak) temelli model; ikincisi, bir 

ülkenin gelişmiş ülkeler ile yakın ekonomik ilişkileri ve onlara olan yakınlığı 

tarafından belirlenen bağımlılık modeli; üçüncüsü ise, inovasyon tarafından 

yönlendirilen inovasyon-temelli modeldir. İktisadi kalkınma açısından dünyada 

en gelişmiş 20 ülke, inovasyon-temelli modeli tercih etmektedirler. Bu 

ülkelerin; genel inovasyon endeksleri fark edilir bir biçimde diğer ülkelerinkine 

nazaran daha yüksek, bilimsel ve teknolojik ilerleme tarafından yapılan 

katkıların oranı %70’ten daha fazla, Ar-Ge girdilerinin GSYH içerisindeki 

payı %2’nin üstünde ve diğer ülkelerin teknolojilerine olan ihtiyaçları da 

%20’nin altındadır (World Bank, 2009: 18). 

Günümüzde Türkiye dâhil olmak üzere gelişmekte olan ülkelerin birçoğu, 

gelişmiş ülkelerin refah seviyesine ulaşmayı hedeflemektedir. Bu kapsamda, 

AB’ye uyum sürecinde kalkınma planlarında temel öncelik refah 

seviyesinin artırılmasına verilmiştir. Bunun sağlanabilmesi için ülkelerde 

genellikle; makroekonomik göstergelerde iyileşmenin sağlanması, Ar-Ge, 

inovasyon, bilim ve iletişim teknolojilerinin geliştirilmesi, eğitim, sağlık ve 

sosyal güvenlik sistemlerinin geliştirilmesi, bölgesel ve kırsal kalkınmanın 

sağlanması, gelir dağılımının iyileştirilmesi ve kayıt dışılığın azaltılması gibi 

temel politika hedefleri belirlenmektedir. 

Annoni ve Kozovska (2010) ve Lopez-Claros ve Mata (2010) tarafından 

yapılan çalışmalarda kalkınma; faktör-güdümlü ekonomi, yatırım/verimlilik-güdümlü 

ekonomi ve inovasyon-güdümlü ekonomi olmak üzere üç aşamaya 

ayrılmıştır: 

Faktör-Güdümlü Ekonomi: Kalkınmanın en alt aşamasında bulunan 

ekonomi, faktör-güdümlü ekonomi olarak tanımlanır ve temel olarak vasıfsız 

işgücü ve doğal kaynaklar tarafından yönetilir. Faktör-güdümlü ekono-


mi aşamasında ülkeler, teknolojileri kendi bünyelerinde geliştirmek yerine 

diğer ülkelerden temin ederler. Bu aşamada bulunan ülkelerin yeterli ölçüde 

gelişmemiş beşeri sermaye kaynakları, ülkenin inovasyon yeteneğini 

ve istikrarlı bir verimlilik artışını engellemektedir. Çünkü bu ülkeler büyük 

ölçüde uluslararası piyasalarda fiyat kabul edici konumundadırlar ve ticaret 

açısından keskin değişikliklere yol açabilen konjonktür dalgalanmalarına, 

döviz kuru hareketlerine ya da diğer dış şoklara karşı savunmasızdırlar. Bu 

ülkelerde yüksek düzeylerde yolsuzluk vardır. Ayrıca, yasal çerçeve ve hukukun 

üstünlüğü zayıf, göreceli olarak kamu yönetim kalitesi düşük ve sonuç 

olarak kötü bir makroekonomik durum söz konusudur. 

Yatırım/Verimlilik-Güdümlü Ekonomi: Bu aşamada, ekonominin altyapısını 

modernize etme noktasında yatırımların önemine değinilmektedir. 

Porter (1990)’a göre firmalar, küresel piyasalarda mevcut olan en iyi teknoloji 

ile donatılmış; modern, verimli ve genellikle büyük ölçekli tesislere yatırım 

yapacaklardır. Diğer ülkelerden ithal edilen teknolojiler sadece temel teknolojileri 

değil, aynı zamanda en gelişmiş teknolojileri de kapsayacak şekilde 

genişletilmelidir. Bu aşamanın altında yatan ana tema, firmaların vasıflı işçilerin 

ortaya çıkmasında oldukça önem arz eden ve verimlik artışı sağlayan 

eğitim ve öğretim gibi faktörlere yatırım yapmasıdır. Buradaki vasıflı işçiler, 

ithal edilen teknolojileri özümsemekte ve geliştirmekte ya da yerel şartlara 

uyarlamaktadırlar. Anılan aşamada bulunan firmalar açısından maliyet 

faktörleri önemini devam ettirmektedir. Ayrıca, bu düzeydeki ekonomiler 

küresel iş çevrimlerindeki (global business cycle) ya da döviz kurundaki değişikliklerden 

de etkilenmektedirler. Söz konusu aşamanın avantajlı tarafı, 

kaynakların daha verimli kullanılmasını amaçlayan yatırımların, genellikle 

refah sağlamada kullanılan ekonomik kaynaklarda çeşitliliği de beraberinde 

getirmesidir. Bu aşamada hükümetler mali sürdürülebilirlik sorunlarına 

odaklanmakta ve sosyal güvenlik sistemi için daha sağlam bir finansal temel 

oluşturma noktasında emeklilik reformu uygulamaktadırlar. Aynı zamanda 

bu hükümetler yüksek öğretim altyapısını önemli ölçüde geliştirmeyi ve 

özel sektörün gelişmesi konusunda daha destekçi bir rol üstlenen kamu yönetimi 

yapısını oluşturmayı amaçlamaktadırlar. 

İnovasyon-Güdümlü Ekonomi: Kalkınmanın en üst aşamasında bulunan 

ekonomiler inovasyon güdümlü ekonomiler olarak tanımlanır. Bu aşamada 

bulunan ülkelerin vatandaşları faktör güdümlü ya da yatırım/verimli- 


35

36 



lik-güdümlü aşamalarda bulunan ülkelerin vatandaşlarından daha yüksek 

gelir ve ortalama olarak daha yüksek eğitim seviyesine sahiptirler. Bu yüksek 

gelir ve eğitim düzeyi, gelişme ve inovasyon için bir talep oluşturur. İnovasyon-güdümlü 

ekonomi aşamasında, firmalar mevcut teknolojiyi kullanmaya 

ve geliştirmeye devam ederler ve yeni teknolojiler üretirler. Uygun talep 

koşulları, tedarikçi bir taban ve ülkede ilgili endüstrilerin varlığı firmalara 

inovasyon yapmayı ve bu inovasyonu sürdürme olanağını sağlar. İnovasyongüdümlü 

ekonomide faaliyet gösteren firmalar kendi pazarlama ve tedarik 

ağlarına sahiptirler. Bu firmalar sadece girdi kaynakları ve piyasa satışları 

değil, aynı zamanda; işgücü arzı, finansman kaynakları ve üretim yeri 

kaynakları açısından önemli yatırımcılar ve küresel oyuncular olacaklardır. 

İnovasyon aşamasında devletin rolü önceki aşamalara göre daha sınırlıdır. 

2. İnovasyon ve İktisadi Kalkınma: Kavramsal Çerçeve ve Literatür 

İnovasyon ve kalkınma, toplumların her zaman üzerinde durduğu ve 

tartıştığı konulardır. İktisadi kalkınmadaki her büyük sıçrama, mevcut inovasyonlardaki 

gelişmeler ve yeni inovasyonların ortaya çıkması ile birlikte 

olmuştur. İnovasyon, iktisadi kalkınmanın en önemli tetikleyicisidir. İnovasyon; 

fiziksel ve beşeri sermayenin ve işgücünün verimliliğinin artırılması, 

fikri mülkiyetin geliştirilmesi yoluyla iktisadi kalkınmaya katkı sağlamaktadır. 

Eski yöntemlerin yerine yeni ve daha etkin yöntemlerin kullanılmasını 

veya tamamen yeni ürünlerin üretilmesini ve yeni bir yaşayış şeklinin 

ortaya çıkarılmasını sağlayan teknolojik gelişmeler ve inovasyonlar aynı 

zamanda ülkelerin kalkınma ve modernleşme süreçlerine önemli katkılar 

yapabilmektedirler. Dolayısıyla, yeni teknolojilere sahip olunması ve yeni 

üretim tekniklerinin yayılması ülkeler için büyük önem arz etmektedir. Günümüzde 

çoğu ülke bilim ve teknoloji politikalarına büyük önem vermekte, 

inovasyon faaliyetleri yürütmekte, iktisadi kalkınma ve büyümeyi sağlamada 

bilgi, teknoloji ve inovasyonu bir üretim faktörü olarak kullanmakta, mal 

ve hizmet üretiminde emek ve sermayenin yanı sıra, bilgi de önemli bir girdi 

olarak değerlendirilmeye başlamaktadır (Türker, 2000: 116-117). 

Uluslararası rekabetçi bir çevrede uzun süreli iktisadi büyümeyi sürdürebilmek 

için ihtiyaç duyulan yetenekleri ifade eden rekabetçilik, günü-


müzün küreselleşen ortamında inovasyondan ciddi ölçüde etkilenmekte ve 

inovasyonla birlikte kalkınmaya önemli katkılar sağlayabilmektedir. Piyasada 

girişimciler inovasyon yoluyla verimliliği artırarak piyasa talebine cevap 

verir ve böylelikle ekonomiler sürdürülebilir kalkınmayı sağlayabilirler. 

Aynı zamanda inovasyon, teknolojinin gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan 

ülkelere yayılımını da hızlandırmaktadır (Aktaran: Ünlükaplan, 2009: 238). 

İnovasyon konusundaki araştırmalar, ülkelerin inovasyon performanslarındaki 

artışın ekonomik ve toplumsal kalkınma, refah ve gelişme için 

anahtar rol oynadığını; bilgi ekonomisine geçiş için en önemli itici güç olduğunu; 

etkin inovasyon politikalarına ve sistemlerine sahip ülkelerin gelişmişlik 

yarışında hızla ilerlediklerini, inovasyon sayesinde eşitsizlikler de 

dâhil olmak üzere pek çok toplumsal sorunun üstesinden gelmeyi başardıklarını 

açıkça ortaya koymaktadır (Elçi vd., 2008: 30). 

1970’li yılların ortalarına kadar uluslararası ticaret iktisadi büyümenin 

temel yönlendiricisi olarak kabul edilmiştir. Ancak bu yıllardan sonra yaşanan 

bazı önemli değişiklikler iktisadi başarı için temel faktörün ihracat oranı 

tarafından ölçülen uluslararası ticaret olmadığını ortaya koymuştur. Japonya 

ekonomisi, çeşitli imalat sektörlerinde yüksek verimlilik ve inovasyon 

yeteneği sayesinde önemli gelişmeler kaydetmiş ve bu sektörlerde rekabet 

üstünlüğünü ele geçirmiştir. Bu süreçte öğrenme ve bilgi iktisadi büyümenin 

temel tetikleyicileri olmuşlardır. OECD ülkelerinde yapılan birçok çalışma 

öğrenme yeteneğinin; firmaların ve endüstrilerin, dolayısıyla bölgelerin ve 

ülkelerin başarısının arkasında yatan faktörlerden biri olduğunu göstermiştir 

(Kitanovic, 2005: 13). 

İnovasyon ile bilgi ve öğrenme son zamanlarda yerel ve bölgesel kalkınmayı 

açıklamada ve anlamada merkezi fikirler olmuşlardır. Kalkınma, 

yerelin ya da bölgenin üretim yeteneğinin geliştirilmesi ile öğrenme süreçleri 

aracılığıyla bilgi ve inovasyonun absorbe edilmesi ve kullanılması olarak 

yorumlanmaktadır. Yerel ve bölgesel kalkınmadaki inovasyona yönelik 

yaklaşımlar; inovasyon anlayışının lineer modelden interaktif modele geçişi 

üzerine odaklanmaktadırlar. Lineer model, kamu ve özel organizasyonlardaki 

bilgi ve fikirlerin tek yönlü akışına vurgu yaparken, interaktif model, 

kalkınma aşamaları ile oldukça yakından ilişkili olan kurumlar arasındaki 

inovasyonun interaktif ve yinelemeli doğasına vurgu yapmaktadır (Pike vd., 

2006: 95-96). 


37

38 



Teknolojik gelişmeler ülkelerin ekonomik ve sanayi yapısını etkilediği 

gibi, siyasi ve sosyal yapısını da değiştirebilmektedir. Bu nedenle bütün 

ülkeler bilim ve teknoloji politikalarını bir sistem olarak ele almakta ve 

küreselleşen teknolojiye sahip olmak için Ar-Ge faaliyetlerine ağırlık vermektedirler. 

Bugün gelişmiş ülkeler, Ar-Ge faaliyetlerinde istihdam ettikleri 

araştırmacı sayıları ve GSYH içerisindeki Ar-Ge harcamalarının payı gibi 

göstergeler açısından birbirlerine rekabet üstünlüğü sağlamaya çalışmaktadırlar. 

Dünya genelinde artan ekonomik küreselleşme nedeniyle hem gelişmiş, 

hem de gelişmekte olan ülkeler bazı fırsatlar ve tehditler ile karşı karşıyadırlar. 

Tarihe bakıldığında, dünya genelindeki iktisadi kalkınma deneyimlerinin 

ekonomik ve sosyal gelişmede inovasyonun kritik rolünü teyit ettiği görülebilir. 

Bir ülkenin inovasyon yeteneklerine sahip olması ve güçlü ve etkili 

bir ulusal inovasyon sistemi oluşturması, iktisadi kalkınmanın kalitesinin 

ve sürdürülebilirliğinin artmasına yardım etmekte ve ülkenin temel rekabet 

gücünün yükseltilmesini sağlamaktadır. Ulusal inovasyon performansının 

belirleyicileri; rekabet ve piyasa yapısı, fikri mülkiyet haklarının korunması, 

insan kaynaklarının kalitesi ve mevcudiyeti, Ar-Ge’ye yatırım, risk sermayesini 

destekleme, teknoloji yayılımı ve endüstriyel kümelerdir (World Bank, 

2009: 18). 

Karar birimlerinin yaşanabilir olarak gördükleri ve yaşamayı arzuladıkları 

yapıyı ifade eden bir kavram olan kalkınma, günümüzde çoğu ülkenin 

hedefleri arasında yer almaktadır. Ülkeler kalkınma hedefine ulaşma noktasında; 

sosyal, siyasi ve kültürel yapılarla uyumlaştırıcı politikalar belirlemektedirler. 

Bunun için de yaparak öğrenme ve interaktif öğrenme süreci 

sağlanmaya çalışılmaktadır. İnovasyon büyümeyi etkilemekte ve bunların 

beşeri sermayeye yansıması ile birlikte kalkınma süreci başlamaktadır (Karaçor, 

2007: 125). 

İnovasyon faaliyeti, yeteneğin oluşmasına neden olan yönü ile bir öğrenme 

süreci olarak kabul edilmektedir. Öğrenme sonucu, kurumların, kaynaklarını 

daha etkin biçimde kullanabilecek yeteneklere ve yetkinliklere sahip 

olmaları ve bu unsurların onların rekabet gücünü belirlemesi, inovasyon 

ile rekabet gücü arasında güçlü bir ilişki olduğunu göstermektedir.


Bilgi-Temelli 

Ekonomi 

Şekil 1: Öğrenen Ekonomi ve İktisadi Kalkınma 

Kaynak: TÜSİAD, 2003: 216. 

İnteraktif öğrenme, içinde yer alan toplumsal ortama göre işleyen süreçler 

olduğundan, entellektüel sermaye ile birlikte kurumsallaşmayı besleyip 

destekleyen sosyal sermaye yönünden de sistemin güçlü olması gerekmektedir. 

İktisadi kalkınma ile öğrenme süreci arasında karşılıklı bir etkileşim 

sözkonusudur (bkz. Şekil 1) (TÜSİAD, 2003: 216). 

Bu genel kavramsal çerçevenin ardından aşağıda ele alınan konuyla ilgili 

yapılmış olan çalışmalardan bazıları üzerinde durulacaktır. 

World Bank (2009)’da inovasyonun gelişmiş ülkelerden az gelişmiş ülkelere 

teknoloji yayılımı yoluyla iktisadi büyümeye neden olduğu ve teorik 

ve ampirik kanıtların inovasyon performansı ile iktisadi kalkınma arasında 

pozitif bir korelasyona işaret ettiği ortaya konulmaktadır. Çalışmada ayrıca, 

son yıllarda yapılan çalışmaların, ABD ekonomisinin büyüme oranlarının 

yarısından fazlasına teknolojik ilerleme sayesinde ulaştığı da vurgulanmaktadır. 

Ünlükaplan (2009), inovasyonun iktisadi kalkınmaya katkısının; fiziksel 

sermayenin etkinliğinin artırılması, işgücü ile tamamlayıcılığın gelişti- 


39

40 



rilmesi ve entellektüel, beşeri ve fiziksel sermayenin verimliliğinin yükseltilmesi 

aracılığıyla olduğunu belirtmektedir. Yazar, uluslararası rekabetçi bir 

çevrede uzun süreli iktisadi büyümeyi sürdürebilmek için ihtiyaç duyulan 

yetenekleri ifade eden rekabetçiliğin günümüzün küreselleşen ortamında 

inovasyondan ciddi ölçüde etkilenen ve inovasyonla birlikte kalkınmaya 

önemli katkılar yapan unsurların başında geldiğini vurgulamaktadır. 

Fagerberg ve Srholec (2008) yaptıkları çalışmada inovasyon sistemleri, 

ülkelerin sahip olduğu olanaklar ve iktisadi kalkınma arasındaki ilişkiyi, 

115 ülkeye ait 25 gösterge kullanılarak analiz etmişlerdir. Bu çalışmada ülke 

olanakları olarak; inovasyon sistemlerinin gelişimi, politik sistemin karakteri, 

yönetişim kalitesi ve ekonominin açıklık derecesi baz alınmıştır. Çalışma 

sonucunda, kalkınma hedefini yakalamak isteyen ülkeler için gelişmiş bir 

inovasyon sisteminin olmasının önemli olduğu ve Kişi Başına Milli Gelir 

(KBMG) ile inovasyon sistemi arasında güçlü ve önemli bir ilişkinin varlığı 

tespit edilmiştir ve inovasyon sisteminin kalkınmaya olan olumlu katkısında 

hükümetin ve politik sistemin yeterliliğinin, doğrudan yabancı sermaye 

yatırımlarının ve ticarette açıklık faktörlerinin belirleyici olduğu ifade edilmiştir. 

Ülkü (2007), OECD’ye üye olan ve olmayan 41 ülkenin verilerini kullanarak, 

KBMG’yi artıran inovasyon ve inovasyonda bir artışa yol açan, işgücü 

içerisindeki araştırmacıların sayısında meydana gelen bir artış olarak ifade 

edilen ölçeksiz içsel büyüme teorilerinin öngörülerini açıklamaya çalışmıştır. 

Sonuçlar, işgücü içerisindeki araştırmacıların sayısında meydana gelen 

bir artışın, inovasyonu, sadece büyük pazar yapısına sahip OECD ülkelerinde 

artırdığını göstermiş ve OECD’ye üye olmayan gelişmekte olan ülkelerde, 

KBMG’nin artmasına imkân veren inovatif faaliyetlerde bir artış meydana 

geldiği gözlemlenmiştir. Bu bulgular, gerek OECD üyesi, gerekse de üye olmayan 

ülkelerinin inovasyon konusunda hassas olduklarını göstermektedir. 

Gössling ve Rutten (2006), bölgelerdeki inovasyon faaliyetlerini olumlu 

etkileyen faktörlerin; servet, GSYH’nın gelişimi, kültürel çeşitlilik, nüfusun 

yetenek düzeyi ve nüfus yoğunluğu olduğunu belirtmektedir. Yazarlar, AB 

ülkelerine ait ulusal ve bölgesel verileri, lineer regresyon modeli çerçevesinde 

kullanmışlardır. Yaptıkları analiz sonucunda, yukarıda sayılan GSYH’nın 

gelişimi dışındaki faktörlerin inovasyon üzerinde pozitif bir etkiye sahip ol-


duğu, buna karşın, GSYH ile inovasyon arasında negatif bir korelasyonun 

olduğu sonucuna ulaşmışlardır. 

Kitanovic (2005), küreselleşen piyasada ülke ekonomilerinin, iktisadi 

başarının önemli bir yönü olarak belirlenen inovasyon yeteneği nedeniyle, 

rekabetçi kalabilmek ve önde olan ülkeleri yakalama konusunda başarılı 

olabilmek noktasında öğrenme ve bilginin hâkim olduğu bir sürece girdiklerini 

ifade etmiştir. Gelişmekte olan ülkelerin gelişmiş ülkeleri yakalama 

sürecinde öğrenme yeteneği belirleyici bir faktördür ve bu ülkelerin inovasyon 

sistemlerinde öğrenme süreci ve bilgi üretimi en önemli unsurlardandır. 

Öyle ki Lundvall, modern ekonominin temel kaynağının bilgi ve en önemli 

sürecinin de öğrenme olduğunu ifade etmektedir. 

Hinloopen (2003), firmaların inovasyon performanslarının, inovasyon 

faaliyetleri ve inovasyon ile ilişkili olan çevre arasındaki etkileşim tarafından 

belirlendiğine işaret etmektedir. Yazar bu etkileşimleri, firmaların inovasyon 

performansı açısından ampirik olarak değerlendirmiştir. İlk olarak, 

toplam inovasyon girdisi ve toplam inovasyon çıktısı ölçümü arasındaki ilişkiyi 

hesaplamış, böylece ülkeler arasındaki yapısal farklılıkları açık bir şekilde 

ortaya koymuştur. Çalışma sonucunda; İtalya, Almanya ve İrlanda’nın 

çoğu inovasyonla ilgili olan girdileri ticari bir çıktıya çeviren öncü ülkeler 

olduklarını tespit etmiştir. 

TÜSİAD (2003)’de, iktisadi kalkınma ile inovasyon sisteminin kurumsallaşmasının 

birlikte ele alınması ve ulusal kalkınma ve ulusal rekabetçilik 

hedeflerine aynı anda ulaşılabilmesi için ulusal inovasyon sistemine gereken 

önemin verilmesi gerektiği vurgulanmaktadır. Bu kapsamda inovatif 

faaliyetlerin yürütülmesi konusunda; Ar-Ge kurumlarının, firmaların, inovasyon 

destek kuruluşlarının ve inovasyon ağ yapılarının ulusal boyutta verimli 

bir şekilde kullanılması gerektiği ifade edilmektedir. 

Evangelista vd. (2002), 1993 yılında yapılan topluluk inovasyon araştırmasının 

sonuçlarını analiz etmişlerdir. Avrupa’daki firmaların yaklaşık 

olarak yarısı ürün ya da süreç inovasyonu ile 1990-1992 periyodunda tanışmıştır. 

Büyük firmalar küçük firmalara göre daha inovatiftir. Yüksek teknoloji 

sektörlerinde bu oran üçte iki iken, geleneksel sektörlerde üçte birdir. 

Firmaların büyük bir bölümü, makine ve ekipmanlara teknolojiyi uyarlamak 

ve gereken teknolojiyi geliştirmek için inovasyon harcaması yapmaktadırlar. 


41

42 



Toplam inovasyon harcamaları içerisinde test üretimi ve tasarım (dizayn) 

için yapılan inovasyon harcaması sırasıyla, %10 ve %11 iken, Ar-Ge harcamalarının 

payı %20’dir. Ar-Ge faaliyetleri ve yapılan diğer yatırımlar inovasyon 

süreçlerinde oldukça önemli argümanlar olmakla birlikte, bölgesel 

düzeyde gelişmenin de anahtarı konumundadırlar. 

Türker (2000), günümüzde çoğu ülkenin; bilim ve teknoloji politikalarına 

büyük önem verdiğini, inovasyon faaliyetlerini yoğunlaştırdığını, refah 

seviyesini artırabilmek için iktisadi kalkınma ve büyümede; bilgi, teknoloji 

ve yeniliği bir üretim girdisi olarak kullandığını, mal ve hizmet üretiminde 

emek ve sermayenin yanı sıra bilgiyi de önemli bir unsur olarak değerlendirmeye 

başladıklarını ifade etmektedir. 

3. İnovasyon ve Kalkınma Arasındaki İlişkiyi Açıklayan Yaklaşımlar 

İnovasyon ile kalkınma arasındaki ilişki, makro ve mezo (bölgesel) düzeyde 

incelenebilir. Makro düzeyde yaklaşımlar; Schumpeterci Kalkınma 

Yaklaşımı, Tekno-Ekonomik Paradigmalar, Yeni Schumpeterci Yaklaşım 

(Yeni Tekno-Ekonomik Paradigmalar), Yeni Gelişim Teorisi ve Ulusal İnovasyon 

Sistemi (UİS) iken, mezo düzeyde yaklaşımlar; Yeni Sanayi Odakları, 

Öğrenen Bölgeler, İnovatif Çevreler, Bölgesel İnovasyon Sistemi, Endojen 

Bölgesel Kalkınma, Üçlü Sarmal Modelleri ve Bölgesel Rekabet Edebilirlik 

Gücü olarak sıralanabilir. 

3.1. Makro Ölçekte Yaklaşımlar 

3.1.1. Schumpeterci Kalkınma Yaklaşımı 

Schumpeter; kalkınma teorisi modelini; inovasyon yapma, satın alma 

gücü yaratma ve girişimci yardımıyla inovasyonları uygulama olmak üzere 

üç temel aşama ile açıklamıştır. Schumpeter, iktisadi kalkınmanın kesintisiz 

bir süreç olduğu yönündeki Neo-Klasik görüşü benimsememiş, aksine 

kalkınmanın inovasyon faaliyetlerine bağlı kalacağını ve sık sık duraklayacağını 

savunmuştur. Schumpeter ayrıca, iktisadi kalkınmanın akış kanalları 

içerisinde; kendiliğinden ve süreksiz olarak dengenin sarsılması, kayması 

ve yeniden başka bir noktada kurulması şeklinde oluştuğunu iddia etmiştir 

(Aydoğuş vd., 2009: 9-10).


Schumpeter tarafından dinamik bir süreç olarak kabul edilen kalkınma; 

ekonomik statükoyu bozan, ardışık bir biçimde gelen inovasyon dalgaları ve 

bunlara uyum sağlayan girişimcilerin varlığını işleyen bir süreç olarak kabul 

edilmektedir. Schumpeter, denge içerisinde devrevî hareketleri etkileyen ve 

iktisadi kalkınmaya ve inovasyona yol açan içsel güçlerin araştırılması gerektiğini 

belirtmiştir (Oğuztürk, 2003: 257). 

Schumpeter’e göre iktisadi kalkınma; yeni üretim tekniklerinin, yeni 

ürünlerin ya da yeni bir üretim yöntemiyle ilgili yeni araçların ortaya çıkmasına 

yolaçan bir süreçtir. Schumpeter, klasiklerin büyümenin en önemli 

kaynakları olarak kapitalist tasarruf ve birikim şeklindeki öngörülerine karşı 

çıkmış, büyümenin itici gücünün teknik inovasyonlar olduğunu, bunun 

da girişimcilerin tasarruflarıyla gerçekleştirildiğini öne sürmüştür (Kaynak, 

2003: 18). 

Schumpeter, iktisadi büyümenin ülkenin tasarruflarının, servetinin ve 

nüfusunun artması gibi nedenlerle sağlanabileceğini, buna karşın, kalkınmanın 

ekonominin kendi iç dinamikleri yoluyla değişeceğini, bunun sağlanması 

noktasında da inovasyon faaliyetlerinin oldukça önem arz ettiğini ifade 

etmiştir. Schumpeter, kalkınma eğiliminin açıklanması konusunda büyük 

ölçüde; sosyal, psiko-sosyal ve politik faktörlere değinmiştir. Schumpeter’e 

göre, toplumda girişimcilerin artmasına uygun bir ortamın belirmesi ekonominin 

gelişmesine katkıda bulunabilecektir (Hiç, 1994: 61). 

3.1.2. Tekno-Ekonomik Paradigmalar 

Teknik açıdan gerçekleştirilebilir bir dizi inovasyon arasından ekonomik 

seçim yapma sürecine tekno-ekonomik paradigma denilmektedir. Yeni 

bir paradigmanın belirgin bir hâle gelmesi ve tüm sisteme yayılması uzun 

bir zaman almaktadır. Bu yayılım; teknolojik, ekonomik ve siyasî güçler arasında, 

kurumsal inovasyonların son derece önem kazandığı, karmaşık bir 

etkileşim sürecini içermektedir (Freeman, 1990: 4). 

Teknolojik değişim ve iktisadi koşullardaki değişimleri kavramsallaştırmanın 

bir yolu tekno-ekonomik paradigma fikridir. Bir tekno-ekonomik paradigma, 

inovasyonun ve iktisadi faaliyetlerin gerçekleştirildiği ve nispeten 

çekirdek teknolojilerin oluşturduğu istikrarlı bir kümeyi temsil etmektedir. 

Çekirdek teknolojilerin ekonomi ve toplum üzerinde güçlü etkileri vardır. 


43

44 



Söz konusu etkilerin ortaya çıkabilmesi için o teknolojinin çok geniş bir 

ürün ve üretim süreci yelpazesine nüfuz etme ve bu ürün ve üretim sürecini 

yönlendirme kabiliyetine sahip olması gereklidir. Bir paradigma içindeki 

çekirdek teknolojilerin zaman içerisinde herhangi bir değişime uğramaması, 

aslında ekonomik ve teknolojik gelişme olmadığı anlamına gelmemektedir 

(Conceiçao ve Heitor, 2003). 

Perez ve Soete (1988), ileri teknolojilere sahip ülkeleri yakalama konusunda 

geç kalan ülkelerin önünde iki fırsat penceresi bulunduğunu, teknoekonomik 

paradigma süreci içerisinde ürün yaşam devrelerinin olduğunu 

ve bu devrelerin geç kalan ülkelerin yakalama fırsatlarını etkilediğini öne 

sürmektedirler. Yazarlar, geç kalan ülkeler için gerçek fırsat penceresinin, 

tekno-ekonomik paradigma kaymalarının meydana geldiği dönemlerde açılacağını 

belirtmişlerdir. Bunun nedenini ise, geçiş dönemlerinde teknolojik 

ve kurumsal deneyimlerin öncü ülkelere yapısal değişiklikler açısından fiziki 

ve mali yükler getirmesi ve geç kalan ülkelerin, geçmişten kalan kurumları 

taşıma diye bir sorunları ve sermaye stoku yükleri olmadığından 

avantajlı bir konuma geçmeleri ile açıklamaktadırlar (Aktaran: Kaynak, 

2003: 36-37). 

3.1.3. Yeni Schumpeterci Yaklaşım 

(Yeni Tekno-Ekonomik Paradigmalar) 

Kondratieff uzun dalgalar teorisini Schumpeterci iktisadi gelişme teorisi 

ile birleştiren ve kapitalist gelişim sürecinde teknolojik değişim sürecine 

ve teknolojik inovasyonlara ağırlık veren Yeni-Schumpeterci teoriye göre, 

Neo-Klasik ve Keynesyen iktisadi gelişme teorilerinde, her tarihsel dönemde 

değişen teknolojinin özgün yanlarının göz önüne alınmaması bu teorilerin 

zayıf noktalarını oluşturmaktadır. Teknolojik inovasyonlar önem seviyelerine 

göre; küçük-süreli inovasyonlar, radikal inovasyonlar ve teknoloji sisteminde 

değişikliklere yol açan inovasyonlar olarak üçe ayrılmaktadır. Teknoloji 

sistemini değiştiren faktörler, radikal ve sürekli inovasyonlar ile organizasyonel 

ve yönetimsel inovasyonların bir arada oluşmasıyla ekonominin 

birden fazla sektörünü etkileyen veya yeni sanayilerin gelişmesine neden 

olan faktörler ile ilgilidir. Yeni tekno-ekonomik paradigma, ekonomideki hemen 

her sektörün üretkenliğinde “kuantum sıçraması” gerçekleştirir ve yeni 

yatırım ve kâr olanakları açar (Taymaz, 1993: 14).


Freeman ve Perez (2003)’ün tanımına göre Yeni Tekno-Ekonomik 

Paradigma’nın temel unsurları şu şekilde sıralanabilir 1 : 

• Fabrika ve firma düzeyinde “en iyi” organizasyon şeklinin bulunması, 

• İşgücü için yeni beceriler, işgücünün kalite miktarı, gelir dağılımı, 

• Yeni karma ürünler ile ulusal üretimin giderek artan oranda bu mallardan 

oluşması, 

• İnovatif faaliyetlerin artması, karşılaştırmalı üstünlüklerin değişimi, 

• Yeni teknolojilerin yayılması ve altyapısının kurulması, 

• Girişimcilik ve yeni kurulan şirketler ve risk sermayesi uygulamaları, 

• Yeni faktörlerde, büyüme ya da çeşitlendirmelerle büyük firmalarda 

yoğunlaşma, 

• Mal ve hizmet tüketiminin yeni biçimleri, tüketici davranışları. 

3.1.4. Yeni Gelişim Teorisi 

1980’li ve 1990’lı yıllarda ekonomistlerin bilgi ve teknolojinin iktisadi 

büyüme ve teknolojideki rolüne yönelik ilgileri artmıştır. Ülkeler arasındaki 

iktisadi kalkınma farklılıklarını açıklamaya yönelik olarak ortaya çıkan yeni 

büyüme teorisi (Romer 1986, 1990; Aghion ve Howitt 1992, 1998) teorik 

cephede önemli bir gelişme olmuştur. Bu teoriye göre, ülkeler arasındaki 

kalkınmışlık farklılıkları, ulusal sınırlar içerisindeki endojen bilgi birikiminin 

farklılığından kaynaklanmaktadır. 

Yeni büyüme teorisi yaklaşımına göre, uzun dönem iktisadi büyüme 

büyük ölçüde uygun koşullara ve fikri mülkiyet haklarının uygulanmasına 

bağlıdır. Hem gelişmiş, hem de gelişmekte olan ülkelerde fikri mülkiyet 

haklarına ve bu hakların ortak ilişkilerine yönelik artan ilgi büyük ölçüde 

ekonomik teorideki değişimi yansıtmaktadır. Üstelik bu teori, büyük ülkelerin 

küçük ülkelerden daha fazla inovasyon faaliyetinde bulunacağını ve 

inovasyondan daha fazla fayda sağlayacağını öngörmektedir. Ayrıca bu yaklaşıma 

göre, serbest ticaret uygulayarak ve uluslararası sermaye akımlarına 

karşı liberal bir tutum sergileyerek ölçek dezavantajlarının üstesinden gel- 

1 www.yeniekonomi.com/word_belgeler/Uzun.dalgalar.2003.doc, (Erişim:02.03.2011). 


45

46 



mek mümkündür. Dolayısıyla ticarete açıklık ve yabancı yatırım gelişmiş 

ülkeleri yakalama hedefinde olan ülkeler için oldukça önemlidir (Fagerberg 

vd., 2009: 24). 

3.1.5. Ulusal İnovasyon Sistemi ve Kalkınma İlişkisi 

Ülkelerin kalkınma, sürdürülebilir büyüme ve uluslararası alandaki rekabet 

üstünlüğünü artırma ihtiyaçlarına yönelik olarak; ülke içindeki inovasyon 

faaliyetlerinin ve taraflarının koordinasyon ve etkileşimini sağlayan 

bir üst yapı şeklinde ortaya çıkan UİS’nin bu noktada en önemli amacının 

sürdürülebilir büyüme ve kalkınmayı sağlamak olduğu söylenebilir. UİS’nin 

bu hedefine ulaşması için de ülke içerisinde bireysel ya da kurumsal olarak 

gerçekleşen bilgi üretiminden inovasyonların yayılmasını içeren bütün çabaların 

bir ağ içerisinde koordinasyonunun sağlanması ve gereken sinerjinin 

oluşturulması gerekmektedir. Ulusal inovasyon ağlarının oluşturulmasında 

hem devlet, hem özel sektör kuruluşlarının, hem de kamu ve özel Ar-Ge kurumlarının 

katkısı büyük önem arz etmektedir (Uzkurt, 2008:213). 

Ülkelerin büyüme ve kalkınmalarında ufuk açacak yapılar olarak değerlendirilen 

UİS içindeki çeşitli ürünlerin üretilebilmesi konusunda gerekli 

olan bilgi, nitelik ve deneyim unsurları birbiriyle ilişkili ve birbirini destekleyici 

nitelikler taşımaktadırlar. Ayrıca bu sistemler içinde çalışıldığında 

öğrenme ve yakalama zamanı kısalmaktadır. Aynı zamanda sözkonusu sistemler 

kalkınma ve büyümenin ufkunu açacak bir biçimde ürün ve üretim 

süreçleri gruplarının belirlenmesine de imkân tanımaktadır (Soyak, 2007). 

Gelişmekte olan ülkelerde kurumsallaşmadaki eksikliklerin kalkınmaya 

etkisi teknoloji açığı kadar önemlidir. Bu noktada inovasyon faaliyetini 

düzenleyen kurumlar rekabetçi kalkınma programlarının yürütücü ve taşıyıcısı 

olarak görev almaktadırlar. Dolayısıyla iktisadi kalkınma ile inovasyon 

sisteminin kurumsallaşması birlikte ele alınmalıdır. Kalkınmacı bir perspektiften 

bakıldığında çağdaş ulus-devlet kapsamında var olan bir alt sistem 

olan UİS, ulusal rekabetçilik ve ulusal kalkınma hedeflerine aynı anda yönelmektedir. 

Bu amaçla, inovasyon faaliyetinin desteklenmesi konusunda 

bu faaliyetin aslî ve son derece önemli kaynakları olan Ar-Ge kurumlarının, 

firmaların, inovasyon destek kuruluşlarının ve inovasyon ağyapılarının ulusal 

boyutta verimli bir şekilde kullanılmasını sağlar (TÜSİAD, 2003: 215).


3.2. Mezo (Bölgesel) Ölçekte Yaklaşımlar 

3.2.1. Yeni Sanayi Odakları 

Büyük ölçekli, standart mal üretimi üzerine kurulu sanayi örgütlenmesine, 

yani Fordist üretim yapısına sahip, eski sanayi bölgelerinin hızlı 

bir gerileme süreci içerisine girmesi, gelişmiş sanayi ülkelerinde meydana 

gelen mekânsal değişimlerin temel özelliklerinden birisidir. 1970’li yıllardan 

itibaren, gelişmiş sanayi ülkelerindeki geleneksel sanayi bölgelerinde 

durgunluk ve gerileme süreci yaşanmaya başlamıştır. Buna karşın, bu ülkelerin 

azgelişmiş bölgelerinde ekonomik hareketlilik gözlenmiştir. Büyük 

ölçüde; öz kaynak, yerel girişimcilik özellikleri, esnek (Post-Fordist) üretim 

teknolojileri ve ilişkileri, dayanışma, güven ve organizasyon kapasitesi gibi 

içsel faktörlere dayalı olarak gelişen bu tür bölgelere yeni sanayi odakları adı 

verilmektedir (Özgür, 2010: 23). 

KOBİ’lerin oluşturduğu yerel sanayi bölgeleri, çok uluslu şirketlerle rekabet 

etme konusunda oldukça önem arz etmektedir. Bölgeye ait kaynaklara 

dayalı iktisadi faaliyetleri ifade eden bölgeselleşme, küreselleşmeye alternatif 

olarak düşünülmekle beraber, aslında küreselleşmeyi tamamlayıcı bir 

süreçtir. Üretimde, çok uluslu firmaların yanı sıra, bölgesel oluşumlar olan 

yerel sanayi odakları da yer almaktadır. 

Genel olarak odakların başarısında rol oynayan etkenler şu şekilde sıralanabilir: 

• Firmalar arası ve firma ile çalışanları arasında karşılıklı güven ve 

işbirliği, 

• Küçük işletmelerin kurulması ve işletilmesinde yerel gelenekler; aktarılan 

ve paylaşılan bilgi ve beceriler ile girişimci ruh, 

• İşgücü yeterliliği; sadece resmi yeterlilikler değil, aynı zamanda uzun 

vadede üretim sürecinde bulunmaktan kaynaklanan yetiler, 

• Ortak öğrenme süreçleri ve karşılıksız bilgi akışı, 

• Çeşitli teknoloji merkezlerinin varlığı (DPT, 2000: 164-165). 


47

48 

3.2.2. Öğrenen Bölgeler 



Öğrenme, bir organizasyon ya da bireyin yeteneğindeki ya da anlayışındaki 

bir değişimi etkileyen kollektif, sosyal ve coğrafi bir süreç olarak 

anlaşılabilir. Öğrenme, bilgi ve iletişim teknolojilerindeki teknolojik değişim 

sürecinde devam eden inovasyonun merkezi olarak düşünülür. 

Gelişmekte olan ülkelerin; bireylerin, firmaların, bölgelerin ve ulusal ekonomilerin 

iktisadi başarısı için elzem olan öğrenen ekonomiden güçlü bir şekilde 

etkilendikleri ve kalkınma aşamalarında öğrenme ve yetenek inşasına 

ihtiyaç duydukları öne sürülmektedir. Öğrenen ekonomi konsepti iki anlamda 

kullanılmaktadır. Bunlardan ilki, öğrenen ekonominin; teknoloji, yetenekler, 

tercihler ve kurumlardaki değişim sürecini açıklama ve anlaması üzerine odaklanırken; 

ikincisi, ekonominin tüm düzeylerinde bilgi ve öğrenmenin etkisini 

artıran belirli tarihsel eğilimlere işaret etmektedir (Kitanovic, 2005: 14-15). 

Öğrenen ekonomi anlayışından doğmuş olan öğrenen bölgeler yaklaşımı, 

bir bölgenin rekabet gücünün bölgenin; bilgiyi üretme ve kavrama, bilgiye 

ulaşma, onu öğrenme ve inovasyonlara dönüştürme yeteneğine doğrudan 

bağlı olduğuna dikkati çekmektedir. Bilgiye ulaşma ve bilgiyi kullanma 

sürecinde önemli bir role sahip olan öğrenme, bölgenin içsel potansiyelinin 

geliştirilmesinde de hayati bir öneme sahiptir. OECD’ye göre öğrenen bölge, 

öğrenen ekonomiye geçiş sürecinde karşılaşılan zorlukların üstesinden 

gelebilme noktasında bölgenin gelişme ihtiyacını açıklayan bir modeldir. 

Ekonomik ve politik kurumların kurduğu esnek ağlar ile bireysel ve organizasyonel 

öğrenmeyi kolaylaştıran bölgesel kurumlar öğrenen bölgeyi niteler 

(Aktaran: Çetin ve Ecevit: 2008: 213). 

İnovasyon ve rekabeti artırmak için bir bölgedeki mevcut bilgi temeli ve 

Ar-Ge alt yapısıyla işletmeler arasında dâhili işletme süreçleri ve işletmeler 

arası pratik iş birlikleri ortaya çıkaran bir sistem ve yapı olan öğrenen bölgede 

yapılan çalışmalar şu şekilde sıralanabilir: 

• Araştırma ve eğitim kurumları, yerel bölgesel otoriteler ile inovatif 

işbirliği sağlayacak işletmelerden oluşan bölgesel odakların (kümelerin) 

başarısını artırmak, 

• Mevcut eğitim ve geliştirme kurumlarının üstlenmesi gereken rolleri 

tanımlama,


• Bölgesel/Ulusal inovasyon ve öğrenme sistemlerinde diğer aktörlerle 

işbirliği yapmak için kurum ve Ar-Ge enstitülerinin bir araya gelişini 

sağlayacak yapı ve sistemler, 

• Mevcut eğitim kurumlarında yeni fikirlerin geliştirilmesinde katalizör 

rolü oynayacak yöntemleri bulmak, 

• Karşılıklı öğrenmeyi geliştirmek ve fikri realiteye dönüştürme çabaları. 

Bunların gerçekleşmesi için bir öğrenen bölgede olması gereken faktörler; 

bölgenin sahip olduğu organizasyon, ağ oluşumu, aşağıdan yukarıya 

yönelme, yapıların esnekliği, ortaklıklar, yüz yüze iletişim, sistemler 

arasında kesişim, tarafsız öncülük ve koordinasyon, yönetimin açıklığı ve 

farklı politik alanları birleştirme olarak sıralanabilir (Altınok vd., 2004: 

308-309). 

Yerel ve bölgesel kalkınma için öğrenme, hızlı bilgi transferini sağlayan 

yerel yakınlık aracılığıyla artırılabilen bir süreç ve aynı zamanda firmalar ve 

diğer organizasyonlar için olumlu yerel dışsallıklar oluşturmak noktasında 

gerekli bir uygulama olarak düşünülebilir. Bölgelerde; ekonomik, sosyal ve 

politik değişim hususlarında öğrenme önemli bir süreç olarak değerlendirilmektedir. 

Tablo 1’den de görülebileceği gibi, öğrenen ve bilgi-üreten bölgeler 

seri (kitle)-üretim bölgelerinden ayrılmaktadır. Yani öğrenen bölgeler, geçiş 

modellerinden biri olan fordizmin özelliklerinden farklı özelliklere sahiptirler 

(Pike vd., 2006: 98-99). 

3.2.3. İnovatif Çevreler 

İnovatif kurumların diğer inovatif kurumlar ile koordinasyon içerisinde 

olduğu ortamı ifade eden inovatif çevre; sinerji ve ortaklaşa öğrenme yöntemleri 

aracılığıyla bölgesel inovasyon kapasitesini artıran sınırlı bir coğrafya 

içerisindeki biçimsel olmayan karmaşık sosyal ilişkiler ağı olarak tanımlanabilir. 

İnovatif çevre teorisi, “öğrenme” süreci üzerinde de durmaktadır. 

Çevrenin farklı üyelerinin inovasyon kapasitesi öğrenme kapasitesine bağlıdır. 

Firmaların çevrelerinde olan değişimleri kavramalarına imkân veren 

öğrenme; onlara davranışlarını gerektiği gibi uyarlamaları noktasında yardımcı 

olur (Sungur ve Keskin, 2009: 118). 


49

50 

Tablo 1: Seri (Kitle) Üretimden Öğrenen Bölgelere Geçiş 



Seri-Üretim Bölgesi Öğrenen/Bilgi Üreten Bölgeler 

Rekabetçilik Temeli Doğal kaynaklara ve fiziksel işgücüne 

dayalı karşılaştırmalı 

üstünlük 

Üretim Sistemi Kitle üretim: Değer kaynağı olarak 

fiziksel işgücü, inovasyon ve 

üretimin ayrılması 

İmalat Altyapısı Tedarik Zinciri Yönetimi (tam 

olarak dış kaynak kullanımına 

dayanan kol boyu tedarik ilişkileri) 

Birey Altyapısı Düşük yetenek, düşük işgücü 

maliyeti, Taylorist işgücü, Taylorist 

eğitim ve öğretim 

Fiziksel Altyapı ve 

iletişim altyapısı 

Endüstriyel Yönetişim 

Sistemi 

Bilgi üretimi ve devamlı gelişmeye 

dayalı sürdürülebilir 

üstünlük 

Bilgi-temelli üretim: devamlı 

yaratıcılılık, değer kaynağı 

olarak bilgi, inovasyon ve 

üretimin sentezi 

İnovasyonun kaynağı olarak 

tedarikçi sistemler 

Yurt odaklı Küresel odaklı 

Düşmanca ilişkiler, yukarıdanaşağıya 

kontrol 

Bilgili işçiler, devamlı olarak 

insan kaynaklarının gelişimi, 

devamlı eğitim ve öğretim 

Karşılıklı bağımlılığın yüksek 

olduğu ilişkiler ve network 

organizasyonu 

Politika Sistemi Belirli ticaret politikaları Sistemler/altyapı oryantasyonu 

Kaynak: Aktaran: Pike vd., 2006: 100. 

Çevrenin inovatif veya korumacı bir özelliğe bürünebilmesi için bazı 

özelliklere sahip olması gerekmektedir. Bu özellikler; bölgedeki aktörlerin 

davranışlarının kendi şahsi çıkarlarını koruma yönünde olup olmaması, 

kısa dönemli faydaları tercih edip etmemesi, önceliğin kollektif faaliyetlere 

verilip verilmemesi ve kaynakların uzun dönemli kalkınma projelerine 

yönlendirilip yönlendirilmemesi şeklinde sıralanabilir. Çevrenin inovatif bir 

özelliğe sahip olabilmesi, dış dünyaya açılma yeteneğine ve yerel üretim 

sistemleri için gerekli spesifik kaynak ve bilgiyi sağlama yeteneğine bağlıdır 

(Çetin, 2005: 41-42). 

İnovatif çevre yaklaşımı yerel çevre ile inovasyon arasındaki ilişkiyi 

araştırmaktadır. Buna göre, inovasyon yapmayan veya artımsal inovasyon 

yapan kuruluşlar için önemi azalabilen yerel çevre, radikal inovasyon durumunda 

inovasyon sürecinin asli bir parçası haline dönüşebilmektedir.


Çevre; teknoloji, üretim, sermaye ve pazar ilişkilerinden oluşan bir üretim 

sistemini, bir teknoloji kültürünü ve baş aktörleri bir araya getirmektedir. 

İnovasyon, bilginin; sermaye, beceri, girişimcilik, yaratıcılık gibi kaynaklar 

ile bağlantısı sonucunda gerçekleşir. İnovasyon, gerekli bilgi ile kaynakların 

çevre tarafından birleştirilmesi olarak tanımlanabilir. “İnovatif çevre”, 

etkileşme ve kollektif öğrenme aracılığıyla yeni kaynak ve teknoloji kültürü 

yaratarak yerel üretim sistemini değiştiren “beyin” olarak iş görür. İnovatif 

çevrenin önemli bir diğer etkisi de çok işlevli inovasyon ağ yapılarının kurulmasına 

destek olması ve onları bölge ile uyumlu hale getirmesidir 2 . 

3.2.4. Bölgesel İnovasyon Sistemi (BİS) ve Bölgesel Kalkınma İlişkisi 

Bir bölgede bulunan firmaların verimli Ar-Ge çalışmaları sonucunda 

elde ettikleri bilgileri yeni ürün, hizmet veya üretim süreçlerinde kullanması 

rekabet güçlerinin artmasını sağlarken, bu faaliyetler bölgenin gelişmesine 

de önemli katkılar yapabilmektedir. Günümüzde inovasyonun kalkınmadaki 

önemi gittikçe artarken, bu durumun bilincine varan ülkeler inovasyona 

daha fazla önem vermeye başlamıştır. Bu kapsamda inovasyon faaliyetlerini 

artıracak ulusal ve bölgesel politikalar belirlenmiştir. Bu politika araçlarından 

biri de bölgesel inovasyon sistemidir. 

Ulusal ve kurumsal düzeyde önemli kazanımlar sağlayacak olan bölgesel 

inovasyon ve kümelenme ağlarının etkin bir biçimde tasarlanması, 

yapılandırılması ve yürütülmesi gerekmektedir. Bölgesel inovasyon ve kümelenme 

ağları; bir ülke ya da bölge ekonomisinde coğrafi olarak kollektif 

bir sinerji oluşturmak, inovasyon potansiyelini ve yeteneklerini geliştirmek 

için kurumlar, mekanizmalar, kurallar ve ilişkilerin oluşturduğu bilim-teknoloji 

ve inovasyon mimarisidir. Yüksek katma değer içeren inovasyon üretimini 

olumlu yönde etkileyebilme noktasında gerekli dinamizmi, yaratıcılığı 

ve verimliliği sağlayacak olan faktör rekabettir. BİS ve kümelenmeler 

ulusal bilim-teknoloji ve inovasyon temelli kalkınmada çok büyük öneme 

sahiptirler. Bölgesel inovasyon ve kümelenme ağları yardımıyla ulusal ve 

özel sektör düzeyinde yüksek bir araştırmacı ağı ve akademik ve ticari alan 

arasında karşılıklı yüksek bir etkileşim ağı tesis edilebilir. Ayrıca BİS ve 

kümelenmeler sayesinde uygulamadan araştırmaya, araştırmadan uygula- 

2 http://www.guvencetin.com/inovasyon/index.htm, Erişim:04.12.2010. 


51

52 



maya doğru yüksek bir sinerji ortamı oluşturularak, ülkenin ve kurumların 

küresel rekabet güçleri artırılabilir (Turanlı ve Sarıdoğan, 2010: 107). Şekil 

2’de BİS yoluyla bölgesel kalkınma süreci yer almaktadır. Buna göre firmalar 

arasındaki yakınlığa dayalı işbirliği, üniversiteler, Ar-Ge kurumları, teknoloji 

destek ofisleri ile firmalar arasındaki bağlantılar sonucu ortaya çıkan 

kümülatif (birikimli) öğrenme ve bölgenin sahip olduğu know-how, teknik 

uzmanlık, endüstriyel kültür ve girişimcilik bölgenin endojen potansiyellerinin 

ve dinamiklerinin harekete geçirilmesine, yaygınlaştırılmasına ve verimli 

büyüme döngülerine neden olarak inovasyon faaliyetlerinin yoğun bir 

şekilde yürütülmesini ve inovasyon kapasitesinin artmasını sağlayacaktır. 

Bu yapı bölgesel rekabet avantajını ortaya çıkararak, bölgesel kalkınmayı, 

dolayısıyla; uzun vadeli istikrarlı istihdam olanaklarını, daha yüksek yaşam 

standartlarını ve sürdürülebilir kalkınmayı beraberinde getirecektir. 

Şekil 2: Bölgesel İnovasyon Sistemi Yoluyla Bölgesel Kalkınma 

Kaynak: Jang, 2006: 11 

3.2.5. Endojen Bölgesel Kalkınma 

Bölgesel önceliklere, yerel kaynaklar ve yerel faaliyetlerin endojen potansiyellerine 

önem veren bir kalkınma stratejisi olan endojen bölgesel kalkınma 

anlayışı, bölgesel aktör ve potansiyellerin; kalkınma sürecinin başlaması, 

planlanması, uygulanması ve izlenmesi faaliyetlerine aktif olarak


katılımını sağlamaktadır. Endojen bölgesel kalkınmanın temel özellikleri; 

kalkınma fırsatlarının yerel belirleyicileri olması, kalkınma sürecinin yerel 

kontrolünü sağlaması, kalkınma faydalarından yerel olarak yararlanması ve 

söz konusu bölgede kalkınmayı sürekli kılması şeklinde sıralanabilir (Aktaran: 

Çetin, 2005: 3). Endojen bölgesel kalkınma yaklaşımının asıl amacı, 

bölgelerin kendi öz kaynaklarına dayanarak bölgesel refah sağlayıcı mekanizmaları 

ortaya çıkarmak, bölgelerin kendi kalkınma süreçlerine egemen 

olmalarını ve bu sürecin özneleri durumuna gelmelerini sağlamak olmuştur 

(Çakmak ve Erden, 2004: 82). 

Endojen kalkınma görüşüne göre, farklı bölgelerdeki iktisadi büyüme 

oranları; gelir ve üretim düzeylerindeki değişiklikler, sermaye-iş stokundaki 

farklılıklar ve eğitim düzeyi ile Ar-Ge faaliyetleri yürütmedeki farklılıklara 

da bağlı olmaktadır (Erçakar, 2010). 

3.2.6. Üçlü Sarmal (Triple Helix) Yaklaşımı 

Etzkowitz ve Leytesdorff (1997) ile popüler hâle gelen “Üçlü Sarmal 

Yaklaşımı”, ulusal inovasyon sistemlerinde üniversitelerin değişen rollerini 

ve pozisyonlarını analiz eden bir kavramsal çerçevedir. Üçlü sarmal yaklaşımı, 

endüstriyel ekonomilerin inovasyon sistemlerinde yer alan kurumsal 

aktörler arasındaki artan etkileşime vurgu yapmaktadır (Aktaran: Mowery 

ve Sampat, 2005: 214). 

Teknolojideki gelişme ve değişime dayalı iktisadi büyümede, aslında 

karmaşık bir süreç olarak kabul edilen Üçlü Sarmal Yaklaşımı, lineer inovasyon 

modelinin aksine, kamu, özel sektör ve akademi dünyası arasındaki 

inovasyona yönelik kurumsal ilişkileri üçlü sarmal yapıyla temsil etmekte 

ve bu ilişkileri, söz konusu yapının değişik seviyelerinde kurgulayıp bilginin 

sermaye olarak kullanılmasını açıklamaya çalışmaktadır (bkz. Şekil 3). 

Üçlü Sarmal Yaklaşımı’nda, ölçeklendirmede de kolaylık sağlayan; mikro 

seviyede aktörler, mezo seviyede kurumsallaşmış yapılar ve makro seviyede 

kanun, kural ve yönergeler olmak üzere üç unsur rol oynamaktadır. Mikro 

düzeyde rol üstlenen aktörler; akademi, kamu ve iş dünyası iken, mezo seviyede 

rol oynayan unsurlar teknolojik bilgi yaratarak üretimi organize eden 

kurumsal yapılardır. Kurumsal yapılar; hibrit inovasyon yapıları, inovasyon 

arayüzleri ve inovasyon koordinatörleri olarak üç ana grupta toplanabilir. 


53

54 



Hibrit inovasyon yapıları, bilginin kullanım ve üretiminden doğrudan sorumlu 

olan bu üç grup arasındaki etkileşimden hibrit yapıda (örneğin, üniversiteden 

doğan yüksek teknoloji tabanlı şirketler (spin-off), üniversite tarafından 

kurulan risk sermayesi yapıları vb.) doğan yapılardır (TTVG, 2010: 

11-12). 

Şekil 3: Üçlü Sarmal Yaklaşımı 

Kaynak: TTVG, 2010: 13 

3.2.7. Bölgesel Rekabet Edebilirlik Gücü ve Kalkınma 

Bölgesel rekabet edebilirlik, bölgenin yüksek gelirler oluşturma ve burada 

yaşayan insanların yaşam standartlarını iyileştirme kabiliyeti olarak tanımlanabilir. 

Mikro açıdan bölgesel rekabet edebilirlik, firmaların rekabet, büyüme 

ve kârlı olma kapasitesine bağlıdır. Dünya Ekonomik Forumuna göre 

makroekonomik rekabet edebilirlik; bir ülkenin verimlilik düzeyini belirleyen 

faktörlerin, kurumların, politikaların kurulmasıdır. Bölgesel rekabet 

edebilirlik, iktisadi büyümenin organizasyonu ve yönetiminde ve refahın 

sağlanmasında artan önemi nedeniyle son yıllarda hem akademik, çevre 

hem de politika yapıcılarının ilgisini çekmektedir (Annoni ve Kozovska, 

2010: 1-2). 

Bölgesel rekabet edebilirliğin refah düzeyine ve dolayısıyla yaşam kalitesine 

ve standartlarına olan katkısı Şekil 4’teki gibidir. Buna göre, rekabet 

gücünün kaynakları rekabet gücünün (işgücü verimliliğinin ve istihdam ora-


nının artması) ortaya çıkmasını sağlarken, yaşam kalitesi ve standartlarında 

da birtakım iyileşmelere neden olmaktadır. 

Şekil 4: Bölgesel Rekabet Gücünün Piramit Modeli 

Kaynak: Pike vd., 2006: 114 

4. Avrupa Birliği Ülkeleri ve Türkiye Çerçevesinde İnovasyon ve 

Kalkınma Göstergelerinin İncelenmesi 

Bu kısımda WEF tarafından hazırlanan 2010-2011 Küresel Rekabet Raporu 

ile Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan İnovasyon Birliği Skorbordu 

(2010) çerçevesinde inovasyon ve kalkınma arasındaki ilişkiye yönelik 

bir perspektif çizilecektir. 

WEF, her yıl hazırladığı Küresel Rekabet Raporu ile ülkelerin; rekabet, 

inovasyon, makroekonomi, teknoloji ve finansal piyasa gibi göstergeler açısından 

dünyadaki konumlarını belirlemektedir. Raporun hazırlanması sürecinde 

139 ülkeye ilişkin 12 bileşen ve bu bileşenlere ait yaklaşık 100 gösterge 

kullanılmaktadır. Ülkeler her bir gösterge açısından aldıkları endeks 

değerlerine göre sıralanmaktadırlar. Endeks değeri 1 ile 7 arasında değişmektedir. 

Değerin 7’ye yaklaşması sözkonusu ülkenin ele alınan gösterge 

bakımından konumunun oldukça iyi olduğuna, 1’e yaklaşması ise idealden 

uzaklaşıldığına işaret etmektedir. Şekil 5, küresel rekabet endeksinin; temel 


55

56 



gereksinimler, verimlilik artırıcılar ve inovasyon ve gelişmişlik faktörlerinden 

oluşan alt bileşenlerini göstermektedir. Temel gereksinimler bileşeninin 

alt göstergeleri faktör-güdümlü ekonomiler; verimlilik artırıcılar bileşeninin 

alt göstergeleri yatırım/verimlilik-güdümlü ekonomiler ve inovasyon ve gelişmişlik 

faktörleri bileşeninin alt göstergeleri ise inovasyon güdümlü ekonomiler 

için anahtar göstergelerdir. 

Şekil 5: Küresel Rekabet Raporunun Alt Bileşenleri 

Kaynak: WEF (2010), The Global Competitiveness Report 2010-2011, s.9 

Tablo 2’de temel gereksinimler ve alt göstergelerine göre AB üyesi ülkeler 

ile aday ülkelerin sıralamaları görülmektedir. Kurumlar ve makroekonomik 

ortam göstergeleri bakımından İskandinav ülkeleri (İsveç, Finlandiya, 

Danimarka), altyapı göstergesi açısından; Almanya, Fransa ve Hollanda ve 

sağlık ve temel eğitim sektörü göstergesi bakımından da Belçika, Finlandiya 

ve Hollanda üst sıralarda bulunan ülkelerdir. Bu alt göstergelere göre genel 

olarak alt sıralarda bulunan ülkeler ise; Bulgaristan, Romanya, Makedonya, 

Türkiye ve Yunanistan olarak sıralanabilir. Özellikle Türkiye’nin; kurumlar, 

makroekonomik ortam ve sağlık ve temel eğitim konularında nispeten arka 

sıralarda bulunması anılan göstergeler bakımından henüz istenilen düzeyde 

olunmadığının bir göstergesidir.


Tablo 2: Temel Gereksinimler ve Alt Göstergelerine Göre AB Ülkeleri ve Türkiye 

Ülke/Ekonomi 

Temel 

Gereksinimler 

Alt Göstergeler 

Kurumlar Altyapı Makroekonomik 

Ortam 

Sağlık ve Temel 

Eğitim 

Sıra ED Sıra ED Sıra ED Sıra ED Sıra ED 

Almanya 6 5.89 13 5.50 2 6.43 23 5.32 25 6.32 

Avusturya 15 5.67 15 5.42 20 5.56 24 5.30 17 6.41 

Belçika 22 5.45 29 4.98 21 5.53 72 4.56 1 6.75 

Bulgaristan 72 4.43 114 2.29 80 3.57 42 5.00 58 5.85 

Çek Cumhuriyeti 44 4.91 72 3.86 39 4.78 48 4.90 43 6.10 

Danimarka 7 5.86 5 5.84 13 5.69 16 5.56 20 6.36 

Estonya 25 5.38 31 4.91 32 4.94 19 5.40 29 6.26 

Finlandiya 5 5.97 4 5.96 17 5.59 15 5.58 2 6.75 

Fransa 16 5.67 26 5.04 4 6.24 44 4.98 16 6.42 

Hollanda 9 5.82 12 5.54 7 5.93 25 5.29 8 6.53 

İngiltere 18 5.58 17 5.28 8 5.88 56 4.76 19 6.40 

İrlanda 35 5.18 24 5.14 38 4.80 95 4.26 10 6.51 

İspanya 38 5.13 53 4.25 14 5.67 66 4.60 49 6.01 

İsveç 4 5.98 2 6.12 10 5.76 14 5.61 18 6.41 

İtalya 46 4.84 92 3.58 31 4.94 76 4.52 26 6.30 

Kıbrıs 29 5.28 30 4.91 26 5.10 67 4.60 12 6.50 

Letonya 61 4.60 75 3.79 55 4.26 84 4.47 55 5.88 

Litvanya 52 4.77 60 3.99 43 4.56 71 4.56 52 5.95 

Lüksemburg 10 5.81 9 5.73 19 5.56 9 5.67 27 6.29 

Macaristan 59 4.65 79 3.76 51 4.36 69 4.59 57 5.87 

Malta 40 5.08 34 4.83 48 4.45 52 4.82 30 6.23 

Polonya 56 4.69 54 4.18 72 3.76 61 4.70 39 6.13 

Portekiz 42 5.01 48 4.37 24 5.30 96 4.26 41 6.13 

Romanya 77 4.36 81 3.74 92 3.44 78 4.50 63 5.77 

Slovakya 53 4.77 89 3.60 57 4.19 32 5.20 45 6.07 

Slovenya 34 5.18 50 4.37 36 4.83 34 5.19 23 6.33 

Yunanistan 67 4.12 84 3.67 42 4.57 123 3.61 40 6.13 

Aday Ülkeler 

Hırvatistan 50 4.78 86 3.65 41 4.63 51 4.82 48 6.02 

Makedonya 70 4.45 80 3.75 91 3.45 47 4.91 69 5.67 

Türkiye 68 4.49 88 3.61 56 4.21 83 4.47 72 5.65 

Kaynak: WEF (2010), The Global Competitiveness Report 2010-2011, s.18-19. ED: Endeks Değeri 

Verimlilik artırıcılar bileşenlerinin alt göstergelerinin yer aldığı Tablo 

3’e bakıldığında, yüksek öğretim göstergesinde yine İskandinav ülkelerinin 

önde olduğu görülmektedir. Lüksemburg, İsveç ve Hollanda mal piyasasının 

gelişmişliği; Danimarka, İngiltere ve İsveç işgücü piyasasının gelişmişliği; 

Finlandiya, Lüksemburg ve Malta finansal piyasaların gelişmişliği; İsveç, 

Lüksemburg ve Hollanda teknolojik hazırlık; Almanya, İngiltere ve Fransa 

piyasa büyüklüğü göstergelerinde en iyi performansları gösteren ülkeler olarak 

sayılabilirler. 


57

58 



Tablo 3: Verimlilik Artırıcılar ve Alt Göstergelerine Göre AB Ülkeleri ve Türkiye 

Ülke/ 

Ekonomi 

Verimlilik 

Artırıcılar 

Yüksek 

Öğretim 

Mal 

Piyasasının 

Verimliliği 

Alt Göstergeler 

İşgücü 

Piyasasının 

Verimliliği 

Finansal 

Piyasaların 

Gelişmişliği 

Teknolojik 

Hazırlık 

Piyasa 

Büyüklüğü 

Sıra ED Sıra ED Sıra ED Sıra ED Sıra ED Sıra ED Sıra ED 

Almanya 13 5.11 19 5.33 21 4.97 70 4.40 36 4.62 10 5.36 5 6.01 

Avusturya 19 4.93 16 5.38 19 5.00 32 4.75 23 4.74 18 5.09 33 4.59 

Belçika 17 5.01 7 5.71 16 5.08 43 4.64 34 4.64 13 5.22 27 4.77 

Bulgaristan 65 4.07 67 4.14 82 4.00 58 4.51 91 3.95 48 4.01 63 3.79 

Çek Cum. 28 4.66 24 5.11 35 4.58 33 4.75 48 4.49 32 4.55 42 4.47 

Danimarka 9 5.20 3 5.84 13 5.10 5 5.47 18 4.94 6 5.62 52 4.25 

Estonya 34 4.52 22 5.17 29 4.71 17 4.91 45 4.50 24 4.94 101 2.89 

Finlandiya 14 5.09 1 6.06 24 4.92 22 4.85 4 5.38 15 5.17 56 4.15 

Fransa 15 5.09 17 5.36 32 4.69 60 4.47 16 4.96 12 5.28 7 5.76 

Hollanda 8 5.24 10 5.63 8 5.17 23 4.83 26 4.71 3 5.99 19 5.10 

İngiltere 7 5.28 18 5.34 22 4.96 8 5.29 25 4.73 8 5.58 6 5.80 

İrlanda 25 4.68 23 5.17 14 5.09 20 4.87 98 3.79 21 4.99 54 4.20 

İspanya 32 4.56 31 4.85 62 4.20 115 3.88 56 4.28 30 4.64 13 5.47 

İsveç 5 5.32 2 5.90 5 5.30 18 4.89 13 5.15 1 6.12 34 4.58 

İtalya 45 4.33 47 4.60 68 4.16 118 3.81 101 3.70 43 4.12 9 5.63 

Kıbrıs 36 4.46 29 4.91 20 4.97 42 4.64 15 5.01 38 4.40 104 2.82 

Letonya 63 4.08 35 4.81 72 4.13 52 4.58 86 3.98 51 3.96 95 3.04 

Litvanya 49 4.28 25 5.07 73 4.12 48 4.61 89 3.95 33 4.51 77 3.45 

Lüksemburg 20 4.92 41 4.68 3 5.49 37 4.71 6 5.35 2 6.11 89 3.16 

Macaristan 41 4.38 34 4.81 67 4.16 62 4.46 68 4.16 37 4.41 49 4.27 

Malta 47 4.31 37 4.79 36 4.58 98 4.10 11 5.22 29 4.85 125 2.31 

Polonya 30 4.62 26 5.00 45 4.38 53 4.58 32 4.66 47 4.02 21 5.08 

Portekiz 43 4.36 39 4.76 52 4.32 117 3.85 59 4.26 31 4.63 45 4.34 

Romanya 54 4.18 54 4.47 76 4.08 76 4.32 81 4.01 58 3.82 43 4.41 

Slovakya 37 4.43 53 4.49 51 4.34 40 4.66 37 4.61 34 4.48 58 3.97 

Slovenya 46 4.33 21 5.27 39 4.52 80 4.26 77 4.02 35 4.45 78 3.45 

Yunanistan 59 4.12 42 4.67 94 3.91 125 3.71 93 3.88 46 4.06 39 4.52 

Aday Ülkeler 

Hırvatistan 76 3.97 56 4.35 110 3.78 113 3.90 88 3.96 39 4.23 70 3.62 

Makedonya 83 3.84 72 4.04 57 4.24 71 4.38 87 3.97 64 3.60 106 2.80 

Türkiye 55 4.18 71 4.04 59 4.21 127 3.57 61 4.23 56 3.85 16 5.17 

Kaynak: WEF (2010), The Global Competitiveness Report 2010-2011, s.20-21. E.D.: Endeks Değeri. 

Türkiye, yüksek öğretim ve işgücü piyasasının gelişmişliği göstergele- 

rinde AB ülkeleri ve aday ülkeler arasında iyi bir performans sergileyememiştir. 

Buna karşın Türkiye, piyasa büyüklüğü açısından küresel rekabet 

raporu kapsamında yer alan tüm ülkeler arasında 16. sırada, AB ülkeleri 

ve aday ülkeler arasında ise 6. sırada (Almanya, İngiltere, Fransa, İtalya ve 

İspanya’dan sonra) yer almıştır.


İnovasyon alt göstergelerinin bulunduğu Tablo 4’ten de takip edilebileceği 

gibi, genel olarak gelişmiş ülkelerin bu göstergeler bakımından üst sıralarda 

yer aldığı, buna karşın, gelişmekte olan ülkelerin alt sıralarda bulunduğu 

görülebilir. Türkiye, sözkonusu inovasyon göstergelerinden bilimsel 

araştırma kurumlarının kalitesi ve Ar-Ge harcamasında üniversite-sanayi işbirliği 

noktasında diğer göstergelerde kaydettiği performansa ulaşamamıştır. 

Ülke/ 

Ekonomi 

Tablo 4: İnovasyon Alt Göstergeleri, AB Ülkeleri ve Türkiye 

İnovasyon 

Kapasitesi 

Bilimsel 

Araştırma 

Kurumlarının 

Kalitesi 

İnovasyonun Alt Göstergeleri 

Firmaların 

Ar-Ge 

Harcaması 

Ar-Ge 

harcamasında 

Üniversite- 

Sanayi 

İşbirliği 

Hükümetin 

İleri 

Teknoloji 

Ürünü 

Tedariki 

Bilim Adamı 

ve Mühendis 

Yeterliliği 


Milyon 

nüfus başına 

Faydalı 

Patent 

Sıra/E.D. Sıra ED Sıra ED Sıra ED Sıra ED Sıra ED Sıra ED Sıra ED 

Almanya 1 5.9 6 5.9 4 5.7 9 5.2 32 4.2 27 4.8 9 109.5 

Avusturya 11 4.7 20 5.1 18 4.3 18 4.9 38 4.1 30 4.7 16 59.9 

Belçika 12 4.7 7 5.7 19 4.3 10 5.2 47 4.0 13 5.2 18 56.0 

Bulgaristan 79 2.8 73 3.5 96 2.7 110 3.0 87 3.4 77 4.0 31 4.8 

Çek Cum. 24 4.1 21 5.1 25 4.0 29 4.5 31 4.2 50 4.4 34 4.2 

Danimarka 9 4.9 12 5.5 7 5.2 8 5.3 9 4.6 19 5.1 15 70.9 

Estonya 34 3.6 26 4.7 46 3.3 36 4.2 43 4.1 58 4.2 40 2.3 

Finlandiya 5 5.6 13 5.4 5 5.4 3 5.6 6 4.7 1 6.0 6 163.0 

Fransa 8 51 19 5.2 13 4.7 44 4.0 48 4.0 12 5.3 21 50.4 

Hollanda 10 4.9 9 5.6 15 4.6 11 5.2 24 4.3 22 5.0 13 77.6 

İngiltere 15 4.7 3 6.0 14 4.6 4 5.6 53 3.8 29 4.8 20 51.5 

İrlanda 31 3.7 16 5.3 21 4.2 17 5.0 75 3.6 16 5.1 23 39.3 

İspanya 42 3.4 43 4.2 47 3.2 46 4.0 88 3.4 47 4.4 28 7.1 

İsveç 3 5.7 5 5.9 1 6.0 5 5.5 13 4.5 3 5.8 8 110.2 

İtalya 27 4.0 65 3.8 39 3.5 70 3.5 117 3.0 54 4.3 25 22.5 

Kıbrıs 43 3.4 41 4.2 43 3.4 45 4.0 29 4.2 32 4.7 33 4.4 

Letonya 57 3.1 61 3.8 94 2.7 73 3.5 111 3.1 98 3.6 41 2.3 

Litvanya 48 3.3 40 4.2 57 3.1 35 4.2 104 3.2 51 4.4 55 0.9 

Lüksemburg 16 4.6 34 4.6 10 4.8 15 5.1 4 4.9 81 3.9 14 72.0 

Macaristan 46 3.4 18 5.2 75 3.0 32 4.3 106 3.2 48 4.4 32 4.6 

Malta 54 3.1 70 3.5 55 3.1 56 3.8 19 4.4 74 4.0 26 15.0 

Polonya 50 3.3 47 4.1 61 3.0 64 3.6 61 3.7 60 4.2 54 0.9 

Portekiz 39 3.5 28 4.7 45 3.4 30 4.5 17 4.4 38 4.6 45 1.6 

Romanya 72 2.9 83 3.3 103 2.7 103 3.1 105 3.2 55 4.3 62 0.4 

Slovakya 69 2.9 90 3.3 68 3.0 87 3.3 127 2.7 71 4.0 44 1.9 

Slovenya 22 4.2 27 4.7 32 3.7 37 4.2 64 3.7 73 4.0 27 11.0 

Yunanistan 105 2.5 88 3.3 126 2.4 112 3.0 108 3.2 21 5.0 37 3.0 

Aday Ülkeler 

Hırvatistan 66 3.0 51 4.0 60 3.1 75 3.4 121 2.9 85 3.8 35 3.6 

Makedonya 87 2.7 71 3.5 111 2.6 74 3.5 110 3.1 95 3.6 90 0.0 

Türkiye 55 3.1 89 3.3 62 3.0 82 3.4 62 3.7 44 4.5 70 0.3 

Kaynak: WEF (2010), The Global Competitiveness Report 2010-2011, ss.74-351. ED: Endeks Değeri 

59

60 



Küresel rekabet raporu çerçevesinde kalkınma aşamalarına (faktör, verimlilik 

ve inovasyon güdümlü aşamalar) yönelik bir tespitte bulunmak gerekirse; 

küresel rekabet raporunda kullanılan bileşenler ve göstergelere göre 

üst sıralarda yer alan gelişmiş ülkelerin inovasyon-güdümlü ülkeler (özellikle 

Almanya ve İskandinav ülkeleri) olduğu, alt sıralarda bulunan gelişmekte 

olan ülkelerin ise faktör-güdümlü ve yatırım/verimlilik-güdümlü ülkeler olduğu 

söylenebilir. İskandinav ülkeleri ve Almanya inovasyon-güdümlü kalkınma 

aşamasının özelliklerine sahiptirler. Nitekim bu ülkelerde bilimsel 

araştırma kurumlarının kalitesi, firmaların yapmış olduğu Ar-Ge harcaması 

ve Ar-Ge harcamasında üniversite-sanayi işbirliği skorları diğer kalkınma 

aşamalarında bulunan ülkelerdekinden yüksektir. Türkiye’nin ise bu aşamalardan 

yatırım/verimlilik-güdümlü ekonomi aşamasında olduğu yönünde 

bir tespitte bulunulabilir. Zirâ Türkiye, verimlilik artırıcılar bileşeni bakımından, 

temel gereksinimler ve inovasyon gelişmişliği bileşenlerine göre 

daha iyi bir konumda bulunmaktadır. Bilginin üretilmesi ve inovasyon faaliyetlerinin 

yürütülmesi yoluyla gelişmenin sağlanması hususunda oldukça 

önemli olan üniversite-sanayi işbirliğinde Türkiye’de henüz bir bilincin tam 

olarak yerleşemediği belirtilebilir. Sadece büyük üniversitelerin bulunduğu 

şehirlerde üniversite-sanayi işbirliği nispeten iyi durumdadır. İnovatif faaliyetlerin 

kalkınmayı sağlaması için üniversite-sanayi işbirliğinin giderek 

artırılması, günümüz bilgi çağında diğer firmalar ile rekabet edebilme konusunda 

firmaların rekabet edebilirliklerini üst noktalara taşıyacak öncelikli 

bir amaç olarak belirlenmelidir. 

Literatürde Ar-Ge harcamalarının GSYH içerisindeki payı bir gelişmişlik 

göstergesi olarak kabul edilmektedir. Şekil 6’da Ar-Ge harcamalarının 

seçilmiş AB ülkelerindeki ve aday ülkelerdeki gelişimi yer almaktadır. Şekilden 

de takip edilebileceği gibi, 1998-2008 yılları arasında; İsveç, Finlandiya, 

Danimarka ve Almanya gibi gelişmiş ülkeler Ar-Ge harcamalarının GSYH 

içerisindeki payı konusunda topluluk ortalamasının üzerinde yer almış ve 

Polonya, Romanya ve Türkiye gibi ülkelerden daha iyi performans göstermişlerdir. 

Yeni ürünler, yeni üretim teknikleri, yeni bilgiler ve yeni süreçlerin 

ortaya çıkartılmasında önemli bir kaynak olarak değerlendirilen Ar-Ge 

konusunda İskandinav ülkelerinin ve Almanya’nın üstün performans sergilemesi; 

bu ülkelerin Romanya, Polonya ve Türkiye gibi ülkelere nazaran 

neden daha fazla inovatif olduklarının da bir kanıtıdır.


Şekil 6: Ar-Ge Harcamalarının GSYH İçerisindeki Payı (%) 

Kaynak: World Bank, “ World Development Indicators, Science and Technology Data” 

http://data.worldbank.org/indicator/GB.XPD.RSDV.GD.ZS/countries (Erişim: 15.05.2010). 

İnovasyon göstergeleri bakımından üst sıralarda yer alan ülkeler, ulusal 

araştırma ve inovasyon sistemlerinde birçok etkinliğe sahiptirler. İnovasyon 

lideri ülkelerin çoğu (Almanya, Finlandiya, Danimarka ve İsveç) işletmelerin 

Ar-Ge’ye yaptığı harcamalar ve firma faaliyetleri ile ilişkili olan diğer inovasyon 

göstergeleri konusunda oldukça iyi bir performansa sahiptirler. İnovasyon 

liderlerinin tümü, bilim tabanı ile işletmeler arasındaki bağlantının 

derecesini gösteren kamu-özel sektör ortak yayınlarının sayısı bakımından 

AB-27 ortalamasının oldukça üzerinde yer almaktadırlar. Ayrıca, inovasyon 

liderleri teknolojik bilginin ticarileştirilmesi ve dışarıdan sağlanan patent ve 

lisans geliri bakımından da iyi bir performans sergilemişlerdir. Kısacası, inovasyon 

liderlerinin genel olarak bu iyi performansları, ulusal araştırma ve 

inovasyon sistemlerindeki bir dengeyi yansıtmaktadır. Her ülkenin kendine 

özgü özellikleri var iken, politika tepkileri sadece ulusal araştırma ve inovasyon 

sistemlerindeki zayıflıkları gidermeye çalışmamalı, aynı zamanda tüm 

göstergeler arasında bir denge sağlamalıdır (Innovation Union Scoreboard, 

2010: 4-5). 

Türkiye ortalama inovasyon performansının altında kalan sade/yalın 

inovatör ülkelerden biridir. Özel sektör tarafından yapılan Ar-Ge harcaması 

konusunda iyi bir büyüme performansı sergilemesine rağmen, inovas- 


61

62 



yon performansı açısından aynı başarıyı gösterememiştir. Zirâ söz konusu 

göstergenin topluluk ortalaması %1.25 iken, Türkiye’de bu oran %0.32’dir 

ve mevcut performans açısından sadece; pazarlama ya da organizasyonel 

inovasyon yapan KOBİ’ler ve yeni ürünlerin piyasaya satışı ve yeni firma 

inovasyonlarının satışı konularında topluluk ortalamasının üstüne çıkabilmiştir. 

5. Sonuç ve Değerlendirme 

1970’li yıllara kadar uluslararası ticaret dünyada iktisadi büyümenin 

temel sürükleyicisi olarak kabul edilmiştir. Ancak, bu yıllardan sonra yaşanan 

bazı önemli değişiklikler iktisadi başarı için temel faktörün ihracat 

oranı tarafından ölçülen uluslararası ticaret olmadığını ortaya koymuştur. 

Örneğin, Japonya ekonomisi çeşitli endüstriyel imalat sektörlerinde yüksek 

verimlilik ve inovasyon yeteneği sayesinde önemli gelişmeler kaydetmiş ve 

bu sektörlerde rekabet üstünlüğünü ele geçirmiştir. Küreselleşen piyasada 

yaşanan bu dönüşümlere kayıtsız kalmayan ülke ekonomileri rekabetçi kalabilmek 

ve önde olan ülkeleri yakalayabilmek için her zamankinden daha 

fazla inovasyon faaliyeti yürütmeye başlamışlardır. 

Teknolojik gelişmeler ülkelerin ekonomik, siyasi ve sosyal yapısını da 

değişikliklere uğratmaktadır. Bu nedenle, hemen hemen tüm ülkeler bilim 

ve teknoloji politikalarını bir sistem olarak ele almakta ve küreselleşen teknolojiye 

sahip olmak için Ar-Ge ve inovasyon politikalarına ağırlık vermektedirler. 

Son yıllarda kalkınma çalışmaları, ülkeler arasındaki kalkınmışlık 

farklılıklarını azaltmanın yanı sıra, kamu ve özel sektör arasındaki koordinasyonu 

ve dayanışmayı artıracak, bilginin sektörler arasındaki yayılımını 

kolaylaştıracak, Ar-Ge çalışmalarının artmasını ve rekabetin sürükleyicilerinden 

biri olan inovasyon süreçlerinin hızlanmasını sağlayacak faaliyetler 

üzerine yoğunlaşmaktadır. İnovasyon ile ilgili yapılan çalışmalar, ülkelerin 

inovasyon performanslarında sağlanan artışın iktisadi kalkınma, büyüme ve 

refah artışlarını da beraberinde getirdiğini göstermiştir. 

Çalışmada ele alınan inovasyon ve kalkınma göstergelerine (örneğin; 

inovasyon kapasitesi, Ar-Ge harcaması, üniversite-sanayi işbirliği, sağlık, 

temel eğitim ve altyapı) ilişkin skorlar incelendiğinde; Danimarka, İsveç, 

Finlandiya ve Almanya gibi gelişmiş AB ülkelerinin inovasyon-güdümlü


ekonomiler olduğu, kalkınmışlık seviyesi bu ülkelerin gerisinde olan; Türkiye, 

Polonya ve Romanya gibi ülkelerin ise yatırım/verimlilik-güdümlü ekonomiler 

olduğu görülmektedir. Türkiye her ne kadar inovasyon gelişmişliği 

göstergesi bakımından; Hırvatistan, Makedonya, Yunanistan, Bulgaristan ve 

Romanya’dan iyi bir performans sergilese de henüz istenilen düzeye gelinemediği, 

ancak, inovasyon konusunda kat edilen mesafe ve ileriye dönük olarak 

konulan hedefler ve stratejiler dikkate alındığında, Türkiye’de inovasyon 

bilincinin yavaş yavaş yerleşmeye başladığı söylenebilir. Nitekim Ar-Ge harcamalarının 

GSYH içerisindeki payı 1998 yılında %0.5’in altında iken, 2008 

yılına gelindiğinde sözkonusu oran yaklaşık %0.73 düzeyine yükselmiştir. 

Literatürde, Ar-Ge harcamalarının GSYH içerisindeki payının %2’den 

yüksek olması gelişmişlik açısından önemli bir ölçüt olarak kabul edilmektedir. 

Çalışmada bu oranın; Finlandiya, İsveç ve Danimarka’da bu seviyenin 

oldukça üzerinde, buna karşın; Romanya, Türkiye ve Polonya’da %1’in bile 

altında olması sözkonusu ülkelerin gelişmişlik farklılıklarını ortaya koyması 

bakımından oldukça anlamlıdır. Bir ülkede inovasyon ekosisteminin ve 

kapasitesinin güçlü olması o ülkede; firmalar, tedarikçiler, ortaklar ve ilgili 

kurumlar arasındaki işbirliğinin üst düzeyde olduğunu, Ar-Ge faaliyetleri 

konusunda sanayi-üniversite işbirliğinin yoğun bir şekilde gerçekleştiğini, 

inovasyon altyapısının ve inovasyon sisteminin güçlü olduğunu ve inovasyon 

kültürünün de artık yerleştiğini göstermektedir. 

Çalışmada ele alınan göstergeler itibariyle genel bir değerlendirme yapılacak 

olursa; kalkınmış ülkelerde inovatif faaliyetlerin daha yoğun, buna 

karşın, kalkınmışlık seviyesi daha düşük olan ülkelerde nispeten daha az 

gerçekleştiği söylenebilir. Kalkınma yolundaki Türkiye’nin inovasyon ile ilgili 

olarak yapması gerekenler konusunda şu önerilerde bulunulabilir: 

• Bilimsel araştırma kurumlarının ve inovasyon merkezlerinin yaygınlaştırılması, 

Ar-Ge ve inovasyon projelerinin desteklenmesi ve hızlandırılması, 

• Araştırmacıların rekabet gücü yüksek ve teknoloji-yoğun ürünler üretebilmeleri 

noktasında çalışma koşullarının iyileştirilmesi ve fikri ve 

sınaî mülkiyetin teşvik edilmesi, 

• Ar-Ge faaliyetlerinin verimliliğinin artırılabilmesi için gerekli altyapının 

sağlanması, kişiler ve kurumların patent alma konusunda bilgi- 


63

64 



lendirilmesi, patent, faydalı model ve ticari marka konusunda devlet 

tarafından verilen teşviklerin artırılması, 

• Ar-Ge desteği sağlanan projeleri belirlerken seçici davranılması ve 

projelerin denetimi konusunda kararlı olunması, 

• Ulusal ve bölgesel ölçekte ağyapıların oluşturulması ve yaygınlaştırılması, 

inovasyon ve yeni teknolojiler ile ilgili bilgilere ulaşımın kolaylaştırılması 

ve teknoloji değişim ve transfer sistemlerinin geliştirilmesi, 

• UİS’nin yapı taşlarını oluşturan kurumların organizasyonunun düzgün 

bir şekilde olması, 

• İnovatif faaliyetlerin hız kazanabilmesi için; bilgi akışını kolaylaştırmak 

suretiyle; üniversite, büyük firmalar, çok uluslu şirketler, KOBİ 

özelliği taşıyan işletmeler, araştırma ve teknoloji merkezleri arasındaki 

işbirliğinin artırılması, 

• Kümelenme faaliyetlerine devlet tarafından verilen desteklerin ve teşviklerin 

artırılması, 

• Farkındalık ve bilgi yayılımının (başarılı inovasyon girişimleri, sektörel 

ve teknolojik öngörü çalışmalarının yapılması, inovasyonu ödüllendirme 

kampanyaları) artırılması, 

• Endüstri politikaları ile inovasyon ve teknoloji politikaları arasında 

eşgüdümün sağlanması, 

• İnovasyon konusunda toplumsal algı düzeyinin artırılması ve danışmanlık 

hizmetlerinin yaygınlaştırılması, 

• KOBİ’lerin Ar-Ge desteklerinden yeterince faydalanmasının sağlanması, 

İnovasyon sistemleri çerçevesinde; insan kaynaklarına, bilgiye dayalı 

kaynaklara, finansal ve idari kaynaklara yapılan yatırımların artırılması.


Kaynakça 

Altınok, S., Mercan, B., Baltacı, N., (2004). Öğrenen Bölgeler: Bölgesel Kalkınmada 

Ortak Bilgi Kullanımı, Osman Gazi Üniversitesi, 3. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve 

Yönetim Kongresi, 25-26 Kasım 2004. 

Annoni, P. ve Kozovska, K. (2010). EU Regional Competitiveness Index, European 

Commission. http://easu.jrc.ec.europa.eu/eas/downloads/pdf/JRC58169.pdf. 

(Erişim: 04.04.2011). 

Aydoğuş, O., Türkcan, B., Çalışkan, E. T., Kopurlu, B. S., (2009). Kriz Teorileri: 

Kondratieff, Schumpeter Vewallerstein, Ege University Working Papers in Economics. 

http://iibf.ege.edu.tr/economics/papers/wp09-01.pdf, (Erişim:01.05.2011). 

Conceiçao, P. ve Heitor M. V. (2003). Techno-economic Paradigms and Latecomer 

Industrialization. http://in3.dem.ist.utl.pt/labpolicy/docs/part_b3_6.pdf (Erişim:03.02.2011). 

Çakmak, K. H. ve Erden, L. (2004). Yeni Bölgesel Kalkınma Yaklaşımları ve 

Kamu Destekleme Politikaları: Türkiye’den Bölgesel Panel Veri Setiyle Ampirik Bir 

Analiz, Gazi Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 6(3). 77-96. 

Çetin, M. ve Ecevit, E. (2008). Yenilikler, Öğrenme ve Ekonomik Kalkınma: Gelişmiş 

Bölgesel Ekonomilerde Örnek Uygulamalar. Erciyes Sosyal Bilimler Enstitüsü 

Dergisi, 24 (1),203-22. 

Çetin, M. (2005). Endojen Bölgesel Kalkınmaya Farklı Bir Bakış, Erciyes Üniversitesi 

İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 24, 1-14. http://www.guvencetin.com/ 

inovasyon/index.htm, (Erişim:04.09.2010). 

DPT (2000). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Bölgesel Gelişme Özel İhtisas 

Komisyonu Raporu, http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/oik523.pdf. (Erişim:02.09.2011). 

Elçi, Ş. Karataylı, İ. ve Karaata, S. (2008). Bölgesel İnovasyon Merkezleri: Türkiye 

İçin Bir Model Önerisi, TÜSİAD, http://www.tusiad.org/filearchive/bimrapor.pdf. 

(Erişim: 20.05.2010). 

Erçakar, M. E. 2010. Bölgesel Kalkınma Ajansları ve Türkiye Uygulaması. 

Mevzuat Dergisi. 12 (153). http://www.mevzuatdergisi.com/2010/09a/01.htm, (Erişim:04.09.2010). 

Evangelista, R., Sandven, T., Sirilli, G. ve Smith, K. (2002), Measuring Innovation 

in European Industry, International Journal of the Economics of Business, 5(3), 

311-333. 


65

66 



European Commission, PRO INNO EUROPE, INNO METRICS, Innovation 

Union Scoreboard, 2010. http://ec.europa.eu/research/innovation-union/pdf/iuscoreboard-2010_en.pdf 

, (Erişim: 02.03. 2011). 

Fagerberg, J. ve Srholec, M. (2008). National Innovation Systems, Capabilities 

and Economic Development. Research Policy. 37, 1417-1435. 

Fagerberg, J. Srholec, M. ve Verspagen, B. (2009). Innovation and Economic Development, 

Uni-Merit, Working Paper Series, Maastricht, The Netherlands. 

Freeman, C. (1990). Yeni Teknoloji ve Yetişme Sorunu (Çev. Aykut Göker) Mühendis 

ve Makine Dergisi. 31 (368). 1-13. 

Gössling, T. ve Roel, R. (2006). Innovation in Regions. http://www.informaworld. 

com/smpp/title~content=t713417253, (Erişim: 16.09.2010). 

Hiç, M. (1994). Büyüme ve Gelişme Ekonomisi. İstanbul: Filiz Kitabevi. 

Hinloopen, J. (2003). Innovation Performance Across Europe. Econ. Innov. New 

Techn., 12(2), 145–161. 

Jang, J.-H. (2006). Regional (Sub-national) Innovation System and the Policy 

Practice –The Korean Case, National Workshop on “Sub-national Innovation System 

and Technology Capacity Building Policies to Enhance Competitiveness of SMEs, Katmandu, 

Nepal. 

Karaçor, Z. (2007). Öğrenen Ekonomi Türkiye: Küreselleşme Sürecinde, Kriz Aralıklarında. 

Konya: Çizgi Kitabevi. 

Kaynak, M. (2003). Kalkınma İktisadının Kilometre Taşları ve Teknoloji, Yeni 

Dünya Düzeni ve Kalkınma Kongresi, 8-9 Mayıs, Gazi Üniversitesi, Ankara. 

Kitanovic, J. (2005). National Innovation Systems in Transition Countries: the 

Impact of Institutional Organization and Change. DRUID Tenth Anniversary Summer 

Conference. Copenhagen, Denmark, June 27-29. 

Lopez-Claros, A. ve Mata, Y. N. (2010). The Innovation for Development Report. 

2010-2011 Report. 

http://www.augustolopez-claros.net/docs/IDR2010_ICI_LopezClaros_Mata.pdf, 

(Erişim: 15.05.2010). 

Movery, D. C. ve Sampat, B. N. (2005). Universities in National Innovation 

Systems. Fagerberg, J., Mowery, D. J. ve Nelson, R. R., (Ed.), The Oxford Handbook of 

Innovation içinde (ss. 115-147)., New York: Oxford University Press. 

Oğuztürk, B.S. (2003). Yenilik Kavramı ve Teorik Temelleri. Süleyman Demirel 

Üniversitesi İİBF Dergisi. 8 (2). 253-273.


Özgür, E. M. (2010). Bölgesel Kalkınma. Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya 

Fakültesi. Coğrafya Bölümü. Bölgesel Kalkınma Ders Notları. http://www.geography.humanity.ankara.edu.tr/ders_notu/COG323.pdf. 

(Erişim:03.16.2011). 

Pike, A., Rodriguez, A. ve Tomaney, J. (2006). Local and Regional Development. 

New York: Routledge. 

Soyak, A. (2007). Ulusal Yenilik Sistemi ve Kurumsal Arayışlar: “Teknoekonomi 

Enstitüleri” Bilim ve Ütopya Dergisi. 154. Nisan. http://www.inovasyon.org/getfile. 

asp?file=AlkanSoyak.teknoekonomi.enstitusu.pdf (Erişim:03.15.2011). 

Sungur, O. ve Keskin, H. (2009). Coğrafi Yakınlık “Hala” Önemli mi? Yerel İnovasyon 

Modellerinden Çok-Yerelli Bilgi Dinamiklerine Dönüşüm. Alanya İşletme Fakültesi 

Dergisi. 1(2). 107-131. 

Uzkurt, C. (2008). Pazarlamada Değer Yaratma Aracı Olarak Yenilik Yönetimi ve 

Yenilikçi Örgüt Kültürü. İstanbul: Beta. 

Taymaz, E. (1993). Kriz ve Teknoloji. Toplum ve Bilim Dergisi. Bahar Sayısı. 

ss.5-41. 

Turanlı, R. ve Sarıdoğan, E. (2010). Bilim-Teknoloji-İnovasyon Temelli Ekonomi 

ve Toplum, İstanbul: İTO, Akademik Yayınlar. 

Türker, M. T. (2000). İktisadi Büyümede Beşeri Sermaye ve Türkiye’nin Kalkınma 

Sürecinde Beşeri Sermayenin Gelişimi. Eskişehir Anadolu Üniversitesi Sosyal bilimler 

Enstitüsü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir. 

TTVG (2010). Üniversite-Sanayi İşbirliğinde Önemli Bir Araç: Teknoloji Transfer 

Arayüzleri Kavramsal Altyapı Dünyada Durum ve Örnekler Türkiye’de Durum 

ve Öneriler. 1. Baskı, Mayıs 2010, http://www.ttgv.org.tr/content/docs/tta_kitap.pdf. 

(Erişim: 09.01.2010). 

TÜSİAD. (2003). Ulusal İnovasyon Sistemi, Kavramsal Çerçeve, Türkiye İncelemesi 

ve Ülke Örnekleri. Ankara. 

Ülkü, H. (2007). R&D, Innovation and Output: Evidence from OECD and nonO- 

ECD Countries. Applied Economics. 39, 291–307. 

Ünlükaplan, İ. (2009). Avrupa Birliği Üyesi Ülkelerde İktisadi Kalkınma, Rekabetçilik 

ve İnovasyon İlişkilerinin Kanonik Korelasyon Analizi ile Belirlenmesi. 

Maliye Dergisi. 157, 235-250. 

WEF (2010). The Global Competitiveness Report 2010-2011. http://www3.weforum.org/docs/WEF_GlobalCompetitivenessReport_2010-11.pdf. 

(Erişim: 12.04. 

2011). 

World Bank (2009). Innovation For Development and The Role of Government A 

Perspective From The East Asia And Pacific Region, Washington, DC. 


67

68 



http://siteresources.worldbank.org/ICLP/Resources/Innovation_for_Development_Introduction_and_Summary.pdf. 

(Erişim: 03.04.2011). 

World Bank, “World Development Indicators, Science and Technology Data” 

http://data.worldbank.org/indicator/GB.XPD.RSDV.GD.ZS/countries. 

(Erişim: 15.05.2010). 

http://www.guvencetin.com/inovasyon/index.htm, (Erişim:04.12.2010). 

www.yeniekonomi.com/word_belgeler/Uzun.dalgalar.2003.doc, (Erişim: 

02.03.2011).



Milli Yenilik Sistemleri ve 

Türkiye İçin Öneriler 

National Innovation Systems and Suggestions for Turkey 

Özet 

Yenilik ve teknoloji üretiminin sistemli 

bir şekilde yürütülmesini ifade eden “Milli 

Yenilik Sistemleri (MYS)” bir kavram olarak 

literatürde 1990’larda ortaya çıkmaya başlamış 

ve MYS’nin oluşturulması için gerekli 

altyapıya ve kurumlara sahip olan gelişmiş 

ülkeler bu sistemi hızlı bir şekilde oluşturmuşlar 

ve başarılı bir şekilde de uygulamaktadırlar. 

Günümüzde artık MYS; rekabet 

gücü yüksek, sürdürülebilir ve istikrarlı bir 

kalkınma isteyen tüm ülkeler için bir model 

haline gelmiştir. Gelişmiş bir ülke konumuna 

gelmek isteyen Türkiye de kendisine özgü bir 

MYS oluşturmalıdır. Bunun sağlanması için 

MYS’nin tam olarak anlaşılması ve gerekli 

kurum ve altyapının uygun olup olmadığı 

irdelenmesi gerekmektedir. Yapılan araştırmalarda 

Türkiye’nin MYS’nin oluşturulması 

için gerekli altyapı ve kurumlara sahip olduğu 

görülmektedir. Türkiye’de MYS’nin oluşturulabilmesi 

için sadece çalışmaların bir 

kurum koordinatörlüğünde ve sistemli bir 

şekilde yürütülmesi gerekmektedir. Bu çalışmada; 

MYS’nin anlaşılması için kapsamlı bir 

literatür araştırılması yapılmış ve Türkiye’ye 

uygun olabilecek bir model önerilmiştir. 

Anahtar Kelimeler: Yenilik, Milli Yenilik 

Sistemleri, MYS’nin Unsurları, Üniversiteler, 

Ar-Ge Kurumları. 

Salih Zeki İmamoğlu*, Atif Açıkgöz** 

* Doç. Dr., Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, imamoglu@gyte.edu.tr 

** Arş. Gör., Fatih Üniversitesi, atfackgz@gmail.com 

Abstract 

The concept of “National Innovation Systems 

(NIS)”, which purports to maintain innovation 

and technology production in a systematic 

way, has emerged in 1990’s, leading 

the developed countries having the necessary 

infrastructure to systematically establish and 

maintain NIS. Today, NIS has become a model 

for countries intending to achieve a competitive 

and sustainable development. Hence 

the developing countries are in a struggle of 

establishing a peculiar innovation system. 

Turkey aiming to become a developed country 

should compose a NIS peculiar to itself. 

Previous researches show that Turkey has the 

infrastructure and organizations necessary 

for establishing a NIS. The only thing needed 

for the establishment of a NIS in Turkey is the 

systematic work flow, under the coordination 

of a single institution. In this paper a comprehensive 

literature research has been investigated 

for enabling full comprehension of NIS 

and a model, which may be suitable for Turkey, 

has been proposed. 

Keywords: Innovation, National Innovation 

Systems, Elements of NIS, Universities, 

R&D Institutions. 


69

70 

Giriş 


Salih Zeki İmamoğlu / Atif Açıkgöz 

Günümüz rekabet ortamında ülkelerin refah seviyesinin yükselmesi ve 

gelişmesi, o ülkedeki işletmelerin teknoloji üretmeleri ve yenilik yapmaları 

ile mümkün olacaktır. Yapılan araştırmalarda teknolojik yeniliklerin, modern 

ekonomilerde ekonomik büyüme sürecinin ve refahın artırılmasında 

anahtar bir rol oynadığı görülmüştür. Ancak, işletmelerin yenilikçiliği sadece 

kendi kapasitelerine bağlı değildir, aynı zamanda işletmelerin kurumsal 

çevrelerine ve teknolojik ve bilimsel koşullara da bağlıdır. Bu yüzden yenilik 

ve teknoloji üretiminin belirli bir sistem çerçevesinde yürütülmesi ve ülke 

kaynakları ile uyumunun ve entegrasyonunun sağlanması gerekecektir. 

1970’lerde ekonomik büyümenin yavaşlaması ve özellikle Uzakdoğu 

ülkelerinin teknoloji üretim rekabetine katılmalarıyla “Ulusal (milli) teknoloji” 

anlayışı anahtar kavram olarak ortaya çıkmıştır. Tüm ülkeler benzer 

veya farklı yöntemlerle ve kurumlarla, ama temelde aynı amaçla, ekonomik 

gücünü rakip ülkelerin önüne geçirmek isteği ile “yenilik”, “sistem” ve “milli” 

kavramları üzerine yoğunlaşmıştır. Milli Yenilik Sistemleri (MYS) için 

kullanılan yöntem ve oluşturulan kurumların farklılığı, ülkeler arasındaki 

ekonomik gelişimdeki (kalkınma ve büyüme) farklılıkları da açıklamaktadır. 

Burada “yenilik (inovasyon)” ifadesi, bir etkileşim sürecini ifade etmektedir 

ve bir ürünün ya da hizmetin pazara ilk defa sunulması anlamını taşımaktadır. 

“Sistem” ise, ulusun teknoloji üretim yeteneği geliştirmesinde ve yenilik 

ortaya koyma düzeyini artırmasında kurumların bir takım halinde işlemesini 

ifade etmektedir. “Milli” ibaresi de, ulusal ekonomi politikalarının milliyetçiliğe 

odaklanması olarak anlaşılmamalıdır. Milli kavramı, kurumların 

ulusal özelliklere sahip olmayı gerektirecek belli bir alana yoğunlaşması anlamına 

gelmektedir ve aynı zamanda kurumların uluslararası düzeyde davranışlarını 

belirleyen temel bir faktördür. 

Milli Yenilik Sistemleri bir kavram olarak literatürde 1990’larda ortaya 

çıkmaya başlamış ve bu kavram çerçevesinde ilk olarak gelişmiş ülkelerde 

uygulanmaya başlanmıştır. Özellikle Freeman (1987), Lundvall (1992) ve 

Nelson (1993); yaptıkları çalışmalarla MYS kavramının gelişmesine önemli 

katkılarda bulunmuşlardır. Ancak MYS ile ilgili literatürün çoğu gelişmiş 

ekonomiler üzerinedir. Son zamanlarda Arocena ve Sutz (2000), Gu (1999), 

Intarakumnerd ve ark. (2002), Inzelt (2004) ve Radosevic (2002, 2004) gibi


yazarlar sayesinde gelişmekte olan ülkelerde ve az gelişmiş ekonomilerde de 

MYS ile ilgili çalışmalara rastlanmaktadır. 

MYS’ni oluşturan unsurlar ve bunların fonksiyonları üzerine pek çok 

çalışma yapılmış ve sistemi açıklayan farklı model önerileri ortaya konmuştur. 

Bu modeller içinde en yaygın biçimde kabul göreni ise “üçlü sarmal 

modeli”dir. Buna göre MYS’nin üniversiteler, Ar-Ge kurumları ve sanayi 

gibi üç önemli saç ayağı mevcuttur ve ülkeler sağlam bir yenilik sistemini 

ancak devletin/hükümetin eşgüdümcü rolü eşliğinde bu yapılar üzerine 

politikalar ve aktiviteler geliştirdikleri ölçüde teşekkül edebileceklerdir. Şu 

ana kadar başarılı ve istikrarlı bir büyüme gerçekleştiren tüm ülkeler (ABD, 

Almanya, Fransa, Japonya, G. Kore, İsrail, Tayvan, İsveç, Hollanda vb.) bu 

üç yapıyı öncelikle etkin bir biçimde yapılandırarak, daha sonra ise bunlar 

arasında işbirliğini geliştirerek bu amaçlarında muvaffak olmuşlardır. Yine, 

başarı sağlamış hemen her ülkede mutlaka bu üç yapıya ön ayak olan, kurumlara 

ve özel sektöre yol gösteren, kurumlar arasında çatışma çıkmasını 

önleyen, etkin politikaların uygulanmasını sağlayan ve her kurumun elde 

ettiği bilgiyi diğer kurumlarla paylaşılmasının önünü açan bir ana kurum 

oluşturulmuştur. 

Tabiî ki, gelişmekte olan ekonomilerde MYS’nin uygulanması ve uygulanmasında 

karşılaşılan problemler gelişmiş ülkelerdekilerle aynı değildir. 

Ancak, MYS kavramının anlaşılması, bu sistemin gelişmekte olan ülkelere 

uygulanmasını da kolaylaştıracaktır. Ülkemizde de yenilik ve teknoloji 

üretimi ile ilgili faaliyetlerde bulunulmaktadır. Fakat, MYS’nin üç saç ayağı 

olan üniversiteler, Ar-Ge kurumları ve sanayi ile ilgili gelişmeler ayrı ayrı 

ele alınmakta ve olaya bütünsel bir açıdan bakılmamaktadır. Yani, yenilik 

ve teknoloji üretimi için bir sistem (MYS) geliştirilememiştir. Ülkemizin kalkınması, 

kaynakların belirli bir sistem çerçevesinde kullanılması ile mümkün 

olacaktır. Bunun için de acilen “Türkiye’ye özgü bir MYS” oluşturulmalıdır. 

Bu çalışmanın amacı, MYS kavramının anlaşılmasını sağlamak ve 

Türkiye’de MYS’nin oluşturulabilmesi için gerekli yöntem ve kurumları belirlemeye 

yönelik öneriler sunmaktır. Bu çerçevede yenilik ve MYS ile ilgili 

kapsamlı bir literatür taraması yapılmış, MYS’ni uygulayan ülkelerdeki yapı 

incelenmiş ve Türkiye için bir MYS yapısı (modeli) önerilmiştir. 


71

72 

1. Yenilik (İnovasyon) 



Yenilik kavramı ilk olarak Joseph Schumpeter (1934) tarafından ortaya 

atılmıştır. Schumpeter’e göre yenilik; pazara yeni ürün sunmak, yeni üretim 

tekniği kullanmak, yeni pazar oluşturmak, hammadde tedarikinde yeni kaynaklar 

keşfetmek ve yeni endüstriyel alanlar teşekkül etmektir. 

Schumpeter’den sonra literatürde yenilikle ilgili farklı araştırmacıların 

farklı tanımlamaları baş göstermiştir. Bunlardan ehemmiyetli olanlarından 

ilkinde, yenilik, Utterback (1971) tarafından, icadın yeni bir ürün olarak piyasaya 

ulaştırılması veya süreç yeniliği bakımından üretim sürecinde yeni 

yöntemlerin ilk kez kullanılması olarak tanımlanmaktadır. Bir diğer akademisyen 

Damanpour (1991) ise yeniliği içsel olarak üretilen veya satın alınan 

cihaz, sistem, plan, süreç, ürün veya hizmetin örgüte ilk kez adapte edilmesi 

olarak tanımlamaktadır. Son olarak Lundvall’a göre (2007) yenilik, ekonomik 

bir değer elde etmek için bir ürünün ya da hizmetin pazara ilk defa 

sunulmasıdır. 

Yapılan tanımlardan da anlaşılacağı gibi yenilik; yeni ürün üretmeyi 

(veya mevcut bir ürün içindeki bir malzemeyi daha ucuzuyla değiştirmek), 

yeni süreçler kullanmayı, yeni hammaddeler elde etmeyi (veya hammadde 

ve yarı imal edilmiş malların yeni bir kaynağını bulmak), yeni örgütsel yapılar 

oluşturmayı ve yeni pazarlara girmeyi (veya bir ürünün veya hizmetin 

daha iyi pazarlama yollarını kullanılmak veya yeni malları piyasaya sürmek) 

kapsamaktadır. 

İşletmelerde yenilik sadece yeni bir ürün, yeni bir teknoloji veya yeni 

bir süreç değildir. İşletmelerde yenilik birçok şekilde (ürün yeniliği, süreç 

yeniliği, örgütsel yenilik, teknolojik yenilik, pazarlama yeniliği vb. gibi) yapılabilmektedir. 

Yeniliği sadece bir yönüyle ele alan işletmeler, aslında rekabet 

avantajlarını da sınırlamış olacaklardır. En iyisi, işletmenin avantajlı 

olduğu yönde yeniliği yapması ve diğer yenilikleri de ihmal etmemesidir 

(Shervani ve Zerrillo, 1997). 

Literatürde dünyadaki tamamen yeni olan öncü niteliğindeki yenilikler; 

köklü (radikal), süreksiz, ani değişim, devrimsel, gerçekten yeni ve öncü 

yenilikler şeklinde ifade edilirken, ürün geliştirme (artımsal) şeklinde olan 

yenilikler ise; sürekli, evrimsel ve artış halinde yenilikler olarak adlandı-


rılmaktadır (Veryzer, 1998; Garcia ve Calantone, 2002). Radikal yenilikler, 

örgütün bütün yapısında çeşitli dönüşümler yaşanmasını ve pazarda radikal 

değişimlerin olmasını; artımsal yenilikler ise örgütün devamlı ilerlemesini 

sağlayacak şekilde yeniliğe süreklilik kazandırılmasını ve örgütün sadece 

belirli bölümlerinin etkilenmesini sağlamaktadır (Koberg vd., 2003; Garcia 

ve Calantone, 2002). Bazı araştırmacılar köklü yenilikleri, geliştirme niteliğindeki 

yeniliklerden farklı bulmakta ve rekabete dayalı avantaj yaratmada 

daha önemli görmektedirler. Bunlara göre; köklü yenilikler, işletmelerin 

kârlılığında ve verimliliğinde daha önemli yer tutmaktadırlar. Eğer yeni bir 

ürün; daha radikal nitelik taşıyor, daha düşük maliyette üretilebiliyorsa ve 

daha yüksek performansa sahipse, normal olarak göreceli üstünlüğü de yüksek 

olacaktır (Gatignon ve Xuereb, 1997; Erickson, 1999). 

Yenilik hangi şekilde sınıflandırılırsa sınıflandırılsın, işletmelerin rekabet 

avantajı elde etmesinde ve bunu sürdürebilmesinde yeniliğin önemli bir 

yeri bulunmaktadır. İşletmelerin, özellikle son yıllardaki rekabet ortamında, 

gerek ürün gerekse hizmet üretiminde salt üretim yapmakla ön plana çıkmaları 

mümkün değildir. İşletmelerin rekabet üstünlüğü elde edebilmeleri 

için bilgiyi kullanabilmeleri, bilgi yönetimi ve yenilik arasında bağlantı kurabilmeleri, 

rekabette uzun soluklu avantajlar olarak görülmektedir. Ayrıca, 

çalışanların yaratıcılıklarını geliştirerek çalışma koşullarında ve yeni yöntemlerde 

yeni fikirler ortaya atabilmeleri de gereklidir. Çalışma koşullarının 

yeni yöntemlerle iyileştirilmesi, aynı zamanda çalışanların motivasyonunu 

da olumlu yönde etkileyecek ve yaratıcılıklarını ön plana çıkarabilecektir 

(Balzat, 2002; Singh, 2006). 

Yeniliğin ekonomik büyüme üzerindeki önemine ilk değinen Schumpeter 

(1939) olmuştur. Schumpeter, “yeni ürünlere dayanan rekabetin, var olan 

ürünlerin fiyatları üzerindeki marjinal değişikliklerden daha önemli” olduğunu 

vurgulamıştır (Schumpeter, 1939). Lundvall (2007) da, yeniliğin sürdürülebilirliği 

besleyen önemli unsurlardan biri olduğunu belirtmektedir. 

Küreselleşen ve bilgiye gittikçe daha fazla bağımlı hale gelen dünyada, yeniliklerin 

sürdürülebilir ekonomik gelişmede öncelikli öneme sahip olduğu 

görülmektedir. Abrunhosa’ya göre (2003) yenilik, mevcut kapasitenin yeni 

bir enformasyona veya var olana uygulanması sonucu verimliliği artırmak 

ve yeni ürünler ve süreçler yaratmak için yapılan faaliyetleri kapsamaktadır. 

Bu yüzden yeniliğin verimliliği, rekabet edebilirliği, işgücünü hem bireyler, 


73

74 



hem örgütler, hem bölgeler, hem de ülkeler için geliştirmede bir motor görevi 

ifa ettiği düşünülmektedir. 

Ülkelerin ekonomik olarak güçlü olmaları, o ülkenin rekabet gücüne, 

dolayısıyla o ülkede faaliyet gösteren işletmelerin rekabet gücüne bağlıdır. 

Bu yüzden tüm ülkeler, kendi ülkelerinde faaliyet gösteren işletmeleri destekleyecek 

politikalar ve programlar ortaya koymakta ve bu işletmelerin rekabet 

güçlerini artırmalarına yardımcı olmaya çalışmaktadırlar. İşletmelerin 

performansını ve rekabet gücünü artırmanın en iyi yolunun yenilikten geçtiğinin 

farkına varan ülkeler, firmaların yenilik faaliyetlerini destekleyecek 

kurumlar teşekkül etmekte, yasal zemini hazırlamakta ve yeniliği teşvik edici 

programlar oluşturmaktadır (Geroski ve Walters, 1995). Günümüzde yenilik, 

tüm ülkelerde ekonomik büyümenin önemli bir parçası haline gelmiştir 

(Kitanovic, 2007). Yenilik yaratmada ekonomik ve politik etkiler de önemli 

rol oynamaktadır. Yenilik artık, ekonomik başarının belirleyicisi olan bir 

faktördür. Fakat, ekonomik faaliyetlerin yenilikle bağlantısını sağlayan mekanizma 

Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde çok iyi anlaşılamamıştır. 

Buna rağmen tüm dünyada yenilikçi ekonomi anlayışı, savaş sonrasının refah 

ekonomisi anlayışının yerini almaktadır. Yeniliklerin uygulanması ile 

ortaya çıkan değişimler sayesinde de ülke kalkınmasında süreklilik sağlanmaktadır 

(Geroski ve Walters, 1995). 

Ülkeler, genellikle yenilik üretimine önem verdikleri ölçüde dinamizme 

kavuşmakta ve ekonomik başarıya ulaşmaktadırlar. Rekabetçi ve yenilikçi 

işletmelerin çok olduğu ülkeler, eğitimli ve endüstrinin ihtiyacı olan özelliklere 

sahip insanları daha iyi kullanmaktadır. Ekonomilerini geliştirmeye 

çalışan ülkeler de yeniliğin öneminin farkındadırlar (Nelson, 2002). Yeniliğin 

önemi, tüm ülke politikaları için geçerli olduğu gibi Türkiye için de 

geçerlidir. Türkiye’nin gelişebilmesi, yenilikçi politikaların biran önce uygulamaya 

konularak, Türk işletmelerinin yeniliğe gerekli önemi vermelerinin 

sağlanmasına bağlıdır. 

2. Milli Yenilik Sistemleri (MYS) 

Milli Yenilik Sistemleri kavramının arkasındaki bazı temel fikirler Friedrich 

List’e (1841) kadar dayanmakta ve Alman yakalama (catch-up) stratejisinin 

arkasında da bunun olduğu düşünülmektedir (Lundvall, 1992). List’in


Almanya’ya İngiltere’yi yakalaması için telkin ettiği tavsiyeler, işin kökenini 

oluşturmaktadır ve List’e göre eğitim sistemi ve altyapının inşası, öne çıkan 

önemli alanlardan iki tanesidir (Sharif, 2006). List, üretici güçlerin gelişimi 

üzerine yoğunlaşmış ve “Milli Üretim Sistemlerine” atıfta bulunarak entelektüel 

sermaye (mental capital) birikiminin desteklenmesi için milli altyapı 

ve kurumsallaşmanın inşa edilmesi ihtiyacını ortaya koymuştur. Böylece 

görünmez elin (invisible hand) her şeyi düzelteceği oturup bekleneceğine, 

ekonomik gelişmeyi kışkırtmanın yolunun bulunmuş olacağını savunmuştur. 

Bu, aynı zamanda 19. yüzyılın başındaki Alman yakalama stratejisini de 

açıklamaktadır (Johnson vd., 2003). 

Yenilik sistemleri kavramı 1980’lerde Avrupa ve ABD’de paralel olarak 

geliştirilmeye başlanmıştır. Bu kavramla ilgili ilk çalışmaları ABD’de Christopher 

Freeman ve Avrupa’da (Danimarka) Bengt-Ake Lundvall yapmışlardır 

(Lundvall, 2007). Milli Yenilik Sistemleri (National Innovation Systems) 

kavramını ilk kullanan ise Christopher Freeman’dır (1982). Freeman’ın çalışmasının 

başlığı “Teknik Altyapı ve Uluslararası Rekabet’tir (Technological 

Infrastructure and International Competitiveness)”. Burada hükümetin 

teknolojik altyapıyı desteklemesindeki aktif rolünün önemi üzerinde durulmuştur. 

Ayrıca hangi koşullar altında serbest ticaretin ekonomik gelişmeyi 

tetiklediği de tartışılmıştır (Freeman, 1982). Freeman daha sonra bu kavramı 

genişletip geliştirerek 1987 yılında “Teknoloji Politikası ve Ekonomik 

Performans: Japonya’dan Dersler (Technology Policy and Economic Performance: 

Lessons from Japan)” başlığıyla kitap olarak yayınlamıştır (Freeman, 

1987). 

Bengt-Ake Lundvall’ın MYS ile ilgili ilk yayını 1985 yılında “Ürün Yeniliği 

ve Kullanıcı-Üretici Etkileşimi” (Product Innovation and User-Producer 

Interaction) başlığıyla olmuştur (Lundvall, 1985). Daha sonra 1992 yılında 

“Milli Yenilik Sistemleri: Yenilik Teorisine ve İnteraktif Öğrenmeye Doğru 

(National Systems of Innovation: Towards a Theory of Innovation and Interactive 

Learning) adlı çalışmasında yenilik sistemleri yaklaşımını, yenilik ve 

öğrenme etkileşimi teorisi olarak ele almıştır (Lundvall, 1992). 

Richard R. Nelson 1993 yılında “Milli Yenilik Sistemleri: Karşılaştırmalı 

Bir Analiz (National Innovation Systems: A Competitive Analysis) adlı 

çalışmasında ülkeleri tek tek inceleyerek modelin ülkeler tarafından nasıl 


75

76 



uygulamaya konulduğunu araştırmış ve farklı kurumsal yapılanmaların 

sistemi farklı biçimlerde etkileyebildiğini ortaya koymuştur. Bu kurumsal 

yapılanmaların arasında; yükseköğretim sistemi, mesleki eğitim sistemi, endüstriyel 

Ar-Ge faaliyetleri, finans sistemi, iletişim ve ulaşım altyapısı, para 

politikası, mali sistem ve ticari geliştirme planlamaları vb. yer almaktadır. 

Nelson’a göre, MYS ile ilgili çalışmalarda ekonomik ve teknolojik performans 

ile kurumsal düzenlemeleri birbirine bağlayan çerçevenin anlaşılır ve 

doğrulanabilir olmayışı ciddi bir sorun oluşturmaktadır (Nelson, 1993). 

Charles Edquist (1997), “Yenilik Sistemleri: Teknolojiler, Kurumlar ve 

Örgütler (Systems of Innovation: Technologies, Institutions and Organizations) 

adlı eserinde MYS modelini “milli” ibaresi dışında teorik bir tabana 

oturtmuştur. Yenilik sistemleri yaklaşımı sadece yeniliği etkileyen ekonomik 

faktörleri değil, aynı zamanda kurumsal, kuruşsal, sosyal ve politik faktörleri 

de içermektedir (Edquist, 1997). 

MYS kavramının gelişimine başka yazarlar da önemli katkılarda bulunmuşlar 

ve yeniliğin sistematik karakterini vurgulayan yeni kavramların 

ortaya çıkmasına yol açmışlardır. Dosi ve ark. (Teknoloji ve Ekonomik Teori-1988), 

Mowery (Milli Yenilik Sistemlerinin Rolü-1994), Whitley (Ulusal 

İş Sistemleri-1996), Amable ve ark. (Sosyal Yenilik Sistemleri-1997), 

Cooke ve ark. (Sektörel Yenilik Sistemleri-1997), Carlsson (Teknolojik Sistemler-1997), 

Braczyk ve ark. (Bölgesel Yenilik Sistemleri-1998) ve Porter 

(Endüstriyel Kümeler-1998) bunlardan bazılarıdır. Fakat, bunların hepsi 

MYS’ini gelişmiş ekonomilerde incelemişlerdir (Balzat ve Hanusch, 2004; 

Groenewegen ve van der Steen, 2006; Lundvall, 2007). Ancak, son zamanlarda 

gelişmekte olan ekonomilerde de MYS incelenmeye başlanmıştır. Arocena 

ve Sutz (2000), Gu (1999), Intarakumnerd ve ark. (2002), Inzelt (2004) 

ve Radosevic (2002, 2004) gibi yazarlar, yaptıkları çalışmalarda az gelişmiş 

ülkelerdeki teknolojik gelişme ve ekonomik performansın ve MYS’in oluşturulması 

ve oluşturulmasında karşılaşılan problemlerin gelişmiş ülkelerden 

farklı olduğunu ortaya koymuşlardır (Kitanovic, 2007). 

MYS üzerine çalışan yazarlar MYS’ni farklı şekillerde tanımlasalar da 

temelde aynı şeylerden bahsetmektedirler. Freeman ve Nelson’a göre MYS; 

yeni teknolojilerin yayılımını etkileyen, Araştırma ve Geliştirme (Ar-Ge) sonuçlarını 

ticari yeniliklere dönüştüren, Ar-Ge yapılan ve Ar-Ge’ye kaynak


ayrılan bir ekonomideki özel ve kamu kuruluşlarının oluşturduğu bir sistemdir. 

Freeman ve Nelson’a göre bu kuruluşlar; bilim adamları ve mühendislerin 

eğitiminde önemli bir rol oynayan ve Ar-Ge yapılan üniversiteler 

ile yeni teknolojileri uygulayan ve Ar-Ge yatırımları yapan bir ekonomideki 

firmalardır (Mowery ve Oxley, 1995). 

Freeman’a göre (1992) MYS; ulusal ekonomide yeni ürünlerin yayılmasını 

ve tanımını, süreçleri, sistemleri etkileyen bütün kurumsal ve yapısal 

faktörleri içeren bir sistemdir. Bu tanım, üretim faaliyetlerinin yan bir ürünü 

olarak öğrenmeyi etkileyen ekonomik yapı ile kurumsal düzenin bütün 

yön ve bölümlerini içermektedir. Lundvall’a (2007) göre MYS, araştırma ve 

keşfetmeyi olduğu kadar öğrenmeyi de etkileyen kurumsal oluşum ve ekonomik 

yapının tüm unsurlarıdır. Carlsson ve arkadaşlarına (2002) göre MYS; 

teknolojinin üretimi, yayımı ve kullanımını gerektiren, özel bir kurumsal 

altyapı veya altyapılar seti altında belirli bir ekonomi/endüstri alanında birbirleriyle 

etkileşim halinde olan temsilcilerin bir şebekesidir. 

Ayrıca MYS, dar ve geniş yaklaşımlar ile de açıklanmaya çalışılmıştır. 

Dar (narrow) kapsamda MYS; Ar-Ge sistemlerine, ileri teknoloji üretimine 

ve bilim temelli yeniliklere odaklanmaktadır. Bunun manası, eğer yeterli 

bilgi altyapısına ve entelektüel sermayeye ve iyi şebekeleşme yeteneklerine 

ve yüksek düzeyde güvene sahipseniz, etkin “yenilik sistemleri” için uygun 

bir çevreye de sahipsiniz demektir. Dar tanıma göre bu sistem örgütler ve 

kurumlar/kurumsallıktan oluşmakta ve daha çok araştırma ve keşfetme işleriyle 

uğraşılmaktadır (Archibugi vd., 1999; Johnson vd., 2003; Fagerberg 

vd., 2009). Geniş (broad) perspektif ise MYS’ni herbiri birbirini tamamlayan 

farklı tip bilgi ve yöntemlerin bütünleştirilmesi olarak kabul etmektedir. 

Buna göre MYS sürekli fakat lineer olmayan bir süreçtir ve bilginin biriktirilmesiyle 

ancak geliştirilebilir. Ayrıca sistem sadece radikal ve artımsal 

yeniliklerle beslenmemekte; aynı zamanda yeniliğin özümsenmesinden, 

yayılmasından ve kullanımından da etkilenmektedir. Ekonomik yapı bütün 

olarak kapsanmakta ve kurumsal kurgunun öğrenmeyi etkilediği ve araştırmanın/keşfetmenin 

de bundan etkilendiği varsayılmaktadır (Archibugi vd., 

1999; Johnson vd., 2003; Varblane vd., 2007). 

Metcalfe (1995)’e göre MYS, “yeni teknolojilerin geliştirilmesine ve yayılımına 

bireysel veya müştereken katkıda bulunan, yenilik sürecine yöne- 


77

78 



tim şekilleri ve uygulanan politikalar çerçevesinde destek veren farklı kuruluşların 

oluşturduğu bir takımdır. Yeni teknolojileri tanımlayan insan eseri, 

bilgi ve beceri yaratan, biriktiren ve transfer eden, birbirleriyle bağlantılı 

kuruluşların oluşturduğu bir sistemdir”. OECD’nin (1998) tanımına göre de 

MYS, “bir ülkede yenilik ve teknoloji yayılım hızı ve yönünü etkileyen pazar 

ve pazardışı kuruluşlardır”. Bu tür sistemler; ayırtedici vasıfları (kendine 

özgü bilimsel, teknolojik ve endüstriyel uzmanlaşma modelleri, belirli organizasyonlar, 

politik öncelikler) ve farklı etkileşim yapıları (girişimci sektör 

ile bilim sistemi arasında, firmalararası işbirliği) ile karakterize edilmektedirler. 

MYS, teknolojik değişimi analiz ederek bir ülkenin uzun dönemli ekonomik 

gelişme elde etmeyi amaçlayan çekirdek kavramsal yapısına denmektedir 

(Intarakumnerd vd., 2002). Nasierowski ve Arcelus (2003) MYS’ni 

ekonomi için yeni olan ve teknolojiyi etkileyen acenteler, politikalar ve kurumlar 

şebekesi olarak tanımlamaktadır. Fagerberg ve arkadaşlarına göre 

(2009) MYS, geniş perspektifte tüm öğrenme ve inovasyon ortaya koyma aktivitelerini 

nerede ortaya konulduğuna bakılmaksızın kapsayan bir sisteme 

denmektedir. Bu tanımlardan da anlaşılacağı üzere MYS, yenilik ve yenilik 

üretme ile ilgili yeteneklere haiz her türlü kamu ve özel kurum ve kuruluşlar 

ile onları yöneten mekanizmaları kapsayan bir bütünlüğü ifade etmektedir. 

MYS’nin unsurları literatürde genel manada örgütler ve kurumsallaşma 

şeklinde ortaya konmaktadır. Örgütler oyunun oyuncuları olarak açıklanırken, 

kurumsallık oyunun nasıl oynanacağını belirleyen kurallar olarak ifade 

edilmektedir (Edquist, 1999). Örgütler teknolojik değişimin ve yeniliğin motorudurlar. 

Firmalar yenilik yapmaya uygun en önemli örgütlerdir ve yeniliği 

oluşturma sürecinde ana rolü oynamaktadırlar (Kitanovic, 2007). Kurumlar/kurumsallık 

ise MYS’nin merkezinde yer alarak ekonomik yapıdaki interaktif 

öğrenme süreçlerini biçimlendirmektedirler. Yenilikler, kurumlar ve 

kurumsal değişiklikler tarafından etkilenmektedir. Bu doğrultuda, kurumsal 

adaptasyon ve kurumsal yenilik olmaksızın teknolojik değişim sürecinin ortaya 

konmasının daha fazla kısıtlanmış olacağı savunulmaktadır (Gregersen 

ve Johnson, 1997). 

MYS’nin unsurları ile ilgili yapılan çalışmalarda bazı yazarlar bu unsurları 

yenilik sistemlerinde eğitim, araştırma (Ar-Ge, mühendislik), bü-


tünleştirme (tamamlayıcı enformasyonların bir araya getirilmesi), bulgunun 

cisimleştirilmesi (imalat) ve ürünün son kullanıcıya ulaştırılması gibi 

başlıklar altında ele almaktadır. Bazı yazarlar ise bilgi teşekkülü, araştırma 

sürecinde yol gösterme, kaynak tedarikinde yardımcı olma, ekonomik faaliyetlerin 

önündeki engellerin kaldırılması ve piyasanın biçimlendirilmesinin 

kolaylaştırılması gibi unsurlardan bahsetmektedir (Edquist, 2001). Ancak, 

en önemli unsurun sistemin dinamik yapısını yansıtan öğrenme olduğu vurgulanmaktadır 

(Archibugi vd., 1999). Diğer taraftan, MYS unsurlarını ülkenin 

kurumsal yapısı, eğitim sistemi, uygulanan teşvik programları, savunma 

odaklı teknoloji üretim yeteneği, tarihi gelişme seyri, kültür, sosyal ve ekonomik 

potansiyel, dil, konum vb. şeklinde ele alan yazarlar da bulunmaktadır 

(Edquist ve Hommen, 1999). 

MYS’nde, ana oyuncular; firmalar, kamu ve özel araştırma örgütleri, 

devlet ve öteki kamu kuruluşları olarak gösterilmektedir. Bu oyuncular; finansal 

sistem, şirket yönetimi, yasal ve düzenleyici çerçeve, eğitim düzeyi 

ve yeteneği, personel hareket derecesi, iş ilişkileri, başarılı yönetim uygulamaları 

gibi farklı faktörlerin etkisi altında bulunmaktadır (OECD, 1998). 

Aslında MYS ile ilişkili sanayi sektörleri ve firmaları, evrensel düzeyde olduğu 

gibi bölgesel ve yerel ağlarla temsil edilen ulusal düzeyde varlıklarını 

sürdürmektedirler. Ancak, milli nitelikleri ve çerçevesi, MYS’nin şekillenmesinde 

önemli bir rol oynamaktadır. Sistem, yenilik sürecinde ülkeye özgü 

analizler için önemli bir araç olup, sistemi oluşturan ayrı ayrı bileşenlerinin 

performansından ziyade, orkestra hüviyetinde bir bütün olarak çalışması ve 

farklı oyuncular arasındaki etkileşim ve arayüzlerinin oluşturulması önemlidir. 

Geniş anlamda MYS konsepti, bir analitik araç olduğu kadar, sürdürülebilir 

ekonomik büyümeyi artıran bir araç olarak da kullanılabilmektedir 

(Lundvall vd., 2002). 

Ancak bazı yazarlar ortaya koydukları çalışmalarda, ideal bir MYS’nin 

olamayacağından bahsederek her ülkenin kendine özgü şartlarının bunu 

belirleyeceğini vurgulamaktadırlar. Özellikle doğal kaynaklar, beşeri sermaye 

ve altyapı kaynakları ve ülkenin tarihsel birikimi sonucu oluşan coğrafi 

ve politik yapısı (jeopolitik konum) onun farklı ulusal üretim yapısını da 

açıklamaktadır (Edquist, 1999). Bu açıdan MYS’nin ülkelere özgü oldukları 

savunulabilir. 


79

80 

3. Milli Yenilik Sistemi’nin Unsurları 



Milli Yenilik Sistemleri belli başlı unsurlardan oluşmaktadır. Literatürde 

bu unsurlar üçlü sarmal model olarak isimlendirilmektedir. Bunun çıkış 

noktası biyoloji biliminden gelmekte ve DNA yapılanması bir modele benzemektedir. 

Buna göre üçlü sarmal model üniversiteleri, Ar-Ge kurumlarını 

ve sanayiyi bünyesinde barındırmaktadır. Devlet kurumları ve hükümet ise 

hem koordine edici roldedir hem MYS faaliyetleri için katalizörlük görevini 

üstlenmişlerdir (Etzkowitz ve Leydesdorff, 2000; Pelkonen vd., 2008). 

İnovasyon sisteminin etkinliğinin ve ulusal yenilikçi performansın arttırılmasında 

hükümetler etkin bir rol oynamaktadır. Çünkü hükümetlerin 

uygulayacağı bilim ve teknoloji politikaları teknik ilerlemenin yönünü ve 

hızını belirlemektedir. Bu bağlamda, hükümetler teknoloji ve inovasyon 

politikalarını genel ekonomik politikaları içerisinde değerlendirmeli, bilgi 

üretmede ve yönetmede birleştirici bir rol oynamalıdırlar. Yani hükümetler; 

inovasyon kültürü oluşmasına katkı sağlamalı, teknolojinin yayılmasını genişletmeli 

ve kolaylaştırmalı, ağları ve kümelenmeleri desteklemeli, araştırma 

ve geliştirmeyi hızlandırıp artırmalı ve globalleşmenin gerektirdiği diğer 

ihtiyaçları sağlamalıdırlar (OECD, 1999). 

Tabiî ki politikalarda sadece hükümetlerin etkili ve baskın olduğunu 

söylemek doğru değildir. Bunun yanında üniversitelerin, endüstrilerin, firmaların 

ve diğer kurumların da etkileri bulunmaktadır. Politikalar, sadece 

hükümet politikalarından oluşmaz. Hükümet politikaları diğer kurumların 

uyguladığı politikaları bazen tamamlayıcı, bazen de onların yerini alıcı nitelikte 

olabilir. Aslında tüm kurumların uygulamak istedikleri politikalar bir 

uyum içinde yürütülmeli ve birbirini destekleyici şekilde dizayn edilmelidir 

(Carlsson ve Jacobsson, 1997). 

3.1. Üniversiteler 

MYS’nde en önemli unsurun öğrenme olduğu belirtilmektedir. Eğitim, 

“bireysel öğrenme” olarak nitelendirilmekte ve yenilik sürecinde önemli bir 

yeri olan öğrenme ve beşeri sermaye bu sürecin sonucunda oluşmaktadır. 

Üniversiteler, önemli eğitim kurumlarıdır ve ekonomik kalkınma ve zenginliği 

artırmada da önemli bir rol oynamaktadırlar (Feldman vd., 2006). 

Aslında tüm gelişmiş ülkeler eğitim kurumlarını ve özellikle üniversiteleri


MYS’ni oluşturmadan çok önce yapılandırmışlar ve oluşturmuşlardır. Örneğin; 

ABD’nde 1636 yılında kurulan Harvard ve 1746 yılında kurulan Princeton 

üniversitelerinin yanısıra, 19. yüzyıl içinde Cornell (1823), Massachusetts 

Institute of Technology (1863), Berkeley (1866), Stanford (1867), Johns 

Hopkins (1876), Caltech (1892) gibi bugün sadece ABD’nin değil, dünyanın 

en önemli yükseköğretim kurumlarını temsil eden çok sayıda üniversite 

kurulmuş, eğitim altyapısına yapılan yatırımlara süreklilik kazandırılmıştır 

(Mowery ve Rosenberg, 1993). 

Benzer gelişmeler Almanya, Fransa, İtalya ve Japonya gibi diğer gelişmiş 

ülkelerde de yaşanmıştır. 19. yüzyıldaki bu gelişmeler; bugünün ekonomik, 

siyasi ve askeri açıdan güçlü ülkelerinin, diğer bir deyişle küresel 

ve bölgesel güç odaklarının yıllardır sürdürdükleri konumlarının temelinde, 

sistematik bilim ve teknoloji politikalarının üretilmesi ve uygulanmasının 

yattığını göstermektedir. Benzer örnekler arasına 20. yüzyılın ikinci yarısında 

Güney Kore ve Tayvan da girmiştir. “Japon Mucizesi” olarak tanımlanan 

gelişmenin omurgasını, bilim ve teknoloji sistemlerini güçlendirilerek rekabetçi 

ekonominin yaratılması hedefi oluşturmuştur (Lee ve Park, 2006). 

Üniversitelerin eğitim faaliyetleri dışında MYS içerisinde; Ar-Ge elemanı 

yetiştirmek, Ar-Ge yapmak ve üniversite-sanayi işbirliği çerçevesinde firmalara 

teknoloji üretme ve yenilik yapma hususlarında destek vermek gibi 

önemli görevleri de bulunmaktadır (Mowery ve Rosenberg, 1993). Pek çok 

ülkede üniversiteler, endüstri laboratuarlarına yenilik ve araştırma hususlarında 

eşlik etmektedirler. Genel anlamıyla da üniversitelerin teknik ilerlemedeki 

katkısı tartışılmaz düzeydedir. Üniversitelerin diğer kurumlarla 

işbirliği şekil ve yoğunluk olarak ülkeden ülkeye farklılık gösterse de, gerek 

bilim adamı yetiştirmedeki katkısı gerekse bazı disiplinlerdeki öncülüğü 

(Örn., Fizik) bilinmektedir. Pek çok alanda sanayi ile sıkı bir işbirliğinde olduğu 

gibi (Örn., Eczacılık) bazı alanlarda gelişimin özkaynağı olarak da göze 

çarpmaktadırlar (Örn., ABD tarım alanlarında). Sıkça sorulan bir soru, üniversitelerin 

teknik gelişime ve ulusal şirketlere katkısının ne ölçüde olduğu 

yönündedir. Mesela, pekçok gözlemci yabancı firmaların Amerikan üniversitelerinden 

en az yerli firmalar kadar yararlandığını savunurken, moleküler 

biyolojinin entelektüel liderliğini yapan İngiltere’ye rağmen bu alanda 

para kazanan firmalar genellikle Amerikan kökenlidir (Nelson ve Rosenberg, 

1993). 


81

82 



Gelişmiş ülkeler 1970’lerden beri endüstri/hizmet sektörü ve üniversiteler 

arasında yakın ilişkiler teşekkül etmek için birçok girişimde bulunmaktadırlar. 

Bu girişimlerin birçoğu üniversite araştırmasına dayalı yerel/ 

bölgesel ekonomik kalkınmayı gerçekleştirmeyi amaç edinmiştir. Üniversitelerin 

yerleşkelerine yakın alanlarda kurulan Route 128 ve Silikon Vadisi 

gibi potansiyel model haline gelmiş bilim parkları (teknoparklar) buna 

örnek olarak verilebilir (Geuna ve Mowery, 2007; Gulbrandsen vd., 2010). 

Buralarda endüstri kâr amacı peşinde koşarken, akademisyenler çalışmalarını 

sürdürebilmek için yeterli kaynakların elde edilmesini amaçlamaktadırlar. 

Aynı zamanda üniversiteler, öğrencileri için daha fazla uygulama 

ağırlıklı çalışmalar yapma imkanına kavuşmaktadır. En mühim olan ise 

mevcut bilginin geliştirilerek ilerletilmesidir. Üniversiteler, endüstri-hizmet 

sektörüyle işbirliğine giderek teknolojinin/bilginin ticarileştirilmesi 

için teknolojinin/bilginin transferinde aktif rol oynamaktadırlar (Lee ve 

Win, 2004). 

Üniversite-endüstri işbirliği kavramı tüm yüksek öğretim sistemi ile 

endüstrileşen ekonominin karşılıklı etkileşimi olarak tanımlanmaktadır. 

Üniversite-sanayi işbirliği; Ar-Ge olanaklarını artırmak ve bu amaçla üniversitenin 

insan gücü ile araç-gereç olanaklarından sanayinin yararlanmasını 

sağlamak ve ileri teknoloji alanlarında ortak araştırmalar yapmak, sanayinin 

deneyimlerinden ve birikimlerinden üniversitelerin yararlanmasını sağlamak 

olarak tanımlanabilir. Endüstri açısından üniversitelerle işbirliği, kendi 

iç (in-house) Ar-Ge’sinin eksikliğinden, ürün hayat döngüsünün kısalığından, 

Ar-Ge bütçesindeki kesintilerden ve araştırma önceliklerinin değişen 

doğasından dolayı da gereklidir (Lee ve Win, 2004). 

Üniversite-sanayi işbirliğini geliştirmek için hukuki ve yapısal zeminin 

hazırlanması gerekmektedir. Bayh-Dole yasası (1980) ABD’de üniversite endüstri 

ilişkisini geliştirmek ve teknoloji transferini kolaylaştırmak için çıkartılmış 

bir yasa olarak misal teşkil etmektedir. Bu yasanın ilk uygulama 

şekli 1920’lere kadar gitmektedir. ABD’de araştırma üniversitelerinin yoğun 

lobicilik faaliyetleri sonucunda bu yasa çıkarttırılmıştır. Bu yasanın kabulü, 

entelektüel sermaye hakkının daha da güçlendirilmesine dönük mühim bir 

çalışmadır. Yasa, araştırma sonuçlarını koruma altına alarak Ar-Ge projelerinin 

ekonomik etkinliklerini kuvvetlendirmiş ve bunların ticarileştirilmelerini 

kolaylaştırmıştır (Mowery, 2005; Sampat vd., 2003).


3.2. Ar-Ge Kurumları 

MYS’nin ikinci önemli unsuru, Ar-Ge kurum ve faaliyetleridir. Ar-Ge, 

yenilik için gerekli en önemli faaliyetlerden biridir ve işletmelerde yeni 

ürün ve üretim süreçlerinin ortaya çıkarılmasına yönelik sistemli ve yapıcı 

çalışmalardır. Daha ayrıntılı olarak Ar-Ge; bilimin/teknolojinin gelişmesini 

sağlayacak yeni bilgiyi elde etmek, mevcut bilgilerle yeni malzemeler, ürünler 

ve araçlar üretmek, yazılım dahil olmak üzere yeni sistemler, süreçler ve 

hizmetler oluşturmak, mevcut olanları geliştirmek amacı ile yapılan düzenli 

faaliyetlerdir. Ayrıca, ürün ve süreç yeniliğine veya artan bilimsel bilgiye 

yönelik organize edilmiş çabalar anlamına da gelmektedir (Mowery, 1998; 

Lee ve Park, 2006). 

Ar-Ge kurumları (Devlet laboratuarları) MYS içerisinde önemli bir role 

sahiptir. Büyük sermaye ya da risk gerektiren araştırma ve uygulamalarda 

(Örneğin, nükleer enerjinin gelişiminde) bu kuruluşlar anahtar bir görev üstlenmişlerdir. 

Ar-Ge faaliyetlerinin bir kısmı ve özellikle temel araştırmalar 

genel olarak üniversitelerde gerçekleştirilirken, Ar-Ge kurumlarında daha 

çok jenerik teknolojiler ile ilgili araştırmalar yoğunluktadır (Nelson ve Rosenberg, 

1993). 

Gelişmiş ülkeler üniversitelerini oluşturmaları ve yapılandırmaları yanı 

sıra Ar-Ge kurumlarını da oluşturmuşlardır. Örneğin; Almanya’da, temel 

bilimsel araştırmalara yönelik çalışmalar yapmak üzere 77 merkezden oluşan 

Max Plank Enstitüsü (1948), sanayiye yönelik hizmet vermek üzere 80 

araştırma merkezinden oluşan Fraunhofer Enstitüsü (1949), 86 enstitüden 

oluşan Leibniz Topluluğu (Gottfried Wilhelm Leibniz Vakfı) ve 16 ileri teknoloji 

kuruluşundan oluşan Helmholtz Enstitüsü kurulmuştur (Keck, 1993). 

ABD, Fransa, Japonya ve Güney Kore gibi diğer gelişmiş ülkelerde de benzer 

gelişmeler yaşanmıştır. 

Ar-Ge kurumu oluşturma hususunda en başarılı ülke konumunda ABD 

bulunmaktadır. ABD’de önemli görülen hemen hemen her alanda Ar-Ge 

kurumları oluşturulmuştur. Bu kurumlardan bazıları şunlardır; Savunma 

Departmanı (DoD-Department of Defense), Enerji Departmanı (DOE-Department 

of Energy), Çevre Koruma Ajansı (EPA-Environmental Protection 

Agency), Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA-National Aeronautics 

Space Agency), Ulusal Sağlık Enstitüsü (NIH-National Institutes of Health), 


83

84 



Ulusal Bilim Kurumu (NSF-National Science Foundation), Küçük İşletme 

Yönetimi (SBA-Small Business Administration), TRB (Transportation Research 

Board of the National Academies), Ulusal Besin ve Tarım Enstitüsü 

(USDA-National Institute of Food and Agriculture) (Mowery ve Rosenberg, 

1993). 

Aslında her ülkenin Ar-Ge kabiliyet ve yetenekleri birbirinden farklı 

seviyededir ve gelişmekte olan ülkeler bu yeteneklerden büyük oranda mahrumdurlar. 

Bugün dünyada birçok az gelişmiş veya gelişmekte olan ülke, az 

veya orta seviyede gelire sahip olduklarından Ar-Ge’ye çok büyük oranlarda 

para ayıracak kadar kaynağa sahip değildirler. Bu yüzden Ar-Ge’ye çok az 

miktarda yatırım yapmaktadırlar ve yapılan yatırımların büyük çoğunluğu 

da kamu örgütleri tarafından yapılmaktadır. Oysa ABD ve Japonya gibi kalkınmış 

ve zengin ülkelerde bu harcamaların büyük bölümü özel sektör tarafından 

gerçekleştirilmektedir (Johnson vd., 2003). Finlandiya, İrlanda ve 

G. Kore örnekleri, Ar-Ge harcamalarındaki artışın ve GSMH’dan Ar-Ge’ye 

ayrılan payda özel sektörün payının ne kadar önemli olduğunu ortaya koymaktadır. 

Doğu Asya mucizesinin altında da bu yatmaktadır. Ayrıca, Ar-Ge 

kurumlarının teşekkülü bu süreçte önemlidir. Hemen hemen tüm gelişmiş 

ülkelerde devletin Ar-Ge faaliyetlerini yürütmekten ve özel sektör-devlet 

arasındaki koordinasyonu sağlamaktan sorumlu bir kurum ön plana çıkmaktadır. 

Bununla birlikte, Ar-Ge harcamalarındaki hızlı artış, eğer gerekli 

reformlar yapılmadan gerçekleştirilirse bu kaynakların kötü kullanılmasına 

yol açabilir (Varblane vd., 2007). 

Ar-Ge etkinliği ve üretkenliği de ülkeler için önemlidir. Ar-Ge etkinliği 

girdi kullanımının çıktı kullanımına oranıyla ölçülürken, Ar-Ge üretkenliği 

Ar-Ge aktivitelerinin ulusal/milli ekonomiye katkısıyla ölçülmektedir. Etkinlik, 

aynı zamanda MYS’nin sahip olduğu kabiliyetlerin Ar-Ge girdilerini 

Ar-Ge çıktılarına dönüştürmesi olarak da ifade edilmektedir (Nasierowski ve 

Arcelus, 2003). 

3.3. Sanayi (Özel Sektör) 

Ülkelerin gelişmesi tabiî ki bilimsel çalışmalara ve Ar-Ge yapmaya bağlıdır. 

Ancak, bunları teknoloji üretimine ve yeniliğe dönüştürecek olanlar 

firmalardır. Tüm gelişmiş ülkeler zamanında üniversiteler ve Ar-Ge kurum-


larını oluştururken ülke kaynaklarını göz önünde bulundurarak ülke sanayinin 

gelişmesine de destek vermişlerdir. Örneğin, kısıtlı kaynaklara sahip 

olan Japonya üç ana endüstri kolu (demir-çelik, elektrik ve iletişim teçhizatları, 

otomobil) belirlemiş ve tüm beşeri-fiziki kaynaklarını bu üç alan üzerine 

yoğunlaştırmıştır (Odagiri ve Goto, 1993). 

Ülkelerin bilim ve teknoloji üretim düzey ve potansiyelleri ile sanayi 

profilleri arasında yakın bir ilişki gözlenmektedir. Bu noktada, ülkenin insan 

sermayesinin büyüklüğü ve niteliği ön plana çıkmaktadır. İnsan kaynağına 

dayalı bilim ve teknoloji üretme yeteneğinin yansımaları, sektörel 

bazda kendini daha iyi belli etmektedir. Patel ve Pavitt (1997)’e göre; ABD’de 

yazılım teknolojisinin, Almanya’da kimya teknolojisinin ve İngiltere’de biyoteknolojinin 

ileri boyutlarda olması; bu ülkelerin sahip oldukları iyi üniversitelere 

ve mezunlarının gelişmiş yeteneklerine bağlıdır. Buna karşılık, 

bazı ülkelerin otomobil ve öteki mühendislik endüstrilerindeki zayıflıkları 

ise daha düşük yetenek düzeylerini yansıtmaktadır. 

Teknik ilerleyişin karakter ve yapıları pek çok yönden benzerlik gösterse 

de, bunların katkıları, kullanımları ve birbirleriyle ilişkileri arasında 

farklıklılar gözlenmektedir. Örneğin, havacılık sektörü birçok bilimin ve 

teknolojinin bir arada çalışmasıyla var olabilen kompleks bir yapıdır. Bu 

da değişik yönlerden uzmanlaşabilmiş bir ülkenin bu konuda ilerleme ve 

yenilik göstermesine olanak sağlamaktadır. Diğer yandan süt endüstrisi çok 

daha az karmaşık ve basit bir sektördür. Bu örnekler ülkelerin endüstrileşmesinde 

farklı alanlara ilgisinin nasıl kaydığının ve yenilik arayışıyla nasıl 

ilişkilendirildiğinin açıklanmasında önemli bir ipucudur (Nelson ve Rosenberg, 

1993). 

Firmaların yenilik faaliyetlerinde başarılı Ar-Ge işbirliklerinin teorik 

olarak beklenen etkileri olmaktadır. Bu tarz işbirlikleri ile dışsal kaynaklara 

adaptasyon, yeni ve nitelikli ürünlerin geliştirilmesi için firmanın teknolojik 

yeteneklerinin genişlemesine öncülük etmektedir. Bu durum teknolojik 

know-how ve sahip olunan nitelikli becerilerin artışı ile ortaya çıkmaktadır 

(Mowery, 1998). Ar-Ge anlaşmaları ile transfer edilen varlık, kaynak ve 

bilgiler firmaların araştırma etkinliğini artırmaktadır. Bu etkiler firmaların 

yenilik girdi ve çıktılarını olumlu etkileyen Ar-Ge geri dönüşlerinin yüksek 

olmasıyla gözlenebilir. Birbirleri arasında etkin bir işbirliği içerisinde olan 


85

86 



ortak sayısı firmaların yeni ürün geliştirme çabalarını pozitif etkilemektedir 

(Lee ve Park, 2006). 

Firmaların birbirleri ile olan işbirliğinin yanı sıra, bir diğer önemli işbirliği 

türü de firmalar ile üniversiteler-araştırma kuruluşları arasındaki işbirliğidir. 

Yeni ürün geliştirmedeki artan karmaşıklık, çok karmaşık ve multidisipliner 

çözümler gerektirmektedir. Bu nedenle, üniversiteler-araştırma 

kurumları ve bu kurumların firmalarla olan etkileşimi, bölgesel yenilikçilik 

performansı ve bölgesel gelişme açısından oldukça önemlidir. Üniversitelerin 

en önemli rolü, firmalara bilimsel bilgi sağlamak olarak görülmektedir (Marques 

vd., 2006). Bununla birlikte Koschatzky (2001), üniversitelerin tek rolünün 

bilgi sağlamak olmadığını ifade etmektedir. Ona göre; üniversiteler aynı 

zamanda potansiyel girişimcileri yetiştiren ve destekleyen yeni firma kuluçkalıklarıdır. 

Ayrıca; bölgede üniversite olması, firmaların yer seçimini de etkilemektedir. 

Araştırma kurumlarının bölgesel ekonomi üzerindeki etkileri, 

yenilikçi yetenekleri içine çeken yerel şartlarla da yakın bir şekilde ilişkilidir. 

Uygun yerel şartların olmaması bölgesel etkiyi sınırlamaktadır (Diez, 2002). 

Üniversite-sanayi işbirliği faaliyetleri, informal teknoloji danışmanlıklarından 

sözleşmeye dayalı Ar-Ge uygulamalarına kadar pek çok biçimde 

yürütülebilir. Yenilik için, teknolojik ve bilimsel bilginin en iyi şekilde kullanımını 

sağlamak amacıyla üniversite ve sanayi arasında çok etkili bir işbirliğine 

gerek vardır (Marques vd., 2006). 

4. Sonuç 

MYS’nin sağlıklı bir şekilde işlemesi ve oluşturulmasında üniversiteler, 

Ar-Ge kurumları ve sanayiden oluşan unsurları ile ilgili politikalar bir arada 

düşünülerek oluşturulmaktadır. Ayrıca, bu üçlü unsurun arasındaki işbirliğini 

sağlamakla sorumlu ve her ülkede farklı isimler altında yapılanmış 

kurumlar bulunmaktadır. Kimi ülke bunu vakıf olarak, kimi ülke üst kurul 

olarak, kimi ülke ise bakanlık olarak yapılandırmaktadır. Bunlardaki ortak 

nokta, sistemin bilim ve teknoloji üretimi odaklı olarak işlevselliğini artırmak 

ve kurumsal kısıtlamaları azaltmak olarak belirginleşmektedir. 

Türkiye’de tüm bu unsurlar bir arada düşünülerek bir sistem (yani 

MYS) oluşturulamamıştır. Ancak, bu sistemin kolayca oluşturulabileceği


altyapı çalışmaları kısmen tamamlanmış ve ilgili kurumlar hemen hemen 

oluşturulmuştur. MYS ile ilgili çalışmaları iki ana başlık altında ele almakta 

fayda vardır; (1) kurumların oluşturulması ile ilgili çalışmalar, (2) altyapı 

oluşturacak politikaların oluşturulması ile ilgili faaliyetler. 

Kurumların oluşturulması ile ilgili çalışmalarda eğitim ve özellikle 

üniversiteler ile ilgili politikaların oluşturulabileceği üst kurum olarak 

Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK) 1981 yılında kurulmuştur. YÖK’un amacı, 

“Yükseköğretimle ilgili amaç ve ilkeleri belirlemek ve bütün yükseköğretim 

kurumlarının ve üst kuruluşlarının teşkilatlanma, işleyiş, görev, yetki ve 

sorumlulukları ile eğitim - öğretim, araştırma, yayım, öğretim elemanları, 

öğrenciler ve diğer personel ile ilgili esasları bir bütünlük içinde düzenlemektir.” 

(yok.gov.tr). Eğitim faaliyetlerinin düzenlenmesi ile ilgili olarak 

YÖK’un dışında Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) da bulunmaktadır. MEB, üniversiteler 

dışındaki eğitim faaliyetlerinin düzenlenmesi ve yürütülmesinden 

sorumludur. 

Ar-Ge faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi ve organize edilmesi ile ilgili 

olarak Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) 1963 

yılında kurulmuştur. TÜBİTAK’ın görevi, “Ülkemizin rekabet gücünü ve refahını 

artırmak ve sürekli kılmak için; toplumun her kesimi ve ilgili kurumlarla 

işbirliği içinde, ulusal önceliklerimiz doğrultusunda bilim ve teknoloji 

politikaları geliştirmek, bunları gerçekleştirecek altyapı ve araçları oluşturmaya 

katkı sağlamak, araştırma ve geliştirme faaliyetlerini desteklemek ve 

yürütmek, bilim ve teknoloji kültürü oluşturmakta öncü rol oynamaktır.” 

(tubitak.gov.tr). 

Ayrıca Ar-Ge’yi desteklemek amacıyla çeşitli kurumlar oluşturulmuştur. 

1993 yılında Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) (Türkiye’de tüm bilim 

alanlarında; araştırmaları, bilimci kişiliğini, araştırıcılığı özendirmek, 

bu alanlarda emeği geçenleri onurlandırmak, gençleri, bilim ve araştırma 

alanına yöneltmek, Türkiye’deki bilimcilerin ve araştırmacıların toplumsal 

statülerinin yükseltilmesi ve korunmasına çalışmak, bilim ve araştırma 

standartlarının uluslararası düzeye çıkartılmasına yardım etmek amacıyla) 

(tuba.gov.tr); 1982 yılında Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) (Atom 

enerjisinin barışçıl amaçlarla ülke yararına kullanılmasında izlenecek ulusal 

politikanın esaslarını ve bu konudaki plan ve programları belirleyip 


87

88 



Başbakan’ın onayına sunmak; ülkenin bilimsel, teknik ve ekonomik kalkınmasında 

atom enerjisinden yararlanılmasını mümkün kılacak her türlü araştırma, 

geliştirme, inceleme ve çalışmayı yapmak ve yaptırmak, bu alanda 

yapılacak çalışmaları koordine ve teşvik etmek amacıyla) (taek.gov.tr); 1999 

yılında Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) (Laboratuvar, belgelendirme 

ve muayene hizmetlerini yürütecek yurt içi ve yurt dışındaki kuruluşları akredite 

etmek, bu kuruluşların belirlenen ulusal ve uluslararası standartlara 

göre faaliyetlerde bulunmalarını ve bu suretle ürün/hizmet, sistem, personel 

ve laboratuvar belgelerinin ulusal ve uluslararası alanda kabulünü temin 

etmek amacıyla) (turkak.org.tr); 1991 yılında Türkiye Teknoloji Geliştirme 

Vakfı (TTGV) (Ülkemizdeki teknolojik inovasyon faaliyetlerini destekleyerek, 

üreticilerin uluslararası rekabet güçlerini artırmak amacıyla) kurulmuştur 

(ttgv.org.tr). 

Sanayiyi koordine edecek ve yönlendirecek Türkiye Odalar ve Borsalar 

Birliği (TOBB) ve Sanayi Odaları gibi kurumlar da mevcuttur. Diğer taraftan 

üniversite-sanayi işbirliğini gerçekleştirmek ve sanayiye (Küçük ve Orta 

Ölçekli İşletmelere) Ar-Ge ve diğer destekleri vermek üzere Küçük ve Orta 

Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) 

1990 yılında kurulmuştur. KOSGEB’in amacı, “Ülkenin ekonomik ve sosyal 

ihtiyaçlarının karşılanmasında küçük ve orta ölçekli işletmelerin payını ve 

etkinliğini artırmak, rekabet güçlerini ve düzeylerini yükseltmek, sanayide 

entegrasyonu ekonomik gelişmelere uygun biçimde gerçekleştirmektir.” 

(kosgeb.gov.tr). 

Altyapı oluşturacak politikaların oluşturulması ile ilgili çalışmalarda ilk 

göze çarpan kurum Devlet Planlama Teşkilatı’dır (DPT). DPT, kaynakların 

verimli kullanılması ve kalkınmanın hızlandırılması amacıyla ülkenin ekonomik, 

sosyal ve kültürel planlama hizmetlerinin bir bütünlük içerisinde 

etkin, düzenli ve süratli olarak görülebilmesi için 1960 yılında kurulmuştur. 

Yeniliğin önemi bile çok geç kavranmış ve sadece 5 yıllık kalkınma planları 

yapan DPT tarafından ancak son dönemlerde yeniliğin geliştirilmesi ile ilgili 

kararlar alınmaya başlanmıştır. Bu çerçevede VIII. 5 yıllık kalkınma palanlarında 

yenilik ve ilgili kavramların önemi vurgulanmış ve yeniliğin geliştirilmesi 

ile ilgili kararlar alınarak yürürlüğe konulmaya çalışılmıştır. IX. Kalkınma 

Planı’nda ise ülkenin ekonomik kalkınmasının teknolojik ilerlemeyle 

ilintili olarak gerçekleştirilebileceği açıkça ortaya konmuştur (dpt.gov.tr).


Diğer taraftan, MYS oluşturulmasında temel teşkil edecek “teknolojik 

öngörü” çalışmaları ise TÜBİTAK tarafından ancak 2005 yılında tamamlanabilmiştir. 

MYS, ülke için geliştirilecek uzun dönemli bilim ve teknoloji 

stratejilerinin teknolojik öngörü çalışmasına dayanması gerektiğini savunmaktadır. 

Bu kapsamda Vizyon 2023 projesinin 2002 tarihli toplantısında 

teknoloji öngörüsünün hangi sosyo-ekonomik faaliyet alanlarını kapsayacağı 

saptanmıştır. Vizyon 2023 projesi Türkiye Cumhuriyeti’nin 100. kuruluş 

yıldönümüne gelen 2023 yılına kadar ülkenin takip edeceği stratejik yol planıdır. 

Buna göre ilk aşamada 11 (onbir) başlık belirlenmiştir; bilgi ve iletişim; 

enerji ve doğal kaynaklar; sağlık ve ilaç; savunma, havacılık ve uzay 

sanayi; tarım ve gıda; makine ve malzeme; ulaştırma ve turizm; kimya ve 

tekstil; inşaat ve altyapı; eğitim ve insan kaynakları; çevre ve sürdürülebilir 

kalkınma (tubitak.gov.tr). 

Türkiye’de sistemin koordinasyonundan sorumlu olacak kurum olarak, 

günümüzde henüz tam olarak kurumsallaşmayan yapısıyla Başbakanlığa 

bağlı olan “Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu (BTYK)” gözükmektedir. BTYK 

4 Ekim 1983 yılında kurulmuş ve yasayla “Türk Bilim Politikasının yürütülmesi, 

uzun vadeli B&T politikalarının tespitinde hükümete yardımcı olunması, 

hedeflerin saptanması, plan ve programların hazırlanması, kamu kuruluşlarının 

görevlendirilmesi, özel kuruluşlarla işbirliği sağlanması, gerekli 

yasa ve mevzuatının hazırlanması, araştırıcı insan gücünün yetiştirilmesinin 

sağlanması, araştırma merkezlerinin kurulması için tedbirler alınması, 

araştırma alanlarının tespit edilmesi ve koordinasyonunun sağlanması” ile 

görevlendirilmiştir (tubitak.gov.tr). Henüz tam manasıyla etkin olmayan bu 

kurum ilk toplantısını ancak 9 Ekim 1989’da yapabilmiş ve bugüne kadar 21 

toplantı gerçekleştirebilmiştir. Yaptırım yapma ve kontrol yetkisi verilmeyen 

bu kurum tam olarak Türk Milli Yenilik Sistemleri’nde koordinatör ve denetleyen 

bir yapı arz etmemektedir. Bu yapının bir an önce hemcinsleri gibi ya 

yeniden yapılandırılması gerekmektedir veya bunun yerine Bakanlık veya 

Müsteşarlık adı altında farklı bir yapılanmaya gidilmelidir. 

Türkiye’de bilim ve teknoloji politikasının ana yapısını oluşturan ve 

araştırma-geliştirme faaliyetlerini yürüten, projeler üreten, üretilen projeleri 

destekleyen, insan kaynaklarının geleceğini şekillendiren kurumlar hemen 

hemen oluşturulmuştur. Artık önemli olan nokta, bu kurumların Milli Yenilik 

Sistemi çerçevesinde misyonlarının tanımlanıp sisteme işlerlik kazan- 


89

90 



dırılması ve buna bağlı olarak teknoloji yönetiminin bir disiplin olarak ele 

alınmasıdır. Bu yapılırken diğer ülkelerde uygulandığı üzere sistem üçlü 

sarmal model çerçevesinde üç ana yapı üzerinde modellenmelidir. 

Şekil 1: Türkiye için Model MYS 1 

1 Bu model birçok çalışmanın yanında özellikle iki kaynaktan yararlanılarak makalenin yazarları 

tarafından hazırlanmıştır. Detaylı bilgi için bakınız (Ayhan 2002; OECD, 1999).


Milli Yenilik Sistemleri için işlevsel bir model Şekil 1’de önerilmektedir. 

Bu öneri makalenin öz unsurudur. Buna göre ana gövde kurumsal çerçeve 

(yasalar, kanunlar, tüzükler vb.) ve sosyal sermaye (kültür, anane, dil 

vb.) tarafından şekillendirilmektedir. MYS; üçlü sarmal yapı çerçevesinde 

üniversiteleri, Ar-Ge kurumlarını ve endüstriyi (hizmet-sanayi) bünyesinde 

barındırmaktadır. Bu yapı makroekonomik ve politik şartlardan bağımsız 

değildir ve sistemin etkin veya etkin olmayan işlerliği de ülkenin ekonomik 

ve politik performansını etkilemektedir. Bu modelde bu üçlü yapının 

bileşenlerine ait olan en mühim görevler genel olarak tanımlanmış, ancak 

kurum isimleri belirtilmemiştir. 


91

92 


Kaynakça 


Abrunhosa, A. (2003), “The National Innovation Systems Approach and the Innovation 

Matrix,” DRUID Summer Conference 2003 on Creating, Sharing and Transferring 

Knowledge. The role of Geography, Institutions and Organisations. Copenhagen, 

June 12-14. 

Archibugi, D.; Howells, J. ve Michie, J. (1999), “Innovation Systems in a Global 

Economy,” Technology Analysis & Strategic Management, 11(4), 527-539. 

Ayhan, A. (2002) Dünden Bugüne Türkiye’de Bilim – Teknoloji ve Geleceğin 

Teknolojileri. Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş., İstanbul. 

Balzat, M. (2002), The Theoretical Basis and the Empirical Treatment of National 

Innovation Systems. University of Augsburg, Institute for Economics, D-86 

135, Augsburg. 

Balzat, M. ve Hanusch, H. (2004), “Recent Trends in the Research on National 

Innovation Systems,” Journal of Evolutionary Economics, 14, 197-210. 

Carlsson, B. ve Jacobsson, S. (1997), Diversity Creation and Technological Systems: 

A Technology Policy Perspective, In: Edquist C. (Ed.) Systems of Innovation: 

Technologies, Institutions and Organizations, Frances Pinter, London. 

Carlsson, B.; Jacobsson, S.; Holmen, M. ve Rickne, A. (2002), Innovation Systems: 

Analytical and Methodological Issues,” Research Policy, 31, 233-245. 

Damanpour, F. (1991), “Organizational Innovation: A Meta-Analysis of Effects 

of Determinants and Moderators,” Academy of Management Journal, 34(3), 555-590. 

Diez, J.R. (2002), “Metropolitan Innovation Systems: A Comparison between 

Barcelona, Stockholm, and Vienna,” International Regional Science Review, 25 (1): 

63-85. 

Edquist, C. (ed.) (1997), Systems of Innovation: Technologies, Institutions and 

Organizations. Pinter, London. 

Edquist, D. (1999), “Innovation Policy - A Systemic Approach,” Department of 

Technology and Social Change, Linköping University, Sweden. 

Edquist, C. (2001), The Systems of Innovation Approach and Innovation Policy: 

An Account of The State of The Art. Lead paper presented at the DRUID Conference, 

Aalborg, June 12-15. 

Edquist, C. ve Hommen, L. (1999), “Systems of Innovation: Theory and Policy 

for The Demand Side,” Technology in Society, 21 (1): 63-79.


Erickson, S. (1999), “Patent Law and New Product Development: Does Priority 

Claim Basis Make a Difference?” American Business Law Journal, 36(2), 327-347. 

Etzkowitz, H. ve Leydesdorff, L. (2000), “The Dynamics of Innovation: From 

National Systems and “Mode 2” to a Triple Helix of University-Industry-Government 

Relations,” Research Policy, 29 (2), 109-123. 

Fagerberg, J.; Mowery D.C. ve Verspagen, B. (2009), “The Evolution of Norway’s 

National Innovation System,” Science & Public Policy, 36 (6), 431-444. 

Feldman, M.; Gertler, M. ve Wolfe, D. (2006), “University Technology Transfer 

and National Systems of Innovation: Introduction to the Special Issue of Industry 

and Innovation,” Industry & Innovation, 13 (4), 359–370. 

Freeman, C. (1982), “Technological Infrastructure and International Competitiveness,” 

Draft paper submitted to the OECD. 

Freeman, C. (1987), Technology and Economic Performance: Lessons from Japan. 

Pinter, London. 

Freeman, C. (1992), “Formal Scientific and Technical Institutions in the National 

Systems of Innovation,” B.A. Lundvall (ed.), National Systems of Innovation - 

Towards a Theory of Innovation and Interactive Learning. Pinter Publishers, London. 

Garcia, R. ve Calantone, R. (2002), “A Critical Look at Technological Innovation 

Typology and Innovativeness Terminology: A Literature Review,” Journal of Product 

Innovation Management, 19 (2), 25-37. 

Gatignon, H. ve Xuereb, J. M. (1997), “Strategic Orientation of the Firm and New 

Product Performance,” Journal of Marketing Research, 34(1), 77-90. 

Geroski, P.A. ve Walters, C.F. (1995), “Innovative Activity over the Business Cycle,” 

The Economic Journal, 105 (431), 916-928. 

Geuna, A. ve Mowery, D. (2007), “Publishing and Patenting in US and European 

Universities,” Economics of Innovation and New Technology, 16 (2), 67-70. 

Gregersen, B. ve Johnson, B. (1997), “Learning Economies, Innovation Systems 

and European Integration,” Regional Studies, 31 (5), 479-490. 

Groenewegen, J. ve van der Steen, M. (2006), “The Evolution of National Innovation 

Systems,” Journal of Economic Issues, 40(2), 277-285. 

Gulbrandsen, M.; Mowery, D. ve Feldman, M. (2010), “Introduction to the Special 

Section: Heterogeneity and University-Industry Relations,” Research Policy, Iss. 

in Press, Corrected Prof. 

Intarakumnerd, P.; Chairatana, P.-A. ve Tangchitpiboon, T. (2002), “National Innovation 

Systems in Less Successful Developing Countries: The case of Thailand,” 

Research Policy, 31 (8-9), 1445–1457. 


93

94 



Johnson, B.; Edquist, C. ve Lundvall, B.-A. (2003), “Economic Development and 

The National System of Innovation Approach,” First Globelics Conference, Rio de 

Janeiro, November 3-6. 

Keck, O. (1993), The National System for Technical Innovation in Germany. in: 

Nelson, R.R. (ed.) National Innovation Systems: A Comparative Analysis. Oxford 

University Press, New York. 

Kitanovic, J. (2007), “The Applicability of The Concept of National Innovation 

Systems to Transition Economies,” Innovation: Management, Policy & Practice, 9 (1), 

28–45. 

Koberg, C.S.; Detienne, D.R. ve Heppard, K.A. (2003), “An Empirical Test of Environmental, 

Organizational, and Process Factors Affecting Incremental and Radical 

Innovation,” Journal of High Technology Management Research, 14 (1), 21-45. 

Koschatzky, K. (2001), “Regional Development through Entrepreneurship Promotion? 

The Role of Higher Education Institutes for Stimulating Firm Foundations,” 

Paper presented at the 41st Congress of the ERSA, Zagreb, Croatia. 

Lee, J.-D. ve Park, C. (2006), “Research and Development Linkages in a National 

Innovation System: Factors Affecting Success and Failure in Korea,” Technovation, 

26 (9), 1045-1054. 

Lee, J. ve Win, H.N. (2004), “Technology Transfer between University Research 

Centers and Industry in Singapore,” Technovation, 24 (5), 433-442. 

Lundvall, B.-A. (1985), Product Innovation and User-Producer Interaction. Aalborg 

University Press, Aalborg. 

Lundvall, B.-A. (ed.) (1992), National Systems of Innovation: Towards a Theory 

of Innovation and Interactive Learning. Pinter, London. 

Lundvall, B.-A., (2007), “National Innovation Systems – Analytical Concept and 

Development Tool,” Industry and Innovation, 14(1), 95-119. 

Lundvall, B.A.; Johnson, B.; Anderson, E.S. ve Dalum, B. (2002), “National Systems 

of Production, Innovation and Competence Building,” Research Policy, 31 (2), 

213-231. 

Marques, J.P.C.; Caraça, J.M.G. ve Diz, H. (2006), “How can University-Industry- 

Government Interactions Change the Innovation Scenario in Portugal? - The case of 

the University of Coimbra,” Technovation, 26 (4), 534–542. 

Metcalfe, J.S. (1995), The Economic Foundations of Technology Policy: Equilibrium 

and Evolutionary Perspectives. in Stoneman, P. (ed.), Handbook of the Economics 

of Innovation and Technological Change, Blackwell, London. 

Mowery, D.C. (1998), “The Changing Structure of the US National Innovation


System: Implications for International Conflict and Cooperation in R&D Policy,” Research 

Policy, 27, 639–644. 

Mowery, DC. (2005), “The Bayh-Dole Act and High-Technology Entrepreneurship 

in US Universities: Chicken, Egg, or Something Else?” University Entrepreneurship 

and Technology Transfer, 16, 39-68. 

Mowery, D.C.ve Oxley, J.E. (1995), “Inward Technology Transfer and Competitiveness: 

The Role of National Innovation Systems,” Cambridge Journal of Economics, 

19(1), 67-93. 

Mowery, D.C. ve Rosenberg, N. (1993), The US National Innovation System. in: 

Nelson, R.R. (ed.) National Innovation Systems: A Comparative Analysis. Oxford 

University Press, New York. 

Nasierowski, W. ve Arcelus, F.J. (2003), “On the Efficiency of National Innovation 

Systems,” Socio-Economic Planning Sciences, 37(3), 215–234. 

Nelson, R.R. (ed.) (1993), National Innovation Systems: A Comparative Analysis. 

Oxford University Press, New York. 

Nelson, R.R. (2002), “Bringing Institutions into Evolutioanary Growth Theory,” 

Journal of Evolutionary Economics, 12 (1-2), 17-24. 

Nelson, R.R. ve Rosenberg, N. (1993), Technical Innovation and National Systems. 

in: Nelson, R.R. (ed.) National Innovation Systems: A Comparative Analysis. 

Oxford University Press, New York. 

Odagiri, H. ve Goto, A. (1993), The Japanese System of Innovation: Past, Present, 

and Future. in: Nelson, R.R. (ed.) National Innovation Systems: A Comparative 

Analysis. Oxford University Press, New York. 

OECD (1998), Technology, Productivity and Job Creation: Best Policy Practices, 

The OECD Jobs Strategy, OECD Publishing, Paris. 

OECD (1999), Managing Naional Innovation Systems. OECD Publishing, Paris. 

Patel, P. ve Pavitt, K.L.R. (1997), “The Technological Competences of the World’s 

Largest Firms: Complex and Path-dependent, But not Much Variety,” Research Policy, 

26, 141–156. 

Pelkonen, A.; Teravainen, T. ve Waltari, S.-T. (2008), “Assessing Policy Coordination 

Capacity: Higher Education, Science, and Technology Policies in Finland,” 

Science & Public Policy, 35 (4), 241–252. 

Sampat, B.N.; Mowery, D.C. ve Ziedonis, A.A. (2003), “Changes in University 

Patent Quality After the Bayh–Dole Act: A Re-examination,” International Journal of 

Industrial Organization, 21 (9), 1371-1390. 


95

96 



Schumpeter, J.A. (1934), The Theory of Economic Development. Cambridge, 

MA: Harvard University Press. 

Schumpeter, J.A. (1939), Business Cycles: A Theoretical, Historical and Statistical 

Analysis of the Capitalist Process. New York: McGraw-Hill. 

Sharif, N. (2006), “Emergence and Development of The National Innovation 

Systems Concept,” Research Policy, 35 (5), 745-766. 

Shervani, T. ve Zerrillo, P. (1997), “The Albatross of Product Innovation,” Business 

Horizons, Jan/Feb 97, 40 (1), 57-62. 

Singh, L. (2006), Globalization, National Innovation Systems and Response of 

Public Policy. MPRA Paper No. 641. 

Utterback, J.M. (1971), “The Process of Technological Innovation Within the 

Firm,” Academy of Management Journal, 14 (1), 75-88. 

Varblane, U.; Dyker, D. ve Tamm, D. (2007), “How to Improve the National Innovation 

Systems of Catching-up Economies?” Trames, 11 (61/56), 2, 106-123. 

Veryzer, R.W. Jr. (1998), “Discontinuous Innovation and the New Product Development 

Process,” Journal of Product Innovation Management, 15 (4), 304-321. 

www.dpt.gov.tr 

www.kosgeb.gov.tr 

www.taek.gov.tr 

www.ttgv.org.tr 

www.tuba.gov.tr 

www.tubitak.gov.tr 

www.turkak.org.tr 

www.yok.gov.tr



Girişimciliği Etkileyen Faktörler: Eskişehir 

Organize Sanayi Bölgesindeki Metal Sektörü 

Girişimcilerine Yönelik Bir Uygulama 

Factors Effecting Entrepreneurships: A Case of Entrepreneurships’ Metal 

Sector in Eskişehir Organized Zone 

Özet 

Farklı sektörlerde girişimcilerin genel 

özellikleri ve girişimlerinde yaşadıkları sorunlar 

gibi konuların araştırılması, konuyla 

ilgili gerek politikaların oluşturulmasına gerekse 

yeni ve mevcut girişimlerin başarılarında 

yol gösterici olacaktır. Bu bağlamda bu 

çalışmanın amacı; Eskişehir Organize Sanayi 

Bölgesinde Metal Sanayinde faaliyet gösteren 

girişimcilerin profilini çıkarmak ve bu girişimcilerin 

girişimlerinde ekonomik anlamda 

destek aldıkları unsurlarla ilgili görüşlerini 

belirleyerek ilişkilendirmektir. 

Anahtar Kelimeler: Girişimci, Girişimci 

Profili, Eskişehir Organize Sanayi Bölgesi. 

Giriş 

Nurullah Uçkun*, Nuray Girginer** 

Günümüzde rekabetin küresel bir nitelik kazanması ile birlikte girişimcilik 

konusu yönetim disiplini içerisinde önemli araştırma konularından biri 

haline gelmiştir. Girişimcilik, dünya iktisat ve sosyal tarihinde karşılaşılan 

en etkili ekonomik güç olarak özellikle son yirmi yıldan bu yana tartışılmaktadır 

(Kuratko, 2005: 577). 

* Doç. Dr., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, nuckun@ogu.edu.tr 

** Doç. Dr., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, girginer@ogu.edu.tr 

Abstract 

Researches on the general features of the 

entrepreneurs in different sectors and on their 

problems in their initiatives will serve as 

guides in the drafting of the policies on the 

subject matter and in the future and present 

successes of other entrepreneurship moves 

and initiatives. To this end, this study seeks 

to offer a profile of the entrepreneurs active 

in the metal industry based in the Eskişehir 

Organized Industrial Zone and identify their 

views on the factors that they rely on in their 

initiatives. 

Keywords: Entrepreneurships, Entrepreneurships’ 

profile, Eskişehir Organized Zone. 


97

98 


Nurullah Uçkun / Nuray Girginer 

Genel olarak girişimci, gereksinimleri karşılamak amacıyla iktisadi 

mal-hizmet üretiminin gerçekleştirilebilmesi yönünde üretim faktörlerini 

bir araya getiren kişidir (Karalar 2001: 13). Klasik anlamda girişimci, bir 

işletmenin faaliyetlerinden kaynaklanan riski, sorumluluğu ve örgüt yönetimini 

üstlenen kişi olarak kabul edilmekteyse de bilgi toplumuyla birlikte, 

kavram yeniden tanımlanarak yenilik üreten, risk alan, fırsat yakalayan ve 

bunları hayata geçiren kişi olarak kabul edilmiştir (Arslan, 2002: 3). Dolayısıyla, 

girişimcinin değişen tanımında belirleyici unsur ‘yenilik’ kavramı 

olmuştur. 

Girişimcinin kim olduğunu belirlemeye yönelik yapılan tanımlarda, 

bazı küçük farklar olmasına rağmen, hepsinde vurgulanan ortak noktalar 

vardır. Bunlar yenilik yapmak, risk almak, üretim faktörlerini bir araya getirmek 

ve kazanç sağlamaktır (Hisrich et al. 1998: 9). Girişimcilik ise yenilik 

üretme, risk alma, fırsatları görme ve uygulamaya geçme faaliyetlerinin 

geneli olarak ifade edilebilir. Schumpeter’e göre girişimciliğin dört değişik 

davranışsal göstergesi bulunmaktadır. Bunlar pazara yeni bir ürün ve hizmet 

sunmak, üretimde yeni bir yöntem geliştirmek, henüz keşfedilmemiş 

bir talep boşluğu yakalamak ve bir sanayi dalında yeni bir firma kurmaktır 

(Karasioğlu, 2006: 149). 

Girişimciliğin yoğun olduğu ülkelerde kaynakların birçok sektör arasında 

dengeli paylaşımı o ülkelerin rekabetçi yapıya da kavuşmasını sağlamaktadır. 

Küreselleşen endüstriler ve ekonomiler açısından işletme yapılanmasında 

ve ülke ekonomisinde son zamanlarda önem kazanan konularından 

biri de girişimcilik olmuştur. Ülke ekonomilerinin kalkınması ve toplumsal 

gelişmesinde girişimcilik, temel bir unsur olarak görülmekte ve potansiyel 

üretim gücünün kullanılması açısından da anahtar rol olarak araştırmalarda 

yer almaktadır (Okay ve Karahan, 2010:293). Bu anlamda girişimciler, riskler 

ve belirsizlikler karşısında sermaye oluşturmak için gerekli kaynakları 

toplayarak ve fırsatları yakalayarak kâr ve büyüme amacıyla yeni işler kuran 

kişiler olmanın yanında (Scarborough ve Zimmer, 2000: 4), vizyon, liderlik 

ve tutku gibi niteliklere de haiz olmalıdırlar (Isenberg, 2008: 109). 

Ekonomik yapı içerisinde yer alan küçük-orta-büyük boy işletmelerin 

hem kendi aralarında hem de uluslararası düzeyde rekabet etmelerinin temelinde 

yine girişimcilik ön plana çıkmaktadır. Bu nedenle ülkelerin giri-

Girişimciliği Etkileyen Faktörler: Eskişehir Organize Sanayi Bölgesindeki Metal Sektörü Girişimcilerine Yönelik Bir Uygulama 

şimciliğe gereken önemi vermeleri, girişimciliğin önündeki engelleri ortadan 

kaldırmaları onlara bütün sektörlerde önemli avantajlar sağlayacaktır. Bilgi 

ve teknolojinin başlıca belirleyicilerin olduğu günümüz küresel rekabet ortamında 

ulusal ve/veya uluslararası işletmelerin yenilik ve değişim trendinde 

yer almaları da kaçınılmaz hale gelmiştir. Sürekli değişen ve belirsizleşen 

piyasa koşullarında, yeni fikirler üreten ve sunan işletmelerin başarısında 

girişimciye ve girişimci kültüre atfedilen önem ve pay ise bir başka gerçeklik 

olarak karşımıza çıkmaktadır. Nitekim yenilikçilik, girişimcilik sürecinin 

anahtar bir fonksiyonudur (Kuratko ve Hodgets, 1998: 122). İşyeri kurma 

veya iş geliştirme sürecinde yer alan yenilik getirme, ölçülebilirlik ve uyum 

sağlama faaliyetlerinde, (Gerber, 1997: 123) yenilik getirme ayrı bir öneme 

sahiptir. Girişimcilik faaliyetleri, bilhassa ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkeler 

açısından, küçük işletmelerde bir iş kurmak şeklinde başlamaktadır. 

Ülkemiz ekonomisinde sayıca % 97’leri bulan bir konumda yer alan (Çelik 

ve Akgemci, 2007: 149) KOBİ işletmelerinin sahip ve yöneticilerinin girişimcilik 

eğilim ve yeteneklerinin incelenmesi oldukça önemli bir konu olarak 

karşımıza çıkmaktadır. 

Girişimciliğin ortaya çıkışında kişilik ve çevre faktörlerinin de etkili 

olduğu savunulmaktadır. Kişilik üzerinde duran yaklaşımlar, girişimcinin 

sahip olduğu kişisel özellikleri ele almıştır. Girişimci kişilikle en çok araştırılan 

özellikler; başarma ihtiyacı, risk almak ve denetim odağıdır(Naffziger, 

1995: 21-50.). Girişimciliğin ortaya çıkışıyla ilgili çevreyi öne çıkaran yaklaşımlar 

ise, girişimcilerin ortaya çıkmasında pazar mekanizmaları ve devlet 

politikalarının etkili olduğunu vurgulamışlardır. Gelişmiş ülkelerde pazar 

mekanizmaları girişimci sınıfın ortaya çıkışında etkili iken; gelişmemiş ülkelerde, 

girişimciliğin gelişmesi hükümet politikalarının belirlediği ekonomik 

güdülere bağlıdır. Tüm bu görüşleri sentezleyecek olursak, kişilik girişimciliği 

etkileyen önemli bir faktördür, ancak girişimcilik, kişiliğin yanında, çok 

sayıda faktörün etkileşiminden oluşan davranışsal bir süreçtir(Girginer ve 

Uçkun,2004). 

Bu bağlamda Eskişehir Organize Sanayi Bölgesinde Metal Sanayinde 

faaliyette bulunan girişimcilere yönelik bu çalışma planlanmıştır. Anket yoluyla 

elde edilen veriler ışığında bu sektördeki girişimcilerin sosyo-demografik 

özelliklerinin yanı sıra girişimlerinin kuruluş/gelişme aşamalarındaki 

etkili olan maddi destek unsurlarının da belirlenmesi amaçlanmıştır. 


99

100 

2. Metodoloji 



Bu çalışmanın amacı, Eskişehir Organize Sanayi Bölgesinde (EOSB) 

Metal Sanayi’nde faaliyette bulunan girişimcilerin profilini ortaya koymaktır. 

Bu amaç doğrultusunda girişimcilerin sosyo-demografik özellikleri baz 

alınarak iş sürecindeki konumlanma biçimlerini ve sosyo-ekonomik süreçteki 

genel görünümlerini ortaya koyan diğer temel değişkenler üzerinde durulmaktadır. 

Araştırmanın evreni, EOSB’nde Metal Sanayinde faaliyette bulunan 83 

girişimdir. Metal sektörü ürünleri hemen hemen tüm sanayi dallarında girdi 

olarak kullanılmaktadır ve bu nedenle metal sektörü imalat sanayinde “olmazsa 

olmaz” bir öneme sahiptir. Ayrıca Türkiye metal sektöründe İstanbul, 

Bursa, Adapazarı üçgeni ile Ankara, Eskişehir, Konya, İzmir, Denizli, Samsun, 

Trabzon, Kahramanmaraş ve Gaziantep gibi birçok şehir önemli üretim 

merkezleri olmuştur. Eskişehir’inde bu büyük merkezlerden biri olması bu 

sektörü seçme nedenimiz olmuştur. Araştırmada tamsayım hedeflenmişse 

de firmalara gönderilen anket formlarından 63 tanesinde geri dönüş olmuştur. 

Dolayısıyla çalışma 63 girişimciden elde edilen verilerin analizinden 

elde edilen bulgulara dayandırılmıştır. 

Çalışmada, girişimcilerin bazı özelliklerinin yanı sıra, kuruluş ve gelişme 

aşamalarındaki maddi destek unsurları ile ilgili görüşleri belirlemeye 

yönelik olduğundan anket tekniği kullanılmıştır. Literatür izlenerek ve uzmanların 

görüşlerinden yararlanılarak hazırlanan anket formunda 27 soru 

bulunmaktadır. İlk 15 soru çoktan seçmeli sorulardan oluşurken, son 12 

soru girişimcilerin şirketlerinin kuruluş/gelişme aşamalarında maddi destek 

anlamında etkileyen unsurların düzeylerini belirlemelerinin istendiği 

ki bu unsurlar (aile birikimi, yakın arkadaşlar, tedarikçiler, çalışma arkadaşı, 

bağımsız yatırımcı, banka, çalışanlar, eski işveren, kredi, kredi kartı, 

devlet desteği, eski şirket sahibi/ortakları) “tamamen etkili” düzeyinden 

“hiç etkili değil” düzeyine kadar 5’li semantik farklılık (likert) tipinde hazırlanmıştır. 

Girişimcilik eğilimlerini belirleyebilmek için, uygulanan anketten elde 

edilen verilerin öncelikle frekans ve yüzdeleri hesaplanmıştır. Daha sonra, 

maddi destek unsurlarının boyutlandırılması amacıyla Açımlayıcı Faktör 

Analizi ile 4 faktör elde edilmiştir. AFA ile elde edilen faktörlere göre iki-


den fazla düzey içeren bazı değişkenler (kuruluş finansal durumu, eğitim, 

yaş, ebeveynlerin iş sahiplik durumu v.b) için farklılıkların olup olmadığı 

ANOVA ile analiz edilmiştir. Verilerin analizinde SPSS 16.0 paket programı 

kullanılmış ve tüm analizlerde %5 anlam düzeyi esas alınmıştır. 

3. Bulgular 

Çalışmaya konu edilen metal sanayiinde faaliyet gösteren 63 girişimcinin 

bazı demografik özelliklerine göre dağılımları Ek 1’de verilmiştir. Eskişehir 

Organize Sanayi Bölgesindeki Metal Sanayinde faaliyette bulunan girişimcilerin 

profilinin ortaya konulması amacıyla 63 girişimciye uygulanan 

anketten elde edilen veriler incelendiğinde; girişimcilerin %33,3’ünün 51 

yaş ve üzerinde kişilerden oluştuğu, %81’inin evli olduğu, kadın girişimcilerin 

%7,9’u gibi oldukça düşük bir oranı oluşturdukları, %50,8’inin üniversite 

mezunu olmalarıyla eğitimli bir grup oluşturdukları, ESOSB’ndeki 

girişimcilerin büyük çoğunluğunun Eskişehir’li oldukları, dolayısıyla kendi 

memleketlerinde girişimlerini kurdukları, bu girişimcilerin girişimlerini 

daha çok sıfırdan kurdukları, şirketlerinde %25,4 oranında kendi ailelerinden 

kişileri çalıştırdıkları, aile üyelerinin yönetici konumunda olanların 

oranının %33,3 olduğu görülmektedir. 

Araştırmaya konu edilen 63 girişimciye, şirketlerinin kuruluş/gelişim 

aşamasında maddi destek anlamında banka, devlet desteği, yakın arkadaş, 

kredi kartı gibi unsurların etki düzeyleriyle ilgili değerlendirmeleri ise Tablo 

1’de verilmiştir. 

Tablo 1’den de görüldüğü gibi şirketlerinin kuruluş/gelişme aşamalarında 

girişimcilerin %66,6’sı aile birikiminin, %50,8’i yakın arkadaşların, 

%%54’ü tedarikçilerin, %58,7’si iş arkadaşlarının, %38,1’i bağımsız yatırımcıların, 

%50,8’i bankaların, %50,8’i çalışanların, %39,6’sı eski işverenlerin, 

%39,7’si satış kredilerinin, %36,5’i kredi kartlarının, %38,1’i devlet desteğinin, 

%34,9’u ise eski ortakların etkili olduğu görüşündedirler. Girişimciler 

kuruluş/gelişme aşamalarında firmaları için en etkili maddi destek unsuru 

olarak aile birikimi ile iş arkadaşlarını görürken, bu konuda maddi destek 

anlamında eski ortakların hiç etkili olmadıklarını düşünmektedirler. 


101

102 



Tablo 1: İşletmenin Kuruluş Aşamasında Maddi Destek Unsurları 

Maddi Destek Hiç etkili değil Pek etkili değil Kararsızım Etkili Tamamen etkili 

Unsurları 

Frekans Yüzde Frekans Yüzde Frekans Yüzde Frekans Yüzde Frekans Yüzde 

Aile Birikimi 9 14,3 6 9,5 6 9,5 22 34,9 20 31,7 

Yakın arkadaş 8 12,7 4 6,3 19 30,2 24 38,1 8 12,7 

Tedarikçi 7 11,1 1 1,6 21 33,3 26 41,3 8 12,7 

İş arkadaşı 4 6,3 8 12,7 14 22,2 31 49,2 6 9,5 

Bağımsız 

yatırımcı 

11 17,5 8 12,7 20 31,7 21 33,3 3 4,8 

Banka 10 15,9 6 9,5 15 23,8 26 41,3 6 9,5 

Çalışanlar 7 11,1 2 3,2 22 34,9 25 39,7 7 11,1 

Eski işveren 21 33,3 7 11,1 10 15,9 21 33,3 4 6,3 

Satış kredisi 11 17,5 7 11,1 20 31,7 18 28,6 7 11,1 

Kredi kartı 13 20,6 6 9,5 21 33,3 19 30,2 4 6,3 

Devletdesteği 17 27 7 11,1 15 23,8 23 36,5 1 1,6 

Eski ortaklar 23 36,5 5 7,9 13 20,6 18 28,6 4 6,3 

ESOSB’nde Metal Sanayinde faaliyette bulunan 63 girişimciye yönelik 

olarak yapılan araştırmada, girişimcilerin firmalarının kuruluş/gelişme aşamalarında 

maddi destek anlamında etkili olabilecek 12 unsurun boyutlandırılması 

amacıyla Açımlayıcı Faktör Analizi (AFA) uygulanmıştır. 

Bir veri setine faktör analizini uygulayabilmek için, değişkenlerin birbirleri 

ile yüksek derecede ilişki içinde bulunması gerekmektedir. Bu amaçla 

ilk olarak 12 unsurlu ölçek için, modelde yer alan değişkenlere ait korelasyon 

matrisi incelenmiştir. Bu matriste yer alan değişkenlerin birbirleriyle 

ikişerli korelâsyonları yüksek ve anlamlı bulunmuş ve bu yüzden faktör analizine 

bu 12 değişkenle devam etmenin uygun olduğu sonucuna varılmıştır. 

Faktör analizi için önemli diğer bir nokta ise örneklem büyüklüğüdür. 

Örneklem yeterliliği için geliştirilen yöntemler arasında, en yaygın olarak 

kullanılan ölçütlerden biri, Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) ölçütüdür. Bu ölçüt, 

değişkenler arasındaki basit korelasyon katsayısı ile kısmi korelasyon katsayısını 

karşılaştırmaya yarayan bir değerdir. Matematiksel olarak örneklem 

uygunluğu için Kaiser ölçütü aşağıdaki gibi ifade edilmektedir (Uçkun 

vd.,2009, Özdamar, 2002):


KMO = 

i 

∑∑r 

ij 

i j 

2 

r + ij ∑ 

2 

aij 

j 

i j 

∑∑ 

∑ 

2 

Burada, r ij = i ve j değişkenlerinin basit korelasyon katsayısı, 

a ij = i ve j değişkenlerinin kısmi korelasyon katsayısıdır. 

Kısmi korelasyonlar basit korelasyonlardan nispi olarak küçükse, KMO 

indeksi 1’e yaklaşır. KMO değerlerinin sıfıra yakın olduğu durumlar ise, değişken 

çiftleri arasındaki korelasyonların diğer değişkenler tarafından açıklanamadığını 

ifade etmektedir. Diğer bir ifadeyle, KMO değerinin sıfıra yaklaşması, 

değişkenlere etki eden ortak bir faktörün olmadığını, dolayısıyla 

yöntemin uygulanmasının anlamlı olmadığını belirtmektedir. KMO indeksi 

değerlerini şu şekilde sınıflandırılmıştır: 

1,00 – 0,90 ise “Mükemmel” 0,89 – 0,80 ise “Çok İyi” 

0,79 – 0,70 ise “İyi” 0,69 – 0,60 ise “Orta” 

0,59 – 0,50 ise “Zayıf” 0,50’den küçük ise reddedilir. 

12 unsur için yapılan faktör analizinde KMO=0,66 bulunmuştur. Bu 

değer, yukarıdaki sınıflandırmada “Orta” grubuyla eşleşmektedir. 

Bartlett küresellik testi ise, korelasyon matrisinin birim matris olup 

olmadığının test edilmesi için yapılmaktadır. Korelasyon matrisinin birim 

matris olduğu durumda değişkenler arasında hiçbir ilişki bulunmayacağından 

yöntemin uygulanması mümkün olmamaktadır. Bunun için: 

H 0 : Korelasyon matrisi birim matristir. 

H 1 : Korelasyon matrisi birim matris değildir. 

şeklinde kurulan sıfır hipotezi reddedilmiştir. Böylelikle kullanılan verilerin 

Faktör Analizi için uygunluğu Barttlett küresellik testi ile de onaylanmıştır. 

Faktör türetme tekniği olarak Temel Bileşenler ve döndürme tekniği olarak 

Varimax uygulanan veri grubundan elde edilen AFA sonuçları, Tablo 2’de 

verilmiştir. 


103

104 



AFA sonucunda maddi destek unsurları 4 faktör altında toplanmıştır. 

Bu dört faktör, toplam varyansın %72,437’sini açıklamaktadır. Dört faktörlü 

ölçeğin güvenilirliği %80,8’dir. AFA ile belirlenen 4 faktör için ölçek puan 

ortalamaları hesaplanmış ve karşılaştırma analizlerinde söz konusu alt ölçek 

puan ortalamaları dikkate alınmıştır. 

Tablo 2. Açıklayıcı Faktör Analizi Sonuçları 

Faktörler Faktör yükleri Açıklanan 

varyans % 

Cronbach 

Alpha 

Faktör 1”Finans kuruluşları” 4,057 23,762 0,894 

Satış Kredisi 0,917 

Banka 0,884 

Kredi kartı 0,848 

Faktör 2 “Kişisel İlişkiler” 1,977 17,809 0,63 

İş arkadaşı 0,749 

Çalışanlar 0,680 

Tedarikçi 0,671 

Bağımsız Yatırımcı 0,652 

Faktör 3”Kurumsal ilişkiler” 1,501 17,623 0,748 

Eski Ortaklar 0,872 

Eski İşveren 0,815 

Devlet Desteği 0,587 

Factor 4 “Özkaynak” 1,158 13,243 0,597 

Aile birikimi 0,785 

Yakın Arkadaş 0,756 

Kümülatif varyans % : 72,437 Cronbach Alpha: %80,8 

Çalışmada kullanılan ankette yer alan ve ikiden fazla düzey içeren 

(yaş, ebeveynlerin iş deneyimi, kuruluş aşaması, eğitim, iş büyüklüğü v.b) 

değişkenlere göre maddi destek unsurlarının etkililikleri için AFA ile belirlenen 

boyutlar bakımından farklılığın test edilmesinde tek yönlü varyans 

analizi (ANOVA) kullanılmıştır. Tablo 2’ye göre, girişimciler kuruluş aşamasında 

maddi destek olarak en çok finans kuruluşlarından yararlanmaktadırlar. 

Daha sonra sırasıyla kişisel ilişkiler ve kurumsal ilişkiler gelmektedir. 

Kuruluş aşamasında özkaynak kullanımı diğer faktörlere göre daha 

azdır. 2010 yılında özel sektörde borçlar, özkaynağın %120’si civarında 

bulunmaktadır(İSO, 2010). Her iki ölçek için alt ölçeklerin ANOVA sonuçları 

izleyen başlıklarda verilmiştir. Tek yönlü varyans analizi ile:


H 0 :µ 1 = µ 2 = ...µ k 

H 1 :µ 1 ≠ µ 2 ≠ ...µ k 

(Ortalamalar arasında fark yoktur.) 

(En azından bir ortalama diğerinden farklıdır.) 

şeklinde kurulan sıfır hipotezi test edilmiştir. Aşağıdaki tablolarda farklılık 

bulunan değişkenlere ilişkin ANOVA ve çoklu karşılaştırma testi Tukey için 

sonuçlar verilmiştir. 

Girişimcilerin yaşları itibariyle maddi destek unsurlarının etki düzeylerine 

ilişkin görüşlerinin farklılık gösterip göstermediğini belirlemek üzere 

yapılan ANOVA sonucunda (Tablo 3-a), sadece birinci faktörde istatistiksel 

olarak anlamlı bir farklılık bulunmuştur (F=5,457 ve p=0,002). 

Tablo 3-a: Yaşa Göre Maddi Destek Faktörlerinin ANOVA Sonuçları 

Faktörler 

(Alt ölçekler) 

Faktör 1 

”Finans 

kuruluşları” 

Faktör 2 

“Kişisel 

İlişkiler” 

Faktör 3 

”Kurumsal 

ilişkiler” 

Faktör 4 

“Özkaynak” 

Varyans kaynağı Kareler 

toplamı 

s.d Kareler 

ortalaması 

F p 

Gruplar Arası 16,903 3 5,634 5,457 ,002 

Gruplar içi 60,921 59 1,033 

Toplam 77,824 62 

Gruplar Arası 3,599 3 1,200 1,941 ,133 

Gruplar içi 36,469 59 ,618 

Toplam 40,067 62 

Gruplar Arası 3,321 3 1,107 ,904 ,445 

Gruplar içi 72,228 59 1,224 

Toplam 75,549 62 

Gruplar Arası 3,464 3 1,155 ,971 ,413 

Gruplar içi 70,187 59 1,190 

Toplam 73,651 62 

Girişimcilerin yaşlarına göre maddi destek unsurlarıyla ilgili yapılan 

ANOVA sonucunda birinci faktörde görülen bu farklılığın hangi yaş düzeyleri 

arasındaki farklılıktan kaynaklandığını belirlemek amacıyla çoklu 

karşılaştırma testi Tukey uygulanmıştır. Tukey testi sonuçları Tablo 3-b’de 

verilmiştir. 


105

Faktör 1 ”Finans kuruluşları” 

106 



Tablo 3-b: Yaşa göre Faktör 1 ”Finans Kuruluşları” için Çoklu Karşılaştırma 

Tukey Testi Sonuçları 

(I) Yaş (J) Yaş 

21-30 

31-40 

41-50 

50+ 

Ortalama Fark 

(I-J) Std. Hata p 

31-40 -,12308 ,38505 ,989 

41-50 ,93407 ,39138 ,091 

50+ -,46276 ,35860 ,573 

21-30 ,12308 ,38505 ,989 

41-50 1,05714 * ,37761 ,034 

50+ -,33968 ,34352 ,756 

21-30 -,93407 ,39138 ,091 

31-40 -1,05714 * ,37761 ,034 

50+ -1,39683 * ,35060 ,001 

21-30 ,46276 ,35860 ,573 

31-40 ,33968 ,34352 ,756 

41-50 1,39683 * ,35060 ,001 

Tablo 3-b’den de görüldüğü gibi 1.Faktör itibariyle istatistiksel olarak 

anlamlı görülen söz konusu farklılık, daha çok 41-50 yaş grubundaki girişimcilerin 

50 yaş üstü ve 31-40 yaş aralığındaki girişimcilerin görüşlerindeki 

farklılıktan kaynaklanmaktadır. 31-40 yaş ile 50 yaş üstü girişimciler 

41-50 yaş grubundaki girişimcilere göre finansal kurum ve araçların kuruluş/gelişme 

aşamalarında maddi destek anlamında daha çok etkili unsurlar 

oldukları görüşündedirler. 

Girişimcilerin 20 yaşından önceki dönemlerinde iş hayatında bulunma 

durumları itibariyle maddi destek unsurlarının etki düzeylerine ilişkin görüşlerinin 

farklılık gösterip göstermediğini belirlemek üzere yapılan ANOVA 

sonucunda (Tablo 4-a), sadece üçüncü faktörde istatistiksel olarak anlamlı 

bir farklılık bulunmuştur (F=3,626 ve p=0,033).


Tablo 4-a: İş hayatında bulunma durumuna Göre Maddi Destek Faktörlerinin 

ANOVA Sonuçları 

Faktörler 


Faktör 1 

”Finans 


Faktör 2 

“Kişisel 


Faktör 3 

”Kurumsal 

ilişkiler” 

Faktör 4 



toplamı 

s.d Kareler 

ortalaması 

F p 

Gruplar Arası 2,424 2 1,212 ,965 ,387 

Gruplar içi 75,399 60 1,257 

Toplam 77,824 62 

Gruplar Arası 2,392 2 1,196 1,904 ,158 

Gruplar içi 37,676 60 ,628 

Toplam 40,067 62 

Gruplar Arası 8,146 2 4,073 3,626 ,033 

Gruplar içi 67,402 60 1,123 

Toplam 75,549 62 

Gruplar Arası ,255 2 ,128 ,104 ,901 

Gruplar içi 73,396 60 1,223 

Toplam 73,651 62 

Girişimcilerin 20 yaşından önce iş hayatında bulunma durumlarına 

göre maddi destek unsurlarıyla ilgili yapılan ANOVA sonucunda üçüncü 

faktörde görülen bu farklılığın hangi düzeyler arasındaki farklılıktan kaynaklandığını 

belirlemek amacıyla çoklu karşılaştırma testi Tukey uygulanmıştır. 

Tukey testi sonuçları Tablo 4-b’de verilmiştir. 

Faktör 3 

”Kurumsal 

ilişkiler” 

Tablo 4-b: İş hayatı durumuna göre Faktör 3”Kurumsal ilişkiler” için 

Çoklu Karşılaştırma Tukey Testi Sonuçları 

(I) İş hayatı (J) İş hayatı Ortalama Fark 

(I-J) 

Az 

Hiç 

Birçok 

* Ortalama fark %5 düzeyinde anlamlıdır. 

Std. Hata p 

Az -,61988 ,32547 ,146 

Hiç -,89211 * ,33955 ,029 

Birçok ,61988 ,32547 ,146 

Hiç -,27222 ,32090 ,675 

Birçok ,89211 * ,33955 ,029 

Az ,27222 ,32090 ,675 


107

108 




anlamlı görülen söz konusu farklılık, daha çok 20 yaşından önce hiç çalışma 

hayatında bulunmayanlarla birçok kez bulunalar arasındaki farklılıktan 

kaynaklanmaktadır. Eski ortaklar, eski işverenler ve devlet desteği gibi 

maddi destek unsurlarının 20 yaşından daha önce hiç çalışma hayatında 

yer almayan girişimciler daha etkili unsurlar olduğu görüşündedirler. Dolayısıyla 

hiç çalışmayanlar ve birçok kez iş hayatında yer alan girişimcilerin 

3.faktörde yer alan maddi destek unsurlarının etki düzeylerine ilişkin görüş 

farklılıkları, Tablo 4-a’da belirlenen farklılığa neden olmuştur. 

Girişimcilerin şirketlerinin kuruluş aşamasındaki durumları itibariyle 

maddi destek unsurlarının etki düzeylerine ilişkin görüşlerinin farklılık 

gösterip göstermediğini belirlemek üzere yapılan ANOVA sonucunda (Tablo 

5-a), sadece dördüncü faktörde istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmuştur 

(F=2,745 ve p=0,037). 

Faktörler 


Faktör 1 

”Finans 


Faktör 2 

“Kişisel 


Faktör 3 

”Kurumsal 

ilişkiler” 

Faktör 4 


Tablo 5-a: Kuruluş durumuna Göre Maddi Destek Faktörlerinin 

ANOVA Sonuçları 


toplamı 

s.d Kareler 

ortalaması 

F p 

Gruplar Arası 3,144 3 1,048 ,828 ,484 

Gruplar içi 74,679 59 1,266 

Toplam 77,824 62 

Gruplar Arası ,538 3 ,179 ,267 ,849 

Gruplar içi 39,530 59 ,670 

Toplam 40,067 62 

Gruplar Arası 9,778 3 3,259 2,924 ,041 

Gruplar içi 65,770 59 1,115 

Toplam 75,549 62 

Gruplar Arası 4,327 3 1,442 1,228 ,308 

Gruplar içi 69,324 59 1,175 

Toplam 73,651 62 

Girişimcilerin kuruluşlarındaki finansal durumlarına göre maddi destek 

unsurlarıyla ilgili yapılan ANOVA sonucunda üçüncü faktörde görülen


bu farklılığın hangi kuruluş finansal durumu arasındaki farklılıktan kaynaklandığını 

belirlemek amacıyla çoklu karşılaştırma testi Tukey uygulanmıştır. 

Tukey testi sonuçları Tablo 5-b’de verilmiştir. 


anlamlı görülen söz konusu farklılık, daha çok miras yoluyla girişimlerini 

kuran girişimcilerin sıfırdan ve satın alma yoluyla kuran girişimcilerle 

3.faktörle ilgili görüş farklılığından kaynaklanmaktadır. Miras yoluyla girişimlerini 

kuran girişimciler eski ortaklar, eski işverenler ve devlet desteği 

gibi maddi destek unsurlarının daha etkili unsurlar olduğu görüşündedirler. 

Tablo 5-b: Kuruluştaki finansal duruma göre Faktör 3 ”Kurumsal ilişkiler” için 

Çoklu Karşılaştırma Tukey Testi Sonuçları 

Faktör 3 ”Kurumsal ilişkiler” 

(I) Kuruluş (J) Kuruluş Ortalama Fark 

(I-J) 

Sıfırdan 

Satın alma 

Miras 

Cok ortaklı 

* Ortalama fark %5 düzeyinde anlamlıdır 

4. Değerlendirme ve Sonuç 

Std. Hata p 

Satın alma ,50000 ,55138 ,801 

Miras -1,50000 * ,55138 ,041 

Cok ortaklı -,17424 ,35592 ,961 

Sıfırdan -,50000 ,55138 ,801 

Miras -2,00000 * ,74658 ,046 

Cok ortaklı -,67424 ,61646 ,695 

Sıfırdan 1,50000 * ,55138 ,041 

Satın alma 2,00000 * ,74658 ,046 

Cok ortaklı 1,32576 ,61646 ,149 

Sıfırdan ,17424 ,35592 ,961 

Satın alma ,67424 ,61646 ,695 

Miras -1,32576 ,61646 ,149 

Modern yaşam tarzının etkisiyle tek biçimli, standart ürün talebine 

dayalı, geleneksel tüketim anlayışının yerini, sürekli değişen ve çeşitlenen 

yeni tüketim biçimi almıştır. Bireysel tercih ve taleplerin sürekli değişmesi 


109

110 



ve çeşitlenmesi üretimin de yeni tüketim anlayışına göre yeniden yapılandırılmasını 

gerektirmiştir. Bu süreçte girişimcilik geleneksel üretici-tüketici 

ilişkileri de hammadde temininden, satış sonrası hizmete kadar geniş bir 

alanda yeniden biçimlenmiştir. Bu gelişmeler ve değişimlerin etkisiyle girişimcilik, 

ülkelerin ekonomik kalkınma programlarında yer almaya başlamış, 

akademik anlamda da son dönemlerde araştırmacıların ilgisini çeken alan 

haline gelmiştir. 

EOSB’ndeki Metal Sanayindeki girişimcilere yönelik gerçekleştirilen 

bu çalışmanın bulgularına göre girişimciler, daha çok sıfırdan girişimlerini 

oluşturan, çalışma hayatında erken yaşlarda yer alan, eğitim düzeyleri 

yüksek kişilerdir. Girişimlerinin kuruluş/gelişme evrelerinde aile birikimleri 

ve yakın arkadaşları maddi destek anlamında etkili olan unsurlar. Araştırmanın 

ilginç bir bulgusu ise 41-50 yaş grubundaki girişimcilerin daha düşük 

ve daha yüksek yaşlardaki girişimcilerden eski işveren, ortak ve devlet 

desteğinin maddi destek anlamında etkili olmadığı şeklindeki görüşleriyle 

farklılık göstermesidir. Benzer şekilde erken yaşlarda iş hayatına giren girişimcilerin 

erken yaşlarda çalışma hayatında bulunmayan girişimcilere göre 

eski ortak, işveren ve devlet desteğinin daha az etkili unsurlar oldukları görüşüne 

sahiptirler. Aynı maddi destek unsurlarıyla ilgili ortaya çıkan diğer 

bir farklılık, miras yoluyla girişimlerine sahip olanların, sıfırdan ve satın 

alarak girişimlerine sahip olanlar arasında ortaya çıkmıştır. 

EOSB Metal Sanayi girişimcileriyle sınırlı olan bu çalışmanın daha 

geniş girişimci kitleleriyle yapılması, sektörel anlamda girişimcilerin desteklenmesine 

yönelik uygulanacak politikalar açısından önemli bilgiler sunabilir. 

Dolayısıyla bu çalışma ve bulgularının gelecekte yapılacak benzer 

çalışmalar için yararlı olacağı düşünülmektedir.


Kaynakça 

Arslan, K. (2002), Üniversiteli gençlerde mesleki tercihler ve girişimcilik eğilimleri, 

Doğuş Üniversitesi Dergisi, 2002:6, 1-11. 

Çelik, A. ve T. Akgemci (2007), Girişimcilik Kültürü ve Kobiler, 2.Baskı, Gazi 

Kitabevi, Ankara. 

Gerber, M. E. (1997), Girişimcilik Tutkusu : Küçük İşletmeler Niçin Batar, Nasıl 

Büyür, 2. Baskı, (Çeviren: Tayfur Keskin), Sistem Yayıncılık, İstanbul. 

Girginer N. ve N. Uçkun (2004), “İşletmecilik Eğitimi Alan Lisans Öğrencilerinin 

Girişimciliğe Bakış Açıları: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İ.İ.B.F İşletme Bölümü 

Öğrencilerine Yönelik Bir Uygulama”, III. Ulusal Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, 

Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF, 25-26 Kasım 2004, 783-795. 

Hisrich, R. D. ve M. P. Peters (1998). Entrepreneurship. Fourth Edition. United 

States: The McGraw – Hill Book Co. 

Isenberg, D. J. (2008), “The Global Entrepreneur”, Harvard Business Review, 86, 

12, 107-111. 

İSO, 2010, Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu 2010 Raporu. 

Karalar, R. (2001). “İşletme Kavramı”. Genel İşletme. Haz. Güneş N. Berberoğlu. 

Eskişehir: Açık Öğretim Fakültesi Yay. 

Karasioğlu, F. ve H. Duman (2006), “Gelişmekte Olan Ülkelerde Girişimcilik 

Kültürü ve Risk Sermayesi Üzerine Bir İnceleme”. Kırgızistan–Türkiye Manas Üniversitesi 

İ.İ.B.F. Uluslararası Girişimcilik Kongresi, Dizi: 11, No: 86, 25-27. Mayıs, 

149-150, Bişkek. 

Kuratko, D.F. (2005), “The Emergence of Entrepreneurship Education: Development, 

Trends, and Challenges”, Enterpreneurship Theory and Practice, 29(5), 577- 

597. 

Kuratko, D.F. ve R.M. Hodgets (1998), Entrepreneurship: A Contemporary Approach, 

The Dryden Press, Fort Worth. 

Okay, Ş. ve M. Karahan (2010), Küçük ölçekli işletmelerin girişimcilik özelliklerinin 

belirlenmesi üzerine bir alan araştırması: Denizli İli Örneği, TSA, 14:1, 291- 

304. 

Özdamar, K. (2002), Paket Programlar İle İstatistiksel Veri Analizi. Eskişehir: 

Kaan Kitabevi. 


111

112 



Scarborough, N. M. ve T. Zimmer (2000), Effective Small Business Management: 

An Entrepreneurial Approach, 6th edition, Prentice Hall, New Jersey. 

Uçkun N, N. Girginer, A. Çelik ve Z. Kaygısız (2009), Paraya ve Kredi Kartına 

Yönelik Öğrenci Tutumları: Türkiye İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Öğrencileri 

Örneği, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayınları No: 160, 2009.


Ek 1: Girişimcilerin Demografik Özelliklerinin Dağılımı 

Değişkenler Değişken Düzeyleri Frekans Yüzde 

Yaş 

Cinsiyet 

İkamet 

Medeni Durum 

Eğitim Durumu 

Çalışma hayatına 

başladıkları iş 

büyüklüğü 

İşten Ayrılma 

Durumu 

İş hayatı 

Kaçıncı çocuk 

Göçmenlik Durumu 

Ebeveynlerin İş 

Deneyimi 

Kuruluş 

Aile üyesi çalışan 

Aile üyesi yönetici 

21-30 13 20,6 

31-40 15 23,8 

41-50 14 22,2 

50+ 21 33,3 

kadın 5 7,9 

erkek 58 92,1 

il 49 77,8 

ilçe 12 19,0 

koy 2 3,2 

bekar 12 19,0 

evli 51 81,0 

ilkokul 3 4,8 

Ortaokul 4 6,3 

lise 9 14,3 

meslek lisesi 4 6,3 

yüksekokul 6 9,5 

üniversite 32 50,8 

lisansüstü 5 7,9 

Küçük ölçekli 20 31,7 

Orta ölçekli 28 44,4 

Büyük ölçekli 15 23,8 

Evet, birçok kez 16 25,4 

Evet, 1 kez 11 17,5 

Hayır 36 57,1 

Bircok 19 30,2 

Az 24 38,1 

Hic 20 31,7 

En büyük 24 38,1 

Ortanca 16 25,4 

En küçük 12 19,0 

Diğer 

evet 

11 

28 

17,5 

44,4 

hayır 35 55,6 

Her ikisi de büyük ölçüde kendi islerinde çalıştı 8 12,7 

Her ikiside bir dönem kendi islerinde çalıştı 3 4,8 

Sadece biri, büyük ölçüde kendi işinde çalıştı 26 41,3 

Sadece biri bir dönem kendi işinde çalıştı 5 7,9 

Her ikisinin de hiçbir zaman kendi işi olmadı 21 33,3 

Sıfırdan 44 69,8 

Satın alma 4 6,3 

Miras 4 6,3 

Çok ortaklı 11 17,5 

yok 15 23,8 

1 9 14,3 

2 6 9,5 

3 17 27,0 

4+ 16 25,4 

yok 7 11,1 

1 16 25,4 

2 21 33,3 

3 8 12,7 

4+ 11 17,5 


113



YAZIM KURALLARI 

1. Girişimcilik ve İnovasyon Yönetimi Dergisi; tüketici ve tüketim davranışlarını 

pazarlama, psikoloji, sosyoloji, iletişim, ekonomi, antropoloji, kültürel çalışmalar, 

tarih ve eğitim bilimleri gibi disiplinler açısından değerlendiren özgün makaleleri 

yayınlamayı amaçlayan hakemli bir dergidir. Yılda iki kez yayınlanacak olan dergi, 

alanında kuramsal, kavramsal ve uygulamalı çalışmalara yer verir. 

2. Dergiye gönderilecek makalelerde öncelik olarak Türkçe yazılmış olanlara verilmekle 

beraber, sınırlı sayıda İngilizce makalelere de yer verilecektir. 

3. Yayına gönderilecek makalelerin aynı anda başka bir derginin değerlendirme sürecinde 

bulunmaması, hiçbir yerde yayına kabul edilmemiş ve yayınlanmamış 

olması gerekmektedir. 

4. Yayınlanmak üzere dergiye gönderilen makaleler ile birlikte yazar/ların adı-soyadı, 

ünvanı, kurum, ve e-posta adresleri ile açık iletişim adreslerini içeren bilgiler, 

kimlik ve iletişim bilgileri başlığı altında ayrı bir sayfa olarak gönderilmelidir. 

5. Makale metninde makalenin Türkçe ve İngilizce başlıkları, 120 kelimeyi aşmayacak 

şekilde Türkçe ve İngilizce özetler ile en fazla beşer adet Türkçe ve İngilizce 

anahtar kelime yer almalıdır. Makale metninde yazar/ların kimlik bilgileri yer almamalıdır. 

6. Dergiye gönderilecek yazılar A4 ebadında kağıda, Times New Roman, 12 punto, 

1,5 aralıkla, paragraf öncesi şekilde, metin, tablo ve şekiller, kaynakça ve ekler 

dahil 40 sayfayı aşmayacak şekilde yazılmış olmalıdır. 

7. Makalenin başlığı sağa yaslı, 14 punto, bold ve sadece ilk harfleri büyük yazılmış 

olmalıdır. 

8. Tüm metin iki yana yaslı, paragraflar arasında 12nk boşluk verilmiş, başlıklar ve 

metin dahil olmak üzere soldan girinti yapılmamış olmalıdır. Gönderilecek çalışmaların 

sayfa kenar boşlukları aşağıdaki gibi belirlenmelidir: 

Üstten : 5 cm 

Soldan : 3,5 cm 

Alttan : 5 cm 

Sağdan : 3,5 cm 

9. Metin içi atıflarda Harvard metodu olarak adlandırılan ve yazar soyadı, tarih ve 

sayfa numaralarının verildiği sistem tercih edilmelidir (Clegg, 1997: 53). İkiden 

fazla yazarı olan kaynaklara atıflarda ilk yazarın soyadı ve “vd.” ibaresi kullanılmalıdır 

(Morgan vd., 1994). Aynı parantez içerisinde birden fazla kaynak “;” 

işareti ile ayrılmalıdır (Hassard ve Parker, 1994; Boje, 1996). 

10. Metin içinde yer alacak tablo, şekil, grafik, harita vb.’lerinin de bu ölçüleri aşmayacak 

şekilde metin içine ortalanarak yerleştirilmiş olması ya da gerekiyorsa ekler 

bölümünde -metin sonunda- kaynakçadan hemen önce yer almış olması gereklidir. 

11. Metin içindeki tüm şekiller ve grafikler sıra numarası ile (Şekil 1) kendi içinde 

ve şekil ya da grafiğin altında; tablolar ise yine kendi içinde numaralanmak üzere 

(Tablo 1) tablonun üzerinde numaralandırılmış ve isimlendirilmiş olmalıdır. Tablo, 

grafik ve şekil başlıkları sayfaya ortalanmış, bold ve yalnızca kelimelerin baş 

harfleri büyük olacak şekilde yazılmalıdır. 


115

12. Tablo, şekil ve grafiklerin varsa kaynakları; tablo, şekil ve grafiklerin hemen altında 

metin içi atıf kurallarına uygun olarak verilmelidir. Matematiksel ve istatistiksel 

simgeler Microsoft Office denklem düzenleyicisi ile hazırlanmalıdır. 

13. Makalenin sonunda yazar soyadlarına göre alfabetik olarak düzenlenecek kaynakça 

kısmı bulunmalıdır. Kaynakçada sadece makalede kullanılan eserler yer 

almalıdır ve kaynakça aşağıda belirtilen örneğe uygun olarak hazırlanmalıdır. 

KİTAPLAR 

Babacan, Muazzez (2008), Nedir Bu Reklam?, İstanbul: Beta Yayınları. 

Odabaşı, Yavuz ve Gülfidan Barış (2002) Tüketici Davranışı, İstanbul: MediaCat Yayınları. 

Carson, David, Audrey Gilmore, Chad Perry ve Kjell Gronhaug (2002), Qualitative 

Marketing Research, London: Sage Publications. 

DERLEME KİTAPTA BÖLÜM 

Kaiser, Susan B. ve Karyl Ketchum (2005), “Consuming fashion as flexinility: methaphor, 

cultural mood, and materiality”, Ed. S. Ratneshwar ve David Glen Mick, Inside 

Consumption – Consumer Motives, Goals, and Desires, London: Routledge,122-143. 

MAKALELER 

Kjellberg, Hans (2008), “Market practices and over-consumption”, Consumption Markets 

& Culture, 11(2), 151-167. 

Altunışık, Remzi ve Ömer Torlak (2006), “Türkiye’de Pazarlama Araştırmalarının Genel 

Bir Değerlemesi ve Nitel Yöntemlerin Artan Önemi”, Pazarlama ve Pazarlama 

Araştırmaları Dergisi, 1(1), 56-72. 

İNTERNET KAYNAKLARI 

Yazarı Belli Olan İnternet Kaynakları: 

Tınç, Lütfü (2008), “Kapalıçarşı’dan Beyoğlu mağazalarına... Osmanlı’nın alışveriş 

mekânları “, http://www.thegate.com.tr/?sid=5d6bc63fa883d5484e1587d9ac4018f4& 

subid=470, (Erişim: 22.01.2009). 

Blecher, George (2004), “Ye Kürküm Ye Deyişinden Veblen’in Gösterişçi Kuramı’na”, 

http://www.eurozine.com/articles/2004-07-22-blecher-tr.html, Çev. Osman Deniztekin, 

(Erişim: 22.01.2009). 

Yazarı Belli Olmayan İnternet Kaynakları: 

“Bugün ve yarın kredi kartı boykotu var!”, 21.06.2007, http://www.memurlar.net/haber/79440/, 

(Erişim: 22.01.2009). 

http://www.rok.org.tr 

Belirtilen formatta kaleme alınan çalışmalar, e-posta yoluyla aşağıdaki adrese gönderilmelidir: 

116 


cevahiruzkurt@hotmail.com

Girişimcilik ve Inovasyon Yönetimi Dergisi

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?