Locke ve Berkeley'de Birincil ve İkincil Nitelikler Meselesi

66
Locke ve Berkeley’de Birincil ve İkincil Nitelikler Meselesi
olduğu bilinmeyen” bir şey olduğunu 14 söylemesi, bu konuda kesin bir
yargı vermeyi de olanaksızlaştırmaktadır. Hatta kitabının bir yerinde,
böyle bir karıştırmanın önüne geçmek için şu cümleyi de dile
getirmektedir:
... cisimlerin bizdeki karmaşık idelerinde, kendilerinin
yapılmış oldukları basit idelerden başka, her zaman, o basit
ideleri taşıyarak onların varolmasını sağlayan bir şeyin bulanık
idesinin de bulunduğunu unutmamalıyız; bu yüzden de
herhangi bir cisimden söz ederken, onda şu ve şu niteliklerin
olduğunu söyleriz: bir cisim, yer kaplayan, kılığı olan,
devinebilir bir şeydir deriz; ... Bu ve benzeri konuşma
biçimleri, cisimde, uzam, kılık, katılık, devim, düşünme ya da
öteki gözlemlenebilir ideler dışında, ne olduğunu bilmesek
bile, bir şeyin bulunduğunun düşünüldüğünü anıştırır. 15
Ancak yine de bu durum, “töz” ile “birincil nitelikler” arasında bir
bağlantı kurmayı engellemez ve bu iddiadan vazgeçmeyi zorunlu
kılmaz. Çünkü çok değil, sadece beş paragraf sonra, “cisimsel tözlerin
bizdeki karmaşık idelerini oluşturan idelerin üç türlü” olduğunu söyler:
1) şeylerin birincil nitelikleri, 2) ikincil nitelikleri, 3) güçler. 16 Son ikisi
ilki tarafından var kılındığına göre, cisimsel tözlerin idelerini oluşturan,
aslında, cisimlerin birincil nitelikleri olmaktadır. Bu durumda da, Locke
ne kadar önüne geçmeye çalışsa da, Locke’un kendi söylediklerine
dayanarak “töz” ile “birincil nitelikler” arasında bir özdeşlik kurmak
olanaklı olmaktadır. Daha sonraki paragraflarda söyledikleri de, aslında,
Locke’un kurulmasının önüne geçmeye çalıştığı bağlantıyı
kurabilmemize izin verir görünmektedir:
Cisimlerin birincil niteliklerinin gerçek bir varoluşa sahip
olduğunu söyleyen Locke, Deneme’nin II. kitabının XXIII. Bölümünün
11. paragrafında, bu gerçek varoluşun kendisi hakkında bilginin olanaklı
olmadığını, yani birincil niteliklerin tıpkı “töz” gibi bilinemez olduğunu
söyler. Bunun iki nedeni vardır: a) birincil nitelikleri ikincillerden
bağımsız olarak algılayamayız; bu nedenle de onlar hakkında, kendi
başlarına değil, ancak ikincil niteliklerin araya girmesiyle bilgi sahibi
14 Locke, a.g.e. II. k., XXIII. b. , pr. 2,6.
15 Locke, a.g.e. II. k., XXIII. b. , pr. 4.
16 Locke, a.g.e. II. k., XXIII. b. , pr. 9.