Erkek Egemenliğinin Tarihsel Kökenleri - devrim yolunda KURTULUŞ

dosya
kadýnlarýn
kurtuluþu
Erkek
Egemenliðin
Tarihsel Kökenleri
Ekin Bodur
23
Erkek egemenliðinin öncesiz ve sonrasýz,
evrensel bir kanun olmadýðý
ve tarihte soyun kadýnlar üzerinden
belirlendiði, kadýnlarýn toplumda belirleyici
bir rol oynadýðý eþitlikçi dönemlerin de
yaþandýðý bugün artýk tartýþmasýz bir þekilde
kabul görüyor. Erkek egemenliði/patriyarka
da, týpký özel mülkiyet, sýnýflý
toplumlar ve devlet gibi ve tabii ki onlarla
organik bir bütünsellik içinde tarihin bir
döneminde ortaya çýkmýþ, kadýnlarýn emeklerinin,
bedenlerinin ve kimliklerinin
erkekler tarafýndan denetlenmesinin ideolojisi
olarak günümüze kadar maalesef
gelmiþtir. Bu tarihsel patriyarkanýn geriye
doðru izini sürmek de ancak tarihin derinliklerinde
uzun bir yolculuða çýkarak ve
kadýnlarýn özgül tarihini de ayrýca bilince
çýkarmaya çalýþarak mümkün.
Fakat yine de bu dönemler üzerine
detaylý bir çalýþma yapmak bir dizi sorunu
beraberinde getiriyor. Öncelikle, henüz
yazýlý belgelerin bulunmadýðý ilk anasoylu
toplumlar hakkýnda bilebildiklerimiz daha
çok arkeolojik bulgulardan yapýlan
çýkarsamalara ve varsayýmlara dayanýyor.
Bu varsayýmlar ise çoðunlukla Amerika,
Afrika ve Avustralya yerli halklarý arasýnda
yapýlan antropolojik çalýþmalar tarafýndan
destekleniyor. Ancak sorun þu ki, mevcut
ilkel komünal özellikleri gösteren toplum-

lar her ne kadar bundan binlerce yýl önceki bir
gerçekliðe ýþýk tutsalar da, onun birebir kopyasý
deðiller. Hem diðer kültürlerle bir biçimiyle
temas etmiþ olmalarýnýn getirdiði farklýlaþmalar,
hem de aradan geçen binlerce yýl boyunca
yaþanan süreçler böyle bir özdeþleþmeyi
olanaksýz kýlýyor. Ýkinci olarak, tek ve mutlak
bir "ilkel toplum"dan bahsetmek mümkün deðil.
Kabaca bu baþlýk altýnda tarif edilen toplumlarý
da dönemlerine göre ve anasoylu, anayerli,
babayerli, ataerkil gibi özelliklerine göre de
ayrýþtýrarak incelemek gerekir ki bu tarihsel
süreçlerin evrimi ve dönüþüm dinamikleri de
ortaya çýkarýlabilsin. Üçüncü olarak, asla gözden
kaçýrýlmamasý gereken bir nokta da toplumlarýn
tarih boyunca doðrusal bir evrim þemasý
izleyerek ilerlemedikleridir. "Ýlkel-komünal,
köleci, feodal, kapitalist" þeklinde giden þablon
bu anlamda eksik ve kusurludur.
Her þeyden önce tüm bu süreçler kendi
içlerinde de binlerce yýla yayýlmýþtýr ve bir
toplumdan baþka bir topluma geçiþte birçok ara
aþamaya rastlamak mümkündür. Ayrýca, bahsi
geçen süreçlerin hepsi tüm toplumlarda
kesinkes yaþanmýþ deðildir ve birçoðunda diðer
toplumlarla kurulan karþýlýklý iliþkiler sonucunda
farklýlýklar göstermiþtir. Pekâlâ, tarihte henüz
devlet aþamasýna geçmemiþ sýnýflý, köleci
toplumlar olabildiði gibi, bugün hala dünyanýn
çeþitli yerlerinde toplayýcýlýk ekonomisiyle
yaþayan toplumlar da mevcuttur. Dolayýsýyla
her bir toplumsal aþamayý olmuþ bitmiþ süreçler
gibi deðerlendirmekten kaçýnmak gerekir.
Son olarak, ilkel toplumlarý tanýmlamak için
antropologlar tarafýndan kullanýlan terminolojiye
de temkinli yaklaþmak gerekir. Kan baðý,
aile, evlilik, ev gibi günümüzdeki kullanýmlarý
büyük ölçüde farklý þeyleri tanýmlayan kavramlar
çoðu zaman okuyucu için yanýltýcý olabilmektedir.
Örneðin, ilkel komünde evlilik
iliþkileri ortaya çýktýðýnda bile bugünkü gibi
kurumsallaþmýþ, mutlaklaþmýþ bir iliþki biçiminden
bahsetmek mümkün deðildir. Özellikle
toplumsal tabakalaþmanýn ortaya çýkýþýndan
önceki dönemde birçok toplumda, evlilik iliþkisi,
kadýn cinselliðinin tek bir erkeðin tekelinde
olmasý gerektiði anlamýna gelmemekteydi.
Evlilik cinsel iliþkileri denetleyen bir kurum
olarak ortaya çýkmamýþtýr ve daha çok toplumsal
bir birimdir. Ayný þekilde toplumsal iliþkilerin
"kan baðýna" dayalý olduðunu söylerken
de bugünkü genetik bilimi çerçevesinde düþünmemek
gerekir. Akrabalýk temelinde örgütlen-
Kurtuluþ
24
miþ anasoylu bir aþirette aralarýnda akraba
sayýlan birçok kiþi arasýnda bugünkü anlamda
bir kan baðý yoktur; ayný þekilde, aralarýnda
baba tarafýndan kan baðý bulunan birçok kiþi de
soy ana üzerinden belirlendiði için akraba kabul
edilmez.
Bu hatýrlatmalar tek baþýna kadýnýn evrimi
konusunda bir açýlým yapmýyor gibi gözükse
de, aslýnda kadýn cinsinin sistematik olarak
ikincil bir role itildiði toplumsal dinamikleri
analiz etmek için gereken ve tarihteki boþluklarý
güncel önyargý ya da varsayýmlarla amacýný
aþacak bir þekilde yorumlamaya karþý bir temkini
göstermektedir. Yine de, tarih her ne kadar
karmaþýk süreçlerin iç içe geçtiði ve doðrusal
bir þemaya oturmayan bir tabloyu ortaya
çýkarsa da, kesin olan bir þey vardýr ki, eþitlikçi,
anasoylu dönemler yaþanmýþtýr ve bu dönemlerin
geliþiminin incelenmesi, tarih öncesi
çaðlarda erkek egemenliðinin yükseliþini açýklayabilecek
bir perspektif sunmaktadýr. Bu
yazýnýn amacý da, bu çerçevede, geçmiþ dönemleri
yeniden inþa etmeye çalýþmak deðil, bir
cins olarak kadýnlarýn ezilmesinin tarihsel
kökenlerini ortaya çýkarabilmek. Yazý; ilk baþta
eþitlikçi bir toplum yapýsý gösteren komünden
neden ve nasýl hiyerarþik, ataerkil bir toplum
çýktýðýný, neden kadýnlarýn deðil de erkeklerin
"egemen" olduðunu ve neden bu toplumun
diðerleri üzerinde hâkim olma eðiliminde
olduðunu açýklamayý hedefliyor.
Ýnsanýn Toplumsallaþmasý ve
Ýlk Ýþbölümü
Ýnsanýn öyküsü Gordon Childe'a göre
günümüzden 250.000-500.000 yýl kadar önce,
doðada bulduðunu tüketerek baþlamýþtýr.
Morgan'ýn "yabanýllýk dönemi" olarak
adlandýrdýðý bu evrenin baþlangýcýna paleolitik
çað da denmektedir. Bugün hala Afrika ve
Avustralya'nýn bazý bölgelerinde süren bu dönemin
belirgin özelliði, geçim kaynaðýnýn
toplayýcýlýk ve avcýlýk olmasýdýr.
Ýnsan bir sürü hayvanýdýr. Özellikle de insan
yavrusunun bebeklik süresinin diðer hayvanlara
göre oldukça uzun oluþu, bir toplumsal grubun
bebekler büyüyünceye kadar bir arada
kalmasýný gerektirmiþtir. Briffault'ya göre, insan
türünde baðýmlý bebeklik süresinin uzun olmasý,
ana ve bebekler arasýnda uzun süreli bir iliþkiyi
olanaklý kýlmýþ, bu da toplumsallaþmanýn yolunu
açmýþtýr. Yavrunun büyüme süreci içinde,
kümeye yeni üyeler katýlmasýyla, topluluk

geniþlemiþ ve iliþki sürekli bir hal almýþtýr. Bu
görüþe göre, "analar", yani kadýnlar, ana
bakýmýnda oynadýklarý rolle toplumsallaþma ve
kültüre yol açan süreci baþlatmýþtýr. Tamamen
varsayýma dayalý olan bu görüþ, insansý maymunlar
üzerinde yapýlan gözlemlere dayanmaktadýr
ve akla yatkýn olmakla birlikte kesinlikten
yoksundur.
Kesin olan bir þey varsa, o da ilk insan
topluluklarýnýn, hayatta kalabilmek için birlikte
davranan, paylaþým ve iþbirliðine dayalý gevþek
bir örgütlenme ve esnek bir iþbölümüne sahip
küçük gruplar olduklarýdýr. Liebowitz'e göre, av
tekniklerinin geliþmesi, avlanma ve toplayýcýlýk
arasýnda cinsiyete dayalý bir iþbölümünün yolunu
açmýþtýr. Engels'in, "Ýlk iþbölümü, erkekle
kadýn arasýnda, döl verme bakýmýndan yapýlan
iþbölümüdür," tespiti, eksik olmakla birlikte
aslýnda doðru yöndedir. Eksik tarafý, üremede
erkeðin iþlevinin henüz keþfedilmediði toplumlarda,
kadýn ve erkek arasýndaki farklýlaþmaya
bir "iþbölümü" demesidir. Fakat kadýnýn doðurganlýðý
gerçekten de iþbölümünü belirlemiþtir.
Av tekniklerinin geliþmesiyle, kuþatma yoluyla
avlanmalar yerini uzun süren takiplere býrakmýþtýr.
Bu takipleri erkeklerin yapmasý ise
toplumsal bir kolaylýk olarak tercih edilmiþtir.
Hamilelerin veya emzirme süresi dört yaþýna
kadar sürebilen çocuklu kadýnlarýn bu maceraya
atýlmasý topluluk için gereksiz bir riskti. Yaþam
süresinin bugünküne göre oldukça kýsa olduðu
ve doðum kontrol yöntemlerinin olmadýðý ilk
topluluklarda, çoðu kadýnýn bu iki kategoriden
birine gireceði de açýktýr.
Genellikle, cinsiyete dayalý ilk iþbölümünde
avcýlarýn erkeklerden oluþmasý fiziksel üstünlük,
saldýrgan erkek doðasý, testosteron hormonu
etkisi gibi biyolojik bir temele baðlanmýþtýr.
Ancak ilk toplumlarda erkeklerin fiziksel
olarak daha üstün olduðunu gösteren bir veri
yoktur. Kadýnlarýn yaptýklarý iþler de en az
avcýlýk kadar fiziksel güç gerektiriyordu. Kimi
toplumlarda, kadýnlar da erkeklerin av seferleri
gibi uzun süreli toplayýcýlýk seferlerine çýkarlar,
kimilerinde yerleþim yerlerinin yapýmý ve bir
yerden baþka bir yere taþýnmasý gibi zahmetli
iþler kadýnlara aittir. Diðer taraftan, toplayýcý
toplumlar arasýnda yapýlan çalýþmalar, avcýlýðýn
saldýrgan bir eylem olarak görülmediðini ortaya
çýkarmýþtýr. Topluluk içinde ise kadýnlar da en
az erkekler kadar saldýrgan olabilmektedir,
ancak çýkan tartýþmalar çok nadiren avcýlýkta
kullanýlan silahlarla çözüme baðlanýr.
Kurtuluþ
25
Dolayýsýyla saldýrganlýk ve av arasýnda kayda
deðer bir iliþkiye rastlanmamýþtýr. Buna ek
olarak, birçok toplulukta anne olmayan kadýnlar
da av seferlerinde erkeklere eþlik eder. Daha da
ilginci, bazý toplumlarda avcýlýðýn yaný sýra
savaþma iþlerini de üstlenen kadýn gruplarý
bulunmaktadýr, fakat bu kadýnlarýn da yine
grubun bir parçasý olabilmeleri için çocuk
sahibi olmaya niyetli olmadýklarýný göstermeleri
beklenir.
Erkek ve kadýna atfedilen görevler toplumlarda
büyük bir çeþitlilik göstermekle birlikte,
genel bir eðilim yine de güçlüdür: Kadýnlar eve
daha yakýn, geçimlik iþlerle uðraþýrken, erkekler
beklenmedik ve sürekliliði olmayan uzun
mesafeli iþleri yürütürler. Kýsacasý, ilk iþbölümü
kadýn ve erkek arasýnda yiyecek saðlamaya
yönelik yapýlan iþbölümüdür, denebilir. Fakat
daha geniþ anlamda ilk iþbölümü, kadýnýn ev ve
civarýndaki üretimle, erkeðin ise dýþarý ile iliþkilendirildiði
bir iþbölümü olmuþtur. Bunun salt
yiyecek temininden farký, özellikle sonraki
dönemlerde erkeðin, savaþ, ticaret ve kabileler
arasý iliþkiler gibi iþleri de yürütmesi olmuþtur.
Bu ilk iþbölümünün cinsiyete dayalý olmasý,
birçok araþtýrmacýnýn kadýn ezilmiþliðinin
kökenlerini doðurganlýkta aramasýna yol
açmýþtýr. Ancak, tek baþýna iþbölümünün herhangi
bir cinsiyet eþitsizliðine yol açtýðýný
söylemek mümkün deðildir. Doðurganlýk, yalnýzca
iþbölümünü belirlemektedir, eþitsizliði
deðil. Tersine, av etkinlikleri büyük ölçüde rastlantýsal
olduðundan erkekler çoðu zaman eve
eli boþ dönebiliyordu. Kadýn etkinlikleri ise,
hem toplayýcýlýk olarak topluluðun devamlýlýðýný
saðlayan temel geçim kaynaðýydý, hem
de erkeklerin getirdiði av ürünlerinin kullanýlabilir
hale getirilmesi için gerekliydi. Bu yüzden
de, kadýn emeði yaþamýn üretimi ve yenidenüretimini
saðlayan temel faktör olduðundan
genel olarak toplumlarda büyük bir saygýnlýða
sahipti. Tekrar etmek gerekir ki, cinsiyete dayalý
iþbölümü yalnýzca toplumsal bir kolaylýktýr.
Bu toplumsal kolaylýðýn cinsiyet eþitsizliðine
yol açabilmesi için ise baþka bir takým dinamiklerin
devreye girmesi gerekmiþtir.
Kadýnlarýn Emek Tarihi
Evelyn Reed, Kadýnýn Evrimi adlý kitabýna
þu cümle ile baþlar: "Ýnsan türünün yarýsýnýn -
kadýn cinsinin- ilk tarihi, büyük ölçüde gözden
ýrak tutulmuþ, gizli býrakýlmýþtýr." Kuþkusuz bu
bir tesadüf deðil. Tarih yazan egemenler, kendi

iktidarlarýný perçinleyecek þekilde, yaþamýn
gerçek üreticileri olan tüm ezilenleri tarihin
etken süreçlerinden dýþlayarak bir görünmezlik
perdesinin ardýna hapsetmiþtir. Kadýnlar da bir
cins olarak bundan fazlasýyla nasibini almýþtýr.
Özellikle de, ilkel komünal toplumlardaki
kadýnlarýn emek tarihleri, bu emeðin "ev iþi"
olarak tanýmlanmasýyla çarpýtýlmýþtýr. Çünkü bu
tanýmlama ilkel kadýnýn, bugünkü ev kadýný gibi
emeðinin görünmez nitelik taþýdýðý ve kadýnlarýn
toplumsal üretimin dýþýnda olduðu þeklindeki
erkek egemen izlenimi yaratmaktadýr.
Bunu besleyecek þekilde, ilkel yaþama dair
betimlemelerde de baþrolün erkeðe verildiðini
görürüz. Bilinçlerimizi biraz kazýyacak olursak,
görürüz ki, Âdem bir tarafa, bilinen en eski
insan ne Java, ne Neandartaldir: bilinen en eski
insan "maðara adamý"dýr. Göðsünü yumruklayýp
naralar atarak erkekliðini gösteren bu maðara
adamý, kadýnýný da saçlarýndan tutup yerlerde
sürükleyerek egemenliðini ispatlar.
Daha bilimsel örneklerde bile kadýn etkinlikleri
yok sayýlmýþ, deðersizleþtirilmiþtir. Bunun
baþlýca sebebi, yemek üretimi, yakacak toplanmasý,
dokuma, çocuk bakýmý gibi iþlerin kadýnlar
tarafýndan ev içinde yapýldýðý sürece kapitalizmde
"kadýnýn görünmeyen emeði" kapsamýnda
üretim süreçlerinin dýþýnda býrakýlmýþ olmasý
ve tam da bu yüzden yok sayýlmasýdýr. Fakat
kadýnlarýn emek tarihleri de gösteriyor ki, bu
evrensel bir kanun deðil, tarihsel bir süreçtir.
Tarihin ilk dönemlerinde, ilkel-komünal
toplumda baþka bir gerçekliðin söz konusu
olduðu bugün bilinmektedir. Bu çalýþma da, bilinmekle
birlikte fazlaca dillendirilmeyen bu
kadýn emeðini görünür kýlmaya çalýþacak.
Ýlkel-komünal toplayýcýlýk ekonomisinde
kadýn emeði her þeyden önce toplumsal üretimi
belirleyen emektir. Toplayýcýlýk tüm toplumun
temel geçim kaynaðýdýr. Ýnsanlýk tarihi içinde
yüz binlerce yýl süren avcýlýk toplayýcýlýk dönemi
ve tarýma geçiþ sürecinde yaþanan küçük
bahçe tarýmý evresi boyunca bazý istisnalar
dýþýnda en güvenilir yiyecek kaynaðý hayvanlar
deðil, sebzeler olmuþtur. Cinsiyete dayalý
iþbölümü ile toplayýcýlýkta uzmanlaþan kadýnlar,
buðday ve arpanýn atasý olan yabani otlarýn
tohumlarýný da toplamýþ ve toplumsal geliþmenin
bir aþamasýnda bilinçli bir ekim yaparak
insanýn besin üretimine geçtiði neolitik devrimi
de baþlatmýþlardýr. Bu anlamda, ilk çiftçiler
kadýnlardýr. Yiyecek üretim sürecinde, unu
öðütenler ve ilk mayalamayý yapanlar kadýn-
Kurtuluþ
26
lardýr. Yine bu yiyecekleri muhafaza etmek için
ilk gereçleri yaratanlar kadýnlardýr. Ýlk çanak
yapýmcýlarý ve ilk süsleme sanatçýlarý kadýndýr.
Tarihe dair baþka bir çarpýtma da kadýnlarýn
elleriyle yaptýklarý iþlerin "el sanatý" olarak
tanýmlanmasýdýr. Oysa makinelerden önce bütün
üretim elle yapýlmaktaydý. Çömlekçilik gibi
elde yapýlan eþyalar bir bütün olarak kamusal
uðraþlardý. Ayrýca, A.M. Hocart, Ýnsanýn
Geliþmesi adlý kitabýnda "zanaatçýnýn belli baþlý
malzemesinin aðaç olduðu düþünülürse, ateþin
bu çalýþmalar sýrasýnda ortaya çýkmasý kaçýnýlmazdýr"
demektedir. Ateþin de yine kadýnlarýn
bu emek etkinliði sýrasýnda bulunmuþ olmasý
büyük bir olasýlýktýr.
Briffault'un aktardýðýna göre tarihteki ilk
hekimler de kadýndýr. "Kadýnlarýn topraðý
iþlemesi yönündeki etkinlikleri onlarýn bitkibilim
konusunda uzmanlaþmalarýna da yol açtý.
Otlardaki maddeleri ilk onlar tanýdý, dolayýsýyla
ilk hekimler onlardý." Tüm eliþi dokuma zincirinin
baþlangýç noktasý sayýlan halatý ilk yapan
kadýnlardýr. Halattan örme tekniðiyle önce
sepeti geliþtiren ve sonra bez dokuyanlar yine
kadýnlardýr. Diðer yandan erkek avcýlarýn
getirdiði hayvanlarýn derisini ayýran ve tabaklayan
kadýnlardý. Yine Briffault'ya göre yiyeceði
ilk saklayanlar olarak ilk kilerleri yapanlar ve
deriyi tabaklayarak çadýrlarý yapanlar olarak ilk
mimar ve mühendisler de kadýndýr. Ýlk yük
taþýyýcýlarýnýn da kadýnlar olduðu birçok ilkel
toplulukta yapýlan araþtýrmada da bulgulanmýþtýr.
Dilin de toplumsal emek etkinliði içinde
oluþtuðu düþünüldüðünde, tüm gün kolektif
üretim içinde olan kadýnlar dilin oluþumuna ve
geliþmesine de büyük katkýlarda bulunmuþlardýr.
Yukarýda sayýlan "kadýn iþleri"nin birçoðunun
bugün hala kapitalizmin tam olarak belirlemediði
birçok alanda bu kapsamda olduðu
düþünülebilir. "Kocakarý ilaçlarý" olarak tabir
edilen ürünler, el iþi dokumalar, sepetler, evde
piþirilen ekmekler ilk akla gelen örnekler.
Fakat ne zaman ki bu iþler toplumsal artýürün
biriktirmeye baþlamýþ ve toplumsal üretimin
bir parçasý haline gelmiþtir, o zaman
toplumsal yaþama egemen olan erkeklerin tekeline
geçmiþtir. Neolitik devrim ve sabanýn
bulunmasýyla birlikte tarým, çömlekçi çarkýnýn
bulunmasýyla çömlekçilik kadýnlarýn alanýndan
çýkarak bir erkek etkinliði haline gelmiþtir.
Bugün hala erkeklere yakýþtýrýlan doktorluk,
yük taþýmacýlýðý, çiftçilik gibi meslekler de

cabasý. Peki, nasýl olmuþtur da kadýnlar tüm bu
alanlardan bu denli mutlak bir biçimde
koparýlabilmiþtir? Kuþkusuz, kadýnlarýn toplumsal
yaþamdan dýþlanmasý ve özel alana
hapsedilmesi bir anda gerçekleþmemiþ, binlerce
yýllýk süreçlere yayýlmýþtýr. Bu süreçlerin
toplumsal geliþimini anlayabilmek için de ilkel
toplumlarýn en basit toplayýcý toplumlardan
baþlayarak toplumsal örgütlenmelerinin incelenmesi
gerekir.
Toplayýcýlýk Ekonomisinde
Toplumsal Örgütlenme
Ýlkel komünal topluma dair analizler de
þemacý bir anlayýþtan nasibini almýþtýr. Buna
göre ilk toplumsal örgütlenme olan "anaerkil"
klan, zaman içinde özel mülkiyetin icat olunmasýyla
birlikte ve erkeklerin kendi oðullarýna
miras býrakma eðilimi sonucu yerini ataerkil
aileye býrakmýþtýr. Bu formülasyon yazýnýn
baþýnda da sayýlan birçok nedenden dolayý
sorunludur. Öncelikle ataerkilliðe karþýt olarak
"anaerkillik" tanýmlamasý ne kadar doðrudur?
Ýkincisi, her toplum anaerkilden ataerkile giden
doðrusal bir evrim izlemiþ midir? Soyun erkek
üzerinden belirlenmeye baþlamasý doðasý gereði
bir "erk" oluþturur mu? Diðer taraftan, erkek
egemenliði gerçek özel mülkiyetin henüz ortaya
çýkmadýðý bazý sýnýf öncesi ve devlet öncesi
toplumlarda da bulgulanmýþtýr. Dolayýsýyla,
erkek egemenliði, özel mülkiyet, sýnýflý toplumlar
ve devlet arasýndaki iliþki de, doðru baðlantýlarý
yakalayabilmek için ayrýþtýrarak yeniden
incelenmelidir.
Ýlkel komünal toplumlarda, soyun kadýn
üzerinden belirlendiði ve toplumsal yaþamýn
kadýnlar tarafýndan düzenlendiði, paylaþýmcý,
eþitlikçi bir dönem yaþandýðý kesin olarak bulgulanmýþtýr.
Bu anasoylu toplumlarda, ayrýcalýklý
bir kesim ya da toplumsal tabakalaþma
görülmemiþ, bir baþkan olduðu durumlarda bile
seçimle baþa geldiði, geçici süreyle görev yaptýðý
ve baþkanlýk görevinin onu toplumun diðer
üyelerinden daha önemli veya özel kýlmadýðý
gözlemlenmiþtir. Bu yüzden de, ataerkil
kavramýna bir alternatif olarak ortaya atýlan
"anaerkil" kavramý bir egemenlik, erk ilkesi
içerdiðinden çok uygun gözükmemektedir. Bir
cinsin diðer cins üzerinde egemenlik kurmasý
temeli veya ilkesine dayalý olmadýðý için bu
toplumlara anasoylu ya da anayanlý demek daha
uygun düþer.
Gerek Briffault'nun da belirttiði kadýnlarýn
Kurtuluþ
27
analýk rolleriyle toplumsallaþma sürecinde
oynadýklarý belirleyici rol, gerekse uzunca bir
süre erkeðin üremedeki payýnýn bilinmiyor
oluþu ve cinsel iliþkilerin belirli birkaç kural
dýþýnda toplumsal denetime tabi olmamasý, ilk
insan topluluklarýnda soyun kadýn üzerinden
belirlendiði fikrini mantýklý kýlmaktadýr.
Gerçekten de bu tezi olumlayan birçok anasoylu
toplum bulunmuþ, arkeolojik kazýlarla da
desteklenmiþtir. Ancak, bunun evrensel bir
kural olmasýný gerektiren bir bulgu yoktur. Ayný
þekilde, soyun erkek üzerinden belirlendiði
(babasoylu) ya da soy kadýn üzerinden belirlenmekle
birlikte kadýnýn erkek kardeþinin toplumda
belirleyici olduðu durumlar da mevcuttur.
Bu topluluklarýn da öncesinde anasoylu bir evre
geçirmiþ olduðunu, ya da kadýnýn erkek
kardeþinin belirleyici bir rol oynamasý gibi
evrelerin geçiþ dönemlerini iþaret ettiðini
düþünmek akla yatkýndýr. Yine de kesinlikten
yoksundur.
Soy ister kadýn üzerinden belirlensin, ister
erkek, tüm komünal toplayýcý toplumlarýn bir
takým ortak özelliklerinden bahsedilebilir.
Bunlarýn baþýnda kuþkusuz toplumsal ürün ve
üretim araçlarý üzerinde kolektif mülkiyet gelir.
Ýkincisi ise tüm toplumun bir akrabalýk iliþkisi
ile birbirine baðlý olmasýdýr. Toplayýcý toplumlarda,
bir arada ve ayný totem altýnda yaþayan
insan grubunun akraba olduðu varsayýlýr.
Ancak, bu iliþkiler de esnektir. Ýlkel komünde,
insanlar paylaþýmcýdýrlar ve birlikte yaþadýklarý
için birbirleriyle iliþkili olduklarýný düþünürler.
Dýþarýdan gelen bir yabancýyý da kardeþ ilan
ederek, komün içine kabul edebilirler. Ayrýca,
hem yabancýlarýn, hem de ziyaretçilerin kaynaklardan
eþit þekilde yararlanma ve çalýþma
hakký vardýr.
Yine bu toplumlarda, insanlar, en genel
anlamýyla "dýþ evlilik" diye tabir edilen, ancak
çýkýþý itibarýyla bugünkü evlilik kurumu ile uzaktan
yakýndan bir iliþkisi olmayan bir dýþardan
eþleþme kuralýna göre cinsel iliþkilerini düzenlerler.
En basit toplayýcý toplumlarda bu kural
yalnýzca ayný toteme mensup insanlarýn birbirleri
ile cinsel iliþkisini yasaklamýþ, kadýn olsun,
erkek olsun tüm bireylere partnerlerini grup
dýþýnda arama kuralý getirmiþtir. Bu kuralýn
kökenlerini açýklamak için bir takým giriþimler
olmakla birlikte yine hiçbiri kesin deðildir.
Ýnsansýlarda ve ilk insanlarda hiçbir kurala baðlý
olmaksýzýn serbest cinsel iliþkilerin yürürlükte
olduðu düþünülmektedir. Evelyn Reed'e göre,

ilk dýþ-eþleþme kuralý, yamyamlýða karþý
geliþtirilmiþ bir uygulamadýr. "Ýnsan türü" diye
genel bir açýlýmýn yapýlmadýðý ilk topluluklarda
totem, ayný zamanda türdeþ olanlarý da belirleme
iþlevi görmüþtür ve ayný totem dizgesine
mensup olan insanlarýn dokunulmazdýr; bu yüzden
de türdeþler arasýnda cinsel iliþki ve
yamyamlýk yasaklanmýþtýr. Fazlaca iddialý olan
bu görüþ, tabii ki yalnýzca bir varsayýmdýr.
Briffault ise, dýþ-eþleþmenin anasoylu toplumu
korumak için geliþtirildiðini, erkeklerin kendi
soylarý içinde evlenerek etkin bir role sahip
olmasýnýn analýk hukukunu zedeleyeceðini, bu
yüzden de soydaþlar arasýnda cinsel iliþlilerin
yasaklandýðýný ileri sürmüþtür. Engels'in de formülasyonunu
benimsediði Morgan ise cinsel
iliþkilerin düzenleniþ biçimini bir tür doðal
seleksiyon ilkesine baðlamýþtýr. Bu görüþlerin
tümü de kesinlikten uzaktýr.
Kökenleri tam olarak bilinmemekle birlikte,
yapýlan tüm araþtýrmalar, bilinen tüm ilkel
komünal toplumlarýn bir aþamadan itibaren dýþeþleþme
kuralýný benimsediðini göstermiþtir.
Çýkýþý itibarýyla bu kural oldukça tehlikeli ve
zahmetlidir; eþini dýþarýda arayan bir kiþi karþý
tarafýn kabilesinden gelebilecek her türlü
saldýrýya karþý da hazýrlýklý olmalýdýr. Bu tür
tehlike ve güçlükler kabileler arasýnda karþýlýklý
evlenme iliþkilerinin yolunu açmýþ, ilk baþta
yine de çiftlerin bir arada yaþamasýný gerektirmeyen
dýþ-evlilikler ise eþlerden birinin
zaman içinde diðerinin kabilesine taþýnarak
orada yaþamasýyla sonuçlanmýþtýr. Ancak, bu
aþamada hala evliliðin toplumsal bir kolaylýk
olduðu, karþýlýklý olarak kolayca feshedilebileceði
ve bireyler arasý tüm cinsel iliþkileri belirlemediði
unutulmamalýdýr. Bu doðrultuda, kadýn
ve erkek arasýnda gevþek bir bað yaratan
evlilik, ayný zamanda toplumun ikamet kurallarýný
da düzenlemeye baþlamýþtýr. Bu noktadan
sonra, erkeðin kadýnýn yanýna taþýndýðý durumlarda
anayerli, kadýnýn erkeðin yanýna taþýndýðý
durumlarda ise babayerli topluluklar görülür .
Bu ikamet kurallarýnýn ortaya çýkýþýný izleyen
bir toplumsal dönüþüm ise komünal toplayýcý
toplumlarýn yapýsýný önemli ölçüde deðiþtirmiþtir.
Ýlkel Komün Baðrýnda
Mülkiyetin Geliþmesi
Neolitik devrim olarak adlandýrýlan,
toplayýcýlýktan yiyecek üreticiliðine geçiþle birlikte,
insanlar ilk kez günlük tüketimlerinden
Kurtuluþ
28
fazlasýný üretmiþ ve toplumsal bir ürün fazlasý
tarih sahnesine çýkmýþtýr. Bu da iþ ve depolamada
sürekliliði gerektirmiþ ve toplumsal iliþkileri
yeniden düzene sokmuþtur. Sabanýn bulunmasýyla
birlikte geniþ tarým alanlarýnýn sürülmesine
dek neolitik toplumda iki ekonomik faktör
toplumsal yaþamý belirlemiþtir. Bunlar, bitki
yetiþtiriciliði, yani bahçecilik denebilecek bir
tarým ve hayvanlarýn evcilleþtirilmesiyle ilk
sürülerin oluþturulmasýdýr. Bu aþamada ilkel
komünün belirleyici özelliði olan kolektif
mülkiyet olgusu hala geçerlidir. Fakat ilk kez
gerçek bir mülkiyeti olanaklý kýlacak olan bir
artý-ürün ortaya çýkmýþtýr. Bu durum da mülkün
kolektif olarak sahibi olan akrabalýk baðýna
dayalý topluluðun önemini artýrmýþ, sýnýrlarýný
çizmesine yol açmýþtýr. Artýk toplumsal paylaþým
iyi niyete býrakýlamaz ve kaynak yönetimi
ve emek kullanýmýnýn denetlenmesi için
öncesinde gevþek bir iþbölümünün belirlediði
kurallar mutlaklaþýr. Ýkamet kurallarý bu noktada
özel bir öneme sahip olmuþtur çünkü ilk kez
üreticilik rolü ile mülk sahibi olma rolü arasýnda
bir çeliþki olasýlýðý doðmuþtur.
Komünal toplayýcý toplumlar akrabalýk baðýna
dayanýr, fakat tüm toplumsal üretim o anda
orada olan herkes tarafýndan kolektif olarak
tüketilir. Neolitik toplumlarda ise, akrabalýk
baðý mülk sahipliðini de belirler ve ancak bu
noktadan sonra gerçek anlamýyla Akrabalýk
Baðýna Dayalý Toplumlardan söz edilebilir.
Ýliþkiler bir anlamda tersine dönmüþtür:
Öncesinde birlikte olduklarý için kendilerini
akraba sayan insanlar, artýk akraba olduklarý
için paylaþýr ve bir arada yaþarlar. Yeni insanlarýn
bu topluluk içine kabul edilmesi daha zordur
ve bir takým özel törenler, düzenlemeler
yapýlmasý gerekir. Bu toplumlarda, kadýn olsun,
erkek olsun, taþýnan eþ, içinde üretici olduðu
grubun bir üyesi olmadýðýndan artý-ürün
üzerinde de bir söz hakkýna sahip deðildir.
Açmak gerekirse, anayerli toplumlarda, evlilik
sonucunda karýsýnýn yanýna taþýnan koca
kadýnýn kabilesinde yaþamaya baþlar, orada üretim
sürecine katýlýr. Fakat ne verilirse ona razý
olmak durumundadýr, soyun kadýn üzerinden
yürüdüðü o kabilenin bir üyesi olmadýðý için
toplumsal ürünün denetimi üzerinde bir söz
sahibi olamaz. Ayný þey babayerli toplumlarda
kadýnýn durumu için de geçerlidir. Fakat yine
uzunca bir süre, taþýnan eþler, kendi
kabilelerinde toplumsal artý ürün üzerinde pay
sahibidirler ve mesafenin çok uzun olmadýðý

irçok durumda baþka bir kolektifin içinde yine
söz sahibi olabilirler. Ancak, bu süreci takip
eden bir dizi dönüþüm, bir yandan komün
baðrýnda mülkiyet iliþkilerini geliþtirirken, bir
yandan da cinsiyete dayalý iþbölümünü mutlaklaþtýrarak,
özellikle babayerli toplumlarda bir
toplumsal tabakalaþmanýn yolunu açmýþtýr.
Ýlkel komünde belirleyici olan, akrabalýk
baðýna dayalý toplumlarda da hala süren kolektif
mülkiyet olgusu, toplumsal ürünün yeniden
daðýtýmýný gerekli kýlmaktadýr. Yeniden
daðýtýmda cinsiyete dayalý iþbölümünün rolü
çok büyüktür. Toplayýcýlýk ve bahçecilikten
gelen kadýn ürünleri, genellikle günlük geçime
yönelik bol bulunan ürünler olduðundan, özel
paylaþým kurallarýna ihtiyaç duyulmaksýzýn
kiþisel iliþki aðlarýyla bölüþülür veya aileler
düzeyinde tüketilirdi. Fakat avcýlýktan gelen
erkek ürünleri rastlantýsal ve daha nadir
olduðundan sýký bölüþüm kurallarýna sahipti.
Toplumun bir sonraki aþamasýnda avcýlýktan
gelen ürünün yerini savaþ ganimetleri, ticaret
ürünleri ve hayvancýlýktan gelen tüm ürünlere
býraktýðý düþünüldüðünde durum daha ayrýntýlý
bir hal almaktadýr. Daha da ilginç olan, biriken
artý-ürünün anayerli toplumlarda deðil de,
babayerli toplumlarda bir servet birikimine ve
toplumsal tabakalaþmaya ve erkek egemenliðine
yol açmasýdýr.
Toplumsal Farklýlaþmadan
Erkek Egemenliðine
Toplumsal artýnýn paylaþýmýnda anayerli ve
babayerli toplumlar arasýndaki en dikkat çekici
fark, babayerli toplumlarda servet birikimini
tetikleyen daha fazla faktör bulunmasýdýr.
Kadýn ürünleri zaten ayrýntýlý bölüþüm kurallarýna
tabi olmadan, küçük ölçekte tüketilmektedir.
Erkek ürünlerinin daðýtýmý ise iki toplumda
farklýlýk arz eder. Þöyle ki, anayerli toplumlarda
erkeðin getirdiði ürün en az iki soy arasýnda
paylaþýlýr. Erkek, getirdiði ürünü karýsýna,
karýsýnýn ailesine ve onlarýn uzak akrabalarýna
vermek durumundadýr. Fakat ayný zamanda
kendi annesinin kabilesinin de bir üyesi olduðu
için ürünün bir kýsmý da kýz kardeþlerine gönderilir.
Babayerli toplumlarda ise, erkek
getirdiði ürün üzerinde doðrudan söz sahibidir;
yalnýzca kendi kabilesi içinde, yani daha az kiþi
arasýnda servet daðýlýr. Bu durum zaman içinde
erkeðin daha fazla servet biriktirmesi ve
dolayýsýyla da toplumsal yaþam üzerinde daha
fazla söz sahibi olmasýyla denetlemeye
Kurtuluþ
29
baþladýðý kadýn ürünleri için de geçerli olmuþtur.
Bunlara ek olarak soylar arasýnda dengesiz
bir þekilde daðýlan servet birikimi bazý soylarýn
diðerlerine göre daha üstün sayýlmasýna da yol
açmýþ ve bu durum da toplumsal eþitsizliði
tetiklemiþtir. Daha fazla artý ürün biriktiren soy,
gelenekler gereði bu ürünü yeniden bölüþüm
þölenleriyle ayný yöredeki soylar arasýnda
daðýtýr. Ancak daha önceki dönemi karakterize
eden paylaþýmcýlýk yerini dengeli bir karþýlýklýlýða
býrakmýþtýr ve diðer soylar daðýtýlan artýürünün
bedelini ödemiþtir. Ayný oranda artý
ürün biriktiremeyen soylarýn, diðeri için çalýþma
taahhütlerine kadar gittiði görülmüþtür. Ayný
durum, bereketinin sembolü olarak daha zengin
soydaki kadýnlarýn diðer soylara eþ olarak verilmesi
durumunda beklenen baþlýk bedeli için
de geçerlidir. Eskiden bir emeðin yer
deðiþtirmesi anlamýnda sembolik bir anlamý
olan baþlýk bedeli, neolitik toplumda kurumsallaþmýþtýr.
Giderek artan erkek ürünlerinin iþlenerek
tüketilebilir hale gelmesi için ise yine kadýn
emeði gerekmiþtir. Babayerli toplumlarda, dýþ
iliþkilerde söz sahibi olan erkekler, getirdikleri
artý ürünün yoðunlaþmasýyla kabile içinde de
daha fazla emeðe ihtiyaç duymuþ ve kadýn
emeði üzerinde bir erkek denetimi baþ göstermiþtir.
Erkekler kadýnlarý daha fazla üretmeye
zorlamýþ, kadýn ürünlerini de yeniden bölüþüm
þölenlerinde kendi ürünlerine katarak zenginliklerini
daha da arttýrmýþ, ihtiyaç duyulan daha
fazla kadýn emeði sonucu çok karýlýlýk yaygýnlaþmýþ,
kadýn üremesi de yeni kuþaklarý yaratmasý
bakýmýndan erkek denetimine tabi tutulmuþtur.
Ýþte toplumsal geliþimin tam da bu noktasýnda,
babayerli toplumlarda, erkek egemenliði
ilk kez tarih sahnesine çýkmýþtýr. Tekrar
etmekte fayda var ki, bu tüm toplumlarda ayný
þekilde olmuþ deðildir. Bu yalnýzca, erkek egemenliðinin
bilinen en eski biçimidir. Birçok
toplumda ise, erkek egemenliði, diðer toplumlarla
etkileþim içinde, farklý koþullarda ve farklý
biçimlerde ortaya çýkmýþtýr. Bunun bir örneði,
erkek egemenliðinin geliþtiði babayerli toplumlarýn,
yayýlmacý iliþkilerle nüfuz ettiði anayerli
toplumlarý da dönüþtürmesidir.
Babayerli toplumlarda, toplumsal artý ürün
erkek denetiminde kadýnlar üzerinde bir baský
aracýna dönüþürken, aksi bir durum anayerli
toplumlarda yaþanmamýþtýr. Anayerli toplumlarda,
erkek ürünleri daha fazla soy arasýnda pay-

laþýldýðýndan, bir soyun diðerlerine göre daha
fazla servet biriktirmesinin yolunu açmamýþ ve
toplumsal yaþamýn belirleyicisi olan kadýnlarýn
erkeklere daha fazla üretim yapmalarý için baský
uygulamasý sonucunu doðurmamýþtýr. Bu gibi
toplumlarýn, istikrarlý ve yayýlmacý olmayan
toplumlar olduðu gözlemlenmiþtir. Bu da onlarý
istilacý babayerli toplumlar karþýsýnda saldýrýya
açýk bir konumda býrakmýþtýr.
Burada gözden kaçýrýlmamasý gereken bir
nokta da yalnýzca kadýnlar üzerindeki bir erkek
egemenliðinin toplumu belirlemediðidir. Bu
dönemde bir yaþlýlýk ideolojisiyle de
karþýlaþýrýz. En çok artý ürünü üreten soy, ayný
zamanda en eski, en yaþlý, yani tanrýlara da en
yakýn olan soydur. Yaþlýlýk ise ata-tanrýlarla iliþki
anlamýnda özel bir öneme sahiptir. Reislik
kurumsallaþmýþ, daha fazla artý-ürün sahibi olan
yaþça büyük erkekler, genç erkekler üzerinde de
bir baský kurmaya baþlamýþtýr. Yine bu
dönemde, savaþlarda esir alýnan kiþilerin
öldürülmek ya da topluluðun bir üyesi haline
getirilmek yerine yavaþ yavaþ köleleþtirilmeye
baþlanmýþ olmasý da muhtemeldir. Dolayýsýyla,
akrabalýk baðýna dayalý babayerli toplumlar,
yalnýzca erkek egemenliðini deðil, sýnýflý
toplumlara giden yolda toplumsal tabakalaþmayý
da kurumsallaþtýrmýþtýr.
Sýnýflý Toplumlarýn Doðuþu
Erken neolitik toplumlarda ortaya çýkan ve
toplumsal tabakalaþmanýn yolunu açan toplumsal
ürün fazlasý, sabanýn bulunmasý sonucu
gerçek anlamýyla tarýma geçilmesiyle ve büyük
hayvan sürülerine sahip olunmasýyla birlikte
doruk noktasýna varmýþtýr. Bu çerçevede, tarým
öncesi aþamada cinsiyete dayalý iþbölümünün
erkeklere düþen kýsmý (diðer topluluklarla iliþkiler;
ticaret, savaþ vb.) büyük bir prestij
kazanýnca, erkekler toplumsal yaþama da egemen
olmaya baþlamýþtý. Bunun sonucu olarak
ilk iþ kadýnlar bu toplumsal süreçlerden adým
adým dýþlandýlar. Ekilen topraklarýn kadýn
alanýndan çýkarýlmasýyla, aslýnda bu alan da
büyük ölçüde daralmýþ oldu. Toplumsal üretimdeki
rolünden dýþlanan kadýn, deðer yitirdi.
Tabii ki, geliþen erkek egemenliði ideolojisiyle
birlikte geldi. O zamana kadar çoðunlukta olan
kadýn bereket sembolleri, tanrýça figürlerinin
yerini istilacý erkek muadilleri aldý. Doðmakta
olan batý kültürü baþta olmak üzere, birçok
mitolojik hikâye, kadýnlarý kaosla, toplumsal
düzensizlikle, ilkel güçlerle ve doðayla
Kurtuluþ
30
özdeþleþtirirken; erkekler hukukla, yurtseverlikle,
akýlcýlýkla ve kültürle iliþkilendirir. Yine
birçoðu eski kaotik kadýn düzeninin, nasýl erkek
tanrýlar tarafýndan yýkýlarak ataerkilliðin egemen
olduðunu anlatýr.
Bu aþamadan sonra ortaya çýkan toplum,
yalnýzca kadýnlarý bir toplumsal küme olarak
adým adým üretim süreçlerinden dýþlamakla
kalmaz, toplumsal tabakalaþmayý da sýnýflar
halinde mutlaklaþtýrýr. Tarýmsal üretimin doruk
noktasýna ulaþmasý ve muazzam bir artý ürün
birikimi, yine toplumsal bir kolaylýk olarak
toplumsal artý ürünü denetleyen bir takým kimselerin
tarihte ilk kez ayrýcalýklý bir konuma
yükselmesine yok açtý. Mezopotamya'daki gibi
tapýnaklarda baþlayan rahipler, kiracýlar,
ücretliler, köleler þeklindeki hiyerarþi bunun
açýk bir örneðidir. Burada olduðu gibi birçok
örnekte de ilk baþta toplumsal denetimden
sorumlu gibi görünen kimselerin, toplumsal
tabakalaþmanýn mutlaklaþmasýyla artý ürüne
kendi hesabýna el koymaya baþladýðý görülür.
Artý-ürün ve bu toplumsal artýnýn denetlenmesi
gereði, üretim süreçlerine doðrudan dâhil
olmayan ve memurlar kesimi denebilecek bir
kesimi beslemeyi olanaklý kýlmýþtýr. Ancak,
toplumsal geliþme içinde bu kesim diðerleri
üzerinde egemen olmuþ ve toplum sýnýflara
bölünmüþtür. Kadýnlarýn toplumsal üretimden
dýþlanmýþ olmasý ise kesinlikle bu tarihten sonra
bir süs bitkisi gibi yaþadýklarýný
düþündürmemelidir. Aksine, küçük bir küme
olan aristokrasi dýþýnda kalan kadýnlar, belki de
eskisine göre çok daha yoðun bir üretim göstermek
durumunda kalmýþtýr. Fakat artýk üretimleri
üzerinde denetimleri kalmamýþtýr ve bu noktadan
sonra emeklerine sistematik olarak ataerkil
toplum tarafýndan el konulmuþtur.
Kadýn cinselliðinin denetlenmeye baþlamasýný
izleyen süreç ise çok daha uzundur.
Akrabalýk baðýna dayalý toplumlarda kadýn
üremesine dair artan ilgiyi, erkek egemenliði ile
birlikte, kadýnlarýn yeni yaþamýn üreticileri
olarak doðurganlýklarýnýn denetlenmesi
izlemiþtir. Kadýn cinselliðinin denetlenmesi ise
bundan daha sonra ve çok uzun yýllara
yayýlarak, ancak ki Hristiyanlýk'ta tüm kadýnlar
için mutlaklaþan bir þekilde geliþmiþtir. Kadýn
doðurganlýðýna dair erkek ilgisi, kadýnýn doðurduðu
yeni kuþaklarýn yeni üreticiler olarak aile
üretimine katýlacaðý noktada baþlamýþ, erkeðin
mülk sahibi ve ailenin efendisi konumuna yükselmesi
ile de önemli bir deðiþim geçirmiþtir.

Buradan sonra erkek, karýsý baþta olmak üzere
tabiyetindeki tüm kadýnlar üzerinde mülkiyet
hakkýný kendinde görmeye baþlamýþtýr.
Özgürlük Elden Giderken
Kadýnlarýn Aklý Nerdeydi?
Herhalde tarihte erkek egemenliðini tanýmlamaya
veya kadýnlarýn tarihini yeniden kurmaya
çalýþýrken herkesin kafasýna ayný soru takýlýr:
Peki ya bunlarýn karþýsýnda kadýnlar ne yaptý?
Yine unutmamak gerekir ki, patriyarka bir anda
bir erkeðin aklýna gelen parlak bir fikir deðildir,
geliþimi týpký sýnýflarýn ve devletin ortaya
çýkýþýný belirleyen süreçler gibi binlerce yýla
yayýlmýþtýr. Bugün bile bir kadýnýn "Evinin
kadýný, çocuklarýmýn anasý olacaksýn," diyen bir
adam karþýsýnda bir anda iþini býrakabilmesi,
aslýnda yine bu binlerce yýldýr kemikleþmiþ
erkek egemenliðinin bir ürünü, bir anda olan bir
þey deðil. Yine de tarih kadýnlarýn direniþ öyküleriyle
doludur. Bugün en bilinenleri cadý
denerek yakýlan kadýnlar, birçok toplumda olan
amazon hikâyeleri... Bazý babayerli toplumlarda,
hala kadýn hâkimiyetinin geçmiþte erkekler
tarafýndan yýkýldýðýna dair mitler vardýr. Antik
Yunan mitolojisi incelendiðinde benzer motiflerle
doludur ki hepsi de erkek egemenliðini
kutlamaktadýr. Fakat biraz dikkatli bakýldýðýnda,
aslýnda bu hikâyelerin kadýnlarýn hiç de aþaðý
yaratýklar olmadýðýný bilen erkeklerin, erkek
denetimini haklý çýkarma çabalarý gibi durmaktadýr.
Tüm aksi örneklere raðmen, erkek egemenliðinin
kadýnlarý baský ve sindirme yoluyla
denetim altýna aldýðýna dair genel geçer bir kanýt
yoktur. Bu binlerce yýllýk süreç birçok durumda
kendi ideolojisini de adým adým oluþturarak
ilerlemiþ, erkeklerin kadýnlara karþý topyekûn
bir savaþ açtýðý gibi bir durum görülmemiþtir.
Fakat kadýnlarýn sistematik olarak ikincil
görüldüðü, kurumsallaþmýþ bir erkek egemenliði
tarafýndan karakterize edilen tüm yazýlý
tarih aslýnda böyle bir savaþýn uzun vadede ilan
edildiðinin de bir göstergesidir.
Sonuç Yerine...
Bu yazýnýn buraya kadar tahammül edebilenlere
de anlatmaya çalýþtýðý gibi, artý-ürünün
ortaya çýkmasý ve mülkiyet iliþkilerinin toplumsal
yaþamý belirlemesi, erkek egemenliðinin
Kurtuluþ
* * *
31
geliþerek kadýnlarýn önce emeðinin, ardýndan da
bedeninin ve kimliðinin erkekler tarafýndan
denetlenmesinin yolunu açtý. Bu yoldan
yürüyen erkek egemenliði, patriyarka / ataerki
þeklinde mutlaklaþarak kadýnýn sistematik
olarak ezilmesinin ve toplumdaki diðer birçok
ezme-ezilme iliþkisinin taþýyýcýlýðýný yaptý.
Genelde bu tip yazýlarý ilkel komünden
sýnýflý topluma geçer geçmez bitirmek adettendir.
Maalesef, bu yazý da bu geleneði bozamayacak.
Fakat aslýnda patriyarkanýn tarih sahnesine
çýkýþý kadar, hangi örüntülerle günümüze
kadar geldiði, hangi toplumsal sistemlerin, ideolojilerin
içine nüfuz ederek, toplumun çeþitli
evrelerinde kendini nasýl yeniden ve yeniden
ürettiði bugün kadýn ezilmiþliðini anlamak için
en az bu yazýda anlatýlanlar kadar anahtar iþlevi
görüyor. Kapitalizmdeki kadýnýn görünmeyen
emeðini anlamak için ilkel komün, akrabalýk
baðýna dayalý toplumlar ve ilk sýnýflý toplumlar
aslýnda sonraki dönemlere kýyasla çok daha az
veri sunuyor. Devletin erkeðin de üzerinde bir
erk olarak ortaya çýkmasý, ahlak anlayýþýnýn
hem kadýn ve erkek için hem de farklý sýnýflar
için farklý geliþim dinamiklerini, ya da kapitalizmde
birbirinden kesinkes ayrýlan özel ve
kamusal alanýn oluþum süreçlerini anlayabilmek
için böyle bir çalýþmayý aslýnda kapitalizme
kadar götürmeye ihtiyaç var.
Kaynakça:
- Friedrich Engels. Ailenin, Özel Mülkiyetin
ve Devletin Kökeni. Sol Yayýnlarý, 1998.
- Robert Briffault. Analar. Çev. Þ. Yeðin.
Payel Yayýnlarý, 1990.
- Gordon Childe. Tarihte Neler Oldu? Çev.
A.Þenel, M.Tunçay. Kýrmýzý Yayýnlarý, 2006.
- Stephanie Coontz, Peta Henderson (eds).
Women's Work, Men's Property. Verso, 1986.
- Evelyn Reed. Kadýnýn Evrimi I-II. Çev. Þ.
Yeðin. Payel Yayýnlarý, 1986.
- Marilyn French. Kadýnlara Karþý Savaþ.
Çev. B.Eyüboðlu Metis, 1993.
- Gülnur Savran, Nesrin Tura (derleyenler).
Kadýnýn Görünmeyen Emeði. Kardelen
Yayýnlarý, 1992.
- Phillippe Aries, Georges Duby (hazýrlayanlar).
Özel Hayatýn Tarihi. 2 Cilt. YKY,
2006.