türkiye cumhuriyeti çukurova üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü ...

TÜRKİYE CUMHURİYETİ 

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ 

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 

MALİYE ANABİLİM DALI 

TÜRKİYE’DE MALİYE POLİTİKASI ARACI OLARAK TEŞVİK 

POLİTİKALARI VE ÇUKUROVA ÖRNEĞİ 

Güzide TATAR 

YÜKSEK LİSANS TEZİ 

ADANA, 2011

TÜRKİYE CUMHURİYETİ 

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ 

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 

MALİYE ANABİLİM DALI 



Güzide TATAR 

Danışman: Yrd. Doç. Dr. Volkan YURDADOĞ 

YÜKSEK LİSANS TEZİ 

ADANA, 2011

Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğüne, 

Bu çalışma jürimiz tarafından Maliye Anabilim Dalında YÜKSEK LİSANS 

TEZİ olarak kabul edilmiştir. 

Başkan: Yrd. Doç. Dr. Volkan YURDADOĞ 

(Danışman) 

Üye: Yrd. Doç. Dr. Haşim AKÇA 

Üye: Yrd. Doç. Dr. Mehmet ÖZMEN 

ONAY 

Yukarıda imzaların, adı geçen öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım. 

…../…./ 2011 

Prof. Dr. Azmi YALÇIN 

Enstitü Müdürü 

Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil 

ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri 

Kanunu’ndaki hükümlere tabidir.

ÖZET 



Güzide TATAR 

Yüksek Lisans Tezi, Maliye Anabilim Dalı 

Danışman: Yrd. Doç. Dr. Volkan YURDADOĞ 

Nisan 2011, 141 Sayfa 

Devletin ekonomik hayata müdahalesi ile önem kazanan maliye politikası, 

devletin sahip olduğu çeşitli mali araçların belirlenen çeşitli hedefler doğrultusunda 

nasıl kullanılması gerektiğini inceleyen bir bilim dalı olarak karşımıza çıkmaktadır. 

Maliye politikası ulusal refahın en üst seviyeye çıkarılması için mevcut kaynakların 

dağılımını maliye politikası araçları olan kamu harcama politikası, kamu gelirleri 

politikası, vergi politikası ve borçlanma politikasını kullanarak yapmaktadır. 

Teşvik politikaları devletin ekonomik hayata müdahalede bulunduğu en etkili 

maliye politikası aracı olarak görülmektedir. Devletler, mevcut sosyo- ekonomik ve 

toplumsal yapılarına uygun olarak teşvik politikaları belirlemektedirler. Ekonomik 

kalkınmanın sağlanabilmesi ve toplumun belirli bir refah seviyesine ulaşabilmesi 

açısından teşvik politikaları maliye politikasının bir aracı olarak hükümetler tarafından 

uygulama alanı bulmuştur. 

Bu çalışmada, teşvik politikaları da maliye politikasının bir aracı olarak kabul 

edilmiş olup, Türkiye’de uygulanan teşvik politikalarının amacı, türleri 

değerlendirmeye alınmış, Çukurova Bölgesinde teşvik sisteminin uygulanabilirliği ve 

bölgeye olan etkisi değerlendirilmiştir. 

Anahtar Kelimeler: Maliye Politikası, Teşvik Politikası, Çukurova Bölgesi 

iii

ABSTRACT 

INCENTIVE POLICIES AS FISCALPOLICY INSTRUMENTS IN TURKEY 

AND CASE OF CUKUROVA 

Güzide TATAR 

Master Degree Thesis, Department of Public Finance 

Supervisor: Assistant Professor Volkan YURDADOĞ 

April 2011, 141 Pages 

Fiscal policy becoming more of an issue by government intervention comes out 

as a field which analyses how government fiscal instruments should be used in the 

context of the determined aims. Fiscal policy carries out resource allocation to increase 

national welfare by using fiscal policy instruments such as government expenditure 

policy, tax policy and debt policy 

Incentive policies have been perceived as the most efficient fiscal policy 

instrument. Governments determine proper incentive policies depending on their 

countries’ current socio-economic and social structures. For achieving economic 

development and enhancing social welfare, incentive policies have been considered an 

efficient fiscal policy instrument by governments 

In this study, incentive policy is regarded as a fiscal policy instrument, aims and 

types of incentive policies implemented in Turkey are evaluated, and feasibility and 

efficiency of incentive system in Cukurova region are analyzed. 

Keywords: Fiscal Policy, Incentive Policy, Cukurova Region 

iv

ÖNSÖZ 

Zaman içerisinde ekonomik hayatın gelişmesi ile birlikte toplumsal ihtiyaçların 

artması ve bu ihtiyaçların kamu eliyle giderilmesi ihtiyacı doğmuştur. Devletlerin 

ekonomik hayattaki varlığı ve ekonomik hayata müdahalesi gerek gelişmiş gerekse 

gelişmekte olan ülkeler açısından elinde bulunan mali politika araçlarını kullanarak 

gerçekleşmiştir. Teşvik politikaları da birer mali politika aracı olarak devletlerin 

kalkınmanın sağlanması, bölgeler arası dengesizliklerin giderilmesi, toplum refahının en 

üst seviyeye çıkarılması amaçları güdülerek hemen hemen her dönemde uygulama alanı 

bulmuşlardır. 

Türkiye’de uygulanan teşvik politikasının amaçlarının ve araçlarının uygulanış 

biçimlerinin ve bu politikaların Çukurova Bölgesi’ne yansımalarını ele aldığım bu tez 

çalışmasında, tez çalışması süresince her aşamada bilgi, yardım ve desteğini 

esirgemeyen değerli hocam Yrd. Doç Dr. Volkan YURDADOĞ’a, tezi inceleyerek 

önerileriyle yol gösterici olan Yrd. Doç. Dr.Haşim AKÇA ve Yrd. Doç Dr. Mehmet 

ÖZMEN’e teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca tez sürecince desteklerini esirgemeyen Yrd. 

Doç. Dr. Neslihan COŞKUN KARADAĞ ‘a ve Doç Dr. İbrahim ORGAN’a teşekkür 

ederim. 

Ayrıca, madden ve manen desteklerini esirgemeyen aileme, yakın dostlarıma ve 

arkadaşlarıma sevgi ve şükranlarımı sunuyorum. 

Bu çalışmada, İİBF2009YL3 proje numarası ile Çukurova Üniversitesi Bilimsel 

Araştırma Fonu’ndan yararlanılmıştır. 

Güzide TATAR Adana, Nisan 2011 

v

İÇİNDEKİLER 

vi 

Sayfa 

ÖZET…………………………………………………………………………………..iii 

ABSTRACT………………………………………………………………….………..iv 

ÖNSÖZ………………………………………………………………………..………..v 

KISALTMALAR LİSTESİ……………………………………………………………x 

TABLOLAR LİSTESİ……………………………………………………..…………xi 

ŞEKİLLER LİSTESİ………………………………………………………………..xiii 

EKLER LİSTESİ…………………………………………………………………….xiv 

GİRİŞ…………………………………………………………………….……………..1 

BİRİNCİ BÖLÜM 

MALİYE POLİTİKASI VE TEŞVİK POLİTİKALARI 

1.1. Maliye Politikası…………………………………………………………………….2 

1.1.1. Devletin Ekonomiye Müdahale Gerekçeleri Ve Maliye Politikası …...……..2 

1.1.2. Maliye Politikasının Konusu Ve Tanımı ……………………….……...7 

1.1.2.1. Maliye Politikasının Konusu……………………………..…….7 

1.1.2.2. Maliye Politikasının Tanımı ……………………...……………7 

1.1.3. Maliye Politikasının Amaçları ve Araçları ……………….…….……………8 

1.1.3.1. Maliye Politikasının Amaçları ………………...…………………….8 

1.1.3.2. Maliye Politikasının Araçları ………………………………………..8 

1.1.3.2.1. Kamu Harcamaları Politikası ……………………..………9 

1.1.3.2.2. Kamu Gelirleri Politikası ………………………………..10 

1.1.3.2.2.1. Vergi Politikası …………………….………..10 

1.1.3.2.3. Borçlanma Politikası ………………………….…………11 

1.2. Teşvik Politikaları………………………………………………………………….12 

1.2.1. Teşvik Kavramı Ve Tanımı………………………………………..………..12 

1.2.2. Teşvik Politikalarının Amacı …………………………………….…………15 

1.2.2.1. Sanayileşmek ve Ekonomik Kalkınmayı Sağlamak ………………...15 

1.2.2.2. Ekonomide Uluslar arası Rekabeti Sağlamak ………………………15 

1.2.2.3. Bölgesel Kalkınmayı Sağlamak ……………………………………..16 

1.2.2.4. İstihdam Yaratmak …………………………………………..……….17 

1.2.3. Teşvik Politikalarının Gerekçeleri …………………………..……………..17

1.2.4. Teşvik Politikalarının Etkin İşleyişi………………………….……………..18 

1.2.4.1. Sosyal Fayda- Sosyal Maliyet Açısından ……………...…………..20 

1.2.4.2. Siyasi İstikrar Ve Beklentiler Yönünden ………………….………20 

1.2.4.3. Zamanlama Açısından …………………………………………….21 

1.2.4.4. Bölgelerarası Gelişmişlik Farklılığının Giderilmesi Açısından ...….21 

İKİNCİ BÖLÜM 

TÜRKİYE’DE TEŞVİK POLİTİKALARININ TARİHÇESİ VE TEŞVİK 

POLİTİKASI ARAÇLARI 

2.1. Türkiye’de Teşvik Politikalarının Tarihçesi …………………………..….……….24 

2.1.1.Türkiye’de Teşvik Politikalarının Genel Çerçevesi .......................................24 

2.1.2. Planlı Dönem Öncesi Uygulanan Teşvik Politikaları ……............................27 

2.1.3. Planlı Dönemde Uygulanan Teşvik Politikaları ……………………….…...28 

2.1.3.1. Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi (1963–1967) …...……..29 

2.1.3.2. İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi (1968- 1972) …………..30 

2.1.3.3. Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi (1973–1977)……...….31 

2.1.3.4. Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi (1979–1983) ………31 

2.1.3.5. Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi (1985–1989)………….32 

2.1.3.6. Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi (1990–1994)………..…33 

2.1.3.7. Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi (1996–2000)…............34 

2.1.3.8. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi (2001-2005) …….…35 

2.1.3.9. Dokuzuncu Kalkınma Planı Dönemi (2007–2013)…………………36 

2.2. Teşvik Politikası Araçları …………………………………………………………37 

2.2.1. Amaçlarına Göre Teşvikler ………………………………………..……….38 

2.2.1.1. AR-GE ve Teknoloji Geliştirme Faaliyetlerine Yönelik Teşvikler...40 

2.2.1.1.1. Doğrudan Destek Sunma …………………….………….40 

2.2.1.1.2. Vergi Teşviki Uygulamaları ……………………….……40 

2.2.1.2. KOBİ’lere Yönelik Teşvikler ……………………………….……..42 

2.2.1.2.1. Organize Sanayi Bölgeleri ………………………………44 

2.2.1.3. Bölgesel Kalkınmaya Yönelik Teşvikler …………………………..45 

2.2.1.3.1. Kamu Harcama Sistemi İle Sağlanan Teşvikler…………46 

2.2.1.3.1.1. Kalkınmada Öncelikli Yöre Uygulaması …..47 

2.2.1.3.1.2. Bölgesel Kalkınma Ajansları …….……..…..49 

vii

viii 

2.2.1.3.2. Kamu Gelir Sistemi İle Sağlanan Teşvikler ……………..49 

2.2.2. Kapsamına Göre Teşvikler …………………………………………………50 

2.2.2.1. Genel Amaçlı Teşvikler ………………………………...…………50 

2.2.2.1.1. Gümrük Muafiyeti …………………………..………….50 

2.2.2.1.2. KDV Ertelemesi ……………………………...…………51 

2.2.2.2. Özel Amaçlı Teşvikler ………………….…………………………52 

2.2.2.2.1. Kredi Garanti Desteği ve Faiz Desteği ………..………..52 

2.2.3. Veriliş Aşamalarına Göre Teşvikler ……………………………..…………53 

2.2.3.1. Yatırım Öncesi Teşvikler ……………………………….………….54 

2.2.3.1.1. Yatırım Teşvik Belgesi ………………………………….54 

2.2.3.1.2. Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği …………...………55 

2.2.3.2. İşletme Dönemi Teşvikleri…………………………….……………55 

2.2.3.3. Yatırım Sonrası Teşvikler …………………………………….……56 

2.2.4. Kullanılan Araçlara Göre Teşvikler……………………………...…………57 

2.2.4.1. Ayni Teşvikler ……………………………….…………………….57 

2.2.4.1.1. Bedelsiz Yatırım Yeri Tahsisi…………...……………….57 

2.2.4.1.2. İşgücü Eğitimine Yönelik Teşvikler …………...………..58 

2.2.4.2. Nakdi Teşvikler ……………………………………………………59 

2.2.4.2.1. Hibeler …………………………………………………..60 

2.2.4.2.2. Kaynak Kullanımını Destekleme Primi (KKDP)…….….60 

2.2.4.3. Vergi Teşvikleri ……………………………………………...…….61 

2.2.4.3.1. Dolaysız Vergi Teşvikleri………………………….……64 

2.2.4.3.1.1. Düşük Oranlı Gelir Ve Kurumlar Vergisi ….64 

2.2.4.3.1.2. Vergi Tatili …………………………………66 

2.2.4.3.1.3. Bina İnşaat Harcı İstisnası …………………67 

2.2.4.3.1.4. Yatırım İndirimi ……………………………67 

2.2.4.3.1.5. Hızlandırılmış Amortisman ……………..…68 

2.2.4.3.1.6. Finansman Fonu ……………………………69 

2.2.4.3.1.7. Gelir Vergisi Stopajı ……………………….69 

2.2.4.3.2. Dolaylı Vergi Teşvikleri …………………………….….69 

2.2.4.3.2.1. İhracata Yönelik Teşvikler …………………70 

2.2.4.3.2.2. Serbest Bölgelere(İhracat İşleme Bölgeleri) 

Sağlanan Teşvikler………………………….71 

2.2.4.4. Diğer Teşvikler …………………………………………….…..…..73

2.2.4.4.1. Enerji Desteği …………………………………...……….73 

2.2.4.4.2. Alt Yapı Hazırlanması ……………………………..……75 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 

UYGULANAN TEŞVİK POLİTİKALARININ TÜRKİYE VE ÇUKUROVA 

AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ 

3.1. Yeni Teşvik Sistemi ……………………………………………………………….77 

3.1.1.Yeni Teşvik Sisteminde Teşvik Araçları ……………………………………78 

3.1.1.1. Bölgesel Destekler İçin Uygulanacak Teşvik Araçları ………….…78 

3.1.1.2. Büyük Proje Yatırımlarına Verilecek Teşvik Araçları …………….78 

3.1.1.3 Genel Teşvik Sistemi Kapsamında Verilecek Teşvik Araçları ….….79 

3.1.2. Yeni Teşvik Sisteminde Bölgesel Ve Sektörel Açıdan Teşvik Araçları …...79 

3.1.2.1. Yeni Teşvik Sisteminin Önceki Uygulamayla Karşılaştırılması …..83 

3.2. Türkiye’de Uygulanan Teşvik Politikalarının Genel Değerlendirmesi……………83 

3.3. Çukurova Bölgesi Ve Teşvikler…………………………………………..……….94 

3.3.1. Çukurova Bölgesinin Genel Yapısı ………………………………….….….94 

3.3.1.1. Çukurova Bölgesinin Sosyo- Ekonomik Durumu…………….……95 

3.3.1.2. Çukurova Bölgesinde Tarım ……………………………………...101 

3.3.1.3. Çukurova Bölgesinde Sanayi Ve Ticaret …………………………102 

3.3.1.4. Çukurova Bölgesinde Liman ve Serbest Bölgeler ………….…….104 

3.3.1.5. Çukurova Bölgesinde Kamu Yatırımları …………………………105 

3.3.1.6. Çukurova Bölgesinin Güçlü Ve Zayıf Yanları…………………….107 

3.3.2. Çukurova Bölgesinde Teşvikler…………………………………………..108 

3.3.2.1. Çukurova Bölgesinde Yatırım Teşvikleri ………….………..……108 

3.3.2.2. Yeni Teşvik Sistemi Çerçevesinde Çukurova Bölgesinde Teşvikler 

……………………………………………………………..………111 

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 

SONUÇ VE ÖNERİLER 117 

KAYNAKÇA ………………………………………………………...………………124 

EKLER ……………………………………………………………...………………137 

ÖZGEÇMİŞ …………………………………………………………………………141 

ix

AB: Avrupa Birliği 

AR-GE: Araştırma- Geliştirme 

AT: Avrupa Topluluğu 

BKA: Bölgesel Kalkınma Ajansı 

BYKP: Beş Yıllık Kalkınma Planı 

ÇKA: Çukurova Kalkınma Ajansı 

DPT: Devlet Planlama Teşkilatı 

DTM: Dış Ticaret Müsteşarlığı 

GİB: Gelir İdaresi Başkanlığı 

GSMH: Gayri Safi Milli Hasıla 

GVK: Gelir Vergisi Kanunu 

İKV: İktisadi Kalkınma Vakfı 

KDV: Katma Değer Vergisi 

KGF: Kredi Garanti Fonu 

KISALTMALAR LİSTESİ 

KKDP: Kaynak Kullanımını Destekleme Primi 

KOBİ: Küçük Ve Orta Büyüklükte İşletme 

KOSGEB: Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme Ve Destekleme Başkanlığı 

KÖY: Kalkınmada Öncelikli Yöre 

KVK: Kurumlar Vergisi Kanunu 

MÜSİAD: Müstakil Sanayici Ve İşadamları Derneği 

OECD: İktisadi İşbirliği Ve Gelişme Teşkilatı 

OSB: Organize Sanayi Bölgesi 

ÖTV: Özel Tüketim Vergisi 

TOBB: Türkiye Odalar Borsalar Birliği 

TÜİK: Türkiye İstatistik Kurumu 

x

TABLOLAR LİSTESİ 

xi 

Sayfa 

Tablo 2.1. Teşvik Araçları Çeşitleri ……………………………………….…………..38 

Tablo 2.2. Faiz Desteği Uygulaması …………………………………………..………53 

Tablo 2.3. Vergi Teşviklerinin Avantaj ve Dezavantajları ….……………….………..63 

Tablo 2.4. 5084-5350 Ve 5615 Sayılı Kanunlar Kapsamında Uygulanan Enerji 

Desteğine İlişkin Veriler …………………………………………………...74 

Tablo 3.1. Yeni Teşvik Uygulamalarında Bölgeler …………………………….……..80 

Tablo 3.2. Yeni Teşvik Sisteminde Teşvik Araçları …………………………….…….82 

Tablo 3.3. Önceki Teşvik Sistemi İle Yeni Teşvik Sisteminin Karşılaştırması ……….83 

Tablo 3.4. 2000-2009 Yıllarında KOBİ’lere Verilen Teşviklerin Dağılımı ……………..84 

Tablo 3.5. 2000-2010 Yıllarında Verilen Yatırım Teşvik Belgelerinin Sektörel 

Dağılımı…………………………………………………………………….87 

Tablo 3.6. Yatırım Teşvik Belgelerinin Bölgeler İtibariyle Dağılımı (Adet) …………89 

Tablo 3.7. Türkiye’de Devlet Yardımlarının AB-25 İle Karşılaştırılması ……….……91 

Tablo 3.8. TR62 Çukurova Bölgesi Temel Göstergeler ………………………………96 

Tablo 3.9. Cari Fiyatlarla Kişi Başına Düşen GSYH Sıralaması …….……………….97 

Tablo 3.10. TR62 Çukurova Bölgesi İstihdam Göstergeleri (2008 yılı itibariyle) ……98 

Tablo 3.11. TR62 Çukurova Bölgesi İstihdam Sıralaması …..………………….…….98 

Tablo 3.12. TR62 Çukurova Bölgesi AR-GE ve Yenilikçi Faaliyetler…………..……99 

Tablo 3.13. TR62 Bölgesi Sanayi Göstergeleri………………………………………100 

Tablo 3.14. Serbest Bölgelerin Yıllık Ticaret Hacimleri ……….……………………105 

Tablo 3.15. Adana İli Yıllara Göre Kamu Yatırımlarının Sektörel Dağılımı (Milyon TL) 

…………………………………………………………………………...106 

Tablo 3.16. Mersin İli Yıllara Göre Kamu Yatırımlarının Sektörel Dağılımı (Milyar TL) 

…………………………………………………………………………….106 

Tablo 3.17. Çukurova Bölgesinin Güçlü ve Zayıf Yanları …………………………..107 

Tablo 3.18. Çukurova Bölgesi Yatırım Teşvikleri (Adet/TL/Kişi) ………………….108 

Tablo 3.19. 2006-2009 Yılları Arasında Çukurova Bölgesine Verilen Teşvik 

Belgelerinin Sektörel Dağılımı (Adet) ………………………………….109 

Tablo 3.20. 2004-2009 Yılları Arasında Çukurova Bölgesi KOBİ Teşvikleri Dağılımı 

……………………………………………………………………………111 

Tablo 3.21. Yeni Teşvik Sistemine Göre Adana İline Verilen Teşviklerin Dağılımı

(2010)……………………………………………………………….……112 

Tablo 3.22. Yeni Teşvik Sistemine Göre Mersin İline Verilen Teşviklerin Dağılımı 

(2010)……………………………………………………….....................113 

Tablo 3.23. Yeni Teşvik Sistemine Göre Düzenlenen Teşvik Belgelerinin Önceki 

Dönemle Karşılaştırılması ………………………………………...…….114 

Tablo 3.24. Yatırım Teşvik Belgelerinin Bölgeler Bazında ilk 10 Sıralaması….……115 

Tablo 3.25. Yatırım Teşvik Belgeleri Sabit Yatırım Tutarlarının Bölgeler Bazında İlk 

10 Sıralaması ……………………………...…………………………….115 

xii

ŞEKİLLER LİSTESİ 

xiii 

Sayfa 

Şekil 1. Teşvik Sisteminin İşleyişi…………………..…………………………………19 

Şekil 2. Vergi Teşviklerinin Yatırımlara Etkisi………………..….……………………56 

Şekil 3. 2000-2010 Yılları Arasında Düzenlenen Teşvik Belgelerinin Sektörel Dağılımı 

………………………………………………………………………………….88 

Şekil 4. 2000-2010 Yılları Arasında Düzenlenen Teşvik Belgelerinde Yaratılan 

İstihdamın Sektörel Dağılımı………………………………………………….89 

Şekil 5. 2005-2009 Yılları Yatırım Teşvik Belgelerinin Bölgeler İtibariyle Dağılımı...90 

Şekil 6. 2006-2009 Yılları Arasında Adana İline Verilen Teşvik Belgelerinin Sektörel 

Dağılımı………………………………………………………………...……109 

Şekil 7. 2006-2009 Yılları Arasında Mersin İline Verilen Teşvik Belgelerinin Sektörel 

Dağılımı………………………………………………………………………110

EKLER LİSTESİ 

xiv 

Sayfa 

EK 1. Yıllar İtibariyle Kamu Yatırımlarının İllere Göre Dağılımı …………………..137 

EK 2. Yatırım Teşvik Uygulamalarında Bölgeler ……………………………………139 

EK 3. Çukurova Bölgesinde Bölgesel Teşviklerden Yararlanacak Sektörler………...140

GİRİŞ 

Maliye politikasının genel amacı ekonomik büyümeyi sağlayarak hayat 

standardını yükseltmek ve toplumun belli bir refah seviyesine ulaşmasını sağlamaktır. 

Devlet bu politikayı çeşitli mali araçlardan yararlanarak uygular. 

Teşvik politikaları devletin serbest piyasa ekonomisine müdahalede bulunduğu 

en etkili maliye politikası araçlarındandır. Ekonomi sistemlerinde önemli bir olgu olan 

teşvikler, toplam yatırım hacminin arttırılması, yatırımların verimli alanlara 

yapılmasının sağlanması, toplam yatırımlar içinde öz kaynakların çoğaltılması, geri 

kalmış bölgelere yatırımların özendirilerek gelişmişlik farkının asgari düzeye 

indirilmesi, teknolojik gelişmelere uyum ve dış rekabete dayanıklılığın arttırılması gibi 

faydaları amaçlamaktadırlar. 

20. yüzyılın başından itibaren Türkiye’de de teşviklerle ilgili düzenlemeler 

başlamış olup, bu düzenlemeler günümüze kadar devam etmiştir. Özellikle planlı 

dönemde belirli mesafeler kat edildiği görülmektedir. 

Bu tez çalışmasının amacı, uygulanan ve uygulanmakta olan teşvik politikaları 

bir maliye politikası aracı olarak kabul edilmekte olup, bu politikaların uygulanma 

amacı, türleri, politikaların ülkemizde ne şekilde yapılandırıldığı ve bu politikalardaki 

beklenen amaçların gerçekleşip gerçekleşmediği irdelenerek, uygulanan teşvik 

politikalarının Türkiye ve Çukurova açısından değerlendirilmesi ele alınacaktır. 

Üç bölümden oluşan çalışmanın ilk bölümünde maliye politikası kavramı, 

devletin ekonomiye müdahalesinin nedenleri, teşvik politikalarının amacı, gerekçeleri 

ve etkin işleyişi üzerinde durulmuştur. 

Çalışmanın ikinci bölümünde Türkiye’de planlı dönem öncesi ve sonrasında 

uygulanan ve halen uygulanmakta olan teşvik politikalarının uygulanış biçimine beş 

yıllık kalkınma planları doğrultusunda değinilmiş, devletin maliye politikası aracı 

olarak hangi tür teşvik araçlarından yararlandığı ve bu araçların uygulama biçimleri ele 

alınmıştır. 

Üçüncü bölümde, teşvik politikalarının varolan uygulamalar ve yeni teşvik 

sistemi çerçevesinde Türkiye açısından değerlendirilmesi yapılmış, TR62 Çukurova 

Bölgesinin ekonomik yapısı ve gelişimi üzerinde durularak son 10 yıllık dönemde 

bölgeye verilen teşviklerin genel değerlendirmesi yeni teşvik uygulamaları çerçevesinde 

ele alınmıştır.

1.1. Maliye Politikası 

BİRİNCİ BÖLÜM 

MALİYE POLİTİKASI VE TEŞVİK POLİTİKALARI 

1.1.1. Devletin Ekonomiye Müdahale Gerekçeleri Ve Maliye Politikası 

İnsanlar, topluluk halinde yaşamak zorunda olan varlıklardır. İlkel toplumlarda da 

medeni toplumlarda da insanın bu temel ihtiyacı değişmemiştir. İnsanlar çoğaldıkça 

sosyal üniteler gelişmiş ve en sonunda devlet oluşmuştur. Tüm toplumlarda, en 

kapsayıcı ve yetkili örgüt devlettir. Devlet, toplum bireylerinin bir arada yaşamaktan 

doğan ortak gereksinimleri ve isteklerinin teminini amaçlar. 

Devlet, siyasi toplum yapısını bir araya getiren, çeşitli toplumları bir düzen 

altında toplayan, çeşitli ferdi ve kollektif kuvvetleri tek bir gayeye yönelten siyasi 

cemiyetin bütünüdür (Serter, 1994, s. 7) . 

Çağdaş devletlerde toplumsal ihtiyaçlar her geçen gün artmaktadır. Bu 

ihtiyaçların giderilmesi kamusal faaliyetlerin geliştirilmesi yoluyla olmaktadır. 

Toplumsal ihtiyaçların bir kamu hizmetine dönüştürülmesinde bu ihtiyacın herkes 

tarafından duyulup duyulmadığına, piyasa kuvvetlerinin bu ihtiyacı tatmin edip 

edemediğine bakılmalı ve herkes tarafından duyulan ihtiyaçlar piyasa mekanizması 

yoluyla giderilemiyorsa, o zaman bu ihtiyaçlar kamu hizmeti ile karşılanması yoluna 

gidilebilir (Türk, 2002, s. 3). 

Toplumun büyüklüğü ve bileşimi değiştikçe, ekonomik ve teknolojik gelişmeler 

hızlandıkça, devletin boyutları ve sosyo-ekonomik hayata müdahalesi artmıştır. Bir 

yandan kişisel, diğer yandan toplumsal ihtiyaçların artması devletin sosyo-ekonomik 

boyutunu genişleten en önemli etkendir (Ulusoy, 2007, s. 5). Aynı zamanda devlet 

müdahalesi olmadan serbest piyasa mekanizması içerisinde bölgeler arası gelir 

farklılıkları artıyorsa, bu durumda devlet müdahalesinin kaçınılmaz olduğu ifade 

edilmektedir (Kızıltan ve Ersungur, 2010, s. 273). 

Devlet, yetkisi dahilindeki çok çeşitli araç ve mekanizmalarla, toplumun tüm 

alanları üzerinde etkili olur. Devletinin siyasal karar alma ve bunun somutlaşmış 

görüntüsü olan kanun, kararname vb. yapma ve yürürlüğe koyma yetkisi vardır. Bu tür 

kararlar, emredici, yasaklayıcı ve düzenleyici yönleriyle ekonomide gelir ve kaynak 

dağılımını ciddi olarak etkiler (Güneş, 2010, s. 2). 

2

Ülkemizde devletin rolünün, özellikle ekonomik büyüme ve istikrar, istihdamın 

arttırılması, bölgesel gelişmişlik düzeyinin dengelenmesi, yatırım yoluyla sanayileşme 

politikalarının yönlendirilmesi, ekonominin dış rekabete açılması gibi, gerek ekonomik 

gerekse sosyal gelişmeyi amaçlayan politikaların üzerine kurulduğu gözlenmektedir. I. 

İktisat Kongresinden başlamak üzere Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren devletin 

ekonomideki rolü ekonomik kalkınmayı ve istikrarı hedefleyen bir yapıda gelişmiş, bu 

çerçevede, ilki 1934-1938 yılları arasında uygulanan Beş Yıllık Kalkınma Planı ve daha 

sonraki her beş yıllık dönemlerde günümüze kadar kalkınma planları hazırlanmış ve 

uygulamaya konulmuştur (DPT, 2004, s. 13). 

Refah iktisadının ilk temel teoremi olan “Pareto Etkinlik Teoremi”(Birinci En 

İyi) piyasanın belli koşullar sağlandığı zaman etkin olacağını ileri sürer. Ancak piyasa 

mekanizması bu etkinliği sürekli sağlayamaz. Bu süreçte ortaya çıkan sorunlar piyasa 

başarısızlığı olarak adlandırılmıştır. Piyasa başarısızlıkları literatürde; aksak rekabet, 

kamu malları üretimi, dışsallıklar, eksik piyasalar ve bilgi sağlamada yetersizlik, 

işsizlik, enflasyon ve ekonomik istikrarsızlık şeklinde sıralanmaktadır. Böylece sözü 

edilen aksaklıkların giderilmesi amacıyla devlet piyasaya müdahale etmektedir (Altay, 

2009, s. 4-5). 

Piyasa başarısızlığı olmasa, piyasa sistemi mükemmel bir şekilde işlese dahi 

devlet, piyasalara müdahale ederek üretim ve tüketim tercihlerini değiştirmek 

durumunda kalabilir. Tam rekabet şartlarında faaliyet gösteren bir ekonominin 

teknolojik gelişimini tamamlayamaması, ihracat yapamaması, bebek endüstri denilen ve 

ilk yıllarda rekabet gücünden yoksun, fakat ileriki zamanlarda karşılaştırmalı üstünlük 

elde edebilen ve pozitif ölçek ekonomileri yaratabilen endüstrilerin varlığı da devletin 

ekonomiye müdahalesini haklı kılan gerekçelerdendir (Devletin Ekonomideki Rolü, 

2004, s. 4). 

Rekabet ortamının tümüyle mevcut olduğu (kaynakların serbestçe hareket ettiği, 

piyasaya giriş ve çıkışların serbest olduğu, dışsal ekonomilerin ve ölçeğe göre artan 

getirilerin bulunmadığı) durumlarda piyasalarda fiyat mekanizması sayesinde optimum 

kaynak dağılımı kendiliğinden oluşur. Eksik rekabetin olduğu piyasalarda kaynaklar 

yanlış ve eksik dağılmakta ve tam olarak kullanılmayıp bir kısım kaynak atıl 

kalmaktadır. Gerçek hayatta eksik piyasalar söz konusu olduğundan ve dışsal 

ekonomilerin varlığından dolayı devlet, piyasaya müdahale ederek desteklemeler, 

3

vergisel teşvikler, sübvansiyonlar yoluyla etkin kaynak dağılımını sağlamayı 

amaçlayabilmektedir (Leblebici, 2002, s. 5). 

Piyasa ekonomisi bazı kamusal mal ve hizmetleri üretememekte, bazı mal ve 

hizmetleri ise yeterli ölçüde ve istenilen şekilde arz edememektedir. Örneğin, devletin 

tam kamusal malları (savunma hizmeti örnek olarak verilebilir) arz etmesi mümkün 

değildir. Yarı kamusal malları ise (eğitim ve sağlık gibi) dışsal ekonomiler özelliği 

dolayısıyla piyasa ekonomisi toplumda herkese sunmakta başarısız olmaktadır. Özetle, 

piyasa ekonomisinde “kar” esas olduğundan, karın olmadığı alanlarda piyasa ekonomisi 

üretim yapmayabilir. Bu nedenle devletin ekonomiye müdahale etmesi ve kamusal mal 

ve hizmetleri üretmesi gerekir ( Aktan ve Dileyici, 2007, s. 72). 

Devlet ayrıca, piyasada dağılan gelirin adil olmadığı gerekçesiyle, gelirin 

yeniden dağıtılması için ekonomiye mali araçlarla müdahale eder. Piyasa 

mekanizmaları içinde bireylerin iyi bilgilendirilmiş olmaması veya bu konudaki 

ihmalleri onları yanlış karar ve tercihler yapmaya itebilir. Bu amaçla devlet, mali 

araçları devreye sokar ve piyasaya müdahale eder (Altay,2009, s. 5). 

Devlet müdahalesinin bir başka nedeni de, özel girişimcilikteki tekelci eğilimleri 

kırmak ve devleti bir rakip olarak ortaya çıkarmaktır. Böyle bir yaklaşım, anlaşılacağı 

gibi tüketicinin sömürülmesini önlemeyi amaçlamaktadır (Korkmaz, Pazarcık ve 

Gerçek, 1989, s. 21). 

Devletin ekonomik faaliyetlerdeki varlığı ve müdahalesi, Klasik ve Neo-Klasik 

iktisat ile Keynesyen iktisadın ayrımlaşmasındaki en temel unsurlardan birisi olup, bu 

durum adı geçen düşünce okullarının takipçileri tarafından da sürdürülmektedir. Bu 

doğrultuda devlet ile ekonomi arasındaki ilişkiyi açıklayan teoriler iki yönde 

yoğunlaşmıştır. Birincisi, devletin ekonomik yaşama müdahalesinin ekonominin genel 

dengesini bozacağını ileri süren klasikler ve onların takipçileri olan Neo ile Yeni-Neo 

klasiklerdir. Diğer grup, ekonominin içinde bulunduğu durgunluktan kurtulması için 

devletin özellikle maliye politikaları ile ekonomiye müdahale etmesi gerektiğini 

savunan Keynesyenler ve takipçileridir (Altay ve Altın,2008, s. 268). 

Adam Smith ve David Ricardo gibi klasik iktisatçılar liberal anlayışın hakim 

olduğu bir devlet tasarlamışlar ve ekonominin kendi haline bırakılırsa en iyi şekilde 

işleyeceği fikrinden hareketle devleti ekonominin dışına itmişlerdir. Onlara göre 

piyasalar ekonomide tam istihdamı sağlayabilmektedir. Ekonomide görülen 

dalgalanmalar, dışarıdan hiçbir müdahalede bulunmadıkça bir süre sonra kendiliğinden 

piyasa mekanizmasınca giderilecektir. Devletin piyasaya müdahalesinin gerekli 

4

ulunmadığı görüşü, devletin ekonomi içindeki payını da belirlemektedir. Klasiklere 

göre devletin bütçesi hacimce küçük ve denk olacak, vergiler tek gelir kaynağı olacak 

mümkünse borçlanılmayacak ve bütçe açıkları olabildiğince uzun vadeli borçlarla 

finanse edilecektir (Türk,1999, s. 2). 

Bütün piyasalarda tam rekabet koşullarının geçerli olması, her arzın kendi talebini 

yaratması, ücret, faiz ve fiyatların esnek olması ve miktar kuramının geçerliliği gibi 

temel varsayımlar üzerine kurulu olan klasik kuram, bu varsayımlara dayalı olarak, 

ekonomi politikası yönünden bazı önemli sonuçlara varmıştır. Klasiklere göre, bu 

sonuçlardan bir tanesi ekonomik ve sosyal alandaki aksaklıklar geçici ve bunları 

giderecek yeterli güçler piyasa ekonomisinin yapısı içinde mevcut olduğu için, devletin 

ekonomik ve sosyal amaçlı herhangi bir müdahalede bulunmasının gereksiz olmasıdır 

(Ataç,2002, s. 5). Bu düşünce sisteminde maliye politikasının ve dolayısıyla teşvik 

politikalarının minimize edildiğini görmekteyiz. 

Keynes ve onun taraftarları çağdaş maliye kuramının gelişmesinde büyük rol 

oynamışlardır. Bu şekilde yalnızca maliye politikası anlayışı değil, aynı zamanda 

devletin ekonomik hayat üzerinde oynayabileceği role ilişkin düşüncelerde değişmiştir. 

Keynesyen yaklaşım maliye politikası önlemlerinin nasıl etkili bir araç olduğunu 

göstermekle kalmamış, devletin ekonomik hayata müdahale etmesi gerektiğini de 

belirtmiştir (Ataç,2002, s. 8). Keynes, ekonominin kendi kendine, otomatik olarak tam 

istihdamı sağlayamayacağını kanıtlamış ve bu sorunu çözmek için ekonomiye müdahale 

edilmesi gerekliliğinden söz etmiştir. Müdahaleyi, bir etkin talep yönetimi anlayışı 

içinde devlet yapacaktır. Devletin, talep yönetimi ise dolaylı teşvikler sağlama, 

doğrudan doğruya devlet harcamaları ile talebi yükseltme, faiz hadleri ile oynayarak 

özel firmaların daha yüksek yatırım yapmalarını teşvik etme, gerekirse kamu eliyle ucuz 

kredi verme ve nihayet doğrudan doğruya devlet eliyle yatırım yapma gibi müdahale 

biçimlerini içermektedir (Şaylan, 2003, s. 97 ). 

Bu yeni anlayışta devlet artık etkin bir üretim birimidir. Hem en büyük üretici 

hem de en büyük tüketicidir. Ekonomik faaliyetlerin tümüne bazen sosyal fayda 

yaratmak, bazen öncülük etmek bazen de düzenleyici fonksiyonlar ifa edebilmek 

amacıyla müdahale etmekte hatta belli ekonomik alanlarda bizzat kendisi faaliyette 

bulunabilmektedir. Özel teşebbüs sisteminin kayıtsız şartsız diğerlerinden üstün 

sayıldığı ekonomik düzenlerde dahi bugün olduğu gibi dün de devletin ekonomik 

faaliyetlerinin tamamen dışında kaldığı bir dönem olmamıştır. Bunun nedeni piyasa 

ekonomisinin tek başına optimum kaynak dağılımını gerçekleştirememesi, istenilen 

5

ekonomik büyüme hızını sağlayamaması ve adil bir gelir dağılımına imkan 

vermemesidir (Nadaroğlu,1981, s. 27). Bu nedenle devletin ekonomik unsurlara 

müdahale etmesi gerekeceği için yapması gereken asli görevlerinin yanında ekonomik 

ve sosyal alana yeni görevler almalıdır. Devletin sosyal hayatı yönlendirmedeki 

etkinliği mali vergi politikalarının yanında sosyal vergi politikalarını da uygulamaya 

sokmuştur. Adil gelir ve servet dağılımlı gibi sosyal politikalar, az gelişmiş bölgelerin 

kalkınma çabaları, devletin vergi teşviki yoluyla ekonomiye müdahale etme 

zorunluluğunu doğurmuştur. 

Ekonomiye devlet müdahalesinin farklı gerekçeleri olabilmektedir. Bu 

gerekçeler gelişmekte olan ülkelerin ekonomileri ile gelişmiş ülkelerin ekonomilerine 

göre farklılık göstermektedir. Gelişmiş ve sanayileşmiş ülkelerde devlet genel olarak 

piyasalarda rekabet koşullarını sağlamak, bu koşulların kötü kullanılmasından 

doğabilecek iktisadi ve toplumsal sakıncaları önlemek için müdahale eder. Oysa 

gelişmekte olan ülkelerde devlet müdahalesinin farklı gerekçeleri vardır: Bunlar 

aşağıdaki gibi özetlenebilir. 

Gelişmekte olan ekonomilerde kişi başına gelirin kısa sürede yükselmesi, hızla 

artan nüfusun yarattığı işgücüne istihdam imkanı sağlanması, bu iki amaca bir an önce 

ulaşmak için sanayileşme çabalarının hızlandırılması, sanayileşmenin gerektirdiği 

birikimi yaratırken gelir dağılımının bozulmaması, araştırma geliştirme faaliyetlerinin 

özendirilmesi, kalkınmanın gerektirdiği ve henüz yurtiçinde üretilmeyen makine- 

teçhizat, hammadde ve enerjinin ithal edilebilmesi için gerekli dövizi sağlayacak 

ihracatın teşvik edilmesidir (Alkin, 2009, s. 2). 

Gelişmekte olan ülkelerin ekonomik yapılarından kaynaklanan kısır döngüler 

nedeniyle ekonominin kendi haline bırakılması sakıncalı bir durumdur. Bu 

ekonomilerde devletin doğrudan veya dolaylı olarak bir takım görevler üstlenmesi 

kaçınılmazdır. Örneğin devletin kuracağı iktisadi teşebbüslerle ekonomik büyüme ve 

kalkınma için öncülük edip yol gösterici teşvikler sunması mümkündür. Bunun yanında 

iktisadi amaçlı mali yardımlarla, vergi tedbirleri ile ve diğer mali amaçlarla özel 

ekonomiyi yönlendirme görevi üstlenebilir (Devrim, 1983, s. 132-133). 

Bu ekonomilerde bölgelerarası altyapı dengesizlikleri, yatırımların bölgelerarası 

dağılımını da kötüleştirmektedir. Bunun sonucu olarak da, ülkenin bir yanı gelişirken, 

bir başka yanı geri kalmaktadır. Oysa kalkınmada asıl olan ülkenin her yanının 

kalkınmasıdır. Gelişmekte olan ülkemiz ekonomisinde bölgeler arasındaki gelişmişlik 

düzey farklılıklarının azalmasını temel hedef alan bir devlet politikası anlayışı izlenmiş, 

6

özellikle bölgesel dengesizlikleri giderecek bir maliye politikası aracı olarak teşvikler 

hemen hemen her dönemde uygulama alanı bulmuştur. 

1.1.2. Maliye Politikasının Konusu ve Tanımı 

1.1.2.1. Maliye Politikasının Konusu 

İlk zamanlarda maliye politikasının konusunu, depresyonun etkisiyle işsizlik 

sorunları oluşturmaktaydı. Ancak daha sonraları İkinci Dünya savaşının başlamasıyla 

birlikte ekonomide enflasyonist eğilimlerin artması sonucu işsizlik konusunun önemi 

azalmış ve maliye politikasının konusu biraz daha genişlemiştir. Savaş yıllarında 

öncelik savaşın finansmanı olmakla birlikte savaşın sona ermesiyle yıkıntıların 

düzeltilmesi ve geri kalmış ülkelerin kalkınma çabaları ön plana geçmiştir. Bu nedenle 

toplumun refahının artması amacıyla maliye politikasının araçları üzerinde durulmaya 

başlanmıştır (İnce, 1978, s. 14). 

1.1.2.2. Maliye Politikasının Tanımı 

Maliye politikası devletin ekonomik hayata müdahalesi ile önem kazanan ve 

devletin sahip olduğu çeşitli mali araçların belirlenen hedefler doğrultusunda nasıl 

kullanıldığını ve nasıl kullanılması gerektiğini inceleme alanına giren bir bilim dalıdır. 

Maliye politikası konusu gelirler ve harcamalar üzerine kurulmuştur. Dolayısıyla maliye 

politikasının amaçlarının gerçekleşmesi bu iki değişken üzerinde yapılan oynamalar ile 

mümkün olmaktadır (Güzelli,1999, s. 2).Yine başka bir yönden “Maliye Politikası” 

devletin kamu gelirleri yoluyla özel kesimden bir kısım kaynakları kamu kesimine 

aktarabilmesine ve çeşitli harcamalar yoluyla özel kesime satın alma gücü 

ekleyebilmesine dayanan politikadır (İnce, 1978, s. 23). 

Maliye politikası maliye ilmi içinde hızla gelişen bir disiplin durumundadır. 

Bunu hazırlayan sebepler, bir yandan, kamu maliyesi değişkenlerinde zaman içinde 

nitelik yönünden ortaya çıkan değişmelerin devlete ekonomik hayata müdahale imkânı 

kazandırması; öte yandan ekonomik, sosyal ve politik alanda oluşan yeni çerçevenin 

böyle bir müdahaleyi esasen gerekli kılmasıdır. Ayrıca tarihi gelişme süreci içinde 

ekonomi ilminde meydana gelen değişmeler, bulunan yeni teknikler ve veri temininde 

sağlanan kolaylıklar da ekonomik olayların doğru teşhisi ve ekonomik sapmalar 

konusunda bilinçli ve etkili tedbirlerin getirilmesinde geniş imkanlar ortaya koymuştur. 

Bu sebeple, teori ve uygulama açısından, kamu maliyesi değişkenlerinin belli bir 

7

ekonomik ve sosyal amaç için kullanılması ve bunlardan olumlu sonuç alınması büyük 

önem taşımaktadır. Bu ise, kamu ekonomisi değişkenlerinin mevcut ve muhtemel etki 

ve sonuçlarının derinlemesine incelenmesini ve uygulamacılara doğru ve açık önerilerin 

getirilmesini zorunlu kılmaktadır (İsimsiz, 2010). 

1.1.3. Maliye Politikasının Amaçları ve Araçları 

1.1.3.1. Maliye Politikasının Amaçları 

Ekonomi politikasının bir dalı olan maliye politikasını, bir ekonomide temel 

makroekonomik amaçlara ulaşmak için kamu harcamaları ve gelirlerinin büyüklük ve 

bileşiminde yapılması gereken düzenlemeler olarak tanımlayabiliriz (Ataç, 2002, s. 30). 

Diğer ifadeyle tam istihdamın sağlanması ve korunması, nisbi fiyat istikrarı, yeterli bir 

kalkınma ve büyüme hızının sağlanması, ödemeler bilançosunda dengenin sağlanması, 

bölgeler arası dengesizliklerin giderilmesi, gelir ve servet dağılımının düzenlenmesi 

maliye politikasının amaçlarını oluşturmaktadır. Kısacası amaç, toplumun refah 

seviyesinin yükseltilmesidir (Eker, 1996, s. 282). 

Bir toplumda sağlanan gelirlerin dağılımı, başka bir ifadeyle ulusal gelirin 

paylaşılması, çok büyük adaletsizlikler gösterebilir. Bu anlamda gelir düzeyi düşük olan 

kesimlere devlet, onların yaşam düzeyini yükseltici çeşitli yardımlar yapar, teşvikler 

sunar. Bu müdahalelerde devlet ulusal gelirin yeniden dağıtımını sağlar. 

Devletin ekonomiye daha fazla müdahale ederek milli gelirden önemli miktarda 

pay alması ve bunları harcaması mali araçların ekonomik araçlar ve değişkenler 

üzerinde çeşitli etkiler yaratabilir. Bu çerçevede maliye politikası ulusal refahın en üst 

düzeye çıkarılması için eldeki kaynakların özel ve kamusal mallar arasında çok yönlü 

tahsisini gerçekleştirmektedir. Bu nedenle amacı ne olursa olsun uygulamaya konulan 

mali aracın yatırım, tasarruf, ihracat, ithalat, enflasyon vb. temel ekonomik faktörler 

üzerinde meydana getireceği etkileri araştırmak gerekir. Örneğin, vergilerde konuya, 

istisna veya muafiyete ya da orana ilişkin yapılacak küçük bir değişiklik rekabet 

yapısını, piyasa koşularını ve üretimin niteliğini değiştirebilir (Erdem, Şenyüz ve 

Tatlıoğlu, 1998, s. 12). 

1.1.3.2. Maliye Politikasının Araçları 

Hükümetler fiyat istikrarını, tam istihdamı, ekonomik büyüme ve gelişmeyi, adil 

gelir ve servet dağılımını sağlamak ve istikrarlı bir ekonomik yapıyı korumak gibi 

8

amaçları gerçekleştirmek için bir takım araçlara ihtiyaç duyarlar. Maliye politikası 

araçları olarak kamu harcamaları, kamu gelirleri ve borçlanma politikasını sayabiliriz. 

Ana araçlar bunlar olmakla birlikte teşvik politikaları da bunların çeşitli bileşimleri 

doğrultusunda artık günümüzde mali politika amaçlarını gerçekleştirmede birer araç 

olarak kullanılmaktadırlar. 

1.1.3.2.1. Kamu Harcamaları Politikası 

Maliye politikası araçlarından biri olan kamu harcamaları, (yatırım harcamaları 

ve gelişme cari harcamaları) kişi başına milli gelirin arttırılmasında, ekonomik ve sosyal 

yapının geliştirilmesinde kısacası ekonomik kalkınma ve büyümenin gerçekleşmesinde 

önemli rol oynar. 

Harcamalar politikası olarak akla gelen, sosyal sabit sermaye yatırımları ile 

bayındırlık harcamaları ve sübvansiyonlar (mali yardımlar) dır. Çünkü devletin adalet, 

güvenlik gibi asli görevleri arasında yer alan harcamaları ekonomik istikrarın 

sağlanması amacını taşıdığı düşünülemez. 

Harcamalar politikasını, bizzat hükümet kanalıyla yürütülmesi, yani hükümetler 

harcama politikası sayesinde masraf seviyesini ayarlamak suretiyle masrafın yerini, 

çeşidini mevcut şartlara en uygun gelecek şekilde tayin ve tespit ederek amaca kısa 

yoldan ulaşabilir. Örnek verecek olursak, ülkenin herhangi bir bölgesinde işsizlik söz 

konusu olduğunda para ve vergi politikası yoluyla genel harcama seviyesini arttırarak 

işsizliği gidermek mümkün ve yeterli değildir. Bu durumda hükümet harcama politikası 

yoluyla işsizliğin hüküm sürdüğü bölgeye daha çok yatırım yapmak suretiyle veya 

bölgesel teşvik uygulamaları ile o bölgedeki işsizliği ve dolayısıyla istikrarsızlığı 

gidermiş olacaktır (Harcama Politikası, s.1). 

Bir harcama doğrudan bütçeden yapıldığında, toplam harcamalar içinde yer alır 

ve istatistiklerde harcamayı artıran bir kalem olarak görülür. Harcamanın doğrudan 

yapılması yerine, vergiden çeşitli şekillerde vazgeçilerek yapılması halinde harcama 

görülmez. Bu harcamadan yararlanan bakımından ise değişen bir şey yoktur; devletten 

doğrudan yardım almak yerine, ödeyeceği vergiyi ödemeyerek benzer faydayı 

sağlamaktadır. Bu şekilde, vergi teşvikleri yoluyla devlet bir kısım vergi gelirlerinden 

vazgeçerek dolaylı bir harcama yapmaktadır (Karaarslan, 2010). Bu tür dolaylı harcama 

sistemi karşımıza vergi harcaması olarak çıkmaktadır. 

9

Vergi harcaması, aslında vergiye tabi olması gerekirken devletin çeşitli ekonomik ve 

sosyal sebeplerle vergi istisnaları ve benzer uygulamalar yoluyla vazgeçtiği vergi 

gelirleridir (Karaarslan,2002, s. 13). 

1.1.3.2.2. Kamu Gelirleri Politikası 

Kamu gelirleri, devletin ve diğer kamu kuruluşlarının kamu hizmetini 

karşılamak amacıyla kanuna dayanarak çeşitli kaynaklardan elde ettikleri gelirlerdir. Bu 

gelirler ile devlet, kamu harcamalarını finanse eder. Kamu gelirleri, vergi, harç resim, 

şerefiye, parafiskal gelir, borçlanma, mülk ve teşebbüs gelirleri ve para cezalarından 

oluşmaktadır. Kamu gelirlerinin en önemli bölümünü vergiler oluşturur. 

Kamu gelir sisteminin etkili olabilmesi için, söz konusu sistemin ekonomideki 

nisbi yeri ve büyüklüğü veya potansiyel kaynaklara ulaşabilme olanakları ile sınırlıdır. 

Gelişmekte olan ülkelerde ise, kamu gelirlerinin gayri safi milli hasılaya oranı %15-20 

oranları arasında değişmektedir. Oysa, gelişmiş ülkelerde bu oran %30-35 hatta daha 

yüksek oranlara kadar çıkmaktadır. Bu nedenle gelişmekte olan ekonomilerde maliye 

politikası araçlarının ekonomiyi etkileme derecesi gelişmiş ülkelere nazaran daha 

güçsüzdür (Ataç,2004, s. 249). 

1.1.3.2.2.1. Vergi Politikası 

Vergi politikası ile işgücünü nitelik ve nicelik bakımından değiştirmek suretiyle 

emek arzı artırılabilmekte, özel tasarruf ve yatırımlar teşvik edilmek suretiyle sermaye 

birikimi hızlandırılabilmekte, dinamik bir üretim faktörü olarak kabul edilen teknolojik 

gelişme teşvik edilebilmektedir. Vergi politikasının önemli bir özelliği selektif 

uygulamalara son derece müsait oluşu ve ayrıntıları kapsama gücünün yüksek oluşudur. 

Bu nedenle ekonominin münferit dallarının teşvikinde vergi politikası, tümünün 

teşvikinde ise kamu harcamaları ve borçlanma politikası bir araç olarak 

kullanılmaktadır (Dürüs,2005, s. 16-17). Maliye politikası kamu yatırım harcamaları, 

cari harcamalar ile kalkınmanın gelişmesine yardımcı olurken, diğer yandan 

uygulayacağı vergi politikası ile ekonominin ihtiyacı olan tasarruf ihtiyacını 

etkilemektedir (Eker,1996, s. 285-286). 

Teşvikler yoluyla uygulanacak bir maliye politikası, işgücünü değiştirmede etkin 

rol oynayabilir. Şöyle ki, teşvikler insanları daha zor, daha uzun, daha etkin çalışmaya 

yönlendirebilir. Burada devlet önemli bir rol oynayabilir. Yüksek marjinal vergi oranları 

10

insanları fazla çalışmaya gönülsüz yapar. Artan oranlı vergileme daha fazla kazananın 

daha fazla vergi vermesi anlamına gelir. Yüksek gelirliler artan oranlı vergilemeden 

olumsuz etkilenecek ve vergilendirme yolu düşük gelirliler için de cazip olmayacaktır. 

Böyle bir durumda çalışmayı ve emek verimliliğini arttırmanın yolu marjinal vergi 

oranlarının düşürülmesidir. 

Ekonomik büyüme ve kalkınma doğrultusunda ülke kaynaklarını vergi politikası 

yoluyla yöneltmek mümkündür. Devlet yatırımları özendirmek ve sermaye birikimini 

hızlandırmak amacıyla ihtiyat ve spekülasyon gayesiyle elde tutulan mal ve servet 

kalemlerini ağır bir şekilde vergilendirmek zorundadır. Dolayısıyla, ekonomik 

gelişmenin sağlanması, kaynak dağılımının ekonominin gelişme stratejisine uygun 

olarak oluşması açısından vergi politikası uygun bir araçtır. 

Vergileme yoluyla işletmelerin gelecekteki gelirleri ve nakit fonları arttırılarak 

yatırımlar teşvik edilebilir. İşletmelerin karlılığı vergi teşvikleri yoluyla değiştirilebilir. 

Vergiler işletmelerin vergi sonrası gelirlerini etkileyerek yatırım riski üzerinde de etkili 

olabilirler (Bildirici, 1989, s. 9) 

Vergiler, bir ekonomide kamu harcamalarını finanse etmek amacıyla kullanılan 

en önemli ve sağlam gelir kaynağıdır. Teşvikler de tıpkı vergiler gibi, bir iktisat 

politikası ve sosyal politika aracıdır. Eğer bir ekonomide vergi varsa, teşvik de olabilir. 

Vergi kanunlarında yer alan teşvikler çeşitli indirim, erteleme ve istisnalarla sağlanır. 

Vergi teşviklerinden yararlanmak suretiyle daha az vergi ödemek mükelleflerin yasal 

hakları olduğu gibi ülkenin mali politikasının gerçekleşmesi için de bir gerekliliktir 

(Bıyık ve Kıratlı, 2006, s. 58). 

1.1.3.2.3. Borçlanma Politikası 

Kalkınmanın finansmanında maliye politikası aracı olarak borçlanmadan (iç ve 

dış borçlanma) yararlanmak mümkündür. Devletler ister gelişmiş, ister az gelişmiş 

olsun ekonomik ve sosyal amaçlarını gerçekleştirebilmek için borçlanma yolunu tercih 

eder. Bu yöntem geçici bir gelir kaynağı olsa da yine de hemen hemen her ülke 

tarafından kullanılmaktadır (Kamu Gelirleri, s.1). Ancak bir çok gelişmekte olan 

ülkenin borçlanma sonrasında geri ödeme sorunu yaşaması borçlanma politikasının 

sıkça başvurulacak bir politika olmasının mümkün olmayacağı görüşü hakimdir. 

Özellikle alınan dış borçların verimli alanlarda kullanılmadığı ve yatırıma 

dönüştürülmediğini varsayarsak bu borçların geri ödenmesinde ciddi sıkıntılar 

11

doğmaktadır. Alınan dış borçlar cari tüketim amacıyla ortaya çıkan döviz ihtiyacını 

karşılamak amacıyla kullanıldığı sürece uygulanan bu politikanın başarılı sonuç vermesi 

imkansızdır. 

1.2. Teşvik Politikaları 

Maliye politikasının amaçları doğrultusunda bir araç olarak görülen teşvik 

politikalarının gerek gelişmiş gerekse gelişmekte olan ülkelerde devletin ekonomiye 

müdahalesi doğrultusunda kullanım alanı bulduğu görülmektedir. 

1.2.1. Teşvik Kavramı Ve Tanımı 

Teşvik kavramının farklı tanımları mevcuttur. Teşvik kavramı genel anlamda, 

ülkelerin kalkınma stratejilerine ve mevcut sosyo, ekonomik ve toplumsal yapılarına bağlı 

olarak belirli aktivitelerin yapılmasını veya yapılmamasını özendirmek amacıyla kamu 

tarafından sağlanan nakdi veya gayri nakdi destekler paketi olarak tanımlanabilir (Ankara 

Ticaret Odası, 2000a, s. 7). 

Teşvik kavramı ekonomide, kamunun çeşitli şekillerde bazı sektörlere hızlı 

gelişmesi için maddi veya manevi desteği, yardım ve özendirmesini ifade eder. Diğer 

bir ifade ile teşvik kavramı, belirli ekonomik faaliyetlerin diğerlerine oranla daha fazla 

ve hızlı gelişmesini sağlamak amacıyla, kamu tarafından çeşitli yöntemlerle verilen 

maddi ve/veya gayri maddi destek ve özendirmeler olarak tanımlanabilir (Çiloğlu, 1997, 

s. 1). 

İçerikleri açısından bakıldığında ise teşvikler; özel amortismanlar, yatırım 

indirimi, gelir ve kurumlar vergisi muafiyeti, ihracat kredi sigortası, ihracat vergi iadesi, 

indirimli navlun, yeni pazarlar, bina ve teçhizat sübvansiyonu, düşük faizli krediler, özel 

reeskont kredi faiz giderleri, faiz ve vergi iadeleri, gümrük taksitleri, gümrük ve fon 

istisnaları, bina vergisi istisnası, AR-GE sübvansiyonu, lisans ve know-how 

kolaylıkları, yabancı personel çalıştırma, verimlilik ve iş gücü yeteneği gibi dallarda 

yapılabilir (İncekara, 1995, s. 9). 

Teşvik kavramı yerine literatürde “sübvansiyon”, “iktisadi gayeli mali yardım”, 

“üreticiye yapılan transfer harcamaları”,”devlet yardımları”, “primler”, “ucuz 

krediler”,“aynî yardımlar” gibi kavramlar da kullanılmaktadır. Sübvansiyon ise Pekin 

tarafından, devlet ve devlete bağlı kamu kurumlarının bizzat veya görevlendirdikleri 

12

diğer kurumlar aracılığı ile, üretimi çeşitli şekillerde etkilemek ve üreticileri teşvik ve 

himaye etmek amacıyla özel teşebbüslere denk bir karşılık beklemeksizin yaptıkları 

nakdi ve nakit olarak ifade edilebilen yardımlar olarak tanımlanmıştır (Aykın, 2006, s. 

2). 

Teşvik kavramı kullanılış amacına göre farklı şekillerde tanımlanabilir. Hazine 

Müsteşarlığı Teşvik Ve Uygulama Genel Müdürlüğü tarafından benimsenen ve sıklıkla 

kullanılan teşvik tanımı“belirli ekonomik faaliyetlerin diğerlerine oranla daha fazla ve 

hızlı gelişmesini sağlamak amacıyla kamu tarafından çeşitli yöntemlerle verilen maddi 

ve / veya gayri maddi destek, yardım ve özendirmelerdir” şeklinde yapılan tanımdır 

(Aktan, 2001, s. 2). 

Hazine Müsteşarlığı Teşvik Ve Uygulama Genel Müdürlüğü tarafından 

uygulanan Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkındaki Karar’ın amacını tanımlayan 

birinci maddesinde, “Kalkınma Planları ve Yıllık Programlarda öngörülen hedefler ile 

uluslar arası anlaşmalara uygun olarak tasarrufları katma değeri yüksek yatırımlara 

yönlendirmek, üretimi ve istihdamı artırmak, yatırım eğiliminin devamlılığını ve 

sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak, uluslar arası rekabet gücünü arttıracak teknoloji ve 

araştırma-geliştirme içeriği yüksek büyük ölçekli yatırımları özendirmek, doğrudan 

yabancı yatırımları artırmak, bölgesel gelişmişlik farklılıklarını gidermek, çevre 

korumaya yönelik yatırımlar ile araştırma- geliştirme faaliyetlerini desteklemektir” 

ifadesi ile teşvik politikalarının amacı geniş bir tanımlama ile ifade edilmiştir. (Bkz, 

16.07.2009 Tarihli,15199 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ) 

Teşvik kavramının daha iyi anlaşılabilmesi için temel özelliklerine değinmek 

yerinde olacaktır. Teşvik kavramının temel özelliklerini yedi ana başlık halinde 

sıralayabiliriz. Bunlar; (Duran, 2003, s. 6-7). 

- Teşvikler, devlet tarafından verilir. 

- Genellikle özel kesime verilmekle birlikte kamu teşebbüslerine devredilebilir. 

- Teşviklerin devlete bir maliyeti vardır. Bu maliyet, nakdi tevsiklerde ucuz 

kredi ve hibeler yoluyla yapılan transferler nedeniyle kamu fonlarının 

azalmasından kaynaklanacağı gibi, vergisel teşviklerde tahakkuk etmiş veya 

gelecekte tahakkuk edecek bir devlet gelirinin bağışlanmasından kaynaklanan 

gelir azalması seklinde de olabilir. 

- Devlet açısından gelir kaybı veya fon azalmasına neden olurken, firmalar 

açısından bir “yararı” ifade eder. 

13

- Yatırımın mahiyetini, bölgesini, sektörünü, büyüklüğünü ve zamanlamasını 

etkilemek amacına dönük olarak kullanılır. 

- Dolaylı veya dolaysız olarak verilebilir. 

- Açık veya gizli olabilir. 

- Bölgeler arası gelişmişlik düzeyindeki farklılıkların ortadan kaldırılmasına 

yönelik olarak bölgesel anlamda teşvik politikaları uygulanabilir. 

Türkiye’de esasen devlet yardımları terimi kullanılmamaktadır. Bu kavram 

yerine kullanılagelen terimler teşvik ve destektir. Dış ticarette ise daha çok sübvansiyon 

terimi kullanılmaktadır. Ancak AB’ne tam üyelik sürecinde ülkemizde devlet yardımları 

terimi bu kavramların tümünü kapsar bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Devlet 

yardımı günlük dilde yaygınlaşmış teşvik, destekleme önlemi ve sübvansiyon kavramını 

içine alan bir tanımdır. Kamu kaynaklarının kullanılarak belirli bir bölgeye, sektöre, 

işletmeye veya işletme grubuna, belirli mal ve hizmetlerin üretimine yönelik olarak 

verilen yardımı belirtmektedir (Kutlu ve Hacıköylü,2007, s. 368). Devlet yardımları, 

devletlerin vazgeçemeyeceği müdahale araçları olmakla ve yerinde kullanıldığında 

ekonomiye önemli katkılar sağlamakla birlikte, uzun vadede ekonomik refaha katkıları 

düşük düzeyde kalmaktadır (İKV, 2005). Şöyle ki, devlet yardımı politikasının tek 

başına kullanılması uzun dönemde ülke ekonomisinde kalıcı bir etki yaratması mümkün 

olmamakla birlikte, diğer maliye politikası araçlarının da göz ardı edilmeyerek uyumlu 

ve istikrarlı bir politika izlenmesi politikanın etkinliğini arttırması açısından önemlidir. 

Devlet yardımları özellikle sosyal devlet anlayışının gelişmesi ile birlikte çok 

önemli sosyal sorumluluklar da üstlenmiştir. Bu anlamda teşvik uygulamaları, 

ekonomik istikrar ve büyüme gibi ekonomik amaçlar yanında bölgesel dengesizliklerin 

giderilmesi, işsizlik, göç, çevre v.b. gibi bazı sosyal sorunların çözümünü de 

hedeflemektedir.(DPT, 2007a, s. 2). Dolayısıyla bu alanda yapılacak en önemli hata 

ekonomik ve sosyal istikrarın sağlanmasına yönelik politikaların tümüyle “devlet 

yardımları” üzerine kurulmasıdır. Devlet yardımları sadece konjonktürel 

dalgalanmaların ve istikrarsızlığın yaşandığı dönemlerde ortaya çıkan dalgaların boyunu 

ve süresini kısaltabilecek uygulamalardır. Kısaca teşviklerin, sadece ekonomik ve 

sosyal sorunların tahribatını azaltabileceği ama asla sorunları ortadan kaldıramayacağı 

düşünülmektedir. 

14

1.2.2. Teşvik Politikalarının Amacı 

Devletler ekonomik hayatı düzenlerken teşvikler önemli bir maliye politikası 

aracı ve harcama kalemi konumuna gelmektedir. Devlet teşviklerinin özel amaçları 

olmakla birlikte, sonuçta ülkenin refah seviyesinin arttırılması hedeflenmektedir 

(Yavuz,2010, s. 86). 

1.2.2.1 Sanayileşmek ve Ekonomik Kalkınmayı Sağlamak 

Teşvik politikası, ekonominin arzulanan bir ekonomik yapıya ulaşması için de 

temel bir araçtır. Bu nedenle teşvikler, endüstrileşme ve sektörel yapı politikasının 

arzuladığı optimal ekonomik yapılar için gerekli bir araç konumundadır (Erkan ve Tatlıdil, 

1990, s. 50-51). Kalkınma yatırımla, yatırım da tasarrufla mümkün olur. Bu gerçek 

sebebiyle tasarrufun ve yatırımların her türlü vasıta ve şekilde teşvik edilmesi bir 

zaruret olarak ortaya çıkmaktadır. (Bali, 1979, s. 10). 

Ekonomik teşviklerin temelinde, kaynakların, ülke ekonomisi açısından daha yararlı 

olduğu kabul edilen alanlara yönlendirilmesi anlayışı bulunmaktadır. Bu bağlamda, teşvik 

politikaları, ülkelerin zaman içerisindeki gelişmelerine paralel olarak, ihracata, yatırımlara, 

demografik yapıya vb. alanlara öncelik verilmek suretiyle değişebilmektedir. Teşvik 

politikalarının amaç ve yöntemlerinin çok daha karmaşık olabilmesi ve çok farklı araçlar 

kullanılarak uygulanabilmesi açısından sadece devlet tarafından mali yardımlar ile yapılan 

sübvansiyon tanımından daha farklı bir amacı bulunmaktadır. Devletlerin teşvikler ile neleri 

amaçladığı tespit ettikleri hedeflere göre değişmekle birlikte temel amaç, genel anlamda 

halkın refah seviyesinin yükseltilmesidir (Ankara Ticaret Odası, 2000a, s. 7). 

1.2.2.2. Ekonomide Uluslar arası Rekabeti Sağlamak 

Teşvik politikaları genel olarak ülkelerin gereksinimleri ve yapısal koşullarına 

bağlı olarak uygulanmaktadır. Küreselleşmenin yoğunluk kazanmasıyla birlikte 

ülkelerin ekonomik anlamda uluslar arası rekabete uyum sağlamaya çalışmasına yönelik 

olarak teşvik politikalarına sık ve yaygın bir şekilde başvurulmaktadır (Aykın, 2006, s. 

1). 

Özellikle son yirmi yılda ülkeler uluslar arası alanda hareket eden doğrudan yabancı 

yatırımlardan daha fazla pay almak amacıyla teşvik politikalarına giderek daha fazla 

önem vermişlerdir. Yaşanan bu rekabet sonucu hükümetlerin liberal ekonomiye 

15

müdahalesini arttırmıştır. Tüm bu politikalar belirlenirken ülkedeki doğal kaynakların 

durumu, sermaye piyasasının gelişmişlik düzeyi, pazarın genişliği, iş gücünün niteliği, 

ekonominin yapısı ve siyasal toplumsal bir takım unsurlar göz önünde 

bulundurulmalıdır. 

Uluslar arası rekabet gücü zayıflayan, dış ülkelerden kaynaklanan yoğun rekabet 

sonucu zor durumda kalan ya da yeni kurulma aşamasında olan sektörlere devlet tarafından 

destek sağlanabilmektedir. Böylece sektörlerin değişen şartlara uyum sağlayabilmesi ve 

üretimlerini devam ettirerek istihdam sağlaması veya iç ve dış pazarlarda rekabet gücünün 

arttırılarak ödemeler dengesine olumlu katkıda bulunması amaçlanmaktadır (Leblebici, 

2002, s. 5). 

Belli bir malın ihracatını teşvik etmek amacıyla, ihracatı geliştirmek için devlet 

belli sektörlere bir takım avantajlar sağlayabilir. Bu, belli bir malın üreticilerinin ihracata 

yönelmelerini teşvik ya da ihraç edilmekte olan bir malın üretimini teşvik yoluyla 

yapılabilir. Birinci durumda, sağlanacak devlet yardımları ihracat aşamasında, ikinci 

durumda ise yatırım veya üretim aşamasında verilmektedir. 

Devletler bu amaca ulaşmada çeşitli stratejiler belirleyerek uygun mali politika 

araçlarını kullanarak ekonomiye yön vermeye çalışmaktadırlar. Ekonominin belirlenen 

stratejilere uygun olarak yönlendirilmesinde ve şekillendirilmesinde en uygun araçlar ise 

teşvikler olmaktadır. 

Ülkemizin taraf olduğu iki önemli anlaşma Dünya Ticaret Örgütü (Sübvansiyonlar 

ve Telafi Edici Önlemler Anlaşması ) ile Türkiye-Avrupa Birliği (AB) arasında bir Gümrük 

Birliği tesis eden 06.03.1995 tarih ve 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı’nın rekabet ve 

devlet yardımlarına ilişkin hükümleri, ihracat performansına dayalı destekleri “yasaklanmış 

tedbir” olarak değerlendirilmekte, “spesifik” olarak tabir edilen sektörel teşvik politikalarına 

ise imkan tanımamaktadır. Diğer taraftan, bölgesel kalkınmaya yönelik faaliyetlerin ve 

yatay amaçlar olarak tabir edilen küçük ve orta boy işletmelerin, araştırma-geliştirme ve 

çevre korumaya yönelik faaliyetlerinin desteklenmesine ise izin verilmektedir (Serdengeçti, 

2000, s. 5). 

1.2.2.3. Bölgesel Kalkınmayı Sağlamak 

Bölgelerin coğrafi konumu, altyapı ve ulaşım imkanları, eğitim durumu, iş 

olanakları, yer altı kaynakları ve sosyo ekonomik durumlarının birbirinden farklı olması 

ve bunun beraberinde getirdiği olumsuzluklar ülke genelinde haksız rekabete yol 

16

açmaktadır. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde nüfus artış hızının yüksek olması 

nedeniyle bölgeler arası göç ve nüfus hareketlerinin doğurduğu sorunlar da daha büyük 

olmaktadır. Ekonomik gelişme ve sosyal refahı ülke geneline dengeli bir biçimde 

dağıtma arzusu hükümetlerin önem verdiği konuların başında gelmektedir. Bölgesel 

dengesizliklerin yarattığı sorunları gidermek, kıt kaynakların ülke geneline yayılmasını 

sağlamak amacıyla ülkeler teşvik politikalarına başvurabilmektedirler. 

1.2.2.4. İstihdam Yaratmak 

Hızlı nüfus artışı ile birlikte günümüz ekonomilerinde istihdam sorunu devletin 

desteklemesi gereken faaliyetlerin başında gelmektedir. Ülkeler işsizlikle mücadelede 

istihdam yaratabilmek için yeni iş kollarının açılmasını teşvik etme gereğini duyarak 

teşvik politikalarına başvurmaktadırlar. Bu amaçla yeni faaliyete geçen işletmelere 

piyasadan farklı olarak daha düşük faizli kredi imkanları sunulmaktadır (Duran,1998, s. 

14). Uygulanan teşvik politikaları ile ülkeye yapılan yatırımlar sayesinde iş imkanı 

doğmaktadır. Girişimciliğin özendirilmesi, ülkedeki işsizlik sorununun giderilmesinde 

önemli bir unsurdur. 

1.2.3. Teşvik Politikalarının Gerekçeleri 

Ekonomik ve sosyal problemlerin çözümünde kullanılan önemli kamusal 

müdahale araçlarından biri olan “Devlet Yardımları”, özellikle sosyal devlet anlayışının 

gelişmesi ile çok önemli sosyal sorumluluklar da üstlenmiştir. Bu anlamda teşvik 

uygulamaları, ekonomik istikrar ve büyüme gibi ekonomik amaçlar yanında bölgesel 

dengesizliklerin giderilmesi, işsizlik, göç, çevre v.b. gibi bazı sosyal sorunların 

çözümünü de hedeflemektedir. Temelde piyasa mekanizmasına müdahale niteliğinde 

olan ve belli kesime yönlendirildiğinden (belli sektör, yöre ve firma gurubu) haksız 

rekabet yaratan bu kamu politikasını haklı hale getiren neden ise sağlanan dışsal 

faydalardır (DPT, 2007a, s. 2). 

Devlet teşvikleri bir bütün olarak değerlendirildiğinde, belli amaçlara ulaşmak 

uğruna kamunun ekonomiye müdahalesi anlamını taşımaktadır. Ülke deneyimlerinin 

gösterdiğine göre, devlet müdahalesiyle, sanayileşme hamlesini hızlandırmak 

mümkündür. Yoksulluk sınırının geçilmesi ve belli bir gelişmişlik düzeyine ulaşılması 

amacıyla sanayileşme atılımlarının desteklenmesi kaçınılmaz olmaktadır. Özellikle, 

sanayi dallarının kuruluş aşamasında korunması ve desteklenmesi gerektiği konusunda 

17

önemli teorik destekler mevcuttur. Sanayileşmenin ileriki aşamasında da rekabet 

gücünün artırılması için kısa süreli teşvik mekanizmalarının uygulanması kaçınılmaz 

olmaktadır. Ayrıca, piyasa mekanizması kendi başına bırakıldığı zaman bölgesel 

eşitsizlik, çevre ve istihdam sorunları gibi bazı olumsuzluklar ve negatif dışsallıklar 

ortaya çıkmaktadır. Bu sorunların çözümü amacıyla da destek unsurlarını kullanmak 

mümkündür (DTM, 2002, s. 15). 

Teşvik politikalarının uygulanmasında ülkelerin benimsedikleri ekonomi 

politikası ve gelişmişlik düzeyleri etkili olabilmektedir. Gelişmekte olan ülkelerin teşvik 

uygulamalarına gerek duymalarında ekonomik kalkınma, geri kalmış bölgelerin 

kalkındırılması, uluslar arası rekabet gücü kazanma, verimlilik artışı, istihdam 

imkanlarını genişletme, teknoloji transferi, ihracatı arttırmak, sanayileşme ve yabancı 

sermayeyi çekme gibi gerekçeler ileri sürülmektedir. Gelişmiş ülkelerde ise, rekabet 

gücünü korumak, teknolojik gelişmeyi sürdürmek, sermaye kaçışını engellemek, 

bölgesel dengesizlikleri gidermek, verimlilik artışı, sorunlu sektörleri desteklemek, 

işsizliği azaltmak amaçlarını taşımaktadır. (Duran, 2003, s. 8). 

1.2.4. Teşvik Politikalarının Etkin İşleyişi 

Uygulanan teşvik politikalarının etkinlik derecesini saptamak, bu konu ile ilgili 

yeni düzenlemelere gidilmesi veya mevcut politikalarda ayarlamalar yapılması 

açısından belirleyici olmaktadır.(Gerçek,2010, s. 8). Teşvik sisteminin etkin olabilmesi 

için, ülkelerin kalkınma planları ve stratejilerinin uluslar arası gelişmeleri de takip 

ederek belirlenmesi gerekmektedir. Bir teşvik sisteminin etkin işleyişini sağlayabilmek 

için programının uygulanmasından önce, programın uygulanması aşamasında ve 

uygulamadan sonraki aşamalarda temel kriterler belirlenmeli, ülkenin ekonomik ve 

sosyal yapısındaki değişmeler göz ardı edilmemelidir. Teşvik sisteminin işleyişi şekil 

1’de gösterilmiştir. 

18

Teşvik Programının 

Uygulanmasından 

Önce 

- Teşvik edilecek alanların 

seçimi 

- Belirlenen alanların ne 

oranda teşvik edileceğinin 

tespiti 

- Teşvik programının 

süresinin tespiti 

- Kullanılacak araçların 

tespiti ve araçlara ilişkin 

etkinlik-maliyet 

hesaplamaları 

Şekil 1. Teşvik sisteminin işleyişi 

Not: M.H. Topal’ın Karadeniz Teknik Üniversitesi tarafından yayımlanmış olan, “Uluslar arası 

Kuruluşların Teşvik Sistemine Bakışı ve Türk Teşvik Sisteminin Bu Çerçevede Analizi”, 2006, s.37, 

Yayın hakkı 2010 adlı tezinden alınmıştır. 

Kalkınma Planları Ve Stratejileri 

Teşvik 

Programının 

Uygulanması 

Döneminde 

- Seçilen araçların etkisinin 

izlenmesi 

- Etkin olmayan araçların 

tasfiyesi veya yenileriyle 

değiştirilmesi 

-Mevcut araçların yenileriyle 

desteklenmesi 

- Altyapı ve diğer hizmetlerle 

teşviklerin desteklenmesi 

Bunların dışında teşvik politikalarını yönlendiren başka faktörler de mevcut 

olabilmektedir. Ülkedeki doğal kaynakların durumu, mevcut sermaye yapısı ve sermaye 

yapısının gelişmişlik düzeyi, pazarın genişliği, iş gücünün niteliği, ekonominin yapısı, 

siyasal ve toplumsal koşullar önemli rol oynamaktadır. 

Teşvik 

Programının 

Uygulanmasından 

Sonra 

- Uygulama sonuçlarının 

değerlendirilmesi 

- Uygulamaya ilişkin 

etkinlik- verimlilik ile 

ilgili ölçüme dayalı 

çalışmaların yapılması 

-Uygulama sonuçlarına 

göre yeni stratejilerin 

belirlenmesi 

Teşvik tedbirlerinin en önemli özelliği normal olarak devlete geçecek fonların 

alınmasından vazgeçilerek girişimcilere terk edilmesidir (Uluatam,1971, s. 92). Ancak 

bu teşvik tedbirleri girişimcilerin yatırım kararı almasında hissedilir bir değişme 

yapmayacak kadar önemsiz olabilir. Bu durumda politikacı ve idarecilerin belli 

yatırımları özel kesim eliyle yapılması yolunda bir seçimleri yoksa, devlet vergi teşvik 

tedbirlerinin faydasızlaşması karşısında vergi toplayarak yatırımları bizzat kendisi 

19

yapabilir. Bu anlamda teşvik politikalarının etkinliğinin ne ölçüde olduğunun 

değerlendirilmesi önemli rol oynar. Teşvikler ekonomik ve sosyal tüm sorunları 

çözebilecek güçte midir, yoksa teşviklerin de kendi içinde oluşturduğu bir takım 

sorunlar mevcut mudur diye sorulduğunda teşviklerin hangi amaçları gerçekleştirmek 

için kullanılacağı öncelikli olarak belirlenmesi gereken hususların başında gelmektedir. 

1.2.4.1. Sosyal Fayda- Sosyal Maliyet Açısından 

Teşviklerin etkinliğini değerlendirmek için kullanılacak yöntemlerden bir tanesi, 

teşvik sonrası yapılan ilave yatırım harcamasının sosyal getirisi ile sosyal maliyetinin 

karşılaştırılmasıdır. Yapılan yatırım faaliyeti neticesinde bütün toplumu etkileyen 

verimlilik artışı meydana gelebilir. Bu artışlar yatırımın sosyal getirisini oluşturur. 

Sosyal maliyet ise, devletin vazgeçtiği vergi gelirlerinin oluşturduğu fırsat maliyetidir. 

Bu yaklaşıma göre eğer verilen teşvik sonucu yapılan yatırım harcamasının sosyal 

getirisi, vazgeçilen vergi gelirleri sebebiyle oluşan sosyal maliyetten fazla ise, teşvik 

uygulamasına devam edilmelidir. Eğer sosyal getiri sosyal maliyetten düşük ise, teşvik 

uygulaması yerine devlet bu kaynağı verimli olabilecek başka alanlara yönlendirmelidir. 

Ancak bu hesaplamayı yapmak çok kolay olmamaktadır. Elde edilmesi kolay olmayan 

birçok veriye ihtiyaç vardır. Örneğin firmaların teşvik öncesi ve sonrası yatırım 

faaliyetinde bulunma isteği, teşvikler için harcanan devlet fonlarının alternatif maliyeti, 

teşvik politikasını yürütmek için yapılan harcamalar ve firmaların vergi kredisini 

uygulamak için yaptığı harcamalar değerlendirilmelidir. 

1.2.4.2. Siyasi İstikrar ve Beklentiler Yönünden 

Teşviklerin etkinliğinin bir başka ölçüsü ise ülkedeki siyasi istikrar ve 

beklentilerdir. Siyasi istikrarsızlığın mevcut olduğu ve gelecek hakkındaki beklentilerin 

olumsuz olduğu dönemlerde, teşviklerin etkisi zayıf olur. Güçlü hükümetlerin ciddi ve 

kararlı uygulamaların teşvik politikalarının etkisini arttırır. Ayrıca, ekonomide istikrar 

ve devamlılık da önemlidir. Sürekli değişen ekonomi politikaları ve buna bağlı mevzuat 

değişiklikleri uzun dönemli yatırım kararlarını caydırıcı etkiye sahiptir. Bu alanda 

mutlaka dünya konjonktürü çerçevesinde yatırım önceliklerini bilimsel bir tarzda takip 

ederek devlete önerilerde bulunan bir uzmanlık bölümünün kurulmasına ihtiyaç vardır. 

Eğer böyle bir yola gidilmez ise, teşvik sağlanmış olan bazı yatırımlarda gereksiz yere 

20

kapasite oluşturulması olasılık dahiline girerken bazı yatırımlar açısından da kaynak 

yetersizliği ortaya çıkabilir. 

Yatırım teşviklerinin yabancı yatırımların ülkeye çekilmesinde de önemli etkileri 

bulunmaktadır. Yabancı yatırımcılar bir ülkede yatırım yapma kararı alırken, piyasa 

çapı, iş gücü piyasasının yapısı ve yasaları, endüstriyel bölgelerin durumu, enerji 

maliyeti ve kullanılabilirliği, nakliye maliyeti ve yoğunluğu, ülkedeki faiz oranı ve kredi 

imkanları, vergi sistemi, bankacılık sistemi, finansal piyasaların durumu vb. koşullara 

dikkat ederler. Bu nedenle uygulanacak teşviklerin yapısı yabancı yatırımların ülkeye 

gelmesi açısından büyük önem teşkil etmektedir (Sarıöz, 2006, s. 28). 

1.2.4.3. Zamanlama Açısından 

Teşvik sisteminin yöneleceği yatırımlar, yeni yatırımlar, tamamlama yatırımları, 

yenileme ve modernleştirme yatırımları olmak üzere üç grupta toplanmak mümkündür. 

Bu sahalardaki yatırımlar yatırım öncesi ve yatırım sonrası olmak üzere değişik 

zamanlarda teşvik edilebilmektedir. İşte, bu teşvik sisteminin uygulanmasındaki en 

kritik noktalardan bir tanesi de, teşviklerin hangi dönemde uygulanması gerektiğidir. 

Eğer ekonomide enflasyonist bir süreç yaşanıyorsa, yatırım sonrası teşviklerin önemi 

azalacaktır. Çünkü, yatırım harcamasının yatırım bitinceye kadar ne olacağı böyle bir 

ortamda bilinememekte, böyle bir belirsizlik de yatırımcıyı caydıran bir faktör 

olmaktadır (Çiçek, 2001, s. 202). 

Vergi mevzuatında bulunan vergi muafiyeti kavramı ile muafiyetin tanındığı 

süre de, yatırımların getirileri zaman içinde yayılış durumlarına göre farklılık 

oluşturacaktır. Muafiyet süresi kısaldıkça, kısa sürede getiri sağlayan yatırımlar 

desteklenmiş olmakta, buna karşılık muafiyet süresi uzadıkça, getirisi daha uzun 

yatırımlar nispi üstünlük sağlamış olmaktadır. 

1.2.4.4. Bölgelerarası Gelişmişlik Farklılığının Giderilmesi Açısından 

Maliye politikası araçları, kamu harcamaları ve kamu gelir sistemi ile bölgesel 

dengesizlik sorunlarına müdahalede etkili olur. Bölgesel farklılıklarda alt yapı 

yatırımları ve geri kalmış bölgelere gidebilecek yatırımlarda çeşitli teşvik 

mekanizmalarının uygulanması bölgesel dengesizliği gidermede rol oynar. Kaynakların 

aktarılmasında gelişmemiş yöreye uygulanacak politikalar sonucu, gelişmiş yörelerden 

21

kaynakların çekilmesi anlamına gelmektedir. Bu açıdan bakıldığında bazı politik 

engellerin çıkması söz konusu olabilir. 

Bölgesel dengesizlikler, bölgelerin farklı ekonomik ve sosyal koşullarından 

kaynaklanmaktadır. Diğer bir ifadeyle, özel kesim işletmelerin geri kalmış bölgelere 

gitmemelerinin nedeni o bölgelerdeki düşük karlılıktır. Düşük karlılık, düşük 

verimliliğin ya da girdi maliyetlerinin yüksekliğinin bir sonucudur. Aynı sonuç kar 

amacı ile çalışmayan kamu kesimi işletmeleri için de geçerli olabilir. Ancak kamu 

işletmelerinin verimliliği, özel işletmelerde olduğu gibi, kar göstergesi ile 

ölçülmemekte, sosyal getiri diye bilinen ve ekonomik göstergelere yansımayan, 

toplumu uzun dönemde iyileştiren etkileri ile değerlendirilmektedir (Ataç, 2004, s. 

342). 

Bölgeler arası gelişmişlik farklılıklarının giderilmesi açısından devlet teşvik 

araçlarını devreye sokmakta, bu da devlete ve dolayısı ile topluma bir maliyet 

yüklemektedir. Uygulama sonuçlarına göre bu teşvikler genelde az gelişmiş yörelere 

uygulanmakta olsa da daha çok gelişmiş bölgelerin yararlandığı tespit edilmiştir. 

Bundan dolayı bölgesel gelişmeyi ve bölgelerarası gelişmişlik farklarının azaltılmasını 

sağlamak için yeni teşvik yöntemlerinin geliştirilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. 

Devlet teşviki alan bölgesel gelişmişliği düşük yörelerde rekabetin olumsuz sonuçları 

ortaya çıkabilmesi sonucu birçok girişim yapılamamaktadır. Girişimciler bölgede teşvik 

alan firmaların yıkıcı rekabet ortamından çekinerek yatırım kararlarını erteleyebilirler 

veya tamamen vazgeçebilirler. Bu nedenle geri kalmış bölgelerde girişimcileri yıkıcı 

rekabet ortamından geçici bir süreliğine korumakla, geri kalmış bölgelerin gelişmesini 

ve bölgelerarası gelişmişlik farklarının giderilmesi sağlanabilir. Sektörlerde yeni 

kurulan işletmelere ilk başta geçici bir rekabet koruması sağlanması, hem bölgesel, hem 

de ulusal ekonomik ve sosyal göstergeleri olumlu etkileyecektir (Ünsaldı, 2006, s. 122- 

123). 

Türkiye’de farklı şekillerde gerek genel olarak ekonomik büyümeyi 

gerçekleştirmek ve gerekse bölgelerarası gelir ve gelişmişlik farklılıklarını ortadan 

kaldırmak için çeşitli teşvik politikaları uygulamaya konulmuştur. “Teşvik-i Sanayi 

Kanunu”, Kalkınmada öncelikli iller uygulaması ve en son uygulamaya konulan “5084 

Sayılı Yatırımların Ve İstihdamın Teşviki İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması 

Hakkında Kanun, 5350 Sayılı Yatırımların Ve İstihdamın Teşviki İle Bazı Kanunlarda 

Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ve son 

22

olarak 2009/15199 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar” söz konusu 

politikalara örnek gösterilebilir (Güven, 2007, s. 21) 

23

İKİNCİ BÖLÜM 

TÜRKİYE’DE TEŞVİK POLİTİKALARININ TARİHÇESİ VE TEŞVİK 

POLİTİKASI ARAÇLARI 

2.1. Türkiye’de Teşvik Politikalarının Tarihçesi 

Türkiye’de genel teşvik sistemi genel ve özel hedefleri olan kısa, orta ve uzun 

dönemli araçlardan ve bunların uygulamalarından oluşan karmaşık bir görünüme 

sahiptir. Karmaşıklık hedeflerin ve özellikle araçların çokluğu yanında mevzuat ve 

uygulamanın zor anlaşılabilmesi ve hızlı değişmesinden kaynaklanmaktadır 

(Küçükoğlu, 2005, s. 307). Bu açıdan Türkiye’de teşvik politikalarının tarihsel süreç 

içerisinde nasıl bir gelişim gösterdiği teşvik sistemini anlamak açısından önemli bir 

unsurdur. 

Ülkemizde yatırımların özendirilmesine yönelik teşvik tedbirleri uygulamalarına 

ilişkin olarak ilk kanuni mevzuat Osmanlı İmparatorluğu zamanında gerçekleştirilmiş, 

ancak, esas olarak Cumhuriyet sonrası dönemde uygulama alanı bulmuştur. Bu kısımda 

teşvik tedbirleri planlı dönem öncesi ve planlı dönem sonrası şeklinde iki dönem olarak 

ele alınacaktır. Her plan döneminde teşvik politikalarının ayrı özellikler göstermesi 

nedeniyle, plan dönemlerindeki gelişmeleri ayrı ayrı ele almakta yarar olmaktadır 

(Küçükoğlu, 2005, s. 307-308). 

2.1.1. Türkiye’de Teşvik Politikalarının Genel Çerçevesi 

Teşvik politikasının amaçları, araçları, uygulama biçimi, kurumsal yapısı ve 

ekonomi politikası içindeki göreli gücü zaman içinde değişmekle birlikte, genel 

ekonomi politikası içinde özel kesim sermaye yatırımlarını yönlendirme aracı olarak 

hemen her dönemde uygulama alanı bulmuş, ve halen uygulanmaya devam 

edilmektedir. 

Teşvik politikaları, her ülkenin önceliklerine göre değişik uygulamalar 

içermektedir. Ülkemizde de her dönemde uygulama alanı bulan teşvik politikaları 

özellikle 1980’li yıllardan itibaren yoğun olarak uygulamaya konulmuştur. 

Kıt kaynakların en verimli şekilde kullanılmasını, tasarrufun arttırılarak en 

uygun yatırımlara kanalize edilmesini, ekonominin itici ve sürükleyici sektörlerinin 

24

harekete geçirilmesini, ihracatın ve döviz gelirlerinin arttırılmasını sağlamak, özel 

sektör yatırımlarını kalkınma planları ve programlarında tespit edilen sahalara 

kaydırabilmek amacıyla teşvik politikası uygulamalarına ihtiyaç bulunmaktadır (Bali, 

1979, s. 8). 

Ülkemizde teşvik politikalarının uzun bir geçmişi bulunmaktadır. Bu dönem 

içerisinde, öncelikli sektör tanımlamalarında, uygulanan teşvik araçlarında ve tüm 

bunlara paralel olarak hukuki yapı ile örgütsel yapıda çok sık değişiklikler olmuştur. 

Söz konusu değişiklikler, temelde ekonominin dinamik bir yapıya sahip olmasından 

kaynaklanmakla birlikte, gerek tüm dünyada kamunun ekonomiye bakış açısında 

meydana gelen değişikliklerin ülkemize yansıması, gerekse ülkemizdeki ekonomik 

yapıya ilişkin değişiklikler de teşvik politikalarının belirli aralıklar ile yeniden gözden 

geçirilmesini gerektirmiştir. 

Pek çok az gelişmiş ülke, kendilerini kuşatan işsizlik, yoksulluk, enflasyon gibi 

sorunların ağırlığını üzerinden atmak için kalkınma planlarından yararlanma yoluna 

gitmektedirler. Yapılan bu planlar ekonomik ve toplumsal tüm genel amaçların 

tanımlandığı birer belge niteliği taşımaktadır. 

Kalkınma planlarında birer tavsiye demeti şeklinde yer alan özel sektörü yatırım, 

üretim ve hizmet dalları ile bölgelere yönelten ve kanunlarla ihdas edilen özendirici, 

itici ve caydırıcı kaide ve vasıtaların tamamı teşvik tedbirleri olarak nitelendirilmektedir 

(Bali, 1979, s. 7). 

Teşvik politikası, kalkınma planlarının buyurucu değil de yol gösterici nitelikte 

olması durumunda özel kesim girişimcilerinin istenilen doğrultuda yatırıma yönelmeleri 

için bulunmuş bir yöntem olarak ortaya çıkmaktadır. Yol gösterici amaçlara kamu 

kesiminin uyması zorunlu ise de özel kesimin uyması ancak gönüllü bir şekilde 

olabilmektedir. Daha açık bir ifadeyle, özel kesim plan amaçlarına kendisi açısından bir 

karlılık söz konusu ise uyar, yoksa uymaz. İşte bu nedenle, özel kesimi planın amaçları 

doğrultusunda eyleme sürükleyebilmek için bir takım itici güçler bulmak gerekir. 

Teşvikler bu görevi yerine getirmektedir (Korkmaz, ve diğerleri, 1989, s.16). Kalkınma 

planları ve yıllık programlarla tespit edilen hedeflere ulaşabilmek için özel kesimi 

önceliği olan yatırımlara ve bölgelere yöneltmek ve götürmek hususunda en önemli araç 

teşvik tedbirleri olmaktadır. 

Ülkemizde 1960 ‘ların ilk yıllarından itibaren uygulamaya koyulan beş yıllık 

kalkınma planlarında ithal ikameci sanayileşmede yeni bir döneme girilmiş, yatırımları 

ve ihracatı teşvik amacıyla yeni kanunlar çıkarılmış, yeni düzenlemelere gidilmiştir. 

25

Sınırlı iç piyasa ve ihracata yönelmedeki yetersizlik ithal ikameci politikanın devlete 

olan maliyetini her geçen gün arttırmıştır (DPT, 2004, s.1). 

1970’lerin sonlarına doğru dış ödemeler dengesinde yaşanan krizin de etkisiyle, 

dünyada küreselleşme eğilimlerine paralel olarak 24 Ocak kararlarıyla Türkiye’de ithal 

ikameci kalkınma stratejisinden dışa açık kalkınma stratejisine geçiş olmuştur. Bu 

ortamda, özel sektörün piyasa koşullarında dünya ile rekabet ederek gelişmesi 

hedeflenmiş, kamu sektörünün ise teşvik edici yönlendirici, ve alt yapı hizmetlerini 

sağlayarak destekleyici bir rol almasına çalışılmıştır (DPT, 2001c, s. 13). Bu 

doğrultuda, 80’li yılların ilk yarısında, doğrudan ihracata yönelik özendirici nakdi 

teşvikler sağlanırken, 80’li yılların ikinci yarısından itibaren bu teşvikler yatırımlara 

kaydırılmıştır. Ancak, gerek kamu gelir-gider dengesindeki sorunların, gerekse Dünya 

Ticaret Örgütü, Avrupa Birliği ve Gümrük Birliği gibi uluslararası kuruluşlara karşı 

olan yükümlülüklerimizin etkisi ile doğrudan nakdi teşvik araçları son yıllarda bazı 

istisnalar dışında uygulamadan kaldırılmış ve özel seçici teşvik politikası bırakılarak 

vergisel teşviklerin ağırlıklı olduğu genel teşvik uygulamasına geçilmiştir. 

1990’lı yılların başından itibaren ise kamuda ortaya çıkan kaynak sıkıntısı, 

yatırımların teşvik edilmesi amacıyla bütçeden tahsis edilen kaynakların azalmasına yol 

açmıştır. Ayrıca serbest ticaret anlaşmaları ve AB mevzuatı gibi uluslar arası 

yükümlülüklerimiz çerçevesinde destek unsurlarının çeşitliliği giderek azalmıştır 

(Hazine Müsteşarlığı, 2010, s. 3). 

Nitekim, söz konusu politika değişiklikleri sonucu teşvik uygulamalarını 

yürütmek ile görevli birim 1992 yılında DPT’ndan alınarak Hazine Müsteşarlığı 

bünyesine dahil edilmek suretiyle kamunun teşvik politikaları ve kalkınma planları 

doğrultusunda uyguladığı selektif özendirici politikalar yerine, yatırım kararlarının 

ağırlıklı olarak piyasa mekanizmasına bırakılması doğrultusundaki genel görüşe paralel 

bir örgütlenme yapısına geçilmiştir (DPT, 2000b, s. 214). 

1995 yılından itibaren bölge ve sektör ayrımı yapılmaksızın belirli bir 

büyüklüğün üzerindeki tüm yatırımlara hitap eden ağırlıklı olarak KDV istisnası ve 

Gümrük Muafiyeti destek unsurlarını içeren” Genel Teşvik Sistemi”, uygulamasına 

geçilmiştir (Hazine Müsteşarlığı, 2010, s. 3). 

Son dönemde ise, genel teşvik sisteminin yanı sıra bölgesel teşvik sistemi ve 

büyük yatırımları destekleyecek teşvik sistemi ayrımına gidilmiş ve 2009/15199 sayılı 

“Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar” 16.09.2009 tarih ve 27290 sayılı 

Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 

26

2.1.2. Planlı Dönem Öncesi Uygulanan Teşvik Politikaları 

Osmanlı devleti gittikçe büyüyen dış borçlarını nasıl ödeyeceğini sorusuna yanıt 

aramaya başladığı dönemde sorunun ihraç ürünlerinin işlenmemiş ürünler olmasından 

kaynaklandığı düşünülerek o dönemde ilk teşvik kararları (hem yatırım hem ihracat 

teşvikleri) alınmıştır. İlk ihracat teşviği olarak, pamuğu işleyerek, pamuk ipliği olarak 

ihraç edecek olanlardan ihraç gümrük resminin alınmayacağı ilan edilmiştir. İlk teşvik 

uygulaması 1881 yılında Muharrem Kararnamesi ile kurulan Duyun-u Umumiye 

tarafından yapılmıştır. İdare tarafından Bursa’da bir ipekçilik okulu açılmış ve dışarıdan 

verimli tohum ithal edilmiştir. Bu sayede 1881 yılından 1914 yılına kadar ipek iplik ve 

kumaş ihracatı 5-6 kat artmıştır (Yerebakan, 2007, s. 49). 

Osmanlı Devleti’nin Batı karşısında zayıf kalan sanayisini canlandırabilmek 

amacıyla 1 Ocak 1913 tarihinde “Teşvik-i Sanayi Kanunu Muvakkati” ile yapılmıştır. 

Bu kanunla toplam değeri bin lirayı geçen sanayi tesisleri için en çok beş dönüme kadar 

hazine arazisinin bağışlanacağı, sanayi kuruluşları için makine, teçhizat ile ham madde 

ve yardımcı maddelerin gümrük, resim ve vergilerden muaf olarak ithali, fabrikaların 

kurulması ve işletilmesi ile ilgili vergi, resim ve harçlardan muaf tutulacakları 

belirtilmiştir. Bu tarihlerde ordunun ihtiyacını karşılamak amacıyla sanayide yeni 

girişimlere başvurulmuştur (Kepenek, 1994, s. 18). 

Bu yasadan sanayi kuruluşlarının yararlanmaları için gerekli işlemler oldukça 

basit olmalarına rağmen, uygulamada bundan yararlananların sayısı çok az olmuştur. 

Birçok kuruluş bu yasadan haberdar olmamıştır. Yasadan yararlananların bir kısmının 

dahi bu yasa hakkındaki bilgileri çok sınırlı kalmıştır. Bunun nedenini de bu dönemde 

yatırımcıların hükümetle olan ilişkilerinin komisyoncular tarafından yürütülmesi teşkil 

etmiştir (Gündüz, 1971, s. 3).Söz konusu kanunun uygulamada başarısız olduğu 

gözlenmiştir. Bunun sebepleri arasına sermaye yetersizliği, sermaye birikimine karşı 

gösterilen ilgisizlik, tecrübe noksanlığı ve teknolojik yetersizlikler sayılabilir. 

Cumhuriyetin kuruluşundan sonra, öncelikle sanayinin teşvik ve korunmasına 

önem verilerek, 1923’teki Birinci İzmir İktisat Kongresinden sonra, 1927’de 15 yıllık 

süre için “Teşvik-i Sanayi Kanunu” yürürlüğe girmiştir. 1923-1939 döneminde devletçi- 

karma ekonomi fikri, iktisadi politikada hakim olmuştur (DPT, 1982, s. 118). 

Uygulanan politikalarla hür bir girişimci politikasının izlenmeye çalışılmış 

olmasına rağmen özel sektörde yeterli düzeyde sermaye ve teknoloji birikimi 

27

olmadığından teşvik politikalarında istenildiği ölçüde bir başarı sağlanamamıştır.1942 

yılından sonra ise “Teşvik-i Sanayi Kanunu” tamamen ortadan kaldırılmıştır. 

1930-1939 dönemlerinde ülkenin içinde bulunduğu koşullar gereği, ülkenin hızlı 

kalkınması ve sanayileşmesi ihtiyacı sonucu oluşan ve özel girişimin güvenli bir istikrar 

içinde varlığını sürdürmesini öngören ve 1929 Dünya Ekonomik Bunalımının 

ekonomide oluşturduğu ve yaratacağı olası olumsuz etkileri ortadan kaldırmayı 

amaçlayan bir mali politika yürütülmesi hedeflenmiştir. 

Sanayileşmeyi gerçekleştirmesi beklenen özel sektörde sermaye birikiminin az 

olması ve özel girişimcilerin yeterli bilgi ve deneyimden yoksun olmaları, uzun 

dönemde daha fazla kar sağlayabilecek yatırımlar yerine, çabuk kar sağlayan işleri 

tercih etme eğiliminde olmaları, gümrük himayesinden yoksun olmaları özel sektörün 

sanayileşmeyi sağlamasını engellemiştir (Giray,2006, s. 228).Bu amaçla, ülkede yeterli 

alt yapının oluşabilmesi için plan ve programlarla ekonomiye yön vermeye yönelik 

devletçi bir politika izleme dönemi başlamıştır. 

Uygulanacak iktisat politikasına yön verebilmek amacıyla1946 yılında İvedili 

Sanayi Planı, 1947 yılında İktisadi Kalkınma Planı (Vaner Planı) hazırlanmış, 1948’de 

İktisat Kongresi’nde hükümetin özel kesimi teşvik etmesi istenmiş olmakla birlikte 

1950 yılına kadar yatırımları teşvik edici herhangi bir tedbir uygulanmamıştır. Teşvik 

konusunda, 1951 yılında 5821 sayılı “Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu” kabul 

edilmiş ve 1954 yılında 6224 sayılı kanunla değiştirilerek tekrar yürürlüğe girmiştir. 

1954 yılında 6276 sayılı “Petrol Kanunu” kabul edilmiş ancak bu yasa da bekleneni 

vermediği için 1973 yılında değişikliğe uğrayarak pek çok hükmü yürürlükten 

kaldırılmıştır. Teşvik konusunda sanayiye orta ve uzun vadeli kredi sağlamak amacıyla 

“Türkiye Sınai ve Kalkınma Bankası’nın kurulması da bu dönemde görülen önemli bir 

gelişme olmuştur. 13.5.1953 tarih ve 6086 sayılı Turizm Endüstrisi Teşvik Kanunu ile 

turizm müesseseleri, 3.3.1954 tarih 6309 sayılı Maden Kanunu ile maden aramaları 

teşvik edilmiştir. Genelde 1950-1960 dönemi, günümüz karma ekonomik düzeninin ve 

dolayısıyla bugünkü teşvik politikalarının hazırlayıcısı bir dönem olmuştur (Küçükoğlu, 

2005, s. 315-317). 

2.1.3. Planlı Dönemde Uygulanan Teşvik Politikaları 

Özel sektör için yol gösterici kalkınma planlarının hazırlanmasına bağlandığı 

1960 ve sonrası planlı dönemde yatırımların teşviki kalkınma planları ve yıllık 

28

programlar çerçevesinde çıkarılan kararnameler ve tebliğler ile yürütülmüştür. Bu 

dönemde Devlet Planlama Teşkilatı kurulmuş ve yatırımların teşviğine ilişkin yasal 

düzenlemelere gidilmiştir (Yerebakan, 2007, s. 25). 

2.1.3.1. Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi (1963–1967) 

Birinci kalkınma planı döneminde özel sektörün kalkınmada etkin bir rol 

oynamasını sağlamak ve özel sektör yatırımlarının artması amacıyla teşvik tedbirleri 

üzerinde önemle durulmuş, vergi indirimleri, gelişmemiş bölgelerin geliştirilmesi için 

teşvikler sistemi getirilmiştir. Bu amaçla kalkınmada öncelikli yöreler politikasının 

önemi vurgulanarak Potansiyel Gelişme Bölgeleri, Geri Kalmış Bölgeler ve Büyükşehir 

Bölgeleri şeklinde bir ayrıma gidilmiştir. Gelişmiş yörelerde başka, az gelişmiş 

yörelerde başka teşvik ölçütlerinin uygulanacağının vurgulandığı söylenebilir. Bölgeler 

bazındaki değerlendirme çalışmalarına geri kalmış bölgelerin başında gelen Güneydoğu 

ve Doğu Anadolu Bölgelerinden başlanmıştır. 

Birinci plan döneminde, ülkemizde ilk defa 19.02.1963 tarihli ve 202 sayılı 

kanunla, yatırımların teşviki amacıyla “Yatırım İndirimi” uygulamasına başlanmıştır. 

Kalkınma planlarına uygun ve kanunda belirtilen şartları içeren yatırımların 

özkaynaktan karşılanan kısımlarının, kanunda açıklanan yüzdesi kadar geliri, gelir ve 

kurumlar vergisi matrahından indirilerek vergi dışı bırakmakta ve böylece yatırım 

indirimi sağlayarak, yatırımları kalkınma planlarına uygun alanlara kanalize etmektedir 

(Aşıkoğlu,1988,18).Çıkarılan 202 sayılı kanuna göre, yatırımın öz kaynaktan karşılanan 

kısmına uygulanacak olan oran genel olarak %30, tarım sektöründe %40 ve geri kalmış 

bölgelerdeki yatırımlarda %50 olarak belirlenmiştir. 

Yatırım İndirimi düzenlemesinin ardından ihracatta vergi iadesi imkanı veren 

27.6.1963 tarihli 261 sayılı Kanun ile ithalden alınan vergi ve resimlerin 

taksitlendirilmesi olanağı sağlayan 14.5.1964 tarihli 474 sayılı kanun izlemiştir. Ayrıca, 

sanayi için gerekli orta ve uzun vadeli finansman ihtiyacının karşılanmasına yönelik 

olarak Sınai Yatırım Ve Kredi Bankası ile Devlet Yatırım bankası oluşturulmuştur 

(Yerebakan, 2007, s. 25). Hızlandırılmış amortisman uygulamasına da bu dönemde 

başlanmıştır. 

Özel yatırımların planlı dönem içinde ortalama yıllık artış oranı yüzde 11 dir. 

Özel teşvik tedbirlerinin girişimciler tarafından geniş ölçüde bilinmemesi, konan 

teşviklerle ilgili yetkili kuruluşların bilgi eksikliği, teşvik araçlarından yararlanmak 

29

isteyen müteşebbislere uygulanan formalite fazlalıklarının zaman kaybına neden 

olmasından dolayı teşviklerden belirli sınırın üstündekiler faydalanabilmişlerdir 

(Korkmaz ve diğerleri, 1989, s. 21). 

2.1.3.2. İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi (1968-1972) 

1967 yılında 933 sayılı “Kalkınma Planlarının Uygulanmasına Dair” kanun ile 

bir yandan bazı yeni teşvik tedbirleri getirilirken, diğer yandan uygulanmakta olan 

tedbirlerin kapsamı genişletilmiştir. Kanunun en önemli özelliği 1967 yılına kadar 

uygulanmakta olan tüm teşvik tedbirlerini bir araya getirmesidir. Yine, 1967 yılında 

kalkınma planları ve yıllık programlardaki ilke, hedef ve politikalar yönünde teşvik 

tedbirlerini hazırlamak, yatırımları teşvik mevzuatı çerçevesinde yatırım projelerini 

değerlendirerek teşvik belgesine bağlamak, teşvik tedbirleri ile ilgili uygulamaları 

değerlendirerek gerekli tedbirleri almak, ilgili kuruluşlar arasında koordinasyonu 

sağlamak ve ihtilaf durumunda görüş bildirmek, yatırımları yerinde incelemek ve 

değerlendirmek ve gerçekleşen yatırımlarda gerektiğinde müeyyide uygulamak amacı 

ile “Teşvik Ve Uygulama Genel Müdürlüğü”, ilk olarak başbakanlığa bağlı bağımsız bir 

birim olarak kurulmuş ”Yatırımları Ve İhracatı Geliştirme Teşvik Bürosu” olarak 

faaliyetine başlamış, 4059 sayılı kanun ile Hazine Müsteşarlığına bağlı bir birim olarak 

kurulmuştur (Bkz; 4059 Sayılı Kanun). 

202 sayılı kanun ile uygulanma imkanı getirilen yatırım indirimindeki %30, 40 

ve 50 oranları, 933 sayılı kanunla azami %80’e çıkarılmıştır. Gümrük vergilerinde tam 

ve kısmi muafiyet, organize sanayi bölgelerinin kurulması bu kanun kapsamında yer 

almıştır (DPT, 1982, s. 18-19). 

İkinci plan döneminde 933 sayılı kanunun birçok maddesi Anayasa Mahkemesi 

tarafından iptal edilmiş ve bu da plandan tam olarak beklenen sonuçlarının 

alınamamasına sebep olmuştur. İptal edilen konular, geliştirme ve teşvik fonları, 

kamunun iştiraki, gümrüklerde tam ve kısmi muafiyettir. 

Bu dönemde, sanayinin gelişmesi için uygun görülen sektör ve bölgelerde 

selektif kredi politikasından sanayicin geniş ölçüde yararlandırılması öngörülmüş, 

Merkez Bankasınca özel reeskont haddi uygulanmıştır. 

“Özel teşvik tedbirlerinin daha geniş ve etken bir uygulamaya kavuşabilmesi, 

ilgili formalitelerin basitleştirilmesi ve cevaplama süresinin kısaltılması amacıyla, 

30

yatırım projelerinin değerlendirilmesinden sonra verilecek tek bir belge ile yatırımın 

değişik teşvik tedbirlerinden kolaylıkla faydalanmasını sağlayacak tedbirler alınacaktır 

(DPT,1967, s. 117) ”ifadesi ile halen uygulamada olan “Teşvik Belgesi” sistemi 1968 

yılından sonra getirilmiştir. 

İkinci plan döneminde vergilerden teşvik ve yöneltme aracı olarak önceki 

dönemlere göre daha yaygın bir şekilde yararlanılmıştır. Bu uygulama yatırım ve ihracat 

faaliyetlerinin tespit edilen önceliklere yöneltilmesinde etkili olmuş fakat kamu 

sektörünün kısa dönemde gelir ihtiyacını arttıran faktörlerden birini teşkil etmiştir 

(DPT, 1973, s. 871). 

2.1.3.3. Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi (1973-1977) 

Üçüncü beş yıllık kalkınma planı döneminde ithal ikameci sanayileşme amacı 

göz önünde tutularak, sanayinin yurt genelinde dengeli bir şekilde yaygınlaştırılması 

gereği üzerinde durulmuştur. Bu plan döneminde de kalkınmada öncelikli yörelerin 

kalkınmasına öncelik verilmesi istendiği halde bu amacın gerçekleştirilmesi pek 

mümkün bulunmamıştır (DPT, 1973, s. 120). 

Üçüncü plan dönemine rastlayan dünya petrol bunalımı bir yandan sanayileşme 

girişimlerini olumsuz etkilerken, diğer yandan da işçi döviz akışını azaltmış, ayrıca ithal 

edilen makine-teçhizat ve hammaddeye ödenen döviz miktarını arttırmıştır. Ortaya 

çıkan bu olumsuz gelişmeler yatırım talebini önemli ölçüde olumsuz yönde etkilemiş, 

yapılması amaçlanan yeni yatırımlar teşvik uygulamalarının geliştirilerek devam 

etmesine rağmen amaçlanan düzeye ulaşamamıştır (Aşıkoğlu, 1988, s. 31). 

2.1.3.4. Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi (1979-1983) 

Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planında da bölgelerarası gelişmişlik farkının 

azaltılması hedef alınmış, başka bölgelere oranla gelişmiş ve hızla gelişmekte olan 

bölgelerde, gelişmenin ulusal plan hedef ve amaçları doğrultusunda sürekliliğini 

sağlamak, düzensiz kentleşmeyi ve arazi kullanımın disiplin altına almak sanayi alt yapı 

ilişkilerini düzenlemek plan hedefleri arasına alınmıştır. Yatırım politikası olarak 

geçmiş üç planda olduğu gibi gelişmenin sanayileşme yönünde olacağı belirtilerek 

sanayide yapısal değişiklik sağlamak, yüksek gelir ve üretim düzeyine erişmek amacına 

yönelik olarak imalat sanayi içinde ara ve yatırım malları üreten sanayilerin öncelikle 

kurulması ve geliştirilmesi öngörülmüştür (DPT, 1979, s. 24-99). 

31

Teşviklerin bölgesel olarak ve iş koluna göre farklı oranlarda uygulanacağı yani 

teşvik tedbirlerinin uygulanmasında müteşebbisler bakımından farklı uygulamalara 

gidilmesi ilk defa bu dönemde ele alınmış ve uygulanmıştır. 

2.1.3.5. Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi (1985-1989) 

24 Ocak kararları ile birlikte yepyeni bir döneme giren ülke ekonomisinde en 

önemli değişikliklerden biri ithal ikameci sanayileşme politikası yerine ihracat 

seferberliği ve ihracata verilen önem olmuştur. İhracata ağırlık verileceği ve bu nedenle 

ihraç potansiyeli olan yatırımların önem kazanacağı” vurgulanmıştır. (DPT, 1982, s. 

82). 

Bu planda, ihracatın arttırılması ve devamlılığını sağlamak amacıyla belirlenen 

teşvik politikası hedefleri kısaca şöyledir; (DPT, 1985, s. 32). 

- Teşvik mevzuatı tek yasada toplanarak, birbirini tamamlayan ve değişen iç ve 

dış piyasa şartlarına uyum sağlayabilecek esneklikte bir yatırım ve ihracatı 

teşvik sisteminin geliştirilmesi 

- İstihdam probleminin çözülmesinde emek yoğun yatırım projelerinin teklifine 

ağırlık verilmesi 

- Yatırımların finansmanında özkaynak kullanımının teşvik edilmesi 

- Yatırımların yurt genelinde dengeli dağılımını yönlendirmek amacı ile, teşvik 

tedbirlerinin yörelere göre uygulanmasında farklılaştırmaya devam edilmesi, 

- Özellikle dayanıklı tüketim ve yatırım mallarının dışarıda pazarlanmasında, 

satış sonrası bakım hizmetlerinin devamlılığını temin etmek üzere depolama, 

büro, acentelik, bayilik ve temsilcilik kurulması yolunda devletçe gerekli her 

türlü desteğin sağlanması, 

- Bölge ülkelere yapılan tarım, sanayi ve hayvancılıkla ilgili ürünlerle ilgili 

yatırımları teşvik etmek, 

- Yatırım teşvik tedbirlerinin yatırım konusu, kapasitesi, teknolojisi, istihdam ve 

ödemeler dengesi yer seçimi de dikkate alınarak uygulanması 

amaçlanmaktadır. 

Bu plan döneminde, teşvik tedbirlerinden beklenen sonucun alınabilmesi 

gayesiyle, her türlü yatırım faaliyetlerinde ihtiyaç duyulan enerji ve diğer altyapının 

devlet tarafından yeterli ölçülerde ve zamanında götürülmesi de karara bağlanmıştır. 

32

Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde, kalkınmanın gerçekleştirilmesi 

amacıyla özellikle OrtaDoğu pazarına yönelik, taşıma maliyetlerine duyarlı mal üreten 

işletmelerin (hayvancılığa dayalı ürünler) kurulmaları teşvik edilerek, bu tür 

işletmelerde çalışan personelin ücretlerinin yükseltilmesi ve lojman temin edilmesi 

planlanmıştır (DPT, 1985, s. 163). 

Beşinci beş yıllık kalkınma planının uygulanması ile ilk gelişme 1984 yılında 

getirilen yeni teşvik önlemi ile başlamıştır. Bu tebliğ uyarınca yatırım mallarından 

makine üretimini özendirmeye yönelik olarak, iç alım malı makineler bedelinin %60 

oranında koşulsuz ve karşılıksız bağış niteliğinde işletmelere finansman yardımı 

yapılmaya başlanmıştır (Aşıkoğlu, 1988, s. 41). 

2.1.3.6. Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi (1990-1995) 

Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planında kalkınmanın bölgeler arasında dengeli 

olması, bölgesel gelişme çalışmalarının refahı arttırıcı şekilde ele alınması gerektiği 

vurgulanmıştır. Sanayinin gelişmesi ve sınai gelişmenin teşviki amacıyla organize 

sanayi bölgelerinin yapımına devam edileceği ve bu bölgelerin seçiminde bölgesel 

gelişme aşamalarının esas alınacağı yer almıştır (DPT, 1990, s. 318). 

Teşvik politikasının temel amaçları ve esasları şu şekilde yer almıştır; 

• Teşvik politikasının temel amacı, rekabet edilebilir bir yapı içerisinde döviz 

kazandırıcı faaliyetlerin ve plan faaliyetleri ile uyumlu olarak yatırımların 

arttırılması ve bölgeler arası dengesizliğin azaltılmasıdır. 

• VI. Plan Döneminde yatırım ve döviz kazandırıcı faaliyetleri teşvik sistemi, tek 

bir yasada toplanarak, birbirini tamamlayan, değişen iç ve dış piyasa şartlarına 

uyum sağlayabilecek esneklikte, bürokrasiyi en alt düzeye indirecek daha az 

sayıda daha etkin araçlara sahip olacak yönde geliştirecektir. 

• Teşvik politikası çerçevesinde araştırma ve geliştirme, ileri teknoloji, çevre 

kirliliğini önleme, enerji tasarrufu, doğal kaynaktan harekete geçirme gibi 

konular üzerinde önemle durulacaktır. 

• AT’ ye tam üyelik konusu da dikkate alınarak, teşvik edilecek yatırım 

projelerinin uzun dönemde rekabet şansına sahip teknolojik yapıda kurulması, 

mevcut tesislerin ise modernize edilmesi hususları göz önünde 

bulundurulacaktır. 

33

• Yatırım indirimi uygulamasının, indirimden istifade ederek, indirimden istifade 

edecek aktif değerlerin yeniden değerlendirilmesi yoluyla ortaya çıkacak yeni 

değerler üzerinden yapılabilmesine imkan sağlayacak gerekli tedbirler 

alınacaktır (DPT, 1990, s. 31). 

2.1.3.7. Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi (1996-2000) 

Bu plan döneminde teşvik sistemi ile ilgili mevzuat tek bir yasada toplanarak, 

birbirini tamamlayan, değişen iç ve dış piyasa şartlarına uyum sağlayabilecek 

esneklikte, AB’deki uygulamaları da dikkate alacak şekilde, bürokrasiyi en alt düzeye 

indirerek daha az sayıda daha etkin düzeyde gerçekleştirileceği yer almıştır. Teşvik 

politikaları yeni istihdam imkanları geliştirme, küçük ve orta ölçekli işletmeleri 

destekleme, çevrenin korunması, kalkınmada öncelikli yörelerin gelişmesine katkıda 

bulunma ve gümrük birliğinin gerektirdiği yapısal uyumu sağlama amaçları dikkate 

alınarak belirleneceği ayrıca ileri teknolojiyi sağlamak uyarlamak ve üretmek için 

işletmelerin AR-GE faaliyetlerinin ve bunlarla ilgili yatırımların destekleneceğinden 

bahsedilmektedir (DPT,1996, s. 198). 

Planda dikkati çeken husus devletin mali politikalarında eğitime daha fazla 

yatırım yapılmasını sağlayıcı bir teşvik politikasını tercih ettiğidir. Bu amaçla planda; 

625 sayılı Özel Eğitim Kurumları Kanunun ’da düzenlemeler yaparak özel sektörün, 

eğitime daha fazla yatırım yapmaları için vergiden muafiyet, vergi iadesi, ailelerin 

eğitim için yaptığı harcamaların vergiden düşülmesi, ucuz kredi, yükseköğretimde vakıf 

üniversitelerine tanınan, masrafların yüzde 45’ine kadar olan kısmının devlet tarafından 

sübvanse edilmesi v.b. yollarla teşvik edilmesi ve kamunun yükünün azaltılması 

amaçlanmıştır (DPT, 1996, s. 221). Ayrıca planda 1996, 1997,1998, 1999 yıllarında 

teşvik belgesi almış yatırımlarda verilen teşvik belgelerinin sayısı ve toplam tutarı 

sırasıyla 4.955 adet ve 48.9 milyar dolar, 5,023 adet ve 24,6 milyar dolar, 5.144 adet ve 

21,5 milyar dolar, 4.291 adet ve 15,4 milyar dolar, 2.967 adet ve 11,2 milyar dolar 

olmuştur. Sektörel bazda ise 1995-1999 döneminde teşvik belgelerinin toplam yatırım 

tutarı içinde imalat sanayinin payı yüzde 87,6.dan yüzde 43,4.e düşerken enerji, turizm, 

ulaştırma ve diğer hizmet sektörü yatırımlarının payı artmıştır. İmalat sanayii payındaki 

bu gerilemede, Gümrük Birliğine hazırlık amacıyla tekstil sektörü başta olmak üzere 

1995 yılında aşırı düzeyde artan yatırım eğilimi etkili olmuştur. Bu dönemde teşvik 

34

elgelerinde tevsi ve modernizasyon yatırımlarının payı artarken komple yeni yatırımlar 

yüzde 70-80 düzeyindeki ağırlığını korumuştur (DPT, 2000c, s. 32). 

2.1.3.8. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Dönemi (2001- 2005) 

Bu plan döneminde AB uygulamaları dikkate alınarak, değişen iç ve dış piyasa 

şartlarına uyum sağlamak üzere daha etkin araçların kullanılması, bürokrasinin 

azaltılması, şeffaflık, genellik ve yansızlığın temel ilke olacağı esas alınmıştır. 

Bürokrasiyi azaltmak için; belli büyüklükteki projelerin dışındaki yatırımlar, mali 

mevzuatlarda yapılacak yeni düzenlemelerle belgesiz teşvik sistemine geçileceği 

belirtilmiş, ancak sonraki dönemlerde böyle bir uygulamaya rastlamak mümkün 

olmamıştır. Devlet yardımları uygulanmasında karmaşık hale gelen bölge ve yöre 

tanımlamalarının desteğin etkinliğini arttırmak üzere yeniden yapılması gerektiği 

vurgulanmış, bu konu üzerinde sonraki dönemlerde de çalışmalar yapılsa da, teşvik 

sistemindeki karmaşıklığın giderilmesinde pek etkili olmadığı görülmektedir (DPT, 

2000c, s. 33). 

Bu dönemde Avrupa Birliğine katılım sürecinde uyum şartları 

gerçekleştirilirken, AB mevzuatına uyum çalışmalarının yanında aynı zamanda 

doğrudan yabancı yatırımların, sanayinin üretim kapasitesine, teknolojik kapasitesine ve 

rekabet gücüne katkı sağlaması konularına önem verilecek, katma değeri ve rekabet 

edilebilirliği yüksek projelerin teşvik edileceği belirtilmiştir. Bu dönemde Avrupa 

Birliği’nden mali yardım alınmasına yönelik çalışmalarda ciddi tedbirler alındığı 

görülmüştür (DPT, 2003, s. 23). 

Kalkınmada Öncelikli Yörelerde Teşvik Belgeli Yatırımlar, Devlet Yardımları 

Kararı çerçevesinde Gümrük ve Fon Muafiyeti, Katma Değer Vergisi İstisnası ve 

Yatırım İndirimi gibi teşvik araçlarından yararlandırılmıştır. Ayrıca bu yörelerdeki 

Küçük ve Orta Boy İşletmeler (KOBİ) yatırım ve işletme kredisi ile desteklenmiştir 

(DPT, 2000c, s. 69).Diğer taraftan aktif işgücü politikaları takip edilmiş ve bu 

çerçevede işsizlere beceri kazandırma kursları düzenlenmiş, kariyer danışmanlığı 

sistemi ve işgücü piyasası ihtiyaçları doğrultusunda 250 meslekte meslek standardı 

geliştirilmiştir. Ayrıca işsizliğin azaltılarak istihdam imkanlarının artırılması amacıyla 

yapılan yasal düzenlemelerle yeni teşvikler getirilmiştir. Ancak, kırsal kesimden 

kentlere göçün devam etmesi istihdamı olumsuz yönde etkilemiştir (DPT, 2000c, s. 75). 

35

2.1.3.9. Dokuzuncu Kalkınma Planı Dönemi ( 2007-2013) 

Dokuzuncu Kalkınma Planı dönemi AB’ye üyelik sürecine katkı sağlayacak 

temel stratejileri belirleyerek tasarlanmıştır. Bu nedenle plan dönemi AB mali takvimi 

dikkate alınarak 2007-2013 yıllarını kapsayacak biçimde diğer kalkınma planlarından 

farklı olarak 7 yıllık olarak belirlenmiştir. 

Diğer planlardan farklı olarak dikkati çeken husus, “İstikrar içinde büyüyen, 

gelirini daha adil paylaşan, küresel ölçekte rekabet gücüne sahip, bilgi toplumuna 

dönüşen ve AB’ye üyelik için uyum sürecini tamamlamış bir Türkiye” olarak bir vizyon 

belirlenmiş olmasıdır. Bu planla ülkemizdeki teşvik sistemi ile ilgili olarak eleştirel 

bakış açısı göz önünde bulundurulmuş, etkin destek araçlarının bulunmayışı, 

karmaşıklık, mükerrerlik, eşgüdüm eksikliği ve performans izleme mekanizmalarının 

yetersizliği gibi konular önemini korumuştur. Bu plan dönemi değişimin ve rekabetin 

yoğunlaştığı ve küreselleşmenin her alanda etkili olduğu bir dönem olarak kabul 

edilmiştir. 

belirlenmiştir. 

Teşviklerle ilgili vizyona dönük temel amaç ve politikalar ise şu şekilde 

1- Genel nitelikli uygulamalar ile devlet yardımlarının ayrılması 

2- Teşvik sisteminin etkinliğinin arttırılması 

3- Kamusal açıdan fayda-maliyet analizi yapılabilmesinin sağlanması 

4- Devlet yardımlarının Türkiye’nin uluslararası rekabet gücünü artıracak 

faaliyet alanlarına yoğunlaştırmak, bu özelliğini kaybetmiş olanları 

uygulamadan kaldırmak 

5- Devlet yardımlarının verilmesinde çarpan etkisi yapacak mekanizmalar 

geliştirmek 

6- Devlet yardımlarında ülke içindeki katma değeri kalıcı ve sürdürülebilir 

olarak arttıracak başta teknoloji geliştirme ve yenilikçilik faaliyetlerine 

yoğunlaşmak 

Bölgesel gelişme politikasının üzerinde önemle durulmuş, yatırımların ve 

istihdamın artışını hızlandırmak ve bölgesel gelişmede özel sektör katkısını arttırmak 

amacıyla yeni teşvik tedbirlerinden bahsedilmiş, 5084 sayılı kanun ile ilk aşamada 36 

ilde başlatılan teşvik uygulamasının 49 ile çıkarıldığı belirtilmiştir (DPT, 2007c, s. 46). 

36

Eğitim seviyesinin yükseltilmesi, aktif işgücü politikalarıyla istihdam 

edilebilirliğin artırılması, işgücü piyasasına girişin kolaylaştırılması ve teşvik edilmesi 

yoluyla Plan döneminde işgücüne katılma oranının 2,1 puan artacağı öngörülmektedir 

(DPT, 2007c, s. 62).Teşvik sisteminin AB ‘ye uyumu sağlanarak uygulamalarda 

şeffaflık sağlanacak ve teşviklerin etkinliğinin takip edilmesi vurgulanmıştır. En çok 

üzerinde durulan konu” bürokratik formalitelerin azaltılması” dır. Bu sayede kamu 

hizmetlerinin iyileştirilmesi ile işletmelerin kurumsallaşması sağlanacak ve işgücü 

piyasasındaki esneklik artacaktır. Yenilikçi düşüncelerin hayata geçirilmesi için özel 

sektörün belirlenen öncelikli alanlarda araştırma merkezleri kurmasının teşvik 

edileceğinden bahisle AR-GE faaliyetlerinin bu plan döneminde önemsendiği 

görülmektedir. 

Bölgesel potansiyelleri değerlendirmek üzere ülke genelinde yatırımları destek 

ve tanıtım faaliyetlerinin yürütülmesini bölgesel bazda uygulayacak olan Kalkınma 

Ajanslarının kurulması bu plan ile gündeme gelmiştir. 

2.2. Teşvik Politikası Araçları 

Teşvik politikası araçlarını değişik özelliklerine göre farklı şekillerde 

sınıflandırmak mümkündür. Buna göre, teşvik araçları çeşitleri Tablo 2.1.’de görüleceği 

üzere amaçları, kapsamı, veriliş aşamaları ve kullanılan araçlar çerçevesinde 

sınıflandırılarak incelenmiştir. 

37

Tablo 2.1. 

Teşvik Araçları Çeşitleri 

Amaçlarına Göre Teşvikler • AR-GE Faaliyetlerine Yönelik 

Teşvikler 

• KOBİ’lere Yönelik Teşvikler 

• Bölgesel Kalkınmaya Yönelik Teşvikler 

Kapsamına Göre Teşvikler • Gümrük Muafiyeti 

• KDV Ertelemesi 

• Kredi Garanti Desteği ve Faiz Desteği 

Veriliş Aşamalarına Göre Teşvikler • Yatırım Öncesi Teşvikler 

• Yatırım Dönemi Teşvikleri 

• Yatırım Sonrası Teşvikler 

Kullanılan Araçlara Göre Teşvikler • Ayni Teşvikler 

Bedelsiz Yatırım Yeri Tahsisi 

İşgücü Eğitimine Yönelik 

Teşvikler 

• Nakdi Teşvikler 

Hibeler 

Kaynak Kullanımını 

Destekleme Primi 

• Vergi Teşvikleri 

Dolaysız Vergi Teşvikleri 

Düşük Oranlı Gelir Kurumlar 

Vergisi 

Vergi Tatili 

Bina İnşaat Harcı İstisnası 

Yatırım İndirimi 

Hızlandırılmış Amortisman 

Finansman Fonu 

Gelir Vergisi Stopajı 

Dolaylı Vergi Teşvikleri 

İhracat Teşvikleri 

Serbest Bölgelere Verilen 

Teşvikler 

• Diğer Teşvikler 

Enerji Desteği 

Altyapı Hazırlanması 

Not: M. Duran (2003) Hazine Müsteşarlığı tarafından yayımlanmış olan” Teşvik Politikaları ve Doğrudan 

Sermaye Yatırımları”(s.27);2003, Yayın hakkı 2003 adlı çalışmasından yararlanılarak tarafımca 

oluşturulmuştur. 

2.2.1. Amaçlarına Göre Teşvikler 

Amaçlarına göre teşvikleri yatırım ve üretimi arttırmak, ihracatı desteklemek, 

rekabet gücü kazanmak, yabancı sermaye çekmek, ekonomik kalkınmayı hızlandırmak, 

bölgesel dengesizliği gidermek, girişimci riskini azaltmak, AR-GE ve teknolojik 

38

gelişmeyi sağlamak, nitelikli insan gücü yetiştirmek, kalite ve verimlilik artışı 

sağlamak, KOBİ’leri desteklemek, yarım kalmış yatırımların tamamlanmasını sağlamak 

vb. şeklinde sınıflandırabiliriz (Duran, 2003, s. 24). 

2.2.1.1. AR-GE ve Teknoloji Geliştirme Faaliyetlerine Yönelik Teşvikler 

Araştırma ve Geliştirme (AR-GE) ; Bilim ve teknolojinin gelişmesini sağlayacak 

yeni bilgileri elde etmek veya mevcut bilgilerle yeni malzeme, ürün ve araçlar üretmek, 

yazılım üretimi dahil olmak üzere yeni sistem, süreç ve hizmetler oluşturmak veya 

mevcut olanları geliştirmek amacı ile yapılan düzenli çalışmalardır (Doğan,2005, s. 94). 

AR-GE faaliyetlerinin sosyal getirisinin özel getirisinden fazla olması ve 

yayılma etkisi nedeniyle özel sektörün, optimal miktarın altında AR-GE faaliyetinde 

bulunması, özel sektör AR-GE harcamalarına kamu müdahalesinin gerekçesini 

oluşturmaktadır. 

Günümüzde teknolojik gelişmeler ülkelerin rekabet gücünü önemli ölçüde 

etkilemektedir. Ülkeler arasında yeni teknolojideki uçurumun giderek büyümesi, 

özellikle teknoloji fakiri olarak nitelendirilen az gelişmiş ülkeleri, teknoloji üreten 

ülkelere daha bağımlı hale getirmektedir. Bu çerçevede ülkeler, teknolojik bilgi üretmek 

yeni üretim yöntemleri geliştirerek uluslar arası alanda daha güçlü bir konuma 

gelebilmek için yeni teknoloji arayışına yönelik faaliyetleri teşvik araçları vasıtasıyla 

desteklemektedirler (Oktayer, 2003, s. 187). Dünyada AR-GE harcamalarına %6,4 ile 

en yüksek payı ayıran ülke İsrail olup onu %3,2 ile İsveç takip etmektedir. Ülkemiz 

AR-GE harcamalarındaki %0,64 ‘lük oran ile dünya ülkelerinin çok gerisindedir 

(Başalp ve Yazlık, 2009, s. 2). 

Uluslar arası rekabette geleneksel mal ve hizmet üretimine yönelik talep giderek 

azalmakta, onun yerine bilgiye dayalı yeni sanayiler ikame edilmektedir. Son yıllarda 

gelişmiş ülkelerin stratejileri, yeni teknolojilerin etkin kullanımı ve AR-GE faaliyetleri 

ile bu potansiyelin harekete geçirilmesi noktasında yoğunlaşmaktadır. Bilim ve 

teknoloji için yapılan planlama ve örgütlenme, bilgi üretiminin yanında bilginin 

yayılması ve ekonomik uygulama alanı bulabilmesi ile başarıya ulaşmaktadır. Bu alanda 

önemli unsurlardan başlıcası üniversitelerdeki bilgi birikiminin en kısa yoldan sanayiye 

aktarılması ve etkin üniversite-sanayi işbirliğinin oluşturulmasıdır. İşte bu noktada 

yaygın olarak teknoloji geliştirme bölgelerine ihtiyaç duyulmaktadır (Kiraz, 2004, s. 

147). 

39

Ülkemizin teknolojik altyapısına katkıda bulunmak ve bilimsel araştırmaları 

teşvik ederek teknoloji yoğun üretim miktarını artırmak amacıyla 4691 sayılı Teknoloji 

Geliştirme Bölgeleri Kanunu yürürlüğe girmiştir. 

Devlet destekleri, haksız rekabeti önleyecek yasaların çıkarılması ve 

uygulanması ile patent koruması şeklinde olabileceği gibi, firmaların proje 

maliyetlerinin bir kısmının karşılanması şeklinde de olabilir. Firmaların AR-GE 

maliyetini düşürücü destekler; sübvansiyon, hibe veya uygun krediler şeklindeki 

doğrudan destekler ile vergisel teşviklerdir. Doğrudan desteklere proje öncesi destekler, 

vergisel teşviklere proje sonrası destekler de denmektedir (Can, 2007, s. 33). 

2.2.1.1.1. Doğrudan Destek Sunma 

Doğrudan sağlanan destekler sübvansiyonlar, hibeler, krediler şeklindedir. Bu tür 

destekler devlet tarafından önceden belirlenmiş hedeflere yönelik olarak verilir. 

Devletin belirlediği alanlar ya kendi politik hedefleriyle alakalıdır ya da sosyal 

getirisinin yüksek olacağını düşündüğü araştırma konularıyla ilgilidir. 

2.2.1.1.2. Vergi Teşviki Uygulamaları 

İşletmenin yıl içerisinde yapmış olduğu AR-GE faaliyetlerinden kaynaklanan 

harcamalarını yıl içerisindeki vergi miktarından mahsubuna imkan verilmesi AR-GE 

vergi mahsubu olarak değerlendirilir. Birçok ülkenin uyguladığı bu yöntemde AR-GE 

harcamaları bir yatırım harcaması olarak değerlendirildiği için işletme muhasebesinde 

aktifleştirilmesine izin verilir. AR-GE yatırımlarında sermaye mallarının amortisman 

paylarının vergiden mahsup edilmesine olanak sağlamak, AR-GE yatırımları için 

özendirici bir faktördür (Evci,2004, s. 89). Diğer bir uygulama ise vergi kredileridir. 

Vergi kredilerine yönelik hükümler kredinin tavan ve taban miktarına, ileri yıllara 

aktarılabilme özelliğine ve vergiye tabi olup olmama durumuna göre farklılık 

göstermektedir. 

Türkiye’de AR-GE faaliyetlerine yönelik devlet desteği 1995 yılında Dış Ticaret 

Müsteşarlığı tarafından uygulanmaya başlanmıştır. AR-GE desteği ekonominin ve reel 

sektörün değişen talep ve ihtiyaçları dikkate alınarak uygulanmaktadır. Desteğin 

uygulanmasında, firmaların AR-GE niteliği taşıyan projelendirilebilecek veya 

projelendirilmiş harcamalarına %60’a kadar varan oranlarda hibe veya hem hibe hem de 

ucuz kredi şeklinde destek sağlanmaktadır. Bu destek kapsamına alınacak projelerin 

40

AR-GE faaliyeti niteliği taşıyıp taşımadığı değerlendirmesi ise, Türkiye Bilimsel ve 

Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) ve Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı (TTGV) 

vasıtasıyla yapılmaktadır (Akkuzugil ve Demir, 2009, s. 2). 

Ülkemizde AR-GE teşviklerine yönelik vergi kanunlarında düzenlemeler 

mevcuttur. GVK’nun 89/9 ve KVK’ nun 10/a bendi uyarınca işletme bünyesi içerisinde 

gerçekleştirilecek olan yeni teknoloji ve bilgi arayışına yönelik çalışmalar AR-GE 

teşviklerinden yararlanabilmektedir. 28.02.2008 tarihinden itibaren 5746/5 sayılı kanun 

ile değişen en son şekline göre tam ve dar mükellef gelir ve kurumlar vergisi 

mükellefleri herhangi bir miktar sınırlaması olmaksızın AR-GE harcamalarının 

tamamını vergiye tabi kazançlarından indirme imkanına kavuşmuşlardır. (Bkz, 193 

Sayılı Gelir Vergisi Kanunu ve 5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu). 

Öte yandan 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi 

Hakkında Kanunla teknoloji merkezi işletmelerinde, AR-GE merkezlerinde, kamu 

kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan vakıflar tarafından veya uluslar arası fonlarca 

desteklenen AR-GE ve yenilik projeleri ile rekabet öncesi işbirliği projelerinde ve 

tekno-girişim sermaye desteklerinden yararlanan işletmelerce gerçekleştirilen AR-GE 

ve yenilik harcamalarının tamamı 31.12.2023 tarihine kadar Gelir Vergisi Kanunu’nun 

89. maddesi uyarınca indirim konusu yapabileceklerdir (GİB, 2010, s. 42). Ancak 5746 

sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun 

kapsamındaki indirimden yararlananlar, Gelir Vergisi Kanunu ile Kurumlar Vergisi 

Kanununda belirtilen “AR-GE İndirimi”nden ve 5084 sayılı Yatırımların ve İstihdamın 

Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunun aynı mahiyetteki 

hükümlerinden yararlanamazlar. 

Teknoloji Geliştirme Bölgeleri ile ilgili olarak yapılan düzenlemeler ile, burada 

faaliyet gösteren kuruluşlara bir takım vergisel avantajlar sağlanmaktadır 4691 sayılı 

kanuna göre, yönetici şirketlerin bu kanun uygulaması kapsamında elde ettikleri 

kazançlar ile bölgede faaliyet gösteren gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin, bu 

bölgedeki yazılım ve AR-GE faaliyetlerinden elde ettikleri kazançları 31.12.2013 

tarihine kadar gelir ve kurumlar vergisinden müstesna tutulmuştur. Ayrıca bölgede 

çalışan araştırmacı, yazılımcı ve AR-GE personelinin bu görevleri ile ilgili ücretleri 

31.12.2013 tarihine kadar her türlü vergiden müstesnadır. Bu bölgelerde üretilen sistem 

yönetimi, veri yönetimi, iş uygulamaları, sektörel, internet, mobil ve askeri komuta 

kontrol uygulama yazılımı şeklindeki teslim ve hizmetler de katma değer vergisinden 

41

müstesna tutulmuştur (Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde Uygulanan Vergisel 

Teşvikler, s.1). 

2009 /15199 sayılı “Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar” ile bölge 

ayrımı yapılmaksızın AR-GE ve çevre yatırımlarına yönelik gümrük vergisi muafiyeti, 

KDV istisnası ve faiz desteği uygulamaları getirilmiştir. 

2.2.1.2. KOBİ’lere Yönelik Teşvikler 

Sanayi toplumundan bilgi toplumuna doğru hızla gelişen dünyamızda bilgisayar 

teknolojilerinin de gelişmesiyle birçok sektörde büyük ölçekli makinaların egemenliği 

son bulmuştur. Dolayısıyla ölçek ekonomileri yerini esnek ve hızlı üretim yapısına 

bırakmıştır. Bunun sonucunda KOBİ’lerin hem dünya’da hem de ülkemizde önemi 

giderek artmaktadır (Özandaç,1999, s. 98). 

Büyük işletmeler gerek kendi finansman kaynaklarının bol olması gerekse 

yabancı finans kurumlarından yararlanmada KOBİ’ lere göre daha avantajlı 

durumdadırlar. Bu çerçeveden bakıldığında uluslar arası pazarda rekabet edebilecek 

düzeyde kaliteli ve uygun fiyatta mal ve hizmet üretimini gerçekleştirebilecek 

yatırımların yapılması amacıyla devletler KOBİ’lere yönelik teşvikler sunmaktadır. 

KOBİ 'ler değişen piyasa koşullarına hızlı uyum yetenekleri, esnek üretim yapılarının 

sağladığı avantajlar, bölgeler arasında dengeli büyüme, işsizliğin azaltılması ve yeni is 

alanları açılmasındaki katkıları gibi bir dizi olumlu özellikleri nedeniyle ülkelerin 

dengeli ekonomik ve sosyal kalkınmasında önemli bir işlev görmektedirler. Özellikle 

gelişmekte olan ülkelerde teşvikler sayesinde vergi yükü azalan KOBİ’ler kayıt altına 

alınabilecek vergi gelirlerinde artış sağlanabilecektir. KOBİ’lerin istihdam üzerindeki 

olumlu etkileri işsizliğin yüksek düzeyde olduğu ülkelerde önemini daha da 

arttırmaktadır. 

Türkiye ekonomisinde küçük ve orta ölçekli işletmeler önemli bir fonksiyon 

üstlenmektedirler. Ekonomide oluşturdukları katma değer yaklaşık olarak %25-30 

civarındadır. Türkiye’de KOBİ’lere yönelik doğrudan veya dolaylı şekilde çeşitli destek 

ve teşvikler söz konusudur. KOBİ’ler için doğrudan finansal destekler kadar; eğitim 

danışmanlık ve diğer hizmetler gibi yardımlar da KOBİ’lerin gelişmesine çok önemli 

katkılar sağlamaktadır. Bu destek ve yardımlar sayesinde KOBİ’ler geleneksel faaliyet 

anlayışından kurtulmak suretiyle, üretimlerini veya hizmetlerini daha verimli ve etkin 

bir şekilde gerçekleştirirler (Sarısoy, 2008, s. 63). 

42

KOBİ' lerin teşvikine ilişkin ilk düzenleme 16.10.1996 Tarihli Resmi Gazete'de 

yayımlanan 96/8615 sayılı kararla yapılmıştır. Bu karar 05.03.1999 Tarihli Resmi 

Gazete'de yayımlanan 99/12474 sayılı kararla değiştirilmiştir. Uygulamaya konulan bu 

kararla teşvik unsurlarından yararlanabilmek için Halk Bankası aracılığıyla Hazine 

Müsteşarlığına başvurarak yatırım teşvik belgesi temin edilmelidir (Ankara Ticaret 

Odası,2000b, s. 7).Halk Bankası 1933 yılında esnaf ve küçük ölçekli sanayicilerin kredi 

ihtiyaçlarını karşılayabilmek için kurulmuştur. Ayrıca KOBİ’lerle ilgili politikaların 

geliştirilmesi, bunların uluslar arası uyumunun sağlanması ve uygulanmasıyla ilgili olarak 

1990 yılında Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Destekleme ve Geliştirme İdaresi Başkanlığı 

(KOSGEB) kurulmuştur. KOSGEB, İşletme Geliştirme Merkezi (İGEM) ve Teknoloji 

Geliştire Merkezi (TEKMER) tarafından yürütülen programlarda bu konuda başarı 

sağlanmış, OECD ülkelerindeki uygulamalardan ve teknolojik gelişmelerden istifade 

edilmiştir. Ancak, bu merkezlerden çok sayıda işletme yararlanmaktadır. Bunun sebebi söz 

konusu TEKMER ve İGEM merkezlerinin az sayıda olmasıdır (Sarısoy,2008, s. 146). 

Sekizinci kalkınma planında da Türk KOBİ’lerinin rekabet gücünün arttırılması ve uluslar 

arası alanda rekabet edebilme güçlerinin geliştirilmesi amaçlanmaktadır. 

2003 yılında yayınlanan Katılım Ortaklığı Belgesi’ndeki KOBİ’lerle ilgili yer alan 

hükümler gereği “KOBİ Strateji Ve Eylem Planı” oluşturulmuştur. KOBİ’lerin 

güçlendirilmesine yönelik çalışmalarda belirlenen politikaları gerçekleştirmek üzere teşvik 

düzenlemelerine yer verilmiştir. KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı’nın amacı; Avrupa 

Küçük İşletmeler Şartı’nda belirtilen ilkelere ve AB İşletme ve Girişimcilik İçin Çok 

Yıllı Programında belirtilen amaçlara uyumlu bir ulusal KOBİ stratejisinin 

geliştirilmesi ve uygulanmasıdır. Plan, AB üyelik sürecinde izleyeceğimiz ulusal KOBİ 

politikasına ilişkin bir belge niteliğinde olup, KOBİ’ler alanında Türkiye’nin AB 

politikaları ile uyum yönünde izleyeceği yaklaşımı ve KOBİ’lerin rekabet güçlerinin 

artırılması için alınması gereken tedbirleri ifade etmektedir (Kobi Stratejisi ve Eylem 

Planı, 2007, s. 6) Bu planda yer alan teşvikler “mali teşvikler” ve “mali olmayan 

teşvikler” şeklindedir. Mali teşvikler mali desteklerden oluşan doğrudan teşvikler ile vergi 

teşviklerden oluşan dolaylı teşviklerden oluşmaktadır. KOBİ’lere devlet tarafından tanınan 

teşviklerin yanı sıra özel sektör destekleri de bulunmaktadır. KOBİ’ler diğer işletme 

türlerinin yararlandıkları genel vergi teşviklerinden yararlanmaktadır. KOBİ’lerin 

yararlandıkları genel teşvikler arasında; gelir vergisi stopajı, sigorta primi işveren hissesi 

teşviki, gümrük vergisi muafiyet ve istisnaları, ihracat istisnaları (KDV ve ÖTV 

kanunlarında yer alan ), eğitim ve öğretim işletmelerinde kazanç istisnası, AR-GE indirimi, 

43

teknoloji geliştirme, endüstri ve serbest bölgelerdeki teşvikler sayılabilir (Giray,2009, s. 

119). 

2.2.1.2.1. Organize Sanayi Bölgeleri 

Türkiye’de planlı dönemle birlikte özellikle KOBİ’lere yönelik organize sanayi 

bölgeleri (OSB’ler) kurulmaya başlanmış ve 2000 yılında çıkarılan 4562 Sayılı (Bkz, 

15.04.2000 Tarih ve 24025 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 4562 Sayılı Kanun). 

Organize Sanayi Bölgesi Kanunu ile OSB yönetimlerine önemli sayıda yetki devredilmiş, 

Türkiye’deki OSB’lerin kapasitesini arttırmaya yönelik önemli adımlar atılmıştır (Çetin ve 

Kara, 2008, s. 49). 

Türkiye’de de 1960 yılında planlı kalkınma döneminde sanayinin “lokomotif 

sektör” olduğu saptanmış ve ekonomik dengenin kurulması, ekonomik ve toplumsal 

kalkınmanın birlikte gerçekleştirilmesi belli bir hızda büyüme ve sanayileşmeye önem 

verilmesi gibi uzun vadeli hedefler belirlenmiştir. Belirlenen hedefler doğrultusunda; 

ülkede sanayinin geliştirilmesi amacıyla uygulamaya konulan pek çok teşvik 

tedbirlerinden biri olan OSB uygulamalarına, ilk olarak 1962 yılında Bursa OSB’nin 

kurulmasıyla başlanmıştır. Bursa OSB Dünya Bankası’ndan alınan kredi ile 

kurulmuştur (Dünya’da ve Türkiye’de OSB Uygulamaları, s.1). 

Daha sonra Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde bir fon oluşturulmuş, devlet 

bütçesinden fona kaynak aktarılmış ve bu fondan OSB’ler kredilendirilerek, yapımlarına 

başlanmıştır. Organize sanayi bölgelerinin kurulması, o tarihlerde 5 yıllık kalkınma 

planlarındaki hedefler doğrultusunda, bakanlar kurulu kararı ile gerçekleştirilmiştir. 

Bakanlar kurulu kararı ile organize sanayi bölgelerinin kurulması kararlaştırıldıktan sonra 

OSB’lerin altyapı yatırımlarının %99’u kurulan bu fondan karşılanmıştır. %1’i ise, OSB’yi 

kuran ticaret ve sanayi odaları ile yerel yönetimler tarafından karşılanmıştır (Mat, 2007, s. 

32). 

Organize Sanayi Bölgelerinde faaliyette bulunan gelir ve kurumlar vergisi 

mükelleflerine yönelik teşviklere 5084 sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki 

Kanununda yer verilmiştir. Bu bölgelerde faaliyette bulunan mükelleflere gelir vergisi 

stopajı teşviki, sigorta primi işveren hissesi teşviki, bedelsiz yatırım yeri tahsisi ve 

enerji desteği sağlanmaktadır (GİB, 2009, s.1). 

06.02.2004 tarih ve 25365 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5084 sayılı kanun ile 

Organize Sanayi Bölgelerinde yer alan işletmeler, 

44

• İnşaat bitim tarihini takip eden bütçe yılından itibaren 5 yıl süre ile emlak 

vergisinden, 

• Bina inşaat ve yapı kullanma izni harçları, 

• Tevhid ve ifraz işlem harçları ile 

• Merkezi atık su arıtma tesisi işleten bölgelerde yer almaları koşuluyla atık su 

bedelinden muaf tutulmuştur. 

2.2.1.3. Bölgesel Kalkınmaya Yönelik Teşvikler 

Tarih boyunca bölgelerin gelişme dinamiklerinde çeşitli nedenlerle farklılıklar 

olmuştur. Bu nedenlerin en bilinenleri; yer altı ve yer üstü kaynaklarının, nüfus ve 

beşeri sermayenin ve ayrıca tarihi ve kültürel birikimlerin yersel yoğunlaşmalarındaki 

farklılıklardır. Bir bölgede herhangi bir sektörün teşvik ve geliştirilmesinin, enflasyon 

ve dış denge gibi makro boyutu olmasının yanında dış ticaretteki koruyucu politikaların 

kaldırılmasının da bölgesel etkileri söz konusudur (Elmas, 2001, s. 2). 

Bölgeler arası gelişmişlik düzeyini dengelemek amacıyla her ülke, gelişmiş 

olsun az gelişmiş veya gelişmekte bulunsun, “bölgesel teşvik” sistemini 

uygulamaktadır. Örneğin, Portekiz’de gelişmekte olan yöreleri kalkındırmak amacıyla 

devletçe endüstri yerleri, organize sanayi bölgeleri, sanayi arsaları temin edilmekte veya 

girişimciye yatırımın %15 ‘i oranında parasal teşvikler verilmektedir (Mazlum, Yücel 

ve Tekeoğlu, 1990,s.13-14). 

Teşvik politikalarının amaçlarından birisi de, ekonomik ve sosyal açıdan geri 

kalmış yörelerin kalkınmasını teminen bu yörelere ilişkin özel teşvik politikalarının 

oluşturulmasıdır. Bu çerçevede, özellikle teşvik politikalarının yoğun bir şekilde 

uygulandığı 1980’li yıllardan sonra kalkınmada öncelikli yöreler belirlenerek bu 

yörelere yönelik özendirici politikalar devreye sokulmuştur. Bu doğrultuda, vergisel 

teşviklerin yanında kaynak kullanımını destekleme primi gibi doğrudan hibe şeklinde 

nakdi yardımlar ve fon kaynaklı kredi uygulaması gibi düşük faizli kredi verilmesi 

şeklindeki devlet destekleri yoğun bir şekilde kullanılmıştır. 

Ülkemiz farklı iklim ve topografya özelliklerinin olduğu bölgelerden oluşmakta 

ve bu bölgeler arasında ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan önemli gelişmişlik farkları 

bulunmaktadır. Bu açıdan bölgeler arası gelişmişlik farklılıklarının azaltılması, ülke 

genelinde gerek sosyo- kültürel açıdan gerekse gelir dağılımının adil olarak dağıtılması 

açısından maliye politikası araçları kullanılmaktadır. Bu hedefe yönelik ekonomik ve 

45

sosyal politikalar ile teşvik tedbirleri uygulanmakta ve bölgeler arası farklılıkları 

azaltacak biçimde az gelişmiş bölgelere devlet yardımları ile bir takım vergisel 

avantajlar sağlanmaktadır. 

Özellikle planlı dönemde bölgelerin ihtiyaçları doğrultusunda başta Doğu ve 

Güneydoğu Anadolu Bölgeleri’ndeki illerimiz olmak üzere, ülkenin bazı yöreleri 

“Kalkınmada Öncelikli Yöre” (KÖY) olarak adlandırılmıştır (Çımat ve Avcı, 2010,s. 

2). 

Avrupa Birliği tarafından da bölgesel kalkınmanın desteklenmesine yönelik 

uygulanan programlarda şu şekilde öneriler sunulmaktadır (Tutar ve Demiral,2007, s. 

68). 

1. Küçük ölçekli işletmelere alt yapı desteği 

2. Yerel ekonomik dokunun ayrılmaz bir parçası olan küçük firmaların 

kurulması ve korunması için yardım 

3. Küçük işletmelerde AR-GE faaliyetlerinin geliştirilmesi ve bu işletmeler 

arasında işbirliği şebekelerinin kurulmasının teşvik edilmesi 

4. Yerel tarihsel mirası içeren yerleşim alanları ve sanayi tesislerinin 

dönüştürülerek turizm kaynaklarının geliştirilmesi 

5. Yöreye özgü besinlerin ve el yapımı ürünlerin tanıtımı dahil olmak üzere, 

yerel tarım ve balıkçılık kaynaklarının geliştirilmesi 

6. Yerel istihdam geliştirme insiyatiflerinin desteklenmesi 

2.2.1.3.1. Kamu Harcama Sistemi İle Sağlanan Teşvikler 

Kamu harcamaları politikası içinde teşviklerin payı ve rolü oldukça büyük 

olduğu için, bu politika aracının neden ve nasıl kullanıldığı önem taşımaktadır. 

Teşvikler ülke içindeki kaynak tahsisi kararlarını, gelir dağılımını ve harcamaların 

verimliliğini etkilemektedir (Yavuz, 2010, s. 86). 

Bölgesel dengesizliğin oluşumunda temel rol oynayan ekonomik ve sosyal 

faktörler, ekonomi tarafından giderilemeyince kamusal önlemlerle bunların 

hafifletilmesi veya giderilmesi amaçlanır. Böylece yol, enerji, altyapı yatırımları 

yürütülür ve geri kalmış bölgelere yapılacak özel yatırımlarda etkinlik ve maliyet 

tasarrufu yoluyla firmaların karlılık oranları yükseltilerek, özel sektörün bu bölgelere 

gitmesi teşvik edilir. 

46

Girişimci yatırım yeri ve alanı seçerken, getirilerini azamileştirecek ve 

yatırımların geri dönme süresini kısaltacak mekan ve yatırım yerini seçecektir. Özel 

girişimcinin yatırım yerini en karlı ve en az riskli bölgelerden seçmesi kaçınılmazdır. 

Yer seçimi, genellikle alt yapı sorununu halletmiş, hammaddeye ve pazara yakın, 

ulaşım ağı bağlantıları iyi olan gelişmiş bölgelerden olacaktır (Elmas, 2001, s. 97). 

Ülkemizde özel sektör yatırımlarının İstanbul ve Marmara Bölgesinde yoğunlaştığı 

görülmektedir. 1960 sonrası planlı dönemde ise, ilk plandan itibaren “bölge planlama ve 

kalkınması” sorunlarına yer verilmiş, ancak planlı dönemde özellikle bölgesel 

politikaların başarılı olduğu konusunda fazla bir şey söylemek olanaklı değildir. Planlı 

dönemde bu konuya ilişkin çabaların en önemlisi ve en somut örneği Güneydoğu 

Anadolu Projesidir. 

2.2.1.3.1.1. Kalkınmada Öncelikli Yöre Uygulaması 

Kalkınmada Öncelikli Yöre uygulaması, bölgeler arası gelişmişlik farklarını 

tespit etmek ve bu doğrultuda önlemler almak amacıyla Devlet Planlama Teşkilatı 

(DPT) tarafından başlatılmış bir destekleme politikasıdır. Bu politikanın amacı, bölgeler 

arası dengesizlikleri gidermek, istihdam yaratmak, katma değeri yüksek gelişmiş 

teknolojileri kullanmak ve yatırımların teşviki, yönlendirilmesi ve desteklenmesi gibi 

hedeflerdir. 

Kalkınmada Öncelikli Yöre, ülkemizde göreli olarak daha az gelişmişlik 

seviyesini gösteren yörelerden oluşmakta ve Bakanlar Kurulu tarafından il bazında 

tespit edilerek Resmi Gazetede ilan edilmektedir. KÖY kavramı ülkemizde 1970’li 

yıllardan itibaren kalkınma planlarına girmiştir. İlk kez 1968 yılı Kalkınma Programı 

Kararnamesi ile Bakanlar Kurulu Kararınca Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde 

22 il olarak belirlenen KÖY’lerin sayısı 2000 yılında 49 il ve 2 ilçeden oluşmaktadır 

(DPT,2000b, s. 55). KÖY politikasında bugün kapsam altındaki il sayısı 50 dir. 

KÖY’lerin toplam yüzölçümü 430.726 km2 olup, 2000 Yılı Nüfus Sayım Sonuçlarına 

göre toplam nüfusu da 24.418.644 kişidir. KÖY’ler yüzölçümü itibarıyla ülke 

yüzölçümünün yüzde 55,1’ini, nüfus itibarıyla da Türkiye nüfusunun yüzde 36’sını 

oluşturmaktadır (DPT, 2008, s. 27). 

5084 sayılı kanun ( Bkz; 5084 Yatırımların Ve İstihdamın Teşviki İle Bazı 

Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, 6.02.2004 tarih ve 25365 sayılı 

Remi Gazete) amaç, destek unsurları ve kapsadıkları iller açısından 4325 sayılı kanunun 

47

( Bkz; Olağanüstü Hal Bölgesinde ve Kalkınmada Öncelikli Yörelerde İstihdam 

Yaratılması Ve Yatırımların Teşvik Edilmesi İle 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanununda 

Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, 23.01.1998 Tarih ve 23239 sayılı Resmi 

Gazete) bir uzantısı olarak uygulamaya konulmuştur. Her iki kanunun da asıl ve 

müşterek amacı, yatırım ve istihdam olanaklarını arttırarak bölgesel dengesizlikleri 

gidermektir. Bu doğrultuda adı geçen iki kanunda da, vergi istisnası veya teşviki, sigorta 

primlerinde teşvik, bedelsiz arsa ya da yatırım yeri tahsisi, enerji desteği gibi destek 

unsurları söz konusudur. Ancak iki kanun arasında kapsadıkları il sayısı bakımından 

farklılık gözlemlenmektedir. 4325 sayılı kanunla teşvik kapsamına alınan il sayısı 22 

iken, 5084 sayılı kanun ile bu sayı 36’ya çıkarılmıştır. 5084 sayılı kanunda 4325 sayılı 

kanunda yer alan -0,50 sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyinin altındaki iller kriterinin 

olmaması bu sayının 36’ya çıkmasındaki temel etkendir. 

5084 sayılı Kanunda “Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda 

Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılması”nı öngören 5350 sayılı 

Kanunla (Bkz; Yatırımların Ve İstihdamın Teşviki İle Bazı Kanunlarda Değişiklik 

Yapılması Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, 18.05.2005 tarihli 

25819 Sayılı Resmi Gazete) bir takım değişiklikler yapılmıştır. Yapılan değişiklikle, 

TÜİK 2001 yılı için belirlenen fert başına gayri safi yurt içi hasıla tutarı 1500 ABD 

doları veya daha az olan iller ile bu iller dışında kalan ve Devlet Planlama Teşkilatı 

Müsteşarlığınca 2003 yılı için belirlenen sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasına göre 

endeks değeri eksi olan iller teşvik kapsamına alınmıştır. Bu değişiklik teşvik 

kapsamına giren il sayısının 36’dan 49’a çıkmasına neden olmuştur (Güven, 2007, s. 

24). 

Son düzenleme ile 18.10.2008 tarihli ve 27028 Sayılı Resmi Gazetedeki karara 

göre KÖY sayısı 50 il olarak belirlenmiştir. (Bkz; 18.10.2008 tarihli ve 27028 Sayılı 

Resmi Gazete) 

İstanbul ve Kocaeli il sınırları ile Ankara, İzmir, Bursa, Adana ve Antalya büyük 

şehir belediye sınırları gelişmiş yöre kapsamına girmektedir. Ankara, İzmir, Bursa, 

Adana ve Antalya’nın büyük şehir belediye sınırları dışında kalan yerleri ile Eskişehir, 

Konya, Gaziantep, Sakarya, Bolu, Burdur, Kütahya, Afyon, Tekirdağ, Yalova, İçel, 

Muğla, Aydın, Balıkesir, Kırklareli, Kayseri, Edirne, Isparta, Manisa, Uşak, Düzce, 

Denizli, Bilecik, Hatay ve Bozcaada ile Gökçeada ilçeleri hariç Çanakkale normal yöre 

kapsamındaki iller olarak belirlenmiştir. Diğer yerler ise kalkınmada öncelikli yöre 

kapsamına girmektedir. 

48

İl sayısının arttırılması teşvik tedbirlerinin etkinliğini ortadan kaldırmaktadır. İl 

sayısı fazla olduğunda yatırımlar durumu nispeten iyi olan illere yönelmekte ve en az 

gelişmiş iller fiilen desteklenmiş olmaktadır. İl sayısının fazla olması, destek için 

ayrılan kaynakların da yetersiz kalmasına yol açmaktadır (Karaca, 2004, s. 9). 

2.2.1.3.1.2. Bölgesel Kalkınma Ajansları 

Türkiye önemli bölgesel gelişmişlik farklarının olduğu bir ülkedir. Bölgesel 

politikalarla sosyal ve ekonomik alanlardaki bu farkların azaltılmasına çalışılmaktadır. . 

Ülkemizde bölgesel kalkınma konusundaki tartışmalar büyük ölçüde politikalar ve 

araçlar üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bu araçlardan bir tanesi de kalkınma ajanslarıdır. 

Kalkınma ajanslarının bölgesel gelişme ve yerel kalkınma çabalarının 

buluşturulmasında ve il düzeyinde kalkınma çabalarının geliştirilmesinde çok önemli 

işlevler üstlenmesi beklenmektedir (DPT, 2008, s. 226). 

Bölgesel kalkınma ajansları, genel olarak merkezi hükümetten bağımsız bir idari 

yapıda, sınırları çizilmiş bir bölgenin sosyo-ekonomik koşullarını geliştirip 

canlandırmak amacıyla kurulmuş ve kısmen kamunun finanse ettiği kuruluşlardır (Maç, 

2006, s. 3). Türkiye’de BKA’larına yönelik ilk çalışmalar 1990’lı yıllarda başlamıştır. 

İlk pilot Kalkınma Ajansları Adana ili merkez olmak üzere Adana ve Mersin illerini 

kapsayan TR62 Düzey 2 bölgesinde (Çukurova Kalkınma Ajansı) ve İzmir ilini 

kapsayan TR31 Düzey 2 bölgesinde (İzmir Kalkınma Ajansı) kurulmuştur (DPT, 

2007b, s. 19). Daha sonraları bir çok kalkınma ajansı ülkenin çeşitli bölgelerinde 

faaliyete geçmiştir. 

Türkiye’de, AB’ye uyumun bir parçası olarak, kuruluş çalışmaları başlayan ve 

5449 sayılı kanunla kurulan Bölgesel Kalkınma Ajanslarının bölgesel potansiyel ve 

dinamiklerin harekete geçirilmesi, büyümenin etkilerinin tabana yayılması, gelir 

dağılımının düzelmesi ve bölgesel eşitsizliklerin giderilmesi açısından oldukça önemli 

bir rol üstleneceği düşünülmektedir (Tutar ve Demiral, 2007, s. 66). Kalkınma Ajansları 

belirlenen “Hibe Programları” çerçevesinde bölgesel öncelikler gözetilerek geri kalmış 

bölgelere destek vermektedir. 

2.2.1.3.2. Kamu Gelir Sistemi İle Sağlanan Teşvikler 

Kamu gelir sistemi içinde yer alan çeşitli vergiler, kar üzerinden alındığı için, 

işletmelerin vergi sonrası gelirlerini azaltmaktadırlar. Vergi sistemleri içinde uygulanan 

49

istisna ve muafiyetler ise, işletmeler arası vergi sonrası kar oranını değiştirerek, bir 

kısım sermayeye avantaj sağlarken, diğerlerine dezavantaj oluşturur. Geri kalmış 

bölgelere yatırımları yönlendirmek amacıyla Türk vergi sisteminde bazı uygulamalar 

yer almaktadır. Bunlardan biri de özel indirim uygulamasıdır. Burada arzulanan bölgede 

ücrete tabi mükelleflere, diğer yörelerde çalışanlardan daha yüksek özel indirim 

uygulanarak, bu yörelerde çalışmayı teşvik edip emek arzının arttırılması 

amaçlanmaktadır. 

Diğer bir teşvik unsuru olan özel amortisman rejiminde bir yılda uygulanan ani 

amortisman sistemi uygulandığında, getirisi ilk yılda yaygınlaşan çok kısa yatırımlar 

bölgeye çekilmiş olur. Buna karşılık birden fazla yıla yayılmış hızlandırılmış 

amortisman sistemi uygulandığında ise, getirisi birinci yıla değil, fakat ilk yıllara 

yayılmış yatırımlar geri kalmış bölgelere çekilmiş olur. Bu bölgelere uzun dönemli 

devamlı yatırım çekebilmek için, zamana yayılmış hızlandırılmış amortisman rejimi 

daha uygun görülmektedir (Ataç, 2004, s. 341). 

2.2.2. Kapsamına Göre Teşvikler 

Kapsamına göre teşvikler genel ve özel amaçlı olarak sınıflandırılabilir. Genel 

amaçlı teşvikler; ekonominin genelini kapsayan ve sektör ayrımı yapmaksızın her sektör 

için aynı oranlarda uygulanan teşviklerdir. Örneğin; gümrük muafiyeti, KDV ertelemesi 

vb. Belli sektörleri, bölgeleri veya firmaları diğerlerine göre avantajlı duruma getiren 

teşvikler ise özel amaçlı teşvikler olarak düşünülebilir. AR-GE yatırımlarına sağlanan 

uygun koşullu krediler, KOBİ’ lerin yapacağı yatırımlara sağlanan faiz desteği ve kredi 

garanti desteği vb. özel amaçlı teşviklerdir. (Duran, 2003, s. 24). 

2.2.2.1. Genel Amaçlı Teşvikler 

Bölge sektör ayrımı yapılmadan ülke ekonomisinin genelini kapsayan teşvik 

araçları gümrük muafiyeti ve KDV ertelemesidir. 

2.2.2.1.1. Gümrük Muafiyeti 

Yatırım aşamasında yurt dışından makina, teçhizat veya belirli malzemelerin 

ithal edilmesine ihtiyaç olabilir. Gümrük Muafiyeti, teşvik belgesi kapsamında ithal 

edilecek yatırım malı, hammadde, ara mal ve işletme malzemelerinin Gümrük 

50

Vergisinden muaf tutulması şeklinde uygulanmaktadır. Bu nedenle Gümrük Vergisi 

Muafiyeti yatırımların maliyetini düşüren bir vergi teşvikidir. Bu teşvikten 

yararlanabilmek için teşvik belgesi alınması, söz konusu projenin mutlaka uluslar arası 

rekabet gücü kazandıran, ileri ve yeni teknoloji getiren ve Hazine Müsteşarlığı 

tarafından sektör veya proje bazında belirlenecek asgari ekonomik kapasitede olan 

yatırım projesi olması şarttır (İneci, 1993, s. 130). Gümrük duvarlarının yüksek olduğu 

dönemlerde sağlanacak bir gümrük muafiyeti, yatırım maliyetinin düşürülmesi 

bakımından büyük önem arz ederken, mevcut durumda Türkiye’nin Gümrük Birliğine 

dahil olması nedeniyle gümrük vergisi muafiyeti eski önemini kaybetmiş, ancak gümrük 

birliği üyesi ülkeler dışından gelecek makine ve teçhizat için önem kazanmaktadır. 

Ülkemizde son düzenleme olan 15199/6 Sayılı Karar ile Teşvik belgesi 

kapsamındaki yatırım malları ile otomobil ve hafif ticari araç yatırımlarında yatırım 

dönemi içinde kalmak kaydıyla CKD (başka bir yerde montaj edilmek üzere demonte 

parçalardan oluşan üretim ve sevkiyatı) aksam ve parçalarının ithali, gemi ve elli 

metrenin üzerindeki yat inşa yatırımları ile ilgili tekne kabuğu ithali, yürürlükteki İthalat 

Rejimi Kararı gereğince ödenmesi gereken gümrük vergisinden muaf tutulmuştur. 

2.2.2.1.2. KDV Ertelemesi 

1984 yılında yürürlüğe giren 3065 sayılı kanun ile Katma Değer Vergisi 

uygulaması getirilmiştir. 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun Bazı 

Maddelerinin Değiştirilmesine İlişkin 3099 sayılı kanun ile Yatırımları Teşvik amacıyla 

Katma Değer Vergisinin Ertelenmesi getirilmiştir. Bu düzenleme ile Devlet Planlama 

Teşkilatı tarafından verilen teşvik belgelerinde gösterilen yatırım mallarının ithalinde 

ödenmesi gereken Katma Değer Vergisi bu verginin fiilen indirilmesinin mümkün 

olacağı tarihe kadar ertelenir. Bu ertelemede 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil 

Usulü Hakkında Kanunun süre ve tecil faizi ile ilgili hükümleri uygulanmaz. Şu kadar 

ki yatırımın teşvik belgesinde öngörüldüğü şekilde gerçekleşmemesi halinde ertelenen 

vergi, tahakkuk ettiği tarihten itibaren 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü 

Hakkında Kanunun 48 inci maddesine göre tespit olunan ilgili yıllar için geçerli tecil 

faizleri % 50 zamlı uygulanmak suretiyle tahsil edilir. Erteleme süresince zamanaşımı 

işlemez. (Bkz; 3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’un Bazı Maddelerinin 

Değiştirilmesine İlişkin 3099 Sayılı Kanun, Resmi Gazete Yayım 

Tarihi:15.12.1984,madde 4/6) Beyanname vermek mecburiyetinde olan mükelleflerin, 

51

ir vergilendirme dönemine ait Katma Değer vergisini beyanname verme süresi içinde 

ödemeye mecburlar iken, yatırımları teşvik amacıyla düzenlenen bu hükümden 

yararlananlar ödemek zorunda oldukları Katma Değer Vergilerini 

erteleyebilmektedirler. Yatırımcıların ödemek zorunda oldukları ancak teşviklerden 

yararlanarak erteleme olanağı olduğu bu vergiler ile yatırım döneminde veya yatırımın 

faaliyete geçtiği başlangıç yıllarında yatırımcılara bir finansal imkan yaratmaktadır 

(Aşıkoğlu, 1988, s. 112). 

KDV Ertelemesi, Hazine Müsteşarlığı tarafından verilen teşvik belgelerinde 

gösterilen yatırım mallarının ithalinde ödenmesi gereken KDV'nin, bu verginin fiilen 

indirilmesinin mümkün olacağı tarihe kadar ertelenmesine imkan sağlayan bir vergi 

teşvikidir. Bu teşvikten sadece gerçek usulde vergiye tabi KDV mükellefleri 

yararlanabilmektedir (Gerçek, 2010, s. 5). 

2.2.2.2. Özel Amaçlı Teşvikler 

Bir teşvik unsuru belli sektörleri, bölgeleri veya firmaları diğerlerine göre daha 

avantajlı duruma getiriyorsa özel amaçlı teşviktir. 

2.2.2.2.1. Kredi Garanti Desteği ve Faiz Desteği 

Bu teşvik aracı, kredi alan açısından düşük faiz ve daha az teminat tutarı 

dolayısıyla, piyasa koşullarından daha avantajlı biçimde kredi bulması imkanı 

sağlamaktadır. Bu yönüyle kredi alan açısından avantaj sağlarken, kredi veren açısından 

da daha az riske katlanması açısından avantajlıdır (Bozdoğan, 2008, s. 38). 

Ülkemizde KOBİ’ lerin finansman imkanlarına daha kolay erişimi; üretim, 

istihdam, ihracatta devamlılığın sağlanması, kefalet sisteminin etkin biçimde 

çalıştırılması amaçlarına yönelik olarak bu teşvik aracı uygulanmaktadır. (Hazine 

Müsteşarlığı, 2010b, s. 32). Teşvik belgesinde faiz desteği öngörülen yatırımcılar faiz 

desteğinden yararlanabilmek için, Hazine Müsteşarlığı ile protokol imzalayan 

bankalardan birine başvurabilirler. Banka tarafından yapılan değerlendirme sonucunda 

uygun görülen projelere ilişkin faiz desteği, yatırımcı adına banka tarafından belirlenen 

esaslar çerçevesinde Hazine Müsteşarlığına yapılmaktadır (Cangöz, 2009, s. 57). 

Faiz Desteği, 06.10.2006 tarihinde 10921 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 

teşvik sistemimize getirilmiştir. Kararın 9. maddesine göre; KOBİ’lerin yapacağı 

52

yatırımlar ile Kalkınmada öncelikli yörelerde yapılacak yatırımlar, için alınacak yatırım 

kredileri ile ilgili olarak ödenecek faizin veya kar payının Türk Lirası cinsi kredilerde 5 

puanı, döviz kredilerinde ise, 2 puanı müsteşarlık tarafından uygun görülmesi halinde 

bütçe kaynaklarından karşılanabilecektir. AR-GE ve çevre konularında yapılacak 

yatırımların gerçekleştirilmesi için, Türk Lirası cinsi kredilerde ödenecek faizin veya 

kar payının 5 puanı, döviz kredilerinde ise 2 puanı bütçe kaynaklarından 

karşılanabilecektir. 

Bütçe kaynaklarından karşılanabilecek azami destek tutarı KOBİ’ler için 

200.000 TL, kalkınmada öncelikli yöreler için 1.000.000 TL, AR-GE ve çevre 

yatırımları için 300.000 TL olarak belirlenmiştir. 

2009/15199 sayılı ”Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar ile 

uygulamaya konulan yeni teşvik düzenlemesiyle, faiz desteğine ilişkin olarak tabloda 

görüldüğü gibi yeni düzenlemeye gidilmiştir. Tablodan da görüleceği üzere AR-GE 

çevre yatırımlarında yeni bir değişikliğe gidilmemiştir. Ancak, sadece III. ve IV. 

bölgelere ilişkin olarak faiz desteği imkanı sunulmaktadır. 

Tablo 2.2. 

Faiz Desteği Uygulaması 

III. Bölge IV. Bölge AR-GE ve Çevre Yatırımları 

TL Kredi Döviz Kredi TL Kredi Döviz Kredi TL Kredi Döviz Kredi 

3 puan 1 puan 5 puan 2 puan 5 puan 2 puan 

Azami destek 500.000 TL Azami destek 500.000 TL Azami destek tutarı 300.000 TL 

Not: A. Cangöz’ün, http://www.mtso.org.tr. adresinde yayımlanmış olan “Yatırımlarda Devlet Yardımları 

Yatırımları Teşvik Mevzuatında Yeni Düzenlemeler” 2009,s,42 Yayın hakkı 2009 olan sunumundan 


2.2.3. Veriliş Aşamalarına Göre Teşvikler 

Teşviğin hangi aşamada verildiği de etkileri açısından önemlilik arz etmektedir. 

Bu açıdan teşviklerin bir kısmı yatırım öncesi aşamasında bir kısmı da işletme dönemi 

aşamasında uygulanmaktadır. Yatırım öncesindeki teşvikler daha çok yatırım 

maliyetlerini düşürme, finansman ihtiyacını hafifletme ve yatırımların daha kolay ve 

hızlı gerçekleşmesini sağlamaya yöneliktir. Buna karşılık işletme aşamasındaki teşvikler 

ise verimliliği arttırmaya, maliyeti düşürmeye ve karlılığı yükseltmeye yönelik 

olmaktadır. 

53

Yatırım kararı aşamasında, yatırım döneminde veya işletmeye geçilen ilk 

yıllarda firmaların muhatap oldukları yükümlülüklerde yapılacak indirimler, 

muafiyetler, istisnalar veya yatırıma uygun koşullu finansman sağlanarak yatırımcıyı 

cesaretlendirip yatırım hevesini arttıracak her türlü destek unsuru teşvik aracı olarak 

kullanılabilmektedir (Duran, 2002, s. 5). 

2.2.3.1. Yatırım Öncesi Teşvikler 

Girişimciler yatırım kararı verirken kar amacıyla hareket ederler ve yapılacak 

yatırımın kar getireceğine inanırlarsa yatırım kararı alırlar. Aynı durum yatırımın 

yapılacağı bölge içinde geçerlidir. Eğer yatırım yapılması düşünülen bölge veya saha 

yatırım için bir takım avantajlara sahipse o bölgelere yatırım yapmak isteyeceklerdir. 

Bu amaçla ülkemizde ve dünyada çeşitli uygulamalar mevcuttur. Hükümetler yatırımın 

arttırılması amacıyla belirli sektörleri veya bölgeleri yatırım yapılmasını sağlayacak 

şekilde çeşitli teşvik araçlarıyla desteklemektedirler. Organize sanayi bölgelerine altyapı 

imkanları sunulması veya belirli sektörleri teşvik amacıyla mevzuatta bir takım vergisel 

avantajlar getirilmesi girişimcileri yatırım yapmalarını teşvik etme amacı taşımaktadır. 

Yatırım öncesi teşvikler, yatırım konusu seçme, proje yapma ve değerlendirme, 

teknik bilgi sağlama gibi yardımlardır. Bu teşvikler yatırımcıların çok ilgisini 

çekmektedir. Zira yatırımcıların en çok zorluklarla karşılaştıkları devre yatırım öncesi 

ve yatırım süresidir (Bali, 1979, s. 11). 

2.2.3.1.1. Yatırım Teşvik Belgesi 

Teşvik belgesi, yatırımın karakteristik değerlerini ihtiva eden, bu değer ve tespit 

edilen şartlara uygun olarak gerçekleştirilmesi halinde üzerinde yazılı bulunan teşviklerden 

istifade imkanı sağlayan, kalkınma planına uygun ve ülke ekonomisi için faydalı olduğu 

Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığınca kabul edilen yatırımlar için yatırımcılara verilen 

bir belgedir (Erkan ve Tatlıdil,1990, s. 65). Yatırım teşvik belgesi gerekli şartları yerine 

getiren işletmelere verilmektedir. 

Yatırımların desteklenmesi amacıyla Hazine Müsteşarlığınca yürütülen teşvik 

belgeli sistem 1973 yılından beri uygulanmaktadır. (Dilik, 2006, s. 3). İmalat ve 

hizmetler sektöründe faaliyet gösteren firmalara en az 200.000 TL’lik yatırım yapmaları 

halinde teşvik belgesi düzenlenebilmektedir. Ancak bazı imalat ve hizmetler sektöründe 

mevzuat açısından kısıtlamalar getirilmiştir. Son düzenleme olan 2009/15199 sayılı 

54

”Yatırımlarda Devlet Yardımlar Hakkında Karar” ile 200.000 TL ile 2.000.000 TL 

arasında yatırım yapan firmalara “KOBİ Teşvik Belgesi”, 1.000.000 TL ‘nin üzerinde 

yatırım yapan firmalara “Yatırım Teşvik Belgesi” verilmektedir (Yatırım Teşvik Belgesi, 

2010, s.1) 

2.2.3.1.2. Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği 

Sigorta primi işveren hissesi desteği, 5084 sayılı kanunun 4. maddesi ile 

uygulamaya konulmuştur. Organize Sanayi Bölgeleri ve Endüstri Bölgelerindeki 

işyerlerinde fiilen çalışan işçilerin sigorta primlerindeki işveren payı desteği %100, 

diğer işletmelerde %80 olarak belirlenmiş, 31.12.2009 tarihine kadar uygulanmıştır. 

Daha sonra 2009/15199 sayılı “Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar” ile 

düzenlenerek son şeklini almıştır. Bu karar kapsamında yatırım teşvik belgesi 

kapsamında gerçekleştirilecek olan büyük ölçekli yatırımlar ile bölgesel uygulama 

kapsamında desteklenecek yatırımlardan, teşvik belgesinde kayıtlı olan istihdam 

öngörüleri ile tutarlı olmak kaydıyla; 

• Komple yeni yatırımlarda, işletmeye geçiş tarihinden itibaren sağlanan ve 

• Diğer yatırım cinslerinde, yatırımın tamamlanmasını müteakip, yatırıma başlama 

tarihinden önceki son altı aylık dönemde aylık prim ve hizmet belgesinde bildirilen 

ortalama işçi sayısına ilave edilen, istihdam için ödenmesi gereken sigorta primi işveren 

hissesinin asgari ücrete tekabül eden kısmı Hazine tarafından karşılanmaktadır. 

Buna ilaveten tekstil, konfeksiyon, hazır giyim, deri ve deri mamülleri 

sektörlerinde I. Ve II. bölgede yer alan illerde faaliyette bulunan işletmelerin IV. 

Bölgedeki illere 31.12.2010 tarihine kadar bütünüyle taşınması ve en az 50 kişilik 

istihdam sağlanması halinde bu tesislerde çalışanların asgari ücrete tekabül eden sigorta 

primi işveren hissesinin tamamı taşınma tarihinden itibaren beş yıl süre ile Hazine 

tarafından karşılanmaktadır. Burada amaçlanan istihdam edilenlerin işveren üzerindeki 

yükünü hafifleterek, yatırım yapmalarını sağlamaktır. 

2.2.3.2. İşletme Dönemi Teşvikleri 

Bazı faaliyet kolları büyük işletme sermayesi gerektirebilmektedir. Dolayısıyla 

böyle işletmelerde teşviklerin daha çok işletme aşamasında verilmesi uygun olmaktadır. 

Emek-yoğun ya da teknoloji- yoğun işletmelerde de uygulanan teşvik araçlarının 

etkileri farklı olabilmektedir. Teknoloji yoğun işletmeler daha çok makine teçhizata 

55

yönelik teşvik araçlarını tercih ederken, emek yoğun çalışan işletmeler daha çok işçi 

maliyetlerini etkileyen teşvik araçlarını tercih etmektedirler (Duran,1998, s. 18). 

Yatırımlara uygulanacak amortisman oranları işletmelerin yatırım istekleri 

üzerinde etkili olabilir. Yüksek amortisman oranları işletmenin yatırım harcamalarının 

işletmeye çabuk dönmesini sağlayarak yatırımcının gelecekle ilgili risk bekleyişlerini 

azaltabilir (Bildirici, 1989, s. 9). 

2.2.3.3. Yatırım Sonrası Teşvikler 

Yatırım sonrası teşvikler, çoğunlukla ödenecek vergi ile ilgili olmaktadır. Gelir 

Vergisi, Kurumlar Vergisi ile çeşitli vergi, resim ve harçları yatırım sonrası elde edilen 

teşvikler olarak sayabiliriz. Bu vergilerin ödenmesi, yatırımın işletmeye açılarak kara 

geçmesine bağlıdır. (Bali, 1979, s. 11). 

Vergiler en başta firmalar açısından karlılığı azaltan bir maliyet unsurudur. Bu 

nedenle yatırım kararları üzerinde etkili olması beklenir. Vergi teşviklerinin yatırımları 

uyarıcı etkisi bulunmaktadır. Teoride bu etkinlik yatırımların marjinal vergi oranı 

üzerindeki vergi teşviklerinin etkisiyle ölçülmektedir. Kavramsal olarak vergi yükü 

etkisi, vergi öncesi gerçek kazanç ile vergi sonrası gerçek kazanç arasındaki farka 

eşittir. Vergi öncesi gerçek kazanç (P), vergi sonrası gerçek kazanç (S) olduğunda vergi 

yükü (P-S)/P şeklinde hesaplanır. Bir vergi teşvikinin marjinal vergi oranını düşürme 

etkisi ne kadar yüksek ise vergi teşviklerinin yatırımları uyarıcı etkisi o kadar yüksek 

olur (Sarısoy,2008, s. 82). 

Şekil 2: Vergi teşviklerinin yatırımlara etkisi 

Not: DTM tarafından yayımlanmış olan “Vergi Politikalarının Üretim Ve İhracata Etkileri”, 

2002, s.16 Yayım hakkı 2002 adlı çalışmadan alınmıştır. 

56

Şekil 2’de görüldüğü gibi teşviklerin yatırımları artırıcı yönde etkisi vardır. 

Vergilerin olmadığı bir durumda sermayenin getiri oranı ile yatırımlar arasındaki 

optimum denge A noktasında sağlanırken, t oranında vergi konması durumunda 

vergiden dolayı getiri oranı düştüğü için yatırımlar I* seviyesinden Io seviyesine 

gerilemekte ve denge B noktasında oluşmaktadır. Optimum dengeye (A) ulaşmak için 

marjinal yatırımın (I*-Io) vergilerinin düşülmesi gerekmektedir. Vergilerdeki düşüş 

miktarına göre yeni denge B ile A arasında bir yerde oluşacaktır. 

Yatırımcılar genelde yatırım kararlarını alırken piyasa ve politika kararlarından 

etkilenmekte, vergiler ise az bir etkiye sahip görünmektedir. Yatırım kararının 

verilmesinde vergisel teşvikler farklı sektörlerde farklı etkiler doğurabilir. Tekstil gibi 

ihracata dayalı sektörlerde firmalar oldukça rekabetli ortamlarda çok düşük kar marjıyla 

hareket ettiklerinden vergiler maliyetin önemli bir kısmı olabilir ve avantajlı vergi 

rejimlerine kayabilirler. Maliyetin belirleyici olduğu yeni başlayan firmalarda ise, 

teşvikler daha etkili olabilir. Küçük yatırımcılar, büyük yatırımcılara nazaran vergi 

teşviklerine daha duyarlı olabilmektedir (Bulut, 2009, s. 121). 

2.2.4. Kullanılan Araçlara Göre Teşvikler 

Kullanılan araçlara göre teşvikleri; Ayni Teşvikler, Nakdi Teşvikler, Vergi 

Teşvikleri ve Diğer Teşvikler olarak sıralayabiliriz. 

2.2.4.1. Ayni Teşvikler 

Ayni teşvikler, firmalara, bölgelere ve sektörlere yönelik, muafiyet ve avantaj 

sağlayan, maliyet unsurlarını düşüren veya ortadan kaldıran imtiyazlardır. 

2.2.4.1.1. Bedelsiz Yatırım Yeri Tahsisi 

Arsa – arazi teşvikleri özellikle yerleşme maliyetlerinin yüksek olduğu büyük 

kentlerde daha fazla önem kazanmaktadır. Yatırım alanlarının devlet tarafından 

planlamasının yapılarak sanayi bölgelerinin bu alanlara yönlendirilmesi çevre 

kirliliğinin ve çarpık kentleşmenin önlenmesine yardımcı olmaktadır. Arsa- arazi 

fiyatlarının daha ucuz olduğu bölgelerde ise bu teşvik aracının yatırımcıya ciddi bir 

katkısı olmaz. Bu desteğin yatırımcı açısından değer taşıması yatırım alanının yatırıma 

elverişli olmasına bağlıdır. 5084 Sayılı Kanun’un 5. maddesi 5615 sayılı kanunun 24/B 

57

maddesi ile değişerek Kalkınmada öncelikli yörelerde en az 10 kişilik istihdam öngören 

yatırımlara girişen gerçek veya tüzel kişiler lehine; Hazineye, özel bütçeli kuruluşlara, il 

özel idarelerine veya belediyelere ait arazi veya arsaların üzerinde 49 yıl süreli bağımsız 

ve sürekli nitelikli kullanma izni verilmiştir. 

Yukarıda belirtilen yeni düzenlemenin eski düzenlemeye göre getirdiği en 

önemli yenilik, 5084 sayılı kanun kapsamındaki illerde 30 kişilik istihdam sağlayan 

yatırımcıya Hazineye, özel bütçeli kuruluşlara, il özel idarelerine veya belediyelere ait 

arazi veya arsalar bedelsiz devredilirken, 5615 sayılı kanun ile yapılan değişiklik 

sonucunda kanun kapsamındaki illerde 10 kişilik istihdam sağlayan yatırımcı lehine bu 

araziler üzerinde 49 yıl süreli bağımsız ve sürekli nitelikli irtifak hakkı tesis edilmeye 

başlanmıştır. Ancak 5084 sayılı kanunun 5. maddesi 28.02.2009 tarihinden itibaren 

geçerli olmak üzere 25155 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak 5838 sayılı Bazı 

Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkındaki Kanun ile kaldırılmıştır. Ancak 

2009/15199 sayılı “Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar” uygulaması ile 

yeni teşvik sistemi içerisinde “Bedelsiz Yatırım Yeri Tahsisi” tekrar uygulamaya 

konulmuştur. 

Devlet tarafından hazırlanan organize sanayi bölgeleri, serbest bölgeler, nitelikli 

sanayi bölgeleri, endüstri havzaları veya küçük sanayi siteleri gibi alt yapısı hazırlanmış 

bölgelerin enerji, ulaşım, temiz ve düzenli bir çevreye sahip olması yatırımcılar için 

önemli bir teşvik etkisi yaratmaktadır. Ayrıca bu tür alt yapısı hazırlanmış bölgelerde 

arıtma tesisi gibi ortak kullanıma elverişli imkanlardan uygun maliyetlerle 

yararlanılabilmesi yatırım maliyetlerinin düşürülmesini sağlar (Duran, 2003, s. 29). 

2.2.4.1.2. İşgücü Eğitimine Yönelik Teşvikler 

Gelişmekte olan bir ülke ekonomisinin en ciddi sorunlarından bir tanesi işsizlik 

sorunudur. İşsizlik oranının yüksek olduğu ülke ekonomilerinin uluslar arası alanda 

rekabet edebilme gücü düşük olmaktadır. İşsizlikle mücadelede en etkin araçlardan 

birisi işgücü piyasasının gereksinim duyduğu işgücünün hazır edilmesi yönünde gerekli 

eğitimleri vermektir. 

Hükümetlerce izlenen bir stratejinin başarılı bir şekilde hayata geçirilebilesi için 

toplumca benimsenmesi ve desteklenmesi genel kabul görmektedir. İnsan sermayesine 

yapılan yatırım kalkınmanın en önemli unsuru sayılacağından toplumca benimsenmesi 

ve desteklenmesi kolay olacaktır. Şöyle ki, sektörlere doğrudan geçici mali teşvikler 

58

yerine, yetenekli işgücü ve teknoloji alt yapısı oluşturularak orta ve uzun dönem yatırım 

tutarlarının güvenceye alınacağı bir ekonomik ortamın sağlanması uygulanan 

politikanın kalitesini arttırarak başarıya ulaşmasını sağlayacaktır (Duran, 1997, s. 35). 

Ülkemizde işgücü eğitimine yönelik başarılı bir politika yürütüldüğünü 

söylemek mümkün değildir. Gençler arasındaki işsizlik oranı genel işsizlik oranının iki 

katını aşmış bulunmaktadır. Genç nüfusun işgücü piyasasının ihtiyacı olan bilgi ve 

beceriye sahip olmamaları hem işverenlerin kalifiye eleman bulmasını zorlaştırmakta 

hem de genç nüfusun işsiz kalmasına yol açmaktadır. 

Türkiye’de işgücü eğitimine yönelik aktif bir istihdam politikası bulunmamakla 

beraber işgücü yetiştirme kursları mevcuttur (Hekimler, 2008, s. 16). 

İşgücünün teknik ve mesleki eğitiminde kamuya önderlik görevi düşmektedir. 

Devlet, sanayinin ve diğer sektörlerin ihtiyaçları doğrultusunda işgücü eğitimine 

yönelik programların hazırlanması ve uygulanmasında etkin rol oynamalıdır. Bu 

programların maliyeti tamamen devlet tarafından finanse edilebileceği gibi firmaların 

harcamalara belli oranda katkısı temin edilerek eğitimin profesyonel kuruluşlar 

tarafından yapılaması da sağlanabilir (Duran, 2003, s. 29). 

2.2.4.2. Nakdi Teşvikler 

Nakdi teşvikleri devlet bütçesinden veya devletin yönetiminde olan belirli 

sektörlere, teşebbüslere ve bölgelere verilen hibeler, primler, destekleme alımları olarak 

tanımlayabiliriz. Parasal teşviklerin önemli bir kısmı geri dönüşü olmayan teşviklerdir. 

Dolayısıyla büyük bir kısmı devletin özel kesime gelir transferi olarak düşünülebilir. 

Firmalara uygun koşullu kredi uygulamaları piyasa faiz oranından daha düşük düzeyde 

olduğu müddetçe firmalara sağladığı avantaj nedeniyle yatırımcıya pozitif bir katkı 

sağladığını söylemek mümkündür. 

Teşvik araçları içinde en cazip olanı doğrudan finansman destekleridir. Çünkü 

yatırımlar bu tür nakdi teşviklere daha duyarlıdır. Türkiye’de genel bir yatırım hamlesi 

başlatmak amacıyla bazı dönemlerde yatırımcılara çok cazip nakdi teşvikler 

sağlanmıştır. Ancak teşvik edilecek projelere ilişkin kriterler açık ve net olmadığından 

genel amaç kısmen gerçekleşmekle birlikte yapılan yatırımların doğru yatırımlar olduğu 

kuşkuludur. Bu durumda, yatırım hacminin artması genel hedef olmakla birlikte, 

yapılan yatırımların doğru yatırımlar olmasına özen gösterilmesi ekonomiye katkısının 

maksimizasyonu açısından önemlidir (Duran, 2002, s. 13). 1990’lı yıllarda Avrupa 

59

Birliği ile Gümrük Birliği Anlaşması çerçevesinde teşvik sisteminin Avrupa Birliği ile 

uyumlaştırılması zorunluluğu ve teşvik edilecek yatırımların uzun dönemde uluslar arası 

pazarda rekabet edebilecek yapıda olmaları dikkate alınarak parasal teşvikler önemli 

ölçüde kaldırılmış, teşvik sistemi içerisinde bölgesel ve vergisel teşvikler verilmeye 

başlanmıştır (Leblebici, 2002, s. 6). 

2.2.4.2.1. Hibeler 

Hibe, geri ödemesi veya herhangi bir karşılığı olmayan nakit teşviklerdir. 

Herhangi bir karşılığının veya geri ödemesinin olmaması ve nakit verilmesi gibi 

özellikleriyle yatırımcılar açısından ciddi bir destek unsuru olarak görülmektedir. 

Türkiye’de 1991 yılından beri hibe türü teşvikler uygulanmamaktadır. (Duran,2003, s. 

31) Hibe türü desteklerde en önemli husus yatırımın finansmanını kısmen veya 

tamamen devletin üstleniyor olmasıdır. Bu tür destekler kar amacı gütmeyen sosyal 

faaliyetlerde kullanılmalıdır. (çevre kirliliğini önleyici yatırımlar gibi) Örneğin geri 

kalmış yörelerde sabit yatırımların desteklenmesi bu kapsamda yer almaktadır. 

Yatırımcının kar amacı dışında bu yörede yaratacağı istihdam ve katma değer sayesinde 

bölgeler arası dengesizliklerin giderilmesi ve sermaye akışının sağlanması 

sağlanabilecektir ( Çiloğlu, 1997, s. 10-11). 

2.2.4.2.2. Kaynak Kullanımını Destekleme Primi (KKDP) 

Hibe türü nakit teşviklerden sayılan kaynak kullanımını destekleme primi 

Türkiye’de 1985-1991 yılları arasında uygulama alanı bulmuştur. Kaynak kullanımını 

destekleme pirimi, yapılan yatırımın bölgesine ve konusuna göre %10 ile %60 arasında 

değişen oranlarda uygulanmıştır. Bu uygulamada söz konusu teşviklerden yararlanan 

yatırımın, uygulanan teşvik oranı kadarlık kısmı, devlet tarafından sübvanse edilmiştir 

(Oktayer, 2003, s. 189). 

Kaynak kullanımını destekleme priminin oransal olarak en fazla uygulandığı 

bölge Güney Doğu Anadolu, Doğu Anadolu ve Karadeniz Bölgelerinde teşvik belgeleri 

sayısı diğer bölgelere göre daha fazla olmuştur. Bu bölgelerde yatırım konularının 

büyük çoğunluğu tarım ve tarımsal sanayi yatırımları (küçükbaş ve büyükbaş 

hayvancılık, un ve unlu mamüller, bitkisel üretim vb.) oluşturmaktadır. 1991’de 

KKDP’nin kaldırılmış olması bu bölgelerde 1990 sonrasında teşvik belgeleri sayısında 

düşüşler olmuştur (Şahin, 2002, s. 24). 

60

2.2.4.3. Vergi Teşvikleri 

Vergi teşvikleri, önceden belirlenmiş makroekonomik hedeflere ulaşabilmek 

için, vergi mevzuatında değişiklikler yapmak suretiyle bazı ekonomik unsurlara ya da 

faaliyetlere vergisel kolaylıklar veya ayrıcalıklar sağlamak şeklinde tanımlamak 

mümkündür. Bölgesel ve sektörel yatırımın arttırılması, iş gücünün eğitimi ve ülke içi 

katma değerin arttırılması, teknoloji transferinin sağlanması amacıyla ülkeler bu teşvik 

aracını uygulamaktadırlar (Benk, 2005, s. 184).Hükümet önceden belirlediği bazı 

yatırım projelerini özendirmek amacıyla vergi kanunlarında daha elverişli şartlara sahip 

olan değişikliklere gidebilir. Vergi mevzuatında yapılan bu türden değişiklikler 

hükümetin vergi politikasının hedeflerini ortaya koyar. Ancak hedeflere ulaşılıp 

ulaşılamayacağı yasal değişikliklerin etkilerinin istenilen yönde olmasına bağlıdır. 

Başka bir deyişle, vergi yükünün azaltılmasını amaçlayan her vergisel düzenleme vergi 

yükünün azalacağı anlamına gelmeyebilir (Tekin, 2006, s. 302). Türk vergi sisteminde 

hem gelir hem de ona paralel olarak kurumlar vergisinde, bu yönde bazı hükümler 

bulunmaktadır. Kalkınmada öncelikli yörelerde yapılacak yatırımlardan elde edilen 

karlar için belirli süre vergi yükümlülüğünden muafiyet getirilmiş, böylece o yörelerde 

yapılabilecek yatırımlara öncelik sağlanmak istenmiştir. 

Teşvikler aracılığı ile mükellefler “vergiden kaçınma” yolunu seçebilirler. Şöyle 

ki, vergiden kaçınma, vergi kanunlarının vergi borcunun doğumunu bağladıkları 

olaylarla bağlılık kurulmaması yani vergilendirme alanının dışında kalınmasıdır. Buna 

göre işletmelerin vergilerini minimize etme çabaları vergiden kaçınmayı ifade 

etmektedir. Vergi teşviklerinin sağlandığı yörelerde yatırım yapıp daha yüksek oranda 

vergilemeden kaçınılması vergilemeden kaçınmanın en yaygın örneklerindendir. 

Vergiden kaçınma kavramı literatürde bir suç olarak görülmemektedir. Aksine yasal bir 

haktır. Vergiden kaçınmak vergi kanunlarının boşluklarından yararlanmak veya vergiyi 

doğuran olayın gerçekleşmemesini sağlamak şeklinde olabileceği gibi vergiden 

kaçınmanın koşulları yasal düzenlemelerle de sağlanmış olabilir. Bunun en yaygın 

kullanımı vergi kanunlarında veya diğer kanunlarda yer alan teşvik düzenlemeleridir 

(Bıyık ve Kıratlı, 2006, s. 59). 

Vergi teşvikleri, girişimcilerin belli proje veya sektörlere yatırım yapmalarını 

sağlamak amacıyla üzerlerindeki vergi yükünü azaltan teşviklerdir. Vergi teşvikleri, 

genel vergi rejimi içinde istisna teşkil ederler. Vergi teşvikleri karın düşük oranlı 

vergilendirilmesi, vergi tatili, hızlandırılmış amortisman ve vergi amaçlı olarak zararın 

61

ileriki yıllara aktarılması, ithal edilen makine, ekipman ve hammadde için indirimli tarife 

uygulanması veya ithal ikameci yatırım projelerini korumak için artırılmış tarife 

uygulamak vb birçok şeklinde uygulanabilir (Aykın, 2006, s. 2). 

Gelişmekte olan ülkelerin ekonomileri kendi politika kurallarını koyup, 

uygulamaya geçirecek kadar güçlü olmadığından, çoğu zaman bu ülkelerin vergi 

politikalarını uygulamaları dışarıdan zorlama ile olur. Sadece komşu ülkeler yapıyor 

diye ve eğer kendileri de bu trende uymazlarsa ekonomileri ciddi şekilde bu 

politikalardan etkileneceği için uygulamaları yapmaktadırlar. Gelişmekte olan ülkeler 

ekonomilerini iyileştirecek ve büyüme sağlayacak kendi vergi politikalarını ve 

önlemlerini uygulamalıdırlar. Bu amaçla birleşmiş milletler raporunda bu ülkelere 

sağlanacak mali yardımlardan söz edilmiştir. Bunlar, gelişmekte olan ülkelere karşı 

ticari engelleri kaldırmak ve buna ek olarak o ülkelere yatırımların akmasını sağlamaktır 

(Bazo, 2008, s. 7). Vergi teşvikleri gelişmekte olan ülkelerde tasarruf ve yatırımların 

oluşumunda piyasadaki fonların özel yatırımlara yönlendirilmesi açısından önemlilik 

arz etmektedir. 

Vergi kanunlarında yer alan teşvikler, başlangıçta vergi gelirlerinin azalmasına 

yol açan araçlar olarak görülebilirler. Ancak bu teşvikler rasyonel ve selektif bir plana 

göre uygulandığı takdirde, vergi teşvikleri, milli tasarrufun artan bir kısmının verimli 

yatırımlara özellikle sınai yatırımlara kanalize ettiği, dolayısıyla üretim ve verimliliğin 

artışını sağladığı, iş ve çalışma alanlarının genişlemesine yol açtığı ölçüde vergi geliri 

kaybını fazlasıyla telafi ettiği gibi, uzun vadede vergi gelirlerinin önemli ölçüde 

artmasını sağlayabilir (Bıyık ve Kıratlı,2006, s. 61). 

M. Bulut (2009)’a göre vergi teşviklerinin avantaj ve dezavantajları aşağıdaki 

tabloda gösterilmektedir. 

62

Tablo 2.3. 

Vergi Teşviklerinin Avantaj ve Dezavantajları 

Avantajlar Dezavantajlar 

Düşük Oranlı Kurumlar Vergisi 

-Yönetimi kolay 

- En büyük yarar teşviğin olmadığı durumda dahi 

-Gelir kaybı daha şeffaf 

yatırım yapması muhtemel yüksek gelirli firmalara 

gider. 

- Kar transferi yoluyla vergiden kaçınmayı 

doğurabilir 

-Mevcut 

kazançtır. 

Vergi Tatili 

yatırımcılar için beklenmedik bir 

- Yönetimi kolay 

- Düşük oranlı kurumlar vergisi avantajına sahip 

-Yatırımcıların vergi yönetimi ile ilişkisini keser -Kısa vadeli projeleri çeker. 

-Mevcut yatırımların yeni yatırım olarak 

tasarlanması suretiyle vergiden kaçınmaya yol 

açar. 

-Eski ve yeni firmalar arasında rekabet eşitsizliği 

doğurur. 

Yatırım İndirimi 

- Yüksek yayılma etkisi olan belli yatırımlar - Sermaye varlıklarının seçiminde kısa ömürlü 

hedeflenebilir. 

olanlar lehine bozma yaratır. Aktiflerin her 

- Gelir kaybı daha şeffaftır. 

yenilenmesinde indirimden yararlanmak niyeti 

buna sebep olur. 

- İşletmeler aktifleri tekrar satıp alarak indirimden 

mükerrer yararlanmak suretiyle sistemi suistimal 

edebilir. 

- Yönetim zorluğu 

- Eğer etkin bir ileriye dönük zarar mahsubu 

sistemi yoksa kara geçiş süreci uzun olan 

işletmeler için aleyhtedir. 

Hızlandırılmış Amortisman 

- Yatırım indirimleri ve vergi kredilerinin tüm - Kısmi yönetim zorluğu 

avantajları 

- Eğer etkin bir zarar mahsubu sistemi yoksa kara 

- Genel olarak uzun ömürlü aktiviteler için ayrımcı 

değil 

- Eğer etkin bir zarar mahsubu sistemi yoksa 

kurumlar vergisi tüketim tabanlı vergi haline 

dönüşür. 

geçiş süresi uzun olan firmaların aleyhinde 

İhracat İşleme Bölgeleri 

- Mükelleflerin vergi iadesi ile bağlantısını keser. - Bölgesel seçim kararlarını saptırır. 

Not : M. Bulut’un, Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı tarafından yayımlanmış olan 

,”Yatırım İkliminin Geliştirilmesinde Vergi Politikalarının Rolü: Türkiye Örneği”, 2009, Yayın No:388 

s.133 Yayın hakkı 2009 adlı çalışmasından alınmıştır. 

Vergi teşviklerini iyi bir şekilde açıklayabilmek için doğrudan (dolaysız) vergi 

teşvikleri ve dolaylı vergi teşvikleri olmak üzere ikili bir ayrım yapılabilir (Tekin, 2006, 

s. 307). 

63

2.2.4.3.1. Dolaysız Vergi Teşvikleri 

Dolaysız vergi teşvikleri Kurumlar vergisi çerçevesinde iktisadi birimlere 

tanınan vergi teşvikleridir. Düşük kurumlar vergisi oranı, vergi tatilleri, yatırım 

indirimi, hızlandırılmış amortisman uygulamaları dolaysız vergi teşvikleri içersinde yer 

alan birkaç vergi teşvik türüdür (Tekin, 2006, s. 303). 

2.2.4.3.1.1. Düşük Oranlı Gelir ve Kurumlar Vergisi 

Bu uygulamada gelir ve kurumlar vergisi oranları aşağı çekilmektedir. Oranları 

aşağı çekmede bir kaç farklı yöntem kullanılabilir. Bunlardan biri, genel vergi oranlarını 

aşağı çekmektir. Düşük oranlı bir gelir ve kurumlar vergisi kendi başına bir teşvik etkisi 

yapar. Bu durum, yatırımcıların ellerinde daha fazla kâr tutmalarını sağlar. Kamu 

açısından ise, kısa vadede gelir kaybı olmakla birlikte uzun dönemde ilave yatırım 

yapılması ve vergi yükünün hafiflemesi gibi nedenlerle vergi tabanının genişleyerek 

vergi gelirlerinde artış sağlaması beklenir (Acinöroğlu, 2009, s. 4). 

Gelir Vergisi gerçek kişilerin geliri üzerinden, Kurumlar Vergisi ise kurumların 

kazancı üzerinden alınmaktadır. Öne sürülen bir görüşe göre, bireyler gelirlerinin ne 

kadar büyük bir kısmını vergi olarak öderlerse çalışmalarını o ölçüde arttırıp, 

kaybettikleri gelirleri telafi etmeye çalışacaklardır. Ancak iş hayatının güçlüğü ve riski 

çoğu zaman çalışma zahmetini arttırabilmektedir. Dolayısıyla Gelir Vergisi ve 

Kurumlar Vergisi oranları arttıkça yeni yatırımlara girişme arzusu azalır (Savaş, 1986, 

s. 78). 

Normal şekliyle gelir vergisi tasarrufları özel olarak teşvik edici bir etki 

yaratmamaktadır. Ancak bir yandan desteklenmek istenen faaliyet kollarına çeşitli 

istisna ve muaflıklar tanınabilir ve düşük oranlar uygulanabilir. Diğer yandan 

cezalandırılmak istenen faaliyetler içinde yüksek oranlar kullanılabilir. 

Diğer bir yol ise, düşük orandan sadece belli sektör, bölge veya projelerin 

yararlandırılacağı şeklindeki uygulamadır. Bu açıdan indirimli orandan yararlananların 

kapsamı daraldığından, kamu açısından gelir kaybındaki daralma sınırlı kalır (Duran, 

2003, s. 40). Tüm mükellefler açısından yasal vergi oranlarının düşürülmesine alternatif 

olarak yasal vergi oranlarının düşürülmesi yerine sektörel, bölgesel, dönemsel olarak 

uygulanan vergi teşvikleri yoluyla efektif vergi yükü de düşürülebilir. Bu ikinci yöntem 

vergilerin selektif maliye politikası aracı olarak kullanılabilmesine olanak tanıması 

64

yönüyle avantajlı iken teşviklerin çok olduğu bir vergi sisteminin yönetim zorluğu 

getirmesi yönüyle dezavantajlıdır. 

Karar alma birimleri arasında daha düşük kurumlar vergisi oranları yabancı 

yatırımları çekebilmekte esaslı unsurdur. Latin Amerika ve Karayipler’ deki pek çok 

ülke, diğer gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi, vergi teşvikleri yoluyla yabancı 

yatırımları çekmeye ve böylelikle komşu veya benzer nitelikteki ülkelere kaymalarını 

önlemeye çalışmaktadırlar. Bu çerçevede belli başlı Latin Amerika ülkelerinde son 20 

yıllık dönemde yabancı yatırımcılar üzerindeki vergi yükü yarı yarıya azaldığı 

gözlenmektedir (Bulut, 2009, s. 125). Vergi yükünün düşmesiyle insanlar daha fazla 

çalışma, tasarrufta ve yatırımda bulunmaya yönelebileceklerdir. Böylece hem toplam 

vergi gelirlerinde artış, hem de sağlıklı bir ekonomi yaratılabilecektir. Örneğin; vergi 

oranlarının yüksek olduğu İran, Fas, Zambiya gibi ülkelerde (en yüksek dilime 

uygulanan gelir vergisi oranı %75-73’tür) kişi başına GSMH’da yıllık büyüme hızı 

negatiftir (-0,1 ile -2,9 arasında). Buna karşın vergi oranlarının düşük olduğu Hong 

Kong, Singapur, Malezya gibi ülkelerde kişi başına GSMH’da yıllık büyüme hızı 

%4’ün üzerindedir. Konsolide bütçe gelirlerinin GSMH’ya oranını, yani dar anlamda 

vergi yükünü esas aldığımızda son yıllarda ülkemizde kısmi bir artış eğilimi söz 

konusudur (Armağan, 2007, s. 11). 

Ülkemizdeki uygulamaya bakacak olursak, 28.02.2009 tarihinde 5838 Sayılı 

Kanun’un 9 uncu maddesi ile 5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanununa 32/A maddesi 

eklenerek indirimli kurumlar vergisi uygulaması getirilmiştir. Bu uygulamaya göre, 

Hazine Müsteşarlığı tarafından teşvik belgesine bağlanan yatırımlardan elde edilen 

kazançlar, yatırımın kısmen veya tamamen işletilmesine başlanılan hesap döneminden 

itibaren yatırıma katkı tutarına ulaşıncaya kadar indirimli oranlar üzerinden kurumlar 

vergisi oranına tabi tutulacağı belirtilmiştir. 

Yine başka bir uygulama ise; Olağanüstü Hal Bölgesinde ve Kalkınmada 

Öncelikli Yörelerde vergi teşvikleri uygulamak ve yatırımlara bedelsiz kamu arsa ve 

arazisi temin etmek amacıyla yatırımların ve istihdamın arttırılması ile ilgili olarak 

“4325 Sayılı Olağanüstü Hal Bölgesinde ve Kalkınmada Öncelikli Yörelerde İstihdam 

Yaratılması ve Yatırımların Teşvik Edilmesi ile 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nda 

Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” 23 Ocak 1998 tarih ve 23239 sayılı Resmi 

Gazetede yayımlanmıştır. Bu kanun ile Olağanüstü Hal Bölgesine giren iller olan 

Batman, Bitlis, Diyarbakır, Hakkari, Mardin, Muş, Siirt, Şırnak, Tunceli ve Van illeri 

ile Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığınca belirlenen sosyo-ekonomik gelişmişlik 

65

düzeyi -0.5 ve daha düşük bulunan illerden Adıyaman, Ağrı, Ardahan, Bayburt, 

Erzurum, Gümüşhane, Iğdır, Kars, Ordu, Şanlıurfa ve Yozgat illeri yararlanmıştır. Bu 

kanundan yararlanma şartları; mükelleflerin sayılan illerde 01.01.1998-31.12.2000 

tarihleri arasında işe başlamış olmaları ve kapsama dahil illerdeki iş yerlerinde fiilen 

sürekli olarak en az 10 işçi çalıştırmaları gerekmektedir. Şartları taşıyan mükelleflerin 

elde ettikleri kazançların tamamı, işe başlama tarihinden itibaren yatırım dönemi dahil 

beş vergilendirme döneminde gelir ve kurumlar vergisinden istisna tutulmuştur. 

Örneğin; Mardin ilinde 15.01.1998 tarihinde işe başlayan ve iş yerinde 12 işçi çalıştıran 

bir anonim şirketi şartları ihlal etmemesi durumunda, 1998- 2002 yıllarında elde ettiği 

kazançları dolayısıyla kurumlar vergisi ödememiştir (DPT, 2001b, s. 7). 

2.2.4.3.1.2. Vergi Tatili 

Özellikle gelişmekte olan ülkeler arasında en yaygın olan vergisel teşvik türüdür. 

Uygulanan bu teşvikle özellikle yeni yerleşen firma, ödemesi gereken kurumlar 

vergisinden belirli bir dönem için, muaf tutulur. Bu yöntem firmanın ödemesi gereken 

diğer vergiler içinde uygulanabilir. Vergi tatili erteleme dönemi içerisinde firma geliri 

üzerindeki vergi maliyetini ortadan kaldırır. Bu tür bir teşvik düşük uygulama 

maliyetleri açısından kullanılması son derece basit ve pratik bir yöntemdir. Çünkü 

erteleme dönemi içerisinde firmanın ödemesi gereken verginin hesaplanması 

gerekmemektedir (Benk, 2005, s. 185-186). 

Tatile başlama yılının belirlenmesi, verilen teşvikin cazibesi ve kamuya maliyeti 

bakımından önem taşır. Olaya kamu gelirlerinde meydana gelecek kayıp açısından 

bakıldığında, vergi tatili uygulamasına yatırımın ilk yılından başlanması tercih 

edilebilir. Tatilden yatırımcının açısından bakıldığında ise, tatil uygulamasına 

işletmelerin kar etmeye başladığı yıldan itibaren uygulanması (daha az vergi 

ödeyeceğinden) tercih edilebilir (Duran, 2003, s. 43-44). 

Ülkemizde adı “Vergi Tatili” olmamakla beraber benzeri bazı vergi istisnaları 

geçmişte belli sektörler için uygulanmıştır. Eğitim, spor, sağlık tesisleri için geçmişte 

bir dönem uygulanan beş yıllık Kurumlar Vergisi istisnası, vergi tatiline ilişkin iyi bir 

örnektir. Aslında serbest bölge mevzuatında yapılan son düzenlemelerle serbest 

bölgelerde faaliyet gösteren şirketler için tanınan istisnalarda bir tür vergi tatiline 

dönüşmüştür. Zira, serbest bölgeler vergi uygulaması açısından genel sisteme dahil 

66

edilmiş, bununla birlikte bu bölgede faaliyet gösteren şirketlere vergi tatiline benzer 

şekilde süreli gelir/ kurumlar vergisi istisnası getirilmiştir (Güngör, 2004, s. 72). 

Vergi tatilleri genelde, bir yere bağlı olmayan ve bulunduğu bölgeyi çabuk terk 

edebilen, kısa dönemli yatırımlara hitap ettiklerinden, vergi tabanının erimesine neden 

olduğu için eleştiri konusu yapılmaktadır (Çak, 2008, s. 21). 

2.2.4.3.1.3. Bina İnşaat Harcı İstisnası 

İnşaat giderleri genel ve katma bütçeler ile il özel idareleri ve belediye 

bütçelerinden karşılanan her türlü binalar, hastane, prevantoryum, sanatoryum, 

dispanser ve benzeri sağlık kuruluşları, her türlü fabrika, değirmen, sınai nitelikteki 

imalathaneler ve tersaneler organize sanayi bölgelerinde yapılan her türlü bina inşaatı 

ile sera ve benzeri örtü altı yapılan tesisler, ahır, samanlık, kümes, su ürünleri ve hayvan 

barınağı ile yemlik gibi yapı ve tesis inşaatları 26.05.1981 ve 2464 sayılı Belediye 

Gelirleri Kanununa göre bina inşaat harcından istisna edilmiştir. 

2.2.4.3.1.4. Yatırım İndirimi 

Yatırım İndirimi; Gelir ve Kurumlar Vergisi mükelleflerine yasa ile tanınmış 

olan bir vergi istisnasıdır. Yatırım indirimi tasarruf edilen fonların, ülke ekonomisinin 

kalkınmasını sağlayacak yatırımlara kanalize edilmesini ve özel teşebbüs yatırımlarını 

planda öngörülen sahalara kaydırılmasını teşvik eden bir vergi avantajı şeklinde de 

tanımlanabilir (Tuncer, 1999, s. 232). 

Yatırım indirimi, ekonomik kalkınmayı hızlandırmak için, özel sektör 

yatırımlarını özendiren bir vergi istisnasıdır. Devlet bu yolla, özel sektör yatırımlarına 

katılmaktadır denilebilir. Çünkü, bu yolla yapılan yatırımın belirli bir yüzdesi, yatırım 

yapan kişinin kazancından indirilmekte ve devlet bu miktar için hesaplanacak vergi 

alacağından vazgeçmektedir. Yatırım indirimi yürürlükte olduğu dönem içerisinde en 

etkin vergisel teşvik aracı olarak kabul edilmektedir. 

Yatırım indirimi uygulaması kalkınma planlarına uygun olarak yapılacak 

yatırımlara verileceğinden; ülkede yeni yatırımların sayısı artacak, mevcut yatırımların 

kapasitesi artacak böylece işsizlik azalacak, hammadde ihtiyacı artacağından dolayı 

çeşitli üretim dallarında gözle görülür bir gelişme olacaktır. Böylece ülkede genel ve 

dengeli bir iktisadi kalkınma gerçekleşmiş olacaktır. Az gelişmiş yörelerin gelişmesi 

sağlanacaktır. Burada amaç devletin vergi alacağından vazgeçerek kendisinin yapacağı 

67

azı yatırımları özel sektöre ve belli bölgelerde yaptırmasıdır (Merdane, 1998, s. 40). 

Ancak bazı görüş ve kararlar doğrultusunda yatırım indirimi bir teşvik aracı olarak 

görülmemekte, aksine yatırım indirimi vergi ziyaı gibi görülmektedir. 

Ülkemizde 19 Şubat 1963 tarih ve 202 sayılı yasa ile 193 sayılı Gelir Vergisi 

Kanunu’na bir bölüm eklenmek suretiyle,“Yatırım İndirimi” uygulaması başlatılmıştır. 

Gerçekleşen yatırım tutarının genellikle %30 ile %60 arasındaki kısmının belli 

durumlarda %100’e kadar olan bölümünün istisnadan yararlanılması mümkün 

kılınmıştır. Yatırım İndirimi uygulaması 2003 yılında önemli değişikliklere uğramış 

olup, 01.01.2006 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere yürürlükten kaldırılmıştır 

(Cengiz, 2007, s. 3). 

Yatırım indiriminin kaldırılması pek çok eleştiriye konu olmuştur. Yatırım 

indiriminin kaldırılması, büyük doğrudan yabancı yatırımcıyı çekmeye çalışan ve 

yabancı yatırımcılara sürekli davetler yapan bir ülke için yatırımcının vergi yükünü 

arttırmaktan başka bir şey değildir. Bu nedenle pek çok uzman tarafından yatırım 

indiriminin kaldırılması son derece yanlış bir karar olarak değerlendirilmektedir. 

2.2.4.3.1.5. Hızlandırılmış Amortisman 

Amortisman, işletmede bir yıldan fazla kullanılan ve yıpranmaya, aşınmaya veya 

kıymetten düşmeye maruz bulunan iktisadi kıymetler için yapılmış olan giderlerin, bu 

iktisadi kıymetleri işletmede kullanılabilecekleri süre içinde yıllara yayılarak gayrı safi 

gelirlerden indirilebilmesidir. İşletmede kullanılan sermaye mallarının değerlerinin bir 

kısmı ekonomik, fiziki veya teknolojik anlamda değer kaybına uğrar; amortisman, değer 

kaybının gerçekleştiği kısmın gider olarak indirilmesi esasına dayanır. 

Hızlandırılmış amortisman, yatırımın gelecekteki gelirini, risk unsurunu ve 

likiditesini etkilediğinden yatırım kararları üzerinde etkili olur. Hızlandırılmış 

amortisman vergi açısından ele alındığında, sonra yapılacak indirimin önce yapılması 

nedeniyle, normal amortisman uygulamasında olduğu kadar tutarın sonuçta gider 

yazılmasına rağmen, işletmenin gelir oranında bir yükselme olacaktır (Bildirici,1989, s. 

17).Geliri yükselen girişimciler, yükselen gelirlerinin bir kısmını tasarrufa ayıracaklar 

ve bu tasarrufa ayrılan kaynaklar gerekli koşulların sağlanması ile birlikte yatırıma 

dönüşebilecektir. 

Azalan bakiyeler usulünde amortisman, 1963 yılında 205 sayılı kanun ile vergi 

sistemimizde uygulanmaya başlanmıştır. Bir teşvik uygulaması niteliğinde olan azalan 

68

akiyeler usulüne göre, yeni kıymet iktisap eden mükelleflerin, ilk yıllarda daha fazla 

amortisman ayırmak suretiyle, başlangıçta ödeyecekleri verginin bir kısmının daha 

sonra alınması ve bu suretle mali yönden belirli bir imkanın sağlanması öngörülmüştür. 

Hızlandırılmış amortisman uygulamaları ise amortismana tabi varlıkların iktisadi 

ömürleri süresince uğrayacakları değer kayıplarının başlangıçta daha büyük oranlarda, 

daha sonraları ise giderek azalan oranlarda gider olarak indirilmesini öngörür. 

Hızlandırılmış amortisman uygulamaları hem kurumlar vergisi oranı ile bağlantılı 

teşviklerin dezavantajlarına sahip değildir hem de yatırım maliyetlerini azaltmayı 

amaçlayan teşviklerin tüm avantajlarını bünyesinde barındırır (Tekin, 2006, s. 307). 

2.2.4.3.1.6. Finansman Fonu 

Finansman fonu daha önceden kurulmuş ve faaliyete geçmiş kazançlı durumdaki 

kurumları yeni faaliyetlere yönlendirmek amacıyla getirilmiştir. Uygulama, finansman 

fonunun safi kurum kazancından indirilmesi, bir yıl süreyle vergi dışı bırakılması ve 

ertesi yıl tekrar kazanca ilave edilerek beyan edilmesi şeklinde gerçekleşmektedir. 

Finansman fonu istisna uygulaması olmayıp, vergi ertelemesine yönelik bir 

düzenlemedir. Finansman fonundan sadece sermaye şirketleri ve kooperatifler 

yararlanabilmektedir (Gerçek, 2010, s. 7). 

2.2.4.3.1.7. Gelir Vergisi Stopajı 

5084 sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik 

Yapılması Hakkında Kanunun 3. maddesi çerçevesinde uygulanan gelir vergisi stopajı 

desteği ile işçiler dolayısıyla hesaplanacak gelir vergisinin tamamının veya bir kısmının, 

verilecek muhtasar beyanname üzerinden tahakkuk eden gelir vergisinden terkin 

edilmesi yoluyla istihdamın işverene maliyetinin azaltılması amaçlanmıştır (Bozdoğan, 

2008, s. 178). 

2.2.4.3.2. Dolaylı Vergi Teşvikleri 

Dolaylı vergi teşvikleri genellikle ihracata yönelik sektörlere veya ihracata 

yönelik olmamakla birlikte seçilen diğer sektörlere sağlanmaktadır. 

69

2.2.4.3.2.1. İhracata Yönelik Teşvikler 

Günümüzde gerek gelişmiş gerekse gelişmekte olan ülkeler, ihracatın arttırılması 

konusunda büyük çabalar harcamaktadır. 1960 sonrasında dünya ekonomisinde kendini 

hissettiren işsizlik, dış rekabet ve teknolojik yarış en ileri ihracatı teşvik yöntemlerinin 

uygulanmasına yol açmıştır. 

İhracatı teşvik yoluyla dışarıya dönük bir kalkınma stratejisi uygulayan ülkelerin 

başarısı, diğer gelişmekte olan ülkelerin ithal ikame politikasından ihracata dayalı 

büyüme modellerine yönelmesine neden olmuştur. Gerçekten de istikrarsızlığın yoğun 

olduğu (düşük kapasite oranı ve işsizlik) gibi durumlarda, atıl kapasite ve iş gücünü 

kullanarak yapılan ihracatın maliyetinin sadece kullanılan işletme malzemeleri olduğu ve 

iş gücü ve amortismanların, fiyata yansıtılması da reel anlamda bir kayıp olmadığı ortaya 

çıkmıştır. Bu miktara kadar verilen destek ve fiyat indirimlerinin makro açıdan reel bir 

kayıp olmadığı ve uluslar arası piyasada sağladığı avantajlar nedeniyle özellikle 

gelişmekte olan ülkelerin uygulamalara ağırlık verdiği bilinmektedir (Horoz, 2006, s. 20- 

21). 

İhracat, genellikle, uluslar arası piyasada rekabet şansının sağlanması, döviz 

girişinin arttırılması ve istihdam olanakların geliştirilmesi amaçlarıyla özendirilmektedir. 

Bu özendirmeler yoluyla bir taraftan ihracatçıların üretim maliyetlerinin düşürülmesi, 

diğer taraftan da üretimin arttırılması gerçekleşebilmektedir. Bu tür önlemler ihracatı 

karlı kılmaktadır (Horoz, 2006, s. 21). 

İhracat sübvansiyonları bir tür negatif ihracat vergisidir. Ve başlıca amaç yabancı 

harcamaları yerli ürünlere yönelterek ihracatın arttırılmasıdır. Bu nedenle fiyatların ülke 

ihracatçılarına oranla büyük ölçüde düşürülmesi gerekmektedir. Dolayısıyla 

sübvansiyonlar dış ticaret hadlerini olumsuz etkilemektedir (Horoz, 2006, s. 21). 

Geç sanayileşen ülkelerde verimlilik artışı yabancı teknolojinin ne derece etkin 

kullanıldığına ve ödünç alınan teknolojinin uygun ölçekte olup olmadığına bağlıdır. 

Devletin teşvik politikaları bu hususlarda önemli rol oynar. Geç sanayileşen ülkelerde ya 

iç Pazar çok küçük veya satın alma gücü çok düşüktür. Dolayısıyla bu ülkelerde sadece 

”İthal İkamesi” ne dayalı sanayileşme stratejileri başarılı olmaz. Devlet, ihracatı teşvik 

yoluyla uygun ölçeğe sahip sanayilerin kurulup gelişmesini teşvik etmek zorundadır 

(MÜSİAD, 1994, s. 12). 

70

Ülkemizde yürürlükte olan ihracatı teşvik araçları, kredilendirmeden hibe 

yardımlarına kadar uzanan oldukça geniş alanda uygulanmaktadır. En yaygın şekilde 

uygulanan araç ise, gümrük vergilerinden muafiyet sağlayan “Dahilde İşleme Rejimi”dir. 

Son yıllarda mahsup sistemi, prim ödemesi ve ihracat iadesi gibi isimler altında vergi 

iadesi sistemine benzer uygulamalar sıkça kullanılmaktadır. Ülkemizde 94/6401 sayılı 

“İhracata Yönelik Devlet Yardımları” na ilişkin Bakanlar Kurulu Kararı ve bu karara 

istinaden Para Kredi ve Koordinasyon Kurulu’nun çıkarmış olduğu tebliğler ile 

yürütülen çeşitli programlar bulunmaktadır. Bunlar; Tarımsal Ürünlerde İhracat İadesi, 

AR-GE Yardımı, Çevre Maliyetlerinin Desteklenmesi, Pazar Araştırması, Eğitim ve 

İstihdam Yardımı, Yurt Dışında Ofis Mağaza Açma Marka Tanıtımı faaliyetlerinin 

desteklenmesidir (Saraç, 2005, s. 65). 

Yurt dışında ofis mağaza açma marka tanıtım faaliyetlerinin desteklenmesindeki 

amaç, Türkiye’de ticari ve sınai faaliyette bulunan işletmelerin pazar potansiyelleri 

gözetilerek pazar paylarının arttırılması ile ürünlerimizin geniş çaplı ve uzun vadeli 

tanıtımının yapılmasını teminen yurt dışında mal ticaretinde bulunacak şirketler 

kurmalarını, depo ve mağaza açmalarını sağlamaktır (Bağrıaçık ve Yavuz,1998, s. 431). 

2.2.4.3.2.2. Serbest Bölgelere (İhracat İşleme Bölgeleri) Sağlanan Teşvikler 

Serbest bölgeler bir ülkenin ulusal sınırları içinde olmakla birlikte, gümrük 

sınırları dışında kalan ve ülke içinde olmakla birlikte, gümrük sınırları dışında kalan ve 

ülke içinde uygulanan çeşitli kanun hükümlerinin, ülkenin ekonomik yönden gelişmesi, 

ödemeler dengesinin sağlanması ve istihdam imkanlarının arttırılması amacıyla kısmen 

veya tamamen kaldırıldığı, devlet müdahalesinin en aza indirgendiği bölgeler olarak 

tanımlanabilir (Şeker, 2001, s. 11). 

Türkiye’de serbest bölgelerin kurulmasına yönelik ilk atılım 1927 yılında kabul 

edilen 1132 sayılı “Serbest Mıntıka Kanunu” ile başlamıştır. Ancak bu kanun uygulama 

alanı bulamamıştır. Daha sonraları 1946 yılında kabul edilen 4893 sayılı yasa ile doğuda 

üretilen halı ve kilimler ile hayvan postlarının transit olarak Türkiye’ye ithal edilmesi ve 

gerek işlenerek ve gerekse işlenmeksizin ihraç edilebilmesi için “Serbest Yer” 

kurulması kararlaştırılmış, fakat bu uygulama da yürümemiştir.1953 yılında kabul 

edilen 6209 sayılı “Serbest Bölge Kanunu’ da aradan geçen uzun süreye rağmen 

işlerliğe konulamamıştır. Türkiye’de serbest bölge kurma çalışmalarının başarısızlıkla 

sonuçlanması konunun 1985 tarihine kadar ertelenmesine neden olmuştur. Ve 3218 

71

sayılı “Serbest Bölgeler Kanunu” ile bugünkü serbest bölge çalışmalarına olanak veren 

yasal düzenleme ortaya çıkmıştır (Erkan ve Tatlıdil, 1990, s. 39). 

Türkiye 1985 yılında yürürlüğe dahil ettiği, serbest bölgeler kanunuyla ihracat 

için yatırım ve üretimi arttırmak, ülkeye yabancı sermaye ve teknoloji girişini 

hızlandırmak, ihracatçı firmalar için ucuz ve düzenli girdi teminini sağlamak, dış ticaret 

ve finansman imkanlarından daha fazla yararlanmak amaçlarını gütmüştür. Serbest 

bölgelerle sağlanan teşvik ve avantajlarla düşük maliyetli mal üretimi ve uluslar arası 

pazarlarda ihracatçı firmaların rekabet gücünü arttırmanın yanı sıra yeni istihdam 

imkanlarının ortaya çıkarılması da hedeflenmiştir. Türkiye’nin serbest bölgeler 

uygulamasından beklediği bir başka yarar ise ihracata konu olan malların ihracatının 

kolaylaştırılması ve hızlandırılmasıdır (Gündüz, 2006, s. 74). 

3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun 6. maddesinde “vergi, resim ve harç 

mükellefiyetlerine ait mevzuat hükümlerinin uygulanmayacağı ve Türkiye’deki tam ve 

dar mükellef gerçek ve tüzel kişilerin serbest bölge faaliyetlerinden elde ettikleri kazanç 

ve iratları için gelir ve kurumlar vergisinden muaf tutulacağı” belirtilmiştir. Ancak 

serbest bölgelerde faaliyette bulunan gerçek ve tüzel kişilere sınırsız olarak tanınan 

vergisel teşvikler, aynı konularda ülke içinde faaliyette bulunan mükellefler açısından 

haksız rekabete yol açması ve transfer fiyatlaması yoluyla ülke içinde vergiye tabi olan 

kazançların serbest bölgelere kaydırılması söz konusu olmaktaydı (Gümüş, 2007, s. 57). 

Bölgede yer alan mükelleflerin incelemeye tabi olmaması ve bu mükelleflerden 

Türkiye’deki mükelleflerle ilişkileri konusunda bilgi alınamaması bu durumun 

önlenmesini de engellemiştir. 

Bu nedenle, 3218 sayılı Kanun’un 6. maddesi 06.06.2004 tarihinde kabul edilen 

5084 sayılı kanun ile değiştirilmiş, serbest bölgelere sağlanan vergisel avantajlar 

değiştirilerek serbest bölgelerde Türk Vergi Kanunlarının uygulanması öngörülmüştür. 

Bu değişiklikle birlikte serbest bölgelerde yapılan faaliyetler sonucunda elde edilen 

kazançlar gelir ve kurumlar vergisine tabi tutulacaktır. 

Serbest bölgede faaliyet gösteren mükellefler her ne kadar vergisel anlamda 

Türk Vergi Kanun’larına tabi tutulmuşsa da, bu mükelleflerin kayıt ve belge düzeni 

için, yine bu mükelleflerin uluslar arası açılımları da dikkate alınmak suretiyle 5084 

sayılı Kanun’a biraz daha esnek hükümler ilave edilmiştir. Buna göre serbest bölgede 

faaliyette bulunan mükelleflerin kayıt ve belge düzenlerine ilişkin olarak Maliye 

Bakanlığı’na Vergi Usul Kanunu’nun hükümlerine bağlı olmaksızın düzenleme yetkisi 

verilmiştir (Işık ve Çabuk, 2007, s. 116-117). 

72

Serbest Bölgelerin ticaretinin büyük bölümünü Türkiye’ ye mal satışı 

oluşturmaktadır. Bu sorunu çözebilmek için yurtdışına ihracat teşvik edilmeli ve 

yurtiçine satışlara belirli sınırlamalar getirilmelidir. Yurtiçine yapılan satışlara 

getirilecek sınırlamalar ve yurtdışına yapılan ihracatta sağlanacak ek teşvik ve 

avantajlar, firmaların ihracata yönelmelerini sağlayabilir (Uzay ve Tıraş, 2009, s. 275). 

2.2.4.4. Diğer Teşvikler 

Devletin ayni, nakdi, vergisel anlamda teşvik unsurlarının dışında, enerji desteği, 

altyapı hazırlanması gibi teşvik araçlarıyla da ekonomiye müdahalesi mümkündür. 

Bunlar, diğer teşvik araçları başlığı altında ele alınacaktır. 

2.2.4.4.1. Enerji Desteği 

Enerji kullanımı ekonominin ve sosyal yaşamın vazgeçilmez öğesi konumuna 

gelmiştir. Gelişmekte olan ülkelerde enerji kullanımı uluslararası standartların oldukça 

gerisinde kalmakla birlikte, bu ülkelerdeki sanayileşme çabaları, gelirin artması enerji 

kullanımına olan talebi arttırmıştır. Gelişmekte olan ülkeler sanayileşme oranları 

geliştikçe daha fazla enerji tüketeceklerdir. Enerji kullanımında etkin teknolojik 

donanımın ve hizmet sektörünün gelişmemesi, çıktı başına enerji kullanımını 

artırmaktadır. Mevcut enerji kaynaklarının çeşitlendirilmesi herhangi bir kaynağa 

bağımlılığın verdiği risklerin azaltılması üretimin arttırılması ve yerli kaynakların 

değerlendirilmesi açısından önem taşımaktadır. 

Ülkemizde devlet sektörlere 5084 sayılı kanunun 6. maddesine göre belirli 

şartları taşımaları halinde enerji desteği sağlamıştır. Buna göre, 31.12.2009 tarihine 

kadar kanunun 2. maddesinin (a) bendi kapsamındaki illerde 1.4.2005 tarihinden 

itibaren faaliyete geçen ve asgari 10 işçi çalıştıran işletmeler ile 1.4.2005 tarihinden 

önce faaliyete geçmiş ve asgari 10 işçi çalıştıran işletmelerden; fiilen ve sürekli olarak 

hayvancılık (su ürünleri yetiştiriciliği ve tavukçuluk dahil), organik ve biyoteknolojik 

tarım, kültür mantarı yetiştiriciliği ve kompostu, seracılık, sertifikalı tohumculuk ve 

soğuk hava deposu ile imalat sanayi, madencilik, turizm konaklama tesisi, eğitim ve 

sağlık alanlarında faaliyette bulunanların elektrik enerjisi giderlerinin %20 ‘si hazine 

tarafından karşılanmaktadır. Hazinece karşılanacak oran, organize sanayi ve endüstri 

bölgelerinde faaliyette bulunan işletmeler için %50’yi, diğer alanlarda faaliyette 

bulunan işletmeler için %40’ı geçemeyeceği yer almıştır. 

73

Yapılan yasal düzenleme ile destekten yararlanacak illerin belirlenmesinde 

Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığınca 2001 yılı için belirlenen fert başına gayrisafi 

yurt içi hasılat tutarı 1500 ABD Doları veya daha az olan iller ile bu iller dışında kalan 

ve Devlet Planlama Müsteşarlığı’nca 2003 yılı için belirlenen sosyo- ekonomik 

gelişmişlik sıralamasına göre endeks değeri eksi olan illerdeki mükelleflerin 

yararlanması sağlanmıştır. 5084-5350 ve 5615 sayılı kanunlar kapsamında uygulanan 

enerji desteğine ilişkin veriler Tablo 2.4 ‘de gösterilmektedir. İstihdam artışında 15.302 

kişi ile Kahramanmaraş birinci sırada yer almakta olup, bu ili sırasıyla, 10.514 kişi ile 

Düzce, 7.812 kişi ile Rize, 7.667 kişi ile Uşak, ve 6.898 kişi ile Malatya illeri izlemiştir. 

Kahramanmaraş, Düzce, Uşak ve Malatya illerindeki istihdam artışı emek yoğun bir 

sektör olan dokuma giyim sektöründen kaynaklanmaktadır. 

Tablo 2.4. 

5084-5350 ve 5615 Sayılı Kanunlar Kapsamında Uygulanan Enerji Desteğine İlişkin 

Veriler 

SIRA 

NO 

İLLER 

ESKİ 

TESİS 

74 

TESİS SAYISI (Adet) İSTİHDAM (Kişi) ÖDENEN 

YENİ 

TESİS 

TOPLAM 

TESİS 

MEVCUT İLAVE TOPLAM 

ENERJİ 

DESTEĞİ 

(1000 TL) 

1 ADIYAMAN 23 55 78 2,782 4,320 7,102 79,861.16 

2 AFYONKARAHİSAR 118 42 160 4,509 4,257 8,766 18,325.28 

3 AĞRI - 1 1 - 15 15 4.16 

4 AKSARAY 40 32 72 1,452 3,229 4,681 11,449.61 

5 AMASYA 43 32 75 1,322 2,683 4,005 6,296.60 

6 ARDAHAN - - - - - - - 

7 ARTVİN 9 2 11 214 1,094 1,308 9,085.00 

8 BARTIN 29 28 57 1,195 3,135 4,330 5,695.48 

9 BATMAN 25 16 41 2,426 1,835 4,261 7,690.15 

10 BAYBURT 2 5 7 128 167 295 308.12 

11 BİNGÖL 4 5 9 55 239 294 125.25 

12 BİTLİS 2 4 6 40 144 184 428.10 

13 ÇANAKKALE 2 - 2 31 2 33 4.60 

14 ÇANKIRI 34 24 58 1,455 2,456 3,911 7,224.48 

15 ÇORUM 160 26 186 5,985 5,265 11,250 12,452.34 

16 DİYARBAKIR 40 41 81 1,031 3,121 4,152 22,027.13 

17 DÜZCE 75 82 157 6,070 10,514 16,584 22,882.04 

18 ELAZIĞ 79 32 111 1,914 3,530 5,444 44,151.61 

19 ERZİNCAN 7 13 20 41 608 649 644.69 

20 ERZURUM 12 9 21 367 642 1,009 15,268.98 

21 GİRESUN 31 23 54 950 2,647 3,597 5,253.23 

22 GÜMÜŞHANE 4 8 12 102 315 417 69.55 

23 HAKKARİ - - - - - - - 

24 IĞDIR 2 1 3 24 72 96 66.07 

25 KAHRAMANMARAŞ 212 79 291 12,976 15,302 28,278 210,814.60 

26 KARAMAN 62 19 81 6,043 2,148 8,191 10,579.54 

27 KARS 8 2 10 230 261 491 7,503.02 

28 KASTAMONU 57 24 81 2,344 2,593 4,937 27,394.37 

29 KIRŞEHİR 27 22 49 1,424 1,385 2,809 11,379.19 

30 KİLİS 9 11 20 195 430 625 1,112.74 

31 KÜTAHYA 106 56 162 6,125 5,736 11,861 33,615.24 

32 MALATYA 115 62 177 6,125 6,898 13,023 67,768.19 

33 MARDİN 9 9 18 332 753 1,085 21,062.55 

34 MUŞ 10 7 17 128 283 411 231.68 

35 NEVŞEHİR 94 22 116 2,070 2,576 4,646 8,921.18

Tablo 2.4 (Devam) 

36 NİĞDE 47 27 74 3,243 2,115 5,358 36,030.27 

37 ORDU 35 26 61 2,835 3,373 6,208 27,143.24 

38 OSMANİYE 38 62 100 408 4,228 4,636 17,991.87 

39 RİZE 97 19 116 2,386 7,812 10,198 18,908.05 

40 SİİRT 5 7 12 184 985 1,169 20,959.74 

41 SİNOP 37 11 48 824 1,239 2,063 2,417.06 

42 SİVAS 58 30 88 3,248 3,650 6,898 26,915.27 

43 ŞANLIURFA 76 58 134 8,470 -3,468 5,002 41,850.80 

44 ŞIRNAK - - - - - - - 

45 TOKAT 74 51 125 2,062 3,812 5,874 8,064.60 

46 TRABZON 104 22 126 2,785 3,978 6,763 15,013.07 

47 TUNCELİ 3 1 4 15 113 128 309.66 

48 UŞAK 174 127 301 6,708 7,667 14,375 63,529.25 

49 VAN 18 12 30 189 753 942 564.13 

50 YOZGAT 46 27 73 1,587 3,102 4,689 7,711.92 

TOPLAM 2,262 1,274 3,536 105,029 127.843 233,043 957,104.83 

Not: Hazine Müsteşarlığı Teşvik Ve Uygulama Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanmış olan “2004- 

2008 Dönemi Enerji Desteği Uygulama Sonuçları”, 2009,s.10, Yayın hakkı 2009 adlı çalışmadan 


Enerji desteği uygulaması 5838 sayılı Kanuna göre 31.12.2009 tarihinde sona 

ermiştir. Ancak, 5084 sayılı Kanun kapsamı illerdeki işletmelerden 01.10.2003 

tarihinden, 5350 sayılı Kanun kapsamı illerdeki işletmelerden ise 01.04.2005 tarihinden 

sonra yatırıma başlayarak 31.12.2007 tarihine kadar yatırımlarını tamamlayanlar, 

yatırımın tamamlanma tarihini izleyen 5 yıl, 31.12.2008 tarihine kadar tamamlayanlar 4 

yıl, 31.12.2009 tarihine kadar tamamlayanlar 3 yıl, Bozcaada ve Gökçeada’daki tesisler 

ise 01.04.2012 tarihine kadar bu destekten yararlanabileceklerdir. 

2.2.4.4.2. Alt Yapı Hazırlanması 

Alt yapı yatırımları dar anlamıyla, ulaşım ve haberleşme yatırımları, elektrik 

enerjisi ve içme suyu sağlanmasına yönelik yatırımlar, kanalizasyon ve diğer atıklara 

yönelik fiziksel yatırımları ifade etmektedir. Geniş anlamda ise, fiziksel alt yapı 

yatırımların yanında kişiler ve yeteneklerini ifade eden değer yargıları davranışları 

kapsayan kurumsal alt yapı yatırımlarını ifade etmektedir (Bozdoğan,2008, s. 38). 

Kamu kesimi tarafından beşeri sermaye oluşumuna yönelik hizmetler beşeri sermaye 

oluşum hızını arttırabilir. Yapılan bu hizmetler birer sosyal alt yapı harcaması 

niteliğindedir. Bu harcamalar emek arzını arttırıp, verimliliği yükselttiği gibi emeğin 

sürekliliğini sağlayarak, yatırımcılar açısından diğer alt yapı hizmetleri gibi maliyet 

tasarrufu sağlar (Ataç, 2004, s. 340). 

Alt yapı yatırımları asgari seviyede gerçekleşmedikçe, sınai yatırımların 

gelişmesi ve hızlanması beklenemez. Ayrıca alt yapısı yeterli olmayan yerlerde teşvik 

tedbirleri ne derece etkili olursa olsun, arzu edilen sonucun alınmasına kafi gelemez. Alt 

yapı yatırımlarının tamamlanarak yatırımcıların emrine verilmesi diğer teşviklerin 

75

ağırlığına denk, başlı başına bir büyük teşvik olmaktadır (DPT, 1982, s. 33). Alt yapı 

yatırımlarının en önemli özelliği, bu yatırımların ekonomik israfı önlemek, ekonomik 

etkinliği arttırmak ve sosyal amaçları gözetmek bakımından devletçe yapılmasının 

zorunluluğu bulunmasıdır. Ayrıca bu yatırımların çok yüksek maliyetler gerektirmesi 

sebebiyle devlet tarafından müsaade edilse bile özel sektör bu alanlarda yatırım 

yapmaktan kaçınabilmektedir. Diğer yandan, belirli bir yörede elektrik, su, yol gibi 

altyapıların yapımının özel sektöre verilmesi halinde tek firma bu yatırımları yaparsa 

doğal monopol haline geleceğinden yüksek fiyat uygulama yoluna başvurabilecektir. Bu 

yetkinin birden fazla firmaya verilmesi halinde ise, bu alanda zaten düşük olan 

verimlilik daha da düşecek ve ekonomik israf söz konusu olacaktır (Gökyurt, 2010, s. 

17). Ayrıca, kaynakların optimal kullanımını sağlayacak, sanayileşmeyi tüm ülke 

geneline yayıp bütün yönleriyle tamamlanmış organize sanayi bölgelerinin kurulmasına 

izin verilmesi gerekmektedir. 

76

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 

UYGULANAN TEŞVİK POLİTİKALARININ TÜRKİYE VE ÇUKUROVA 

3.1. Yeni Teşvik Sistemi 

AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ 

Yeni teşvik sistemi ile ülkemizde genel teşvik sisteminin yanı sıra bölgesel 

teşvik sistemi ve büyük yatırımları destekleyecek teşvik sistemi ayrımına gidilmiş ve 

2009/15199 sayılı “Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar “ ile 16.09.2009 

tarih ve 27290 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 

Söz konusu sistemin hukuki yapısı 18.02.2009 tarih ve 5838 sayılı “Bazı 

Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’da yer almaktadır. 5838 sayılı 

Kanun’un 9. maddesi ile Bakanlar Kurulu; İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması 

(İBBS) ile kişi başına düşen milli gelir ve sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeylerini 

dikkate almak suretiyle illeri gruplandırmaya, bu gruplar itibariyle teşvik edilecek 

sektörleri ve bunlara ilişkin yatırım ve istihdam büyüklüklerini belirlemeye, kurumlar 

vergisi oranını %90’a kadar indirimli uygulatmaya yetkili kılınmıştır (Karakurt, 2010, s. 

158).Yeni teşvik sistemi ile hedeflenen şunlardır; 

• Bölgesel gelişmişlik farklılıklarını azaltmak, 

• Rekabet gücünü arttıracak, teknoloji ve AR-GE içeriği yüksek büyük ölçekli 

yatırımlara destek olmak, 

• Sektörel kümelenmeyi desteklemektir. 

Yeni teşvik sistemi ile teşvik edilecek veya teşviki belirli şartlara tabi yatırım 

ayrımına gidilmiştir. Teşvik edilecek yatırımlar arsında yer almayan yatırımın hiçbir 

teşvikten faydalanamayacağı yer almakla birlikte burada bölgenin bir önemi 

bulunmamaktadır. Teşviki asgari kapasite, yatırım tutarı, kapalı alan vs. gibi şarta bağlı 

yatırımlarda öngörülen şartların taşınması gerekir. Her yatırımın teşvik belgesine 

bağlanma zorunluluğu getirilmiştir (Tan, 2010, s. 10). 

77

3.1.1.Yeni Teşvik Sisteminde Teşvik Araçları 

Yeni teşvik sisteminde teşvik araçları Büyük proje yatırımları, Bölgesel 

teşvikler, Genel teşvikler olmak üzere üç kısımda değerlendirilmiştir. 

3.1.1.1. Bölgesel Destekler İçin Uygulanacak Teşvik Araçları 

Bölgesel desteklerden yararlanacak yatırımlar açısından vergi indirimi, , sigorta 

primi işveren hissesi desteği, yatırım yeri tahsisi, KDV istisnası, gümrük vergisi 

muafiyeti; III. Ve IV. Bölgelerde, vergi indirimi, sigorta primi işveren hissesi desteği, 

yatırım yeri tahsisi, faiz desteği, KDV istisnası ve gümrük vergisi muafiyeti getirilmiştir 

(Hazine Müsteşarlığı, 2010, s. 5). 

3.1.1.2. Büyük Proje Yatırımlarına Verilecek Teşvik Araçları 

Uluslar arası piyasalarda rekabet gücünün arttırılması, yalnızca sanayileşmeyi 

teşvik etmek değil; aynı zamanda teknolojik ve AR-GE içeriği yüksek olan büyük 

ölçekli yatırımların desteklenmesi de dünya pazarındaki payımızın arttırılması açısından 

önem taşımaktadır (Hazine Müsteşarlığı, 2010, s. 25). 

Büyük proje yatırımlarının teşviki ile teknoloji ve AR-GE kapasitesini arttıracak, 

rekabet üstünlüğü sağlayacak, sektörüne göre farklı büyüklüklerde tanımlanmış büyük 

ölçekli yatırımlara yönelik bir teşvik sisteminin oluşturulması amaçlanmıştır. Büyük 

ölçekli yatırımlar KVK ’un 32/A bendi gereğince 50.000.000 TL’nin üzerindeki 

yatırımlar olarak belirlenmiştir (Tan, 2010, s. 7). 

Büyük proje yatırımları için uygulanacak teşvik araçları aşağıdaki gibidir; 

1- Kurumlar/ Gelir Vergisi İndirimi 

2- Sigorta Primi İşveren Hissesi Desteği 

3- Yatırım Yeri Tahsisi 

4- Gümrük Vergisi Muafiyeti 

5- KDV İstisnası 

Yeni teşvik sisteminde bölgesel ve sektörel teşvik sisteminin yanında yeni bir 

kavram olan “Büyük Proje Yatırımlarını Teşvik”i ile 12 sektör belirlenmiş, bu sektörler 

ise şunlardır; 

78

1- Kimyasal Madde Ve Ürünlerin İmalatı 

2- Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri İmalatı 

3- Transit Boru Hattıyla Taşımacılık Hizmetleri 

4- Motorlu Kara Taşıtları İmalatı 

5- Demiryolu Taşıma Araçları İmalatı 

6- Elektronik Sanayi Yatırımları 

7- Tıbbi Aletler, Hassas Ve Optik Aletler İmalatı 

8- İlaç İmalatı 

9- Hava Ve Uzay Taşıtları İmalatı 

10- Makine İmalatı 

11- Madencilik Yatırımları 

12- Liman Ve Liman Hizmetleri Yatırımları 

3.1.1.3 Genel Teşvik Sistemi Kapsamında Verilecek Teşvik Araçları 

Bölge ve sektör ayrımı yapılmaksızın belirli bir büyüklüğün üzerindeki tüm 

yatırımlar genel teşvik sistemi kapsamında değerlendirilecek olup, bu kapsamda 

verilecek teşvik araçları KDV istisnası ve Gümrük Vergisi Muafiyetidir. 

3.1.2. Yeni Teşvik Sisteminde Bölgesel ve Sektörel Açıdan Teşvik Araçları 

Uygulama esaslarını düzenleyen ”Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında 

Karar” uyarınca illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi endeksi kullanarak, iller 4 

bölge ve 26 alt bölgeye ayrılmıştır. Bu düzenlemeye göre iller; Tablo3.1.’de 

gösterilmiştir. 

Türkiye’de iller 4 bölgeye ayrılmış, her bir bölgede teşvik kapsamına alınan 

sektörler ayrı ayrı belirtilmiştir. Bu yönüyle yeni teşvik sisteminde sektörel ve bölgesel 

iki unsur bir araya getirilmiştir. Aynı kararın devamında sektörel ve bölgesel ayrıma 

üçüncü bir unsur olarak zaman boyutu da ilave edilmiş, buna göre 31.12.2010 tarihine 

kadar başlanan yatırımlara tanınan teşvikler, bu tarihten sonra yatırımlara başlanacak 

teşviklere kıyasla yüksek tutulmuştur (Karakurt, 2010, s. 159). 

79

Tablo 3.1. 

Yeni Teşvik Uygulamalarında Bölgeler 

Bölge 

Kodu 

Bölge İlleri Gelişmişlik 

Sıralaması 

Gelişmişlik Endeksi Endeks Değişimi 

TR51 Ankara 2 2.01563 -0,8150 

TR31 İzmir 3 1.51986 0,4958 

TR41 Bursa , Eskişehir , Bilecik 4 0.9875 -0,5391 

TR21 Tekirdağ , Edirne , Kırklareli 6 0.57210 -0,2099 

TR62 Adana , Mersin 7 0.33448 -0,2376 

TR32 Aydın , Denizli , Muğla 8 0.28832 -0,0462 

TR61 Antalya , Isparta , Burdur 9 0.28086 -0,0075 

TR22 Balıkesir,Çanakkale (G.ada,B.ada 

Hariç) 

10 0.15300 -0,1279 

TR81 Zongundak , Karabük , Bartın 11 -0.07141 -0,2244 

TR33 Manisa , Afyon , Kütahya , Uşak 12 -0.16572 -0,0943 

TR52 Konya , Karaman 13 -0.25927 -0,0936 

TRC1 Gaziantep , Adıyaman , Kilis 14 -0.31505 -0,0558 

TR72 Kayseri , Sivas , Yozgat 16 -0.37571 -0,0382 

TR82 Kastamonu , Çankırı , Sinop 21 -0.67547 -0,1162 

TRA1 Erzurum , Erzincan , Bayburt 22 -0.78956 -0,1141 

TRC2 Şanlıurfa , Diyarbakır 23 -0.96387 -0,1743 

TRC3 Mardin , Batman , Şırnak , Siirt 24 -1.20401 -0,2401 

TRA2 Ağrı , Kars , Iğdır , Ardahan 25 -1.26703 -0,0630 

TRA2 Ağrı , Kars , Iğdır , Ardahan 25 -1.26703 -0,0630 

TRB1 Van , Muş , Bitlis , Hakkari 26 -1.39095 -0,1239 

TR22 Çanakkale ili Bozcaada , 

Gökçeada ilçeleri 

TR 10-TR 21 1. Derece Gelişmiş Düzey 2 Bölgeleri 

TR 62- TR 22 2. Derece Gelişmiş Düzey 2 Bölgeleri 

TR 81-TR 83 3. Derece Gelişmiş Düzey 2 Bölgeleri 

TR 90- TR 22 4. Derece Gelişmiş Düzey 2 Bölgeleri 

- - 

Not: http://www.e-basari.com.tr/tr/yeni-tesvik-paketi.html adresinden edinilmiştir. 

Birinci Bölge: Ağırlıklı olarak motorlu kara taşıtları ve yan sanayi, elektronik, 

ilaç, makine imalat ve tıbbi hassas ve optik alet yatırımları gibi yüksek teknoloji 

gerektiren yatırımlar desteklenecektir. 

İkinci Bölge: Bu bölgede teknoloji yoğun sektörler desteklenecek. Ağırlıklı 

olarak makine, imalat, tekstil, metalik olmayan mineral ürünler, kağıt, gıda ve içecek 

imalatı sektörleri desteklenecek. 

80

Üçüncü ve Dördüncü Bölgeler: Ağırlıklı olarak doğu ve güneydoğu illerinin 

yer aldığı bu bölgelerde tarım ve tarıma dayalı imalat sanayi, konfeksiyon, deri, plastik, 

kauçuk, metal eşya gibi emek yoğun sektörler teşvik edilecek. Ayrıca, turizm, eğitim, 

sağlık yatırımları da desteklenecektir (Yeni Teşvik Paketi, s.1). 

Ayrıca; tekstil, konfeksiyon ve hazır giyim, deri ve deri mamulleri sektörlerinde 

faaliyette bulunan asgari 50 kişilik istihdam sağlayan, 31.12.2010 tarihine kadar 1. ve 2. 

bölgelerden 4. bölgelere taşınacak tesislere; (Hazine Müsteşarlığı, 2009, s. 21). 

• 5 yıl süreyle kurumlar vergisi oranı %20 yerine %5 oranında 

uygulanacak(%75 oranında vergi indirimi yapılmıştır.) 

• 5 yıl süreyle mevcut istihdam da dahil olmak üzere bu tesislere taşındıkları 

bölgede uygulanan sigorta primi işveren desteği sağlanacak, 

• Bu tesislerin nakliye giderleri hazine tarafından karşılanacaktır. (31.12.2009 

öncesi taşınmalar için) 

Burada göze çarpan en önemli unsur, Kurumlar Vergisinde %2 ‘ye kadar inen 

indirim oranıdır. Genel Kurumlar Vergisi oranının %20 olduğunu düşündüğümüzde bu 

oranın %2 ‘lere kadar düşmesi büyük firmalar açısından kaçırılmayacak bir fırsat olarak 

görülmektedir. Örneğin; İstanbul’daki büyük bir tekstil firmasının yıllık karının 

1.000.000 TL olduğunu varsayarsak, bunun üzerinden firma 200.000 TL vergi 

ödeyecekken firmanın bu fabrikasını 4. bölge illerinden birisi olan Şanlıurfa’ya taşırsa 

sadece 2.000 TL vergi ödeyecek. Yani şirket 198.000 TL vergiyi ödememiş olacaktır. 

Bu sistem büyük firmalar için kaçırılmayacak bir fırsat olarak görülmektedir. Yeni 

teşvik Tebliğinin 16. maddesi ile; büyük ölçekli yatırımlar ile, bölgesel uygulama 

kapsamında gerçekleştirilen yatırımların, işletmeye geçiş tarihinden itibaren asgari 5 yıl 

süre ile bulunduğu bölgede faaliyette bulunması şartı konmuştur. Böylece sosyo- 

ekonomik gelişmişlik düzeyi düşük olan bölgelere özel sektör yatırımlarının 

kaydırılmasını sağlayarak, bölgenin kalkındırılması amaçlanmaktadır. 

Yeni teşvik sisteminde kullanılacak teşvik araçlarının bölgesel destek 

kapsamında nasıl değerlendirileceği aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. 

81

Tablo 3.2. 

Yeni Teşvik Sisteminde Teşvik Araçları 

Teşvik Araçları 31.12.2010 tarihinden önce 

yatırıma başlayanlar 

Vergi İndirimi 

I. 

Bölge 

II. 

Bölge 

III. 

Bölge 

IV. 

Bölge 

I. 

Bölge 

31.12.2010 tarihinden sonra 

yatırıma başlayanlar 

II. 

Bölge 

III. 

Bölge 

82 

IV. 

Bölge 

Yatırıma katkı oranı 

(%) 

20 30 40 60 10 15 20 25 

Vergi 

Oranı(%) 

İndirim 

50 60 80 90 25 40 60 80 

Sigorta Primi 

İşveren Hissesi 2 yıl 3 yıl 5 yıl 7 yıl - - 3 yıl 5 yıl 

Faiz Desteği 

TL Puanı - - 3 5 - - 3 5 

Döviz Puanı - - 1 2 - - 1 2 

Yatırım Yeri Tahsisi Bölgesel desteklerden yararlanacak Bölgesel desteklerden yararlanacak 

tüm yatırımlar 

tüm yatırımlar 

KDV İstisnası Tüm bölgelerdeki tüm sektörlerdeki Tüm bölgelerdeki tüm sektörlerdeki 

teşvik belgeli yatırımlar 


Gümrük Vergisi. Tüm bölgelerdeki tüm sektörlerdeki Tüm bölgelerdeki tüm sektörlerdeki 

Muafiyeti 



Not: Hazine Müsteşarlığı tarafından yayımlanmış olan “Yatırımlarda Devlet Yardımları Yeni Sistem” 

2009, s.20, Yayın hakkı 2009 olan çalışmadan alınmıştır. 

Teşvik araçlarının uygulanmasında 31.12.2010 tarihine kadar yatırıma 

başlayanlar ve 31.10.2010 tarihinden sonra yatırıma başlayanlar şeklinde bir zaman 

kavramının belirlenmesinde amaçlanan, yeni teşvik sisteminin uygulamaya konulduğu 

2009 Temmuz döneminden itibaren yatırımcıların bir an önce teşviklerden yararlanmak 

üzere faaliyete geçmesini sağlamak ve böylece yeni teşvik paketinin yaratacağı etkileri 

hızlandırmak olarak düşünülebilir. 

Teşvik sistemindeki bu yeni düzenleme ile bugüne kadar vergi mevzuatında yer 

almayan yeni bir kavram olan “yatırıma katkı oranı veya tutarı” hayata geçirilmiştir. 

Yatırım katkı tutarı, indirimli kurumlar vergisi uygulanmak suretiyle tahsilinden 

vazgeçilen vergi yoluyla yatırımların devletçe karşılanacak tutarına işaret etmektedir 

(Karakurt, 2010, s. 158).

3.1.2.1. Yeni Teşvik Sisteminin Önceki Uygulamayla Karşılaştırılması 

Yeni teşvik sisteminin uygulanmaya başlanmasıyla birlikte, teşvik araçlarında 

göze çarpan unsur, yeni teşvik sisteminde enerji desteği ve Gelir Vergisi stopajına 

yönelik bir uygulamanın getirilmemiş olmasıdır. Önceki teşvik sistemi ile yeni teşvik 

sistemindeki teşvik araçlarının karşılaştırması aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. 

Tablo 3.3. 

Önceki Teşvik Sistemi İle Yeni Teşvik Sisteminin Karşılaştırması 

Teşvik Araçları 

Yatırımın 

Büyüklüğü 

Bölgesel Faklılık 

Önceki Teşvik Sistemi Yeni Teşvik Sistemi 

- Gümrük Vergisi Muafiyeti 

-KDV İstisnası 

-Yatırım İndirimi 

-SSK Primi Desteği 

-Yatırım Yeri Tahsisi 

- Faiz Desteği 

- Enerji Desteği 

-Gelir Vergisi Stopajı Desteği 

Yatırım tutarına farklı destekleme 

uygulaması yoktu 

Kalkınma öncelikli yöre- Normal yöre 

ayrımı var. 

- Gümrük Vergisi Muafiyeti 

-KDV İstisnası 

-İndirimli G/KV Oranı 

- SSK Primi Desteği 

-Yatırım Yeri Tahsisi 

-Faiz Desteği 

Seçilen büyük tutarlı (50 

milyon TL üstü) yatırım daha 

avantajlı 

Dört bölgeye göre farklı destek 

unsurları uygulanmaktadır. 

Not: A. Cangöz’ün, http://www.mtso.org.tr. adresinde yayımlanmış olan “Yatırımlarda Devlet Yardımları 

Yatırımları Teşvik Mevzuatında Yeni Düzenlemeler” 2009,s,45-46 Yayın hakkı 2009 olan sunumundan 


3.2. Türkiye’de Uygulanan Teşvik Politikalarının Genel Değerlendirmesi 

Teşvik politikaları sağladıkları olanakların yanı sıra kaynakların belirli 

kesimlere, sektörlere veya bölgeye aktarılmasından dolayı haksız rekabete yol açması 

yönüyle eleştirilmektedir. Ancak teşvik politikalarının sağladığı olanaklardan 

yararlanan kesimlerin bu imkanları nerede ve nasıl kullandığı, yaratılan katma bir değer 

varsa, bunun tekrar gelişmiş yörelere kayıp kaymadığının denetiminin sağlanması teşvik 

sisteminde eleştirilerin odak noktasını oluşturmaktadır (Güven,2007,s. 21). 

83

Türkiye’de uygulanan teşvik politikalarının genel durumuna baktığımızda zaman 

zaman başarılı sonuçlar alınmış olsa da, teşviklerin takibi ve sonuçlarının izlenmesi 

açısından aksaklıkların yaşandığı görülmektedir. Devlet kaynaklarının yeterli olduğu 

dönemde prim şeklinde hibe destekler ve çeşitli kredi uygulamaları yapılmıştır. Ancak 

gerek günümüzün ekonomik şartları gerekse kaynakların yetersizliği bazı teşvik 

tedbirlerinin genel teşvik sistemi içinde mahiyetini değiştirerek sadece AR-GE, çevre, 

bölgesel gelişmeye yönelik yatırımlar ve KOBİ’lere uygulanır hale gelmiştir (Köksal, 

2009, s. 111). 

Tablo 3.4. 

2000-2009 Yıllarında KOBİ’lere Verilen Teşviklerin Dağılımı 

Yıllar Belge Sayısı (Adet) Sabit Yatırım (TL) İstihdam (Kişi) 

2000 1.229 49.100.269 5.587 

2001 244 14.985.866 669 

2002 382 63.725.062 1.484 

2003 458 108.416.461 2.047 

2004 436 110.423.378 3.138 

2005 218 65.554.413 2.315 

2006 137 49.310.274 1.351 

2007 

944 856.508.637 17.633 

2008 1.361 1.108.600.854 22.541 

2009 585 468.872.879 8.068 

Toplam 5.994 2.895.498.093 64.833 

Not: Hazine Müsteşarlığı ‘nın http://www.hazine.gov.tr adresinden alınmıştır. 

KOBİ’lere verilen teşviklerin son 10 yıllık süreçteki değerlendirmesini 

yapabilmek açısından belge sayısı, sabit yatırım tutarı ve yaratılan istihdam olarak 

teşviklerin dağılımını Tablo 3.4.’te incelemek gerekmektedir. 2000 sonrası KOBİ’lere 

verilen teşvik belge sayısına baktığımızda, KOBİ teşvik belgelerinin en fazla 2008 

yılında düzenlendiği görülmektedir. Yine bu yılda yaratılan istihdam sayısı 22.541 kişi 

olmuştur. 2009 yılında teşvik belgesi sayısında %57 oranında bir düşüş yaşanmıştır. 

Türkiye’de 2000-2009 yılları arasında toplam 30.780 adet yatırım teşvik belgesi 

84

düzenlenmiştir. KOBİ’lere verilen teşvik belgesinin toplam içerisindeki payı %19,47 

olarak gerçekleşmiştir. KOBİ’lerin ülke ekonomisi içindeki sayısı ve önemi 

düşünüldüğünde bu oranın düşük seviyelerde kaldığı söylenebilir. 

Ülkemizde yatırımlara sağlanan teşvik belgelerinin son 10 yıllık dönemde 

sektörler açısından dağılımı, verilen yatırım teşvik belge sayısı, yatırım tutarı ve 

yaratılan istihdam Tablo 3.5. ‘de gösterilmektedir. Tabloya baktığımızda yıllar itibariyle 

yatırım teşvik belgelerine bağlanan yatırım tutarında artışlar olmuştur. Bu artışlar en 

çok imalat ve hizmetler sektöründe yaşanmıştır. Bunun nedeni İmalat sektörünün 

sanayileşmede ve ülke kalkınmasında önemli bir rol oynaması ve teşvik tedbirlerinin de 

ağırlıklı olarak bu sektörlere yönelik olarak düzenlenmesinden kaynaklanmaktadır. 

Teşvik belgeli yatırımların istihdam yaratma kapasitesine baktığımızda ise, 2000 

yılında toplamda 3.521 adet teşvik belgesi verilirken yaratılan istihdam 186.721 kişi 

iken, yeni teşvik sisteminin uygulama sonuçlarının alınmaya başlandığı, 2010 yılında 

4.289 teşvik belgesi ile yaratılan istihdam sayısının 139.348 kişi olması teşvik 

belgesindeki artışa karşın, istihdam oranının artmadığını aksine negatif bir etki 

yarattığını görmekteyiz. Bunun sonucu olarak ülkemizde istihdamı arttırmaya yönelik 

teşvik politikalarının uygulanmasının gerekmektedir. 

2007 yılında başlayıp, 2009 yılında etkisini gösteren ABD kaynaklı küresel 

ekonomik kriz ülkemizde de belirsizlik ortamında yatırım kararlarının ertelenmesinde 

etkili olmuştur. Ancak, 2009 sonu itibariyle uygulamaya konulan yeni teşvik sistemi ve 

krizin etkilerinin azalmaya başlamasıyla birlikte kaynakların tekrar yatırımlara 

yönlendirilmesi sağlanmıştır. Tablo 3.5’te görüleceği üzere, 2009 yılında toplam sabit 

yatırım tutarı 19.723.895.621 TL iken, 2010 yılında toplam sabit yatırım tutarı 

57.458.097.783 TL olarak gerçekleşmiştir. Böylelikle toplam sabit yatırım tutarında 

2010 yılında %100’ü aşan bir artış sağlanmıştır. Ayrıca, bölgesel ve sektörel 

düzenlemeleri içeren yeni teşvik sisteminin, krizden çıkışta ve krizin ekonomideki 

olumsuz etkilerinin uzun vadede giderilmesinde de olumlu katkı sağlayacağı 

düşünülmektedir (Hazine Müsteşarlığı, 2010, s. 8). Yeni teşvik sisteminin bölgesel 

farklılıkları gözetmesi, sektörel gelişmeyi öngörmesi ve rekabetçiliğe imkan tanıması 

açısından fırsat yaratıcı olarak değerlendirilmiştir. 

Yeni teşvik sisteminin uygulamaya konulmasında getirilen en önemli 

yeniliklerden biri, büyük proje yatırımlarına verilen teşvikler olmuştur. Büyük proje 

yatırımlarının teşviki ile amaçlanan ülkemizin rekabet üstünlüğü sağlayacak, teknoloji 

85

ve AR-GE kapasitesini arttıracak yatırımlara yönelik bir teşvik sisteminin 

oluşturulmasıdır. 

Yeni teşvik sisteminde üretimin vazgeçilmez girdisi olarak kabul edilen enerji 

sektörüne ilişkin bir destek unsurunun bulunmaması önemli bir eksiklik olarak 

görülmektedir. Ayrıca Organize Sanayi Bölgelerine yönelik özel bir teşvik unsurunun 

yer almaması da diğer bir eksiklik olarak nitelendirilebilir. 

Tablo 3.5.’de 2000-2010 yıllarında verilen yatırım teşvik belgelerinin belge 

sayısı, sabit yatırım tutarı ve yaratılan istihdam olarak dağılımını bir bütün halinde 

görebilmek mümkündür. 

86

Tablo 3.5. 

2000-2010 Yıllarında Verilen Yatırım Teşvik Belgelerinin Sektörel Dağılımı 

Yıllar Sektörler Belge Sayısı (Adet) 

Sabit Yatırım Tutarı 

(MilyarTL) 

İstihdam (Kişi) 

Tarım 94 122.459.935 5.374 

Madencilik 85 69.384.566 2.665 

2000 

İmalat 2.095 3.692.595.612 90.700 

Enerji 46 2.486.650.902 1.723 

Hizmetler 1.201 3.036.310.507 86.259 

Toplam 3.521 9.407.401.522 186.721 

Tarım 52 78.665.891 2.909 

Madencilik 64 83.504.569 2.270 

2001 

İmalat 1.294 5.491.454.053 62.514 

Enerji 46 2.187.213.698 1.232 

Hizmetler 696 3.349.539.235 37.859 

Toplam 2.155 11.190.377.446 106.784 

Tarım 42 97.876.954 3.041 

Madencilik 101 580.982.426 6.499 

2002 

İmalat 1.955 8.184.637.515 86.102 

Enerji 29 474.115.482 301 

Hizmetler 875 4.997.420.532 44.840 

Toplam 3.002 14.335.032.909 140.783 

Tarım 84 209.970.850 4.063 

Madencilik 123 266.502.787 14.501 

2003 

İmalat 2.559 9.759.033. 101.021 

Enerji 39 530.728.465 487 

Hizmetler 1.071 9.623.518.624 53.563 

Toplam 3.876 20.389.754.239 173.635 

Tarım 82 253.854.955 6.431 

Madencilik 168 464.378.534 7.665 

2004 

İmalat 2.558 10.524.222.850 97.634 

Enerji 47 895.558.300 2.029 

Hizmetler 1.223 4.413.512.486 50.425 

Toplam 4.078 16.551.527.125 164.184 

Tarım 96 390.436.345 4.709 

Madencilik 158 686.902.565 8.233 

2005 

İmalat 2.305 11.545.816.987 90.050 

Enerji 87 2.119.719.616 941 

Hizmetler 1.658 6.547.283.750 74.978 

Toplam 4.304 21.290.159.263 178.911 

Tarım 94 511.771.472 3.911 

Madencilik 132 579.029.522 4.406 

2006 

İmalat 1.614 11.045.174.961 60.994 

Enerji 55 1.934.848.106 1.448 

Hizmetler 1.194 8.260.997.811 49.904 

Toplam 3.089 22.331.821.872 120.663 

Tarım 63 324.294.185 2.280 

Madencilik 131 642.006.806 4.052 

2007 

İmalat 1.419 12.121.180.467 68.889 

Enerji 102 4.392.215.258 4.928 

Hizmetler 645 8.589.403.323 52.478 

Toplam 2.360 26.069.100.039 132.627 

Tarım 73 359.857.815 2.590 

Madencilik 136 711.474.287 4.673 

2008 

İmalat 1.478 10.200.837.532 47.267 

Enerji 144 8.731.875.952 5.142 

Hizmetler 618 8.351.745.510 38.696 

Toplam 2.449 28.355.791.096 98.368 

Tarım 81 390.519.019 2.317 

Madencilik 144 800.419.446 3.503 

2009 

İmalat 1.116 7.673.866.547 40.217 

Enerji 108 4.540.059.105 1.573 

Hizmetler 497 6.319.031.504 27.686 

Toplam 1.946 19.723.895.621 75.296 

Tarım 513 2.940.309.703 14.946 

Madencilik 260 1.986.031.904 5.662 

2010 

İmalat 2.271 33.246.934.376 67.563 

Enerji 153 6.766.683.000 2.637 

Hizmetler 1.092 12.518.138.800 48.540 

Toplam 4.289 57.458.097.783 139.348 

Not: Hazine Müsteşarlığı’nın http://www.hazine.gov.tr adresinden alınmıştır. 

87

Grafik 1’de görüleceği üzere, Türkiye’de teşvik uygulamaları içerisinde en fazla 

ilgi gören sektör imalat sektörü, en az ilgi gösterilen sektör ise enerji sektörü olmuştur. 

2000 yılında bu sektöre bağlanan yatırım tutarı 9.407.401.522 TL iken, 2010 yılında 

6.766.683.000 TL olarak gerilemiştir. Bunun nedeni yeni teşvik sisteminde enerji 

sektörüne yönelik bir düzenlemenin bulunmamasından kaynaklanmaktadır. 2009 

yılından itibaren tarım sektörüne verilen teşviklerde artış yaşanmıştır. Yeni teşvik 

sisteminin uygulama sonuçlarının görülmeye başlandığı 2010 yılında tarım sektörüne 

verilen teşviklerde ciddi bir artış görülmektedir. 2009 yılında tarım sektörüne verilen 

teşvik belgesi 81 adet iken, 2010 yılında 513 adete ulaşmıştır. Özellikle hayvancılığın 

desteklenmesi yönündeki teşviklerin bu artışların yaşanmasında etkili olduğu 

söylenebilir. 

Şekil 3. 2000-2010 Yılları arasında düzenlenen teşvik belgelerinin sektörel dağılımı 

Not: Hazine Müsteşarlığı’nın http://www.hazine.gov.tr adresinden alınan veriler doğrultusunda tarafımca 

hazırlanmıştır 

Teşvik belgeli yatırımların istihdam yaratma kapasitesine sektörel açıdan 

dağılımına baktığımızda, Grafik 3’de görüldüğü üzere, yıllar itibariyle sektörlere verilen 

teşvik belgelerinin istihdam yaratma kapasitesinde en istikrarlı görünümü imalat sektörü 

sergilemektedir. 2000 yılında en yüksek payı imalat ve hizmetler sektörü alırken, enerji 

ve tarım sektöründe yaratılan istihdamın en az düzeyde olduğu görülmektedir. 2010 

yılında tarım sektöründe önceki yıllara göre artış gözlenmektedir. 

88

Şekil 4. 2000-2010 Yılları arasında düzenlenen teşvik belgelerinde yaratılan istihdamın 

sektörel dağılımı 


hazırlanmıştır. 

Yatırım teşvik belgelerinin bölgeler itibariyle dağılımına 2000-2009 yılları ile 

ilgili olarak Tablo 3.6. ve 2005-2009 yıllarını bir bütün olarak Grafik 3’e göre 

baktığımızda, yıllar itibariyle teşvik belgesi sayısında önemli dalgalanmalar 

görülmektedir. Özellikle 2008- 2009 yıllarında ciddi düşüş yaşanmıştır. 

Tablo 3.6. 

Yatırım Teşvik Belgelerinin Bölgeler İtibariyle Dağılımı (Adet) 

Bölgeler 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 

Marmara 1.360 836 1.350 1.763 1.519 1.465 954 770 932 499 

İç Anadolu 558 303 373 415 727 732 516 359 347 314 

Ege Bölgesi 558 345 451 591 639 618 488 316 295 277 

Akdeniz 312 199 300 478 431 541 433 335 291 292 

Karadeniz 305 169 190 202 318 450 330 275 233 210 

Doğu Anadolu 147 109 85 107 161 209 136 114 135 192 

G. Doğu 

Anadolu 

208 153 212 286 264 267 216 174 207 163 

Toplam 3.448 2114 2.961 3.842 4.059 4.282 3.073 2.343 2.440 1.947 

Not :Hazine Müsteşarlığı’nın http://www.hazine.gov.tr adresinden alınan veriler doğrultusunda tarafımca 


Teşvik belgelerinden en fazla yararlanan bölge Marmara Bölgesi olmuş olup, 

son beş yıllık dönemde %33 gibi ağırlıklı bir paya sahiptir. Teşvik belgesi sayısının bu 

89

ölgede fazla olmasının nedeni bölgede büyük ölçekli sanayi tesislerinin, geniş yatırım 

alanlarının, alt yapı imkanlarının yüksek olmasının önemli bir payı bulunmaktadır. 

Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerindeki teşvik belgesinden yararlanma 

payı son beş yıllık dönemde %6-7 gibi düşük oranda olup, bu bölgelerde bölgesel 

teşvik uygulamalarına daha fazla ağırlık verilmesi gerektiği, özellikle yatırımcıları bu 

bölgelere yönlendirecek bir teşvik politikasına ihtiyaç duyulduğu görülmektedir. 2009 

yılının sonlarına doğru uygulamaya konulan yeni teşvik sistemi ile bölgesel desteklere 

daha fazla ağırlık verildiği açıktır. Ağırlıklı olarak Güneydoğu ve Doğu Anadolu 

illerinin yer aldığı üçüncü ve dördüncü bölgelere tekstil, konfeksiyon ve hazır giyim, 

deri ve deri mamulleri sektörlerinde faaliyette bulunan firmaların taşınması halinde 

sağlanan destekler bunun bir göstergesidir. 

Şekil 5. 2005-2009 Yılları yatırım teşvik belgelerinin bölgeler itibariyle dağılımı 

Not :Hazine Müsteşarlığı’nın http://www.hazine.gov.tr adresinden alınan veriler doğrultusunda tarafımca 


Gelişmiş ülkelerde bilgi çağının başlaması ile birlikte arza dayalı teşvikler 

yavaş yavaş yerini talebe dayalı teşviklere bırakmıştır. Avrupa Birliğine aday ülke 

olmamız nedeniyle AB ile uyumlu bir devlet yardımları sisteminin kurulması 

zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle talebe dayalı destek sistemlerinin 

uygulanmaya konmasında büyük yarar bulunmaktadır. Türkiye’de uygulaması 

yapıldığından bugüne kadar devlet yardımları arzu edilen büyümeyi 

gerçekleştirememiştir. Uygulanan devlet desteklerinin piyasaları bozan, haksız 

90

ekabete yol açan, firmalar arası kayırmacılığı arttıran bir ortam yarattığı zaman 

zaman ifade edilmektedir (DPT, 2004, s. 127). Özellikle AB’deki devlet yardımları 

eğilimi ve politikaları dikkate alındığında üye ülkenin AR-GE, Çevre ve Enerji 

Verimliliği, KOBİ ve Bölgesel Gelişim alanlarında vermekte olduğu yardım 

seviyeleri ekonomik büyüklükler ile oranlandığında ülkemizdeki devlet yardımlarının 

ölçek olarak çok yetersiz seviyelerde olduğu görülmektedir. 

Tablo 3.7. 

Türkiye’de Devlet Yardımlarının AB-25 İle Karşılaştırılması 

Destek Konusu Desteğin AB-25 GSYH’ya Oranı Türkiye’ye Ölçeklendirilmesi 

AR-GE %0,072 216 Milyon ABD Doları 

Çevre ve Enerji Verimliliği %0,15 450 Milyon ABD Doları 

KOBİ %0,072 216 Milyon ABD Doları 

Bölgesel Gelişim %0,108 324 Milyon ABD Doları 

Not: DPT tarafından yayımlanmış olan , “IX. Kalkınma Planı, Devlet Yardımları Özel İhtisas Komisyonu 

Raporu” 2007a, Yayın No:2730, s.65 http://ekutup.dpt.gov.tr/ekonomi/politika/öik682.pdf adresinden 


Teşvik sistemimizin Cumhuriyet öncesine dayanan uzun bir tarihi geçmişi 

olmasına rağmen sistemde oturmuş tek bir kurumsal yasal yapının bulunmaması, 

sistemin ekonomik ve siyasal istikrarsızlıktan etkilenmesi, uygulayıcı kuruluşların 

çokluğu ve veri tabanının yeterli olmaması nedeniyle uygulama sonuçlarının 

değerlendirilememesi ve zamanında gerekli önlemlerin alınamaması, ekonominin reel 

gerçekleri yerine zaman zaman politik ve popülist yaklaşımların uygulamaya hakim 

olması ve devlet yardımları için ayrılan kaynakların yetersiz kalması uzun dönemde 

sistemin etkinliğini azaltmıştır. Sistemin özellikle vergisel desteklerin sürekli değişiklik 

göstermesi yatırımcıların önlerini görebilmelerine ve yatırım kararı almalarına engel 

teşkil eden önemli bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır (DPT,2004, s. 127). 

Ülkemizde devlet destekleri uygulamalarında çeşitli problemler göze 

çarpmaktadır. Önemli sorunlardan biri koordinasyonsuzluktur. Bunun sonucu olarak 

devlet yardımlarının bir bütün olarak, etkinliğinin ölçülmesi zorlaşmaktadır. Ayrıca her 

bir kurumun uyguladığı desteğin etkinliğinin ortaya konulmasında da sorunlar 

bulunmaktadır. Yatırım Ortamını İyileştirme Koordinasyon Kurulu (YOİKK) 

91

kapsamında faaliyet gösteren Vergi ve Teşvikler Teknik Komitesinin çalışmalarının 

devamı bu konuda olumlu sonuçlar doğuracaktır. Yatırım Ortamını İyileştirme 

Koordinasyon Kurulu 11 Aralık 2001 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile “ Türkiye’de 

Yatırım Ortamının İyileştirilmesi Reform Programı” çerçevesinde kurulmuştur 

Duran’a göre (2002, s.8) bir ülkede uygulanan teşvik politikasının başarısını 

belirleyen en önemli özelliklerden biri “etkinliktir”. Yeni bir teşvik sistemi 

hazırlanırken, hangi alanların teşvik edileceği, belirlenen alanların ne oranda teşviğe 

gerek duyduğu, bu amaç için ayrılacak kaynaklar ve hedeflerin gerçekleşmesinde 

kullanılacak araçların teşvik sistemine uygunluğu önemlilik göstermektedir. Ancak 

Türkiye’de uygulanan teşvik politikalarında etkinlik-verimlilik analizlerinin yapılmasını 

engelleyen birkaç neden bulunmaktadır. 

• Birincisi; bu tür analizlere imkan tanıyacak, yatırım tutarları ve 

kullandırılan teşviklere ilişkin veriler yetersizdir. 

• İkincisi; kurumsal yapılanmada yaşanan sorunlar; Teşvik Kurumunun, 

her 10 yılda, başka bir kuruma bağlanması ve gittiği her kurumda 

yeniden yapılandırılması kurumsal birikimin oluşumunda sorunlara yol 

açmıştır. Mevcut kurumsal yapı politika belirleme ve uygulama 

sonuçlarını analiz etme yönünde tasarlanmayıp daha çok rutin işleri 

yapmak üzere organize olduğundan sayılan fonksiyonlar yeterince yerine 

getirilememektedir. 

• Üçüncüsü; Uygulayıcı kurumların çokluğu ve bunlar üzerinde 

koordinasyonu sağlayacak “bir üst birim”in olmamasıdır. Kurumlar çoğu 

zaman birbirlerinden bağımsız bir şekilde yardım uygulamaları 

yürütmektedir. Ülkemizde mevcut teşvik uygulamaları arasında yaşanan 

eşgüdüm eksikliği uygulamacı birimlerin fazlalığı ve uygulamalarda 

göze çarpan yetersiz koordinasyon, kamu kaynaklarının israfına yol 

açtığı gibi uygulamaları da başarısız kılmaktadır. 

• Dördüncüsü; Devlet özellikle arazi tahsisi sorununu bir düzene 

oturtmalıdır. Sermayesi zaten sınırlı olan bir müteşebbis bu sermayesini 

çok yüksek fiyatlı arazilerin satın alınmasında harcayınca yatırım ve 

iletme sermayesi için elinde bir şey kalmamaktadır. Bugün Organize 

Sanayi Bölgeleri’nde bile arazi fiyatları çok yüksektir. Yatırımcıyı teşvik 

92

için ücretsiz veya en azından düşük maliyetli arsa tahsisi sağlanmalıdır 

(MÜSİAD, 1994, s.13). 

Bugüne kadar uygulanan teşviklerin amacına ulaşmadığı bilinmektedir. Bölgesel 

teşvikler, sektörel teşvikler ve kalkınma politikalarına ilişkin teşvikler hep birbirine 

karıştırılmıştır. Kamusal açıdan fayda-maliyet analizlerinin yeterince etkin kılınmadığı 

uygulamalar yapılması, gerekli sonuçların alınamaması, kurumları teşvik kriterlerinin 

üzerinde tartışmalara sevk etmiştir. Küreselleşme ve aşırı rekabetin yer aldığı dünya 

ekonomisinde artık gelişmiş ülkeler kalite ve yaratıcılık unsurlarını ele alan teşvik 

politikalarına yönelmektedir. Ülkeler politika belirlerken üretime yönelik teşvikleri pek 

vermemektedir. Ülkemizde de öncelikli olarak teşvik verilmesi gereken sektörler 

belirlenmeli dünya pazarında doyuma ulaşmış ürünler için teşvik verilmemelidir 

(Hazine Müsteşarlığı-TOBB, 2000, s. 16-17). Uluslar arası piyasadan pay alabilmenin 

diğer bir koşulu sahip olunan teknolojidir. Rekabetçi ve yenilikçi bir sanayiye sahip 

olmak küresel rekabet ortamında yarışabilme özelliğine sahip, katma değeri yüksek 

ürün geliştirebilmekle mümkün olmaktadır. Ancak ülkemizdeki mevcut durumu 

değerlendirdiğimizde teknolojiyi üretmekten çok teknolojiyi kullanmaya yönelik bir 

ülke olduğumuzdur. Hâlbuki ekonomik kalkınmada ve dünya piyasalarından daha fazla 

pay alabilmenin temel koşulu teknolojiyi üretiyor olmaktır. 

Teşvikler ekonomiler için yararlı olabileceği gibi, oldukça sakıncalı sonuçlar da 

doğurabilirler. Teşvik politikasından istenilen başarının ve etkinliğinin elde edilmesi iyi 

bir teşvik politikası ve mevzuatı oluşturulmasına bağlıdır. 

Ekonomik ve sosyal istikrarsızlıkların yatırımlar üzerinde yarattığı ilave 

maliyetlerin giderilmesinde kullanılan en önemli enstrüman “yatırım indirimi”dir. 

Yatırım indirimi esasen, ülke içinde yaratılan tasarrufların mali piyasalarda 

değerlendirilmesi yerine sabit yatırım projelerine yönelmesini sağlayabilecek önemli 

bir argümandır. Ciddi ekonomik ve sosyal hedefleri olan ülkemiz açısından sabit 

yatırım harcamalarının artırılması zorunluluğu göz önüne alındığında, kamunun yatırım 

projeleri lehine tercih kullanması sağlıklı bir yaklaşım olacaktır. Bu manada yatırım 

indiriminin kaldırılıp, Gelir ve Kurumlar vergisinde indirim yapılması kamunun, 

kaynaklarını mali piyasalarda değerlendiren işletmeler ile yatırım yapanlar arasında 

ayrım gözetmemesi anlamındadır. Böylesi bir düzenlemenin, yurt içi ve dışı 

tasarrufların ülkemizin ekonomik ve sosyal sorunlarının kalıcı olarak çözülebilmesinde 

temel araç niteliğinde olan ve riski yüksek getirisi de göreceli olarak düşük olan yatırım 

93

projeleri yerine mali piyasalara kaymasına yol açması muhtemeldir. Bu şekilde vergi 

indirimleri sağlanması sebebiyle ortaya çıkan vergi kaybının sağlayacağı avantajlar da 

sınırlı kalacaktır (DPT, 2007a, s. 88). 

Temel hedefi dünya pazarından daha fazla pay temin etmek olan ülkemizin, 

yardım programları da dahil ekonomi politikalarının uluslararası mali piyasalar, 

hammadde fiyatları, sermeye hareketleri, teknolojik gelişmeler ve ticareti düzenleyen 

anlaşma hükümleri çerçevesinde yeniden yapılandırması ve bu alanda yürütülecek 

uygulamaların uluslararası ekonomik gelişmeleri veri olarak kabul eden ve ülke 

ekonomik yapısını buna göre şekillendiren unsurlardan oluşması zorunluluğu 

mevcuttur. Bu kapsamda, mevcut gelişmelere ancak gecikmeli tepkiler verebilen teşvik 

politikalarının yöntem, görev alanı ve kullanılacak enstrümanlar yönünden yeniden ele 

alınması ve uluslararası piyasada talep görebilecek mal ve hizmet üretimini hedef alan, 

yönlendirme gücüne sahip, selektif ve süreli uygulamalara geçiş imkanı veren, kamuya 

maliyeti ve sağladığı kamusal fayda yönünden muhasebe edilebilen şeffaf bir sistemin 

oluşturulması gerekmektedir. Bugün itibarıyla kamuoyunca daha çok özel kesime 

“kaynak transferi” yöntemi olarak görünen teşviklerin, yeni dünya görüşü çerçevesinde 

önemli kamusal müdahale aracı haline dönüştürülmesi gerekmektedir. 

Türkiye’de uygulanan politikalarının etkisine yönelik fayda-maliyet analizleri 

yeterli düzeyde yapılamamaktadır. Verilerin sürekli ve düzenli olarak tutulmamasından 

dolayı sunulan teşviklerin belirlenen hedeflere ulaşmada ne derece etkili olduğunun 

sağlıklı şekilde değerlendirilmesine engel olmakta böylece kaynaklar verimli bir şekilde 

kullanılamamaktadır. 

3.3. Çukurova Bölgesi ve Teşvikler 

Bu kısımda teşvik politikaları Çukurova örneği açısından incelemek üzere 

öncelikle Çukurova Bölgesinin varolan yapısı ortaya koyulmaya çalışılarak , Çukurova 

Bölgesinde teşvikler ve gelişimi ele alınacaktır 

3.3.1. Çukurova Bölgesinin Genel Yapısı 

Ülkemizde 2002 yılında 4720 sayılı kararname ile bölgesel istatistiklerin 

toplanması, geliştirilmesi, bölgelerin sosyo-ekonomik analizinin yapılması, bölgesel 

politikaların çerçevesinin belirlenmesi ve Avrupa Birliği Bölgesel İstatistik Sistemine 

uygun karşılaştırılabilir istatistiki veri tabanı oluşturulması amacıyla ülke genelinde 

94

İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) yapılmıştır (Sarıöz, 2006, s. 167). Bu 

sınıflandırmada bölgelerin gelişmişlik seviyelerine göre yardım yoğunlukları 

farklılaştırılmıştır. Bu sınıflamaya göre istatistiki açıdan Türkiye 12 Düzey 1 bölgesi ve 

26 Düzey 2 bölgesine ayrılmıştır. İBBS’ye göre Adana ve Mersin illeri Düzey 2 ‘ye 

göre TR 62 bölge kodu ile anılmaktadır. 

TR62 Çukurova Bölgesi, Adana ve Mersin olmak üzere iki ilden oluşmaktadır. 

Bölgenin Türkiye içerisinde ulaşım ağlarının kesişme noktasında olması, doğu ile batı 

arasında köprü vazifesi görmesi nedeniyle yüksek değerler kazanmaktadır. 

Çukurova Bölgesi, bilindiği üzere Türkiye’nin Akdeniz bölgesinde Adana 

ovasının Akdeniz’e doğrudan doğruya komşu olan güney-batı kesimini oluşturur. 

Çukurova bölgesi ilkçağ’dan bu yana yüksek kültürlü medeniyetlerin yaşadığı 

bir bölge olmuştur. Yeni Çağ’da Osmanlı İmparatorluğunun egemenliğine giren 

Çukurova Bölgesi, Tanzimat Dönemi’nde Anadolu için çok canlı bir tarım ve sanayi 

bölgesi haline gelmiş, 1886 yılında hizmete giren Adana-Mersin demiryolu ile birlikte 

hızlı bir gelişim sürecine girmiştir. 

Avrupa ile Orta Doğu arasında stratejik bir konumda bulunan Çukurova Bölgesi, 

tarihi, kültürel yapısı, iklim koşulları, geniş hinterlandı ve gelişmiş altyapısıyla 

gelişmeye elverişli bir bölgedir. Bunun yanında bölge üç üniversitesi, Araştırma 

Enstitüleri, Organize Sanayi Bölgeleri, büyük sanayi ve ticaret kuruluşları, Teknoloji 

Geliştirme Bölgeleri, modern limanları, serbest bölgeleri ile hızla gelişen bir bölge 

konumundadır. 

3.3.1.1. Çukurova Bölgesinin Sosyo-Ekonomik Durumu 

DPT’nin 2003 yılında gerçekleştirmiş olduğu illerin ve bölgelerin sosyo- 

ekonomik gelişmişlik sıralaması araştırmasında demografik göstergeler, istihdam 

göstergeleri, sağlık, sanayi, tarım, inşaat, alt yapı göstergeleri ve diğer refah göstergeleri 

kullanılmıştır. Tablo 3.8.’e bakıldığında Adana ve Mersin illerinden oluşan TR62 

Düzey 2 bölgesinin toplam yüzölçümü 29.745 km2 olup, Türkiye yüzölçümünün 3,8’ini 

oluşturmaktadır. Türkiye’deki iller arasında sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında 

Adana ilinin 8. Mersin ilinin ise 17. sırada yer aldığı görülmektedir. (ÇKA, 2010b, s. 

43). Bölge ise, düzey 2 bölgeleri arasında 7. sırada yer almaktadır. 

95

Tablo 3.8. 

TR62 Çukurova Bölgesi Temel Göstergeler 

Göstergeler Adana Mersin TR62 Bölgesi Türkiye Bölge/Türkiye 

(Yüzde) 

Nüfus (Milyon, Kişi) 1,85 1,65 3,5 67,8 5,2 

Yüzölçüm (Bin, Km 2 ) 14,1 15,6 29,745 781,4 3,8 

Sosyo-Ekonomik 

8 17 7 - - 

Gelişmişlik Sırası 

Şehirleşme Oranı (Yüzde) 75,6 60,5 68,5 64,9 - 

Not: ÇKA tarafından yayımlanmış olan” TR62 Bölgesi Ön Bölgesel Gelişme Planı (2007-2008) ” , s.4 

http://www.cka.org.tr/index.php?Itemid=98&id=38&option=com_content&task=view adresinden 


Geçmişten günümüze her dönemde tarımsal ve ticari faaliyetlerin bölgede 

yoğunlaşması da bölgeyi Türkiye içerisinde önemli bir konuma getirmektedir. 

Çukurova Bölgesi’nin uygun hava koşulları ve doğal kaynaklarıyla diğer bölgelerden 

yüksek oranda göç almakta ve bunun da etkisiyle işsizlik oranında yüksek rakamlara 

ulaşan bir bölge olmuştur. 

Çukurova Kalkınma Ajansının bölgenin mevcut durumunu değerlendirdiği 

rapora göre bölgenin gelişmişlik performansını etkileyen başlıca unsurlar şöyledir; 

• Göç 

• Artan işsizlik ve istihdam 

• İnsan sermayesi, yaratıcı sermaye ve sosyal sermaye 

2009 yılı itibariyle %22 işsizlik oranı ile Türkiye’deki düzey 2 bölgeleri arasında 

ilk sırada yer almaktadır (ÇKA, 2010a, s. 8).Çukurova Bölgesi nüfus yoğunluğu 

açısından Türkiye içerisinde İstanbul’un ardından ikinci sırada yer almaktadır. Bu 

durum, ekonomik yoğunlaşmanın sağladığı pek çok avantajdan yararlanılmasının yanı 

sıra bölgedeki sosyal sorunların önemli bir kısmının da temelini teşkil etmektedir. 

Özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinden Çukurova Bölgesine 

sürekli olarak göç yaşanmaktadır. Göçle gelen nüfusla birlikte bölgede işsizlik, altyapı, 

sağlık ve eğitim gibi alanlarda yetersiz kalmaktadır. Bölgenin vasıfsız göçün hem 

ekonomik hem de sosyal ihtiyaçlarını karşılamada yetersiz kalması sağlıklı bir kentsel 

yapılanmayı da önlemektedir. Bölge nüfusunun yüzde 68,5’i şehirlerde, yüzde 31,5’i ise 

kırsal kesimde yaşamaktadır. Tarım alanlarının dağılımı incelendiğinde; bölgenin 

toplam tarım alanının ülke içerisinde yüzde 3,8’lik paya sahip olduğu görülmektedir. 

96

Ülke ortalamaları ile karşılaştırıldığında, bölgede sebzecilik ve meyvecilik yapılan tarım 

alanı miktarının ağırlıkta olduğu görülmektedir (Çukurova Bölgesi, s.1). 

Tablo 3.9.’da bölgelerin kişi başına düşen GSYH değerleri ve sıralaması yer 

almaktadır. TR62 Çukurova Bölgesinde kişi başına düşen GSYH 2.393 dolardır. Bölge 

ülke genelindeki 26 Düzey 2 bölgesi arasında 8. sırada yer almaktadır. İlk yedi sırayı 

alan bölgelere bakıldığında bu bölgelerin Türkiye’nin en gelişmiş bölgeler olduğu 

görülmektedir. Bu çerçevede Çukurova Bölgesi Türkiye ortalamasının üzerinde yer 

almaktadır. 

Tablo 3.9. 

Cari Fiyatlarla Kişi Başına Düşen GSYH Sıralaması 

Sıra Bölge Kodu Bölge Adı GSYH ($) 

1 TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova 4.109 

2 TR31 İzmir 3.215 

3 TR10 İstanbul 3.063 

4 TR51 Ankara 2.752 

5 TR21 Tekirdağ, Edirne, Kırklareli 2.733 

6 TR41 Bursa, Eskişehir, Bilecik 2.513 

7 TR32 Aydın, Denizli, Muğla 2.427 

8 TR62 Adana,Mersin 2.393 

… 

TR Türkiye ortalaması 2.146 

24 TRC3 Mardin, Batman, Şırnak, Siirt 993 

25 TRB2 Van, Muş, Bitlis, Hakkari 749 

26 TRA2 Ağrı, Kars,Iğdır, Ardahan 730 

Not:: ÇKA tarafından yayımlanmış olan “ Mevcut. Durum Değerlendirme Raporu” 2010a,s. 151 

www.dpt.gov.tr/bgyu/kalkinmaajans/DegerlendirmeRaporu.doc adresinden alınmıştır. 

Tablo 3.10.’da TR62 Çukurova Bölgesi İstihdam Göstergeleri 2008 yılı 

itibariyle incelendiğinde bölgenin tarım sektörü istihdam oranı % 24,8 ile ülke 

ortalamasının üzerinde gerçekleşirken, sanayi sektörü istihdam oranı %22,9 ile ülke 

ortalamasının altında gerçekleşmiştir. Bölgenin hizmet sektörü istihdam oranı %52,1 ile 

ülke ortalamasının üzerindedir. 

97

Tablo 3.10. 

TR62 Çukurova Bölgesi İstihdam Göstergeleri (2008 yılı itibariyle) 

Sektör/İstihdam Oranı (Yüzde) TR62 Bölgesi Türkiye 

Tarım Sektörü 24,8 23,7 

Sanayi Sektörü 22,9 26,8 

Hizmetler Sektörü 52,1 49,5 

Not: ÇKA tarafından yayımlanmış olan, “TR62 Adana-Mersin Bölgesi Temel Sosyal ve Ekonomik 

Göstergeler Bülteni”, Yayın No:2, s.2 http://www.cka.org.tr/files/TR62-BOLGESI-BULTEN-NO2(1).pdf 

adresinden alınmıştır. 

Tablo 3.11.’de TR62 Çukurova Bölgesinin çeşitli istihdam göstergeleri 

açısından Türkiye sıralaması görülmektedir. Bölgenin nüfus yoğunluğu göz önünde 

bulundurulduğunda tarımsal istihdam oranının düşük olduğu dikkat çekmektedir. 

Çukurova Bölgesinin Düzey 2 bölgeleri arasında tarımsal açıdan 6. sırada yer alması, 

tarım bölgesi olarak adlandırılan bölgenin kimliği ile örtüşmemektedir. Bu durum 

tarımda kayıt dışı istihdamın bir göstergesi olarak yorumlanabilir. Öte yandan, 

sanayideki istihdam oranı bölge içinde önemli yer tutmazken, hizmetler sektöründe 

istihdam oranı diğer Düzey 2 bölgeleri arasında üst sıralardadır (ÇKA, 2010a, s. 11). 

Tablo 3.11. 

TR62 Çukurova Bölgesi İstihdam Sıralaması 

İstihdam 

Bölgenin 

Türkiye’de 

ki yeri 

1. sıra 2.sıra 3.sıra Üst Alt 

İstihdam oranı 18 TR90 TR61 TR83 TR51 TR63 41,7 

Tarımda istihdam 6 TR90 TR83 TR33 TR32 TR22 

Sanayide istihdam 7 TR10 TR41 TR31 TR33 TR32 

Hizmetlerde istihdam 5 TR10 TR51 TR31 TR61 TR90 

TR 

ortala 

ması 

Not: ÇKA tarafından yayımlanmış olan “ Mevcut Durum Değerlendirme Raporu” 2010a, s.10 


İşgücü açısından bölgeler itibariyle Türkiye sıralaması ve değerleri Tablo 

3.11.’de görülmektedir. Bölgede TÜİK 2006 verilerine göre toplam iş gücü 1.087.000 

kişidir. Diğer düzey 2 bölgeleriyle kıyaslandığında Türkiye içerisinde 7. sırada olduğu 


98

Tablo 3.12. 

TR 62 Çukurova Bölgesinde Toplam İşgücü 

Sıra Bölge 

Kodu 

Bölge Adı 

Toplam 

İşgücü 

1 TR10 İstanbul 3.677 

2 TR90 Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane 1.378 

3 TR51 Ankara 1.355 

4 TR31 İzmir 1.201 

5 TR41 Bursa, Eskişehir,Bilecik 1.198 

6 TR61 Antalya, Isparta, Burdur 1.090 

7 TR62 Adana,Mersin 1.087 

… … …. … 

24 TR82 Kastamonu, Çankırı, Sinop 320 

25 TRA2 Ağrı, Kars,Iğdır, Ardahan 307 

26 TRC3 Mardin, Batman, Şırnak,Siirt 280 



Çukurova Kalkınma Ajansının Mevcut Durum Analizi Raporu’na göre 

(2010b,117), Bölgedeki iki ildeki odalara kayıtlı Adana Ticaret Odası, Adana Sanayi 

Odası, Mersin Ticaret Sanayi Odası (ATO, ADASO, MTSO) üye firmaların 2009 yılı 

itibariyle sayısına baktığımızda Adana’da ticaret ve sanayi odalarına kayıtlı 26.595 iş 

yeri, Mersin’de ise Ticaret ve Sanayi Odası’na kayıtlı 11.092 iş yeri bulunmaktadır. 

Buradan hareketle Adana ilinin Mersin iline göre ön plana çıktığı görülmektedir. 

Bölgedeki ARGE ve yenilikçi faaliyetlere Tablo3.12.’de baktığımızda, 

sıralamada Düzey 2 bölgeleri arasında bölgenin oldukça geri kaldığı görülmektedir. 

AR-GE ve yenilikçi faaliyetlerde ilk sırada birinci bölgede yer alan TR10 kodu ile 

İstanbul gelmektedir. Bölgenin nüfus yoğunluğu, istihdamın sektörel dağılımına 

baktığımızda gelişmiş bölge kategorisinde yer aldığından, bölgeye yapılan patent, 

faydalı model ve endüstriyel tasarım faaliyetlerinin yetersiz olduğu sonucu çıkmaktadır. 

99

Tablo 3.13. 

TR62 Çukurova Bölgesi AR-GE ve Yenilikçi Faaliyetler 

AR-GE İnovasyon 

Bölgenin 

Türkiye’d 

e ki yeri 

1. sıra 2.sıra 3.sıra Üst Alt 

Patent başvuru sayısı 9 TR10 TR31 TR31 TR33 TR32 

Faydalı model başvuru sayısı 9 TR10 TR41 TR31 TR32 TR21 

Endüstriyel tasarım başvuru 

sayısı 

10 TR10 TR51 TR41 TR33 TR32 

Marka başvuru sayıları 8 TR10 TR51 TR31 TRC1 TR52 



100 

Kalkınma Ajanslarının Kurulmasına ilişkin kanunun çıktığı yıl olan 2006 yılında 

Adana ve Mersin illerini kapsayan Çukurova Kalkınma Ajansı (ÇKA) kurulmuştur. 

Kalkınma Ajansının kurulması ile, Çukurova Bölgesi’nin rekabet gücünün arttırılmasını 

sağlamak üzere üretim imkanlarının arttırılması için girişimciliğin geliştirilmesi, üretim 

niteliklerine uygun olarak AR- GE ve inovasyonun geliştirilmesi, bölgeye yapılacak 

yatırım miktarını arttırmak üzere bölgedeki yatırım ortamının iyileştirilmesi ve bölgenin 

tanıtımı, bölgede öne çıkan sektör ve alt sektörlerde gelişmenin sağlanması 

hedeflenmiştir (DPT, s.1). 

Çukurova Kalkınma Ajansı’nın 2008 yılı mevcut durum analizi raporunda 

bölgenin ekonomik yapısı ve mukayeseli üstünlüğe sahip olduğu sektörler belirlenmeye 

çalışılmış ve aşağıdaki sektörlerin bölgede ön plana çıktığı tespit edilmiştir. 

- Tarım 

- Gıda Sanayi 

- Kimya Sanayi 

- Tekstil ve Hazır Giyim 

- Makine, Metal Eşya 

- Mobilya 

- Kağıt ve kağıt ürünleri 

- Lojistik 

- Hizmetler

101 

Ayrıca bölgenin yapısı, potansiyeli, bölgedeki aktörlerin eğilimi doğrultusunda 

bölge için önem arz eden sektörler; Turizm ve Yenilenebilir Enerji olarak belirlenmiştir. 

Bölgenin mukayeseli üstünlüğe sahip olduğu temel sektörlerin başında tarım, gıda, 

tekstil ve hazır giyim gelmektedir. Bu sektörlere yönelik bir teşvik politikasının 

belirlenmesi bölgedeki ekonomik faaliyetleri hızlandıracak ve bölgenin en ciddi 

sorunlarının başında gelen istihdam sorununun çözümünü kolaylaştıracaktır. 

Çukurova Kalkınma Ajansı, girişimcilere iktisadi kalkınma mali destek 

programı, sosyal kalkınma mali destek programı, küçük ölçekli alt yapı projeleri mali 

destek programları ile proje teklif çağrısında bulunmaktadır. Örneğin, Çukurova 

Kalkınma Ajansı küçük ölçekli alt yapı projelerine destek vermek amacıyla bir mali 

destek programı hazırlamıştır. Destek verilecek alanların belirlenmesinde birden çok 

sektörü içeren ve bunlar arasında yatay ilişkileri en iyi şekilde kuran temalar ve 

bölgenin mekansal öncelikleri ile Dokuzuncu Kalkınma Planında yer alan gelişme 

eksenleri doğrultusunda hareket edilmektedir. Hazırlanan bu program çerçevesinde 

25.000 ile 600.000 TL arasında değişen tutarlar mali destek olarak firmalara sağlanmış 

olup, firmalar ajans tarafından belirlenen tarihe kadar programda belirtilen şartları 

taşımaları ve istenen belgeleri ibraz etmeleri halinde hazırladıkları projeleri Çukurova 

Kalkınma Ajansı’na sunduktan sonra ajansın bu projeleri değerlendirmesi ve uygun 

bulması sonucunda bu mali desteklerden yararlanabilme imkanı bulmuşlardır (ÇKA, 

2008, s. 7). 

3.3.1.2. Çukurova Bölgesinde Tarım 

Çukurova toprakları özellikle tarımda oldukça geniş bir üretim çeşitliliğine 

sahiptir. Bölgede tahıl, endüstri bitkileri, sebzeler ve turunçgillerin yanı sıra organik 

tarımda son dönemde oldukça ciddi bir gelişme göstermiştir. Tarım, özellikle Adana ili 

ekonomisinde önemli bir gelir kaynağı olmuştur. Bitkisel ve hayvansal üretimin yoğun 

olarak yapılması, iç ve dış ticaret için uygun ortamların bulunması nedeniyle sanayi 

sektörünün gelişimine destek teşkil etmektedir. Mersin ilinde tarımsal ürün zengin bir 

çeşitlilik göstermektedir. Özellikle kıyı şeridinde narenciye ve tufanda sebze- meyve 

üretiminde ülkemiz genelinde önemli bir paya sahiptir (TÜİK, 2009, s. 12). 

Tarım sektörü istihdamı, dış ticareti, diğer sektörlere sağladığı girdiler açısından 

hem Türkiye hem de Çukurova Bölgesi için en önemli sektörlerden biridir. Türkiye’de 

tarımsal ürünlerden getiri sağlanamayan dönemlerde bölgede pamuk üretimi yapılıyor

olması tarım sektörünün de güçlü bir yapısının oluşmasını sağlamıştır. Ve bölgenin 

sanayisi tarıma dayalı olarak gelişme göstermiş, özellikle Adana Türkiye’nin ilk 

sanayileşen illerinden biri olmuştur (ÇKA, 2010b , s. 212). 

102 

2007 yılında Adana ve Mersin illerinde yapılan bitkisel üretim Türkiye’nin 

toplam bitkisel üretim değerinin %10,4’ünü oluşturmaktadır ve bölge düzey 2 bölgeleri 

arasında ilk sırada yer almaktadır. Çukurova’yı %9,8’lik payıyla Antalya Bölgesi 

izlemektedir. Üretim değerinin %40’ı Adana’da üretilirken, %60’ı Mersin’de 

üretilmektedir (ÇKA, 2010b , s. 212). 

Tarımsal üretimin yaygın olduğu Çukurova Bölgesi’nde her geçen gün 

uygulanan yanlış uygulamalar, tarım sektörünün gerilemesine neden olmuştur. Plansız 

üretim ve devlet desteklemelerinin ürün teslimi ile birlikte verilmeyişinden kaynaklanan 

sorunlar yaşanmaktadır. Çiftçilere yüksek kaliteli tohum temini için gerekli desteğin 

sağlanması gerekmektedir. 

3.3.1.3. Çukurova Bölgesinde Sanayi ve Ticaret 

TR62 Çukurova Bölgesinin geçmişte lideri olduğu tekstil sektörü zaman içinde 

bir hayli gerilemiştir. Tarım sektöründe ise bölgede ekonomik faaliyetler 

yoğunlaşmasına rağmen bölgeye kalıcı katma değer sağlanamamaktadır. Yukarıda 

anılan sebeplerden dolayı, bölgenin sektörel gelişimi başarabilmesi için AR-GE ve 

yenilikçilik faaliyetlerine ihtiyaç duyulmaktadır (ÇKA, 2010a, s. 16). 

Nüfus ve ekonominin sürekli gelişme gösterdiği Adana'da altyapı, çarpık 

kentleşme ve ortaya çıkan diğer sorunların çözümü ile çıkabilecek yeni sorunların 

önlenebilmesi için koordineli çalışmayı gerektiren "Bölgesel Kalkınma Planı" DPT 

yatırım programına alınmıştır. Hazar Petrolleri ve Orta Asya gaz kaynaklarını Türkiye 

üzerinden dünya pazarlarına taşıyacak, bölgemize yeni fabrikalar ve yeni enerji 

santralleri, iş ve istihdam sağlayacak Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattı projesinin 

gerçekleşmesi konusunda çalışmalar yapılmaktadır. Sanayiciyi yönlendirmek, proje 

hazırlamak ve alternatif yatırım alanları önermek üzere, Adana Valiliği, Adana 

Büyükşehir Belediye Başkanlığı, Çukurova Üniversitesi, Ticaret Odası, Sanayi Odası ve 

Adana Güç Birliği Vakfı'ndan oluşan "Adana Yatırım Araştırma ve Geliştirme Merkezi 

-AYEGEM" kurulmuştur (Adana Ticaret Odası, s.1). 

TR 62 Çukurova Bölgesi, Irak- Türkiye Ham Petrol Boru Hattı ve Ceyhan- 

Kırıkkale Ham Petrol Boru Hattının kesiştiği, Bakü- Tiflis- Ceyhan Boru Hattı’nın

sonlandığı, sıvılaştırılmış doğal gaz terminalleri ve rafinerilerin yer aldığı gerek Türkiye 

gerekse çevre ülkeler için stratejik öneme sahiptir. Bölge hidrolik, rüzgar ve güneş 

enerjisi gibi yenilenebilir enerji kaynakları açısından yüksek potansiyele sahiptir. Bu 

potansiyeli değerlendirebilmek için Adana’nın Ceyhan ilçesinde Türkiye’nin ilk enerji 

ihtisas endüstri bölgesi kurulması çalışmaları devam etmektedir. 2010 yılı yatırım 

programında 168.444.000 TL proje bedeli ve 15.200.000 TL kamulaştırma ödeneği ile 

yer alan Ceyhan Enerji İhtisas Endüstri Bölgesi Projesi tamamlandığında bölge, petrol 

rafinerileri ve termik santraller için bir üretim üssü haline gelecektir. 

103 

Çukurova Bölgesi’nin önümüzdeki dönemde Türkiye içerisinde yerine getireceği 

işlevleri, oynayacağı rolleri belirlemede ulusal politikalar da önemli rol oynamaktadır. 

Bölgede sonlanan petrol boru hatları, yatırım kararı alınmış petro-kimya tesisleri, ilan 

edilmiş olan enerji ihtisas endüstri bölgesi gibi yatırım ve altyapı kararları bölgedeki 

petro-kimya sanayinin ve buna bağlı türev sektörlerin önümüzdeki dönemde bölge için 

önem arz edeceğini, bölgenin Türkiye içerisinde bu alandaki iki merkezden birisi (diğeri 

İzmir) olacağını göstermektedir (ÇKA, 2010a, s. 19-20). 

Tablo 3.13.’e göre Adana ve Mersin illeri imalat sanayinde 81 il içerisinde 

sırasıyla 12. ve 21.sırada yer almaktadır. TR62 bölgesi ise imalat sanayii gelişmişlik 

sıralamasında 26 bölge içerisinde 7 nci sırada bulunmaktadır. Sanayi ve Ticaret 

Bakanlığı’nın yayınlamış olduğu 2004 yılı verilerine göre Adana Organize Sanayi 

Bölgesinde (OSB) üretim yapan 207, Mersin Organize Sanayi Bölgesinde üretim yapan 

64 tesis bulunmaktadır. Bölge OSB’lerinde üretim yapan toplam 271 tesis olmakla 

birlikte Türkiye genelindeki payı sadece % 0,9 olarak görülmektedir. 

Tablo 3.14. 

TR62 Bölgesi Sanayi Göstergeleri 

Adana Mersin 

TR62 

Bölgesi Türkiye 

Bölge/Türkiye 

(Yüzde) 

İmalat Sanayii Gelişmişlik Sırası 12 21 7 - - 

OSB’de Üretim Yapan Tesis 

Sayısı 

207 64 271 30.606 0,9 

Not: ÇKA tarafından yayımlanmış olan” TR62 Bölgesi Ön Bölgesel Gelişme Planı (2007-2008) ” , s.7 

http://www.cka.org.tr/index.php?Itemid=98&id=38&option=com_content&task=view 


adresinden

3.3.1.4. Çukurova Bölgesinde Liman ve Serbest Bölgeler 

104 

Doğu Akdeniz’in en önemli limanlarından olan Mersin Limanı, ülkemizin 

ithalat, ihracat ve transit ticarette önde gelen limanları arasında yer almaktadır. 

Mersin'in kurulduğu yıldan itibaren liman şehri olması, ticari potansiyeli Mersin 

Limanını hinterlandını genişletmiştir. Türkiye'nin ilk ve en büyük ticari hacme sahip 

olan Serbest Bölgesi Mersin’de kurulmuştur. Bölge, yabancı yatırımcılar için büyük 

uluslararası pazarlara (Orta Doğu, Kuzey Afrika, Doğu ve Batı Avrupa, Rusya ve eski 

Sovyet Cumhuriyetleri) yakınlığı sebebiyle bir merkezdir (ÇKA, 2009, s. 8). 

Adana Yumurtalık serbest bölgesi 4.500.000 metrekarelik bir alana inşa edilen 

İskenderun Körfezi’nde, Adana-Hatay illerinin birleşiminde kurulmuş olup, Türkiye’nin 

en büyük araziye sahip serbest bölgelerinden biridir. Ayrıca Türkiye’nin ağır sanayiye 

yönelik tasarlanmış ilk ve tek serbest bölgesidir. Bölgede gemi inşa bakım-onarım, 

petrokimya, inşaat, tekstil ve çeşitli kimyasalları depolamada bulunmak üzere toplam 21 

firma faaliyette bulunmaktadır. Girişimcilerin üç kıtadaki pazarlara erişiminde önemli 

avantajlar sağlamaktadır. 

Adana-yumurtalık serbest bölgesi 1980’li yıllarda ekonominin dışa açılması 

politikası çerçevesinde DPT tarafından çalışmaları başlatılan ilk serbest bölgelerden 

birisidir. Altyapı çalışmalarına Şubat 1991 de başlanılmış ancak körfez krizi bölgeye 

yönelik talebi olumsuz yönde etkilemiştir. Yatırımlar 1996 yılı sonuna kadar durmuştur. 

Petro- kimya ve enerji sektörleri gibi tamamen ağır sanayi yatırımlarına yönelik olarak 

faaliyet gösteren bölge altyapı çalışmalarının tamamlanmasının ardından 2000 yılında 

ticari faaliyete geçmiştir (Işık ve Çabuk, 2007, s. 76-77). 

Bölgede yer alan serbest bölgelerin ticaret hacimlerine Tablo 3.14.’de 

baktığımızda, yıllar itibariyle önemli dalgalanmalar görülmektedir. Özellikle son 

dönemlerde bölgeye yakın olan Ortadoğu’da yaşanan siyasi istikrarsızlık, serbest 

bölgelerin ticari hacimlerini olumsuz yönde etkilemiştir. 2008 yılında Mersin Serbest 

Bölgesinin ticari hacminde önceki yıla göre %18,6 oranında bir düşüş yaşanmıştır. 

Adana- Yumurtalık serbest bölgesinde ise ticaret hacmi 2008 yılında önceki yıla göre % 

%95,8 oranında artış gözlenmektedir.

Tablo. 3.14. 

Serbest Bölgelerin Yıllık Ticaret Hacimleri 

Adana -Yum. 

Ser. Böl. 

Mersin Serbest 

Bölgesi 

TR62 Bölgesi 

Toplamı 

2003 2004 2005 2006 2007 2008 

105 

74.852 70.214 84.885 94.000 73.000 143.000 

2.766.312 2.720.016 2.128181 2.444.000 2.290.000 1.863.000 

2.841.164 2.790.230 2.213.066 2.540.006 2.365.007 2.008.008 

Türkiye 

Toplamı 

16.608.066 22.110.402 23.362.826 23.824.028 24.573.445 24.578.055 

Not: DTM’ nin http://www.dtm.gov.tr adresinden alınan veriler doğrultusunda tarafımca hazırlanmıştır. 

3.3.1.5. Çukurova Bölgesinde Kamu Yatırımları 

Adana ve Mersin illerine yapılan kamu yatırımlarının 2000-2010 yılları arasında 

sektörler itibariyle dağılımı Tablo 3.15. ve 3.16’da gösterilmektedir. Buna göre 

tablolardan görüldüğü üzere, Adana ili için 2001 yılında gerçekleştirilen toplam kamu 

yatırım tutarı 148.722 TL ile, iller sıralamasında 5. sırada yer alırken, Mersin ili 97.187 

TL ile 10 sırada yer almaktadır. Bölgenin zaman içerisinde kamu yatırım 

harcamalarında iller sıralamasında gerilediği görülmektedir. Artvin ili, 2001 yılında 

63.937 TL ile 14. sırada yer alırken, 2003 yılından itibaren Artvin ili sıralamada Adana 

ve Mersin illerinin önüne geçmiştir. Bölgedeki kamu yatırımlarının yetersiz oluşu 

bölgenin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyini son yıllarda geri plana itmiştir. 

2008 yılı verilerine göre Türkiye nüfusunun % 5,07’ lik kısmını barındıran 

Çukurova Bölgesi’nin toplam kamu yatırımlarından aldığı pay %2,7 nüfusuna oranla bu 

oran düşük seviyelerde kalmaktadır (ÇKA, 2010b, s. 158). 

Adana ilinin kamu yatırım tutarı açısından 2008 yılı itibariyle, 11. sırada, 2009 

yılında 32. sırada ve Mersin ilinin 2008 yılında 7. sırada 2009 yılında 33. sırada yer 

almış olması bölgede son yıllarda kamu yatırım harcamalarının yetersiz düzeyde 

olduğunu göstermektedir. kamu yatırım harcamalarında meydana gelen azalmanın 

bölgenin yeterince gelişmemesinin önemli nedenlerinden biri olarak görülebilir. 

Yıllar itibariyle kamu yatırımlarının sektörel dağılımına baktığımızda, bölgede 

haberleşme/ulaştırma alanına yapılan yatırımların diğer sektörlere göre yüksek olduğu, 

tarım, madencilik, imalat ve enerji sektörlerine olan yatırımların ise düşük tutarda 

gerçekleştiği görülmektedir.

Tablo. 3.15. 

Adana İli Yıllara Göre Kamu Yatırımlarının Sektörel Dağılımı (Milyon TL) 

Sektörler 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 

Tarım 3.612 5.725 6.401 6.501 17.000 19.443 19.233 18.459 18.270 

Madencilik - - - - 14.575 3.929 3.014 3.883 2.817 

İmalat 54 - - - 30 - - - 7.260 

Enerji - - - - - - - - - 

Haberleşme- 17.481 454.714 8.318 33.906 127.766 122.781 220.168 144.198 31.186 

Ulaştırma 

Turizm - - - - - 600 - - - 

Konut 50 - 6.823 13.397 - - 80 87 120 

Eğitim 6.088 8.389 10.579 9.003 15.510 13.634 22.214 38.056 42.552 

Sağlık 4.302 9.713 13.734 13.020 13.365 5.450 7.730 14.730 2.400 

Diğer Kamu 

Hiz. 

117.135 72.744 17.406 56.791 59.279 29.118 27.423 25.696 30.127 

Toplam 148.722 551.285 63.261 132.618 247.525 194.955 299.862 245.109 134.732 

İl Sıralaması 

(Bkz; Ek-1) 

5 3 27 13 13 15 8 11 32 

Not: DPT’nin http://www.dpt.gov.tr/kamuyat/ilozet.html adresinden alınan veriler doğrultusunda 

tarafımca oluşturulmuştur. 

106 

Aynı şekilde Mersin ilindeki kamu yatırımlarının yıllara göre dağılım tablosuna 

baktığımızda, kamu yatırım harcamalarının toplamda yıllar itibariyle artış göstermesine 

rağmen Türkiye genelinde iller sıralamasında Mersin ili geriye düşmüştür. 2001 yılında 

10. sırada yer alan Mersin ili 2009 yılı itibariyle kamu yatırımlarında 33. sırada yer 

almaktadır. Buradan hareketle görülüyor ki TR62 Çukurova Bölgesinde (Mersin, 

Adana) kamu yatırımları yetersiz düzeyde kalmakta, bölgenin gelişim potansiyeli 

üzerinde negatif bir görünüm sergilemektedir. 

Tablo.3.16. 

Mersin İli Yıllara Göre Kamu Yatırımlarının Sektörel Dağılımı (Milyar TL) 

Sektörler 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 

Tarım 1.018 1.650 1.501 1.701 3.000 8.669 17.141 17.455 29.195 

Madencilik - - - - 1.964 - 708 2.252 193 

İmalat 2.502 14.155 16.500 - - - - - - 

Enerji 50 - - - - - - - - 

Haberleşme- 

Ulaştırma 

33.901 51.110 31.344 22.849 39.218 23.523 23.026 20.123 18.828 

Turizm 3.898 3.900 3.409 1.800 1.000 1.060 550 1.850 2.441 

Konut - - - - - - - - - 

Eğitim 5.608 13.908 16.101 13.016 19.333 23.842 25.166 30.804 36.719 

Sağlık 3.695 8.217 11.260 14.230 26.230 18.102 27.000 31.941 24.500

Tablo.3.16. (Devam) 

Diğer Kamu 

Hiz. 

107 

46.515 90.907 123.021 128.821 90.358 117.606 136.648 190.376 180.368 

Toplam 97.187 183.847 203.136 182.417 181.103 192.802 230.239 294.801 292.244 

İl Sıralaması 

(Bkz; Ek-1) 

10 8 9 11 15 33 12 7 33 

Not: DPT’nin http://www.dpt.gov.tr/kamuyat/ilozet.html adresinden alınan veriler doğrultusunda 

tarafımca oluşturulmuştur. 

3.3.1.6. Çukurova Bölgesinin Güçlü ve Zayıf Yanları 

Çukurova Bölgesinin güçlü ve zayıf yanları Tablo3.17’de görülmektedir. Bölge 

ile ilgili stratejilerde bunların dikkate alınması önem taşımaktadır. 

Tablo 3.17. 

Çukurova Bölgesinin Güçlü ve Zayıf Yanları 

GÜÇLÜ YANLAR ZAYIF YANLAR 

• Coğrafi açıdan stratejik konuma sahip 

• İklim yapısının elverişli olması (ürün 

çeşitliliği vs.) 

• Doğal kaynak zenginliği 

• Yenilenebilir enerji kaynaklarına sahip 

olması 

• Tarımsal üretim ve tarıma dayalı 

• 

sanayinin çeşitliliği 

Ekonomik alt yapıya sahip tesislerin 

varlığı (OSB, serbest bölge) 

• Genç nüfus ve işgücü potansiyeli 

• Ucuz işgücü 

• Sosyal yaşam kolaylığı 

FIRSATLAR TEHDİTLER 

• Hayvancılık, su kaynakları ve su ürünleri 

üretimi için yüksek potansiyelin varlığı, 

• Teknolojik seracılık altyapısı, 

• Tarıma dayalı ve ihracata dönük 

sanayinin gelişme potansiyeli, 

• Kalkınma Ajansının kurulması, 

• Yenilenebilir enerji kullanımına yönelik 

teknolojinin gelişmesi, 

• AB projeleri ve hibe programları, 

• Bölge içi dengesizlik (sosyal alanda, 

gelir dağılımında) 

• Turizm potansiyelinin verimli 

kullanılmaması 

• Sağlıklı tarım ve sanayi envanterinin 

bulunmaması 

• AR-GE ve inovasyon faaliyetlerinin 

yetersizliği 

• Girişimcilik/verimlilik/etkinlik 

faaliyetlerinin yetersizliği 

• Çevre kirliliği ve atık yönetiminin 

yetersizliği 

• Bölgeye mevsimlik tarım işçisi göçü 

olması, 

• Tarımda gizli işsizliğin yüksek olması, 

• Karayolu taşımacılığının altyapı ve 

üstyapı eksiklikleri, 

• Artan enerji ihtiyacı ve yükselen enerji 

maliyetleri 

• Turizmde öncelikli komşu illerin 

varlığı, 

• Belirli yörelerde düzensiz ve çarpık 

yapılaşma nedeniyle doğal çevrenin 

giderek bozulması, 

• Su havzalarının kirlenmesi 


www.dpt.gov.tr/bgyu/kalkinmaajans/DegerlendirmeRaporu.doc adresinden alınmıştır.

3.3.2. Çukurova Bölgesinde Teşvikler 

108 

Üretimi ve istihdamı arttırmak, sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak, bölgesel 

gelişmişlik farklılıklarını azaltmak vs. gibi birçok amacı olan teşvik politikaları 

Çukurova Bölgesinin gelişimi ve kalkınması açısından önem taşımaktadır. 

3.3.2.1. Çukurova Bölgesinde Yatırım Teşvikleri 

Çukurova Bölgesini oluşturan Adana ve Mersin illerindeki teşviklerin belge 

sayısı, yatırım tutarı ve yaratılan istihdam sayısını 2005-2009 yılları arasındaki 

durumunu ele aldığımızda Tablo 3.18’de görüleceği üzere belge sayısı, yatırım tutarı ve 

yaratılan istihdam açısından istikrarlı bir görünüm izlemiştir. Adana iline verilen teşvik 

belgesi sayısı Mersin iline nazaran daha az gerçekleşmesine rağmen, yatırım tutarının 

Adana ilinde Mersin’e göre daha yüksek olarak gerçekleşmiştir. Yine yaratılan istihdam 

açısından toplamda Adana ili 10.837 kişi ile Mersin ilinin önündedir. 

Tablo 3.18. 

Çukurova Bölgesi Yatırım Teşvikleri (Adet/TL/Kişi) 

ADANA MERSİN 

Yıllar Belge Yatırım Tutarı İstihdam Belge Yatırım Tutarı İstihdam 

Sayısı 

Sayısı 

2005 54 225.386.415 2.368 76 197.986.006 1.573 

2006 45 719.192.652 2.768 86 251.996.731 1.356 

2007 45 952.886.395 2.520 42 441.052.103 1.598 

2008 52 708.433.195 1.161 39 384.486.749 875 

2009 53 538.037.110 2.020 51 429.491.516 1.646 

Toplam 276 3.143.935.767 10.837 294 1.705.013.105 7.048 



Tablo 3.19’daki 2006-2009 yılları arasında Çukurova Bölgesine verilen teşvik 

belgelerinin sektörel dağılımına baktığımızda, TR62 (Adana, Mersin) bölgesi için en az 

teşvik belgesi tarım ve madencilik sektörüne verilmiştir. Bölgede maden yataklarının 

çeşitliliğinin zengin olmayışı madencilik sektörünün bölge açısından pek önemlilik arz 

etmemektedir. Bu nedenden ötürü bölgede madencilik sektörüne verilen teşvik belgesi 

sayısının düşük kalması olağan olmakla birlikte, tarım sektörüne verilen teşvik belgesi 

sayısı için aynı durum söz konusu değildir. Çünkü bölge verimli toprakları ile ülke 

genelinde önemli bir konuma sahiptir. Bu sektöre verilen teşvik belge sayısının düşük

seviyelerde kalması tarım sektörüne yönelik teşvik politikalarına ihtiyaç duyulduğunu 

göstermektedir. 

Tablo 3.19. 

2006-2009 Yılları Arasında Çukurova Bölgesine Verilen Teşvik Belgelerinin Sektörel 

Dağılımı (Adet) 

109 

TR62 (Adana, Mersin) Tarım İmalat Sanayi Hizmetler Madencilik Enerji 

Adana 7 102 67 7 12 

Mersin 16 78 74 7 9 

TR62(Adana, Mersin) 

23 180 141 14 21 

Türkiye Geneli 311 5.627 2.954 543 409 



Grafik 4 ve Grafik 5‘de Adana ve Mersin iline verilen teşvik belgelerinin 

sektörel dağılımı gösterilmektedir. Görüldüğü üzere 2006-2009 yılları arasında Adana 

iline verilen teşvik belgelerinde en yüksek paya sahip olan sektör %54 oranla imalat 

sanayidir. Hizmetler sektörüne %36, madencilik sektörüne %4, enerji sektörüne %6 

olarak gerçekleşmiştir. Yine Mersin ilinde imalat sanayinde %42 ‘lik payla ilk sırayı 

almaktadır. Hemen ardından %40 ile hizmetler sektörü takip etmektedir. Tarım 

sektörünün payı her iki ilde de düşük kalmıştır. 

Şekil 6. 2006-2009 Yılları arasında adana iline verilen teşvik belgelerinin sektörel 

dağılımı 


hazırlanmıştır.

Şekil 7. 2006-2009 Yılları arasında mersin iline verilen teşvik belgelerinin sektörel 

dağılımı 



110 

Tablo 3.20. ‘de bölgede KOBİ teşvik belgeli yatırımlara baktığımızda, 2007 ve 

2008 yıllarında her iki ilde de teşvik belgesi sayısında ciddi bir artış görülmektedir. 

Buna bağlı olarak verilen teşvik belgeleri ile 2007 ve 2008 yıllarında her iki ilde de 

önceki yıllara göre daha fazla istihdam yaratılmış ve daha fazla yatırım harcaması 

yapılmıştır. Ancak 2009 yılında teşvik belgesi sayısında her iki il için de düşüş 

görülmektedir. 2004-2009 yılları arasında Türkiye genelinde KOBİ’lere yönelik olarak 

verilen teşvik belge sayısı 3.681 olarak gerçekleşmiştir. Yatırım tutarı 2.659.270.435 TL 

ve yaratılan istihdam sayısı 55.046 kişi olmuştur. (Bkz; Tablo 3.4)Ülke genelinde 

Adana ilindeki KOBİ’lerin teşvik payı %2,7, Mersin ilinde ise %3,47 olarak 

gerçekleşmiştir. TR62 Çukurova Bölgesinin payı ise, %6,24’ tür. Buradan hareketle 

bölgede önemli yer tutan KOBİ’lerin ülke ekonomisi içerisindeki payı oldukça düşük 

seviyelerde kalmaktadır.

Tablo 3.20. 

2004-2009 Yılları Arasında Çukurova Bölgesi KOBİ Teşvikleri Dağılımı 

ADANA MERSİN 

Yıllar Belge Yatırım Tutarı İstihdam Belge Yatırım Tutarı İstihdam 

Sayısı 

Sayısı 

2004 5 984.624 27 11 3.599.216 36 

2005 8 2.463.593 33 3 289.390 11 

2006 1 78.468 - 3 1.648.512 32 

2007 22 24.946.514 490 42 35.307.467 728 

2008 37 34.241.075 552 48 40.039.696 717 

2009 29 23.759.003 374 21 17.377.873 336 

Toplam 102 86.473.277 1.416 128 98.262.154 1.860 



3.3.2.2. Yeni Teşvik Sistemi Çerçevesinde Çukurova Bölgesinde Teşvikler 

111 

Yeni teşvik sisteminin uygulanmaya başlandığı 2009 dönemi sonu itibariyle, 

2010 yılında teşviklerin bölgedeki genel görünümü Tablo 3.21. ve Tablo 3.22. de 

gösterilmektedir. Ayrıca TR62 Çukurova Bölgesinde bölgesel teşviklerden yararlanacak 

sektörler ve asgari yatırım tutarları EK-3 ‘te gösterilmektedir. 

Yeni teşvik sisteminin uygulanmaya başlandığı 2009 sonu itibariyle tekstil 

ürünleri imalatı genel teşvik sisteminde teşvik edilmeyecek konular arasında yer alırken, 

29.12.2010 tarih ve 27800 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 

Bakanlar Kurulu kararına göre, tekstil sektörünün 5 milyon lira ve üzerindeki dokuma 

ve 15 milyon lirayı aşan iplik yatırımları genel teşvik kapsamına alınmıştır. Ayrıca her 

türlü vergi resim ve harçlardan muaf tutulmuştur. Örneğin,100 Milyon TL’lik bir 

yatırım yapmak isteyen yatırımcı %18 KDV ve %4 gümrük vergisi ile %22 oranında bir 

vergiyle karşılaşırken, bu vergi yükü getirilen yeni düzenleme ile yatırımcının üzerinden 

kalkmıştır. Bu teşvikle birlikte devlet yapılacak her 1 milyar liralık yatırımdan alacağı 

220 milyon vergiyi istihdama yönlendirmiş bulunmaktadır. 

Bu yeni kararın uygulanmasıyla bölgede tekstil yatırımlarının yeniden 

canlanacağı ve bölgenin geçmişte lideri olduğu tekstil sektöründe rekabet edebilecek 

duruma geleceği beklenmektedir. Tekstil sektörünün yeniden canlanmasıyla birlikte 

bölgenin istihdam sorununa da çözüm getireceği düşünülmektedir. 

Tablo 3.21.’deki veriler doğrultusunda Yeni Teşvik Sistemine göre Adana ilinde 

Büyük Ölçekli Yatırımlar kapsamında 1 adet 14 milyar 828 milyon TL tutarında sabit 

yatırım tutarlı büyük ölçekli yatırım teşviki açılmış olup, bu teşvik kapsamında istihdam

için öngörülen kişi sayısı 588 olmuştur. Söz konusu yatırım rafineri tesisi olup, bu 

tesiste jet yakıtı, fuel-olil, gaz yağı, etilen vb. gazların(doğalgaz hariç) üretimi 

gerçekleştirilecektir. 

112 

Genel teşvik kapsamında ise, imalat sektöründen 34, enerji sektöründen 4, 

tarımdan 1 ve hizmetler sektöründen 10 adet olmak üzere toplam 51 adet, 315 milyon 

815 bin TL tutarında yatırım teşviki açılmış olup, öngörülen istihdam 886 kişidir. 

Bölgesel teşvik olarak imalat sektöründen 13 hizmetler sektöründen 15, madencilikten 1 

ve tarım sektöründen 5 adet olmak üzere toplam 34 adet,324 milyon TL tutarında 

yatırım teşviki açılmış olup öngörülen istihdam 1.711 kişidir. 2010 yılı itibariyle tarım 

sektörüne verilen teşvik belge sayısının yine yetersiz düzeyde kaldığı görülmektedir. 

Adana ilinde tarım sektörüne toplam 6 adet, Mersin iline ise toplam 7 adet düzenlenen 

teşvik belgesi sayısında tarım sektöründe yeni teşvik sisteminin uygulanmaya 

başlamasıyla artış yaşanmadığı görülmektedir. 

Tablo 3.21. 

Yeni Teşvik Sistemine Göre Adana İline Verilen Teşviklerin Dağılımı (2010) 

Büyük Ölçekli Yatırımlar 

Sektör Belge Sayısı (Adet) Yatırım Tutarı (TL) İstihdam (Kişi) 

İmalat 1 14.828.600.000 588 

Genel Teşvik Sistemi 

Tarım 1 3.262.030 25 

Madencilik 2 3.790.000 24 

İmalat 34 146.580.360 642 

Enerji 4 134.000.000 78 

Hizmetler 10 28.267.014 117 

Toplam 51 315.899.404 886 

Bölgesel Teşvik Sistemi 

Tarım 5 17.560.444 140 

Madencilik 1 17.000.000 30 

İmalat 13 137.845.778 621 

Enerji - - - 

Hizmetler 15 151.665.838 930 

Toplam 34 324.072.060 1.721 

Not: Adana Ticaret Odası tarafından yayımlanmış olan “Aylık Ekonomi Bülteni” Ocak 2011, s.5 

http://www.adana-to.org.tr/Dosyalar/Yayinlar/AylikBultenler/ocak_2011.pdf adresinden alınmıştır.

113 

Tablo 3.22.’deki veriler doğrultusunda Mersin iline verilen teşviklerin 

dağılımına baktığımızda, büyük ölçekli yatırımlara yönelik teşvik belgesi mevcut 

değildir. Genel teşvik kapsamında, imalat sektöründen 26, enerji sektöründen 1, 

tarımdan 3 ve hizmetler sektöründen 20 adet olmak üzere toplam 52 adet, 245 milyon 

875 bin TL tutarında yatırım teşviki açılmış olup, öngörülen istihdam 1.019 kişidir. 

Bölgesel teşvik olarak imalat sektöründen 13 hizmetler sektöründen 10, madencilikten 6 

ve tarım sektöründen 4 adet olmak üzere toplam 33 adet,270 milyon 937 bin TL 

tutarında yatırım teşviki açılmış olup öngörülen istihdam 1.278 kişidir. 

Tablo 3.22. 

Yeni Teşvik Sistemine Göre Mersin İline Verilen Teşviklerin Dağılımı (2010) 

Sektör Belge Sayısı (Adet) Yatırım Tutarı (TL) İstihdam (Kişi) 

Genel Teşvik Sistemi 

Tarım 3 14.760.050 78 

Madencilik 2 8.070.000 41 

İmalat 26 75.283.527 590 

Enerji 1 28.000.000 10 

Hizmetler 20 119.762.270 300 

Toplam 52 245.875.847 1.019 

Bölgesel Teşvik Sistemi 

Tarım 4 32.922.143 263 

Madencilik 6 17.750.000 85 

İmalat 13 126.067.851 516 

Enerji - - - 

Hizmetler 10 94.197.205 414 

Toplam 33 270.937.199 1.278 



Tablo 3.23.’de görüldüğü üzere, yeni teşvik sisteminin uygulandığı 2010 yılında 

düzenlenen teşvik belgesi sayısında artış her iki ilde de artış olmuştur. Mersin ilinde 

2010 yılında toplam 85 adet teşvik belgesi düzenlenmiş, bu rakam bir önceki yıla göre 

%66,6 oranında bir artışı ifade etmektedir. Adana ili için bakacak olursak, Adana ili 

için toplam 86 adet teşvik belgesi düzenlenmiş olup, bir önceki yıla göre düzenlenen 

teşvik belge sayısında %62,26 artış gerçekleşmiştir. Mersin iline göre bu artış oranı 

düşük kalmıştır. Ancak sabit yatırım tutarı açısından değerlendirecek olursak, Adana

Belge 

Sayısı 

Yatırım 

Tutarı 

(Milyon 

TL) 

İstihdam 

(Kişi) 

ilinin büyük proje yatırımları kapsamında 1 adet 14 milyar 828 milyon TL tutarındaki 

Çalık Grup A.Ş ‘ye verilen teşvikten ötürü bir önceki yıla göre sabit yatırım tutarı 

açısından ciddi bir artış görülmekle birlikte Adana ili sadece Çukurova Bölgesinde 

değil, ülke genelinde verilen teşvik belgelerinde de sabit yatırım tutarı açısından birinci 

sırada yer almaktadır. Söz konusu yatırım rafineri tesisi olup, bu tesiste jet yakıtı, fuel 

oil, gaz yağı, etilen vb. gazların (doğalgaz hariç) üretimi gerçekleştirilecektir. Yapılacak 

olan bu tesis bölgedeki istihdam sorununu gidermede önemli bir katkı sağlayacağı 

açıktır. Öngörülen istihdam açısından değerlendirecek olursak, Adana ilinde istihdam 

oranın da önceki yıla göre %29,05 ‘lik bir artış gerçekleşmiş olup, 2.607 kişiye ulaşmış, 

Mersin ilinde ise, öngörülen istihdam % 39,55 artarak 2.297 kişiye ulaşmıştır. 

114 

Yeni teşvik sistemi kapsamında düzenlenen belge sayısı, öngörülen sabit yatırım 

tutarı ve istihdamda meydana gelen artış dikkate değerdir. Söz konusu artışların 

sağlanmasında, yeni teşvik sisteminde seçicilik unsurunun öne çıkarılması ve bölgesel 

ve sektörel önceliklerin dikkate alınarak destekleme sisteminin oluşturulması, gibi 

faktörler önemli rol oynamaktadır (Hazine Müsteşarlığı, 2010, s. 7). 

Tablo 3.23. 

Yeni Teşvik Sistemine Göre Düzenlenen Teşvik Belgelerinin Önceki Dönemle 

Karşılaştırılması 

2009 2010 

ADANA MERSİN 

% 

Değişim 

2009 2010 

% 

Değişim 

53 86 62,26 51 85 66,6 

538.037.110 15.468.571.464 429.491.516 516.813.046 

2.020 2.607 29,05 1.646 2.297 39,55 



Yeni teşvik sisteminin uygulanmaya başlanmasıyla ilk bir yıl içerisinde, bölgeler 

bazında iller açısından belge adedine bakıldığında Tablo 3.24.’de görüleceği üzere ilk

sırayı I. bölgede İstanbul, II. bölgede Antalya, III. bölgede Konya, IV. bölgede ise 

Diyarbakır illeri ilk sırayı almaktadır. II. Bölgede yer alan TR62 Çukurova Bölgesi 

illerini kapsayan Adana ve Mersin illerinin ise üst sıralarda yer alması yeni teşvik 

sisteminin bölgeye olan katkısı açısından olumlu bir gelişme olarak düşünülebilir. 

Türkiye genelindeki sıralamaya baktığımızda Adana ilinin 10. sırada yer aldığını, ancak 

Mersin ilinin bu sıralama içerisinde yer almadığı görülmektedir. 

Tablo 3.24. 

Yatırım Teşvik Belgelerinin Bölgeler Bazında ilk 10 Sıralaması 

115 

BELGE ADEDİ 

Sıra No Türkiye Geneli I. Bölge II. Bölge III. Bölge IV. Bölge 

1 İstanbul İstanbul Antalya Konya Diyarbakır 

2 Konya Bursa Adana Gaziantep Elazığ 

3 Bursa İzmir Mersin Manisa Mardin 

4 Gaziantep Ankara Balıkesir Kayseri Şanlıurfa 

5 İzmir Kocaeli Muğla Samsun Malatya 

6 Antalya Tekirdağ Denizli Hatay Erzurum 

7 Ankara Sakarya Aydın Afyon Trabzon 

8 Manisa Eskişehir Isparta Sivas Giresun 

9 Kocaeli Düzce Burdur Kahramanmaraş Van 

10 Adana Bolu Çanakkale Adıyaman Kastamonu 

Not: Hazine Müsteşarlığı tarafından yayımlanmış olan “Yeni Yatırım Teşvik Sistemi I. Yıl Uygulama 

Sonuçları”,2010, s. 42 

http://www.hazine.gov.tr/irj/go/km/docs/documents/Hazine%20Web/Ana%20Sayfa/Hazineden/YATIRI 

MLARDA%20DEVLET%20YARDIMLARI%20HAKKINDA%20KARAR.pdf adresinden alınmıştır. 

Tablo 3.25’te ise bölgeler bazında iller açısından sabit yatırım tutarlarının 

sıralamasına baktığımızda Türkiye genelinde ilk sırada Adana ili yer almaktadır. Çalık 

Grubuna verilen yatırım teşvik belgesinin etkisiyle Adana ilk sırayı almıştır. Bu yatırım 

bölge açısından her ne kadar olumlu bir gelişme olarak düşünülse de büyük ölçekli 

yatırımların devamlılığı ve sürekliliği bölgenin gelişme potansiyeli açısından önemlidir.

Tablo 3.25. 

Yatırım Teşvik Belgeleri Sabit Yatırım Tutarlarının Bölgeler Bazında İlk 10 Sıralaması 

116 

SABİT YATIRIM 

Sıra No Türkiye Geneli I. Bölge II. Bölge III. Bölge IV. Bölge 

1 Adana İstanbul Adana Gaziantep Çankırı 

2 İstanbul Bursa Denizli Hatay Erzurum 

3 Bursa Ankara Antalya Konya Trabzon 

4 Ankara Kocaeli Çanakkale Manisa Giresun 

5 Kocaeli İzmir Muğla Samsun Diyarbakır 

6 İzmir Tekirdağ Balıkesir Kahramanmaraş Elazığ 

7 Tekirdağ Eskişehir Mersin Kayseri Şanlıurfa 

8 Denizli Sakarya Aydın Afyon Gümüşhane 

9 Gaziantep Bolu Isparta Osmaniye Mardin 

10 Antalya Bilecik Burdur Kütahya Kastamonu 

Not: Hazine Müsteşarlığı tarafından yayımlanmış olan “Yeni Yatırım Teşvik Sistemi I. Yıl Uygulama 

Sonuçları”,2010, s. 43 

http://www.hazine.gov.tr/irj/go/km/docs/documents/Hazine%20Web/Ana%20Sayfa/Hazineden/YATIRI 

MLARDA%20DEVLET%20YARDIMLARI%20HAKKINDA%20KARAR.pdf adresinden alınmıştır.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 

SONUÇ VE ÖNERİLER 

117 

Ekonomik faaliyetlerin zaman içerisinde gelişmesi, toplumsal ihtiyaçların 

artmasıyla birlikte, devletin ekonomik ve sosyal hayata müdahalesi kaçınılmaz 

olmuştur. Sosyal devlet anlayışının gelişmesi ile kamusal amaç ve hedeflerin artması 

beraberinde ülkelerin kalkınma çabaları kıt olan kaynakların en verimli biçimde 

kullanmasını zorunlu hale getirmiş, özel sektörün payına düşen görevi başarı ile yerine 

getirebilmesi için hükümetler bir takım tedbirler almak durumunda kalmıştır. 

Maliye politikası devletin ekonomik hayata müdahalesi ile önem kazanan ve 

devletin sahip olduğu çeşitli mali araçların belirlenen hedefler doğrultusunda nasıl 

kullanıldığının ve nasıl kullanılması gerektiğini inceler. Maliye politikası devletin kamu 

gelirleri yoluyla özel kesimden bir kısım kaynakları kamu kesimine aktarabilmesine ve 

çeşitli harcamalar yoluyla özel kesime satın alma gücü ekleyebilmesine dayanan 

politikadır. Bu sebeple belirli araçların belirli hedefler doğrultusunda optimal faydayı 

sağlayacak doğrultuda kullanılarak toplumsal refahın en üst düzeye çıkarılmaya 

çalışılması maliye politikasının başlıca hedefleri arasındadır. Maliye politikasının 

araçları olan kamu harcamaları, kamu gelirleri politikası ve borçlanma politikası 

kullanılarak ekonomiye yön verilebilmektedir. 

Teşvik politikaları da birer maliye politikası aracı olarak kabul edilebilmekte ve 

mali politika amaçlarını gerçekleştirmede birer araç olarak kullanılmaktadır. Belirli 

ekonomik faaliyetlerin diğerlerine göre daha fazla ve hızlı gelişmesini sağlamak 

amacıyla devlet tarafından uygulanan teşvikler aynı zamanda ekonomik ve sosyal 

sorunların çözümünde kullanılan önemli kamusal müdahale araçları olarak 

görülmektedirler. Devletlerin teşvik araçlarını tespit ettikleri hedefler doğrultusunda 

kullanmaları ile birlikte temel amaç halkın refah seviyesinin yükseltilmesidir. 

Teşvikler yoluyla uygulanacak bir maliye politikası iş gücünün daha etkin 

çalışmasında ve özel sektör yatırımlarını özendirmede etkili olabilmektedir. Dolayısıyla, 

ekonomik gelişmenin sağlanması, kaynakların dağılımının ekonominin gelişme 

stratejisine uygun olarak oluşması açısından teşvik politikaları uygun araç olarak 

görülmektedir. Teşvik politikalarının uygulanmasında teşvik araçlarından 

yararlanılmaktadır.

118 

Teşvikler uygulama esasları açısından bakıldığında birer kamu harcaması 

niteliğine sahip olmaları nedeniyle hükümetler üzerine bir sorumluluk yüklemektedir. 

Ancak ekonomiye katkıları düşünüldüğünde vazgeçilmez mali araç olma özellikleri 

bakımından hükümetler tarafından sıkça uygulama alanı bulmuşlardır. Bazı bilim 

adamları teşviklerin yatırım kararları üzerinde ciddi yönlendirici güçlerinin olduğunu 

savunurken, bazıları ise yatırım kararlarında önemsiz bir etkiye sahip olduğu görüşünü 

savunmaktadır. 

Ülkemizde de Cumhuriyetin ilk yıllarından beri devlet politikası kalkınmayı ve 

istikrarı hedeflemiş, bu çerçevede mali politika araçlarını uygulamaya koymuştur. 

Teşvik politikalarına ülkemizde Cumhuriyet öncesinde de yer verilmesine karşın, asıl 

olarak Cumhuriyet sonrası dönemde bu politikalar daha sıklıkla uygulanmış, ve 

günümüze kadar uygulama alanı bulmuştur. Teşvik kavramı yerine sübvansiyon, devlet 

yardımları, primler gibi kavramlar kullanılsa da ülkemizde tüm bu kavramlar teşvik adı 

altında uygulanmaktadır. Teşvikler veya devlet yardımları kamu eliyle desteklenmesi 

gereken faaliyetlerin yine kamu tarafından finanse edilmesi şeklinde ortaya 

çıkmaktadırlar. Teşvikler her dönemde içerikleri ve araçları farklı olan uygulamalarla 

karşımıza çıkmıştır. En yaygın olarak kullanılan teşvik araçlarının başında ise vergi 

muafiyet ve istisnaları gelmektedir. Teşviklerin uygulanmasında örgütsel yapı ve 

hukuki yapıda pek çok değişiklikler yaşanmıştır. 

1961 yılında Devlet Planlama Teşkilatının kurulmasıyla birlikte beş yıllık 

kalkınma planları ve buna bağlı olarak yıllık programlar hazırlanmıştır. Ülkemizde 

1960’lı yılların başından itibaren uygulamaya konulan beş yıllık kalkınma planlarında 

ithal ikameci bir sanayi stratejisi benimsenmiş, 1980 yılına kadar bu süreç devam 

etmiştir. 

1980’li yıllarda ithal ikameci sanayi politikasından ihracata dayalı bir sanayi ve 

büyüme politikasına geçilmesiyle birlikte yatırım teşviklerinde parasal yardımlar artmış 

ve yatırımcıya verilen nakdi teşviklerin yatırım kararını etkileyecek büyüklükte olması 

bazı sektörlerde yatırımların ciddi boyutta artmasını sağlamıştır. Bu yıllardan itibaren 

teşvik politikalarına daha fazla ağırlık verilmiş, özellikle vergisel teşviklerin teşvik 

sistemindeki payı büyük olmuştur. 

1990’lı yıllara gelindiğinde gerek iç piyasada gerekse dış piyasadaki 

konjonktürel dalgalanmalara bağlı olarak kamuda oluşan kaynak sıkıntısı bütçeden 

tahsis edilen kaynakların azalmasına yol açmış, dolayısıyla yatırımcıların yararlandığı 

teşvik araçlarının çeşitliliği de azalmıştır.

119 

2000’li yıllarda teşvik tedbirleri uygulanırken Avrupa Birliğine katılım süreci 

göz önünde bulundurularak AB mevzuatına uyum çalışmaları çerçevesinde teşvik 

politikalarının uygulandığı görülmektedir. Teşvik sistemindeki karmaşıklığın 

giderilmesi yönünde tedbirler alınarak, teşviklerin etkinliğinin takip edilmesi 

vurgulanmıştır. Ancak teşvik araçlarının çeşitliliğinin fazla olması teşviklerin etkinliğini 

ölçme konusunda fayda- maliyet analizinin yapılmasını zorlaştırmaktadır. 

5084 sayılı “Yatırımların ve istihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik 

Yapılması Hakkında Kanun’dan beklenen sonuçların alınamaması ve bazı aksaklıkların 

yaşanması üzerine yeni bir teşvik siteminin gerekliliğini ortaya koymuştur. Yapılan 

çalışmalar sonucunda 14.07.2009 2009/15199sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla 

“Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar” ile yeni teşvik sistemi uygulamaya 

konulmuştur. 

Eski uygulamalardan farklı olarak yeni teşvik sistemi ile getirilen en önemli 

yenilik belirlenen sektörler doğrultusunda büyük projeli yatırımların desteklenmesidir. 

Ayrıca hem bölgesel hem de sektörel teşvikler bir arada tasarlanmıştır. Eski sistemden 

farklı olarak bazı sektörlere ve büyük yatırımlara geniş bir teşvik imkanı getirilmiştir. 

Daha önceki uygulamada kalkınmada öncelikli yörelerin veya Güneydoğu Bölgesinin 

kalkınmasını amaçlayan bölgesel teşvik sisteminin ağırlıklı olduğu bir politikadan 

vazgeçilerek, hangi sektörlerin bölgede gelecekte rekabetçi olacağının belirlenmesi ve 

buna göre alt yatırım kollarının desteklenmesi teşvik sisteminin etkin işleyişini 

arttıracaktır. 

Yeni sistemde enerji sektörüne ilişkin bir düzenleme yer almamaktadır. 

Başarısız olan bir teşvik sisteminin yeniden ele alınması ve tamamen değiştirilmesi 

olumlu bir gelişme olarak nitelendirilse de unutulmaması gereken noktalardan biri 

teşvik politikalarının başarısının iktisadi, sosyal, mali birçok faktöre bağlı olduğudur. 

Yeni teşvik sisteminin etkileri ve başarısı zaman içerisinde ortaya çıkacaktır. Ancak 

uygulanan her teşvik sisteminin hükümetlere mali bir yük getireceği açıktır. 

Ülkemizde son 10 yıllık süreçte teşviklerin genel görünümüne baktığımızda 

nominal olarak artan bir görünüm sergilemektedir. Bu artışlar en çok imalat ve 

hizmetler sektöründe olmuştur. Enerji ve tarım sektörünün ise ihmal edildiği 

görülmektedir. Bu sektörlere yönelik bir teşvik politikasının geliştirilmesi ülke 

ekonomisi açısından önemli bir unsurdur. Teşvik belgelerinin bölgesel dağılımı 

incelendiğinde en çok yararlanan bölgenin Marmara Bölgesi olduğu görülmektedir. 

Ancak son dönemde bölgesel kalkınmaya yönelik teşvik tedbirlerine ağırlık verilmiştir.

Özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesine yönelik teşvik araçları daha cazip 

olarak uygulama alanı bulmaktadır. 

120 

Ülkemizde hemen hemen her dönemde uygulama alanı bulan teşvik politikaları 

değişen amaçlar doğrultusunda çok çeşitli teşvik araçları ile birlikte uygulanmış, ancak 

uygulamadaki bazı aksaklıklar politikanın başarısını ve verimliliğini etkilemiştir. 

İyi bir teşvik politikası sistemi oluşturmak için yapılması gereken düzenlemeleri 

özetleyecek olursak, 

İktisat politikası içinde kendine bir yer bulan teşvik politikaları elbette ki 

bağımsız bir politika aracı olarak düşünülemez. İstenilen amaçlara ulaşmada 

diğer politikalarla birlikte hareket edilmesi gereklidir. Teşvik sisteminin 

başarısında, seçilen teşvik araçlarının tespiti, araçların hangi alanlarda ne 

oranda, ne kadar süre ile verileceğinin tespiti önemli bir unsurdur. Seçilen 

araçların etkilerinin izlenmesi ve etkin olmayan araçların yenileriyle 

değiştirilmesi gerekmektedir. 

Bir teşvik politikası uygulamaya konulduktan sonra sonuçlarının 

değerlendirilmesi ve bu uygulamaya ilişkin etkinlik- verimlilik analizlerinin 

yapılması teşvik sisteminin etkin işleyişinde gereklilik olarak ortaya 

çıkmaktadır. 

Teşvik politikaları piyasa ekonomisinin geliştirilmesi, güçlendirilmesi ve ona 

işlerlik kazandırılması amaçları doğrultusunda uygulanmalıdır. 

Teşviklerin denetimini ve kontrolünü sağlamak oldukça güçtür. Sağlıklı ve 

güncel bilgi temin edebilmek için gerekli istatistiksel veri tabanının 

oluşturulması gerekir. 

Teşvik tedbirlerinin uygulanmasında çeşitliliğinin arttırılması başarı ve 

verimlilik açısından önemli bir unsurdur. Teşviklerin bütçe üzerindeki yükü 

uygun ölçülerde olmalıdır. Finansman kaynakları sağlam ve yeterli düzeyde 

olmalı ve teşviklerin verilmesinde bürokrasi ve kırtasiyecilik en az düzeyde 

olmalıdır. 

Dünyadaki gelişmeleri yakından izleyen, teknolojik gelişmeleri ve teknik 

gelişmeleri takip eden, AR-GE çalışmalarına önem veren bir teşvik 

politikası oluşturulmalıdır. 

Ülkemizde teşvik politikaları da uygulanırken temel sorunlar ve potansiyeller 

belirlenmeli ve teşvik tedbirleri bu doğrultuda uygulamaya konulmalıdır.

121 

Teşvik sisteminin etkinliğinin artırılabilmesi için, üniversiteler bilimsel 

araştırma merkezleri ve sanayi arasında işbirliği sağlanmalı ve bu alanda 

devlete önerilerde bulunacak bilimsel çalışmalar yapan uzman bir kuruşun 

bulunması gerekmektedir. 

Uygulamaya konulan teşvik politikalarının çoğu orta ve uzun vadede sonuç 

verecek ve ekonomiye geri dönüşümü zaman alacak türden politikalardır. 

Bu açıdan ekonomiye ivme kazandırabilecek ve ekonomik tıkanmaları 

doğrudan çözmeye yönelik teşvik tedbirlerine ağırlık verilmesi 

gerekmektedir. 

Çukurova bölgesine uygulanan teşvik politikalarının işleyişi incelendiğinde 

bölgenin son 10 yıllık dönem içerisinde teşviklerden yeterince yararlanamadığı 

görülmektedir. Bölgenin stratejik konumu itibariyle avantajlı konumda olmasına 

rağmen son dönemlerde bölgede yatırımcıların teşviklerden yararlanamamış ve bölge 

diğer bölgelere nazaran geri planda kalmıştır. Bölgede uygulanan teşvik politikalarına 

ilişkin elde edilen tespitler ve bölgenin gelişimi açısından yapılması gerekenleri 

aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür; 

§ Bölgenin gelişme potansiyelini etkileyen sorunların başında göç, artan 

işsizlik, girişimcilik faaliyetlerinin yetersiz oluşu gelmektedir. Bölgede AR- 

GE ve yenilikçi faaliyetlere ihtiyaç duyulmaktadır. 

§ Yeni teşvik sisteminin getirilmesiyle birlikte illerin bölgelere ayrılması iller 

arasında haksız rekabete yol açan bir uygulamadır. Şöyle ki TR62 Bölgesi 

olarak Adana Mersin illerinin Düzey 2 bölgeleri arasında 2. bölgede yer 

almasının, komşu il Osmaniye’nin 3. bölgede yer almasıyla fabrikaların 

taşınması için devlet desteği alması yatırımların Osmaniye’ye taşınmasına 

yol açmış, bu durum Adana ve Mersin illerinin sanayileşmesini olumsuz 

yönde etkilemiştir. 

§ Bölgedeki kamu yatırımlarının yetersiz oluşu bölgenin sosyo-ekonomik 

gelişmişlik düzeyini son yıllarda geri plana itmiştir. 

§ Çukurova Bölgesine Kalkınma Ajansı’nın kurulmasıyla bölgesel kalkınma 

çabalarının daha sistematik bir şekilde yürütülmesi açısından önemlilik arz 

etmektedir. Bölgede rekabet gücünün arttırılmasını sağlamak üzere, üretim 

imkanlarının arttırılması için girişimciliğin geliştirilmesi, üretim

122 

niteliklerine uygun olarak AR-GE ve inovasyonun geliştirilmesi, bölgeye 

yapılacak üzere yatırım ortamının iyileştirilmesi ve bölgenin tanıtımı 

açısından kalkınma ajansı önemli bir rol üstlenmiştir. Çukurova Kalkınma 

Ajansı’nın 2008 yılı mevcut durum analizi raporunda bölgenin ekonomik 

yapısı ve mukayeseli üstünlüğe sahip olduğu sektörler belirlenmeye 

çalışılmıştır. Bu sektörlerin başında tarım sektörü gelmektedir. 

§ Bölgeye verilen teşvik belgelerinin sektörel dağılımına baktığımızda ilk 

sırayı imalat sanayi almaktadır. Verimli topraklara sahip Çukurova 

Bölgesinde tarım sektörüne verilen teşviklerin yetersiz düzeyde kaldığı 


§ KOBİ’lerin teşviklerden yararlanma imkanı ülke geneline oranla düşük 

seviyede kalmaktadır. Bölgenin sürekli dışarıdan göç alması nedeniyle 

işsizlik oranının yüksek olması, istihdam sorununu gündeme getirmektedir. 

2009 itibariyle %22 işsizlik oranı ile düzey 2 bölgeleri arasında ilk sırada 

yer almaktadır. İşsizliğin yüksek bir orana sahip olduğu bölgede emek- 

yoğun yatırımların desteklenmesi gerekmektedir. 

§ Yeni teşvik sisteminin 2009 sonu itibariyle uygulamaya konulmasıyla 

birlikte, bölgede son bir yıl içerisinde teşvik belgeli yatırımlarda artış 

yaşanmıştır. Mersin iline düzenlenen teşvik belgesi sayısı bir önceki yıla 

göre %66,6, Adana iline verilen teşvik belgesi sayısı ise %62,6 oranında 

artmıştır. Bölgesel ve sektörel teşviklerin bir arada uygulandığı yeni teşvik 

sisteminde her ne kadar verilen teşvik belgesi sayısında artış görülse de 

tarım sektörüne verilen teşvik belgesi sayısında artış olmadığı 

görülmektedir. Tarım için her türlü uygun koşulun mevcut olduğu Çukurova 

Bölgesinde modern tarımsal üretime ve seracılık faaliyetlerine yönelik 

yatırımların desteklenmesi gerek bölgenin gerekse ülkenin tarım gücünü 

koruyabilmesi konusunda önemlilik arz etmektedir. Bölgenin yüksek tarım 

potansiyelini değerlendirecek tarımsal sanayinin kurulmasına yönelik 

çalışmalar desteklenmelidir. 

§ Bölge ekonomisinde önemli bir paya sahip sektörlerin başında tekstil 

sektörü gelmektedir. Yeni teşvik sisteminin uygulanmaya başlanmasıyla 

birlikte, tekstil, konfeksiyon, hazır giyim, deri ve deri mamülleri 

sektörlerinde taşınma desteği verilmesi yatırımların 3. bölgede yer alan 

(Osmaniye, Kahramanmaraş, Hatay) komşu illere kaymasına neden

123 

olmuştur. Bu uygulama bölge açısından ciddi bir ekonomik kayıp olarak 


§ Tekstilde yaşanacak kayıp, turizm sektörü içinde geçerli olacaktır. Şöyle ki, 

hem TR62 (Adana, Mersin) bölgesi hem de TR61 (Antalya, Isparta, Burdur) 

oteller teşvik kapsamına alınmış, her iki bölgede ikinci bölgede yer 

aldığından dolayı teşviklerden aynı oranda yararlanacaktır. Turizm cenneti 

olan Antalya bölgesi yatırımcı açısından daha cazip bulunacak ve turizm 

yatırımlarının bu bölgede yoğunlaşması yine bölgedeki turizm yatırımlarını 

olumsuz yönde etkileyecektir. 

§ Yeni teşvik sistemindeki son düzenleme ile birlikte, tekstil sektörünün 5 

milyon lira ve üzerindeki dokuma ve 15 milyon lirayı aşan iplik yatırımları 

genel teşvik kapsamına alınmıştır. Bu yeni kararın uygulanmasıyla bölgede 

tekstil yatırımlarının yeniden canlanacağı ve bölgenin geçmişte lideri 

olduğu tekstil sektöründe rekabet edebilecek duruma geleceği 

beklenmektedir. Tekstil sektörünün yeniden canlanmasıyla birlikte 

bölgenin istihdam sorununa da çözüm getireceği düşünülmektedir. 

§ Bölgede bulunan Adana-Yumurtalık Serbest Bölgesi ile Mersin serbest 

bölgesinin yıllık ticaret hacimlerinde son yıllarda düşüş yaşanmaktadır. Bu 

serbest bölgelerin ticaret hacimlerinin genişlemesini sağlayacak teşvik 

uygulamalarına ihtiyaç vardır. 

§ Yeni teşvik sistemi çerçevesinde Adana-Yumurtalıkta yapılacak olan 

rafineri projesi için alınan yatırım teşvik belgesi ile Adana ili ülke genelinde 

yatırım tutarı açısından birinci sırayı almıştır. Yapılacak olan tesisin 

bölgenin kalkınmasına önemli katkı sağlayacağı açıktır. Bu projenin 

tamamlanmasıyla 588 kişiye istihdam sağlanacağının öngörülmesi 

bölgedeki işsizlik sorununun da giderilmesi açısından önemli bir gelişme 

olarak görülmektedir. Bu yatırım bölge açısından her ne kadar olumlu bir 

gelişme olarak düşünülse de büyük ölçekli yatırımların devamlılığı ve 

sürekliliği bölgenin gelişme potansiyeli açısından önemlidir.

KAYNAKÇA 

Acinöroğlu, S. (2009). Genel olarak vergi teşviklerinin ekonomi üzerine etkinliği. 

Uluslar arası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 2, 148-165 

Adana Ticaret Odası (2011). Aylık ekonomi bülteni. 

http://www.adana- 

124 

to.org.tr/Dosyalar/Yayinlar/AylikBultenler/ocak_2011.pdf adresinden 13 

Şubat 2011 tarihinde edinilmiştir. 

Adana Ticaret Odası (t.y.). Sanayi ve ticaret. 

http://www.adana.gov.tr/?sayfa=8&alt=sanayi_ticaret adresinden 18 

Aralık 2010 tarihinde edinilmiştir. 

Akkuzugil, Y. ve Demir, M. (2009). İhracata yönelik devlet yardımlarının analizi ve 

değerlendirilmesi. 

http://www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/EAD/TanitimKoordinasyonDb/ 

devletyard.doc adresinden 28 Aralık 2009 tarihinde edinilmiştir. 

Aktan, C.C. ve Dileyici, D. (2007). Modern politik iktisat kamu tercihi. Ankara: Seçkin 

Yayınevi. 

Aktan C. C.,(2001). Teşvik kollamacılık; yolsuzlukla mücadele stratejileri. Ankara: 

Hak-iş Yayınları. 

http://www.canaktan.org/din-ahlak/ahlak/yolsuzlukla-mucadele- 

stratejileri/tum-yazilar/tesvik-kollama.pdf adresinden 30 Mayıs 2010 

tarihinde edinilmiştir. 

Alkin, E. (2009). Piyasa ekonomisine kamu müdahalesi. İstanbul Ticaret Üniversitesi 

Dergisi, 72, 1-7 

http://www.iticu.edu.tr/kutuphane/dergi/d6/M00073.pdf adresinden 20 


Altay, A. (2003). Geçiş ekonomilerinde devletin ekonomik rolleri görevleri ve kobi’lerin 

durumu. İstanbul: Maliye Araştırma Merkezi 

http://www.econturk.org/Turkiyeekonomisi/gecis.pdf adresinden 26 


Altay, O. ve Altın, O.(2008). Türkiye’de kamu harcamalarının ekonomik büyüme ve 

yatırımlar üzerine etkilerinin analizi (1980–2005). Ege Akademik Bakış 

Dergisi, 8, 267-285.

125 

http://eab.ege.edu.tr/pdf/8_1/C8-S1-M15.pdf adresinden 12 Haziran 

2010 tarihinde edinilmiştir. 

Ankara Ticaret Odası (2000a). Türkiye’de uygulanan teşvik politikaları. Ankara: 

Grafiker Ofset. 

www.zucder.org.tr/zucder/docs/tesvik_politikalari.doc adresinden 18 

Temmuz 2010 tarihinde edinilmiştir. 

Ankara Ticaret Odası (2000b). Devlet yardımları ve KOBİ kredileri. Ankara: Grafiker 

Ofset. 

www.zucder.org.tr/zucder/docs/kobi_kredileri.doc adresinden 18 

Temmuz 2010 tarihinde edinilmiştir. 

Armağan, R. (2007). Türkiye’de gelir ve kurumlar vergisi oranlarında indirimin vergi 

gelirleri üzerine etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi İdari 

Bilimler Fakültesi Dergisi, 3, 227-252 

http://iibf.sdu.edu.tr/dergi/files/2007-3-14.pdf adresinden 18 Mart 2009 


Aşıkoğlu, R. (1988), Türkiye’de yatırım teşvik tedbirleri.(Yayın No:278) Eskişehir: 

Anadolu Üniversitesi Yayınları. 

Ataç, B. (2002). Maliye politikası- gelişimi, amaçlan, araçları ve uygulama sonuçları. 

(Yayın No:118) Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Eğitim, Sağlık ve 

Bilimsel Araştırma Çalışmaları Vakfı Yayınları. 

Ataç, E. (2004), Maliye Politikası, (1.Bs) Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim 

Fakültesi Yayını. 

Aykın, H. (2006). Uluslar arası ampirik çalışmalar ışığında vergi teşviklerinin etkinliği. 

Yaklaşım Dergisi, 160, 1-5. 

http://www.yaklasim.com/mevzuat/dergi/makaleler/2006047950.htm 

adresinden 12 Haziran 2010 tarihinde edinilmiştir. 

Bağrıaçık, A. ve Yavuz, S. (1998). İhracat teşvikleri ve destekleri. Bilim Teknik 

Yayınevi. Eskişehir. 

Bali, O. (1979). Yatırım ve teşvik rehberi. Ankara:Doruk Matbaacılık. 

Başalp A. ve Yazlık, B. (2009), Türkiye’de teknoparklar ve sorunları. Erciyes 

Üniversitesi Teknoloji Geliştirme Bölgesi Web site: inet- 

tr.org.tr/inetconf11/bildiri/44.doc adresinden 28 Aralık 2009 tarihinde 

edinilmiştir.

Bazo, A. E. (2008). Tax incentıves offered by developing countries: attracting foreign 

investment or creating disaster. Abstract retrieved October 23, from 

http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1319815 

Benk, S. (2005). Vergisel teşvikler ve doğrudan yabancı sermaye yatırımları. Vergi 

Sorunları Dergisi, 206, 137-141. 

Berber, M. ve Çelepçi, E.(2005). Türk bölgesel kalkınma politikalarında yeni arayışlar: 

126 

kalkınma ajansları ve Türkiye’de uygulanabilirliği. Doğu Karadeniz 

Bölgesel Kalkınma Sempozyumu. 

www.metinberber.ktu.edu.tr/linler/kajans.pdf Erişim Tarihi 25.05.2009 

http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1319815 adresinden 

10 Mayıs 2010 tarihinde edinilmiştir. 

Bıyık, R. ve Kıratlı, A.(2006). Vergi teşvikleri ve korumaları. Ankara:Yaklaşım 

Yayıncılık. 

Bildirici, Z. (1989). Çeşitli ülkelerde ve ülkemizde yatırımları özendirici vergi teşvikleri. 

Anadolu Üniversitesi Yayınları. Yayın No: 329, Eskişehir. 

Bulut, M. (2009). Yatırım ikliminin geliştirilmesinde vergi politikalarının rolü: türkiye 

örneği. (Yayın No:2009/388).Ankara: Maliye Bakanlığı Strateji 

Geliştirme Başkanlığı. http://www.sgb.gov.tr adresinden 15 Mart 2010 


Bozdoğan, M. N. (2008). Bölgesel kalkınmanın sağlanmasına yönelik vergi özendirme 

önlemlerinin türkiye açısından incelenmesi ve ekinliğinin analizi (Yayın 

No:57). Ankara: TOBB Yayınları. 

Can, F. (2007). Dünya’da ve Türkiye’de araştırma-geliştirme faaliyetlerine yönelik 

vergisel teşvikler. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik 

Üniversitesi, Trabzon. 

Cangöz, A. (2009). Yatırımlarda devlet yardımları, yatırımları teşvik mevzuatında yeni 

düzenlemeler. www.mosb.org.tr adresinden 14 Kasım 2010 tarihinde 

edinilmiştir. 

Cengiz, Ö. (2007). Kanayan yara: yatırım indirimi. 

http://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/ozkan/002/ adresinden 30 

Nisan 2010 tarihinde edinilmiştir. 

ÇKA (2010a). Mevcut durum değerlendirme raporu. 

www.dpt.gov.tr/bgyu/kalkinmaajans/DegerlendirmeRaporu.doc 

adresinden 10 Aralık 2010 tarihinde edinilmiştir.

ÇKA (2010b). Mevcut durum analiz raporu (2010-2013). 

http://www.cka.org.tr/files/MDA.pdf adresinden 11 Aralık 2010 


ÇKA (2008). 2008 yılı Proje Teklif Çağrısı Başvuru Rehberi. http://www.cka.org.tr 

adresinden 10 Aralık 2010 tarihinde edinilmiştir. 

ÇKA (2009). Ön bölgesel gelişme planı (2007-2008). 

127 

http://www.cka.org.tr/index.php?Itemid=98&id=38&option=com_conten 

t&task=view adresinden 15 Aralık 2010 tarihinde edinilmiştir. 

Çak, M. (2008). Uluslararası vergi rekabeti transfer fiyatlaması ve vergilendirme. 

(Yayın No: 2008/385) Ankara: Maliye Bakanlığı, Strateji Geliştirme 

Başkanlığı. 

http://www.sgb.gov.tr/Publications/Uluslararas%C4%B1%20Vergi%20R 

ekabeti%20Transfer%20Fiyatlamas%C4%B1%20Ve%20Vergilendirme. 

pdf adresinden 16 Haziran 2010 tarihinde edinilmiştir. 

Çımat, A. ve Avcı, M. (2010). Türkiye’de kalkınmada öncelikli yöreler ve sağlanan 

vergisel avantajlar. 

http://archive.ismmmo.org.tr/.../23%20- 

%2058%20ALİ%20ÇIMAT%20-%20MEHMET%20AVCI.doc 

adresinden 18 Mayıs 2010 tarihinde edinilmiştir. 

Çiçek, H. (2001), Teşvikler gerekçeleri ve Türkiye’de vergisel teşvikler. Vergi 

Sorunları Dergisi,150, 202-205. 

Çiloğlu, İ. (1997). Teşvik sisteminin değerlendirilmesi, Hazine Dergisi,8, 1-15 

Çukurova Bölgesi (t.y.). 

http://www.treasury.gov.tr/irj/go/km/docs/documents/Treasury%20Web/ 

Research%26Data/Treasury%20Staff%20Papers/Te%C5%9Fvik%20Sist 

eminin%20De%C4%9Ferlendirilmesi.pdf adresinden 10 Şubat 2009 


http://www.cka.org.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=4 

8&Itemid=105 adresinden 21 Aralık 2010 tarihinde edinilmiştir. 

Devletin Ekonomideki Rolü (2004). 

http://www.aso.org.tr/kurumsal/media/kaynak/TUR/asomedya/ocak2004/ 

dosyaocak2004.html adresinden 25 Aralık 2009 tarihinde edinilmiştir. 

Devrim, F. (1983). Maliye politikası. (Yayın No: 4) İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi 

İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Yayınları

Dilik, B. (2006). KOBİ’lere yönelik devlet destekleri. IV. KOBİ Zirvesinde sunulan 

128 

poster, KOSGEB, Ankara. http://www.kobizirvesi.org.tr/4sunumlar.asp 


DPT (t.y). Kalkınma ajansları nedir?, 

http://www.dpt.gov.tr/bgyu/kalkinmaajans/ajans.html adresinden 15 

Mayıs 2010 tarihinde edinilmiştir. 

DPT (1982). V. Beş yıllık kalkınma planı, yatırımların ve ihracatın teşviki. (Yayın 

No:1872) Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara. 

DPT (2000a). VIII. Beş yıllık kalkınma planı, doğrudan yabancı sermaye yatırımları. 

Özel İhtisas Komisyonu Raporu.Ankara, 

http:// ekutup.dpt.gov.tr/yabancıs/oik532.pdf/ adresinden 8 Şubat 2010 


DPT (2000b). VIII. Beş yıllık kalkınma planı. Ankara: Bölgesel Gelişme Özel İhtisas 

Komisyonu Raporu. 

http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/oik523.pdf adresinden 20 Aralık 2010 


DPT (2000c). Uzun vadeli strateji ve sekizinci beş yıllık kalkınma planı. Ankara 

http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/viii/plan8str.pdf adresinden 15 Kasım 2010 


DPT (2001b). Yatırımlarda devlet yardımları ve kalkınmada öncelikli yörelere sağlanan 

diğer destekler. 

http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/kulhane/yardim.pdf adresinden 28 

Kasım 2010 tarihinde edinilmiştir. 

DPT (2001c). VIII. Beş yıllık kalkınma planı kamu yatırımlarının planlanması ve 

uygulanmasında etkinlik.(Yayın No: 2557) Ankara: Özel İhtisas 

Komisyonu Raporu. http://ekutup.dpt.gov.tr/yatirim/oik573.pdf 


DPT (2003). Türkiye sanayi politikası (AB üyeliğine doğru). 

http://ekutup.dpt.gov.tr/sanayi/tr2003ab.pdf adresinden 10 Aralık 2010 


DPT (2004). Devlet yardımlarını değerlendirme.(Yayın No: 2681) Ankara: Özel İhtisas 

Komisyonu Raporu. 

http://ekutup.dpt.gov.tr/ekonomi/politika/devletya.pdf adresinden 25 

Aralık 2010 tarihinde edinilmiştir.

DPT (2007a). IX. kalkınma planı, Devlet Yardımları.(Yayın No: 2730-ÖİK682) Ankara: 

Özel İhtisas Komisyonu Raporu. 

129 

http://ekutup.dpt.gov.tr/ekonomi/politika/öik682.pdf adresinden 25 


DPT (2007b). Yeni bölgesel gelişme politika ve uygulamaları. Ankara: Bölgesel 

Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü. 

http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/politika/uygulama.pdf adresinden 13 

Haziran 2010 tarihinde edinilmiştir. 

DPT (2007c). Dokuzuncu beş yıllık kalkınma planı. Ankara 

http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan9.pdf adresinden 19 Ağustos 2010 


DPT (2008). IX. Beş yıllık kalkınma planı.(Yayın No: 2766) Ankara: Bölgesel Gelişme 

Özel İhtisas Komisyonu Raporu. 

http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/öik702.pdf adresinden 28 Kasım 2010 


DPT (1967). İkinci beş yıllık kalkınma planı. Ankara 

http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan2.pdf adresinden 20 Temmuz 2010 


DPT (1973). Üçüncü beş yılık kalkınma planı. Ankara 



DPT(1979). Dördüncü beş yıllık kalkınma planı. Ankara 

http://ekutup.dpt.gov.tn/plan4.pdf adresinden 15 Temmuz 2010 tarihinde 


DPT (1985). Beşinci beş yılık kalkınma planı. Ankara 



DPT (1990). Altıncı beş yıllık kalkınma planı. Ankara 



DPT (1996). Yedinci beş yıllık kalkınma planı. Ankara 


tarihinde edinilmiştir.

Duran, M. (2003). Teşvik politikaları ve doğrudan sermaye yatırımları. Araştırma 

130 

İnceleme Dizisi. Ankara: Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Ekonomik 

Araştırmalar Genel Müdürlüğü. 

Duran, M. (2002). Türkiye’de yatırımlara sağlanan teşvikler ve etkinliği. Araştırma 

İnceleme Dizisi. Ankara: Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Ekonomik 

Araştırmalar Genel Müdürlüğü. 

Duran, M. (1998). Türkiye’de uygulanan yatırım teşvik politikaları (1968-1998), 

Araştırma İnceleme Dizisi. Ankara: Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı 

Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü. 

Dünya’da ve Türkiye’de OSB Uygulamaları ( t.y.). 

http://www.adanaorganize.org.tr/dunyada-ve-turkiyede-osb- 

uygulamalari.html adresinden 11 Mart 2010 tarihinde edinilmiştir. 

Dürüs, İ. (2005). Türkiye’de vergi teşvik önlemleri mahiyeti ve etkinliği. Yayınlanmamış 

Yüksek lisans tezi. İstanbul Üniversitesi, İstanbul 

Doğan, Z. (2005). Teknoloji geliştirme bölgelerinin sağladığı vergisel avantajlara ilişkin 

son değişikliklerin analizi. Vergi Dünyası Dergisi, 281, 94- 99 

DTM (2002). Vergi politikalarının üretim ve ihracata etkileri. 

www.dtm.gov.tr/dtmadmin/upload/EAD/.../vergi.doc adresinden 20 


Eker, A. (1996). Kamusal maliye. İzmir: Doğuş Matbaacılık. 

Elmas, G. (2001). Küreselleşme sürecinde bölgesel dengesizlikler AB ve Türkiye. 

Ankara: Nobel Yayınevi. 

Erkan, H. ve Tatlıdil, R. (1990). Serbest bölgelerde uygulanacak teşvik tedbirlerinin 

sektörlere katkıları yönünden değerlendirilmesi. Ankara: TOBB 

Yayınları. 

Erdem, M., Şenyüz,D. ve Tatlıoğlu, İ. (1998). Kamu maliyesi. Bursa: Ekin Kitabevi. 

Evci, C. (2004). AR-GE vergi teşvikleri. Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi. Ankara 

Üniversitesi, Ankara. 

Gerçek, A. (2010). Türkiye’de yatırımları teşvik edici vergi politikaları ve etkinliği. 

http//:idari.cu.edu.tr/igunes/makale/tesvik.doc adresinden 23 Eylül 2010 


GİB, (2009). Organize sanayi bölgelerinde uygulanan vergisel teşvikler, 

http://www.gib.gov.tr/index.php?id=488 adresinden 12 Ağustos 2010 

tarihinde edinilmiştir.

GİB, (2010). Ticari kazancın gerçek usulde vergilendirilmesi rehberi. (Yayın No:105) 

http://www.gib.gov.tr/fileadmin/beyannamerehberi/ticari_kazanc_2010.p 

df adresinden 14 Mayıs 2010 tarihinde edinilmiştir. 

Giray, Filiz (2006). Maliye Tarihi, Bursa: Ezgi Yayınları. 

Giray, F. (2009). Küreselleşme sürecinde küçük ve orta büyüklükteki işletmeler ve 

131 

vergi teşvikleri: türkiye’deki durum analizi. Vergi Dünyası Dergisi, 338, 

119-123. 

Gümüş, E. (2007). Serbest bölgelerde vergi uygulamalarının değerlendirilmesi. 

Osmangazi Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 1, 47-60 

http://e-dergi.atauni.edu.tr/index.php/IIBD/article/viewFile/3718/3547 


Gökyurt, F. (2010). Kamu yatırımlarının programlama ve izleme sürecine yerelin 

katılımı. (Yayın No: 2811) Ankara: DPT Uzmanlık tezleri 

http://www.dpt.gov.tr adresinden 12 Mart 2010 tarihinde edinilmiştir. 

Gündüz, A. Y. (2006). Bölgesel kalkınma politikası. Bursa: Ekin Kitabevi. 

Gündüz, Ö. (1971). Osmanlı sanayi. Ankara: Hil Yayınevi. 

Güneş, İ. (2010), Kamunun ekonomiye müdahalesi. 

http://idari.cu.edu.tr/igunes/kamu/devlet.htm adresinden 30 Haziran 


Güngör, F. (2004). Vergi tatili Türkiye’nin rekabet gücünü arttırır. Vergide Gündem 

Dergisi. http://www.vergidegundem.com adresinden 10 Nisan 2009 


Güven, A. (2007). Türkiye’de iller arası gelir eşitsizliğinde teşvik politikasının rolü: bir 

ayrıştırma analizi. Akdeniz İ.İ.B.F Dergisi, 14, 20-38. 

http://www.akdeniz.edu.tr/iibf/dergi/Sayi14/02guven.pdf adresinden 22 


Güzelli, M. (1999), Maliye politikası. 

http://idari.cu.edu.tr/igunes/butce/maliyepol.pdf adresinden 15 Nisan 


Harcama politikası (t.y.). 

http://www.ekodialog.com/kamu_maliyesi/harcama_politikasi.html 

adresinden 17 Eylül 2010 tarihinde edinilmiştir. 

Hazine Müsteşarlığı (2010). Yeni yatırım teşvik sistemi I. yıl uygulama sonuçları, 

http://www.hazine.gov.tr/irj/go/km/docs/documents/Hazine%20Web/An

a%20Sayfa/Hazineden/YATIRIMLARDA%20DEVLET%20YARDIML 

132 

ARI%20HAKKINDA%20KARAR.pdf adresinden 20 Aralık 2010 


Hazine Müsteşarlığı (2009). Yatırımlarda devlet yardımları yeni sistem. 

http://www.zafer.org.tr/downloads/destekler/hazine_mustesarligi_tesvik_ 

sistemi_sunum_01-10-2009.pdf adresinden 16 Aralık 2010 tarihinde 


Hazine Müsteşarlığı-TOBB (2000). Genel teşvik politikalarının değerlendirilmesi ve 

yeni stratejilerin belirlenmesi II, Ankara: TOBB Yayınları. 

Hekimler, A. (2008). Güncel gelişmeler ışığında Türkiye’de işgücü piyasası politikaları 

ve işsizlik halinde sağlanan yardımlar . Namık Kemal Üniversitesi, 

Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyal Bilimler Metinleri.1, 1-23, 

http://sosyalbe.nku.edu.tr/20081.pdf adresinden 13 Şubat 2009 tarihinde 


Horoz, Y. (2006). İhracata yönelik vergi teşvikleri ve türkiye uygulaması. 

Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi, Uludağ Üniversitesi, Bursa. 

Işık, İ. ve Çabuk, M .(2007). Serbest bölgeler. Ankara: Maliye ve Hukuk Yayınları. 

İKV (2005), Avrupa birliği ve Türkiye’de devlet yardımları. (Yayın No:187), 

http://www.ikv.org.tr/pdfs/33d3f626.pdf adresinden 12 Mayıs 2010 


İnce, M. (1978). Maliye politikası ders notları. Ankara. 

İneci, B. (1993). Avrupa topluluğu ve Türkiye'de sübvansiyonlar. Yayınlanmamış 

Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul. 

İncekara, A. (1995), Türkiye’de teşvik sistemi. İstanbul: İTO Yayınları. 

İsimsiz,(2010), Maliye Politikasının Tarihi Gelişimi, 

http://www.ekodialog.com/kamu_maliyesi/maliye_politikasi_nedir.html 

adresinden 10 Ekim 2010 tarihinde edinilmiştir. 

Kamu Gelirleri (t.y.). http://www.muhasebedersleri.com/butce-vergi/kamu-gelirleri. 

html adresinden 20 Eylül 2010 tarihinde edinilmiştir. 

Karaarslan, E. (2010). Bir kamu harcaması olarak vergi harcaması. 

http://www.erkankaraarslan.org/bolum/makale/dosya/45.pdf adresinden 

10 Aralık 2010 tarihinde edinilmiştir. 

Karaarslan, E. (2002). Kamu malî yönetimi ve tahakkuk esaslı devlet muhasebesi. 

Maliye Dergisi, 140, 45-56

Karaca, O. (2004). Türkiye’de bölgeler arası gelir farklılıkları:yakınsama var mı?. 

Türkiye Ekonomi Kurumu, Tartışma Metni, 

133 

http://www.tek.org.tr/dosyalar/O-KARACA.pdf adresinden 23 Nisan 


Karakurt, A. (2010). Küresel kriz ortamında yatırım teşvikleri. Ankara Üniversitesi SBF 

Dergisi, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/42/1347/15607.pdf 


Kepenek, Y. (1994). Türkiye ekonomisi. Ankara: Remzi Kitabevi. 

Kızıltan, A., Ersungur, M. (2010). Türkiye’de iller ve bölgelerin ekonomik gelişme 

düzeyleri arasındaki uzun dönemli ilişkiler, 

http://e-dergi.atauni.edu.tr/index.php/SBED/article/viewFile/438/431 


Kiraz, A. (2004). Teknoloji geliştirme bölgeleri ile serbest bölgelerin vergisel avantajlar 

bakımından karşılaştırılması. Vergi Sorunları Dergisi, 193, 147-150. 

Kobi Stratejisi ve Eylem Planı (2007). 

http://ekutup.dpt.gov.tr/esnaf/kobi/strateji/2007.pdf adresinden 10 Ekim 


Korkmaz, A. Pazarcık, O. ve Gerçek, C. K. (1989). Ülkemizde uygulanan teşvik sistemi 

ekonomi üzerine etkileri ve verimlilik temeline dayandırma imkanları. 

(Yayın No: 381), Ankara: Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları. 

Köksal, M. (2009). Genel teşvik sisteminin değerlendirilmesi ve bazı öneriler. Amme 

İdaresi Dergisi,3, 105-147 http://www.todaie.gov.tr adresinden 30 Nisan 


Kutlu, E. ve Hacıköylü,C. (2007/1). Avrupa Birliği’ne tam üyelik sürecinde Türkiye ve 

Avrupa Birliği ülkelerinde devlet yardımları. Anadolu Üniversitesi 

Sosyal Bilimler Dergisi, 1, 367-390. 

http://www.anadolu.edu.tr/arastirma/hakemli_dergiler/sosyal_bilimler/pd 

f/2007-1/sos_bil_19.pdf adresinden 12 Mart 2009 tarihinde edinilmiştir. 

Küçükoğlu, M. (2005). Vergisel teşviklerin bölgesel kalkınmadaki rolü: güneydoğu 

anadolu bölgesi üzerine uygulama. Yayınlanmamış Doktora tezi, Uludağ 

Üniversitesi, Bursa. 

Leblebici, F. (2002). Devlet yardımları uygulamasının maliyeti ve ekonomik 

göstergelerle mukayesesi. (Yayın No: 2663). Ankara: DPT Yayınları.

www.dpt.gov.tr/DocObjects/Download/3220/devletya.pdf adresinden 4 

Şubat 2010 tarihinde edinilmiştir. 

Maç, N. (2006). Bölgesel kalkınma ajansları ve Türkiye. Konya Ticaret Odası Etüt 

Araştırma Servisi, 76, 1-8 

134 

http://www.kto.org.tr/dosya/rapor/kalkinmaajans.pdf adresinden 26 

Mayıs 2009 tarihinde edinilmiştir. 

Mat, H. (2007). Yatırım ve istihdamı arttırmak amacıyla devletin arsa, arazi ve diğer 

teşvik uygulamaları. Ankara: Yaklaşım Yayınları. 

Mazlum, M. Yücel, İ. ve Tekeoğlu, M. (1990). Özel kesim yatırım imkanları ve yatırım 

kararlarında teşviklerin etkinliği. (Yayın No: 162).Ankara: TOBB 

Yayınları. 

Merdane, Ş. (1998). Türkiye’de yatırımlara uygulanan teşvik politikaları ve yatırım 

indirimi uygulaması. Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi, Niğde 

Üniversitesi, Niğde. 

MÜSİAD (1994). Yatırım ve ihracat teşvikleri paneli, 

http://www.musiad.org.tr/img/arastirmalaryayin/pdf/arastirma_raporlari_ 

06_2.pdf adresinden 18 Haziran 2010 tarihinde edinilmiştir. 

Nadaroğlu, H. (1981). Kamu maliyesi teorisi. İstanbul: Sermet Matbaacılık. 

Oktayer, N. (2003). Dünden bugüne teşvik sistemimiz. Yaklaşım Dergisi, 129, 187-190 

Özandaç, O. (1999). Küçük ve orta boy işletmelerin yatırımlarına devlet teşvikleri. 

Vergi Sorunları Dergisi, 132, 98-102 

Saraç, O. (2005), İhracatta devlet yardımları. Ankara: Yaklaşım Yayıncılık. 

Sarıöz, Y. (2006). Türkiye’de 1990 sonrası uygulanan yatırım teşvikleri ve ekonomik 

etkileri. Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara. 

Sarısoy, İ. (2008). Küçük ve orta ölçekli işletmelere yönelik vergi teşvik politikası. 

(Yayın No: 2008-23) İstanbul: İTO Yayınları. 

Savaş, V. (1986). Kalkınma ekonomisi. İstanbul: Beta Yayın ve Dağıtım A.Ş. 

Savaş, V. (2007). İktisadın tarihi. (4.bs.), Ankara: Siyasal Kitabevi. 

Şeker, S. (2001). Türkiye’de serbest bölge uygulamaları. Vergi Sorunları Dergisi. Sayı 

155, 11-17. 

Serdengeçti, T. (2000). Türkiye’de yatırım teşvik uygulamaları. Ankara: Hazine 

Müsteşarlığı Teşvik ve Uygulama Genel Müdürlüğü. 

Serter, N. (1994). Devlet görevlerindeki gelişmelerin sonucu olarak sosyal devlet. 

İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayını.

Şahin, M. Y. (2002). Ülkemizde tarım sektörünün yeri, önemi ve sektöre ilişkin teşvik 

135 

uygulamaları. (Yayın No:30), Ankara: Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı 

Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Araştırma-İnceleme Dizisi. 

Şaylan, G. (2003). Değişim, küreselleşme ve devletin yeni işlevi. (2.bs.), Ankara: İmge 

Kitabevi. 

Tan, M. (2010). Yeni yatırım teşvik sistemi. 

http://archive.ismmmo.org.tr/docs/seminer/TesvikNotlar.pdf adresinden 

13 Aralık 2010 tarihinde edinilmiştir. 

Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde Uygulanan Vergisel Teşvikler, (t.y.). 

http://www.vergihesabi.com/makaleler/2008/2008_10_platin.htm 


Tekin, A. (2006). Vergi teşvikleri ve ekonomik etkileri. Dumlupınar Üniversitesi 

Sosyal Bilimler Dergisi, 16, 301-316. http://sbe.dpu.edu.tr/16/301- 

316.pdf adresinden 12 Mayıs 2010 tarihinde edinilmiştir. 

Topal, M. H.(2006). Uluslar arası kuruluşların teşvik sistemine bakışı ve Türk teşvik 

sisteminin bu çerçevede analizi. Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi, 

Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon. 

Tuncer, E. (1999). Yatırım ve ihracatla ilgili mali teşvikler ve uygulaması. Ankara: 

Yaklaşım Yayınları. 

Tutar, F. ve Demiral M.(2007). Yerel ekonomilerin yerel aktörleri: bölgesel kalkınma 

ajansları. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 2 (1), 65-83 

http://iibf.ogu.edu.tr/dergi/dergi/2007-1/2007_1_4.pdf adresinden 15 

Haziran 2010 tarihinde edinilmiştir. 

TÜİK,(2009). Bölgesel göstergeler TR62 Adana, Mersin. (Yayın No:3424), 

http://www.tuik.gov.tr adresinden 13 Ekim 2010 tarihinde edinilmiştir. 

Türk, İ. (1999). Maliye politikası: amaçlar - araçlar ve çağdaş bütçe teorileri (13.bs). 

Ankara: Turhan Kitabevi. 

Türk, İ. (2002). Kamu maliyesi (4.bs.). Ankara: Turhan Kitapevi. 

Uluatam, Ö. (1971). Yatırımları teşvik edici vergi politikası. Ankara: Sevinç Matbaası. 

Ulusoy, A. (2007). Maliye politikası. Trabzon: Üçyol Kitapevi. 

Uzay, N. ve Tıraş, H. (2009). Serbest bölgelerin ekonomik etkileri: kayseri serbest 

bölgesi için bir uygulama. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 

Dergisi, 26, 275-280

Ünsaldı, M. (2006). Devlet teşvikleri ve bölgesel gelişmişlik farklılıkları üzerine etkileri. 

136 

Fırat Üniversitesi Doğu Anadolu Bölgesi Araştırma ve Uygulama 

Merkezi Web site: http://web.firat.edu.tr/daum/default.asp?id=85 

adresinden 28 Nisan 2010 tarihinde edinilmiştir. 

Yardımcı, A. M. (2010). Türkiye’de teşvikler ve uygulaması. Ankara: Hazine 

Müsteşarlığı Teşvik Uygulama Genel Müdürlüğü, 

www.ikv.org.tr/images/upload/data/files/atillayardimci.ppt adresinden 

10 Ocak 2011 tarihinde edinilmiştir. 

Yatırım Teşvik Belgesi (2010). http://www.tesvik.biz/tesvik-belgesi.html adresinden 10 


Yavuz, A. (2010). Bir maliye politikası aracı olarak yatırım teşviklerinin rekabet 

koşulları altında özel kesim yatırımları ve istihdam üzerine etkisi : 

ekonometrik bir analiz. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi İdari 

Bilimler Fakültesi Dergisi,1, 83-101, 

http://iibf.sdu.edu.tr/dergi/files/2010_1_06.pdf adresinden 22 Aralık 


Yeni Teşvik Paketi (t.y.). http://www.e-basari.com.tr/tr/yeni-tesvik-paketi.html 


Yerebakan, M. (2007). Türkiye için model olabilecek ülkelerde uygulanan teşvik 

uygulamaları ve ülkemize uygulanabilirliği. (Yayın No: 2007-51), 

İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.

EK-1 

EKLER 

YILLAR İTİBARİYLE KAMU YATIRIMLARININ İLLERE GÖRE DAĞILIMI 

2001 Yılı Kamu Yatırımlarının İllere Göre Dağılımı 

Sıra İller Toplam (Bin TL) 

1 İSTANBUL 674.553 

2 ANKARA 370. 315 

3 KAHRAMANMARAŞ 298. 938 

4 İZMİR 206. 307 

5 ADANA 148. 722 

…. ………. 

10 MERSİN 97.187 

14 ARTVİN 63.937 

27 HATAY 37.277 

52 OSMANİYE 10.894 

….. …….. …… 


1 İSTANBUL 1 218 364 

2 ANKARA 825 586 

3 ADANA 551 285 

…. ……. …… 

8 MERSİN 183.847 

18 ARTVİN 113.005 



2 ANKARA 570.305 

3 ARTVİN 568.259 

9 MERSİN 203.136 

…. ….. …. 

27 ADANA 63.261 



2 ANKARA 574.065 

3 KAHRAMANMARAŞ 427.711 

6 ARTVİN 283.500 

….. ….. …… 

11 MERSİN 182.417 

13 ADANA 132.618 


1 İSTANBUL 2.862.647 

2 ANKARA 1.002.094 

3 ARTVİN 491.155 

… ….. ….. 

137

8 ADANA 299.862 

12 MERSİN 230.239 


1 İSTANBUL 3.203.329 

2 ANKARA 1.107.334 

… ….. ….. 

8 ARTVİN 284.902 

…. …. ……. 

11 ADANA 245.109 


1 İSTANBUL 3.585.032 

2 ANKARA 1.211.306 

3 ŞANLIURFA 541.697 

4 ANTALYA 496.676 

5 İZMİR 492.899 

6 ARTVİN 459.369 

7 MERSİN 294.801 

32 ADANA 134.732 


1 İSTANBUL 4.079.774 

2 ANKARA 1.352.762 

3 ARTVİN 590.516 

…. ….. …… 

18 MERSİN 258.671 

36 ADANA 156.430 


138

EK-2 

YATIRIM TEŞVİK UYGULAMALARINDA BÖLGELER 

I. Bölge II. Bölge III. Bölge IV. Bölge 

TR10 

İstanbul 

TR21 

Tekirdağ 

Edirne 

Kırklareli 

TR41 

Bursa 

Eskişehir 

Bilecik 

TR31 

İzmir 

TR42 

Kocaeli 

Sakarya 

Düzce 

Yalova 

TR51 

Ankara 

TR22 

Balıkesir 

Çanakkale 

(Gökçeada,Bozcaada 

hariç) 

TR32 

Aydın 

Denizli 

Muğla 

TR61 

Antalya 

Isparta 

Burdur 

TR62 

Adana 

Mersin 

TR52 

Konya 

Karaman 

TR63 

Hatay 

Kahramanmaraş 

Osmaniye 

TR71 

Kırıkkale 

Aksaray 

Niğde 

Nevşehir 

Kırşehir 

TR33 

Manisa 

Afyon 

Kütahya 

Uşak 

TR72 

Kayseri 

Sivas 

Yozgat 

TR81 

Zonguldak 

Karabük 

Bartın 

TR83 

Samsun 

Tokat 

Çorum 

Amasya 

TRC1 

Gaziantep 

Adıyaman 

Kilis 


TR82 

Kastamonu 

Çankırı 

Sinop 

TRA1 

Erzurum 

Erzincan 

Bayburt 

TR90 

Trabzon 

Ordu 

Giresun 

Rize 

Artvin 

Gümüşhane 

TRA2 

Ağrı 

Kars 

Ardahan 

Iğdır 

TRB2 

Van 

Muş 

Bitlis 

Hakkari 

TRB1 

Malatya 

Elazığ 

Bingöl 

Tunceli 

TRC3 

Mardin 

Batman 

Şırnak 

Siirt 

TRC2 

Şanlıurfa 

Diyarbakır 

TR22 

Bozcaada 

Gökçeada 

139

140 

EK-3 ÇUKUROVA BÖLGESİNDE BÖLGESEL TEŞVİKLERDEN 

YARARLANACAK SEKTÖRLER 

2. BÖLGE 

TR62 (Adana, Mersin) 

Bölgesel Teşviklerden Yararlanacak Sektörler Asgari Yatırım Tutarları ve Kapasiteleri 

*madencilik ve taşocakçılığı yatırımları (1 inci grup 

1 Milyon TL 

madenler, mıcır, rödovanslı madencilik hariç) 

*gıda ürünleri ve içecek imalatı 2 Milyon TL 

*entegre hayvancılık yatırımları (entegre damızlık 

hayvancılık yatırımları dahil) 

süt inekçiliği entegre tesislerinde 500 büyük 

baş, 

büyük baş besicilik entegre tesislerinde 700 

büyük baş/dönem 

süt ve et yönlü küçük baş entegre tesislerinde 

2000 küçük baş/dönem 

kanatlı entegre tesislerinde 200.000 

adet/dönem 

*seracılık 25 dekar 

*su ürünleri yetiştiriciliği 1 Milyon TL 

*tekstil ürünleri imalatı 1 tekstilin aprelenmesi yatırımları için 15 Milyon 

TL, diğer yatırım konularında 1 Milyon TL'nin 

üzerindeki tevsi ve modernizasyon yatırımları 

*akıllı çok fonksiyonlu teknik tekstil 1 Milyon TL 

*döşemelik parke, kaplama, kontrplak, yonga levha, sunta, 

mdf vb. plakaların imalatı 

4 Milyon TL 

*kağıt ve kağıt ürünleri imalatı selüloz üretiminden başlamak kaydıyla entegre 

kağıt üretim tesisleri 

*kimyasal madde ve ürünlerin imalatı 4 Milyon TL 

*düz cam, düz camın şekillendirilmesi ve işlenmesi (çok 

katlı yalıtım camları hariç) çukur cam ve cam elyafı imalatı 

4 Milyon TL 

*makine ve teçhizat imalatı 4 Milyon TL 

*büro, muhasebe ve bilgi işlem makineleri imalatı 4 Milyon TL 

*elektrikli makine ve cihazları imalatı 4 Milyon TL 

*radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları imalatı 4 Milyon TL 

*motorlu kara taşıtı ve yan sanayi Motorlu kara taşıtlarında yatırım tutarı 50 Milyon TL 

Motorlu kara taşıtları yan sanayi yatırım tutarı 4 

Milyon TL 

*demiryolu ve tramvay lokomotifleri ile vagonlarının imalatı 4 Milyon TL 

*mobilya imalatı (sadece metal ve plastikten imal edilenler 

4 Milyon TL 

hariç) 

*oteller 3 yıldız ve üzeri 

*öğrenci yurtları 100 öğrenci 

*soğuk hava deposu hizmetleri 1000 metrekare 

*lisanslı depoculuk 2 Milyon TL 

*eğitim hizmetleri (yetişkinlerin eğitilmesi ve diğer eğitim 

1 Milyon TL 

faaliyetleri hariç) 

*hastane yatırımı, huzur evi 100 kişilik huzur evi 

*tehlikeli atık geri kazanım ve bertaraf tesisleri 


1 Tekstil sektöründe; 

- kütlü pamuk işleme yatırımları teşvik edilmez. 

- Sentetik elyaf ve sentetik iplik üretimine yönelik komple yeni tevsi entegerasyon cinsindeki 

yatırımlar teşvik edilmez. 

- İplik ve dokuma (yün ipliği, 15 Milyon Türk Lirası üzerindeki iplik yatırımları, 5 Milyon 

Türk Lirası üzerindeki dokuma yatırımları, akıllı ve çok fonksiyonlu teknik tekstil, halı, 

tafting, dokunmamış- örülmemiş kumaş, çuval hariç) konularında sadece modernizasyon 

cinsindeki konular teşvik edilir.

KİŞİSEL BİLGİLER 

ÖZGEÇMİŞ 

Adı Soyadı : Güzide TATAR 

Doğum Yeri ve Tarihi : Antakya 12.08.1983 

Adres : Mahfesıgmaz Mah. 49. Sk. Çamlıca Apt. No.7/14 

Çukurova/ Adana 

E-posta : guzidetatar@gmail.com 

EĞİTİM DURUMU 

(2008-2011) : Yüksek Lisans, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler 

Enstitüsü, Maliye Anabilim Dalı, Adana. 

(2000-2005) : Lisans, Erciyes Üniversitesi, Maliye Bölümü, Kayseri. 

(1998-2000) : Lise, Özel Ata Lisesi, Antakya. 

İŞ DENEYİMİ 

(2009- ) : Adana Vergi Dairesi Başkanlığı, Vergi Denetmenleri Bürosu, 

Yabancı Dil : İngilizce 

Vergi Denetmen Yrd, Adana 

141

türkiye cumhuriyeti çukurova üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?