Algoritma ve programlamaya Giriş

DERS NOTLARI 

Ders Adı : Algoritma ve Programlamaya Giriş 

Kısa Ders Özeti 

Bu dersin I. Bölümünde Programlama ile ilgili kavramlar problem çözme yöntemleri 

Algoritma, akış diyagramları anlatılıp diğer bölümlerde ise problemlerin çözümlerinin bir dil 

(Pascal) kullanılarak çözülmesi için gereken komutlar anlatılmıştır. 

Dersin Hedefleri 

Bu ders sonunda öğrenciler, programlama mantığı, problemlere çözüm yaklaşımı, bir dil 

kullanarak program yazma gibi becerileri kazanacaktır. Ayrıca Pascal programlama 

dilinin komutlarını ve bu dilde programlar geliştirmeyi öğreneceklerdir. 

Dersin Đşlenmesi 

Bu ders haftada 4 saat olup 3 saat teorik 1 saat uygulamadan oluşmaktadır. Teorik derslerde 

konular sınıfta anlatılıp uygulama saatinde ise bilgisayar laboratuarlarında uygulama 

yapılacaktır. 

Sınav ve derse devam 

Bu ders için bir vize ve bir final olmak üzere toplam iki teorik sınav yapılmaktadır. Ortalama 

hesaplanırken Vizenin %40 ‘ı finalin %60’ı alınmaktadır. 

Derse her öğrenci %70 oranında devam etmek zorundadır. Yani 14 haftalık eğitim döneminde 

her öğrenci en az 10 hafta derslere katılmak zorundadır. 

Algoritma ve Programlamaya Giriş 1 Öğr. Gör. Mustafa AKSU

1. BĐLGĐSAYAR PROGRAMLAMAYA GĐRĐŞ 

Đnsanlar her zaman düşünür ve problem çözerler. Birçok problem, az ya da hiç 

düşünülmeden çözülebilir. 

Her gün evden çıkarken ne giyilmelidir? Bunun için muhtemelen pencereden dışarıya bakılır. 

Hava yağmurlu ise mevsim gereklerine göre giyinmenin yani sıra dışarıya çıkarken bir de 

semsiye alınması gerekir. Hava güneşli ve sıcak ise o takdirde daha ince giyinilerek dışarıya 

çıkılır. Böylece problemin çözümü kendiliğinden oluşturulan bir kararla sağlanır. 

Yukarıdaki basit örnekte yapılan is, önce problemin belirlenmesi ve sonra problemin 

tanımından yola çıkarak çözüm için değişik alternatiflerin değerlendirilmesidir. 

Bilgisayar programlaması sırasında izlenebilecek birçok yol ve yöntem vardır. Bilgisayar 

programcısının probleme ilişkin çözümü ortaya çıkarabilmesi için problem çözümü ile ilgili 

bilgileri bilmesi gerekir. Bilgisayar programlamasında genel olarak belirli kalıp ve kurallara 

uyulur. Bir bilgisayar yazılımının oluşturulması sırasında aşağıda sıralanan ana adımlara 

uyulur. 

* Problemin tanımı 

* Çözüm yönteminin belirlenmesi 

* Programın kodlanması 

* Programın çalışır duruma getirilmesi 

* Belgeleme ve güncelleştirme 

Problemin tanımı: Problemin normal yazı diliyle tanımlanması işlemlerini 

kapsamaktadır. Problem çözümüne ilişkin iyi bir program yapabilmek için, problemin iyi bir 

şekilde tanımlanması gerekir. 

Çözüm Yönteminin Belirlenmesi: Bu adımda çözümün genel yaklaşımı, temel 

giriş/çıkışlar belirlenir ve problem çözümü adim adım program akis diyagramlarıyla gösterilir. 

Programın kodlanması: Program ayrıntılı olarak tanımlanıp çözüm yolları açıkça 

belirtildikten sonra program kodlama çalışmalarına başlanabilir. Programın bastan sona 

yapısal bir düzende hazırlanması ve uygun bir programlama dili seçilmesi seçim işleminin ilk 

aşamasını oluşturur. 

Programın çalışır Hale Getirilmesi: Programın kodlanması sırasında yapılan imla hataları, 

kodlama ve mantık hatalarının giderilmesi işlemlerini kapsar. Đyi bir bilgisayar programının 

doğruluğundan emin olmak için defalarca test edilmiş olması gerekmektedir. 

Belgeleme ve güncelleştirme: Oluşturulan bir yazılımı, sadece o yazılımı geliştiren 

kişilerin kullanabilmesi gibi bir kısıtlamanın önüne geçmek için ayrıntılı referanslar 

hazırlanmalı ve programla ilgili bilgiler verilmelidir. 

Bir yazılımda, o yazılımı kullanan kişi veya kuruluşların yeni gereksinimleri ve değişen 

koşullar nedeniyle değişiklikler yapılması gerekli olabilir. Bu değişikliklere güncelleme adi 

verilir. Đyi bir programda bulunması gereken özellikler arasında güncelleşebilme ön sıralarda 

yer almaktadır. 


Şekil 1.1. Yazılım oluşturma evrelerini şematik olarak özetlemektedir. 

Şekil 1.1 Yazılım oluşturma evreleri 

1.1. Bilgisayar Programcılığı 

Nedir bu bilgisayar programcılığı? Evet birçok kişi bilgisayar programcılarının ne ile 

uğraştığını bilir fakat nasıl uğraşıp neler yaptığını pek bilmez... Önce bilgisayar dünyasında 

sıkça kullanılan bir kelimeden bahsedelim “yazılım”. Yazılım (software) kelimesi bilgisayar 

programlama dilleriyle oluşturulan dokümanları, dosyaları ifade eder. Yani bilgisayarınızda 


işletilmek, çalıştırılmak üzere tasarımlanmış dosyalar yazılım kapsamına girer. Yazılım 

programlama dilleri ile tasarlanır ve yazılır. Programlama dilleri, bilgisayarınızın donanımını 

(ekran kartı,ses kartı,modem...) sizin en rahat biçimde kullanabileceğiniz düzeye getirmeye 

çalışır. Yani bilgisayarın o soğuk 1010110 gibi rakamlarını sizin zevkle kullandığınız 

programlara, işletim sistemlerine, oyunlara çevirir. 

Örneğin kullanılmakta olan Windows işletim sistemi onbinlerce sayfadan, milyonlarca 

bilgisayar kodunun bir araya gelmesinden oluşur. Đşte işin tüm zorluğu, o kodların arasında 

dolaşan, hata mesajlarını günlerce o kodları gözden geçirerek arayan, sandalye tepesinde 

saatlerce aynı ekrana bakarak ilginç görüntüler sergileyen programcıların üzerindedir... 

Bilgisayar programcıları işini zevkle yapan ve işini bir hobi edinmiş insanlardan oluşur. Aksi 

halde yoğun konsantrasyon ve sabır isteyen bu işi yapmak aşırı zorlaşır. Programlama dilleri 

kendi aralarında sınıflara ayrılmışlardır. Đnsanın en zor öğrenebileceği, anlayabileceği yani 

1100101 gibi makina kodlarına yakın diller en alt seviyeli programlama dilleri, insanın en kolay 

anlayıp kullanabileceği ve insan diline yakın özellikler gösteren diller ise en yüksek seviyeli 

programlama dilleridir. Şimdi bu sınıflandırmaya örnekler verelim; 

1 ) Çok yüksek seviyeli diller: VisualBasic, Acces, Foxpro... 

2 ) Yüksek seviyeli diller: Pascal,Basic,Fortran... 

3 ) Orta seviyeli diller: C,C++,ADA... 

4 ) Düşük seviyeli diller: Assembly... 

5 ) Makina dilleri: Bilgisayarın çalışma dilleri 1 ve 0'lardan oluşur... 

Bu dillerin kullanıldığı alanlara örnek verirsek; 

1 ) Bilim ve Mühendislikte: Pascal,C,C++,Fortran... 

2 ) Veritabanı Programcılığında: Dbase,Acces,Foxpro,Sql... 

3 ) Yapay Zeka Kullanımında: Prolog,Lisp... 

4 ) Sistem Programcılığında: C,C++ ve sembolik makina dilleri... 

Bir bilgisayar programı nasıl yazılır? Bir yazılım değişik dillerle oluşturulabilir fakat izlenen 

yöntemler genelde birbirine benzer. Örneğin Algoritma... Algoritma, elimizdeki sorunun 

çözümüne gidebilmek için tasarlanan yollar, yöntemlerdir. Örneğin bir arkadaşınıza daha önce 

gitmediği bir yerdeki bir postaneyi tarif edeceksiniz. Bunun için anlatımda genelden özele 

giden bir yol izlersiniz. Önce gideceği semti sonra caddeyi sonra postanenin olduğu yönü tarif 

eder son olarak da kolay bulması için postanenin çevresindeki göze batan özelliklerden 

bahsedersiniz. Đşte bu yaptıklarınız bir algoritmadır. Ve amacınız arkadaşınıza postaneyi bu 

algoritma yardımıyla tarif etmektir... Bilgisayar programlama dilleri de programcılıkta bunun 

gibi yöntemler kullanarak çözüme gider. Algoritmanın uzunluğu kullanılan programlama dilinin 

seviyesi ve problemin karmaşıklığı ile doğru orantılıdır. Yapılan algoritma ve tasarımdan sonra 

yazılım aşamasına gelinir ve bu aşamada yapılacak programın kullanım ömrü, programın 

kullanım düzeyi ve hangi amaçla kullanılacağı gibi soruların cevaplarına bakılarak 

programlama dili seçilir. Dil seçimi bazı kriterlere göre yapılmaktadır, örneğin kısa sürmesi ve 

görsel tasarım içermesi, veritabanı iletişimi yoğun kullanılması gereken bir program yapmamız 

gerekiyor olsun. Bu durumda Assembly dili ile yola çıktığımızda bahsedilen proje birkaç kişilik 

deneyimli bir programcı grubu ile birkaç yıl alır. C ile iki programcı aynı işi üç dört ayda 

VisualBasic veya Delphi ile bir programcı bahsedilen işi bir iki aya yakın bir sürede yapabilir. 

Başka bir açıdan örnek verirsek örneğin bir ekran kartı programlamamız gerekiyor ve bu 

kartın driver'ını ( sürücüsünü ) biz yazacağız. Bu durumda bu işi VB veya Delphi ile yapmamız 

imkansızdır, kullanmamız gereken diller öncelikle Assembly ve C/C++ olmalıdır. 

Evet, programlama dillerinin kendi alanları vardır ve her dil kendi alanında kullanıldığı 

sürece başarılı ve etkili kullanılmış olur. Buraya kadar anlatılanı özetlersek: 

Bir bilgisayar programı yazmak için belli aşamalar vardır ve bu aşamalar geçildiğinde 

kodlamaya başlanabilir. 


Bunlar: 

1 ) Analiz 

2 ) Algoritma 

3 ) Dil Seçimi 

4 ) Kodlama 

Analiz ile gerçekleştirilmek istenen proje tasarımlanır ve parametreleri araştırılır. 

Algoritma ile adımlar tayin edilir. Dil seçimi ile en uygun programlama dili seçilir. Ve 

kodlamaya başlanır. 

1.1.1 Problem Çözme ve Algoritmalar 

1.1 Problem Çözme 

Problem çözmede, soruna hemen girişmek yerine, dikkatli ve sistematik yaklaşım ilke olmalıdır. 

Problem iyice anlaşılmalı ve mümkün olduğu kadar küçük parçalara ayrılmalıdır. 

Descartes’in "Discourse on Method" isimli kitabında problem çözme teknikleri şu 4 madde ile özetlenir; 

1. Doğruluğu kesin olarak kanıtlanmadıkça, hiçbir şeyi doğru olarak kabul etmeyin; tahmin ve 

önyargılardan kaçının. 

2. Karşılaştığınız her güçlüğü mümkün olduğu kadar çok parçaya bölün. 

3. Düzenli bir biçimde düşünün; anlaşılması en kolay olan şeylerle başlayıp yavaş yavaş daha zor ve 

karmaşık olanlara doğru ilerleyiniz. 

4. Olaya bakışınız çok genel, hazırladığınız ayrıntılı liste ise hiçbir şeyi dışarıda bırakmayacak kadar 

kusursuz ve eksiksiz olsun. 

1.2 Algoritmalar 

Kısaca algoritma belirli bir görevi yerine getiren sonlu sayıdaki işlemler dizisidir. Geniş 

anlamda ise algoritma, verilen herhangi bir sorunun çözümüne ulaşmak için uygulanması 

gerekli adımların hiç bir yoruma yer vermeksizin açık, düzenli ve sıralı bir şekilde söz ve yazı 

ile ifadesidir. Algoritmayı oluşturan adımlar özellikle basit ve açık olarak sıralandırılmalıdır. 

M.S. 9.yy da Đranlı Musaoğlu Horzumlu Mehmet (Alharezmi adını araplar takmıştır) problemlerin çözümü 

için genel kurallar oluşturdu. Algoritma Alharezmi'nin Latince okunuşu. 

Her algoritma aşağıdaki kriterleri sağlamalıdır. 

1. Girdi: Sıfır veya daha fazla değer dışarıdan verilmeli. 

2. Çıktı: En azından bir değer üretilmeli. 

3. Açıklık: Her işlem (komut) açık olmalı ve farklı anlamlar içermemeli. 

4. Sonluluk: Her türlü olasılık için algoritma sonlu adımda bitmeli. 

5. Etkinlik: Her komut kişinin kalem ve kağıt ile yürütebileceği kadar basit olmalıdır. 

Not: Bir program için 4. özellik geçerli değil. işletim sistemleri gibi program sonsuza dek çalışırlar . 

1.1. PROGRAM YAZMA SÜRECĐ 

• Problemin farkına varmak, 

• Problemi analiz etmek, 

• Çözüm yolları düşünmek, 

• Đyi çözüm yolları seçip algoritma oluşturmak, 

• Akış diyagramı çizmek, 

• Uygun bir dilde kodlamak, 

• Programı test etmek, 


• Programı dağıtmak. 

Program : Belirli bir problemi çözmek için bir bilgisayar dili kullanılarak yazılmış deyimler dizisi. 

Bir problemi bilgisayar ile çözmek için geliştireceğimiz programın yazımında izleyeceğimiz adımlar: 

i) Problemin ne olduğunu kavra. Çözüm için gereksinimleri belirle. 

ii) Problemin girdilerini, çıktılarını ve diğer kısıtlama ve gereksinimleri belirle ( bilgilerin giriş ve çıkış 

biçimlerinin nasıl olacağına kadar). 

iii) Problemin çözümünü veren algoritmayı yaz. 

iv) Algoritmayı bir programla dili ile yaz. 

v) Programın doğru çalışıp çalışmadığını test et. Bu testi değişik veriler (girdiler) için tekrarla. 

Algoritmik çözüm yöntemlerine ilk örneği günlük yaşantımızdan verelim. 

Örnek 1: Örneğimiz bir insanin evden çıkıp ise giderken izleyeceği yolu ve işyerine girişinde 

ilk yapacaklarını adım adım tanımlamaktadır. 

Çözüm 1: 

Evden dışarıya çık 

Otobüs durağına yürü 

Durakta gideceğin yöndeki otobüsü bekle 

Otobüsün geldiğinde otobüse bin 

Biletini bilet kumbarasına at 

Đneceğin yere yakınlaştığında arkaya yürü 

Đneceğini belirten ikaz lambasına bas 

Otobüs durunca in 

Đşyerine doğru yürü 

Is yeri giriş kapısından içeriye gir 

Mesai arkadaşlarınla selamlaş 

Is giysini giy 

Đsini yapmaya basla. 

Yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi, evden ise gidişte yapılabilecek işlemler adım adım sırasıyla, 

kısa ve açık olarak tanımlanmaya çalışılmıştır. Yukarıdaki algoritma kişinin otobüsü kaçırma 

olasılığı düşünülmeden oluşturulmuştur. Kişi durağa geldiğinde bineceği otobüsü kaçırmış ise 

algoritmamız aşağıdaki şekilde değiştirilebilir. 

Çözüm 2: 

Evden dışarıya çık Otobüs durağına yürü 

Otobüsün saati geçmiş? 

Durakta gideceğin yöndeki bir sonraki otobüsü bekle 

Bir sonraki otobüs gelene kadar 4. adimi uygula 

Otobüsün geldiğinde otobüse bin 

Biletini bilet kumbarasına at 

Đneceğin yere yakınlaştığında arkaya yürü 

Đneceğini belirten ikaz lambasına bas 

Otobüs durunca in 

Đşyerine doğru yürü 

Is yeri giriş kapısından içeriye gir 

Mesai arkadaşlarınla selamlaş 

Is giysini giy 

Đsini yapmaya basla. 

Her iki örnekte görüldüğü gibi sorunu çözüme götürebilmek için gerekli olan adımlar sıralı ve 

açık bir biçimde belirlenmiştir. Algoritmanın herhangi bir adımındaki küçük bir yanlışlık doğru 

çözüme ulaşmayı engelleyebilir. Bu nedenle algoritma hazırlandıktan sonra dikkatle incelenmeli 

ve varsa adımlardaki yanlışlıklar düzeltilmelidir. 


Programlamanın temeli olan algoritma hazırlanmasında dikkat çekici bir nokta, ayni sorunu 

çözmek için hazırlanabilecek olası algoritma şayisinin birden çok olmasıdır. Başka deyişle, bir 

sorunun çözümü için birbirinden farklı birden fazla sayıda algoritma hazırlanabilir. Bu da 

gösteriyor ki herhangi bir problemin çözümü için birbirinden farklı yüzlerce bilgisayar programı 

yazılabilir. 

Bir bilgisayar programı için hazırlanacak olan algoritma da ayni şekilde çözüm yolunu bilmeyen 

bir kişiye, çözüme ulaşmak için neler yapması gerektiği anlatılıyormuş gibi hazırlanmalı ve 

eksik bir nokta bırakmaksızın gerekli tüm adımları açık ve düzenli olarak içermelidir. Çözüm 

için kullanılacak bilgilerin nereden alınacağı, nerede saklanacağı ve çözümün program 

kullanıcısına nasıl ulaştırılacağı algoritma adımları arasında belirtilmelidir. 

Aşağıda değişik işlemlere ilişkin algoritma örnekleri verilmiştir. 

Örnek 2: Đki sayıyı toplamak için gerekli programa ait algoritmanın oluşturulması. 

Algoritma: 

1. Birinci sayıyı gir 

2. Đkinci sayıyı gir 

3. Đki sayının toplamını yap 

4. Toplamın değerini yaz 

5. Bitir. 

Bu tam bir algoritmadır. Sözcüklerin ortaya çıkaracağı yanlış anlamaların ortadan kaldırmak 

amacıyla semboller ve matematik dilini gerektiren bazı kısaltmalar kullanmak daha uygun 

olacaktır. Bir algoritma yazılırken su metot izlenmelidir: 

Programda kullanılacak elemanları temsil etmek üzere uygun isimler Veya 

değişkenler seç. 

Bazı isimlere başlangıç değeri olarak çözümün gerektirdiği uygun değerler ver. 

Gerekirse programa girilecek verileri düzenle. 

Cebirsel notasyon ve kararlar kullanarak aritmetik işlemleri gerçekleştir. 

Çıkısı düzenle. 

Bitir. 

Yukarıda iki sayının toplanması için oluşturduğumuz algoritmayı bu yeni gereksinimlere 

uyarak yeniden yazalım. 

Toplam adi için Z, Birinci sayı için X, Đkinci sayı için Y 

değerleri kullanılırsa; 


1. X değerini gir 

2. Y değerini gir 

3. Z ? X+Y 

4. Z' yi yaz 

5. Bitir. 

Görüldüğü üzere bu şekilde bir algoritma ile çözüm yolunu izlemek daha kolaydır. Bundan 

sonra verilen örneklerde bu tip algoritma kullanılacaktır. 


Örnek 3: Đki sayının ortalamasını bulan programa ait algoritmanın oluşturulması 


1. X değerini gir 

2. Y değerini gir 

3. Z ? X+Y 

4. Ort? Z/2 

5. Ort değerini yaz 

6. Bitir. 

Bu örnekte Ort değeri ile iki sayının ortalaması temsil edilmiştir. 

Örnek 4: Beş sayının toplamını ve ortalamasını veren programa ait algoritmanın 

oluşturulması 

Toplam adi için Top 

Ortalama adi için Ort 

Girilen sayılar için X 

Arttırma için Sayaç kullanılırsa 


1. Top ? 0, Sayaç ? 0 

2. X'i gir 

3. Top? Top+X 

4. Sayaç ? Sayaç +1 

5. Eğer Sayaç

Örnek 6: Çapraz döviz kuru hesabi yapan programın algoritmasının oluşturulması. Bu 

algoritmanın oluşumunda veriler; 1 Amerikan dolarının TL karşılığı, hesaplanacak $ miktarı, 

çıkış ise verilen $'in TL karşılığı olacaktır. 

Doların değeri :Doldeg 

Girilen Dolar miktarı :Dolar 

TL karşılığı :Tlkar 


1. Doldeg'i gir 

2. Doldeg

Akis diyagramlarında kullanılan semboller, anlamları ve kullanış amaçları aşağıdaki tabloda 

verilmiştir. 

Tablo 1. Akış diyagramlarında kullanılan temel semboller ve anlamları 

Akis diyagramının başlangıç ve bitiş yerlerini gösterir. Başlangıç 

simgesinden çıkış oku vardır. Bitiş simgesinde giriş oku vardır. 

Dışardan veri girişi. Veri okutma işlemleri için. 

Aritmetik işlemler ve değişik atama işlemlerinin temsil edilmesi için 

kullanılır. 

Kontrol ve karar verme işlemlerini temsil eder. 

Oklar Diyagramın akis yönünü gösterir. 

Belgeye, yazıcıya, ekrana çıktı için kullanılır. 

Bu sembolleri daha da çoğaltmak mümkün fakat temel olarak akış diyagramlarında bu şekiller 

kullanılacaktır. 

Ayrıntılı bir akis diyagramı, yazılımı oluşturan işlemleri ve ilişkilerini en küçük detayına kadar 

belirler. 

Bir bilgisayar programının geliştirilmesinde kullanılan programlama dili ne olursa olsun bu 

programların akis diyagramlarında genel olarak yalnız üç basit mantıksal yapı kullanılır. Bu 

mantıksal yapılardan en basiti sıralı yapıdır(Şekil 1.2). Sıralı yapı, hazırlanacak programdaki 

her işlemin mantık sırasına göre nerede yer alması gerektiğini vurgular. Bu yapı sona erinceye 

kadar ikinci bir işlem başlayamaz. 


Mantıksal yapılardan ikincisi Karar Verme yapısıdır (Şekil 1.3). Programlama sırasında 

If...Then... Else yapısı ile tanıyacağımız bu mantıksal yapılar, birden fazla sıralı yapı 

seçeneğini kapsayan modüllerde, hangi şartlarda hangi sıralı yapının seçileceğini belirler. 

Üçüncü mantıksal yapı çeşidini tekrarlı yapılar (Şekil 1.4) oluşturmaktadır. Bu yapılara 

Pascal programlama dilinde For (Şekil 1.4), While ve Repeat..Until yapısı adi da verilir. 

Şartlara göre değişik işlem gruplarının yapılmasını sağlar. Bu yapı yukarıda sözü edilen iki 

yapının çeşitli kombinezonların tekrarlanmasından oluşmuştur. 

Söz konusu üç değişik yapı, değişik kombinezonlarda kullanılarak istenilen işlevleri 

yerine getirecek programlar hazırlanabilir. Programların bu üç basit yapı ile sınırlandırılması 

program modüllerinin daha kolay tasarlanmasını sağlar. 

Şekil 1.4. Tekrarlı yapılar 


1.1.3. Akis diyagramı Örnekleri 

Bu bölümde, sözlü veya yazılı olarak oluşturduğumuz algoritmanın programa 

dönüştürülmesi sırasında programın çalışma sırasını da gösteren akis diyagramlarıyla ilgili 

örnekler aşağıda verilmiştir. 

Örnek 1: Dışardan girilen bir sayıyı okuyup bu sayıyı tekrar yazdıran programın akış şemasını 

çiziniz. 

Başla 

Sayı’yı oku 

Sayı’yı 

Yazdır 

Bitir 

Örnek 2: Dışardan girilen iki sayıyı toplayıp sonucu ekrana yazdıran programın akış şemasını 

çiziniz. 

Başla 

X,Y oku 

Toplam=X+Y 

Toplam’ı 

Yazdır 

Bitir 


Örnek 3: Dışardan girilen iki sayıyı toplayıp bunların ortalamasını bulup toplam ve ortalama 

sonucunu ekrana yazdıran programın akış şemasını çiziniz. 

Başla 

X,Y oku 

Toplam=X+Y 

Ort=toplam/2 

Toplam ve 

ort’u 

Yazdır 

Bitir 


Örnek 4: 1'den 100'e kadar olan sayıların toplamlarını ve ortalamalarını veren 

programın akış diyagramını çiziniz. 

Başla 

Ortalama , 

Toplam’ı yazdır 

Bitir 


Örnek 5: Dışardan girilen N sayısının faktöriyelini hesaplayan programın akış diyagramını 

çiziniz. 


Soru : Bir sayıyı dışarıdan okuyup tekrar ekrana yazdıran problemi üç yöntemle de (Akış diyagramı, Algoritma, Pascal) çözünüz. 

1. Başla 

Algoritma 

2. A sayısını oku 

3. Sayıyı yazdır 

4. Bitir. 

Akış Diyagramı 

Pascal Kodu 

Var 

A:integer; 

Algoritma ve Programlamaya Giriş 16 Öğr. Gör. Mustafa AKSU 

Begin 

write (‘Bir sayı girin’); 

readln (A); 

writeln(‘Girdiginiz sayı = ‘, A); 

readln; 

end.

Soru: Dışarıdan iki sayı okuyup bunları toplayarak sonucu ekrana yazdıran problemi çözünüz. 


1. Başla 

2. X,Y sayısını oku 

3. Toplam= X+Y al 

4. Toplam’ı yazdır 

5. Bitir. 


Pascal Kodu 


Var 

X,Y,Toplam:integer; 

Begin 

end. 

write (‘Đki sayı girin’); 

readln (X,Y); 

toplam:=X+Y; 

writeln(‘Sayıların Toplamı = ‘, toplam); 

readln;

Soru: Dışarıdan iki sayı okuyup bunların aritmetik ortalamasını bulun problemin çözümü. 


1. Başla 

2. X,Y sayısını oku 

3. Toplam= X+Y al 

4. ort=toplam / 2 al 

5. Toplam’ı ve ort’u yazdır 

6. Bitir. 


Pascal Kodu 


Var 

X,Y,Toplam:integer; 

Ort:real; 

Begin 

end. 

write (‘Đki sayı girin’); 

readln (X,Y); 

toplam:=X+Y; 

ort:=toplam / 2; 

writeln(‘Sayıların Toplamı =‘ , toplam); 

writeln(‘Sayıların Ortalaması =‘ , ort); 

readln;

Soru: Dışarıdan bir sayı okuyup bu sayının faktöriyelini hesaplayan problemin çözümü. 


1. Başla 

2. sayac=0, Faktor=1 al 

3. Bir sayı oku (N) 

4. sayac=sayac+1 al 

5. faktor=faktor*sayac 

6. Eğer sayac < N ise 4. adıma git 

7. Faktor’u yazdır 

8. Bitir. 


Pascal Kodu 


Var 

N,sayac:integer; 

Faktor:longint; 

Begin 

end. 

write (‘Bir sayı girin’); 

readln (N); 

for sayac:=1 to N do 

faktor:=faktor*sayac ; 

writeln(‘Faktöriyel =‘ , faktor); 

readln;

Soru: 0-100 aralığındaki çift sayıları toplayıp ekrana yazdıran problemin çözümü 


1. Başla 

2. i=0, top=0 al 

3. top:=top+i al 

4. i:=i+2 al ; 

5. Eğer i>=100 ise 6. adıma 

değilse 3. adıma git 

6. top değerini yaz 

7. Bitir. 


Pascal Kodu 


var 

begin 

i,top:integer; 

top:=0; 

for i:=1 to 100 do 

begin 

if (i mod 2=0) then 

end; 

top:=top+i; 

writeln(‘sayilarin toplami = ',top); 

readln; 

end.

2. PASCAL PROGRAMLAMA DĐLĐ YAPISI 

2.1. Giriş 

Bir Pascal programı en genel anlamda üç ayrı kısımdan oluşmuştur. Bu kısımlar bulunmaları 

gereken sıraya göre aşağıda verilmiştir. 

Program Başlığı; {Đsteğe bağlı} 

Tanımlama Bloğu; {Değişken sabit varsa} 

Begin 

End. 

Đcra Bloğu; {Yapılacak Đşlemler} 

Programların asıl icra bölümü son bölümüdür. Yukarıda icra bloğu olarak gösterilen bu bölüm, 

Pascal komut cümlelerinden oluşur. ICRA bloğu, "BEGIN" ile başlar "END." ile sona erer. Her 

program bloğu birden fazla "END" içerebilir. Ancak bu end deyimleri program içinde bulunan 

değişik blokların sonunu göstermek için kullanılır ve hiç birinin sonunda "." işareti bulunmaz. "." 

işareti sadece ana programın sonunu göstermek amacıyla kullanılabilir. Ana programın sonu 

haricindeki diğer "END" deyimlerinin sonunda ";" işareti kullanılır. 

Örnek Bir Program: 

Program Ilk; Program Başlığı, sonuna ; konulur. 

Const Sabit sayı tanımlama bölümü 

b =10; b sabitinin değeri 10 dur. 

Var Değişken tanımlama bölümü 

a : integer; a sayısı tam sayıdır. 

c : real; c sayısı ondalıklı sayıdır. 

Begin Ana program başladı. 

End. 

Write ('a sayısını giriniz : '); Ekrana ' ... ' arasındakileri yaz. 

Readln(a); 

a değişkenini (klavyeden) gir. Alt satıra 

geç. (ln) 

c := a + b; a değişkeni ile b sabitini topla, c'ye ata. 

Writeln('a + b = ' , c); 

Readln 

'...' içindekileri yaz, sonucunu yaz (c'yi), alt 

satıra geç. 

Klavyeden herhangi bir karakter oku 

(Program çalıştırıldığında sonucu (c) 

ekranda bekletmek içindir. (yazılmasa da 

olur). Son satırdan bir onceki satıra ; 

yazılmasa da olur. 

Program sonu (Her Begin'in bir End'i 

vardır.Programın sonundaki End'in sonuna 

nokta isareti konulur. 


Program Başlığı: Bir Pascal programının ilk kısmı, kullanılması programcının seçimine bağlı olan 

"program başlığı'dır. Program başlığı, programa bir isim vermek için kullanılır ve program 

isimlerinde Đngiliz alfabesinde bulunmayan Türkçe karakterler kullanılmamalıdır. Programa 

uzun isimler verilebilir ancak sözcükler arasında boşluk bulunmamalıdır. 

Tanımlama Bloğu: Pascal programının bu bölümünde program icra bloğunda kullanılan 

sabitler ve değişkenlerin isimleri ve bunların ne tür sabit/değişken olduğu bildirilir. Bu blok 

Pascal programı içerisinde mutlaka belirtilmelidir. Örnek olarak, aşağıda değişik veri 

tiplerindeki değişkenlerin bir tanımlama bloğunda nasıl tanımlanabileceği gösterilmiştir. 

Tanım Veri Tipi 

ABS :REAL; 

A :STRING; 

B :INTEGER; 

C :LONGINT; 

F :SHORTINT 

H ; :BOOLEAN; 

J :BYTE; 

KL :WORD; 

2.2. Özel Semboller ve Pascal Sözcükleri 

2.2.1 Özel Semboller 

Bir Pascal programında kullanılabilecek özel semboller A'dan Z'ye büyük ve a'dan z'ye küçük 

Đngiliz alfabesi harfleri, 0-9 arası rakamlardır. Pascal programlama dilinde kullanılan diğer 

bazı semboller ve anlamları aşağıda tanımlanmıştır. 

>,

And Asm Array Begin 

Case Const Constructor Destruct 

Div Do Downto Else 

End File For Function 

Goto If Implementation Đon 

Inline Interface Label Mod 

Nil Not Of Object 

Or Packed Procedure Program 

Record Repeat Set Shl 

Shr String Then To 

Type Unit Until Uses 

Var While With Xor 

2.3. Değişken veya Sabitlerin Tanımlanması 

Var Bloğu: 

Pascalda değişken tanımlamak için VAR bloğu kullanılır. Bu blokta bir değişken 

tanımlamak için önce değişkenin adı, sonra “:” (iki nokta üstüste) ve son olarak da 

değişkenin tipi belirtilir. Aynı tipte olan değişkenleri virgülle ayırarak bir defada da 

tanımlayabilirsiniz. 

Değişken Tanımlamalarına Örnekler: 

Var 

Yas : shortint; 

BOY : byte; 

SAYI : integer; 

kisisayisi : integer; 

BuyukSayi : longint; 

Para : real; 

Pi : real; 

Sayac : word; 

Nufus : single; 

sayi2 : double; 

araLIK : extended; 

SaYI3 : comp; 

Yeni : byte; 

harf : char; 

Sayi : integer; 

isim, Soyisim : string; 

Var bloğu başka bir bloğun başlaması ile biter. Programınızın daha okunaklı olması için 

“:” leri alt alta getirmeye özen gösterebilirsiniz. Unutmayın ki iyi bir programcı kodunun 

okunurluğundan belli olur. 

Const Bloğu: 

Pascalda sabit tanımları CONST bloğunda yapılır. Sabitlerin özelliği program içerisinde 

değerlerinin değiştirilememesidir. Bir sabitin tanımlanması için önce sabitin adı, sonra “=” 

ve sabit değeri yazılır. 


Sabit Tanımlamalarına Örnekler : 

Const 

Pi = 3.14; 

Pi_Sayisi = 3.1415; 

Bu_yil = 1999; 

Tarih = '29/10/11999'; 

isLEMciler = '+ - * /'; 

iSim = 'Kenan'; 

SOYAD = 'DEMĐR'; 

YAS =20; 

Mesaj = 'Devam etmek için bir tuşa basınız... '; 

Avagadro_Sayisi = 6.02E23; 

Cosinus_45_derece = 0.7071067; 

TelefonNumarasi = '3434343'; 

Katsayi = 100; 

buyuk_mu = false; 

dogru = true; 

arti = ' + '; 

yanlis = 'false'; 

Bu blokta yapılabilecek diğer bir tanım ise değişkenlere tipi ile birlikte ilk değer 

verilmesidir. Bunun için önce değişkeninizin adını yazıyorsunuz sonra “:” koyup tipini 

belirliyorsunuz ve ilk değer vermek için “=” yazıp ilk değerini veriyorsunuz. 

Örnek: 

Const 

Sayac : byte = 0; 

Pascal programlama dilinde icra bloğu içinde kullanılan değişkenler VAR tanım bloğu içinde, 

sabitler ise CONST bloğu içinde tanımlanır. Örneğin A,B değerleri değişken ve C değeri sabit 

ise bu değerlerin programın tanım bloklarında ifade edilmesi aşağıdaki şekilde olacaktır. 

VAR 

CONST 

A,B:REAL; 

C=12:INTEGER; 

Burada, VAR'dan sonra gelen REAL ifadesi A ve B değişkenlerinin gerçel sayı veri tipinde olduğunu 

belirtirken CONST'dan sonra gelen INTEGER ifadesi C sayısının integer veri tipi olduğunu 

belirtmektedir. 

Değişkenlere Değer Atama 

Pascalda diğer programlama dillerinden farklı olarak değer ataması yapılırken ":=" (iki 

nokta üst üste ve eşittir işaret ikilisi kullanılır). Yani sayi diye bir integer tipindeki 

değişkene 20 değerini atamak istediğimizde yapmamız gerekenler şöyle olacaktır. 

Örnek: 

Var 

sayi : integer; 

{ sayi adında integer tipinde bir değişken tanımladık } 

... 


sayi := 20; 

(* sayi değişkenine 20 değerini atadık *) 

sayi := sayi + 1; 

(* sayi değişkeninin değerini 1 arttırdık *) 

... 

Pascalda değişkenlere değer atarken iki nokta üstüstü ve eşittir birlikte kullanılır. Eşittir tek 

başına kullanıldığında karşılaştırma operatörü olarak görev yapar. 

Değişken veya sabit tanımlarken şunlara dikkat etmek gerekmektedir: 

1. Bir değişken veya sabit A..Z veya a..z arasındaki harflerle yada _ (alt çizgi) ile başlar. 

ADRES, isim, _faktor gibi. 

2. Değişken veya sabitlerde ilk karakter rakam olamaz. 

Var 

1a, 23B : integer gibi. {Bu tanımlama yanlış} 

a1, B23 : integer gibi. {Bu tanımlama doğru} 

3. Değişken birden fazla kelimeden oluşuyorsa kelimeler arasına alt çizgi ( _ ) karekteri 

konulmalıdır. 

Var 

dairenin_alani : real; 

4. Değişken içerisinde sadece Türk alfabesinde olup Đngiliz alfabesinde olmayan 

(ç,Ç,ğ,Ğ,ı,Đ,ö,Ö,ü,Ü,ş,Ş) karakterler kullanılamaz. 

Var 

maaş, sınıf: integer ; {Tanımlaması yanlış} 

5. Değişken içerisinde noktalama işaretleri (, . ; ? / { [ ( ) , karşılaştırma operatörleri ( =), 

boşluk kullanılamaz. 

Var 

sınıfın.mevcudu: integer; {Tanımlaması yanlış} 

6. Tanımlanan değişken veya sabit programlama dilinin komutları olamaz. 

Örnek: Var 

Read, file : integer ; {Kullanımları yanlış} 

Not: integer ; {Kullanımı yanlış} 

7. Tanımlanan değişken kullanılacak tipe ve kullanım amacına uygun tanımlanmalıdır. 

Programlara Açıklama Eklenmesi 

Program yazımı sırasında kodlarımıza çok sık ekleme ve çıkarmalar yaparız bunlar bazen 

programları içinden çıkılmaz hale getirebilir, bunu engellemek için Pascalda programlara 

açıklama satırları ekleyebilirsiniz. Açıklama satırları eklemeniz ileride programda yaptığınız 

değişiklikleri ve program akışını kolayca hatırlamanızı ve programınızı inceleyen diğer 


kişilerin programı kolayca anlamalarını sağlayacaktır. 

Pascalda açıklama satırı yazımı için {,} sembolleri veya (*,*) ikilileri kullanılır bunlar 

açıklamanın nerede başlayıp nerede bittiklerini belirtir. Programın derlenmesi esnasında bu 

satırlar derleyici tarafından gözardı edilir, yani derlenmiş kodda açıklama satırları yer 

almaz. Açıklamalar birinci tipte { ile başlar } ile biter. Đkinci tipte ise (* ile başlar ve *) ile 

biter. 

Programlarınızda açıklama satırlarına sıkça yer vermeniz hem sizin hem de programı 

inceleyen diğer kişilerin programı rahat anlamalarını sağlayacaktır. 

Örnek: 

Var 

sayi:integer; 

{sayi değişkeni kaç kişinin adını gireceğimizi saymak için kullanıldı. Bu bir açıklama 

satırıdır ve derleyici tarafından gözardı edilir} 

adi:string[20]; 

(* Bu da bir açıklama satırıdır ve bu satır da derleyici tarafından gözardı edilir*) 

Pascalda değişken tanımlamalarının ve kod satırlarının sonuna noktalı virgül geldiği halde 

açıklama satırlarının sonuna noktalı virgül gelmediğine özellikle dikkat edin. 

2.4. Pascalda Veri Tipleri 

Pascal programlama dilinde kullanılan değişik veri tiplerinin tanımları ve geçerli olduğu alanlar 

aşağıda tanımlanmıştır. 

2.4.1 Tamsayı veri tipleri 

2.4.1.1. Integer Tipi Veriler 

Integer tipindeki veriler tamsayılardan oluşmuşlardır ve kayar nokta içermezler. Turbo 

Pascal'daki integer tipteki tamsayılar -32768 ile +32767 arasında sınırlandırılmışladır. 

2.4.1.2. Word Tipi Veriler 

Word Tipi veriler, 0-65535 arasındaki tamsayılardan oluşmuşlardır. 

2.4.1.3. Shortint Tipi Veriler 

-128 ile +127 arasındaki tamsayılardan oluşmuşlardır. 

2.4.1.4. Byte Tipi Veriler 

Byte tipi veriler işaret ve desimal nokta içermeyen 0-255 arasındaki değerlerden oluşan 

tamsayılardır. Programda, 0-255 arasındaki tamsayılar için değişken veya sabitlerin Byte tipi 

olarak tanımlanması bellekten tasarruf sağlar. 

2.4.1.5. Comp Tip Veriler 

Comp tip veriler çok uzun tamsayıların tanımlanması için kullanılır. Comp veri tipi ile 19-20 

basamaklı sayılar ifade edilir. Tanım aralığı; -2 63 ...2 63 

2.4.1.5. Longint Tipi Veriler 

-2147483648 ile +2147483647 arasında görev yaparlar ve tamsayıların menzil olarak en 


kapsamlısıdır. 

2.4.2. Ondalıklı Değişken Tipleri 

2.4.2.1 Real Tip Veriler 

Real tip veriler desimal nokta içeren ve üslü formda ifade edilebilen gerçel sayılardır. Üs ifadesi 

olarak "E" harfi kullanılmaktadır. Kullanımları ile ilgili örnekler aşağıda verilmiştir. Tanım 

aralığı;2.9E-39..1.7E38 'dir. Bellekte 6 byte yer kaplar. 

-2.3454 

123.11223344 

-2.45E+12 

2.45E+12 

1.123123E-12 

Olağan koşullarda bir programlama hatası söz konusu değilse veya çok büyük sayılar ile 

çalışılmıyor ise REAL tip sayılarla çalışmada bir sorun ile karşılaşmayız. 

Kişisel bilgisayarların mikro işlemcileri 80x86 olarak isimlendirilir. Bu işlemci ailesinin yükünü 

hafifletmek için 80x87 olarak bilinen matematik işlemcisi kullanılır. Pascalda bu işlemci ile 

kullanılmak üzere dört tip tanımlanmıştır. Bunlar; Single, Double, Extended ve Comp 'tur. 

2.4.2.2 Single Tip Veriler 

Single tip veriler, 1.5E-45...3.4E38 sayı kümesi aralığında tanımlanabilir. Bellekte 4 byte yer 

kaplar. 

2.4.2.3. Double Tip Veriler 

Double tip veriler, 5.0E-45...3.4E38 sayı kümesi aralığında tanımlanabilir. Bellekte 8 byte yer 

kaplar. 

2.4.2.4. Extended Tip Veriler 

Extended tip veriler, 3.4E-4932...1.1E4932 sayı kümesi aralığında tanımlanabilir. Bellekte 

10 byte yer kaplar. 

80x87 sınıfındaki veri tiplerinin kullanılabilmesi için programın en başına {$N+} derleyici komutu 

verilmelidir. Bilgisayarda matematik işlemci yok ise {$E+} matematik işlemci emülasyonu da bu 

satıra eklenir. 

Günümüzün Pentium tabanlı bilgisayarlarında matematik işlemci bulunduğundan, matematik 

işlemcili bilgisayarlarda emülasyon direktifini kullanmaya gerek yoktur. 

2.4.3. String (Metin veya karakter) veri Tipleri 

2.4.3.1. Char Tipi Veriler 

Char tipi veriler, ASCII karakter kümesinin 256 adet elemanından oluşurlar. Char tipi veriler 

bir sabit olarak ele alındığından ' ' içerisinde yazılır. 


2.4.3.2. String Tipi Veriler 

Bu tip veriler, karakter kümesi şeklinde olup ' ' içerisinde yazılırlar. 

A:STRING[5]; 

B:STRING[16]; 

Burada A isimli karakter kümesi maksimum 5 karakterden, B isimli karakter dizisi ise 

maksimum 16 karakterden oluşmaktadır. 

Bu bilgiler ile ilk Pascal programımızı yazabiliriz. 

Var 

mesaj:string[7]; 

BEGIN 

mesaj :='merhaba' ; 

Write('Sayın bilgisayar kullanıcısı ',mesaj); 

END. 

Programımızın çalıştırılmasıyla ekran görüntüsü aşağıdaki gibi olacaktır. 

Sayın bilgisayar kullanıcısı merhaba 

Örnek : 

Klavyeden vize ve final notu girildiğinde o öğrencinin not ortalamasını bulan programı 

yazınız? 

var 

vize,final:shortint; 

begin 

end. 

write('vizeyi giriniz'); 

readln(vize); 

write('finali giriniz'); 

readln(final); 

write('ortalama',vize*0.4+final*0.6); 

readln; 

2.4.4. Boolean (Doğru , Yanlış) Tipi Veriler 

Mantıksal ifadeler olarak da isimlendirilebilen Boolean tipi veriler sadece iki değerden 

oluşurlar. Bunlar "FALSE" ve "TRUE" dir. 

Durum: Boolean; 

Hata: Boolean; 


3. OPERATÖRLER 

3.1. Aritmetik Operatörler 

Aritmetik operatörler dört işlem için kullandığımız (toplama, çıkartma, çarpma ve bölme) +, 

-, / ve * 'dan oluşmaktadırlar. Tam ve reel sayıların aritmetik işlemleri için kullanılan 

operatörlere ilişkin liste aşağıdaki tabloda verilmiştir. 

"+","-" ve "*" işlemlerinde işlem yapılan sayı cinsi reel ise sonuç ta reel'dir. Đşlem yapılan 

sayılar tamsayı ise sonuçta tamsayıdır. "/" işleminde ise sonuç her zaman reel sayıdır. 

Operatör Adı Anlamı 

+ toplama Sol ve sağdaki değerleri birbirine ekler. 

- çıkarma Soldaki değerden sağdaki değerleri çıkarır. 

* çarpma Sol ve sağdaki değerleri birbiri ile çarpar. 

/ bölme(Reel) Soldaki değeri sağdaki değere böler. 

Div bölme(Tamsayı) Soldaki değeri sağdaki değere böler. 

mod kalan Soldaki değerin soldaki değere bölünmesinden kalan 

Sık sık kullandığımız bu operatörlerin yanında iki sayının bölümünden kalanı veren MOD, iki 

tamsayının bölümünün sonucunda tamsayı üreten DIV programlarımızda sık kullandığımız 

aritmetik operatörlerdir. 

3.1.1 Div Operatörü 

Đki tamsayının bölümünün tamsayı kısmını verir. 

123/4=30.75 123 div 4=30 

3.1.2 Mod Operatörü 

Tamsayı tipindeki operandların bölümünü yapar ve sonucun kalan kısmını bir tamsayı değer 

olarak üretir. 

123/4=30.75 123 mod 4 =3 

'/' operatörü operand olarak kullanılan değerlerin tipi ya da bölümün sonuç değeri ne olursa 

olsun real tipte sonuç üretir. Bu nedenle bir bölümün sonucunun bir tamsayı değişkene direkt 

olarak aktarılması söz konusu değildir. 

Mod ve Div işlemlerinin sonuçları her zaman tamsayıdır. 

4 div 12 = 0, 13 div 4 = 3 3 mod 2 = 3, 4 mod 2 = 0 

12 div 4 = 3, 16 div 4 = 4 5 mod 2 = 1, 4 mod 0 = (tanımsız) 

3.2. Đlişkisel Operatörler 

Diğer programlama dillerinde de olduğu üzere, Pascal programlama dilinde iki veya daha fazla 

operand arasındaki ilişkilerin araştırılmasını yapan ilişkisel operatörler, toplu olarak aşağıdaki 

tabloda verilmiştir. 

Operatör Adı Anlamı 


= Eşit Sol ve sağdaki değerler birbirlerine eşitse 

Eşit değil Sol ve sağdaki değerler birbirlerine eşit değilse 

< Küçük Soldaki değer sağdaki değerden küçükse 

> Büyük Soldaki değer sağdaki değerden büyükse 

= Büyük yada eşit Soldaki değer sağdaki değere eşit yada büyükse 

3.3. Aritmetik Đşlemlerde Đşlem Öncelik Sıraları 

Öncelik Sırası Aritmetik Đşlem ve bağıntılı tanımlar 

1 işaretli sayısal bilgiler 

2 Parantez içindeki işlemler 

3 Aritmetik fonksiyonlar 

4 Üs alma 

5 Çarpma ve Bölme 

6 DIV tam sayıya bölme deyimi 

7 MOD (Bölme işleminde kalan bulma işlemi) 

8 Toplama ve çıkarma 

9 Mantıksal ilişki ifadeleri (=, >,

Yukarıdaki örnekte işlem sırası; 

1. Z'nin karekökü alınır 

2. 1 no.lu işlem 2 sabiti ile çarpılır 

3. (2-x) değeri hesaplanır 

4. 2 no.lu işten elde edilen sonuç 3 no.lu işlemin sonucuna bölünür. 

============================================ 

Konu Sonu Çalışma Soruları 

Soru 1. Aşağıda verilen matematiksel eşitlikleri Pascal programlama dili 

kurallarına göre yazınız. 

Soru 2. Bir öğrencinin 1. Yazılı, 2.yazılı ve sözlü notlarının ortalamasını 

hesaplayan programı yazınız. 

Soru 3. Bir dik üçgende Hipotenüsü hesaplayan programı yazınız. 


4. GĐRĐŞ/ÇIKIŞ DEYĐMLERĐ 

4.1. Giriş 

Giriş/çıkış deyimleri bilgisayarın ana belleği ile çevre aygıtlar arasında bilgi transferi yaparlar. 

Herhangi bir çevre aygıtından (klavye gibi) bir verinin belleğe okutulması veya ana bellek 

üzerindeki bir verinin çevre aygıtlara (Ekrana) gönderilmesi giriş/çıkış deyimleri ile 

gerçekleştirilir. Genellikle giriş çıkış deyimi olarak aşağıda tanımlanan deyimler kullanılmaktadır. 

4.2 Read-Readln 

Pascal 'da okuma işlemi için kullanılan komutlar READ ve READLN olup genel kullanım yapısı şu 

şekildedir; 

Read(A1,A2,A3,...,An); 

Readln(A1,A2,A3,...,An); 

Read ile Readln arasındaki fark: Read, okuma işlemi tamamlandıktan sonra aynı satırda 

kalınmasını, Readln ise yeni bir satıra gelinmesini sağlar. Bir Pascal programı içerisinde bu iki 

komutun kullanımı aşağıdaki program parçasında verilmiştir. 

Var 

s,a,n:real; 

begin 

Read(s,a,n); 

end. 

Okunacak değerlerin düzeni; 

12.45 43.543 62.12 

Aynı değerleri Readln ile okutturmak istersek; 

Var 

s,a,n:real; 

begin 

Readln(s,a,n) ; 

end. 

Okunacak değerlerin düzeni yukarıdaki okuma düzeni ile aynı olabileceği gibi her değer ayrı bir 

satırda verilebilir, her hangi satırlarda verilebilir, örnek olarak s, a ve n değerleri aşağıdaki okuma 

düzeninde okutturulmuştur. 

12.45 

43.543 

62.12 


4.3. Write-Writeln 

Pascal programlama dilinde yazma işlemi için WRITE ve WRITELN komutları 

kullanılmaktadır. Bu komutların genel kullanım yapısı şu şekildedir; 

Write(A1,A2,A3,...,An) 

Writeln(A1,A2,A3,...,An) 

Đki kullanım şekli arasındaki fark, Read ile Readln arasındaki fark gibidir. Đfadeler Write ile 

yazdırıldıktan sonra kursör aynı satırda bekleyecektir, Writeln ile yazdırılması durumunda ise 

kursör bir sonraki satıra geçecektir. 

Var 

s,a,n:integer; 

begin 

s:=3; 

a:=9; 

n:=5; 

Write(s); 

Write(a); 

Write(n); 

end. 

Programın çalıştırılmasıyla elde edilen sonuç; 

395 olacaktır. 

Aynı değişkenleri Writeln ile yazdırdığımızda; 

Var 

s,a,n:integer; 

begin 

s:=3; 

a:=9; 

n:=5; 

Writeln(s); 

Writeln(a); 

Writeln(n); 

end. 

3 

9 

5 

çıktısı elde edilecektir. 


4.4. Yazım Đçin Format Belirleme 

Write ve Writeln deyimi ile yapılan bilgi çıkışlarını düzenlemek için yazım formatları 

kullanılır. Write yada WriteLn komutlarıyla ekrana "510.4542" gibi reel bir sayı yazdırılmak 

istendiğinde, ekranda 5.1045420000E+02 gibi karmaşık bir değer görülür. Bu değeri 

anlaşılır bir şekle dönüştürmek için bir yazım formatı belirtilmesi gerekir. 

Örnek: 

var 

a:real; 

begin 

a:=510.4542; 

write(a:6:2); 

end. 

Bu örnekte ekrana "510.45" şeklinde bir sayı yazar. Buradaki 6 nokta da dahil sayının 

karakter uzunluğunu, 2 ise virgülden sonraki kısmın uzunluğunu ifade eder 

Yazdırılmak istenilen değerin tipine bağlı olarak iki farklı yazım formatı kullanılır. 

1. Yazım Formatı (X:n) :Tam sayı veya karakter tabanlı değerleri ekrana formatlı 

yazdırırken bu format kullanılır. Bu formata göre yazdırılmak istenilen X değeri n 

karakterlik alanda sağa dayalı olarak yazılır. X değerini oluşturan dijit veya karakterin 

uzunluğu n sayısından küçük ise, aradaki fark kadar sol tarafta boşluk bırakılır. X değerinin 

uzunluğu n sayısına eşit veya büyük ise yazdırma işlemi format belirtilmemiş gibi 

gerçekleştirilir. 

Örnek: 

Const 

i:integer=567; 

b:boolean=True; 

c:char='b'; 

h:string[6]='Pascal'; 

begin 

Writeln(‘123456789'); 

Writeln; 

Writeln(i:9); 

Writeln(b:9); 

Writeln(c:9); 

Writeln(h:9); 

Writeln(i:2); 

Writeln(h:5); 

end. 

2. Yazım Formatı (X:n:k) : Bu yazım formatı real sayılar üzerinde çalışmaktadır. Bu 

yazım formatıyla reel sayılar üssüz notasyonda yazdırılır. Yazdırılacak X real değeri n karakterlik 

alanda sağa dayalı olarak üssüz yazdırılır, k ise n karakterin sonundaki kesirli kısmı 

göstermektedir. 

Örneğin A değeri, A:7:2 şeklinde yazdırılmak istenirse; program real sayı için 7 karakterlik 

yer ayırır. Bu alanın son iki hanesi ondalıklı kısım için sondan 3. hanesi ise desimal nokta için 

kullanılır. 

Sayının tamsayı kısmı ayrılan alanın uzunluğundan küçük ise, aradaki fark kadar sol tarafta 

boşluk bırakılır. Yazdırılacak sayının tam sayı kısmı bu alana sığmıyor ise, tamsayı için ayrılan 

alanın uzunluğu yazdırılan sayının tamsayı alan uzunluğuna eşit büyüklükte kabul edilir. Kesirli 

kısmı ayrılan alandan daha küçük ise aradaki fark kadar sağ tarafa 0 dijiti ilave edilir. Kesirli 

kısım alana sığmıyorsa yuvarlatılarak yazılır. 


Yazım sırasında kesirli alanın yazılması istenmiyorsa k sayısının "0" yazılması gerekir. k sayısının 

sıfır olması desimal noktanın yok olmasını sağlar. 

Bu anlattığımız yazım formatlarını bir tablo halinde özetleyecek olursak: 

Tip Yazım Formatı Açıklama 

integer Değişken : n 

Real Değişken:n:k 

String 

Char 

şeklinde olur. 

Değişken:n 

Örnek: 

Const 

a:real=123.127927; 

begin 

Writeln('123456789 ’ ); 

Writeln('*********');; 

Writeln(a:9:4); 








end. 

Integer tipindeki bir değişkenin adının arkasına n gibi sayısal bir değer 

yazılırsa bu n karakterlik bir saha içinde bu sayının sağa doğru dayalı bir 

şekilde yazılmasını sağlar. 

Real tipinde bir değişkenin adının arkasına n ve k gibi sayısal değerler 

yazılırsa bunlar n karakterlik alan içinde ondalık kısmı noktadan sonra m 

tane karakter içermek üzere sağa dayalı olarak yazdırılır. 

String tipindeki bir değişkenin adının arkasına n gibi sayısal bir değer 

yazılırsa bu n karakterlik bir saha içinde bu karakter dizisinin sağa doğru 

dayalı bir şekilde yazılmasını sağlar. 

Programın çalışmasıyla elde edilen sonuç aşağıda verilmiştir. Program sonucuna göre sondan 

2. ve 3. satırların aynı olduğuna dikkat ediniz. 

123456789 

********* 

123.1279 

123.128 

123.13 

123 

123.13 

123.13 

123.13 

123 


5. Karşılaştırma Komutları 

Pascalda genel olarak kullanılan karşılaştırma deyimleri şunlardır: 

IF..THEN..ELSE 

CASE..OF 

5.1. If...Then...Else 

Eğer…ise…değilse (If..then..else) Karar yapısı : Program yazarken en çok yapılan işlerin 

başında elinizdeki verilere bakarak bir karar vermek ve programın akışını bu karara göre 

yönlendirmek gelir. Đyi programda gerekli yerlerde doğru ve etkili karar yapıları oluşturmak 

çok önemlidir. Çünkü bir programda en yavaş işleyen komutlardan birisi karşılaştırma 

komutlarıdır. Pascalda en çok kullanılan karşılaştırma ve kontrol komutu If..then..else dir. 

If deyiminden sonra yapılacak karşılaştırmanın sonucu doğru (True) ise then 

deyiminden sonraki blok işler. Eğer karşılaştırmanın sonucu yanlış (False) ise bu sefer de 

else deyiminden sonraki blok işler. Else deyimi seçimlik bir deyimdir. Yani isterseniz, ya da 

gerekmezse bu kısmı kullanmayabilirsiniz. Bu durumda eğer karşılaştırma sonucu yanlış ise 

program bir sonraki komutla akışına devam eder. 

Genel kullanım kalıbı şu şekildedir: 

if (şart) then 

Yapılması istenen işlem veya işlemler 

Else 

Yapılması istenen işlem veya işlemler 

Eğer else kullanacaksanız else den önceki satırda noktalı virgül kullanmamalısınız. 

... 

If then 

begin 

… 

komutlar 

… 

end; 

[ else 

begin 

… 

komutlar 

… 

end;] 

… 

if veya Else’den sonra 1’den fazla komut veya işlem varsa begin – end bloğu 

kullanılmalıdır. 


Eğer koşul doğru ise Đşlem 1'i ve Đşlem 2'yi yap değilse işlem3'ü ve işlem4’ü yap. 

Pascal'da yazımı: 

if Koşul Then 

Begin 

End 

Else 

begin 

End; 

Đşlem1; 

Đşlem2; 

Đşlem3; 

Đşlem4; 

Eğer isterseniz iç içe if kullanmaya devam edebilirsiniz. Bu oldukça karmaşık bir yapı 

oluşturabilir ancak bazı durumlarda böylesi uygulamalar zaruri olur. 

Örnek: Girilen bir sayının tek veya çift olduğunu bulan program. 

Var 

a : Integer; 

Begin 

End. 

Write('Bir sayı giriniz: '); Readln(a); 

If (a mod 2 = 1) Then 

Else 

Readln; 

Writeln ('Girdiğiniz Sayı Tekdir') 

Writeln ('Girdiğiniz Sayı Çifttir'); 

Örnek: Girilen üç sayıdan en büyüğünü bulan program. 

Var 

a, b, c, EnBuyuk : Integer; 

Begin 

Write('Üç Sayı giriniz: '); 

Readln(a, b, c); 

If (a>=b) and (a>=c) Then EnBuyuk:=a 

Else 

If (b>=a) and (b>=c) Then EnBuyuk:=b 

Else 

EnBuyuk := c; 

Writeln('En Büyük Sayı = ', EnBuyuk); 


Readln; 

End. 

Örnek : Girilen bir sayının pozitif veya negatif olduğunu söyleyen program. 

Var 


begin 

write(‘Bir sayı girin : ‘); 

readln(Sayi); 

if Sayi < 0 then 

else 

end. 

writeln(‘Sayi negatiftir’) 

writeln(‘Sayi Pozitiftir’); 

Örnek: Bir öğrencinin vize ve final notunu okuyup ortalamasını vizenin % 40 ve finalin 

%60 ‘ını alarak hesaplayıp ortalama 60’dan büyük veya eşitse geçti değilse kaldı yazan 

progarmı yazınız. 

var 

begin 

vize,final:integer; 

ort:real; 

end. 

write('Vize notunu girin'); 

readln(vize); 

write('Final notunu girin'); 

readln(final); 

ort:=(vize*0.4+final*0.6); 

if (ort >= 60) then 

Writeln('Ortalama =',ort:6:2,' Gecti') 

else 

Writeln('Ortalama =',ort:6:2,' Kaldi'); 

readln; 


Örnek: 1-100 aralığındaki tek sayıları toplayan programı yazınız. 

var 

i,toplam:integer; 

begin 

toplam:=0; 


begin 


toplam:=toplam+i; 

end; 

writeln('tek sayılarin toplamı = ',toplam); 

readln; 

end. 

Örnek: Dışarıdan girilen rastgele 10 tane sayıdan kaç tane tek ve çift var ayrıca tekleri 

ayrı çiftleri ayrı toplayan programı yazınız. 

var 

begin 

i,tek,cif,tektop,ciftop,sayi:integer; 

tek:=0;cif:=0;tektop:=0;ciftop:=0; 


begin 

write(i,'. sayiyi giriniz : ');readln(sayi); 

if sayi mod 2=0 then 

begin 

cif:=cif+1; 

ciftop:=ciftop+sayi; 

end 

else 

begin 

tek:=tek+1; 

tektop:=tektop+sayi; 

end; 

end; 

writeln(tek,' Adet tek sayı girdiniz bunların toplamı = ',tektop); 

writeln(cif,' Adet cift sayı girdiniz bunların toplamı = ',ciftop); 

readln; 

end. 


Örnek : Öğrencinin Vize ve final notundan ortalamasını hesaplayıp geçti veya kaldı yazan 

program. 

Var 

Not1, Not2 : Integer; 

Ortalama: Real; 

Begin 

Write('Not 1í giriniz : '); Readln(Not1); 

Write('Not 2í giriniz : '); Readln(Not2); 

If (Not1 >=0) and (Not1=0) and (Not2= 50 Then 

Writeln('Geçtiniz Ortalamanız = ', Ortalama:4:2) 

Else 

Writeln('Kaldınız Ortalamanız = ', Ortalama:4:2); 

Writeln('Yanlış giriş yaptınız...'); 

Readln 

End. 

============================================ 


Soru 1. Vergi iadesini hesaplayan programı yazınız. ( Emekli aylığı alanlar için: 0-180 

milyon arası %10, 180-360 milyon arası %20, 360-600 milyon arası %12, 600 milyon 

üzeri % 5) 

Soru 2. Üç kenarı girilen bir üçgenin eşkenar-çeşitkenar-ikiz kenar olup olmadığını bulan 

programı yazınız. 

Soru 3. Đki sayının Ortak Bölenlerinin En Büyüğünü (OBEB) ve Ortak Katlarının En 

Küçüğünü (OKEK=A'B/OBEB) bulan programı yazınız. 

Soru 4. Üç sayının en küçüğünü bulan programı yazınız. 

Soru 5. 4 işlem yapan basit bir hesap makinesi programı yazınız. 

Soru 6. Bir sayının tek mi çift mi olduğunu bulan programı yazınız. 

Soru 7. y=x2+ax+c denklemin köklerini bulan programı yazınız. 


5.2. case...of 

Bir önceki konuda bahsedilen kontrol deyimi if..then..else genellikle az sayıda olan 

karşılaştırmalarda kullanılır. Ama eğer yapılan karşılaştırma çok karmaşıksa o zaman bu 

deyimi kullanmak oldukça zor olur ve çok fazla miktarda mantık hataları bulunur. Bunu 

engellemek için blok if deyimi diyebileceğimiz Case yapısını kullanırız. 

Case yapısında karşılaştırmanın yapılacağı değişkenin alabileceği değerler göre çeşitli 

işlemleri toplu olarak yapabiliriz. 

Case’in genel kullanımı şöyledir: 

case degişken of 

end; 

Veya 

durum-1 : işlem(ler); 

... 

durum-n : işlem(ler); 

case değişken of 

else 

end; 

durum-1 : işlem(ler); 

... 

durum-n : işlem(ler); 

işlem(ler) 

Durum dediğimiz yerlerde bir yada daha fazla, virgülle ayrılmış, sabitler veya aralıklar 

olabilir. 

Mesela : 

case Ch of 

else 

End; 

'A'..'Z', 'a'..'z' : WriteLn('Harf'); 

'0'..'9' : WriteLn('Rakam'); 

'+', '-', '*', '/' : WriteLn('Operator'); 

WriteLn('Özel karakter'); 


Else kısmı ise tamamen seçimliktir. Đstemezseniz kullanmayabilirsiniz. 

Şimdi bir soruyu hem if-then else deyimi ile hem de case-of deyimi ile çözüp farkları 

zorlukları görelim. 

Soru: Başlangıç değeri I=500 olan I sayısı; dışarıdan girilen sayı 0’dan büyük ve 128’den 

küçükse I değişkenine 1 eklesin, 128..256 arasında ise I’ya 10 eklesin, 256’dan büyükse 

I’ya 100 eklesin. Aynı zamanda eğer bu sayı 0’dan küçük ve –127’den büyükse I’dan 1 

eksiltsin, -127..-255 arasındaysa 10 eksiltsin ve –255’den de küçükse I’dan 100 eksiltsin. 

if’li çözüm 

Var 

Begin 

End. 

I : integer = 500; 


Write(‘Bir sayı girin : ‘); 

Readln(Sayi); 

If (sayi > 0) and (sayi < 128) then 

I := I+1; 

If (sayi >= 128) and (sayi 256) then 

I := I+100; 

If (sayi < 0) and (sayi > -127) then 

I := I-1; 

If (sayi = -255) then 

I := I-10; 

If (sayi < -255) then 

I := I-100; 

Writeln(‘Đşlem sonucu I da kalan=‘ , I); 

Bir if deyimi için oldukça karmaşık olan bu örneği bir de case-of ile çözelim. 

Case-of’lu çözüm 

Var 

I : integer = 500; 


Begin 


Write('Bir sayi girin : '); 

readln(Sayi); 

case Sayi of 

end; 

1..127: I:= I + 1; 

128..255: I := I + 10 ; 

256..32767 : I := I + 100; 

-127..0 : I := I - 1; 

-255..-128 : I := I - 10; 

-32768..-256 : I := I - 100; 

writeln('Islem sonunda I değeri =',I); 

end. 

Örnek: Aşağıda kişinin yaşı girildiğinde, yaşına uygun mesajlar veren bir Pascal 

programı verilmiştir. 

Var 

Begin 

yas:integer; 

Write(‘Yaşınızı Giriniz : ’ ); 

ReadLn(YAS); 

CASE yas OF 

0..5:Writeln(‘Yaşınız 0-5 arasında ’ ); 





else 

end; 

Readln; 

End. 

Writeln(‘Çok Yaşayın’); 

Örnek: Girilen rakam notunu harf notuna dönüştüren programı yazınız. 

Var 

rnot:integer; 

Begin 

write('Rakam notunu Giriniz'); 

readln(rnot); 

case rnot of 

0..29:write('Notunuz FF'); 


30..39:write('Notunuz FD'); 

40..46:write('Notunuz DD'); 

47..53:write('Notunuz DC'); 

54..63:write('Notunuz CC'); 

64..73:write('Notunuz CB'); 

74..81:write('Notunuz BB'); 

82..88:write('Notunuz BA'); 

89..100:write('Notunuz AA'); 

else 

end; 

write('Yanlış Not'); 

readln; 

end. 

Örnek : Dışardan iki sayı ve işlem okuyup işleme göre sonucu hesaplayıp yazdıran 


var x,y:integer; 

a:char; 

sonuc: 

real; 

begin 

writeln('1.sayıyı giriniz..');readln(x); 

writeln('2.sayıyı giriniz...');readln(y); 

writeln('işlem seciniz....');readln(a); 

case a of 

'+':sonuc:=x+y; 

'-':sonuc:=x-y; 

'/':sonuc:=x/y; 

'*':sonuc:=x*y; 

else 

end; 

write('yanlış işlem yaptınız'); 

write('işlemim sonucu:',sonuc:4:2); 

readln; 

end. 

============================================ 


Soru 1 : Yılın aylarını rakam olarak girdiğimizde bu ayın hangi mevsimde olduğunu 

ekrana yazan programı yazınız. 

Soru 2 : Bir - Milyar arasındaki girilen bir sayının kaç basamaklı olduğunu ekrana yazdıran 

pascal programını yazınız. 


6. DÖNGÜ (TEKRARLAMA) DEYĐMLERĐ 

6.1 Giriş 

Bu bölümde program içerisinde belirli blokların herhangi bir şarta bağlı olarak veya şarttan 

bağımsız bir şekilde ardışık olarak çalıştırılması için kullanılan deyimler üzerinde durulacaktır. Bu 

tekrarlama deyimleri FOR-DO, REPEAT-UNTIL, WHILE-DO şeklindedir. 

6.2 For-Do 

For deyimi, bir program parçasının herhangi bir boolean şartına bağlı olmaksızın belirlenen 

sayıda üst üste çalıştırılması için kullanılır. For deyiminin genel kullanım şekilleri aşağıda 

verilmiştir. 

1. FOR Döngü Değişkeni:=Döngü Başlangıcı to döngü sonu do 

Begin 

End; 

Yapılacak işlemler 

Bu kullanım şeklinde başlangıç değeri bitiş değerinden küçük olmak zorundadır. TO ifadesiyle 

başlangıçtan bitişe kadar artarak tekrar yapılacağını, DO ifadesi de tanımlanan işlemlerin 

tekrarlanacağını bildirir. 

2. FOR Döngü Değişkeni := Döngü_Başlangıcı DOWNTO Döngü_sonu DO 

Begin 

Yapılacak işlemler 

End; 

For deyiminin bu kullanım şeklinde başlangıç değeri bitiş değerinden daima büyük olup 

DOWNTO ifadesi de döngü değişkeninin tekrarlama işleminde azalacağını belirtir. DO ifadesi ise 

belirtilen işlemlerin döngü sayısınca tekrarlanacağını bildirir. 

Pascal dilinde diğer programlama dillerinden farklı olarak başlangıç değerinden son değere 

artışlar/azalmalar birer birer olmaktadır. Aşağıdaki örnek programları inceleyiniz. 

Örnek : Dışardan girilen bir sayının karesini küpünü %18’ini ve faktöriyelini hesaplayan programı 

yazınız. 

var 

begin 

i,say,kare,kup,fak:integer; 

yuzde:real; 

write('Sayi giriniz'); 

readln(say); 

kare:=say*say; 

kup:=say*kare; 


end. 

yuzde:=say*0.18; 

fak:=1; 

for i:=1 to say do 

fak:=fak*i; 

writeln('Sayi Karesi Kubu Yuzdesi Faktoriyeli'); 

write(' ',say,' ',kare,' ',kup,' ',yuzde:4:2,' ',fak); 

readln; 

Örnek : Bir den girilen N sayısına kadarki tam sayıları toplayan pascal programını yazınız 

Var 

i, N, Toplam : Integer; 

Begin 

End. 

Write('Son sayıyı gir: '); Readln (N); 

Toplam := 0; 

For i := 1 To N Do 

Toplam := Toplam + i; 

Writeln('1´den Né kadar sayıların toplamı = ', Toplam); 

Readln; 

Örnek: Dışardan girilen bir ismi yine dışardan girilen bir sayı kadar yazan programı yazınız. 

var 

i,x:integer; 

isim:string[20]; 

begin 

write('isim girin : '); 

readln(isim); 

write('isminiz kac defa yazılsın : '); 

readln(x); 

for i:=1 to x do 

writeln(isim); 

readln; 

end. 


Örnek : Dışardan iki sayı okuyup 1. sayıyı taban 2. sayıyı üs kabul ederek üs alma işlemini 

yapan programı yazınız. 

var 

begin 

end. 

us,taban,sonuc:integer; 

i:integer; 

write('taban ve ussu girin..:'); 

readln(taban,us); 

sonuc:=1; 

for i:= 1 to us do 

sonuc:=sonuc*taban; 

write('sonuc......:',sonuc); 

readln; 

Örnek : 1-100 arasındaki çift sayıları toplayan program. 

var 

begin 

end. 

i,toplam:integer; 

toplam:=0; 


begin 


toplam:=toplam+i; 

end; 

writeln('1-100 arasi cift sayilarin toplami = ',toplam); 

readln; 

Örnek: Dışardan okunan 10 tane rast gele sayıdan kaçının negatif kaçının pozitif 

olduğunu ve pozitifleri kendi arasında negatifleri kendi arasında toplayıp sonuçları ekrana 

yazan programı yazınız. 

var 

begin 

i,poz,neg,poztop,negtop,sayi:integer; 

poz:=0;neg:=0; 

poztop:=0;negtop:=0; 


end. 


begin 

write(i,'. sayiyi giriniz : '); 

readln(sayi); 

if sayi

i:=0; 

repeat 

i:=i+1; 

writeln('M.AKSU'); 

until i=x; 

readln; 

end. 

Örnek : Dışardan girilen bir ismi yine dışardan girilen bir sayı kadar yazan programı yazınız. 

Var 

begin 

end. 

x,i:integer; 

s:string; 

write('isim Girin'); 

readln(s); 

write('Sayi girin'); 

readln(x); 

i:=0; 

repeat 

i:=i+1; 

writeln(s); 

until i=x; 

readln; 

Örnek : 0-100 aralığındaki tek sayıları toplayan program. 

Var 

begin 

end. 

ttop,i:integer; 

i:=1; 

ttop:=0; 

repeat 

ttop:=ttop+i; 

i:=i+2; 

until i>=100; 

writeln(ttop); 

readln; 


Örnek : Dışardan okunan 10 tane rastgele sayıyı toplayıp bunların ortalamasını 

hesaplayarak sonuçları ekrana yazan programı yazınız. 

Var 

begin 

end. 

6.4 While-Do 

x,i:integer; 

top:longint; 

ort:real; 

top:=0; 

i:=0; 

repeat 

i:=i+1; 

write(i,'. Sayiyi girin'); 

readln(x); 

top:=top+x 

until i=10; 

ort:=top/i; 

writeln(i,' adet sayinin toplami',top); 

writeln(i,' adet sayinin ortalamasi',ort:5:2); 

readln; 

Bir program bloğunun belli bir şart sağlandığı sürece üst üste icrasını sağlayan WHILE 

deyiminin genel yazılış şekli aşağıdadır. 

While Do 

BLOK {Yapılacak işlemler} 

Do kelimesini takip eden blok WHILE deyimi tarafından döngüye sokulacak komut cümlelerini 

kapsar. Komut cümlesi sayısı birden fazla ise, bu bloğun BEGIN...END deyimleri arasına 

alınması zorunludur. 

WHILE ile REPEAT arasındaki fark; Repeat döngüsü şart cümlesi yanlış olduğu sürece, While 

döngüsü ise şart cümlesi doğru olduğu sürece devam etmesidir. 

REPEAT döngüsünde şart sonda kontrol edildiği için doğruda olsa yanlışta olsa en az bir defa 

işlem yapılır. WHILE da ise şart döngüye girmeden kontrol edildiği için yanlışsa hiç işlem 

yapılmaz. 

Örnek : Đsminizi dışardan okunan bir sayı kadar yazdıran programı yazınız. 

Var 

x,i:integer; 

begin 

write('Sayi girin'); 

readln(x); 


i:=0; 

while i

Örnek : Dışardan okunan 10 tane rastgele sayıyı toplayıp bunların ortalamasını 

hesaplayarak sonuçları ekrana yazan programı yazınız. 

Var 

begin 

end. 

x,i:integer; 

top:longint; 

ort:real; 

top:=0; 

i:=0; 

while i

Exit 

Program işlem bloklarında tanımlanan herhangi bir koşulun gerçekleşmesi halinde program 

bloğunun akışını durdurur. 

Halt 

Programın kararlaştırılan bir yerinde durdurulmasını sağlar. ENTER tuşuna basıldıktan sonra 

varsa HALT komutundan sonra tanımlanan program satırları çalıştırılır. 

============================================ 


Soru 1: Sadece toplama işlemi kullanarak girilen iki sayıyı çarpan programı yazınız. 

Soru 2: Dışardan rast gele 10 tane sayı okuyup bunlardan kaçının tek kaçının çift olduğunu 

ve tekleri kendi çiftleri de kendi arasında toplayıp sonuçları ekrana yazan programı yazınız. 

Soru 3: Bir dik üçgenin iki dik kenarı dışardan giriliyor. Bu girilen değerlere göre üçgenin 

çevresini ve alanını bulan programı yazınız. 


7. Pascalda bazı standart Prosedür ve Fonksiyonlar 

Pascalın kendi üzerinde tanımlanmış hazır prosedür ve fonksiyonları vardır. Bunların bazıları sayısal 

bazıları da stringler üzerinde işlem yapmaktadır. 

Bunların arasında Concat, Upcase, Length; abs, sqr, sqrt, round, random gibi birçok standart function 

veya procedure bulunmaktadır. 

Length 

Length fonksiyonu bir karakter dizisinin uzunluğunu hesaplamak amacıyla kullanılır. Hesaplama 

sırasında karakter dizisi arasında boşluklar var ise bunları da bir karakter olarak kabul edecektir. 

Concat 

Örnek: 

var 

s:string[40]; 

begin 

end. 

s:='Bilgisayar Teknolojisi ve Programlama'; 

WriteLn('Uzunluk = ', Length(s)); 

Programın Çıktısı: Uzunluk = 37 şeklinde olacaktır. 

Bilgilerin birbirlerine eklenmelerini sağlayan, alfa sayısal fonksiyondur. Ekleme işlemleri CONCAT fonksiyonu 

ile veya alfa sayısal bilgiler arasına + işareti konarak sağlanır. Concat fonksiyonu ile istenilen sayıda string 

birbiri ardına eklenebilir. CONCAT fonksiyonunun kullanımı aşağıdaki örnek programda verilmiştir. 

Örnek: 

var 

x1,x2,x3,x4:String[20]; 

x5,x6:String[50]; 

begin 

end. 

x1:='Bahkesir'; x2:='Mühendisliği'; 

x3:='Universitesi ';x4:='Endüstri'; 

x5:=Concat(x1,x3,x4,x2); 

Writeln('4 sözcüğün CONCAT ile birleştirilmesi'); 

Writeln(x5); 

x5:=x1+x3+x4+x2; 

Writeln('4 sözcüğün + ile birleştirilmesi'); 

Writeln(X5); 


Örnek * : 10’luk tabandaki bir sayıyı diğer tabanlara dönüştüren program. 

var 

begin 

end. 

x,i,taban:integer; 

gecici,digertaban:string; 

write('Onluk tabanda Sayı Griniz'); 

readln(x); 

write('Tabanı Giriniz'); 

readln(taban); 

digertaban:=''; 

while x>taban do 

begin 

Str(x mod taban,gecici); 

digertaban:=digertaban+gecici; 

x:=x div taban; 

end; 

STR(x,gecici); 

digertaban:=digertaban+gecici; 

for i:=length(digertaban) downto 1 do 

write(digertaban[i]); 

readln(x); 

* Biraz zor bir örnektir. Anlaşılmıyorsa üzerinde çok durulmamalı. 

Upcase 

Pascal 'da okunan veya karşılaştırılması yapılan iki karakter dizisinde yazılan harflerin büyük veya küçük oluşu 

önemlidir. Upcase fonksiyonu küçük harfleri büyük harfe çevirir. Parametre olarak verilen karakterlerin 

alfabetik olmaması durumunda herhangi bir işlem yapılmaz. 

Örnek: 

var 

s : string; 

i : Integer; 

begin 

end. 

Write('Bir Karakter Dizisi Giriniz:'); 

ReadLn(s); 

for i := 1 to Length(s) do 

s[i] := UpCase(s[i]); 

WriteLn('KARAKTER DĐZĐSĐ BUYUK HARFE DÖNÜŞTÜ ',s); 

Readln; 

Aşağıda ise bazı sayısal fonksiyonlar anlatılmıştır. 


Abs 

Herhangi bir sayısal sabit veya değişkenin mutlak (işaretsiz) değerini verir. 

Örnek: 

var 

Sqr 

begin 

end. 

r: Real; 

i: Integer; 

r := Abs(-4.3); 

i := Abs(-157); 

Writeln(r:4:l,i:8); 

Verilen bir parametrenin karesini verir. Genel kullanım şekli; 

Sqrt 

Kare:=sqr(sayi); 

Verilen bir parametrenin karekökünü verir. Genel kullanım şekli; 

Örnek: 

var 

Karekok:=sqrt(sayi); 

begin 

end. 

Round 

say: real; 

Write('Karesi alınacak sayıyı giriniz ='); 

Readln(say); 

Writeln(say:10:2,' in Karesi ', Sqr(say):10:2); 

Writeln(say:10:2,' nın karekökü',Sqrt(say):10:2); 

Gerçel sayıların kurala uygun bir şekilde yuvarlatır ve yuvarlatılmış tamsayı olarak verir. Elde edilen yuvarlatılmış 

sayı yine real tipte saklanır. 

Örnek: 

begin 

end. 

Writeln(‘1.499’,’ ’, Round(1.499),' a yuvarlatıldı'); 

Writeln(‘1.5', ‘ ‘,Round(1.5),' a yuvarlatıldı'); 

Writeln(‘1.499’,’ ’,Round(-1.499),' a yuvarlatıldı'); 

Writeln(‘-1.5’,' ',Round(-1.5),' a yuvarlatıldı'); 


Random 

Rastgele bir sayı üretir. Üretilen rastgele sayı 0 ile random ile belirtilen sayı aralığında olmaktadır. 

Örnek: 

Var 

x:integer; 

begin 

Randomize; 

x:= Random(99); 

Writeln (‘Rastgele üretilen sayi =’,x); 

end. 

============================================ 


Soru 1 : Bilgisayarda bir tahmin oyunu yazılacaktır. Oyun şöyledir bilgisayar rastgele bir 

sayı üretecek kullanıcı bu üretilen sayıyı bilmeye çalışacak. Kullanıcı kendi tahminlerini girdikçe 

bilgisayar kullanıcıyı ‘küçük sayı girdiniz’ , ‘büyük sayı girdiniz’, ‘Bildiniz’ şeklinde uyaracak. 

Sonuçta kullanıcı sayıyı kaç tahminde bilmişse ekrana yazılacak. 

Soru 2 : Dışarıdan girilen bir metni tersten büyüterek yazdıran programı yazınız. 


8. DĐZĐLER 

Bir dizi, aynı tipteki elemanların yan yana sıralanışı ile elde edilen bir bilgi kümesidir. 

Matematikte kullanılan doğal sayılar (1,2,3,..), reel sayılar aslında birer dizidir. Ayrıca yılın 

ayları (Ocak, Şubat, Mart, …) haftanın günleri de birer dizidir. 

şeklinde tanımlanan bir X vektörü tek boyutlu bir dizi, 

şeklinde tanımlanan bir A matrisi iki boyutlu bir dizidir. 

Pascalda Dizi Kullanımı 

Hangi programlama dilini kullanıyor olursanız olun değişken tanımlamanın mantığı aynıdır. 

Saklanacak bilginin tipine göre bir tip seçilir buna bir isim verilir ve hafızada bu değişken için 

bellek ayrılır. Her değişken için durum aynıdır. Pascalda bu işlemi Var bloğunda yapıyoruz. Peki 

aynı özelliklere sahip birden fazla değişkene ihtiyaç duyarsak ne olacak. Mesela bir öğretmen 

düşünün. Değişik sayılarda öğrencisi olan sınıflara girsin ve bu öğrencilerin notlarını 

bilgisayarda tutmaya çalışsın. Eğer dizi değişkenleri kullanmayı bilmiyorsa en kalabalık 

sınıfındaki öğrenci sayısı kadar değişken tanımlayacak sonra da her öğrencinin notunu kendi 

değişkenine ayrı ayrı atamak zorunda kalacaktır. Oysa bunu halletmenin daha kolay bir yolu 

var. Dizileri kullanmak. Dizilerin en önemli özelliği aynı tipteki ve birbiri ile alakalı verileri toplu 

olarak tanımlamaya yaramasıdır. Bu durumda örneğimizdeki öğretmen en kalabalık sınıfındaki 

öğrenci sayısı kadar elemanı olan bir tek dizi değişkeni tanımlar ve bilgileri bir döngü içerisinde 

indis kullanarak dizinin uygun yerine yerleştirir. Bu iki durumu bir tablo içinde gösterelim. 


Dizi kullanmayan öğretmen 

Var 

OgrenciNotu1 := integer; 



... 

... 


Begin 

Write(‘1.Ogrencinin notu = ‘); 

Readln(OgrenciNotu1); 

Write(‘2.Ogrencinin notu = ‘); 

Readln(OgrenciNotu2); 

... 

... 

write(’30.Ogrencinin notu = ‘); 

readln(OgrenciNotu30); 

end. 

Dizi kullanan öğretmen 

Var 

OgrenciNotu : array[1..30] of integer; 

i: integer; 

Begin 

for i := 1 to 30 do 

begin 

write(i,'.Ogrencinin notu = '); 

readln(OgrenciNotu[i]); 

end; 

End. 

Artık dizi kullanmanın avantajlarını biliyoruz. Bize aynı türden ve birbiri ile ilişkili 

bilgilere kolay erişmemizi sağlıyor. Đsterseniz artık bir dizi tanımının nasıl yapıldığına 

bakabiliriz. Dizileri VAR bloğunda tanımlayabileceğimiz gibi, Type bloğunda da 

tanımlayabiliriz. Eğer TYPE bloğunu kullanırsak tanımlamış olduğumuz yeni tipi direkt 

değişken tipi olarak kullanabiliriz. 

değişken_ismi : array [boyut_büyüklüğü] of dizi_tipi 

Boyut büyüklüğü herhangi bir standart veri tipinde olabilir. Eğer çok boyutlu bir dizi ise 

bunlar birbirinden virgüllerle ayrılır. Dizi tipinde ise istediğimiz herhangi bir tipi 

kullanabiliriz. Yani hem standart tipleri hem TYPE bloğunda tanımladığımız kendi tiplerimizi 

kullanabiliriz. Dizinin elemanlarına köşeli parantez içerisinde verilen indis numarası ile 

erişiriz. 

Örnek tanımlamalar : 

Var 

IntList : array[1..100] of integer; {Đnteger tipinde bir boyutlu dizi} 

CharData : array['A'..'Z'] of Byte; {Char tipinde bir boyutlu dizi} 

Eğer dizilerimiz çok boyutlu olacaksa 

Matris : array[0..9, 0..9] of real; {real tipinde 2 boyutlu dizi} 

MyStrArr : array[1..10] of Str20; {Yukarıda tanımladığım Str20 tipinde 10 elemanlı dizi} 

KupData : array[1..20,1..20,1..20] of Word {Word tipinde 3 boyutlu dizi} 

Bir çok bilim dalında çeşitli niceliklerin matematiksel gösterimi için yaygın olarak kullanılan 

vektör ve matrislerle ilgili bir program yapacağımızı düşünelim. Her Xi (i=1,2,...n) ve 

Aij(i=1,2,..n, j=1,2,..n) elemanı için basit tipte bir değişken kullanacak olursak 

karşılaşacağımız güçlüğü görürüz. Örneğin 10 bileşenli bir vektör için 10 basit tip değişken 

kullanılması gerekirken, 10x10 boyutlarındaki matris için 100 basit tip değişken kullanılması 

gerekmektedir. Bizim için gerekli olan, aynı tipte elemanlardan oluşan bir veri kümesini tek bir 

değişken ismi kullanarak, küme içindeki yeri ile erişilmesini sağlayacak veri yapısıdır. 

Diziler, kullanım amacına göre tek veya çok boyutlu olabilir. Elemanlandırılmış dizi 


değişkenlerinin boyut durumu ARRAY ifadesiyle köşeli parantez içinde yapılan tanımlamalarla 

belirtilir. 

Dizi karakter tipi "OF tip tanımı" ifadesi ile mutlaka verilmelidir. PASCAL programlama dilinde 

diziler, TYPE, VAR veya CONST tanım bloklarından birinde tanıtılır. Đşleme alınmaları işlemlerin 

çalışma durumlarına göre bir döngü ile gerçekleştirilir. Tüm elemanlar ilk elemandan başlayarak 

işleme alınacaksa FOR döngüsü, herhangi bir şarta bağlı olarak tekrar edilecekse WHILE veya 

REPEAT döngüleri ile kullanılır. 

7.1. Dizilerin Tanıtılması 

Bir dizinin tanımı değişik şekillerde yapılabilmektedir. Bunlar aşağıda kısaca özetlenmiştir. 

7.1.1. Dizilerin Type Bloğunda Tanıtılması 

Dizilerin type bloğunda tanıtılması işleminde örneğin; 

Tek boyutlu ve 30 elemanlı Endüstri Mühendisliği 1. Sınıf öğrencilerinin numaralarının programa 

tanıtımı: 

TYPE 

VAR 

Numara=ARRAY [1..30] of string[10]; 

ogr:NUMARA; 

şeklinde yapılabilir. 

Örneğe dikkat edilirse NUMARA adı verilen bir dizi TYPE tanım bloğunda tanıtılmış VAR tanım 

bloğunda ise bu dizinin OGR adı altında değişken tipte olduğu belirtilmiştir. 

Aynı şekilde tek boyutlu ve 30 elemanlı Endüstri Mühendisliği 1. Sınıf öğrencilerinin isimlerin 

programa tanıtımı ise: 

TYPE 

VAR 

şeklindedir. 

isimler=ARRAY [1..30] of String[25]; 

Ogrisim:Isimler; 

7.1.2 Dizilerin VAR Bloğunda Tanımlanması 

Bir dizi diğer değişkenlerde olduğu gibi Var tanım bloğunda da tanıtılabilir. Bunun için dizinin 

boyutu belirtildikten sonra diziyi oluşturan elemanların hangi tipte olduğu belirtilmelidir. 

Aşağıdaki ifadeleri inceleyiniz. 

VAR 

X1:ARRAY [1..10] of Real; 

k2:ARRAY [1..35] of Đnteger; 

7.1.3 Dizilerin CONST (Sabit Bilgiler) Bloğunda Tanımlanması 


Bir dizi diğer sabitlerde olduğu gibi CONST tanım bloğunda da tanıtılabilir. Aşağıdaki örnek 

programı inceleyiniz. 

Örnek: 

Program yeni_örnek; 

Const 

Aylar:Array[1..12] of string[7]= ('Ocak',’Şubat’,’Mart',’Nisan’, ‘Mayıs','Haziran', 

'Temmuz', 'Ağustos','Eylül’,'Ekim',’Kasım', 'Aralık'); 

var 

k: integer ; 

begin 

Write ('kaçıncı ay:'); 

Readln(k); 

Writeln('Aranan Ay adı :',Aylar[k]); 

end. 

7.2 Tek Boyutlu Diziler 

Tek boyutlu diziler aşağıda görülen genel formda ifade edilebilirler. 

Değişken = ARRAY [Başlangıç değeri..Bitiş Değeri] OF tip tanımı; 

Örnek: Var 

Dizi1: array [1..20] of string[25] ; 

Dizi2: array [1..20] of integer; 

Buradaki ARRAY ve OF sözcükleri Pascal'ın anahtar sözcükleridir. Başlangıç değeri ve Bitiş 

Değeri ise sayılabilir özellikte değerlerdir. Tip tanımı ise hangi tip verileri içerdiğini 

belirtmektedir. Diziler değişik şekillerde tanımlanabilir. Bunlar ileride açıklanmıştır. 

Örnek: Dışarıdan okunan 10 tane sayıyı bir dizide saklayarak bunların toplamını ve ortalamasını 

bulan programı yazınız. 

var 

sayi:array[1..10]of integer; 

i,top:integer; 

ort:real; 

begin 

top:=0; 


begin 

write(i,'. Sayıyı giriniz'); readln(sayi[i]); 

top:=top+sayi[i]; 

end; 

ort:=top/10; 

writeln('Sayıların Toplami :', top); 


writeln('Sayıların Ortalamasi :', ort:4:2); 

readln; 

end. 

Örnek: Aşağıda verilen program tek boyutlu bir dizinin elamanlarını sondan başa doğru tersine 

çevirmektedir. 

program ters_cevirme; 

var 

dizi,tersdizi:array[1..10] of integer; 

begin 

end. 

i: integer ; 


begin 

write('Dizinin ',i,'. elemanını giriniz = '); 

readln(dizi[i]); 

end; 

for i:=10 downto 1 do 

tersdizi[10-i+1]:=dizi[i]; 

for i:=l to 10 do 

writeln(tersdizi[i]); 

Örnek: 10 tane öğrenciye ait ad,soyad,numara, vize ve final notlarını dışarıdan okuyup 

bu öğrencilerin ortalamalarını ort:=vize*0.4+final*0.6 formülü ile hesaplayıp eğer 

öğrencilerin ortalaması 60 ‘dan büyük veya eşitse geçti değilse kaldı yazan programı 

yazınız. 

var 

Isim,no,soyad:Array[1..10] Of string [25]; 

vize,final:array[1..10] of byte; 

i:integer; 

ort:real; 

sonuc:string [10]; 

begin 


begin 

writeln('isim giriniz');readln(Isim[i]); 

writeln('soyadı giriniz');readln(soyad[i]); 

writeln('noyu giriniz'); readln(no[i]); 

writeln('finali giriniz');readln(final[i]); 

writeln('1.vizeyi giriniz');readln(vize[i]); 


end; 

writeln(' isim Soyad No Vize Final Ortalam Durum'); 

writeln('===================================='); 

for I:= 1 TO 10 DO 

begin 

write(isim[i],' ',soyad[i],' ',no[i],' ', vize[i],' ',final[i]); 

ort:=(vize[i]*0.4)+(final[i]*0.6); 

If ort>=60 then 

sonuc:='geçti' 

else 

sonuc:='kaldı'; 

writeln(' ',ort:4:2, ' ',sonuc); 

end; 

readln; 

end. 

7.3 Çok Boyutlu Diziler 

Đndisli değişkenler iki boyutlu veya daha fazla olduğunda boyut durumu, köşeli parantez 

içinde eleman tanımları arasında virgül verilerek belirtilir. 

Matematikte kullanılan matrisler iki boyutlu dizilere en güzel örnektir. 

Var 

Dizi değişkeni : array [1..n,1..n,……,1..n] of tip adı 

Örneğin;Đki boyutlu ve 32 elemanlı dizi adı verilen indisli değişkenin programa tanıtımı; 

Var 

dizi:ARRAY[ 1..4,1..8] of Real; 

şeklinde yapılabilmektedir. 

Aynı şekilde; üç boyutlu ve 64 elemanlı dizi1 adı verilen indisli değişkenin programa 

tanıtımı; 

Var 

dizi1:ARRAY[1..4,1..8,1..2] OF Real; 

şeklinde yapılabilmektedir. 

B isimli iki boyutlu bu dizinin bellekteki yerleşme durumu aşağıdaki gibi olacaktır. 

1 2 3 4 5 6 7 8 

1 B(1,1) B(1,2) B(1,3) B(1,4) B(1,5) B(1,6) B(1,7) B(1,8) 

2 B(2,1) B(2,2) B(2,3) B(2,4) B(2,7) B(2,6) B(2,7) B(2,8) 

3 B(3,1) B(3,2) B(3,3) B(3,4) B(3,7) B(3,6) B(3,7) B(3,8) 

4 B(4,1) B(4,2) B(4,3) B(4,3) B(4,7) B(4,6) B(4,7) B(4,8) 


Örnek: Çarpım tablosu programını yazınız. 

Var 

begin 

end. 

i,j: integer; 

dizi: array[1..10,1..10] of integer; 

f o r i : = 1 t o 1 0 d o 

begin 

for j:=1 t o 10 d o 

begin 

dizi[i,j]:=i*j; 

Write(Dizi[i,j]:4); 

End; 

End; 

Writeln; 

Örnek: 3*3’lük bir matrisi tanımlayıp değerlerini dışarıdan okutup bu matrisi ekrana 

matris görünümünde yazınız. 

var 

begin 

matris:array[1..3,1..3] of integer; 

i,j:integer; 


for j:=1 to 3 do 

begin 

write(i,' .satir ',j,' .sutun elemani :'); 

readln(matris[i,j]); 

end; 


begin 


begin 

write(mat[i,j],' ' ); 

end; 

writeln; 

end; 

readln; 

end. 


Örnek: 3*3’lük iki matrisi değerlerini dışarıdan okuyup bu matrisleri toplayarak 

ekrana matris görünümünde yazan programı yazınız. 

var 

begin 

mata,matb,matc:array[1..3,1..3] of integer; 

i,j:integer; 



begin 

begin 


readln(mata[i,j]); 

end; 

begin 


readln(matb[i,j]); 

end; 

end; 



matc[i,j]:=mata[i,j]+ matb[i,j]; 


begin 


begin 

write(matc[i,j],' ' ); 

end; 

writeln; 

end; 

readln; 

end. 

Soru: 4*4’lük bir matrisin asıl köşegeni üzerindeki elemanlarını sıfır ( 0 ) yapan 


Cevap: 

var 

mat:array[1..4,1..4] of integer; 

i,j:integer; 


egin 



begin 


readln(mat[i,j]); 

if ( i=j ) then 

mat[i,j]:=0; 

end; 


begin 


begin 

write(mat[i,j],' '); 

end; 

writeln; 

end; 

readln; 

end. 

============================================ 


Soru 1 : Dışarıdan 3*3’lük iki matris okuyup bunların farkını (çıkarma) bularak sonucu 

matris görünümünde ekrana yazan programı yazınız. 

Soru 2 : Dışardan okunan 4*4 ‘lük bir matrisin negatif elemanları varsa bu elemanları 

pozitif yapan matrisi yazınız.

Algoritma ve programlamaya Giriş

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?