Miladi Dönem Öncesi Orta Asya'da İpek - Ahmet Yesevi Üniversitesi

İmer, Miladi Dönem Öncesi Orta Asya’da İpek
suyundan veyahut da aldıkları gıdalardan ileri gelmekteydi (Drege- Bührer
1989: 19).
Heyd’e göre, Seres diye gösterilen aşiretlerin Sogdiyana halkı olduğu
söylenir. Çünkü, eskiçağda ticari yetenek ve becerilerini kullanarak ipek
ticareti yapan en tanınmış aşiret Buhara bozkırlarında yaşayan Sogdiyana
halkı idi. İpek onlara Çin’den gelir, kendileri de ya İran’ın kuzeyindeki
pazar yerlerine veya Hazar denizi güneyindeki pazarlara götürürlerdi.
Bizanslı Theophane ise farklı görüşteydi, ipek tüccarlarının yerleriyle
limanlarının kısa zamanda 3 defa efendi değiştirdiğini, bu yerlerin önceleri
İran’lıların elinde iken, Eftalit denen Hunlar’ın eline geçtiğini ve nihayet
buraların Türkler tarafından işgal edildiğini söyler (Heyd 2000: 5-8).
Çinliler’in kitabı Schu-king’de bahsedildiğine göre ise, Ta-hia veya Taha
hatta Ti-ha olarak bilinen eski ticaret ve kültür halkı, belki batının
Serer olarak ifade ettiği Toharlardı ve burada önemli rol oynadıkları
söylenebilirdi. Bu halk çok karışık ifadelerle, hatta birçok yanlış
anlamalara sebebiyet verecek bilgilerle tanıtılmış olmasına rağmen, Çin
kaynaklarında geçen en eski halk olduğu düşünülmekteydi (Franke 1930:
47). Bir başka araştırmaya göre de Toharistan beş batı Türk boyunun
oturduğu bölge olarak bilinirdi (Ögel 1991 Cilt 1: 103).
Bizanslılar için ipek çok önemliydi ve kalitesiyle onları öyle etkilemişti
ki, Bizanslılar için Çin ipeğine sahip olmak önemliydi, kimin nasıl
ürettiği pek önemli değildi. Çünkü, ipek; hafifliği, yumuşaklığı, elegant
görünüşü, okşayıcı tutumu ve zengin görünümlü deseni ile aristokrasi
tarafından beğenilerek kullanılan bir kumaştı. Lüx özelliğinden dolayı da
yün ve keten elbiseliklerin yerine daha çok tercih edilmekteydi. Çok
uzaklardan gelmesi fiyatını etkilediği gibi, transport esnasında oluşan
tehlikeler, vergisinin yüksek olması ve aracı tüccarların bulunması, ipeği
diğer elyaflardan daha pahalı hale getirmişti (Drege-Bührer 1989: 22). Bu
yüzden, Roma’da halk arasında bu ipeğin geniş ve yaygın kullanımı
yoktu. Ancak daha ucuz olarak bilinen Bactriya hükümranlık alanlarında
(Hindistan, Pancap, bir kısım Afganistan, güney Özbekistan ve
Tacikistan’ın katıldığı) Kuşan devleti dokumacılarının elde ettikleri
ipekten alırlardı, bu da hakiki Çin ipeği değildi ama, ucuz, kesik elyaf
tarzı üretilmiş yaban ipeği idi. Çin ipeği kadar olmasa bile bu ipekten de
güzel elbiseler üretiyorlardı (Lyovushkina 1995/96: 144).
11