Karar Destek Sistemi (DSS) Yazılımı ve Arayüzü Karar ... - Biyogaz.org

Karar Destek Sistemi (DSS) Yazılımı ve Arayüzü
Karar destek programı Action Script 3.0 yazılım diliyle hazırlanmıştır. Program arayüzü farklı
sayfalardan oluşmaktadır. Bu sayfalar; dahili kaynak girişi, harici kaynak girişi, optimizasyon sayfası,
tesis genel özellikleri ile sonuçlar ve kararlar kısımlarından oluşmaktadır. Programın üst kısmında aktif
olan sayfa mavi renkte işaretlenmektedir. Dahili ve harici kaynak girişlerinde biyogaz tesisinde
işlenecek atık kaynakları, miktarları ve özellikleri konusunda kullanıcıdan bilgi alınmaktadır. Dahili
kaynak girişi tesisin kurulacağı yerdeki atık kaynaklarını, harici kaynak girişi ise tesis dışından
taşınacak kaynakları ifade etmektedir. Program açılışı dahili kaynak girişi sayfasıyla başlamaktadır
(Şekil 1).
Şekil 1. Karar destek programının açılış ekranı
Dahili kaynak girişi için öncelikle atık türünün belirlenmesi gerekmektedir. Bu amaçla hayvan
türleri ve bitkisel atık tipleri program kütüphanesinde tanımlanmış atıklardan seçilebileceği gibi
kullanıcı tarafından özellikleri bilinen materyallerin girişi de yapılabilmektedir. Karar destek programı
kütüphanesinde hayvansal atıklar için birim hayvan için gübre üretimi, atıkların KM ve UKM oranları
ve hammadde özgül metan üretim oranı (H.Ö.M.Ü.O.) değerleri bulunmaktadır. Kullanıcı tarafından
atık tanımlanması için bu değerlerin girilmesi gerekmektedir (Şekil 2).

Şekil 2. Program kütüphanesinden tanımlanmış atık seçimi
Atık kaynağının seçimi yapıldıktan sonra hayvan sayısı veya atık miktarının girişinin yapılması
gerekmektedir. Adet başlığının yanındaki kutucuğa hayvan sayısı yazıldıktan sonra listeye ekle
butonuna basıldığında dahili kaynaktan atık ekleme işlemi tamamlanmaktadır. Farklı türlerde atık
girişi için bu işlemin tekrarlanması gerekmektedir. Tüm atıklar eklendikten sonra ileri butonuna
basılarak harici kaynak ekleme işlemine geçilebilmektedir (Şekil 3).
Şekil 3. Program kütüphanesinden seçilmiş atıkların listeye eklenmesi

Harici kaynak ekleme sayfasında, biyogaz tesisine belirli bir mesafede bulunan atıkların
tanımlamaları yapılmakta ve program bu atıklar için ekonomik parametreler doğrultusunda
hangilerinin kullanılıp hangilerinin kullanılmaması gerektiğine karar vererek biyogaz tesisi için
kapasite optimizasyonunu gerçekleştirmektedir. Harici kaynak girişi için öncelikle atık kaynağının adı
girilmeli ve sonra kaynağı ekle butonu tıklanarak atık özellikleri girilmelidir (Şekil 4).
Şekil 4. Programa harici kaynak eklenmesi
Harici kaynak ekleme sayfası açıldığında kullanıcıdan atık kaynağının türü, miktarı veya
hayvan sayısı, taşıtın yakıt tüketimi, atık kaynağının mesafesi, yakıt fiyatı ve döviz kuru bilgileri
istenmektedir. Hayvan türleri ve bitkisel atık tipleri program kütüphanesinden seçilebildiği gibi
kullanıcı tarafından tanımlanan atıklar da eklenebilmektedir. Kaynak ekleme ekranında yakıt
tüketimi, döviz kuru ve yakıt fiyatı bilgileri 2010 Ekim ayı piyasa rakamları doğrultusunda hazır
gelmektedir, ancak kullanıcının gerekli güncellemeleri yapmasına olanak tanınmaktadır (Şekil 5).

Şekil 5. Harici kaynakların özelliklerinin girilmesi
Harici kaynak ekleme sayfasından birden fazla atık kaynağının girilmesi mümkündür. Program
her atık kaynağını bilgileri doğrultusunda ayrı ayrı değerlendirmektedir (Şekil 6).
Şekil 6. Karar destek programına farklı harici kaynakların tanımlanması

Atık kaynakları ve özellikleri ile ilgili bilgiler girildikten sonra ileri butonuna basıldığında tesis
genel özellikleri sayfasına ulaşılmaktadır. Bu sayfada kullanıcıdan hangi fermentasyon tekniğinin
tercih edildiği, H2S temizleme sisteminin kullanılıp kullanılmayacağı, gübre ve atık deposu bulunup
bulunmayacağı eğer depo yapılacaksa depolama süresinin ne olacağı konusunda bilgiler alınmaktadır.
Tesisin temel çıktılarında olan gübrenin nem oranı kullanıcıdan istenmektedir. Biyogaz tesisinde
reaktörlerden çıkan bulamaç separatörden geçirilerek nem oranı düşürülmektedir. Bu işlem
sonrasında bekletme ve diğer yöntemlere bağlı olarak nem oranında ayarlamalar yapılabilmektedir.
Program kullanıcıdan gübre nem oranını alarak bu nem oranına göre üretilecek organik gübre
miktarını hesaplamaktadır. Bu sayfada tesisten üretilecek gübre, ısıl enerji ve elektrik satış fiyatları da
istenmektedir. Sayfa açıldığında 2010 Ekim ayı piyasa koşullarında geçerli olan rakamlar hazır olarak
gelmekte ancak kullanıcının rakamları güncellemesine olanak tanınmaktadır (Şekil 7).
Şekil 7. Tesis genel özelliklerinin tanımlanması
Tesis genel özellikleri sayfasında gerekli işlemler tamamlandıktan sonra ileri butonuna
basıldığında sonuçlar ve kararlar sayfasına ulaşılmaktadır. Sonuçlar ve kararlar sayfası kendi içerisinde
üç kısımdan oluşmaktadır. Bunlar; materyallere özgün sonuçlar, işletme parametreleri ve ekonomik
parametrelerdir. Bu kısımlara geçiş sağ taraftaki farklı renklere sahip ayıraçlarla sağlanmaktadır.
Materyale özgün sonuçlar kısmında program tarafında kullanıcıdan alınan dahili ve harici kaynak

ilgileri doğrultusunda yapılan değerlendirmelerin sonuçları sunulmaktadır. Değerlendirmelerde
harici kaynakların kullanımının ekonomik olup olmadığı sonuç sütununda belirtilmektedir. Program
tesisle ilgili hesaplamaları dahili kaynaklar ve ekonomik olarak kabul edilen harici kaynakları
kullanarak yapmaktadır, ekonomik değil yargısına varılan kaynaklar biyogaz tesisi ile ilgili
hesaplamalara dahil edilmemektedir (Şekil 8).
Şekil 8. Materyale özgün sonuçlar
Sonuçlar ve kararlar sayfasının işletme parametreleri kısmında kullanıcıdan alınan veriler
doğrultusunda planlanan biyogaz tesisinin kurulması durumunda tesisten üretilecek yıllık metan,
biyogaz, elektrik ve ısıl enerji ile gübre miktarları verilmektedir. Ayrıca tesisin kojenerasyon sisteminin
kurulu gücü ve tesisin sağlayacağı CO2 emisyonu azalması değerleri sunulmaktadır (Şekil 9).

Şekil 9. İşletme parametreleri
Sonuçlar ve kararlar sayfasının ekonomik parametreler kısmında kurulması planlanan tesisin
gelir ve giderleri ile ekonomik gösterge parametreleri sunulmaktadır. Tesis giderleri işletme ve yatırım
giderleri başlığı altında fermentasyon üniteleri, kojenerasyon üniteleri, H2S temizleme ünitesi, taşıma
ile gübre ve atık depoları alt başlıklarından oluşmaktadır. Tesis gelirleri ise ısıl enerji, elektrik ve gübre
satışından sağlanacak gelirleri içermektedir. Ekonomik gösterge parametreleri ise kurulması
planlanan tesisin fayda masraf oranı, net bugünkü değeri ve geri dönüş süresinden oluşmaktadır ve
bu parametreler tesisin kurulmasının ekonomik olup olmadığı kararının verilmesini sağlamaktadır.
Ekonomik gösterge parametrelerinin altında karar destek programının kullanıcıyı yönlendirmek için
aldığı nihai karar bulunmaktadır. Bu sayfada ayrıca ekonomik olmadığı için hesaplamalara dahil
edilmeyen harici kaynak gösterilmektedir. Karar destek programının aldığı sonuçlar yazdır butonu
kullanılarak bir rapor halinde yazıcıdan alınabilmektedir (Şekil 10).

Şekil 10. Ekonomik parametreler