savunma aaaaaaaa1 - Çukurova Üniversitesi

T.C. 

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ 

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 

TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANA BİLİM DALI 

İSLAM HUKUKU KAYNAKLARINDA EVLİLİKTE DENKLİK MESELESİ VE 

GÜNÜMÜZ TÜRK TOPLUMUNDAKİ YANSIMASI 

Latife ÇAKIR 

Danışman Prof. Dr. Nasi ASLAN 

YÜKSEK LİSANS TEZİ 

ADANA-2006

Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğüne, 

Bu çalışma, jürimiz tarafından Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalında 

YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir. 

Başkan: Prof. Dr. Nasi ASLAN 

Danişman 

Üye: Prof. Dr. Ali Osman ATEŞ 

Üye: Yrd. Doç. Dr. Asım YAPICI 

ONAY 

Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım. 

...../..../.... 

Prof. Dr. Nihat KÜÇÜKSAVAŞ 

Enstitü Müdürü 

Not:Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, 

şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat 

Eserleri Kanunu’ndaki hükümlere tabidir.

ÖZET 

İSLAM HUKUKU KAYNAKLARINDA EVLİLİKTE DENKLİK MESELESİ VE 

GÜNÜMÜZ TÜRK TOPLUMUNDAKİ YANSIMASI 

Latife ÇAKIR 

Yüksek Lisans Tezi, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı 

Danışman : Prof. Dr. Nasi ASLAN 

Kasım 2006, 102 sayfa 

Bu araştırmada İslam Hukuku’nda yer bulan denklik, özel terimiyle “kefâet” ve 

günümüz Türk toplumundaki yansımaları, yani bu toplumda eş seçiminde denkliğe 

verilen önem araştırılmaya çalışılmıştır. Çalışmada, İslam Hukuku’nda denklik 

kavramının ne anlam ifade ettiği, İslam hukukçularının ve mezheplerin denkliğe 

yaklaşımının yanı sıra günümüz toplumunda evlilik, eş seçimi ve aile konularına da 

kuramsal olarak yer verilmiş olmakla birlikte, yapılan anket çalışmasıyla günümüz 

bayanlarının denkliğe yaklaşımlarının ne yönde olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır. 

Erkeğin, soy, İslam’a giriş, dindarlık, meslek, hürriyet, mal ve fizikî-ruhî 

kusurlardan uzak olması gibi hususlarda evleneceği kadınla eşit veya ondan daha üstün 

olması gerektiğini ifade eden “kefâet”, İslam hukukçularının çoğunluğunca kabul edilen 

ve kadının menfaatini koruma amacıyla oluşturulan bir unsur olarak 

değerlendirilmektedir. Bu doğrultuda denkliğin olmaması halinde kadına veya velîlerine 

nikahı feshetme hakkının da verilmiş olduğu görülmektedir. 

Günümüz kadınının (küçük bir örneklem de olsa) denklik unsurlarına önem 

verme düzeyleri ve değişen şartlarla birlikte denklik ile ilgili yeni şartlar öngörüp 

öngermedikleri, denk olmamaktan ötürü eşleriyle problem yaşayıp yaşamadıkları ve 

günümüzde denkliğin aranılıp aranılmaması ile ilgili düşünceleri de araştırmada tespit 

edilmeye çalışılan diğer bir husustur. 

Anahtar Kelimeler: İslam Hukuku, Kefâet, Denklik, Evlilik, Türk Toplumu, Kadın. 

i

ABSTRACT 

THE MATTER OF PARİTY(EQUALİTY) IN MARRIAGE IN THE SOURCES 

OF ISLAMIC LAW AND ITS REFLECTION ON CURRENT TURKISH 

SOCIETY 

Latife ÇAKIR 

Master Thesis, Basic Islamıc Sciences 

Supervisor: Prof. Dr. Nasi ASLAN 

November 2006, 102 pages 

In this research we have tried to explore the equality (parity) in marriage or 

“kefaet” as a religious term which takes place in Islamıc Law and its reflection in the 

current Turkish society i.e. the import ance given to choice of spouse in this society. 

In the study what equality (parity) as a term means in Islamıc Law,choice of 

spouse, marriage and family with the approaches of Islamic lawyers and Islamic Sects 

to equality has been mentioned theoretically. Besides the approaches of women at 

present day to to equality in marriage have been determined with this survey. 

Kefaet which is defined as man’s being equal or in beter condition than the 

woman, who he is going to marry, on various subjects such as race, entrance to Islam, 

piety, profession, Independence, physical and spiritual deficiency, has been evaluated as 

a fact which is formed to preserve the benefits of the women is accepted by most of the 

Islamic lawyers. According to this, if there is no equality, woman has given a right to 

repeal the nuptial. 

The level of the importance given to the elements of equality by the women and 

with the changing conditions whether they offer new conditions or not, whether they 

have problems with their husbands(spouses) or not because of unequality and their ideas 

about equality being seeked for or not are the questions we have been trying to find 

answers for. 

Key Words: Islamic Law, “Kefaet”(equality in marriage), Equality/Parity, 

Marriage, Turkish Society, Woman. 

ii

ÖNSÖZ 

Bu çalışma İslam Hukuku kaynaklarında evlilikte eşler arası denkliği ve 

günümüz Türk toplumunda denkliğin nasıl algılanıp değerlendirildiğini araştırmayı 

amaçlamaktadır. 

Bilindiği üzere İslam dini aile kurumunun oluşumu, sağlıklı işleyişi ve 

korunmasına büyük önem vermiştir. Bu dinin temel referansları olan Kur’ân-ı Kerim ve 

Hz. Peygamber’in hadislerinden elde edilen çıkarımlar bu hususu teyit edici niteliktedir. 

İslam dininin aileye verdiği bu önem, hukukçularca da aynı titizlikle dikkate alınmış, 

evliliğin başlangıcından sona ermesine değin sağlıklı işleyişi ve devamlılığının 

sağlanması amacıyla çeşitli kriterler oluşturulmuştur. Denklik şartı da bu amaca hizmet 

eden bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. 

Değişen tanım ve içeriğine karşın günümüzde hâlâ en önemli sosyal 

kurumlardan biri olma özelliğini koruyan aile, kültürel kimliğin, insanî değerlerin ve 

tarihî sürekliliğin koruyucu ve aktarıcısı olması bakımından birçok araştırmaya konu 

olmuştur ve taşıdığı bu önemden ötürü bundan sonra da olması beklenmektedir. Bu 

araşırma da bu kapsamda değerlendirilebilir. Çünkü bu çalışma, aile çalışmaları 

içerisinde belki de bir detay sayılabilecek evlilikte eşler arası denkliği hem İslam 

Hukuku kaynaklarına göre hem de Müslüman Türk toplumu açısından incelemek 

istemektedir. Bir kısmı teorik bir kısmı ise uygulamaya dönük olan bu çalışmanın bu 

sahadaki başka çalışmalar için bir adım olacağı ümidindeyiz. 

Araştırmamda, teşvik ve cesaretlendirmelerinden ötürü danışman hocam Prof. 

Dr. Nasi ASLAN’a, uygulama çalışmaları noktasında yardımları ile yalnız bırakmayan 

değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Asım YAPICI’ya, benimle birlikte çalışmamda emeği 

geçen tüm dostlarıma teşekkürlerimi sunmak benim için onurlu bir görevdir. 

iii

İÇİNDEKİLER 

ÖZET.............................................................................................................................i 

ABSTRACT.................................................................................................................ii 

ÖNSÖZ........................................................................................................................iii 

KISALTMALAR.........................................................................................................vi 

TABLOLAR LİSTESİ................................................................................................vii 

GİRİŞ ...........................................................................................................................1 

I. BÖLÜM 3 

TEORİK ÇERÇEVE 3 

1.1. İslam Hukukunda Denklik......................................................................................3 

1.1.1. Kefâetin Tanımı ...........................................................................................3 

1.1.2. Kefâetin Dayanağı........................................................................................5 

1.1.3. Kefâetin Hükmü...........................................................................................6 

1.2. Kefâetin Kapsamı ve Mezheplerin Bu Konudaki Görüşleri...................................10 

1.2.1. Hanefî Mezhebine Göre Kefâet..................................................................11 

1.2.1.1. Nesepte Denklik.............................................................................11 

1.2.1.2. İslam’a Girişte Denklik..................................................................14 

1.2.1.2. Dindarlık ve İyi Ahlaka Sahip Olmada Denklik..............................14 

1.2.1.3. Meslekte Denklik...........................................................................15 

1.2.1.4. Hürriyette Denklik .........................................................................16 

1.2.1.5. Malda Denklik ..............................................................................17 

1.2.2. Şafiî Mezhebine Göre Kefâet.....................................................................18 

1.2.2.1. Nesep.............................................................................................19 

1.2.2.2. Fizikî-Ruhî Sağlamlık....................................................................19 

1.2.2.3. Hürriyet..........................................................................................20 

1.2.2.4. Dindarlık ve İyi Ahlak....................................................................21 

1.2.2.5. Meslek...........................................................................................21 

1.2.2.6. Mal................................................................................................21 

1.2.3. Mâliki Mezhebine Göre Kefâet..................................................................22 


1.2.3.2. Eşin Bir Takım Ayıplardan Fizikî ve Ruhî Durumunu İlgilendiren 

Hastalık ve Kusurlardan Uzak Olması.............................................22 

1.2.4. Hanbelî Mezhebine Göre Kefâet ................................................................22 

1.2.4.1. Nesep.............................................................................................23 

iv


1.2.4.3. Meslek-Sanat .................................................................................23 

1.2.4.4.Hürriyet...........................................................................................24 

1.2.4.5. Servet-Mal.....................................................................................24 

1.2.5. Evlilikte Eşlerin Mezhep Farklılığı.............................................................24 

1.3. Denklikle İlgili Diğer Tartışmalar.........................................................................26 

1.3.1. Denkliğin Şart Koşulduğu Taraf.................................................................26 

1.3.2. Denkliği İstemeye Hak Sahibi Olanlar........................................................26 

1.3.3. Denkliğin Şart Koşulduğu Vakit.................................................................27 

1.3.4. Denklik Konusunda Velinin Hukukî Durumu.............................................27 

1.4. Eşler Arasında Denklik Bulunmamasının Hukukî Sonuçları .................................30 

1.5. Denkliğin Hükmü İle İlgili Görüşler.....................................................................32 

1.6. Modern İslam Aile Hukukunda Kefâet.................................................................36 

1.7. Günümüz Türk Toplumunda Evlilik ve Aile.........................................................36 

1.7.1. Evlilik........................................................................................................36 

1.7.2. Aile............................................................................................................37 

1.7.2.1. Aile Çeşitleri..................................................................................39 

1.7.2.2. Ailede Meydana Gelen Değişimler.................................................43 

1.7.3. Günümüz Türk Toplumunda Evlilik Şekli ve Eş Seçme Kriterleri..............48 

1.7.3.1. Eş Seçimi İle İlgili Araştırmalar.....................................................51 

II. BÖLÜM 59 

ANKET ÇALIŞMASI ve DEĞERLENDİRİLMESİ 59 

2.1. Araştırma ve Yöntem...........................................................................................59 

2.1.2. Veri Toplama Araçları ve Analizde Kullanılan Teknikler...........................59 

2.1.3. Evren ve Örneklem....................................................................................60 

2.2.Bulgular Ve Yorumlar...........................................................................................61 

2.2.1.Eş Seçiminde Dikkat Edilen Hususlar.........................................................62 

2.2. 2. Medenî Duruma Göre Eş Seçiminde Dikkat Edilen Hususlar.....................65 

2.2.3. Evlenme Şekline Göre Eş Seçiminde Dikkat Edilen Hususlar....................75 

2.2.4. Aile İçi Huzursuzlukların Oluşmasında Eşlerin Denk Olup Olmaması........86 

2.2.5. Evlilikte Denklik Aranılması İle İlgili Düşünceler......................................88 

SONUÇ......................................................................................................................91 

KAYNAKÇA.............................................................................................................95 

ÖZGEÇMİŞ..............................................................................................................102 

v

KISALTMALAR 

Çev. : Çeviren 

Terc. : Tercüme eden 

H.Ü. : Hacettepe Üniversitesi 

C.Ü. : Cumhuriyet Üniversitesi 

S.Ü. : Selçuk Üniversitesi 

Fak. : Fakültesi 

BAAK : Başbakanlık Aile Araştırmaları Kurumu 

Yay. : Yayınları, yayınevi 

a.g.e. : Adı geçen eser 

a.g.m. : Adı geçen makale 

DİE : Devlet İstatistik Enstitüsü 

A.Ş. : Anonim Şirketi 

ty. : Tarih yok 

by. : Baskı yeri yok 

vs. : Vesaire 

md. : Madde 

bkz : Bakınız 

h. : Hicrî 

c. : Cilt 

vi

TABLOLAR LİSTESİ 

Tablo 1: Örneklemin Medenî Durumu 60 

Tablo 2: Örneklemin Evlenme Biçimi 61 

Tablo 3: Örneklemin Eş Seçerken Dikkat Ettiği Hususlar 62 

Tablo 4: Maddî Durum ile Medenî Durum İlişkisi 66 

Tablo 5: Yakışıklı Olma ile Medenî Durum İlişkisi 66 

Tablo 6: İtibarlı Bir Mesleğe Sahip Olması ile Medenî Durum İlişkisi 67 

Tablo 7: Dindarlık ile Medenî Durum İlişkisi 67 

Tablo 8: Ortak Dünya Görüşüne Sahip Olmak ile Medenî Durum İlişkisi 68 

Tablo 9: Eşin Ahlakî Özellikleri ile Medenî Durum İlişkisi 68 

Tablo 10: Eşin Kişiliği ile Medenî Durum İlişkisi 69 

Tablo 11: Eşin Entelektüel Olması ile Medenî Durum İlişkisi 69 

Tablo 12: Eşin Cinsel Çekiciliği ile Medenî Durum İlişkisi 69 

Tablo 13: Sıra Dışı Bir İnsan Olmak ile Medenî Durum İlişkisi 70 

Tablo 14: Âşık Olmak/Olunmak ile Medenî Durum İlişkisi 70 

Tablo 15: İyi Bir Eş Olacağına Olan İnanç ile Medenî Durum İlişkisi 71 

Tablo 16: İyi Bir Baba Olacağına Olan İnanç ile Medenî Durum İlişkisi 71 

Tablo 17: Soy ve Aile Yapısı ile Medenî Durum İlişkisi 72 

Tablo18: Aynı Dinden Olmak ile Medenî Durum İlişkisi 72 

Tablo 19: Aynı Mezhepten Olmak ile Medenî Durum İlişkisi 72 

Tablo 20: Aynı Irktan Olmak ile Medenî Durum İlişkisi 73 

Tablo 21: Şakacı Olmak ile Medenî Durum İlişkisi 73 

Tablo 22: Ciddî ve Ağır Başlı Olmak ile Medenî Durum İlişkisi 73 

Tablo 23: Ailenin Uygun Bulması ile Medenî Durum İlişkisi 74 

Tablo 24: Aynı Memleketten Olmak ile Medenî Durum İlişkisi 74 

Tablo 25: Eş ile Yaşam Tarzlarının Uyuşması ile Medenî Durum İlişkisi 75 

Tablo 26: Maddî Durum ile Evlenme Şekli İlişkisi 75 

Tablo 27: Yakışıklı Olma ile Evlenme Şekli İlişkisi 76 

Tablo 28: İtibarlı Mesleğe Sahip Olmak ile Evlenme Şekli İlişkisi 76 

Tablo 29: Eşin Dindar Olması ile Evlenme Şekli İlişkisi 77 

Tablo 30: Ortak Bir Dünya Görüşüne Sahip Olmak ile Evlenme Şekli İlişkisi 77 

Tablo 31: Eşin Ahlakî Özellikleri ile Evlenme Şekli İlişkisi 78 

vii

Tablo 32: Eşin Kişiliği ile Evlenme Şekli İlişkisi 78 

Tablo 33: Eşin Entelektüel Olması ile Evlenme Şekli İlişkisi 79 

Tablo 34: Eşin Cinsel Çekiciliği ile Evlenme Şekli İlişkisi 79 

Tablo 35: Sıra Dışı Bir İnsan Olmak ile Evlenme Şekli İlişkisi 80 

Tablo 36: Âşık Olmak/Olunmak ile Evlenme Şekli İlişkisi 80 

Tablo 37: İyi Bir Eş Olacağına Olan İnanç ile Evlenme Şekli İlişkisi 81 

Tablo 38: İyi Bir Baba Olacağına Olan İnanç ile Evlenme Şekli İlişkisi 81 

Tablo 39: Soy ve Aile Yapısı ile Evlenme Şekli İlişkisi 82 

Tablo 40: Aynı Dinden Olmak ile Evlenme Şekli İlişkisi 82 

Tablo 41: Aynı Mezhepten Olmak ile Evlenme Şekli İlişkisi 83 

Tablo 42: Aynı Irktan Olmak ile Evlenme Şekli İlişkisi 83 

Tablo 43: Şakacı Olmak ile Evlenme Şekli İlişkisi 84 

Tablo 44: Ciddî ve Ağır Başlı Olmak ile Evlenme Şekli İlişkisi 84 

Tablo 45: Ailenin Uygun Bulması ile Evlenme Şekli İlişkisi 85 

Tablo 46: Aynı Memleketten Olmak ile Evlenme Şekli İlişkisi 85 

Tablo 47: Denk Olup-Olmama Noktasında Aile içi Huzursuzluklar 86 

Tablo 48: Eşinizle denk ve uyumlu olduğunuzu düşünüyor musunuz? 88 

Tablo 49: Günümüz evliliklerinde denklik aranmakta mıdır? 88 

Tablo 50: Sizce evlilikte belli konularda denklik aramak gerekli midir? 89 

viii

GİRİŞ 

Bu araştırma İslam Hukuku’nda yer bulan denkliği, özel terimiyle “kefâet”i ve 

günümüz Türk toplumundaki yansımalarını, yani eş seçiminde denkliğe verilen önemi 

konu edinmektedir. 

Kadın ve erkeğin hukukî bir zeminde hayatlarını birleştirmeleri olarak 

tanımlanabilecek olan evlilik, toplumların yapısı, kültürü, dini, örf ve âdetleri gibi 

özelliklerine göre farklılık göstermesine rağmen, tarih boyunca süregelen uygulamalardan 

biri olma özelliğini korumuştur. Aile bağını oluşturması açısından evliliğin yerini 

doldurabilecek başka bir uygulama yoktur. Eş seçme davranışının kültür ve medeniyet 

tarihi boyunca şekillenerek kurumsallaşması ile oluşmuş, sosyal bir organizasyon olan aile 

ise bir toplumun bütün özelliklerini potansiyel olarak bünyesinde barındırabilen tek 

kurumdur. 

İslam dini evlilik ve aile kurumuna özel bir önem vermiş, evlilikte kadın ve 

erkeğin hakları ve sorumlulukları noktasında çeşitli müeyyideler oluşturmuştur. İslamî 

değerler içerisinde İslam aile hukukunun, aile kurumunun kuruluşundan sona ermesi ve 

hatta sonrası için de çeşitli detayları içermesi bu dinin gerek evlilik gerekse aile birliğine 

verdiği öneme bir gösterge olarak kabul edilebilir. Kefâeti de bu detaylardan biri olarak ele 

almak mümkündür. 

Kur’an-ı Kerim’de evlilik birliğinin sağlam temeller üzerine kuruluşunu ve sağlıklı 

işleyişini hedef alan bir dizi tedbir ve öğüt 1 yer almasına rağmen kefâet konusu ile ilgili 

olarak herhangi bir bulguya rastlanmamaktadır. Hadislerde ise konu hukukî bir şart ve 

gereklilik olmaktan ziyade eşler arası uyumu ve ailenin devamlılığını sağlayıcı bir tavsiye 

ya da sosyal realitenin bir ifadesi olarak yer bulmaktadır. 

Klasik dönem İslam hukukçularınca sistematize edilen kefâet esası o dönemin 

sosyal, siyasal ve aristokratik yapısından izler taşır. İslam hukukçularının kefâetle 

amaçladıkları korunmaya muhtaç olan kadını ve velisini denk olmamaktan gelebilecek 

olan her türlü zarardan korumaktır. 

Hareket noktasını İslam Hukuku kaynaklarının oluşturduğu bu araştırmada aynı 

zamanda günümüz Türk toplumunda evlilik ve aile konusuna da kuramsal olarak temas 

edilmektedir. 

1 Bakara 2/ 228. “ Erkeklerin kadınlar üzerinde hakları olduğu gibi, kadınların da onlar üzerinde hakları 

vardır.”; Nisa 4 / 18 “ Kadınlara normal ve iyi davranın. Onlarda hoşunuza gitmeyen bir şey olursa belki 

bir şey hoşunuza gitmediği halde Allah onu çok hayırlı kılmıştır.” 

1

Bilim ve teknolojinin hızla gelişmesi ile birlikte yaşanan sosyal değişme ve 

modernleşme olgusu bireylerin yaşam tarzları, anlayışları, evlilikleri ve eş seçimlerini 

etkileyen ve şekillendiren bir süreç olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu sebeple çalışmamızın 

ikinci kısmında “Gaziantep” ilinde bayanlar üzerinde gerçekleştirdiğimiz anket ile değişen 

şartlarla birlikte evlilik, eş seçimi vb. hususlarda kadınların görüşleri elde edilmeye 

çalışılmıştır. Elde edilen verilerle İslam Hukuku kaynaklarından elde ettiğimiz kefâet 

esasının ne denli uyumlu olduğunu tespit etmek bu çalışmanın hem hedef hem de amacını 

oluşturmaktadır. 

Son olarak İslam Hukuku’nun değişmeye açık olan dinamik yönünden hareketle 

günümüzün değişen şart ve imkânlarına paralel olarak, kefâet esasının da değişime açık 

olabileceği düşünülmelidir. 

2

1.1. İslam Hukukunda Denklik 

1.1.1. Kefâetin Tanımı 

I. BÖLÜM 

TEORİK ÇERÇEVE 

Denk olma durumu, eşitlik, müsâvât anlamlarına gelen “denklik” kavramı İslam 

Hukuku’nda özel bir terim olan “kefâet” terimi ile ifade edilmektedir. Kefâet, sözlükte 

“eşitlik, benzeşme, benzerlik, denklik, misil-emsal ve bir şeyin başka bir şeye nazîre 

olması” gibi anlamlar taşıyan “ k.f.e ” fiilinden türemiş bir mastardır. 2 

bulunmuştur : 

Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır bu kelimenin anlamı hakkında şu tespitlerde 

Kefâet kelimesi, “tekâfe’ü” şekliyle küfüv, sadece uygun, eşit, eşdeğer bir eş ve 

arkadaştan ibaret değil aynı zamanda zıt eşit, rakip ve hasım mânâsına gelir ki, misil ve 

nazîr bu mânâdadır. Bu yönü ile iki erkek aynı şekilde iki dişi birbirine denk olabilirse de 

bir erkek ile bir kadın denk olamaz. 

Her biri aynı kıymeti değil mukâbil bir kıymeti hâiz olmakla biri diğerinden uzak 

ve aynı makamda olmayıp maksadın oluşması için ikisinin de değerlerde birleşmesi 

mânâsındadır. Evlilikteki kefâet, bu mânâdadır. Bu yüzden nikâhta, savaşta ve daha başka 

şeylerde filan filana denktir denilir. 3 

Kur’an-ı Kerim’e bakacak olursak bu kelime sadece bir yerde, İhlâs Sûresi’nde 

geçmektedir. Buradaki “küfüv” kelimesi eş, denk mânâlarında kullanılmıştır. 4 

Terim anlamında ise kefâet, bir takım sıfatlarda eşler arasındaki eşitliği 5 , erkeğin 

nesep, din, mal, hürriyet, meslek gibi yönlerden kadına denk olması veya ondan daha üstün 

2 İbn-i Manzûr, Ebû’l-Fazl Cemâlüddin, Lisânü’l-Arab, Beyrut 1997, c. XII, s. 111-112; el-İsfehânî, Râgıb, 

el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’an, Beyrut 2001, s. 438; ez- Zebîdi, Muhammed Murtazâ, Tâcü’l-Arûs Min 

Cevâhiri’l-Kâmus, Lübnan 1994, c. I, s. 230; el-Cevherî, İsmâil bin Hammâd, Tâcü’l-Lügat ve Sıhahü-l 

Arabiyye, Beyrut 1984, s. 69; Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi 

Yay., Ankara 2001, s. 501. 

3 Yazır, Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, Azim Yayınevi, İstanbul 1992, c. X, s. 113-114. 

4 el- Beydâvî, el- Kadı Abdullah b. Ömer, Envârü’t-Tenzil ve Esrârü’t-Te’vîl, Beyrut 1988, c. II, s. 631; et- 

Taberî, Ebî Câfer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-Beyân an Te’vil-i Âyi’l-Kur’an, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1988, 

c. XV s. 348; Yazır, a.g.e.,c.X, s.114. 

5 İbn Abidîn, Muhammed Emin, Reddü’l-Muhtâr Ale’d-Durri’l-Muhtâr, çev. Ahmet Davutoğlu, Şamil 

Yayınevi, İstanbul 1983, c. V, s. 422; eş-Şeyhzâde, Abdurrahman b. Muhammed, Mecme’ul-Enhûr Şerh-u 

Mülteka’l-Ebhûr, Dersaadet t.y, c. I, s. 327; Ebû Zehra, Muhammed, el-Ahvalü’ş- Şahsiyye, Daru’l-Fikri’l- 

Arab, b.y. 1950, s. 136. 

3

olması 6 , kadının ve velilerinin kocada ayıplamadıkları bir sıfatın bulunması gerektiğini, 

aynı zamanda bu hal sayesinde (denklik ile) kadın ve velilerinin de kınanmadığı 7 , tabii ve 

kemal sıfatların hepsinde nikâhta eşit olmayı ifade etmektedir. 8 

Evlenecek karı ile kocanın dindarlık, ailenin İslam’a giriş tarihi, iktisadi (zenginlik, 

meslek) ve sosyal seviye (hürriyet, nesep) gibi bazı hususlarda birbirlerine denk olmaları 

veya karının şerefçe kocasından daha aşağı mertebede bulunmasıdır. Birbirlerine denk olan 

eşlere ‘küfüv’ denilir. Bu şart dini olmaktan çok sosyal yapı ile ilgilidir ve toplumların 

genel kabullerini yansıtır. 9 

Yukarıda verdiğimiz tanımlardan yola çıkarak; kefâet, evlenecek eşler arasında 

dini, ekonomik ve sosyal bakımdan yakınlık ve denkliği 10 , kadının muhtelif bakımlardan 

kendine denk sayılan bir erkekle evlenmesini, evlenecek eşler arasında belli hususlarda 

denkliğin bulunmasını, daha çok da evlenecek eşlerden erkeğin kadına denk olmasını ifade 

eden bir terimdir. 11 

Tanımlardan da anlaşıldığı gibi kefâet sadece kadın bakımından erkekte 

aranmaktadır, yani kadının kendine denk bir erkekle evlenmesi istendiği halde erkek için 

böyle bir istek söz konusu değildir. 

Fıkıhçıların, erkek için denkliğin aranmaması noktasındaki düşünceleri genel 

itibariyle şu şekildedir: 

Erkek evlendiği kadını kendi seviyesine yükseltir. Kadın erkeğe denk olmasa bile 

böyle bir evlilikten doğacak çocuklar babalarıyla aynı ortamda yaşayacaklarından 

annelerinin aşağı bir sosyal çevreden olmasından zarar görmeyeceklerdir. 12 

Kadında denkliğin aranması noktasında öne sürülen gerekçeler ise şunlardır: 

Şerefli (asil) bir kadın kendisinden daha düşük bir seviyede bulunan bir adama 

kadınlık etmekten çekinir. Kadını alan kocasıdır, ailenin ismi kocaya aittir. Bu yüzden 

kadının düşük seviyede olması erkeği çok fazla etkilemez. 13 Kadın ancak kendine denk 

6 

el-Aynî, Ebû Muhammed, el-Bidâye fî Şerhi’l-Hidâye, Beyrut 1990, c. IV, s. 617; Bilmen, Ömer Nasûhi, 

Hukuk-i İslâmiyye ve Istılahât-ı Fıkhiyye Kâmusu, Bilmen Yayınevi, İstanbul 1968, c. II, s. 65. 

7 

Abdulhamid, Muhammed Muhyiddin, el-Ahvâlü’ş-Şahsiyye fi’ş-Şerîati’l-İslâmiyye, Beyrut 2003, s. 95. 

8 

el-Cezîri, Abdurrahman, Dört Mezhebe Göre İslam Fıkhı, çev. Mehmet Keskin, Çağrı Yay., İstanbul 1994, 

c. V, s. 2112. 

9 

Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ensar Neşriyat, İstanbul 2005, s. 300. 

10 

Döndüren, Hamdi, Delilleriyle Aile İlmihali, Erkam Yay., İstanbul t.y., s. 265; Karaman, Hayreddin, Ana 

Hatlarıyla İslam Hukuku, Ensar Neşriyat, İstanbul t.y., c. II, s. 77. 

11 

Cin, Halil, İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Selçuk Üniversitesi Yay., Konya 1988, s. 158; Çeker 

Orhan, İslam Hukukunda Akitler, İttifak Holding A.Ş. Yay., Konya 1999, s.253; Aktan, Hamza, “Kefâet” 

md., TDV İslam Ansiklopedisi , c. XXV, s. 166. 

12 

Cin, a.g.e., s.158. 

13 İbn-i Abidin, a.g.e., s. 422. 

4

olan kimse ile evlendiği zaman mutlu olabilir. Çünkü sosyal mevkisi yüksek olan soylu bir 

kadın hiçbir zaman bayağı bir kimsenin eşi olmak istemez, 14 bu durum evlilikteki karşılıklı 

sevgi bağını zayıflatacağı gibi, evliliğin devamını da güçleştirecektir. 15 

Burada şu hususu da belirtmemiz faydalı olacaktır: Mutsuzluk nedeni olabilecek 

denk olmama durumunu yalnızca kadına yönelik düşünmek yanlış olur. Çiftlerin asgarî 

müştereklerde denkliği yakalayamamaları her ikisi için de mutsuzluk nedeni olabilir. 

Çünkü evlilik tek tarafı (kadını) bağlayan ve sadece onun mutluluğu için hizmet eden bir 

oluşum değildir, evlilikten doyum ve arzulanan beklentilerin gerçekleşmesi her iki bireyin 

menfaati için de geçerlidir. 

1.1.2. Kefâetin Dayanağı 

Kur’an-ı Kerim’de evlilik birliğinin sağlam temeller üzerine kuruluşunu ve sağlıklı 

işleyişini hedef alan bir dizi tedbir ve öğüt 16 yer alırsa da kefâet konusuyla ilgili herhangi 

bir bulguya rastlanmamaktadır. 

Hadislerde ise konu hukuki bir şart ve gereklilik olmaktan çok eşler arası uyumu ve 

ailenin devamlılığını sağlayıcı bir tavsiye ya da sosyal realitenin bir ifadesi olarak yer 

bulur. Bu hadislerden bazıları şunlardır : 

1) Hz. Ömer’den gelen rivayette Hz. Peygamber (s.a.v) : “ Kadınları ancak velileri 

evlendirir ve onlar ancak denkleriyle evlenirler.” 17 buyurur. 

2) Câbir b. Abdillah’dan gelen rivayette Hz. Peygamber (s.a.v): “Denkleri 

bulunduğu zaman şan ve soy sahibi kadınları evlendirmekten kaçınmayın.” 18 buyurur. 

3) Hz. Ayşe’den gelen rivayette Hz Peygamber (s.a.v) : “Neslinizi devam ettirecek 

olan nutfenizi seçiniz. Denklerinizle evleniniz ve kadınlarınızı denkleriyle evlendiriniz.” 19 

buyurur. 

4) Hz. Ali’den gelen rivayette Hz. Peygamber “Yâ Ali dengini bulduğun zaman 

bekârı evlendirmeyi geciktirmeyin.” 20 buyurur. 

14 

el-Merginâni, el-Hidâye Şerh-i Bidâyetü’l-Mübtedî, çev. Ahmed Meylâni, Dâru’l-Erkâm, Lübnan ty., s. 24. 

15 

Acar, Halil İbrahim, İslam Hukukunda Evliliğin Sona Ermesi, Ekev Yay., Erzurum 2000, s. 194. 

16 

Bkz.: Bakara 2/228. “ Erkeklerin kadınlar üzerinde hakları olduğu gibi, kadınların da onlar üzerinde 

hakları vardır.”; Nisa 4/18. “ Kadınlara normal ve iyi davranın. Onlarda hoşunuza gitmeyen bir şey 

olursa… belki bir şey hoşunuza gitmediği halde Allah onu size hayırlı kılmıştır.” 

17 

Muvatta, Nikâh 5. 

18 

Ebû Dâvud, Nikâh 3; Neseî, Nikâh 11. 

19 

İbn-i Mâce, Nikâh 46. 

20 

Tirmîzi, Mevâkıt 13; Cenâiz 73; İbn-i Hanbel, I,105; Şevkâni, Neylü’l- Evtâr Şerh-u Mülteka’l-Ebhûr, 

Beyrut 2000, c. V, s. 240. 

5

5) Ebû Hureyre’den gelen rivayette Hz. Peygamber (s.a.v) : “Dininden ve 

ahlâkından râzı olduğunuz kişiler size evlenme teklifi yaptığında onunla evleniniz. Eğer 

böyle yapmazsanız yeryüzünde fitne ve fesat olur.” 21 buyurur 

1.1.3. Kefâetin Hükmü 

Aile hukukunun temeli olan evlilik konusu tüm hukuk sistemlerinde çeşitli 

yönleriyle derinlemesine yer tuttuğu gibi İslam Hukuku’nda da tüm detaylarıyla geniş 

kapsamda irdelenen bir konu olmuştur. Bu detaylardan biri olarak kefâeti zikredebiliriz. 

Hukukçular bu konuda da oldukça derinlemesine mesai yapmışlardır. Kimi kefâeti evlilik 

için bir şart olarak kabul etmişken, kimi ise kefâeti bir şart olarak kabul etmemiştir. 

1) Kefâetin şart olduğunu kabul edenlerin gerekçeleri: 

Kefâet, gerek Hanefîlerce gerek Şafiîler ve Hanbelîlerce nikâhın lüzumunun veya 

sıhhatinin bir şartıdır. Hanefîyye’den yalnız İmam Kerhî’ye (v. 340/ 950) göre nikâhta 

kefâet asla şart değildir yani nikâhta kefâetin varlığı veya yokluğu aranmaz. 22 

“Kefâet nikâhta şarttır.” diyenler, nikâhın sıhhatinin veya lüzumunun şartı olduğu 

konusunda ihtilaf etmişlerdir. Bu ihtilafa göre kefâet gözetilmeden nikâh akdi, “Kefâet 

sıhhatin şartıdır” diyenlerce batıl, diğerlerince gayr-ı lâzım olur. “Kefâet, nikâhta lüzumun 

şartıdır.” diyenler çoğunluktadır. 23 Nikâh akdi gayr-ı lâzım olunca değişik durumlara göre 

fesh etme yetkisine hem kadın hem de veli sahip olur. 24 

Bu görüşte olanların ortaya koyduğu deliller şunlardır: 

Hz. Ömer’den gelen, “Kadınları ancak velileri evlendirebilir, onlar da 

denklerinden başkaları olamaz” 25 “Neslinizi devam ettirin ve denk olanlar ile evlenin.” 26 , 

“Dengi bulunan kadınların evlenmelerine mani olmayınız.” 27 şeklindeki rivayetler. 

Hz. Peygamber (s.a.v), Hz. Ali’ye hitaben şöyle buyurmuştur: “Yâ Ali, üç şeyi 

geciktirme; vakti gelince namazı, hazır olunca cenazeyi ve dengi bulunan bekârı 

evlendirmeyi.” 28 

21 

Tirmizi, Nikâh 3; İbn-i Mâce, Nikâh 46 ; Şevkâni, a.g.e., c.V, s. 240. 

22 

es-Serahsî, Ebû Sehl Şemsü’l-Eimme, el-Mebsut, Dâru’l-Mârife, Beyrut 1989, c. V, s. 22-23; Zuhaylî, 

Vehbe, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, Risale Basın Yayın, İstanbul 1992, c. IX, s. 6741; Bilmen, Kâmus, s. 72. 

23 

Bilmen, Kâmus, c. II, s. 73. 

24 

el-Ceziri, a.g.e., c. V, s. 2112. 

25 

Muvatta, Nikâh 5; İbn-i Mâce, Nikâh 46. 

26 

İbn-i Mâce, Nikâh 46. 

27 

Buhâri, Nikâh 34; Tirmîzi, Zühd 53; Ebû Davud, Nikâh 3; Neseî, Nikâh 11. 

28 

Tirmîzi, Muvâfakat 13; Cenâiz 73; İbn-i Hanbel, I,105. 

6

Hukukçu Kemaleddin İbn-i Hümâm (v. 861) evlilikte kefâetin lehinde olan 

hadisleri geniş bir araştırma ve incelemeye tabi tutup tenkit etmiş ve kendi görüşü olarak 

kefâetin gerekli olduğu fikrini savunmuştur. 29 

Evlikte kefâetin şart olduğunu belirten Ömer Nasûhi Bilmen, nikâhın ömür boyu 

devam etmek üzere akdedildiğini, sohbet, ülfet, muaşeret, yakınlığın tesisi gibi maksatlara 

hizmet etmesi gerektiğini bunun ise ancak birbirlerinin dengi olanlar arasında 

gerçekleşeceğini belirtir. 30 

Evliliğin meşru kılınmasından maksat, ömür boyunca diğeri sebebiyle eşlerden her 

birinin maslahatını, menfaatini temin etmek, düzenlemektir. Aynı zamanda evlilik 

dünürlük yoluyla akrabalık tesis eder. Öyle ki uzak olan yakın olur her konuda destek olur, 

dünürünü üzen şey kendini üzer, onu sevindiren şey de kendini sevindirir. Bu da ancak 

karşılıklı yaklaşma ve anlaşma ile mümkün olur. Açıkça bilinen gerçek şu ki, zikredilen 

vasıflarda uzaklaşma olması halinde gönüller ve ruhlar bir araya gelmez, ülfet kurulmaz, 

dostluk sağlanmaz. Çünkü asil bir aileden gelen şeref sahibi bir kadın ve ailesi erkeğin 

kendilerinden her yönüyle daha düşük olmasını kabullenmez ve nikâhı bozma yoluna 

gidebilir. 31 

Serahsî (v. 490), Mebsut’ta denkliğin gerekliliğini ilginç bir kıyaslama yoluna 

giderek anlatmaktadır: Araplar arasında denklik öteden beri istenegelmiştir. Öyle ki Bedir 

Savaşı’nda ortaya çıkan üç kişinin kıssasında bu durum anlaşılabilir; Utbe, Şeybe ve Velid 

müşrikler adına ortaya çıkınca Müslümanlar adına onların karşısına Ensarın gençlerinden 

üç kişi çıktı. Müşrikler neseplerini sordu, onlar da söyledi. Bunun üzerine müşrikler: “Biz 

Kureyş’den denklerimizi isteriz” dediler. Gençler geri döndü, Peygamber de onların yerine 

Hz. Hamza, Hz. Ali, Ubeyde’yi görevlendirdi. Kıssanın sonunda Serahsî şu yorumu 

yapmaktadır: “Savaşta denklik isteği müşriklere reddedilmediğine göre nikâhta da 

aranmalıdır. Çünkü nikâh akdi bir ömürlük yapılır.” 32 

Kefâetin gerekliliğini savunanlar tezlerini bazı ayetlerle de desteklemişlerdir. 

“Eşleriniz sizin için sizde eşleriniz için bir elbisesiniz.” 33 , “Zîna eden erkek zina eden veya 

müşrik olan bir kadından başkasıyla evlenemez.” 34 

29 

İbn-i Hümâm, Kemaleddin Muhammed, Fethu’l-Kâdir, c. III, Beyrut 1995, s.285. 

30 


31 

İbn-i Hümâm, Fethu’l-Kâdir, c. III, s. 293; Abdülhamid, a.g.e., s.95; Ferec, Seyyid Ahmed, Ehl-i Sünnet 

Mezheplerinde Evlilik ve Hükümleri, Dâru’l-Vefâ, Mısır 1989, c. I, s. 111. 

32 

Serahsî, a.g.e., c.V, s. 23. 

33 Bakara 2/183–187. 

34 Nûr 24/3. 

7

1917 tarihli Hukuk-i Aile Kararnâmesinin 45. maddesinde kefâetin varlığını kabul 

eden şu madde yer almaktadır “Mal ve sanat gibi hususlarda erkeğin kadına denk olması 

nikâhın lüzumunun şartıdır”. 35 

Sonuç olarak evlilik birliğinde tam bir uyum ve anlaşma sağlanması, eşler arasında 

sosyal ve kültürel yönden büyük farklar bulunmamasına bağlıdır. Bu da kefâete taraftar 

olanlara hak veren delillerden biri olarak kabul edilebilir. 36 

2) Kefâetin şart olduğunu kabul etmeyenlerin gerekçeleri: 

Hasan el-Basrî (v. 110/775), Süfyan es-Sevrî, (v. 161/883) Ebû’l Hasan el-Kerhî (v. 

340/952) ve Cessâs (v. 370/981) gibi İslam hukukçularına göre evlenecek eşlerin 

Müslüman olması, evlenme engelinin bulunmaması akdin lüzumu için yeterlidir. 

Dolayısıyla kefâet nikâhın devamlılığı açısından gerekli bir şart değildir. 37 Koca kadına 

ister denk olsun, ister olmasın evlilik sahih ve bağlayıcı olur. 38 

Bu görüşü benimseyen hukukçuların delilleri şunlardır: 

“Allah katında en üstününüz takva bakımından en üstün olanınızdır.” 39 ayetini delil 

olarak göstermektedirler. 

Hz. Peygamber (s.a.v) : “İnsanlar tarağın dişleri gibi eşittir. Hiç kimsenin kimseye 

takvadan başka bir üstünlüğü yoktur.” 40 , “Ey insanlar dikkat ediniz! Şüphesiz Rabbiniz bir, 

babanız birdir. Bir Arab’ın yabancı üzerine yabancının da Arap üzerine takvanın dışında 

herhangi bir üstünlüğü yoktur.” 41 buyurmuştur. 

Hz. Peygamber zamanında yapılan uygulamalar da evlilikte kefâete riayet 

edilmediğini göstermektedir. Bunları şöyle sıralayabiliriz: 

Bilal-i Habeşî Ensâr’dan bir kız istemiş, denk olmadığı için kız tarafı bu isteği geri 

çevirmişti. Durumdan haberdar olan Hz. Peygamber: “Ey Bilal, git onlara Allah Resûlü 

size beni evlendirmenizi emrediyor de.” demiştir. Denklik olmadığı halde Resulullah 

onlara Bilal’i evlendirmelerini emretmiştir. Eğer denklik muteber olsaydı emretmezdi. 42 

Ebû Hind, kan almakla uğraşan azatlı bir köledir. Ebû Hind, Benî Beyâza 

kabilesinden bir kız istemiş, ancak denklik bulunmadığı için kızı vermek istememişlerdi. 

35 

Hukuk-i Aile Kararnâmesi, md. 45, Sadeleştiren: M.Akif Aydın, İstanbul 1985 

36 

Cin, a.g.e., s. 161. 

37 

İbn-i Hümâm, Fethu’l- Kâdir, c. II, s. 418; el-Kâsâni, Alâuddin Ebû Bekr, Kitâbu’l-Bedâi’üs-Sanâ’i fî 

Tertîbi’ş-Şerâi, Dâru’l-Mârife, Beyrut 2000, c. II, s. 317; el- Mevsilî, Abdullah b. Mahmud , el-İhtiyâr li- 

Ta’lil’il-Muhtâr, Pamuk Yay., İstanbul t.y., s. 101. 

38 

Zuhaylî, a.g.e., c. IX, s. 6736. 

39 

Hucurât 49/13. 

40 

İbn-i Hanbel, Müsned, 411. 

41 

Ebû Dâvud, Edeb 110; Tirmizî, Menâkıb 73. 

42 

El-Kâsâni, Bedâi’ü’s-Sanâ’î, c. II, s. 497; İbn-i Hümâm, Fethu’l-Kadîr, c. II, s. 285; Bilmen, Kâmus, s. 74. 

8

Bunun üzerine Hz. Peygamber: “Ey Benî Beyâza halkı Ebû Taybe’yi evlendirin, eğer bunu 

yapmaz iseniz sizin için büyük bir fitne ve fesat olur.” 43 buyurmuştur. Resûlullah bu 

tavrıyla kan almakla uğraşan Ebû Hind’i insanların küçümsememesi, kızlarını alıp 

vermekten kaçınmaması gerektiğini göstermiştir. Eğer nikâhta denklik aransaydı, Hz. 

Peygamber bu şekilde bir tavır sergilemezdi. 44 

Ayrıca, evlilikte kefâetin aranmayacağını savunan bu grup, kısasla kefâeti 

kıyaslama yoluna gitmişlerdir. Onlara göre kefâet aransaydı kısasta da aranırdı. Oysa 

kısasta kefâet geçerli değildir. Soylu bir kimseye karşılık sıradan birisi kısas olunabilir. 45 

Öne sürülen görüşlerden biri de şudur: Eğer nikâhta kefâet muteber olsaydı, erkek 

tarafında arandığı gibi kadın tarafında da aranırdı. Halbuki kadın tarafında kefâetin 

araştırılmadığı bilinmektedir. 46 

Kısacası kefâete karşı olanlar, tüm insanları Âdem’in çocukları olarak kabul edip 

aralarında herhangi bir ayırım yapılmasına taraftar değillerdir. 47 

Kefâetin kayda alınacak bir şart olmadığını savunan bu grup tezlerini gerek 

Hucûrat Sûresi 13. âyet ile gerekse Hz. Peygamber’in, bizzat kendi akrabalarından olan 

Kureyş kadınlarını diğer Araplarla evlendirmesi, toplumda sosyal mevkisi düşük erkeklerin 

istediği kadınlarla evlenebilmesi için emir ve tavsiyelerde bulunması, aracı olması gibi 

sünnetten delilleri göz önüne alarak evlilikte denkliğin olmadığını bu şekilde Kur’an ve 

sünnetle temellendirmişlerdir. 48 

Ayrıca şu hususu da belirtmek faydalı olacaktır. Hz. Peygamber döneminde eş 

seçimi konusunda kadın da erkekle aynı haklara sahip olmuştur. Bu devirde kadının 

istemediği bir kişiyle evlendirilmesine izin verilmediği gibi evlenmek istemediği takdirde 

de evlilik yapmaya zorlanmasına müsaade edilmemiştir. 49 

Evlilik ve eş seçimi konusunda kadınların Hz. Peygamber döneminde kazandıkları 

haklar raşid halifeler devrinde de korunmuştur. 50 Denklik konusunda Hz. Ömer’in: 

“Kadınların denk olmayanlarla evlenmelerini yasaklarım” sözü ile genç kadınların çirkin 

43 Ebû Davud, Nikâh 26. 

44 Şevkâni, a.g.e., c. V, s. 240; Abdülhamid, a.g.e., s. 96. 

45 Bilmen, Kâmus, c. II, s. 74; Serahsî, el- Mebsut, c. V, s. 24. 

46 el-Kâsâni, Bedâi’ü’s-Sanâ’i, c. II, s.501; Bilmen, Kâmus, c. II, s.74. 

47 Cin, a.g.e. , s. 160; Topaloğlu, Bekir, İslam’da Kadın, Yağmur Yay., İstanbul 1983, s. 82. 

48 Abdülhamid, a.g.e., s. 97; Aktan, “Kefâet”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. XXV, s. 168. 

49 Ateş, Ali Osman, Hadis Temelli Kalıp Yargılarda Kadın, Beyan Yay., İstanbul 2000, s. 30. 

50 Ateş, a.g.e., s. 36. 

9

ve kendilerine denk olmayan yaşlı erkeklerle evlendirilmesini yasakladığına dair bir 

rivayet bulunmaktadır. 51 

söylemeliyiz : 

Tüm bunlarla birlikte kefâeti kabul etmeyenlere şu şekilde eleştiriler getirildiğini 

“Allah katında en değerliniz Allah’tan en çok sakınanızdır” 52 âyeti ve “İnsanlar 

tarağın dişleri gibi eşittirler…” hadisi dünya ile ilgili değil ahiretle alakalıdır. 53 

Hz. Bilal ile ilgili hadis-i şerif ile kefâetin muteber olmadığına hüküm verilemez bu 

hadis, tevazûun ve kefâet talebini terk etmenin mendub olduğuna ve kefâet şartını, diyanet 

hususunda aramanın daha doğru olacağına delalet eder, kefâet şartını aramamaya delalet 

etmez. Bununla birlikte bu emrin Hz. Peygamber’in Hz. Bilal’i çok sevmesinden ötürü 

sadece ona özel verilmiş olması da muhtemeldir. 54 

Nikâh hususunda kefâeti, kısasa kıyas etmek uygun değildir. Çünkü, kısas tüm 

Müslümanların can güvenliği ve nefs müdafaalarını temin etmek faydasına bağlı olarak, 

hayatta olanların korunması için meşru kılınmıştır. Katil ile maktul arasında denklik 

aramak bu maslahatın ortadan kalkmasına sebep olur. Bu takdirde herkes dengi olmayan 

düşmanını öldürmeyi düşünür ve sonuç olarak kısastan beklenen netice elde edilmez. 

Nikâh konusunda kefâeti kabul etmek ise evlenmekle elde edilmesi arzulanan maslahatın 

gerçekleşmesine vesile olur. 55 

1.2. Kefâetin Kapsamı ve Mezheplerin Bu Konudaki Görüşleri 

Kefâetin Kapsamı Konusunda Hukukçuların Genel Görüşü: 

İslam hukukçularının kefâetin kapsamı üzerindeki görüşlerini şu şekilde 

özetleyebiliriz: 

1. Hanefî hukukçulara göre : Nesep, İslam, diyânet, sanat, hürriyet ve mal. 56 

bakımlarından denklik aranır. 

2. Şafiî hukukçularına göre: İslam, diyânet, nesep, hürriyet, meslek ve ayıplardan 

uzak olmak. 57 yönlerinden kefâet aranır. 

51 

Savaş, Rıza, Râşid Halifeler Devrinde Kadın, Ravza Yay., İstanbul 1996, s. 122. 

52 


53 

Bilmen, Kâmus, c. II, s. 73-74. 

54 


55 

el-Kâsâni, Bedai’ü’s- Sanâ’i, c. II, s. 317; Bilmen, a.g.e., c. II, s. 74. 

56 

el-Kâsânî, Bedai’ü’s-Sanâ’i, c. II, s. 501; el- Kudûrî, Ebû’l-Hüseyin, el- Muhtasar, Eser Kitabevi, İstanbul 

1967, s. 227. 

57 

Şirbînî, Şemsüddin Muhammed, el-Muğni’l-Muhtâc, Lübnan 1994, c. III, s.270. 

10

3. Mâliki hukukçularına göre, mûteber olan dindir. İmam Mâlik’ten (v. 179) gelen 

başka bir rivayette de; dindarlık ve ayıplardan uzak olmak kefâet için yeterli şartlardır. 58 

4. Hanbelî hukukçularına göre; din ve nesep bir başka rivayette de din, nesep, 

hürriyet, mal, sanat, ve ayıplardan selamette olmak muteberdir. 59 

İslam Hukukçularından İbn Ebî Leyla’ya göre; kefâette din ve nesep muteberdir. 

Süfyan es-Sevrî’ye göre de, kefâette muteber olan şartlar; din, nesep ve maldır. 60 

Bunlara bakarak, hukukçuların kefâetle ilgili şartlar hususunda tam bir mutâbakat 

içinde olduklarını söylememiz mümkün olmamakla birlikte, din, dindarlık ve nesep gibi 

şartların çoğunluk tarafından kabul edilmiş olduğu görülmektedir. 

1.2.1. Hanefî Mezhebine Göre Kefâet 

Hanefî mezhebine göre: Nesep, İslam’a giriş, diyânet, sanat, hürriyet, mal olmak 

üzere altı noktada denklik aranır. 61 Mezhep içinde de bunların bir kısmında ittifak 

edilirken, bir kısmında ihtilaf edildiği görülmektedir. 

1.2.1.1. Nesepte Denklik 

Nesep: Soy, baba soyu ya da bir beldeye, kabileye veya mesleğe olan nispettir. 

Kişinin soyunun baba ve dedesine dayanması olarak da tarif edilebilir. Nesep, hukuk 

bakımından baba cihetinden olan karabete (yakınlığa) mahsustur. 62 Bu hususta yüce Allah 

şöyle buyurur: “İnsanı sudan yaratıp, onu nesep ve sıhriyet sahibi kılan( soy-sop veren) 

odur.” 63 Ömer Nasûhi Bilmen bu ayete şu yorumu getirir: “Yani, Allah, su ile yoğrulan bir 

asli maddeden insan cinsini yaratmış, onu iki kısma ayırmıştır. Bir kısmı nesep sahibi olan 

erkeklerdir ki, nesepler kendilerine nisbet olunur. Bir kısmı da müsâhareye vesile olan 

kadınlardır ki, akrabalık onlar ile oluşur.” 64 

Nesebin önemi asaletin kaynağı olmasındandır. Şeref ve aselet birtakım özelliklerle 

elde edilir. Asalet; kavim ve soyu arasında saygı kazanmış, makam ve mevki sahibi baba 

ve atalardan doğmakla elde edilir. Asil sülaleden olan nesiller fazilet ve üstünlüklerini 

mevcut soylarına dayandırırlar. Kişi büyük ölçüde olumlu veya olumsuz ahlakî değerlerini 

58 

el-Mâverdî, Ebû’l-Hasan Ali, el-Hâviyü’l-Kebîr Şerhu’l-Muhtasar, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1994, c. IX, s. 101. 

59 

İbn-i Kudâme, Muhammed Abdullah, el-Muğni ve eş-Şerhü’l-Kebîr, Beyrut 1992, c. VII, s. 378. 

60 

el-Mâverdî, a.g.e., c. IX, s. 101. 

61 

el-Kâsânî, Bedai’ü’s- Sanâ’i, c. II, s. 501; İbn-i Abidin, a.g.e., c. V, s. 426; Serahsî, el-Mebsut, c. V, s. 

24; Abdülhamid, el-Ahvalü’ş- Şahsiyye, s. 97. 

62 

Bilmen, Kâmus, c. II, s. 65; Ebû Zehra, el-Ahvâlü’ş- Şahsiyye, s. 135. 

63 Furkân 25/54. 

64 Bilmen, Kâmus, c. II, s. 397. 

11

soyundan devralmıştır. İbn-i Haldun (v. 808) Mukaddime’sinde asaletin kaynağının nesep 

ve nesil olduğunu, kişinin nesebinin temiz ve şerefli olması halinde kendisinin de aynı 

sıfatlara sahip olacağını dile getirmektedir. 65 

Bireyin sahip olduğu karakteristik özelliklerinin çoğunu ailesinden devraldığını 

düşünecek olursak gerçekten nesep ve soyun önemi daha iyi kavranmış olur. Çünkü, birey 

içinde yetiştiği, yetiştirildiği ailenin ürünüdür. Toplumumuz da bu konuda oldukça 

duyarlıdır. “Anasına bak, kızını al” gibi özdeyişlerimizin olması da bu önemin bir 

göstergesidir. 

İslam hukukçularına göre, nesepçe aşağı mertebede bulunan bir erkek şerefli ve 

asil olan bir kadına denk olamaz. Nesebi bilinen bir kadın, ancak kendisi gibi nesebi 

bilinen bir erkeğe denk olur. Dolayısıyla herhangi bir kabileye mensup olan kişiler, 

Arab/Kureyş, Türk, Acem olsunlar bunlar kendi aralarında bütün kolları ile birbirlerine 

denktir. Esasında ulemâya göre, nesep bakımından denkliğin aranması sadece Arap ırkına 

hastır. Çünkü Araplar neseplerini bir övünç sebebi olarak görmektedirler. 66 

Araplar muhtelif kabileler arasında bir hiyerarşi tespit etmişlerdir. Hilafete 

selahiyeti ve halifelerin Kureyş kabilesine mensup olmaları nedeni ile genel olarak Arap 

ırkının içerisinde Kureyş kabilesinin ayrı bir yeri vardır. Kureyş kabilesinin dışındaki 

araplar ise bu nedenle Kureyş’e denk değillerdir. Kureyş soyundan kabileler ancak kendi 

aralarında denk sayılırlar. Diğer Arap kabileleri de birbirlerinin dengi kabul edilirler. Bu 

sebeple Kureyş kabilesinden bir kadının herhangi bir Arap kabilesinden bir erkekle 

evlenmesi uygun sayılmaz. 67 

Hz. Peygamber’in Arap, Kuran’ın Arapça oluşu Arap toplumuna bir takım 

üstünlükler kattığından Hanefî hukukçuları, Arap ırkı içerisinde Kureyş kabilesine ayrı bir 

önem vererek bu kavmin erkek ve kızlarını karşılıklı olarak birbirlerine denk görmüşlerdir. 

Kureyşli bir erkek, Arab’ın bütün kızlarına denktir. Kureyş’in dışındaki bir Arap kızı da, 

herhangi bir Arap kabilesinin erkeğine denktir. Fakat Arap olmayan bir erkek, Arap kızına 

denk değildir. 68 

İmam-ı Âzam’ın bu konuda ileri sürdüğü delil şudur: 

65 

İbn-i Haldun, Muhammed b. Abdurrahman, Mukaddime, çev. Süleyman Uludağ, Dergah Yay., İstanbul 

1988, s. 431. 

66 

Serahsî, el-Mebsut, c. V, s. 22; Kudûrî, el-Muhtasâr, s. 113; Kâsâni, Bedai’ü’s- Sanâ’î, c. II, s. 323; İbn-i 

Hümâm, Fethu’l-Kâdir, c. III, s. 419; Şeyhzâde, Mecmeu’l- Enhûr, c. I, s. 277; el-Gelibolî, Abdurrahman 

b. Muhammed, Mecmeü’l Enhûr fî Şerh-i Mültekâ’l Ebhûr, Beyrut 1998, c. I, s. 489. 

67 

Serahsî, el-Mebsut, c. V, s. 22; İbn-i Hümâm, Fethu’l- Kâdir, c. III, s. 419; Âmidî, Seyfeddin Ebû’l- 

Hasan, el-İhkâm fi Usûli’l-Ahkâm, Kahire 1967, s. 622 

68 

Serahsî, el-Mebsut, c. V, s. 24; el-Kâsânî, Bedai’ü’s- Sanâ’i, c. II, s. 498. 

12

“Kureyş birbirinin dengidir. Araplar ise kabile kabile birbirlerine denktirler. Mevâli 

(Arap olmayan) ise birbirlerine kişiden kişiye denktir. 69 

Hanefî hukukçulardan Serahsî (v. 490) ile Kemaleddin İbn-i Hümâm (v. 861) bu 

hadisleri geniş bir kritiğe tabi tutarak sağlıklı olmadıkları yönünde fikir belirtmişlerdir. 70 

Kureyş’in genel Arap kabilesi üzerine üstünlüğü veya Arab’ın Arap olmayana karşı 

üstünlüğü hususunda herhangi bir delile rastlanması bir yana deliller bunun tersini ispata 

yöneliktir. İslam tüm ırk ayrımlarını ortadan kaldırarak insanları eşitlik ve takvâ prensipleri 

altında toplamıştır. 

Peygamberimizin tarihî veda hutbesindeki ifadesi açıktır: “Arab’ın, Arap olmayana 

takvadan başka bir üstünlüğü yoktur. Hepiniz Adem’den, Adem ise topraktandır.” 71 

Kur’an-ı Kerim’de ise: “Ey insanlar! Doğrusu biz sizi bir erkekle bir dişiden 

yarattık, ve birbirinizle tanışmanız için sizi kavimlere ve kabilelere ayırdık. Muhakkak ki 

Allah yanında en değerli olanınız takvaca en üstün olanınızdır.” 72 buyrulur. 

Nesepte denklik konusuna farklı bir yaklaşım da şu şekildedir: 

Ebû Yusuf’tan (v. 182) rivayet edilmiştir ki Arap olmayan biri ilim elde etmekten 

dolayı fazileti ile şöhret bulmuşsa ya da insanlar yanında konumunu yüceltecek 

meziyetlere sahipse bu kişi kendinden daha üstün soydan olan bir hanıma denk olur. 73 

Hanefî mezhebi de bu görüşü kabul etmektedir. 

Yine Hanefî hukukçularından Kadıhân’a (v. 592/ 1196) göre, hasebi iyi olan nesebi 

iyi olana denktir. Arap olmayan bir âlim, Arabın eşrafına denktir. Çünkü ilmin şerefi, 

nesep ve hasepten üstündür. 74 

Bilgi ve kabiliyetle kazanılmış asalet doğumla kazanılmış asaletten üstündür. Bu 

nedenle Arap olmayan bir alim Kureyş kabilesinden bir kadınla evlenebildiği gibi, fakir bir 

âlim çok zengin bir kimsenin kızıyla evlenebilecektir. Prensibe getirilmiş olan bu istisnaya 

dinî bir temel aranmış ve Kuran’ın “Hiç bilenlerle bilmeyenler eşit olur mu?” 75 âyetiyle 

69 

Serahsî, el-Mebsut, c. V, s. 24; el-Mevsilî, el-İhtiyâr, s. 446; el-Kâsânî, Bedai’ü’s-Sanâ’i, c. II, s. 498; 

ez-Zeyleî, Fahrüddin Osman, Tebyînü’l-Hakâik Şerh-u Kenzi’d-Dekâik, Mısır h. 1313, c. II, s. 129. 

70 

Serahsî, el-Mebsut, c. V, s. 24 ; İbn-i Hümâm ,a.g.e., c. III, s. 285. 

71 

Ebû Dâvud, Edeb 111; Tirmizî, Menâkıb 73; İbn-i Hanbel, el-Müsned, s. 341-524. 

72 


73 

Ebû Zehra, el- Ahvalü’ş-Şahsiyye, s. 138; İbn-i Hümâm, Fethu’l-Kâdir, c. III, s. 285. 

74 

İbn-i Hümâm, a.g.e. , c. III, s. 286. 

75 Zümer 39/ 11-12. 

13

“Allah iman etmiş olanlarla kendilerine ilim verilmiş olanları yükseltir.” 76 gibi âyetleri de 

delil olarak kullanılmıştır. 77 

1.2.1.2. İslam’a Girişte Denklik 

Literatürde hukukçularca İslam’da denklik ile ifade edilen bu şartın esasında 

İslam’a giriş tarihi olarak algılanması daha doğru olacaktır. Nitekim Karaman ve Cin de 

İslam’daki denklik şartını “ailelerin İslam’a giriş tarihi” olarak ele almaktadırlar. 

Burada denklikten maksat kocanın Müslüman olması değildir. Bu, evliliğin sıhhati 

için şarttır. Eğer gayr-ı müslim bir erkek Müslüman bir kadınla nikâh akdi yaparsa bu akit 

batıldır. Denklik evliliğin sıhhat şartı değil lüzum şartıdır. İslam olmakta denklikten kasıt, 

kocanın baba ve dedelerinin Müslüman olmasıdır. Baba ve dede tarafı gayri müslim olan 

bir erkek, baba ve dedesi Müslüman olan bir kıza denk değildir. 78 

Müslüman olmada denklik Arap olmayanlar arasında aranır. Çünkü bunlarda birini 

diğerine üstün kılacak vasıf soyun Müslüman olmasıdır. Babası ve dedesi Müslüman olan 

kimse ancak baba ve dedeleri Müslüman olan bir kıza denktir. Sadece babası Müslüman 

olan erkek sadece babası Müslüman olan kıza denktir. Sadece kendisi Müslüman olan kişi 

babası Müslüman olan kıza denk olamaz. 79 

Ebû Yusuf (v.182) sadece babanın Müslüman olması gerektiği ile yetinmiştir. 

Sadece babası Müslüman olan erkeğe baba ve dedeleri Müslüman olan kızı denk saymıştır. 

Çünkü bir kişiyi babasıyla tanıtmak yeterlidir. İmam Muhammed (v.189) ve Ebû Hanîfe’ye 

(v. 150 ) göre ise denklik hem baba, hem de dedenin Müslüman olmasıyladır. 80 

1.2.1.2. Dindarlık ve İyi Ahlaka Sahip Olmada Denklik 

Hukukçuların diliyle dindarlık ve iyi ahlaka sahip olmak “diyanet” tabirinde 

ifadesini bulur. Diyanetten maksat, takva, güzel amel ve üstün ahlaktır. Bunlar en yüksek 

övünç kaynağıdır. Bir kadın evleneceği erkeğin bu vasıflardan yoksun olmasından zarar 

görebilir. Dolayısıyla böyle bir erkek salih bir kimsenin kızına veya bu salih kıza denk 

olamaz. 81 

76 

Mücâdele 58/ 12. 

77 

Cin, a.g.e., s. 162. 

78 

Cin, a.g.e., s. 162; Döndüren, a.g.e., s. 268. 

79 

İbn-i Hümâm, a.g.e., c. III, s. 298; İbn-i Abidin, Reddü’l- Muhtâr, c. V, s. 428; el-Mevsilî, el-İhtiyâr, s. 

446; el-Gelibolî, a.g.e., c. I, s. 489. 

80 

el-Merginânî, a.g.e., c. I, s. 25; Ebû Zehra, el-Ahvalü’ş- Şahsiyye, s. 138. 

81 

Ebû Zehra, el-Ahvalü’ş-Şahsiyye, s. 140; Cin, a.g.e., s. 163. 

14

Ahlaksız ve iyilik şuurundan mahrum olan kimseye dinde fasık denir. Bir kızın 

babası fasık veya babası salih kızı fasık olursa bu durumda fasık bir erkek bu kıza denk 

olur. Bu konuda ittifak vardır. 82 

Diyanette denklik konusunda Hanefî hukukçuları arasında görüş ayrılığı 

bulunmaktadır. İmam Ebû Hanîfe (v. 150) ile Ebû Yusuf (v. 182) kefâette dindarlığı şart 

koşarlar. Onlara göre en büyük üstünlük dindarlıktadır ve kadın kocasının soy 

düşüklüğünden ziyade kötü ahlakından zarar görür. İmam Muhammed ise dindarlığın 

kefâet ile ilgisi olmadığını çünkü dindarlığın ahiret işi olduğunu, dünya ahkamı üzerinde 

bir rolünün olmadığını söyler. Eğer kişi kendisiyle alay edilircesine fâsık olur ya da sarhoş 

olarak çarşı pazarlara çıkar da çocuklara oyuncak olursa o zaman dikkate alınır. Çünkü 

böylesi kimseleri herkes hor görür demiştir. 83 

olamazlar” 84 

Konu ile ilgili olarak ele alınan ayetler şu şekildedir: 

“Öyle ya mü’min olan kimse, yoldan çıkmış kimse gibi midir? Bunlar elbette bir 

“Zina eden erkek, zina eden veya müşrik olan bir kadından başkası ile evlenemez. 

Zina eden kadınla da ancak zina eden veya müşrik olan erkek evlenir. Bu, mü’minlere 

haram kılınmıştır” 85 

Bilindiği üzere, bireylerin ahlak anlayışları ve ahlakî duruşları hayatlarının tüm 

alanlarını derinden etkileyebilecek güçtedir. Dolayısıyla evlilik gibi iki insanı da çift yönlü 

etkileyebilecek bir oluşumda ahlakî tutumların yeterince bilinmesi ve bu hususta denkliğin 

aranması çiftlerin menfaatine olacak, ayrıca daha sonra doğabilecek sorunların önüne 

geçilmesini sağlayacaktır. 

1.2.1.3. Meslekte Denklik 

Meslekten kasıt, kişinin rızkını ve geçimini sağlamak için yaptığı iştir. Meslek yönü 

ile kefâet kocanın mesleği ile kadının babasının mesleği arasında aranır. Düşük bir meslek 

sahibi olan bir kimse, yüksek meslek sahibi olan adamın kızına denk değildir. Kısacası 

koca ve kayın pederin meslekleri aşağı yukarı aynı itibarda olmalıdır. 86 

82 Ebû Zehra, a.g.e., s. 140 

83 Serahsî, el-Mebsut, c. V, s. 25; Kâsânî, Bedâi’ü’s-Sanâ’î, c. II, s. 324; İbn-i Hümâm, a.g.e., c. III, s. 298 

el- Merginâni, el-Hidâye, c. I, s. 25. 

84 Secde 32/ 18. 

85 Nûr 24 / 3. 

86 el-Şirbînî, el-Muğni’l-Muhtâc, c. III, s. 223; el-Mevsilî, el- İhtiyâr, s. 446; Ebû Zehra, el-Ahvâlü’ş- 

Şahsiyye, s. 140; Zuhaylî, a.g.e., c. IX, s. 192; Bilmen, Kâmus, c. II, 67. 

15

Eşler arasındaki denklikte mesleğin muteber sayılması Ebû Yusuf ve İmâm 

Muhammed’in görüşüdür. İmâmeyn tarafından ileri sürülen bu görüş Hanefî mezhebinin 

resmi görüşü olarak benimsenmiştir. Ebû Hanîfe’den iki görüş rivayet edilir. Birine göre 

meslek asla mûteber değildir. Çünkü mesleklerin değerlerini belirleyen örftür. Bu da 

zamandan zamana mekandan mekana değişir. Bir meslek bir zamanda düşük, diğer bir 

zamanda ise şerefli bir meslek halini alabilir. Bir meslek memleketin birinde kıymetli 

diğerinde ise kıymetsiz olabilir. Ebû Hanîfe’nin diğer görüşünde ise birbirleriyle uyan 

mesleklere sahip olanlar denktir. Ancak kocanın mesleği ile kadının babasının mesleği 

arasında aşırı bir fark varsa bunlar denk olamazlar. Örneğin bir doktorun kızı ile bir 

temizlik işçisinin akdedeceği evlenme uygun sayılmayacaktır. 87 

1.2.1.4. Hürriyette Denklik 

Kölelik kavramı, bağlamında değerlendirilmesi gereken bir olgudur. İslam’ın 

köleliği tamamen kaldırmadığını fakat bu kurumu ıslah yolunda bir takım girişimlerde 

bulunduğunu biliyoruz. Kendi zamanlarında mevcut olan kölelik olgusundan hareketle 

hukukçular bu konuyu da denklikte bir şart olarak değerlendirmişlerdir. 

Hanefî hukukçularının hürriyet noktasında denkliğin aranması hususunda ittifak 

halinde oldukları görülmektedir. Onlara göre; köle olan erkek aslen hür olan bir kadına 

denk olamaz. Bu durum azat edilmiş olan erkek için de geçerlidir. Babası azat edilmiş 

erkek baba ve dedesi hür olan kadına denk değildir. 88 

Hanefî hukukçulara göre kişinin nesebi itibarı ile hür olması gerekir. Kefâetten 

amaç evliliğe gelebilecek zararı bertaraf etmektir. Kölelik o toplumda başlı başına bir 

kusur olduğundan ve toplumsal statü itibariyle düşük görüldüğünden kişiyi aşağılama 

sebebi olarak görülebilir, bu durum da hem evliliğe hem de kadına zarar verebilir. 89 

İmam Ebû Yusuf’a (v. 182) göre kişi İslam’ı kabul eder, köle iken azat olur ve 

hasebin getirmiş olduğu bir takım meziyetleri taşır ise o zaman hür kadınlara karşı denk 

olur. 90 

87 

el- Mevsili, el- İhtiyar, s. 446; Ebû Zehra, el- Ahvalü’ş-Şahsiyye, s. 140; Zuhaylî, a.g.e., c. IX, s. 192; 


88 

el- Mevsilî, el- İhtiyâr, s. 445; Serahsî, el-Mebsut, c. V, s. 24; Kâsânî, Bedâi’ü’s- Sanâ’î, c. II, s. 323; İbn-i 

Hümâm, Fethu’l-Kadîr, c. III, s. 300; Kudûrî, el-Muhtasâr, s. 113. 

89 

Serahsî, a.g.e., c. V, s. 24; Kâsânî, a.g.e., c. II, s. 323; Ebû Zehra, el- Ahvalü’ş- Şahsiyye, s. 141 

90 

Serahsî, a.g.e., c. V, s. 24; Şeyhzâde, Mecmeu’l-Enhûr, c.I, s. 277; el- Aynî, el- Bidâye, c. IV, s. 625. 

16

Hayreddin Karaman hürriyette denkliği; baba ve dedelere doğru hür oluş şekliyle 

ele almakta ve ‘kölelikten daha önce kurtulan sonra kurtulana denk değildir’ tespitinde 

bulunmaktadır. 91 

Yine Zuhaylî de bu konuyla ilgili olarak Hanefîlerin hürriyet ile ilgili olarak sadece 

kocanın hür olmasını değil aynı zamanda baba ve dedenin de aslen hür olması gerektiği 

şartını aradıklarını belirtmektedir. 92 

1.2.1.5. Malda Denklik 

Hanefî hukukçuları kefâette mâli yönü de dikkate almışlardır. Kefâette servet 

kelimesine değişik anlamlar verilmiştir. Ebû Hanîfe ve İmam Muhammed kelimeyi 

alışılmış anlamında yani bir kimsenin sahip olduğu mal ve paranın tamamı olarak kabul 

ederler. Bu konuda “İnsanlar soy ile övündüklerinden daha çok mal ile övünürler, malı bir 

üstünlük kaynağı olarak görürler.”fikri gerekçe olarak gösterilmektedir. Yani erkeğin 

mehir ve nafaka dışında evleneceği kadının servetine denk bir mal varlığına sahip olması 

gerekir. 93 

Ebû Yusuf malda denklik konusunu farklı şekilde yorumlamıştır. Ona göre önemli 

olan eşlerin mâli imkanlarını karşılıklı olarak tartmak değildir. Herhangi bir iş sahibi 

olmayan erkek karısının bir aylık nafakasını ve bir meslek sahibi erkek karısının günlük 

ihtiyacını temin edebilecek durumda ve her durumda mehr-i muacceli ödemeye muktedir 

ise kadın çok zengin de olsa kefâet şartı yerine getirilmiş sayılır. Bu fikir Hanefî 

mezhebinin resmi görüşü olarak kabul edilmiştir. 94 

Hanefîlerin, İmam Yusuf’un görüşüyle sistemleşen malda kefâet noktasındaki 

görüşlerinin şu şekilde olduğu söylenebilir: Akit esnasında bir mihre ve nafakaya yetecek 

malı olan koca mâli yönden kendisi veya babası çok zengin olan bir kadına denk olur. 

Bunun dışında kalan zenginliğe sahip olması Allah’ın elindedir. Allah dilediğine verir 

dilediğinden çeker alır. Çok mala mülke sahip olan insanların bir anda her şeylerini 

kaybedip zelil oldukları bilinegelmektedir. 95 

91 

Karaman, Hayreddin, Mukayeseli İslam Hukuku, İz Yayıncılık, İstanbul 1999, c. I, s. 311. 

92 

Zuhaylî, a.g.e., s. 192. 

93 

İbn-i Hümâm, Fethu’l-Kâdir, c. III, s. 300; Döndüren, a.g.e., s. 269. 

94 

es-Serahsî, el-Mebsut, c. V, s. 25; Ebû Zehra, el- Ahvalü’ş-Şahsiyye, s. 139; Bilmen, Kâmus, c.II, s. 67. 

95 

Abdülhamid, el-Ahvalü’ş- Şahsiyye, s. 103; İbn-i Abidîn, Reddü’l-Muhtar, c. V, s. 433-434. 

17

Ayrıca yalnız nafakayı sağlayabilen makam ve mevki sahibi kişilerin de mehir 

borcunu zenginlik zamanında ödemek üzere geri bırakarak zengin bir kadınla 

evlenmelerinde de denkliğin varlığı kabul edilmektedir. 96 

Bunun yanında bazı istisnalar da söz konusu olabilmektedir; örneğin devlet 

idaresindeki yüksek dereceli bir memur veya bir alim mehri misli karşılamaya muktedir 

olmasa bile, zengin bir kıza denk sayılabilir. 97 

İmam Yusuf’un görüşü doğrultusunda sistematize edilen malda denklik ile ilgili 

Hanefî kâidesi şu ayetle haklılığa kavuşturulmuştur: “Evlenmeye çare bulamayanlar 

(mehri,nafakayı teminden aciz olanlar) Allah kendilerini fazlından zengin kılıncaya kadar 

evlenmesinler.” 98 

Peygamber (s.a.v)’in mal mülk gibi konulara ehemmiyet vermediğini gösteren 

birçok rivayet vardır. Onlardan biri de şudur: 

“Adamın biri Peygamber’e (s.a.v.) evlenmek istediğini söyler. Peygamber (s.a.v.): 

Yanında ne var? diye sorar. Adam bir şey olmadığını söyler. Peygamber (s.a.v.): “Git, 

demirden bir yüzük bile olsa bul, gel” der. Adam bulamaz. Sadece üzerindeki elbisesinin 

olduğunu söyler. Peygamber (s.a.v.): “Bir tek elbisenle ne yapabilirsin ki onu sen giysen 

kadına bir şey kalmaz. O giyse sana kalmaz ” buyurur. Belli bir zaman sonra adam 

çağrılarak ezberinde Kur’an’dan ne olduğu sorulur. O da saymaya başlar. Peygamber 

(s.a.v): “Kur’an’ dan ezberindekilere karşılık onu sana verdik” buyurur. 99 

Bunun yanı sıra Hanefî mezhebine göre; şehirli veya köylü olmak, güzellik, zeka, 

kocanın birtakım kusurlardan uzak olması, eşlerin mezhep farklılıkları gibi hususlarda 

denklik şartı aranmaz. 

1.2.2. Şafiî Mezhebine Göre Kefâet 

İmam Şafiî “ Kadınların evlenme işlerinde denk olmalarından daha önemli bir şey 

bilmiyorum” diyerek konuya verdiği önemi belirtmiştir. İmam Şafiî aynı zamanda kadın 

haklarının zayi olmaması için nikâhta veli şartını ileri sürerken, velilerin de kadınların 

nikâhlarını kıymalarında denklik şartına riayet etmelerini ve hatta bu şartı aramalarını 

istemiştir. 100 

96 

İbn-i Hümâm, Fethu’l-Kâdir, c. III, s. 222; el-Kâsâni, Bedâi’ü’s-Sanâ’î, s. 319-320. 

97 

Şeyhzâde, Mecmeu’l-Enhûr, c.I, s. 278. 

98 

Nûr 24 / 33. 

99 

Sahih-i Buhâri Muhtasâr-ı Tecrîd-i Sarîh, çev. Abdullah Feyzi Kocaer, Hüner Yay., Konya 2003, s. 324. 

100 

Şafiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs , el-Ümm, Beyrut 1993, c. V, s. 25. 

18

Şafiî hukukçuları kefâette aranan şartlarda ihtilaf etmişlerdir. Bir kısmına göre bu 

şartlar beş tane bir kısmına göre ise altı tanedir. Bu şartlar: “Nesep, ayıplardan salim 

olmak, hürriyet, dindarlık ve iyi ahlak, meslek, mal ”dır. 101 

1.2.2.1. Nesep 

Bu konuda Şafiîler, Hanefîlerle mutabıktırlar. İnsanlar Arap ve Acemler olmak 

üzere ikiye ayrılır. Her biri kendi kavmi içerisinde birbirlerine olan değerleri ve statülerine 

göre denktirler. Hanefîlerden farklı olarak Şafiîler nesepte kefâeti sadece Araplar için 

değil tüm Müslümanlar için ararlar. Ayrıca kadın konusunda daha katı davranan Şafiî 

hukukçuları, kadının etrafta soylu olarak bilinen bir şahsa intisap etmesi halinde erkeğin de 

aynı şekilde soylu bir şahsa intisap etmesini isterler. 102 

1.2.2.2. Fizikî-Ruhî Sağlamlık 

Şafiî hukukçuları erkeğin, evliliğin devam etmesini sakıncalı kılan bir takım 

hastalıklardan selamette olmasını şart koşmuşlardır. Yani, ayrılmaya sebep olan cünun, 

cüzzam gibi ayıpları kocanın taşımaması gerekir. 103 

Evlilik ilişkilerine zarar getiren birtakım kusur sayılan özellikler vardır ki, bunlar 

karı ve kocanın her ikisinde de bulunabileceği gibi sadece taraflardan birinde de 

bulunabilir. Kocada bulunduğu zaman kadın için, kadında bulunduğu zaman da koca için 

evliliği feshettirme hakkı doğar. Bu ayıp sayılan kusurların bilinme zamanı önemli 

değildir. Nikâh akdinden önce, sonra veya cinsel ilişkiden sonra olması hukuki neticeyi 

değiştirmez. Kendisinde bu ayıplardan birisi bulunan bir kimse ister kadın ister erkek olsun 

ayıpsız olana denk değildir. Çünkü nefis böyle ayıpların kendisinde bulunduğu kişiyle 

birlikte olmak istemez. Böylelikle nikâhtan umulan amaç bozulur. 104 

Evlilik ilişkisine zarar verecek kusurlar (cüzzam, delilik, alacalı olmak cinsel 

hastalıklar) her iki taraf için de evliliği feshetme sebebi olabilir. Her ikisinde bulunması 

durumu değiştirmemektedir. Çünkü insan kendisinde bulunan bir hastalıktan tiksinmezken 

başkasında bulunan aynı hastalıktan tiksinti duyabilir. 105 

101 

el-Cezîri, a.g.e., c. V, s. 2117; Zuhaylî, a.g.e., s. 191; Bilmen, Kâmus, c. II, s. 68. 

102 

el-Cezîri, a.g.e., c. V, s. 2117; Cin, a.g.e , s. 164. 

103 

en-Nevevî, Ebû Bekir Zekeriyâ, Ravzatü’t-Tâlibin, Beyrut ty., c. V, s. 424; Dimyâti, a.g.e., c. III, s. 556; 

Bilmen, a.g.e., c. II, s. 68. 

104 

en-Nevevî, a.g.e., c. V, s. 424; Zuhaylî, a.g.e., c. IX, s. 196. 

105 

el-Cezîri, a.g.e., c. V, s. 2117. 

19

Akdin feshini gerektirmeyen ancak örfte kusur sayılma ihtimali olan kör, topal, kel 

olma gibi durumlarda iki görüş vardır: 106 

a. Nikâh akdine tesir etmeyen kusurlarda akit devam eder. 

b. Nefsin iyi görmediği ve toplum tarafından kusur sayılan bir sıfatın oluşmasında 

muhayyerlik hakkı doğar. 

Hanefîler ve Hanbelîlerce ayıplardan salim olmak denkliğin şartlarından değildir. 

Fakat velilere değil kadına tercih, seçme hakkını tanırlar. Çünkü ayıbın zararı sadece 

onunla ilgilidir. Velisi de kadının cüzzamlı, alacalı, ve deli olan birisiyle evlenmesine mani 

olabilir. 107 

Ayrıca baba ve velinin kusuru gerektiren bir hastalığa yakalanması çocuk için 

muteber değildir. Kusurlar sadece eşlerde arandığı için, böyle bir ailenin çocuğu sağlıklı 

ailenin kızına denktir. 108 

1.2.2.3. Hürriyet 

Bu konuda da Hanefîler ile Şafiîler aynı görüşü paylaşırlar. Hür olmak denkliğin 

şartlarındandır. Bir erkek sonradan hür olmuş olsa bile özgür bir kadına denk değildir. 

Çünkü kölelik kişi için bir noksanlıktır. Kendi kazancında tasarruf hakkına sahip değildir 

ve ona malik değildir. Çünkü hür olanlar kendilerinden mevki ve soy bakımından düşük 

olanlarla akraba olmakla ayıplandıkları gibi, kölelerle akraba olmakla ayıplanırlar. 109 

Şafiîler, Hanefîlere aynı zamanda aslın (baba ve dede) da hür olması noktasında 

katılmaktadırlar. Babalarından biri köle olan babası önce köle olup sonradan hür olan 

birine denk değildir. İki babası hür olan bir babası hür olana denk değildir. Ayrıca sadece 

Hanefî ve Şafiîlerin ortak görüşte oldukları bir diğer şart, aslen hür olan bir kadına, 

sonradan hür olan (azad edilmiş) bir kimse denk değildir. Çünkü hür olanlar, kölelerin 

akrabalığı ile ayıplandıkları gibi, sonradan hür olanların akrabalığı ile de 

ayıplanabilirler. 110 

106 en-Nevevî, a.g.e., c. V, s. 424. 

107 Zuhaylî, a.g.e., c. IX, s. 196. 

108 en-Nevevî, a.g.e., c. V, s. 424. 

109 Zuhaylî, a.g.e., c. IX, s. 192 


20

1.2.2.4. Dindarlık ve İyi Ahlak 

Dindar ve iyi ahlak sahibi olmak, Şafiîlerde de Hanefîlerdeki gibi denklik sıfatı 

olarak kabul edilmiştir. Günahkâr olarak da ifade edebileceğimiz fasık bir kimse iffetli bir 

kadına denk olamaz. 111 

“Öyle ya mümin olan, fasık kimse gibi midir ? Bunlar elbette bir olmazlar ” 112 , “ 

Zîna eden erkek, zîna eden veya müşrik olan bir kadından başkası ile evlenemez ” 113 gibi 

ayetler dindar ve iyi ahlaka sahip olma noktasında denkliğin gerektiğine dair delil olarak 

gösterilmektedir. 

Ayrıca, itikadî ve amelî durumu gizli olup fıskı zahir olmayan bir erkek iffetli bir 

kadına denktir. İffet, karı kocada aranan bir şarttır. Baba ve dedelerde aranmaz. 114 

1.2.2.5. Meslek 

Şafiî hukukçuları, kişinin rızkını temin edebileceği derecede sanat sahibi olmasını 

kefâet için aranan bir özellik saymışlardır. İnsanların övünç kaynağı kazançtır. Şahsiyeti 

zedeleyici ve nefsi aşağılayıcı meslekler ile uğraşanlar, kendilerinden daha iyi derecede 

olan meslek sahiplerine denk değillerdir. 115 Nitekim ayette: “Allah, kiminize kiminizden 

daha büyük rızık verdi.” 116 buyrulur. 

Toplumların farklı sosyal, coğrafik, kültürel yapılarına bağlı olarak meslek 

çeşitlerinde de farklılık gözlenebilir. Maverdî’ye (v. 450) göre kazanç yollarında muteber 

olan özellikler şunlardır: Kazancın meşru olmayan yollardan elde edilmemesi, kazancın 

şer’an necis olan şeylerden elde edilmemesi, kazancın insanı çok fazla yoran ve fazla 

sıkıntıya sokan şeylerden olmaması gerekir. Sayılan bu özelliklerdeki bir meslek grubunda 

çalışan erkek, kadına denk olamaz. 117 

1.2.2.6. Mal 

Şafiîler bu konuda Hanefîlerden farklı düşünürler. Varlıklı olmak denkliğin 

özelliklerinden sayılmaz. Çünkü mal geçici bir gölgedir. Devamlı olmayan bir haldir. 

Elden çıkabilecek bir şeydir. Şahsiyetli kişiler ve basiret ehli mal ile övünmezler. Şayet 

111 


112 

Secde 32/ 18. 

113 

Nûr 24 / 3. 

114 

Şirbînî, el-Muğni’l-Muhtâc, c. III, s. 271. 

115 

Şirbînî, a.g.e, c. III, s. 274. 

116 

Nahl 16 /71. 

117 

Mâverdî, el-Hâviyü’l -Kebîr, c. IX, s. 107. 

21

koca evlendiği zaman karısının nafakasını teminde zorluk çekerse o zaman mal ve 

zenginlik bir ölçü olabilir. 118 

Kefâetle ilgili olarak bazı Şafiî hukukçularının eşler arasında yaşça da denklik 

aranılması gerektiği düşüncesi dikkat çekicidir. Tabiidir ki, yetmiş yaşındaki bir kimse on 

altı yaşındaki bir kıza denk olmayacaktır. 119 

1.2.3. Mâliki Mezhebine Göre Kefâet 

Mâliki mezhebi, dindarlık ve iyi ahlaka sahip olmak ve eşin birtakım hastalık ve 

kusurlardan uzak olmasını denklik için yeterli görmüşlerdir. 


Dindar olan bir kadına dindar olmayan bir erkek denk olmaz. 120 

1.2.3.2. Eşin Bir Takım Ayıplardan Fizikî ve Ruhî Durumunu İlgilendiren Hastalık ve 

Kusurlardan Uzak Olması 

Belli kusurları bulunan erkek kusuru bulunmayan kadına denk olamaz. Mâlikilere 

göre bunlardan başka; nesep, meslek, hürriyet, zenginlik, güzellik gibi hususlarda kefâet 

aranmaz. 121 Nesep, mal ve meslek itibarı ile düşük seviyede olan bir erkek zengin veya 

yüksek seviyeden olan bir kadınla evlendiğinde akit sahih olur. Kefâette asıl olan dindir. 122 

Mâliki hukukçulara göre kocada dinî vecibelerin yerine getirilmesinde bir gevşeklik 

veya kusur sayılan özelliklerden herhangi birinin bulunması durumunda kadın için 

muhayyerlik hakkı doğar. Nitekim Hz. Ömer den gelen bir rivayette kadın, evlenir de 

kendisinde cinnet, cüzzam gibi hastalıklar olursa kocanın bu evlilikte muhayyer olacağı 

belirtilmiştir. 123 

1.2.4. Hanbelî Mezhebine Göre Kefâet 

Hanbelîlere göre: “Nesep, dindarlık ve iyi ahlak, meslek, hürriyet, servet” olmak 

üzere beş hususta kefâet aranmalıdır. Hürriyet, sanat ve zenginlik daha sonra ilave edilen 

118 Zuhaylî, a.g.e., c. IX, s. 195; Ebû Zehrâ, Ahvâlü’ş-Şahsiyye, s. 141. 

119 Ferruh, Ömer, İslam Aile Hukuku, çev. Yusuf Ziya Kavakçı, Sebil Yayınevi, İstanbul 1969, s. 109; Cin, 

a.g.e., s. 165. 


121 Bilmen, Kâmus, c.II, s. 67. 

122 el-Cezîri, a.g.e., c. V, s. 2116. 

123 el-Muvatta, Nikâh 9. 

22

maddelerdir. Mâlikilere göre, bu maddelerin yokluğu nikâha bir zarar getirmez. Fakat 

nesepte kefâet olmadığı zaman akdin feshi yoluna gidilebilir. Çünkü nesebin yokluğu 

nikâh akdinin bağlayıcılığına da bir noksanlık getirir. 124 

1.2.4.1. Nesep 

Hanbelîler, nesebin denklikte bir şart olarak aranılması hususunda Mâliki, Hanefî 

ve Şafiîlerle aynı görüştedirler. Arap toplumuna göre kefâette asıl ölçü nesep olmuştur. 

Yokluğu veya seviye itibariyle düşük oluşu bir kusur sayılmıştır. Nesebe verilen özellik 

aynı zamanda din özelliğine de verilmiştir. Araplar kendi içinde acemler de kendi içinde 

birbirlerine denktirler. 125 Nesebi sahih olmayan birisi nesebi belli olan bir kıza den 

değildir. Hanbelî hukukçuları böyle bir evliliğe sıcak bakmamaktadırlar. Çünkü böyle bir 

evlikte kadın, kocasının nesebinin belirsizliği ile ayıplanır, velileri de tenkid edilir. 126 


Hanbelîler, dindarlık ve iyi ahlak konusunda denkliğin aranması hususunda da 

Mâliki, Hanefî ve Şafiîlerle aynı görüştedirler. Fasık bir adam saliha bir kadına denk 

olamaz. Bi’dat ehli olan kişi ile bir kadının evlenmesi halinde akdin feshi için hakime 

başvurulabileceği gibi, Rafizi, Kaderiyye gibi bi’dat ehli olanlara kız verilemeyeceği de 

söylenmiştir. Fakat bunlar aşırı değil ise evlenmek için herhangi bir sakınca yoktur. 127 

1.2.4.3. Meslek-Sanat 

Meslek ve sanat konusunda denklik aranması hususunda Hanbelîler de Hanefîler ve 

Şafiîlerle aynı görüştedirler. Küçük değerdeki sanat erbabı kıymetli sanat sahibi olanların 

kızlarına denk değildir. 128 Çünkü toplumda itibar görmeyen bir mesleğe sahip olmak, kişi 

için birtakım sıkıntıları beraberinde getirir. Bu da kızı etkileyeceğinden o kızın ilerde 

toplumda aşağılanmasına ve küçük düşürülmesine sebep olabilir. 129 

124 İbn-i Kudâme, Muhammed Abdullah, el-Muğnî ve eş-Şerhu’l-Kebîr, Beyrut 1992, c. VII, s. 378; Bilmen, 

Kâmus, c.II, s. 68. 

125 İbn-i Kudâme, a.g.e., c. VII, s. 375. 

126 İbn-i Kudâme, a.g.e., c. VII, s. 379. 



129 Bilmen, Kâmus, c.II, s. 67. 

23

1.2.4.4.Hürriyet 

“Köle, hür olana denk değildir” ilkesi Hanbelîlerce de kabul edilmiştir. Hanefî ve 

Şafiîlerden farklı olarak, Hanbelîlerce sonradan hür olanların aslen hür olanla denk olduğu 

kabul edilir. 130 

1.2.4.5. Servet-Mal 

Servet ve mal hususunda Hanefîler ile Hanbelîler aynı görüştedirler. Mâli 

bakımdan bir erkeğin iyi olmayışı insanların gözünde iyi karşılanmayabilir. Nafakasını ve 

çocuklarının geçimini karşılayamayacak olan kocasından varlıklı kadın zarar görebilir. Bu 

yüzden erkeğin mali durumunun iyi olması kadının koca evindeki durumunun, babası 

evindeki durumuna göre değişmemesi gerekir. 131 Hanbelîlere göre, zenginlikten maksat, 

kişinin kendi maddi imkanı ölçüsünde eşinin mehir ve nafakasını temin edecek maddi 

yükümlülüğü üstlenmesidir. 132 

Hanefî mezhebi, nafakanın olmayışı veya darlık sebebiyle kadının ayrılmayı talep 

etmesini onaylamazken diğer üç imam kadın lehine bunu onaylar; fakat kadın bunu şart 

koşamaz. 133 

Ayrıca ayıplardan salim olma konusunda Hanbelîler, Hanefîlerle aynı görüştedirler. 

Bunu denklik şartı olarak kabul etmezler. Fakat velîlere değil kadına nikâh akdini 

feshettirme hakkını tanırlar. Çünkü bu hastalıklardan doğacak olan zarar, kadına 

dokunacaktır, sadece onu ilgilendirir. Veli ise kadının cüzzamlı, alacalı ve mecnun birisi 

ile evlenmesine mâni olabilir. Bunların dışındaki hastalıklarda ise herhangi bir engel 

yoktur. 134 

1.2.5. Evlilikte Eşlerin Mezhep Farklılığı 

Ehli sünnet içerisinde yer alan tüm fıkhî mezheplerin evlilik hususunda birbirlerine 

karşı üstünlükleri yoktur. Hanefî bir erkek Şafiî bir kıza denktir. Burada denklikten maksat 

nikâhın sahih oluşudur. Dolayısıyla Hanefî erkek Şafiî bir kızla nikâh akdi yapacak olsa bu 

akdin sahih oluşuna hükmedilir. Şayet kız bakire olup Şafiî olan babasının mezhebinden 

ise velisinin izni olmadan nikâh akdi sahih olmaz. Çünkü Şafiî mezhebinde nikâh velinin 

130 Zuhaylî, a.g.e , c. IX, s. 193. 

131 Zuhaylî, a.g.e., c. IX, s. 195; el-Cezîri, a.g.e., c.V, s. 2119. 

132 İbn-i Kudâme, el- Muğnî, c. VII s. 378. 

133 Ebû Zehra, Ahvâlü’ş-Şahsiyye, s. 142. 

134 İbn-i Kudâme, el-Muğnî, c. VII, s. 379; Zuhaylî, a.g.e., c. IX, s. 197. 

24

iznine bağlıdır. Velinin mübaşereti ile nikâh akdinin yapılması halinde Hanefî mezhebine 

göre nikâh akdinin sıhhatine hüküm verilir. 135 Sonuçta denklik hususunda mezhep 

farklılığını bir rolü olmadığını söyleyebiliriz. 

Sonuç olarak mezheplerin kefâet hususuna ve şartlarına yaklaşımını 

değerlendirecek olursak şu tespitlerde bulunmamız mümkündür: Hukukçular denkliğin 

özelliklerinde farklı görüşler beyan etmişlerdir. Hanefîlere göre, dindarlık, İslam’a giriş, 

hürriyet, soy , mal ve meslektir. Hastalıklardan uzak olmak, yaş uygunluğu, güzellik, zeka 

gibi unsurları şart olarak almamışlardır. Şafiîlerde; dindarlık, hürriyet, soy, meslek, 

kusurlardan uzak olmak, Hanbelîlerde; dindarlık, hürriyet, soy, zenginlik, ve meslek; 

Mâlikilerde; dindarlık ve hastalıklardan uzak olmak, kefâet için gerekli olan şartlardır. 

Mezhep imamlarının hepsi, dindarlık yönünde denkliğin aranması hususunda 

ittifak etmişlerdir. Mâlikilerin dışındakiler hürriyet, soy ve meslekte ittifak etmişlerdir. 

Mâlikiler ve Şafiîler hastalıklardan uzak olmayı da bir şart olarak almışlar, ve bunu kadın 

için nikâhı feshettirmek için tercih hakkı olarak değerlendirmişlerdir. Şafiî kaynaklarından 

elde edilen önemli bir bilgi de, evlenecek olanların yaş bakımından aralarında çok büyük 

bir farkın olmaması, bu hususta da kefâete riayet edilmesi gerektiği yönündedir. Yine, 

Hanefîler ve Hanbelîlerin zenginlik, mal hususunda ittifak halinde oldukları görülmektedir. 

Ayrıca Hanefîler, usulün, ana babanın da Müslüman olması gerektiği düşüncesiyle diğer 

mezheplerden ayrılmaktadır. 

Bunların dışındaki, güzellik, çirkinlik, köylü şehirli olmak, farklı memleketlerden 

olmak, farklı mezheplerde olmak, evliliğe mani olmayacak hastalıklara sahip olmak, 

kültürlü veya cahil olmak, çok akrabaya sahip olmak veya kimsesiz olmak gibi hususlarda 

denkliğin aranmayacağını görmekteyiz. 

Kefâet konusunda daha katı davranan ve kefâet kriterini en geniş tutan hukukçular 

Hanefîlerdir. Hanefî mezhebi kefâete oldukça önem vererek bu konuyu sistematik bir 

şekilde ele alamaya çalışmıştır. Bu durum, biraz da onların kadına velisinin izni olmadan 

evlenebilme yetkisi tanımalarından kaynaklanabilir. Ancak belirtmek gerekir ki Hanefîler 

tarafından formüle edilen kefâet teorisi uzun bir gelişme neticesinde ortaya çıkmıştır. 

Çünkü mezhepler arasında olduğu kadar aynı mezhep içinde de kefâet lehinde ve aleyhinde 

farklı görüşler ortaya çıkmıştır. 

135 İbn-i Abidîn, Reddü’l-Muhtâr, c. V, s. 445. 

25

1.3. Denklikle İlgili Diğer Tartışmalar 

1.3.1. Denkliğin Şart Koşulduğu Taraf 

Hukukçuların cumhuruna göre, denklik kadınlar için erkek tarafında istenir. Yani 

erkeğin kadına denk olması şartı aranır. Kadının erkeğe denk olması şartı aranmaz. Bu, 

erkeğin değil kadının menfaatine bir haktır. Erkek, kendinden daha aşağı olan bir kadınla 

evlendiğinde ayıplanıp, kınanmaz. Ama kadın kendinden düşük biriyle evlendiği zaman 

hem kendisi hem ailesi ayıplanır. Üstün erkek insanlar nazarında hanımını yüceltebilir. 

Ama üstün kadın düşük bir erkeği yüceltemez. 136 

Ancak iki husus vardır ki bu noktalarda da kadın tarafında denklik şartı aranabilir. 

Birincisi, baba veya dededen başkasının ehliyeti bulunmayanı veya eksik ehliyetli olanı 

evlendirmesi yahut bu durumdaki bir erkeği daha akit yapmadan önce bile kötü tercih 

yapmasıyla tanınan baba veya dedenin evlendirmesi. Bu evliliğin sıhhati için kadının 

erkeğe denk olması şarttır. Bu şart, evliliğin maslahatı için bir ihtiyattır, yoksa evlilik sahih 

olmaz. İkincisi, erkeğin kendini evlendirsin diye başkasına mutlak vekalet vermesi 

durumunda akdin geçerli olabilmesi için, Mâlikiler ile Ebû Yusuf ve Muhammed’e göre, 

kadının kocaya denk olması şarttır. 137 

1.3.2. Denkliği İstemeye Hak Sahibi Olanlar 

Kefâet, evlenme akdinin oluşmasında ve tamamlanmasında etken bir güç olunca bu 

hakkın kime ait olacağı meselesi de, hukukçular arasında farklı görüşlerin doğmasına 

zemin hazırlamıştır. İslam hukukçularının çoğunluğuna göre bu hak, kadına ve velisine 

tanınmıştır. Denkliğin kadının ve velilerinin hakkı olduğunda hukukçular ittifak 

etmişlerdir. 138 İslam’ın kefâet bulunmamasından dolayı sadece kadına ve velisine 

evlenmeyi bozma hakkını tanımasının sebebi şu olsa gerek: Erkek mutlak talak yetkisine 

sahiptir. Kendine denk olmayan bir kadınla evlenmiş ve buna pişman olmuşsa söyleyeceği 

iki kelime ile istemediği karısından boşanabilir. Kadın ise böyle bir yetkiyi çok istisnai 

olarak ve güç bir şekilde elde edebilir. Bu nedenle kendine denk olmayan bir erkekle 

evlenmiş olan bir kadına evlenmeyi feshetme yetkisinin verilmesi ihtiyaca uygun 

görülmüştür. 139 


137 Zuhaylî, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, c. IX, s. 190. 

138 el-Kâsâni, el-Bedâi’ü’s-Sanâ’i, c. II, s. 320; İbn-i Hümâm, Fethu’l-Kâdir, c. III, s. 424, el-Şirbînî, 

Muğni’l-Muhtâc, c. III, s. 164; İbn-i Abidîn, Reddü’l-Muhtâr, c. V, s. 436. 

139 Ebû Zehra, Ahvalü’ş-Şahsiyye, s. 144; Cin, a.g.e., s. 159. 

26

tanımıştır. 

Hanefî mezhebi iki halde erkeğe de kefâet sebebiyle evliliği feshetme hakkı 

1. Cebr hakkına dayanarak mümeyyiz küçük veya mahcur oğlunu dengi olmayan 

bir kadınla evlendiren baba veya büyükbaba çocuklarına karşı isabetsiz davranışlarıyla 

tanınmış kimselere küçük veya mahcur evlenmeyi fesih etme hakkına sahiptir. Aynı durum 

baba veya büyükbabadan başka veliler tarafından küçük veya mahcur adına akdedilen 

evlenmeler için de geçerlidir. 140 

2. Kendisini dengi bir kadınla evlendirmesi için herhangi bir kimseyi tevkil eden 

erkek, vekilin uygun olmayan bir eşle evlenme akdetmesi halinde evlenmeyi feshetme 

hakkına sahip olacaktır. 141 Ancak erkek tarafından ileri sürülen kefâet ile kadın tarafından 

ileri sürülen kefâet arasında müeyyide bakımından fark vardır. Erkeğin kefâet itirazında 

bulunduğu hallerde evlenme batıldır. Halbuki kadına ilişkin kefâet itirazı halinde evlenme 

mevkuftur. Yani icazete bağlıdır. İcazet verilmezse evlenme akid tarihinden itibaren 

geçersiz olur. 142 

1.3.3. Denkliğin Şart Koşulduğu Vakit 

Erkeğin kadına denkliğinde evliliğin başlangıcı esas alınır. Kocanın sonradan 

işlerinin kötüleşmesi, başlangıçta sahip olduğu imkan ve özellikleri kaybetmesi denkliği 

bozmaz ve evliliği sona erdirmez. 143 

Koca nikâh akdinin başlangıcında karısına denk olduğu halde sonraları denklik yok 

olsa veya denkliğe zarar getiren bir olay olsa buna itibar edilmez. Mesela; akit anında 

mehir ve nafakaya muktedir bir zengin iken sonraları fakir bir duruma düşse toplumda 

itibar gören bir meslek grubunda iken sonraları itibar görmeyen bir mesleğe düşse, önceleri 

dindar iken sonraları büyük günahlar işlese karısına denk olmadığı, denklik şartı bozuldu 

diye akdin feshi yoluna gidilmez İslam hukukçularının genel kanaatleri bu 

doğrultudadır. 144 

1.3.4. Denklik Konusunda Velinin Hukukî Durumu 

Kadın dengi olmayan biriyle evlenecek olursa, velinin onların aralarını ayırma ve 

gerektiğinde evlilik akdine itiraz etme hakkı vardır. Kefâetin bulunmaması sebebiyle 

140 Cin, a.g.e., s. 159; Zuhaylî, a.g.e., c. IX, s. 190. 

141 el-Kâsâni, el-Bedâi’ü’s-Sanâ’i, c. II, s. 320. 

142 Cin, a.g.e., s. 159. 

143 Bilmen, Kâmus, c.II, s. 68; Ebû Zehra, a.g.e., s. 143. 

144 Ebû Zehra, a.g.e., s. 188; Abdülhamid, el-Ahvalü’ş-Şahsiyye, s. 102. 

27

evliliğin feshini talep etme hakkını ancak yakın veliler kullanabilirler. Denk olmayan 

evliliğe yakın veli razı olduğu taktirde uzak velilerin itiraz hakkı bulunmaz. Bu konuda 

ulemâ arasında ihtilaf yoktur. Aynı yakınlıkta birden fazla velinin bulunması velilerden 

birinin nikâhı onaylaması durumunda diğerlerinin itiraz hakkının bulunup bulunmayacağı 

konusunda ise ihtilaf edilmiştir. Ebû Hanîfe ve İmam Muhammed’e göre velilerden birinin 

nikâhı onaylaması diğerlerinin itiraz hakkını düşürür. Ebû Yusuf ve Züfer b. Huzeyl’e göre 

nikâhı onaylamayan velilerin itiraz hakları saklı kalır. İtiraz hakkına sahip olan veliler 

amca oğluna kadar uzayabilir. Diğer asabelerin ve zev’il erhâm’ın itiraz hakkı 

bulunmaz. 145 

Hanefî hukukçuları akıl, baliğ ve hür bir kadının velisinin hazır olmadığı bir 

mecliste dengi olmayan birisi ile nikâhlanmasını geçerli saymışlardır. 146 

Kadın, hamile olmadıkça ya da doğum yapmadıkça veliler eğer razı değillerse karı 

kocayı ayırma hakkına sahiptirler. Eğer veli kadını onun rızasıyla dengi olmayanla 

evlendirirse nikâh lazım olur. Velilerin razı olmaları halinde kendiliklerinden fesih ve itiraz 

haklarını düşürmüş olurlar. 147 

Şafiîlere göre bir veli kızını denk olmayan biriyle evlendirirse nikâh sahih olur. 

Dereceleri aşağıda olan velilere herhangi bir itiraz hakkı doğmaz. Fakat velilerin dereceleri 

eşit olursa hepsinin rızası lazımdır. Bunlardan biri razı olmazsa nikâh sahih olmaz. 148 

Mâlikiler erkek kadınla zifafta bulunmamış ise velilerin fesih hakkının olduğunu 

söylerler. Eğer zifaf olmuşsa fesih durumu yoktur. İtiraz tüm veliler arasında müşterek bir 

haktır. Velilerden biri kadını dengi olmayanla öteki velilerin iznini olmaksızın sadece 

kadının rızası ile evlendirirse nikâh lazım (bağlayıcı) olmaz. Bu husus Hanefî ve Şafiîlerin 

görüşlerine mutabık değildir. 149 

Hanbelîler, uzak velinin daha yakın velinin rızasına rağmen evliliği fesih ve itiraz 

hakkına sahip olduğunu kabul ederler. Kadının rızası dahi olsa kendisine bulaşacak olan ar 

sebebiyle buna hakkı vardır. Denklik kadın ve tüm veliler için bir haktır. Eğer baba kızını 

dengi olmayan biriyle evlendirirse rızasıyla da olsa kızın kardeşlerinin bu evliliği feshetme 

hakları vardır. Çünkü dengi olmayanla evliliğin getireceği utanç hepsi için söz konusudur. 

Hanbelîlere göre denkliğin akitten sonra bozulması halinde artık evliliği feshetmek 

145 

Bilmen, Kâmus, c.II, s. 68; Ebû Zehra, Ahvalü’ş-Şahsiyye, s. 144 ; Aktan, “Kefâet”, TDV İslam 

Ansiklopedisi, c. XXV, s.168. 

146 

es- Serahsî, el-Mebsut, c. V, s. 26; el-Kâsânî, el-Bedâi’ü’s-Sanaî, c. II, s. 318. 

147 

Zuhaylî, a.g.e, c. IX, s. 189. 

148 

Bilmen, Kâmus, c.II, s. 70; Zuhaylî, a.g.e., c. IX, s. 189. 

149 


28

velilerinin değil de kadının hakkıdır. Çünkü velilerin hakkı akdin başlangıcında söz 

konusudur, devamında değil. Bu görüş de diğer mezheplerin aksine olan bir görüştür. Oysa 

cumhura göre denkliğe akdin başlangıcında itibar edilir. Akitten sonra bozulmasında bir 

zarar yoktur. Eğer erkek akit sırasında denk olup sonra denk olmazsa akit feshedilmez. 150 

Velinin açık veya gizli evlenmeye icazeti fesih hakkını düşürür. Rızayı gösteren her 

fiili zımnen icazet sayılır. Örneğin veli, kadının mehrini talep için dava ederse evlenmeye 

zımnen icazet vermiş sayılır. Ancak, velinin sadece susması rızanın varlığı olarak 

yorumlanamaz. 151 

Kefâetin olmamasından dolayı zevc ile zevcenin aralarını ayırmak için hakimin 

hükmü gerekmektedir. Nikâh hakim tarafından feshedilmedikçe evlilik devam eder. Bunun 

sebebi şudur: Kefâetin bulunmaması yüzünden evlenmenin feshi tüm imamlarca kabul 

edilmiş değildir. Eşlerden biri kefâete taraftar olmayan imamların fikrine dayanarak 

evlenmenin feshini bertaraf etmek isteyebilir. İlgililerin bu yola gitmesini önlemek için 

kadının feshe karar vermesi uygun bulunmuştur. 152 

Derecede eşit bazı velilerin razı olması, diğerlerinin razı olmaması durumunda 

hukukçuların görüşleri şu şekildedir: 

Eğer yakın veliler mesela öz kardeşler gibi birden fazla olursa ve bazısı evliliğe razı 

olurken bazısı olmazsa, bazılarının razı olması İmam Ebû Hanîfe ve Muhammed’e göre 

ötekilerin hakkını düşürür. Çünkü bu bir tek haktır parçalanamaz; bu hakkın sebebi 

akrabalık olup parçalanma kabul etmez. Yerleşmiş kaide şudur: “Parçalanamayan bir şeyin 

bazısının düşürülmesi bütünün düşürülmesi demektir.” Eğer velîlerden biri hakkını 

düşürürse ötekilerin de hakkı düşer. Bu hususta bir topluluk için sabit olan kısas hakkına 

kıyas edilir. Çünkü bu hak parçalanma kabul etmeyen bir haktır. Eğer bazısı affederse 

ötekilerin hakkı düşer. Buna şöyle cevap verilmiştir: Kısas velîlerden her biri için tam 

olarak sabit değildir. Bazısı düşerse tam olarak kısas hakkının alınması mümkün olmaz. 153 

Cumhûr (Mâlikî, Şafiîler, Hanbelîler, Hanefîlerden Ebû Yusuf ve Züfer), bazı eşit 

veliler razı olursa ötekilerine itiraz hakkı düşmez, demişlerdir. Çünkü denklik hepsi için 

sabit olan müşterek bir haktır. Ortak bir borçta ortaklardan biri hakkından vazgeçerse 

bunun ötekilerin hakkını düşürmediği gibi. Hanbelîlere göreyse, velilerin eşit ya da farklı 


151 Bilmen, Kâmus, c.II, s. 71; Cin, a.g.e., s. 159. 

152 Bilmen, Kâmus, s. 71; Zuhaylî, a.g.e., c. IX , s. 189. 


29

derecelerde olmaları arasında bir fark yoktur. Çünkü denklik onlara göre hepsinin 

hakkıdır. 154 

Kocanın kadına denk olmaması halinde meydana gelen ayrılık talaktan 

sayılmayacağından bu ayrılıkla talakın sayılarında bir eksilme meydana gelmez. 155 

1.4. Eşler Arasında Denklik Bulunmamasının Hukukî Sonuçları 

İslam hukukçuları, kadının dengi olmayan birisi ile evlenmesini hoş karşılamamış, 

kadın ve ailesine gelme ihtimali olan bir takım kusurlardan kurtulmak için dengi olmadan 

kıyılan nikâhlarda velinin feshetme hakkının olduğunu belirtmişlerdir. Denkliğin kadının 

ve velilerin hakkı olduğunda fakihler ittifak etmişlerdir Eğer kadın denk olmayan birisiyle 

evlenirse velilerin feshetme hakları vardır Veli de kadını denk olmayan biriyle evlendirirse 

kadının feshetme hakkı vardır. Çünkü bu üzerine akit yapılan şeyde bulunan bir noksandan 

kaynaklanan bir tercih hakkıdır, bu da alışverişteki muhayyerlik (seçme) hakkına 

benzemektedir. Hakim akdi feshetmezse nikâh hükümleri sabit kalıp evlilik devam eder. 156 

Evlilikte kadının da söz sahibi olduğuna dair şu rivayeti gösterebiliriz; Abdullah İbn 

Büreyde babasından rivayet etmiştir: Bir kız Rasülullah’a gelerek şunu söyledi: “Babam 

kendi seviyesini yükseltmek için beni kendi kardeşinin oğlu ile evlendirdi.” Hz. 

Peygamber şöyle dedi: “Karar verme hakkı kadına verilmiştir.” Bunun üzerine kız şöyle 

dedi: “Babamın yaptığını şimdi kabul ettim. Ben sadece bu hususta babaların bir yetkisi 

olmadığını öğretmek istemiştim.” 157 Kadın denkliğin yokluğundan dolayı feshetme 

hakkını terk ederse velinin hakkı baki durur. Bunun aksi de geçerlidir. 158 

Denkliğin olmamasından dolayı kadının veya velisinin fesih yoluna gidebilmeleri 

için bazı durumlar söz konusudur: 

1. Eğer bir kadın velisinin onayı olmaksızın kendisine denk olmayan biri ile 

nikâhlanırsa ve daha sonra veliler de bu işe razı olmazlarsa bu nikâh fasit olur ve velilere 

bu akde itiraz etme hakkı doğar kadın için böyle bir hak yoktur. Çünkü o kefâet 

konusunda, tahkik etmeyerek vazifesinde kusurlu davranmıştır. 159 

Serahsî (v. 490), Mebsut’ta bu konuya şöyle bir yorum getirmiştir: Bu durumda 

veliye fesih hakkı tanınır. Çünkü kadın bu durumda velilerine bir ayıp eklemiştir. Veliler 

154 Zuhaylî, a.g.e., c. IX, s. 189-190. 

155 Bilmen, Kâmus, c.II, s. 71; İbn-i Hümâm, Fethu’l-Kadîr, c. III, s. 187. 

156 Serahsî, el-Mebsut, c.V, s. 29. 

157 Şevkâni, Neylü’l-Evtâr, c. V, s. 240. 

158 Zuhaylî, a.g.e., c. IX, s. 189; Bilmen, Kâmus, c.II, s. 69. 

159 Bilmen, Kâmus, c.II, s. 69; Ebû Zehra, Ahvâlü’ş-Şahsiyye, s. 144. 

30

dünürlük yoluyla kendilerine denk olmayan birinin kendilerine nispet edilmesiyle kınanır, 

ayıplanırlar. Kendilerinden bu ayıbı gidermek için mücadele hakları vardır. 160 

Kendine denk olmayan biriyle kadının bilerek ve velilerinin onayı olmadan yaptığı 

nikâhın sahih olup olmadığı ihtilaflı olup bu konuda üç görüş öne sürülmüştür. 

İlk görüşe göre, böyle bir akit zaten sahih değildir. Hasan b. Ziyad’ın Ebû 

Hanîfe’den naklettiği bu görüşe göre velinin itirazı ile nikâh feshedilse bile kalıcı birtakım 

zararların ortaya çıkmaması bakımından sahih olmadığını söylemek ihtiyata uygun 

görülmüştür. 161 

Diğer bir görüşe göre akit sahih olur, fakat velinin akde itiraz hakkı ve akdi 

bozmayı isteme hakkı vardır. Hakimin hükmü ile veliye tanınan bu hak ancak, velinin 

açıkça veya delalet yoluyla razı olduğunu belirtmesiyle düşer. Çünkü akit tüm şartlarını 

kapsar bir halde başlamıştır. 162 

Üçüncü görüşe göre itiraz ve feshi talep etme hakkı süresiz değildir. Bu hak belli 

bir zamanla sınırlıdır. Kadının doğum yapmasıyla çocuğun hukukunu koruma adına artık 

velilerin itiraz hakları sona erer. Zira çocuğun menfaati anne babasının birlikteliğiyle daha 

iyi korunur. 163 

2. Erkek kendi kimliği, nitelikleri ve sosyal statüsü konusunda kadını yanıltmış ve 

sonradan denklik bulunmadığı anlaşılmışsa hem kadın hem de kadının velileri mahkeme 

kararı ile nikâhı feshettirme hakkına sahiptir. 164 

Kadın adamın mezhebinin hakikatini öğrendikten sonra adamın kadına denk olduğu 

ortaya çıkarsa, sadece kadının fesih hakkı vardı. 165 Şayet erkeğin nesebi söylendiği 

nesepten daha faziletli çıkmışsa kadına da velisine de akit için herhangi bir eylemde 

bulunma hakkı yoktur. 166 Eğer kadın nesebi hakkında erkeği aldatmışsa durumu ne 

olacaktır? Bu konuda Ebû Zehra’nın fikri: “Kadın kendi nesebinin dışında bir nesebi 

söylemişse adamın muhayyerlik hakkı yoktur. Çünkü kadının kandırması sebebiyle erkeğe 

herhangi bir zarar gelmez. Erkek elinde tuttuğu talak yetkisiyle istediği zaman kadını 

boşayabilir.” 167 şeklindedir. 

160 Serahsî, el-Mebsut, c.V, s. 26. 

161 Aktan, “Kefâet”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. XXV, s.168. 


163 Bilmen, Kâmus, c.II, s. 71; Ebû Zehra, a.g.e., s. 143; Cin, a.g.e., s. 165. 

164 Serahsî, el-Mebsut, c. V, s. 28; Ebû Zehra, a.g.e., s. 144. 

165 Ebû Zehra, a.g.e., s. 144. 

166 Serahsî, a.g.e., c. V, s. 28. 

167 Ebû Zehra, a.g.e., s. 144. 

31

3. Kadın asabe olan velisini vekil tutsa bu veli de akit esnasında denkliği 

gözetmeyerek kadını evlendirse daha sonra adamın kadına denk olmadığı anlaşılırsa bu 

durumda kadının akde itiraz etme hakkı vardır. Çünkü kadın denklikteki hakkını 

kullanmamıştır. Veli artık itiraz edemez çünkü o bu hakkını düşürmüştür. 168 Ancak böyle 

bir koca, kadından ayrılıp sonra kadın velisiz olarak bu adamla tekrar evlenirse veliye 

nikâhta itiraz hakkı doğar. Çünkü ikinci akit biraz daha farklıdır. Velinin ilk akde razı 

olması ikinci akde de razı olduğu anlamına gelmez. 169 

4. Kadının kendisi ve velileri denkliğin bulunmadığını bildikleri halde veya denklik 

konusunu önemsemeden ve araştırmadan nikâha razı olmuşlarsa yada nikâhtan sonra 

denklik bulunmadığını fark ettikleri halde nikâhı kabul ettiklerini gösteren bir tutum ve 

davranış ortaya koymuşlarsa evlilik sahih ve bağlayıcı olarak gerçekleşmiş ve o kadının 

veya velisinin fesih isteme hakkı düşmüş demektir. 170 

1.5. Denkliğin Hükmü İle İlgili Görüşler 

Hanefî hukukçulara göre denklik genel olarak lüzum şartı sayılır. Ancak sonra 

gelen alimlerin fetvalarına göre, denklik bazı hallerde evliliğin sıhhatinin şartı bazı hallerde 

infazının şartı, bazı hallerde de lüzumunun şartıdır. 

Denkliğin evliliğin sıhhatinin şartı olduğu durumlar şunlardır; 

a. Akıllı ve buluğa ermiş kadın kendini denk olmayan biriyle ve fahiş bir aldanışla 

evlendirir ve kendisine baba tarafından akraba olan asabeden bir veli akitten önce bu 

evliliği kabullenmezse ne ilzam olur ne de buluğ sonrası rızaya bağlı olarak sahih olur. 171 

b. Eğer, asıl (baba ve dede) veya fer (oğul) dışında birisi ehliyeti bulunmayanı veya 

ehliyeti eksik olanı yani deli erkekle deli kadını veya küçük erkekle küçük kızı denk 

olmayanla evlendirirse evlilik geçersizdir. Çünkü bunların velayeti bunların maslahatına 

bağlıdır, denk olmayanla evlendirmekte ise herhangi bir maslahat yoktur. 172 

c. Evlendiren veli, baba veya deli kadının oğlu olup daha önce onlardan kötü seçme 

olayı vukû bulmamışsa erkeğin vereceği mehrinin fazlalılığı veya mehrinin azlığı ile fahiş 

bir aldanışla olsa bile kadını denk olmayanla evlendirmesi bağlayıcı olur. 173 

168 

Ebû Zehra, a.g.e., s. 144. 

169 

es-Serahsî, el- Mebsut, c. V, s. 27. 

170 

Aktan, “Kefâet” TDV İslam Ansiklopedisi, c. XXV, s.167; Bilmen, Kâmus, c.II, s. 69. 

171 

İbn-i Abidîn, Reddü’l-Muhtâr, c. V, s. 418. 

172 

İbn-i Abidîn, Reddü’l-Muhtâr, c. V, s. 419. 

173 

Zuhaylî, a.g.e., c. IX, s. 186-187. 

32

Denkliğin evliliğin yerine getirilmesinin (infazının) şartı olduğu durumlar: 

Eğer, akıllı ve baliğ olan kadın birini kendisini evlendirmesi için vekil kılar da (bu 

şahıs ister veli, ister kendine yabancı biri olsun) ve o da kadını denk olmayan biriyle 

evlendirirse akit kadının iznine bağlı olur. Çünkü denklik kadının ve velilerinin hakkıdır. 

Eğer koca kendisine denk olmazsa kadının rızası olmadan akit gerçekleşmez. 174 

Denkliğin evliliğin lüzumunun şartı olduğu durumlar: 

Eğer akıllı ve baliğ olan kadın kendini denk olan biriyle evlendirirse, evlilik ilzam 

edici olur. Velisinin de itiraz ve feshetme hakkı olmaz. Eğer kendini denk olmayan biri ile 

evlendirirse baba tarafından akrabası (asabe) olan velinin itiraz etme hakkı olur. 175 

Şafiî hukukçuları denk olmayan evlilik hükümlerini üç kısımda toplarlar: 

a. Kadının razı olup, velilerinin hoş karşılamadıkları haller: Bu durumda nikâh 

batıldır. Velilerin haklarına riayet asıldır. 

b. Velilerin razı olup da kadının istemediği evlilik: Böyle bir evlilikte kadının 

hakkına riayet edilmeyeceğinden nikâhın batıl oluşuna hükmedilir. 

c. Velinin ve kadının razı olduğu nikâh akdi: Dengi olmadan kıyılan nikâhın iptali 

vücubu değil müstehaplık ifade eder. Velinin zorlama ile de olsa kızını evlendirmesi 

muteberdir. 176 

Konuya iki farklı açıdan bakan Hanbelî hukukçuları denk olmayı nikâhın sıhhat 

şartı olarak değerlendirip denk olmayan bir nikâh akdini batıl kabul ederken, diğer bir 

görüşde de denk olmadan kıyılan nikâhların muteber olduğunu söylerler. Fakat böyle bir 

nikâh akdinde hakim yolunun da açık olduğu vurgulanmıştır. 177 

Denk olmadan yapılan evlilik akitlerinde hakimin akde fesih kararı vermesi şu 

sonuçları doğurur: 

a. Fesh, cinsel ilişkiden sonra vâki olursa kadının üzerine iddet gerektiği gibi 

kocanın kadına nafaka vermesi de gerekir. Çünkü kadın, nikâh ile nafakayı hak etmiş olur, 

iddetse devam eder. 

b. Kadın sonradan iddeti içerisinde velinin izni olmadan evlenir, hâkim de cinsel 

ilişkiden önce aralarını ayırırsa kadının ikinci mehrini tamamen alabileceği gibi Ebû 

Hanîfe’ye göre müstakil bir iddet beklemesi de lazımdır. 178 

Burada konu ile ilgili fetvaları da vermemizin faydalı olacağını düşünüyorum. 

174 İbn-i Abidîn, Reddü’l-Muhtâr, c. V, s. 436. 


176 el-Mâverdî, el-Hâviyü’l-Kebîr, c. IX, s. 108. 

177 İbn-i Kudâme, el-Muğnî, c.VII, s. 377. 

178 es-Serahsî, el- Mebsut, c. V, s. 27. 

33

İbrahim Halebî’nin “Mülteka’l Ebhûr”, Gökçen Art’ın “Şeyhülislam Fetvalarında 

Kadın ve Cinsellik” adlı eserlerinden ve “ Fetavâ- yı Hindiyye” den derlediğimiz fetvalar 

şu şekildedir: 

“Baliğa Hind, kendinin dengi olan salih Zeyd’e şahitler huzurunda nikâhla 

vardıktan sonra bir müddet geçince Zeyd fâsık ve fâcir olsa Hind’in babası Amr, Zeyd 

fâsık olmakla dengi değildir diye itiraz edip kıyılan bu nikâhı feshetmeye kâdir olur mu?” 

El-cevap: Olmaz. (Feyziyye) 

“Sadece babası Müslüman olan Zeyd, babası ve dedesi Müslüman olan Hind’e 

denk olur mu?” 

olur mu?” 

El-cevap: Olmaz (Feyziyye) 

“Babası ve babasının babası aslen hür olan Zeyd, aslen hürre olan Hind’e denk 

El-cevap: Olmaz (Behce) 

“Babası Müslüman olmayan kendisi Müslüman olan Zeyd, babası Müslüman olan 

Hind’e denk olur mu?” 

El-cevap: Olmaz (Behce) 

“Zeyd salihlerden Amr’ın küçük kızı Hind’i nikâhlamak istediğinde bazı kimselerin 

Zeyd salih ve dindardır demeleriyle Amr, Hind’i Zeyd’e nikâhla verdikten sonra Zeyd’in 

şarap içici olduğu meydana çıksa Hind baliğa olduğundan razı olmamakla hakime 

müracaat ettiğinde hakim Hind’i Zeyd’den ayırmaya kâdir olur mu?” 

El-cevap: Olur (Behce) 

“Âlim ve şerefli olmayan mehri muaccel ve nafakaya da iktidarı olmayan Zeyd, 

şerefli ve zengin olan Hind’e denk olur mu?” 

El-cevap: Olmaz 

“Ülemâdan olan Zeyd’in kızı Hind’e bakkal kısmından cahil Amr denk olur mu? 


“Küçük Hind’in babası Amr sefer müddetinden uzak olan başka memlekette 

olduğundan küçük Hind’in babasının babası Bekir küçük Hind’i dengi Beşir’e şahitler 

huzurunda nikâhlasa Amr geldiğinde benim iznim bulunmadı diye kıyılan nikâhı 

feshetmeye kadir olur mu?” 


34

“Küçük Hind’i yakın akrabası ana baba bir Amcası Zeyd mehri misliyle dengi 

Amr’a nikâhlasa, Hind’in diğer velisi Bekir mücerred velisi olmakla razı olmayıp kıyılan 

bu nikâhı feshetmeye kadir olur mu?” 


“Baliğa Hind kendini yakın akrabası olan ana baba bir amcası Amr’ın izni 

olmadan dengi olmayan Bekir’e nikâhlasa fakat Bekir’den çocuk doğurmasa Amr (amca) 

razı olmayıp Hind’i, Bekirden hakime ayırtmaya kadir olur mu?” 

olur mu?” 

El-cevap: Olur (Ali Efendi) 

“Rafîzî’den olan ehl-i bid’at Müslüman Zeyd, muttakî olan Amr’ın kızı Hind’e denk 


“Küçük Hind’i büyük annesi Zeynep en yakın velisi ana baba bir amcası oğlu 

Zeyd’in izniyle dengi olmayan Amr’la evlendirse söz konusu akid geçerli olur mu?” 

El-cevap: Olmaz (Ali Efendi) 

“Yetişkin Hind kendini mehri misil ile dengi olan Zeyd’le evlendirse Hind’in babası 

Amr iznim bulunmadı diye söz konusu akdi feshetmeye kadir olur mu?” 


“Ölmüş olan dindar Zeyd, küçük kızı Hind’i en yakın velisi ana baba bir amcası 

Amr şarapçı olup günahkar olan Bekir’le evlendirse söz konusu akit geçerli olur mu?” 


Kadının dengi olmayan birisi ile evlenmesi veya evlendirilmesi halinde akdi fesih 

hakkı hakimindir. Hakimin verdiği karar ise boşama olmayıp fesihtir. Şayet cinsel ilişki 

olmuşsa mehri müsemma, nafaka ve iddet gerekir. 179 

Dengi olmadan evlendirilen bir kadın, velilerinin evlilik işlemlerine razı oluncaya 

kadar nefsini teslim etmeyebilir mi? 

Hukukçu Ebû’l-Leys (v. 373/983) kadının böyle bir hakkının olduğunu söylemekle 

beraber, hukukçuların çoğunluğuna göre böyle bir imtina hakkı olmadığına dair fetva 

vermiştir. 180 

179 Fetavây-ı Hindiyye, s. 292-293. 

180 Fetavây-ı Hindiyye, s. 293. 

35

1.6. Modern İslam Aile Hukukunda Kefâet 

20. yy.’da muhtelif İslam ülkelerinde gerçekleştirilen aile hukuku, kefâeti tanzim 

etmekle beraber ona verilen önemi azaltmıştır. 1917 tarihli Osmanlı Hukuk-i Aile 

Kararnamesi kefâetin neticelerini teferruatlı bir şekilde tespit etmesine rağmen sadece iki 

hususta kefâeti gerekli bulmuştur. Kararnâmenin 45. maddesi “mal ve sanat gibi hususta 

erkeğin kadına denk olması nikâhın lüzumunun şartıdır.” hükmüyle servet ve meslekte 

kocanın kadına denk olması gerektiğini hükme bağlamıştır. 181 Ayrıca Hukuk-i Aile 

Kararnâmesi’nde eskiye nazaran yeni bir uygulamaya gidilmiş, 17 yaşından sonrakilerin 

evlenmesinde velinin iznini aramaktan vazgeçilmiş, ancak bunun yerine kocanın, baliğa 

kızın dengi olup olmadığı noktasında bir itirazının bulunup bulunmadığının nikâh 

öncesinde veliye sorulması esası getirilmiştir. . 

1951 tarihli Ürdün kanunu 23-27. maddeleri de 1917 Osmanlı kararnamesinin 

tanzim tarzını aynen kabul etmiş fakat kefâet yokluğuna sebep olan haller arasında sadece 

serveti zikretmiştir. 1953 tarihli Suriye kanunun 28. maddesi ile eşler arasında kefeatin 

tayinini mahalli örf ve adete bırakmıştır. 182 

1959 tarihli Irak kanunu ise kefâete hiç yer vermemiştir. Mâliki mezhebinin önem 

vermemesine rağmen Fas kanunu kefâetin akit anında nazara alınacağı ve yerleşmiş 

adetlere göre tayin edileceği hükmünü koymuştur. Klasik İslam Hukuku’ndan farklı olarak 

1951 tarihli Ürdün ve 1953 tarihli Suriye kanunları, eşler arasında yaşça da kefâet 

bulunmasını öngörmüşlerdir. Ürdün kanunu eşler arasında 20 yaştan fazla bir yaş farkı 

bulunması halinde evlenmeyi iki şarta tecviz etmektedir. Hâkim eşlerden yaşça küçük 

olanın rızasında ve böyle bir evlenmeden elde edeceği faydadan emin olmalıdır. 183 

1.7. Günümüz Türk Toplumunda Evlilik ve Aile 

1.7.1. Evlilik 

Evlilik aile kurumunun temelini oluşturmaktadır ve bir ailenin doğuşu ancak evlilik 

yolu ile gerçekleşir denebilir. Evlilik, toplumun yapısı, kültürü, dini, örf ve âdetleri gibi 

özelliklerine göre farklılıklar göstermesine rağmen tarih boyunca bütün toplumlarda 

süregelen uygulamalardan biri olma özelliğini korumuştur. Evlilik aynı zamanda hukukî 

181 Cin, a.g.e.,s. 166. 

182 Hukuk-i Aile Kararnâmesi, md. 8. 

183 Cin, a.g.e., s.167. 

36

ağlayıcılığı olan bir akit, koruyuculuğu olan kadın-erkek her iki tarafa belli 

yükümlülükler ve görevler getiren bir sözleşmedir. 

Kur’ân-ı Kerim, erkek ve kadının yalnızlığını gidermek için onlara eşler 

yaratıldığını belirtmektedir. “Size nefislerinizden, kendilerine ısınmanız için, zevceler 

yaratmış olması, aranızda bir sevgi ve esirgeme yapması da O’nun ayetlerindendir. Şüphe 

yok ki bunda düşünen bir topluluk için işaretler vardır.” 184 Ancak ayette vurgulanan evlilik 

kurumu sadece insanların cinsel ihtiyaçlarını düzenli ve meşru tarzda karşılayan bir 

müessese değil aynı zamanda eşlerin birbirlerine maddi ve manevi destek olarak hayat 

arkadaşlığı kurmalarına vesile olduğundan çok yönlü yarar ve hikmetler taşır. Evliliğin bir 

başka önemi boyutu ise bütün canlıların tabiatlarında saklı bulunan neslin devam ettirme 

güdüsünü en tabii ve makul biçimde karşılıyor olmasıdır. İslam dini evlilik kurumuna 

ilişkin düzenlemeler yaparken evliliğin bu üç yönünü dikkate alarak bunun meşru şekilde 

nasıl gerçekleştirileceğine dair ilkeler koymuştur. Bu suretle her türlü nikâhsız 

beraberlikler ve gayr-ı meşru ilişkiler suç sayılarak bu fiili gerçekleştirenlere maddî ve 

mânevî cezalar getirilirken nikâhlı evlilik teşvik edilmiştir. Gerek Kur’ân-ı Kerim’de 

gerekse Hz. Peygamberin hadislerinde evliliğe teşvik eden ve evlenmenin önemi ile 

bireysel ve toplumsal faydalarına dair pek çok deliller vardır. 

Evlilik, bir kadınla erkeğin aile kurmak üzere kanunların uygun gördüğü şekilde bir 

araya gelmesi olarak tanımlanabilir. 185 Erkek ile kadın arasında yasaların tanıdığı, kamu 

vicdanının doğru bulduğu bir hayat ortaklığı kurma, evlenmenin hukuki yönünü 

oluşturmaktadır. Aileyi oluşturmak için gerekli akrabalık bağlarını geliştiren bir kurum 

olan evlilik, kişilerin bir arada yaşamalarını ve düzenli bir sosyal hayat içinde birbirleriyle 

işbirliği yapmalarını sağlamaktadır. Evlilik aynı zamanda toplumda çocuğa meşru bir 

konum sağlamak için gerekli olan sosyal bir anlaşmadır. Aile birliği, sürekliliğini evlilik 

kurumu ile sağlar. Bu iki kavram hakkında şöyle bir kıyaslama mümkündür: Aile bir grup 

ya da örgüt, evlilik ise çocuk yapmak ve yetiştirmek için yapılmış bir kontrattır. 186 

1.7.2. Aile 

Aile, evlilik denilen bir sözleşme ile oluşan toplumun en küçük birimidir. Aile 

bütün diğer toplumsal kurumlar içinde en eski ve en temel kurumlardan birini oluşturur. 

Ancak her toplumda farklı bir biçimde görülen ailenin değişmez birtakım özellikleri ve 

184 Rûm 30/21. 

185 Meydan Larouse, Meydan Yayınevi, İstanbul 1987, c. IV, s. 451. 

186 Bulut, Işıl, “Türkiye’de Erken Evlenme”, T.C. Başbakanlık Aile Ansiklopedisi, c. II, s. 494. 

37

fonksiyonları bulunmaktadır. Aile evrensel bir kurumdur. Bilinen her toplumun kendine 

özgü bir aile biçimi vardır. Ailenin bilinen en basit tanımlarından biri; “birbirine kan bağı 

ile bağlı bireylerin oluşturdukları birlik” 187 şeklindedir. Buradan hareketle aile, fertleri 

arasında gerçek veya itibarî akrabalık bağı olan veya bütün sosyal ilişkilerinin odağında 

kan bağı kavramı olan en küçük gruba denir. Diğer bir anlamda aile, bir toplumun bütün 

özelliklerini potansiyel olarak bünyesinde barındıran kurum ve kan bağlılığı, evlilik ve 

diğer yasal yollardan aralarında akrabalık ilişkisi bulunan ve çoğunlukla aynı evde yaşayan 

bireylerden oluşan, bireylerin cinsel, psikolojik, toplumsal, kültürel ve ekonomik 

ihtiyaçlarının karşılandığı, fertlerin topluma uyumu ve katılımlarının sağlandığı ve 

düzenlendiği temel bir toplumsal birimdir. 188 Yine aile için, kadın ve erkeğin birlikte 

yaşamanın gereklerini toplumsallaşma sürecinde içselleştirdikleri davranış kalıplarına 

uygun biçimde, yapısı toplumsal normlarca belirlenen iş bölümü temelinde oluşturdukları 

bir yeniden üretim birimi şeklinde bir tanım yapılmaktadır. 189 Geniş anlamda aile, içinde 

insan türünün belli bir biçimde üretildiği, topluma hazırlanma sürecinin belli bir biçimde 

ilk ve etkili şekilde cereyan ettiği, cinsel ilişkilerin belli bir biçimde düzenlendiği, ana, 

baba ve çocuklar (aile biçimine göre başka yakınları) arasında belirli bir ölçüde içten, 

sıcak, güven verici ilişkilerin kurulduğu, yine içinde bulunulan toplumsal düzene göre 

ekonomik etkinliklerin az ya da çok ölçüde yer aldığı toplumsal bir kurumdur. 190 

Ailenin toplum içerisinde yerine getirdiği pek çok fonksiyonu vardır. Bunlardan 

bazılarının zaman içerisinde değişikliğe uğramasıyla birlikte değişmeyen bir takım 

işlevlerinden de söz etmek mümkündür. Bunlar, nüfusu yenileme, millî kültürü taşıma, 

sosyal mirası nakletme, çocukları sosyalleştirme, biyolojik ve psikolojik tatmin 

fonksiyonlarının yerine getirilmesi olarak örneklenebilir. 191 Ailenin bu fonksiyonlarını 

belirlerken dikkat edilmesi gereken husus bunların aile yapıları ve çeşitlerine göre zaman 

içerisinde değişiklikler gösterebileceğidir. Sosyal yönden aile, yaşanılan kültürün 

değerlerini ve toplumun gelenek ve göreneklerini devam ettirerek, toplumun bekâsını 

güvence altına alır. Ailede bunu gerçekleştirmenin yolu, çocukların sağlam temellere sahip 

187 

Özkalp, Enver, Sosyolojiye Giriş, Anadolu Üniversitesi Eğitim, Sağlık ve Bilimsel Araştırma Çalışmaları 

Vakfı Yay., Eskişehir 2000, s. 133. 

188 

Tezcan, Mahmut, “Toplumsal Değişme ve Aile”, Türkiye Aile Yıllığı, BAAK Yay., Ankara 1990, s. 67. 

189 

Tolan, Barlas, “Aile, Cinsiyet ve Cinsel Roller”, T.C. Başbakanlık Aile Ansiklopedisi, c. I, s. 208. 

190 

Özer, İnan, “Kent Ailesi”, T.C. Başbakanlık Aile Ansiklopedisi, c. II, s. 667. 

191 

Erkal, Mustafa, Sosyoloji, Filiz Kitabevi, İstanbul 1987, s. 380. 

38

olarak yetiştirilmelerinden geçer. Toplumlarda bu amaçla konmuş yasalar, dinî ve ahlakî 

kurallar vardır. 192 

1.7.2.1. Aile Çeşitleri 

Aileler çeşitli bakımlardan sınıflandırılmışlardır. Ailedeki evli çift sayısı, kuşakların 

genişliği ve hanede yaşayanlar esasına göre üç temel aile tipi olduğu tespit edilmiştir: 193 

Çekirdek Aile: Çekirdek aile, karı koca ve evlenmemiş çocuklardan oluşan en 

küçük toplumsal birimdir. Bu tür ailede üye sayısı sınırlı ve azdır. Çekirdek ailenin sadece 

iki kuşaktan oluşması bu ailenin sınırlı bir gelişim eğilimine sahip olduğunu 

göstermektedir. Bu tür aile yapısı daha çok sanayi ve kent toplumlarında görülmektedir. 

Bugün bu ailenin sadece iki fonksiyona sahip olduğu düşünülmektedir. Bunlardan biri 

üreme ve çocukların küçük yaşlarda sosyalizasyonu, ikincisi ise eşler arasında psikolojik 

dengenin sağlanmasıdır. 194 Bu aile tipinin özellikleri şu şekilde sıralanabilir: 

Aile yardım için akrabalarına güvenemez. Akrabalar da aileden yardım beklemez. 

Aile ve akrabaların birbirleri üzerindeki değer ve ahlak kontrolü çok azdır. Akrabalar 

ailenin konut ve yerleşme yerlerini seçmezler. Böylelikle ailenin konut yeri akrabaların 

oturduğu yerle bağımlı değildir. Bu ise akrabalarla sosyal etkileşimin derecesini azaltarak 

ailenin bağımsızlığını destekler. Eşler birbirlerini akrabalarının haklarına veya 

menfaatlerine bağlı olmadan sadece kendi kararlarıyla seçerler. Evliliğe uyum ise yalnızca 

karı koca arasında yapılır. Çekirdek ailede evlenme yaşı da geleneksel aileden farklıdır. 

Evlenme yaşı, işe atılma ve eğitim hayatının uzamasına paralel olarak büyümüştür. 

Doğurganlık eşlerin ihtiyaçlarına göre kendi kararlarıyla tespit edilir. Birey olarak eşlerin 

duygusal dengeleri bu küçük çekirdek birimde sağlanmak zorundadır. Çünkü duygusal 

dengeyi sağlayacak başka bir kaynak yoktur. Eşlerin boşanma oranı daha yüksek olup, 

eşlerden biri öldüğü veya ayrıldığı takdirde yeniden evlenme olasılığı daha fazladır. 

Bununla birlikte saydığımız değişimler ve üye sayısının azalmasından başka, 

çekirdek ailede de geleneksel aile ilişkilerinin yoğun olarak yaşanması, kadın ve erkeğin 

yapacağı işlerin toplumsal normlar ve iş bölümüne göre ayrışmış olması, geleneksel otorite 

192 

Topçu, “Evlilik ve Aile Üzerine Sosyo-Psikolojik Bir İnceleme”, s. 12. 

193 

Yıldırım, a.g.e., s. 68; İlbars, Zafer “Türk Ailesinin Geleneksel Yapısı”, T.C. Başbakanlık Aile 

Ansiklopedisi, c. II, s. 540. 

194 

Kongar, Emre, “Türkiye'de Aile: Yapısı Evrimi ve Bürokratik Örgütlerle İlişkileri”, Aile Yazıları II, s. 72- 

73; Şahinkaya, Rezan, “Orta Anadolu Köylerinde Aile Strüktürü”, Aile Yazıları I, s. 161-162. 

39

ilişkileri ile birlikte akrabalık ilişkilerinin de sürmesi gibi noktalarda çekirdek ailenin de 

hâlâ geleneksel yapıyı koruduğu söylenebilir. 195 

Ataerkil Geniş Aile: Aile reisi ve karısıyla, evli oğullar, gelinler, diğer çocuklar ve 

torunlardan oluşan büyük ailedir. Geniş aile genellikle köysel veya geleneksel toplumların 

bir kurumudur ve ekonomik ve siyasi bir birlik olarak düşünülür. 196 Ekonomik olarak bir 

bütün olan bu ailede gelir tek elde toplanır ve masraf tek elden yapılır. Üyeler toplumdaki 

statülerini aileden alırlar. Soyluluk, meslekle ilgili sosyal statünün kaynağı ailedir. Aile 

üyelerinin her türlü eğitiminden (meslekî, dinî) sorumludur ve üyelerini korur. Bu koruma 

maddî veya manevî olabilir. Aile, üyelerine sadece dinî eğitim vermekle kalmaz. Tam bir 

dinî birlik olmak üzere üyelerinin ibadetlerini de denetler. 

Parçalanmış Aile: Ölüm, boşanma, ayrı yaşama gibi nedenlerle karı veya kocanın 

birinin veya her ikisinin bulunmadığı ailelere parçalanmış aile denir. Dul anne veya baba 

ile evlenmemiş çocuklar veya büyük anne veya büyük baba ile torunların birlikte oturması 

buna örnek olarak verilebilir. Yurdumuzda özellikle başka şehirlere veya yurt dışına iş 

nedeniyle yapılan göçlerle birlikte bu tür ailelerin arttığı görülmektedir. 197 

Türkiye'de ailelerin büyük çoğunluğu çekirdek aileler olmakla birlikte, başlangıçta 

ataerkil geniş aile olarak kurulmuştur. İlk kuruluşta ataerkil geniş aileden sonra çekirdek 

aileye geçilmesinin yanı sıra ilk kuruluşta çekirdek aile olduğu halde sonradan geniş aileye 

dönüşenlerin de oluşu, Türk ailesinin statik bir biçimde kalmayıp belirli evrelerde değişik 

biçimler aldığını göstermektedir. 198 

Türk toplumunda çekirdek aile, işleyişi bakımından batıdakinden, akrabalarla 

ilişkiler bakımından oldukça farklıdır. Orada akraba ilişkilerinin yok ya da son derece az 

olduğunu bilmekteyiz. Oysa bizde bu ilişkiler sürdürülmektedir. Gerek aynı kentte gerek 

farklı kentlerde olsun akrabalar aranır, sorulur. Önce anne baba sonra kardeşler ve diğer 

uzak akrabalarla ilişkiler sürdürülür. Bayramlar, düğünler özel kutlamalar aileyi birleştirme 

fonksiyonu taşır. 199 

Yerleşim Yeri Esasına Göre Aile: 

195 Tezcan, “Cumhuriyetten Günümüze Türk Ailesinin Dünü, Bugünü Geleceği”, 

http://turkoloji.cu.edu.tr/GENEL/Tezcan_aile.pdf., ( 21.08.2006) 

196 Kongar, “Türkiye'de Aile: Yapısı, Evrimi ve Bürokratik Örgütlerle İlişkileri”, Aile Yazıları II; s. 71, 

Kocacık, Faruk, “Sivas’ta Kentsel Aile”, T.C. Başbakanlık Aile Ansiklopedisi, c. II, s. 272. 

197 Gökçe, Birsen, “Aile ve Aile Tipleri Üzerine Bir İnceleme”, Hacettepe Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 

H.Ü. Yay., Ankara 1976, c. VIII, Sayı: 1–2; Kocacık, Faruk, “ Sivas’ta Kentsel Aile ”, s. 272. 

198 İlbars, “Türk Ailesinin Geleneksel Yapısı”, T.C. Başbakanlık Aile Ansiklopedisi, c. II, s. 540. 

199 Tezcan, “Toplumsal Değişme ve Aile”, s. 69. 

40

Yerleşim yerine göre, Türkiye'de birbirinden farklı yapıya ve fonksiyona sahip dört 

aile tipi bulunmaktadır: 

Köy Ailesi: Ana-baba, oğullar, gelinler, torunlar ve bekâr çocukların aynı çatı 

altında bulundukları bir ailedir. Köy ailesi esas olarak tarım ve hayvancılık yapan ve bunu 

değişen ölçülerde de olsa kendi tüketimi için yapan bir ailedir. 200 Türk köy ailesinin 

başlıca geleneksel özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz: 

Geleneksel köy ailesinde evlenecek adayların eş seçiminde son karar genellikle 

babaya aittir. Özellikle kız çocuğunun kiminle evleneceğine karar veren ana babadır. 

Evlenme yaşı özellikle kız çocuklar için çok küçüktür. 201 Evlenmelerden önce kız ve 

erkeklerin buluşup görüşmeleri, gençlerin anlaşarak evlenmeleri, katı bir çevre denetimiyle 

yasaklanmış ve önlenmiştir 202 Köy ailesinde hem kızlar hem de erkekler kentlerde yaşayan 

akranlarına oranla daha erken evlenmekte ve daha çok çocuk sahibi olmaktadır. Gelenek 

gereği kadınlar ve erkekler çok çocuğa sahip olmak istemektedirler. Bu isteği fazla iş gücü 

yaratma ve ekonomik bir yardım unsuruna sahip olma arzusu da desteklemektedir. 203 

Köy ailesinde boşanma olaylarına çok az rastlanır. Köylerdeki aile yapısı 

boşanmayı önleyici niteliktedir. Köylerde evlilik yalnız kadın ve erkeği ilgilendiren bir 

olay olmayıp iki hane halkını ve akrabaları da ilgilendirmektedir. 204 Köy evliliklerinde 

duygusallığa, romantizme ve nesnel geçerlik içerisinde olandan fazla beklentilere yer 

verilmediğinden geçimsizlik, anlaşmazlık, uyumsuzluk ve bunun gibi nedenlerden ötürü 

boşanma yok denecek kadar azdır, ya da yoktur. 205 

Kasaba Ailesi: Köy ile kent arasında aracı durumunda bir merkez özelliği taşıyan 

kasaba aileleri, her iki yerleşim yerinden ve onların sahip olduğu değerler sisteminden 

etkilenmektedir. Kasaba aileleri genellikle ana-baba ve evlenmemiş çocuklardan oluşan 

çekirdek aile biçiminde iseler de geniş ailelere de rastlanmaktadır. Kasaba ailesinde 

evlenme yaşının kızlar için geleneksel toplumlardaki özelliğini koruduğu, özellikle 

erkekler için de büyüdüğü görülmektedir. 206 

200 İlbars, Zafer, “Türk Ailesinin Geleneksel Yapısı”, T.C. Başbakanlık Aile Ansiklopedisi, c. II, s. 540. 

201 Kocacık, “Sivas’ta Kentsel Aile”, s. 270. 

202 Uygun, Hamza, “Kır Kesiminde Aile”, T.C. Başbakanlık Aile Ansiklopedisi, c. II, s. 687. 

203 İlbars, “Türk Ailesinin Geleneksel Yapısı”, s. 540. 

204 Bulut, “Türkiye’de Erken Evlenme”, s. 495. 

205 İlbars, “Türk Ailesinin Geleneksel Yapısı”, s. 540. 

206 Timur, a.g.e., s. 21. 

41

Kasaba ailesinde eş seçiminde ana babanın payı ve etkisi büyüktür. Genellikle eş, 

akraba ve yakın arkadaş çevresinden seçilmektedir. Ancak erkeğin kendi eşini seçtiği de 

olmaktadır. Evlenmelerde hem dînî hem de medenî nikâh yapılmaktadır. 207 

Kasaba ailesinde boşanma çok ender görülebilir olaydır. Geleneksel değerler 

hâkimdir. Kasaba ailesinde doğurganlık yüksek bir düzeyde olmakla birlikte, azalma 

eğilimindedir. Sahip olunan ortalama çocuk sayısı köy ailesinden daha azdır. 208 

Gecekondu Ailesi: Türkiye'de ortalama olarak her 4 kişiden biri gecekonduda 

yaşamını sürdürmektedir. 209 Köyden kente göçen nüfusun büyük çoğunluğu kentten farklı 

nitelik gösteren kenar semtlere yerleşerek gecekondu denilen yerleşim birimlerini ve 

gecekondu ailesini oluşturmuşlardır. Aile yapısı çoğunlukla çekirdek ailelerden oluşmakla 

birlikte geçici geniş aile tipine de rastlanmaktadır. Evlenme yaşı, köy ve kent arası bir 

özellik göstermektedir. Evlenmeler daha çok akraba ve yakın çevreden olmaktadır. 210 

Gecekondularda evlenme şekilleri de farklılık göstermektedir. Birinci kuşak 

ailelerin büyük bir kısmı memleketlerinden ailenin kararıyla evlenmişlerdir. Oysa göç 

edilen kentte doğmuş, büyümüş, genç kuşakta durum farklıdır. Bu kuşak ya akraba ya 

mahallede veya bir tanıdık toplantısında ya da çalıştığı yerde karşılaştığı kişilerle anlaşarak 

evlenme eğilimindedirler. 211 

Kent Ailesi: Geleneksel toplumda hemen hiç farklılaşmamış bir biçimde birçok 

işlevi kendinde toplayan aile kent yaşamında değişmeye yönelmektedir. 212 Kent ailesini 

kasaba özellikle köy ailesinden ayıran başlıca özelik iş-güç biçiminin tarım değil tarımdan 

tamamen kopmuş işçi, memur, serbest meslek sahiplerinin oluşturduğu bir aile biçimi 

olmasıdır. Kent ailesi uzmanlaşmış, farlılaşmış ve örgütlenmiş kurumlarla çevrili bir 

teknolojinin oluşturduğu sosyal çevrede yaşamaktadır. 213 

Kent ailesi genellikle ana-baba ve evlenmemiş çocuklardan oluşan bir ailedir. Kent 

ailesinde evlenme ve eş seçiminde aile baskısı etkisini yitirmektedir. Evlenme ve eş 

seçiminde erkeklerin çoğunluğu, kızların da bir kısmı kişisel seçimlerini yapmakta, aileler 

207 

Erkul, Ali, “Kasabada Törenler ve Törenlerdeki İnsan İlişkileri”, C.Ü. Fen- Edebiyat Fak. Sosyal 

Bilimler Dergisi, C.Ü. Yayınları, sayı:4, Sivas 1985, s. 216. 

208 

İlbars,“ Türk Ailesinin Geleneksel Yapısı” s. 542. 

209 

Yazan, Ümit Meriç, “Şehirleşme Sürecinde Aile” T.C. Başbakanlık Aile Ansiklopedisi, c. III, s. 963–964. 

210 

İlbars, “Türk Ailesinin Geleneksel Yapısı” s. 543. 

211 

Alkan, Ahmet, “Şehir, Şehirleşme ve Aile” T.C. Başbakanlık Aile Ansiklopedisi, c. III, s. 965. 

212 

Kocacık, “Sivas’ta Kentsel Aile”, s. 271. 

213 

İlbars, “Türk Ailesinin Geleneksel Yapısı” s. 542–543. 

42

de bu karara uymaktadırlar. Kentteki evlenmelerde eş tercihinin, amca-dayı çocuklarına ya 

da hala-teyze çocuklarına yönelik tanınması pek düşünülmemektedir. 214 

Kentleşmeye paralel olarak, eğitim düzeyinin yükselmesiyle akraba evliliklerinin 

de azaldığı gözlenmiştir. Yani eğitimli çiftlerin daha az akraba evliliği yapma eğilimine 

karşı, eğitimsiz çiftler daha çok akraba evliliği yapma eğilimdedirler. 215 

Evlenme yaşı hem kızlar hem de erkekler için daha büyüktür. Kent ailesinde ne 

zaman ve ne kadar çocuk yapılacağına aileler karar vermektedir. Ortalama evlenme yaşı 

büyük kentlerde erkekler için ortalama 28, kadınlar için ortalama 24’tür. Bunun nedeni 

uzun süren eğitim süresi ya da iş ve meslek edinme gereğidir. Yeni evlenenler çoğunlukla 

ayrı bir eve çıkmaktadırlar. 216 

1.7.2.2. Ailede Meydana Gelen Değişimler 

Türk ailesindeki değişim incelenirken, geleneksel kır kökenli aile esas alınarak 

bunun üzerinden süreklilik ve değişim boyutları incelenecektir. 

Tarihin akışı içinde, toplum yapıları değiştikçe, aile yapıları da değişmiştir. Aile 

yapılarının değişmesi ise, aile içinde hem erkeğin, hem kadının hem de aile içinde yer alan 

çocukların ve diğer aile üyelerinin yeni roller üstlenmesini gerektirmiştir. 217 

Kentleşmeye eşlik eden ve her toplumsal ilişki ve örgütlenmede karşılığını bulan 

değişme sürecinin en belirgin olduğu alan aile kurumudur. Başka bir deyişle kentleşmenin 

ilk ve en fazla etkisi aile üzerinde görülmektedir. Bu anlamda aile toplumsal değişmenin 

konusu ve taşıyıcısıdır. Bunun nedeni, kentleşen nüfusun kaynaklandığı çevrede ailenin, 

geleneksel topluluğun küçük bir örneği olması ve bütün toplumsal, ekonomik ilişkilerin 

aileyle çerçevelenmesidir. Bireyin her türlü ilişkilerini kapsayan bir genişliğe sahip olan 

aile, topluluğun kuruluşu ve işleyişinde biricik örgütlenme biçimi olarak belirtilmiştir. 218 

Şehirleşme ve sanayileşmeye bağlı olarak geleneksel Türk ailesinin, evliliklerde, eş 

seçiminde ailede karı-koca eşlerin birbirlerine karşı tutum ve pozisyonlarında önemli 

değişimler geçirdiği bilinen sosyal bir realitedir. Özellikle bu nokta günümüz Türk 

ailesinin durumu hakkında aydınlatıcı bir öneme sahiptir. 

214 

İlbars, “Türk Ailesinin Geleneksel Yapısı” s. 542–543. 

215 

Ulusoy, Mahir; Tunçbilek, Ergül, “Türkiye’de Akraba Evlilikleri ve Çocuk Ölümlerine Etkisi”, Aile 

Yazıları IV, s. 515–516. 

216 

Gökçe, “Evlilik Kurumuna Sosyolojik Bir Yaklaşım”, H.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, H.Ü. Yay., Sayı: I, 

Ankara 1978, s. 15; DİE, Evlenme İstatistikleri, Ankara 2002. 

217 

Kırkpınar, Leyla, Türkiye’de Toplumsal Değişme ve Kadın, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 2001, s. 29. 

218 

Özer, İnan, “ Kent Ailesi”, T.C. Başbakanlık Aile Ansiklopedisi, c. II, s. 669. 

43

Türk toplumunun geçirdiği sosyo-ekonomik dönüşümlerden onun en küçük ve 

etkili birimi olan ailenin ve bu aileyi oluşturan bireylerin etkilenmiş olması kaçınılmaz bir 

gelişmedir. Nitekim sanayileşmeye paralel olarak geleneksel örüntülerin çözülmeye 

başlaması ile birlikte, Türk aile yapısında başlıca belirleyicilerden biri olan kadın-erkek 

rollerinde, önce çekingen giderek belirgin değişmeler gözlenmeye başlanmıştır. 

Aile içi geleneksel rollerin değişmesine etki eden önemli bir öğe hem erkek hem de 

kadın için artan eğitim olanaklarıdır. Eğitim yalnızca okulla sınırlı kalmamakta, kitle 

iletişim araçları, sanat vb. etkinlikler de bilgi ve bilinç düzeyini yükseltmektedir. 219 

Özellikle televizyonunun aile hayatına girmesi değişimlere hız kazandırmıştır. Ailenin 

küçülmesinde televizyonun da katkısı olmaktadır. Bu nedenle televizyon, bilgisayar gibi 

araçların da günümüzde hısım-akraba ve eş dost ağının zayıflamasında etkisi olduğunu 

söylemek mümkündür. 220 Ayrıca bu tür araçların geleneksel değerleri yeni değerlerle 

karşılaştırarak sorgulamaya yönelttiği de söylenebilir. Örneğin, görücü usulü ile evliliğe 

bakış açısındaki değişimde televizyonun doğrudan etkisi olduğu söylenebilir. Genellikle 

televizyon programlarında görücü usulünün yanlışlığı, ilkelliği doğrudan veya dolaylı 

şekillerde işlenip vurgulandığından bu usûl insanların gözünde de bu şekilde algılanmıştır. 

Bunun dışında televizyonun etkisiyle birçok yerleşik düşünce ve yargılarda değişimleri 

örneklemek mümkündür. 221 

Aile içi geleneksel rollerin değişmesine etki eden bir diğer önemli öğe, kadının ev 

dışı işlerde çalışmasıdır. Kadının iş hayatına katılmasını önemli bir adım olarak 

değerlendirmek gerekir. 222 

Modernleşme olgusunun aileye de yansıması sonucu, kaçınılmaz olarak ev içinde 

de kadın erkek rollerinde önemli farklılaşmalar görülmüştür. Belirli bir toplumda kadın ve 

erkeklerin özelliklerini yansıttığı varsayılan bu beklentilere “cinsiyete ilişkin toplumsal 

kalıp yargılar” denir. Buna göre erkeklerden güçlü olmaları, ailelerini geçindirmeleri 

beklenirken, kadınlardan anlayış, sabır ve evi çekip çevirme gibi özellikler beklenir. 

Geleneksel aile düzeninde de kadın erkek rolleri bu beklentilere göre şekillenmiştir. 223 

Sosyo-ekonomik gelişme ile birlikte cinsiyete dayanan hiyerarşik ilişkiler eşitlikçi yönde 

değişmiştir. 224 Başka bir deyişle, kentleşme ve eğitim düzeylerinin yükselmesini içeren 

219 Tolan, “Aile, Cinsiyet, ve Cinsel Roller”, s. 211. 

220 Topçu, “Evlilik ve Aile Üzerine Sosyo-Psikolojik Bir İnceleme”, s. 14. 

221 Mete, Ömer Lütfü, “Televizyon ve Aile”, T.C. Başbakanlık Aile Ansiklopedisi, c. I, s. 982-983. 

222 Tolan, “Aile, Cinsiyet, ve Cinsel Roller”, s. 210. 

223 Özer, İnan, “Kent Ailesi”, T.C. Başbakanlık Aile Ansiklopedisi, c. II, s. 672. 

224 Kağıtçıbaşı, “ Türkiye’de Ailenin Sürekliliği ve Değişimi”, s. 155-156. 

44

sosyo-ekonomik gelişme ailedeki hiyerarşik yapıyı zorlayıp, demokratikleştirmekte, 

demokratik aile yapısı da toplumsal sosyo-ekonomik gelişmeyi desteklemektedir. Çünkü 

bir taraftan eğitim almış olan kadın işgücüne katılarak ekonomik gelişmeye katkıda 

bulunabilmekte, diğer taraftan da eşiyle eşit bir statüye gelmiş (ezik olmayan) bir kadın 

kendine daha güvenli olarak daha başarılı çocuk yetiştirebilmektedir. Araştırmalar da 

eğitilmiş, kendine güvenli annelerin çocuklarının okul başarısının daha yüksek düzeyde 

olduğunu göstermektedir. 225 

İmamoğlu’nun araştırmasında bu değişimlerin eşler üzerindeki anlamı tespit 

edilmeye çalışılmıştır. 456 evli çift üzerinde kişilerin kendileri, çocukları, aileleri ile ilgili 

olarak ankete dayalı bir çalışma ile eşlerin karşılıklı olarak bu konular hakkındaki 

fikirlerine ulaşılmıştır. Bu çalışmanın verilerini kısaca şu şekilde özetlememiz 

mümkündür: 

Aile gelirinin çoğunluğunu erkekler kazanmakta, önemli kararları daha sıklıkla 

erkekler vermekte, ev işlerinin çoğunluğunu ise kadınlar yapmaktadır. Cinsiyet rollerine 

ilişkin toplumsal kalıp yargılara uygun olan bu rol dağılımına dayalı evliliklerden kadınlar 

eşlerine kıyasla daha az memnundurlar. Kadınlar kocalarına nazaran evliliklerini daha 

olumsuz değerlendirmekte ve kocalarına nazaran kendilerini daha yalnız, mutsuz 

hissetmekte, sağlıklarını daha olumsuz görmekte, yaşamın anlamı ve kalitesi hakkında 

daha az memnun olduklarını ifade etmektedirler. 226 

Araştırmanın bulgularına göre aile yapısının ve rollerinin belirlenmesinde kadının 

eğitim düzeyi önemli rol oynamaktadır. Eğitim düzeyi yükselen kadının eşini anlaşarak 

seçme, ailenin ortak gelirine katkısı ve aile içi kararlara katılımı da artmaktadır. Ayrıca 

bekleneceği gibi meslek sahibi kadınların büyük çoğunluğu anlaşarak evlenmiş iken, 

meslek sahibi olmayanların çoğunluğu görücü usulüyle evlenmektedir. Buradan hareketle, 

kadının eğitim düzeyi ve meslek sahibi olması evlilik tipinin belirlenmesinde önemli rol 

oynamaktadır. 227 

Bahsedilen araştırmaya göre, çiftlerin %33'ü görücü usulüyle, %67'si ise anlaşarak 

evlenmişlerdir. Anlaşarak evlenmiş çiftler genel evlilik kalitesi endeksine göre evliliklerini 

daha olumlu olarak değerlendirmekte, evliliklerinde dostluğun, paylaşmanın iletişimin, 

225 

Kağıtçıbaşı, “Türkiye’de Ailenin Sürekliliği ve Değişimi” s. 157-158. 

226 

Tezcan, “Toplumsal Değişme ve Aile”, s. 72-73; İmamoğlu, “Aile İçinde Kadın- Erkek Rolleri”, s. 832- 

833. 

227 

İmamoğlu, “Aile İçinde Kadın- Erkek Rolleri”, s. 832–833. 

45

sevgi, saygı ve takdir hislerinin daha çok olduğunu ifade etmektedirler. 228 Evlilikleriyle ve 

eşleriyle ilgili değerlendirmeleri genellikle daha olumsuz olan görücü usulüyle evlenmiş 

çiftler, anlaşarak evlenenlere kıyasla, eşleriyle evlendikleri için kendilerini daha az şanslı 

görmekte, seçme şansı olsaydı tekrar aynı kişiyle evlenmeyi daha az düşünmektedirler. 229 

İmamoğlu'nun araştırmasında kadınların %43'ü ev dışında tam zamanlı bir işte 

çalışmaktadır. Kadının para kazanma işlevine katılmasıyla geleneksel aile düzeninin 

dayandığı ayrışmış kadın-erkek rolleri yerine paylaşmaya dayalı cinsiyet rolleri anlayışına 

geçilmiştir. 230 Kadının ev dışında tam zamanlı çalışmasıyla, bir yandan ekonomik gücün 

paylaşılması, önemli kararların ortaklaşa alınması gibi konularda aileler daha eşitlikçi bir 

yönde değişmekte, diğer yandan erkek rolünün kadın rolüne paralel olarak değişmemesi 

nedeniyle ev-içi, ev-dışı toplam iş yükünün çoğunluğu kadının üstünde kalmakta, 

paylaşımcı rol dağılımında dengesizlik gözlenmektedir. Çalışan kadınlar ev işlerine ev 

kadınlarından daha az zaman harcamakla birlikte, ev içinde ve ev dışında çalışarak 

geçirdikleri toplam zaman açısından gerek erkeklerden gerekse ev kadınlarından haftada 

10 ila 15 saat fazla çalışmaktadırlar. Söz konusu dengesizlikten kaynaklanan tüm 

güçlüklere karşın, kadının çalıştığı ailelerde eşler sağlıklarını ve evlilik kalitesini kadının 

çalışmadığı ailelere kıyasla daha olumlu değerlendirmişlerdir. 231 

Önemli bir değişme de eşler arası iletişim konusunda dikkatleri çekmektedir. 

Geleneksel aile düzeninde eşlerin adeta ayrı dünyalarda yaşadığı, çocukların yetişmesi, 

özel duygu ve düşünceler, cinsel yaşam, sağlık sorunları, sosyal ilişkiler ve politika gibi 

konularda pek görüşmedikleri anlaşılmaktadır. Daha modern yapıdaki ailelerde eşler arası 

iletişim göreli olarak artmakta, eşler birbirlerinin duygu ve düşüncelerini daha çok 

bilmekte, arkadaş çevresini daha çok tanımaktadır. Dolayısıyla ayrı dünyalardan ortak bir 

dünyayı paylaşmaya doğru bir değişme gözlenmektedir. 232 

Söz konusu değişmelerin yetişkinler için olduğu kadar çocuklar için de olumlu 

sonuçlar verdiği anlaşılmaktadır. Bulgular gerek eşlerin anlaşarak evlendiği, gerekse 

kadının çalıştığı ailelerde anne-babanın çocuklarına daha seyrek sinirlendiğine ve daha 

228 

İmamoğlu, “Aile İçinde Kadın- Erkek Rolleri”, s. 832–833. 

229 

İmamoğlu, “Aile İçinde Kadın- Erkek Rolleri”, s. 833. 

230 

İmamoğlu, “Aile içinde Kadın-Erkek Rolleri”, s. 833-834; Tolan, “Aile, Cinsiyet ve Cinsel Roller”, s. 

211. 

231 

Özer, “Kent Ailesi ”, s. 669; İlbars, “Aile ve Gelenek”, s. 542. 

232 

İmamoğlu, “Aile İçinde Kadın-Erkek Rolleri”, s. 835. 

46

sevecen davrandığına işaret etmektedir. Geleneksel ailelerde çocuk anneye daha yakın iken 

modern ailelerde anneye olduğu kadar babaya da yakınlaşmaktadır. 233 

Sonuç olarak, araştırma bulgularına göre kent aileleri, evliliklerin büyüklerce 

ayarlandığı, kadın-erkek rollerinin toplumsal cinsiyet kalıp yargılarına göre ayrıştığı, 

toplumsal yükümlülüklerin ön planda tutulduğu, eşler-arası iletişim ve paylaşımın daha az 

olduğu, erkek kontrolündeki hiyerarşik düzenden; eşlerin anlaşarak evlendiği bireysel ve 

toplumsal yükümlülüklerin dengelendiği, daha eşitlikçi ve paylaşımcı bir düzene doğru 

değişmektedir. 234 

Tüm bunların yanı sıra günümüz ailesinde meydana gelen değişimlerle ilgili olarak 

değinmemiz gereken diğer bir konu; modern toplum hayatında yaşanan değişimin 

insanların aile ve cinsel hayatlarını, cinsel kimliklerine ait tercihlerini de etkilemiş ve 

değiştirmiş olduğudur. Bu gelişme gündelik hayatta, dinlerin tüm engellemelerine rağmen 

gayri meşru cinsel tavır alışların hızla çoğalmasına da neden olmaktadır. Porno yayınlar, 

maddi imkânsızlıklar, kent hayatı ve paranın cazibesi altında ezilen kadın-erkek birçok 

genç kolaylıkla yanlış yollara sapabilmektedir. Bu gibi problemlerle karşı karşıya olan 

aileler ise yaşanılan durum konusunda oldukça şaşkın bir tavır alışa gitmektedirler. 235 

Günümüzde evlilik yaşında meydana gelen değişim ile ilgili olarak; (Hacettepe 

Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü’nün 2003 yılında yaptığı nüfus ve sağlık araştırması 

sonuçlarına göre) son 20 yılda ilk evlenme yaşında iki yıllık bir artış olduğunu 

görülmektedir. Yani geleneksel ailedeki erken yaşta aile kurma eğilimleri, son dönemlerde 

modern eğitim ve öğretim süresinin uzaması ve iş imkânlarının çeşitlenmesi sonucu 

insanların daha geç evlenmelerine dönüşmüştür. 236 Yaş gruplarına göre evlenme oranı 

incelendiğinde, kadınların yaklaşık %89’unu erkeklerin ise yaklaşık %79’unun 30 

yaşından önce evlendiği gözlenmektedir. Evlenmelerin büyük bir kısmının gerçekleştiği bu 

yaşlarda, kadınların 20–24, erkeklerin ise 25–29 yaş grubunda daha fazla yoğunlaştığı 

görülmektedir. Diğer taraftan 20 yaşına kadar evlenenlerin oranına bakıldığında, erkeklerin 

%3’ü, kadınların ise %20’sinin bu yaşa kadar evlendiği dikkati çekmektedir. Bu da 

kadınların erkeklere nazaran daha erken yaşta evlendiklerini göstermektedir. 237 

233 

Yılmaz, Ayşen, “Eşler Arasındaki Uyum: Kuramsal Yaklaşımlar ve Görgül Çalışmalar”, Aile ve Toplum 

Dergisi, Eylül-Aralık 2001, Yıl: 4, c. I, sayı: 4 s. 50; İmamoğlu, a.g.m., s. 835. 

234 

Imamoğlu, a.g.m., s. 835. 

235 

Meriç, Nevin, Değişen Kadın Yaşamı, Elest Yay., s.130. 

236 

Sunar; Şentürk, a.g.m., s. 1–4. 

237 

DİE, Evlenme İstatistikleri, Ankara 2002. 

47

Türkiye’de ailenin korunması ile ilgili olarak şunları söylememiz mümkündür: 

Anayasamızın 41. maddesinde de belirtildiği gibi: “Aile, Türk toplumunun temelidir. 

Devlet ailenin huzur ve refahı ile özellikle annenin ve çocukların korunması ve aile 

planlamasının öğretimi ile uygulanmasını sağlamak için önlemleri alır, örgütü kurar.” Yeni 

Türk Medenî Yasası’nda (1 Ocak 2002) kadın ve erkek için yasal evlenme yaşı 17, hâkim 

iznine bağlı evlenme yaşı 16’ya çıkarılmıştır. Eski yasada yer alan aile reisliği ifadesi ise 

kaldırılmıştır. 238 

Eşlerin evlilik birliğinin mutluluğunu el birliğiyle sağlayacakları, çocukların bakım, 

eğitim ve gözetimine birlikte özen gösterecekleri, birbirlerine yardımcı olacakları, 

oturacakları konutu birlikte seçecekleri, evlilik birliğini eşlerin birlikte yönetecekleri ve 

eşlerin birliğin giderlerine güçleri oranında emek ve mal varlıkları ile katılacaklarına 

ilişkin yeni düzenlemeler getirilmiştir. Kadının kocasının soyadı önünde önceki soyadını 

kullanabilmesine imkân tanınmıştır. Eşlerden her birinin iş ve meslek seçiminde diğerinin 

iznini almak zorunda olmadığı da belirtilmiştir. Mal ayrılığı rejimi değişmiş, edinilmiş 

mallara katılma rejimi getirilmiştir. Böylece boşanma ile kadınların mağduriyeti ortadan 

kaldırılmıştır. Eşler, evlilik süresince edindiği malları bölüşme yoluna gideceklerdir. Evlat 

edinme yaşı 30’a indirilmiştir. Evlilik devam ettiği sürece anne ve babanın velayeti birlikte 

kullanacakları hükmü getirilmiştir. Yeni yasa şunu getirmiştir: “Yaşama eşit olarak 

katılmak için, yaşamı eşit olarak paylaşmak gerekir.” Çağdaşlaşma süreci içerisinde 

ilerleme adımlarının her iki cins tarafından da birlikte atılarak başarıya ulaşılabileceği 

vurgulanmıştır. 239 

Yasaların eşitlikçi bir niteliğe ulaşması yeterli değildir. Toplumun bu konuda 

bilinçlenmesi, bilgilendirilmesi, yasaların özümsenmesi ve yaşama geçirilmesi gerekir 

1.7.3. Günümüz Türk Toplumunda Evlilik Şekli ve Eş Seçme Kriterleri 

Evlenme bir kadın ile bir erkeğin hukukî zeminde hayatlarını birleştirmesidir. 

Evlilik iki taraflı bir olaydır ve evlilik denince ilk akla gelen şey de doğal olarak eş 

seçmedir. Bu konunun, evliliğin ömrü, kalitesi ve bu evlilikten doğacak olan çocuklar ve 

hatta iki tarafın ailelerine kadar geniş bir etkileme alanı vardır. Doğru bir tercih mutluluk 

sebebi iken, yanlış tercih mutsuzluğa götürücü bir etken olabilmektedir. 

238 Türk Medenî Kanunu, Beta Basım, İstanbul 2002, s. 38-57. 

239 Türk Medeni Kanunu, Beta Basım, İstanbul 2002, s. 38-57. 

48

Eşin seçilmesi, insanlık tarihinin en eski dönemlerinden itibaren bugüne kadar 

devam eden tamamen insana has bir olgudur. Çiftler tesadüfen değil, sahip oldukları belirli 

bazı vasıflara göre birbirlerini seçerek evliliğe giderler. Cinselliğin, insanının tekâmülünde 

ve kültürel gelişmesinde yaptığı katkıda eş seçmenin büyük rolü bulunmaktadır. O halde 

cinsellik kadın ve erkek arasında bir zevk aracı olmaktan çok, çocukların kimden olması 

isteğine cevap veren bir fonksiyon görmektedir. Bütün kültürlerde, evlilik için yapılan 

hazırlıklar, düğün merasimleri ve bu konudaki gelenek ve görenekler, aslında birbirlerini 

seçen eşlerin sahip oldukları vasıfları onaylamanın ve onlara verilen önem ve değerin 

sembolik birer ifadeleridir. 240 

Sanayileşmenin aile ile ilgili etkilediği bir husus da, geleneksel eş seçimidir. 

Akrabalık sistemine bağlı kapalı toplum dağıldığı için, akraba çevresinden veya dar 

çevreden evlilik oranı düşmüştür. Eş seçiminde ailenin rolü azaldığı gibi, “görücü usulü” 

diye ifade edilen gelenek de etkisini yitirmektedir. Genç kız ve erkekler evlilik kararını 

anlaşarak vermektedirler. Kadın ve erkek arasındaki eşitlik gelişmiş durumdadır. 241 

Eş seçiminde iki temel ilke vardır: “Benzerlik ilkesi”ne göre, sınırlı bir bireyler 

grubu içerisinde yaş, ırk, din, etnik köken, toplumsal sınıf, eğitim ve kişilik benzerliklerine 

dayanılarak seçim yapılır. Benzerlik (homogami) ilkesi, benzerlerin birbirini çektiği ilkesi 

üzerine kurulmuştur. Buna karşılık “bütünleme ilkesi” eşlerin özellikle kişilik açısından 

farklı ve tamamlayıcı özellikleri nedeniyle seçildiğini savunur. Bu ilke karşıtların birbirini 

çektiği gerçeğine dayanmaktadır. Araştırmalar hangi ilkenin daha çok uygulandığını ortaya 

koymamıştır. Ancak benzerlik ilkesinin daha geçerli olduğu yönünde izlenimler vardır. Bu 

ilkenin daha geçerli olması, böyle bir seçimin sosyo-ekonomik sınıf, din, eğitim gibi 

alanlarda daha az çatışmaya yol açması, özellikle evliliğin ilk yıllarında karşılıklı 

toplumsallaşma sürecinin daha kolay olması nedeniyle olabilir. Ayrıca ana baba isteği ve 

toplumsal baskı da benzerlik ilkesi doğrultusundadır. Psikolojik gelişim, cinsel çekim ve 

aşk etkenleri de evliliği çağrıştırır. Karşı cinsten, aşağı yukarı aynı yaşta, fiziksel çekiciliği 

olan herhangi birine karşı heyecansal uyanış aşk olarak yorumlanabilir. Evlilik kararı ise 

romantik bir aşka bağlı olarak alınmaz, mutlu ya da mutsuz sonuçlara katlanmayı içeren 

sevme kararına dayanılarak alınır. 242 Eş seçiminde en fazla geçerli olan doktrin birbirinden 

hoşlanmaya dayanan romantik doktrindir. Bu teoriye göre tüm insanlar doğuştan çift 

240 Topçu, “Evlilik ve Aile Üzerine Sosyo-Psikolojik Bir İnceleme”, s. 11. 

241 Tatlıdil, “Hızlı Kentleşme Sürecinde Değişen Aile” s. 201–204. 

242 Şahinkaya, Rezan, Psiko Sosyal Yönleriyle Aile, Kardeş Basımevi, Ankara 1975, s. 101; Aytaç, Serpil; 

Bayram, Nuran, “ Üniversite Gençliğinin İş ve Eş Seçimindeki Etkin Kriterlerinin Analitik Hiyerarşi Süreci 

İle Analizi ”, www.isguc.org 

49

yaratılmıştır. Ancak kendi çiftlerini bulanlar gerçek mutluluğu yakalayabileceklerdir. 

İkinci bir fikir ise kişinin evleneceği kişinin tamamen kaderinde var olan kişi olduğunu, 

kişi ne yaparsa yapsın bu kişinin gelip kendini bulacağına inanan kaderci görüştür. 243 

Eş seçme üzerinde yapılan araştırmalar kimin kiminle evleneceğine dair çeşitli 

faktörler öne sürmüşlerdir. Bunlar: Yakınlık, ideal bir eş kavramı, anne veya babayı 

gelecekteki eş için örnek kabul etme, kişilikle ilgili gereksinimler, homogami yani kendine 

benzerle evlenme eğilimi, bunun yanı sıra eş seçiminde aynı iş ve yerde olma gibi konular 

da önemli yer tutar. İnsanlar çoğunlukla okul arkadaşları, iş arkadaşları, komşu çocukları 

gibi kendine daha yakın olan çevreden eş tercihine gider. 244 

Yukarıda yer verdiğimiz faktörlere kısaca değinecek olursak; 

Yakınlık: Yakınlık kavramı hem kişisel huylar anlamında yakınlığı ifade etmekte 

hem de aynı çevreden olma anlamında yakınlığı ifade etmektedir. Yapılan araştırmaların 

bulgusuna göre eş tercihinde bu faktörün etkisi oldukça yüksektir. 245 

İdeal eş: Kişi evleneceği kimsenin morfolojik ve fizyolojik karakterlerini belirtmek 

suretiyle kafasında ideal bir kız veya erkek modeli tasarlar. Bazı kimseler ise kafalarında 

böyle ideal bir tip çizmeseler de ideal bir eşte ne gibi özellikler aranması gerektiği 

konusunda kendilerine göre bazı standartlar kurmaya başlarlar ve hiç olmazsa ne gibi 

karakteristikleri olan kimselerle asla evlenmek istemediklerini saptarlar. Örneğin birçokları 

aynı ırk, aynı millet, aynı din ve hatta öğrenim ve sosyal düzeyi bile aynı olmadıkça başka 

bir kimse ile asla evlenemeyeceklerini belirtirler. 246 

Ana-babayı örnek alma: Birçok erkeğin evlendikleri kimsede kendi annelerindeki 

pek çok özellikleri görmeye yöneldikleri görülmüştür. Aynı şekilde kızlarda da babalarına 

benzer bir eş arama eğilimi baskın olmaktadır. Eğer kişi çocuklukta anne veya babadan 

herhangi birinin karakterini beğenmemiş ve hatalı kabul etmişse o zaman bu şahıs 

büyüyünce anne babasına benzer değil, onların tam aksi karakterde ve kendi kafasında 

şekillendirdiği anne veya baba tipinde bir eş seçmeye yönelecektir. Anne veya babaya 

benzer eş seçmede çehre, boy, vs. gibi morfolojik özelliklerden çok karakter ve mizaç 

özellikleri etkili olmaktadır. 247 

Kişilik ile ilgili gereksinimler: Kişinin mizaç özellikleri eş seçmede önemli bir 

faktördür. Bu teoriyi ileri sürenler ancak kendi karakter ve mizacına uygun kişileri eş 

243 Şahinkaya, Aile İlişkileri, s. 39. 

244 Şahinkaya, Aile İlişkileri, s. 39–40. 

245 Şahinkaya, Psiko Sosyal Yönleriyle Aile, s.102. 



50

olarak seçenlerin evlilik yaşamlarında daha mutlu olacaklarını söylemekte ve ortak 

yönlerinin evlilikte uyumu kolaylaştırdığını öne sürmektedirler. Bunun yanı sıra kişinin 

eşini tercihinde kendisinin psikolojik ihtiyaçlarına karşılık verebileceği düşüncesi de 

önemli bir rol oynamaktadır. Bu psikolojik ihtiyaçlar; sevgi, güven, şefkat, ideallere saygı, 

yalnızlığı giderme, her haliyle beğenme, her şartta destek, istek ve arzuları teşvik, değer 

göstermek, işlerde cesaret vermek, zor durumda destek, yeteneklere hayranlık şeklinde 

sıralanabilir. 248 

Homogami: Yapılan çeşitli araştırmalar göstermiştir ki, kişide gerçekten kendine 

benzerle evlenme eğilimi ağır basmaktadır. Genellikle, yaş, boy, sağlık, zekâ, mizaç, din, 

öğrenim düzeyi, sosyo-ekonomik durum, milliyet gibi konularda kişi kendine benzeri 

arama gayretindedir. Eş seçiminde ırk durumu hâlâ önemlidir. Bunun yanı sıra yaş faktörü 

de etkilidir. Şöyle ki; erkekler yaşları arttıkça kendinden çok daha gençlerle evlenme 

eğilimindedirler. Kızlar yaşları arttıkça daha çok kendi yaşlarına yakın erkeklerle evlenme 

eğilimindedirler. Yaş yönünden homogamik evlenme daha çok ilk evliliklerde ve 

gençlerde geçerlidir. 249 Bunun yanında insanların büyük bir çoğunluğu kendi dinlerinden 

olan kimse ile evlenme eğilimindedirler. Aynı sosyal statülerdeki kişiler arasında evlenme 

oranı daha yüksektir. Aynı sosyal statüden olmayan evliliklerde çoğunlukla erkekler daha 

düşük düzeyden, kadınlar ise kendilerinden daha yüksek düzeyden erkeklerle 

evlenmektedirler. Diğer bir durum da medenî durumdur. İnsanlar çoğunlukla medenî 

bakımdan da kendilerine benzer eşler tercih etmektedirler. Kadınlar için 30, erkekler içinse 

35 yaşa kadar olan dönemde kendi medenî durumuna benzerle evlenme eğilimi daha 

yüksek bulunmuştur. 250 

1.7.3.1. Eş Seçimi İle İlgili Araştırmalar 

Ankara’da üniversite öğrencileri üzerinde Kaya tarafından gerçekleştirilen 

araştırmanın bulguları şu şekildedir: Öğrenciler eş olarak seçecekleri kişilerin eğitim 

düzeyleri hakkında; 365 öğrenci eş olarak seçecekleri kimsenin eğitim düzeyinin 

kendileriyle aynı olmasının tercih ederken, 126 öğrenci eş olarak seçecekleri kişinin eğitim 

düzeyinin kendilerinden farklı (kendilerinden düşük veya yüksek) olmasını tercih etmiştir. 

103 öğrenci de eğitim düzeyinin eş seçimi tercihlerinde önemli olmadığını ifade etmiştir. 

248 Hortaçsu, Nuran, “Evlilik ve Boşanma Nedenlerine Verilen Önemi Etkileyen Faktörler Olarak 

Değerlendirme Yaklaşımı, Cinsiyet ve Medenî Durum”, Aile ve Toplum Dergisi, sayı: I, c. I, yıl: I, Mart 

1991, s. 42. 

249 Şahinkaya, Aile İlişkileri, s. 39. 

250 Şahinkaya, Aile İlişkileri, s. 39–40. 

51

Öğrencilerin eş olarak seçecekleri kimsenin bekâretine ilişkin tercihleri ise şu şekildedir: 

323 öğrenci (172’si kız, 151’i erkek) bekâretin kendileri için önemli olduğunu belirtirken, 

271 öğrenci (191’i kız, 80’i erkek) bekâretin eş seçimi tercihlerinde önemli olmadığını 

belirtmişlerdir. Ekonomik durum ile ilgili tercihlere gelince, 190 öğrenci (133’ü kız, 57’si 

erkek) eş olarak seçecekleri kişinin ekonomik durumunun kendilerininkiyle aynı düzeyde 

olmasını tercih ederken, 244 öğrenci (84’ü kız, 160’ı erkek) ekonomik durumun eş seçimi 

tercihlerinde önemli olmadığını ifade etmişlerdir. Aynı zamanda kefâetin unsurlarından 

biri olan maddî durum, kızların çoğu tarafından eş ile denk olması bakımından istenen bir 

unsur olmuştur. Eş tercihinde yaş ile ilgili tercihler ise: 136 öğrenci kendisiyle aynı yaşta 

bir eşi tercih ederken, 169’u yaşın eş seçimi tercihlerinde önemli olmadığını ifade 

etmişlerdir. Kız öğrencilerden 203 kişi, erkek öğrencilerden 11 kişi eşinin yaşının 

kendinden büyük olmasını, kız öğrencilerden 6 kişi, erkek öğrencilerden ise 69 kişi eşinin 

yaşının kendisinden küçük olmasını tercih etmektedirler. 276 öğrenci etnik kökenin eş 

seçimi tercihleri için önemli olduğunu belirtirken, 318 öğrenci bunun eş seçimi tercilerini 

etkilemeyeceğini ifade etmişlerdir. Eş olarak seçilecek kişiyi kimin seçeceğine ilişkin 574 

öğrenci “ ben seçmeliyim”, 5 öğrenci “ ailem seçmeli”, 24 öğrenci “kimin seçeceği önemli 

değildir” şeklinde tercih belirtmişledir. Dinî inançlar hususunda, 349 öğrenci (226’sı kız, 

123’ü erkek) eş olarak seçecekleri kişinin dinî inançlarının kendisiyle aynı olmasını, 245 

öğrenci (137’si kız, 108’i erkek) bunun önemli olmadığını ifade etmişlerdir. İdeolojik görüş 

konusunda ise; 389 öğrenci eş olarak seçecekleri kişinin ideolojik görüşünün kendisiyle 

aynı olmasını tercih ettiklerini belirtirken, 205 öğrenci eş olarak seçecekleri kişinin 

ideolojik görüşünün önemli olmadığını ifade etmişlerdir. Eş olarak seçilecek kişiyle 

evlilikten önce birlikte yaşama konusundaki düşünceler ise şu şekildedir: “Birlikte 

yaşamalıyım” tercihinde bulunanların 27’si kız, 54’ü erkek, “birlikte yaşayabilirim” 

tercihinde bulunanların 153’ü kız, 91’i erkek, “nikâhsız birlikteliği doğru bulmuyorum” 

tercihinde bulunanların 183’ü kız, 86’sı erkektir. 251 

Yapılan diğer bir araştırmada eş seçimindeki etkin kriterler: “Fiziksel özellik, 

kişilik, sevgi, aile yapısı (ailelerin sosyo-ekonomik anlamda uyuşması), kişinin sosyo- 

kültürel düzeyi, kişinin sosyal statüsü, kişinin yaşam felsefesi ve dünya görüşü” 252 

şeklinde tespit edilmiştir. 

251 Kaya, Mehmet, “Cinsiyetleri Farklı Üniversite Öğrencilerinin Eş Seçimi Tercihlerine Göre Denetim 

Odakları” Yüksek Lisans Tezi, H. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, , s. 41-57, Ankara 2002. 

252 Aytaç; Bayram, “Üniversite Gençliğinin İş ve Eş Seçimindeki Etkin Kriterlerinin Analitik Hiyerarşi Süreci 

İle Analizi”, www.isguc.org 

52

Bu çalışmadan elde edilen sonuçlara göre, bayanların %32' si evleneceği kişide 

kişiliğin en önemli faktör olduğunu belirtmişlerdir. Sevginin %26 olasılıkla ikinci sırada 

önemli bir faktör olduğu, fiziki özelliklerin ise en son sıralama içinde %0.2'lik bir yer işgal 

ettiği görülmüştür. 253 Aynı araştırmaya göre, erkeklerin eş seçimindeki ilk kriterlerinin 

sevgi, ikinci kriterlerinin ise kişilik olduğu dikkati çekmektedir. Oysa bayanlarda ilk sırada 

kişilik, ikinci sırada sevgi yer almaktadır. Yine erkeklerde evleneceği kişinin sosyal statüsü 

en son sırda yer alırken, bayanlarda bu kriter beşinci sıradadır. Erkeklerde fiziksel özelliğin 

altıncı sırada yer almasına karşın, bayanlar fiziksel özelliği en son sırda tercih etmişlerdir. 

Yine aynı şekilde bayanlar evlenecekleri eşte aile yapılarının sosyo- ekonomik anlamda 

uyuşmalarını altıncı sırada belirtmelerine karşın, erkek öğrencilerde bu kriter daha ön 

sıralarda (dördüncü sırada) önemli bir kriter olarak yer almıştır. Erkeklerin kendi aile 

yapılarına benzer bir eş arayışı içinde oldukları, kızların ise buna pek önem vermedikleri 

söylenebilir. Bu durum, erkeklerin daha geleneksel bir yapı içinde olduğu izlenimini 

vermektedir. Ayrıca şunu da belirtmekte yarar vardır ki, bireysel olarak yapılan analiz 

sonucunda çoğu erkek öğrencide aile yapılarının uyuşma kriteri ilk sırada yer almaktadır. 

254 

Tütengil’in İstanbul Üniversitesi öğrencileri üzerinde yaptığı aile ve evlilik 

araştırmasının sonuçları ise şunları göstermektedir: 255 

Aşağıdaki unsurlardan birini evlenmede önemli saysanız hangisini seçersiniz? 

Sorusuna, önem sırasına göre verilen yanıtlar şunlardır: Karşılıklı anlaşma, eşin namuslu 

olması, aşk evlenmesi, zenginlik, güzellik ve zarafet, anne babanın arzusu. 

Evlenmede kadının erkekten yaşça daha büyük olmasını nasıl karşılıyorsunuz? 

Sorusuna ise sakıncalı, olağan, asla doğru değil şeklinde yanıtlar verilmiştir. 

Evlenmede kadının erkekten tahsilce daha yüksek olmasını nasıl karşılıyorsunuz? 

Sorusuna ise, asla doğru değil, sakıncalı, olağan şeklinde yanıtlar verilmiştir. 

Kadın ile erkek arasındaki eşitliğin, evlilik öncesinde ve evliliğin devamı boyunca 

her alanda olmasına taraftar mısınız? Sorusuna büyük bir çoğunluk evet demiştir. 

253 

Aytaç; Bayram, “Üniversite Gençliğinin İş ve Eş Seçimindeki Etkin Kriterlerinin Analitik Hiyerarşi Süreci 

İle Analizi”, www.isguc.org 

254 

Tütengil, Cavit Orhan, “Aile ve Evlilik Araştırmaları Sonuçları”, Aile Yazıları IV , s. 347-348. 

53

Evlenecek bir erkekte aşağıdakilerden hangisi daha önemlidir? Sorusuna ise 

sırasıyla: İş-güç sahibi olması, askerliğini yapması, evleneceği kızdan yaşça daha büyük 

olması yanıtları verilmiştir. 

Bir Türk erkeğinin yabancı kadınla evlenmesi konusunda ne düşünüyorsunuz 

sorusuna ise, çoğunluk hoşgörü ile karşılıyorum (%50) demiş, bunu sırasıyla uygun 

bulmuyorum (%23), taraftarım (%19), yasaklanmasını dilerim (%6) görüşleri takip 

etmiştir. 

Bir Türk kadınının yabancı bir erkekle evlenmesine ise hoşgörü ile karşılıyorum 

(%41), uygun bulmuyorum (%39), taraftarım (%12), yasaklanmasını dilerim (%12) 

denmiştir. Bu tür evliliğe taraftar olanların gerekçeleri şunlardır: “Önemli olan eşlerin 

evlenmesidir, yabancı kadından daha iyi bir ev hanımı olur, yabancı kadınla evlenmekte 

toplum bir kişi kazanır.” Karşı olanların gerekçeleri ise şöyledir: “Ailede tam anlaşma 

olmaz, çocukların eğitimi güçleşir, yabancı kadınla evlenen erkek toplumdan uzaklaşır.” 

Kadınlar içinse, taraftar olanlar; önemli olan eşlerin anlaşmasıdır, yabancı erkek kadını 

daha iyi anlar demişler. Karşı olanlar ise, kadının zamanla kişiliğini yitireceğini ve kadının 

kendi toplumundan kopabileceğini öne sürmüşlerdir. 

Son olarak ailede mutluluğu doğuran nedenler nelerdir? Sorusu önem sırasına 

göre: Karşılıklı sevgi, fikrî anlaşma, iktisadî dayanışma, iyi geçim, çocuklar, karşılıklı 

sadakat, güven duygusu, birlikte yaşama alışkanlığı 256 şeklinde sıralanmaktadır 

Başka bir araştırmaya göre bazı kriterlerin evlilik ve boşanma üzerindeki etkisi şu 

şekilde tespit edilmiştir: 257 (Evlilik nedeni olabilecek kriterler verilmiştir. Aynı kriterlerin 

zıt anlamları boşanma nedeni olarak kullanılmaktadır.) 

Kişilik ve davranış eğilimleri olarak; aileme saygılı olması, müsrif olmaması, dinî 

görüşlerimizin aynı olması, bana âşık olması, dürüst olması, beni sevmesi, bana karşı açık 

olması, bana saygı duyması, bana sâdık olması, içki ya da kumar gibi herhangi bir kötü 

alışkanlığının olmaması, güvenilir olması, başkalarının önünde tartışmaya girmemesi gibi 

faktörler evlilik için %78, boşanma için %82, yeterli gelire sahip olması, toplumda 

saygınlığı olan bir mesleğe sahip olması, evlenme için %81, boşanma için %72, kısır 

olmaması, çocuk istemesi, cinsel yönden iktidarsız/soğuk olmaması evlilik için %61, 

boşanma için %57 etkisi olan unsurlar olarak göze çarpmaktadır. Bu araştırmalardan elde 

edilen bulgulara göre: Evlilik ve boşanma nedenleri olarak ilk sırayı kişisel özellikler, 

256 Tütengil, a.g.m., Aile Yazıları IV, s. 347-362. 

257 Hortaçsu, “ Evlilik ve Boşanma Nedenlerine Verilen Önemi Etkileyen Faktörler Olarak Değerlendirme 

Yaklaşımı, Cinsiyet ve Medenî Durum”, s. 45. 

54

cinsellik ve üretkenlik ile maddî gelir düzeyi izlemiştir. Kadın ve erkekler cinsellik ve 

üretkenlik konularına aynı derecede önem verirken, kişisel ve davranışsal eğilimleri 

kadınlar erkeklere oranla daha önemli bulmuşlardır. Her üç neden de boşanmadan çok 

evlilik için daha önemli olarak değerlendirilmekle birlikte, maddî durumun evlilik için 

önemli neden olabileceğini, fakat boşanma için temel neden olamayacağını göstermektedir. 

Başka deyişle kişi para için evlenebilir, fakat eşi servetini kaybettiği için boşanma isteme 

olasılığı daha düşüktür. 258 

Diğer bir araştırma İstanbul “Beşiktaş İlçesi”nde evlenmeye hazırlanan çiftler 

arasında evlenme sebeplerini araştırmaya yönelik olarak yapılmıştır. 259 Bu araştırmanın 

bulgularına göre: Evliliğe iten nedenler önem sırasına göre: “Aile ve çocuk sahibi olmak, 

sevgi-aşk, yalnızlıktan kurtulma, hayat arkadaşı edinmek, ekonomik sebepler, aile rızası” 

şeklinde sıralanmıştır. İdeal bir eşin özellikleri ise önem verilme sırasına göre: “Saygılı 

olması, anlayışlı olması, merhametli olması, güzel/zarif olması şeklinde sıralanmıştır. İdeal 

eş olmada zenginliğin önemli bir faktör olmadığı da çıkan sonuçlar arasındadır. Ankete 

katılan 285 denekten 268'i evliliklerinde ailelerinin rızası olduğunu, ailesinin rızasını 

alarak evlenenlerden %92' si ise sevgi ve aşkın çok önemli olduğunu belirmişlerdir. Sevgi 

ve aşkın çok önemli olduğunu düşünen, 260 kişiden 225'i eşler arasında çıkan problemleri; 

karşılıklı konuşma, karşılıklı anlayış, uzman kişilerin yardımı, yakınların yardımıyla çözme 

yoluna gideceklerini belirtmişlerdir. Sonuçlara göre; evlenme yaşı, 21–24 ile 25–28 yaş 

gruplarında yoğunlaşmıştır. Bu, ülkemizde evlilik yaşının yükselmekte olduğunu 

göstermektedir. Bunun başlıca sebeplerinden biri, deneklerin eğitim seviyelerinin yüksek 

olmasıdır. Evlilik yaşının yükselmesinin diğer bir sebebi de ekonomik durumdur. 

Deneklerin %60’ından fazlasının ekonomik durumu iyi veya çok iyidir. Bu sonuçlar 

gençlerin genellikle ekonomik yeterliliğe sahip olduktan sonra evlenme eğiliminde 

olduğunu göstermektedir. Çalışmadığı halde evlenmeyi düşünenler de vardır. Bu kesimi 

genelde bayanlar oluşturmaktadır. Bu durum ülkemizde hâlâ geleneklerin etkisinin 

sürdüğünü düşündürmektedir. Yine evlilik yaşının yükselmesine bağlı olarak evlilik kararı 

konusunda gecikenlerin eş seçiminde zorlandıkları da ortaya çıkmıştır. 

Evlenecek kişiler üzerinde aile etkisinin giderek azaldığı gözlenmektedir, ama Türk 

ailesi geçiş dönemi özelliği taşıdığı için halen evlilik konusunda aileler belli oranda 

gençleri etkilemektedirler. 

258 Hortaçsu, “Evlilik ve Boşanma Nedenlerine Verilen Önemi Etkileyen Faktörler Olarak Değerlendirme 

Yaklaşımı, Cinsiyet ve Medenî Durum”, s. 47. 

259 İbrahimoğlu, Davut, Evlilikte Doğru Seçim Ailede Mutluluk, Hayat Yay., İstanbul 2004, s. 175-243. 

55

Evlenmenin sebepleri arasında, neslin devamının ön plana çıkması Türk ailesinin 

temel karakterini oluşturmaktadır. Deneklerin evlilik kararı vermelerinde aile ve çocuk 

sahibi olma isteğinin büyük etkisi vardır. Bunun yanı sıra sevgi ve aşk faktörü de oldukça 

önemlidir. Sevgi, saygı ve güven Türk ailesinde ilişkileri etkileyen temel motifler 

arasındadır. 

Diğer bir araştırma Rize'de Akdoğan tarafından yapılmış olup, insanların eş 

seçimindeki önceliklerini göstermesi açısından bizler için oldukça anlamlıdır. Örneklemi 

oluşturan denek sayısı 502'dir. Buna göre; eş seçiminde aradığınız en önemli özellik nedir? 

Sorusuna, %64,7' si ahlak ve dindarlığı, %18,7 'si soy ve aile yapısını, %1,8’i bir meslek 

sahibi olmasını, %1,4 'ü güzelliğini, %0.4'ü zenginliğini en önemli unsur olarak tercih 

etmişlerdir. Çoğu kefaet unsuru olan bu hususlara bakacak olursak, kefaette diyanet ile 

ifadesini bulan ahlâk ve dindarlık hususu günümüz insanı için de oldukça önem gören bir 

unsurdur. Yine nesep yani soy, önemsenen diğer bir husustur. Meslek sahibi olmak, 

zenginlik, güzellik gibi kefâetin unsurlarından olan diğer hususlara önem verme düzeyi ise 

oldukça düşük görünmektedir. 

Evlenirken adayda aranan en önemli özellik ile cinsiyet arasındaki ilişki 

incelendiğinde, kadınlardan hiçbiri zenginliği ilk şart olarak görmezken, erkeklerden 

sadece %0,6 bu yönde kanaat belirtmişlerdir. Güzellik konusunda kadınların oranı, %0,6 

iken erkeklerde %1,9’dur. Ahlak ve dindarlığı tercih edenler kadınlarda %64,4, erkeklerde 

%66,5 oranında oldukça yüksektir. Meslek sahibi olması kadınlarda %4,4, erkeklerde 

%0,3, soy ve aile yapısı kadınlarda %21,1, erkeklerde %17,4' tür. Oranlardan da görüleceği 

gibi özellikle bayanların daha fazla önem gösterdikleri hususlar; eşin meslek sahibi olması, 

soy-aile yapısı ve dindarlık olmuştur. Aynı zamanda kefâetin unsurlarından olan bu 

hususların araştırmada yer alan bayan denekler için de önemsenen unsurlar olduğu 

görülmektedir. 

Araştırmada belirtilen özelliklerin dışında deneklere başka tercihlerinin bulunup 

bulunmadığı sorulduğunda, %10,9’u güvenilir bir insan olmasını, %10,9’u insanlık 

yönünün iyi olmasını, %8,6' sı dinî ve ideolojik birliği, %4,4’ü de dinî ve ahlakî eğitimini 

en önemli özellik olarak tercih etmişlerdir. 

Medenî durum açısından bulgular değerlendirildiğinde, sadece bekârlarda %1,1 

olmak üzere, eş seçiminde zenginliğin önemli bir özellik olmadığı tespit edilmiştir. Aynı 

şekilde güzelliğin de bekârlarda %2,2, evlilerde %1 oranında önemli bir faktör olmadığı 

görülmektedir. En önemli unsurun, bekârlarda %62,3, evlilerde %69, dullarda %62,5 

56

olarak ahlak ve dindarlık olduğu, onu bekârlarda %19,1, evlilerde %17,8, dullarda %12,5 

boşanmışlarda %33,3 oranlarıyla soy ve aile yapısının takip ettiği görülmektedir. Bir 

meslek sahibi olmasını tercih bekârlarda %1,6 evlilerde %1,3 dullarda %5.25 oranındadır. 

Eğitim düzeyi ile eş seçiminde aranan en önemli özellik ilişkisine bakıldığında, 

okur yazar olmayan, ilkokul ve ortaokul mezunlarında zenginliği tercih eden bulunmazken, 

lise mezunlarının oranı %0,5, üniversite mezunlarınınki ise %0,8’dir. Yine okur-yazar 

olmayan ve ortaokul mezunları güzelliği ilk şart olarak görmezken, ilkokul mezunlarında 

bu oran, %1,8 lise mezunlarında%2, üniversite mezunlarında %0,8' dir. Cinsiyet ve medenî 

durum gibi diğer değişkenlerde olduğu gibi eğitim düzeyi açısından da ahlak ve dindarlığı 

ile soy ve aile yapısını tercih oranı diğer özeliklerden daha yüksek görünmektedir. Öyle ki 

okur-yazar olmayanlarda bu iki özelliğin toplam oranı %71,4, üniversite mezunlarında 

%79,2 olarak tespit edilmiştir. 260 

Yapıcı tarafından gerçekleştirilen, üniversite öğrencilerinin dinî yargılarının tespit 

edildiği diğer bir araştırmada da konumuzla ilgili bulgulara rastlamak mümkündür. 

Bunlara değinecek olursak: Dinlere yönelik olarak yöneltilen, “Yahudi bir kişiyle 

rahatlıkla evlenirim” diyenlerin oranı, %15, evlenmem diyenlerin oranı ise, %84,5’tir. 

Yine, “kız kardeşimin bir Yahudi ile evlenmesini onaylarım” diyenlerin oranı, %11,7, bunu 

onaylamayanların oranı, %88,3’tür. 261 Hıristiyanlarla ilgili olarak, “Hıristiyan bir kişiyle 

rahatlıkla evlenirim” diyenlerin oranı, %30,2 iken, “evlenmem” diyenlerin oranı, %69,8’ 

dir. “kız kardeşimin bir Hıristiyan ile evlenmesini onaylarım” diyenlerin oranı, %22,3 

iken, “onaylamam” diyenlerin oranı, %77,7’dir. 262 Oranlardan da anlaşılacağı üzere, 

dinlere yönelik olarak evlenme eğilimlerinde, Yahudilere nazaran Hırıstiyanlara karşı daha 

olumlu bir tavır alıştan söz etmek mümkündür. 

Mezhepsel farklara yönelik olarak Sünnî gençlerin bu konudaki düşünceleri ise şu 

şekildedir: “Alevî bir kişiyle rahatlıkla evlenirim” diyenlerin oranı, %28.5 iken 

“evlenmem” diyenlerin oranı, %71.5’tir. Yine, “kız kardeşimin bir Alevî ile evlenmesini 

onaylarım” diyenlerin oranı, %23,6 iken bunu “onaylamam” diyenlerin oranı, %76,4 

olarak görülmektedir. 263 Aynı konuda Alevî gençlerde, Sünni biriyle rahatlıkla 

evlenebileceğini ifade edenlerin oranı, %93,5 iken, kız kardeşinin bir Sünnî ile evlenmesini 

260 

Akdoğan, Ali, Geleneksel Toplumdan Modern Topluma Geçişte Dini Hayat, Rağbet Yay. İstanbul 2002, s. 

164-168. 

261 

Yapıcı, Asım, Din Kimlik ve Önyargı, Karahan Yay., Adana 2004, s. 233. 

262 Yapıcı, a.g.e., s. 240. 

263 Yapıcı, a.g.e., s. 270. 

57

onaylayabileceğini söyleyenlerin oranı, %92,5’tir. 264 Yine bu oranlardan da anlaşılacağı 

üzere, Sünnî gençlere nazaran Alevî gençlerin diğer mezheb mensupları ile evlenmeye 

yaklaşımı daha olumludur. Araştırmanın verilerinden de görüleceği gibi özellikle Sünnî 

gençlerin evleneceği eş ile ilgili olarak mezhepsel denkliği arama noktasında daha duyarlı 

oldukları görülmektedir. 

264 Yapıcı, a.g.e., s. 279. 

58

2.1. Araştırma ve Yöntem 

2.1.1. Problem ve Amaç 

II. BÖLÜM 

ANKET ÇALIŞMASI ve DEĞERLENDİRİLMESİ 

İslam Hukuku’nda evlilikte denklik ve günümüz Türk toplumundaki yansımalarını 

konu edinen bu çalışmamızın temel amacı, İslam Hukuku’nda hukukçuların çoğunca 

evlilik için bir gereklilik olarak kabul edilen denkliğin özel terimiyle “kefâet” in günümüz 

insanı için ne anlam ifade ettiğini tespit etmek, ve şayet varsa, değişen zaman ve şartlarla 

birlikte meydana gelen değişimleri tespite çalışmaktır. Günümüzde kadın ve erkeğin 

konumlarında meydana gelen önemli değişimlerin gerek evlilik gerekse denklik 

hususlarındaki anlayış ve uygulamaları da değiştireceği fikrinden yola çıkan bu çalışma 

Müslüman Türk toplumunda denklik düşüncesinin aldığı şekli araştırmak istemektedir. 

Araştırmada cevap aranan sorular: 

1. İslam hukukçularınca denklikte ölçüt olarak kabul edilen hususlar günümüz 

insanı için de önemli midir? 

2. Günümüz insanının denklik anlayışında değişim yaşanmış mıdır? 

3. Denklik konusunda geçmişte İslam hukukçuları tarafından belirtilen hususlardan 

başka günümüzde denklik için yeni şartlar oluşmuş mudur? 

4. Denklik bağlamında bayanlar eş seçiminde özellikle hangi unsurları ne kadar 

önemsemektedir? 

5. Denk olmamaktan ötürü bayanlar eşleriyle problem yaşamakta mıdırlar? 

6. Araştırmada yer alan bayanlar eşleriyle denk olduklarını düşünmekte midirler? 

7. Günümüz evliliklerinde “denklik” şartı aranılmalı mıdır? 

2.1.2. Veri Toplama Araçları ve Analizde Kullanılan Teknikler 

Veri toplama amacıyla hazırlanan anket formunun ilk kısmında yaş, medenî durum, 

meslek, eşin mesleği, eşin öğrenim durumu, evlilik süresi, evlenme şekli gibi kişisel, 

demografik bilgileri içeren sorular yer almaktadır. Bunu takip eden kısımda ise eş 

seçiminde etkili olan özelliklerin önem düzeyini belirleyen sorular yer almaktadır. Bu 

sorular, evli ve dullar için önceden eşlerini seçerken sahip olduğu düşünceleri ölçme 

amacı taşırken, bekarlar içinse şu anda bir eş seçme durumunda olmaları halinde neleri ön 

59

plana alacaklarını ölçmeyi amaçlayan sorulardır. Anket formunda yer alan diğer bir soru 

grubu ise evli ve dullara yönelik olup, eşlerle belirtilen problemleri yaşama sıklığını 

ölçmeyi tespit için hazırlanmıştır. Anket formunun son kısmına yerleştirilen, “eşinizle denk 

olduğunuzu ve birçok noktada uyumlu olduğunuzu düşünüyor musunuz?”, “sizce günümüz 

evliliklerinde denklik aranmakta mıdır?” ve “sizce evlilikte belli konularda denklik aramak 

gerekli midir?” şeklindeki sorular ise, çalışmada hedeflenen amacı doğrudan 

gerçekleştirmeye yöneliktir. Bu sorulara verilen yanıtlar günümüz insanının evlilikte 

denklik hakkındaki düşüncelerini elde etmemize önemli katkı sağlayacaktır. 

2.1.3. Evren ve Örneklem 

Araştırmanın evreni, Gaziantep ilinde değişik meslek gruplarından olan evli, bekar 

ve boşanmış kadınlardır. Uygulama, 2006 yılı, Eylül- Ekim aylarında Gaziantep şehrinde 

kolay ulaşılabilir basit tesadüfî yöntemle seçilen 300 kadın üzerinde gerçekleştirilmiştir. 

Bunların medenî duruma göre dağılımı şu şekildedir: 

Tablo1: Örneklemin Medenî Durumu 

N % 

Evli 158 52.7 

Bekar 128 42.7 

Boşanmış 14 4.7 

Toplam 300 100.0 

Tablo 1’de görüldüğü gibi, evli kadınlardan 158 ( %52.7), bekar kadınlardan 128 

(%42.7), dul kadınlardan ise 14 (%4.7) kişi araştırmamıza katılmıştır. Tabloda görüldüğü 

gibi araştırmamıza katılan evli bayan sayısı, bekar ve dullardan daha fazladır. Dulların 

diğer gruplara nazaran toplumda az rastlanır olması, az sayıda dul deneğe ulaşmamıza 

sebep olmuştur. 

Örneklemin yaş aralığı 16-55 olup, yaş ortalaması 27. 37’dır. (ss: 7.05) 

Örneklemin %19.3’ü (n: 58) ev hanımı; %12.0’ı (n: 36) öğrenci, %68.7’si (n: 206) 

farklı sektörlerde çalışmaktadır. Oranlardan anlaşılacağı üzere ulaştığımız deneklerin 

birçoğu çalışır durumda olan bayanlardır. Araştırmayı gerçekleştirirken, özellikle çalışan 

bayanlara daha fazla ulaşmak istemiştik. Bu isteğimizdeki amaç, değişen şartlarla birlikte 

özellikle sosyal konumuna bağlı olarak önemli değişimler geçiren Türk kadınlarının 

(küçük bir örneklem de olsa) evlilik ve denklik hususlarında değişime uğrayan görüşlerini 

tespit etmek olmuştur. 

60

Araştırmaya katılan kadınların eşlerinin meslekleri açısından dağılımı ise şu 

şekildedir: %29.7’si (n: 51) öğretmen; %15.1’i (n: 26) memur; %8.7’si (n: 15) işçi; 

%18.0’ı (n: 31) serbest meslek olup, bunların dışında kalanlar %28.5 (n: 49) farklı 

meslekleri icra etmektedirler. Araştırmamızdaki ilginç bir bulgu da, genelde eşler arasında 

mevcut olan mesleksel yakınlık olmuştur. Araştırmamızda, özellikle kendisi öğretmen olan 

deneklerin büyük çoğunluğunun eşi de öğretmendir. 

Tablo 2: Örneklemin Evlenme Biçimi 

N % 

Görücü usulüyle 57 33,1 

Tanışarak/anlaşarak 115 66,9 

Toplam 172 100,0 

Tablo 2’de görüldüğü gibi, evli ve dul olanlardan araştırmaya katılan deneklerden, 

57 kişi ( %33.1) görücü usulüyle, 115 kişi ( %66.9) kişi ise tanışarak evlenmiştir. 

2.2.Bulgular Ve Yorumlar 

Araştırmamıza katılan bayanların denklik için önemli buldukları unsurlar, eşleriyle 

denk olup olmama noktasında yaşadıkları problemler ve günümüzde eşler arasında 

denkliğin aranılıp aranılmaması ile ilgili olarak aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır. 

61

2.2.1.Eş Seçiminde Dikkat Edilen Hususlar 

No Eş seçiminde benim için; 

Tablo 3: Örneklemin Eş Seçerken Dikkat Ettiği Hususlar 

Çok 

Önemli 

Önemli 

Biraz 

önemli 

Önemsiz 

62 

n % n % n % n % n % 

1 Eşimin maddî durumu (zenginliği) 20 6.7 99 33.8 112 33.0 69 22.0 300 100.0 

2 Eşimin yakışıklı olması 22 7.4 98 32.9 113 37.9 65 21.8 298 100.0 

3 Eşimin itibarlı bir mesleğe sahip olması 36 12.1 161 54 65 221 35 11.7 298 100.0 

4 Eşimin dindar olması 84 281 114 38.1 60 20.1 44 13.7 299 100.0 

5 Eşimle ortak bir dünya görüşüne sahip 

olmamız 

179 59.7 97 32.3 20 6.7 4 1.3 300 100.0 

6 Eşimin ahlakî özellikleri 233 77.7 63 21.0 4 1.3 - - 300 100.0 

7 Eşimin kişiliği 230 76.9 58 19.4 8 2.7 3 1.0 299 100.0 

8 Eşimin entelektüel olması 62 20.9 68 22.9 71 23.9 66 22.2 297 100.0 

9 Eşimin cinsel çekiciliği 33 11.3 110 37.5 92 31.4 58 19.8 293 100.0 

10 Eşimin sıra dışı bir insan olması 37 12.6 75 25.6 82 28.0 99 33.8 293 100.0 

11 Eşime âşık olmam- onun bana âşık 

olması 

188 62.9 77 25.8 23 7.7 11 3.7 299 100.0 

12 Eşimin iyi bir eş olacağına olan inancım 208 69.3 84 28.0 6 2.9 2 0.7 300 100.0 

13 Eşimin iyi bir baba olacağına olan 

inancım 

220 73.3 67 22.3 9 3.0 4 1.3 300 100.0 

14 Eşimin soy ve aile yapısı 126 42.4 106 35.7 43 14.5 22 7.4 297 100.0 

15 Eşimle aynı dinden olmak 165 55.0 67 22.3 33 11.0 35 11.7 300 100.0 

16 Eşimle aynı mezhepten olmak 94 31.6 79 26.6 49 16.5 75 25.3 297 100.0 

17 Eşimle aynı ırktan olmak 83 28.0 71 24.0 52 17.6 90 30.4 296 100.0 

18 Eşimin şakacı olması 38 12.8 100 33.8 106 35.8 52 17.6 296 100.0 

19 Eşimin ciddi ve ağır başlı olması 86 29.0 132 44.4 68 22.9 11 3.7 297 100.0 

20 Ailemin uygun bulması 123 41.1 115 38.5 43 14.4 18 6.0 299 100.0 

21 Eşimle aynı memleketten olmamız 18 6.0 28 9.4 38 12.8 214 71.8 298 100.0 

22 Eşimle yaşam tarzlarımızın uyuşması 160 53.7 106 35.6 21 7.0 11 3.7 298 100.0 

Tablo 3’de de görüldüğü gibi maddî durum unsuru eş tercihinde, 20 kişi (%6.7) için 

çok önemli, 99 kişi (%33.8 ) için önemli, 112 (%33) kişi için biraz önemli, 69 kişi (%22) 

içinse önemsiz olarak değerlendirilmiştir. Buradan hareketle maddî durum denekler için 

çok önemli bir unsur olmamakla birlikte, önemsiz de değildir. Bu unsuru biraz önemli 

olarak görenlerin oranı diğerlerine nazaran daha yüksektir. Akdoğan’ın eş seçiminde 

aranan en önemli özellikleri tespitinde de maddî durum unsuru en az önem verilen unsur 

Toplam

olarak ortaya çıkmaktadır. 265 Diğer çalışmalardan elde edilen bulgular da maddî durumun 

eş seçiminde öncelikli bir öneme sahip olmadığı yönündedir. 266 Kefâetin unsurlarından biri 

olan maddî durumda denklik örneklemimizde yer alan bayanlar için de çok önemli bulunan 

bir unsur olarak yer bulmamıştır. 

Yakışıklı olma unsuru, 22 kişi (%7.4) için çok önemli olarak değerlendirilirken, 98 

kişi (%32.9) için önemli, 113 kişi (%37.9) için biraz önemli, 65 kişi (%21.8) için ise 

önemsiz olarak değerlendirilmektedir. Oranlardan da anlaşılacağı üzere çoğunluk bu 

unsuru biraz önemli olarak değerlendirmiştir. 

Eşin itibarlı bir mesleğe sahip olması, 36 kişi (%12.1) için çok önemli, 161 kişi 

(%54) için önemli, 65 kişi (%22.1) için biraz önemli, 35 kişi (%11.7) için ise önemsiz 

olarak değerlendirilmiştir. Buna göre bu unsurun büyük bir çoğunlukça önemli olarak 

değerlendirildiği söylenebilir. Aynı zamanda kefâetin unsurlarından olan eşin mesleği, 

günümüz bayanları için de önemsenen bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. 

Eşin dindar olması unsuru ise 84 kişi (%28.1) için çok önemli, 114 kişi (%38.1) kişi 

için önemli, 60 kişi (%20.1) için biraz önemli, 44 kişi (%13.7) için ise önemsiz olarak 

değerlendirilmiştir. Buna göre eşin dindar olması denekler için önemli görülen bir unsurdur 

denebilir. Eşin dindar olması kefaetin tüm mezheplerce kabul edilen unsurlarından 

birisidir. İslam dininde eşin maddî bakımdan birtakım üstün sıfatlara sahip olmasından 

ziyade dindarlık vasfının önemsenmesi istenmiştir. Oranlardan da görüleceği gibi günümüz 

bayanları için de aynı unsur oldukça önemsenmektedir. 

Ortak bir dünya görüşüne sahip olma unsuru, 179 kişi (%59.7) için çok önemli, 97 

kişi (%32.3) için önemli, 20 kişi (%6.7) için biraz önemli, 4 kişi (%1.3) için ise önemsiz 

olarak değerlendirilmiştir. Buna göre denekler için eşleri ile ortak bir dünya görüşüne sahip 

olmak çok önemli görülen unsurlardan biridir. 

Eşin ahlakî özellikleri ise 233 kişi (%77.7) için çok önemli, 63 kişi (%21.0) için 

önemli, 4 kişi (%1.3) için ise biraz önemlidir. Denekler arasında eşin ahlakî özelliklerinin 

önemli olmadığını belirten çıkmamıştır. Kefâetin unsurlarından biri olarak “diyânet” tabiri 

ile ifadelendirilen bu unsurun oranlardan da görüleceği gibi deneklerin çoğunluğunca çok 

önemli olarak değerlendirildiği görülmektedir. Akdoğan’ın yaptığı araştırmanın 

bulgularında da eşin ahlak ve dindarlığı tercih sebebi olarak ilk sırada yer almaktadır. 267 

265 Akdoğan, a.g.e., s. 164. 

266 Bkz.: Kaya, “Eş Seçimi Tercihlerine Göre Denetim Odakları”, s. 41-57. 

267 Akdoğan, a.g.e., s. 164. 

63

Kişilik unsurunu, 230 kişi (%76.9) çok önemli, 58 kişi (%19.4) önemli, 8 kişi 

(%2.7) biraz önemli, 3 kişi (%1) ise önemsiz olarak değerlendirmiştir. Oranlardan da 

açıkça görüldüğü gibi eşin kişiliği denekler için oldukça önemli görülen bir unsurdur. 

Eşin entelektüel olması tercihini 62 kişi (%20.9) çok önemli, 68 kişi (%22.9) 

önemli, 71 kişi (%23.9) biraz önemli, 66 kişi (%22.2) ise önemsiz olarak değerlendirmiştir. 

Eşin entelektüel olmasına yönelik tercihler hemen hemen yakın oranları gösterse de 

araştırma sırasında yaptığımız mülakatlardan da elde ettiğimiz görüş, bayanların bu unsura 

çok fazla önem vermedikleri yönünde olmuştur. 

Cinsel çekicilik tercihi, 33 kişi (%11.3) için çok önemli, 110 kişi (%37.5) için 

önemli, 92 kişi (%31.4) için biraz önemli, 58 kişi (%19.8) için önemsiz olarak 

değerlendirilmiştir. Oranlardan da görüleceği gibi cinsel çekicilik tercihi çoğunluk 

tarafından önemli bir unsur olarak değerlendirilmiştir. Bunun yanında bu unsur ile ilgili 

olarak dikkatimizi çeken bir nokta, özellikle ev hanımlarının çoğunun bu unsur hakkında 

fikir belirtmeye karşı mesafeli bir duruş sergilemeleri olmuştur. 

Sıra dışı olmak tercihi, 37 kişi (%12.6) için çok önemli, 75 kişi (%25.6) için önemli, 

82 kişi (%28) için biraz önemli, 99 kişi (%33.8) için ise önemsizdir. 

Âşık olmak/olunmak tercihi ise, 188 kişi (%62.9) için çok önemli, 77 kişi (%25.8) 

için önemli, 23 kişi (%7.7) için biraz önemli, 11 kişi (%3.7) için ise önemsiz olarak 

değerlendirilmiştir. Oranlardan da görüleceği gibi âşık olmak/olunmak unsuru 

araştırmamıza katılan deneklerin çoğu için önemli görülen bir unsur olmuştur. 

İyi bir eş olacağına olan inanç unsuru ile ilgili olarak 208 kişi (%69.3) çok önemli, 

84 kişi (%28) önemli, 6 kişi (%2.9) biraz önemli, 2 kişi (%0.7) ise önemsiz 

değerlendirmesinde bulunmuştur 

İyi bir baba olacağına olan inanç ile ilgili olarak 220 kişi (%73.3) çok önemli, 67 

kişi (%22.3) önemli, 9 kişi (%3) biraz önemli, 4 kişi (%1.3) önemsiz değerlendirmesinde 

bulunmuşlardır. 

Soy ve aile yapısı tercihi, 126 kişi (%42.4) çok önemli, 106 kişi (%35.7) için 

önemli, 43 kişi (%14.5) için biraz önemli, 22 kişi (%7.4) için ise önemsiz olarak 

değerlendirilmiştir. Aynı zamanda kefâetin unsurlarından biri olan soy (nesep) unsuru 

oranlardan da görüleceği gibi araştırmamıza katılan deneklerin çoğunca önemli görülen 

bir unsur olarak değerlendirilmiştir. Yine Akdoğan’ın gerçekleştirdiği araştırmada soy ve 

aile yapısı unsuru eş tercihinde ikinci sırada yer alan önemli bir unsur olarak 

değerlendirilmiştir. 

64

Aynı dinden olmak tercihi 165 kişi (%55) çok önemli, 67 kişi (%22.3) önemli, 33 

kişi (%11) için biraz önemli, 35 kişi (%11.7) için ise önemsiz olarak değerlendirilmiştir. 

Aynı dinden olmak unsuru oranlardan da görüleceği gibi, araştırmaya katılan deneklerin 

çoğu için önemli bulunan bir özellik olmuştur. 

Aynı mezhepten olmak unsuru 94 kişi (%31.6) için çok önemli, 79 kişi (%26.6) için 

önemli, 49 kişi (%16.5) için biraz önemli, 75 kişi (%25.3) önemsiz olarak 

değerlendirilmiştir. 

Aynı ırktan olmak tercihini 83 kişi (%28) çok önemli, 71 kişi (%24) önemli, 52 kişi 

(%17.6) biraz önemli, 90 kişi (%30.4) önemsiz olarak değerlendirmiştir. Oranlardan da 

görüleceği gibi, aynı ırktan olma unsuru denekler için önemsiz bir unsur olarak 

değerlendirilebilir. Kefâetin unsurlarından biri olan nesep, aynı ırktan olma unsurunu 

içermektedir. Kefâete göre Arap bir kız Arap olmayan birine denk değildir. Oysa 

oranlardan da görüldüğü gibi aynı ırktan olma unsuru günümüz bayanları için çok fazla 

önem görmeyen bir unsur olmuştur. 

Şakacı olmak unsuru, 38 kişi (%12.8) için çok önemli, 100 kişi (%33.8) için önemli, 

106 kişi (%35.8) için biraz önemli, 52 kişi (%17.6) için önemsiz olarak değerlendirilmiştir. 

Ciddi ve ağırbaşlı olmak unsuru için, 86 kişi (%29) çok önemli, 132 kişi (%44.4) 

önemli, 68 kişi (%22.9) biraz önemli, 11 kişi (%3.7) önemsiz değerlendirmesinde 


Ailenin uygun bulması unsurunu, 123 kişi (%41.1) çok önemli, 115 kişi (%38.5) 

önemli, 43 kişi (%14.4) biraz önemli, 18 kişi (%6) önemsiz olarak değerlendirmişlerdir. 

Aynı memleketten olma unsurunu 18 kişi (%6) çok önemli, 28 kişi (%9.4) önemli, 

38 kişi (%12.8) biraz önemli, 214 kişi (%71.8) önemsiz olarak değerlendirmişlerdir. 

Eş ile yaşam tarzlarının uyuşması ile ilgili olarak, 160 kişi (%53.7) çok önemli, 106 

kişi (%35.6) önemli, 21 kişi (%7) biraz önemli, 11 kişi (%3.7) önemsiz değerlendirmesinde 


2.2. 2. Medenî Duruma Göre Eş Seçiminde Dikkat Edilen Hususlar 

Eş seçiminde dikkat edilen hususlar medenî duruma göre farklılık 

gösterebilmektedir. Aşağıda vereceğimiz tablolarla bu farklılıklar tespit edilmeye 

çalışılmıştır. 

65

gibidir: 

Maddî durum ile medenî durum arasındaki ilişki ise aşağıdaki tabloda olduğu 

Medenî Hal 

Tablo 4. Maddi Durum-Medenî Durum İlişkisi 

Önemsiz 

Maddi Durum (Zenginlik) 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

Evli 50 59 40 9 158 

Bekar 17 50 52 9 128 

Dul 2 3 7 2 14 

Toplam 69 112 99 20 300 

Tablo 4’de görüleceği gibi, bekâr ve dul denekler için maddî durum evlilere 

nazaran daha önemli bulunan bir unsur olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca yaptığımız 

mülakatlarda da “parasız mutluluğun olmayacaği” nı belirten günümüz gençleri için maddî 

durum oldukça önemsenen bir unsur olmuştur. 

gibidir: 

Yakışıklı olma unsuru ile medenî durum arasındaki ilişki aşağıdaki tabloda olduğu 

Medenî Hal 

Tablo 5. Yakışıklı Olma-Medenî Durum İlişkisi 

Önemsiz 

Biraz 

Yakışıklı Olma 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

Evli 30 63 58 6 157 

Bekar 31 45 36 15 127 

Dul 4 5 4 1 14 

Toplam 65 113 98 22 298 

Tablo 5’de de görüldüğü gibi yakışıklı olma unsurunu çok önemli olarak 

değerlendirenlerin çoğu bekâr deneklerdir. 

66

İtibarlı bir mesleğe sahip olma ile medenî durum arasındaki ilişki aşağıdaki tabloda 

olduğu gibidir: 

Medenî Hal 

Tablo 6. İtibarlı Bir Mesleğe Sahip Olma-Medenî Durum İlişkisi 

Önemsiz 

İtibarlı Mesleğe Sahip Olma 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

Evli 27 34 85 12 158 

Bekar 8 29 65 24 126 

Dul - 3 11 - 14 

Toplam 35 66 161 36 298 

Tablo 6’da görüldüğü gibi kefâetin unsurlarından biri olan eşin itîbarlı bir mesleğe 

sahip olması unsuru bekâr ve dul deneklerde evlilere nazaran daha fazla önemsenmektedir. 

Bu bulgumuz Akdoğan’ın tespit ettiği verilerle de uyuşmaktadır. 268 

Eşin dindar olması ile medenî durum ilişkisi aşağıdaki tabloda olduğu gibidir: 

Medenî hâl 

Tablo 7. Dindarlık-Medenî Durum İlişkisi 

Önemsiz 

Biraz 

Dindarlık 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

Evli 28 28 62 40 158 

Bekâr 10 31 46 40 127 

Dul 3 1 6 4 14 

Toplam 41 60 114 84 299 

Tablo 7’de görüldüğü gibi evli, bekâr ve dul denekler için eşin dindar olması 

önemli görülen bir tercih unsurudur. Kefaetin unsurlarından biri olan dindarlık her üç grup 

için de önemli bulunan bir özellik olmuştur. 

268 Akdoğan, ag.e., s. 166-167. 

67

Ortak dünya görüşüne sahip olmak ile medenî durum arasındaki ilişki aşağıdaki 

tabloda olduğu gibidir: 

Tablo 8. Ortak Dünya Görüşüne Sahip Olmak -Medenî Durum İlişkisi 

Medenî 

durum 

Önemsiz 

Ortak Dünya Görüşü 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

Evli 2 12 56 88 158 

Bekâr 2 5 36 85 128 

Dul - 3 5 6 14 

Toplam 4 20 97 179 300 

Tablo 8’de de görüldüğü gibi evli, bekâr ve dul denekler için ortak bir dünya 

görüşüne sahip olma unsuru oldukça önemli bulunmuştur. 

gibidir: 

Eşin ahlakî özellikleri ile medenî durum arasındaki ilişki aşağıdaki tabloda olduğu 

Medenî 

durum 

Tablo 9. Eşin Ahlakî Özellikleri-Medenî Durum İlişkisi 

Önemsiz 

Eşin Ahlakî Özellikleri 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

Evli - 2 39 117 158 

Bekâr - 2 21 105 128 

Dul - - 3 11 14 

Toplam - 4 63 233 300 

Tablo 9’da görüldüğü gibi, eşin ahlakî özellikleri evli, dul ve bekâr her üç grup 

bayan için de eş tercihi sebebi olarak önemli görülen bir unsurdur. Aynı zamanda kefaetin 

unsurlarından biri olan ahlakî durum medenî hale göre de farklılık yaratmayarak önemli 

görülen bir unsur olarak yer almıştır. 

68

Eşin kişiliği ile medenî durum arasındaki ilişki aşağıdaki tabloda olduğu gibidir: 

Medenî 

durum 

Tablo 10. Eşin Kişiliği -Medenî Durum İlişkisi 

Önems 

iz 

Biraz 

Eşin Kişiliği 

önemli 

Öneml 

i 

Çok 

önemli 

Toplam 

Evli 2 4 38 114 158 

Bekâr 1 3 15 108 127 

Dul - 1 5 8 14 

Toplam 3 8 58 230 299 

Tablo 10’da da görüldüğü gibi evli, bekâr ve dul her üç grup bayan için de eş 

tercihinde kişilik önemli bir unsurdur. 

gibidir: 

Eşin entelektüel olması ile medenî durum arasındaki ilişki aşağıdaki tabloda olduğu 

Medenî 

durum 

Tablo 11. Eşin Entelektüel Olması-Medenî Durum İlişkisi 

Önemsiz 

Eşin Entelektüel Olması 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

Evli 35 38 55 29 157 

Bekâr 28 31 40 27 126 

Dul 3 2 3 6 14 

Toplam 66 71 98 62 297 

Tablo 11’de de görüldüğü gibi evli, dul ve bekâr her üç grubun eşin entelektüel 

olması unsuruna önem verme düzeyleri yakındır. 

gibidir: 

Eşin cinsel çekiciliği ile medenî durum arasındaki ilişki aşağıdaki tabloda olduğu 

Medenî 

durum 

Tablo 12. Eşin Cinsel Çekiciliği-Medenî Durum İlişkisi 

Önemsiz 

Eşin Cinsel Çekiciliği 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

Evli 37 42 61 14 154 

Bekâr 19 46 44 17 126 

Dul 2 4 5 2 13 

Toplam 58 92 110 33 293 

Tablo 12’ye göre cinsel çekicilik unsurunu çok önemli bulan bekâr deneklerin oranı 

diğerlerine nazaran daha fazladır. Yine de bu unsurun evli, bekar ve dul her üç grup için 

de önemsenen bir tercih olduğunu söylemek hata olmayacaktır. 

69

gibidir: 

Sıra dışı bir insan olmak ile medenî durum arasındaki ilişki aşağıdaki tablodaki 

Medenî 

Tablo 13. Sıra Dışı Bir İnsan Olmak -Medenî Durum İlişkisi 

durum 

Önemsiz 

Sıra Dışı Bir Insan Olmak 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

Evli 55 41 39 19 154 

Bekâr 40 37 31 17 125 

Dul 4 4 5 1 14 

Toplam 99 82 75 37 293 

Tablo 13’de de görüldüğü gibi sıra dışı bir insan olmak unsuru evli, bekar ve dul 

bayanlardaki dağılımı yakın olup, çok önemli görülen bir unsur olarak yer almamıştır. 

gibidir: 

Âşık olmak/olunmak ile medenî durum arasındaki ilişki aşağıdaki tabloda olduğu 

Medenî 

durum 

Tablo 14. Âşık Olmak/Olunmak-Medenî Durum İlişkisi 

Önemsiz 

Âşık Olmak/Olunmak 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

Evli 7 14 45 92 158 

Bekâr 4 8 29 86 127 

Dul 1 3 10 14 

Toplam 11 23 77 188 299 

Tablo 14’de de görüldüğü gibi evli, bekâr ve dul her üç grup için de âşık 

olmak/olunmak önemli bir unsur olarak değerlendirilmiştir. 

70

gibidir: 

İyi bir eş olacağına olan inanç unsuru ile medenî durum aşağıdaki tabloda olduğu 

Medenî 

Tablo 15. İyi Bir Eş Olacağına Olan İnanç- Medenî Durum İlişkisi 

durum 

Önemsiz 

İyi Bir Eş Olacağına Olan İnanç 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

Evli 1 3 56 98 158 

Bekâr 1 1 26 100 128 

Dul 2 2 10 14 

Toplam 2 6 84 208 300 

Tablo 15’e göre evli, bekar ve dul her üç grup deneğin büyük çoğunluğu iyi bir eş 

olacağına olan inanç unsurunun önemli olduğunu düşünmektedirler. 

gibidir: 

İyi bir baba olacağına olan inanç unsuru ile medenî durum aşağıdaki tabloda olduğu 

Tablo 16. İyi Bir Baba Olacağına Olan İnanç- Medenî Durum İlişkisi 

Medenî 

durum 

Önemsiz 

İyi Bir Baba Olacağina Olan İnanç 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

Evli 2 5 43 108 158 

Bekâr 1 3 23 101 128 

Dul 1 1 1 11 14 

Toplam 4 9 67 220 300 

Tablo 16’da görüldüğü gibi evli, bekar ve dul her üç grup için de iyi bir baba 

olacağına olan inanç unsurunun önemli olarak değerlendirildiğini söylememiz 

mümkündür. 

71

Soy ve aile yapısı ile medenî durum unsuru aşağıdaki tabloda olduğu gibidir: 

Medenî 

durum 

Tablo 17. Soy ve Aile Yapısı-Medenî Durum İlişkisi 

Önemsiz 

Soy ve Aile Yapısı 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

Evli 18 25 61 52 156 

Bekâr 3 18 40 66 127 

Dul 1 5 8 14 

Toplam 22 43 106 126 

Tablo 17’de görüldüğü gibi soy ve aile yapısı evli, bekâr ve dul her üç grup için de 

önemli bir unsurdur. 

Aynı dinden olmak ile medenî durum unsuru aşağıdaki tabloda olduğu gibidir: 

Medenî 

durum 

Tablo18 Aynı Dinden Olmak-.Medenî Durum İlişkisi 

Önemsiz 

Aynı Dinden Olmak 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

Evli 20 22 37 79 158 

Bekâr 12 9 29 78 128 

Dul 3 2 1 8 14 

Toplam 35 33 67 165 300 

Tablo 18’de de görüldüğü üzere evli, bekar ve dul her üç grup içinde aynı dinden 

olmak unsuru önemli bir unsurdur. 

Aynı mezhepten olmak ile medenî durum unsuru aşağıdaki tabloda olduğu gibidir: 

Medenî 

durum 

Tablo 19. Aynı Mezhepten Olmak-Medenî Durum İlişkisi 

Önemsiz 

Aynı Mezhepten Olmak 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

Evli 48 22 41 47 158 

Bekâr 24 24 35 42 125 

Dul 3 3 3 5 14 

Toplam 75 49 79 94 297 

Tablo 19’da da görüldüğü gibi evli, bekar ve dul her üç grubun da aynı mezhepten 

olmak unsuruna verdiği önem yakın olup, önemli bir unsur olarak değerlendirilmiştir. 

72

Aynı ırktan olmak ile medenî durum unsuru aşağıdaki tabloda olduğu gibidir: 

Medenî 

durum 

Tablo 20. Aynı Irktan Olmak-Medenî Durum İlişkisi 

Önemsiz 

Aynı ırktan olmak 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

Evli 57 30 30 40 157 

Bekâr 28 17 40 40 125 

Dul 5 5 1 3 14 

Toplam 90 52 71 83 296 

Tablo 20’de olduğu gibi, evli, bekar ve dul her üç grubun içinden evli denekler 

diğerlerine nazaran ırk unsuruna daha az önem vermektedirler. 

Şakacı olmak ile medenî durum unsuru aşağıdaki tabloda olduğu gibidir: 

Medenî 

durum 

Tablo 21. Şakacı Olmak-Medenî Durum İlişkisi 

Önemsiz 

Biraz 

Şakacı Olmak 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

Evli 27 61 53 17 158 

Bekâr 22 43 41 19 125 

Dul 3 2 6 2 13 

Toplam 52 106 100 38 296 

Tablo 21’e göre şakacı olmak unsuruna çok önemli diyenlerin oranı evli, bekar ve 

dul her üç grup için de düşük olup, çoğunlukça biraz önemli şeklinde değerlendirilmiştir. 

gibidir: 

Ciddi ve ağır başlı olmak ile medenî durum unsuru aşağıdaki tabloda olduğu 

Medenî 

Tablo 22. Ciddî ve Ağır Başlı Olmak-Medenî Durum İlişkisi 

durum 

Önemsiz 

Ciddi ve Ağır Başlı Olmak 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

Evli 6 40 73 37 156 

Bekâr 4 25 56 42 127 

Dul 1 3 3 7 14 

Toplam 11 68 132 86 297 

Tablo 22’ye göre, evli, bekâr ve dul her üç grup için de ciddi ve ağır başlı olmak 

unsuru önemli bulunmuştur. 

73

Ailenin uygun bulması ile medenî durum unsuru aşağıdaki tabloda olduğu gibidir: 

Medenî 

durum 

Tablo 23. Ailenin Uygun Bulması-Medenî Durum İlişkisi 

Önemsiz 

Ailenin Uygun Bulması 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

Evli 11 28 62 57 158 

Bekâr 6 13 44 64 127 

Dul 1 2 9 2 14 

Toplam 18 43 115 123 

Tablo 23’e göre evli, bekâr ve dul her üç grup için de ailenin uygun bulması unsuru 

önemli bulunmuştur. 

Aynı memleketten olma unsuru ile medenî durum aşağıdaki tabloda olduğu gibidir: 

Medenî 

durum 

Tablo 24. Aynı Memleketten Olmak-Medenî Durum İlişkisi 

Önemsiz 

Aynı Memleketten Olmak 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

Evli 114 17 14 13 158 

Bekâr 90 18 13 5 126 

Dul 10 3 1 14 

Toplam 214 38 28 18 298 

Tablo 24’e göre evli, bekâr ve dul her üç grup için de aynı memleketten olma 

unsurunun önemsiz olduğu görülmektedir. 

74

Eş ile yaşam tarzlarının uyuşması unsuru ile medenî durum arasındaki ilişki 

aşağıdaki tabloda olduğu gibidir: 

Tablo 25. Eş İle Yaşam Tarzlarının Uyuşması-Medenî Durum İlişkisi 

Medenî 

durum 

Önemsiz 

Eş İle Yaşam Tarzlarının Uyuşması 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

Evli 8 11 61 78 158 

Bekâr 2 8 41 75 126 

Dul 1 2 4 7 14 

Toplam 11 21 106 160 298 

Tablo 25’de görüldüğü gibi eş ile yaşam tarzlarının uyuşması unsuru her üç grup 

için de oldukça önemli olarak değerlendirilmiştir. 

2.2.3. Evlenme Şekline Göre Eş Seçiminde Dikkat Edilen Hususlar 

Görücü usûlü, tanışarak, anlaşarak vs. gibi evlenme şekillerine göre eş tercihinde 

etkili olacak unsurların değişebileceği fikrinden hareketle aşağıdaki tablolar hazırlanmıştır. 

Maddî durum ile evlenme şekli arasındaki ilişki aşağıdaki tabloda olduğu gibidir: 

Evlenme şekli 

Tablo 26. Maddî Durum-Evlenme Şekli İlişkisi 

Önemsiz 

Biraz 

Maddi Durum 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

Görücü Usulü 10 21 20 6 57 

Tanışarak 42 40 28 5 115 

Toplam 52 61 48 11 172 

Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi, tanışarak evlenenlerde maddî durum daha az 

önemsenmektedir denebilir. Gerek tanışarak, gerekse görücü usulü ile evlenenlerde maddî 

durumu çok önemli bulanların oranı oldukça düşüktür. 

75

gibidir: 

Yakışıklı olma unsuru ile evlenme şekli arasındaki ilişki aşağıdaki tabloda olduğu 

Evlenme 

şekli 

Görücü 

usulü 

Tablo 27. Yakışıklı Olma-Evlenme Şekli İlişkisi 

Önemsiz 

Yakışıklı Olma 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

12 19 21 5 57 

Tanışarak 22 49 40 2 113 

Toplam 34 68 61 170 

Tablo 27’de görüldüğü üzere görücü usûlü ile evlenen denekler için yakışıklı olma 

unsuru daha önemli bulunmuştur, denebilir. Gerek yaptığımız mülakatlar gerekse diğer 

araştırma verileri göstermektedir ki, görücü usulü ile evlenen bayanların çoğunu genelde 

eğitim durumu daha düşük olan bayanlar oluşturmaktadır. Akdoğan’ın eğitim durumu ile 

yakışıklı/güzel olma unsurunun ilgisini tespitinde; okur-yazar olmayan ve ortaokul 

mezunları eş tercihinde güzelliği ilk şart olarak görmezken, güzelliği/yakışıklılığı tercih 

sebebi olarak değerlendirenlerin oranı ilkokul mezunlarında, %1.8, lise mezunlarında %2, 

üniversite mezunlarında %0.8 şeklinde olmuştur. 269 

İtibarlı mesleğe sahip olmak ile evlenme şekli arasındaki ilişki aşağıdaki tabloda 



Tablo 28. İtibarlı Mesleğe Sahip Olmak-Evlenme Şekli İlişkisi 

Görücü 

usulü 

Önemsiz 

İtîbarlı mesleğe sahip olmak 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

9 11 32 5 57 

Tanışarak 18 27 62 7 114 

Toplam 27 38 94 12 171 

Tablo 28’de görüldüğü gibi gerek tanışarak gerekse görücü usûlü ile evlenen 

bayanlarda itibarlı mesleğe sahip olmak önemli bir unsur olarak değerlendirilmiştir. Devlet 

269 Akdoğan, a.g.e., s. 164-168 

76

İstatistik Enstitüsü’nce yapılan istatistik verileri de özellikle bayanların meslekî açıdan 

kendileriyle aynı veya daha yüksek kişileri evlilik için tercih ettiklerini göstermektedir. 270 

gibidir: 

Eşin dindar olması ile evlenme şekli arasındaki ilişki aşağıdaki tabloda olduğu 


Görücü 

usulü 

Tablo 29. Eşin Dindar Olması-Evlenme Şekli İlişkisi 

Önemsiz 

Biraz 

Dindarlık 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

3 5 25 24 57 

Tanışarak 28 24 43 20 115 

Toplam 31 29 68 44 172 

Tablo 29’da olduğu gibi görücü usûlü ile evlenen denekler, tanışarak evlenenlere 

nazaran eşin dindar olmasına daha çok önem vermektedir. Bu grubun yaşamında din 

unsurunun daha ağır basmasının da tercihin bu doğrultuda olmasında etkili olduğunu 

söylemek mümkündür. Eşin dindar olmasının önemsiz olduğunu düşünenlerin büyük 

çoğunluğunun tanışarak evlenenlerden olması ise yoruma açık bir konudur. 

Ortak bir dünya görüşüne sahip olmak unsuru ile evlenme şekli arasındaki ilişki ise 

aşağıdaki tabloda olduğu gibidir: 

Tablo 30. Ortak Bir Dünya Görüşüne Sahip Olmak-Evlenme Şekli İlişkisi 


Görücü 

usulü 

Önemsiz 

- 

Ortak Dünya Görüşü 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

6 22 29 57 

Tanışarak 2 9 39 65 115 

Toplam 2 15 61 94 172 

Tablo 30’da görüldüğü gibi gerek görücü usûlü ile gerekse tanışarak evlenen her iki 

grup için de ortak bir dünya görüşüne sahip olmak unsuru oldukça önemlidir. 

270 DİE, Evlenme İstatistikleri, Ankara 2002. 

77

gibidir: 

Eşin ahlakî özellikleri ile evlenme şekli arasındaki ilişki aşağıdaki tabloda olduğu 


Görücü 

usulü 

Tablo 31. Eşin Ahlakî Özellikleri-Evlenme Şekli İlişkisi 

Önemsiz 

Eşin Ahlakî Özellikleri 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

- - 15 42 57 

Tanışarak - 2 27 86 115 

Toplam - 2 42 128 172 

Tablo 31’e göre görücü usûlü ve tanışarak evlenen her iki grup için de eşin ahlakî 

özelliklerinin önem düzeyi oldukça yüksektir. Bu unsura önemsiz diyenlerin hiç olmaması 

da dikkat çekicidir. 

Eşin kişiliği ile evlenme şekli arasındaki ilişki ise aşağıdaki tabloda olduğu gibidir: 


Görücü 

usulü 

Tablo 32. Eşin Kişiliği-Evlenme Şekli İlişkisi 

Önemsiz 

2 

Biraz 

Eşin Kişiliği 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

2 18 35 57 

Tanışarak - 3 24 88 115 

Toplam 2 5 42 123 172 

Tablo 32’de de görüldüğü üzere eşin kişiliği unsuru görücü usulü ve tanışarak 

evlenen her iki grup için de oldukça önemli bir unsurdur. 

78

gibidir. 

Eşin entelektüel olması ile evlenme şekli arasındaki ilişki aşağıdaki tabloda olduğu 


Görücü 

usulü 

Tablo 33. Eşin Entelektüel Olması-Evlenme Şekli İlişkisi 

Önemsiz 

19 

Eşin Entelektüel Olması 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

13 13 11 56 

Tanışarak 19 26 45 24 114 

Toplam 38 39 58 35 170 

Tablo 33’de görüldüğü gibi görücü usûlü ve tanışarak evlenen her iki grupta da eşin 

entelektüel olması unsuruna önemsiz diyenlerin eşit oranda olması dikkat çekicidir. Her iki 

grupta da bu unsuru çok önemli görenlerin oranı daha düşüktür. Bayanların bu unsur ile 

ilgili olarak bu yöndeki tercihleri içinde bulunduğumuz bilgi çağında oldukça ilginç bir 

veri olarak okunabilir. 

gibidir: 

Eşin cinsel çekiciliği ile evlenme şekli arasındaki ilişki aşağıdaki tabloda olduğu 


Görücü 

usulü 

Tablo 34. Eşin Cinsel Çekiciliği-Evlenme Şekli İlişkisi 

Önemsiz 

15 

Eşin Cinsel Çekiciliği 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

20 17 4 56 

Tanışarak 24 27 49 11 111 

Toplam 39 47 66 15 167 

Tablo 34’de görüldüğü gibi görücü usûlü ve tanışarak evlenen her iki grup denek 

için de cinsel çekicilik unsurunun hemen hemen aynı düzeyde önem derecesine sahip 

olduğu söylenebilir. Ayrıca, araştırmamız esnasında bu unsuru cevaplama noktasında 

görücü usulü ile evlenen bayanların diğerlerine nazaran daha çekimser tavırlar 

sergiledikleri gözlenmiştir. 

79

Sıra dışı bir insan olma unsuru ile evlenme şekli arasındaki ilişki aşağıdaki tabloda 



Görücü 

usulü 

Tablo 35. Sıra Dışı Bir Insan Olmak-Evlenme Şekli İlişkisi 

Önemsiz 

Sıra dışı bir insan olma unsuru 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

22 14 14 6 56 

Tanışarak 36 31 29 15 111 

Toplam 58 45 43 21 167 

Tablo 35’de görüldüğü gibi görücü usûlü ile evlenenlerden bu unsura çok önemli 

diyenlerin oranı oldukça düşüktür. Sıra dışı bir insan olma tercihinin denekler için çok 

istenen bir unsur olmadığı söylenebilir. 

Âşık olmak/olunmak ile evlenme şekli arasındaki ilişki ise aşağıdaki tabloda 



Görücü 

usulü 

Tablo 36. Âşık Olmak/Olunmak-Evlenme Şekli İlişkisi 

Önemsiz 

5 

Âşık Olmak/Olunmak 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

8 15 29 57 

Tanışarak 1 8 33 73 115 

Toplam 6 16 48 102 172 

Tablo 36’ya göre tanışarak evlenenlerde âşık olmak/olunmak unsurunun daha 

önemli olduğu görülmektedir. Ayrıca, araştırmamızda yaptığımız mülakatlardan hareketle 

tanışarak evlenen deneklerin birçoğu evlilik kararında âşık olma tecrübesinin etkili 

olduğunu ifade etmiştir. 

80

İyi bir eş olacağına olan inanç ile evlenme şekli arasındaki ilişki ise aşağıdaki 


Tablo 37. İyi Bir Eş Olacağına Olan İnanç-Evlenme Şekli İlişkisi 


Görücü 

usulü 

Önemsiz 

İyi Bir Eş Olacağına Olan İnanç 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

1 5 20 31 57 

Tanışarak 38 77 115 

Toplam 1 5 58 108 172 

Tablo 37’ye göre görücü usûlü ve tanışarak evlenen her iki grup için de iyi bir eş 

olacağına olan inanç unsuru oldukça önemlidir. 

İyi bir baba olacağına olan inanç ile evlenme şekli arasındaki ilişki ise aşağıdaki 


Tablo 38. İyi Bir Baba Olacağına Olan İnanç-Evlenme Şekli İlişkisi 


Görücü 

usulü 

Önemsiz 

İyi Bir Baba Olacağına Olan İnanç 

1 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

3 13 40 57 

Tanışarak 2 3 31 79 115 

Toplam 3 6 44 119 172 

Tablo 38’de görüldüğü gibi gerek görücü usulü ile gerekse tanışarak evlenen her iki 

grup için de iyi bir baba olacağına olan inanç unsurunun önem düzeyinin yakın olduğunu 

söylememiz mümkündür. 

81

gibidir: 

Soy ve aile yapısı ile evlenme şekli arasındaki ilişki ise aşağıdaki tabloda olduğu 


Görücü 

usulü 

Tablo 39. Soy ve Aile Yapısı-Evlenme Şekli İlişkisi 

Önemsiz 

Soy ve Aile Yapısı 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

1 4 23 27 55 

Tanışarak 17 21 43 34 115 

Toplam 18 25 66 61 170 

Tablo 39’a göre anlaşarak evlenenlerden soy ve aile yapısı unsuruna önemsiz ve 

biraz önemli diyenlerin fazla, görücü usulünde ise az olması, görücü usulü ile evliliklerde 

ailenin etkin rol oynadığı fikrini doğrulamaktadır. 

gibidir: 

Aynı dinden olmak ile evlenme şekli arasındaki ilişki ise aşağıdaki tabloda olduğu 


Görücü 

usulü 

Tablo 40. Aynı Dinden Olmak-Evlenme Şekli İlişkisi 

Önemsiz 

Aynı Dinden Olmak 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

3 1 13 40 57 

Tanışarak 18 23 24 50 115 

Toplam 21 24 37 90 172 

Tablo 40’da görüldüğü üzere görücü usulüyle evlenenlerde aynı dinden olmak 

unsurunun daha önemli olduğu söylenebilir. Tanışarak evlenenlerde aynı dinden olmanın 

önemsiz olduğunu düşünenlerin diğer gruba nazaran daha çok olması dikkat çekicidir. 

82

Aynı mezhepten olmak ile evlenme şekli arasındaki ilişki ise aşağıdaki tabloda 



Görücü 

usulü 

Tablo 41. Aynı Mezhepten Olmak -Evlenme Şekli İlişkisi 

Önemsiz 

Aynı Mezhepten Olmak 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

8 6 20 23 57 

Tanışarak 41 17 25 31 114 

Toplam 49 23 45 54 171 

Tablo 41’de görüldüğü gibi görücü usulüyle evlenenlerde aynı mezhepten olmak 

unsurunu önemsiz bulanların sayısı oldukça azdır. Tanışarak evlenenlerde bu unsura 

önemsiz diyenlerin oranı daha fazladır. 

gibidir: 

Aynı ırktan olmak ile evlenme şekli arasındaki ilişki ise aşağıdaki tabloda olduğu 


Görücü 

usulü 

Tablo 42. Aynı Irktan Olmak -Evlenme Şekli İlişkisi 

Önemsiz 

Aynı Irktan Olmak 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

9 9 16 22 56 

Tanışarak 51 26 15 22 114 

Toplam 60 35 31 44 170 

Tablo 42’ye göre tanışarak evlenenler için aynı ırktan olmak daha az önemliyken, 

görücü usulü ile evlenenlerde bu unsur daha önemlidir. 

83

gibidir: 

Şakacı olmak ile evlenme şekli arasındaki ilişki ise aşağıdaki tabloda olduğu 


Görücü 

usulü 

Tablo 43. Şakacı Olmak -Evlenme Şekli İlişkisi 

Önemsiz 

Biraz 

Şakacı Olmak 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

14 19 14 9 56 

Tanışarak 16 45 45 8 114 

Toplam 30 64 59 17 170 

Tablo 43’de görüldüğü gibi gerek görücü usulü ile gerekse tanışarak evlenen her iki 

grup için de şakacı olmak unsurunu çok önemli görenlerin sayısı oldukça düşüktür. 

Çalışmamızda edindiğimiz gözlemlerle bu unsura önem verenlerin özellikle çalışan 

bayanlar olduğunu söyleyebiliriz. 

Ciddî ve ağır başlı olmak ile evlenme şekli arasındaki ilişki ise aşağıdaki tabloda 



Görücü 

usulü 

Tablo 44. Ciddî ve Ağır Başlı Olmak -Evlenme Şekli İlişkisi 

Önemsiz 

Ciddî ve Ağır Başlı Olmak 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

5 9 24 19 57 

Tanışarak 2 34 52 25 113 

Toplam 7 43 76 44 170 

Tablo 44’e göre, görücü usûlü ile evlenenlerde ciddî ve ağır başlı olmak unsurunun 

daha önemli olduğu görülmektedir. 

84

Ailenin uygun bulması ile evlenme şekli arasındaki ilişki ise aşağıdaki tabloda 



Görücü 

usulü 

Tablo 45. Ailenin Uygun Bulması-Evlenme Şekli İlişkisi 

Önemsiz 

Ailenin Uygun Bulunması 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

2 5 24 26 57 

Tanışarak 9 23 46 37 115 

Toplam 11 28 70 63 172 

Tablo 45’de görüldüğü gibi, görücü usûlü ve tanışarak evlenen her iki grup için de 

ailenin uygun bulması unsuru önemli olmakla birlikte görücü usulü ile evlenenler için bu 

unsurun önem düzeyinin daha fazla olduğu söylenebilir. 

Aynı memleketten olmak ile evlenme şekli arasındaki ilişki ise aşağıdaki tabloda 

olduğu gibidir. 


Görücü 

usulü 

Tablo 46. Aynı Memleketten Olmak-Evlenme Şekli İlişkisi 

Önemsiz 

Aynı Memleketten Olmak 

Biraz 

önemli 

Önemli 

Çok 

önemli 

Toplam 

36 10 6 5 57 

Tanışarak 86 10 10 8 114 

Toplam 122 20 16 13 171 

Tablo 46’da görüldüğü gibi gerek görücü usulü gerekse tanışarak evlenen her iki 

grupta da aynı memleketten olma unsuru önem görmeyen bir husustur. 

85

2.2.4. Aile İçi Huzursuzlukların Oluşmasında Eşlerin Denk Olup Olmaması 

Eşlerin denk olup olmamaktan veya ne gibi hususlarda daha çok problem 

yaşadıklarını tespit amacına yönelik olarak hazırlanan sorularla ilgili elde edilen bulgular 

şu şekildedir: 

No 

Eş ile yaşanan problemin nedenleri 

Tablo 47. Denk Olup-Olmama Noktasında Aile içi Huzursuzluklar 

Her zaman Sık sık Bazen Hiç Toplam 

N % n % N % n % n % 

1 Maddi sıkıntılar 6 3.7 11 6.7 89 54.3 58 35.4 164 100.0 

2 Kişilik çatışmaları 14 8.4 29 17.5 86 51.8 37 21.3 166 100.0 

3 Ailelerle ilişkili konular 14 8.5 22 13.3 83 50.3 46 27.9 165 100.0 

4 Sevgi ve ilgi yoksunluğu 11 6.7 17 10.3 66 40.0 71 43.0 165 100.0 

5 Çocuklarla ilgili konular 8 5.0 22 13.7 51 31.7 80 49.7 161 100.0 

6 Her haline tahammül edememek 10 6.1 14 8.5 84 51.2 56 34.1 161 100.0 

7 Ailevi sorumlulukları üstlenmemesi 8 4.9 10 6.2 49 30.2 95 58.6 162 100.0 

8 Farklı kültürlerden gelmekten 

kaynaklanan iletişim bozukluğu 

9 Gelir düzeyinin denk olmamasından 

kaynaklanan çatışmalar 

10 Sosyal statünün denk olmamasından 


11 Aile ve soyun denk olmamasından 


12 Eğitim düzeyinin denk olmamasından 


13 Kariyerin denk olmamasından 


14 İnançların farklı olmasından 


15 İbadetleri uygulama noktasında 

yaşanan çatışmalar 

86 

10 6.2 15 9.3 50 31.1 86 53.4 161 100.0 

4 2.4 5 3.0 30 18.3 125 76.2 164 100.0 

10 6.1 8 4.9 31 18.9 115 70.1 164 100.0 

4 2.4 9 5.5 42 25.6 109 66.5 164 100.0 

8 4.8 5 3.0 18 10.9 134 81.2 165 100.0 

5 3.0 5 3.0 19 11.5 136 82.4 165 100.0 

1 0. 3 1.8 18 11.0 142 86.6 164 100.0 

3 1.8 7 4.3 30 18.3 124 75.6 164 100.0 

Tablo 47’ye göre, maddî sıkıntılardan kaynaklanan problemler büyük çoğunlukça 

(%54.3) bazen yaşamakta, %35.4’lük bir oran ise maddî sıkıntılarla ilgili hiç sorun 

yaşamamaktadır. Bunun yanında araştırmada yer alan deneklerin %6.7’si maddî 

sıkıntılardan dolayı sık sık sorun yaşarken, %3.7’lik bir oran ise her zaman sorun 

yaşamaktadır. 

Kişilik çatışmaları ile ilgili olarak, deneklerin büyük çoğunluğu (%51.8) bazen 

problem yaşamakta, %21.3 bu konuda hiç problem yaşamamakta, %17.5 kişilik 

çatışmalarından dolayı sık sık, %8.4’lük bir oran ise her zaman problem yaşamaktadır.

Ailelerle ilgili konularda, deneklerin büyük çoğunluğu (%50.3) bazen sorun 

yaşamakta, %27.9 bu konuda hiç problem yaşamamakta, %13.3 sık sık, %8.5’lik bir oran 

ise bu hususta her zaman problem yaşamaktadır. 

Sevgi ve ilgi yoksunluğundan dolayı, deneklerin büyük çoğunluğu (%43) hiç 

problem yaşamamakta, %40 bazen, %10.3 sık sık, %6.7’lik bir oran ise bu hususta her 

zaman problem yaşamaktadır. 

Çocuklarla ilgili konularda deneklerin büyük çoğunluğu (%49.7) hiç problem 

yaşamamakta, %31.7 bazen, %13.7 sık sık, %5’lik bir oran ise bu hususta her zaman 

problem yaşamaktadır. 

Her haline tahammül edememekten deneklerin %51.2’si bazen problem yaşamakta, 

%34.1 hiç sorun yaşamazken, %8.5 sık sık, %6.1’lik bir oran ise bu hususta her zaman 


Ailevî sorumlulukları eşin üstlenmemesi noktasında, deneklerin %58.6’sı hiç 

problem yaşamamakta, %30.2 bazen, %6.2 sık sık, %4.9’ luk bir oran ise bu hususta her 


Eşlerin farklı kültürlerden gelmesinden kaynaklanan iletişim bozukluğundan dolayı 

deneklerin %53.4’ü hiç problem yaşamamakta, %31.1 bazen, %9.3 sık sık, %6.2’lik bir 

oran ise bu hususta her zaman problem yaşamaktadır. 

Eşlerin gelir düzeylerinin denk olmamasından ötürü deneklerin %76.2’si hiç 

problem yaşamamakta, %18.3 bazen, %3 sık sık, %2.4’lük bir oran ise bu hususta her 


Eşlerin sosyal statüsünün denk olmamasından ötürü deneklerin %70.1’i hiç 

problem yaşamamakta, %18.9 bazen, %4.9 sık sık, %6.1’lik bir oran ise bu hususta her 


Aile ve soyun denk olmamasından ötürü deneklerin %66.5’i hiç problem 

yaşamamakta, %25.6 bazen, %5.5 sık sık, %2.4’lük bir oran ise bu hususta her zaman 


Eşlerin eğitim düzeylerinin denk olmamasından ötürü deneklerin %81.2’si hiç 

problem yaşamamakta, %10.9 bazen, %3 sık sık, %4.8’lik bir oran ise bu hususta her 


Eşlerin kariyerlerinin denk olmamasından ötürü deneklerin %82.4’ü hiç problem 

yaşamamakta, %11.5 bazen, %3 sık sık yine %3’lük bir oran ise bu hususta her zaman 


87

Eşlerin inançlarının farklı olmasından ötürü deneklerin %86.6’sı hiç problem 

yaşamamakta, %11 bazen, %1.8 sık sık, %0.6’lık bir oran ise bu hususta her zaman 


Eşler arasında ibadetleri uygulama noktasında ise deneklerin %75.6’sı hiç problem 

yaşamamakta, %18.3 bazen, %4.3 sık sık, %1.8’lik bir oran ise bu hususta her zaman 


2.2.5. Evlilikte Denklik Aranılması İle İlgili Düşünceler 

Evli bayanların evlendikten sonra eşleriyle denk olup olmadıkları ile ilgili 

düşüncelerini tespit amacıyla yönelttiğimiz sorunun verileri aşağıda olduğu gibidir: 

Tablo 48. Eşinizle denk ve uyumlu olduğunuzu düşünüyor musunuz? 

n % 

Evet 125 73.5 

Hayır 35 20.6 

Kısmen 10 5.9 

Toplam 170 100 

Tablo 48’de de görüldüğü üzere deneklerin büyük çoğunluğu eşleriyle denk ve 

uyumlu olduklarını düşünmektedirler. Örneklem içerisinde çalışan bayanların daha fazla 

olması, eşlerini kendi istekleriyle seçmeleri gibi faktörlerin de bu oranda payının olduğu 

düşünülebilir. 

Tablo 49. Günümüz evliliklerinde denklik aranmakta mıdır? 

n % 

Evet 161 56.5 

Hayır 113 39.6 

Fikrim yok 11 3.9 

Toplam 285 100.0 

Araştırmamız için son derece önemli olan bu soruya çoğunluk: “Günümüz 

evliliklerinde denklik aranmaktadır” derken, diğer bir grup ise bu soruyu 

“aranmamaktadır” şeklinde yanıtlamıştır. Bu gruba neden aranmamaktadır? Şeklinde 

yönelttiğimiz soruya ise yanıt: “Artık insanların çoğu parayı veya bazıları sadece aşkı 

önemsemekte başka şeylere adırmamaktadırlar.” şeklinde olmuştur. 

88

Tablo 50. Sizce evlilikte belli konularda denklik aramak gerekli midir? 

n % 

Evet 245 86.3 

Hayır 36 12.7 

Fikrim yok 3 1.1 

Toplam 284 100.0 

Araştırmamız için önemli olan sorulardan birisi de bu olmuştur. Tablo 50’de 

görüldüğü üzere büyük bir çoğunluk bu soruya “denklik aranmalıdır” şeklinde yanıt 

vermişlerdir. 

Gerçekleştirdiğimiz bu uygulama çalışmasından elde ettiğimiz veriler 

göstermektedir ki, bayanların büyük bir çoğunluğu denkliği önemli bulmakta ve aranılması 

gerektiğini düşünmektedirler. Özellikle yüksek öğrenim görmüş meslek sahibi bayanlar bu 

konuda daha da duyarlıdır. Örneğin örneklemimiz içerisinde yer alan öğretmenlerin büyük 

bir çoğunluğu yine kendileri gibi öğretmen olan bir eş tercihinde bulunmuşlardır. Daha 

genç, tecrübesiz ve çoğunlukla öğrencilerin oluşturduğu diğer bir grup ise sevmenin/âşık 

olmanın yeterli olacağını, denkliğin şart olmadığını ifade etmektedirler. 

Özellikle, ahlakî özellikler, kişilik, iyi bir eş olacağına olan inanç, iyi bir baba 

olacağına olan inanç, ortak bir dünya görüşüne sahip olmak, âşık olmak ve olunmak, eşin 

dindar olması, aynı dinden olmak, ailenin uygun bulması, yaşam tarzlarının uyuşması 

noktaları denekler arasında en çok önemli bulunan unsurlar olarak değerlendirilmiştir. 

İtibarlı bir mesleğe sahip olmak, maddî durum, yakışıklı olmak, cinsel çekicilik, soy ve aile 

yapısı, aynı dinden olmak, eşin dindar olması gibi unsurlar küçük farklılıklar göstermesine 

rağmen çoğunluk tarafından yine önemli kabul edilmiştir. Aynı ırktan olmak, aynı 

mezhepten olmak, şakacı olmak, aynı memleketten olmak, entelektüel olmak çok da önem 

görmeyen unsurlar olarak değerlendirilebilir. 

Eşler arasında denk olmamaktan kaynaklanan problemlerin olup olmadığını tespit 

amacı güttüğümüz diğer tabloda eşlerin bu hususlardan ötürü problem yaşama sıklığı 

oldukça düşüktür. Hatta çoğu, kültürlerin, gelir düzeylerinin, sosyal statünün, aile ve 

soyun, eğitim düzeyinin, kariyerin, inançların vs. denk olmamasından ötürü hiç problem 

yaşamamaktadır. Buna gerekçe olarak örneklemimizin büyük bir kısmını çalışan 

bayanların oluşturması ve eş tercihinde kendi kararlarıyla hareket etmeleri gösterilebilir. 

Yaptığımız mülakatlardan elde ettiğimiz bilgilerle, bu konularda sık sık veya her zaman 

problem yaşayan denekler ya boşanmıştır veya boşanma aşamasındadır diyebiliriz. 

89

Elde ettiğimiz verilere göre, evli olanların büyük bir çoğunluğu eşleriyle denk ve 

uyumlu olduklarını düşünmektedir. Denk olmadıklarını düşünenler aynı zamanda değişik 

konularada sık sık problem yaşayan gruptan olmuştur. Yine yaptığımız mülakatlarda niçin 

denk olmadıklarını sorduğumuzda, sosyal, kültürel, görgü, anlayış, iyi bir aileden gelme, 

daha zeki olma gibi hususlarda bayanlar kendilerini eşlerine nazaran daha önde bulmakta 

ve bu yüzden denk olmadıklarını düşünmektedirler. 

Elde ettiğimiz veriler göstermektedir ki, büyük bir çoğunluk günümüz evliliklerinde 

denkliğin arandığını düşünmektedir. Zıt görüşte olan diğer grup ise, günümüzde önemli 

olan şeyin bazen sadece maddiyat, bazen de hiç bir şey düşünmeksizin sadece sevmek 

olduğunu ve bu yüzden denklik durumunun çok dikkate alınmadığını savunmaktadır. 

Öte yandan yine büyük bir çoğunluk evliliğin daha uzun ve mutlu bir şekilde 

devam etmesi için denkliğin muhakkak aranılması gerektiğini düşünmektedir. 

Sonuç olarak araştırmaya katılan deneklerin büyük bir kısmı rasyonalist bir tablo 

çizerek eş seçiminde akıl-mantık çizgisinde hareket etmektedir. Azınlıkta kalan diğer grup 

ise bu tercihte duygusal faktörleri daha önemli bulmaktadır. Bir diğer grup ise, akıl, 

duygu tartışmasının boşuna olduğunu çünkü evliliğin ve eşin kadere kısmete bağlı şeyler 

olduğunu düşünmektedir. 

90

SONUÇ 

İslam Hukuku’nda evlilikte denklik ve bu denklik anlayışının günümüz Türk 

toplumundaki durumunu ele aldığımız bu çalışmada, bir yandan İslam Hukuku’nda 

denkliği incelerken, diğer yandan da bu hususun günümüz toplumunda ne anlam ifade 

ettiğini sorgulamaya çalıştık. 

İslam Hukuku literatüründe “kefâet” olarak adlandırılan denklik kavramı, Kur’an-ı 

Kerim’de yer almamakta, hadislerde ise hukukî bir şart ve gereklilik olmaktan çok eşler 

arası uyumu ve ailenin devamlılığını sağlayıcı bir tavsiye veya sosyal realitenin bir ifadesi 

olarak yer bulmaktaysa da özellikle bazı klasik dönem İslam hukukçularınca evlilik için bir 

şart olarak ele alınmıştır. Evlenecek eşler arasında kefâet şartının aranması İslam 

hukukçularının çoğunluğunca kabul edilmiştir. Azınlıkta kalan diğer bir grup ise, aynı 

dinin mensubu olarak tüm Müslümanların eşit olduğundan hareketle denkliği evliliğin ne 

sıhhatinin (geçerliliğinin) ne de lüzumunun (bağlayıcılığının) şartı olarak görmüşler, erkek 

kadına ister denk olsun ister olmasın evliliğin sahih ve bağlayıcı olduğunu savunmuşlardır. 

İslam hukukçularının çoğunluğunca kabul edilen görüş: Denkliğin nikâhın 

lüzumunun şartı yani bulunmadığı takdirde evlenme akdinin feshini gerektiren bir şart 

olduğudur. 

İslam hukukçuları evlilikte kefâetin aranan bir özellik olduğunu kabul etmekle 

beraber bunun ölçüsünde yani hangi noktalarda aranması gerektiğinde farklı 

düşünmüşlerdir. Kefâet konusunda en katı davranan ve kefâet kriterlerini en geniş tutan 

fakihler Hanefîler olmuştur. Bu durumun biraz da onların kadına velisinin izni olmaksızın 

evlenebilme yetkisi tanımalarından kaynaklandığını söyleyebiliriz. Hanefî mezhebinde 

erkeğin altı noktada evleneceği kadına denk olması gerekir. Bunlar: Soy, ailenin 

Müslüman oluşu, hürriyet, meslek, dindarlık ve zenginliktir. Şafiîler buna bedensel ve 

zihinsel özürlü olmamakla, yaş farkını eklemişler, Hanbelîler, Hanefîlerle hemen hemen 

aynı görüşü paylaşmışlar, Mâlikiler ise diğer tüm şartları eşitlik ilkesine aykırı olarak 

reddetmiş sadece dindarlık ve bedenen sağlıklı olmayı yeterli görmüşlerdir. 

Bu şartlar hakkında genel olarak şöyle bir yorum yapmak mümkündür: Nesep 

konusunda Arapların geleneksel bakış açıları ve ayırımları doktrinde de korunmuştur. 

Kölelik zaman ve mekana bağlı olgular olarak o dönemin şartlarında değerlendirilebilecek 

niteliktir. Diğer şartlar hakkında (meslek, zenginlik, dindarlık, bedenen özürlerden muaf 

olmak, Müslüman olmada kıdem) gerek günümüzdeki insanların tercihlerine bakarak 

91

gerekse aklî çıkarımlarda bulunarak hukukçuların insanların menfaatini sağlayacak 

tedbirleri düşünmeleri adına doğru tespitte bulunduklarını söylemek mümkündür. 

Hukukçuların kendi zamanlarındaki sosyal gruplaşmayı ve aristokratik yapılanmayı 

da göz önüne alarak hem evlilikte uyumu sağlamak, hem de ilgili şahısların zarar 

görmesini önlemek amacıyla oluşturdukları bu kefaet şartına bağlı olarak evlenecek 

erkeğin kadına denk olmaması halinde kadına veya velilerine nikâhı feshetme hakkını 

tanıdıkları görülmektedir. 

Bunun yanı sıra ortak görüşe göre velinin fesih isteme hakkı kadın hamile ise veya 

çocuk dünyaya getirmişse son bulur. Denklikte evliliğin başlangıcı esastır. Kocanın iyi 

olan, takdire değer özelliklerini sonradan kaybetmesi fesih hakkını doğurmaz. Kefâet 

yokluğundan dolayı evlenmenin feshi, ancak hâkimin kararı ile mümkün olmaktadır. 

Evlenecek eşler arasında erkeğin belli noktalarda kadına denk veya ondan üstün 

olması gerektiğini ifade eden kefâet kavramıyla özellikle amaçlanan kadının ve ailesinin 

menfaatinin korunması, onlara gelecek zararın önlenmesinin yanı sıra boşanmada erkeğe 

nazaran daha az söz sahibi olan kadının kendini koruması için kendisine ve ailesine bir 

alternatif sunulmasıdır. 

Hızla gelişen dünyada bireylerin değişen teknoloji, yaşam biçimi ve değer 

yargılarıyla birlikte evlilik, aile, eş seçimi konularına yaklaşımları ve bakış açıları da 

değişmektedir. Bu çalışmada sorgulamaya çalıştığımız asırlar öncesinde evlilik için bir şart 

olarak sunulan “kefâet”in günümüzde hâlâ anlayış bazında da olsa geçerliliğini koruyup 

korumadığı olmuştur. 

Modernleşme gerçeği özellikle kadınları farklı bakış açılarından değerlendirmeyi 

bir bakıma zorunlu kılmaktadır. Kadın günümüzde en az erkek kadar her alanda söz sahibi 

olabilmektedir. Buna paralel olarak kadınların yaşam standartları, bakış açıları, tercihleri 

önemli ölçüde değişmiştir. Özellikle kadının çalışma hayatına girmesi ve eğitim görmesi 

ile başlayan bu süreç evlilik biçimlerini, kurulacak ailelerin yapısını, eşlerin iletişim 

biçimlerini, görev paylaşımlarındaki değişimlere kadar geniş bir sahayı etkilemiştir. 

Modernizmin her alandaki farklı getirileri ile iç içe yaşadığımız dünyada her ne 

kadar batıya dönük bir değişimin yoğun propagandası insanları çok yönlü etkilese de 

günümüz Türkiye’sinde kadının hâlâ evi yönetme, çekip çevirme, baba-çocuk ilişkilerinde 

aracı olma gibi konumlarında çok büyük bir değişimin yaşanmadığı da söylenebilir. 

92

Yine de günümüz kadınının birçok yönüyle geçmişin kadını olmadığı realitesinden 

hareketle, “kefâet” şartları doğrultusunda kadınların eş seçiminde denklik kavramına 

yaklaşımlarıyla ilgili olarak şu sonuçlara ulaşılmıştır: 

Nesepte, soy ve aile yapısında denklik, araştırmamıza katılan deneklerin %42.4’ü 

için çok önemli, %35.7’si için önemli, %14.5’i için biraz önemli, %7.4’ü içinse önemsiz 

olarak değerlendirilmiştir. Elde edilen bu veriler de göstermektedir ki, kefaetin şartlarından 

biri olan soy ve aile yapısı günümüz kadını için de hâlâ önemli görülen bir unsurdur. 

Dindarlıkta denklik hususu ise deneklerin %28.1’i için çok önemli, %38.1’i için 

önemli, % 20.1’i için biraz önemli, %13.7’si içinse önemsizdir. Oranlardan da görüleceği 

gibi, dindarlık noktasında da kadınlar eşlerinin kendilerine denk olmasını istemekte ve bu 

unsuru önemli bulmaktadırlar. Kefaetin şartlarından biri olan dindarlık günümüz 

kadınlarınca da hâlâ önemsenen bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. 

İyi ahlakta denklik hususu araştırmada yer alan deneklerin %77.7’si için çok 

önemli, %212’i için önemli, %1.3’ü içinse biraz önemlidir. Bu unsura önemsiz diyen 

çıkmamıştır. Oranlardan da görüleceği gibi büyük bir çoğunluk iyi ahlak bakımından denk 

olmayı istemekte, tercihte de bu unsuru önemli bulmaktadır. İyi ahlakta denklik aramak 

kefaetin şartlarından biri olarak günümüz kadınları için de eşte olması istenen bir özelliktir. 

İtibarlı bir mesleğe sahip olmada denklik ise deneklerin % 12.1’i için çok önemli, 

%54’ü için önemli, %22.1’i için biraz önemli, %11.7’si içinse önemsizdir. Oranlardan da 

görüleceği üzere itibarlı bir mesleğe sahip olmak bayanlar tarafından önemli bir unsur 

olarak değerlendirilmiştir. Kefaetin şartlarından olan eşin itibarlı bir mesleğe sahip olması 

unsuru günümüz bayanları için de eş tercihinde önemli bir husustur. 

Malda, maddî durumda (zenginlikte) denklik unsuru ise deneklerin %6.7’si için çok 

önemli, %33.8’i için önemli, %33’ü için biraz önemli, %22’si için önemsiz olarak 

değerlendirilmiştir. Bu değerler de göstermektedir ki, maddi durum bayanlar için çok 

önemli bir unsur olmasa da tamamen önemsiz bir unsur olarak da değerlendirilmemiştir. 

Görüleceği gibi İslam hukukçularınca kefâetin şartlarından olan yukarıdaki unsurlar 

günümüz kadınları için de oldukça önemli bulunmuştur. 

Bunların dışında günümüzde kefaet ile ilgili olarak yeni şartların oluşup 

oluşmadığını tespit etmeye yönelik olarak araştırmamızda incelediğimiz, ortak dünya 

görüşüne sahip olmak, kişilik, âşık olmak/olunmak, iyi bir eş/baba olacağına olan inanç, 

aynı dinden olmak, ailenin uygun bulması, yaşam tazlarının uyuşması gibi hususlar da 

günümüzde önemsenen diğer unsurlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca, aynı 

93

mezhepten, aynı ırktan, aynı memleketten olmak, eşin yakışıklı olması, entelektüel olması, 

cinsel çekiciliği, sıra dışı bir insan olması gibi unsurlar ise çok fazla önemsenen unsurlar 

olamamıştır. 

Belli bir örneklem üzerinde gerçekleştirilen çalışmamızda, bayanların çoğunluğu 

mutlu ve huzurlu bir aile birlikteliği için, evlilikte belli hususlarda denkliğin aranılması 

gerektiğini düşünmektedirler. 

Bu bilgilerden hareketle, araştırma sahamızdaki kadınların zihinlerinde evlilikte 

denklik arama düşüncesinin mevcut olduğunu söylememiz mümkündür. Türk toplumunda 

denklik ile ilgili olarak çok sayıda özdeyiş ve atasözlerinin var olması da bu zihniyetin bir 

göstergesi olarak kabul edilebilir. 

Son olarak, İslam Hukuku çerçevesinde denklik kavramının, İslam’ın büyük 

değerler atfettiği aile kurumunu korumak adına alınmış bir tedbirler bütünü olduğunu ve 

yine de son kararın tarafların hür iradesine dönük olduğunu unutmamak gerekir. 

94

KAYNAKÇA 

ABDÜLHAMİD, Muhammed Muhyiddin, (2003), el-Ahvalü’ş Şahsiyye fi’ş-Şerîiati’l- 

İslâmiyye, Beyrut. 

ACAR, Halil İbrahim, (2000), İslam Hukukunda Evliliğin Sona Ermesi, Ekev Yayınları, 

Erzurum. 

AHMED, b. Hanbel, (1992), Müsned, Çağrı Yayınları, İstanbul. 

AKDOĞAN, Ali, (2002), Geleneksel Toplumdan Modern Topluma Geçişte Dini Hayat, 

Rağbet Yayınları, İstanbul. 

AKTAN, Hamza, (2002), T.D.V. İslam Ansiklopedisi, “Kefâet” mad., c. XXV, s.166-169, 

İstanbul. 

AKYÜZ, Hüseyin, (1990), “Ailenin Yapısı ve Fonksiyonları” Türk Yurdu Dergisi, c. X, 

Sayı: 40, Aralık. 

ALKAN, Ahmet, (1991), “Şehir, Şehirleşme ve Aile” Türk Aile Ansiklopedisi, B.A.A.K. 

Başkanlığı Yayınları, Ankara. 

ÂMİDÎ, Seyfüddîn Ebû’l-Hasan, (1967), el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, Kahire. 

ART, Gökçen, (1996), Şeyhü’l-İslam Fetvalarında Kadın ve Cinsellik, Ceylan Matbaası, 

İstanbul. 

ATEŞ, Ali Osman (2000), Hadis Temelli Kalıp Yargılarda Kadın, Beyan Yayınları, 

İstanbul. 

AYDIN, Mehmet Akif, (1996), İslam ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları, İz Yayıncılık, 

İstanbul. 

el-AYNÎ, Ebû Muhammed, (1990), el-Bidâye fî Şerhi’l-Hidâye, Beyrut. 

AYTAÇ Serpil- BAYRAM Nuran, “Üniversite Gençliğinin İş ve Eş Seçimindeki Etkin 

Kriterlerinin Analitik Hiyerarşi Süreci İle Analizi” ,http// 

www.isguc.org/isvees.htm., ( 21.08.2006). 

el-BEYDÂVÎ, (1988), el- Kâdî Abdullâh b. Ömer, Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vil, 

Beyrut. 

BİLMEN, Ömer Nasuhi, (1968), Hukuk-i İslâmiyye ve İstılahat-ı Fıkhiyye Kâmûsu, 

Bilmen Yayınevi, İstanbul. 

95

BİLMEN, Ömer Nasuhi, (1991), Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Meali Âlisi ve Tefsiri, Akçağ 

Basım Yayın, Ankara. 

BUHÂRÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil, (1992), el-Câmiu’s-Sahîh, Çağrı Yayınları, 

İstanbul. 

BULUT, Işıl, (1991), “Türkiye’de Erken Evlenme”, Türk Aile Ansiklopedisi, B.A.A.K. 


el-CEVHERÎ, İsmâil b. Hammâd, (1984), Tâcü’l-Lügah ve Sıhahü’l-Arabiyye, Beyrut,. 

el- CEZÎRÎ, Abdurrahman, (1994), Dört Mezhebe Göre İslam Fıkhı, (Terc: Mehmet 

Keskin), Çağrı Yayınları, İstanbul. 

CİN, Halil-AKGÜNDÜZ, Ahmet, (1996), Türk Hukuk Tarihi,, Cihan Matbaası, İstanbul. 

CİN, Halil, (1988), İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, S.Ü. Yayınları, Konya. 

ÇAĞATAY, Tahir, (1990), “Modern Aile ve Sosyal Problemleri”, Aile Yazıları 2 

(Derleyen: Beylü Dikeçligil, Ahmet Çiğdem), B.A.A.K. Başkanlığı 

Yayınları, Ankara. 

ÇANTAY, Hasan Basri, (1985), Kur’an-ı Hâkim ve Meal-i Kerim, Milsan Basın, İstanbul. 

ÇEKER, Orhan, (1999), İslam Hukukunda Akitler, İttifak Holding Yayınları, Konya. 

DEVELLİOĞLU, Ferit, (2001), Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi 


DİE, (2002), EVLENME İSTATİSTİKLERİ, Ankara. 

el-DİMYÂTÎ, Ebû Bekr Osmân, (1995), Hâşiye İâne et-Tâlibîn, Beyrut. 

DÖNDÜREN, Hamdi, (ty), Delilleriyle Aile ve İlmihali, Erkam Yayıncılık, İstanbul. 

EBÛ ZEHRA, (1957), Muhammed, Ahvâlu’ş-Şahsiyye, Daru’l-Fikri’l-Arabi,. 

ERDOĞAN, Mehmet, (2005), Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ensar Neşriyat, İstanbul. 

ERGÜN, Mustafa, (1991) “Sanayileşme ve Ailenin Görevlerinde Meydana Gelen 

Değişmeler”, Türk Aile Ansiklopedisi, B.A.A.K. Başkanlığı Yayınları, 

Ankara. 

ERKAL, Mustafa, (1987), Sosyoloji, Filiz Kitabevi, İstanbul. 

ERKUL, Ali, (1985), “Kasabada Törenler Ve Törenlerdeki İnsan İlişkileri”, C.Ü. Fen- 

Edebiyat Fak. Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 4, C.Ü. Yayınları, Sivas. 

96

ESED, Muhammed, (1999), Kur’an Mesajı, İşaret Yayınları, İstanbul. 

FEREC, Seyyid Ahmed, (1989), Ehl-i Sünnet Mezheplerinde Evlilik ve Hükümleri, 

Dâru’l-Vefâ, Mısır. 

FERRUH, Ömer, (1969), İslam Aile Hukuku (Terc. Yusuf Ziya Kavakçı), Sebil Yayınevi, 

İstanbul. 

el-GELİBOLÎ, Abdurrahman b. Muhammed b. Süleyman, (1998), Mecmeu’l-Enhûr fî 

Şerh-i Multeka’l-Ebhûr, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut. 

GÖKÇE, Birsen, (1976), “Aile ve Aile Tipleri Üzerine Bir İnceleme” Hacettepe Sosyal ve 

Beşeri Bilimler Dergisi, c. VIII., Sayı 1-2, H.Ü. Yayınları, Ankara. 

___________, (1978), “Evlilik Kurumuna Sosyolojik Bir Yaklaşım”, H.Ü. Sosyal Bilimler 

Dergisi Sayı:1, H.Ü. Yayınları, Ankara. 

el-HALEBÎ, İbrahim, (1968), Mültekâ’l-Ebhur (Terc: Mustafa Uysal), Dizerkonca 

Matbaası, İstanbul. 

HORTAÇSU, Nuran, (1 Mart 1991), “Evlilik ve Boşanma Nedenlerine Verilen Önemi 

Etkileyen Faktörler Olarak Değerlendirme Yaklaşımı, Cinsiyet ve 

Medenî Durum”, Aile ve Toplum Dergisi, Sayı: 1, c. I, 

HUKUKU AİLE KARARNÂMESİ, (1985), (Sadeleştiren: M.Akif Aydın), İstanbul,. 

İBN ÂBİDÎN, Muhammed Emîn, (1983), Reddü’l-Muhtâr Ale’d-Durri’l-Muhtâr (Terc. 

Ahmet Davutoğlu), Şamil Yayınevi, İstanbul. 

İBN HALDÛN, Muhammed b. Abdurrahmân, (1988), Mukaddime (Terc. Süleyman 

Uludağ), Dergah Yayınları, İstanbul. 

İBN HÜMÂM, Kemalüddîn Muhammed, (1995), Şerh-u Fethu’l-Kadîr, Dâru’l-Kutubi’l- 

İlmiyye, Beyrut. 

İBN KUDÂME, Muhammed Abdullâh, (1992), el-Muğnî ve eş-Şerhü’l-Kebîr, Beyrut. 

İBN MANZÛR, Ebû’l-Fazl Cemâlüddin, (1997), Lisânu’l-Arab, Beyrut. 

İBRAHİMOĞLU, Davut, (2004), Evlilikte Doğru Seçim Ailede Mutluluk, Hayat 

Yayınları, İstanbul. 

İLBARS, Zafer, (1991) “Aile ve Gelenek”, Türk Aile Ansiklopedisi, B.A.A.K. Başkanlığı 


97

İMAMOĞLU, E. Olcay, (1991), “Değişen Dünyada Değişen Aile İçi Roller” Değişen 

Dünyada Birey, Aile, Toplum Semineri, İstanbul. 

___________, (1991) “Aile İçinde Kadın-Erkek Rolleri”, Türk Aile Ansiklopedisi, 

B.A.A.K. Başkanlığı Yayınları, Ankara. 

el-İSFEHÂNÎ, er-Râgıb, (2001), el-Müfredât, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut. 

KAĞITÇIBAŞI, Çiğdem, (1990) “Türkiye’de Ailenin Sürekliliği ve Değişimi”, I. Aile 

Şûrası, B.A.A.K. Başkanlığı Yayınları, Ankara. 

KARAMAN, Hayreddin, (1993), İslam’da Kadın ve Aile, Ensar Neşriyat, İstanbul. 

__________, (1999), Mukayeseli İslam Hukuku, c.I, İz Yayıncılık, İstanbul. 

__________, Hayreddin, (ty.), Ana Hatlarıyla İslam Hukuku, c. I, Ensar Neşriyat, İstanbul. 

__________, Hayreddin, (ty.), Ana Hatlarıyla İslam Hukuku,c. II, Ensar Neşriyat, İstanbul. 

el-KÂSÂNİ, Alâuddîn Ebî Bekr, (2000), Bedâi’ü’s-Sanâ’î, Daru’l-Mârife, Beyrut. 

KAYA, Mehmet, (2002), “Cinsiyetleri Farklı Üniversite Öğrencilerinin Eş Seçimi 

Tercihlerine Göre Denetim Odakları” Yüksek Lisans Tezi, H. Ü. Sosyal 

Bilimler Enstitüsü, Ankara. 

KIRAY, Mübeccel, (1984), “Büyük Kent ve Değişen Aile”, Türkiye’de Ailenin Değişimi, 

Toplumbilimsel İncelemeler, Türk Sosyal Bilimler Derneği Yayınları, 

Ankara. 

KIRKPINAR, Leyla, (2001), Türkiye’de Toplumsal Değişme ve Kadın, Kültür Bakanlığı 


KOCACIK, Faruk, (1991), “Sivas’ta Kentsel Aile”, Türk Aile Ansiklopedisi, B.A.A.K. 


KOMİSYON, (2000), Fetavâ, El-Hindiyye, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut. 

KONGAR, Emre, (1990), “Türkiye'de Aile: Yapısı Evrimi ve Bürokratik Örgütlerle 

İlişkileri”, Aile Yazıları 2 (Derleyen: Beylü Dikeçligil, Ahmet Çiğdem) 


el- KUDÛRÎ, Ebû’l-Hasen, (1967), el-Muhtasâr, Eser Kitabevi, İstanbul. 

MÂLİK b. Enes, (1992), el-Muvatta, Çağrı Yayınları, İstanbul. 

el-MÂVERDÎ, Ebû’l-Hasan Ali, (1994), el-Hâviyü’l-Kebir Şerhu’l-Muhtasâr el-Müzenî, 

Daru’l- Fikr, Beyrut. 

98

el-MERGİNÂNÎ, (1990), el-Hidaye Şerh-i Bidayetü’l Mubtedi, Daru’l-Erkâm, Lübnan ty. 

(Çev: Ahmed Meylâni, İstanbul. 

MERİÇ, Nevin, (2004), Değişen Kadın Yaşamı, Elest Yayınları, İstanbul. 

METE, Ömer Lütfü, (1991), “Televizyon ve Aile”, Türk Aile Ansiklopedisi, B.A.A.K. 


MEYDAN LAROUSE, (1987), Meydan Yayınevi, c. IV, İstanbul. 

el-MEVSÎLÎ, Abdullah b. Mahmud, (ty.), el-İhtiyâr li-Ta’lil’il-Muhtâr, Pamuk Yayınları, 

İstanbul. 

MÜSLİM, Ebû’l Hüseyin b. el-Haccâc, (1992), el-Câmiıs’s-Sahîh, Çağrı Yayınları, 

İstanbul. 

en-NEVEVÎ, Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref, (ty.), Ravzatü’t-Tâlibîn, Beyrut. 

NİRUN, Nihat, (1994), Sistematik Sosyoloji Yönünden Aile ve Kültür, Atatürk Kültür 

Merkezi Yayınları, Sayı: 73, Ankara. 

ÖZER, İnan, (1991), “Kent Ailesi”, Türk Aile Ansiklopedisi, B.A.A.K. Başkanlığı 


ÖZKALP, Enver, (2000), Sosyolojiye Giriş, Anadolu Üniversitesi Eğitim, Sağlık ve 

Bilimsel Araştırma Çalışmaları Vakfı Yayınları, Eskişehir. 

ÖZTÜRK, Yaşar Nuri, (1999), Kur’an-ı Kerim Meâli, Seçil Ofset, İstanbul. 

SAVAŞ, Rıza, (1996), Raşid Halifeler Devrinde Kadın, Ravza Yayınları, İstanbul. 

es-SERAHSÎ, Ebû Sehl Şemsü’l-Eimme, (1989), el-Mebsut, Daru’l-Mârife, Beyrut. 

SUNAR, Lütfü- ŞENTÜRK, Murat “Kadın Erkek Aile Sorunlarını Birlikte Çözmeli”, 

Kadın Çalışmaları Dergisi, s. 1-4, http://www. bianet.org//php?DosyaX., 

(10.08.2006). 

ŞAFİÎ, Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs , (1993), el-Ümm, Beyrut. 

ŞAHİNKAYA, Rezan, (1990), “Orta Anadolu Köylerinde Aile Strüktürü”, Aile Yazıları 1 



------------------, (1981), Aile İlişkileri, Kardeş Matbaası, Ankara. 

-----------------, (1975), Psiko Sosyal Yönleriyle Aile, Kardeş Basımevi, Ankara. 

99

ŞEVKÂNÎ, Muhammed b. Ali, (2000), Neylü’l-Evtâr Şerh-u Mülteka’l-Ahbâr, Daru’l- 

Fikr, Lübnan. 

ŞEYHZÂDE, Abdurrahman b. Muhammed, (ty.), Mecme’ul-Enhûr Şerh-u Mülteka’l- 

Ebhûr, Dersaadet. 

ŞİRBÎNÎ, Şemseddin Muhammed el-Hatib, (1994), el-Muğni’l-Muhtâc ilâ Ma’rifet-i 

Meâniyi’l-Elfâz-ı Minhâc, Lübnan. 

TABERÎ, Ebû Câfer Muhammed b. Cerîr, (1988), Câmiu’l Beyân an Te’vil’il-Kur’an, 

Beyrut. 

TATLIDİL, Ercan, (1990), “Hızlı Kentleşme Sürecinde Değişen Aile” I. Aile Şûrası, 


TEZCAN, Mahmut, (1990), “Çocuk Eğitiminde Ailenin Rolüne Sosyolojik Bir Bakış”, Aile 

100 

Yazıları 1 (Derleyen: Beylü Dikeçligil, Ahmet Çiğdem) B.A.A.K. 


_______; (1990), “Toplumsal Değişme ve Aile”, Türkiye Aile Yıllığı, B.A.A.K. 


________ “Cumhuriyetten Günümüze Türk Ailesinin Dünü, Bugünü, Geleceği” 

,http://turkoloji.cu.edu.tr/GENEL/Tezcan_aile.pdf., ( 21.08.2006) 

TİMUR, Serim, (1972), Türkiye’de Aile Yapısı, Hacaettepe Üniversitesi Yayınları, 

Ankara. 

TİRMİZÎ, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, (1992), el-Câmîü’s-Sahîh, Çağrı Yayınları, 

İstanbul. 

TÜRKDOĞAN, Orhan (1991), “Türkiye’de Sanayileşme Kentleşme Süreci ve Aile 

Üzerindeki Etkileri” Türk Aile Ansiklopedisi, B.A.A.K. Başkanlığı 


TÜRK MEDENİ KANUNU, (2002), Beta Basım, İstanbul. 

TOLAN, Barlas, (1991), “Aile, Cinsiyet ve Cinsel Roller” Türk Aile Ansiklopedisi, 


TOPALOĞLU, (1983), Bekir, İslam’da Kadın, Yağmur Yayınları, İstanbul. 

TOPÇU, Sedat, (Aralık 1990), “Evlilik ve Aile Üzerine Sosyo-Psikolojik Bir İnceleme”, 

Türk Yurdu Dergisi, c. X, Sayı: 40,.

ULUSOY, Mâhir- TUNÇBİLEK, Ergül, (1991), “Türkiye’de Akraba Evlilikleri ve Çocuk 

101 

Ölümlerine Etkisi”, Aile Yazıları 4, (Derleyen: Beylü Dikeçligil, Ahmet 

Çiğdem) B.A.A.K. Başkanlığı Yayınları, Ankara. 

UYGUN, Hamza, (1991), “Kır Kesiminde Aile”, Türk Aile Ansiklopedisi, B.A.A.K. 


VERGİN, Nur, (1990), “Toplumsal Değişme ve Türkiye’de Aile” Aile Yazıları 2 



YAMAN, Ahmet, (2002), İslam Aile Hukuku, Yediveren Kitap, Konya. 

YAPICI, Asım, (2004), Din Kimlik ve Önyargı, Karahan Yayınları, Adana. 

YASA, İbrahim, “Gecekondu Ailesi: Geçiş Halinde Birer Aile Tipolojisi” Ankara 

Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, c. XXIII. 

YAZAN, Ümit Meriç, (1991), “Şehirleşme Sürecinde Aile” Türk Aile Ansiklopedisi, 


YAZIR, Muhammed Hamdi, (1992), Hak Dini Kur’an Dili, Azim Yayınevi, İstanbul. 

YILDIRIM, Neşide, (1995), Türk Aile Sistemi İçinde Edirne Ailesinin Sosyal Yapı ve 

Özellikleri, Türk Kütüphaneler Derneği Edirne Şubesi Yayınları, Edirne. 

YILMAZ, Ayşen, (Eylül-Aralık 2001), “Eşler Arasındaki Uyum: Kuramsal Yaklaşımlar 

ve Görgül Çalışmalar” Aile ve Toplum Dergisi, , yıl: 4, c. I, sayı: 4. 

ez-ZEBÎDÎ, Muhammed Murtazâ el- Hüseynî, (1994), Tâcü’l-Arûs Min Cevâhiri’l-Kâmus, 

Beyrut. 

ez-ZEBÎDÎ, 2003), Sahih-i Buhari Muhtasar-ı Tecrid-i Sarîh, (Çev. Abdullah Feyzi 

Kocaer), Hüner Yayınları, Konya. 

ez -ZEYLEÎ, Fahreddin Osman, (h. 1313), Tebyînü’l-Hakâik Şerh-u Kenzi’d-Dekâik, 

Mısır. 

ZUHAYLÎ, Vehbe, (1992), İslâm Fıkhı Ansiklopedisi, (Çev. Komisyon), Risale Yayınları, 

İstanbul.

Kişisel Bilgiler 

Adı-Soyadı : Latife Çakır 

Doğum Yeri-Yılı : Ankara-15.03.1982 

Medenî Durum : Bekar 

ÖZGEÇMİŞ 

Adresi : Oğuzeli İmam Hatip Lisesi Oğuzeli/GAZİANTEP 

Eğitim Durumu 

: latifecakir@yahoo.com 

Y. Lisans : Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam 

Bilimleri Anabilim Dalı - Adana 

Lisans : Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi - Adana 

Lise : Konya Merkez İmam Hatip Lisesi - Konya 

Ortaokul : Konya Merkez İmam Hatip Lisesi Ortaokulu - Konya 

İş Durumu 

2005- … : Oğuzeli İmam Hatip Lisesi Meslek Dersleri Öğretmeni 

102

Değerli Arkadaşlar, 

Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’ne bağlı olarak gerçekleştireceğimiz 

“Evlilikte Denklik ve Günümüz Türk Toplumundaki Yansımaları” adlı tezimizde kullanmak için 

aşağıdaki anketi hazırladık. Cevaplarınızın içtenliğine güveniyoruz. 

Katkılarınız için teşekkürler. 

1. Medeni durumunuz : (a) Evli (b) Bekar (c) Boşanmış 

2. Yaşınız:………………. 

3. Mesleğiniz: ……………………………………………….. 

4. Eşinizin mezuniyet durumu:……………………………… 

5. Eşinizin mesleği :…… …………………………………… 

6. Evlilik süreniz: …………………………………………… 

7. Eşinizle evlenme şekliniz………………………………………………....................... 

8. Aşağıdaki her bir maddeden size uygun gelen şıkları X ile işaretleyiniz. 

Eşimi seçerken benim için…/ Eş seçiminde benim 

için… 

1. Eşimin maddi durumu ( zenginlik) 

2. Eşimin yakışıklı olması 

3. Eşimin itibarlı bir mesleğe sahip olması 

4. Eşimin dindar olması 

5. Eşimle ortak bir dünya görüşüne sahip olmamız 

6. Eşimin ahlaki özellikleri 

7. Eşimin kişiliği 

8. Eşimin entelektüel olması 

9. Eşimin cinsel çekiciliği 

10. Eşimin sıra dışı bir insan olması 

11. Aşık olmam-onun bana aşık olması 

12. İyi bir eş olacağına olan inancım 

13. İyi bir baba olacağına olan inancım 

14. Eşimin soy ve aile yapısı 

15. Eşimle aynı dinden olmak 

16. Eşimle aynı mezhepten olmak 

17. Eşimle aynı ırktan olmak 

18. Eşimin şakacı olması 

19. Eşimin ciddi ve ağır başlı olması 

20. Ailemin uygun bulması 

21. Eşimle aynı memleketten olmamız 

22. Eşimle yaşam tarzlarımızın uyuşması 

çok 

önemli 

önemli 

biraz 

önemli 

önemsiz

9. Eşinizle aşağıdaki konularda hangi sıklıkta problem yaşamaktasınız? 

1 Maddi sıkıntılar 

2 Kişilik çatışmaları 

3 Ailelerle ilgili konular 

4 Sevgi ve ilgi yokluğu 

5 Çocuklarla ilgili konular 

6 Her haline tahammül edememek 

7 Ailevi sorumlulukları üstlenmemesi 

Farklı kültürlerden gelmekten kaynaklanan iletişim 

8 

bozukluğu 

Gelir düzeyinin denk olmamasından kaynaklanan 

9 

10 

çatışmalar 

Sosyal statünün denk olmamasından kaynaklanan 

çatışmalar 

11 Aile ve soyun denk olmamasından kaynaklanan çatışmalar 

Eğitim düzeyinin denk olmamasından kaynaklanan 

12 

çatışmalar 

13 Kariyerin denk olmamasından kaynaklanan çatışmalar 

14 İnançların farklı olmasından kaynaklanan çatışmalar 

15 İbadetleri uygulama noktasında yaşanan çatışmalar 

her 

zaman 

10. Eşinizle denk olduğunuzu ve birçok noktada uyumlu olduğunuzu düşünüyor 

musunuz?........................................................................................................................................ 

11. Sizce günümüz evliliklerinde denklik aranmakta mıdır?.......................................................... 

12. Sizce evlilikte belli konularda denklik aramak gerekli midir? Niçin?..................................... 

…………………………………………………………………………………………………… 

sık sık 

bazen 

hiç

savunma aaaaaaaa1 - Çukurova Üniversitesi

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?