Turksoylencesozlugu

-A-
S a y f a | 7
ABA HAN: Ayı Kağan.
Eşdeğer: 1. APA HAN 2. ABAKAN (ABAĞAN, ABIĞAN) HAN
Abakan boyunun ve Hakasların atası olarak kabul edilir. Altın Göl’de yaşadığına inanılır. Yağmur
yağdırdığı ve Altayları koruduğu inanışı yaygındır. Bir söylentiye göre Abakan ırmağının adı, kıyısında
yaşayan Aba Han (“Ayı Han”) adlı bir savaşçının atıyla birlikte bu nehrin sularında boğulması
nedeniyle verilmiştir. Geçmişte Abakanların atalarının ve ongunlarının (totemlerinin) ayı olması ile
bağlantılı bir yaklaşımdır. Ayı Hakaslarda kutsal ve soyundan gelinen bir hayvan olarak görülür.
Hakaslar da Abakan Han’ın bu ırmağın kaynağında yaşadığını ve koruyuculuğunu yaptığını düşünürler.
Abakan Han’ın atıyla ırmağın bir kıyısından diğer kıyısına atladığı anlatılır. Küçük Abakan ve Büyük
Abakan ırmaklarının kavuştuğu yerde ayıya benzer biçimli kayalar bulunmaktadır. (Kaynak: Türk
Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt)
� Abakan: (Ab/Ap/Ay/Av/Az). Sözcük anlamı Ayı Han veya ayı kanı demektir. Ayrıca bağlantısı
bulunan “abartmak” ve “azmak” fiillerinde olduğu gibi bu kökten gelen sözcüklerde büyüklük
ve şiddet içeriği bulunur. Abi (büyük erkek kardeş) ve Aba/Apa (baba, dede) manaları da yine
bu isimle alakalıdır. Eski Moğolca ile Mançuca’da Aba ve Eski Türkçede “ab” sözcükleri av,
avlanmak manalarını da barındırır. Anadolu Türkçesinde Abakan sözcüğü cömert, şerefli,
onurlu anlamlarına gelir.
(Bakınız: AYI ATA)
ABASI: Kötü Ruh.
Eşdeğer: ABAHI, ABAZI
Kötü Ruh. Ateşten yaratılmışlardır. Yeraltında yaşadıklarına inanılır. İnsanlara zarar verirler. Tek ayaklı
(veya ayaksız), tek gözlü ve kel olarak betimlenirler. Leş yiyerek beslenirler. Zararlı ve iğrenç
görünümlü hangi canlı varsa bunların eseridir. İnsanları yoldan çıkartırlar, bazı kimseleri delirtirler.
İnsan ruhunu kaçırabilirler. Görünmezdirler, onları ancak şamanlar görebilirler. Yeryüzünden yeraltına
gelenleri de kendileri göremezler (mesela şamanları). Arka arkaya sıra halinde yürürler ve yeryüzünde
görünmez olurlar. İnsanoğlunu genelde yalnızken veya korumasız, çaresiz, sayrı (hasta) oldukları ve
sıkıntılı dönemlerde yakalarlar. İki türleri vardır:
1. Çak: Şeytan. (Bkz.)
2. Çor: Cin. (Bkz.)
Ayrıca bu iki gruba dahil olan daha başka pek çok çeşit kötü ruhun insanoğluna zarar
verdiğine inanılır. Bunların verebileceği zararlar da değişik seviyelerdedir. Abasıların verdiği
rahatsızlık sonucu hastalanmaya Tolaysı denir (Tolaysımak fiili ile de ifade olunur). Türk Halk
kültüründe bostanlara dikilen korkuluklara da Abakı adı verilir ve korkutucu olması itibariyle
bu sözcükle doğrudan bağlantılıdır ve aslında daha önceki dönemlerde kötü ruhlardan
korunmak için evlere ve bahçelere dikilen heykellerin, ongunların (totemlerin) veya simgesel
D e n i z K A R A K U R T TÜRK SÖYLENCE SÖZLÜĞÜ