Genelgeler kitapçığı - Hsyk

HÂKİMLER VE SAVCILAR
YÜKSEK KURULU
GENELGELER

ÖNSÖZ
Bilindiği üzere; 5982 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde
Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’un çerçeve 14 ve 22’nci maddelerinde getirilen
düzenlemelerle 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 144 ve 159’uncu maddelerinde
yapılan değişiklik sonucunda; Cumhuriyet savcılarının idarî görevlerine ilişkin hususlar hariç
olmak üzere Hâkim ve savcıların görevlerini; kanun, tüzük, yönetmeliklere ve genelgelere
(hâkimler için idarî nitelikteki genelgelere) uygun olarak yapıp yapmadıklarını denetleme;
görevlerinden dolayı veya görevleri sırasında suç işleyip işlemediklerini, hal ve eylemlerinin
sıfat ve görevleri icaplarına uyup uymadığını araştırma ve gerektiğinde haklarında inceleme
ve soruşturma işlemleri, Adalet Bakanlığından alınarak Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu
ilgili dairesinin teklifi ve Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Başkanının oluru ile Kurul
müfettişlerine yaptırılacağı hüküm altına alınmıştır.
Ayrıca, Avrupa Birliği organlarının kimi raporlarında yer alan ‘Adalet Bakanının,
savcılara ilişkin genelge ve talimat gönderme yetkisinin sadece savcılıkların idari
görevleriyle sınırlandırılması’ tavsiyeleri dikkate alınarak 11/12/2010 tarihli ve 6087 sayılı
Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Kanunu’nun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının
(ç) bendinde düzenlenen, “Yargı yetkisinin kullanımına ilişkin hususlar hariç olmak üzere
hâkimlerin idarî görevleri ile delilleri değerlendirme ve suçu niteleme yetkisi hariç olmak
üzere savcıların adlî görevlerine ilişkin konularda genelge düzenlemek” yetkisi Hâkimler ve
Savcılar Yüksek Kuruluna verilmiştir.
Anayasamızın normlar hiyerarşisi kavramı çerçevesinde bakıldığında ortaya;
Anayasa, temel hak ve özgürlüklere ilişkin usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası
andlaşmalar, kanunlar (usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası andlaşmalar),
tüzükler, yönetmelikler ve genelgeler şeklinde bir sıralama çıkmaktadır. Bu sıralamada her
bir norm kendinden sonra gelen hukuk normuna kaynak teşkil etmektedir.
Genelgeler, öğretide de kabul edildiği üzere kanun ve yönetmeliklerin uygulanmasında
yol göstermek, ülke çapında bir sorunu gidermek, herhangi bir konuyu aydınlatmak,
uygulama birliğini sağlamak, o konudaki usulsüz uygulamaları kaldırmak amacıyla ilgililere
gönderilen yazı, tamim, sirküler şeklinde bir sıraya göre yayınlanan genel emirlerdir. Başka
bir tanımda ise hiyerarşik amirlerin astlarının uygulamakla yükümlü oldukları kanun, tüzük
ve yönetmeliklerin yorumlanması ve uygulanması konusunda hiyerarşi yetkisine dayanarak
vermiş oldukları emir, talimat ve görüşler olarak ifade edilmiştir.
Kurulumuzca düzenlenen ve kabul edilen bu genelgelerle, normlar hiyerarşisinin bir
gereği olarak belirtilen düzenlemelere aykırı olmamak üzere bu hükümlerin çizilen çerçeve
sınırlar içinde ülke çapında uygulanmasına ilişkin objektif düzenleyici kurallar getirilmesi
amaçlanmıştır.
Hazırlık sürecini ifade eden bilgi notunda ifade edildiği üzere hâkim ve savcıların
da iştirakiyle katılımcı ve şeffaf bir anlayışla yıl içinde özverili bir çalışma sonucunda
hazırlanan Avrupa Birliği müktesebatı ve ilgili uluslararası belgeler de dikkate alınarak
uygulamacılara sunulan genelgelerin birçok konuda birlik sağlayacağı inancıyla bu kitabın,
yargı mensupları başta olmak üzere yargı faaliyetlerinden doğrudan ya da dolaylı bir biçimde
etkilenen herkese yararlı olmasını diliyor, hazırlanmasından basımına kadar emeği geçen
herkesi kutluyorum.
Ahmet HAMSİCİ
HSYK Başkanvekili

OCAK 2012
Baskı : Ankara Açık Ceza İnfaz Kurumu Matbaası Tel : 312 278 76 10

GENELGE
NO
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU GENELGELERİ
GENELGE ADI
Hazırlık süreci bilgi notu 1
Genelgelerin Özetleri (Türkçe) - AB müktesabatı açısından değerlendirme 5
SAYFA
NO
Genelgelerin Özetleri (İngilizce) - AB müktesabatı açısından değerlendirme 25
1 Hâkim ve savcıların yıllık, mazeret, hastalık ve refakat ile aylıksız izinleri 46
2 Yıllık ara verme 49
3
4
Hakim ve cumhuriyet savcılarının nöbet hizmetlerinin yerine getirilmesine ilişkin usul ve
esaslar
Şüpheli-sanık karar takip formları ile gıyabî tutuklama kararları ve yakalama emirlerinin
UYAP’ta düzenlenmesi, infaz ve güncelliklerinin takibi
5 Zorla getirme kararları 65
6 İnfaz ve denetimli serbestlik işlemleri 67
7 Adli kolluğun, görev yetki ve sorumlulukları 93
8 İnsan hakları ihlâlleri ile işkence ve kötü muamele iddialarına ilişkin soruşturmalar 105
9 Ölü muayene ve otopsi işlemleri 113
Minnesota Protokolü ( 9 No`lu Genelge Eki) 123
10 Soruşturma usul ve esasları 234
11 Özel soruşturma usulleri 253
12 Yurtdışına çıkış yasağı konulan kişilerle ilgili bilgiler 261
13 Suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerinin aklanmasının önlenmesi 263
14 Yolsuzluk olaylarına ilişkin soruşturmalar ve kovuşturmalar 267
15 Resmi yazışmalar 273
16 Hâkim ve savcılar hakkındaki araştırma, inceleme ve soruşturma işlemleri 275
17
En üst dereceli kolluk amirleri hakkında yapılan inceleme, soruşturma ve kovuşturma
işlemleri
18 Ailenin Korunmasına Dair Kanunun uygulanması 286
19 Harita ve hava fotoğrafı talepleri 289
20 Görüş talepleri 291
21 Dosyaların kanun yolu incelemesine gönderilmesinde dikkat edilecek hususlar 294
22 Bölge idare, idare ve vergi mahkemelerinde yapılan tebligat giderleri ve diğer masraflar 297
23 Başka yer mahkemesine verilen dilekçelerin gönderilmesinde dikkat edilecek hususlar 299
24 Havale işlemleri 300
25 Mahkeme kalemleri ile icra ve iflas dairelerinin denetimi 301
26
Fikrî ve sınaî hak ihlâllerine ilişkin suçlarda Cumhuriyet savcılarının ihtisaslaşması ve bu
alanda Devletin vergi kaybının önlenmesi
27 Resmî ilânlar 306
28 Ad, soyadı ve yaş düzeltilmesine ilişkin talepler 307
29 İş cetvelleri, sicil fişleri ve başarı bildirim formları 309
30 Hâkim ve savcı bilgi formu 312
31
Terörle Mücadele Kanununun uygulanmasında görev alan kamu görevlilerinin tanık olarak
dinlenirken kimlik ve görüntülerinin deşifre edilmemesi
32 Gizli soruşturmacı görevlendirilmesinde dikkat edilecek hususlar 316
33 Soruşturmanın gizliliği ve basının bilgilendirilmesi 318
34 Hâkim ve savcıların yurt dışına gönderilmesine ilişkin usul ve esaslar 323
51
53
281
303
315

GENELGELER 1
(HAZIRLIK SÜRECİ BİLGİ NOTU)
6087 sayl Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu Kanunu’nun 4 üncü maddesinin birinci
fkrasnn (ç) bendi uyarnca, hâkimlerin idari görevleri ile savclarn adli konularna ilişkin hususlarda
düzenlenen genelgelerle ilgili hazrlk sürecini ifade eden aşağdaki açklamalarn yaplmasnda yarar
görülmektedir:
1- Kurulun görev alanna giren hakimlerin idari görevleri ile savclarn adli görevlerine ilişkin
genelgelerin tespiti amacyla Adalet Bakanlğnn her birimini temsilen karar verme konusunda yetkili
bir idareci ya da hakimin iştiraki ile 11/02/2011 ve 18/02/2011 tarihlerinde iki ayr toplant
gerçekleştirilmiş, Adalet Bakanlğnca çkarlan 145 genelge gözden geçirilerek hangi genelgelerin
Kurulun görev alanna girdiğinin tespiti yaplmştr.
2-Kurulun görev alanna giren genelgelerin yenilenmesi ve güncellenmesi bakmndan,
Türkiye Barolar Birliği Hizmet Binas ve Sosyal Tesislerinde 10 ilâ 13 Mays 2011 tarihleri arasnda
ilgili kurumlarn temsilcileri ile adli ve idari yargdan hâkim ve savclarn da katlmyla alt grup
hâlinde toplam 48 kişiden oluşan bir Çalştay yaplmştr.
Çalştay yöntemi, gruplar, program, katlmclarn iletişim bilgileri ile çalştaya konu edilen
genelgeler, "Genelgeler Çalştay" kitapçğ içerisine konularak tüm katlmclara önceden
dağtlmştr.
Dört gün süren çalştayn son gününde alt grup halinde yürütülen çalşmalarn sonucu grup
başkanlar ve bir ksm üyeler tarafndan özet hâlinde sunumlar yaplmş ve taslak çalşmalarna esas
olmak üzere sonuç raporu hazrlanmştr.
3- Çalştay sonrasnda Kurulun görev alanna giren güncellenmesi gereken Adalet Bakanlğ
genelgeleri Mevzuat İşleri Bürosu tetkik hâkimleri tarafndan yeniden gözden geçirilmiş ve nihai
taslak metinler hazrlanmştr.
4- Taslak metinlerin hazrlanmasnda başlca şu ilkeler gözetilmiştir:
a) Genelgelerin giriş bölümlerinde konunun önemini ifade eden bir üslup tarz tercih
edilmiştir.
b) Genelgeler içerisinde birbirinin tekrar olan ksmlar elenmiş, tek bir genelgede
toplanmasna özen gösterilmiştir.
c) Konu itibaryla birbirine yakn, ilgili ve bağlantl genelgeler birleştirilmiştir.
ç) Uzun mevzuat hükümlerine yer verilmesinden ve mevzuat hükümlerinin tekrar olan
genelgelerden mümkün mertebe kaçnlmş ve ksaltma yoluna gidilmiştir.
d) Uygulamada tereddüt bulunmayan ve sadece baz mevzuat hükümlerinin hatrlatlmasndan
ibaret olan genelgelerin yeniden güncellenmesine gerek duyulmamş ve buna ilişkin değerlendirmeler
ilgili genelgenin alt bölümüne bilgi notu şeklinde işlenmek suretiyle Genel Kurula arz edilmiştir.
e) İlgili olabilecek kişi ve kurumlarn görüşleri alnmaya çalşlmş, böylece sürece katlm ve
şeffaflk temin edilmiştir. Özellikle Adalet Bakanlğ Bilgi İşlem Dairesi Başkanlğ yetkilileri ile iki
gün süren toplantlarda tüm genelgeler UYAP sistemine uygunluk açsndan değerlendirilmiş ve
gerekli düzeltmeler yaplmştr.
f) Hâkimlere genelgeyle kasa, para ve pul denetleme yükümlülüğü veren hükümler, Teftiş
Kurulu Başkanlğnn tavsiyeleri ve görüşleri de dikkate alnarak kaldrlmştr.
g) Genelgelerin yazmnda Başbakanlk tarafndan çkarlan Mevzuat Hazrlama Usul ve
Esaslar Yönetmeliği hükümleri nazara alnarak işlem yaplmştr.
ğ) Taslaklarn hazrlanmasndan evvel uygulamada sorun teşkil etmiş ve Bakanlğa duyuru ve
görüş olarak çeşitli şekillerde yansmş hususlar dikkate alnarak mümkün mertebe işlenmeye
çalşlmştr.
h) Yarg Durum Analiz raporlarnda genelge ile çözülmesi istenilen hususlar irdelenmiş,
mevcut genelgelerde eleştiri konusu edilen kimi konular kaldrlmş, bununla birlikte mevcut
1 Genelge; her kurum içerisinde belli bir konuda yaplacak mevzuat uygulamalarna açklk getiren,
uygulamada görülen eksiklik ve aksaklklarn düzeltilme yollarn gösteren, usulsüz uygulamalar
kaldran ayrntlara ilişkin genel emirlerdir.
1

genelgelerde olmayan yeni konularn listesi çkarlarak önümüzdeki dönemde değerlendirilmesine
ilişkin çalşma başlatlmştr.
- Taslaklarn dilbilgisi ve imla bakmndan redaksiyonu Türk Dil Kurumunda çalşan bir uzmana
yaptrlmştr.
i- Duyuru, görüş ya da eğitim çalşmas yoluyla bugüne kadar edinilen bilgilerden yararlanlmştr.
j- Teftiş Kurulunun görüşleri yanstlmaya çalşlmştr.
k- AB ve uluslararas belgeler ile AİHM’nin bakş açs doğrultusunda işlem yaplmaya gayret
gösterilmiştir.
l- Genelgelerin rehber olma, farkndalk oluşturma ve uygulama sorunlarn çözme gibi özelliklerine
riayet edilmeye çalşlmştr.
5- Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu Genel Kurulunun 30/06/2011 tarihli toplantsnda;
“Anayasa’nn 144 ve 159’uncu maddeleri ile 6087 sayl Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu
Kanunu’nun 4’üncü maddesinin birinci fkrasnn (ç) bendinde yer alan hüküm uyarnca, Adalet
Bakanlğnca daha evvel çkarlmş bulunan ve Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulunun görev alanna
giren hâkimlerin idari görevleri ile savclarn adli görevlerine ilişkin konularda düzenlenmesi gereken
aşağda belirtilen genelgelerle ilgili baz prensip kararlar alnmas hususlar görüşülerek,
1- (88) No’lu “Mal bildirimi”; (80) No’lu “Kamu Görevlileri Sendikalar Kanununun
uygulanmas”; (79) No’lu “Resmi yazşma ve tebligat işlemlerinde uyulmas gereken esaslar”; (87)
No’lu “Atama ve yetki talepleri”; (91) No’lu “Not düzeltme talepleri”; (77) No’lu “Hasta sevk
işlemleri” ve (130) No’lu “Tank ücretleri ve posta pullar” konulu genelgelerin, mevcut yasal
düzenlemeler karşsnda güncellenmesine gerek bulunmadğna,
2- (84) No’lu “Hâkim, Cumhuriyet savcs ve adliye personelinin bilgi formu” konulu
genelgenin, Kurulun görev alann ilgilendiren hâkim ve savclarn kişisel bilgilerine ilişkin
dolduracaklar bilgi formuna ilişkin düzenlemeleri içeren bölümünün, önemine binaen günün gelişen
teknolojik imkânlar ve bilişim sistemleri de kullanlmak suretiyle yaplabileceği nazara alnarak
amacna uygun biçimde güncellenip müstakil olarak düzenlenmesine,
3- (5) No’lu “Devlet düzeninin korunmas ile ilgili suç teşkil eden olaylarn bildirilmesi”; (6)
No’lu “Örgütlü suçlar ve suçtan kaynaklanan malvarlğ değerlerinin aklanmasnn önlenmesi” ve
(99) No’lu “Yazl ve görsel basnla ilgili uygulamalar” konulu genelgelerle istenilen istatistiki
bilgiler konusunda, Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu ile Adalet Bakanlğnn ilgili birimleri
arasnda ortak bir çalşma yaplmasna,
4- (105) No’lu “Evrak havale işlemleri” konulu genelgenin, Hâkimler ve Savclar Yüksek
Kurulu, Adalet Bakanlğ ve Avrupa Konseyinin ortaklaşa yürüttüğü Mahkeme Yönetimi Sisteminin
Güçlendirilmesi Projesinde elde edilen sonuçlar da gözetilerek, ön büro uygulamas ve alnd belgesi
verilmesi gibi hususlarn da ilave edilmesi suretiyle amacna uygun ve işlevsel biçimde
güncellenmesine,
5- (120) No’lu “Harç tahsilinde dikkat edilecek hususlar” ile (133) No’lu “Devlet Su İşleri
Genel Müdürlüğünün harçtan muafiyeti” konulu genelgelerdeki ifadelerin, kanunlarda geçen kimi
düzenlemelerin uygulayclara hatrlatlmasndan ibaret olmas ve buna ilişkin hususlar ile süreç
içerisinde meydana gelen değişikliklerin hazrlanan taslağa konulmas karşsnda; söz konusu taslağn
bu hâliyle genelge yerine Genel Sekreterlikçe duyuru olarak yaymlanmasna,
6- (106) No’lu “Hazine avukatlarndan yetki belgesi ve vekâletname talep edilmemesi”; (113)
No’lu “İcra İflas Kanunu’nun 28’inci maddesinin uygulanmas” ve (102) No’lu “Noterlik defter ve
evraklarnn istinabe yoluyla istenilmesi” konulu genelgelerin, belirtilen konularla ilgili kanuni
düzenlemelerin hatrlatlmasndan ibaret olmas karşsnda; genelge olarak yeniden
güncellenmelerine gerek bulunmadğna, ancak her üç genelgeye ilişkin hazrlanan taslaklarn Genel
Sekreterlikçe duyuru olarak yaymlanmasna,
7- (78) No’lu “Mesaiye riayet”; (39) No’lu “Adli mercilere yaplan başvurular”; (41) No’lu
“İş sahiplerine iyi davranlmas” ve (44) No’lu “Kitap satşlarna arac olunmamas” konulu
genelgelerin, hâkim ve Cumhuriyet savclarnn mesleki ve etik davranş kurallarn düzenleyen
hükümlere ilişkin olmas, başta Anayasa olmak üzere, 2802 sayl Hâkimler ve Savclar Kanunu ve
uluslararas düzenlemelerde genelge konusu edilen bu hususlarn yan sra meslek etiği ile ilgili bir
çok düzenleme bulunmas, bahsedilen genelge konularna ilaveten meslek etiğine ilişkin diğer
hususlarn da ele alnmas suretiyle bir bütün olarak ayr ve tek bir genelge hâlinde düzenlenmesine,
2

8- (82) No’lu “Pasaport ve silah ruhsat işlemleri” ve (83) No’lu “Hususi damgal
pasaportlar verme yetkisi” konulu genelgelerde Kurulun görev alann ilgilendiren hususlarn, Genel
Sekreterlikçe yaplacak duyuru ile düzenlenmesine, bu konularda ayrca bir genelge çkarlmasna yer
olmadğna,
9- (38) No’lu “Yl sonu devir işlemlerinden dolay adli hizmetlere ara verilmesi” konulu
genelgede geçen ifadelerin Ulusal Yarg Ağ Bilişim Sistemi araclğyla gerçekleştirilebilecek olmas
karşsnda; bu hususlarn Kurul tarafndan düzenlenmesi yönünde prensip karar alnan (124) No’lu
“UYAP uygulamalar” konulu genelgenin güncellenmesi çalşmalar kapsamnda değerlendirilmesine,
10- (37) No’lu “Orman yangnlar”; (34) No’lu “Toplant ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’na
aykrlk”; (36) No’lu “Devlet demiryollarnda meydana gelen kazalarla ilgili soruşturmalar”; (24)
No’lu “Şüphelilerin müdafi yardmndan yararlandrlmas” ve otopsi işlemlerine ait bölümü ilgili
(136) No’lu genelgenin güncellenmesi çalşmalarnda değerlendirilmesi hususu hariç olmak üzere
(22) No’lu “Faili meçhul olay ve cinayetler” konulu genelgelerin, (2) No’lu “Soruşturmalarn
yürütülmesi, soruşturma evraknn düzenlenmesinde ve tamamlanmasnda dikkat edilecek hususlar”
konulu genelgenin güncellenmesi çalşmalar kapsamnda hazrlanan taslakta değerlendirilmesine,
11- (31) No’lu “Tebligat işlemleri” ve (116) No’lu “Tebligat işlemleri” konulu genelgelerin,
Adalet Bakanlğnda Tebligat Yönetmeliğinin taslağna ilişkin bir Komisyon kurulmas, bu
Komisyonun 6100 sayl Hukuk Muhakemeleri Kanunu çerçevesinde konuya ilişkin son değişiklikleri
Yönetmelik taslağnda ele alarak değerlendirilebileceği dikkate alndğndan; genelgelerin bu hâliyle
güncellenmesine gerek bulunmadğna, ancak tebligat konusunda süreç içerisinde yaşanan yasal
değişikliklerin uygulamada baz sorunlara yol açabileceği değerlendirildiğinden, ilgili kurumlarn
kimi talepleri de dikkate alnarak hazrlanan taslağn Genel Sekreterlikçe duyuru olarak
yaymlanmasna,
12- (8) No’lu “İşkence ve kötü muamele iddialarna ilişkin olarak yaplan soruşturmalar” ile
(4) No’lu “Soruşturmalarda insan haklar ihlallerine yol açlmamas” konulu genelgelerin, içerik
itibaryla paralel ifadeler içermesi ve konunun genel çerçevesinin insan haklar ihlallerine ilişkin
oluşu sebebiyle mükerrerlik olmamas bakmndan tek bir genelgede düzenlenmesine,
13- (99) No’lu “Yazl ve görsel basnla ilgili uygulamalar” konulu genelgede geçen düşünce
hürriyetiyle ilgili ifadelerin temelde insan haklarna ilişkin yönünün bulunmas sebebiyle taslak olarak
hazrlanan insan haklar genelgesi kapsam içerisinde değerlendirilmesine, ayrca ve özellikle bu
konuda yeniden bir genelge düzenlenmesine gerek bulunmadğna,
14- (142) No’lu “Uluslararas ticari işlemlerde yabanc kamu görevlilerine rüşvet
verilmesinin önlenmesi” ile (7) No’lu “Yolsuzluk olaylarna ilişkin soruşturma ve kovuşturmalar”
konulu genelgelerin, içerik itibaryla yolsuzluk konusuna ilişkin olmas ve mükerrerliğe sebebiyet
verilmemesi bakmndan tek bir genelgede düzenlenmesine,
15- (3) No’lu “Yakalama, gözaltna alma ve ifade alma mevzuatnn uygulanmas ve insan
haklar ihlallerinin önlenmesi” konulu genelgede, konuyla ilgili mevzuata ve özellikle Yakalama
Gözaltna Alma Yönetmeliğine ilişkin nezarethanelerin denetimine yer verilmiş olmas karşsnda;
nezarethane denetiminin savclarn idari görevine ilişkin olmas, genelgede ifade edilen diğer kişi
özgürlüğü ve güvenliğine ilişkin hususlara hazrlanan genelge taslaklarnda yer verilmiş bulunmas
sebebiyle, bu aşamada söz konusu başlk altnda anlan genelgenin Kurul tarafndan güncellenmesine
gerek olmadğna,
16- (21) No’lu “Hapis cezasnn infaznn hastalk nedeni ile ertelenmesi” ile (9) No’lu “İnfaz
işlemlerinin takibi ve yerine getirilmesinde dikkat edilecek hususlar” konulu genelgelerin, özü
itibaryla infaza ilişkin hükümler içermesi ve mükerrerliklerin önlenmesi bakmndan tek bir genelgede
düzenlenmesine,
17- (131) No’lu “Adalet dairelerinin hâkim ve savclar tarafndan denetimi, mahkemeler ve
icra dairelerinde iş tevzii” ile (28) No’lu “Kalem hizmetlerinin denetlenmesi” konulu genelgelerde yer
alan, hâkimin idari görevleriyle ilgili hususlarn tek bir genelgede düzenlenmesine”
oybirliği ile karar verilmiştir.
6-
Genelge taslaklar ilgili tüm kurumlarn görüşüne sunulmuş; HSYK İntranet sayfasnda ilan
edilerek tüm hâkim ve savclarn yorum@hsyk.gov.tr adresinde verilen link üzerinden görüşlerini
serbestçe ifade edebilmelerini olanak sağlayacak biçimde sürece katlmlar temin edilerek şeffaflk
sağlanmş; ayrca, tüm Cumhuriyet başsavclklar, adli yarg adalet komisyonu başkanlklar ve bölge
idare mahkemesi başkanlklarna resmî görüş bildirilmesi için gönderilmiştir.
3

7-
Gelen tüm görüşler titizlikle inceleme konusu yaplarak değerlendirilmiş ve genelge
taslaklarna alnmas uygun görülenler ilgili bölümlere işlenmiştir. Bu haliyle oluşturulan Genelge
Taslaklar yeniden kitapçk haline getirilerek 29-30 Eylül 2011 tarihleri arasnda yaplan Genel Kurul
gündemine alnmştr.
8- Genelge Taslaklar, Avrupa Birliği Bakanlğ tarafndan incelenmiş ve Avrupa Birliği
müktesebat açsndan umumiyetle uygun bulunmuştur. Belirtilen ksmi eleştiriler, Genel Kurul öncesi
taslaklara yanstlmş ve bu hâliyle kabul edilmiştir.
4

HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU GENELGELERİ
(ÖZET BİLGİ NOTU) 1
1-Hâkim ve Savclarn Yllk, Mazeret, Hastalk Ve Refakat İle Aylksz İzinleri
Genelgede; hâkim ve savclarn yllk, mazeret, hastalk ve refakat ile aylksz izinleri ile
ayrlş ve başlayş tarihlerinin bildirilmesi konularnda izlenecek usul ve esaslar her bölümde
maddeler halinde sralanmştr. Ayrca, yllk izinlerin ylbaşnda planlanmas, izin kullanlan
döneme duruşma ve keşif konulmamas, adli ara vermeden yararlanmann nöbetçi olarak
görevlendirilenler hariç zorunlu tutulacağ belirtilmiştir.
2- Yllk Ara Verme
2802 sayl Hâkimler ve Savclar Kanununun 55 inci maddesinde, hâkim ve savclarn, usul
kanunlarnda gösterilen yllk ara vermeden yararlanacağ, yllk ara vermeden yararlanan
hâkim ve savclara o yl için ayrca yllk izin verilmeyeceği, yllk ara vermeden yararlanma
koşul ve yöntemlerinin Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulunca belirleneceği hususlar
düzenlenmiş olup, anlan Genelgede yllk ara vermeye ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir.
3- Hakim ve Cumhuriyet Savclarnn Nöbet Hizmetlerinin Yerine Getirilmesine İlişkin
Usul Ve Esaslar
2802 sayl Hâkimler ve Savclar Kanununun “Çalşma saatleri” kenar başlkl 54 üncü
maddesi uyarnca hâkim ve Cumhuriyet savclarnn nöbet hizmetlerinin yerine getirilmesine
ilişkin uymalar gereken usul ve esaslar bu Genelgenin konusunu oluşturmaktadr.
4- Şüpheli-Sank Karar Takip Formlar İle Gyabî Tutuklama Kararlar ve Yakalama
Emirlerinin Uyap'ta Düzenlenmesi, İnfaz ve Güncelliklerinin Takibi
Kişi özgürlüğü ve güvenliği hakknn sağlanp korunmasna yönelik hükümler, taşdklar
önem sebebiyle başta İnsan Haklar Evrensel Bildirisi olmak üzere çeşitli uluslararas
sözleşmelerde, birçok ülkenin anayasasnda ve iç hukukunda düzenlenmiştir. Bu hakla ilgili
bu konular, Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesinin 5 inci maddesiyle koruma altna alnmştr.
Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi bir çok kararnda, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakknn
önceliğine ve önemine vurgu yapmştr.
Öte yandan, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkyla ilgili hususlar AB müktesebat sürecinde
ülkemizce oluşturulan ve rota teşkil eden birçok belgede yer almaktadr. 2008 yl Ulusal
Programn “Adalet, Özgürlük ve Güvenlik” başlkl 24 üncü Faslnda genel olarak bu konuyla
da doğrudan ilişkilendirilebilecek hükümler bulunmaktadr.
Genelge ile aşağdaki hususlarn gerçekleştirilmesi amaçlanmştr:
1- Kişi özgürlüğü ve güvenliği hakknn gelişen teknolojik imkânlar sayesinde Ulusal Yarg
Ağ Bilişim Sistemi (UYAP) vastasyla korunmas,
2- Genelge ekindeki form, karar ve emirlerin elektronik ortamda düzenlenmesi,
3- Adli makamlar ile kolluk kuvvetleri arasnda gerekli işbirliği ve koordinasyonun üst
düzeyde temini,
1 Söz konusu Genelgelerin tamam Kurulumuzun internet sayfasnda yer almaktadr. Bu özet, Genelge
numaralar dikkate alnarak hazrlanmştr.
5

4- Kaçakçlk İstihbarat Harekât ve Bilgi Toplama Daire Başkanlğ (KİHBİ) Bilgi Sistemi ile
UYAP entegrasyonunun sağlanmas,
5- Haksz yakalama ve gözaltlarn önlenmesi,
6- Konuya ilişkin AİHM’nin yaklaşmnn yeniden ilgililere hatrlatlmas,
7- Avrupa Birliği üyesi ülkelere özellikle terör suçlarna ilişkin yaplan iade taleplerinde,
sanğa isnat edilen suç ile sanğn somut eylemleri arasndaki nedensellik bağnn kurulmasna
ilişkin olarak, tutuklama müzekkeresinde, sadece “suçun vasf ve mahiyeti ve mevcut delil
durumu” gibi ibarelere yer verilmesi sebebiyle söz konusu müzekkerelerin Suçlularn Geri
Verilmesine Dair Avrupa Sözleşmesinin 12 nci maddesi kapsamnda bir tutuklama
müzekkeresi olmadğ gerekçesiyle reddedilmesi sebebiyle suçlularn iadesine ilişkin
işlemlerin daha hzl ve sağlkl olarak yaplabilmesi, (Ek-4)
Genelgede; UYAP ve KİHBİ entegrasyonundan bahsedilerek bu alanda 1 Ocak 2012
tarihinden itibaren sadece UYAP Arananlar Bilgi Sisteminin kullanlmas hedeflenmektedir.
Böylece, yargnn hzlandrlmasna katk sağlanacaktr.
Örneğin, fiziki ortamda hiçbir işlemin gerçekleştirilmemesi sebebiyle tek bir tuşla ve hzl bir
biçimde birimler arasnda evrakn elektronik ortamda geçişine imkan sağlanarak insan
unsurundan kaynaklanan gecikmelere yer verilmeyecek ve bu konuda muhtemel kötüye
kullanmlarn önüne de geçilmiş olacaktr.
Eski uygulamada, bir yakalama emri çkarldktan sonra imzalanp postayla ya da zimmet
karşlğnda ilgili deftere kaydedilmesini müteakiben kolluğa gönderilmekte, kollukça KİHBİ
Bilgi Sistemine giriş yaplmaktayd.
Bu alanda ülke genelinde; emniyette yaklaşk 2250 polis memuru, jandarma da ise 450
jandarma görevlisi, toplam 2700 kişi istihdam edilmektedir. Bu rakamlar sadece bu
evraklarn girdisi, takibi ve kaldrlmas gibi işlemlerin yaplmasnda istihdam edilen kişi
saysn göstermektedir. Yaplan bu işlem zaten UYAP Arananlar Bilgi Sistemi içerisinde
bulunmaktadr. Ayrca, ikinci kez bu işlemlerin yaplmasna gerek bulunmamaktadr. Zaman,
emek ve insan gücü kaybndan başka bir şey değildir.
Bu itibarla, 2006 ylndan itibaren imzalanan protokol gereğince bugüne kadar yaplan
çalşmalar, toplantlar ve fikir alşverişleri ile test uygulamalarnn doğal bir sonucu olarak tek
bir bilgi kaynağnn bu işlemlerin yaplmas için kullanlmasnda zorunluluk bulunmas
sebebiyle bu Genelge düzenlenmiştir.
UYAP Bilişim Sisteminin benzer alanlarda kullanlmasndan edinilen pozitif tecrübeler
bulunmaktadr. Örneğin, Karayollar Trafik Kanununda yaplan bir değişiklikle POL-NET
üzerinden UYAP vastasyla hâkimler ve icra müdürlerinin doğrudan veri tabannda araç
kaytlar üzerine tahdit koyma yani elektronik haciz uygulama ve bunlarn kaldrlmas
işlemlerini icra edebilmeleri sayesinde, bu entegrasyonun sağlanmas ile birlikte bugüne kadar
4 milyon civarnda tahdit konulmuş, 1,5 milyon civarnda da tahdit kaldrlmştr. Sadece
posta giderleri hesaplandğnda 5,5 milyon tahdit koyma ve kaldrma yazsnn toplam
maliyetinin 27,5 milyon TL olduğu görülmüştür. Bunun yannda insan unsurunun
kullanlmasndan doğabilecek bir ksm suiistimallerin önüne geçilmiştir. Sadece bu işlemin
yaplmasnda görevlendirilen yaklaşk 2 bin trafik polisinin asli görevlerini yapmasnn yolu
açlmştr. Bu örnekten de anlaşlacağ üzere, bu Genelge ile sadece emek, zaman, maliyet,
6

işgücü tasarrufu bakmndan değil ayn zamanda konuya muhatap edilen kişilerin hak ve
özgürlüklerinin teminat açsndan da bir kazanm elde edilmiş olacaktr.
Söz konusu bu faydalarn sağlanabilmesi için Genelgenin ekinde bulunan formlarn UYAP
Bilişim Sisteminde oluşturulmas, girişinin sağlkl bir şekilde yaplmas, takibi,
güncellenmesi, silinmesi ya da kaldrlmas gerekmektedir.
1 Ocak 2012 tarihine kadar UYAP Bilişim Sistemi ile KİHBİ Bilgi Sisteminin birlikte
kullanlmas, bu tarihten sonra ise yaplacak sorgulamalarda UYAP kaytlar esas alnacaktr.
5-Zorla Getirme Kararlar
Genelgede, zorla getirme müessesesinin uygulanmasnda yaşanan kimi sorunlara değinilmiş,
özellikle tanklarn zorla getirilmesinde orantllk ilkesine uyulmas, çocuklar açsndan son
çare prensibi ve zorla getirmenin belgelendirilmesi gibi AİHM’nin de benimsediği önemli
usul kurallar hatrlatlmştr.
Yukarda (4) No’lu Genelgeye ilişkin özette de ifade edildiği üzere, bu Genelgenin de kişi
özgürlüğü ve güvenliğine yönelik önemli hususlar içerdiği ve bu hak bakmndan güvence
sağlayacağ değerlendirilmektedir.
6-İnfaz ve Denetimli Serbestlik İşlemleri
2008 yl Ulusal Programnda “Türk Ceza Kanununda” ayrmclk fiili suç olarak
düzenlendiği, ayrca Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfaz Hakknda Kanunda infazda
ayrmclk yasağna yer verildiği belirtilmiş olup, ceza infaz kurumlarnn uluslararas
standartlara uygun hale getirilmesi yönündeki çalşmalara devam edileceği ve denetimli
serbestlik hizmetlerinin etkinleştirilerek yaygnlaştrlacağ ifade edilmiştir.
AB ilerleme raporlar ve istişari ziyaret raporlarnda, ceza adalet sisteminin etkin olmasndan
söz edilmektedir. Ceza ve güvenlik tedbirlerinin infaz, bu sistemin önemli bir parçasn
oluşturmaktadr. Mahkemelerce verilen kararlarn infaznn sağlanmas sistemin bir bütün
olarak işlemesinin bir göstergesidir.
Bu kapsamda, söz konusu Genelgede, belli başl ve bugüne kadar uygulamada skça sorulan
sorunlu alanlar başlklaryla birlikte değerlendirilmiş ve uygulama birliği sağlamaya dönük
ifadeler kullanlarak infazn hzlandrlmas ve bu alandaki karmaşklğa son verilmesi,
böylece mahkemelerce verilen cezalarn ve güvenlik tedbirlerinin infaznn hzl bir şekilde
sağlanmas hedeflenmiştir.
Genelgede belirtilen hükümler, ayn zamanda ülkemizin kabul ettiği Yarg Reformu Stratejisi
Belgesi ve diğer planlarla da örtüşmektedir.
Adalet Bakanlğ Bilgi İşlem Dairesi Başkanlğ yetkilileriyle müzakere edilerek bilhassa
UYAP’n kullanlmasnn yaygnlaştrlmas suretiyle infazn hzlandrlmasna işaret
edilmiştir.
Bu doğrultuda, Genelgede; özellikle hapis cezalarnn infaz konusunda öncelikle dş ilamatn
kaldrlarak UYAP ortamnda infaz evraklarnn temin edilmesi, ilamlarn takipsiz ve özellikle
kayt dş braklmamasnn sağlanmas bakmndan infaz işlemlerinin güvenli elektronik imza
kullanlmak suretiyle UYAP sisteminde belirlenmiş olan dosya türüne göre (infaz, esas veya
denetimli serbestlik genel defteri vs.) kaytlarn yaplmas ve denetiminin sağlanmas esas
7

enimsenmiş, genel olarak ceza ve güvenlik tedbirlerinin infaznda izlenmesi ve uyulmas
gereken önemli hususlar vurgulanmştr.
Genelgede; Adli ve idari para cezalarnn tahsili, Koşullu salverilen hükümlülerin takip
işlemleri, Hapis cezasnn infaznn hastalk sebebiyle ertelenmesi, Belli haklar kullanmaktan
yoksun braklma, İnfaz edilen hapsin süresinin adli para cezasn karşlamamas, Tazyik hapsi
ilamlarnn infaz, Yüksek güvenlikli sağlk kurumlar, Denetimli serbestlik kararlarnn
infaz, Yükümlülüksüz denetim, Uyuşturucu veya uyarc madde kullanan kişi hakknda
öngörülen tedavi ve denetimli serbestlik kararlar, Mükerrirler hakknda cezann infazndan
sonra uygulanmak üzere verilen denetimli serbestlik tedbiri kararlar konu başlklar olarak
belirlenmiş ve ayrntl bir biçimde uygulayclara aktarlmştr.
7- Adli Kolluğun, Görev Yetki ve Sorumluluklar
2008 yl Katlm Ortaklğ Belgesi Siyasi Kriterler bölümünde tüm kolluk kuvvetleri
kurumlarnn güçlendirilmesi ve geliştirilmesi ile bunlarn statü ve işleyişlerinin, kurumlar
aras işbirliğinin geliştirilmesi dahil olmak üzere, AB standartlaryla uyumlaştrlmasna
devam edilmesi gereğine öncelikler arasnda yer verilmiştir.
2008 yl Ulusal Programnda Anayasadaki yürütme ve yarg erklerinin ayrlğ ve
bağmszlğ ilkesi temelinde suç kovuşturma ve soruşturmasnda kolluk-savclk görev, yetki
ve sorumluluklarnn AB ülkelerindeki en iyi uygulamalar doğrultusunda düzenlenmesinin
sürdürüleceği belirtilmiş olup, buna ek olarak suç analizi ile suç araştrma ve soruşturmasnda
görevli kolluğun adli kapasitesinin arttrlmasna devam edileceği ifade edilmiştir.
AB İlerleme Raporlarnda Yeni Ceza Muhakemesi Kanununun uygulanmasna yönelik olarak,
adli kolluğun kurulmasnn savclar ve kolluk kuvvetleri arasnda gerginliğe neden olduğu,
İçişleri ve Adalet Bakanlklarnn bu hususta iki ayr genelge yaymlamş olmalarna rağmen,
savclarn adli kolluğun etkin denetiminde zorluklarla karşlaştklar belirtilmiştir. Bunun
yannda kamuoyu tarafndan bilinen baz davalara ilişkin soruşturmalardaki baz aksamalarn,
polis ve jandarmann çalşmalarnn geliştirmesi ihtiyacnn yan sra, polis ve jandarma ile
yarg arasndaki ilişkilerin geliştirilmesi ihtiyacn gösterdiği Raporlarda yer almştr.
İtalyan Yargç Luca PERİLLİ’nin Avrupa Komisyonu tarafndan düzenlenen “Yarg ve
Temel Haklar” Fasl Bağmsz Uzman Ziyareti kapsamnda 17-21 Ocak 2011 tarihlerinde
ülkemize gerçekleştirdiği ziyaret sonucunda hazrladğ “Yargnn Etkililiği ve Ceza
Yarglama Sistemi” Hakkndaki Raporda, “Adli Kolluğun Rolü ve İşlevi” başlğ altnda adli
kolluğun savc ile olan ilişkisine değinilmiş ve savclarn adli kolluğun soruşturma sürecinde
amiri olduğu vurgulanmş, emir ve talimat vermeye yetkili olduğu belirtilmiştir. 5271 sayl
Ceza Muhakemesi Kanununun 161 inci maddesi ile de uyumlu olarak uygulamada savclarn
adli kollukla nasl koordinasyon kurduğu açklanrken, telefon görüşmeleri veya yazşma
yönteminin kullanldğ belirtilmiştir. Raporda, ayrca Adli Kolluğa İlişkin Yönetmeliğin
uygulanmas, savclklara bağl polis birimlerinin kurulmas ile zorlu suçlarla ilgili
soruşturmalar için savclklara bağl uzmanlaşmş adli kolluk birimlerinin oluşturulmas;
savclklarn polise soruşturma teknikleri konusunda talimatlar vermesi; yazl rehber ilkelerin
yaymlanmas; polis soruşturmalarnn öncelikleri, polis raporlarnn içeriklerine ilişkin rehber
ilkeler, tercihan bilişim araçlar olmak üzere düzgün iletişim kanallar, soruşturmalarn süresi,
delil arama için araçlar, polis tarafndan yaplan çalşmann nitelik ve niceliğiyle ilgili
8

anlaşmalar, savclklardan geri dönüşler hakknda yazl protokoller oluşturulmas konularnda
tavsiyeler yer almaktadr.
Avrupa Konseyi, (2000)19 sayl Tavsiye Kararnda, savcnn adli kolluğu görevi esnasnda
takip ederken ona talimat vermesini, hangi olaylara ve personele öncelik verileceğini
belirleyebileceğini, verilen talimatlara uyulup uyulmadğn denetleyeceğini ve gerekirse
yaptrm uygulayabileceğini ifade etmiştir.
Genelgenin, adli kolluğun görev, yetki ve sorumluluklarna ilişkin konularda İlerleme
Raporlarnda ve Bağmsz Uzman Ziyareti raporunda belirtilen Cumhuriyet Savclklarnn
adli kollukla ilişkileri yönünden farkl uygulamalarn mevcut olduğuna ilişkin eleştirilerini
ortadan kaldrmaya yönelik önemli bir adm olacağ değerlendirilmektedir.
Söz konusu Genelgede;
Luca PERİLLİ tarafndan hazrlanan Raporda da belirtilen özellikle adli kolluk ve savclk
ilişkilerinde; uygulamada skça yaşanan sorunlarn giderilmesi ve birlik sağlanmas
bakmndan savclk ve adli kolluk aşamasnda izlenecek kurallara yer verilmiştir.
Ülke genelinde uygulamada sorunlu olan alanlar başlklar halinde işlenmiştir. En üst dereceli
kolluk amirlerinin hukuki durumu ve adli kolluk sorumlular, Vukuat raporu bildiriminin
soruşturmann gizliliğine etkisi, Sahil Güvenlik Komutanlğ görevlilerinin yürüttüğü
soruşturmalarn kapsam bu başlklar arasndadr.
Öte yandan, savc tarafndan verilen sözlü emir veya yazl talimatlarn, her bir soruşturma
türüne özgü olacak biçimde adli kolluk birimlerinden araştrlmas istenilen asgari standartlar
da belirlenerek yeterli açklkta ve yol gösterecek biçimde maddeler hâlinde yazlmas esas
benimsenmiştir.
Adli kolluğa yönelik koordinasyon toplantlar yaplmas, çeşitli eğitim faaliyetlerinin
gerçekleştirilmesi ve bu suretle adli kolluk hizmetlerinin etkin ve verimli yürütülebilmesi
amacyla adli işlemlerin denetlenmesi Cumhuriyet savclarndan istenmiştir.
Kolluktaki işbölümü ve uzmanlaşmaya dikkat edilerek, belirli bir amaca özgü olarak
yaplandrlmş kaçakçlk ve organize suçlarla mücadele, terörle mücadele ve asayiş gibi
birimlerin bu kapsamdaki suçlarn aydnlatlmasnda görevlendirilmesine özen gösterilmesi
ifade edilmiştir.
İlgili birimlerin gerek yazl gerekse sözlü görüşleri alnmş ve mümkün mertebe işbirliği
anlayşyla sorunlu alanlarn çözümüne gayret edilmiştir. Bununla birlikte en üst dereceli
kolluk amiri, değerlendirme raporu ve adli kolluk sorumlusu kavramlar üzerinde bir ksm
tartşmal hususlar bulunmaktadr.
Özellikle değerlendirme raporlarnn içerik ve şekli ile kimler hakknda doldurulacağ ve
gönderilme şekli ile ilgili hususlarn, söz edilen formun doldurulmas ve idareye
gönderilmesine ilişkin işlemin savclarn idari görevlerine ilişkin bir konu olduğu nazara
alnarak 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun 167 nci maddesi uyarnca Adalet ve
İçişleri Bakanlklarnca çkarlan Yönetmelik hükümleri ve anlan Bakanlklarn diğer ikincil
düzenlemeleri doğrultusunda değerlendirilmesi uygun görülmüştür.
Genelgeye göre, il emniyet müdürü ve il jandarma komutan 2005 sonras yasa değişikliği
çerçevesinde en üst dereceli kolluk amiridir. 5271 sayl Kanunun 161 inci maddesinin beşinci
fkrasnn gerekçesinde açkça zikredildiği üzere en üst dereceli kolluk amirinin adli kolluk
9

görevi vardr. Ayrca, Ülke genelinde 20 gümrük ve ticaret bölge müdürlüklerinde nezdinde
görevlendirilecek gümrük muhafaza ve kaçakçlk istihbarat müdürleri ve adli görev icra eden
sahil güvenlik birlik komutanlar da hem adli kolluk sorumlusu hem de en üst dereceli kolluk
amiridir.
İleride savclk ile kolluğun elektronik ortamda entegrasyona geçmesi ve soruşturmaya ilişkin
tüm işlemlerin bilişim sistemleri vastasyla gerçekleştirilmesi öngörülmektedir.
Orman görevlileri de diğer adli kolluk kapsamnda adli kolluktur. Orman Kanununda adli
yetki orman işletme şefine tanndğndan bu kişiler de adli kolluk sorumlusudur.
8- İnsan Haklar İhlâlleri İle İşkence ve Kötü Muamele İddialarna İlişkin
Soruşturmalar
2008 yl Katlm Ortaklğ Belgesinin, işkence ve kötü muamelenin önlenmesi başlkl
ksmnda, AİHS ve Avrupa İşkencenin Önlenmesi Komitesinin tavsiyeleri doğrultusunda
işkence ve kötü muameleye karş "sfr hoşgörü" politikas bağlamnda kabul edilen
önlemlerin uygulanmasnn sağlanmas ve suçun cezasz kalmas ile mücadelenin
yoğunlaştrlmas hususlarna yer verilmiştir. Savclarn, iddialara ilişkin olarak faillerin
belirlenip mahkemeler tarafndan cezalandrlmasn sağlayacak şekilde zamannda ve etkili
soruşturmalar yürütmelerinin sağlanmas bu kapsamdaki öncelikler arasnda yer almaktadr.
Genelgenin bu öncelikler ile uyumlu olduğu değerlendirilmektedir.
2008 yl Ulusal Programnda, “İşkence ve Kötü Muamelenin Önlenmesi” başlğ altnda
Genelgenin de amaçlar arasnda yer alan baz önceliklere yer verilmektedir. Bu öncelikler
özetle: “AİHS” ve “Türk Ceza Kanunu” hükümleri ile “Avrupa İşkencenin Önlenmesi
Komitesi” tavsiyeleri doğrultusunda işkence ve kötü muameleye karş “sfr hoşgörü”
politikas kapsamnda kabul edilen önlemlerin tüm kamu görevlilerini kapsayacak şekilde
uygulanmas ve cezaszlğn önlenmesine önem verilmeye devam edilmesi; uygulamada
meydana gelebilecek olumsuzluklara karş başta hakim, Cumhuriyet savcs ve kolluk kuvveti
mensuplarna yönelik olmak üzere insan haklar ve soruşturma teknikleri konusunda eğitim
çalşmalarnn sürdürülmesi, AİHS’in 3. maddesi, konuyla ilgili Avrupa İnsan Haklar
Mahkemesi (AİHM) içtihad ve bunlarn Türk hukukuna yansmalar hakkndaki eğitimlere
devam edilmesi; çkarlan genelgelerle işkence ve kötü muamelenin önlenmesine yönelik
olarak kabul edilen yasa ve yönetmeliklerin etkin bir şekilde uygulanmasn sağlamaya devam
edilmesi ve suç analizi ile suç araştrma ve soruşturmasnda görevli kolluğun adli
kapasitesinin arttrlmasnn sürdürülmesidir. Ayrca, geliştirilmiş ifade alma ve sorgulama
tekniklerinin kullanmnn yaygnlaştrlmas öngörülmektedir. Genelgenin, söz konusu
öncelikleri karşlamaya yönelik hükümler içerdiği değerlendirilmektedir.
Nitekim, 2008 yl İlerleme Raporunda işkence ve kötü muamelenin önlenmesine ilişkin
mücadelede snrl çaba gösterildiği, gözaltnda veya resmi gözalt merkezleri dşnda işkence
ve kötü muamele iddialar endişe kaynağ olduğu ve işkence ve kötü muamelenin önlenmesi
için çabalarn güçlendirilmesi gerektiği vurgulanmştr.
2009 Yl İlerleme Raporunda ise yasal çerçevenin, işkence ve kötü muameleye karş geniş
kapsaml tedbirleri içerse de, bunlarn uygulanmas ile işkenceye karş sfr tolerans
politikasnn tam olarak uygulanmasnn snrl kaldğ ifade edilmiştir. Ayrca işkence ve kötü
muamele iddialar ile faillerin cezasz kalmas hususlarnn kayg kaynağ olmaya devam
10

ettiği ve bu konudaki iyileştirme çalşmalarnn Türk yetkililerin öncelikli konusu olmas
gerektiği belirtilmiştir.
2010 Yl İlerleme Raporunda her ne kadar işkence ve kötü muamelenin önlenmesine yönelik
olumlu eğilimin devam ettiği ifade edilmekte ise de insan haklar ihlallerinin cezasz kaldğ
belirtilerek bu husustaki mücadele çabalarnda, adli yargda birikmiş iş yükü konusunun
yeterince dikkate alnmadğ vurgulanmştr.
23. Fasl Gayriresmi Tarama Sonu Raporunda, işkence ve kötü muamele iddialarna ilişkin
yarg önüne getirilen vakalarn saysnn yetersiz olduğu ve işkence ve kötü muamele suçlarn
işlediği iddia edilen kişilere yönelik dava süresinin uzun olduğu belirtilerek, Türkiye’nin
işkenceye karş sfr tolerans politikasna devam etmesi, Adli Tp Merkezinin bağmszlğnn
güvence altna alnmas, tüm ülkede İstanbul Protokolünün uygulanmasna yönelik çabalarn
arttrlmas ve hapishane koşullarnn iyileştirilmesine yönelik çabalara devam edilmesine
ihtiyaç duyulduğu belirtilmiştir. İlerleme Raporlarnda ve Tarama Sonu Raporunda belirtilen
bu hususlar, konunun ülkemiz bakmndan önemini ortaya koymaktadr.
İtalyan Yargç Luca PERİLLİ’nin Avrupa Komisyonu tarafndan düzenlenen “Yarg ve
Temel Haklar” Fasl Bağmsz Uzman Ziyareti kapsamnda 17-21 Ocak 2011 tarihlerinde
ülkemize gerçekleştirdiği ziyaret sonucunda hazrladğ “Yargnn Etkililiği ve Ceza
Yarglama Sistemi” Hakkndaki Rapor’un ilgili ksmnda, kamu görevlileri tarafndan
gerçekleştirilen işkence ve kötü muamele iddialarna ilişkin olarak yaplan soruşturmalarda
devletin, başvuran kişinin bilgi ve belgelere erişimini sağlamas gerektiği belirtilmiş olup,
soruşturmann etkililiğinin önemi vurgulanmştr. Rapora göre; soruşturmann etkiliğinin
sağlanabilmesi için savcnn yerine getirmesi gereken görevler şunlardr: kolluk
görevlilerinden ayrntl ifade alnmas, kolluk görevlilerinin ifadelerinde yer alan olaylarn
sorgulama yoluyla yeniden değerlendirilmesi, kolluk görevlilerinin silahlarna ilişkin adli tp
raporlar alnmas yoluyla şikayet edilen ve şikayet konusu olaylarla ilişkilerinin belirlenmesi,
olay mahallinin parmak izleri ve diğer izler bakmndan incelenmesi, şikayete ilişkin bilgi
verebilecek kişilerin ifadelerinin alnmas, işlemlerin kolaylaştrlmas ve hzlandrlmas,
olaylarn savunmann ve tbbi raporu veren doktorun sorgulanmas suretiyle araştrlmas. Bu
çerçevede savc tarafndan bütün görgü tanklarna, adli tptan alnabilecek bütün bilgilere ve
ölüm halinde yaralanmalar konusunda ayrntl bilgi ile klinik bulgularn objektif yorumunu
içeren otopsi raporlarndan yararlanlarak olaya ilişkin gerçeğin araştrlmas gereği ifade
edilmektedir. Raporda ayrca, kamu görevlileri hakknda işkence ve kötü muamele iddialarna
ilişkin olarak yaplan incelemelerde, bağmszlğn ve tarafszlğn sağlanabilmesi için,
soruşturmann yürütülmesi konusunda bütün görev ve sorumluluğun savcda olmas gerektiği
belirtilmektedir. Bu kapsamda sadece kurumsal ve hiyerarşik olarak bağmszlğn yeterli
olmadğ, uygulamada da bağmszlk sağlanmas gerektiği vurgulanmaktadr. Sonuç olarak
Uzman PERİLLİ tarafndan yaplan öneriler çerçevesinde, devletin, şikayet sahibinin gerekli
bilgilere erişimini sağlamas, soruşturmann etkililiğin sağlanmas ve savcnn AİHM
kararlarnda yer verilen görev ve sorumluluklara sahip olmas, soruşturmann olayda ad
geçen kişi ve kurumlardan bağmsz yürütülmesinin temin edilmesi yer almaktadr.
Genelgede; insan haklar ihlalleri ile işkence ve kötü muamele konusunda Anayasal
dayanaklardan başlayarak, hukukumuzda son yllarda Türk Ceza Kanunu ve Ceza
Muhakemeleri Kanunu başta olmak üzere çeşitli değişikliklere ve ilerlemelere yer vermekte
11

olup, bunun yannda söz konusu alanda uluslararas hukuktan kaynaklanan
yükümlülüklerimizi de hatrlatmaktadr. Genelge ile, bu bakmdan özellikle insan haklar
ihlalleri ile işkence ve kötü muamele konusunda gösterilmesi gereken hassasiyet,
soruşturmann açklanan ilkelere uygun olarak bizzat savclar eliyle yaplmas, AİHM
kararlarnn takip edilmesi ve bu konuda farkndalğ arttracak tedbirlerin alnmas
hususlarna yer verilmiştir. Böylece, Avrupa Birliği müktesebat açsndan insan haklarna
genel bir perspektif sunmaktadr.
Söz konusu bu Genelge, 30 Haziran 2011 tarihinde yaplan Genel Kurul toplantsnda da
kabul edildiği üzere; Adalet Bakanlğ Ceza İşleri Genel Müdürlüğü tarafndan 01/01/2006
tarihinde çkarlan “Soruşturmalarda insan haklar ihlâllerine yol açlmamas” ve “İşkence ve
kötü muamele iddialarna ilişkin olarak yaplan soruşturmalar” konulu genelgeler
birleştirilerek güncellenmiştir.
Genelge de temel olarak insan haklarna ve adil yarglanma ilkesine uygun olarak soruşturma
işlemlerinin yaplmas vurgulanmştr. Bu konuda ulusal mevzuat hükümleri ile AİHS ve
AİHM bakş açs genel hatlaryla belirtilmiştir.
AİHM’nin Türkiye, Birleşik Krallk, Rusya ve İngiltere hakknda vermiş olduğu emsal
kararlara atf yaplmştr.
Genelge metnine konuyla doğrudan ilgili sözleşmelere atf yaplmş, farkndalğn artrlmas
amaçlanmştr. (İşkenceye ve Diğer Zalimane, Gayriinsani veya Küçültücü Muamele veya
Cezaya Karş Birleşmiş Milletler Sözleşmesi, 20 Nisan 2000 tarihli Birleşmiş Milletler Genel
Kurulunun A/RES/55/89 sayl kararyla Birleşmiş Milletler belgesi haline gelen İşkence ve
Diğer Zalimane, İnsanlk Dş, Aşağlayc Muamele veya Cezalarn Etkili Biçimde
Soruşturulmas ve Belgelendirilmesi için El Klavuzu (İstanbul Protokolü).
9- Ölü Muayene ve Otopsi İşlemlerinin Yerine Getirilmesi
Otopsi işlemlerine ilişkin önemli belgeler arasnda; Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisinin
31 Ekim 1990 tarihli ve 6332 sayl raporu, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin 2 Şubat
1999 tarihinde kabul edilen R (99)3 sayl tavsiyesi, Birleşmiş Milletlerin (BM) Model Otopsi
Protokolü ve AİHM’nin muhtelif kararlar bulunmaktadr.
Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisinin 31 Ekim 1990 tarihli raporunda; otopsinin tanmna
ve otopsiye neden gerek duyulduğu gibi genel bilgilere yer verildikten sonra Avrupa
Konseyine üye devletlerdeki düzenlemelerden baz örneklere yer verilmiştir. Bu raporda;
otopsinin eğitimli ve tecrübeli bir adli patolojist tarafndan gerçekleştirilmesi, tutuklulukta
gerçekleşen bir ölüm bakmndan en ufak bir şüphenin bulunmas halinde otopsinin
gerçekleştirilmesi gibi baz temel hususlara yer verildiği görülmektedir.
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin R (99)3 sayl tavsiyesinde; olay yeri incelemesindeki
önemli hususlara, polisin ve medikolegal uzmann rollerine yer verilmiş ve medikolegal
otopsinin mümkün olmas halinde otopsinin, en azndan biri adli patoloji konusunda uzman
iki doktor tarafndan gerçekleştirilmesi gerektiğine değinilmiştir. Otopsiye başlamadan önce
yaplmas gerekenler ile otopsi srasnda gerçekleştirilecek dş ve iç inceleme raporda ayrntl
bir şekilde ele alnmştr. Söz konusu belgede, otopsi raporu bakmndan da baz hususlara
dikkat çekilmiş, raporun açk, okunabilir ve tpla ilgisi olmayan okuyucular tarafndan da
anlaşlabilir olmas gibi hususlara da yer verilmiştir. Raporda, ölümün sebebine ilişkin birden
12

fazla alternatif olmas ve bunlar arasnda ayrm yapmann mümkün olmamas halinde
uzmann bu alternatifleri tanmlamas ve mümkünse bunlar olaslklara göre sralamas
gerektiği, ancak bunun mümkün olmamas halinde ölüm sebebinin tespit edilemez olarak
nitelendirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Raporda dikkat çeken bir başka husus da otopsi tarihi
ile düzenlenen geçici raporun tarihi arasnda bir ya da iki günden daha fazla zaman geçmemiş
olmasnn ve otopsi tarihi ile raporun nihai halinin tarihlerinin de mümkün olduğunca yakn
olmas gerektiğinin belirtilmiş olmasdr.
BM Model Otopsi Protokolü, temel bir otopside gerçekleştirilecek admlara ilişkin olarak
kapsaml bir denetim listesi öngörmektedir. Bu kapsamda uygun bir şekilde inceleme
yaplmasn teminen incelemeyi yapacak uzmana en az 12 saatlik bir zaman dilimi
tannmasnn önemine değinildiği de görülmektedir. Protokolde olay yerindeki incelemenin ve
otopsinin gerçekleştirilmesi srasndaki incelemenin nasl olacağna ilişkin ayrntl tespitler
bulunduğu görülmektedir.
Genelgede; hem BM Protokolüne atf yaplarak burada belirtilen hususlarn göz önünde
bulundurulmasnn istenmesi hem de söz konusu Protokolün Türkçe ve İngilizce metinleri
Genelgeye eklenmiştir.
Ayrca İtalyan Yargç Luca PERİLLİ’nin Avrupa Komisyonu tarafndan düzenlenen “Yarg
ve Temel Haklar” Fasl Bağmsz Uzman Ziyareti Kapsamnda 17-21 Ocak 2011 tarihlerinde
ülkemize gerçekleştirdiği ziyaret sonucunda hazrladğ “Yargnn Etkililiği ve Ceza
Yarglama Sistemi” Hakkndaki Raporun ilgili ksmnda, savclarn delilleri korumas
kapsamnda otopsi kurumuna da yer verilmiş, bu kurumun, gerçekleşen ölümün sebebi de
dahil olmak üzere klinik bulgularn objektif bir şekilde analizi bakmndan önemine
değinilmiş ve bu kapsamda da Salman/Türkiye’ye Karş Karar’na atf yaplmştr. AİHM’nin
27 Haziran 2000 tarihli ve 21986/93 başvuru numaral söz konusu kararnda özetle, tüm klinik
bulgular içeren objektif bir otopsi yaplmasnn önemi vurgulanmaktadr.
Yarg Reformu Stratejisi ve Eylem Plannda ise genel olarak Adli Tp Kurumunun
kapasitesinin güçlendirilmesi kapsamnda uluslararas kalite standartlarna uygunluk,
teknolojik gelişmelerin takibi, insan kaynaklar kapasitesinin geliştirilmesi gibi hususlara yer
verildiği görülmektedir.
Belirtilen belgeler ve bu belgelerdeki hususlar genel olarak değerlendirildiğinde, genelgenin
isabetli unsurlar içerdiği değerlendirilmektedir.
Genelgede hem olay yeri incelemesi hem de ölü muayenesi ve otopsi srasnda yaplmas
gerekenler ayrntl bir şekilde ve yukarda belirtilen belgelerle uyumlu olarak ele alnmştr.
30 Haziran 2011 tarihinde yaplan Genel Kurul toplantsnda da kabul edildiği üzere; Adalet
Bakanlğ Ceza İşleri Genel Müdürlüğü tarafndan düzenlenen “Faili meçhul olay ve
cinayetler” konulu genelgenin otopsiyle ilgili bölümü bu genelge içerisine alnarak
mükerrerliklerin önüne geçilmiştir.
Genelge de temel olarak soruşturmann vazgeçilmez delillerinden biri olan ölü muayene ve
otopsi işlemlerinin yürütülen soruşturmann aydnlatlmasnda önemli rolü göz önüne alnarak
bu işlemlerin eksiksiz ve hzl yaplmas gerektiği vurgulanmaktadr.
13

Genelge hazrlanrken ölü muayene ve otopsi işlemlerine ilişkin ulusal mevzuat hükümleri ile
AİHS ve AİHM’nin bakş açs genel hatlaryla ele alnmş ve bu kapsamda genelge konusu
ile ilgili olan AİHM kararlarna atf yaplmştr.
Organ ve Doku Nakli ile ilgili 2238 sayl Kanunun 14 üncü maddesinin dördüncü fkras
kapsamnda meydana gelen adli vakalar sonucu gerçekleşen beyin ölümlerinde organ ve doku
nakli yaplabilmesine ilişkin kurallar açklanmştr. Böylece, otopsi işlemlerinin yaplmasnn
yan sra yaşam hakk açsndan son derece önemli olan bir konuya da hizmet etmesi
bakmndan ilk defa uygulayclara bu husus bir genelgede hatrlatlmştr. Bu konunun
savclara duyurulmas, özellikle Sağlk Bakanlğ ve Adli Tp Kurumu tarafndan genelge
yaplmas istenilmiştir.
Yine üniversiteler ve Adli Tp Kurumu Başkanlğnn talepleri doğrultusunda kimsesiz
cesetlerin bilimsel araştrmada kullanlmasna dair ilkeler belirlenmiştir.
10- Soruşturma Usul ve Esaslar
Genelgede, insan haklarna saygl bir şekilde maddi gerçeğin araştrlmas ve adil bir
yarglamann yaplabilmesi için soruşturmalarn zamannda, etkin, eksiksiz, süratli ve düzenli
bir şekilde yürütülmesi hususunun önemine yer verildiği görülmektedir.
Bu çerçevede, kolluğun görevini yerine getirdiği srada tereddüt ettiği hususlarda ne şekilde
hareket edileceği, gereksiz yazşma ve karşklklara mahal verilmemesi bakmndan önem arz
eden hususlar, gözalt süresinin çok iyi değerlendirilmesi, soruşturmalarda tutuklu işlere
öncelikle baklmas, adil yarglanma ilkesinin ihlal edilmemesi ve savunma hakknn
kstlanmamas bakmndan yaplmas gerekenler ile şüphelilerin müdafi yardmndan
yararlandrlmas konusunda hassasiyet gösterilmesi, mağdur haklar gibi hususlara da yer
verilmiştir.
2008 yl Katlm Ortaklğ Belgesinde kolluk kuvvetlerinin insan haklar ve soruşturma
teknikleri konularndaki eğitimi konusuna değinilmiştir. 2008 yl Ulusal Programnda da bu
konuya yer verilmiş, ayrca “özgürlük ve güvenlik hakk” ile “adil yarglanma hakk” ele
alnmştr. Söz konusu belgelerde yer verilen konularn Genelgede belirtilen konularla
örtüştüğü değerlendirilmektedir.
İlerleme Raporlarnda genel olarak; yarglama öncesi gözaltyla ilgili yasal prosedürlerin,
AİHS’in hükümleriyle ve AİHM’nin içtihatlaryla uyumlaştrlmas, polis okullarnda insan
haklar konusunda gerçekleştirilecek eğitimlerin ve kolluk kuvvetlerinin çeşitli konulardaki
eğitiminin önemi, güvenlik güçlerinin faaliyetlerinin denetimi, kötü muameleye karş etkin
önlemler alnmas, ifade özgürlüğüne getirilen kstlamalar ve duruşma öncesi uzun tutukluluk
süresi gibi hususlarn ele alndğ görülmektedir. Bu çerçevede de Genelgenin, genel itibaryla
olumlu bir adm olduğu değerlendirilmektedir.
30 Haziran 2011 tarihinde yaplan Genel Kurul toplantsnda da kabul edildiği üzere; daha
evvel Adalet Bakanlğ Ceza İşleri Genel Müdürlüğünce düzenlenen (22) No’lu “Faili meçhul
olay ve cinayetler”, (24) No’lu “Şüphelilerin müdafi yardmndan yararlandrlmas”, (34)
No’lu “Toplant ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununa aykrlk”, (36) No’lu “Devlet
demiryollarnda meydana gelen kazalarla ilgili soruşturmalar”, (37) No’lu “Orman
yangnlar” konulu genelgeler, soruşturma işlemlerinin hassasiyetle takibi hususunda savclara
14

sesleniş niteliğinde olmalar, Kanun, Anayasa ve Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesi
maddelerine yer verilmiş olmas nedeniyle bu genelge ile birleştirilmiştir.
Genelge de temel olarak insan haklarna ve adil yarglanma ilkesine uygun olarak yaplmas
arzulanan, hzl, etkin ve yerinde bir soruşturma işleminde uyulmas gereken temel hususlar
ele alnmş ve skça yapldğ değerlendirilen uygulama hatalar maddeler halinde birlik
sağlamak amacyla savclara hatrlatlmş ve yol gösterilmesi amaçlanmştr.
Genelge hazrlanrken soruşturma işlemlerine ilişkin ulusal mevzuat hükümleri ile AİHS ve
AİHM bakş açs genel hatlaryla ele alnmş ve bu kapsamda genelge konusu ile ilgili olan
AİHM’nin Türkiye, Bulgaristan, İngiltere, Hollanda, Belçika, Avusturya hakknda vermiş
olduğu toplam 24 emsal karara atf yaplmştr.
Genelge metnine konuyla yakndan ilgili olmas ve farkndalğ arttrmak bakmndan
soruşturma evresinde kabul gören uluslararas metinlerden bahsedilmiştir. (Birleşmiş
Milletlerin 29 Kasm 1985 tarihli Suçtan ve Yetki İstismarndan Mağdur olanlara Adalet
Sağlanmasna Dair Temel Prensipler Bildirisi; Birleşmiş Milletler Suçun Önlenmesi ve
Suçlularn Islah Konferansnda kabul edilen 7 Eylül 1990 tarihli Savclarn Rolüne Dair
Yönerge; 24 Mays 1989 tarihli Birleşmiş Milletler Hukuk Dş, Keyfi ve Ksa Yoldan
İnfazlarn Etkin Biçimde Önlenmesi ve Soruşturulmasna İlişkin Prensipler)
11- Özel Soruşturma Usulleri
Genelgede, Yükseköğretim Kurulu (YÖK), yükseköğretim kurumlar ve adli merciler
arasnda gereksiz yazşmalara, işlemlerde emek ve zaman kaybna, görev ve yetki yönünden
uyuşmazlklara meydan verilmemesi hususlarna değinilmiş, ayrca Anayasa’nn 145 inci
maddesinde yer alan “Savaş hali haricinde, asker olmayan kişiler askeri mahkemelerde
yarglanamaz” ifadesine atfta bulunularak askeri personelin yarglanmasna ilişkin usullerin
ilgili kanunlara uygun biçimde yaplmas gerektiği belirtilmiştir.
2008 yl Katlm Ortaklğ Belgesinde, askeri mahkemelerin yarg yetkisinin askeri
personelin askeri görevleriyle snrlandrlmas hususuna yer verilmiş, 2008 ylna ilişkin
Ulusal Programda ise askeri mahkemelerin görev ve yetkilerinin tanmlanmasyla ilgili
düzenlemelere devam edileceği belirtilmiş ve yargnn hzlandrlmas ve etkinliğinin
artrlmas için atlan admlara atfta bulunulmuştur. Belirtilen hususlarn Genelge içeriğiyle
benzerlik gösterdiği görülmektedir.
Bütün İlerleme Raporlarnda askeri personelin yarglanmas ve askeri mahkemelerin görev ve
yetkileri konularna yer verildiği görülmektedir. Geçmiş yllara ilişkin İlerleme Raporlarnda
yer verilen bu husustaki eleştiriler bakmndan 2003 yl İlerleme Raporunda uyum paketiyle
sivillerin askeri mahkemede yarglanmasnn önüne geçildiğine ve pakette yer alan
değişikliklerin olumlu karşlandğna değinilmiştir. 2010 yl İlerleme Raporunda ise Yüksek
Askeri Şura kararlarnn yarg denetimine açlmas konusu çerçevesinde Genelgedeki
konulara değinildiği görülmektedir.
Sonuç olarak Genelgede, YÖK mensuplar ve asker kişiler hakkndaki soruşturmalarn
yaplmasnda izlenecek usul ve kurallar ayrntl bir şekilde belirtilmiş, ayrca diğer özel
yasalarda yer alan hükümlere dikkat çekilmiştir.
15

12- Yurtdşna Çkş Yasağ Konulan Kişilerle İlgili Bilgiler
Anayasa ve Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesi ile 5682 sayl Kanunun anlan hükümlerinin
kişilere tanndğ seyahat özgürlüğünün haksz yere snrlandrlmamas ve mağduriyetlere
sebebiyet verilmemesi amaçlanmştr.
13- Suçtan Kaynaklanan Malvarlğ Değerlerinin Aklanmas
Maliye Bakanlğ Mali Suçlar Araştrma Kurulu yetkilileri ile görüşülerek hazrlanan bu
genelgede, ulusal ve uluslararas mevzuata yer verilerek uygulamada farkndalğn artrlmas
amaçlanmştr.
Genelgede; suçtan kaynaklanan mal varlğ değerlerinin aklanmasnn önlenmesi, bu suçla
daha etkili ve kararl mücadele edilebilmesi, suç faillerinin yakalanmas, bağlantlarnn
ortaya çkarlmas, suçtan kaynaklanan mal varlğ değerlerine el koyulabilmesi ve
müsaderesi, hak ve alacaklara tedbir konulabilmesinin temini ile soruşturma sürecinde ilgili
kurumlarla işbirliği ve koordinasyonun sağlanmas amaçlarna yönelik çeşitli hükümler yer
aldğ görülmektedir.
2008 yl Katlm Ortaklğ Belgesinde, Ulusal Örgütlü Suçlarla Mücadele Stratejisinin
uygulanmas ve örgütlü suçlar, uyuşturucu, insan kaçakçlğ, dolandrclk, yolsuzluk ve kara
para aklanmasna karş mücadelenin güçlendirilmesi hususlarna yer verilmiştir.
2010 yl İlerleme Raporunda ise kara parann aklanmas ile mücadele konusunda AB
müktesebatyla uyum sağlanmas yönünde ilerleme kaydedildiği belirtilerek, bu hususta kabul
edilen baz yönetmeliklere değinilmiştir.
Genelgenin, suçtan kaynaklanan malvarlğ değerlerinin aklanmasnn önlenmesi amacyla
öngördüğü hükümlerin belirtilen belgelerle örtüştüğü değerlendirilmektedir.
14- Yolsuzluk Olaylarna İlişkin Soruşturmalar ve Kovuşturmalar
Adalet Bakanlğ Uluslar Aras Hukuk ve Dş İlişkiler Genel Müdürlüğü ve Maliye Bakanlğ
Mali Suçlar Araştrma Kurulu yetkilileri ile mutabakat halinde hazrlanan bu genelgede yine
ulusal ve uluslararas mevzuat paralelinde farkndalğn artrlmas amaçlanmaktadr.
2008 yl Katlm Ortaklğ Belgesinde, üst düzeydeki yolsuzlukla mücadele de dahil olmak
üzere kapsaml olarak yolsuzlukla mücadele stratejisi ve istatistiksel veriler yoluyla
uygulamasn izlemek üzere merkezi bir yap oluşturulmas ve ilgili bütün kurumlar arasnda
koordinasyonun geliştirilmesi hususuna yer verilmiştir. Ulusal Program’da ise Türkiye’nin
Yolsuzluğa Karş BM Sözleşmesi’ni imzalayp onayladğna değinilmiş, Türkiye’de iyi
yönetişim ve şeffaflğn artrlmas ile yolsuzlukla mücadele eden kurumlar arasnda
koordinasyonun sağlanmas ve kapsaml bir yolsuzlukla mücadele stratejisi geliştirilmesi
hususlarndaki çalşmalarn devam ettiği ifade edilmiş ve yolsuzlukla mücadele konusunda
AB mevzuatyla uyum takviminin programda yer aldğ belirtilmiştir.
Yolsuzlukla mücadele ve bu husustaki sorunlar İlerleme Raporlarnda da sklkla yer verilen
konulardan biridir. Yolsuzlukla mücadele konusunda kabul edilen tedbirlere karşn İlerleme
Raporlarnda genel olarak bu hususta ilerlemeye ihtiyaç duyulduğuna dikkat çekilmektedir.
Söz konusu Genelge’de yolsuzluk olaylarnn meydana geldiği durumlarda savclarn olaya
derhal el koyarak soruşturmay başlatmas ve yürütmesi, konunun ilgili kurumlara
bildirilmesi, davalarn süratle ve isabetle sonuçlandrlmasna katk sağlanmas, söz konusu
16

suçlardan elde edildiği düşünülen kazançlarla ilgili koruma önlemlerinin alnmas ve yabanc
kamu görevlilerine rüşvet verilmesi suçuna ilişkin soruşturmalarda yaplmas gerekenler ele
alnmştr. Belirtilen hususlarn Genelgede soruşturma ve kovuşturmalarn bir an önce
sonuçlandrlmas, cezalarn etkili bir şekilde uygulanmas amaçlaryla ve konuya ilişkin
uluslararas temel belgeler göz önünde bulundurularak hazrlanmştr.
Avrupa Konseyi Yolsuzluğa Karş Özel Hukuk Sözleşmesinde yer alan ihtiyati tedbirler ve
uluslararas işbirliğine ilişkin düzenlemelerin Genelgede yansmasn görmek mümkündür.
Avrupa Konseyi Yolsuzluğa Karş Ceza Hukuku Sözleşmesinde yer alan suçtan kaynaklanan
gelirlere ilişkin olarak alnacak önlemler, ulusal makamlar arasndaki işbirliği, iade gibi
konular da Genelge kapsamnda ele alnmştr. Benzer şekilde Sözleşmedeki tüzel kişilerin
sorumluluğuna ilişkin düzenlemenin Genelgede ulusal mevzuata da atf yaplmak suretiyle
yer almas da olumlu bir admdr. Avrupa Konseyi bünyesinde kurulmuş olan Yolsuzluğa
Karş Devletler Grubu’nun (Group of States Against Corruption – GRECO) 11 Haziran 2010
tarihli “Birinci ve İkinci Aşama Ortak Değerlendirmesi Türkiye Ek Uyum Raporu”nda da bu
Sözleşme’ye atf yaplarak tüzel kişilerin cezai sorumluluğu konusuna değinildiği
görülmektedir. Ayrca tüzel kişilerin sorumluluğu konusuna Yolsuzluğa Karş BM
Sözleşmesinde de yer verildiği görülmektedir. Avrupa Birliği Konseyinin 22 Temmuz 2003
tarihli ve 2003/568 sayl, özel sektörde yolsuzlukla mücadeleye ilişkin Çerçeve Karar’nda da
tüzel kişilerin sorumluluğu konusuna değinilmiş ve etkili, orantl ve caydrc bir şekilde
cezalandrmann önemine dikkat çekilmiştir. Genelgede tüzel kişilerin sorumluluğuna ilişkin
düzenlemelere yer verilmiştir.
15- Resmi Yazşmalar
Kurul ile yaplacak resmi yazşmalarda dikkat edilecek usul ve esaslar belirlenmiştir.
Özellikle; yazşmalarn, Ulusal Yarg Ağ Bilişim Sistemi (UYAP) ortamnda güvenlik
elektronik imza kullanlmak suretiyle yaplmas, Cumhuriyet başsavcs ya da komisyon
başkannn görüş bildirmesini gerektirmeyen silah ruhsat, pasaport ve eş durumu gibi
sebeplerle istenilen görev belgesi, pasaport talep formu, terfi, atama ve yetki talepleri, eğitim
talep formu ya da dilekçesi, yeniden inceleme ve itiraz dilekçeleri ile mal beyanlar gibi
yazşmalarn ilgililerce doğrudan gerçekleştirilmesi önemli yenilikler arasndadr. Ayrca,
komisyon başkanlklarna Cumhuriyet başsavclklarn arac klmadan doğrudan yazşma
yapma yetkisi de tannmştr.
16- Hâkim ve Savclar Hakkndaki Araştrma, İnceleme ve Soruşturma İşlemleri
Kurulun Üçüncü Dairesinin görev alanna giren hakim ve savclar hakkndaki ihbar ve
şikayetler konusunda izlenmesi gereken prosedür ele alnmş, üst dereceli kolluk amirleri
hakkndaki soruşturma işlemleri genelgesi ile ayn usule tabi olmas dikkate alnarak paralel
bir anlatm tarz benimsenmiştir.
2008 yl Katlm Ortaklğ Belgesinde HSYK ile teftiş sistemi hususlarnda yargnn diğer
devlet kurumlarndan bağmsz olmasnn ve HSYK’nn yargnn bütününü temsil etmesinin
temin edilmesi gereği ifade edilmiştir.
2008 yl Ulusal Programnda Anayasa’daki yürütme ve yarg erklerinin ayrlğ ve
bağmszlğ ilkesi temelinde suç kovuşturma ve soruşturmasnda kolluk-savclk görev, yetki
17

ve sorumluluklarnn AB ülkelerindeki en iyi uygulamalar doğrultusunda düzenlenmesinin
sürdürüleceği belirtilmiştir.
AB İlerleme Raporlarnda hakimlerin ve savclarn performanslarn değerlendirmeden
sorumlu yarg müfettişlerinin Adalet Bakanlğ’na bağl olmas ile 2007 ylnda çkan bir
yönetmeliğe göre, adalet müfettişlerinin mahkemeden, yarg mensuplarnn telefon
konuşmalarnn dinlenmesine yetki veren bir karar talep edebilmesi yarg bağmszlğ
bakmndan eleştirilmiştir.
2010 yl İlerleme Raporu’nda ise hakim ve savclarn performansn değerlendiren adalet
müfettişlerinin bundan sonra Adalet Bakanlğ’na değil, HSYK’ya rapor vereceği
belirtilmiştir.
Genelge ile hakim ve savclar hakkndaki soruşturma, araştrma ve inceleme usullerine ilişkin
hususlar, soruşturma/inceleme konusu kişiler için usul güvencelerini ve savunma hakkn
kapsayacak şekilde düzenlenmiş olup; Anayasa, 6087 sayl Hakimler ve Savclar Yüksek
Kurulu Kanunu ile 2802 sayl Hakimler ve Savclar Kanunu uyarnca hakim ve savclar
hakkndaki araştrma ve soruşturma usulleri bakmndan getirilen güvencelerin uygulamaya
geçmesini sağlayacak hükümlere yer verildiğinden, AB İlerleme Raporlarnda yer alan
eleştirileri karşlamadaki katklar bakmndan olumlu bir adm olacağ değerlendirilmektedir.
17- En Üst Dereceli Kolluk Amirleri Hakknda Yaplan İnceleme, Soruşturma ve
Kovuşturma İşlemleri
Kurulun Üçüncü Dairesinin görev alanna giren en üst dereceli kolluk amirleri hakkndaki
ihbar ve şikâyetler hakknda izlenmesi gereken prosedür ele alnmş, hakim ve savclar
hakkndaki soruşturma işlemleri genelgesi ile ayn usule tabi olmas dikkate alnarak paralel
bir anlatm tarz benimsenmiştir.
2010 yl İlerleme Raporu’nda, kolluk mensuplarna yönelik adli ve idari soruşturmalarn
etkili biçimde yürütülmesinin sorun olmaya devam ettiği ifade edilmiştir.
(2001)10 sayl ve “Avrupa Polis Etiği Kodu” başlkl Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi
Tavsiyesinin 9. maddesinde Polis ve Ceza Adaleti Sistemi başlğ altnda polisin savcyla
işlevsel ve uygun işbirliğini sağlayacağ, Türkiye’de olduğu gibi polisin (adli kolluğun),
savcnn veya soruşturma hakiminin emrinde olduğu yerlerde, polisin, yürüteceği
soruşturmalarn öncelikleri ve süreci hakknda açk talimatlar alacağ, bu süreçte polisin
üstlerindeki soruşturma amirlerine karş talimatlarn yerine getirildiğine dair bilgi vereceği
özellikle soruşturulan olayn seyri hakknda düzenli rapor hazrlayacaklar belirtilmiştir. Ayn
zamanda 33. maddede polis teşkilat çalşanlarna karş alnacak disiplin tedbirlerinin
bağmsz bir mahkeme veya organn denetimine tabi olmas gerektiği; 34. maddede kamu
kurumlarnn polise yöneltilebilecek ve görevleriyle ilgili temelsiz suçlamalara karş gerekli
desteği sağlayacağ vurgulanmştr.
Söz konusu hükümlerle uyumlu biçimde Genelge, 5271 sayl Kanun’da adli kolluğun
soruşturma amiri olan savclara verilen soruşturma ve denetim yetkisinin nasl kullanlacağn
açklğa kavuşturmak amacyla hazrlanmştr. Genelge, en üst dereceli kolluk amirleri
hakknda görevleri dolaysyla yürütülecek soruşturma ve inceleme usulünü ilgili kanunlara
açklk getirmek suretiyle ifade etmiş, yeni Hakimler ve Savclar Yüksek Kurulu Kanunu
sonras uygulamann ne şekilde yaplacağn aydnlğa kavuşturmuştur. Genelge, en üst
18

dereceli kolluk amirinin de diğer kolluk personeli gibi denetime tabi olduğunu, ancak bu
kişilerin haksz suçlamalara karş güvence oluşturan hakimlerin tabi olduğu yarglama
usulüne tabi olduklarn ve süreci ayrntlaryla açklamştr.
18- Ailenin Korunmasna Dair Kanunun Uygulanmas
Genelgede, 4320 sayl Ailenin Korunmasna Dair Kanunun uygulanmasnda koruma
kararlarnn alnmas, UYAP’a kayd, infaz ve infaznn takip edilmesinde dikkat edilecek
hususlar, bu koruma kararlarnn kesinleşmesine gerek olmadğ, Cumhuriyet savcs ve
personelin uzmanlaşmasnn sağlanmasna yönelik hükümler getirilerek bu konuda
uygulamadaki aksaklklarn önlenmesi amaçlanmştr.
2008 yl Katlm Ortaklğ Belgesinde kadn haklarna ilişkin mevcut mevzuatn uygulanmas
ve namus suçlar da dahil her türlü şiddet eylemlerine karş önlemler alnmas öncelikler
arasnda bulunmaktadr. Söz konusu önceliklere, 2008 yl Ulusal Programnda Siyasi
Kriterler bölümünün kadn haklar başlğ altnda da yer verilmiştir.
AB İlerleme Raporlarnda ise töre cinayetleri, erken yaşta ve zorla yaptrlan evlilikler ve
kadna yönelik aile içi şiddet konularnda ciddi sorunlarn devam ettiği ifade edilerek,
mevzuatn ülke genelinde tutarl olarak uygulanmas gerektiği ifade edilmiştir.
23. Fasl Gayriresmi Tarama Sonu Raporunda yasal düzenlemelerin yeterli olduğu, bununla
birlikte Ailenin Korunmasna Dair Kanun dahil olmak üzere, konuya ilişkin mevzuatn
uygulamasnda baz eksikliklerin varlğn sürdürdüğü vurgulanmaktadr.
Ailenin Korunmasna Dair Kanunun uygulanmasna dair baz sorunlar gidermeyi amaçlayan
Genelgede, yukarda yer verilen eleştirileri gidermeye yönelik olmas ve belirtilen önceliklerle
uyumlu olmas bakmndan olumlu bir adm olarak nitelendirilmesi mümkündür. Genelge ile
kadnlara yönelik şiddetin önüne geçmek için alnan önlemler, yoğun bir biçimde takip
edilecek ve bu konudaki eğitim ve bilinçlendirme faaliyetlerine destek verilecektir.
19- Harita ve Hava Fotoğraf Talepleri
Mahkemelerin tüm kurum ve kuruluşlardan, bu kapsamda Harita Genel Komutanlğndan
doğrudan bilgi, belge isteyebileceği, her adliyede harita bilgi sorumlusu görevlendirilmesi,
taleplerin bu sorumlu tarafndan Harita Genel Komutanlğnn internet adresinden elektronik
ortamda yaplmas, taleplerde bulunmas gereken hususlar, ücretlerin sorgulanmas ve
yatrlmas, işi biten haritalardan hangilerinin iade edileceği, hangilerinin adliyede
kalabileceği, UYAP-Harita Genel Komutanlğ entegrasyonundan sonra tüm işlemlerin
UYAP’tan gerçekleştirilmesi gerektiği hususlar düzenlenmiştir.
Genelgenin uygulanmasyla birlikte, Adalet Bakanlğ Hukuk İşleri Genel Müdürlüğünde
kurulu bulunan Harita Bürosu kaldrlmş, mahkemelerin Adalet Bakanlğ araclğyla harita
ve hava fotoğraflar taleplerini ilgili komutanlğa iletmesi ve Bakanlğn ücretlerin yatrlmas
ve haritalarn gönderilmesinde mutemet tayini gibi krtasiyecilik öngören düzenlemeler
kaldrlarak mahkemelerin bağmszlğ ilkesi güçlendirilmiştir.
20- Görüş Talepleri
Kuruldan talep edilecek görüşlerde izlenecek usul ve kurallar belirlenmiştir. Bugüne kadar
gerek Bakanlkta gerekse Kurul bünyesinde yaşanan görüş taleplerine ilişkin usul
eksikliklerinin önüne geçilmesi ve özellikle teşkilattan talep edilecek hususlarn belirli bir
süzgeçten geçtikten sonra Genel Sekreterliğe ulaşmas hedeflenmiştir.
19

Genelgede, gereksiz konularda görüş talep edilmemesi, görüş talebinde bulunulmadan önce
gerçekleştirilmesi gerekenler ile görüş talebinde bulunulurken dikkat edilmesi gerekenler
düzenlenmiş, adliyelerde gerçekleştirilen ve uygulamadaki sorunlara ilişkin toplantlarn
sonuçlarnn Kurula bildirilmesi suretiyle bu konularda düzenleme yaplabilmesi öngörülmüş
ve gereksiz yazşma yaplmasnn önüne geçilmesine yönelik hükümlere yer verilmiştir.
21- Dosyalarn Kanun Yolu İncelemesine Gönderilmesinde Dikkat Edilecek Hususlar
Dosyalarn düzenli tutulmas, tüm evrakn UYAP’a eklenmesi, ceza dava dosyalarnn
Cumhuriyet başsavclklar arac klnmadan doğrudan Yargtay Cumhuriyet Başsavclğna
gönderilmesi, dosyalarn ayr zarf içine konulmas, zarflarn ise toplu olarak çuvalla
gönderilebileceği, dosyalarn tüm ekleriyle görevli daireye gönderilmesi, temyiz harcnn
kontrolü, tebligata dikkat edilmesi, Yargtay’ca elektronik imzal ilam geldiğinde bunun
UYAP’tan dosyaya çekilmesi, başvurularn usulüne uygun olarak kayd ve başvuru sahibine
ücretsiz alnd belgesi verilmesi gibi hususlar düzenlenerek bu konulardaki aksaklklarn
önlenmesi ve birlik sağlanmas hedeflenmiştir.
Yargtay Cumhuriyet Başsavclğ, Danştay ve Yargtay`n bu konudaki görüşleri
değerlendirilmiş ve işlenmiştir.
Böylece, kanun yolu sürecinin hzlandrlmas amaçlanmştr.
22- Bölge İdare, İdare ve Vergi Mahkemelerinde Yaplan Tebligat Giderleri
İdari yargda masraf ve tebligat giderlerinin öncelikle para olarak alnmas gerektiği, pul
olarak getirenlerin de geri çevrilmemesi, parasal işlemlerin UYAP’ta gerçekleştirilmesi ve bu
verilerin dikkate alnarak denetlenme işlemlerinin yaplmas gerektiği belirtilerek uygulama
birliği sağlanmas amaçlanmştr.
23- Başka Yer Mahkemesine Verilen Dilekçelerin Gönderilmesinde Dikkat Edilecek
Hususlar
Genelgede, başka yer mahkemesine gönderilmek üzere verilen istinaf veya temyiz dilekçeleri
ile diğer dilekçelerin havale edilmesini müteakiben, herhangi bir hak kaybna ve yaknmaya
meydan verilmemesi bakmndan, evrakn süreli olabileceği de gözetilerek zamannda ilgili
mahkemeye gönderilmesinin sağlanmas için dikkat edilecek hususlar belirlenmiştir.
Söz konusu Genelge, Ulusal Programlarda öngörülen ve diğer müzakere belgelerinde de genel
olarak ifade edilen yargnn verimliliği ve etkinliğinin arttrlmas ve adalete erişimin
kolaylaştrlmas gibi hedeflere sağlayacağ katk bakmndan olumlu bir admdr.
24- Havale İşlemleri
2008 yl Katlm Ortaklğ Belgesinde ve 2008 yl Ulusal Programnda yargnn verimliliği
ve etkinliği ile yargya güvenin arttrlmas hususlar da hedefler arasnda yer almaktadr.
AB İlerleme Raporlarnda da yargnn etkinliğiyle ilgili olarak, adli işlemlerin
hzlandrlmasna yönelik olarak atlmş admlara değinilmiştir.
23. Fasl Gayriresmi Tarama Sonu Raporu’nda gereksiz masraf ve zaman kaybna sebep
olunmamasna değinilmiştir.
Adalet Bakanlğ ve Avrupa Konseyi tarafndan yürütülen ve daha etkili bir mahkeme
yönetimi sistemi geliştirilmesi düşüncesinden hareketle oluşturulan “Türkiye’de Mahkeme
Yönetim Sisteminin Desteklenmesi Projesi”nden beklenen sonuçlar arasnda; daha eğitimli bir
20

kalem personelinin yetiştirilmesi ve idari kadronun niteliklerinin artrlarak hakim ve savc
snfnn yargsal olmayan sorumluluklar konusunda daha etkin bir duruma getirilmesi
hususlarna yer verildiği görülmektedir.
İtalyan Yargç Luca Perilli’nin Avrupa Komisyonu tarafndan düzenlenen “Yarg ve Temel
Haklar” Fasl Bağmsz Uzman Ziyareti Kapsamnda 17-21 Ocak 2011 tarihlerinde ülkemize
gerçekleştirdiği ziyaret sonucunda hazrladğ “Yargnn Etkililiği ve Ceza Yarglama
Sistemi” Hakkndaki Raporda, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin R (2010)12 sayl,
hakimlerin bağmszlğna, verimliliğine ve sorumluluklarna ilişkin tavsiyesinde, Avrupa
Konseyi Avrupa Hakimleri Danşma Konseyinin 6 (2004) sayl görüşünde ve Avrupa
Konseyi Avrupa Hakimleri Danşma Konseyi’nin 11 (2008) sayl, yargsal kararlarn
kalitesine ilişkin görüşünde; hakimlerin iş yükünün azaltlmas amacyla yargsal olmayan
görevlerinin bu iş için uygun olan vasfl personele verilmesi önerileri farkl şekillerde ifade
edilmiştir.
Genelgede söz konusu belgelerle uyumlu olarak; ön büro uygulamas, işlemlerde UYAP’n
kullanlmas, dilekçe ve belge sahiplerine ücretsiz alnd belgesi verilmesi hususu
öngörülmekte, mahkeme yönetimi destek projesinin bir gereği ve 6100 sayl Hukuk
Muhakemeleri Kanunu’nun getirdiği yeni hükümler çerçevesinde havale işlemlerinin hâkim
ve savc dşndakiler tarafndan da yaplabileceği vurgulanmaktadr.
25- Mahkemeler ve İcra İflas Dairelerinin Kalem Hizmetlerinin Denetimi
23. Fasl Gayriresmi Tarama Sonu Raporunda, bir e-adalet sistemi olan UYAP bilgi
sisteminin tüm yargy kapsayacak şekilde 2007 yl sonunda tamamlanmasnn planlandğ ve
sistemin, yarg üyelerinin kendi aralarnda iletişim kurmalarna imkân tanmasnn yannda,
diğer kurum ve kuruluşlarla bilgi paylaşmnda bulunmalarn da sağladğ hususlarna
değinilmiştir. Belirtilen hususlarn, UYAP sisteminin ülkemiz bakmndan önemini ortaya
koyduğu görülmektedir.
İtalyan Yargç Luca PERİLLİ’nin Avrupa Komisyonu tarafndan düzenlenen “Yarg ve
Temel Haklar” Fasl Bağmsz Uzman Ziyareti kapsamnda 17-21 Ocak 2011 tarihlerinde
ülkemize gerçekleştirdiği ziyaret sonucunda hazrladğ “Yargnn Etkililiği ve Ceza
Yarglama Sistemi” Hakkndaki Raporda hakimlerin adli olmayan görevlerinin mahkeme
kalemi ve katiplere verilerek hem hakimlerin verimliliğinin hem de yaptklar işlerin
kalitesinin artrlabileceği belirtilmektedir. Bu çerçevede, kâtiplerin ve mahkeme kalemi
çalşanlarnn görevlerinin, uzmanlaşmş ve eğitilmiş idari personel oluşturmak üzere
düzenlenmesi tavsiye edilmiştir. Anlaşldğ üzere rapor uyarnca yargda etkililiğin artmas
için mahkeme kalemlerinin baz alanlarda görev alarak hâkimin iş yükünü hafifletmesi
beklentisi bulunmaktadr.
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’nin 17 Kasm 2010 tarihinde kabul edilen R (2010)12
sayl, hâkimlerin bağmszlğna, verimliliğine ve sorumluluklarna ilişkin tavsiyesinde,
mahkemelerdeki iş yükünün azaltlmas amacyla yargsal olmayan görevlerin bu iş için
uygun olan vasfl personele verilmesi tavsiye edilmiştir.
Avrupa Konseyi Avrupa Hakimleri Danşma Konseyinin 24 Kasm 2004 tarihli ve 6 (2004)
sayl görüşünün, “Yarg sisteminin kalitesi ve değerlendirilmesi; istatistiki bilgiler; izleme
prosedürü” başlkl ksmnda, yarg bakmndan sadece hakimlerin değil, yargsal
21

kurumlardaki memurlarn faaliyetlerinin de önemine değinilmiş, ayrca yargsal alt yap
bakmndan bina, ekipman, destek personel gibi hususlara yer verilmiştir.
Genelgede; hâkimlerin idari görevleri kapsamnda kalemlerin en az üç ayda bir denetlenmesi,
işlemlerin UYAP üzerinden zamannda, doğru ve eksiksiz yürütülüp yürütülmediğinin
denetimlerde dikkate alnmas gerektiği düzenlenmiştir.
HSYK Teftiş Kurulunun da görüşleri doğrultusunda hâkimlerin para ve kasa denetimine yer
verilmemiştir. Bu konudaki tek yasal dayanak olan Adalet Bakanlğnn (131) No’lu
Genelgesi bu genelgenin yaynlanmasyla birlikte yürürlükten kalkmştr. Hukuk
mahkemelerin para ve kasa hesab denetiminin savclar tarafndan yaplacağna dair Adalet
Bakanlğnn idari görev kapsamnda yeni bir genelge düzenleme yapmas gerekmektedir.
Avrupa Birliğinin de hâkimlerin idari görevlerden el çektirilmesini talep etmesi sebebiyle
genelge bu şekliyle müktesebat sürecine uyumluluk arz etmektedir.
26- Fikrî ve Snaî Hak İhlâllerine İlişkin Suçlarda Cumhuriyet Savclarnn
İhtisaslaşmas ve Bu Alanda Devletin Vergi Kaybnn Önlenmesi
Adalet Bakanlğ Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlğ, Avrupa
Birliği Bakanlğnn görüşleri doğrultusunda genelgeye şekil verilmiş; bu doğrultuda konunun
önemi ve konuya ilişkin uluslararas ve ulusal tüm mevzuat belirtilmiş, bu suçlarla ilgili
hükümlerin vergi dairesi başkanlklarna gönderilmesi, hak sahiplerinin haberdar edilmesi,
Cumhuriyet savcs ve personelin uzmanlaşmasnn sağlanmasna ve 500’den fazla soruşturma
dosyas bulunan yerlerde büro kurulmasna yönelik hükümler getirilmiştir.
2008 yl Ulusal Programnda yargnn işlevselliği ve verimliliğinin arttrlmasna yönelik
olarak gerekli altyap çalşmalarna hz verildiği belirtilmiş olup, bu bağlamda yeni
mahkemelerin kurulmas ve faaliyete geçirilmesi; birbirine yakn adliyelerin birleştirilmesi;
ihtisas mahkemelerinin yaygnlaştrlmas ifade edilmiştir.
AB İlerleme Raporlarnda mevzuatn müktesebata büyük ölçüte uygun ve yeterli olmasna
rağmen uygulamada eksiklerin bulunduğu, idari kapasitenin Gümrük Birliği Karar’nn
gerektirdiği etkin icray sağlayabilmek açsndan yetersiz kaldğ, caydrc cezai yaptrmlar
içerecek şekilde, snaî mülkiyet haklarn düzenleyen, güncellenmiş önemli kanun tasarlarnn
hala kabul edilmeyi beklediği, fikri mülkiyet haklaryla ilgili kamu kurumlar ve uzmanlaşmş
fikri mülkiyet haklar uygulama birimleri arasnda daha fazla işbirliği ve koordinasyon
sağlanmasnn çok önemli olduğu, fikri mülkiyet hakk sahiplerinin fikri mülkiyet haklarna
ilişkin kamusal platformlarda daha iyi temsil edilmesi gerektiği belirtilmektedir.
Buna ek olarak taklit ve korsan mallarn, tüketici güvenliği, kamu düzeni ve halk sağlğ
bakmndan oluşturduğu riskler konusunda kamunun farkndalğnn artrlmasnn önemi
vurgulanmştr. Raporlarda bu alandaki ihtisas mahkemelerinin uygulamalar arasnda görülen
tutarszlklarn ve Türk Patent Enstitüsü ile mahkeme kararlar arasndaki farkllklarn devam
ettiği ifade edilmiş olup, güvenilir istatistiklerin bulunmadğna değinilmiştir.
Genelgede, fikri ve snaî haklar alanndaki ihlallerle daha etkili şekilde mücadele edilebilmesi
için mahkeme kararlarnn ilgili kurumlara iletilmesi, soruşturmalarn hzl biçimde
sonuçlandrlmas için bu alanda uzmanlaşmş birimlerin kurulmas gibi çeşitli tedbirler yer
almaktadr. Ayrca, fikrî ve snaî haklar alannda ilk derece mahkemelerinde sağlanan
uzmanlaşmann, bu haklarn ihlali ile ilgili soruşturmalar yürüten Cumhuriyet
22

aşsavclklarnda da sağlanarak soruşturmalarn etkin ve hzl şekilde gerçekleştirilmesi
amaçlanmştr. Bu kapsamda, Genelgedeki düzenlemeler, yukarda yer verilen aksaklklarn
giderilmesine katk sağlayacaktr.
27-Resmî İlânlar
Resmi ilanlarn Basn İlan Kurumu şubesi bulunan yerlerde bu şubeler araclğyla,
bulunmayan yerlerde ise valilikler araclğyla resmî ilanlar yaymlama hakkn haiz
gazetelerde yaymlatlmas gerektiği hususlar düzenlenmiştir.
28- Ad, Soyad ve Yaş Düzeltilmesine İlişkin Talepler
Ad, soyad ve yaş düzeltme davalarnda, düzeltme isteyenle ilgili UYAP ve KİHBİ’den
araştrma yaplmas, Nüfus ve Vatandaşlk İşleri Genel Müdürlüğü ile nüfus müdürlüklerinin
harç ve her türlü mahkeme masraflarndan muaf olduğuna yönelik düzenlemeler getirilmiştir.
29- İş cetvelleri, sicil fişleri ve başar bildirim formlar
İş cetveli, sicil fişleri ve başar bildirim formlarnn düzenlenmesinde uyulacak ilkeler
belirlenmiş, özellikle cezada uzlaşma ile biten ve uzlaşmaya sevk edilen dosyalarn terfide
lehe bir durum olarak dikkate alnacağ ifade edilerek bu müesseseye işlerlik kazandrlmas
hedeflenmiştir.
Hâkimlerin ve savclarn performanslarna ilişkin konulara 2008, 2009 ve 2010 yllarna
ilişkin İlerleme Raporlarnda değinildiği görülmektedir.
30 -Hâkim ve Savc Bilgi Formu
Bilgi formu, Kurul tarafndan yaplacak özlük işlemleri, eğitim, yurtdşna gönderme ve
benzeri hususlarda yararlanlabilecek şekilde yeniden tanzim edilmiş, ilave olarak yabanc dil
durumu daha geniş bir hale getirilmiş, akademik yaynlar hanesi eklenmiştir. İletişim bilgileri
hanesi genişletilmiştir.
Özlük işlemlerinde gerçekçi bir fonksiyonu bulunmadğ düşünülen ilkokul, orta, lise ve
yüksekokul hanesi kaldrlmştr. Bu durum, Teftiş Kurulu Yönetmeliğinde benimsenen ilke
ile örtüşmektedir.
Formun, elektronik ortamda UYAP’tan oluşturulmas ile birlikte ayrca merkez büroda ikinci
bir işleme tabi tutulmasna gerek olmadan öngörülen veriler bakmndan raporlama
alnabilmeye müsait bir yap oluşturulmas hedeflenmiştir.
31- Terörle Mücadele Kanunu’nun Uygulanmasnda Görev Alan Kamu Görevlilerinin
Tank Olarak Dinlenirken Kimlik ve Görüntülerinin Deşifre Edilmemesi
2008 yl İlerleme Raporunda, tanklarn güvenliklerini ve kimliklerinin gizliliğini garanti
altna alan yeterli hükümlere sahip yeni bir tank koruma yasas çkarlmş olmasna ve Türk
Polis Teşkilat bünyesinde bir Tank Koruma Birimi kurulmuş olmasna olumlu bir şekilde
yer verilmiştir.
Genelgede, 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun 58 inci maddesi ve 3713 sayl Terörle
Mücadele Kanununun 6 nc maddesinin birinci fkras hükümleri dikkate alnarak soruşturma
ve kovuşturma aşamasnda terörle mücadelede görev almş kamu görevlilerinin, soruşturma
ve kovuşturma srasnda tank olarak ifadelerine başvurulurken kimliklerinin ve
görüntülerinin deşifre edilmemesi için gerekli tedbirlerin alnmas gerektiği vurgulanmaktadr.
23

32- Gizli Soruşturmac Görevlendirilmesinde Dikkat Edilecek Hususlar
CMK’da öngörülen gizli soruşturmac görevlendirilmesine ilişkin koruma tedbirinin
uygulanmasnda; “Ceza Muhakemesi Kanununda Öngörülen Telekomünikasyon Yoluyla
Yaplan İletişimin Denetlenmesi, Gizli Soruşturmac ve Teknik Araçlarla İzleme
Tedbirlerinin Uygulanmasna İlişkin Yönetmelik” gereğince görevlendirilen kişinin kimlik
bilgisinin deşifre olmamasn sağlayacak aidiyet numarasnn kullanlmamas ve yine zorunlu
olan ilgili kolluk birimi tarafndan sorumlu kolluk görevlisi olarak belirlenen kolluk
personeline aidiyet numaras verilmemesi konular skça yaşandğndan özellikle Emniyet
Genel Müdürlüğünün bu konuda müstakil bir genelge düzenlenmesi yönündeki talebi dikkate
alnarak söz konusu müessesenin önemi, amac ve aidiyet numarasnn kullanlmas
uygulayclara hatrlatlmştr.
33- Soruşturmann Gizliliği ve Basnn Bilgilendirilmesi
Soruşturma aşamasnda basn sözcülüğü kurumunun işleyişi ve bu konuda izlenecek kurallara
yer verilmiş, soruşturmann gizliliği ile basnn haber alma hakk arasndaki dengeye işaret
edilmiş ve bu konudaki AİHM emsal içtihatlarna yer verilmiştir.
Avrupa Konseyi İnsan Haklar Komiseri Thomas Hammerberg tarafndan 27-29 Nisan 2011
tarihleri arasnda Türkiye’ye gerçekleştirilen ziyaret sonrasnda “İfade ve Basn Özgürlüğü”
konusunda hazrlanan Raporun 20 nci paragraf, Türk Ceza Kanununun 285 inci
(soruşturmann gizliliğini ihlal suçu) ve 288 inci (yarg mercilerini etkilemeye teşebbüs suçu)
maddelerinin ifade özgürlüğü üzerinde bask oluşturduğunu, 2007’den bu yana Ergenekon
Davas kapsamnda bu maddeleri ihlal nedeniyle gazetecilere açlan davalarn artş
gösterdiğini ifade etmiştir. Avrupa Komisyonuna göre 2010’dan beri bu maddelerden açlan
dava says 4000 civarndadr.
Bahse konu Genelge; basnn soruşturmalar hakknda bilgilendirilip, bilgi kirliliğinin önüne
geçilmesi, masumiyet karinesi ve kişilik haklarnn korunmas ve yargya güvenin artrlmas
amaçlaryla hazrlanmştr. Uygulama hayata geçirildiğinde, soruşturmalarn etki altnda
kalmasnn ve masumiyet karinesinin zedelenmesinin önüne geçilmesi yolunda olumlu
admlar atlmş olacaktr. Hem açlan dava saysnn düşmesi hem de soruşturmann
gizliliğinin korunup kamuoyunun doğru şekilde bilgilendirilmesi amacyla hazrlanan
Genelge, amac itibaryla olumlu bir adm olabilecektir.
34- Hâkim ve Savclarn Yurt Dşna Gönderilmesine İlişkin Usul ve Esaslar
Genelgede; 2802 sayl Hâkimler ve Savclar Kanununun 49’uncu maddesinin 650 sayl
KHK ile değişmesi sonucunda, Adalet Bakanlğnn merkez ve taşra teşkilatnda, bağl ve
ilgili kuruluşlarnda, uluslararas kuruluş veya mahkemelerde ya da geçici yetki veya
görevlendirme ile başka kurum, kurul veya kuruluşlarda görev yapan hâkim ve savclar hariç
diğer hâkim ve savclarn Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulunca mesleki eğitim, burs proje
ya da teknik işbirliği kapsamnda veya meslekleriyle ilgili staj ve araştrma yapmak üzere yurt
dşna gönderilmesine ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir.
24

CIRCULAR LETTERS OF HIGH COUNCIL OF JUDGES AND PROSECUTORS
(SPEACIAL ANNOTATION) 1
1- Annual, Casual, Sick and Accompaniment Leaves of Judges and Prosecutors
In the circular letter, principles and procedures about informing annual, casual, sick and
accompaniment leaves and the dates of leave and setting to work of judges and prosecutors
are lined up as articles in every section. Also, it is informed that planning leaves at the
beginning of the year, not scheduling hearing and scene examination in the term when
officials take leave; and availing of judiciary recess, except those who are commissioned as
on duty during judiciary recess, are obligatory.
2- Annual Judiciary Recess
In the article 55 of Law on HCJP no 2802, the points that judges and prosecutors shall avail of
annual recess which is stated in procedures and laws; judges and prosecutors who have
availed of annual recess shall not take annual leave for that year and the terms and methods of
availing of annual recess shall be designated by HCJP, are regulated; methods and procedures
related with annual recess are designated in mentioned Circular letter.
3- Methods and Principles Related With Judges’ and Public Prosecutors’ Performing
On Duty Service
In accordance with article 54 of Law on HCJP no 2802 side-titled “working hours”, the
principles and procedures that judges and public prosecutors must abide by in performing on
duty services, constitutes the subject matter of the Circular letter.
4- Regulating Suspect-Accused Decision Tracking Forms, Decisions of Arrest in Default,
Arrest Warrants in UYAP and Tracking Executions and Updates
Provisions about providence and protection of individual freedom and security are regulated
in various international conventions especially in Universal Declaration of Human Rights and
in constitutions and domestic laws of many countries because of the importance they have.
These issues on these rights are protected under article 5 of European Convention on Human
Rights. European Court of Human Rights, in many of its decisions stressed the priority and
importance of individual freedoms and security.
On the other hand, issues on rights of individual freedom and security are mentioned in many
papers prepared and served as a route in the course of EU Acquis. In the 24 th Part of 2008
National Programme titled as “Justice, Freedom and Security” there are provisions which can
be directly related with this issue.
With the circular letter, those goals below are intended to be achieved:
1- Protecting the right of individual freedom and security through National Judiciary
Informatics System (UYAP) by means of latest technology.
1 The complete version of this Circular letter is available on our Council’s website. This summary is prepared
considering circular letter numbers.
25

2- Preparing forms, decisions and orders in electronic environment that are attached to
circular letter,
3- Providing cooperation and coordination between judicial authorities and law enforcement
officers at high levels,
4- Providing integration of Department of Smuggling, Intelligence, Operations and
Information Gathering(KIHBI) with UYAP,
5- Preventing unjust arrests and detentions,
6- Reminding approaches of ECHR to those concerned,
7- Rendering operations on extradition quicker and more proper since in the cases of
requests on extradition, especially terrorism offenders, addressed to EU member states, our
requests are returned with the reason that the arrest warrants which only contain expressions
such as “the characteristics and nature of the crime and existing evidences” in terms of
determining causality between the alleged crime and the concrete actions of the accused are
not arrest warrants in the scope of article 12 of European Convention on Extradition,
(Supplemental -4)
In the Circular letter; the integration of UYAP and KIHBI is discussed and as of January 1 st
2012 it is aimed that only UYAP Information System of Those Wanted will be used. So that,
the expedition of judicial procedure will be enhanced.
For instance, as no operation is performed in physical setting, with just a click, documents
will be transmitted electronically; and consequently, delays caused by human factor will
disappear and abuses caused by human factor will be prevented.
In former practices, after an arrest warrant had been issued, it was signed and then it was sent
to the enforcement officers by mail or against custodianship after being registered in related
book and the enforcement officers would register it into KIHBI.
In this field, approximately 2250 police officers in security department, 450 gendarmerie in
Gendarmerie command which make total 2700 were employed nationwide. This number
shows the persons who are only assigned for registering, tracking and revoking this kind of
documents. Those operations are already available in UYAP Information System of Those
Wanted. Moreover, there is no need to repeat the same operation. This nothing else but waste
of time, labour and effort.
With respect to this, in accordance with the protocols signed in 2006, as there is the obligation
in using a single information source for those operations which is a natural consequence of the
studies, meetings, negotiations and test executions carried out so far, this circular letter has
been issued.
There are positive experiences resulting from the implementation of UYAP in similar fields.
For instance, with the change made in Highway Traffic Law, thanks to the possibility of
judges’ and bailiffs’ executing operations of imposing restriction on records of vehicles in
database directly, that is levying and releasing electronically via UYAP and POL-NET; so far
about 4 million restrictions have been imposed and 1,5 million of them have been released.
When only the costs of mailing is calculated for these documents, the total cost of 5,5 million
restriction imposing and releasing writs is 27,5 million Turkish Liras. Also, some possible
abuses which result from intervention of human factor have been prevented. With these, 2
thousand traffic police officers who were in charge only for the operations before, have
returned to their fundamental duties. As can be seen in this example, with this Circular letter
26

not only saving in terms of labour, effort, time, costs and workforce will be achieved but also
assuring rights and freedoms of those concerned will be provided.
To achieve these benefits, forms attached to the Circular Letter need to be created, properly
registered, tracked, updated and deleted or removed in UYAP Informatics System. Until
January 1 st 2012 joint use of UYAP and KIHBI will be taken as base but following the date
for the queries that will be conducted, the records of UYAP will be taken as base.
5- Decisions on Bringing by Force
In the Circular letter, some problems seen in the implementation of bringing by force are
referred to and significant principles adopted by ECHR such as abiding by the principle of
proportion, ultimate remedy principle in the cases of children and documenting of bringing by
force are reminded.
As stated in the summary related with the Circular letter no (4), it is considered that this
Circular letter includes issues on individual freedom and security and will provide assurance
in terms of this right.
6- Execution and Probation Operations
In National Programme 2008, it was expressed that discrimination is criminalized in “Turkish
Penal Code” and also discrimination in execution was set forth in Law on Execution of
Sentences and Security Measures and it was also stated that studies will be carried on to make
penal institutions comply with international standards and probation services will be activated
and generalized.
In EU Progress Reports and Advisory Visit Reports, it is stated that judicial system must be
efficient. Execution of sentence and security measures constitutes a significant part of this
system. Execution of the decisions rendered by the courts is the indicator of the system which
operates as a whole.
In this context, in the Circular letter certain parts of the system where problems often occur
are evaluated with their titles and practical considerations are stated; and expediting
execution, ending the complexity in that part of the system and consequently providing a
rapid execution of the sentences and security measures are targeted.
The provisions mentioned in the Circular letter also comply with Judicial Reform Strategic
Paper and other plans which were accepted by our country.
Negotiations were held with officials of Ministry of Justice, Information Processing
Department, extending the use of UYAP is pointed out and so that expediting execution can
be provided.
Accordingly, in the Circular letter, the principles that in terms of execution of sentences,
execution documents shall be obtained in UYAP and physical documentation shall be
revoked; in terms of providing the registration and tracking of decisions, execution operations
shall be registered using electronic signature according to the file types in UYAP system
(execution, docket or general book of probation etc.) and they shall be controlled are set forth;
and important issues that must be taken into consideration and obeyed in execution of
sentences and security measures are underlined.
27

In the Circular letter, the issues; Collecting judicial and administrative fines, Supervising
convicts who are on probation, Postponing execution of prison sentences because of health
problems, Depriving of exercising certain rights, the state when executed prison term does
not cover the decreed judicial fine, Execution of decisions of preventative detention, High
security health institutions, Execution of Probation decisions, Non-liability supervision,
Decisions of treatment and probation designated about the persons who are addicted to
narcotic drugs or stimulant, Probation decisions rendered about persistent violators to be
executed after the execution of sentence, are designated as titles and are then conveyed to
implementers in detail.
7- Duties, Powers and Responsibilities of Enforcement Officers
In Political Criteria part of Accession Partnership Document 2008, the need of empowering
and developing all law enforcement bodies, developing their status and functions and
collaboration among bodies and so that providing compliance with EU standards, are set as
priorities.
In 2008 National Programme, determination was expressed to regulate responsibilities,
powers and duties of enforcement officers and prosecutors in investigation and prosecution on
the basis of the principle of independence and separation of executive and judicial powers in
Constitution in parallel with best conduct in EU countries and moreover, it was stated that
increasing the capacity of enforcement office which is commissioned in crime examination,
research and investigation will be carried on.
In EU Progress Reports, it was criticized that the foundation of judicial enforcement offices
with regards to the implementation of New Criminal Court Law causes tension among
prosecutors and law enforcement officers and although Ministry of Justice has issued two
circular letters about the matter, difficulties show up in efficient control of judicial
enforcement officers by prosecutors. Besides, the reports pointed out that disruption in the
investigation of some cases which are known by public shows the need to develop the
operations of the police and gendarmerie and also the need to develop relations among the
police, gendarmerie and judiciary.
In the report about “ Efficiency of Judiciary and Criminal Justice System” prepared by Luca
PERILLI, Italian judge, at the end of her visit to Turkey between 17 th -21 st January 2011 in
the scope of Independent Expert Visit of European Commission with the chapter “Judiciary
and Fundamental Rights” with the title “The Role and Function of Judicial Enforcement
Office", the relationship between judicial enforcement officers and prosecutors are examined
and it is emphasized that the prosecutors are superiors of judicial enforcement officers in the
course of investigation and they have the power to instruct and order. In the report how
prosecutors and judicial enforcement officers provide coordination in compliance with article
161 of Criminal Court Law no 5271 are explained and it is stated that telephone calls and
correspondence are the means of communication between them. In the report, there are also
recommendations about implementing By-Law about Judicial Enforcement Officers, founding
police offices subordinate to prosecutor’s offices, founding professional judicial enforcement
offices subordinate to prosecutors offices to investigate though crimes; providing prosecutors
to give instructions to the police about investigation techniques; publishing written guidelines,
the priorities of police investigations, guidelines related to the content of police reports,
28

proper channels of communication preferably means of informatics, the duration of
investigation, means to seek evidence, agreements on the quality and quantity of operations
conducted by the police, written protocols about feedback from prosecutor’s office.
European Council in its Recommendation numbered (2000)19 stated that the prosecutors can
instruct judicial enforcement officers during their duties and determine to what kind of
incidents and personnel they should give priority; and they can control whether their
instructions are obeyed or not and when necessary they can impose sanctions.
The Circular letter is thought to resolve criticism that there are different implementations
about the relationship between Public Prosecutor’s Offices and judicial enforcement offices as
stated in Progress Reports and Independent Expert Visit Reports on the issues of the duties,
powers and responsibilities of judicial enforcement offices.
In the Circular letter; rules that shall be followed in phases of prosecutor’s office and judicial
enforcement offices in order to redress the problems that often occur in practice and to create
unity in the relations between public prosecutor’s offices and judicial enforcement offices
which are pointed out in the Report by Luca PERILLI.
Problematic areas nationwide in application are discussed under titles. Some of the titles are
the legal status and judicial responsibilities of highest rank judicial enforcement officers, The
influence of incident report on the secrecy of investigation, The scope of the investigations
carried out by Coast Guard Command.
On the other side, the principle that the oral orders or written instructions given by prosecutor
shall be written in a clear and guiding way in articles by establishing standards peculiar to any
type of investigation which are demanded to be searched by judicial enforcement offices, has
been adopted.
Public prosecutors are demanded to supervise judicial operations in order to provide
management of judicial services in an efficient and effective way through holding
coordination meetings for judicial enforcement office and carrying out various training
activities.
It is stated by drawing attentions to division of labour and specialization in enforcement office
that due care must be paid to the commissioning offices such as anti-organized crime and antismuggling,
anti-terrorism and public order which are structured for a certain objective in
enlightening crimes within these scopes.
The opinions of related office were received in writing and orally; and with a cooperative
understanding the problems were tried to be solved. Nevertheless, there are controversial issues
on terms of the highest rank judicial enforcement officer, evaluation report and judicial
enforcement responsible person/s.
Considering that the issues of filling in evaluation reports and sending them to administration
are related to the administrative duties of prosecutors in terms of about whom the reports
would be filled in and the content and method of this, they need to be evaluated in parallel
with the provisions of By-law issued by the Ministry of Justice and Interior and other
secondary regulations in accordance with article 167 of Criminal Court Law no 5271.
According to the circular letter, provincial security director and provincial gendarmerie
commander are the highest rank enforcement officers with the amendment in 2005 as clearly
explained in sixth paragraph of article 161 of Law no 5271, the highest rank enforcement
officers have judicial enforcement duties. Also, customhouse guard directors, smuggling
29

intelligence directors and coast guard unit commanders who will be commissioned in 20
regional customs and trade directorates who performs judicial enforcement are both in charge
of judicial enforcement and they are highest rank judicial chiefs.
It is anticipated that integration of prosecutor’s office and enforcement offices into electronic
environment and all operations related with investigation will be executed via information
systems in the future.
Forestry officers are judicial enforcement officers in the scope of other judicial enforcement.
As judicial authority is assigned to forestry administration chief in Forestry Law, they are also
judicial enforcement officers.
8- Investigations into Allegations on Violations of Human Rights and Maltreatment
In the part of Accession Partnership Document 2008 titled as prevention of torture and
maltreatment, the issues that providing implementation of measures accepted in the scope of
“zero tolerance” policy against torture and maltreatment in parallel with ECHR and European
Committee for the Prevention of Torture recommendations and fighting against impunity
extensively are mentioned. Among the priorities within this scope is prosecutor’s providing
efficient and on–time investigation and prosecution by determining the offenders in relation to
allegations and then providing them to be penalized by the courts. It is considered that the
Circular letter is in compliance with these priorities.
In the part of Accession Partnership Document 2008 titled as “Prevention of Torture and
Maltreatment” some priorities are stressed which are also among the objectives of the Circular
letter. In short, these priorities are: implementation of the measures that were accepted in the
scope of “zero tolerance” policy against torture and maltreatment in accordance with
provisions of “Turkish Penal Code”; and recommendations of “European Committee for the
Prevention of Torture” in all spheres of public offices; continuing to pay regard to prevention
of impunity; conducting training studies for public prosecutors and enforcement officers in
the subjects of human rights and investigation techniques to prevent possible problems during
implementation; carrying on the studies about reflections of article 3 of ECHR; opinion of the
ECHR on this matter and the reflection of these on Turkish law; continuing to implement
laws and by-laws efficiently which were accepted for prevention of torture and maltreatment
by the issued Circular letters and sustaining judicial capacity of the enforcement forces who
are in charge for crime analysis and crime research and investigation. Moreover, spreading the
use of advanced evidence taking and questioning techniques is prescribed. The circular letter
is considered to include provision to cover the priorities mentioned.
As a matter of fact, in Progress Report 2008, concerns are expressed as limited effort was put
to fight against torture and maltreatment and as there were allegations that torture and
maltreatment were inflicted in other places than custody or official custody centers, therefore
the report suggested the need for developing the struggles to fight against torture and
maltreatment.
In Progress Report 2009, it is stated that although the legal framework includes
comprehensive measures against torture and maltreatment, the application of these measures
and the policy of “zero tolerance” were limited. Moreover, the allegation that the offenders of
torture and maltreatment are not punished was still a matter of concern; and improvement
studies within these issues must be priority for Turkish authorities.
30

In Progress Report 2010, it is stated that although there is a positive tendency towards
prevention of torture and maltreatment, the violations of human right went unpunished and
the issue of the accumulated workload in judiciary was not given due attention.
In Unofficial Screening Report Chapter 23 rd , it was mentioned that the numbers of the cases
about the allegations of torture and maltreatment which are on trial are inadequate and the
term of trial about offenders of these crimes are very long and Turkey needs to sustain the
policy of zero tolerance against torture and maltreatment and grant the independence of
Forensic Medicine Institute and increase the efforts to implement Istanbul Protocol across the
country and carry on efforts to improve the conditions of prisons. Those issues mentioned in
Progress and Screening Reports present the significance of the subject for our country.
In the report about “ Efficiency of Judiciary and Criminal Justice System” prepared by Luca
PERILLI, Italian judge, at the end of her visit to Turkey between 17 th -21 st January 2011 in
the scope of Independent Expert Visit organized by European Commission chapter “Judiciary
and Fundamental Rights”, the efficiency of investigation is stressed by stating that in the
investigations about the allegation of torture and maltreatment committed by public officers,
the state needs to provide the applicants access to the documents and information. According
to the report, the duties that prosecutors must perform to provide efficiency of investigation
are: obtaining detailed statements from enforcement officers, evaluating these statements by
researching the incidents that are mentioned by officers, determining the link between the
guns of enforcement officers and the incident subject to compliant by obtaining forensic
report of these guns, investigating crime scene in terms of fingerprints and other traces, taking
the statements of persons who are capable of giving information about the incident subject to
the investigation, expediting and facilitating operations, investigating the incidents by
questioning the defender and the doctor who issued the medical report. Within this
framework, the prosecutors are demanded to investigate the truth behind the incident through
utilizing the statements of eye-witnesses, all the information that can be obtained from
forensic medicine and autopsy reports which contain objective evaluation of information; and
clinical findings in cases of deaths and injuries. Furthermore, in the report, it is pointed out
that all duties and responsibilities need to be with prosecutors in the investigation of
allegations of torture and maltreatment by public officers in terms of carrying out
investigation in accordance with independence and impartiality.
In this context, the need for not only a hierarchical and institutional independence but also a
practical one is implied. In conclusion, in the scope of the recommendations made by Expert
PERILLI, there are the issues that the state must provide the complainant access to necessary
information, the efficiency of investigation must be granted and the prosecutor must have the
duties and responsibilities that are stated in ECHR decisions and the investigation must be
carried out independently from the institutions and the person that are engaged in the incident.
In the Circular letter, various recent amendments and improvements on Constitutional basis
primarily in Turkish Penal Code and Criminal Court Law in terms of human rights violations,
torture and maltreatment are mentioned and our responsibilities in the matter arising from
international law are reminded. In the Circular letter, especially necessary care on violations
of human rights, torture and maltreatment; that the investigation must be carried out by
prosecutors themselves in accordance with ECHR decisions and measure must be taken to
increase awareness about these, are included. Therefore, a general perspective is presented in
31

terms of EU Acquis. This Circular was accepted on June 30 th 2011 in General Assembly and
was upgraded by being combined with the circulars issued by General Directorate of Penal
Affairs, Ministry of Justice on 01/01/2006 having the subject matters “Prevention of violation
of human rights in investigations” and “ Investigation into the allegations of torture and
maltreatment”.
Basically, in the Circular letter, the conduct of investigation in compliance with human rights
and right to fair trial are emphasized. The perspectives of ECHR and European Court on
Human Rights and provisions of national regulations are outlined.
Also, the preceding decisions of ECHR about Turkey, UK, Russia and England are referred
to.
In the text of Circular letter, conventions directly related with the issue are referred to and
improving awareness is aimed with these. (United Nations Convention against Torture and
Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment, Manual on the Effective
Investigation and Documentation of Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading
Treatment or Punishment which was adopted by the resolution of United Nations General
Assembly numbered A/RES/55/89, dated April 20th 2000 (İstanbul Protocol)
9- Examination of Corpse and Making Autopsy
Among the important documents about autopsy are; report of Parliamentary Assembly of the
Council of Europe dated October 31 st 1990, numbered 6332, recommendation of Council of
Europe Committee of Ministers dated February 2 nd 1999, numbered R(99)3, Model Autopsy
Report of EU and various decisions of ECHR.
In the report of Parliamentary Assembly of the Council of Europe dated October 31 st 1990,
the autopsy is defined and the reason why it is done are explained and some examples of
regulations about the matter from member states to Council of Europe are mentioned.
In this report, some principles such as the autopsy must be made by trained and experienced
forensic pathologist, and if a death case occurs during detention and a suspicion arises about
it, autopsy must be made, are mentioned.
The recommendation of Council of Europe Committee of Ministers, numbered R(99)3, points
out important matters in crime scene investigation, the roles of medico-legal professionals;
and states the need that where medico-legal autopsy is possible , it must be made by at least
doctors one of them being specialized in forensic pathology. The things that need to be done
before beginning autopsy and internal and external examination that will be done during
autopsy are told in detail in the report. In this document, some point in terms of autopsy report
are pointed out and also stated that the report must be clear, readable, and can also be
understood by those who are not medical staff. In the report, it is written that when there are
alternatives reason of death, and it is not possible to identify the correct one, the expert needs
to define these alternatives and put them in order according to probabilities and if this is not
possible, he/she needs to define the reason of death as unidentified. Another important point
in the report is that; it states that the interval between the date of the autopsy and the
temporary report must not exceed one or two days; and the interval between the autopsy and
the final report must be close. UN Model Autopsy Report sets forth a comprehensive list of
steps that need to be taken in a basic autopsy. In this context, the importance of giving the
expert who is to examine, at least 12 hours for an appropriate examination is emphasized.
32

Also, there are detailed evaluations on how the examination shall be during autopsy and crime
scene investigation.
In the Circular letter, the UN Protocol is referred to; and the request to consider these matters
and texts of Protocol in English and Turkish are attached to the Circular letter.
Furthermore, In the report about “ Efficiency of Judiciary and Criminal Justice System”
prepared by Luca PERILLI, Italian judge, at the end of her visit to Turkey between 17 th -21 st
January 2011 in the scope of Independent Expert Visit organized by European Commission
chapter “Judiciary and Fundamental Rights”, autopsy is defined as a mean for prosecutors in
terms of protecting evidences; the importance of autopsy in objective analysis of clinical
findings including the reasons of death is emphasized and reference is made to Salma/Turkey
case in this context. In the decision of ECHR dated 2000 application no 21986/93, in short,
the importance of making an autopsy which includes all clinical findings is stated. In the
Judicial Reform Strategic Paper and Action Plan, the points such as alignment with
international standards, following technology, improving the capacity of human resources in
the scope of improving the capacity of Forensic Medicine Institute are stressed.
It is considered that the Circular letter includes well-directed elements when the documents
and the issues mentioned in them are taken into consideration.
In the Circular letter, crime scene investigation, corpse examination and the things that need
to be done during autopsy are discussed in detail in compliance with the abovementioned
documents.
As it was accepted on June 30 th 2011 in General Assembly meeting, the part related to
autopsy in the Circular letter issued by General Directorate of Penal Affairs, Ministry of
Justice having the subject matter “Murder and Incidents of by Unknown Assailants” is
included in this Circular and so that repetition is prevented.
In the Circular letter, it is emphasized that corpse examination and autopsy are indispensable
with their role of enlightening investigation and so they must be proper and made in a short
time.
In preparation of the Circular letter, national regulations on corpse examination and autopsy
and the perspectives of ECHR and European Court on Human Rights were outlined and in
this context, the decisions of ECHR which are related with the matter were referred to.
Rules about possibility of organ and tissue transplantation in case of cerebral death resulting
from criminal cases which are covered in fourth paragraph of article 14 of Law on Organ and
Tissue Transplantation are explained. So that, for the first time this issue which serves the
autopsy procedure as well as serving a matter which has significant part in terms of right to
life has been reminded in Circular letter to those who are to implement. Ministry of Health
and Forensic Medicine Institute demanded this issue to be included in a Circular and then
announced to the prosecutors.
Moreover, principles about providing deserted bodies for scientific studies are set forth upon
requests of Presidency of Forensic Medicine Institute and universities.
Principles and Methods of Investigation
It is clear in the Circular that the importance of carrying out investigations to search the truth
respecting human rights, and doing this in time, efficiently, in a complete way, in a short time
and within an order to provide a fair trial afterwards are mentioned.
33

In this context, the points that need attention which are; how the enforcement officers must
react during their duties when they hesitate, the matters of importance to prevent unnecessary
exchange of letters; and complexities, benefiting from the term of custody in terms of
investigation, giving priority to the cases in which suspects are detained in investigation,
respecting the right to a fair trial and not restricting the right to defend, are mentioned as well
as exhibiting due care to the rights of aggrieved and the right to benefit from the assistance of
an attorney.
In Accession Partnership Document 2008, the training of enforcement forces in terms of
human rights and investigation techniques are referred to. Also this issue was stated in 2008
National Programme, besides “the right of freedom and security” and “the right to fair trial”
are included. It is considered that the issues mentioned in these documents are in compliance
with the issues in the Circular letter.
In Progress Reports generally, the issues discussed are: providing legal procedures related to
pretrial custody period comply with ECHR provisions and European Court of Human Rights
opinions; the significance of education on human rights in police schools; the importance of
training enforcement forces in various subjects, the supervision of security forces’ activities,
taking efficient measures against maltreatment, the limitations on freedom of expression and
lengthy detention period before hearing. It is considered that this Circular letter is a
constructive step with this respect.
As accepted on June 30 th 2011 in General Assembly meeting, the Circular letters issued by
General Directorate of Penal Affairs, Ministry of Justice having the subject matter “Murder
and Incidents of by Unknown Assailants” no(22), “The Right to Benefit from Assistance of an
Attorney for Suspects” no(24), “Opposition to Law on Meetings and Demonstrations” no(34)
“Investigations into the accidents that happened on State railways” no (36) and “Forest Fires”
no (37) were combined with this Circular letter as they are serving as announcement to
prosecutors in terms of careful conduct of investigations and as they include articles of Laws,
Constitution and European Convention on Human Rights.
Basically, in the Circular letter, fundamental rules that needs to be obeyed in a fast, efficient
and well-grounded investigation which is expected to be carried out in compliance with
fundamental human rights and fair trial principle are mentioned; and faults that are considered
to be occur often in implementation are reminded to the prosecutors in itemized form to create
unity among officials in order to provide guidance.
In preparation of the Circular letter, national regulations on investigation and the perspectives
of ECHR and European Court on Human Rights were outlined and in this context, the
precedent decisions of ECHR about the total 24 cases from Turkey, Bulgaria, Netherland,
Belgium and Austria which are related with the matter were referred to. International
documents which are accepted about investigation phase are mentioned in respect to their
similarity to the subject of the Circular letter and in order to improve awareness. (UN
Declaration of Basic Principles of Justice for Victims of Crime and Abuse of Power dated 29
November 1985; Guidelines on the Role of Prosecutors dated 7 th September 1990 which was
accepted in UN Conference on Prevention of Crime and Treatment of Offenders; UN
Principles on the Effective Prevention and Investigation of Extra-legal, Arbitrary
and Summary Executions dated 24 th May 1989)
34

11- Special Investigation Methods
In the Circular letter, it is pointed out that time, effort must not be wasted because of
unnecessary exchange of letters among Council of Higher Education, higher education
institutions and judicial authorities and there must not be dispute among these in terms of
duties and powers; and also stated that by referring to article 145 of Constitution which reads
as “ Except the time of war, persons who are not soldiers can not be tried in military courts”
military personnel must be tried according to the procedure in relevant law.
In Accession Partnership Document 2008, the point that the judicial authority of the military
courts are limited to the matters of military personnel in relation to their military duties; and
in National Programme 2008, it is stated that legislations will be carried on about defining the
duties and powers of military courts and steps for expedition of judiciary and improving its
efficiency are referred to. These issues are similar to the content of Circular letter.
In all Progress Reports, the trial of military personnel and the powers and duties of military
courts are mentioned. In the Progress Reports of recent years, it is stated in terms of the
criticism on these matters that with the harmonization package, the trials of civilians by
military courts are prevented and the changes in the package receive positive evaluation. In
2010 Progress Report, the issues that are mentioned in the Circular letter are discussed in the
context of bringing the decisions of Supreme Military Council into judicial review.
In conclusion, in the Circular letter the methods and rules that are to be abided by in the
course of investigations about soldiers and members of Higher Education Council are
explained in detail and also provisions in other private laws are pointed out.
12- Information About The Persons For Whom There is A Ban On Leaving The
Country
With the Constitution and the European Convention on Human Rights, it has been aimed that
freedom of travel granted under the aforesaid provisions of the Law no 5682 is not restricted
unfairly and unjust treatments are not caused.
13- Laundry of Assets Derived from Crime
In this Circular that has been prepared in consensus with the authorities of the Financial
Crimes Investigation Board of the Ministry of Finance, it is aimed to promote awareness in
practice by including national and international legislation.
In the Circular; it is seen that various provisions are contained for the purposes of preventing
laundry of assets derived from crime, being able to combat this crime more effectively and
decisively, catching the perpetrators of crime, revealing the connections, being able to seize
and confiscate assets derived from crime, providing successful imposition of an interim
injunction over the claims and liabilities, and ensuring co-operation and coordination between
the relevant agencies during the investigation process.
In the Accession Partnership Document for the year 2008, the issues of implementation of
National Strategy For Combating Organized Crime and reinforcement of combat against
organized crime, illicit drugs, human trafficking, fraud, corruption and money laundering
were contained.
35

In the Progress Report for the year 2010, on the other hand, it was mentioned that progress
had been made for combating money laundering with regard to complying with EU Acquis,
touching some arrangements adopted in this regard.
It is considered that the provisions that the Circular provides for the purpose of prevention of
laundering of assets derived from crime overlap the documents mentioned.
14- Investigations and Prosecutions Relating To Incidences of Corruption
In this Circular that was prepared in consensus with the authorities of the General Directorate
of International Law and Foreign Affairs of Ministry of Justice and the Financial Crimes
Investigation Board of the Ministry of Finance, it is aimed to promote the awareness again in
parallel with national and international legislation.
In the Accession Partnership Document for the year 2008, the issue of establishment of a
comprehensive fighting against corruption strategy, including high – level combat against
corruption as well, and of setting up of a central structure for monitoring implementation of
this through statistical information and development of coordination between all the relevant
agencies was contained. In the National Programme, on the other hand, it was mentioned that
Turkey had undersigned and ratified UN Convention Against Corruption, in Turkey, the
works for enhancement of good governance and transparency and for providing coordination
between the agencies combating corruption and for development of a comprehensive fighting
against corruption strategy were well underway, and as for the fighting against corruption
efforts, compliance on fighting against corruption with EU acquis was contained in the
programme.
Fighting against corruption and the inconveniences in this matter is one of the issues that are
frequently contained in the Progress Reports as well. Despite the measures adopted in the
issue of fighting against corruption, in the Progress Reports, attention is drawn to the fact that
in general there should be a progress in this issue.
In the said Circular, the issues were handled as such that the prosecutors should deal with the
incidence immediately in cases where incidences of corruption occur and they should launch
and carry out the investigation, reporting the incidence to relevant agencies, making
contribution into concluding cases rapidly and accurately, taking protective measures for the
revenues anticipated to have been derived from the said crimes and the things that should be
done in investigations involving the crime of bribing foreign public officials. The said issues
in the Circular were prepared for the purpose of concluding the investigations and
prosecutions as soon as possible, imposing the penalties in an effective manner and taking
into consideration the international essential papers related with the issue.
In the Circular, it is possible to see the reflections of precautionary measure contained in The
Council of Europe Civil Law Convention on Corruption and of the regulations for
international cooperation. Issues such as the measures to be considered the revenues derived
from a crime contained in The Council of Europe Civil Law Convention on Corruption, the
cooperation between national agencies, the extradition were also dealt with in the scope of the
Circular. Similarly, it is also a positive step that the arrangement related with the
responsibility of the legal entities in the Convention was contained in the Circular also by
making reference to the national legislation. Also, in the “First and Second Rounds of Mutual
Evaluation Addendum Compliance Report of Turkey”, dated 11 April 2010, of GRECO
36

(Group of States Against Corruption – GRECO), it is noticed that penal liability of legal
entities by making reference to this Convention. In addition, it is noticed that the issue of
liability of legal entities is contained in UN Convention Against Corruption as well. In the EU
Council’s Framework Decision dated 22 July 2003 and no. 2003/568 governing fighting
corruption in the private sector, the liability of legal entities were mentioned as well and the
importance of penalizing in an effective, proportionate and deterrent manner was highlighted.
In the Circular, arrangements concerning liability of legal entities were contained.
15- Official Correspondences
The proceedings and principles to be taken into consideration in official correspondences with
the Board were determined.
Particularly; making correspondences in the medium of National Judiciary Informatics
System (NJIS) by means of using secured electronic signature, making correspondences such
as duty certificates requested for reasons of gun licenses, passports and spouse-related,
passport request forms, promotions, appointments and authorization certificates, education
request forms or petitions, petitions of review and objections and declarations of property that
will not entail asking for the positions of Chief Public Prosecutor or of Chairman of the
Commission, directly by those concerned are among significant novelties. Besides, the
presidencies of commission were also granted authorization for making direct
correspondences without asking for the intermediary of Chief Public Prosecutor’s Offices.
16- Searching, Examining and Investigation Proceedings Regarding Judges and
Prosecutors
The procedure required to be followed concerning the reportings and complaints about judges
and prosecutors falling within the remit of Third Circuit of the Board was considered, a
parallel turn of phrase was adopted by taking into account that it abides by the same
procedure with the Circular on investigation proceedings about the senior law enforcement
officers.
In the Accession Partnership Document for the year 2008, it was expressed as a necessity that
on Examining system the Supreme Council Judges and Prosecutors and the judiciary should
be independent of other governmental agencies and that the Supreme Council Judges and
Prosecutors should be ensured that it represented the whole of the judiciary.
In the National Program for the year 2008, it was mentioned that in crime prosecution and
invention, arrangements on duties, powers and responsibilities of law enforcementprosecutor’s
office would be continued, on the basis of the principle of separation and
independence of executive and judiciary powers under the Constitution, in line with best
practices in EU countries.
EU Progress Reports criticized, in terms of justice independence, that justice inspectors
responsible for assessment of the performances of judges and prosecutors were affiliated to
the Ministry of Justice and justice inspectors could seek, under a regulation passed in 2007, a
court rule granting authorization to tap the telephone conversations of justice members.
In the Progress Report for the year 2010, on the other hand, it was mentioned that the justice
inspectors assessing the performances of judges and prosecutors would then be reporting not
to the Ministry of Justice but to the Supreme Council Judges and Prosecutors.
37

With the Circular, the issues pertaining to Searching, Examining and investigation
proceedings about judges and prosecutors were arranged in a covering the assurance of
procedure and the right of defense for the persons being subjects of an
investigation/examination; Since the provisions that would allow translation into practical
action of the assurances introduced in terms of searching and investigation proceedings
pursuant to the Constitution, Law No 6087 On Supreme Council of Judges and Prosecutors,
and Law No 2802 On Judges and Prosecutors, the Constitution were contained, it is
considered that it will be a positive step in terms of its inputs into meeting the criticisms
contained in EU Progress Reports.
17- Searching, Investigation and Prosecution Proceedings Commenced For the Highest-
Ranking Law Enforcement Chiefs
The procedure required to be followed concerning the reportings and complaints about
highest - ranking law enforcement chiefs, falling within the remit of Third Circuit of the
Board was considered, a parallel turn of phrase was adopted by taking into account that it
abides by the same procedure with the Circular on investigation proceedings about the judges
and prosecutors.
In the Progress Report for the year 2010, it was mentioned that effective carrying out of
judicial and administrative investigations on law enforcement members continued to pose a
problem.
In Article 9 of European Council Ministers Committee’s Recommendation numbered
(2001)10 and titled “Europe Police Ethic Code”, it was mentioned under the heading Police
and Crime Justice System that the police will provide functional and appropriate cooperation
with the prosecutor; in places where the police (law enforcement) are under the command of
the prosecutor or the investigating magistrate as is the case in Turkey, the police will receive
clear instructions regarding the priorities and process of the investigation the police will be
carrying out, during the process, the police will give information to their senior investigating
chiefs as to the instructions are carried out, elaborating regular reports in particular about the
going of the case under investigation. At the same time, in Article 33, it was highlighted the
fact that disciplinary measures taken against employees of the police service should be subject
to the control of an independent court or organ; in Article 34, public institutions would
provide required support against unfounded allegations that might be made to the police and
their duties.
In compliance with the said provisions, the Circular was prepared to clarify the issue of how
the investigation and Examining power vested in the prosecutors who are investigating
superior of law enforcement under Law no 5271 would be used. The Circular, described the
investigation and searching proceeding to be carried out about the highest – ranking law
enforcement chiefs by bringing clarification to the respective laws, shedding a light on how
the practice should be done following the new Law on Supreme Council of Judges and
Prosecutors. The Circular described that highest ranking law enforcement chiefs were also
subject to inspection as were the other law enforcement personnel, but that these people were
subject to jurisdiction procedures to which judges were subject, which constituted an
assurance against unjust allegations and explained the process in details.
38

18- Implementation of The Law On Protection of the Family
In the Circular, in implementation of the Law no 4320 On Protection of the Family, by
introducing provisions for adopting protection decisions, their registration to National
Judiciary Informatics System, points to take care of in the enforcement, monitoring the
enforcement, there was no need for finalization of the decision of such protection decisions,
specialization of the Public Prosecutor and of the personnel, prevention of inconveniences in
practice in this regard was intended for.
In the Accession Partnership Document for the year 2008, implementation of the legislation
regarding women rights and taking of counter - measures for any sort of acts of violence,
including honour crimes are among the priorities therein. The said priorities were also
contained under the title ‘women rights’ of the Political Criteria in 2008 National Programme.
In the EU Progress Report, on the other hand, mention was made that serious problems
continued to exist in the issues of honour killings, marriages acted in early age and forcibly
and domestic violence against women, it was expressed that the legislation should be
implemented in coherence throughout the country.
In 23th paragraph, Unofficial Screening Final Report says that lawful arrangements are
sufficient, however certain problems continue their existence in implementation of the
legislation regarding the issue, including the Law On Protection of the Family.
In the Circular aimed at elimination of some problems on implementation of the Law On
Protection of the Family, it can possibly be termed as a positive step in that it aims at
eliminating the criticisms cited above and that it is compliant with the specified priorities.
With the Circular, the measures considered blocking the violence aimed at women will be
monitored intensively and support will be provided to training and awareness promotion
activities in this issue.
19- Map and Air Photograph Requests
The issues were arranged such as that courts may directly ask information, documents from
all the institutions and agencies; in this connection, they may ask the same from General
Command of Mapping, and that in each court house, a map information officer should be
employed, the requests should be processed by this officer in electronic medium from the
Internet address of General Command of Mapping, issues that should be made requests for,
interrogation of the fees and depositing them, which ones of the maps with which the work is
finished should be returned, which ones may be retained in the court house, all the
transactions should be made from National Judiciary Informatics System after the integrations
of National Judiciary Informatics System - General Command of Mapping.
With implementation of the Circular, Office of Map already setup within General Directorate
of Law Affairs of the Ministry of Justice was abolished, the principle of independence of
courts are reinforced through abolishment of the arrangements stipulating bureaucracy that the
courts should relate their map and air photography requests via the Ministry of Justice to the
command in question and the Ministry should appoint a payroll master for paying for the fees
and sending of the maps.
39

20- Requests for Position
The procedures and rules to be followed as to the positions to be requested from the Board
have been determined. To date, it has been targeted to prevent procedure inconveniences
experienced both within the Ministry and the Board regarding the requests and to relate
especially those issues requested particularly from the organization to the General Secretariat
after sifting them through a certain filter.
In the Circular, the issues stipulating that positions should not be asked of in matters of
irrelevance, what is a requisite prior to making a request for position and the ones that should
be considered while making a request for position have been arranged, it has been stipulated,
by reporting the results of the meetings held in the court houses and about the inconveniences
in practice to the Board, that arrangements could be made in such issues and provisions for
blocking to make unnecessary correspondences have been contained.
21- Issues To Be Considered In Submitting Files For Examination By Way of Law
By regulating the issues such as keeping files orderly, appending all documentation to
National Judiciary Informatics System, sending penal law suit files directly to Supreme Court
of Appeals Prosecutor’s Office without asking for the intermediary of Offices of Public
Prosecutors, placement of files in separate envelopes, the envelopes on the other hand can be
sent collectively in sacks, sending files with all of their appendices to the department in
charge, checking out on appeal fees, paying attention to the notification, when a warrant with
electronic signature arrives from the Supreme Court of Appeals, extraction of it into a file
from National Judiciary Informatics System, when a warrant with electronic signature arrives
from the Supreme Court of Appeals, registering it from National Judiciary Informatics System
in line with the procedures of applications and giving a receipt document free of charge,
prevention of inconveniences in such issues and provision of unity have been targeted.
The positions of Supreme Court Office of the Prosecutor, the Supreme Administrative Court
and the Supreme Court of Appeals in this issue have been evaluated and processed.
Thus, quickening the lawful way of process has been targeted.
22- Expenses of Service of Notification Made at District Administrative, Administrative
and Tax Courts
In administrative justice, achievement of unification of practice has been aimed by
mentioning the fact that expenditures and expenses of notification should, first of all, be
charged as money, while those who bring it as stamps should not be rejected, either; monetary
transactions should be made at National Judiciary Informatics System and auditing
transactions should be performed by taking these data into the account.
23- Issues To Be Considered In Submitting Petitions Intended For A Court In
Somewhere Else
In the Circular, following referral of petitions of appellate or appeals submitted for sending to
a court in somewhere else, and of the other petitions, the issues to be considered have been
determined for provision of their being sent to the court in question by taking also the fact that
they may be time – bound in terms of any loss of right and complaints.
40

The said Circular, is a positive step in terms of its input into the targets such as enhancement
of efficiency and effectiveness and facilitation of access to justice being stipulated in the
National Programme and is articulated in other negotiation papers by and large.
24- Proceedings of Referral
In the Accession Partnership Document for the year 2008 and in National Programme for the
year 2008, the issues of efficiency and effectiveness of justice and enhancement of trust in
justice issues are also available among targets.
In EU Progress Reports, too, with regard to effectiveness of justice, steps taken for quickening
the judicial processes wee mentioned as well.
In 23th paragraph, Unofficial Screening Final Report, mention was made of the fact that
unnecessary cost and time losses should not be caused to.
Among the results expected of the ‘Project of Supporting Court Administration System In
Turkey’ carried out by the Ministry of Justice and European Council and is based on the idea
of developing a more effective court administration, it appears that the issues of training a
more educated clerk personnel and bringing the group of judges and prosecutors to a more
effective position about their non-judicial responsibilities by increasing the qualifications of
the administrative staff were contained.
In the report about “ Efficiency of Judiciary and Criminal Justice System” prepared by Luca
PERILLI, Italian judge, at the end of her visit to Turkey between 17 th -21 st January 2011 in
the scope of Independent Expert Visit of European Commission with the paragraph “Judiciary
and Fundamental Rights” with the title “The role and Function of Judicial Enforcement
Officers", the suggestions of assigning non-judiciary duties of judges to the qualified
personnel fit for this task in order to reduce workload of judges in the recommendation no R
(2010)12 of European Council’s Committee of Ministers regarding independence, efficiency
and responsibilities of judges, in the position no. 6 (2004) of the Consultative Council of
European Judges of European Council and in the position no. 11 (2008) of the Consultative
Council of European Judges of European Council regarding quality of judiciary decisions;
have been expressed in different ways.
In the Circular, it is pointed out that in compliance with the said documents; the issues of
front desk application, utilization of National Judiciary Informatics System for transactions,
giving receipt documents to the petitioners and owners of documents free of charge, as a
requirement of court administration support project and in the framework of the provisions
introduced by the Civil Procedures Law No 6100, referral transactions may also be made by
those other than judges and prosecutors.
25- Inspection of Clerk Services of Courts and Enforcement and Bankruptcy Offices
In 23th Paragraph of Unofficial Screening Final Report, mention was made of the fact that
National Judiciary Informatics System Informatics System, which is an e-justice system, had
been scheduled to be completed in a way to cover entire justice at the end of the year and that
the system not only allowed the justice members to establish communication both among
themselves but also provided them the opportunity to exchange of information with other
agencies and institutions as well. It appears that the points highlighted reveals significance of
National Judiciary Informatics System for our country.
41

In the report about “ Efficiency of Judiciary and Criminal Justice System” prepared by Luca
PERILLI, Italian judge, at the end of her visit to Turkey between 17 th -21 st January 2011 in
the scope of Independent Expert Visit of European Commission with the paragraph “Judiciary
and Fundamental Rights” with the title “The role and Function of Judicial Enforcement
Officers", it is mentioned that both efficiency and the quality of the works they are doing can
be increased by assigning non-judicial duties of judges to court clerks offices and clerks. In
this scope, arrangement of duties of clerks and employees of court clerks office is
recommended in order to create specialized and trained administrative staff. As is apparent, in
accordance with the report, in order to enhance effectiveness in justice, there exists an
expectation in that court clerks offices should alleviate the workload of judges by taking up
duties in certain areas.
In recommendation of European Council’s Committee of Ministers that was adopted on 17
October 2010 with no. R (2010)12, regarding independence, efficiency and responsibilities, it
was recommended that non-judicial duties of judges should be entrusted with qualified
personnel fit for this task in order to alleviate the workload in courts.
In the section titled ‘Quality and Assessment of Justice System; statistical information;
monitoring procedures’ of the Consultative Council of European Judges of European
Council’s position dated 24 November 2004 and no. 6 (2004), the importance of activities not
only of judges but also of governmental officers in terms of justice were touched, also in
terms of justice infra-structure, the issues such as building, equipment, support personnel were
contained.
In the Circular, in the scope of administrative duties of judges, inspection of court clerks
offices at least once quarterly, taking into account whether the inspections are carried out over
National Judiciary Informatics System timely, correctly and completely during inspections
has been arranged.
Also in line with the Inspection Board of Supreme Council of Judges and Prosecutors,
monetary and cash audit of judges are not contained. The Circular No. 131 of the Ministry of
Justice, which is the sole legal basis, was abolished upon issuance of this Circular. The
Ministry of Justice is required to make a Circular, in the scope of administrative duties
regarding the fact that monetary and cash account audits of law courts will be made by
prosecutors.
Since European Union also demanded that judges should be dismissed from administrative
duties, the Circular appears to be in compliance with the process of acquis in this form of it.
26- Specialization of Public Prosecutor in Crimes Regarding Infringement of Intellectual
and Industrial Rights and Prevention of Tax Loss of the State In This Area
The Circular has been formed in line with the positions of Ministry of Justice’s General
Directorate of European Union, the Ministry of Culture and Tourism, The Ministry of
European Union; in this line, the importance of the issue and entire international and national
legislation appertaining to the issue were mentioned, provisions were introduced for sending
clauses regarding these crimes to directorate of tax administrations, notifying rightful owners,
ensuring specialization of Public Prosecutor and of the personnel and setting up of an office
wherein more than 500 investigation files are present.
42

In National Programme for the year 2008; it was mentioned that necessary infra-structure
works were accelerated for enhancement of functionality and efficiency of justice, in this
connection, mention was made of establishment of new courts and rendering them
operational; merging court houses that are near one another; promote specialized courts.
In EU Progress Reports; it is mentioned that there are inconveniences in practice although
legislation is greatly compliant with the acquis and is sufficient; administrative capacity falls
short in terms of ensuring effective enforcement required by the Customs Union Decision;
major updated bills regulating industrial property rights, in a way to include deterrent penal
sanctions are still pending ratification; it is of paramount importance that more cooperation
and coordination should be provided between public institutions concerned with intellectual
property rights and specialized executive units of intellectual property rights, owners of
intellectual property rights should be represented better in public platforms regarding
intellectual property rights.
In addition to this, importance of promoting public awareness about the risks posed by
imitation and backstreet products in terms of user safety, public order and public sanitation
was highlighted. In the reports, inconsistencies observed practices of specialized courts in this
field and the differences between the Turkish Patent Institute and court verdicts continued,
highlighting unavailability of reliable statistical information.
In the Circular, various measures for achievement of a more effective combat against the
violations in the field of intellectual and industrial rights are contained, such as notifying
relevant agencies of court verdicts, establishing specialized units specialized in this field in
order for finalization of investigations in a quick way. Besides, realization of investigations in
an effective and quick way was aimed through providing specialization, which was achieved
in the courts of first instance, in intellectual and industrial rights also in Public Prosecutors
Offices that are carrying out the investigations into violations of these rights as well. In this
scope, arrangements in the Circular will make an input into elimination of the above cited
inconveniences.
27- Official Advertisements
The issues that official advertisement should be given in places through Press Advertising
Agency branches where they are available, while in places where they are not available, they
should be advertised in newspapers having the right to advertise official advertisement via
Governorships have been arranged.
28- Requests Regarding Correction of One’s Name, Surname and Age
In lawsuits of correcting name, surname and age, arrangements have been introduced that
querying should be made regarding the person asking for such correction from National
Judiciary Informatics System and KİHBİ; General Directorate of Population and Citizenship
Affairs and the Directorates of Civil Registry are exempt from any sort of legal fees and of
any sort of court fees.
29- Timesheets, Employment Records and Success Reporting Forms
Principles to be abided by in drawing up of timesheets, employment records and success
reporting forms were determined, particularly mentioning the fact that files ending up in
43

econciliation in penalties and the ones referred to reconciliation would be taken into
consideration a positive case for promotion, earning this institution functionality was targeted.
It appears that the issues regarding performances of judges and prosecutors are touched in
Progress Reports for the years 2008, 2009 and 2010.
30- Fact sheets for Judge and Prosecutor
Fact sheet has been re-arranged, in a way that can be used for personal transactions, training,
sending abroad to be made by the Board and other similar issues, additionally positions of
foreign language has been broadened, academic publications slot has been added.
In personal transactions, primary school, secondary school, high school and college education
slot anticipated as not having a realistic function was removed. This situation overlaps the
principle adopted in the Regulation of the Inspection Board.
With creation of the form in electronic medium from National Judiciary Informatics System,
creating a structure suitable for admission to reporting in terms of the data stipulated without
having to process them separately for a second time at the headquarters was targeted.
31- Unrevealing The Identities and Images of Public Officials Involved In Enforcement
of the Prevention of Terrorism Act While They Are Being Heard As Witnesses
The Progress Report for the year 2008 quoted positively that a new witness protection law
having sufficient provisions guaranteeing the security and identities of witnesses and that a
Witness Protection Unit was setup within Turkish National Police.
In the Circular, it is pointed out that when public officials involved in prevention of terrorism
during the rounds of investigations and prosecutions are appealed to for their testimony in
capacity of witness during investigations and prosecutions, taking into account the first
paragraph of Article 58 of the Criminal Procedure Code # 5271 and of first paragraph of
Article 6 of the Prevention of Terrorism Act # 3713 necessary measures should be taken for
not revealing their identity and images.
32- Issues To Be Considered In Employment Of Undercover Investigator
In implementation of employment of undercover investigator stipulated in Criminal Procedure
Code; since the issues of not using identity number which will ensure identity of the person
missioned to remain unrevealed, in accordance of the “Regulation On Monitoring Of
Communications Via Telecommunication Stipulated In Criminal Procedure Code; Under
Cover Investigator and Implementation of Surveillance Measures Through Technical
Equipments” and not assigning identity number to the law enforcement personnel designated
as the responsible law enforcement officer by the relevant enforcement unit, which is also
compulsory, are experienced frequently, by taking into account particularly on the demand of
General Directorate of Security in drawing up of a separate Circular in this issue, the
importance, purpose of said institution and utilisation of ID number were reminded to
enforcers.
33- Confidentiality of The Investigation and Informing The Press
During investigation, operation of press spokesman agency and the rules to be abided by in
this issue were contained, the balance between confidentiality of investigation and the right to
44

get to news of the press was pointed out and case law precedents of ECHR in this respect
were contained.
Paragraph 20 of the report prepared on ‘Freedom of Expression and Press’ in the aftermath of
the visit paid to Turkey between 27-29 April 2011 by Council of EUrope, Human Rights
Commissioner Thomas Hammerberg said that Article 285 (the crime of infringement of the
confidentiality of an investigation) and Article 288 (the crime of attempting to enure the
judicial authorities) were exerting a pressure on freedom of expression, the number of
lawsuits filed against journalists had shown an increase since 2007 in the scope of Ergenekon
Lawsuit for infringement of these articles. According to the European Commission, the
number of lawsuits filed against since 2010 based on these articles is around 4,000.
The Circular in question has been prepared for the purposes of informing the press on
investigations, preventing information pollution, protecting presumption of innocence and of
personal rights and increasing confidence in justice. When the implementation is translated
into practical action, positive steps will have been taken on the way to investigations’ being
under the influence and preventing injuries to the presumption of innocence. The circular
which has been prepared for both reducing the number of lawsuits filed and informing the
common public, keeping the confidentiality of the investigations will possibly be a positive
step as of its purpose.
34- The Procedures and Principles for Sending Abroad of Judges and Prosecuters
Article 49 of Law No: 2802 of Judges and Prosecutors was amended by Decree Law No: 650.
As a result of this change, HCoJP has become the competent authority on the practice of
sending of judges and prosecutors. Judges and prosecutors can be sent abroad the scope of the
professional training, scholarship or technical co-operation by the HCoJP. In addition, they
can be sent abroad for internship and research related to their profession. The procedures and
principles for sending abroad of judges and prosecutors are designed in the Circular letter.
45

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-168-2011 17/05/2011
Konu : Hâkim ve savclarn yllk, mazeret,
hastalk ve refakat ile aylksz izinleri
GENELGE
No: 1
Bilindiği üzere, 2802 sayl Hâkimler ve Savclar Kanunu’nun 55’inci maddesinin
birinci ve ikinci fkralarnda; hâkim ve savclarn yllk ara vermeden faydalanacaklar, yllk
ara vermeden faydalananlara o yl için ayrca yllk izin verilmeyeceği belirtilmiştir.
Ayn Kanun’un 56’nc maddesinin birinci ve ikinci fkralarnda, yllk ara vermeden
yararlanmayan hâkim ve savclara uygun görülecek zamanlarda normal yol süresi hariç otuz
gün yllk izin verileceği, birbirini izleyen son iki yln izninin bir arada ya da bölümlere
ayrlarak verilebileceği, daha önceki yllara ait izin haklarnn da düşeceği hususlar
düzenlenmiştir.
Anlan maddenin üçüncü fkrasnda ise, acil ve zorunlu hâllerde, ilgilisine göre ağr
ceza Cumhuriyet başsavclar veya adalet komisyonu başkanlarnn üç güne kadar mazeret
izni verebilecekleri, dördüncü fkrasnda da hâkim ve savclarn; mazeret, hastalk ve aylksz
izinleri hakknda Devlet Memurlar Kanunu’ndaki hükümlerin uygulanacağ vurgulanmştr.
2802 sayl Kanun’un 55 ve 56’nc maddeleri birlikte değerlendirildiğinde, hâkim ve
savclarn öncelikli olarak yllk ara vermeden yaralandrlmalar, yllk ara vermeden
yararlanmayanlara ise yllk izin verilmesi gerektiği anlaşlmaktadr.
Öte yandan, 13/02/2011 tarihli ve 6111 sayl Kanun’la değişik 657 sayl Devlet
Memurlar Kanunu’nun 104’üncü maddesinde mazeret iznine, 105’inci maddesinde hastalk
ve refakat iznine, 108’inci maddesinde ise aylksz izne ilişkin hükümlere yer verilmiştir.
Diğer taraftan, 11/12/2010 tarihli ve 6087 sayl Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu
Kanunu’nun 10’uncu maddesinin ikinci fkrasnn (e) bendinde, hâkim ve savclarn izin
işlemlerinin Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu Genel Sekreterliğince yürütüleceği
belirtilmiştir.
Bu bakmdan, anlan Kanun değişiklikleri de dikkate alnmak suretiyle 2802 sayl
Kanun’a tabi hâkim ve savclarn izinleri konusunda yaşanan tereddütlerin giderilmesi ve
uygulamada kolaylk sağlanmas amacyla yllk, mazeret, hastalk ve refakat ile aylksz
izinlerin kullanlmasnda aşağdaki usul ve esaslar belirlenmiştir.
A) Yllk izin :
1) Her yl ocak aynda yaplan çalşma ile yllk ara vermeden faydalandrlmas
kararlaştrlan hâkim ve Cumhuriyet savclarnn, zorunluluk olmadkça izin
verilmeyeceğinden, o yla ait izin talebinde bulunmamas,
2) Adli yarg birinci bölge ağr ceza merkezlerinde görev yapan ve yllk ara verme
döneminde nöbetçi olmas kararlaştrlan hâkim ve Cumhuriyet savclarnn talepleri ve kadro
durumu dikkate alnarak, yllk izinlerini hangi tarihler arasnda kullanacaklarna ilişkin
planlamann her yl şubat aynn on beşinci gününe kadar adli yarg ilk derece mahkemesi
adalet komisyonlar ve ağr ceza Cumhuriyet başsavclar tarafndan Ulusal Yarg Ağ Bilişim
Sistemi (UYAP) yoluyla Genel Sekreterliğe bildirilmesi, zorunlu hâller dşnda ilgililere yllk
izinlerinin belirlenen tarihlerde kullandrlmas,
46

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-168-2011
3) Yllk izin taleplerinin, iznin kullanlmak istendiği tarih ve geçirileceği yer açkça
gösterilmek suretiyle ve bu tarihten en az 15 gün önce;
a) Adli yargda görevli Cumhuriyet savclar için ağr ceza Cumhuriyet
başsavclarnca, hâkimler için adli yarg ilk derece mahkemesi adalet komisyonu
başkanlarnca,
b) İdari yargda görevli hâkimler için bölge idare mahkemesi başkanlarnca,
iş ve kadro durumuna göre ilgililerin izne ayrlmasnda saknca olup olmadğ
konusunda görüş bildirilerek gönderilmesi,
4) Genel Sekreterlikçe verilen iznin mahallîne ulaşma tarihinden itibaren en geç bir ay
içinde kullanlmaya başlanmas, bu süre içerisinde kullanlmaya başlanmayan izinler için
yeniden talepte bulunulmas,
5) Adli hizmetlerde aksamaya sebebiyet verilmemesi açsndan izin kullanlacak
döneme zorunluluk olmadkça keşif ve duruşma konulmamas,
6) Yllk izinlerin en çok üçe bölünerek kullanlmas,
7) İzni, Genel Sekreterlikçe özel bir şarta bağlananlarn, bu şart gerçekleşmeden ve
ilgisine göre Cumhuriyet başsavcs veya komisyon başkanna bilgi vermeden görevden
ayrlmamas, Cumhuriyet başsavcs veya komisyon başkannn konuyu takip ederek kadro
sknts olabilecek durumlarda ilgilileri izne ayrmamas,
8) Yl içerisinde kullanlmayan izinlerin, izleyen yln 31 Aralk gününe kadar
kullanlmas, bu izinlerin bir sonraki yla devredilemeyeceğinin bilinmesi,
9) İznini yurt dşnda geçirecek olanlarn ayr bir onaya gerek olmakszn izin
dilekçelerinde bu hususu belirtmesi,
B) Mazeret izni :
Mazeret izinlerinin, acil ve zorunlu hâllerde istenebilmesi sebebiyle anlan Kanun’da
belirtilen esaslara uygun olarak ve gerektiğinde belgelendirilerek talep edilmek suretiyle;
1) Bir ylda toplam on günü geçmemek üzere;
a) Ağr ceza Cumhuriyet başsavclar ile adalet komisyonu başkanlarna Genel
Sekreterlik,
b) Hâkim ve asliye ceza Cumhuriyet başsavclar ile Cumhuriyet savclarna üç güne
kadar ilgilisine göre komisyon başkan veya ağr ceza Cumhuriyet başsavcs,
c) Hâkim ve asliye ceza Cumhuriyet başsavclar ile Cumhuriyet savclarnn üç
günden fazla süreli izinlerinin ise Genel Sekreterlik,
tarafndan verilmesi,
2) Doğum, evlenme ve ölüm hâllerindeki yasal mazeret izinlerinde, Genel Sekreterlik
onay beklenmeksizin mazeretin ortaya çkmas ile iznin en geç on gün içerisinde
kullanlmas,
3) Kanun gereği doğum sonu mazeret izninin doktor raporu ile belirlenecek sürede
uzatlmasnn mümkün bulunmamas karşsnda, doğum nedeniyle aylksz izin süresinin
Kanunda belirtilen sürelerin bitiminden itibaren başlatlmas,
C) Hastalk ve refakat izni :
1) Hastalk ve refakat izninin kullanlmasnda, anlan Kanun ve yürürlükteki ilgili
Yönetmelik hükümlerine uyulmak suretiyle işlem ifas,
2) Adli hizmetlerde aksamaya neden olunmamas amacyla, sağlk hizmeti
sunucularna giden hâkim ve Cumhuriyet savclarnn bu durumlarn, ilgilisine göre
komisyon başkan veya Cumhuriyet başsavcsna bildirmeleri,
3) Raporlu olarak görevden ayrlşlarda, görevden ayrlş yazs ile birlikte raporun bir
örneğinin Genel Sekreterliğe ivedilikle gönderilmesi,
4) Yllk izin kullanlmakta iken hastalk nedeniyle rapor alnmas durumunda;
a) Hastalk izin süresinin, yllk iznin bittiği tarihten önce sona ermesi halinde, kalan
yllk iznin kullanlmaya devam edileceği,
47

Say : b) B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-168-2011
Hastalk izin süresinin yllk iznin kalan ksmndan daha fazla olmas veya hastalk
izni ile yllk iznin ayn tarihte sona ermesi hallerinde, hastalk izninin bitimini müteakiben
göreve başlanlmas
b) Hastalk izin
gerektiği,
süresinin yllk iznin kalan ksmndan daha fazla olmas veya hastalk
izni ile
c)
yllk
Hastalk
iznin
izinleri
ayn tarihte
sebebiyle
sona
kullanlamayan
ermesi hallerinde,
yllk
hastalk
izinlerin
izninin
2802
bitimini
sayl Kanunun
müteakiben
56
göreve
nc maddesine
başlanlmas
göre kullandrlacağ,
gerektiği,
c)
hususlarnn
Hastalk izinleri
hatrdan
sebebiyle
çkarlmamas,
kullanlamayan yllk izinlerin 2802 sayl Kanunun 56
nc maddesine D) Aylksz göre izin kullandrlacağ, :
1)
hususlarnn
Aylksz izin
hatrdan
onay
çkarlmamas,
alnp tebliğ edilmedikçe, ilgililerin görevlerinden ayrlmamas,
2)
D)
Muvazzaf
Aylksz izin
askerlik
:
hizmeti sebebiyle görevden ayrlanlarn durumu bildirilirken,
askere sevk
1) Aylksz
belgesi
izin
ve
onay
dilekçelerinin
alnp tebliğ
mutlaka
edilmedikçe,
Genel Sekreterliğe
ilgililerin görevlerinden
gönderilerek,
ayrlmamas,
ksa ya da
uzun dönem
2) Muvazzaf
askerlik
askerlik
hizmetinden
hizmeti
hangisine
sebebiyle
tâbi olduklarnn
görevden ayrlanlarn
açklanmas,
durumu bildirilirken,
askere sevk
3) Askerlik
belgesi
dönüşü
ve dilekçelerinin
göreve başlama
mutlaka
onay
Genel
alnabilmesi
Sekreterliğe
için
gönderilerek,
terhis tarihinden
ksa
itibaren
ya da
uzun
30 gün
dönem
içerisinde
askerlik
dilekçe
hizmetinden
ve terhis
hangisine
belgesi
tâbi olduklarnn
ile Genel Sekreterliğe
açklanmas,
müracaat edilmesi
gerektiğinden,
3) Askerlik
başlama
dönüşü
yazs
göreve
tebliğ
başlama
edilmeden
onay
ilgililerin
alnabilmesi
hiçbir surette
için terhis
göreve
tarihinden
başlatlmamas,
itibaren
30 gün E) içerisinde Ayrlş ve dilekçe başlayş ve tarihlerinin terhis belgesi bildirilmesi ile Genel : Sekreterliğe müracaat edilmesi
gerektiğinden,
Her türlü
başlama
görevden
yazs tebliğ
ayrlş
edilmeden
ve başlayş
ilgililerin
tarihlerinin
hiçbir surette
derhal;
göreve
ayrlş
başlatlmamas,
ve başlayş
tarihlerinin
E) Ayrlş
hafta sonu
ve başlayş
veya resmî
tarihlerinin
tatil günlerine
bildirilmesi
rastlamas
:
hâlinde, takip eden ilk mesai
gününde
Her
UYAP
türlü
yoluyla
görevden
Genel
ayrlş
Sekreterliğe
ve başlayş
bildirilmesi,
tarihlerinin derhal; ayrlş ve başlayş
tarihlerinin
Konularnda
hafta sonu
gerekli
veya resmî
dikkat
tatil
ve
günlerine
özenin gösterilmesi
rastlamas hâlinde,
hususunun,
takip
Genel
eden ilk
Kurulun
mesai
gününde
17/05/2011
UYAP
tarihli
yoluyla
ve 171
Genel
sayl
Sekreterliğe
karar ile tüm
bildirilmesi,
teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
Konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun, Genel Kurulun
17/05/2011 tarihli ve 171 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
1
1
* Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu Genel Kurulunun 29/9/2011 tarihli ve 281 sayl kararyla Genelgenin;
“A) Yllk izin” alt başlğnn 6 No’lu bendinde geçen; “..ikiye..” ibaresinin “…üçe …” olarak DEĞİŞTİRİLMESİNE,
“C) Hastalk ve refakat izni” alt başlğnn 2 No’lu bendinde yazl “Uzun süreli veya sk sk rapor alanlarn durumlarnn terfi ve atama
işlemlerinde * dikkate alnacağnn bilinmesi” hükmünün KALDIRILMASINA,
Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu Genel Kurulunun 29/9/2011 tarihli ve 281 sayl kararyla Genelgenin;
“E) Ayrlş ve başlayş tarihlerinin bildirilmesi” alt başlğnn 2 No’lu bendinde yazl “Hâkim ve Cumhuriyet savclarnn, nöbetçi
“A) Yllk izin” alt başlğnn 6 No’lu bendinde geçen; “..ikiye..” ibaresinin “…üçe …” olarak DEĞİŞTİRİLMESİNE,
olmamalar ve işlerini aksatmamalar koşuluyla, herhangi bir izne tabi olmakszn hafta sonu ve resmî tatil günlerini görev mahallî dşnda
“C) Hastalk ve refakat izni” alt başlğnn 2 No’lu bendinde yazl “Uzun süreli veya sk sk rapor alanlarn durumlarnn terfi ve atama
geçirebilmesine kanunî imkân sağlanmş olmas sebebiyle, yargsal hizmetlerin yürütülmesinde devamllğn sağlanmas amacyla, hafta sonu
işlemlerinde dikkate alnacağnn bilinmesi” hükmünün KALDIRILMASINA,
ve resmî tatil günlerini görev mahallî dşnda geçirmek isteyenlerin ilgilisine göre komisyon başkan veya Cumhuriyet başsavcsna, ağr ceza
“E) Ayrlş ve başlayş tarihlerinin bildirilmesi” alt başlğnn 2 No’lu bendinde yazl “Hâkim ve Cumhuriyet savclarnn, nöbetçi
Cumhuriyet başsavclar ve komisyon başkanlarnn ise Genel Sekreterliğe bilgi vermesi” hükmünün KALDIRILMASINA”
olmamalar ve işlerini aksatmamalar koşuluyla, herhangi bir izne tabi olmakszn hafta sonu ve resmî tatil günlerini görev mahallî dşnda
oybirliğiyle karar verilmiştir.
geçirebilmesine * kanunî imkân sağlanmş olmas sebebiyle, yargsal hizmetlerin yürütülmesinde devamllğn sağlanmas amacyla, hafta sonu
ve Hâkimler resmî tatil ve günlerini Savclar görev Yüksek mahallî Kurulu dşnda Genel geçirmek Kurulunun isteyenlerin 28/12/2011 ilgilisine tarihli ve göre 438 komisyon sayl kararyla, başkan 29/10/2011 veya Cumhuriyet tarihli başsavcsna, ve 28099 sayl ağr Resmi ceza
Cumhuriyet Gazetede yaymlanarak başsavclar yürürlüğe ve komisyon giren başkanlarnn Devlet Memurlarna ise Genel Sekreterliğe Verilecek Hastalk bilgi vermesi” Raporlar hükmünün ile Hastalk KALDIRILMASINA”
ve Refakat İznine İlişkin Usul ve
oybirliğiyle Esaslar Hakknda karar verilmiştir. Yönetmelik” hükümleri doğrultusunda Genelgenin; “C) Hastalk ve refakat izni” alt başlğnn 4 no’lu bendinin oy birliği
* ile değiştirilmesine karar verilmiştir.
Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu Genel Kurulunun 28/12/2011 tarihli ve 438 sayl kararyla, 29/10/2011 tarihli ve 28099 sayl Resmi
Gazetede yaymlanarak yürürlüğe giren Devlet Memurlarna Verilecek Hastalk Raporlar ile Hastalk ve Refakat İznine İlişkin Usul ve
Esaslar Hakknda Yönetmelik” hükümleri doğrultusunda Genelgenin; “C) Hastalk ve refakat izni” alt başlğnn 4 no’lu bendinin oy birliği
ile değiştirilmesine karar verilmiştir.
48

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-186-2011 17/05/2011
Konu : Yllk ara verme
GENELGE
No: 2
Son yllarda, usul kanunlarnda yllk ara verme süresinin ksaltlmasna ilişkin
düzenlemeler yapldktan sonra, yllk ara verme dönemi dşnda özellikle yaz aylarnda izin
kullanma eğiliminin artmas ve pek çok hâkim ve savcnn yaz kararnamesi ile yerinin
değişmesi nedeniyle yaşanan kadro skntsnn adli hizmetlerin yürütülmesinde aksamalara
ve meslektaşlar arasnda izin kullanm konusunda anlaşmazlklara neden olduğu görülmüştür.
Bilindiği üzere, 2802 sayl Hâkimler ve Savclar Kanunu’nun 55’inci maddesinde,
hâkim ve savclarn, usul kanunlarnda gösterilen yllk ara vermeden yararlanacağ, yllk ara
vermeden yararlanan hâkim ve savclara o yl için ayrca yllk izin verilmeyeceği, yllk ara
vermeden yararlanma koşul ve yöntemlerinin Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulunca
belirleneceği hususlar düzenlenmiştir.
Anlan Kanun’un 56’nc maddesinin birinci fkrasnda ise, yllk ara vermeden
yararlanmayan hâkim ve savclara uygun görülecek zamanlarda normal yol süresi hariç otuz
gün yllk izin verileceği belirtilmiştir.
Öte yandan, 6087 sayl Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu Kanunu’nun 10’uncu
maddesinin ikinci fkrasnn (e) bendinde, hâkim ve savclarn izin işlemlerinin Hâkimler ve
Savclar Yüksek Kurulu Genel Sekreterliğince yürütüleceği belirtilmiştir.
Bu bakmdan, anlan Kanun hükümleri doğrultusunda hizmetlerin aksatlmadan etkin
ve verimli bir şekilde yürütülebilmesi için hâkim ve Cumhuriyet savclarnn öncelikle yllk
ara vermeden yararlandrlmalar, yllk ara vermeden yararlanmayanlara da yllk izin
kullandrlmas gerekliliği üzerine; yllk ara vermeden yararlanma hususunda aşağdaki usul
ve esaslar belirlenmiştir.
1) Adli yargda;
a) Ağr ceza merkezi ve mülhakatlarnda görev yapan mahkeme başkanlar ve
hâkimlerden hangilerinin yllk ara vermeden yararlanacaklarnn, adli yarg ilk derece
mahkemesi adalet komisyonlarnn,
b) Ağr ceza merkezi ve mülhakatlarnda görev yapan Cumhuriyet başsavcs,
Cumhuriyet başsavc vekili ve Cumhuriyet savclarndan hangilerinin yllk ara vermeden
yararlanacaklarnn, ağr ceza Cumhuriyet başsavclarnn,
hizmetin aksamadan yürütülmesi ile ilgililerin talep ve mazeretleri göz önünde
bulundurularak yapacağ teklif üzerine Genel Sekreterlikçe belirlenmesi,
2) İdari yargda;
a) Bölge idare mahkemesi başkannn yapacağ teklif üzerine Hâkimler ve Savclar
Yüksek Kurulu Birinci Dairesince, her bölge idare mahkemesi merkezinde idare ve vergi
mahkemesi başkan ve üyeleri arasndan görevlendirilecek üç hâkimin (işi çok olan bölge idare
mahkemesi merkezinde bölge idare mahkemesi başkannn teklifi üzerine yeteri kadar
hâkimin) katldğ bir nöbetçi mahkeme kurulmas,
49

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-186-2011
b) Nöbetçi kalanlardan en kdemli başkann, yoksa en kdemli üyenin nöbetçi
mahkemenin başkanlğn yapmas,
c) Yllk ara verme süresinde nöbetçi mahkeme olarak görev yapan kurulun, idari
yarg adalet komisyonu görevini de yürütmesi,
d) Bölge idare mahkemesi merkezindeki diğer hâkimlerin yllk ara vermeden
faydalandrlmas,
e) Yarg çevresine dâhil olduğu bölge idare mahkemesinin bulunduğu il merkezi
dşnda kalan idare ve vergi mahkemelerinde çalşan hâkimlerin, yllk ara vermeden
yararlandrlmamas,
3) Hâkim ve Cumhuriyet savclarndan;
a) O yla ait senelik iznini kullanmş bulunanlarn,
b) Kadro durumu müsait olmayanlarn,
c) Herhangi bir nedenle aylksz izin veya uzun süreli sağlk izni kullanan ve bu izin
süresi sonunda yllk ara verme süresi içerisinde göreve başlayanlarn,
d) 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 250’nci maddesinde saylan suç ve
davalara bakmak üzere görevlendirilenlerin,
yllk ara vermeden faydalandrlmamas,
4) Bir önceki yl yllk ara vermeden yararlanamayan hâkim ve Cumhuriyet
savclarnn, zorunluluk olmadkça nöbetçi braklmamas,
5) Yaz kararnamesi ile atamas yaplan hâkim ve Cumhuriyet savclarnn, rapor
kullanmakszn mehil süresi sonunda yeni görev yerlerine başlamalar ve kadro durumunun
müsait olmas hâlinde öncelikli olarak yllk ara vermeden faydalandrlmalar, bu
durumlarnn yeni görev yerindeki adli yarg ilk derece mahkemesi adalet komisyonunun
veya ağr ceza Cumhuriyet başsavcsnn hizmetin aksamadan yürütülmesini göz önünde
bulundurarak yapacağ teklif üzerine Genel Sekreterlikçe değerlendirilmesi,
6) Eş olan hâkim ve Cumhuriyet savclarnn, durumlar ve talepleri göz önünde
bulundurularak birlikte yllk ara vermeden faydalandrlmalar veya nöbetçi braklmalar,
7) Yllk ara vermeden yararlananlarn, Genel Sekreterlikçe göreve çağrlmadkça
belirlenen sürenin bitiminden önce görevlerine başlayamayacaklarnn bilinmesi,
8) Adli yarg ilk derece mahkemesi adalet komisyonlar, bölge idare mahkemesi
başkanlar ile ağr ceza Cumhuriyet başsavclarnn, iş ve kadro durumu ile ilgililerin talep ve
mazeretleri de dikkate alnarak, yllk ara vermeden yararlanacaklara ilişkin yapacaklar
tekliflerin, her yl ocak aynn on beşinci gününe kadar Ulusal Yarg Ağ Bilişim Sistemi
(UYAP) yoluyla Genel Sekreterliğe bildirilmesi,
9) Yllk ara vermeden faydalanacaklarn ve nöbetçi kalacaklarn, her yl ocak aynn
sonuna kadar tespit edilerek teşkilata duyurulmas,
10) Belirlenen listelerin her yl temmuz aynda değişen şartlar ve taleplere göre
yeniden gözden geçirilerek zorunluluk bulunmadkça değişiklik yaplmakszn
kesinleştirilmesi,
Konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun, Genel Kurulun
17/05/2011 tarihli ve 172 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
50

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-185-2011 07/06/2011
Konu : Hâkim ve Cumhuriyet savclarnn nöbet
hizmetlerinin yerine getirilmesine ilişkin
usul ve esaslar
GENELGE
No: 3
Bilindiği üzere, 2802 sayl Hâkimler ve Savclar Kanunu’nun “Çalşma saatleri”
kenar başlkl 54’üncü maddesinde;
“Hâkim ve savclar, haftalk çalşma süresi ve günlük çalşma saatleri yönünden
Devlet Memurlar Kanunu’ndaki hükümlere tabidirler. Ancak, hizmetin gerekleri ile görevin
özelliklerinden doğan hâllerde mesai saatleri dşnda ve tatil günlerinde nöbet tutarlar.
Nöbet gün ve saatleri ile nöbet tutanlarn dinlenme haklar, iş ve kadro durumlarna
göre Cumhuriyet savclar için Cumhuriyet başsavclar, hâkimler için adli yarg adalet
komisyonu başkanlar tarafndan, Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulunca belirlenecek
esaslara göre tespit edilir.
Özel kanunlardaki hükümler sakldr.”
hükmü yer almaktadr.
Anlan maddeden, haftalk çalşma süresi ve günlük çalşma saatleri yönünden Devlet
Memurlar Kanunu hükümlerine tabi tutulan hâkim ve Cumhuriyet savclarnn, nöbet
hizmetleri yönünden bu Kanun’a tabi tutulmadğ, nöbet hizmetlerine ilişkin esaslarn,
Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu tarafndan belirleneceği anlaşlmaktadr.
Bu itibarla;
Hâkim ve Cumhuriyet savclarnn mesai saatleri sonrasnda adalet hizmetlerini
zamannda, tam ve etkin bir şekilde yerine getirebilmelerini sağlamak amacyla nöbet
hizmetlerinin yürütülmesi hususunda aşağdaki usul ve esaslarn belirlenmesi uygun
görülmüştür.
1) Nöbet hizmetlerine ilişkin düzenlemelerin, hafta sonu, resmî tatil ve mesai saatleri
dşndaki çalşmalar kapsamas,
2) Nöbet listelerinin ağr ceza merkezi ve mülhakatlar için Cumhuriyet savclar
yönünden ağr ceza Cumhuriyet başsavclarnca, hâkimlerle ilgili olarak adli yarg ilk derece
mahkemesi adalet komisyonu başkanlarnca düzenlenmesi,
3) Nöbetlerin düzenlenmesinde;
a) Birinci bölgelerde; beşten az icra mahkemesi hâkimi bulunan mahallerde icra
mahkemesi hâkimleri ile ceza hâkimlerinin nöbet listesine dâhil edilmesi, beş veya daha fazla
icra mahkemesi hâkimi bulunan mahallerde ise yalnzca ceza hâkimlerinin nöbet listesine
dâhil edilmesi, icra mahkemesi hâkimlerinin genel nöbete dâhil edilmeyerek icra mahkemeleri
nöbeti yönünden kendi aralarnda ayr bir nöbet uygulamas yaplmas,
b) Diğer bölgelerde tüm hâkimlerin nöbet listesine dâhil edilmesi,
4) Hâkim ve Cumhuriyet savclarndan hamile olanlara, doktor raporuyla belgelenmesi
hâlinde hamileliğin yirmi dördüncü haftasndan önce ve her hâlde hamileliğin yirmi dördüncü
haftasndan itibaren ve doğumdan sonraki bir yl süreyle gece nöbeti tutturulmamas,
51

Say
Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-185-2011
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-185-2011
5) Adli hizmetlerin devamllğ gereği nöbet tutan hâkim ve Cumhuriyet savclarnn,
olay yeri 5) veya Adli adliyeye hizmetlerin gitmelerini devamllğ gerektiren gereği adli nöbet nitelikteki tutan hâkim iş ya ve da Cumhuriyet olay meydana savclarnn, gelmediği
olay sürece, yeri nöbetlerini veya adliyeye görev gitmelerini mahallerinde gerektiren geçirme adli zorunluluğunun nitelikteki iş ya bulunmadğ da olay meydana dikkate gelmediği alnmak
sürece, suretiyle; nöbetlerini görev mahallerinde geçirme zorunluluğunun bulunmadğ dikkate alnmak
suretiyle; a) Büyükşehir belediyesi bulunan mahallerde görev yapan hâkim ve Cumhuriyet
savclarndan a) Büyükşehir bizzat adliyede belediyesi mesai bulunan sonras nöbet mahallerde tutanlara, görev yapan hâkim ve Cumhuriyet
savclarndan b) (a) bendinde bizzat adliyede saylan mesai mahallerden sonras nöbet bizzat tutanlara, adliyede nöbet tutulmayan yerler ile (a)
bendi dşndaki b) (a) bendinde mahallerde saylan görev mahallerden yapan hâkim bizzat ve adliyede Cumhuriyet nöbet savclarna, tutulmayan saat yerler 20.00’den ile (a)
bendi sonra adliye, dşndaki olay mahallerde yeri, hastane görev gibi yapan yerlerde hâkim soruşturma ve Cumhuriyet veya kovuşturma savclarna, işlemlerini saat 20.00’den yerine
sonra getirmesi, adliye, bu olay iş ve yeri, işlemlerin hastane en gibi az dört yerlerde saat sürmesi soruşturma kaydyla, veya kovuşturma nöbet sonras işlemlerini ilk mesai yerine günü
getirmesi, istirahat verilmesi, bu iş işlemlerin ve kadro en durumunun az dört saat müsait sürmesi olmamas kaydyla, hâlinde nöbet istirahat sonras ilk hakknn mesai günü iş ve
istirahat kadro durumunun verilmesi, uygun iş ve olduğu kadro durumunun ilk gün kullandrlmas, müsait olmamas hâlinde istirahat hakknn iş ve
kadro durumunun 6) Dinlenme uygun hakknn olduğu kullanlmasna ilk gün kullandrlmas, ilişkin iznin ilgilisine göre ağr ceza Cumhuriyet
başsavcs 6) Dinlenme veya adli hakknn yarg ilk kullanlmasna derece mahkemesi ilişkin iznin adalet ilgilisine komisyonu göre ağr başkan ceza Cumhuriyet tarafndan
başsavcs verilmesi ve veya bu izinlerin adli yarg kayt ilk altna derece alnmas, mahkemesi adalet komisyonu başkan tarafndan
verilmesi 7) ve Bu bu hakkn izinlerin kullanlmas kayt altna srasnda alnmas, görev mahallinin terk edilmemesi ve zorunlu
hâllerde 7) ağr Bu hakkn ceza Cumhuriyet kullanlmas başsavcs srasnda veya görev adli mahallinin yarg ilk terk derece edilmemesi mahkemesi ve zorunlu adalet
hâllerde komisyonu ağr başkannn ceza Cumhuriyet çağrs üzerine başsavcs göreve veya gelinmesi adli gerektiğinin yarg ilk derece bilinmesi, mahkemesi adalet
komisyonu 8) Belirlenen başkannn ilkeler çağrs üzerine doğrultusunda, göreve gelinmesi mahallin gerektiğinin şartlar bilinmesi, da gözetilerek nöbet
hizmetlerinin 8) Belirlenen hangi esaslara ilkeler göre doğrultusunda, yürütüleceğinin mahallin (nöbet şartlar süresi, nöbetçiye da gözetilerek ulaşlamadğ nöbet
hizmetlerinin hâllerde yaplacak hangi işlemler, esaslara dinlenme göre yürütüleceğinin hakk gibi), nöbete (nöbet ilişkin süresi, olarak nöbetçiye düzenlenecek ulaşlamadğ kararda
hâllerde açkça belirtilmesi, yaplacak işlemler, dinlenme hakk gibi), nöbete ilişkin olarak düzenlenecek kararda
açkça belirtilmesi, 9) Nöbet hizmetlerinin yerine getirilmesinde şikâyetçi, mağdur, sank, tank ve ilgili
diğer kişilerin 9) Nöbet bekletilmemesi, hizmetlerinin yerine muhtemel getirilmesinde yaknmalarn şikâyetçi, önüne mağdur, geçilmesi sank, amacyla tank ve ilgili
diğer makamlarca kişilerin gerekli bekletilmemesi, tedbirlerin alnmas muhtemel yaknmalarn önüne geçilmesi amacyla ilgili
makamlarca konularnda gerekli tedbirlerin gerekli dikkat alnmas ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
07/06/2011 konularnda tarihli ve gerekli 186 sayl dikkat karar ve ile tüm özenin teşkilata gösterilmesi duyurulmasna hususunun karar verilmiştir. Genel Kurulun
07/06/2011 tarihli ve 186 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
*1
*1
*
*
* Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu Genel Kurulunun 19/10/2011 tarihli ve 311 sayl kararyla Genelgenin (3) numaral bendinin
*
oyçokluğu Hâkimler ile ve değiştirilmesine Savclar Yüksek karar Kurulu verilmiştir. Genel Kurulunun 19/10/2011 tarihli ve 311 sayl kararyla Genelgenin (3) numaral bendinin
oyçokluğu ile değiştirilmesine karar verilmiştir.
52

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.07.0.12.04-010.06.02-1-2011 1/7/2011
Konu : Şüpheli-sank karar takip formlar ile
gyabî tutuklama kararlar ve yakalama
emirlerinin UYAP'ta düzenlenmesi, infaz
ve güncelliklerinin takibi
GENELGE
No: 4
Şüpheli ve sanklar hakknda; tamamlanan adlî soruşturma ve kovuşturma sonuçlarnn
ilgili adlî kolluk makamlarna intikal ettirilmesi kanunen zorunlu olup bu bildirim, suç failleri
hakknda yaplan işlemlerde sağlkl sonuçlara ulaşlmas, faili belli olaylarda sanğn
yakalanmas, mahkeme önüne çkarlmas ve koordinasyonun sağlanmas amaçlarna hizmet
etmektedir.
Ayrca, mahkemeler ile Cumhuriyet başsavclklar tarafndan çkarlp infaz edilmek
üzere kolluk birimlerine gönderilen gyabî tutuklama kararlar ile yakalama emirlerine Ulusal
Yarg Ağ Bilişim Sistemi (UYAP) kullanlmak suretiyle kolluk birimlerinin de erişimi
sayesinde ilgili kişilerin yurt çapnda aranmas, bu karar ve emirlerin infazn müteakiben
derhal kaldrlmas kişilerin mağduriyetlerini önleyecektir.
Bilindiği üzere, UYAP tüm ülke çapnda tam olarak 1/9/2008 tarihinden itibaren
kullanlmaya başlandğndan, bu tarihten önce verilen yakalama emri ve gyabî tutuklama
kararlar sisteme işlenmediği için bu veriler, Kaçakçlk İstihbarat Harekât ve Bilgi Toplama
Daire Başkanlğ (KİHBİ) Bilgi Sistemine kaydedilmiş ve sonuçlanmamş işlemlere ilişkin
kaytlar hâlen bu sistemde muhafaza edilmektedir.
Öte yandan, Adalet Bakanlğ ile İçişleri Bakanlğ arasnda mevzuat gereği yüklenen
hizmetlerin daha hzl yaplabilmesi, haksz yakalama ve gözalt nedeniyle ortaya çkabilecek
mağduriyetlerin azaltlmas amacyla günün teknolojik imkânlarndan yararlanlmas, verilerin
karşlkl olarak güvenli ortamda paylaşlmas ve kullanlmas hususunda mutabakata
varlmştr.
KİHBİ-UYAP entegrasyonunun ilk adm olarak, sadece aranan kişilerin ülke
genelinde adlî kolluk birimlerince sorgulanabilmesi için Jandarma Genel Komutanlğ
Muhabere Elektronik ve Bilgi Sistemleri Başkanlğ ile Emniyet Genel Müdürlüğü Bilgi İşlem
Daire Başkanlğnca, UYAP ve KİHBİ Bilgi Sistemindeki arama bilgilerinin ayn sayfa
üzerinde gösterildiği KİHBİ-UYAP ortak sorgulama sayfas oluşturulmuş, 11/8/2008
tarihinden itibaren yakalama, tutuklama ve ilamat kaydna dair işlemlerin tamamnn
(işletimde olmayan kapatlmş adlî birimler ile askerî makamlar tarafndan verilen arama
kararlar hariç) Sistem üzerinden elektronik ortamda sorgulanmasna imkân sağlanmştr.
Bununla birlikte, bu entegrasyon sonucunda bugüne kadar yaplan test amaçl
sorgulamalarda uygulama ve kullanm hatalarna dair baz sorunlar tespit edilmiştir. Örneğin,
KİHBİ Bilgi Sisteminde yaplan arama kaydnda aranyor gözüken bir şahsn, UYAP’ta
inceleme yapldğnda böyle bir kaydn bulunmadğ, aslnda söz konusu kişinin arandğ,
yakalama emrinin fizikî ortamda kolluğa gönderildiği, ancak zamannda UYAP kaydna
53

işlenmediği ya da ilgili mahkeme veya Cumhuriyet başsavclğ tarafndan bu kaytlarn
UYAP ortamnda oluşturulmadğ, öte yandan KİHBİ Bilgi Sisteminde aranan şahsn
yakalama işlemini müteakip ayn gün içerisinde silme işlemi yapldğ hâlde, UYAP
üzerindeki arama kaydnn hâlen devam ettiği ve yakalama kararnn kaldrlmasnda
gecikmeler olduğu tespit edilmiştir.
UYAP’n ülke genelinde uygulanmasyla birlikte şüpheli-sank karar takip formlar ile
yakalama emirleri ve gyabî tutuklama kararlarnn elektronik ortamda kolluk birimlerinin
erişimine imkân sağlanmş olmas sebebiyle, sözü edilen karar, emir veya formlarn ilgili
kolluk birimine fizikî ortamda gönderilmesine ihtiyaç kalmamştr. Böylece, evrakn
elektronik ortamda hzl bir biçimde birimler arasnda geçişi sayesinde insan unsurundan
kaynaklanan gecikmelere yer verilmeyerek muhtemel kötüye kullanmlarn da önüne
geçilecektir.
UYAP’ta oluşturulan yakalama emirleri veya gyabî tutuklama kararlarnn, mobil
cihazlar sayesinde GPRS veya 3G iletişim teknolojisi kullanlarak GSM firmalar üzerinden
çalşan UYAP Bilişim Sisteminin bir alt sistemi olarak tanmlanan UYAP-MABS (Mobil
Arananlar Bilişim Sistemi) vastasyla da sorgulamas yaplabilmektedir.
Sistemin sağlkl bir şekilde işlemesi ve herhangi bir haksz yakalamaya sebebiyet
verilmemesi için UYAP’a verilerin güncel ve seri olarak girilmesi, Genelge ekindeki
formlarn ilk olarak UYAP ortamnda oluşturulmas, yakalanmş kişilerin UYAP’taki aranma
bilgisi kaydnn da zamannda kaldrlmas büyük önem taşmaktadr. Aksi takdirde, kaytlarn
güncellenmemesi, yakalama emrine konu edilen müzekkerelerin zamannda kaldrlmamas
sonucu haksz yakalama ve göz altlara sebebiyet verilebilecektir.
1/9/2008 tarihi öncesi arananlara ilişkin KİHBİ ile UYAP kaytlar eşleşinceye kadar
her iki sistem, oluşturulan ortak sayfadan birlikte sorgulanacak, eşleşmenin sağlanmas
hâlinde de tek bilgi kaynağ olarak sadece UYAP kullanlacaktr. Böylece, KİHBİ
görevlilerinin ayrca arama kaytlarna ilişkin giriş yapmasna gerek kalmayacaktr. Bu alanda
tek bilgi kaynağ olarak UYAP’n kullanlmasyla sadece emek, zaman ve işgücü bakmndan
değil, kişilerin hak ve özgürlüklerinin teminat açsndan da kazanm sağlanacaktr.
Diğer taraftan, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakknn sağlanp korunmasna yönelik
hükümler, taşdklar önem sebebiyle başta İnsan Haklar Evrensel Bildirisi olmak üzere
çeşitli uluslararas sözleşmelerde, birçok ülkenin anayasasnda ve iç hukukunda
düzenlenmiştir. Bu hakla ilgili bu konular, Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesinin 5’inci
maddesiyle koruma altna alnmştr.
Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi bir çok kararnda, kişi özgürlüğü ve güvenliği
hakknn önceliğine ve önemine vurgu yapmştr.
De Wilde, Ooms ve Versyp/Belçika kararnda, “...özgürlük hakk demokratik bir
toplumda o kadar önceliklidir ki bir kimse srf kendi isteği ile özgürlüğünden yoksun klnsa
ve kişi bu duruma rza gösterse dahi sözleşmenin korumasndan yararlanma hakkn
kaybetmez.”
Kaytlarn doğru ve yeterli bir biçimde tutulmasna vurgu yaptğ Kurt-Türkiye
kararnda, “Mahkeme, Komisyon’un Üzeyir Kurt’un 25 Kasm 1993 sabahnda askerler ve köy
korucular tarafndan alkonulduğuna yönelik tespitini kabul ettiğini yinelemektedir. Anlan
tarihte başvurann oğlunun tutuklandğ kaytlara geçmemiştir ve anlan şahsn daha sonraki
akbetine ilişkin herhangi bir resmî iz bulunmamaktadr. Bu husus kendi içinde çok ciddi bir
yetersizlik olarak kabul edilmelidir. Çünkü, özgürlükten mahrum brakma eyleminden
sorumlu olanlarn suç ile olan ilgilerini gizlemelerine, izlerini kapatmalarna ve tutuklunun
akbetine ilişkin sorumluluktan kaçnmalarna olanak tanmaktadr. Mahkemenin görüşüne
göre, tutuklama tarihi, saati ve yeri, tutuklunun ad ve tutuklama sebebi ile tutuklayan kişinin
ad gibi bilgileri içeren verilerin bulunmamas Sözleşmenin 5’inci maddesinin amacna aykr
hareket olarak ele alnmaldr.”
54

Taş-Türkiye kararnda, “Mahkeme, Muhsin Taş'n gözaltnda tutulduğu sürelerle ilgili
bilgilerin resmî kaytlara girilmeyişi konusuna ağrlk vermiştir. Doğru ve güvenilir bilgilerin
kaytlara geçirilmesi, keyfî olarak gözaltna alnmalara karş vazgeçilmez bir güvence
sağlamaktadr, bu sorumluluğun yerine getirilmemesi ise özgürlüğün kstlanmasndan
sorumlu olanlarn gözaltndaki kişinin akbeti konusunda hesap vermekten kaçmalarna yol
açmaktadr.”
Tanl/Türkiye kararnda; “Mahkemenin içtihatlar, demokratik bir toplumda bireylerin
keyfî olarak gözaltna alnmalarn önlemek için 5’inci madde ile sağlanan güvencelerin
önemini vurgulamştr. Bu bağlamda özgürlüğün kstlanmas hem ulusal hukuk kurallar ile
uyum içinde olmal hem de bireyin kanun dş olarak gözaltna alnmasn önlemelidir. Keyfî
olarak gözaltna alnma riskini minimuma indirmek için 5’inci madde özgürlükten yoksun
brakmalar bağmsz adlî incelemeye tâbi tutabilmelerini ve yetkililerin bu amaçla sorumlu
tutulabilmelerini sağlamay amaçlamaktadr.”
Brogan ve Diğerleri kararnda; “Hukuka aykr olarak gözaltna alndğn ve
tutulduğunu iddia eden bir kimse ayrca, haksz özgürlük kstlamas nedeniyle tazminat
almak için dava açabilir. Gözaltna almann hukukiliği, kuşku için makul bir sebebe
dayanyorsa, böyle bir makul sebebin varlğn kantlamak, daval makama düşer.
Haksz özgürlük kstlamasyla ilgili bir yarglamada, bir gözaltna almann
makullüğü, yargsal denetimin idarenin takdirini kullanmas şeklindeki yerleşik prensibine
dayanlarak incelenebilir.”
ifadelerine yer verilmiştir.
Yakalama emri veya gyabî tutuklama kararlarnn geçerliklerinin devam edip
etmediklerinin takibi, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakk ile ilgili olas mağduriyetleri
önleyecektir. Bu konuda yaşanacak aksaklk ve sorunlar ise, AİHM nezdinde taraf ülkenin
sorumluluğuna sebebiyet verebilecektir.
Nitekim Mahkeme, Labita-İtalya davasnda, başvuru sahibinin hapishaneden
tahliyesinde yaşanan 10 saatlik gecikmenin, kişiyi alkoymaya yönelik başka bir sebep olup
olmadğn tespit etmekle yükümlü kayt memurunun o anda orada bulunmamasndan
kaynaklanmasnn 5’inci maddenin ihlâli anlamna geldiğini belirtmiştir. Bu nedenle
kaytlarn doğru ve güvenilir biçimde tutulmas, bunun sağlanmas açsndan gerekli ve yeterli
tedbirlerin alnmas tamamen taraf devletin sorumluluğundadr.
AİHM içtihatlarnda; Sözleşmenin 5’inci maddesinin ikinci fkrasnda yer alan
yakalanan her kişiye, yakalama nedenleri ve kendisine yöneltilen her türlü suçlamann en ksa
zamanda ve anladğ bir dille bildirileceği hükmü üzerinde de hassasiyetle durulduğu
görülmektedir. Mahkeme, Denizci ve Diğerleri-Kbrs davasnda; başvuru sahiplerinin, diğer
taleplerinin yan sra, tutuklanmalar için kendilerine hiçbir gerekçe bildirilmediğini iddia
ettiklerini ve devletin başvuru sahiplerinin yakalanmalar ve alkonulmalaryla ilgili olarak
hukuka uygun davranmadğndan bahisle, Sözleşmenin 5’inci maddesinin birinci paragrafnn
ihlâl edildiğini tespit etmiştir. Mahkeme, özgürlükten mahrumiyete yetki veren resmî evrakn
anlaşlabilir bir dille ifade edilmesini, yakalama annda açklamann teknik olmayan bir dilde
yaplmasn, her zaman kişinin bireysel kapasitesinin dikkate alnmasn istemektedir. Bu
bakmdan, yakalama emri veya gyabî tutuklama kararnda kişiye isnat edilen suçun yazldğ
bölümün açk ve anlaşlr bir biçimde doldurulmas ve kişinin yakalandğ anda isnat edilen
suç hakknda bilgilendirilmesi gerekmektedir.
Türk hukuk mevzuatnda da bu hakkn korunmasna dair çeşitli düzenlemeler
bulunmaktadr.
Kişi özgürlüğü ve güvenliği hakk, Anayasann 19’uncu maddesinde düzenlenmiş ve
anlan maddenin birinci cümlesinde, herkesin kişi özgürlüğü ve güvenliğine sahip olduğu
belirtilmiştir. Anayasamz bu ifadesi ile kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkn bir insan hakk
olarak güvence altna almştr.
55

Ayrca, Genelge konusuna ilişkin olarak;
5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanunu’nun; “Yakalama ve yakalanan kişi hakknda
yaplacak işlemler” kenar başlkl 90’nc maddesi altnc fkrasnda, “Yakalama emrine konu
işlemin yerine getirilmesi nedeniyle yakalama emrinin çkarlma amacnn ortadan kalkmas
durumunda mahkeme, hâkim veya Cumhuriyet savcs tarafndan yakalama emrinin derhâl
iadesi istenir.”
“Zorlama amaçl elkoyma ve teminat belgesi” kenar başlkl 248’inci maddesinin
beşinci fkrasnda; “Kaçak hakknda 100’ üncü ve sonraki maddeler gereğince, sulh ceza
hâkimi veya mahkeme tarafndan yokluğunda tutuklama karar verilebilir.”
5320 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun Yürürlük ve Uygulama Şekli Hakknda
Kanun’un “Gyabî tutuklama kararlar” kenar başlkl 5’inci maddesinde; “(1) Ceza
Muhakemeleri Usulü Kanunu yürürlükte iken verilmiş gyabî tutuklama kararlar, Ceza
Muhakemesi Kanununun yürürlüğe girmesiyle, 248 inci maddesinin yabanc ülkede bulunan
kaçaklarla ilgili beşinci fkras hükmü ayrk olmak üzere, yakalama emri niteliğine dönüşür.
(2) Ceza Muhakemesi Kanununun 248 inci maddesinin beşinci fkras hükmü, sadece
yabanc ülkede bulunan kaçaklar hakknda uygulanr.”
“Kolluğa bildirim” kenar başlkl 16’nc maddesinde; “(1) Şüpheli ve sankla ilgili
olarak verilen soruşturma ve kovuşturmay sona erdiren kesinleşmiş kararlar, soruşturmada
görev alan kolluk birimlerine bildirilir. Kolluk birimleri bu bildirim üzerine gerekli işlemleri
derhal yapar.”
5275 sayl Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfaz Hakknda Kanun’un “Yakalama
emri” kenar başlkl 19’uncu maddesinde; “(1) Hükümlü, hapis cezas veya güvenlik
tedbirinin infaz için gönderilen çağr kâğdnn tebliği üzerine on gün içinde gelmez, kaçar
ya da kaçacağna dair şüphe uyandrrsa, Cumhuriyet savcs yakalama emri çkarr.
(2) Üç yldan fazla hapis cezalarnn infaz için doğrudan yakalama emri çkarlr.”
hükümleri yer almaktadr.
Bu itibarla;
Türkiye Cumhuriyeti Anayasas’nn temel haklar ve ödevler ksmnn, kişinin haklar
ve ödevleri bölümünde düzenlenen, ayrca Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesi ve çeşitli
uluslararas sözleşme ve belgelerde yer alan, kişi özgürlüğü ve güvenliğinin ihlâl
edilmemesinin sağlanabilmesi, kişinin keyfî olarak yakalanmamas, tutuklanmamas veya
herhangi bir şekilde hareket özgürlüğünün kstlanmamas, bu güvence içinde hayatn
sürdürmesi ve geliştirmesini ifade eden kişi özgürlüğü ve güvenliği hakknn ihlâl edildiğine
ilişkin iddialarn önüne geçmek ve bu hakkn güvence altna alnmasn sağlamak, günümüzün
teknolojik imkânlarndan da yararlanmak suretiyle bu konuda ortaya çkabilecek olas
mağduriyetlerin önlenebilmesi için;
1- Genelge ekinde yer alan şüpheli-sank karar takip formu, şüpheli veya sank
yakalama emri, hükümlü yakalama emri ve kaçaklar hakkndaki gyabî tutuklama kararlarnn
UYAP ortamnda usulüne uygun ve eksiksiz bir şekilde oluşturulmas, UYAP’a giriş
yaplmasndan sonra 1 Ocak 2012 tarihine kadar fizikî olarak ilgili adlî kolluk birimine
gönderilmesi, belirtilen bu tarihten sonra adlî kolluk tarafndan UYAP Bilişim Sistemindeki
sorgulamalar esas alnacağndan bu belgelerin adlî kolluğa fizikî olarak gönderilmesi
uygulamasndan vazgeçilmesi,
2- 5320 sayl Kanun’un 16’nc maddesinde şüpheli ve sankla ilgili olarak verilen
soruşturma ve kovuşturmay sona erdiren kesinleşmiş kararlarn, soruşturmada görev alan
kolluk birimlerine bildirilmesi zorunlu olduğundan, bu işlemin “Şüpheli-Sank Karar Takip
Formu” nun ilgili kolluğa gönderilmesi şeklinde yaplmas,
3- 1/9/2008 öncesi gyabî tutuklama kararlar ve yakalama emirlerine ilişkin işlemler
KİHBİ Bilgi Sistemi kullanlarak sürdürüleceğinden, bu döneme ilişkin olarak aranan bir
şahsn, bizzat Cumhuriyet başsavclğna veya mahkemeye başvurmas ya da kolluk
56

tarafndan yakalanmas durumunda evrakn; mahkemenin kapatlmas veya işletimde
bulunmamas sebebiyle UYAP’ta daha önce kayt edilmemesi veya mahkemece bu kararn
sistem üzerinden gönderilmesinin mümkün olmamas hâlinde sistem dş kayt yoluyla
UYAP’a giriş yaplmasn müteakiben derhal söz konusu kaydn KİHBİ Bilgi Sisteminden
silinmesi ya da kaldrlmas için ilgili adlî kolluk birimine bildirim yaplarak kişi özgürlüğü ve
güvenliği hakknn ihlâline sebebiyet verilmemesi, bu tür kaytlar bakmndan KİHBİ Bilgi
Sistemi ile UYAP Bilişim Sisteminin paralel kullanlmas,
4- Yakalama emri ve gyabî tutuklama kararlarna ilişkin evrak ve dosyalarla ilgili
işlemler yaplrken, bu belgelerin geçerliklerinin devam edip etmediklerinin sürekli kontrol
edilerek, düzenlenen, geri alnan, kaldrlan veya infaz edilen emir ya da kararlarn ilgililerin
mağduriyetlerine sebep olmamak için derhal UYAP ekranlarna işlenmesi, meydana
gelebilecek sistem kesintilerinin makul olmayan bir süre devam etmesi hâlinde bu genelge
kapsamndaki işlemlerin fizikî ortamda yaplmas, sistem çalşmaya başladğnda zaman
geçirilmeksizin yaplan işlemlerin UYAP’a aktarlmas,
5- 1/9/2008 ilâ 1 Ocak 2012 tarihleri arasnda fizikî ortamda düzenlenen tüm gyabî
tutuklama kararlar ve yakalama emirlerinin adlî kolluk birimleri ile iletişim hâlinde gözden
geçirilerek, bu tarihler arasnda çkarlan ancak sistemde olmayan verilerin girişinin
yaplmas, geri alnmş, kaldrlmş yahut infaz edilmiş olanlarn adlî kolluk birimlerine
bildirilmesi ile arama kaytlarnn UYAP’ta güncelliğinin sağlanmas,
1/9/2008 tarihi öncesine ait kaytlarn da KİHBİ Bilgi Sistemi araclğyla adlî kolluk
birimlerinden aranan şahslara ilişkin listelerin istenerek düzenli aralklarla takip edilmesi,
anlan listede yer alan kişiler hakknda gyabî tutuklama karar veya yakalama emri bulunup
bulunmadğnn kontrol edilmesi; geri alnmş, kaldrlmş yahut infaz edilmiş olanlarn adlî
kolluk birimlerine bildirilmesi, hâlen aranmas gerekenlerin ise UYAP’a girişinin yaplarak bu
arama kaytlarnn da güncelliğinin sağlanmas,
6- UYAP Bilişim Sistemine işlenen gyabî tutuklama kararlar ile yakalama
emirlerinin “suçun işlendiği yer”, “nüfusa kaytl olunan yer” ve “ikâmet edilen yer”
kriterlerine göre takibinin sistem üzerinden arananlar raporu alnmak suretiyle denetiminin
yaplmas,
7- Diğer mahkemelerden yazlan talimatlar ikmal edildikten sonra serbest braklmas
gereken şüpheli veya sanklara ilişkin UYAP’ta bulunan gyabî tutuklama müzekkereleri ile
yakalama emirlerinin, talimatn ulaşmasn müteakiben esas mahkemesince kaldrlacağ
düşünülmeksizin işlemi yapan adlî makam tarafndan derhal kaldrlarak mağduriyetlere
sebebiyet verilmemesi,
8- Avrupa Birliği üyesi ülkelerden olan iade taleplerinde, sanğa isnat edilen suç ile
sanğn somut eylemleri arasndaki nedensellik bağnn kurulmasna ilişkin olarak, tutuklama
müzekkeresi, iddianame ya da geri verme talepnamesinde somut eylemlerin delilleri ile
belirtilmesinin istenmesi, ayrca terör suçlarna ilişkin iade taleplerinin “suçun vasf ve
mahiyeti ve mevcut delil durumu” gibi ibarelerin yer aldğ tutuklama müzekkerelerinin
Suçlularn Geri Verilmesine Dair Avrupa Sözleşmesinin 12’nci maddesi kapsamnda bir
tutuklama müzekkeresi olmadğ gerekçesiyle reddedilmesi sebebiyle suçlularn iadesine
ilişkin işlemlerin daha hzl ve sağlkl olarak yaplabilmesi amacyla Ek-4’te örneği bulunan
gyabî tutuklama müzekkeresindeki bölümlerin doldurulmasnda ayrca özen gösterilmesi,
9- Sistemin kullanlmasnda EK-5’de sunulan teknik dokümanda yer alan kurallara
riayet edilmesi,
10- Ceza infaz kurumlarna alnan hükümlü veya tutuklular hakknda; “bilgi toplama”
kaytlarnn güncelleştirilmesi için mahallî kolluk birimleriyle işbirliği yaplmas, uzun süreli
hükümlülerle ilgili bilgilerin de uygun zaman aralğnda kontrol edilmesi ve tahliye
edilmelerinden ksa bir süre önce bu kaytlardan düşüm işlemlerinin yaplp yaplmadğnn
araştrlmas ve bu suretle mağduriyetlere sebep olunmamas,
57

11- 1 Ocak 2012 tarihinden önce çkarlan yakalamalara ilişkin KİHBİ ve UYAP
sistemlerinin ortak olarak incelenmesi, farkllk olmas durumunda KİHBİ kaytlarnn esas
alnarak, tespit edilen farkllklarn KİHBİ tarafndan gerekli inceleme yapldktan sonra
Adalet Bakanlğ Bilgi İşlem Dairesi Başkanlğna bildirilmesi, bu tarihten sonra çkarlan
yakalamalar için ise sadece UYAP Bilişim Sisteminin esas alnacak olmas sebebiyle; söz
konusu işlemlerin yaplmasnda azamî hassasiyet gösterilerek gecikmeye mahal verilmemesi,
aksi durumun cezai, hukuki ve idari sorumluluk doğurabileceğinin hatrdan çkartlmamas
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
24/3/2011 tarihli ve 99 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
EKLER :
1- Şüpheli-Sank Karar Takip Formu
2- Şüpheli-Sank Yakalama Emri Formu
3- Hükümlü Yakalama Emri Formu
4- Gyabî Tutuklama Müzekkeresi Formu
5- Teknik Doküman
* Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu Genel Kurulunun 29/9/2011 tarihli ve 281 sayl kararyla Genelge ve ekindeki formlarda geçen
“1 Ekim 2011” tarihinin “1 Ocak 2012” olarak DEĞİŞTİRİLMESİNE oybirliğiyle karar verilmiştir.
58

EK-1
ŞÜPHELİ - SANIK KARAR TAKİP FORMU
…………………………………….........................................................’nn.........................tarihli ve.........................................sayl yazs.
Şüpheli T.C.Kimlik No**
Ad ve Soyad
BÖLÜM I
ADLÎ KOLLUK TARAFINDAN DOLDURULUR*
Baba Ad
Ana Ad
Doğum Tarihi (Gün, Ay,Yl)
Nüfusa Kaytl Olduğu
İl :................................ İlçe:............................ Mah/Köy:..........................
Cilt No:....................... Aile Sra No:................. Sra No:............................
Adresi
Yerleşim yeri
İş
Telefonu (ev, iş, cep)
Şüphelenilen Suç*** ve Tarihi (Gün, Ay,Yl)
Suç Yeri İl :................................ İlçe........................... Mah/Köy..........................
Olayn Özeti
* Bu bölüm resen yaplan soruşturmalarda Cumhuriyet başsavclklarnca doldurulur.
** Yabanc ise uyruğu, pasaport seri no yazlr.
*** Cumhuriyet başsavclğna danşlarak doldurulacaktr.
......./....../20..
Kolluk Amiri
Mühür ve İmza
BÖLÜM II
CUMHURİYET BAŞSAVCILIĞINCA
DOLDURULUR
BÖLÜM III
KOVUŞTURMA SONUNDA MAHKEMECE DOLDURULUR
Suç Tarihi (Gün, Ay,Yl)
Suç Yeri İl : İlçe: Mah/Köy:
Yüklenen Suç
Evrakn Soruşturma Numaras
Kovuşturmaya Yer Olmadğna Dair Karar Verilmişse
Tarih ve Says
İddianame Kabul Edilmiş İse; Tarih ve Says: Mahkemenin Ad :
Şüpheli Tutuklanmş ise Tutuklanma Tarihi
Tutuklanma Kararn Veren Mahkemenin Ad, Karar
Tarihi ve Says
Hükmü Veren Mahkemenin Ad
Karar Tarihi
Esas Numaras
Karar Numaras
Suçu
Hükmün Nev’i (Mahkûmiyet, Beraat, Düşme vb.)
Hükmün Kesinleşme Tarihi (Gün, Ay,Yl)
Mahkûmiyet Hâlinde Hükmedilen Kanun Maddesi
Cezann Miktar ve Nev’i
Güvenlik Tedbirine Hükmedilmişse Nev’i
......./....../20..
Yaz İşleri Müdürü
Mühür ve İmza
......./....../20..
Yaz İşleri Müdürü
Mühür ve İmza
1/1/2012 tarihine kadar adlî kolluk tarafndan dört nüsha olarak hazrlanan ve birinci ksm doldurularak ilgili Cumhuriyet başsavclğna fezleke ekinde üç sureti gönderilen formun, bir sureti
soruşturma sonucunda; kovuşturmaya yer olmadğna karar verilmesi veya iddianamenin kabulü hâlinde Cumhuriyet Başsavclğnca, kovuşturma sonunda ise kararn kesinleşmesini
müteakip mahkemece 5320 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun Yürürlük ve Uygulama Şekli Hakknda Kanun’un 16’nc maddesi uyarnca doldurularak ilgili adlî kolluğa iade edilir. Bu
tarihten sonra ilgili birimlerce yetki verilen personel tarafndan sadece UYAP ortamnda oluşturulacaktr.
1/6
59

EK-2
YAKALAMA EMRİ
(Şüpheli ve Sank İçindir )*
......................Emniyet Müdürlüğüne/Amirliğine
............................İlçe J.K.lğna
Şüphelinin/Sanğn Ad ve Soyad
T.C.Kimlik No**
Baba Ad
Ana Ad
Doğum Tarihi (Gün,Ay,Yl)
Nüfusa Kaytl Olduğu Yer
Yerleşim Yeri Adresi ve Telefonu
İş Adresi ve Telefonu
Yakalamay Çkaran Mahkeme/
Cumhuriyet Başsavclğ***
Esas /Soruşturma Numaras
Suçu
Suç Tarihi (Gün, Ay, Yl)
Suç Yeri
İl İlçe Mah/Köy
Cilt No Aile Sra No Sra No
İl İlçe Mah/Köy
Emrin Çkarlma Sebebi
Fiilin Kanunda Hükme Bağlandğ
Maddeler
Kişinin Açk Eşkâli
Yakalandğnda Nereye
Gönderileceği
Yukarda açk kimliği yazl şüpheli/sank hakknda, 5271 sayl Ceza Muhakemesi
Kanunu’nun 98’inci maddesi uyarnca yakalanmas için emirdir.
......./......./...........
Kâtip
Hâkim-Cumhuriyet Savcs
* Emrin bir nüshas 1/1/2012 tarihine kadar suçun işlendiği yer güvenlik kuvvetine gönderilecektir. Bu
tarihten sonra ilgili birimlerce yetki verilen personel tarafndan sadece UYAP ortamnda oluşturulacaktr.
** Yabanc ise uyruğu ve pasaport numaras yazlacaktr.
*** Cumhuriyet savclarnn yakalama emri düzenleme hâlleri, CMK’nn 98/2 maddesiyle snrldr.
60 2/6

EK-3
YAKALAMA EMRİ
(Hükümlüler İçindir )*
......................Emniyet Müdürlüğüne/Amirliğine
............................İlçe J.K.lğna
Hükümlünün Ad ve Soyad
T.C.Kimlik No**
Baba Ad
Ana Ad
Doğum Tarihi (Gün,Ay,Yl)
Nüfusa Kaytl Olduğu Yer
İl İlçe Mah/Köy
Cilt no Aile Sra No Sra No
Yerleşim Yeri Adresi ve
Telefonu
İş Adresi ve Telefonu
Hükmü Veren Mahkeme
Esas No
Karar No
Cezann Miktar
Güvenlik Tedbiri
Suçu
Suç Tarihi (Gün, Ay, Yl)
Suç Yeri
İl İlçe Mah/Köy
Yakalamay çkaran
Cumhuriyet Başsavclğ
İnfaz Numaras
Denetimli Serbestlik
Genel Defter Numaras
Yukarda açk kimliği yazl hükümlünün, 5275 sayl Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin
İnfaz Hakknda Kanun’un 19’uncu maddesi uyarnca cezasn çekmek üzere yakalanmas
için emirdir.
Kâtip
......./......./...........
Cumhuriyet Savcs
* Emrin bir nüshas 1/1/2012 tarihine kadar suçun işlendiği yer güvenlik kuvvetine
gönderilecektir. Bu tarihten sonra ilgili birimlerce yetki verilen personel tarafndan sadece
UYAP ortamnda oluşturulacaktr.
** Yabanc ise uyruğu ve pasaport numaras yazlacaktr
3/6
61

GIYABÎ TUTUKLAMA MÜZEKKERESİ
(Kaçaklar için düzenlenecek)
EK-4
Şüpheli veya Sanğn Ad Soyad
T.C. Kimlik No
Yabanc İse Uyruğu ve Pasaport Seri Numaras
Baba Ad
Ana Ad
Doğum Yeri
Doğum Tarihi (gün, ay, yl)
Eşgal Bilgileri
Nüfusa Kaytl Olduğu Yer
İl İlçe Mah/Köy
Cilt no Aile Sra No Sra No
Yerleşim Yeri Adresi ve Telefonu
İş Adresi ve Telefonu
Yurt Dşnda İse Bulunduğu Ülke, Şehir ve Adresi ile
Varsa Diğer İletişim Bilgileri
Cumhuriyet Başsavclğ Soruşturma Numaras
Tutuklama Kararn Veren Mahkeme
Esas veya Değişik İş Numaras
Suç Tarihi (gün, ay, yl)
Şüpheli veya Sanğa Yüklenen Suç veya Suçlar
İsnat Edilen Suça İlişkin Deliller ve Ksa Özetleri:
a)
b)
c)
d)
Şüpheli veya Sanğa Fiili İle İlgili Uygulanmas
İstenen Maddeler
Şüpheli veya Sanğn Fiiline Uygulanmas Muhtemel
Cezalar
Tutuklama Sebebi
Suç Yeri
İl İlçe Mah/Köy
5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 248’inci maddesinin beşinci fkras hükmüne göre yukarda yazl sebeplerden dolay
tutuklanmasna karar verilmiş olan ............................................. için müzekkeredir. ....../...../....
Kâtip
Hâkim
Sicil-İmza
Müzekkerenin bir nüshas 1/1/2012 tarihine kadar suçun işlendiği yer güvenlik kuvvetine gönderilecektir. Bu tarihten sonra ilgili birimlerce yetki verilen
personel tarafndan sadece UYAP ortamnda oluşturulacaktr.
(Soruşturma veya kovuşturmann konusu terör suçu ise) Şüpheli veya sanğn bağl olduğu terör örgütü hakknda ksa bilgi verilecek, şüpheli veya sanğn
örgüt içerisindeki konumu (yöneten, üyelik ve yardm eden vs.) açklanacak, daha sonra delil durumunun açklanmas gerekecektir.
Bu çerçevede, şüpheli veya sanğn doğrudan ya da dolayl olarak ilgili olduğu veya ilgili olduğu varsaylan somut ve maddî olgular ile eylemler tarih
srasna göre yer (il, ilçe, köy, mahalle) zaman (tespit edilebiliyorsa gün, ay ve yl) ve bağlantl olduğu diğer suç failleri ve eylemlerle bağlantlar belirtilerek,
ayrntl bir şekilde açklanacaktr.
Her eylem için suçun düzenlendiği Kanun ve kanunda yer alan suçun ad, madde numaras ile cezann miktar belirtilecektir.
Şüpheli veya sank hakknda yürütülen soruşturma ve kovuşturmann sonuçsuz kalmasn sağlamak amacyla kaçak olan şüpheli veya sank tarafndan
gerçekleştirildiği veya katldğ yönünde kuvvetli suç şüphesinin varlğn gösteren olgular ve 5271 sayl Kanun’un 100’üncü maddesinin ikinci ve üçüncü
fkralarnda belirtilen tutuklama nedenlerinden hangilerinin var olduğu ile temel cezann miktar, tutuklama kararnn bununla ölçülü olduğu ve/veya benzeri
gerekçeler belirtilecektir.
4/6
62

EK-5
TEKNİK DOKÜMAN
İNFAZ DOSYASINDAN YAKALAMA UYARISI OLUŞTURMA
Hakknda infaz edilecek herhangi bir kesinleşmiş ceza bulunan kişinin kolluk
kuvvetlerince yakalanabilmesi amacyla yakalama uyars göndermek için UYAP üzerinden
“İlâmat İşlemleri” menüsünden “İlâm Bilgileri Görüntüleme” seçeneğinden dosya
numaras yazlarak sorgulama yaplr. Sorgu sonucu açlan ekrandan “Yakalama Ver” tuşuna
baslr. Bu tuşa basldktan sonra UYAP tarafndan ilgili şahs hakknda yakalama karar
verilmiş olacaktr. Daha sonra bu karar sistemde aktif hale getirmek için “Devam Etmek
İstiyor musunuz?” uyars gelecektir. Bu ekrandan “Evet” düğmesine tklatlarak “İşlem
Başar İle Gerçekleştirildi” onay ekran açlacaktr. Bu onay ekranndan “Tamam” butonu
seçilerek, yakalama uyars sistem üzerinde aktif hale getirilmiş olacaktr.
İNFAZ DOSYASINDA BULUNAN YAKALAMA UYARISININ KALDIRILMASI
Hakknda infaz edilecek herhangi bir kesinleşmiş ceza bulunan kişinin kolluk
kuvvetlerince yakalanabilmesi amacyla daha önce UYAP üzerinde oluşturulan yakalama
uyarsnn sistem üzerinden kaldrlmas için: “İlâmat İşlemleri” menüsüden, “İlâm Bilgileri
Görüntüleme” seçeneğinden dosya numaras yazlarak sorgulama yaplr. Açlan ekrandan
“Yakalamay Kaldr” tuşuna baslr. Bunun üzerine görüntülenen “Yakalama Karar
Kaldrlacaktr. Devam Etmek İstiyor musunuz?” uyar ekranndan “Evet” düğmesine
baslr. Daha sonra, ekranda beliren “İşlem Başar İle Gerçekleştirildi” onay ekrannda
“Tamam” düğmesine tklanarak, yakalama uyars sistem üzerinde kaldrlr.
CEZA ESAS DOSYASINDA YAKALAMA ÇIKARILMASI VE KALDIRILMASI
Ceza mahkemelerince esas üzerinden verilen yakalama kararlar, UYAP ceza
modülünde bulunan “Tutuklama Kaydnn Yaplmas” ekrannda hazrlanan yakalama
karar evraknn onaylarnn tamamlanmasnn akabinde sistemde yakalama uyars otomatik
olarak aktif hâle gelmektedir.
Ayn şekilde esastan verilen yakalamalarn kaldrlmas işlemi UYAP ceza modülünde
bulunan yakalama kaldrma karar ekranndan hazrlanan karar evraknn onaylarnn
tamamlanmasnn akabinde sistemde mevcut bulunan yakalama kayd otomatik olarak
kaldrlmş olmaktadr.
CEZA DEĞİŞİK İŞ DOSYASINDA YAKALAMA ÇIKARILMASI VE
KALDIRILMASI
Cumhuriyet başsavclğndan yakalanmas talebiyle nöbetçi sulh ceza mahkemesine
gönderilen yakalama talebi mahkeme tarafndan kaydedilip, yakalama evraklarnn
onaylarnn tamamlanmas akabinde sistemde yakalama uyars aktif hâle gelmektedir.
Ayn şekilde Cumhuriyet başsavclğ tarafndan yakalamann gönderilmesi talebi,
mahkeme tarafndan kaydedilip yakalama kaldrma evraklarnn onaylarnn tamamlanmas
akabinde sistemde yakalama uyars kalkmş olmaktadr.
5/6 63

Ayrca, Cumhuriyet başsavclğ soruşturma dosyasndan talep ettiği yakalama kayd,
Cumhuriyet başsavclğ ekranndan “Resen Yakalama Kaldrma Karar” ekranndan evrak
onaylar tamamlanmas akabinde sistemde yakalama uyars kalkmş olmaktadr.
ŞÜPHELİ/SANIK TAKİP KARAR FORMUNUN SİSTEM ÜZERİNDEN ALINMASI
Şüpheli takip karar formu, Cumhuriyet başsavclğ hazrlk/soruşturma bürosu
yetkisinden ilgili soruşturma dosyas sorgulanp açlan ekrandan “Şüpheli Takip Karar
Formu” seçeneğinden alnmaktadr.
Sank takip karar formu, ceza mahkemeleri ekranlarndan ayrntl ceza dosyas
sorgulama ekranndan ilgili ceza dosyas sorgulanp açlan ekrandan “Sank Takip Karar
Formu” seçeneği üzerinden alnmaktadr.
Kolluk Portal tamamlandğnda bu formlar sistem üzerinden otomatik olarak ilgili
kolluk birimine gönderilecek ve kolluk tarafndan anlk takibi sağlanacaktr.
UYAP MABS (UYAP MOBİL ARANANLAR BİLİŞİM SİSTEMİ)
UYAP MABS, kolluk birimlerince (Jandarma, Sahil Güvenlik, Polis) sisteme
tanmlanan cep telefon numaralar ve yetkili personel vastas ile aranan şahslarn Türkiye
Cumhuriyeti kimlik numaras kullanlarak aranma durumlar hakknda bilgi alnmasn
sağlayan mobil bilişim sistemidir.
Kolluk birimleri, UYAP MABS üzerinden mobil arananlar sorgulamas yaplabilmek
için sorgu öncesi bu iş için tahsis edilen kurumsal mobil telefonlarn, telefon numaras ve
IMEI numaras ile birlikte UYAP MABS’ne Adalet Bakanlğ Bilgi İşlem Dairesi Başkanlğ
araclğ ile tantmak zorundadrlar.
Yukarda belirtilen bilgilerin herhangi birisinde tutarszlk olmas hâlinde sorgulama
işleminin yaplmasna sistem tarafndan izin verilmemektedir. UYAP MABS üzerinden
yaplan her türlü sorgulamann ve işlemin olay kaytlar (loglar) sistem tarafndan otomatik
olarak tutulmakta ve takip edilmektedir. Yaplan bu sorgulamalar sayesinde yetkili ve görevli
kolluk birimleri tarafndan ilgili şahsn yakalama, tutuklama ve cezaevinde olup olmadğ
bilgileri bulunduklar yerden bağmsz olarak anlk izlenebilmektedir.
64 6/6

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-139-2011 18/10/2011
Konu : Zorla getirme kararlar
GENELGE
No: 5
Kanunlarda belirtilen istisnalar dşnda şüpheli ve sanklarn davetiye ile mağdur,
şikâyetçi, tank ve bilirkişilerin ise açklamal çağr kâğd ile çağrlmas gerektiği hâlde; işin
önemi, yoğunluğu ve zaman darlğ gibi gerekçelerle ilgililerin doğrudan zorla getirme karar
ile hazr edilmek suretiyle Anayasa, uluslararas sözleşmeler ve 5271 sayl Ceza Muhakemesi
Kanununa aykr olarak insan haklar ihlaline, adli kolluğun iş yükünün artmasna, kişilerin ve
adli kolluk birimlerinin yaknmalarna neden olunabileceği değerlendirildiğinden, konuya
ilişkin baz hususlarn teşkilata hatrlatlmasnda yarar görülmüştür.
Bilindiği üzere, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakk, Avrupa İnsan Haklar
Sözleşmesinin 5 inci maddesine paralel bir şekilde 2709 sayl Türkiye Cumhuriyeti
Anayasasnn 19 uncu maddesinde düzenlenmiş ve anlan maddenin birinci cümlesinde,
herkesin kişi özgürlüğü ve güvenliğine sahip olduğu belirtilmiştir. Anayasamz bu ifadesi ile
kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkn bir insan hakk olarak güvence altna almştr.
Öte yandan, 9/12/1994 tarihli ve 4058 sayl Kanunla onaylanmas uygun bulunan ve
27/1/1995 tarihli ve 22184 sayl Resmî Gazete’de yaymlanan Çocuk Haklarna Dair
Sözleşmenin 37 nci maddesinin birinci fkrasnn (b) bendinde, bir çocuğun tutuklanmas ve
alkonulmasnn, uygun olabilecek en ksa süreyle snrl tutulmak üzere en son
başvurulabilecek bir önlem olarak düşünülmesi gerektiği ifade edilmiştir.
Diğer taraftan, 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun çeşitli
maddelerinde zorla getirme kararnn hangi hâllerde verilebileceği belirtilmiştir.
Anlan Kanunun 43 üncü maddesinde tanklarn çağrlmas, 44 üncü maddesinde bu
çağrya uymayan tanklar hakknda yaplacak işlemler; bu düzenlemelere paralel şekilde 62 ve
71 inci maddelerinde de bilirkişiler yönünden uygulanacak hükümler bulunmaktadr.
Kanunun 145 inci maddesinde ifade ve sorgu için yaplan davetiyeye rağmen
gelmeyenlerin zorla getirileceği ifade edilmiş, 146 nc maddesinde de şüpheli veya sanğn
zorla getirilmesinde izlenecek kurallara yer verilmiştir.
Ayrca, Kanunun 176 nc maddesinin ikinci fkrasnda, tutuklu olmayan sanğa tebliğ
olunacak çağr kâğdna mazereti olmakszn gelmediğinde zorla getirileceğinin yazlacağ;
193 üncü maddesinin birinci fkrasnda, Kanunun ayrk tuttuğu hâller sakl kalmak üzere,
hazr bulunmayan sank hakknda duruşma yaplmayacağ, gelmemesinin geçerli nedeni
olmayan sanğn zorla getirilmesine karar verileceği; 199 uncu maddesinde, mahkemece,
sanğn hazr bulunmasna ve zorla getirme karar veya yakalama emriyle getirilmesine her
zaman karar verilebileceği; 233 üncü maddesinde, suçun mağduru ile şikâyetçinin
çağrlmasnda da tanklara ilişkin hükümlerin uygulanacağ belirtilmiştir.
65

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-139-2011
Bu itibarla;
Yukardaki açklamalar ve hükümler doğrultusunda kişi özgürlüğünün kstlanmas
sonucunu doğuran zorla getirme kararnn verilmesinde;
1- Kanunlarda öngörülen zorunluluk hâlleri dşnda, usulüne uygun bir şekilde
şüphelilerin davetiye ile şikâyetçi, mağdur, tank ve bilirkişilerin ise çağr kâğd ile
çağrlmas,
2- Mağdur, şikâyetçi, tank ve bilirkişilerin telefon, telgraf, UYAP SMS (Ksa Mesaj
Servisi), elektronik posta gibi araçlarla da çağrlabileceğinin göz önünde bulundurulmas,
3- Çocuklar açsndan zorla getirme yoluna en son çare olarak başvurulmas,
4- Zorla getirilecek kişinin açk kimliği, şüpheli olmas hâlinde suçu, gerektiğinde
eşkâli ve zorla getirilme nedenlerinin ayrntl ve açkça belirtilmesi ile kararn bir örneğinin
ilgili şüpheli, tank, bilirkişi, şikâyetçi veya mağdura verildiğinin belgelendirilmesinin
sağlanmas,
5- Orantllk ilkesi uyarnca, seçilen araç ile ulaşlmak istenen amaç arasnda makul
bir oran olmasnn gerekmesi, müdahalenin amaca ulaşmak için uygun ve gerekli bulunmas
ve ilgili kişiyi de oransz bir şekilde yük altna sokmamas bakmndan; tanklarn zorla
getirilmesi için uygulanan zorlama ve özgürlük kstlamalarnn, gelmeyen tanğn duruşmada
dinlenmesini veya Cumhuriyet savclğ tarafndan çağrlmşsa ifadesine başvurulmasn
sağlamaya yetecek oranda bir zamanla snrl olmas, en ksa sürede çağran makama
çkarlmas, bu kişilerin nezarette bekletilmemeleri, bu açdan tanklarn, kolluk tarafndan
ertesi gün duruşmaya getirilmek için bir gün öncesinden şüpheli veya sank gibi gözaltna
alnmas uygulamasnn bu ilkeye ve Anayasann 19 uncu maddesindeki kişi özgürlüğü ve
güvenliğinin ihlaline aykrlk teşkil edeceğinin hatrdan çkarlmamas,
6- Bilirkişi, şikâyetçi ve mağdurlar hakknda da tanklara ilişkin kurallarn
uygulanmas,
7- Hakknda zorla getirme karar verilen kişinin tutuklu ya da hükümlü olmadğ
dikkate alnarak, adliye binalarndaki tutuklu veya hükümlülerin muhafaza edildikleri yerlerde
tutulmamas
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli ve 257 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
66

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011 18/10/2011
Konu : İnfaz ve denetimli serbestlik işlemleri
GENELGE
No: 6
İnfaz ve denetimli serbestlik işlemlerinin yerine getirilmesinde; uygulama birliğinin
tesisi ile ilamlarn mevzuatta belirtilen kurallara göre süratle ve eksiksiz biçimde yerine
getirilerek kanun hâkimiyeti ve ceza adaletinin sağlanmas bakmndan bir ksm usul ve
esaslar belirlenmiştir.
Öncelikle genel konular ve kurallara yer verilmiş; uygulamada sorun oluşturan kimi
konu başlklarna ilişkin açklamalar ve bunlara yönelik uyulmas gereken kurallar
belirtilmiştir.
A- Genel olarak
Bilindiği üzere, ceza ve güvenlik tedbirlerinin infazna ilişkin usul ve esaslar,
13/12/2004 tarihli ve 5275 sayl Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfaz Hakknda Kanunda
düzenlenmiştir.
Anlan Kanunun “İnfazn koşulu” kenar başlkl 4 üncü maddesinde; “Mahkûmiyet
hükümleri kesinleşmedikçe infaz olunamaz.”
“İnfazn dayanaklar ve kimin tarafndan izleneceği” kenar başlkl 5 inci maddesinde;
“Mahkeme, kesinleşen ve yerine getirilmesini onayladğ cezaya ilişkin hükmü Cumhuriyet
başsavclğna gönderir. Bu hükme göre cezann infaz Cumhuriyet savcs tarafndan izlenir
ve denetlenir.”
“Mahkûmiyet hükmünün yorumunda veya çektirilecek cezann hesabnda duraksama”
kenar başlkl 98 inci maddesinde; “(1) Mahkûmiyet hükmünün yorumunda veya çektirilecek
cezann hesabnda duraksama olursa, cezann ksmen veya tamamen yerine getirilip
getirilemeyeceği ileri sürülür ya da sonradan yürürlüğe giren kanun, hükümlünün lehinde
olursa, duraksamann giderilmesi veya yerine getirilecek cezann belirlenmesi için hükmü
veren mahkemeden karar istenir.
(2) 16 nc madde gereğince cezasnn ertelenmesi isteminin reddi hâlinde de ayn
hüküm uygulanr.
(3) Yukardaki fkralar uyarnca yaplan başvurular cezann infazn ertelemez. Ancak,
mahkeme olayn özelliğine göre infazn ertelenmesine veya durdurulmasna karar verebilir.”
3/7/2005 tarihli ve 5402 sayl Denetimli Serbestlik ve Yardm Merkezleri ile Koruma
Kurullar Kanununun “Yükümlülük” kenar başlkl 5 inci maddesinde; “(1) Hakknda
herhangi bir tedbire hükmedilen kişi, karara uygun olarak şube müdürlüğünün hazrladğ
67

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
programa ve denetimli serbestlik görevlilerinin bu kapsamdaki uyar ve önerilerine uymak ve
katlanmak zorundadr.
(2) Denetimli serbestlik ve yardm merkezi şube müdürlüğü tarafndan yaplan
çağrlara veya hazrlanan denetim planna uyarya rağmen uyulmamas, denetimli serbestlik
tedbirine ilişkin yükümlülük ihlali saylr.”
“Kovuşturma evresinden sonraki görevler” başlkl 14 üncü maddesinin (e) bendinde;
“...tedbirlerin uygulanmas süresince hükümlüleri izlemek, denetlemek ve yönlendirmek,
hükümlülerin psiko-sosyal sorunlarn çözmek ve bunlara yardmda bulunmak, izleme ve
denetleme sonucunu ve yükümlülüğe uymayanlar ya da suç işleyenleri mahkeme, hâkim veya
Cumhuriyet başsavclğna bildirmek.”
hükümleri yer almaktadr.
Öte yandan, 5275 sayl Kanunun 16 nc maddesinde hapis cezasnn infaznn hastalk
nedeni ile ertelenmesi, 17 nci maddesinde hükümlünün istemiyle infazn ertelenmesi, 81 inci
maddesinde infaz engelleyecek hastalk hâli, 118 inci maddesinde asker edilen kişilerin
cezalarnn infazna ilişkin hükümler bulunmaktadr.
Diğer taraftan, 5402 sayl Kanun, 6/4/2006 tarihli ve 26131 sayl Resmî Gazete'de
yaymlanarak yürürlüğe giren Ceza İnfaz Kurumlarnn Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik
Tedbirlerinin İnfaz Hakknda Tüzük ile denetimli serbestlik hizmetlerine ilişkin
yönetmelikte; mahkemelerce haklarnda verilen hapis cezasndan çevrilen seçenek yaptrmlar
(adli para cezas hariç) ve diğer tedbirler, adli kontrol karar verilen şüpheli, sank ve
hükümlülerin toplum içinde denetim ve takibi ile hükümlülerin iyileştirilerek topluma
kazandrlmasna yönelik denetimli serbestlik müessesesine ilişkin hususlara yer verilmiştir.
B- Koşullu salverilen hükümlülerin takip işlemleri
Uygulamada, koşullu salverilen hükümlülerin hakederek salverilme tarihine kadar
takip işlemlerinin ilam veren yer mahkemesi Cumhuriyet başsavclğ ya da hükümlünün
yerleşim yeri Cumhuriyet başsavclğndan hangisinin yerine getireceği hususunda bir ksm
tereddütler bulunmaktadr.
Bilindiği üzere, 5275 sayl Kanunun 5 inci maddesi uyarnca, verilen cezann nevi ve
hükümlünün yerleşim yeri neresi olursa olsun, infazn yerine getirilmesinden öncelikle hükmü
veren mahkemenin bulunduğu yer Cumhuriyet başsavclğnn sorumlu olmas esastr.
5275 sayl Kanunun 20 nci maddesi gereğince hapis cezasn içeren kesinleşmiş
mahkûmiyet kararlar, mahkemelerce bulunduğu yer Cumhuriyet başsavclğna verilmekte ve
bu yer Cumhuriyet başsavclklarnca takip edilerek cezann infaz gerçekleştirilmektedir.
5275 sayl Kanunun 107 nci maddesinin onikinci fkrasnda ise, koşullu salverilen
hükümlünün, denetim süresi içinde hapis cezasn gerektiren kastl bir suç işlemesi veya
kendisine yüklenen yükümlülüklere uymamakta srar etmesi hâlinde koşullu salverilme
kararnn geri alnacağ belirtilmiştir. Koşullu salverilen hükümlü hakknda anlan Kanunun
107 nci maddesinin yedinci fkras uyarnca, yükümlülüğe de hükmedilmişse bu hususun
hükümlünün yerleşim yerinin bulunduğu yer Cumhuriyet başsavclğnca takip edilmesi
gerekmektedir.
68

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
25/5/2005 tarihli ve 5352 sayl Adli Sicil Kanununun 4 üncü maddesine göre hapis
cezalar ve koşullu salverilme kararlarnn adli sicile kaydedilmesi zorunlu olduğundan ve
koşullu salverilmeye ilişkin kararn adli sicil kaydna işlenmesinden sonra deneme süresi
içinde hükümlünün tekrar suç işlemesi hâlinde, işlediği ikinci suçun cezas da adli sicil
kaytlarna işleneceğinden, koşullu salverilen hükümlünün sadece suç işleyip işlemediğinin
takibinin ise, ilamn verildiği yer Cumhuriyet başsavclğnca Ulusal Yarg Ağ Bilişim
Sistemi (UYAP) ve adli sicil kaytlar üzerinden yaplmas yeterli olabilecektir.
Ayrca, UYAP’ta kişinin sistemde herhangi bir sfatla kaytl olduğu dosyada, taraf
işlemleri ekrannda “Tarafla ilgili tüm dosyalar göster” butonunun seçilmesi ve sorgulama
yaplmas hâlinde, tarafla ilgili sistemde kaytl tüm dosyalarn görülebilmesi mümkün
olduğundan, koşullu salverilen hükümlünün denetim süresi içerisinde hapis cezasn
gerektiren kastl bir suç işleyip işlemediğinin tespiti bakmndan hükümlünün yerleşim yeri
olan yer Cumhuriyet başsavclğ ya da kolluğu ile yazşma yaplmasna gerek
bulunmamaktadr.
C- Belli haklar kullanmaktan yoksun braklma
Baz yer Cumhuriyet başsavclklarndan alnan yazlarda; 26/9/2004 tarihli ve 5237
sayl Türk Ceza Kanununun 53 üncü maddesinde düzenlenen "Belli haklar kullanmaktan
yoksun braklma" güvenlik tedbirinin infaznda uygulamada kimi tereddütlerin yaşandğ ve
birlik bulunmadğ ifade edilmiştir.
Bilindiği üzere, 5237 sayl Kanunun 53 üncü maddesinde belli haklar kullanmaktan
yoksun braklma güvenlik tedbirine ilişkin hükümlere yer verilmiş, kişinin kasten işlemiş
olduğu suçtan dolay hapis cezasna mahkûmiyetin kanuni sonucu olarak maddede belirtilen
hükümlerin infaz konusunda ise 5402 sayl Kanun, Ceza İnfaz Kurumlarnn Yönetimi ile
Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfaz Hakknda Tüzük ve ilgili Yönetmelikte çeşitli
düzenlemeler bulunmaktadr.
Anlan Kanunun 53 üncü maddesinin beşinci ve altnc fkrasna göre hükmedilen
tedbirler, 5275 sayl Kanunun 104 üncü maddesi uyarnca denetimli serbestlik ve yardm
merkezleri şube müdürlüğü ya da bürolar tarafndan yerine getirilmekte, bu hükmün
uygulanmasna ilişkin düzenlemeler ise, 5402 sayl Kanunun 14 üncü maddesi ile ilgili
Yönetmelikte yer almaktadr.
Öte yandan, 5352 sayl Kanunun 1 inci maddesinde, Kanunun amaç ve kapsamnn;
kesinleşmiş ceza ve güvenlik tedbirlerine ilişkin bilgilerin otomatik işleme tabi bir sistem
kullanlarak toplanmasna, snflandrlmasna, değerlendirilmesine, muhafaza edilmesine ve
gerektiğinde en seri ve sağlkl biçimde ilgililere bildirilmesine dair usul ve esaslar
belirlemek olduğuna değinilmiş; 4 üncü maddesinin birinci fkrasnn (e) bendi gereğince,
belli haklar kullanmaktan yoksun braklma ile ilgili olarak; kasten işlenen bir suç nedeniyle
hapis cezasna mahkûmiyetin kanuni sonucu olarak yoksun kalnan haklara cezann
ertelenmesi dolaysyla getirilen istisnaya ilişkin kararlar ile mahkûmiyet hükmüyle bağlantl
olarak verilen, belli bir hak ve yetkinin kullanlmasnn veya belli bir meslek veya sanatn
icrasnn yasaklanmasna ya da sürücü belgesinin geri alnmasna ilişkin kararlar, adli sicile
kaydedilecek bilgiler arasnda saylmş; “Adli sicil bilgilerinin silinmesi” kenar başlkl 9 uncu
maddesinin birinci fkrasnn (a) bendinde ise, cezann veya güvenlik tedbirinin infaznn
69

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
tamamlanmas hâlinde, Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğünce adli sicildeki bilgilerin
silinerek arşiv kaydna alnacağ hükme bağlanmştr.
7/9/2005 tarihli ve 25929 sayl Resmî Gazete’de yaymlanan Adli Sicil
Yönetmeliğinin “Tanmlar” kenar başlkl üçüncü maddesinde yerine getirme fişi; “… fer’i
cezalarda, güvenlik tedbirlerinde sürenin bittiğini, …bildiren fişi ifade eder.” şeklinde
tanmlanmştr. Ayn Yönetmeliğin 11 inci maddesinin birinci fkrasnda da, Kanunun 9 uncu
maddesindeki düzenlemeye paralel bir şekilde, cezann veya güvenlik tedbirinin infaznn
tamamlanmas hâlinde anlan Genel Müdürlük tarafndan adli sicildeki bilgilerin silinerek
arşiv kaydna alnacağ düzenlenmiştir.
Diğer taraftan, 5237 sayl Kanunun 53 üncü maddesinin birinci fkrasnda işlediği suç
dolaysyla kişinin hangi haklardan yoksun braklacağ sayma yoluyla ve snrl olarak
belirlenmiştir. Doktrinde ve yarg kararlarnda; birinci fkrada belirtilen hak yoksunluklar için
mahkeme karar vermese dahi anlan fkradaki hak yoksunluklarnn kendiliğinden sonuç
doğuracak ve infazda resen uygulanacak mahiyette olduğu kabul edilmektedir.
Yargtay 10. Ceza Dairesi, 9/11/2005 tarihli ve 2005/9860 Esas, 2005/14743 Karar
sayl ilamnda; “Kararda 5237 sayl Kanunun 53 üncü maddesinin uygulanmas
gösterilmemiş olsa bile; kasten işlenen suçtan dolay hapis cezasna mahkûmiyetin kanuni
sonucu olarak bu hususun infaz srasnda dikkate alnmasnn mümkün olduğuna” karar
vermiştir. Ancak, belli bir hak ve yetkinin kötüye kullanlmas suretiyle işlenen kastl suçlar
dolaysyla mahkûmiyet hâlinde, mahkûm olunan cezann infazndan sonra da etkili olmak
üzere bu hak ve yetkinin kullanlmasnn yasaklanmasna ayrca hükmedilmesi gerekmektedir.
Yargtay Ceza Genel Kurulunun 11/4/2006 tarihli ve 2006/9-55 Esas, 2006/115 Karar
sayl ilamnda da; “... hükümlüler hakknda tayin olunan hürriyeti bağlayc cezann kanuni
sonucu olarak 5237 sayl TCY.nn 53. maddesinin uygulanmasnda zorunluluk bulunmas
gerektiğine ilişkin bozma kararnn isabetli olmadğ” belirtilmiştir.
5237 sayl Kanunun 53 üncü maddesinin birinci fkrasnda öngörülen hak
yoksunluklar hiçbir durumda süresiz değildir. Kural olarak da hapis cezasnn infaz edildiği
süre ile snrldr. Ancak, maddenin üçüncü fkrasndaki hâlde, maddenin birinci fkrasnn (c)
bendindeki hak ve yetkileri kullanmak yönündeki yoksunluk süresi koşullu salverme tarihine
kadardr. Nitekim, Yargtay 10. Ceza Dairesinin 27/2/2007 tarihli ve 2006/15487 Esas,
2007/2335 Karar sayl ilamnda; “Sanğn TCK’nun 53 üncü maddesinin birinci fkrasnn (c)
bendindeki hak ve yetkileri kullanmak yönündeki yoksunluğunu, kendi alt soyu üzerindeki
velayet, vesayet ve kayymlk yetkileri açsndan koşullu salverilmesine kadar, diğer kişiler
yönünden ise hapis cezasnn infaz tamamlanncaya kadar kullanamayacağ yönünde karar
verilmesi gerektiği gözetilmeden 53 üncü maddenin üçüncü fkrasna aykrlk oluşturmas
yasaya aykrdr.” ifadelerine yer verilmiş; Yargtay Ceza Genel Kurulunun 1/2/2011 tarihli
ve 2011/8-16 Esas, 2011/17 Karar sayl ilamnda da; “… Bozulmasna, ancak yeniden
yarglama gerektirmeyen bu konularda, 5320 sayl Yasann 8. maddesi uyarnca halen
yürürlükte bulunan 1412 sayl CYUY’nn 322. maddesindeki yetkiye istinaden hükümden
5237 sayl TCY’nn 53. maddesinin uygulanmasna ilişkin bölüm çkarlarak yerine "sanğn
5237 sayl TCY’nn 53/1. madde ve fkrasnda saylan haklar kullanmaktan yoksun
braklmasna, bu yoksunluğunun kendi alt soyu üzerindeki velayet, vesayet ve kayymlk
70

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
yetkileri açsndan koşullu salverilmesine kadar, diğer haklar yönünden ise hapis cezasnn
infaz tamamlanncaya kadar sürmesine” ibaresinin eklenmesine … hükmün, düzeltilerek
onanmasna” şeklinde karar verilmiştir.
5237 sayl Kanunun 53 üncü maddesi ile 5352 sayl Kanuna ilişkin kanun teklifinin
genel gerekçesinde, söz konusu hak yoksunluklarnn cezann infaznn tamamlanncaya kadar
devam edeceği öngörülmüştür. Buna göre, herhangi bir kayda şerh düşülme ya da bir yarg
karar gibi başkaca bir işleme gerek kalmakszn bu hak yoksunluğu kendiliğinden ortadan
kalkmaktadr.
Hak yoksunluklar kural olarak hapis cezasnn infaz edildiği süre ile snrl ise de
5237 sayl Kanunun 53 üncü maddesinin beşinci fkrasnda bunun istisnasna yer verilmiştir.
Buna göre maddenin birinci fkrasnda saylan hak ve yetkilerden birinin kötüye kullanlmas
suretiyle işlenen suçlar dolaysyla hapis cezasna mahkûmiyet durumunda, cezann
infazndan sonra işlemek üzere hak yoksunluğuna karar verilebilir. Fkrada, hak ve yetkinin
kullanlmasnn yasaklanmasna karar verileceği hükmüne yer verildiğinden, infazn
tamamlanmasndan sonra da hak yoksunluğunun belirli bir süre devam etmesi, bunun kararda
ayrca gösterilmiş olmas şartna bağldr. Kararda gösterilmemiş olmas hâlinde ise, hükümlü
bakmndan kazanlmş hak oluşturacaktr. Bu durumda hak yoksunluğu, sadece cezann
infaz tamamlanncaya kadar devam edecektir.
Kanun bu haklarn ne zaman sona ereceğini göstermiş olmasna rağmen anlan
haklardan kişinin hangi andan itibaren yoksun braklacağna dair açk bir hükme yer
vermemiş ise de hak yoksunluğunun, mahkûmiyetin kesinleşmesiyle başladğnn kabulü
gerekmektedir. 5237 sayl Kanunun 53 üncü maddesinin beşinci ve altnc fkralarnda da
açkça hükmün kesinleşmesiyle yasaklama ve geri almann yürürlüğe gireceği, sürenin ise
cezann infazndan sonra işlemeye başlayacağ belirtilmiştir. Bu durumda maddenin birinci ve
ikinci fkralar ile üçüncü fkradaki "işlemiş bulunduğu suç dolaysyla" ibaresi birlikte
değerlendirildiğinde; birinci fkrada saylan belli haklardan yoksun braklmann, cezann
kesinleşmesinden itibaren başlayacağ anlaşlmaktadr.
Bu açklamalar karşsnda, 5237 sayl Kanunun 53 üncü maddesinin birinci fkrasnda
öngörülen hak yoksunluklarnn günün teknolojik imkânlarndan da yararlanlmas suretiyle
infaz mümkündür.
1/7/2011 tarihli ve (4) No’lu “Şüpheli-sank karar takip formlar ile gyabî tutuklama
kararlar ve yakalama emirlerinin UYAP'ta düzenlenmesi, infaz ve güncelliklerinin takibi”
konulu Genelgede de belirtildiği üzere; İçişleri Bakanlğ Kaçakçlk İstihbarat Harekât ve
Bilgi Toplama Daire Başkanlğ (KİHBİ) Bilgi Sistemi-UYAP entegrasyonunun ilk adm
olarak, sadece aranan kişilerin ülke genelinde adli kolluk birimlerince sorgulanabilmesi için
Jandarma Genel Komutanlğ Muhabere Elektronik ve Bilgi Sistemleri Başkanlğ ile Emniyet
Genel Müdürlüğü Bilgi İşlem Daire Başkanlğnca, UYAP ve KİHBİ Bilgi Sistemindeki
arama bilgilerinin ayn sayfa üzerinde gösterildiği KİHBİ-UYAP ortak sorgulama sayfas
oluşturularak 11/8/2008 tarihinden itibaren yakalama, tutuklama ve ilamat kaydna dair
işlemlerin tamamnn (işletimde olmayan kapatlmş adli birimler ile askerî makamlar
tarafndan verilen arama kararlar hariç) Sistem üzerinden elektronik ortamda sorgulanmasna
imkân sağlandğndan 5237 sayl Kanunun 53 üncü maddesinin birinci fkrasnda öngörülen
71

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
belli haklar kullanmaktan yoksun braklma güvenlik tedbirinin infaznda da bu Sistemden
yararlanlabilecektir.
D- İnfaz edilen hapsin süresinin adli para cezasn karşlamamas
İnfaz edilen hapsin süresinin adli para cezasn tamamyla karşlamamas durumunda
geri kalan adli para cezasnn tahsili için infaz evraknn mahallin en büyük mal memurluğuna
gönderilirken, infaz kaydnn kapatlarak yerine getirme fişi düzenlenip düzenlenmeyeceği,
yerine getirme fişinin düzenlenecek olmas hâlinde evrak aslnn mal memurluğuna ya da
ilgili mahkemeden hangisine gönderileceği, infazn hangi birim tarafndan takip edileceği,
ayrca, Ceza İnfaz Kurumlarnn Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfaz
Hakknda Tüzüğün 56 nc maddesinin üçüncü fkras ile onuncu fkrasndaki hükmün birlikte
değerlendirilmesi sonucunda, çocuklar hakknda verilen adli para cezas ile hapis cezasndan
çevrilen adli para cezasnn ödenmemesi hâlinde buna ilişkin ilamn adli para cezasnn tahsili
için mahallin en büyük mal memuruna gönderilmesi srasnda infaz kaytlarnn kapatlp
kapatlmayacağ konularnda uygulamada kimi tereddütler bulunmaktadr.
Bilindiği üzere; 5275 sayl Kanunun 106 nc maddesinin onbirinci fkrasnda; "İnfaz
edilen hapsin süresi, adli para cezasn tamamyla karşlamamş olursa, geri kalan adli para
cezasnn tahsili için ilam, Cumhuriyet Başsavclğnca mahallin en büyük mal memuruna
verilir. Bu makamlarca 6183 sayl Amme Alacaklarnn Tahsil Usulü Hakknda Kanuna göre
kalan adli para cezas tahsil edilir."
Ceza İnfaz Kurumlarnn Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfaz
Hakknda Tüzüğün 56 nc maddesinin onuncu fkrasnda; "İnfaz edilen hapsin süresi, adli
para cezasn tamamyla karşlamamş olursa, geri kalan adli para cezasnn tahsili için ilam,
Cumhuriyet başsavclğnca mahallin en büyük mal memuruna gönderilir. Bu makamlarca,
6183 sayl Kanuna göre, kalan adli para cezas tahsil edilir. Mahallin en büyük mal
memuruna gönderme tarihi esas alnarak Cumhuriyet başsavclğnca infaz defterindeki kayd
kapatlr ve mahkemesine bildirilir."
hükümleri yer almaktadr.
Öte yandan, 1/6/2005 tarihli ve 25832 sayl Resmî Gazete’de yaymlanan Cumhuriyet
Başsavclklar ile Adli Yarg İlk Derece Ceza Mahkemeleri Kalem Hizmetlerinin
Yürütülmesine Dair Yönetmeliğin 13 üncü maddesinde, infaz defteri ile denetimli serbestlik
genel defteri düzenlenmiştir.
Ayrca, Adli Sicil Yönetmeliğinin “Tanmlar” kenar başlkl 3 üncü maddesinde,
yerine getirme fişi; “Hürriyeti bağlayc cezalar ile para cezalarnn infaz edildiğini, fer'i
cezalarda, güvenlik tedbirlerinde sürenin bittiğini, para cezalarnn hürriyeti bağlayc
cezaya çevrildiği hallerde infazn bittiğini bildiren fişi ifade eder” şeklinde tanmlanmştr.
Yönetmeliğin 6 nc maddesinin yedinci fkrasnda; Cumhuriyet başsavclklarnn
mahkemelerden gönderilen ceza ve tali karar fişleri ile kendilerince düzenlenecek yerine
getirme fişlerini üç gün içerisinde, bilgi işlem sistemi kurulmuş ise mahallî adli sicile,
kurulmamş ise, o yerin bağl bulunduğu ağr ceza merkezindeki mahallî adli sicile
göndereceği hüküm altna alnmştr.
72

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
Görüldüğü üzere, 5275 sayl Kanunun uygulanmasn gösteren Ceza İnfaz
Kurumlarnn Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfaz Hakknda Tüzükte açk bir
şekilde infaz edilen hapsin süresinin, adli para cezasn tamamyla karşlamadğ durumda,
geri kalan adli para cezasnn tahsili için ilamn, Cumhuriyet başsavclğnca mahallin en
büyük mal memuruna gönderileceği, bu makamlarca 21/7/1953 tarihli ve 6183 sayl Amme
Alacaklarnn Tahsil Usulü Kanununa göre geri kalan adli para cezasnn tahsil edileceği,
mahallin en büyük mal memuruna gönderme tarihi esas alnarak Cumhuriyet başsavclğnca
infaz defterindeki kaydn kapatlarak mahkemesine bildirileceği düzenlenmesine rağmen,
kaydn kapatlmasn müteakiben yerine getirme fişinin düzenleneceğine dair bir hükme yer
verilmemiştir.
Tüzüğün bu maddesinin, 6183 sayl Kanun hükümleri uyarnca tahsili gereken bu tür
ilamlarn Cumhuriyet başsavclğnda hiçbir işlem yaplmadan ve infaz defterindeki kayd
açk tutularak bekletilmesinin önüne geçilmesi bakmndan düzenlendiği anlaşlmaktadr.
Diğer taraftan, 5275 sayl Kanunun 5 inci maddesi uyarnca, mahkemenin kesinleşen
ve yerine getirilmesini onayladğ cezaya ilişkin hükmün Cumhuriyet başsavclğna
göndereceği ve bu hükme göre cezann infaznn Cumhuriyet savcs tarafndan izleneceği ve
denetleneceği hüküm altna alnmştr.
5352 sayl Kanunun "Adli sicile kaydedilecek bilgiler" kenar başlkl 4 üncü
maddesinin birinci fkrasnn (c) bendinde de; adli para cezasnn tazyik hapsi suretiyle
ksmen veya tamamen infaz edildiği hususu ile adli para cezasnn tazyik hapsinden sonra
kalan ksmnn ödenmek suretiyle infaz edildiği hususunun adli sicile kaydedilecek bilgiler
arasnda yer aldğ vurgulanmştr.
Bu çerçevede; adli para cezasnn infaznn 6183 sayl Kanun hükümleri uyarnca mal
memurluğunca yerine getirilmesi, verilen para cezasnn niteliğini ortadan kaldrmamakta
sadece tahsil usulünü değiştirmektedir. Nitekim, mal memurluğunca yaplan tahsilat srasnda
da mahsus makbuza "adli para cezas" ibaresi yazlmak suretiyle tahsilatn niteliği de
belirtilmektedir.
Ayrca, 6183 sayl Kanunun 3 üncü maddesinde para cezalar, adli ve idari para
cezalar olarak tanmlanmş; 102 nci maddesinde de para cezalarna ait hususi kanunlardaki
zamanaşm hükümlerinin mahfuz tutulacağ ifadesine yer verilmiştir.
E- Tazyik hapsi ilamlarnn infaz
Uygulamada, 6183 sayl Kanunun 60 nc maddesinde bahsedilen hapsen tazyik ile
9/6/1932 tarihli ve 2004 sayl İcra ve İflas Kanununda öngörülen tazyik hapsi veya hapisle
tazyik kararlarnn infaznda; Cumhuriyet başsavclklar arasnda, Ceza ve Güvenlik
Tedbirlerinin İnfaz Hakknda Tüzüğün 193 ncü maddesinin ikinci fkrasnn (b) bendi
uyarnca, çağr kağd ve yakalama emri çkartmadan söz konusu ilamlarn doğrudan kolluğa
gönderilmek suretiyle ya da öncelikle çağr kağd düzenlenerek akabinde diğer hapis
cezalarnda olduğu gibi tebliğe rağmen on gün içerisinde başvuru yaplmadğ takdirde
yakalama emri çkartlarak infaz şeklinde iki farkl uygulama bulunduğu Kurulumuza intikal
eden bilgilerden anlaşlmştr.
73

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
Bilindiği üzere, 2709 sayl Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnn “Kişi hürriyeti ve
güvenliği” kenar başlkl 19 uncu maddesinin birinci fkrasnda; herkesin kişi hürriyeti ve
güvenliğine sahip olduğu, ikinci fkrasnda ise, şekil ve şartlar kanunda gösterilmek ön
şartyla, mahkemelerce verilmiş hürriyeti kstlayc cezalarn ve güvenlik tedbirlerinin yerine
getirilmesi, bir mahkeme kararnn veya kanunda öngörülen bir yükümlülüğün gereği olarak
ilgilinin yakalanmas veya tutuklanmas hâlleri dşnda kimsenin hürriyetinden yoksun
braklamayacağ belirtilmiştir.
Öte yandan, 2004 sayl Kanunun “Hapis ile tazyik” kenar başlkl 76 nc maddesinde;
“Mal beyannda bulunmayan borçlu, alacaklnn talebi üzerine beyanda bulununcaya kadar
icra mahkemesi hâkimi tarafndan bir defaya mahsus olmak üzere hapisle tazyik olunur.
Ancak bu hapis üç ay geçemez.”
6183 sayl Kanunun “Mal bildiriminde bulunmayanlar” kenar başlkl 60 nc
maddesinde; “Kendisine ödeme emri tebliğ edilen borçlu, 7 günlük müddet içinde borcunu
ödemediği ve mal bildiriminde de bulunmadğ takdirde mal bildiriminde bulununcaya kadar
bir defaya mahsus olmak ve üç ay geçmemek üzere hapisle tazyik olunur.
Hapisle tazyik karar, ödeme emrinin tebliğini ve 7 günlük müddetin bitmesini
müteakip tahsil dairesinin yazl talebi üzerine icra tetkik mercii hâkimi tarafndan verilir.
74
Bu kararlar Cumhuriyet Savclğnca derhâl infaz olunur.
İcra tetkik mercii hâkimi tarafndan verilen hapsen tazyik kararlar her türlü harç ve
resimden muaftr.”
5275 sayl Kanunun 121 inci maddesine dayanlarak çkartlan Ceza İnfaz
Kurumlarnn Yönetimi İle Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfaz Hakknda Tüzüğün
“Disiplin hapsi ve tazyik hapsi kararlarnn infaz” kenar başlkl 193 üncü maddesinin ikinci,
üçüncü ve dördüncü fkralarnda; “(2) Tazyik hapsi kararlarnn Cumhuriyet başsavclğnca
infaznda aşağdaki esas ve usuller uygulanr;
a) Mahkemece verilen tazyik hapsi kararlar, bu kararlara mahsus deftere kaydedilir,
b) Bu kararlar, hükümlünün kararda belirtilen adresinde bulunan mahalli kolluk
kuvvetlerine veya ilgilinin bu adreste bulunamamas hâlinde yarg çevresi dşndaki o yer
Cumhuriyet başsavclğna gönderilir,
c) Kanun hükümlerine göre tazyik hapsi karar kaldrlmadğ sürece, kurumda yerine
getirilir.
(3) Disiplin hapsi ve tazyik hapsi kararlar için kurumda ayr bir kayt tutulur.
(4) Disiplin hapsi ve tazyik hapsi kararlar, tekerrüre esas olmaz, koşullu salverilme
hükümleri uygulanmaz ve adli sicil kaytlarna işlenmez.”
Cumhuriyet Başsavclklar İle Adli Yarg İlk Derece Ceza Mahkemeleri Kalem
Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmeliğin “Hapis ile tazyik defteri” kenar başlkl 15
inci maddesinde; “6183 sayl Amme Alacaklarnn Tahsil Usulü Hakknda Kanuna göre
tahsili lazm gelen bilumum vergi, resim, harç ve para cezalar ile 2004 sayl İcra ve İflas
Kanunu hükümleri uyarnca infaz edilmek üzere Cumhuriyet başsavclğna gönderilen
hapisle tazyik kararlarnn kaydna mahsus defterdir.

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
Hapis ile tazyik defteri; sra numaras, borçlunun kimliği, borç nev'i ve miktar, hapis
ile tazyik kararn veren merci, tarih ve numaras, tutulduğu tarih, tutukevine alndğ tarih,
tutulacağ süre, salverme tarihi ve düşünceler sütunlarn ihtiva eder.”
hükümleri yer almaktadr.
Diğer taraftan, 5275 sayl Kanunun 1 inci maddesinde bu Kanunun amacnn, ceza ve
güvenlik tedbirlerinin infazna ilişkin usul ve esaslar düzenlemek olduğu, ayn Kanunun 19
uncu maddesinin birinci fkrasnda ise hükümlünün, hapis cezas veya güvenlik tedbirinin
infaz için gönderilen çağr kâğdnn tebliği üzerine on gün içinde gelmemesi, kaçmas ya da
kaçacağna dair şüphe uyandrmas durumunda, Cumhuriyet savcsnn yakalama emri
çkartacağ belirtilmiştir.
Görüldüğü üzere, Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfaz Hakknda Kanun, ceza ve
güvenlik tedbirlerine dair hususlar kapsamakta olup, tazyik hapislerine ilişkin bir hususa yer
vermemektedir.
6183 sayl Kanunun 60 nc maddesindeki özel düzenlemede de hapisle tazyik
kararlarnn Cumhuriyet savclarnca derhâl infaz edileceği açk bir şekilde belirtilmiş, başka
bir deyişle bu konuda herhangi bir çağr kâğd ya da akabinde bu çağrya uyulmamas
durumunda yakalama emri düzenlenmesi gerektiği kuralna yer verilmemiştir. Benzer şekilde
Tüzüğün 193 ncü maddesindeki düzenlemede de çağr kâğd ve yakalama emri aranmamştr.
Konunun daha iyi anlaşlabilmesi bakmndan disiplin ve tazyik hapsine ilişkin
kavramlara, niteliklerine ve sonuçlarna da ksaca değinilmesinde yarar görülmektedir.
İcra ve İflas Kanununda 5358 sayl Kanunla yaplan değişiklikle, disiplin hapsi
kavram getirilmiş ve tazyik hapsinin alan da genişletilmiştir. Ancak bunlar arasnda ne fark
olduğu belirtilmemiştir.
4/12/2004 tarihli ve 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun 2 nci maddesinin
birinci fkrasnn (l) bendinde disiplin hapsinin tarifi yaplmasna ve bu tanmlamada disiplin
hapsinin sadece sonuçlarna değinilmesine, anlan Kanunda tazyik hapsiyle ilgili olarak
herhangi bir tanma yer verilmemiş olmasna rağmen doktrin ve uygulamada, tazyik hapsinin
bir kişiyi kendisine düşen yükümlülüğün gereğini yerine getirmeye zorlamak amacyla verilen
bir yaptrm olduğu, tazyik hapsinin de disiplin hapsi gibi seçenek yaptrmlara çevrilemeyen,
ön ödeme uygulanamayan, tekerrüre esas olmayan, koşullu salverilme hükümleri
uygulanmayan, ertelenemeyen ve adli sicil kaytlarna geçirilmeyen hapis özelliklerinin
olduğu kabul edilmektedir.
Disiplin hapsi ile tazyik hapsi arasndaki temel farkn, tazyik hapsinin bir
yükümlülüğün yerine getirilmemesinden dolay verildiği için bu yükümlülüğün yerine
getirilmesiyle son bulmasna karşn, disiplin hapsinin bir yükümlülüğün yerine
getirilmemesinden dolay değil, ksmi bir düzeni korumak amacyla yaptrm altna alnmş
olan bir fiilin işlenmesi dolaysyla verilmesidir. Bu nedenle o işin yaplmas ve yerine
getirilmesi disiplin hapsini sona erdirmez. Ancak, 2004 sayl Kanunda düzenlenen suçlarn
ekonomik suçlar olmalar nedeniyle kanun koyucu bu konuda esnek davranmş ve borcun
ödenmesini disiplin hapsinin düşmesi için yeterli saymştr.
75

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
Bu açklamalardan, disiplin ve tazyik hapsinin niteliği ve doğurduğu sonuçlar
itibaryla bir suç karşlğnda öngörülen bir ceza değil, yaptrm altna alnmş bir fiil
dolaysyla verilen tedbirden ibaret olduğu anlaşlmaktadr.
2004 sayl Kanunun “Cezaî hükümler” başlkl onaltnc babnda yer alan hükümlere
bakldğnda bu iki tür yaptrma da yer verildiği görülmektedir.
Anlan Kanunun; 338/2, 340, 341, 343 ve 344 üncü maddelerinde tazyik hapsi; 337 ve
339 uncu maddelerinde disiplin hapsi; 331, 332, 333, 333/a, 334, 336, 337/a, 338/1, 345/a ve
345/b maddelerinde ise 5237 sayl Kanunun 49 ve 52 nci maddelerinde öngörülen hapis ve
adli para cezalarna ilişkin yaptrmlar yer almaktadr.
Bu bapta yer alan cezai hükümlerden 333, 336 ve 345/b bendi dşnda yer alan
yaptrmlara, icra mahkemesince karar verilebilmesi için alacaklnn ya da ilgililerin şikâyeti
zorunlu olup, anlan Kanunun 346 nc maddesinde, bu Kanun hükümlerine göre disiplin ve
tazyik hapsine icra mahkemesinin karar vereceği, bu bapta yer alan suçlarla ilgili davalara da
icra mahkemesinde baklacağ hükme bağlanmştr.
5237 sayl Kanunun 45 inci maddesinde; suç karşlğnda uygulanan yaptrm olarak
cezalar, hapis ve adli para cezalar olarak belirlenmiştir.
Bununla birlikte, 12/1/2011 tarihli ve 6100 sayl Hukuk Muhakemeleri Kanununun
151 inci maddesinin ikinci fkrasnda; “Avukatlar hariç, bir kimse, ihtara rağmen
mahkemenin düzenini bozar veya mahkeme huzurunda uygun olmayan bir söz söylemeye veya
davranşta bulunmaya devam ederse derhâl yakalanr ve hakknda dört güne kadar disiplin
hapsi uygulanacağ”
5271 sayl Kanunun “Tanklktan ve yeminden sebepsiz çekinme” kenar başlkl 60
nc maddesinde; “Yasal bir sebep olmakszn tanklktan veya yeminden çekinen tank
hakknda, bundan doğan giderlere hükmedilmekle beraber, yemininin veya tanklğnn
gerçekleştirilmesi için dava hakknda hüküm verilinceye kadar ve her hâlde üç ay geçmemek
üzere disiplin hapsi verilebileceği”
“Hâkim veya başkann yetkisi” kenar başlkl 203 üncü maddesinin ikinci ve üçüncü
fkralarnda ise; “Mahkeme başkan veya hâkimin, duruşma düzenini bozan kişinin savunma
hakknn kullanlmasn engellememek koşuluyla salondan çkarlmasn emredeceği, kişinin
dşar çkarlmas srasnda direnç göstermesi veya karşklklara neden olmas durumunda
yakalanacağ ve hâkim veya mahkeme tarafndan, avukatlar hariç, verilecek bir kararla
derhâl dört güne kadar disiplin hapsine konulabileceği”
belirtilmektedir.
Görüldüğü üzere; 2004 sayl Kanunun 338/2, 340, 341, 343 ve 344 üncü
maddelerinde yükümlülüğünü yerine getirmeyen borçlunun tazyik hapsiyle cezalandrlacağ,
2004 sayl Kanunun 76 ve 6183 sayl Kanunun 60 nc maddesindeki yükümlülüğü yerine
getirmeyen borçlunun ise hapisle tazyik olunacağ hükme bağlanmştr.
Anlan Tüzük ve Yönetmelik hükümlerine göre hapisle tazyik veya tazyik hapsi
ilamlar, Cumhuriyet başsavclğnca hapis ile tazyik defterine kaydedilerek infaz
edilebilecektir.
76

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
F- Yüksek güvenlikli sağlk kurumlar
Baz yer Cumhuriyet başsavclklarndan alnan yazlarda, 5237 sayl Kanunun 57 nci
maddesi uyarnca, koruma ve tedavi amaçl olarak akl hastalklarna özgü güvenlik
tedbirlerinin uygulanmasna karar verilen ve infaz için sağlk kurumlarna gönderilen
ilamlarn, yüksek güvenlikli sağlk kurumlarnn oluşturulmamas nedeniyle infaznn bu
yerlerde yaplamadğ, koruma ve tedavinin düşük güvenlikli servislerde sürdürüldüğü
belirtilmiştir.
Ayrca, 24 Aralk 2006 tarihli ve 26386 sayl Resmî Gazete’de yaymlanarak
yürürlüğe giren Çocuk Koruma Kanununa Göre Verilen Koruyucu ve Destekleyici Tedbir
Kararlarnn Uygulanmas Hakknda Yönetmeliğin 16 nc maddesinin beşinci fkrasnda,
sağlk kurulunca düzenlenen rapora göre toplum açsndan tehlikeli olan suça sürüklenen veya
korunma ihtiyac olan akl hastas çocuklar hakknda verilen sağlk tedbirinin, yüksek
güvenlikli sağlk kurumlarnda korunma ve tedavi altna alnmak suretiyle yerine getirileceği
hüküm altna alnmasna rağmen uygulamada bu hükme işlerlik kazandrlamadğ
anlaşlmştr.
Bilindiği üzere, 5237 sayl Kanunun “Akl hastalarna özgü güvenlik tedbirleri” kenar
başlkl 57 nci maddesinin birinci fkrasnda; “(1) Fiili işlediği srada akl hastas olan kişi
hakknda, koruma ve tedavi amaçl olarak güvenlik tedbirine hükmedilir. Hakknda güvenlik
tedbirine hükmedilen akl hastalar, yüksek güvenlikli sağlk kurumlarnda koruma ve tedavi
altna alnrlar.”
5275 sayl Kanunun 16 nc maddesinin birinci fkrasnda ise; “(1) Akl hastalğna
tutulan hükümlünün cezasnn infaz geriye braklr ve hükümlü, iyileşinceye kadar Türk Ceza
Kanununun 57 nci maddesinde belirtilen sağlk kurumunda koruma ve tedavi altna alnr.
Sağlk kurumunda geçen süreler cezaevinde geçmiş saylr.”
hükümleri yer almaktadr.
Öte yandan, yüksek güvenlikten ne anlaşlmas gerektiği kanunlarda belirtilmemiştir.
Bununla birlikte, 5275 sayl Kanunun 9 uncu maddesinin birinci fkrasnn kyasen
uygulanmas suretiyle bu boşluğun doldurulabileceği değerlendirilmektedir.
Anlan maddede yüksek güvenlikli kapal ceza infaz kurumlar; “İç ve dş güvenlik
görevlilerine sahip, firara karş teknik, mekanik, elektronik ve fiziki engellerle donatlmş, oda
ve koridor kaplar sürekli kapal tutulan, ancak mevzuatn belirttiği, ayn oda dşndaki
hükümlüler arasnda ve dş çevre ile temaslarn geçerli olduğu, sk güvenlik rejimine tabi
hükümlülerin bir veya üç kişilik odalarda barndrldklar tesislerdir. Bu kurumlarda bireysel
veya grup hâlinde iyileştirme yöntemleri uygulanr.” şeklinde tanmlanmştr.
Bu çerçevede; söz konusu kurumlarn, çevresinin özellikle akl hastalarnn kaçmasn
önleyecek, içeride de birbirlerine ve görevlilere zarar vermesini engelleyecek fiziki,
elektronik ve güvenlik donanmlar ile düzenlenmesi, ayrca iç ve dş güvenlik personeline
sahip olmas gerekmektedir.
Diğer taraftan, Sağlk Bakanlğ Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğünden alnan kimi
yazlarda, henüz yüksek güvenlikli sağlk kurumlarnn oluşturulamadğ bildirilmiştir.
77

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
78
G- Yükümlülüksüz denetim
Uygulamada, 5237 sayl Kanunun 51 inci maddesinin altnc fkras uyarnca hapis
cezasnn ertelenmesi, 5271 sayl Kanunun 231 ve 5395 sayl Kanunun 23 üncü maddeleri
gereğince hükmün açklanmasnn geri braklmas karar verilen, ancak yükümlülük
belirlenmeyen ve rehber görevlendirilmeyen denetimli serbestlik ile denetim altna alma
tedbirlerine ilişkin kararlarn infaznn ve yerine getirme fişlerinin Cumhuriyet
başsavclklarnn hangi birimi tarafndan yerine getirileceği, bu tür kararlara ceza fişi mi,
yoksa tali karar fişinin mi düzenleneceği, bu kararlarn takibinin ne zamana kadar ve ne
şekilde yaplacağ ile yerine getirme fişinin ne zaman düzenlenerek gönderileceği
hususlarnda baz tereddütler bulunmaktadr.
Bilindiği üzere; 5237 sayl Kanunun 51 inci maddesinde, hapis cezasnn ertelenmesi;
5271 sayl Kanununun 231 inci maddesinde, hükmün açklanmas ve hükmün açklanmasnn
geri braklmas, 5395 sayl Kanunun 23 üncü maddesinde, çocuklar hakknda hükmün
açklanmasnn geri braklmas; 5275 sayl Kanunun 5 inci maddesinde, infazn dayanaklar
ve kimin tarafndan izleneceği; 5352 sayl Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fkrasnda,
adli sicile kaydedilecek bilgiler; 6 nc maddesinde, diğer bilgilerin kayd; Cumhuriyet
Başsavclklar ile Adli Yarg İlk Derece Ceza Mahkemeleri Kalem Hizmetlerinin
Yürütülmesine Dair Yönetmeliğin 13 üncü maddesinde, infaz defteri ile denetimli serbestlik
genel defterine ilişkin hususlar düzenlenmiştir.
Öte yandan, Adalet Bakanlğ Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğünün 28/1/2008
tarihli ve “5237 Sayl Türk Ceza Kanunu’nun 51 ve 191. Maddelerine İlişkin Kararlara Ait
Bildirme Fişleri” konulu (140) No’lu Genelgesinde; “Türk Ceza Kanununun 51. maddesi
gereğince verilen cezann ertelenmesine ilişkin kesinleşmiş mahkûmiyet kararlar ile ilgili
olarak bir ceza fişinin düzenlenerek adli sicile kaydedileceği, kararda belirtilen süre ve
şartlarn gerçekleşmesi durumunda cezann infaz edilmiş saylacağ ve infaz edilmiş
hükümlere ilişkin kaytlarn Genel Müdürlüğümüzce silinerek arşiv kaydna alnacağ, bu tür
kararlarn infaznn takibi, infaznn yapldğ veya infaz edilmiş sayldğ tarihten itibaren
mutlaka bir yerine getirme fişinin düzenlenerek adli sicile kaydedilmesi gerektiği,”
9/10/2008 tarihli ve “5271 Sayl Ceza Muhakemesi Kanununun 171 ve 231.
Maddelerine İlişkin Düzenlenen Tali Karar Fişleri” konulu (141) No’lu Genelgesinde ise;
“1) CMK’nun 171 ve 231. maddeleri gereğince bir suça ilişkin olarak ilk defa verilen ve daha
evvel verilmiş herhangi bir mahkûmiyetle ilgisi bulunmayan, kamu davasnn açlmasnn
ertelenmesi veya hükmün açklanmasnn geri braklmas kararlarna dair düzenlenecek tali
karar fişlerinin Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğüne gönderilmeyerek veri giriş
işleminin mahallinde yaplmas,
2) Daha önce verilmiş ve kesinleşmiş mahkûmiyet hükümleri ile ilgili olarak, bir ceza
fişi ile adli sicili intikal eden kaytlar hakknda, yeniden değerlendirme sonucu verilen
hükmün açklanmasnn geri braklmasna dair kararlarla ilgili düzenlenecek tali karar
fişlerinin yaplacak değişiklik ve silme işlemlerine esas teşkil etmek üzere Adli Sicil ve
İstatistik Genel Müdürlüğüne gönderilmesi,
3) 01/01/2006 tarihli ve 62 sayl Genelgemiz doğrultusunda 5395 sayl Kanun ile
diğer özel kanunlar gereğince verilen kamu davasnn açlmasnn ertelenmesine ve hükmün

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
açklanmasnn geri braklmasna dair düzenlenen tali karar fişlerinin Adli Sicil ve İstatistik
Genel Müdürlüğüne gönderilmesi uygulamasna devam olunmas,”
ifadelerine yer verilmiştir.
5237 sayl Kanunun 51 inci maddesi uyarnca; hapis cezas ertelenen hükümlülere
denetim süresi içerisinde bir yükümlülük yüklenilebileceği gibi denetim süresi içerisinde
herhangi bir yükümlülük belirlenmeden veya uzman kişi görevlendirilmeden de denetim
süresinin geçirilmesine karar verilebilecektir. Denetim süresi belirlenen hükümlü, bu süre
içerisinde bir suç işlediği ve bu suçtan mahkûmiyet karar verildiği takdirde yarglama
srasnda getirtilen adli sicil kaydna göre suçun denetim süresi içinde işlenip işlenmediği
tespit edilebilecektir. Bu durumda ertelenen hapis cezasnn infaz kurumunda çektirilmesine
karar verilebilecektir. 5237 sayl Kanunun 51 inci maddesinin yedinci fkrasndaki
düzenlemeye göre, ertelenen cezann ksmen veya tamamen infaz kurumunda çektirilmesine
karar verilebilmesi için, denetim süresi içinde işlenen kastl suçtan dolay hapis veya adli
para cezasna ya da güvenlik tedbirine hükmedilmesi gerekir. Buna karşlk, denetim süresi
içinde işlenen yeni suç kasten işlenmiş bir suç değilse ertelenen cezann ksmen veya
tamamen infaz kurumunda çektirilmesine karar verilemeyecektir.
Ertelenen cezann ksmen veya tamamen infaz kurumunda çektirilmesine karar
verilebilmesi için kastl suçun denetim süresi içinde işlenmesi yeterli olup, mahkûmiyet
kararnn da denetim süresi içinde verilmiş olmas zorunlu değildir. İşlenen ikinci suçtan
dolay verilmiş bulunan mahkûmiyet kararnn kesinleşmesi gereklidir.
Hapis cezas ertelenmiş olan mahkûmun denetim süresini iyi halli olarak geçirmesi, bu
süre zarfnda kastl bir suç işlememesi hâlinde, Türk Ceza Kanununa göre cezas infaz
edilmiş saylacağndan ayrca bir karar verilmesine gerek bulunmamaktadr.
Diğer taraftan, 7/9/2005 tarihli ve 25929 sayl Resmî Gazete'de yaymlanan Adli Sicil
Yönetmeliğinin “Tanmlar” kenar başlkl 3 üncü maddesinde ceza fişi, tali karar fişi ve
yerine getirme fişi tanmlanmştr. Ayn Yönetmeliğin 11 inci maddesinin birinci fkrasnda,
Kanunun 9 uncu maddesindeki düzenlemeye paralel bir şekilde cezann veya güvenlik
tedbirinin infaznn tamamlanmas hâlinde anlan Genel Müdürlük tarafndan adli sicildeki
bilgilerin silinerek arşiv kaydna alnacağ belirtilmiştir.
H- Uyuşturucu veya uyarc madde kullanan kişi hakknda öngörülen tedavi ve
denetimli serbestlik kararlar
Bilindiği üzere, 5237 sayl Kanunun 191 inci maddesinde, kullanmak için uyuşturucu
veya uyarc madde satn almak, kabul etmek veya bulundurmak suçu düzenlenmiştir.
Maddenin ikinci fkrasnda, mahkemece birinci fkraya göre hüküm vermeden önce
uyuşturucu veya uyarc madde kullanan kişi hakknda, tedaviye ve denetimli serbestlik
tedbirine; kullanmamakla birlikte, kullanmak için uyuşturucu veya uyarc madde satn alan,
kabul eden veya bulunduran kişi hakknda, denetimli serbestlik tedbirine karar verilebileceği
belirtilmiş; üçüncü fkrasnda ise hakknda tedaviye ve denetimli serbestlik tedbirine karar
verilen kişinin, belirlenen kurumda uygulanan tedavinin ve denetimli serbestlik tedbirinin
gereklerine uygun davranmakla yükümlü olduğu, hakknda denetimli serbestlik tedbirine
hükmedilen kişiye rehberlik edecek bir uzman görevlendirileceği, bu uzmann, güvenlik
79

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
tedbirinin uygulama süresince kişiyi uyuşturucu veya uyarc maddenin kullanlmasnn etki
ve sonuçlar hakknda bilgilendireceği, kişiye sorumluluk bilincinin gelişmesine yönelik
olarak öğütte bulunacağ ve yol göstereceği; kişinin gelişimi ve davranşlar hakknda üçer
aylk sürelerle rapor düzenleyerek hâkime vereceği hüküm altna alnmştr.
Anlan maddede, uyuşturucu veya uyarc madde satn alan, kabul eden veya
bulunduran kişi hakknda;
a) Uyuşturucu veya uyarc madde kullanmamş ise, birinci fkraya göre cezaya
hükmedilmeden ikinci fkra uyarnca sadece denetimli serbestlik tedbirine karar verilmesi,
b) Uyuşturucu veya uyarc madde kullanmş ise, birinci fkraya göre cezaya
hükmedilmeden ikinci fkra gereğince sadece tedaviye ve denetimli serbestlik tedbirine karar
verilebileceği gibi, altnc fkrann yollamas uyarnca birinci fkradaki ceza ile birlikte ikinci
fkradaki tedaviye ve denetimli serbestlik tedbirine hükmedilebileceği,
c) Sadece ikinci fkrann uygulandğ durumlarda, tedavinin ve/veya denetimli
serbestlik tedbirinin gereklerine uygun davranmas hâlinde davann düşmesine karar
verilmesi, aksi hâlde birinci fkra uyarnca ceza tayin edilmesi
öngörülmüş, maddenin iki, üç ve dördüncü fkralarnda erteleme hükmü verilmeyen
uyuşturucu madde kullanan kişiler hakknda özel denetimli serbestlik hükümleri
düzenlenmiştir.
Yargtay 10. Ceza Dairesinin 26/5/2008 tarihli ve 2006/10821 Esas, 2008/8459 Karar
sayl ilamnda da belirtildiği üzere, yüklenen suça özgü özel bir erteleme hükmü niteliğinde
olan 5237 sayl Kanunun 191 inci maddesinin ikinci fkras uyarnca hükmedilen tedavi ve
denetimli serbestlik tedbirinin, ayn maddenin üçüncü fkrasna ve bu fkra hükmüne paralel
olarak düzenlenen 5275 sayl Kanunun 104 üncü maddesi yollamasyla 5402 sayl Kanunun
27 nci maddesi uyarnca hazrlanan ilgili Yönetmelik hükümlerine göre yerine getirilmesi
gerekmekte olup; söz konusu düzenlemelerde denetimli serbestlik tedbirinin yerine getirilme
usulü açk bir biçimde düzenlenmiş olduğundan hâkime bu konuda takdir hakk verilmemiştir.
Bu hükme göre; 191 inci maddenin ikinci fkras gereğince, uyuşturucu veya uyarc
madde kullanan kişi hakknda tedavi ve denetimli serbestlik tedbirine; kullanmamakla
birlikte, kullanmak için uyuşturucu veya uyarc madde satn alan, kabul eden veya
bulunduran kişi hakknda denetimli serbestlik tedbirine karar verilebilecektir. Maddenin
üçüncü fkras gereğince, hakknda denetimli serbestlik tedbirine hükmedilen kişiye rehberlik
edecek bir uzmann görevlendirilmesi de bir zorunluluktur. Maddenin dördüncü fkrasna göre
de, tedavi süresince devam eden denetimli serbestlik tedbirine, tedavinin sona erdiği tarihten
itibaren bir yl süreyle devam olunacaktr. Denetimli serbestlik tedbirinin uygulanma süresinin
uzatlmasna karar verilebilecek, ancak bu durumda süre üç yldan fazla olamayacaktr. Buna
göre, uyuşturucu madde kullanan kişiye mahkemece verilen tek tedbir, tedavi ve denetimli
serbestlik tedbiridir. Anlan maddenin üç ve dördüncü fkralarndaki düzenlemeler bu tedbirin
yerine getiriliş şekline ilişkindir.
Söz konusu madde uyarnca verilen tedavi ve denetimli serbestlik tedbirleri, denetimli
serbestlik hizmetlerine ilişkin yönetmeliğin ilgili hükümleri çerçevesinde yerine
getirilmektedir.
80

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
Türk Ceza Kanununun 191 inci maddesinin ikinci fkras gereğince verilen tedavi ve
denetimli serbestlik tedbirinin uygulanma süresi, maddenin dördüncü fkrasnda
düzenlenmiştir. Bu iki fkra birbiriyle bağlantl olup, ayn tedbirin uygulanma biçimini ve
süresini belirlemektedirler. Dolaysyla ayr ayr infaz edilmeleri yerine, ayn dosya ya da
infaz numaras üzerinden takip edilmesi sağlanmaldr.
Diğer taraftan, bu hükümlerle bağlantl olarak maddenin üçüncü fkras uyarnca
hakknda denetimli serbestlik tedbirine hükmedilen kişiye rehberlik edecek bir uzmann
görevlendirilmesi Kanunun amir hükmüdür. Bu bakmdan, anlan fkralarda yer alan üç
hususun birlikte değerlendirilerek rehberin, kişi hakknda yaplan tüm işlemleri görmesi,
kişiyi takip etmesi ve buna göre rapor yazmas gerekmektedir.
I- Mükerrirler hakknda cezann infazndan sonra uygulanmak üzere verilen
denetimli serbestlik tedbiri kararlar
5237 sayl Kanunun 58 inci maddesinin altnc fkras uyarnca, mükerrirler hakknda
cezann infazndan sonra uygulanmak üzere verilen denetimli serbestlik tedbiri kararlarnn
infaz defteri ya da denetimli serbestlik genel defterinden hangisine kaydedileceği, ne zaman
kayda alnmas gerektiği, takibinin nasl yaplacağ hususunda da uygulamada kimi
tereddütler bulunmaktadr.
Bilindiği üzere; 5237 sayl Kanunun “Suçta tekerrür ve özel tehlikeli suçlular” kenar
başlkl 58 inci maddesinin alt ve dokuzuncu fkralarnda; “(6) Tekerrür hâlinde hükmolunan
ceza, mükerrirlere özgü infaz rejimine göre çektirilir. Ayrca, mükerrir hakknda cezann
infazndan sonra denetimli serbestlik tedbiri uygulanr.
(9) Mükerrirlere özgü infaz rejiminin ve cezann infazndan sonra denetimli serbestlik
tedbirinin, itiyadi suçlu, suçu meslek edinen kişi veya örgüt mensubu suçlu hakknda da
uygulanmasna hükmedilir.”
5275 sayl Kanunun “Denetimli serbestlik ve yardm merkezleri ile koruma kurullar”
kenar başlkl 104 üncü maddesinin birinci fkrasnda; “(1) Cezalar ertelenen, salverilen
veya haklarnda hapis cezas dşnda herhangi bir tedbire hükmedilen hükümlülerin toplum
içinde izlenmesi, iyileştirilmesi, psiko-sosyal problemlerinin çözülmesi, salverme sonras
korunmas ve yarglanan kişiler hakknda sosyal araştrma raporlarnn düzenlenmesi ve
mağdurun korunmas gibi görevleri yerine getirmek üzere denetimli serbestlik ve yardm
merkezleri kurulur.”
“Mükerrirlere özgü infaz rejimi ve denetimli serbestlik tedbiri” kenar başlkl 108 inci
maddesinin dört ve altnc fkralarnda; “(4) Hâkim, mükerrir hakknda cezann infaznn
tamamlanmasndan sonra başlamak ve bir yldan az olmamak üzere denetim süresi belirler.
(6) Hâkim, mükerrir hakknda denetim süresinin uzatlmasna karar verebilir. Denetim
süresi en fazla beş yla kadar uzatlabilir.”
Ceza infaz Kurumlarnn Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfaz
Hakknda Tüzüğün “Mükerrirlere özgü güvenlik tedbirleri” kenar başlkl 61 inci maddesinin
üçüncü fkrasnda; “(3) 5275 sayl Kanunun 108 inci maddesinin dört ilâ altnc fkralarna
göre hükmedilen denetimli serbestlik tedbirleri, ayn Kanunun 104 üncü maddesine göre
81

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
denetimli serbestlik ve yardm merkezi şube müdürlükleri ya da bürolar tarafndan yerine
getirilir.”
82
hükümleri yer almaktadr.
Öte yandan, 5402 sayl Denetimli Serbestlik ve Yardm Merkezleri İle Koruma
Kurullar Kanununun 15 inci maddesinin birinci fkrasnn 5/ b bendinde; 5275 sayl Ceza ve
Güvenlik Tedbirlerinin İnfaz Hakknda Kanunun 108 inci maddesinin dördüncü ve altnc
fkralar gereğince düzenlenen denetim süresinin iyi hâlle geçirilmesi yükümlülüğünün
denetimi kapsamnda kendisine verilen görevleri, gerektiğinde kolluk makamlaryla işbirliği
yaparak yerine getirmek şube müdürlüğünün görevleri arasnda saylmştr.
Diğer taraftan, bir hüküm ile ayn şahsn hapis cezas yannda para ya da fer’i cezalara
mahkûmiyeti hâlinde, bu cezalara ait ilamlarn ayr ayr numaralara kaydedilmesi zorunluluğu
karşsnda, mükerrir hakknda cezann infazndan sonra uygulanmak üzere verilen denetimli
serbestlik tedbirinin infaz defterine kaydedilmesi gereken bir ilâm olmadğ anlaşlmaktadr.
5237 sayl Kanunun 58 inci maddesinin altnc fkrasndaki "cezann infaznn
tamamlanmas" ifadesi, hapis cezalarnda koşullu salverme tarihini değil, hak ederek
salverme tarihini ifade etmektedir.
Cumhuriyet Başsavclklar İle Adli Yarg İlk Derece Ceza Mahkemeleri Kalem
Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmeliğin 13 üncü maddesinde de hangi ilamlarn infaz
defterine kaydedileceği belirtilmiş; Ceza infaz Kurumlarnn Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik
Tedbirlerinin İnfaz Hakknda Tüzüğün 66 nc maddesinin ikinci fkrasnda, Cumhuriyet
başsavclğnca mahkeme tarafndan gönderilen ve birinci fkrada saylan hususlar içeren
ilamn geciktirilmeksizin ilgisine göre infaz veya denetimli serbestlik genel defterine
kaydedileceği hükmüne yer verilmiş; 61 inci maddesinin üçüncü fkrasnda ise, 5275 sayl
Kanunun 108 inci maddesinin dört ila altnc fkralarna göre hükmedilen denetimli serbestlik
tedbirlerinin, ayn Kanunun 104 üncü maddesine göre denetimli serbestlik ve yardm merkezi
şube müdürlükleri ya da bürolar tarafndan yerine getirileceği açk bir şekilde belirtilmiştir.
UYAP ceza mahkemeleri ve Cumhuriyet başsavclğ uygulamalarnda ise; ceza
mahkemelerince verilen hapis cezalar ile birlikte 5237 Kanunun 58 inci maddesinin altnc
fkras uyarnca mükerrirler hakknda cezann infazndan sonra uygulanmak üzere verilen
denetimli serbestlik tedbiri kararlar ayn anda kesinleştirilmekte ve kesinleşmenin akabinde
infaz bürosu ekranna kayt için düşmektedir. Verilen hapis cezasna ilişkin kesinleşmiş
hükümler, Cumhuriyet başsavclğ ilamat kaydna kayt edilerek infaz işlemleri bu numara
üzerinden yürütülmektedir. 5237 sayl Kanunun 58 inci maddesinin altnc fkras uyarnca
mükerrirler hakknda cezann infazndan sonra uygulanmak üzere verilen denetimli serbestlik
tedbiri kararlar ise denetimli serbestlik defterine kayt edilerek, şubeye gönderme ve diğer
tüm işlemler denetimli serbestlik numaras üzerinden yürümektedir. Kullanc, denetimli
serbestlik dosyasna ilişkin infaz işlemine anlan Kanun maddesi gereğince mükerrirler
hakknda cezann infazndan sonra başlayacak ise bu durumda kayt altna aldğ denetimli
serbestlik dosyasna bu konuda uyar ekleyebilmekte ve uyar listesi tümüyle
sorgulanabilmektedir. Anlan uygulamalar, cezann infazndan sonra uygulanmak üzere
verilen denetimli serbestlik tedbiri kararlarnn sehven işleme alnmamas gibi durumlar
engellemektedir. Söz konusu evraklarn ilamat dosyas olarak kayd halinde ise denetimli

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
serbestlik ve yardm merkezi şube müdürlüklerince bu evraklarn kayt altna alnmas
yazlmsal olarak mümkün bulunmamaktadr.
Ayrca, Yargtay 6. Ceza Dairesinin 03.04.2007 tarihli ve 2006/19268 E.- 2007/4077
K. sayl, Yargtay 10. Ceza Dairesinin 17.10.2006 tarihli ve 2006/10566 E.-11681 K. sayl,
22.11.2006 tarihli ve 2006/11898 E.-13020 K. sayl kararlarnda; “5275 sayl Kanunun
108’inci maddesi gereğince, denetim süresini belirleme ve gerektiğinde uzatma görevinin,
hükmü veren mahkemeye değil, hükümlünün infaz aşamasndaki davranşlarn da
değerlendirerek koşullu salverme ile ilgili karar verecek olan mahkemeye ait olmas
gerektiği” belirtilmiştir.
İ-Sonuç
Genel olarak:
1- İlamlarn takipsiz ve özellikle kayt dş braklmamasnn sağlanmas bakmndan,
mahkemelerce, Cumhuriyet başsavclklarna UYAP üzerinden güvenli elektronik imza ile
imzalanmak suretiyle gönderilen ilamlarn Cumhuriyet savcs tarafndan incelendikten sonra
UYAP sisteminde belirlenmiş olan dosya türüne göre (infaz, esas veya denetimli serbestlik
genel defteri vs.) kaytlarnn yaplmas, kaytlarn düzenli yaplp yaplmadğnn ve kayt dş
evrak bulunup bulunmadğnn UYAP’taki raporlar vastasyla belirli aralklarla denetlenmesi,
2- Başka yerde bulunan hükümlülere ait ceza ilamlarnn infaz işlemlerinin (çağr
kâğd, yakalama emri vs.) öncelikle ilam veren yer mahkemesinin bağl bulunduğu
Cumhuriyet başsavclğ tarafndan;
a) Hükümlüye gönderilecek olan çağr kâğdnda bulunduğu yer Cumhuriyet
başsavclğna başvurabileceği hususunun şerh düşülmesi,
b) Hükümlünün çağrya icabet ederek bulunduğu yer Cumhuriyet başsavclğna
başvurusu üzerine infaz evraknn UYAP ortamndan ilgili yerden temin edilmesi,
c) Hükümlünün çağrya uymamas sonucu hakknda düzenlenen yakalama emri
üzerine hükmü veren yer mahkemesinin bulunduğu Cumhuriyet başsavclğ dşnda bir yerde
yakalanmas durumunda o yer Cumhuriyet başsavclğnca (b) bendi uyarnca işlem yaplmas
suretiyle de yerine getirilebileceğinin unutulmamas,
3- Bir hüküm ile ayn şahsn hapis cezas yannda adli para ya da fer’i cezalara
mahkûmiyeti hâlinde, bu cezalara ait ilamlarn UYAP ortamnda ayr ayr numaralara
kaydedilmesi zorunluluğunun hatrdan çkarlmamas,
4- Adli para cezalarna ait ilamlarda, hükümlülük konusu parann yatrlp
yatrlmadğnn kontrolü bakmndan; parann maliyeye ödenmesinden sonra alnan “Maliye
Vezne Makbuzu” ile ayrca “Muhasebe İşlem Fişinin” birlikte ilamat evrakna eklenmesi,
5- Hapis cezalarna ilişkin ilamlarda, hükümlünün koşullu salverilmesinin cezann
tamamen infaz olmadğ ve hakederek salverilme tarihine kadar geçecek olan deneme süresi
içinde infazn devam ettiği göz önüne alnarak, infaz veya denetimli serbestlik kaydnn
kapatlmayarak, mahkemece yükümlülük belirlenmesi veya rehber atanmas hâlinde denetimli
serbestlik şube müdürlüğünce, aksi durumda ise Cumhuriyet başsavclğnca takibinin
yaplacağnn bilinmesi,
83

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
6- Hâkim veya mahkemelerden verilip kanun yoluna başvurulmakszn kesinleşen
ilamlarn kesinleşme tarihinden, Yargtay tarafndan onanmak suretiyle kesinleşen ilamlarn
ise dosyann mahkemesine UYAP üzerinden geldiği tarihten itibaren en çok bir hafta içinde
infaz edilmek üzere Cumhuriyet başsavclğna gönderilmesi,
7- Cumhuriyet başsavclklarna cezas infaz edilmek üzere müracaat eden ya da her
hangi bir suretle getirilen hükümlülerin kimlik bilgilerinin, ilamda yer alan bilgilerle ayn olup
olmadğnn titizlikle karşlaştrlarak meydana gelebilecek yanlşlklarn ve hakszlklarn
önüne geçilmesi,
8- Cumhuriyet başsavclklarnca 5275 sayl Kanunun 16 veya 17 nci maddeleri
gereğince erteleme veya infaza ara verme kararlarnn UYAP ortamnda ayr bir şekilde
raporlanarak takibinin bu şekilde yaplmasnn sağlanmas,
9- Adli para cezalar karşlğ olarak Posta ve Telgraf Teşkilat Genel Müdürlüğünün
şubeleri ya da banka araclğ ile Cumhuriyet başsavclğna gelen paralarn usulüne uygun
olarak işlem görüp görmediğinin araştrlmas,
10- İnfaz ve denetimli serbestlik genel kaytlarnn yl sonunda UYAP ortamnda
raporlamasnn yaplarak sonuçlanan, devreden ilamlarn listesinin çkarlmas ile takipsiz
ilamlarn kalmamasna özen gösterilmesi,
11- Mahkûmiyet hükümlerinin zamanaşm süresi dolmadan infaznn
gerçekleştirilmesi için üstün gayret ve hassasiyet gösterilmesi, zamanaşmna uğrayan evrakn
ilgili kolluk birimlerine bildirilerek arama kaytlarndan çkarlmasnn istenmesi,
12- UYAP üzerinden kapatlan ilamat dosyalarnn yeniden açlmasnn mümkün
olmamas nedeniyle kapatma işlemlerinden önce infaznn tam olarak yaplp yaplmadğnn
titizlikle kontrol edilmesi,
13- Adli para cezasna ilişkin ilamda yer alan cezann infaz için hükümlüye
gönderilen para cezas ödeme emri ya da usulüne uygun olarak çkarlmş olan yakalama emri
üzerine ilgililerin para cezasn mesai saatleri içerisinde maliye veznesine ödemelerinin
sağlanmas; mesai saatleri dşnda, özellikle adli para cezasnn infaz için çkarlmş olan
yakalama emri üzerine yakalanan hükümlülerin para cezasn ödemek istemeleri durumunda
ise, Cumhuriyet Başsavclklar ile Adli Yarg İlk Derece Ceza Mahkemeleri Kalem
Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmeliğin 92 nci maddesince yaplan atf nedeniyle,
Hukuk ve Ticaret Mahkemeleri Kalem Hizmetleri Yönetmeliği hükümlerinin kyasen
uygulanmas suretiyle, ilgili Cumhuriyet savcsnn bilgisi ve talimat doğrultusunda tutanak
karşlğnda parann teslim alnmas ve alnan parann mesai saatlerinde derhâl Maliye
veznesine yatrlmas; adli para cezasna ilişkin tahsilatn UYAP ortamnda yaplmasna
imkân sağlanmas durumunda adliyede bulunan vezneler araclğyla bu işlemlerin yerine
getirilmesi,
14- Müddetnamenin ne zaman hükümlüye tebliğ edildiğinin denetime olanak verecek
biçimde tüm nüshalara yazlmas,
15- İdari para cezalarna ilişkin kesinleşen kararlarn ilgisine göre cezay veren
mahkeme ya da Cumhuriyet başsavclğ tarafndan doğrudan 6183 sayl Kanun hükümlerine
göre tahsili için mahallin en büyük mal memurluğuna gönderilmesi, 5326 sayl Kabahatler
84

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
Kanununun 17 nci maddesinin beşinci fkras uyarnca, idari para cezas tamamen tahsil
edildikten itibaren en geç bir ay içinde durumun, ilgili kamu kurum ve kuruluşuna bildirilmesi
zorunlu olduğundan ayrca maliyeden bu cezann tahsil edilip edilmediği hususunun takip
edilmemesi,
16- Denetimli serbestlik hizmetleri kapsamnda yürütülen infaz ve iyileştirme
çalşmalarndan beklenen faydann sağlanmas, toplumun suçtan korunmas, suçun tekrarnn
önlenmesi, denetim ve iyileştirme çalşmalarnn etkili ve verimli olmas ile seçenek ceza ve
tedbirlerin şüpheli sank ve hükümlü üzerinde etki oluşturabilmesi için;
a) Hükümlülerin, haklarnda verilen seçenek yaptrm ya da tedbirin gereklerini yerine
getirmemeleri veya denetimli serbestlik görevlilerince hazrlanan denetim planna uymamalar
durumunda; 5237 sayl Kanunun 51 inci maddesinin yedinci, 5275 sayl Kanunun 107 nci
maddesinin onikinci fkras gereğince mahkemelerce uyarlmas için evrakn ilgili
mahkemesine gönderilmesi,
b) Toplum içinde denetim ve takibi yaplan şüpheli, sank ve hükümlülerin, denetimli
serbestlik görevlilerince belirlenen denetim planna ve iyileştirme programlarna uyarya
rağmen uymamalar nedeniyle anlan Kanun ve Yönetmelik hükümlerine işlerlik
kazandrlarak keyfiyetin karar alnmak üzere ilgili mahkemesine bildirilmesi,
17- Diğer kanunlar kapsamnda mahkemelerce verilen denetimli serbestlik ve yardm
merkezi şube müdürlüğünün görev alanna girmeyen tedbir ya da yükümlülük kararlarnn bu
müdürlüklere gönderilmemesi,
18- Cumhuriyet başsavclklar tarafndan cezalarn infaz srasnda, hükmün
kesinleşmesinden önce gerçekleşen ve şahsi hürriyeti snrlama sonucunu doğuran nedenlerle
geçirilen sürelerin, hükmolunan hapis cezasndan mahsubuna ilişkin işlemlerde; sahte olarak
düzenlenen beraat kararlar ya da benzer belgeler ibraz edilmek suretiyle, bu karar ve
belgelerde gösterilen tutukluluk veya diğer bir şekilde şahsi hürriyetin snrlandrlmasna
ilişkin sürelerin mahkûmiyet sürelerinden mahsup edilmesi için başvurularda
bulunulabileceğinin dikkate alnarak, ilgili adli makamlar ve kolluk birimleriyle gerekli irtibat
ve eş güdüm sağlanarak mahsup işlemine esas olan kararlar ile diğer belgelerin doğruluğunun
tespit edilmesi,
19- İnfaz evraknda mahsup işleminde dikkate alnmas gereken hususlarn resen
araştrlmas,
20- Koşullu salverilen hükümlünün, hak ederek salverilme tarihine kadar yeniden suç
işleyip işlemediğinin takibinin, UYAP ve adli sicil kaytlar üzerinden hükmü veren yer
mahkemesinin bulunduğu yer Cumhuriyet başsavclğnca yaplmas,
21- Ceza mahkûmiyeti ilamlarnn, nüfusa kaytl olduğu yer itibaryla gönderildiği
Cumhuriyet başsavclğ tarafndan yaplan tüm aramalar sonucunda, hükümlünün başka bir
yerde veya yurt dşnda olduğunun tespit edilmesi durumunda; ilamn, cezay infazla yükümlü
olan hükmü veren mahkemenin bulunduğu yer Cumhuriyet başsavclğnca takip edilmesi,
22- Kişi hak ve özgürlüklerinin ihlaline sebebiyet verilmemesi bakmndan, yabanc
uyruklu kişiler hakknda verilen adli para cezasn içeren ilamlarn tebligat işlemi yaplmadan
doğrudan tahdit ve aranan şahslar projesine veri girişi yaplmamas, bu şekilde yurt dş
85

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
kaplarna tahdit konulmas için gönderilen taleplerin, 5275 sayl Kanunun 19 uncu
maddesinin birinci fkrasnn açk hükmü karşsnda yakalama emri niteliğinde
bulunmadğnn hatrdan çkarlmamas,
Hapis cezasnn infaznn hastalk sebebiyle ertelenmesi:
1- 5275 sayl Kanunun 16 nc maddesi gereğince hastalk sebebiyle cezann infaznn
ertelenmesinin talep edilmesi ya da ayn Kanunun 81 inci maddesine göre bu durumun
öğrenilmesi hâlinde, hükümlülerin, ilk önce firara imkân vermeyecek şekilde gerekli
tedbirlerin önceden alnmak suretiyle resmî sağlk kuruluşlarnn mahkûmlara ayrlan
bölümlerinde cezann infazna devam olunmas, ancak buna rağmen hapis cezasnn infaznn,
mahkûmun hayat için kesin bir tehlike teşkil etmesi sebebiyle geri braklmas düşünüldüğü
takdirde;
İnfazn yapldğ yer Cumhuriyet başsavclğ tarafndan;
a) Adli Tp Kurumuna ya da Adalet Bakanlğ İnternet sayfasnda güncellenen listede
yer alan tam teşekküllü hastanelerin veya üniversite tp fakültesi hastanelerinin sağlk
kurullarna sevklerinin yaplmas,
b) Sevk yazsnda; hükümlünün hastalğnn neden ibaret olduğu ve 5275 sayl
Kanunun 16 nc maddesinin bir ve ikinci fkralar kapsamndaki hastalklardan bulunup
bulunmadğnn, akl hastalğ dşndaki hastalk ise resmî sağlk kuruluşlarnn mahkûmlara
ayrlan bölümlerinde cezann infazna devam olunup olunamayacağnn, infazn devam
hâlinde mahkûmun hayat için kesin bir tehlike teşkil edip etmediğinin ve bu nedenle
cezasnn infaznn geri braklmasnn gerekip gerekmediğinin, gerekiyorsa ne kadar süre ile
geri braklmasnn uygun olduğunun, gerekçeli rapor ile tespit edilmesinin talep edilerek bu
rapor ile rapora dayanak olan belgelerin de istenmesi,
c) Anlan sağlk kurullarndan alnan raporlarda açklanmas gereken ya da tereddüt
meydana getiren hususlarn bulunmas durumunda ek rapor talep edilmesi,
ç) Raporda cezann infaznn geri braklmasna gerek olmadğnn belirtilmesi ve bu
raporun yeterli görülmesi durumunda cezann infaznn ertelenmesi talebinin reddine karar
verilmesi,
d) Raporlarda çelişki bulunmas veya kapsam itibaryla yeterince kanaat verecek
nitelikte bulunmamas hâlinde, sebebi de belirtilmek suretiyle Adli Tp Genel Kurulundan
yeni bir rapor talep edilmesi,
e) 5275 sayl Kanunun 16 nc maddesinin ikinci fkrasnda öngörülen ve yukarda
belirtilen usulle alnan raporlarda, hapis cezasnn infaznn mahkûmun hayat için kesin bir
tehlike teşkil ettiğinin tespit edilmesi durumunda, cezann infaznn ertelenmesine karar
verilmesi ile birlikte, bu kararda mahkûmun tabi olacağ yükümlülüklerin de tespit edilerek
mahkûma ya da yasal temsilcisine tebliğ edilmesi ve geri brakma süresi içinde mahkûmun
bulunacağ yerin açk adresi ve telefon numaralar ile ilerde meydana gelebilecek
değişikliklerin zaman geçirilmeksizin bildirilmesinin istenmesi, bu yükümlülüklere aykr
hareket edilmesi durumunda da geri brakma kararnn kaldrlacağnn cezann infaznn geri
braklmasna dair kararda açkça belirtilmesi,
86

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
f) Hastalğ sebebiyle cezasnn infaznn geri braklmasna karar verilen hükümlülerin
bu süre içinde izlenmesine yönelik olarak alnacak tedbirlerin, bildirimin yapldğ yer kolluk
makam ve memurlarnca yerine getirilmesinin istenilmesi,
g) Hastalğ nedeniyle cezasnn infaz geri braklan hükümlü infazn yapldğ yer
Cumhuriyet başsavclğnn yarg çevresinde ise bu yer Cumhuriyet başsavclğ; hükümlünün
bu yer yarg çevresi dşnda bir yerde bulunmas veya tedavi edilmesi durumunda ise, bu yer
Cumhuriyet başsavclğndan, infazn yapldğ yer Cumhuriyet başsavclğnn istemi ile
infazn geri braklmasna esas olan raporda belirtilen süreler içinde, bir süre bulunmadğ
takdirde üçer aylk dönemlere göre yukarda belirtilen usul ve esaslara göre yeniden rapor
alnmas ile alnan rapor sonucuna göre cezann infaznn geri braklmasna devam edilip
edilmeyeceğine karar verilmesi,
2- 5275 sayl Kanunun 16 nc maddesinde akl hastalğna tutulan hükümlülerde hapis
cezasnn infaznn mahkûmun hayat için kesin bir tehlike teşkil edip etmediği koşulu
aranmadğndan, hükümlüdeki hastalğn akl hastalğ olduğunun tespit edilmesi durumunda,
bu hükümlülerin cezasnn infaznn geri braklmas ile iyileşinceye kadar 5237 sayl
Kanunun 57 nci maddesinde belirtilen sağlk kurumlarnda koruma ve tedavi altna alnmas
konusunda gereken işlemlerin yaplmas,
3- Hapis cezasnn infaznn, gebe olan veya doğurduğu tarihten itibaren alt ay
geçmemiş bulunan kadnlar hakknda geri braklmas; çocuğun ölmesi veya anasndan başka
birine verilmiş olmas hâlinde, doğumdan itibaren iki ay geçince cezann infaz olunmas,
4- Yaplan işlemler srasnda cezann infaznda tereddüt duyulmas durumunda da
5275 sayl Kanunun 98 inci maddesi hükmü gereğince ilgili mahkemesinden karar alnmak
suretiyle sorunun yasa ve yarg yoluyla çözülmesi,
Belli haklar kullanmaktan yoksun braklma:
1- 5237 sayl Kanunun 53 üncü maddesinin birinci fkrasndaki hak yoksunluklarnn;
a) Kural olarak mahkûmiyetin kesinleşmesiyle başlayp mahkûm olunan hapis
cezasnn infaz tamamlanncaya,
b) Ancak hükümlünün maddenin birinci fkrasnn (c) bendindeki hak ve yetkileri
kullanmak yönündeki yoksunluğunun, kendi alt soyu üzerindeki velayet, vesayet ve
kayymlk yetkileri açsndan koşullu salverilmesine
kadar süreceğinin bilinmesi,
2- Bu tedbirlere ilişkin mahkemece Cumhuriyet başsavclğna gönderilen ilamlarn
infaz kaydna kaydedilerek asl cezann kesinleşmesinden itibaren hakederek salverilme
tarihinin sonuna kadar hapis cezasnn başka bir yerde infaz edilip edilmediğine baklmakszn
hükmü veren mahkemenin bulunduğu yer Cumhuriyet başsavclğnca takibinin yaplmas,
3- Kastl bir suçtan kesinleşmiş hapis cezasna mahkûm olan ve hâlihazrda maddenin
birinci fkrasnda saylan haklar kullanan bir kişinin bu durumunun ilgili kamu veya özel
kurum ve kuruluş tarafndan bilinememesi, bu kişilerin maddede saylan faaliyetlerden birini
ya da birkaçn daha evvel almş olduklar izin, atanma ya da seçilme sebebiyle
sürdürebilmesi ile asl cezann infazndan kaçmas durumunda da bu haklar kullanmaya
87

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
devam edebilmeleri karşsnda; hak yoksunluklarn içeren ilamn infaz için sadece kişilerin
nüfus kaydna şerh düşülmesi ile yetinilmeyerek Ceza İnfaz Kurumlarnn Yönetimi ile Ceza
ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfaz Hakknda Tüzüğün 57 inci maddesi uyarnca, bu tedbiri
içeren ilamn içeriği, tedbirin konusu ve niteliğine göre ilgili kurum ve kuruluşlara bildirim
yaplmas,
4- UYAP ortamnda usulüne uygun ve eksiksiz bir şekilde girişi yaplan 5237 sayl
Kanunun 53 üncü maddesinin birinci fkrasnda öngörülen belli haklar kullanmaktan yoksun
braklma güvenlik tedbirinin infazna ilişkin ilamn, ilgili adli kolluğa fiziki olarak
gönderilmesi uygulamasndan vazgeçilerek UYAP Bilişim Sisteminin KİHBİ Bilgi Sistemi
ile entegrasyonu sayesinde ülke genelinde kolluk biriminde yetki verilen personel tarafndan
sorgulanmas ve bu suretle maddede öngörülen tedbirlerin takibine işlerlik kazandrlmas,
5- 5237 sayl Kanunun 53 üncü maddesinin birinci fkrasnda saylan hak ve
yetkilerden birinin kötüye kullanlmas suretiyle işlenen suçlar dolaysyla;
a) Hapis cezasna mahkûmiyet hâlinde, ayrca cezann infazndan sonra işlemek üzere,
hükümde belirtilen cezann yarsndan bir katna kadar bu hak ve yetkinin kullanlmasnn
yasaklanmasna da karar verileceğinden, bu hâlde söz konusu hak yoksunluğunun, mahkûm
olunan hapis cezasnn infazndan sonra da kararda belirtilen süre sonuna kadar devam
edeceğinin,
b) Sadece adli para cezasna mahkûmiyet hâlinde ise, hükümde belirtilen gün saysnn
yarsndan bir katna kadar bu hak ve yetkinin kullanlmasnn yasaklanmasna da karar
verileceğinden, bu hâlde söz konusu hak yoksunluğunun, adli para cezasnn tamamen
infazndan itibaren işlemeye başlayacağnn
88
hatrdan çkarlmamas,
İnfaz edilen hapsin süresinin adli para cezasn karşlamamas:
1- 5352 sayl Kanunun "Adli sicile kaydedilecek bilgiler" kenar başlkl 4 üncü
maddesinin birinci fkrasnn (c) bendinin açk hükmü uyarnca adli para cezas ile ilgili
olarak;
a) Adli para cezasna ilişkin mahkûmiyet hükmü,
b) Adli para cezasnn ödenmek suretiyle infaz,
c) Adli para cezasnn tazyik hapsi suretiyle ksmen veya tamamen infaz,
ç) Adli para cezasnn tazyik hapsinden sonra kalan ksmnn ödenmek suretiyle infaz,
hususlarnn adli sicile kaydedilecek bilgiler arasnda olmas sebebiyle ilgili fişlerin
düzenlenerek Adalet Bakanlğ Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğüne gönderilmesi,
2- 5352 sayl Kanunun 4 üncü maddesinde adli para cezalarnn tahsil usulüne ilişkin
bir ayrma gidilmeksizin bu cezalarn ödenmesi suretiyle infaz hususunun adli sicile
kaydedilecek bilgiler arasnda saylmas ve bu durumun Adli Sicil Yönetmeliği hükümleri
uyarnca yerine getirme fişi ile yaplmas zarureti karşsnda; infaz edilen hapsin süresinin adli
para cezasn tamamen karşlamamas durumunda geri kalan adli para cezasnn tahsili için
ilamn aslnn Cumhuriyet başsavclğnca mahallin en büyük mal memurluğuna
gönderilmesi,

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
3- İnfaz kaydna, mahallin en büyük mal memurluğuna gönderilme tarih ve saysnn
şerh düşülmesi,
4- İnfaz evraknn, üst yaz ile mahallin en büyük mal memurluğuna gönderilmesinde;
infazn tamamlandğnda durumun Cumhuriyet başsavclğna bildirilmesinin istenilmesi,
5- 6183 sayl Kanuna göre tahsili yaplacak ilamlarn yl sonu listelerinin UYAP
ortamndan raporlamasnn yaplarak maliyeden akbetlerinin sorulmas,
6- 6183 sayl Kanun uyarnca yaplacak tahsil işlemi, belli bir miktarn altnda
kalmas sebebiyle tahsil edilememe keyfiyeti ya da zamanaşmn müteakiben Cumhuriyet
başsavclğnca yerine getirme fişi düzenlenerek Adalet Bakanlğ Adli Sicil ve İstatistik
Genel Müdürlüğüne gönderilmesi,
Tazyik hapsi ilamlarnn infaz:
2004 sayl Kanunun 338/2, 340, 341, 343 ve 344 üncü maddeleri uyarnca verilen
tazyik hapsi ve 2004 sayl Kanunun 76 nc maddesi ile 6183 sayl Kanunun 60 nc maddesi
uyarnca verilen hapisle tazyik kararnn; 5275 sayl Kanunun 121 inci maddesinde
düzenlenen yetkiye dayanlarak hazrlanan ve yürürlüğe giren Ceza ve İnfaz Kurumlarnn
Yönetimi İle Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfaz Hakknda Tüzüğün 193 üncü maddesi
uyarnca, hapis ile tazyik kaydna kaydedilmesinden sonra çağr belgesi veya yakalama
müzekkeresi düzenlenmeden UYAP ortamnda hükümlünün kararda belirtilen adresinde
bulunan mahalli kolluk kuvvetlerine veya ilgilinin bu adreste bulunamamas hâlinde yarg
çevresi dşndaki o yer Cumhuriyet başsavclğna gönderilerek ülke çapnda infaznn
sağlanmas,
Yüksek güvenlikli sağlk kurumlar:
1- Akl hastas olan ve hakknda 5237 sayl Kanunun 57 nci maddesinin birinci fkras
gereğince, koruma ve tedavi amaçl olarak güvenlik tedbirine hükmedilen kişinin, yüksek
güvenlikli sağlk kurumlarnda koruma ve tedavi altna alnmas,
2- Ancak ülkemizde henüz yüksek güvenlikli sağlk kurumlarnn kurulamamş olmas
nedeniyle, bu kurumlarn kurulmasna kadar açklama bölümünde belirtilen tanma uygun
donanm ve özelliklere en fazla sahip mevcut sağlk kurumlarnn, ruh sağlğ ve sinir
hastalklar hastanelerinin özel bölümlerinden birinde tedavi ve koruma altna alnmas
suretiyle ilamn infaznn yerine getirilmesi,
Yükümlülüksüz denetim:
1- Denetimli serbestlik genel defterine hangi ilamlarn kaydedileceği, Cumhuriyet
Başsavclklar ile Adli Yarg İlk Derece Ceza Mahkemeleri Kalem Hizmetlerinin
Yürütülmesine Dair Yönetmeliğin 13 üncü maddesinde sayldğndan ve burada 5237 sayl
Kanunun 51 inci maddesinin birinci fkrasna göre hapis cezas ertelenen ve üçüncü fkras
gereğince denetim süresine tabi tutulan ve yükümlülük getirmeyen hükümler
belirtilmediğinden, herhangi bir yükümlülüğe tabi tutulmadan ve uzman kişi
görevlendirilmeden denetim altnda tutulmasna ilişkin mahkeme kararnn infaznn, kararn
verildiği yerin Cumhuriyet başsavclğnca esas kaydnn ilgili ksmna şerh düşüldükten sonra
bu kararlara ilişkin UYAP’ta oluşturulan ekran üzerinden işlem yaplmas,
89

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
Mahkemece belirlenen denetim süresi sonunda Cumhuriyet başsavclğ ekranna
gereğinin yaplmas için uyar verilip sorgulama yaplarak denetim süresi içinde kastl bir suç
işlenip işlenmediğinin kontrol edilmesi,
Bu süre içinde kastl suç işlendiğinin tespiti hâlinde soruşturma ya da kovuşturma
safahatnn takip edilerek;
a) Mahkûmiyet karar verilmesi ve bu kararn kesinleşmesi hâlinde 5237 sayl
Kanunun 51 inci maddesinin yedinci fkras uyarnca, ertelenen cezann ksmen veya
tamamen infaz kurumunda çektirilmesine karar verilmek üzere mahkemesine bildirimde
bulunulmas,
b) Kovuşturmaya yer olmadğ, beraat, ceza verilmesine yer olmadğ veya düşme
karar verilmesi ve bu kararlarn kesinleşmesi hâllerinde ise, kesinleşmeyi müteakiben, ancak
her halükarda denetim süresi sonunda yerine getirme fişi düzenlenerek Adalet Bakanlğ Adli
Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğüne gönderilmesi,
c) Kastl suç işlenmediğinin tespiti hâlinde ise derhâl yerine getirme fişi düzenlenerek
Adalet Bakanlğ Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğüne gönderilmesi,
ç) Yukardaki işlemlerin, Adalet Bakanlğ Adli Sicil ve İstatistik Genel
Müdürlüğünün (140) No'lu Genelgesi doğrultusunda yerine getirilmesi,
2- Hükmün açklanmasnn geri braklmas karar verilen ancak bir yükümlülük
belirlenmeyen ve denetim altna alnmasna karar verilmeyen çocuklar ve yetişkinler
hakkndaki kararlarn kesinleşmesini müteakip sisteme kaydedilmek üzere düzenlenecek tali
karar fişleri hususundaki işlemlerin, Adli Sicil Yönetmeliği ve Adalet Bakanlğ Adli Sicil ve
İstatistik Genel Müdürlüğünün (141) No’lu Genelgesine uygun şekilde yerine getirilmesi ile
bu kararlarn takibinin karar veren mahkemece UYAP’ta oluşturulan ekran üzerinden
yaplmas,
Belirlenen denetim süresi sonunda mahkeme ekranna gereğinin yaplmas için uyar
verilip sorgulama yaplarak, denetim süresi içinde kasten yeni bir suç işlenip işlenmediğinin
kontrol edilmesi,
3- Kamu davasnn açlmasnn ertelenmesine karar verilen yükümlülük belirlenmeyen
ve denetim altna alnmasna karar verilmeyen çocuklar ile yetişkinler hakkndaki kararlarn
kesinleşmesini müteakip sisteme kaydedilmek üzere düzenlenecek tali karar fişleri
hususundaki işlemlerin Adli Sicil Yönetmeliği ile Adalet Bakanlğ Adli Sicil ve İstatistik
Genel Müdürlüğünün (141) No’lu Genelgesine uygun şekilde yerine getirilmesi ve bu
kararlarn takibinin karar veren Cumhuriyet başsavclğnca UYAP’ta oluşturulan ekran
üzerinden yaplmas,
Belirlenen erteleme süresi sonunda Cumhuriyet başsavclğ ekranna gereğinin
yaplmas için uyar verilip sorgulama yaplarak, erteleme süresi içinde kasten yeni bir suç
işlenip işlenmediğinin kontrol edilmesi; kastl suç işlendiğinin tespiti hâlinde soruşturma ya
da kovuşturma safahatnn takip edilerek mahkûmiyet kararnn kesinleşmesini müteakiben
kamu davasnn açlmas; kovuşturmaya yer olmadğ, beraat, ceza verilmesine yer olmadğ
veya düşme karar verilmesi hâlleri ile denetim süresi sonunda yaplan kontrolde kastl suç
işlenmediğinin tespiti hâlinde kovuşturmaya yer olmadğna karar verilmesi,
90

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
4- 21/12/2000 tarihli ve 4616 sayl 23 Nisan 1999 Tarihine Kadar İşlenen Suçlardan
Dolay Şartla Salverilmeye, Dava ve Cezalarn Ertelenmesine Dair Kanuna ilişkin olarak
verilen erteleme kararlarnn takibinin de, Adalet Bakanlğ Adli Sicil ve İstatistik Genel
Müdürlüğünün 17/12/2007 tarihli ve B.03.0.AİG.0.00.00.03/25707 sayl "4616 sayl Kanuna
ilişkin erteleme kararlar" konulu yazs doğrultusunda yukarda belirtilen (2) ve (3) numaral
bentlere uygun bir şekilde yaplmas,
5- 5402 sayl Kanunun 5 inci maddesinin ikinci fkras uyarnca, denetimli serbestlik
ve yardm merkezi şube müdürlüğü tarafndan yaplan çağrlara veya hazrlanan denetim
planna uyarya rağmen uyulmamas hâli, denetimli serbestlik tedbirine ilişkin yükümlülüğün
ihlali saylacağndan bu konuda ilgili mahkemece karar alnmak üzere hakknda yükümlülük
belirlenen veya uzman kişi görevlendirilen;
a) Şüpheli, sank ya da hükümlünün; şube müdürlüğü veya büroya başvurmas için
yaplan bildirime hakl, geçerli ve gerektiğinde belgelendirilebilen mazereti olmakszn
uymamas hâlinde ilgili defterdeki kaydn kapatlarak durumun Cumhuriyet başsavclğna
bildirilmesi,
b) Çocuğun; kanuni temsilcisi ile kendisinin hakl, geçerli ve gerektiğinde
belgelendirilebilen mazereti olmakszn on gün içinde şube müdürlüğü veya büroya
başvurmamas hâlinde, şube müdürlüğü veya büroca ilgili defterdeki kaydn kapatlarak
evrakn Cumhuriyet başsavclğna gönderilmesi,
6- Yürütülen soruşturma ve kovuşturmalar srasnda şüpheli ya da sanklarn getirtilen
adli sicil kaytlarndan; daha evvel haklarnda hapis cezasnn ertelenmesi, hükmün
açklanmasnn geri braklmas ya da kamu davasnn açlmasnn ertelenmesi kararlarndan
birinin verilmesi ve denetim süresi içerisinde suç işlendiğinin anlaşlmas hâlinde ilgili
mahkeme ya da Cumhuriyet başsavclğna bildirimde bulunulmas,
7- Kişi hakknda yerine getirme veya ikinci tali karar fişi doldurulmasndan sonra
denetim süresinin iyi hâlli olarak geçirilmediğinin anlaşlmas hâlinde de ilgili merciye
bildirimde bulunulmas,
Uyuşturucu veya uyarc madde kullanan kişi hakknda öngürülen ö tedavi ve
denetimli serbestlik kararlar:
1- Uyuşturucu veya uyarc madde kullanan sank hakknda maddenin ikinci, üçüncü
ve dördüncü fkralarn kapsayacak şekilde mahkemece verilen tedaviye ve denetimli
serbestlik tedbirine ilişkin kararn, tek karar numaras ile bir ilam hâlinde Cumhuriyet
başsavclğna gönderilmesi,
2- Cumhuriyet başsavclğnca, kararn yetişkinler için denetimli serbestlik genel
defterine; çocuklar için denetime ilişkin deftere kaydedildikten sonra denetimli serbestlik ve
yardm merkezi şube müdürlüğü veya bürosuna iletilmesi ile ayn numara üzerinden infazn
yerine getirilmesi,
3- 5402 sayl Kanunun 5 inci maddesinin ikinci fkras uyarnca, denetimli serbestlik
ve yardm merkezi şube müdürlüğü tarafndan yaplan çağrlara veya hazrlanan denetim
planna uyarya rağmen uyulmamas hâlinin, denetimli serbestlik tedbirine ilişkin
yükümlülüğün ihlali saylacağndan bu konuda ilgili mahkemece karar alnmak üzere;
91

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-141-2011
a) Hakknda tedavi ve denetimli serbestlik karar verilen kişiye on gün içinde sağlk
kuruluşuna sevk edilmesi için şube müdürlüğü veya büroya başvurmas hususunda bildirim
yaplmasna rağmen hakl, geçerli ve gerektiğinde belgelendirilebilen mazereti olmakszn
şube müdürlüğü veya büroya on gün içinde başvurmamas hâlinde, şube müdürlüğü veya
büroca ilgili defterdeki kaydn kapatlarak durumun Cumhuriyet başsavclğna bildirilmesi,
b) Kişinin denetim planna uymadğnn şube müdürlüğü veya büro tarafndan tespit
edilmesi, belirlenen tedavi programna uymadğnn sağlk kurumunca bildirilmesi veya
tedavi tamamlandktan sonra devam eden denetimli serbestlik tedbiri süresince uyuşturucu
veya uyarc madde kullandğnn tespit edilmesi hâllerinde; kişiye denetim planna uymas
yönünde denetimli serbestlik ve yardm merkezi şube müdürlüğü tarafndan uyar yaplmas,
uyarya rağmen denetim planna uymamas hâlinde ise, kaydn kapatlarak evrakn
Cumhuriyet başsavclğna gönderilmesi,
4- Kişinin tedbire uymas hâlinde şube müdürlüğü veya büroca ilamn infazen
Cumhuriyet başsavclğna gönderilmesi,
Mükerrirler hakknda cezann infazndan sonra uygulanmak üzere verilen
denetimli serbestlik tedbiri kararlar:
1- 5237 sayl Kanunun 58 inci maddesinin altnc fkras uyarnca, mükerrirler
hakknda cezann infazndan sonra uygulanmak üzere verilen ve “denetim süresi içerisinde
uzman görevlendirilen ya da yükümlülük” belirlenen denetimli serbestlik tedbiri kararnn;
denetimli serbestlik genel defterine kaydedilmesi ile UYAP uygulamasnda gerekli uyarnn
eklenmesi,
2- Koşullu salverilme kararn verecek mahkemenin, infazn tamamlanmas ya da
başka bir deyişle hak ederek salverilme tarihini müteakiben, 5275 sayl Kanunun 108 inci
maddesi gereğince, denetim süresi belirlemesinden sonra ilamn şube müdürlüğü veya büroya
gönderilmesi,
3- İlamn takibinin, 5402 sayl Denetimli Serbestlik ve Yardm Merkezleri İle
Koruma Kurullar Kanunu ve ilgili Yönetmelik hükümleri uyarnca yaplmas
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli ve 276 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
92

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-163-2011 18/10/2011
Konu : Adli kolluğun görev, yetki ve
sorumluluklar
GENELGE
No: 7
Suçlulukla etkili ve hzl mücadele edilebilmesi, suçlularn yakalanarak cezalarnn
infaznn sağlanmas, çağn gerektirdiği bilimsel ve teknolojik yöntem ile araç ve gerecin
kullanlmas suretiyle delillerin toplanmas ve muhafaza altna alnmas, bu alanda
uzmanlaşmann sağlanmas gibi hususlar dikkate alnarak bat Avrupa ülkeleri dâhil dünyann
birçok ülkesinde oluşturulan adli kolluk müessesesi, 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayl Ceza
Muhakemesi Kanunu ile hukukumuzda ilk defa yer almştr.
Ceza muhakemesinde özellikle soruşturma evresinde Cumhuriyet savcsnn emrinde
görev yaparak maddi gerçeğin araştrlmas ve ceza adaletinin gerçekleştirilmesinde önemli
görevler üstlenen adli kolluğun mevzuatla belirlenen görevlerin ifasnda Cumhuriyet savclar
ile bir bütün olarak koordineli ve düzenli bir şekilde çalşmas, suçlulukla mücadelede olumlu
sonuçlarn alnmasna ve vatandaşlarn adalete olan güven duygusunun artmasna hizmet
edecektir.
Bu bakmdan, kolluğun kanunlarla kapsam belirlenen görev, yetki ve sorumluluklar
ile Cumhuriyet başsavclklar ve adli kolluk birimleri arasnda farkl uygulamalara sebebiyet
verilmemesi için ilgili mevzuat hükümleri ve aşağda yer alan kimi hususlarn
hatrlatlmasnda yarar görülmüştür.
A-Mevzuat Hükümleri
Bilindiği üzere, 5271 sayl Kanunun “Cumhuriyet savcsnn görev ve yetkileri” kenar
başlkl 161 inci maddesinde 160 nc maddeye atf yaplarak, bir ila beşinci fkralarnda; “(1)
Cumhuriyet savcs, doğrudan doğruya veya emrindeki adli kolluk görevlileri araclğ ile her
türlü araştrmay yapabilir; yukardaki maddede yazl sonuçlara varmak için bütün kamu
görevlilerinden her türlü bilgiyi isteyebilir. Cumhuriyet savcs, adli görevi gereğince
nezdinde görev yaptğ mahkemenin yarg çevresi dşnda bir işlem yapmak ihtiyac ortaya
çknca, bu hususta o yer Cumhuriyet savcsndan söz konusu işlemi yapmasn ister.
(2) Adli kolluk görevlileri, elkoyduklar olaylar, yakalanan kişiler ile uygulanan
tedbirleri emrinde çalştklar Cumhuriyet savcsna derhâl bildirmek ve bu Cumhuriyet
savcsnn adliyeye ilişkin bütün emirlerini gecikmeksizin yerine getirmekle yükümlüdür.
(3) Cumhuriyet savcs, adli kolluk görevlilerine emirleri yazl; acele hâllerde, sözlü
olarak verir. Sözlü emir, en ksa sürede yazl olarak da bildirilir.
93

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-163-2011
(4) Diğer kamu görevlileri de, yürütülmekte olan soruşturma kapsamnda ihtiyaç
duyulan bilgi ve belgeleri, talep eden Cumhuriyet savcsna vakit geçirmeksizin temin etmekle
yükümlüdür.
(5) Kanun tarafndan kendilerine verilen veya kanun dairesinde kendilerinden istenen
adliye ile ilgili görev veya işlerde kötüye kullanma veya ihmalleri görülen kamu görevlileri ile
Cumhuriyet savclarnn sözlü veya yazl istem ve emirlerini yapmakta kötüye kullanma veya
ihmalleri görülen kolluk amir ve memurlar hakknda Cumhuriyet savclarnca doğrudan
doğruya soruşturma yaplr. Vali ve kaymakamlar hakknda 2.12.1999 tarihli ve 4483 sayl
Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun hükümleri, en üst
dereceli kolluk amirleri hakknda ise, hâkimlerin görevlerinden dolay tabi olduklar
yarglama usulü uygulanr.”
“Adli kolluk ve görevi” kenar başlkl 164 üncü maddesinde; “(1) Adli kolluk; 4.6.1937
tarihli ve 3201 sayl Emniyet Teşkilat Kanununun 8, 9 ve 12 nci maddeleri, 10.3.1983 tarihli
ve 2803 sayl Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Kanununun 7 nci maddesi, 2.7.1993
tarihli ve 485 sayl Gümrük Müsteşarlğnn Teşkilat ve Görevleri Hakknda Kanun
Hükmünde Kararnamenin 8 inci maddesi ve 9.7.1982 tarihli ve 2692 sayl Sahil Güvenlik
Komutanlğ Kanununun 4 üncü maddesinde belirtilen soruşturma işlemlerini yapan güvenlik
görevlilerini ifade eder.
(2) Soruşturma işlemleri, Cumhuriyet savcsnn emir ve talimatlar doğrultusunda
öncelikle adli kolluğa yaptrlr. Adli kolluk görevlileri, Cumhuriyet savcsnn adli görevlere
ilişkin emirlerini yerine getirir.
(3) Adli kolluk, adli görevlerin haricindeki hizmetlerde, üstlerinin emrindedir.”
“Diğer kolluk birimlerinin adli kolluk görevi” kenar başlkl 165 inci maddesinde;
“Gerektiğinde veya Cumhuriyet savcsnn talebi hâlinde, diğer kolluk birimleri de adli kolluk
görevini yerine getirmekle yükümlüdür. Bu durumda, kolluk görevlileri hakknda, adli
görevleri dolaysyla bu Kanun hükümleri uygulanr.”
“Değerlendirme raporu yetkisi” kenar başlkl 166 nc maddesinde “Cumhuriyet
başsavclar her yln sonunda, o yerdeki adli kolluğun sorumlular hakknda değerlendirme
raporlar düzenleyerek, mülki idare amirlerine gönderir.”
1/6/2005 tarihli ve 25832 sayl Resmî Gazete’de yaymlanan Adli Kolluk
Yönetmeliğinin “Adli kollukla ilgili esaslar” kenar başlkl 5 inci maddesinde; “Adli kollukla
ilgili düzenleme ve uygulamalarda aşağdaki genel esaslara uyulur:
a) Cumhuriyet savclar, adli görevlere ilişkin emir ve talimatlarn öncelikle adli
kolluk sorumlularna veya adli kolluk görevi ifa eden diğer birim amirlerine verir.
Adli kolluk, bağl bulunduğu kolluk teşkilatnn bir parças olup, öncelikli görevi,
karşlaştğ suçun işlenmesini önlemektir.
Cumhuriyet savclarnca, adli görevler ile ilgili emir ve talimatlar zorunluluk
bulunmadkça, kolluk birimlerinin aralarndaki işbölümü ile kolluk teşkilatlarnn görev ve
yetki alanlar gözetilerek verilir.
Adli kolluk, adli görevlerin haricindeki hizmetlerde üstlerinin emrindedir.
94

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-163-2011
Adli kolluk görevlilerine, adli görevi bulunmayan üstleri tarafndan, yürütülen
soruşturma ile ilgili emir ve talimat verilemez. Yönetmeliğin 7 nci maddesi hükümleri sakldr.
Adli kolluk görevlileri, kadrolarnda yer aldklar birimlere mevzuatla verilmiş ve adli
görev kapsam dşnda kalan diğer görev ve hizmetleri de yerine getirirler.
b) Adli kolluk görevlilerinin özlük haklar, bağl olduklar teşkilat tarafndan
yürütülür.”
“Görev ve yetkiler” kenar başlkl 6 nc maddesinin altnc fkrasnda; “Adli kolluk
görevlileri, maddî gerçeğin araştrlmas ve adil bir yarglamann yaplabilmesi için,
Cumhuriyet savcsnn emirleri doğrultusunda şüphelinin lehine veya aleyhine olan tüm
delilleri, kanunda ön görülen koşullara uyarak toplamak, muhafaza altna almak ve bunlar
bir fezleke ile Cumhuriyet savcsna sunmakla yükümlüdür. Hukuka aykr delil elde
edildiğinin tespiti hâlinde, fezlekede bu hususa da yer verilir. Adli kolluk görevlileri diğer
soruşturma işlemlerini de ayn titizlikle yerine getirir.”
hükümleri yer almaktadr.
B-En üst dereceli kolluk amirlerinin hukuki durumu ve adli kolluk sorumlular
Bilindiği üzere, Adalet Bakan ve valilerin hazrlk soruşturmalar ile ilgili emir verme
ve talepte bulunma yetkileri, Avrupa Birliğine uyum yasalar çerçevesinde yaplan mevzuat
değişiklikleri sonucunda kaldrlmştr. Ayrca, 5271 sayl Kanunda, mülga 1412 sayl
Kanunun 156 nc maddesine de yer verilmemiştir.
Bu kanuni düzenlemeler karşsnda, Adalet Bakan ve mülki amirler de dâhil olmak
üzere Cumhuriyet savclar dşnda hiçbir mercinin adli soruşturmalarla ilgili talepte bulunma
ve kolluğa emir verme yetkileri kalmamştr.
Parlamenter demokratik sistemlerde sorumsuzluk ve dokunulmazlk kavramlar
önemli bir yere sahiptir. 1982 Anayasas, milletvekillerinin meclis çalşmalarnda ileri
sürdükleri düşünce, söz ve kullandğ oy ile Cumhurbaşkannn karş imza kural uyarnca
siyasi -vatana ihanet suçu dşnda- görevleriyle ilgili suçlarndan cezai yönden sorumsuzluk
ilkesini, bunlarn dşndaki fiillerinden dolay soruşturma ve kovuşturmay izin şartna
bağlayarak nispi koruma getirmiştir. Benzer şekilde bir ksm kamu görevlilerinin keyfî ve
aslsz ceza soruşturma ve kovuşturmalarndan korunmalarna yönelik özel usuller
düzenlenmiştir.
Hiyerarşik bir teşkilatlanma yapsna sahip olan kolluğun başndaki en üst derecedeki
amirlerinin; yönlendirme, özlük dosyasna ilişkin işlemlerde etkinlik, emir verme, gözetim ve
denetim yetkisini haiz bulunduklar, bu yetkilerini adli kolluk görevi ifa edenlere karş da
kullandklar, dolaysyla kollukta mevcut yap itibaryla organik bir bölünme değil, sadece
görevlerin daha etkili ve verimli yürütülmesi için fonksiyonel bir iş bölümünün yapldğ ve
ayrca 5271 sayl Kanundaki düzenlemeler dşnda kollukla ilgili diğer mevzuatta kolluk amir
ve memurlarnn, görev ve yetkilerinde herhangi bir değişiklik yaplmadğ da dikkate
alndğnda; idari yönden mülki amire karş sorumluluklar devam ederken, adli kolluk görevi
çerçevesinde Cumhuriyet başsavclarna karş sorumsuz olduklarnn düşünülmesi, mülga
1412 sayl Kanunun yürürlükte olduğu dönemdeki uygulamann da gerisine gidecek şekilde
yorumlanmas, 5271 sayl Kanunun, temel esprisine ve kanun koyucunun bu yoldaki
iradesine aykrlk teşkil edecektir.
95

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-163-2011
5271 sayl Kanun ile Cumhuriyet savclar, soruşturmann asl sevk ve idarecisi hâline
getirilmiş, kolluk amir ve memurlarnn ise Cumhuriyet savcsna karş sorumluluklarn
daraltan herhangi bir düzenleme yaplmadğ gibi, getirilen değişikliklerle mülga 1412 sayl
Kanunun 154 üncü maddesindeki düzenlemeler aynen 5271 sayl Kanunun 161 inci
maddesine alnmştr. Bu bağlamda, “En üst dereceli kolluk amirleri hakknda ise hâkimlerin
görevlerinden dolay tabi olduklar yarglama usulü” 5353 sayl Kanunun 24 üncü
maddesiyle 5271 sayl Kanunun 161 inci maddesinin beşinci fkrasna eklenmiş ve madde
gerekçesinde de “Ceza muhakemesi bakmndan adli kolluk amiri olmakla birlikte, o yerdeki
en üst kolluk amiri hakknda Cumhuriyet savcsnn doğrudan soruşturma yetkisinin kabul
edilmediği” vurgulanmş, böylece en üst derecedeki kolluk amirlerinin adli görevleriyle ilgili
işlemiş bulunduklar suçlardan dolay haklarnda soruşturma ve kovuşturma yaplabilmesi
hususunda hâkimlerin görevlerinden dolay tabi olduklar yarglama usulünün uygulanmas ile
kolluk amirlerinin görevlerinin ifas srasnda takdir yetkisinin herhangi bir endişeye
kaplmakszn objektif olarak kullanabilmelerini sağlamak amac güdülmüştür.
Hem madde metninde hem de değişikliğin gerekçesinde en üst dereceli kolluk
amirlerinin adli görevlerinin bulunduğu açkça belirtilmesine karşn, görevli bu kişilerin
sorumsuz kabul edilmesi, bu yasal düzenlemeye aykrlk teşkil edecektir.
Adli kolluk görevlileri ve diğer sorumlularn seçiminde aktif rol oynayan, onlarn
görev yerlerini değiştirme yetkisine sahip en üst derecedeki kişilerin denetim, gözetim, etkin
ve verimli çalşma prensipleri açsndan yetkili olmalar, bunun yan sra sorumsuz kabul
edilmeleri, adalet hizmetlerinden beklenen sonucun alnmasna engel olacağ gibi yetki ve
sorumluluğun paylaşlmasna dair genel hukuk prensiplerine de uymamaktadr.
Öte yandan, 5271 sayl Kanunun 161 inci maddesinin beşinci fkrasnda, mülga 1412
sayl Kanunun 154 üncü maddesinde de geçen "zabta amiri" yerine bilinçli olarak "en üst
dereceli kolluk amiri" tabiri kullanlmştr. Ayn maddede vali ve kaymakamlarn adli
görevlerinden doğan suçlar bakmndan 2/12/1999 tarihli ve 4483 sayl Memurlar ve Diğer
Kamu Görevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun hükümlerinin, en üst dereceli kolluk
amirleri hakknda ise hâkimlerin görevlerinden dolay tabi olduklar yarglama usulünün
uygulanacağ belirtilmiştir.
Bu açklamalar çerçevesinde, soruşturmalarn yürütülmesinde Cumhuriyet başsavclğ
ile adli kolluk arasnda en önemli işlevi gören o yerin en üst dereceli kolluk amirlerinin adli
görevleri bulunup bulunmadğ hususunun konuyla ilgili mevzuat hükümleri analiz edilmek
suretiyle değerlendirilmesi gerekmektedir.
4/6/1937 tarihli ve 3201 sayl Emniyet Teşkilat Kanununun 16 nc maddesinin (B)
bendinde, taşra teşkilatnn illerde il emniyet müdürlükleri, ilçelerde de ilçe emniyet
müdürleri veya ilçe emniyet amirleri şeklinde oluşacağ belirtilmiş ve bu teşkilatn taşradaki
en üst dereceli amirlerinin adli görevleri yönünden mevzuat anlamnda kstlayc bir hükme
yer verilmemiştir.
10/3/1983 tarihli ve 2803 sayl Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Kanununun 2
nci maddesinde de, bu Kanunun jandarma teşkilatndaki karargâh, birlik ve kurumlar
kapsayacağ belirtilmiş olup, jandarmann genel olarak görevleri, Kanunun 7 nci
maddesinde herhangi bir kişi ve sfat ayrmna gidilmeksizin belirlenmiştir. Maddenin (b)
96

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-163-2011
bendinde adli görevler, işlenmiş suçlarla ilgili olarak kanunlarda belirtilen işlemleri yapmak
ve bunlara ilişkin adli hizmetleri yerine getirmek olarak ifade edilmiştir.
Anlan Kanunun, “Disiplin ve soruşturma usulleri” kenar başlkl 15 inci maddesinin
(e) bendinde ise, ilçe ve merkez ilçe jandarma bölük komutanlar ile bu hizmetleri vekâleten
yürütenler hakknda bir soruşturma usul kural getirilerek, bu kişiler 24/2/1983 tarihli ve
2802 sayl Hâkimler ve Savclar Kanununa tabi klnmştr. Bu madde, il jandarma
komutanlarnn adli görevlerinin olmadğn ifade etmemekte, il merkez jandarma komutan
hakknda adli görevler bakmndan soruşturma usulünü düzenlemektedir. 3/11/1983 tarihli ve
83/7362 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile çkartlan Jandarma Teşkilat Görev ve Yetkileri
Yönetmeliğinin 5 inci maddesinde, mülki teşkilata tabi olan jandarma birlikleri arasnda
jandarma bölge komutanlklar ve il jandarma alay komutanlklar da saylmaktadr.
Yönetmeliğin 13 üncü maddesinin (f) bendinde; jandarma bölge komutanlarnn
görev, yetki ve sorumluluklar, “Jandarma Bölge Komutanlğna bağl birliklerin mülki, adli,
askerî ve mesleki görevlerine ilişkin görev ve işlemlerin tam, doğru ve zamannda
yaplmasn sağlamak, denetlemek; yanlş ve eksikliklerin nedenlerini inceleyerek gidermek,
gerektiğinde soruşturma yapmak.”, 14 üncü maddesinin (f) bendinde ise il jandarma alay
komutan ile komutan yardmcsnn görev, yetki ve sorumluluklar yine özü itibaryla ayn
ifadelerle, “İl içindeki Jandarma birliklerinin mülki, adli, askerî ve mesleki görevlerine
ilişkin görev ve işlemlerin tam, doğru ve zamannda yaplmasn sağlamak, denetlemek;
yanlş ve eksikliklerin nedenlerini inceleyerek gidermek, gerektiğinde soruşturma yapmak.”
olarak belirlenmiş; 15 inci maddenin (e) bendinde, mülki, adli, askerî ve diğer görevleri
yerine getirmek, ilçe jandarma bölük komutan ve komutan yardmcsnn görev, yetki ve
sorumluluklar arasnda gösterilmiştir.
Yönetmeliğin 148 inci maddesinin (a), (b) ve (d) bentlerinde ise; "Her ilçedeki asliye
mahkemesi teşkilatnn yannda bulunan, ilçe Jandarma bölük komutanlar; o ilçe
bakmndan Jandarmann adli kolluk amiridir. Bu sfatla görev yapan ilçe jandarma bölük
komutanlar ile bu hizmetleri vekâleten yürütenlerin, adli hizmetlerden doğan suçlarda;
hâkim ve savclarn tabi olduklar yarglama usulü uygulanr. Ayrca bu konuda; 2552 Sayl
Çocuk Mahkemelerinin Kuruluş ve Yarglama Usulleri hakkndaki Kanunun 22 nci
maddesiyle 2845 Sayl Devlet Güvenlik Mahkemeleri Kanunun 15 inci maddesi hükmü
gözetilir."
"İl Jandarma alay komutanlarnn, adli kolluk görevini fiilen yürütme yükümlülükleri
yoktur. Ancak, ilçe jandarma bölük komutanlklarnn diğer görevleri yannda; adli kolluk
görevlerini, denetim ve gözetim altnda bulundurma yetki ve sorumluluklar sakldr. Bu
bakmdan, adli görevlerin tam, düzgün ve mevzuata uygun yürütülmesi için gerekli önlemleri
alrlar."
"İlçe Jandarma bölük komutanlğ, bucak Jandarma takm ve Jandarma karakol
komutanlğ olarak adlandrlan komutanlklar; adli kolluk makam olarak nitelenir."
hükümlerine yer verilmiştir.
Görüldüğü üzere, adli görev ve işlemlerin tam, doğru ve zamannda yaplmasn
sağlamak, denetlemek, yanlş ve eksikliklerin nedenlerini inceleyerek gidermek, gerektiğinde
emrindeki görevliler hakknda soruşturma yapmak gibi yetkilerle donatlan il jandarma
97

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-163-2011
komutannn, astlar tarafndan yaplan adli işlemlere ve dolaysyla derdest soruşturma
evrakna müdahalesine açk bir durum meydana gelmekte; bu kişilerin gözetim, denetim,
planlama ve diğer idari yetkilerini kullanmaktan kaynaklanan sorumluluklarn ortadan
kaldrmamaktadr. Bu durum, sadece il jandarma komutan için değil il emniyet müdürü
hakknda da ayn sonuçlar doğurabilmektedir.
Yönetmeliğin 148 inci maddesinin (b) bendinde yer alan, "bu görevi fiilen yürütme
yükümlülükleri yoktur." cümlesi ise; il jandarma komutannn, adli görevi doğrudan kendisinin
yerine getirmeyeceğini ifade etmektedir.
Jandarma Teşkilat Görev ve Yetkileri Yönetmeliğinin 149 uncu maddesinin altnc
fkrasnda da, Ceza Muhakemesi Kanununun uygulanmasnda mülki teşkilata tabi jandarma iç
güvenlik birlikleri dşnda kalan birlik ve kuruluşlarn diğer Devlet makam ve memurlar
niteliğinde olduğu açk bir şekilde belirtilmiştir. Buna göre, mülki teşkilata tabi jandarma
birlikleri arasnda saylan jandarma birlik komutanlar ve il jandarma alay komutanlklarnn
mülga 1412 sayl Kanunun 154 üncü maddesinin karşlğ olan 5271 sayl Kanunun 161 inci
maddesinin beşinci fkras anlamnda kolluk amir ve memurlar statüsünde olduğunun kabulü
gerekmektedir.
Bu bakmdan, 5982 sayl Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnn Baz Maddelerinde
Değişiklik Yaplmas Hakknda Kanunla yaplan Anayasa değişikliği öncesinde gerek Adalet
Bakanlğ Ceza İşleri Genel Müdürlüğünce gerekse bu değişiklik sonrasnda Kurul tarafndan,
en üst dereceli kolluk amirleri hakknda yaplan işlemlerde; il emniyet müdürü ve il jandarma
komutan, en üst dereceli kolluk amiri kabul edilerek haklarnda hâkimlerin görevlerinden
dolay tabi olduklar yarglama usulü kural uygulanmaktadr.
Ayrca, en üst dereceli kolluk amiri bir adli olayla ilgili olarak soruşturma srasnda
adli kolluğa talimat vererek soruşturmay yönlendirdiğinde emrindeki kolluğun amirlerine
karş direnmelerinin mümkün olmayacağ gerçeği karşsnda; oluşabilecek askerî ve mülki
görev ile ilgili bulunmayan görevini ihmal veya kötüye kullanmas gibi durumlar adli açdan
değerlendirmek zorunlu olacağndan, 5271 sayl Kanunun 161 inci maddesinin beşinci
fkrasnn son cümlesi uyarnca sorumlu tutulmadğ düşünüldüğünde, hâkimlerin tabi olduğu
yarglama usulünün uygulanmamas durumunda o zaman genel hükümlere göre doğrudan
soruşturma açlmas gerekebilecektir.
Diğer taraftan, 2692 sayl Sahil Güvenlik Komutanlğ Kanununun 4 üncü
maddesinde belirtilen soruşturma işlemlerini yapan güvenlik görevlilerinin 5271 sayl
Kanunun 164 üncü maddesinin birinci fkras uyarnca adli kolluk görevlileri saylmas, 2692
sayl Kanunun 21 inci maddesinin üçüncü fkrasnda; “Adli hizmet ve görevlerine ilişkin
suçlarnda doğrudan doğruya Cumhuriyet Savclğnca takibat yaplr. Ancak birlik
komutanlarnn adli hizmet ve görevlerine ilişkin suçlar nedeniyle haklarnda hâkimlerin
görevlerinden dolay tabi olduklar yarglama usulleri uygulanr.” hükmü ile 5271 sayl
Kanunun 161 inci maddesinin beşinci fkrasnn birlikte değerlendirilmesi sonucunda, sahil
güvenlik açsndan adli kolluk görevini icra eden birlik komutannn en üst dereceli kolluk
amiri olduğu anlaşlmaktadr.
Gümrük görevlileri bakmndan ise, 8/6/2011 tarihli ve 27958 sayl mükerrer Resmî
Gazete’de yaymlanarak yürürlüğe giren 640 sayl Gümrük ve Ticaret Bakanlğnn Teşkilat
ve Görevleri Hakknda Kanun Hükmünde Kararnamedeki hükümlerin incelenmesinde zaruret
98

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-163-2011
bulunmaktadr. Anlan KHK’nn “Görevler” kenar başlkl 2 nci maddesinin birinci fkrasnn
(g) bendinde, “Kara ve demiryolu kaplar ile gümrük teşkilat bulunan hava ve deniz
limanlarnda, serbest bölgeler, antrepolar ile gümrüklü yer ve sahalarda ve Türkiye
Cumhuriyeti Gümrük Bölgesinde gümrük muhafaza görevlerini yerine getirmek.” Gümrük ve
Ticaret Bakanlğnn görevleri arasnda saylmş; ayn Kanunun 8 inci maddesinin birinci
fkrasnda, Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğünün görevleri sralanmştr. KHK ekindeki,
taşra bölümünde ihdas edilen kadrolar gösteren (1) Sayl Cetvelde de; gümrük ve ticaret
bölge müdürlükleri nezdinde görev yapacak olan gümrük muhafaza kaçakçlk ve istihbarat
müdürleri, gümrük müdürü, gümrük müdür yardmcs, bölge amiri ve ksm amirlerine yer
verilmiştir.
Buna göre, 640 sayl KHK’nn anlan hükümleri, Kanuna ekli cetvel ve teşkilat
yaplanmas dikkate alnarak; gümrük ve ticaret bölge müdürlükleri nezdinde görev yapan
gümrük muhafaza kaçakçlk ve istihbarat müdürlerinin en üst dereceli kolluk amiri kabul
edilerek hakknda Ceza Muhakemesi Kanununun 161 inci maddesinin beşinci fkrasnn son
cümlesi uyarnca işlem yaplmas gerekmektedir.
En üst dereceli kolluk amirleri hakknda yaplan bu açklamalarn yan sra adli kolluk
sorumlularna da değinilmesinde fayda görülmektedir.
İçişleri Bakanlğ Genelgelerinde de kabul edildiği üzere; “Polis açsndan; adli
işlerden sorumlu polis karakollar ve polis merkezi amirleri, ilçe emniyet amirleri, il
merkezlerinde ağrlkl olarak adli görevleri ifa eden asayiş, kaçakçlk ve organize, narkotik,
mali, organize, terörle mücadele, çocuk, olay yeri inceleme, yabanclar, güvenlik ve özel
harekât şube müdürleri,
Jandarma açsndan; il merkez jandarma komutan, ilçe jandarma komutan,
jandarma karakol komutanlar, asayiş şube müdürlüğü nezdinde kurulu bulunan olay yeri
inceleme timleri, köpek timleri, parmak izi ve avuç izi ksm personelinin başndaki
görevliler”
gibi adli kolluk görevlileri üzerinde gözetim, denetim, planlama yetkilerine haiz
bulunanlarn adli kolluk sorumlusu olduklarnda kuşku bulunmamaktadr.
Keza, sahil güvenlik açsndan yukarda bahsedilen adli kolluk görevi bulunan birlik
komutan dâhil, diğer adli kolluk görevlileri üzerinde benzer yetkileri kullanan birlik
komutannn ast olan görevliler de adli kolluk sorumlusu olarak değerlendirilecektir.
Gümrük görevlileri bakmndan ise, 30/5/2006 tarihli ve 3413 sayl onay ile yürürlüğe
girmesi uygun görülen Gümrükler Muhafaza Genel Müdürlüğü Merkez ve Taşra Teşkilat
Kaçakçlk, İstihbarat, Narkotik ve Operasyon Birimleri ile Adli Kolluk Görevlilerinin Görev
ve Çalşma Yönergesinin “Tanmlar” kenar başlkl 3 üncü maddesinde, “Adli kolluk
sorumlusu, Genel Müdürlük tarafndan görevlendirilen adli kolluk amiri” şeklinde
tanmlanmştr. Yönergenin “Adli kollukla ilgili esaslar” kenar başlkl 6 nc maddesinde,
gümrük muhafaza, kaçakçlk, istihbarat ve narkotik müdürleri ile belirlenen bölge ve ksm
amirliklerinde görevli bulunan bölge ve ksm amirlerinin adli kolluk sorumlusu olduklar
belirtilmiştir.
Ayrca, Kanunen orman suçlarn soruşturma görevleri bulunmas sebebiyle orman
muhafaza memurlarnn da 5271 sayl Kanunun 165 inci maddesi uyarnca "diğer kolluk
99

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-163-2011
birimleri” olarak “adli kolluk görevlisi" kapsamnda değerlendirilmesi, bu kapsamda orman
muhafaza memurlarnn amiri konumunda olan, onlar sevk ve idare eden, 6831 sayl Orman
Kanununun 79 uncu maddesi uyarnca orman suçlarnn işlenmesinde kullanlan nakil vastas
ve sair eşya hakknda Cumhuriyet savcsna ulaşlamadğ hallerde elkoyma karar vermeye
yetkili orman işletme şefinin de anlan madde de yaplan atf gereğince adli kolluk sorumlusu
olarak kabulü gerekmektedir.
C-Vukuat raporu bildiriminin soruşturmann gizliliğine etkisi
Uygulamada baz adli kolluk birimleri tarafndan, vukuat raporlarnn soruşturma
dosyasnn içeriğini tüm ayrntlaryla bildirir mahiyette, genel ve bilgilendirme maksadn
aşacak şekilde sral amirlerine ve mülki makamlara gönderilmesi sebebiyle soruşturmann
gizliliğinin ihlal edilmemesi bakmndan Cumhuriyet başsavclklarnca, izlenilmesi gereken
yöntem konusunda kimi tereddütler bulunduğu bildirilmiştir.
Bilindiği üzere, Bakanlar Kurulunun 28/6/1961 tarihli ve 5/1409 sayl kararyla kabul
edilen Emniyet ve Asayiş İşlerinde İl, İlçe ve Bucaklardaki Jandarma ve Emniyet Ödevlerinin
Yaplmas ve Yetkilerinin Kullanlmas Suretini ve Aralarndaki Münasebetleri Gösterir
Yönetmeliğin 1 ve 2 nci maddelerinde Yönetmeliğin amaç ve kapsam belirlenmiş, 2 nci
maddenin birinci fkrasnda, emniyet ve asayiş işlerinde ve herhangi bir suçun ortaya çkmas
hâlinde kolluk kuvvetleriyle mahalli idare amirlerinin yetki ve sorumluluklarnn özel kanun,
tüzük ve yönetmeliklerde yazl olduğu açk bir şekilde belirtilmiştir.
Buna göre, bir suçun ortaya çkmas hâlinde adli kolluk görevlileri ve sorumlularnn
5271 sayl Kanuna göre suçun soruşturulmasnda tek yetkili olan Cumhuriyet savcsnn emri
altnda olduklar açktr.
Anlan Yönetmelik, suçun vuku bulmasnda ve suçun soruşturulmasnda mülki
makamlarn yetkileri ve sorumluluklarn düzenlemeyip; kamu düzenini bozan güvenlik ve
asayişe müessir olaylarn önlenmesi ile gerekli tedbirlerin alnmasna yönelik önleyici kolluk
kapsamnda kolluk kuvvetlerinin mülki amirleriyle ilişkilerinin snrlarn belirtmektedir.
Emniyet ve asayiş işlerinde jandarma ve emniyet ödevlerinin yaplmas, yetkilerinin
kullanlmas ve aralarndaki münasebetlerle snrldr.
Yönetmeliğin 4 üncü maddesinin (a-1) bendinde, kolluğa vukuat raporu düzenleme
yükümlülüğü getirilmiştir. Bu düzenleme, iç güvenlik ve asayişi sağlamaya yönelik acele
hâllerde alnmas gereken tedbirler ve bozulan kamu düzenini yeniden sağlamaya yönelik
olarak önleyici kolluk kapsamndaki bilgi akşndan ibaret olup, genel ve bilgilendirme
maksatl olmaldr.
Ayrca, yetkili adli kolluğun sorumlu olduklar üstlerine ve bakanlklarna karş bilgi
akşn sağlamak suretiyle toplumun tüm bireyleri ile demokratik yapnn kurumlar arasnda
iletişimin sağlanabilmesi, iç güvenliği doğrudan etkileyen olaylardan bilgi sahibi olunarak
gereken tedbirlerin alnabilmesi ve istatistiki bilgiler oluşturulmak suretiyle önleyici projeler
geliştirilebilmesi için bir dengenin kurulmas gerekmektedir. Ancak, adil yarglanmann
vazgeçilmez bir parças olan suçsuzluk karinesinin şüpheli için önemli bir güvence olduğu
unutulmamaldr.
Öte yandan, 5320 sayl Kanunun 16 nc maddesi uyarnca şüpheli ve sankla ilgili
olarak verilen soruşturma ve kovuşturmay sona erdiren kesinleşmiş kararlarn, soruşturmada
100

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-163-2011
görev alan kolluk birimlerine bildirilmesi zorunlu olduğundan, 1/7/2011 tarihli ve (4) No’lu
“Şüpheli-sank karar takip formlar ile gyabî tutuklama kararlar ve yakalama emirlerinin
UYAP'ta düzenlenmesi, infaz ve güncelliklerinin takibi” konulu Genelgede de belirtildiği
üzere; usulüne uygun ve eksiksiz bir şekilde UYAP ortamnda oluşturulan şüpheli-sank karar
takip formunun, ilgili adli kolluğa gönderilmesi suretiyle bilgi akş mümkün olabilecektir.
Diğer taraftan, adli kolluğun Cumhuriyet başsavclğna her soruşturma için özel
olarak hazrlayp sunmuş olduğu soruşturma evraknn; olaylar arasnda kyas yaplmas, olay
ve şahs bağlantlarnn kurulmas, istihbari, önleyici ve caydrc tedbirlerin alnmas ile
işlenmiş suçlarla ilgili bilgilerden yararlanlarak istatistiki analiz yaplabilmesi için gerekli
olduğu gözetilerek; Cumhuriyet başsavclğna gönderilmesinin yan sra bir nüshasnn,
soruşturma evresinin gizliliğinin ihlaline ve masumiyet karinesinin zedelenmesine yol
açabilecek uygulamalara sebebiyet verilmeyecek biçimde, ilgili kolluk biriminde kalmasnda
hukuken bir mahzur bulunmamaktadr.
D-Sahil Güvenlik Komutanlğ görevlilerinin yürüttüğü soruşturmalarn kapsam
İçişleri Bakanlğ Sahil Güvenlik Komutanlğndan alnan baz yazlarda özetle;
yürütülen bir soruşturma kapsamnda karada tank veya sanklarn aranmas, ulaşmlarnn
sağlanmas, bu kişilerin hastane veya otopsi işlemlerinin yürütülmesi ile olay yeri ve parmak
izi incelemesi yaplmas için baz yer sahil Cumhuriyet başsavclklar tarafndan Sahil
Güvenlik Komutanlğna mensup adli kolluk görevlilerine talimatlar verildiği; verilen bu
talimatlarn yürürlükte bulunan mevzuat hükümlerine aykr olmas, ayrca yeterli hizmet
arac ve uzman personelin de bulunmamas nedeniyle yerine getirilemeyeceği belirtilmesine
rağmen, Sahil Güvenlik Komutanlğnn “adli kolluk” olduğu ifade edilerek söz konusu
talimatlarn yerine getirilmesinde srar edildiği bildirilmiştir.
Bilindiği üzere; 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun “Adli Kolluk ve Görevi”
kenar başlkl 164 üncü maddesinde; 2692 sayl Sahil Güvenlik Komutanlğ Kanununun 4
üncü maddesinde belirtilen soruşturma işlemlerini yapan güvenlik görevlilerinin de adli
kolluk görevlisi olduğu,
Ancak; 2692 sayl Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fkrasnn (A) bendinde;
Türkiye Cumhuriyetinin bütün sahillerinde, iç sular olan Marmara Denizi, İstanbul ve
Çanakkale boğazlarnda, liman ve körfezlerinde, karasularnda, münhasr ekonomik bölgesi
ile ulusal ve uluslararas hukuk kurallar uyarnca egemenlik ve denetimi altnda bulunan
deniz alanlarnda, kanunlarla kendisine verilen görevleri yerine getireceği,
Öte yandan; 7/8/1985 tarihli ve 18835 sayl Resmî Gazete’de yaymlanarak yürürlüğe
giren Sahil Güvenlik Komutanlğnn İdari ve Adli Görevlerine İlişkin Tüzüğün;
“Sahil Güvenlik Komutanlğnn Adli Görevleri” kenar başlkl 4 üncü maddesinde;
görev ve hizmetlerin yerine getirilmesi srasnda yasalarda suç saylan eylemlere rastlanlmas
hâlinde bunlarla ilgili olarak, tutanak tutmak, delilleri saptamak, toplamak ve saklamak,
sanklar gözaltna almak, sanklar ve suç araçlarn yetkili makamlara teslim etmek, suçun
denizde başlayp karada devam etmesi ya da suçlularn karaya geçmesi hâllerinde, yetkili
güvenlik kuvveti olaya el koyuncaya kadar, suç delillerinin kaybolmasn ve suçlularn
kaçmasn önlemek amacyla karada da bu yetkileri kullanacağ,
101

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-163-2011
“Diğer Güvenlik Kuvvetlerinin Görevleri” kenar başlkl 6 nc maddesinde ise
soruşturma ve kovuşturma srasnda güvenlik kuvvetlerince karada yaplacak işlerin, polis
veya jandarma tarafndan yürütüleceği
102
açkça belirtilmiştir.
Karada yürütülecek olan soruşturma işlemleri bakmndan bu hükümlerin dikkate
alnmas; deniz alanlarnda ise kendilerine kanunla verilen adli görevler kapsamnda Sahil
Güvenlik Komutanlğna mensup adli kolluk görevlilerine talimat verilmesi veya 3201 sayl
Emniyet Teşkilat Kanununun 3 üncü maddesi, 2559 sayl Polis Vazife ve Salahiyetleri
Kanununun 2 nci maddesi, 5607 sayl Kaçakçlkla Mücadele Kanununun 19 ve 22 nci
maddeleri uyarnca deniz alanlarndaki soruşturma işlemlerinin genel kolluğa yaptrlabilmesi
mümkün bulunmaktadr.
Bu itibarla;
Yukarda belirtilen açklamalar ve hükümler doğrultusunda;
1- Adli kolluk görevlilerinin; el koyduklar olaylar, yakalanan kişiler ile uygulanan
tedbirleri emrinde çalştklar Cumhuriyet savcsna derhâl bildirmek, Cumhuriyet savcsnn
emri doğrultusunda insan haklarna saygl bir şekilde maddi gerçeği ortaya çkarmak ve adil
bir yarglamann yaplabilmesi için şüphelinin lehine veya aleyhine olan tüm delilleri kanunda
öngörülen şartlara uygun olarak toplamak, muhafaza altna almak ve bunlar bir fezleke ile
Cumhuriyet savcsna sunmak zorunda olduklarnn bilinmesi,
2- Cumhuriyet savclarnn, adli kolluk görevlilerine ve diğer kolluk amir ve
memurlarna yürütmekte olduklar soruşturmalarla ilgili her türlü emri verebilecekleri, bütün
kamu görevlilerinden bilgi ve belge isteyebilecekleri dikkate alnarak, sözlü veya yazl istem
ve emirlerini yapmakta kötüye kullanma veya ihmalleri görülen kolluk amir ve memurlar ile
diğer kamu görevlileri hakknda doğrudan soruşturma yaplmas,
3- 5271 sayl Kanundaki düzenlemeler dşnda kollukla ilgili diğer mevzuatta kolluk
amir ve memurlarnn görev ve yetkilerinde herhangi bir değişiklik yaplmadğ dikkate
alnarak, en üst dereceli kolluk amirleri hakknda hâkimlerin tabi olduğu yarglama usulüne
göre işlem yaplacak olmas nedeniyle bu kapsamdaki adli görevlerin ifasndan dolay
kanunlardan doğan sorumluluklarnn devam ettiğinin hatrdan çkartlmayarak; il/ilçe
emniyet müdürü, il/ilçe jandarma komutan, o yer sahil güvenlik birlik komutan ile gümrük
muhafaza kaçakçlk ve istihbarat müdürünün en üst dereceli kolluk amiri kabul edilerek
haklarnda Ceza Muhakemesi Kanununun 161 inci maddesinin beşinci fkrasnn son cümlesi
uyarnca işlem yaplmas,
4- Yürütülen bir soruşturmayla ilgili olarak; emniyet, jandarma, sahil güvenlik ve
gümrük birimlerinde görev yapan o yerin en üst dereceli kolluk amirlerinin hiyerarşik
yaplanma içerisinde amiri olan ve merkezdeki en üst dereceli amire kadar uzanan silsile
içerisinde yer alan amirlerin, görevlerini ihmal veya kötüye kullanmalar durumunda da
yukardaki bend uyarnca hâkimlerin tabi olduğu yarglama usulü kuralnn uygulanmas,
5- Ceza Muhakemesi Kanununun 167 nci maddesinde değerlendirme raporlarnn
düzenlenmesine dair hususlarn Adalet ve İçişleri Bakanlklarnca çkarlan Yönetmelikte
belirleneceği hüküm altna alndğndan bu konuda ilgili Yönetmelik hükümlerinin dikkate
alnmas,

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-163-2011
6- Cumhuriyet savclar tarafndan herhangi bir adli kolluk birimi
görevlendirilmeksizin bizzat gerçekleştirilen soruşturma evrak dşnda, adli kolluk tarafndan
yaplan ve bir fezleke ekinde Cumhuriyet başsavclğna sunulan soruşturmaya ait evrakn bir
suretinin kollukta kalmasnda hukuken saknca bulunmadğnn hatrdan çkarlmamas,
Ancak, soruşturma evrakn inceleme ve suret alma yetkisinin, şüpheli müdafii ile
mağdur ve şikâyetçinin (suçtan zarar görenin) vekiline tannmas karşsnda; kollukta kalacak
soruşturma evrak suretinin adli görevi bulunmayan kişiler tarafndan incelemeye açk
braklmayarak soruşturma evresinin gizliliğinin ihlaline ve masumiyet karinesinin
zedelenmesine yol açabilecek uygulamalara sebebiyet verilmemesi,
7- Adli kolluğun, sral amirlerine ve mülki makamlara, meydana gelen bütün adli
olaylar en ince ayrntsna kadar bilgi ve haber verme zorunluluğu bulunmadğndan önleyici
kolluk görevi ile güvenlik ve asayişin sağlanmas bakmndan genel ve bilgilendirme amacna
yönelik düzenlenecek vukuat raporunun, soruşturmann gizliliği ile masumiyet karinesinin
ihlaline ve delillerin kaybna sebep olmamak koşuluyla verilmesi, aksi bir durumun tespiti
hâlinde, derhâl Cumhuriyet savcs tarafndan ilgililer hakknda soruşturma açlmas,
8- Yürütülen bir soruşturma kapsamnda karada tank, mağdur, şüpheli veya sanklarn
aranmas; ulaşmlarnn sağlanmas; bu kişilerin hastane veya otopsi işlemlerinin yürütülmesi
ile olay yeri ve parmak izi incelemesi yaplmasnn Sahil Güvenlik Komutanlğna mensup
adli kolluk görevlilerinden istenmemesi; saylan bu soruşturma işlemlerinin suçun karada
başladğ veya denizde başlayp karaya intikal ettiği yerde bulunan emniyet veya jandarma
mensubu adli kolluk görevlileri tarafndan yürütülmesi; ancak deniz alanlarndaki soruşturma
işlemlerinin kendilerine kanunla verilen adli görevler kapsamnda Sahil Güvenlik
Komutanlğna mensup adli kolluk görevlilerine veya genel kolluğa yaptrlmas,
9- Adli kolluk birimlerinde yaplan soruşturmalarda;
a) Koruma tedbirlerinin alnmasna ilişkin talep yazlarna, soruşturma ile ilgili delil
olabilecek ve bu tedbirlerin alnmasna imkân sağlayacak tüm belgelerin eklenmesi,
b) Şikâyetçi, mağdur ya da şüphelinin bildirdiği tanklarn isim, unvan ve adreslerinin
ifadede geçmesi durumunda bu konuda araştrma yaplmas,
c) Telefon veya diğer iletişim araçlarnn kullanlmas suretiyle Cumhuriyet savcsna
bilgi veren kolluk görevlisinin olaya ilişkin tüm bilgilere vâkf olmas,
ç) Soruşturma dosyalarnn sebepsiz yere kollukta bekletilmemesi,
d) Evrakta ifadeleri bulunan taraflarn T.C. kimlik numaralarnn, yabanc uyruklu
kişilerin ise pasaport seri numaralarnn yazlmas,
e) Kanunen ayr tanzim edilmesi gereken veya özel soruşturma usulüne tabi olan
soruşturma evraknn tefrik edilmesi,
f) Soruşturma evrakna eklenen fotokopi evrakn onaylanmas,
g) 5271 sayl Kanunun 158 inci maddesinin birinci fkras uyarnca, suça ilişkin ihbar
veya şikâyetlerin kolluk makamlarna da yaplabileceği dikkate alnarak doğrudan kolluğa
yaplan müracaatlarda; ihbar eden veya şikâyetçilerin Cumhuriyet başsavclğna dilekçe
vermek üzere yönlendirilmesi yerine, müracaat veya beyanlarnn ilgili adli kolluk görevlisi
ya da sorumlusu tarafndan alnarak nöbetçi Cumhuriyet savcsna bilgi verilmesinin
103

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-163-2011
sağlanmas, bu suretle kişilerin gereksiz yere zaman, emek ve hak kaybna maruz
kalmalarnn önlenmesi
gibi hususlarn sağlanmas,
10- Cumhuriyet savclarnca soruşturmalarn yürütülmesinde;
a) Adli kolluğun özellikle geceleyin, hafta sonu veya resmî tatillerde meydana gelen
olaylar sebebiyle Cumhuriyet savclarna ulaşmakta güçlük yaşamamalar bakmndan her
türlü önlemin alnmas,
b) Verilen sözlü emir veya yazl talimatlarn, her bir soruşturma türüne özgü olacak
biçimde adli kolluk birimlerinden araştrlmas istenilen asgari standartlar da belirlenerek
yeterli açklkta ve yol gösterecek biçimde maddeler hâlinde verilmesi, sözlü emirlerin en ksa
sürede yazl olarak da bildirilmesi,
c) Havale edilecek dilekçelerde sadece “gereği için” şeklinde ibarelere yer
verilmemesi,
ç) Bilgi ya da iletişim eksikliği veyahut tecrübesizlikten oluşabilecek kimi hatalarn
giderilmesine yönelik olarak koordinasyon toplantlar ile çeşitli eğitim faaliyetleri
gerçekleştirilerek bu çalşmalarda sözü edilen hatalarn tekrarlanmasnn önlenmesi, bu
durumun ayn zamanda Adli Kolluk Yönetmeliğinin 13 üncü maddesinde sözü edilen adli
kolluk hizmetlerinin etkin ve verimli yürütülebilmesi amacyla adli işlemleri denetleme
niteliği de taşdğnn gözetilmesi,
d) Kolluktaki işbölümü ve uzmanlaşmaya dikkat edilerek, belirli bir amaca özgü
olarak yaplandrlmş kaçakçlk ve organize suçlarla mücadele, terörle mücadele ve asayiş
gibi birimlerin bu kapsamdaki suçlarn aydnlatlmasnda görevlendirilmesi,
11- Kolluk birimleriyle entegrasyon sağlanmas hâlinde, soruşturma süreciyle ilgili her
türlü veri ve evrak alşverişinin elektronik ortam üzerinden gerçekleştirilmesi
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli 272 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
104

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-136-2011 18/10/2011
Konu : İnsan haklar ihlalleri ile
işkence ve kötü muamele
iddialarna ilişkin soruşturmalar
GENELGE
No: 8
Günümüzde insan haklarnn tannmas, korunmas ve geliştirilmesi, iç hukuk
düzenlemelerini aşarak uluslararas bir nitelik kazanmş, uygar toplumlarn temeli olmann
yan sra demokrasinin de vazgeçilmez bir unsuru hâline gelmiştir.
Türkiye’nin çağdaş medeniyet seviyesine ulaşmas, hukuk devletinin tüm kurallarnn
eksiksiz yerine getirilmesi, çağdaş bir demokrasinin tüm kural ve kurumlaryla tesis edilmesi
ve işlerlik kazanmas açsndan temel hak ve özgürlüklerin korunmas önemli bir yer
tutmaktadr.
Ülkemizde insan haklarnn korunmas ve geliştirilmesi bakmndan Avrupa Birliğine
tam üyelik süreciyle de bağlantl olarak çok önemli reformlar yaplmş ve iç hukukumuzun
uluslararas normlara uygun hâle getirilmesi yönünde yasal ve kurumsal düzenlemelere
gidilmiştir. Bu normlarn hayata geçirilmesi ve uygulanmalar konusu, en az yaplan
düzenlemeler kadar önem arz etmektedir.
Yaplan bu düzenlemelerin temel amac, bireyin hak ve özgürlüklerini korumaktr.
Burada esas olan yasaklar değil, özgürlüklerdir. Ancak; gerek uluslararas ve gerekse iç hukuk
düzenlemeleri ile temel hak ve özgürlüklerin kötüye kullanlmasna ilişkin olarak birtakm
snrlamalar getirilmiştir. Bu snrlamalarn neler olduğu da Türkiye Cumhuriyeti Anayasas,
uluslararas sözleşmeler ve kanunlarla belirlenmiştir.
Bu kapsamda, çeşitli insan haklar ihlalleri ile işkence ve kötü muamele iddialarna
ilişkin soruşturmalarda gecikmelere ve yaknmalara sebebiyet verilmemesi, ülkemizin
uluslararas alanda haksz eleştirilere uğramamas ve Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi
(AİHM) nezdinde ülkemiz aleyhine ihlal kararlarnn verilmemesi bakmndan
soruşturmalarn yürütülmesinde konuya ilişkin ilgili mevzuat hükümleri, Avrupa İnsan
Haklar Sözleşmesi (AİHS) ve AİHM’nin bakş açs ile uygulamada dikkat edilmesi gereken
kimi kurallar aşağda belirtilmiştir.
A- Mevzuat Hükümleri
2709 sayl Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnn; “Cumhuriyetin nitelikleri” kenar
başlkl 2 nci maddesinde; “Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanşma ve adalet
anlayş içinde, insan haklarna saygl, Atatürk milliyetçiliğine bağl, başlangçta belirtilen
temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devletidir.”
“Kişinin dokunulmazlğ maddî ve manevî varlğ” kenar başlkl 17 nci maddesinin
bir, iki ve üçüncü fkralarnda; “Herkes, yaşama, maddî ve manevî varlğn koruma ve
geliştirme hakkna sahiptir.
105

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-136-2011
Tbbî zorunluluklar ve kanunda yazl haller dşnda, kişinin vücut bütünlüğüne
dokunulamaz; rzas olmadan bilimsel ve tbbi deneylere tâbi tutulamaz.
Kimseye işkence ve eziyet yaplamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir
cezaya veya muameleye tâbi tutulamaz.”
“Özel hayatn gizliliği” kenar başlkl 20 nci maddenin birinci fkrasnda; “Herkes,
özel hayatna ve aile hayatna sayg gösterilmesini isteme hakkna sahiptir. Özel hayatn ve
aile hayatnn gizliliğine dokunulamaz.”
“Hak arama hürriyeti” kenar başlkl 36’nc maddesinin birinci fkrasnda; “Herkes,
meşru vasta ve yollardan faydalanmak suretiyle yarg mercileri önünde davac veya daval
olarak iddia ve savunma ile adil yarglanma hakkna sahiptir.”
“Temel hak ve hürriyetlerin korunmas” kenar başlkl 40 nc maddesinde; “Anayasa
ile tannmş hak ve hürriyetleri ihlal edilen herkes, yetkili makama geciktirilmeden başvurma
imkânnn sağlanmasn isteme hakkna sahiptir.
Devlet, işlemlerinde, ilgili kişilerin hangi kanun yollar ve mercilere başvuracağn ve
sürelerini belirtmek zorundadr.
Kişinin, resmî görevliler tarafndan vâki haksz işlemler sonucu uğradğ zarar da,
kanuna göre, Devletçe tazmin edilir. Devletin sorumlu olan ilgili görevliye rücu hakk
sakldr.”
“Milletleraras andlaşmalar uygun bulma” kenar başlkl 90 nc maddesinin son
fkrasnda; “Usulüne göre yürürlüğe konulmuş Milletleraras andlaşmalar kanun
hükmündedir. Bunlar hakknda Anayasaya aykrlk iddias ile Anayasa Mahkemesine
başvurulamaz. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin
milletleraras andlaşmalarla kanunlarn ayn konuda farkl hükümler içermesi nedeniyle
çkabilecek uyuşmazlklarda milletleraras andlaşma hükümleri esas alnr.”
“Görev ve sorumluluklar, disiplin kovuşturmasnda güvence” kenar başlkl 129 uncu
maddesinin beşinci fkrasnda; “Memurlar ve diğer kamu görevlilerinin yetkilerini kullanrken
işledikleri kusurlardan doğan tazminat davalar, kendilerine rücu edilmek kaydyla ve
kanunun gösterdiği şekil ve şartlara uygun olarak, ancak idare aleyhine açlabilir.”
hükümleri yer almaktadr.
Öte yandan, Anayasann 13 üncü maddesinde, temel hak ve özgürlüklerin, özlerine
dokunulmakszn yalnzca Anayasann ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağl olarak ve
ancak kanunla snrlanabileceği, bu snrlamalarn da Anayasann sözüne ve ruhuna,
demokratik toplum düzeninin ve laik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykr
olamayacağ; düşünceyi açklama ve yayma hürriyeti başlkl 26 nc maddesinde ise herkesin
düşünce ve kanaatlerini söz, yaz, resim veya başka yollarla tek başna veya toplu olarak
açklama ve yayma hakkna sahip olduğu, ancak bu hürriyetlerin kullanlmasnn, millî
güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği, Cumhuriyetin temel nitelikleri ve devletin ülkesi ve
milleti ile bölünmez bütünlüğünün korunmas, suçlarn önlenmesi, suçlularn
cezalandrlmas, devlet srr olarak usulünce belirtilmiş bilgilerin açklanmamas,
başkalarnn şöhret veya haklarnn, özel ve aile hayatlarnn yahut kanunun öngördüğü
meslek srlarnn korunmas veya yarglama görevinin gereğine uygun olarak yerine
getirilmesi amaçlaryla snrlanabileceği; basn özgürlüğünü düzenleyen 28 inci maddesinde
de basnn hür olduğu, sansür edilemeyeceği, devletin, basn ve haber alma hürriyetlerini
106

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-136-2011
sağlayacak tedbirleri alacağ ve basn hürriyetinin snrlanmasnda, Anayasann 26 nc ve 27
nci maddeleri hükümlerinin uygulanacağ belirtilmiştir.
Anayasann 19 uncu maddesinde ise, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakk düzenlenmiş;
anlan maddenin birinci cümlesinde, herkesin kişi özgürlüğü ve güvenliğine sahip olduğu
vurgulanmştr. Anayasamz bu ifadesi ile kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkn bir insan hakk
olarak güvence altna almştr.
Diğer taraftan, ülkemiz, imzaladğ birçok uluslararas sözleşme ile işkencenin yasak
olduğunu kabul etmiş, işkencenin önlenmesi için gerekli tedbirleri almay taahhüt etmiştir. Bu
kapsamda, Anayasann 17 nci maddesinin üçüncü fkras ile işkence yasaklanmş; 38 inci
maddesinin beşinci fkrasnda ise kimsenin kendini ve yaknlarn suçlayc beyanlarda
bulunmaya ve delil göstermeye zorlanamayacağ ilkesine yer verilmiştir. Bu anayasal
hükümler, 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun “İfade ve Sorgu
Tarzn” düzenleyen 147 inci maddesinin birinci fkrasnn (e) bendinde; “sanğn susma
hakk” olarak somutlaştrlmştr. 148 inci maddesinde ise, işkenceyi de kapsar şekilde özgür
iradeyi etkileyen yöntemler yasaklanmş; ayn maddenin üçüncü fkrasnda da yasak
yöntemlerle elde edilen ifadelerin delil olarak değerlendirilmeyeceği ifade edilmiştir. Bu
kapsamda, Türkiye’nin taraf olduğu uluslararas sözleşmelerden kaynaklanan bu taahhütleri
yerine getirmek ve özellikle de insan onurunu, kişiliğini korumak için 26/9/2004 tarihli ve
5237 sayl Türk Ceza Kanununun 94 ve 95 inci maddelerinde işkence suçu bağmsz bir suç
olarak düzenlenmiş bulunmaktadr.
5237 sayl Kanunun 94 üncü maddesinin gerekçesinde; Türkiye’nin, taraf olduğu
milletleraras sözleşmelerde işkencenin yasak olduğu ve ülkemizin işkencenin önlenmesiyle
ilgili tedbirleri alma konusunda taahhüt altna girdiği vurgulanarak, İnsan Haklar Evrensel
Beyannamesi; İnsan Haklar ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşme; İşkenceye ve
Diğer Zalimane, Gayriinsani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karş Birleşmiş Milletler
Sözleşmesi; İşkencenin ve Gayriinsani ya da Küçültücü Ceza veya Muamelenin Önlenmesine
Dair Avrupa Sözleşmesinin ilgili hükümlerinden bahsedilmiş; bu taahhütler karşsnda ve
özellikle insan haysiyetinin tecavüzlerden korunmas için, işkence teşkil eden fiillerin cezasz
kalmamas gerektiği düşünceleriyle, işkence fiillerinin bağmsz bir suç olarak tanmlandğ
hususlarna yer verilmiştir.
Ayrca, Avrupa Birliği Müktesebatnn Üstlenilmesine İlişkin 2001, 2003 ve 2008 yl
Türkiye Ulusal Programlarnda da işkence ve kötü muamelenin önlenmesi konusunda
taahhütlerde bulunulmuştur.
7/5/2010 tarihli ve 5982 sayl Kanunun 18 inci maddesi ile Anayasann 148 inci
maddesine eklenen üçüncü fkrasnda ise; herkesin, Anayasada güvence altna alnmş temel
hak ve özgürlüklerinden, AİHS kapsamndaki herhangi birinin kamu gücü tarafndan, ihlal
edildiği iddiasyla Anayasa Mahkemesine bireysel başvuruda bulunabileceği hüküm altna
alnmştr.
24/2/1983 tarihli ve 2802 sayl Hâkimler ve Savclar Kanununa 9/2/2011 tarihli ve
6110 sayl Kanunun 12 nci maddesiyle eklenen “Tazminat davalar” başlkl 93/A
maddesinde de; hâkim ve savclarn bir soruşturma, kovuşturma veya davayla ilgili olarak
yaptklar işlem, yürüttükleri faaliyet veya verdikleri her türlü kararlar nedeniyle ancak Devlet
aleyhine tazminat davas açlabileceği; kişisel kusur, haksz fiil veya diğer sorumluluk
sebeplerine dayanlarak da olsa hâkim veya savc aleyhine tazminat davas açlamayacağ;
107

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-136-2011
bununla birlikte Devletin, ödediği tazminattan dolay, tazminat davasna konu işlem, faaliyet
veya kararla ilgili olarak görevinin gereklerine aykr hareket etmek suretiyle görevini kötüye
kullanan hâkim veya savcya rücu edeceği belirtilmiştir.
B- AİHS ve AİHM’nin Bakş Açs
Özellikle İkinci Dünya savaşndan sonra evrensel bir boyut kazanan insan haklar
kavram, çok geniş bir kapsama sahip olup bireyin bu haklarnn devlet organlarna karş
korunmasn ve insan kişiliğinin geliştirilmesini de içermektedir.
Birleşmiş Milletler Örgütünün kurulmasyla 24/10/1945 tarihinde yürürlüğe giren
Birleşmiş Milletler Antlaşmas ve 10 Aralk 1948 tarihli İnsan Haklar Evrensel Bildirgesini
müteakiben 4 Kasm 1950 tarihinde Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesi imzalanmştr.
Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesi, ülkemiz tarafndan 10 Mart 1954 tarihli ve 6366
sayl Kanunla onaylanmştr. Ayrca, 28 Ocak 1987 tarihinde Avrupa İnsan Haklar
Mahkemesine bireysel başvuru hakk, 22 Ocak 1990 tarihinde de Mahkemenin yarg yetkisi
tannmş bulunmaktadr. Çeşitli zamanlarda kabul edilen ek protokoller ile geliştirilen ve
eksiklikleri giderilen Sözleşmenin en önemli özelliği, bireyin temel haklarn uluslararas bir
düzeyde teminat altna almş olmasdr. Ortak güvence sistemine dayanan uluslararas yargsal
bir denetim mekanizmas kurulmuş ve bireye sağlanan güvence yaptrma bağlanmştr.
Bireyi uluslararas hukuk alannda hak sahibi yapan Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesi,
Sözleşmeye taraf olan devletlere, bireylerin temel hak ve hürriyetlerinin korunmas
konusunda birtakm yükümlülükler getirmiştir. Anlan Sözleşme, bireyin haklarn ihlal eden
devlete karş, Avrupa İnsan Haklar Mahkemesine (AİHM) başvurabilme yolunu açmş ve
böylelikle temel hak ve özgürlüklerinin korunmas hususu ulusal düzeyden uluslararas
düzeye taşnmştr.
İç hukukumuzun bir parças hâline gelen ve kendiliğinden uygulanma özelliğine sahip
olan Sözleşme; yaşama hakk, özgürlük ve kişi güvenliği hakk, adil şekilde yarglanma hakk,
düşünce, vicdan, din ve buna dâhil olarak basn özgürlüğü, toplanma, dernek ve sendika
kurma ve bunlara üye olma özgürlüğü gibi bir dizi hak ve özgürlüğü garanti altna almaktadr.
Ayrca, işkence yapma, insanlk dş muamele veya ceza uygulama, kölelik ve zorla
çalştrma, Sözleşme ile güvence altna alnan hak ve özgürlüklerden yararlananlar arasnda
ayrm yapma da yasaklanmaktadr.
Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi içtihatlar sayesinde yorumlanan Sözleşme, sürekli
gelişen ve yaşayan dinamik bir belgedir. Böylece, Sözleşme metni açklğa kavuşturulmuş,
bağlayc emsal kararlar alnmştr. Bu içtihatlar, Sözleşmenin taraf ülkelerce uygulanmasnda
izlenecek kimi standartlar getirdiğinden sürekli olarak göz önünde bulundurulmas
gerekmektedir.
Sözleşmenin “İnsan Haklarna Sayg Yükümlülüğü” başlkl 1 inci maddesinde,
Devletin genel görevinin kendi yetki alanlar içerisinde bulunan herkesin Sözleşmede yer alan
hak ve özgürlüklerini korumak olduğu belirtilmiş, böylece Sözleşmeye taraf devletlere
karşlkllk esasna dayanmayan nesnel ve pozitif bir yükümlülük getirilmiştir.
Sözleşmenin 3 üncü maddesinde ise işkence, insanlk dş ve onur krc muamele
mutlak bir şekilde yasaklanmştr. “Olağanüstü hallerde askya alma” kenar başlkl 15 inci
maddesinin ikinci fkrasnda da, meşru savaş fiilleri sonucunda meydana gelen ölüm hâli
dşnda, Sözleşmenin işkence yasağn düzenleyen 3 üncü maddesinin hiçbir surette ihlaline
mezun klmayacağ vurgulanmştr.
108

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-136-2011
Bu çerçevede, anlan maddelerde devletlere, bir taraftan bireylerin güvence altna
alnmş hak ve özgürlüklerini ihlal edecek davranşlardan kaçnmak suretiyle negatif bir
sorumluluk, diğer taraftan ise hak ve özgürlüklere devlet örgütlenmesi içinden ya da dşardan
kaynaklanan ihlal eylemlerinin önüne geçmek için gerekli tedbirleri almak suretiyle pozitif bir
sorumluluk yüklenmiştir. İnsan haklar ihlalleri ile işkence iddialarna ilişkin soruşturmalarn
hzl, bağmsz ve tarafsz bir şekilde yaplmas pozitif yükümlülüğün bir gereğidir.
Öte yandan, 10 Aralk 1984 tarihli İşkenceye ve Diğer Zalimane, Gayriinsani veya
Küçültücü Muamele veya Cezaya Karş Birleşmiş Milletler Sözleşmesinin 1 inci maddesinde
işkence kavram; “Bir şahsa veya bir üçüncü şahsa, bu şahsn veya üçüncü şahsn işlediği ya
da işlediğinden şüphe edilen bir fiil sebebiyle, cezalandrmak amacyla, bilgi veya itiraf elde
etmek için ya da ayrm gözeten herhangi bir sebep dolaysyla bir kamu görevlisinin veya bu
sfatla hareket eden bir başka şahsn teşviki, rzas veya muvafakatiyle uygulanan fiziki ya da
manevî ağr ac veya zdrap veren bir fiil” olarak tanmlanmştr. Avrupa İnsan Haklar
Mahkemesi bir çok kararnda bu tanmdan yararlanmakta ve içtihatlarnda yer vermektedir.
Ayrca, 20 Nisan 2000 tarihli Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun A/RES/55/89 sayl
kararyla Birleşmiş Milletler belgesi hâline gelen İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlk Dş,
Aşağlayc Muamele veya Cezalarn Etkili Biçimde Soruşturulmas ve Belgelendirilmesi için
El Klavuzu (İstanbul Protokolü), referans aldğ birçok uluslararas sözleşmede mutlak yasak
olarak düzenlenen işkence yasağnn, daha etkin bir şekilde soruşturulmasna ilişkin ilkelere
açklk getirmekte ve AİHM kararlarnda dayanak belgelerden biri olarak kullanlmaktadr.
Avrupa İşkenceyi Önleme Komitesi (CPT) başta olmak üzere birçok bölgesel önleme
mekanizmas da Türkiye dâhil çeşitli ülkelerin raporlarnn incelenmesi srasnda bu Protokole
uygunluk aramaktadr.
AİHM, Sözleşmenin 3 üncü maddesinin demokratik bir toplumun temel değerlerinden
birini içerdiğini, terörizm ve suçla mücadele gibi durumlarda bile kesin ifadelerle işkence,
insanlk dş ya da onur krc ceza veya muameleleri yasakladğn, herhangi bir istisna
içermediğini ve 15 inci madde uyarnca 3 üncü maddeyi ihlal eder nitelikte tedbirlere izin
verilmediğini, bir kişinin, devlet görevlilerince hukuk dş ve 3 üncü maddeye aykr bir
muameleye tabi tutulduğunu iddia etmesi durumunda bu iddiann zmnen, sorumlularn
belirlenmesi ve cezalandrlmasyla sonuçlanan etkili bir soruşturmay zorunlu kldğn
kararlarnda vurgulamaktadr.
Diğer taraftan, Mahkemeye göre; “Etkili ve eksiksiz bir soruşturmadan söz
edilebilmesi için; soruşturmann suça karşanlardan bağmsz bir organ tarafndan
başvuranlarn katlm sağlanarak yürütülmesi, tam ve titiz bir şekilde yaplmas, ihlalden
sorumlu olanlarn belirlenmesi ve cezalandrlmas konularnda sonuca götürebilecek
nitelikte olmas gereklidir. Kamuoyunun güvenini korumak ve yasadş eylemlere göre her
türlü hoşgörü ya da suç ortaklğ izleniminden kaçnmak amacyla soruşturmada gerekli olan
ivedilik ve özen gösterilmelidir.”
Ayrca, bireysel başvuru hakknn ve Avrupa İnsan Haklar Mahkemesinin yarg
yetkisinin tannmasnn ardndan Türkiye aleyhine yaplmş başvurularda Mahkeme,
Cumhuriyet savclar tarafndan soruşturma evresinde yaplan baz eksiklikleri, çeşitli
şekillerde insan haklarnn ihlali olarak kabul edip, ülkemizi yüksek miktarlarda tazminat
ödemeye mahkûm etmiştir. Bu kapsamda özellikle Cumhuriyet savclar tarafndan;
109

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-136-2011
Güvenlik güçleri hakknda kötü muamele ihbarlarna ilişkin olaylarda, suç
mağdurlarnn ifadelerinin alnmadğ, kötü muamele iddialarnn değerlendirilmesi ve
delillerin toplanmasnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmediği, kolluk ile ilgili şikâyet veya
soruşturmalarn yeterince aydnlatlmadan sonuçlandrldğ,
Soruşturma evresinde gerekli araştrmann süratle yaplmayp, olayla ilgili şikâyetçi,
mağdur ve tank ifadelerinin saptanmasnda gecikmelere yol açldğ, bilgi sahibi olmayan
kişilerin imzaladğ tutanaklarn yasal işlemlere dayanak yapldğ,
Gözalt kaytlarnn incelenmediği, gözaltndaki şahslarn yetersiz olan muayene ve
doktor raporlar ile yetinildiği, güvenlik güçlerince kendilerine sunulan belgelerdeki çelişkiler,
tutarszlk ve boşluklar konusunda yeterli araştrma yaplmadğ, olayla ilgili kollukça
düzenlenen tutanaklardaki eksikliklerin giderilmediği ve olay yeri fotoğraflarnn
çektirilmediği,
Otopsi tutanaklarnn gerekli ayrnty içermediği, otopsi fotoğraflarnn
çektirilmesinde fazla duyarl davranlmadğ,
Cumhuriyet savcsnn soruşturmaya başlamadaki gecikmesinin diğer iç hukuk
yollarnn etkinliğini zedeleyebileceği ve Cumhuriyet savcsnn soruşturmay
başlatmamasyla, başvurann etkin bir iç hukuk yolundan mahrum brakldğ sonucuna
varlabildiği,
Gerekli deliller toplanmadan kovuşturmaya yer olmadğ veya yetkisizlik kararlar
verildiği, dilekçe sahiplerine ve suçtan zarar görenlere soruşturma sonuçlarnn bildirilmediği,
Soruşturma esnasnda elde edilen ve kişilerin özel yaşamlarn ilgilendiren bilgi ve
belgelerin ilgisi olmayan kişilerle paylaşldğ
gibi gerekçeler sebebiyle bu ve benzeri davranşlar, insan haklar ihlali olarak
nitelendirmiştir.
Mahkeme, işkence ile insanlk dş ve küçük düşürücü muameleler kapsamnda;
Esen/Türkiye kararnda; “Gözaltnda kaldğ 13 günlük süre sonunda hekim tarafndan
yaplan muayenesinde vücudunda 3x2 cm çapnda ekimoz ile omuza yakn sağ kolunda küçük
bir şişkinlik saptanan ve gözaltnda polis memurlar tarafndan işkenceye maruz kaldğn
iddia eden ve şikâyeti sonucunda iç hukukta delil yetersizliğinden sank polis memurlar
hakknda beraat karar verilen olayda; bir kimsenin gözaltnda bulunduğu srada tamamen
polis memurlarnn denetiminde bulunduğundan bu yaralarn nedenini inandrc şekilde
açklama, mağdurun iddialarn ve özellikle doktor raporlarn çürüten raporlar sunmann
Devlete ait olduğu”
Yaz/Türkiye kararnda; “İlk hekim tarafndan yaplan muayenede başvurucunun
vücudunda hiçbir darbe izine rastlanmamasna rağmen, tutuklanmasn müteakip sonraki
muayenelerinde ayakta darbe izine, kol, el ve omuzlarda ise şişkinlik saptanmas karşsnda,
başvurucunun gözaltnda bulunduğu srada meydana gelen bu yaralarn açklama, kantlar
çürütme ödevinin hükümete düştüğü”
Tekin/Türkiye kararnda; “Başvurucunun gözaltnda dövülmesi, ölümle tehdit
edilmesi, tutulma koşullarnn ağr oluşu, soğukta braklmas şeklinde oluşan muamelenin,
insanlk dş muamele ve onur krc davranş olduğu”
Price/Birleşik Krallk kararnda; “İleri derecede özürlü olan, böbrek bozukluğu dahil
bir dizi sağlk sorunu bulunan hükümlünün sağlğ için tehlike oluşturacak soğuk bir ortamda
110

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-136-2011
ve yatağ çok sert veya erişilemez olduğu için bedeninde yara açma riski bulunan bir yerde
tutulmasnn küçük düşürücü bir muamele olduğu”
Kalashnokow/Rusya kararnda; “Cezaevinde sekiz kişilik koğuşta yirmi kişi ile beraber
kalan hükümlünün aşr kalabalktan dolay uyuyamamasn, mantar ve benzeri hastalklara
yakalanmasn, koğuşta fare, böcek gibi hayvanlarn olmasn ve koğuştaki tuvalet
ihtiyaçlarn giderirken, herkes tarafndan görülebilmelerine imkan oluşunu insanlk dş ve
onur krc davranş olduğu”
Mc Glinchey/İngiltere kararnda, “Gözaltnda bulunan ve eroin komasna girerek
hayatn kaybeden uyuşturucu müptelas ve astm hastas olan kişiye gözalt srasnda gerekli
tbbi yardmn verilmemesinin insanlk dş ve onur krc davranş olduğu”
Desde/Türkiye kararnda; "Başvuran hakknda polis tarafndan gözaltnda tutulduğu
süre içerisinde ve salverilmesini müteakiben hazrlanan sağlk raporlarnn, o tarihte
yürürlükte olan iç hukuka ve İstanbul Protokolünde ortaya konan CPT (İşkenceyi Önleme
Komitesi) standart ve ilkelerine uygun olmadğ; diğer yandan, ulusal mahkemelerin, Türk
Tabipler Birliği tarafndan 'Sağlk Bakanlğnn standartlarna uymamas nedeniyle tbben
geçerli olmadklarna' kanaat getirilen ihtilafl sağlk raporlarn kanunlara ya da iç hukuka
uygunluk bakmndan sorgulamadklar, aksine, polis memurlarnn kötü muamele suçundan
beraat etmelerine karar verilirken bu raporlarn dikkate alndğ”
ifadelerine yer vermek suretiyle Sözleşmenin 3 üncü maddesinin ihlaline karar
vermiştir.
Benzer şekilde, İlhan/Türkiye, Satk ve diğerleri/Türkiye ve Berktay/Türkiye
kararlarnda da gözalt, tutuklama ve arama gibi koruma tedbirlerinin uygulanmas srasnda
kolluk kuvvetlerinin güç kullanm sebebiyle meydana gelen kötü muamele iddialar sebebiyle
tazminata hükmetmiştir. Mahkeme, birçok kararnda da işkence ve kötü muamele iddiasndan
dolay ihlal karar vermese bile soruşturmann eksik yaplmasna vurgu yaparak tazminata
hükmedebilmektedir.
Demokratik bir toplumun zorunlu temellerinden ve toplumun ilerlemesi ile her bireyin
öz güveni için gerekli temel hak ve özgürlüklerden biri olan düşünceyi açklama özgürlüğü de
AİHM kararlarnda özenle ele alnmştr.
Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesinin 10 uncu maddesinin ikinci fkrasnn Avrupa
İnsan Haklar Mahkemesince yaplan yorumunda bu özgürlük; “Toplumda beğenilen, kabul
gören, zararsz veya kaytszlk içeren bilgiler veya fikirler için değil; ayn zamanda krc,
şoke edici veya rahatsz edici olanlar için de geçerlidir. Bu da demokratik bir toplumun
olmazsa olmaz unsurlarndan olan çok seslilik, tolerans ve hoşgörünün gereğidir.”
şeklinde özetlenmiştir.
Bu itibarla;
Yukarda yaplan açklamalar ve ilgili hükümler ile kararlar doğrultusunda;
1- Temel hak ve özgürlüklerin ve özellikle adil yarglanma hakk ve diğer evrensel
haklarn korunmas, kişi ve kurumlarn mağdur edilmemesi, toplumun yargya olan güveninin
devamnn sağlanmas, insan haklarna ilişkin ihlal kararlar verilmesinin ve ülkemizin
uluslararas alanda saygnlğnn zedelenmesinin önlenmesi bakmndan, soruşturmalarn
yürütülmesinde asl yetki ve sorumluluğa sahip olan Cumhuriyet savclar tarafndan;
soruşturma evresinin uluslararas sözleşmeler, AİHM kararlar, Anayasa, kanunlar,
yönetmelikler, Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu ve Adalet Bakanlğ tarafndan çkarlan
111

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-136-2011
genelgelerde açklanan ilkeler doğrultusunda hzl, etkin, adil, eksiksiz ve insan haklarna
saygl bir şekilde yaplarak delillerin zamannda, tam ve hukuka uygun olarak toplanmas
suretiyle, yaplan soruşturmalardan kaynaklanan insan haklar ihlallerine frsat verilmemesi,
2- İnsan haklar ihlali, işkence ve kötü muamele iddialarna ilişkin olarak yaplan
soruşturmalarn, kolluk kuvvetlerine braklmayarak bizzat Cumhuriyet başsavcs ya da
görevlendireceği bir Cumhuriyet savcs tarafndan etkili ve yeterli bir şekilde yürütülmesi,
3- Ülkemizin taraf olduğu uluslararas sözleşmeler, AİHM kararlar ve bu konulardaki
ilgili hukuki düzenlemelerin dikkatle takip edilmesi ve uygulanmas,
4- İnsan haklar ihlallerinin önlenmesi, işkence ve kötü muamele eylemlerinin
gerçekleşmemesi konularnda farkndalğ arttracak tedbirlerin alnmas
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli ve 252 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
112

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-165-2011 18/10/2011
Konu : Ölü muayene ve otopsi işlemleri
GENELGE
No: 9
Soruşturmann vazgeçilmez delillerinden biri olan otopside en önemli husus;
bulgularn saptanmas suretiyle tutulacak kaytlarn, yürütülen soruşturmann
aydnlatlmasnda olumlu sonuçlar verecek şekilde eksiksiz olmasnn sağlanmasdr.
Öte yandan, ceset üzerinde maddi olarak ancak bir defa sağlkl otopsi yaplabileceği,
bu suretle en küçük bir dikkatsizlik ya da kaytszlğn bulgularn cesetle birlikte mezara
gömülmesi sonucunu doğuracağ tartşma götürmeyen bir gerçektir.
Dolaysyla, bir lezyonun nasl, ne şekilde veya ne sebeple ortaya çktğnn tespiti;
olayn kaynağnn ve meydana geliş tarznn doğru olarak anlaşlmasn sağlarken, bu
aşamada yaplacak en ufak bir hata olayn yanlş değerlendirilmesine sebebiyet vererek
soruşturmann shhatine gölge düşürecektir.
Bu doğrultuda; olay yerine geç intikal edilmesi nedeniyle cesedin uzun süre
bekletilmesi, ölümlü trafik kazalarnda kara yolunun uzun süre trafiğe kapanmasna sebebiyet
verilmesi, klasik ve sistematik otopsi yaplmadan ölü muayenesi ile yetinilmesi; otopsinin
yapldğ yer, tarih, otopsinin başlama ve bitirilme saatlerinin kaydedilmemesi; bulgularn
ayrntl bir şekilde yazlmamas; cesedin fotoğraflarnn çekilmemesi ya da fotoğraflarn
görüntü kaytlarnn muhafaza edilmemesi; elbiselerin incelenmemesi veya usulüne uygun bir
şekilde muhafaza altna alnmamas; ölü sertliği ve ölü morluğunun derecesi ile cesedin
ssnn tespit edilmemesi; vücuttaki tüm yara ve berelerin seyri, şekli, yönü, rengi ve
anatomik yaplarnn belirlenmemesi; mermi yaplarnn tanm ile silah kalntlarnn
analizlerinin yaplmamas ve bunlarn uygun ortamda saklanmamas, silah yaralarnn giriş ve
çkş deliklerinin belirtilmemesi; cesette bulunan mermilerin çkarlmamas veya muhafaza
altna alnmamas; yaplan tüm işlemlerin srasyla belgelendirilmemesi; deri, dişler, baş, yüz,
gözler, burun ve kulaklar, boyun, kol ve bacaklar ile genital organlarn ayrntl bir şekilde
muayene edilmemesi; kan örneklerinin alnmamas, baş, göğüs ve karnn usulünce
açlmamas; tüm organlarn sistematik bir şekilde incelenmemesi, gerekli analizlerin
yaplmamas; ölüm zaman ve ölüm sebebinin saptanmamas ile as ve boğulmalarda baş ve
boyun bölgelerinin usulüne göre incelenmemesi gibi eksikliklerden dolay sağlkl sonuçlara
ulaşlamayacaktr.
Bu bakmdan, ölü muayene ve otopsi işlemlerinin yerine getirilmesinde konuya ilişkin
ilgili mevzuat hükümleri, Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesi (AİHS) ve Avrupa İnsan Haklar
Mahkemesinin (AİHM) bakş açs ile uygulamada kimi tereddütlere sebebiyet veren baz
hususlar aşağdaki başlklar altnda belirtilmiştir.
113

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-165-2011
A- Mevzuat Hükümleri
Bilindiği üzere; 2709 sayl Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnn; “Cumhuriyetin
nitelikleri” kenar başlkl 2 nci maddesinde; “Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî
dayanşma ve adalet anlayş içinde, insan haklarna saygl, Atatürk milliyetçiliğine bağl,
başlangçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk
Devletidir.”
“Kişinin dokunulmazlğ, maddi ve manevî varlğ” kenar başlkl 17 nci maddesinde;
“Herkes, yaşama, maddi ve manevî varlğn koruma ve geliştirme hakkna sahiptir.
Tbbî zorunluluklar ve kanunda yazl hâller dşnda, kişinin vücut bütünlüğüne
dokunulamaz; rzas olmadan bilimsel ve tbbî deneylere tabi tutulamaz.
Kimseye işkence ve eziyet yaplamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir
cezaya veya muameleye tabi tutulamaz.
Meşrû müdafaa hâli, yakalama ve tutuklama kararlarnn yerine getirilmesi, bir
tutuklu veya hükümlünün kaçmasnn önlenmesi, bir ayaklanma veya isyann bastrlmas,
skyönetim veya olağanüstü hâllerde yetkili merciin verdiği emirlerin uygulanmas srasnda
silah kullanlmasna kanunun cevaz verdiği zorunlu durumlarda meydana gelen öldürme
fiilleri, birinci fkra hükmü dşndadr.”
4/12/2004 tarihli ve 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun "Bilirkişinin atanmas"
kenar başlkl 63 üncü maddesinde; "(1) Çözümü uzmanlğ, özel veya teknik bilgiyi gerektiren
hâllerde bilirkişinin oy ve görüşünün alnmasna re'sen, Cumhuriyet savcsnn, katlann,
vekilinin, şüphelinin veya sanğn, müdafinin veya kanunî temsilcinin istemi üzerine karar
verilebilir. Ancak hâkimlik mesleğinin gerektirdiği genel ve hukuki bilgi ile çözülmesi olanakl
konularda bilirkişi dinlenemez.
(2) Bilirkişi atanmas ve gerekçe gösterilerek saysnn birden çok olarak saptanmas,
hâkim veya mahkemeye aittir. Birden çok bilirkişi atanmasna ilişkin istemler reddedildiğinde
de ayn biçimde karar verilir.
(3) Soruşturma evresinde Cumhuriyet savcs da bu maddede gösterilen yetkileri
kullanabilir."
“Ölünün kimliğini belirleme ve adli muayene” kenar başlkl 86 nc maddesinde; “(1)
Engelleyici sebepler olmadkça ölü muayenesinden veya otopsiden önce ölünün kimliği her
suretle ve özellikle kendisini tanyanlara gösterilerek belirlenir ve elde edilmiş bir şüpheli
veya sank varsa, teşhis edilmek üzere ölü ona da gösterilebilir.
(2) Ölünün adli muayenesinde tbbî belirtiler, ölüm zaman ve ölüm nedenini
belirlemek için tüm bulgular saptanr.
(3) Bu muayene, Cumhuriyet savcsnn huzurunda ve bir hekim görevlendirilerek
yaplr.”
“Otopsi” kenar başlkl 87 nci maddesinde; “(1) Otopsi, Cumhuriyet savcsnn
huzurunda biri adli tp, diğeri patoloji uzman veya diğer dallardan birisinin mensubu veya
biri pratisyen iki hekim tarafndan yaplr. Müdafi veya vekil tarafndan getirilen hekim de
otopside hazr bulunabilir. Zorunluluk bulunduğunda otopsi işlemi bir hekim tarafndan da
yaplabilir; bu durum otopsi raporunda açkça belirtilir.
(2) Otopsi, cesedin durumu olanak verdiği takdirde, mutlaka baş, göğüs ve karnn
açlmasn gerektirir.
114

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-165-2011
(3) Ölümünden hemen önceki hastalğnda öleni tedavi etmiş olan tabibe, otopsi
yapma görevi verilemez. Ancak, bu tabibin otopsi srasnda hazr bulunmas ve hastalğn
seyri hakknda bilgi vermesi istenebilir.
(4) Gömülmüş bulunan bir ceset, incelenmesi veya otopsi yaplmas için mezardan
çkarlabilir. Bu husustaki karar, soruşturma evresinde Cumhuriyet savcs, kovuşturma
evresinde mahkeme tarafndan verilir. Mezardan çkarma karar, araştrmann amacn
tehlikeye düşürmeyecekse ve ulaşlmas da zor değilse ölünün bir yaknna derhâl bildirilir.
(5) Yukardaki fkralarda sözü edilen işlemler yaplrken, cesedin görüntüleri kayda
alnr.”
“Yeni doğann cesedinin adli muayenesi veya otopsi” kenar başlkl 88 inci
maddesinde; “(1) Yeni doğann cesedi üzerinde adli muayene veya otopside, doğum srasnda
veya doğumdan sonra yaşam bulgularnn varlğ ve olağan süresinde doğup doğmadğ ve
biyolojik olarak yaşamn rahim dşnda sürdürebilecek kadar olgunlaşmş olup olmadğ
veya yaşama yeteneği bulunup bulunmadğ saptanr.”
“Zehirlenme şüphesi üzerine yaplacak işlem” kenar başlkl 89 uncu maddesinde; “(1)
Zehirlenme şüphesi olan hâllerde organlardan parça alnrken, görünen şekli ile organn
tahribat tanmlanr. Ölüde veya başka yerlerde bulunmuş şüpheli maddeler, görevlendirilen
uzman tarafndan incelenerek tahlil edilir.
(2) Cumhuriyet savcs veya mahkeme, bu incelemenin, hekimin katlmasyla veya
onun yönetiminde yaplmasna karar verebilir.”
Tedavi, teşhis ve bilimsel amaçlarla organ ve doku alnmas, saklanmas, aşlanmas ve
nakli ile ilgili hükümleri belirleyen 29/5/1979 tarihli ve 2238 sayl Organ ve Doku Alnmas,
Saklanmas, Aşlanmas ve Nakli Hakknda Kanunun “Ölüm halinin saptanmas” kenar
başlkl 11 inci maddesinde; “Bu Kanunun uygulanmas ile ilgili olarak tbbi ölüm hali,
bilimin ülkede ulaştğ düzeydeki kurallar ve yöntemleri uygulanmak suretiyle, biri kardiolog,
biri nörolog, biri nöroşirürjiyen ve biri de anesteziyolji ve reanimasyon uzmanndan oluşan 4
kişilik hekimler kurulunca oy birliği ile saptanr.”
“Ölüden organ ve doku alma koşulu ve cesetlerin bilimsel araştrma için muhafazas”
kenar başlkl 14 üncü maddesinde; “Bir kimse sağlğnda vücudunun tamamn veya organ ve
dokularn, tedavi, teşhis ve bilimsel amaçlar için braktğn resmi veya yazl bir vasiyetle
belirtmemiş veya bu konudaki isteğini iki tank huzurunda açklamamş ise srasyla ölüm
annda yannda bulunan eşi, reşit çocuklar, ana veya babas veya kardeşlerinden birisinin;
bunlar yoksa yannda bulunan herhangi bir yaknnn muvafakatiyle ölüden organ veya doku
alnabilir.
Aksine bir vasiyet veya beyan yoksa, kornea gibi ceset üzerinde bir değişiklik
yapmayan dokular alnabilir.
Ölü, sağlğnda kendisinden ölümünden sonra organ veya doku alnmasna karş
olduğunu belirtmişse organ ve doku alnamaz.
Kaza veya doğal afetler sonucu vücudunun uğradğ ağr harabiyet nedeniyle yaşam
sona ermiş olan bir kişinin yannda yukarda saylan kimseleri yoksa, sağlam doku ve
organlar, tbbi ölüm halinin alnacak organlara bağl olmadğ 11 inci maddede belirlenen
hekimler kurulunun raporuyla belgelenmek kaydyla, yaşam organ ve doku nakline bağl
olan kişilere ve naklinde ivedilik ve tbbi zorunluluk bulunan durumlarda vasiyet ve rza
aranmakszn organ ve doku nakli yaplabilir. Bu hallerde, adli otopsi, bu işlemler
115

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-165-2011
tamamlandktan sonra yaplr ve hekimler kurulunun raporu adli muayene ve otopsi
tutanağna geçirilir ve evrakna eklenir.
Ayrca vücudunu ölümden sonra inceleme ve araştrma faaliyetlerinde faydalanlmak
üzere vasiyet edenlerle yatakl tedavi kurumlarnda ölen veya bunlarn morglarna getirilen
ve kimsenin sahip çkmadğ ve adli kovuşturma ile ilgisi olmayan cesetler aksine bir vesiyet
olmadğ takdirde 6 aya kadar muhafaza edilmek ve bilimsel araştrma için kullanlmak üzere
ilgili yüksek öğretim kurumlarna verilebilirler. Bu cesetlerin defin hususu dahil tabi
olacaklar işlemler Adalet, İçişleri, Sağlk ve Sosyal Yardm Bakanlklarnca bu Kanunun
yaym tarihinden itibaren 3 ay içinde çkarlacak yönetmelikle belirlenir.”
31/7/2004 tarihli ve 25539 sayl Resmî Gazete’de yaymlanarak yürürlüğe giren Adli
Tp Kurumu Kanunu Uygulama Yönetmeliğinin; “Morg İhtisas Dairesi” kenar başlkl 10
uncu maddesinin üçüncü fkrasnn (c) bendinde; "Morg ihtisas dairesinin görevleri ve
çalşma usulleri şunlardr: c) Otopsinin sonuçlanmas veya hüviyetin tespitinden sonra morg
ihtisas dairesiyle ilgisi kalmayan ceset veya beraberindeki materyal, tahkikat idare eden
hâkim veya Cumhuriyet savcs veya hüviyet tespiti için gönderilen makam tarafndan
gömülmesinde saknca olmadğn bildiren yazl belge üzerine ailesine veya yaknlarna veya
kimsesiz ise onbeş gün içinde belediyeye teslim edilir. Morg İhtisas Dairesi, kimlik
belirlenmesi için gerekli görülen örnekleri alr ve beş yl süreyle saklar. Morg ihtisas
dairesine getirilen ve otopsinin sonuçlanmas ile hüviyetinin tespitinden sonra morg ihtisas
dairesi ile ilgisi kalmayan ve yaknlarnca alnmayan veya araştrmalar sonucu kimsesiz
olduğu anlaşlan ceset veya ksmlar adli tahkikatla ilgisi kalmamş olmas ve aksine vasiyeti
bulunmamas şartyla, en az alt ay süreyle muhafaza edilmek ve bilimsel araştrma için
kullanlmak üzere yüksek öğretim kurumlarna verilebilir. Ceset üzerinde tekrar bir inceleme
yaplmas ihtimali düşünülerek cesedin gömüldüğü yer veya mezara, morg defterindeki
numaray taşyan bir işaretin konulacağ, cesedi alanlar tarafndan yazl olarak taahhüt
edilir ve cesedi teslim alanlarn da adresleri ile imzalar alnr. …”
“Adli tp şube müdürlüklerinin görev ve çalşma usulü” kenar başlkl 18 inci
maddesinin (c) bendinde; “Adli tp şube müdürlüklerinin bulunduklar görev bölgeleri
snrlar içinde otopsisi gereken cesetlerin ölü muayeneleri adli tp uzmannca yapldktan
sonra, otopsileri o mahalde Adli Tp Kurumu veya grup başkanlğndaki morg ihtisas
dairelerinde yaplr. Morg ihtisas dairesi bulunmayan yerlerde mevcut resmî sağlk
kurumlarnn olanaklarndan yararlanlr.”
hükümleri yer almaktadr.
B- Avrupa İnsan Haklar Mahkemesinin Bakş Açs
AİHM, birçok kararnda otopsilerin yetersizliğine vurgu yapmş, AİHS’nin 2 nci
maddesi kapsamnda devletin pozitif yükümlülüğünün ihlal edildiği sonucuna varmştr.
Avrupa İnsan Haklar Mahkemesinin;
Tanl/Türkiye kararnda; “Mahkeme, Mahmut Tanl’nn ölümünün arkasndaki
gerçeklerin belirlenmesinde otopsi araştrmasnn son derece önemli olduğunu
gözlemlemektedir. Bu araştrmann savc tarafndan başlatlmş olsa da birçok önemli konuda
yetersiz olduğu görülmektedir. Özellikle organlar yerinden çkartlmamş ve ağrlklar
ölçülmemiş; kalp inceden inceye tetkik edilmemiş; elektrik şoku ya da diğer işkence ve kötü
muamele şekillerinin varlğn tespit etmek üzere histopatolojik örnekler alnmamş; toksik
116

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-165-2011
madde analizleri yaplmamş; fotoğraf çekilmemiş ve tkanklğa neden olan kan phts
bulgusu yeterince tasvir ve analiz edilmemiştir…”
Kaya/Türkiye kararnda; “Otopsi raporu sadece kurşun yaralarnn biçimini,
ciddiyetini ve konumlarn içermekteydi. Mahkeme, Komisyon’un, raporun baz önemli
konularda, özellikle de kurşun says ve kurşunun atldğ yaklaşk mesafenin ölçülmesi
konularnda son derece eksik kaldğna ilişkin görüşünü paylaşmaktadr. Yaplan otopsinin
baştan savma niteliği ve raporda belirtilen bulgular, hukuka uygun öldürme konusunda kesin
olarak emin olmay gerektirecek bir incelemenin ve hatta sadece asgarî bir incelemenin bile
yaplmş olduğu sonucuna varlmasn mümkün klmamaktadr, geride yantlanmas gereken
birçok kritik soru kalmaktadr.
Mahkeme, olay yerinde yaplan ölüm sonras ve adli tp araştrmasnn terörist şiddete
açk bir yerde olduğunu, dolaysyla standart uygulamann gerçekleştirilmesinin mümkün
olmadğn teslim etmektedir. Bunu Dr. D. da raporunda belirtmiştir… Bu nedenle, doktorun
ve Cumhuriyet savcsnn cesedi, vücut, giysiler ve kurşun yaralar üzerinde araştrma
yaplmak üzere daha güvenli bir yere götürmek konusunda herhangi bir talepte bulunmamş
olmalar şaşrtcdr.”
Tanrkulu/Türkiye kararnda; “Olay yerinde polis tarafndan bulunan deforme olmuş
mermi dşnda, Dr. Tanrkulu’nun vücuduna isabet eden diğer on bir merminin bulunmasna
dair girişimde bulunulduğu hakknda kayt yoktur.”
Oğur/Türkiye kararnda; “Mahkeme,…Cumhuriyet savcsnn, olay yerini incelerken,
sadece maktulün cesedi ile ilgili bulgular not almak, olay yerini incelemek suretiyle krokisini
çizmek, olaylar yeniden canlandrmak ve her biri maktulün iş arkadaş olan üç gece bekçisini
sorgulamakla snrl kaldğn gözlemlemiştir…
Savc, raporunda, silah yarasnn ölümün kesin nedeni olduğu ve bulgulardan
hiçbirinin başka bir sebebe işaret etmemesinden dolay otopsi yaplmasna gerek olmadğn
özellikle belirtmiştir…Burada belirtilmelidir ki, bu tür bir olayda şayet bir otopsi yaplmş
olsayd, ateş eden kişinin yaklaşk olarak bulunduğu yer ve vurulma annda aralarndaki
mesafe gibi değerli bilgiler sağlanabilecekti.
Ayn rapor sadece sekiz boş kovan, av tüfekleri ve bir miktar barut bulunduğunu
belirtmekle beraber, bu delillerden hiçbiri ayrntl bir incelemeye tabi tutulmamştr.
Raporda, boş kovanlarla ilgili olarak, kovanlarn iki-üç günlük olduklar, barutla ilgili olarak
ise yeni olup olmadğn anlamann imkânsz olduğundan başka bir ayrntya
değinilmemiştir… Yine burada da uygun bir incelemenin yaplmş olmas özellikle de balistik
bir inceleme, bunlarn tam olarak ne zaman kullanldklarn ortaya çkarabilirdi.”
şeklinde ifadelere yer verildiği görülmektedir.
Salman/Türkiye kararnda ise Mahkeme; “ayn gün Adli Tp Kurumuna gönderilen
cesedin burada yaplan incelemesi srasnda maktulün kalp sorunlar olduğunun
belirtilmesine, mahallinde yaplan otopside bulgular tespit edilen göğüsteki yaralarn
maktulün kalp krizi geçirdiğini düşünen polisler tarafndan hayata döndürülmesi için masaj
yaparken oluşmuş olabileceğine ilişkin rapora atf yaparak polis memuru olan sanklarn
beraatine karar verilen olayla ilgili olarak klasik otopsi yaplmasna rağmen yaplan
otopsinin ölüm sebebini tam olarak belirlemeye yetmediğini, başvurucunun ölümünün gözalt
sonucunda devletin sorumluluğu altnda gerçekleştiğini, maktulün sağlkl olarak gözaltna
alndğn belirterek iki uluslararas adli tp uzmanndan görüş alarak maktulün göğüs
117

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-165-2011
kafesindeki yara ve berelerinin kardiyak masaj ile oluşamayacağn saptamş, kalbinden
rahatszlğ olan maktulün görmüş olduğu işkence sonucunda durumunun kötüleştiği
yönündeki görüşleri” kabul ederek daval devletin savunmasn reddetmiştir. Mahkeme,
cesedin fotoğrafnn çekilmemesi, üzerindeki yaralarn ve izlerin histopatolojik incelemesinin
yaplmamas, izlerin meydana geliş zamannn ve dolaysyla maktulün ölmeden önceki 24
saat içinde kötü muameleye maruz kalp kalmadğnn saptanmamasn, sonuç olarak tüm
klinik bulgular içeren objektif bir otopsi yaplmamasn eleştirmiştir.
Öte yandan; AİHM, Finucane/İngiltere kararnda, Birleşmiş Milletler tarafndan 1991
ylnda hazrlanan Uluslararas Otopsi Protokolüne bir başka adyla Minnesota Protokolüne
atf yapmştr. İnsan haklar ihlalleri ve işkence sonucu meydana geldiği düşünülen ölümlerde
otopsi srasnda uyulmas gereken kurallarn ayrntl bir şekilde açklandğ Minnesota Otopsi
Protokolünde; her şüpheli ölüm için soruşturma açlmas ve bu soruşturmann yeterli bir
otopsiyi içermesi, otopsinin ehil kişilerce yaplmas ve soruşturma sonuçlarnn otopsi raporu
da dâhil olmak üzere kamuoyuna sunumunun amaçlanmas gibi ölüm nedeninin
araştrlmasndaki minimum yasal standartlar belirlenmiştir. Protokol, yeterli otopsi
incelemeleri ile iskelet kalntlar analizleri için model protokol önerileri ile ek inceleme
formu ve vücut diyagramlar içeren dört bölüm ve eklerden oluşmuştur.
C- Organ ve Doku Nakli
Sağlk Bakanlğ Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğünden alnan baz yazlarda; 2238
sayl Kanunun 14 üncü maddesinin dördüncü fkrasndaki düzenlemeye atf yaplarak kaza
neticesinde beyin ölümü gerçekleşen hastalarn, başka bir insann hayatn kurtarmaya yönelik
organ bağş yaplabilmesi için durumun aciliyeti ve hayatiyeti karşsnda ilgili Cumhuriyet
başsavclklar ile organ alm işleminin gerçekleştirilmesinin temininin son derece önemli
olduğu belirtilmiştir.
Ülkemizde organ bağş, ihtiyac karşlayacak düzeyden çok uzak olup, her yl organ
nakli bekleyen hasta says giderek artş göstermektedir. Bu bakmdan, anlan Kanunun ilgili
maddesinde öngörüldüğü şekilde gerçekleşen beyin ölümlerinde, ilgili Cumhuriyet
başsavclğ ile ivedi bir şekilde iletişime geçilerek organ ve doku nakli uygulamasnn
yaplmas, belirtilen ihtiyac nispeten de olsa karşlayabilecektir.
D- Kimsesiz Cesetlerin Bilimsel Araştrmada Kullanlmas
Baz üniversitelerimizin tp fakültesi dekanlklarndan alnan yazlarda; “adli tahkikata
konu edilmiş olup, kimliği belirsiz ya da kimsenin sahip çkmadğ veya yaknlarnn
almamas nedeniyle mezarlğa gömülecek olan otopsi yaplmş veya yaplmamş cesetlerin
gömülme aşamasnda üniversitelerin anatomi ana bilim dalnda tahniti yaplarak bir süre
bekletildikten sonra, öğrenci eğitiminde ve bilimsel araştrmalarda kullanlmas için protokol
düzenlenmesi talebinde bulunulduğu, Cumhuriyet başsavclklarmzda ise uygulamada bu
taleplerin nasl karşlanacağ” yolunda tereddütler olduğu bildirilmiştir.
Tp eğitiminin en önemli ksmlarndan birini oluşturan anatomi-kadavra eğitimi
alternatifsiz bir model olup, ayn zamanda hekim adaylarnn insan vücudunu bilimsel olarak
öğrenmelerini de sağlayan bir olgudur.
2238 sayl Kanunda, kaza veya doğal afetler sonucu ölen kişilerden vasiyet ve rza
aranmakszn organ ve doku nakli yaplabileceği, ayrca yatakl tedavi kurumlarnda ölen veya
bunlarn morglarna getirilen ve kimsenin sahip çkmadğ ve adli kovuşturma ile ilgisi
olmayan cesetlerin, aksine bir vesiyet olmadğ takdirde 6 aya kadar muhafaza edilmek ve
118

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-165-2011
bilimsel araştrma için kullanlmak üzere ilgili yüksek öğretim kurumlarna verilebileceği
hüküm altna alnmş ve benzeri bir düzenlemeye de Adli Tp Kurumu Kanunu Uygulama
Yönetmeliğinin 10 uncu maddesinin üçüncü fkrasnn (c) bendinde de yer verilmiştir.
Bu yasal düzenlemeler doğrultusunda, kyas yolu ile ölü muayene ve otopsi
işlemlerinin bitirilmesini müteakiben adli tahkikata konu edilmiş olup kimliği belirsiz ya da
kimsenin sahip çkmadğ veya yaknlarnn almamas nedeniyle mezarlğa gömülecek olan
cesetlerin öğrenci eğitiminde ve bilimsel araştrmalarda kullanlmasna imkân tannmas,
kimlik belirleme ve gerektiğinde tekrar adli inceleme yönünden yararl olabileceği gibi, bu
süre zarfnda yaknlarnn bulunmas hâlinde cesedin tesliminde de kolaylk sağlanabilecektir.
Bu itibarla;
Yukarda yaplan açklamalar ve ilgili hükümler ile kararlar doğrultusunda;
1- Ölünün adli muayenesi ve otopsi işlemlerinin mevzuatn öngördüğü şekilde yerine
getirilmesi, öncelikle olay yerinin muhafaza altna aldrlmas ile olay yerine en ksa zamanda
intikal edilip delillerin kaybolmasnn önlenmesi, adli kolluk görevlilerinin, ölü muayenesi ve
otopsi için nöbetçi Cumhuriyet savcsn bulamamas gibi yaknmalarna meydan verilmemesi,
2- Olay yerinin, çevresinin, çevreye dağlmş delillerin ve adli muayenesine
başlamadan önce cesedin, pozisyonu değiştirilmeden ve herhangi bir işlem yaplmakszn
çeşitli yönlerden değişik görüntülerinin aldrlmas; görgü tanklarnn bulunmas durumunda
ifadelerine vakit geçirilmeksizin başvurulmas; cesedin yanndaki ilaç, içecek ve yiyecek türü
maddelerin de muhafazas ile gerektiğinde el konularak incelenebilmesine imkân sağlanmas;
olay yerindeki tüm delillerin eksiksiz toplanmas ve usulünce muhafaza altna alnmas,
3- Otopsisi gereken cesetlerin; ölü muayenelerinin, adli tp uzman veya
görevlendirilen hekim tarafndan yaplarak gerekli olan fotoğraflarn çektirilmesi,
görüntülerin aldrlmas ve engelleyici sebepler bulunmadğ sürece ölünün kimliğinin de
tespit edilmesinden sonra biri adli tp, diğeri patoloji uzman veya diğer dallardan birinin
mensubu veya biri pratisyen iki hekim ya da zorunluluk bulunduğunda raporda açkça
belirtilerek bir hekim marifetiyle, ancak, suçun işleniş şekli, ölünün durumu ve benzeri
sebeplerle olayn aydnlatlmasnda adli tp uzman ve patoloji uzmannn ayrca diğer dal
mensuplarndan bir ya da birkaçnn otopsiye katlmasnda zorunluluk bulunduğunu ifade
etmeleri durumunda bu istisnai vaziyet ve zorunluluk hâli tutanağa geçirilmek suretiyle ikiden
fazla hekimin katlmasyla otopsisi yaplmak üzere;
a) Adli tp şube müdürlüklerinin bulunduğu yerlerde; o mahaldeki Adli Tp Kurumu
veya grup başkanlğndaki morg ihtisas dairesine, morg ihtisas dairesi bulunmamas hâlinde
ise imkânlarndan yararlanlmak üzere o yerdeki resmî sağlk kurumlarna kaldrlmas,
b) Adli tp şube müdürlüklerinin bulunmadğ yerlerde ise; bu yer ve yaknndaki
merkezlerde Adli Tp Kurumu grup başkanlğ ya da şube müdürlükleri kuruluncaya kadar
mevcut resmî sağlk kurumlarna, olayn niteliğinin zorunlu kldğ hâllerde ise en yakn Adli
Tp Kurumu grup başkanlğ ya da şube müdürlüğüne veya adli tp ana bilim dal ve uzmanna
sahip üniversite hastanelerine kaldrlmas,
4- Müdafi ya da vekil tarafndan getirilmesi hâlinde gelen hekimin de otopside hazr
bulundurulmas, bu konuda gerekli işlemlerin ilgili Cumhuriyet savcs tarafndan takdir
edilmesi,
119

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-165-2011
5- Otopsinin yapldğ yer, tarih, başlama ve bitirilme saatlerinin rapora kaydedilmesi;
otopsiye katlan adli tp uzman ya da diğer hekimlerin isim ve sfatlarnn raporda
belirtilmesi,
6- Fotoğraf veya görüntü çekiminde tüm işlemlerin Cumhuriyet savcs tarafndan
yaptrlmak suretiyle;
a) Görevlendirilecek kişinin hüviyetinin otopsi tutanağna geçirilmesi,
b) Otopsi bulgularnn ayrntl bir şekilde belgelendirilmesi,
c) Fotoğraf çekimlerinin, üzerinde değişiklik yaplmasna imkân vermeyen RAW
formatyla gerçekleştirilmesinin sağlanmas,
ç) Dijital cihazlarla çekim yapldğ takdirde, fotoğraf veya görüntülerin veri
taşycsna aktarlmas,
d) Kaytlarn üzerine soruşturma numaras, ölünün ad ve soyad ile çekim tarihinin
yazlmasndan sonra ilgili Cumhuriyet savcs tarafndan tasdik edilerek soruşturma
dosyasnda muhafaza edilmesi,
e) Ceset üzerinde varsa darp, cebir, mücadele, boğuşma, yara, mermi, barut izlerinin
ve cesetten çkarlan mermilerin, elbiselerin ve kişisel eşyalarn, olay aydnlatabilecek delil
niteliğinde olabilecek her şeyin, muayene srasnda otopsiyi yapan hekimin istediği yerlerin,
tüm iz ve delilleri belirtecek şekilde, muhtelif açlardan en az iki renkli fotoğrafnn
çektirilmesi ile suç eşyalarnn kaybolmasnn önlenmesi ve emanete alnmas, ayrca bu usule
uygun olarak fotoğraf çekildiğinin otopsi tutanağna ayrntl bir şekilde yazlmas,
7- Gerektiğinde cesedin röntgen grafilerinin çekilmesi, üzerlerine ölenin ad, soyad
ile Cumhuriyet başsavclğ soruşturma numarasnn yazlmas, elbiselerinin incelenmesi, ölü
sertliği ve morluğunun derecesi ile cesedin ssnn kaydedilmesi,
8- Vücuttaki tüm yara ve berelerin, seyri, şekli, yönü, rengi, anatomik yaplarnn
belirlenmesi, mermi yaralarnn tanmnn yaplmas, ateşli silah kalnts var ise analiz için
saklanmas, swap örneklerinin alnmas, ateşli silah yaralarnn giriş ve çkş deliklerinin
belirtilmesi, cesetteki tüm mermilerin tespiti ile vücuttan çkarlarak muhafaza edilmesi, deri,
dişler, baş, yüz, gözler, burun ve kulaklar, boyun, kol ve bacaklar ile genital organlarn
ayrntl bir şekilde muayene edilmesi, gerektiğinde kan örnekleri ve parmak izlerinin
alnmas,
9- Baş, göğüs ve karnn usulünce açlarak, tüm organlarn sistematik bir şekilde
incelenmesi, özellikle elle, iple boğmalarda veya aslarda boyun cildi ve boyun iç organlar
(grtlak kkrdaklar, hiyoid kemiği) incelenerek, bütün iç organlar ile kemiklerdeki travmatik
ve hastalkla ilgili değişikliklerin kaydedilerek açklanmas, iç organlarn dş yüzeylerindeki
veya gerektiğinde organn içerisindeki travmaya bağl lezyonlarn fotoğraflanmas, gerektiği
takdirde görüntü kaytlarnn alnmas, ölüm sebebini, ölüm mekanizmasn ve ölüm şeklini
gösteren bütün aşamalarn belirtilerek otopsi raporuna kaydedilmesi, analiz için gerekli olan
örneklerin alnmas,
10- Ölüm zaman ve sebebinin belirlenmesi, yarglamada delil teşkil edebilecek tüm
bulgularn tespit edilerek incelenmesi gerekli olanlarn incelemeyi yapacak olan makamlara
gönderilmesi, muhafaza altna alnanlarn ve incelemeden dönenlerin (ceset parçalar hariç)
saklanmas, diğer suç eşyas ve deliller hakknda ise kesinleşmiş mahkeme karar veya Suç
Eşyas Yönetmeliği dikkate alnarak gereğinin yaplmas,
120

Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-165-2011
GENELGELER 1
11- Fethikabir işlemlerinde (HAZIRLIK de niteliğine SÜRECİ BİLGİ uygun NOTU) düştüğü ölçüde yukarda saylan
hususlara Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-165-2011
riayet edilmesi,
6087 sayl Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu Kanunu’nun 4 üncü maddesinin birinci
12- Ölünün adli muayenesi, otopsi ve fethikabir işlemleri ile biyolojik, kimyasal ve
fkrasnn (ç) bendi uyarnca, hâkimlerin idari görevleri ile savclarn adli konularna ilişkin hususlarda
uyuşturucu düzenlenen 11- genelgelerle Fethikabir maddelere ilgili dair işlemlerinde hazrlk incelemelerin sürecini de niteliğine nerelerde ifade eden uygun yaplacağn aşağdaki düştüğü açklamalarn gösterir ölçüde listelerle yaplmasnda yukarda ilgili saylan olarak yarar
Adli hususlara görülmektedir: Tp riayet Kurumu edilmesi, Başkanlğnn yazlar, yaynlar ve İnternet sayfasnn takip edilerek
belirtilen 12- 1- hususlarn Kurulun Ölünün görev adli yerine alanna muayenesi, getirilmesi, giren hakimlerin otopsi ve fethikabir idari görevleri işlemleri ile savclarn ile biyolojik, adli görevlerine kimyasal ilişkin ve
genelgelerin tespiti amacyla Adalet Bakanlğnn her birimini temsilen karar verme konusunda yetkili
uyuşturucu 13- 2238 maddelere sayl dair Kanunun incelemelerin 14 üncü nerelerde maddesinin yaplacağn dördüncü gösterir fkras kapsamnda listelerle ilgili meydana olarak
bir idareci ya da hakimin iştiraki ile 11/02/2011 ve 18/02/2011 tarihlerinde iki ayr toplant
gelen Adli gerçekleştirilmiş, Tp adli Kurumu vakalar Adalet sonucu Başkanlğnn Bakanlğnca gerçekleşen yazlar, çkarlan beyin yaynlar 145 ölümlerinde, genelge ve gözden İnternet ilgili geçirilerek Cumhuriyet sayfasnn hangi takip başsavclğna genelgelerin edilerek
durumun belirtilen Kurulun görev hususlarn haberdar alanna edilmesini yerine girdiğinin getirilmesi, müteakiben tespiti yaplmştr. organ ve doku nakli uygulamasnn anlan Kanunun
11 inci 13- 2-Kurulun maddesinde 2238 sayl görev belirlenen Kanunun alanna hekimler giren 14 üncü genelgelerin kurulunun maddesinin raporuyla yenilenmesi dördüncü belgelenmek ve fkras güncellenmesi kapsamnda kaydyla bakmndan, yaplmas, meydana
Türkiye Barolar Birliği Hizmet Binas ve Sosyal Tesislerinde 10 ilâ 13 Mays 2011 tarihleri arasnda
bu gelen işlemin gerçekleştirilmesinde fotoğraf veya görüntü kaydnn da alnmasnn sağlanmas,
ilgili kurumlarn
adli vakalar
temsilcileri
sonucu
ile
gerçekleşen
adli ve idari
beyin
yargdan
ölümlerinde,
hâkim ve
ilgili
savclarn
Cumhuriyet
da katlmyla
başsavclğna
alt grup
durumun adli hâlinde otopsinin toplam haberdar 48 bu kişiden işlemler edilmesini oluşan tamamlandktan müteakiben bir Çalştay organ yaplmştr. sonraya ve braklmas, doku nakli uygulamasnn hekimler kurulunun anlan raporunun Kanunun
11 adli inci muayene Çalştay maddesinde ve yöntemi, otopsi belirlenen gruplar, tutanağna hekimler program, geçirilerek kurulunun katlmclarn fotoğraf raporuyla iletişim veya belgelenmek bilgileri görüntü ile kaytlarn çalştaya kaydyla konu içeren yaplmas, edilen veri
bu taşycsyla genelgeler, işlemin gerçekleştirilmesinde "Genelgeler birlikte soruşturma Çalştay" fotoğraf evrakna kitapçğ veya eklenmesi, içerisine görüntü konularak özellikle kaydnn kişi da tüm alnmasnn üzerindeki katlmclara sağlanmas, lezyonlarn önceden
dağtlmştr.
adli ayrntl otopsinin bir şekilde hekimler kurulu raporunda yer verilmesinin sağlanmas,
Dört gün
bu
süren
işlemler
çalştayn
tamamlandktan
son gününde
sonraya
alt grup
braklmas,
halinde yürütülen
hekimler
çalşmalarn
kurulunun
sonucu
raporunun
grup
adli başkanlar muayene 14- ve Adli bir ve ksm tahkikata otopsi üyeler tutanağna konu tarafndan edilmiş geçirilerek özet olup hâlinde kimliği fotoğraf sunumlar belirsiz veya yaplmş görüntü da kimsenin ve taslak kaytlarn çalşmalarna sahip içeren çkmadğ veri esas
taşycsyla veya olmak yaknlarnn üzere sonuç birlikte raporu almamas soruşturma hazrlanmştr. nedeniyle evrakna mezarlğa eklenmesi, gömülecek özellikle olan kişi cesetlerin üzerindeki tp lezyonlarn biliminin
ayrntl gelişmesine 3- bir Çalştay şekilde katk sonrasnda sağlamas hekimler Kurulun kurulu amacyla raporunda görev ölü alanna muayene yer verilmesinin giren güncellenmesi otopsi sağlanmas, işlemi gereken yapldktan Adalet sonra Bakanlğ Adli
genelgeleri Mevzuat İşleri Bürosu tetkik hâkimleri tarafndan yeniden gözden geçirilmiş ve nihai
Tp Kurumu Kanunu Uygulama Yönetmeliğinin 10 uncu maddesinin (c) bendinde belirtilen
taslak metinler 14- Adli hazrlanmştr. tahkikata konu edilmiş olup kimliği belirsiz ya da kimsenin sahip çkmadğ
kurallara veya yaknlarnn 4- Taslak uyularak metinlerin almamas bilimsel hazrlanmasnda araştrma nedeniyle için mezarlğa başlca kullanlmak şu gömülecek ilkeler üzere gözetilmiştir: olan mahallindeki cesetlerin şartlar tp biliminin dikkate
alnarak gelişmesine a) ve Genelgelerin süresi katk sağlamas belirtilmek giriş bölümlerinde amacyla suretiyle ölü protokol konunun muayene yaplarak, önemini ve otopsi Adli ifade işlemi Tp eden Kurumu yapldktan bir üslup Başkanlğnn sonra tarz tercih Adli
Tp yönetiminde edilmiştir.
Kurumu ihtiyac Kanunu olan Uygulama yükseköğretim Yönetmeliğinin kurumlarna 10 uncu verilebileceğinin maddesinin (c) unutulmamas, bendinde belirtilen
b) Genelgeler içerisinde birbirinin tekrar olan ksmlar elenmiş, tek bir genelgede
kurallara 15- Genelge ekinde Türkçe ve İngilizcesi bulunan Uluslararas Otopsi Protokolü adyla
toplanmasna uyularak özen gösterilmiştir. bilimsel araştrma için kullanlmak üzere mahallindeki şartlar dikkate
alnarak bilinen c) Minnesota ve Konu süresi itibaryla Protokolünde belirtilmek birbirine suretiyle yakn, belirtilen ilgili protokol hususlarn ve bağlantl yaplarak, da genelgeler göz önünde Adli birleştirilmiştir.
Tp bulundurulmas, Kurumu Başkanlğnn özellikle
yönetiminde hukuk dş, ç) Uzun keyfî ihtiyac mevzuat ve yargsz olan hükümlerine yükseköğretim infazlar sonucu yer kurumlarna verilmesinden gerçekleştiği verilebileceğinin iddia mevzuat edilen hükümlerinin ya unutulmamas, da ihtimali tekrar bulunan olan
ölümlerde genelgelerden
15- Genelge otopsi mümkün işleminin ekinde
mertebe
Türkçe mutlaka kaçnlmş
ve İngilizcesi adli ve ksaltma tp uzman bulunan
yoluna ve/veya Uluslararas
gidilmiştir. patoloji Otopsi uzman Protokolü marifetiyle adyla
d) Uygulamada tereddüt bulunmayan ve sadece baz mevzuat hükümlerinin hatrlatlmasndan
bilinen yaplmas,
ibaret olan Minnesota genelgelerin Protokolünde yeniden güncellenmesine belirtilen hususlarn gerek duyulmamş da göz önünde ve buna bulundurulmas, ilişkin değerlendirmeler özellikle
hukuk ilgili genelgenin dş, 16- Otopsi keyfî alt ve bölümüne sonucunda yargsz bilgi infazlar düzenlenecek notu şeklinde sonucu raporun gerçekleştiği işlenmek uluslararas suretiyle iddia Genel edilen metinlerde Kurula ya da arz de ihtimali belirtildiği edilmiştir. bulunan gibi
açk ölümlerde ve e) anlaşlr İlgili otopsi olabilecek olmas, işleminin kişi ölüm ve mutlaka sebebi kurumlarn olarak adli görüşleri tp birden uzman alnmaya fazla ve/veya ihtimal çalşlmş, patoloji varsa böylece bunlara uzman sürece kademeli marifetiyle katlm bir ve
şekilde yaplmas,
şeffaflk temin yer verilmesi, edilmiştir. Özellikle ayrca otopsi Adalet tarihi Bakanlğ ile Bilgi raporun İşlem düzenlenmesi Dairesi Başkanlğ arasndaki yetkilileri sürenin ile iki
gün süren toplantlarda tüm genelgeler UYAP sistemine uygunluk açsndan değerlendirilmiş ve
mümkün
gerekli düzeltmeler 16- olduğunca Otopsi yaplmştr. sonucunda ksa olmasnn düzenlenecek temini raporun uluslararas metinlerde de belirtildiği gibi
açk ve konularnda f) anlaşlr Hâkimlere olmas, genelgeyle gerekli ölüm dikkat kasa, sebebi para ve olarak ve özenin pul birden denetleme gösterilmesi fazla ihtimal yükümlülüğü hususunun varsa veren bunlara Genel hükümler, kademeli Kurulun Teftiş bir
30/9/2011 şekilde Kurulu Başkanlğnn yer tarihli verilmesi, 253 tavsiyeleri sayl ayrca ve karar otopsi görüşleri ile tarihi tüm de dikkate teşkilata ile raporun alnarak duyurulmasna kaldrlmştr. düzenlenmesi karar verilmiştir. arasndaki sürenin
g) Genelgelerin yazmnda Başbakanlk tarafndan çkarlan Mevzuat Hazrlama Usul ve
mümkün olduğunca ksa olmasnn temini
Esaslar Yönetmeliği hükümleri nazara alnarak işlem yaplmştr.
konularnda ğ) Taslaklarn hazrlanmasndan gerekli dikkat evvel ve özenin uygulamada gösterilmesi sorun teşkil hususunun etmiş ve Bakanlğa Genel duyuru Kurulun ve
30/9/2011 görüş olarak tarihli çeşitli ve 253 şekillerde sayl karar yansmş ile tüm hususlar teşkilata dikkate duyurulmasna alnarak mümkün karar verilmiştir. mertebe işlenmeye
çalşlmştr.
h) Yarg Durum Analiz raporlarnda genelge ile çözülmesi istenilen hususlar irdelenmiş,
mevcut genelgelerde eleştiri konusu edilen kimi konular kaldrlmş, bununla birlikte mevcut
EK:
- Minnesota Protokolü (Söz konusu ek kitabn sonunda bulunmaktadr)
1 Genelge; her kurum içerisinde belli bir konuda yaplacak mevzuat uygulamalarna açklk getiren,
EK: uygulamada görülen eksiklik ve aksaklklarn düzeltilme yollarn gösteren, usulsüz uygulamalar
- kaldran Minnesota ayrntlara Protokolü ilişkin (Söz genel konusu emirlerdir. ek kitabn sonunda bulunmaktadr)
121

122

MINNESOTA
PROTOKOLÜ
Birleflmifl Milletler Hukuk D›fl›, Keyfi ve Yarg›s›z ‹nfazlar›n
Önlenmesine ve Soruflturulmas›na ‹liflkin El K›lavuzu
1
123

INTRODUCTION
In many countries throughout the world, extra-legal, arbitrary and summary executions
take place undocumented and undetected. These executions include: (a) political assassinations;
(b) deaths resulting from torture or ill-treatment in prison or detention; (c) death
resulting from enforced "disappearances"; (d) deaths resulting from the excessive use of
force by law-enforcement personnel; (e) executions without due process; and (f) acts of genocide.
The failure to detect and disclose these executions to the international community
is a major obstacle to the rendering of justice for past executions and the prevention of future
executions.
This Manual is the result of several years of analysis, research and drafting undertaken because
of extra-legal, arbitrary and summary executions throughout the world. Its purpose is
to supplement the "Principles on the effective prevention and investigation of extra-legal, arbitrary
and summary executions", adopted by the Economic and Social Council in its resolution
1989/65 of 24 May 1989, on the recommendation of the Committee on Crime Prevention
and Control, at its tenth session, held in Vienna, from 5 to 16 February 1990.
Concurrent to the elaboration of the Principles, there was concerted action by non-governmental
organizations to provide additional guidance in the area of effective prevention and
investigation of extra-legal, arbitrary and summary executions, by offering technical advice on
the meaningful implementation of the Principles.
The preparation of this Manual was greatly facilitated by the Minnesota Lawyers International
Human Rights Committee. At its initiative, an international group of experts in forensic
science, lawyers, human rights experts and others volunteered their time and expertise to
assist in the preparation of the draft Principles and to provide appropriate follow-up for their
implementation, the contents of which constitute the major part of the Manual.
In this connection, special acknowledgement is due to the following:
Medical examiners and forensic pathologists: Dr. Jorgen L. Thomsen, University Institute
of Forensic Medicine and Committee of Concerned Forensic Scientists and Physicians for the
Documentation of Human Rights Abuses (CCFS), Copenhagen, Dr. Clyde Snow, Forensic Anthropology,
Dr. Lindsey Thomas, Dr. Clyde Peterson, Dr. Robert Kirschner, Deputy Chief Medical
Examiner, Cook County Medical Examiner's Office, Chicago, Dr. Fred Jordan, Chief Medical
Examiner, Oklahoma City;
Lawyers: Thomas Johnson, Penny Parker, Robert P. Sands, Gregory Sands, Professor David
Weissbrodt, University of Minnesota Law School;
Non-governmental organizations: Barbara Frey, Executive Director, Minnesota Lawyers International
Human Rights Committee, Sonia Rosen, Staff Attorney, Minnesota Lawyers International
Human Rights Committee, Marie Bibus, Janet Gruschow, Science and Human Rights
Program, American Association for the Advancement of Science;
Other specialists: Eric Stover, former Director, Science and Human Rights Program, American
Association for the Advancement of Science, Dr. John J. Fitzpatrick, Chair, Division of
Trauma Radiology, Cook County Hospital, Chicago, Dr. Karen Ramey Burns, Crime Lab Scientist,
Division of Forensic Sciences, Georgia Bureau of Investigation, Decatur.
Appreciation is also expressed to the American Association for the Advancement of Science
and the Ford Foundation for their contributions to this publication.
2
124

G‹R‹fi
Dünyan›n çeflitli bölgelerinde yer alan birçok ülkede, belgelenmeyen ve ortaya ç›kar›lmayan
hukuk-d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlar gerçekleflmektedir. Bu infazlar : (a) siyasi suikastlar›;
(b) cezaevi ve gözalt›nda yap›lan iflkence ve kötü muamelelerden kaynaklanan ölümleri;
(c) zorla “kaybedilme”den kaynaklanan ölümleri; (d) kolluk kuvvetlerinin afl›r› güç
kullanmas›ndan kaynaklanan ölümleri; (e) usulüne uygun yarg›lama yap›lmaks›z›n gerçekleflen
infazlar›; ve (f) soyk›r›m eylemlerini kapsar. Bu infazlar›n ortaya ç›kar›larak, uluslararas›
topluma aç›klanmas› konusundaki zaafiyet, geçmifl infazlarla ilgili olarak adaletin yerine
getirilmesi ve gelecekte de bu tür infazlar›n gerçekleflmesinin önlenmesi önündeki en
önemli engeldir.
Bu k›lavuz, dünyan›n çeflitli bölgelerinde yaflanan hukuk-d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlara
iliflkin olarak yap›lan ve yedi sene süren bir inceleme, araflt›rma ve taslak çal›flmas›n›n
sonucudur. Amac›; 5-16 fiubat 1990 tarihlerinde Viyana’da onuncu oturumunu gerçeklefltiren
Suçun Önlenmesi ve Denetimi Komitesi’nin tavsiyesi üzerine, Ekonomik ve Sosyal
Konsey’in 24 May›s 1989 tarih ve 1989/65 say›l› karar› ile kabul etti¤i “Hukuk d›fl›, keyfi
ve yarg›s›z infazlar›n etkili flekilde önlenmesi ve soruflturulmas›na iliflkin ilkeler” i tamamlamakt›r.
Bu ilkeler’in ayr›nt›l› olarak incelenmesinin ard›ndan, sivil toplum örgütleri, ilkeler’in tam
anlam›yla uygulanabilmesi amac›na yönelik olarak teknik tavsiyelerde bulunmak suretiyle,
hukuk-d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlar›n etkili biçimde önlenmesi konusunda rehberlik etmek
üzere, uyumlu bir çaba içine girmifllerdir.
Bu k›lavuzun haz›rlanmas› büyük ölçüde Minnesota Lawyers International Human Rights
Committee’nin çabalar›yla gerçekleflmifltir. Bafllang›çta, bir grup adli t›p uzman›, hukukçu, insan
haklar› uzman› ve di¤er kifliler, ilkeler tasla¤›n›n haz›rlanmas› ve içeri¤i bu k›lavuzun
önemli bir bölümünü teflkil eden “uygulaman›n gerekli flekilde takibi” konusunda, gönüllü
olarak zaman ve uzmanl›klar›n› sundular.
Bu ba¤lamda afla¤›da say›lanlara özel olarak teflekkür etmek gerekir:
Adli T›p Uzmanlar› ve Adli Patologlar: Dr. Jorgen L. Thomsen, University Institute of Forensic
Medicine and Committee of Concerned Forensic Scientists and Physicians for the Documentation
of Human Rights Abuses (CCFS) Kopenhag; Dr. Clyde Snow, Adli Antropoloji; Dr.
Lindsey Thomas, Dr. Garry Peterson, Dr. Robert Kirschner, Adli T›p Baflhekim Yard›mc›s›
Cook County Medical Examiner’s Office, Chicago; Dr. Fred Jordan, Adli T›p Baflhekimi, Oklahoma
City.
Hukukçular: Thomas Johnson, Penny Parker, Robert P. Sands, Gregory Sands, Profesör David
Weissbrodt, Minesota Üniversitesi Hukuk Fakültesi.
Sivil Toplum Örgütleri : Barbara Frey, Müdür, Minnesota Lawyers International Human Rights
Committee, Sonia Rosen, Avukat, Minnesota Lawyers International Human Rights Committee, Marie
Bibus, Janet Gruschow, Science and Human Rights Program, American Association for the Advancement
of Science;
Di¤er Uzmanlar : Eric Stover, Science and Human Rights Program, American Association for the
Advancement of Science, Dr. John J. Fitzpatrick, Baflkan, Division of Trauma Radiology, Cook County
Hospital, Chicago, Dr. Karen Ramey Burns, Crime Lab Scientist, Division of Forensic Sciences,
Georgia Bureau of Investigation, Decatur.
3
125

I. INTERNATIONAL HUMAN RIGHTS STANDARDS
A number of international standards outlaw arbitrary deprivation of life. The Universal
Declaration of Human Rights, adopted by the General Assembly in its resolution 217 A (III) of
10 December 1948, states that “everyone has the right to life, liberty, and security of person”.
The International Covenant on Civil and Political Rights, adopted by the General Assembly in
its resolution 2200 A (XXI) of 16 December 1966, which was promulgated in 1966 and has been
ratified by 87 States, provides in article 6, that “no one shall be arbitrarily deprived of his
life”. Prohibitions of extra-legal, arbitrary and summary executions are also found in the following
instruments: the American Convention on Human Rights, article 4 (1): “No one shall
be arbitrarily deprived of his life”; the African Charter on Human and Peoples’ Rights, article
4: “Every human being shall be entitled to respect for his life and the integrity of his person.
No one may be arbitrarily deprived of this right”; and the European Convention for the
Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, article 2(1): “No one shall be deprived
of his life intentionally save in the execution of a sentence of a court following his conviction
of a crime for which this penalty is provided by laws”.
The international organs and bodies that have been active in implementing the right to be
free from arbitrary deprivation of life include the General Assembly, the Economic and Social
Council, the Committee on Crime Prevention and Control, the Commission on Human Rights
and its Special Rapporteur on summary or arbitrary executions, the Sub-Commission on Prevention
of Discrimination and Protection of Minorities, the Human Rights Committee and the
International Labour Organisation; the Inter-American Commission on Human Rights; the
African Commission on Human and People’s Rights; and the European Commission on Human
Rights. Significant action taken by these international bodies to prevent extra-legal, arbitrary
and summary executions are discussed below.
A. United Nations
1. General Assembly
The General Assembly of the United Nations, by its resolution 35/172 of 15 December 1980,
adopted for the first time a specific resolution on arbitrary or summary executions in which,
concerned at the occurrence of the executions that are widely regarded as being politically motivated,
Member States concerned were urged to respect as a minimum standard the content of
the relevant provisions of the International Covenant on Civil and Political Rights so as to guarantee
the most careful legal procedures and the greatest possible safeguards. In resolution
36/22 of 9 November 1981, the General Assembly, bearing in mind the results of the Sixth United
Nations Congress on the Prevention of Crime and the Treatment of Offenders (see section
A.7, below), condemned the practice of summary executions and arbitrary executions and invited
all Member States, specialized agencies, regional, interregional organizations and relevant
non-governmental organizations to answer the Secretary-General’s request for their views and
observations concerning the problem of arbitrary executions and summary executions to be reported
to the Committee on Crime Prevention and Control at its seventh session in 1982 (see section
A.6, below). In resolutions 37/182 of 17 December 1982, 38/96 of 16 December 1983, 39/110
of 14 December 1984 and 40/143 of 13 December 1985, the Assembly charted a course of action
aimed at strengthening the United Nations position against summary or arbitrary executions.
4
126

I. ULUSLARARASI ‹NSAN HAKLARI STANDARTLARI
Uluslararas› standartlar, kiflinin yaflama hakk›ndan keyfi olarak mahrum b›rak›lmas›n› yasaklamaktad›r.
Genel Kurul’un 10 Aral›k 1948 tarihli 217 A (III) karar› ile kabul edilmifl olan
Evrensel ‹nsan Haklar› Bildirgesi, ”herkes(in ) yaflama hakk›na, kifli özgürlü¤üne ve güvenli-
¤ine sahip...” oldu¤unu ifade etmektedir. Genel Kurul’un 16 Aral›k 1966 tarihli 2200 A (XXI)
karar› ile kabul edilen ve 1966’da imzaya aç›larak 87 Devlet taraf›ndan onaylanan Medeni ve
Siyasi Haklara ‹liflkin Uluslararas› Sözleflme, 6. maddesi ile “hiç kimse (nin) yaflama hakk›ndan
keyfi olarak yoksun b›rak›lamayaca¤› (n›) öngörmektedir. Hukuk-d›fl›, keyfi ve yarg›s›z
infazlara iliflkin yasak, flu belgelerde de ifadesini bulmufltur: Amerikan ‹nsan Haklar› Sözlemesi,
madde 4(1): “Kimse, keyfi olarak yaflamlar›ndan mahrum edilemez”; Afrika ‹nsan ve
Halklar›n Haklar› fiart› madde 4: “Her insan, yaflama hakk›na ve vücut bütünlü¤üne sayg›
gösterilmesi hakk›nda sahiptir. Hiç kimse bu haktan keyfi olarak mahrum b›rak›lamaz” ve
Avrupa ‹nsan Haklar› Sözleflmesi, madde 2 (1): “Kanunun ölüm cezas› ile cezaland›rd›¤› bir
suçtan dolay› hakk›nda mahkemece hükmedilen bu cezan›n yerine getirilmesi d›fl›nda, hiç
kimse kasten öldürülemez”.
Kiflilerin yaflamlar›ndan keyfi olarak mahrum edilmemeleri hakk›n›n uygulanmas›nda etkin
olan uluslararas› organ ve yap›lar aras›nda; Birleflmifl Milletler Genel Kurulu, Ekonomik
ve Sosyal Konsey, Suçun Önlenmesi ve Denetimi Komitesi, ‹nsan Haklar› Komisyonu, Yarg›-
s›z veya Keyfi ‹nfazlar Özel Raportörü, Ayr›mc›l›¤›n Önlenmesi ve Az›nl›klar›n Korunmas›
Alt Komisyonu, ‹nsan Haklar› Komitesi ve Uluslararas› Çal›flma Örgütü; Amerikal›lararas› ‹nsan
Haklar› Komisyonu; Afrika ‹nsan ve Halklar›n Haklar› Komisyonu ve Avrupa ‹nsan Haklar›
Komisyonu say›labilir. Afla¤›da, bu uluslararas› yap›lar›n, hukuk d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlar›
önlemek üzere ald›klar› önemli tedbirler aktar›lmaktad›r.
A. Birleflmifl Milletler
1. Genel Kurul
Birleflmifl Milletler Genel Kurulu, büyük ölçüde siyasi nedenlerle gerçekleflti¤i düflünülen
keyfi ve yarg›s›z infazlardan duydu¤u endifle ile, ilk defa bu konuya özgü bir karar alm›fl
ve 15 Aral›k 1980 tarih ve 35/172 say›l› bu kararla, ilgili Üye Devletleri, asgari standart
olarak Uluslararas› Medeni ve Siyasi Haklar Sözleflmesi’nin ilgili hükümlerine sayg› göstermeye
davet etmifltir. Genel Kurul, Alt›nc› Birleflmifl Milletler Suçun Önlenmesi ve Suçlular›n
Islah› Konferans› (bkz. afla¤›da bölüm A.7) sonuçlar›n› göz önünde tutarak, 9 Kas›m 1981
tarih ve 36/22 say›l› karar›yla, yarg›s›z infaz ve keyfi infaz uygulamalar›n› k›nam›fl ve tüm
Taraf Devletleri, uzmanl›k örgütlerini, bölgesel ve bölgeleraras› örgütleri ve ilgili sivil toplum
örgütlerini, Genel Sekreter’in, yarg›s›z infazlar ve keyfi infazlar sorununa iliflkin görüfllerin
ve gözlemlerin, Suçun Önlenmesi ve Kontrolü Komitesi’nin 1982’deki yedinci oturumunda
ortaya konulmas› talebini yan›tlamaya davet etmifltir (bkz. afla¤›da bölüm A. 6). 17
Aral›k 1982 tarih ve 37/182 say›l› karar, 16 Aral›k 1983 tarih ve 38/96 say›l› karar, 14 Aral›k
1984 tarih ve 39/110 say›l› karar ve 13 Aral›k 1985 tarih ve 0/143 tarihli karar, Genel Kurul’un,
Birleflmifl Milletler’in yarg›s›z ve keyfi infazlar karfl›s›ndaki konumunu güçlendirmek
amac›yla ald›¤› kararlard›r.
5
127

On 4 December 1986, the General Assembly adopted resolution 41/144, strongly condemning
the large number of summary or arbitrary executions that continued to take place in various
parts of the world. The Assembly also endorsed the conclusion of the Special Rapporteur
on Summary or Arbitrary Executions, appointed by the Economic and Social Council in
1982, that it was necessary to develop international standards designed to ensure that investigations
were conducted in all cases of suspicious death including provisions for an adequate
autopsy (E/CN.4/1986/21).
In its resolution 42/141 of 7 December 1987, the Assembly took an additional step towards
encouraging the drafting of international standards by inviting the Special Rapporteur to continue
to receive information from appropriate United Nations bodies and other international
organizations, to examine the elements to be included in such standards and to report to the
Commission on Human Rights on progress made in that respect. The Assembly, therefore, not
only recognized that a gap existed in international protection against arbitrary or summary
executions, but also stimulated its subsidiary bodies to take an active interest in filling that
gap. In doing so, the Assembly has been instrumental in advancing the process of promulgating
such new standards. In its resolution 43/151 of 8 December 1988, the Assembly invited
Governments, international organizations and non-governmental organizations to support
the efforts made in United Nations forums towards the adoption of international standards
for the proper investigation of all deaths in suspicious circumstances, including provision for
adequate autopsy. Further, the Assembly endorsed the elements proposed by the Special Rapporteur
for inclusion in such international standards. Keeping that in mind, the Assembly, by
resolution 44/162 of 15 December 1989 endorsed the Principles adopted by the Economic and
Social Council and, in resolution 44/159 of the same date, encouraged Governments, international
organizations and non-governmental organizations to organize training programmes
and support projects with a view to training or educating law enforcement officials in human
rights issues connected to their work and appealed to the international community to support
endeavours to that end.1/ [Advisory Services and Technical Assistance in the Field of Human
Rights, Human Rights Fact Sheet No. 3 (Geneva, United Nations Centre for Human Rights,
1988); Summary or Arbitrary Executions, Human Rights Fact Sheet No.11 (Geneva, United
Nations Centre for Human Rights, 1990); see, also, The Teaching of Human Rights: Proceedings
of the International Congress on the Teaching of Human Rights, Vienna, 12-16 September
1978 (Paris, United Nations Organization for Education, Science and Culture, 1980).]
In parallel to this work, the Assembly adopted by resolution 39/46, annex, of 10 December
1984, the Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or
Punishment, which became effective on 26 June 1987. In its preamble, the Convention referred
to the Declaration on the Protection of All Persons from being Subjected to Torture and Other
Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment, adopted by the Assembly in resolution
3452 (XXX), annex, of 9 December 1975, on the recommendation of the Fifth United
Nations Congress on the Prevention of Crime and the Treatment of Offenders.
That Convention not only specifies that the States Parties will outlaw torture in their national
legislation, but also notes explicitly that no order from a superior or exceptional circumstance
may be invoked as a justification of torture. The Convention also introduces two new elements
of particular significance to efforts by the United Nations to combat torture. The first is that, henceforth
a torturer may be prosecuted wherever he is to be found in the territory of any State Party
to the Convention, since the Convention specifies that persons alleged to have committed acts of
torture may be tried in any State Party or that they may be extradited so that they may be tried
in the State Party where they committed their crimes. The second new element is that the Convention
contains a provision that allows for an international inquiry if there is reliable information
indicating that torture is being systematically practised in the territory of a State Party to the
Convention. Such an inquiry may include a visit to the State Party concerned, with its agreement.
128
6

4 Aral›k 1986 tarihinde Genel Kurul 41/144 say›l› karar›yla, dünyan›n çeflitli bölgelerinde
gerçekleflmeye devam eden, yüksek say›daki yarg›s›z veya keyfi infaz› güçlü bir flekilde k›nam›flt›r.
Genel Kurul ayr›ca 1982 y›l›nda Ekonomik ve Sosyal Konsey taraf›ndan atanan Yarg›-
s›z veya Keyfi ‹nfazlar Özel Raportörü’nün tüm flüpheli ölüm hallerinde, uygun flekilde yürütülecek
otopsi de dahil olmak üzere, gerekli soruflturman›n yap›lmas›n› sa¤lama amac›na
yönelik uluslararas› standartlar gelifltirmek gerekti¤i yönündeki görüfllerini uygun buldu¤unu
ifade etmifltir (E/CN.4/1986/21).
Genel Kurul, 7 Aral›k 1097 tarih ve 42/141 say›l› karar› ile, Özel Raportörü ilgili Birleflmifl
Milletler yap›lar›ndan ve di¤er uluslararas› örgütlerden, uluslararas› standartlara dahil
edilecek unsurlar›n tespitine yönelik olarak bilgi almaya devam etmeye ve kaydedilen
geliflmeleri ‹nsan Haklar› Komisyonu’na bildirmeye davet ederek, uluslararas› standartlar›n
gelifltirilmesini teflvik edici yeni bir ad›m atm›flt›r. Böylece, Genel Kurul, keyfi veya yarg›s›z
infazlara iliflkin olarak uluslararas› koruman›n yoklu¤unu kabul etmekle kalmam›fl,
tali organlar› bu sorunu gidermek üzere göreve de ça¤›rm›flt›r. Böylelikle, yeni standartlar
gelifltirilmesi sürecinde ilerleme sa¤lanmas›nda büyük ölçüde etkili olmufltur. Genel Kurul,
8 Aral›k 1988 tarih ve 43/151 say›l› karar› ile, hükümetleri, uluslararas› örgütleri ve sivil
toplum örgütlerini, tüm flüpheli ölüm hallerinde, uygun flekilde yürütülecek otopsi de
dahil olmak üzere, gerekli soruflturman›n yap›lmas›n› sa¤lama amac›na yönelik uluslararas›
standartlar kabul edilmesi konusunda Birleflmifl Milletler düzleminde gösterilen çabalara
destek vermeye davet etmifltir. Genel Kurul, uluslararas› standartlara dahil edilmek
üzere Özel Raportör taraf›ndan önerilen unsurlar› da kabul etmifltir. Genel Kurul, Ekonomik
ve Sosyal Konsey taraf›ndan kabul edilmifl olan ‹lkeleri, 15 Aral›k 1989 tarih ve 44/162
say›l› karar›yla uygun bulmufl ve ayn› tarihte ald›¤› 44/159 say›l› karar›yla da Hükümetleri,
uluslararas› örgütleri ve sivil toplum örgütlerini, e¤itim programlar› düzenlemeye ve
yasa uygulay›c›lara görevlerine iliflkin konularda insan haklar› e¤itimi verilmesine iliflkin
projeleri desteklemeye teflvik etmifl ve uluslararas› toplumu bu yöndeki çabalar› desteklemeye
davet etmifltir. 1/
Genel Kurul, bu çal›flmalara paralel olarak 10 Aral›k 1984 tarih ve 39/46 say›l› karar›na ekli
‹flkence ve Di¤er Zalimane, ‹nsanl›k D›fl› veya Afla¤›lay›c› Muamele ve Cezalara Karfl› Sözleflme’yi
kabul etti; Sözleflme 26 Haziran 1987 tarihinde yürürlü¤e girdi. Sözleflme’nin girifl
k›sm›nda, Genel Kurul’un, Beflinci Birleflmifl Milletler Suçun Önlenmesi ve Suçlular›n Tretman›/Kongresi’nin
tavsiyesi üzerine 9 Aral›k 1975 tarihinde 3452 (M) say›l› karar›na Ek olarak
kabul etti¤i Herkesin ‹flkence ve Di¤er Zalimane, ‹nsanl›k D›fl› veya Afla¤›lay›c› Muamele ve
Cezalardan Korunmas›na Dair Bildirge’ye gönderme yap›lm›flt›r.
Sözleflme, Devletlerin ulusal düzenlemelerinde iflkenceyi yasaklamalar› yükümlülü¤ü yan›nda,
üstün emrinin veya ola¤anüstü durumlar›n, iflkencenin gerekçesi olarak öne sürülemeyece¤ini
de aç›kça belirtmifltir. Sözleflme ayr›ca, Birleflmifl Milletler’in iflkence ile mücadeleye
yönelik çabalar›na, özel önemde iki yeni unsur getirmifltir. Bunlardan ilki; iflkencecinin sözleflme’ye
taraf devletlerden hangisinin ülkesinde ise, orada yarg›lanabilece¤ine iliflkindir ki, sözleflme
iflkence suçu iflledi¤i ileri sürülen kiflinin her Taraf Devlette yarg›lanabilece¤ini veya
yarg›lanmak üzere suçu iflledi¤i Taraf Devlete iade edilebilece¤ini düzenlemektedir. ‹kinci yeni
unsur; Sözleflme’ye Taraf bir Devletin ülkesinde sistematik olarak iflkence yap›ld›¤›na dair
güvenilir bilgiler al›nd›¤›nda uluslararas› bir soruflturma yap›lmas›na imkan veren bir düzenlemenin
sözleflme’de yer almas›d›r.
7
129

The States Parties to the Convention also pledge to take effective legislative, administrative,
judicial or other measures to prevent acts of torture in any territory under their jurisdiction.
No exceptional circumstances whatsoever, whether a state of war, internal political instability
or any other public emergency, may be invoked as a justification of torture.
Under the Convention, no State Party may expel, return or extradite a person to another
State where there are substantial grounds for believing that he would be in danger of being
subjected to torture.
The States Parties agree to afford one another the greatest measure of assistance in connection
with criminal proceedings brought forward in respect of acts of torture, and to ensure that
education and information regarding the prohibition against torture are fully included in the
training of law enforcement personnel, civil or military, medical personnel, public officials
and other persons who may be involved in the custody, interrogation or treatment of any individual
subjected to any form of arrest, detention or imprisonment.
The States Parties also undertake to ensure in their legal systems that the victims of acts of
torture obtain redress and have an enforceable right to fair and adequate compensation, including
the means for as full a rehabilitation as possible. 2/ [Methods of Combating Torture,
Human Rights Fact Sheet No. 4 (Geneva, United Nations Centre for Human Rights, 1987), pp.
7-9 and 10-12. See also Laurence Boisson de Chazoumes and others, Practical Guide to the International
Procedures Relative to Complaint and Appeals Against Acts of Torture, Disappearances
and Other Inhuman or Degrading Treatment (Geneva, World Organization Against
Torture, 1988).]
2. Economic and Social Council
The Economic and Social Council of the United Nations has repeatedly addressed the question
of arbitrary or summary executions. For example, the Council has continuously and consistently
appealed to Governments, regional intergovernmental organizations and non-governmental
organizations to take effective action to combat and eliminate summary or arbitrary executions,
including extra-legal executions. The Council has also encouraged and endorsed a number,
of initiatives to be taken by the human rights and criminal justice bodies of the United Nations,
which are described below, aimed at eliminating that alarming and deplorable practice.
3. Commission on Human Rights
Sub-Commission on Prevention of Discrimination and Protection of Minorities of the Commission
of Human Rights
In 1987 the Working Group on Detention annexed to its report (E/CN.4/Sub.2/1987/15) to
the Sub-Commission on Prevention of Discrimination and Protection of Minorities of the
Commission on Human Rights an explanatory paper on the elaboration of norms guaranteeing
an impartial investigation into arbitrary execution or suspicious violent death, in particular
during detention. Creating norms for autopsy procedures was noted as being particularly
useful in determining whether or not a death was suspicious. That report contained also draft
standards for the investigation of arbitrary executions, submitted by the International Commission
of Jurists.
In its report for 1988 (E/CN.4/1989/3 - E/CN/4/Sub.2/1988/45), the Sub/Commission
by decision 1988/109 requested the Secretary-General to provide it with a document describing
the work being done in other international forums on international standards for adequate
investigations into all cases of suspicious deaths in detention as well as adequate autopsy.
In 1989, the Sub-Commission considered a report of the Secretary-General (E/CN.4/
Sub.2/1989/25) summarizing the activities of various United Nations bodies concerning international
standards for investigating suspicious deaths, including adequate autopsy.
130
8

Sözleflmeye Taraf Devletler, kendi yetki alanlar› içindeki herhangi bir ülkede iflkenceyi önlemek
üzere, etkili yasal, yönetsel, yarg›sal ve di¤er önlemleri almay› taahhüt etmifllerdir.
‹ster bir savafl durumu olsun, ister iç siyasi kar›fl›kl›k, hiçbir ayr›ks›/acil durum, iflkencenin
gerekçesi olarak ileri sürülemez.
Sözleflme’ye göre, hiçbir taraf devlet, iflkenceye u¤ramas› tehlikesiyle karfl› karfl›ya kalaca-
¤›na dair sa¤lam gerekçelerin bulundu¤u bir kimseyi, böyle bir devlete s›n›rd›fl› edemez, gönderemez
ve iade edemez.
Taraf devletler, iflkence fiillerine iliflkin yürütülen cezai ifllemlerle ilgili olarak, birbirlerine
en üst düzeyde yard›m sa¤lama ve iflkence yasa¤›na iliflkin e¤itim ve bilginin, yakalanan,
tutuklanan ya da hapse konan bir kimsenin, al›konulmas›, sorgulanmas› ya da tretmaniu ile
ilgili olabilecek yasa uygulay›c›lar›n›n, sivil veya askeri t›bbi personelin, resmi görevlilerin
veya di¤er kimselerin e¤itimlerinde tam anlam›yla yer almas›n› sa¤lama konusunda anlaflm›fllard›r.
Devletler ayr›ca, yasal sistemleri içinde, mümkün oldu¤u kadar tümüyle iyilefltirilmeleri
yollar› da dahil olmak üzere, iflkence ma¤duru kimselerin zararlar›n›n giderilmesini ve adil
ve uygun tazminat hakk›na sahip olmalar›n› sa¤lamay› da taahhüt etmifllerdir. /2
2. Ekonomik ve Sosyal Konsey
Birleflmifl Milletler Ekonomik ve Sosyal Konseyi, keyfi ve yarg›s›z infazlar sorununu defalarca
ele alm›flt›r. Örne¤in, Konsey sürekli ve tutarl› biçimde Devletlere, bölgesel hükümetleraras›
örgütlere ve hükümetd›fl› örgütlere, hukuk-d›fl› infazlar da dahil olmak üzere, yarg›s›z
ve keyfi infazlar› ortadan kald›rmak ve bunlarla mücadele etmek için etkili ad›mlar atmalar›
konusunda baflvurmufltur. Konsey ayr›ca, afla¤›da belirtilen Birleflmifl Milletler insan haklar›
ve ceza adaleti yap›lar›n›n, bu dehflet verici ve müessif/üzücü uygulamay› ortadan kald›rmaya
yönelik giriflimlerini de teflvik etmifl ve onaylam›flt›r.
3. ‹nsan Haklar› Komisyonu
Az›nl›klara Karfl› Ayr›mc›l›¤›n Önlenmesi ve Az›nl›klar›n Korunmas› Alt Komisyonu
Tutuklama Çal›flma Grubu, 1987’de Az›nl›klara Karfl› Ayr›mc›l›¤›n Önlenmesi ve Az›nl›klar›n
Korunmas› Alt Komisyonu’na sundu¤u raporuna (E/CN.4/Sub.2/1987/15), yarg›s›z infaz
ve özellikle tutukluluk s›ras›nda uygulanan fliddet sonucunda gerçekleflti¤i flüphesi olan
ölüm hallerinin ba¤›ms›z flekilde soruflturulmas›n› temin etmeye yönelik kurallar› irdeleyen
bir aç›klama yaz›s› eklemifltir. Otopsi usulüne iliflkin kurallar saptanmas›n›n, ölümün flüpheli
olup olmad›¤›n› tespit etmede özellikle yararl› olaca¤› belirtilmifltir. Rapor ayr›ca, yarg›s›z
infazlar›n soruflturulmas›na iliflkin standartlar› içeren ve Uluslararas› Hukukçular Komisyonu
taraf›ndan sunulan tasar›y› da içermektedir.
Alt Komisyon, 1988 y›l› raporunda (E/CN.4/1989/3 – E/CN.4/Sub.2/1988/45), 1988/109
say›l› karar›yla, Genel Sekreter’den, uygun otopsi de dahil olmak üzere, tutukluluk s›ras›nda
gerçekleflen tüm flüpheli ölümlerin uygun flekilde soruflturulmas›na iliflkin uluslararas› standartlar
konusunda di¤er uluslararas› forumlarda ne tür çal›flmalar yürütüldü¤ünü, kendisine
bildirmesini talep etmifltir.
Alt Komisyon, 1989’da Genel Sekreter’in, çeflitli Birleflmifl Milletler organlar›n›n, uygun
otopsi de dahil olmak üzere, flüpheli ölümlerin soruflturulmas›na iliflkin uluslararas› standartlar
konusundaki faaliyetlerini özetleyen raporunu (E/CN.4/Sub.2/1989/25) de¤erlendirmifltir.
9
131

Two Special Rapporteurs have been appointed at the request of the Commission on Human
Rights.
Special Rapporteur on summary or arbitrary executions
In March 1982, the Economic and Social Council by its resolution 1982/35 of 7 May 1982 authorized
a Special Rapporteur to study the questions related to summary or arbitrary executions.
The Special Rapporteur, Mr. Amos Wako of Kenya, was appointed in 1982 at the request
of the Commission on Human Rights, and immediately began the task of collecting information
from around the world on summary or arbitrary executions. He has since prepared eight annual
reports addressing a wide range of issues concerning summary or arbitrary executions
and informing the Commission of his activities, including urgent appeals to Governments.
In 1986, the Special Rapporteur included in his report (E/CN.4/1986/21) to the Commission
on Human Rights, consideration of the measures to be taken when a death occurs in custody.
“One of the ways in which Governments can show that they want this abhorrent phenomenon
of arbitrary or summary executions eliminated is by investigating, holding inquests,
prosecuting and punishing those found guilty. There is therefore a need to develop international
standards designed to ensure that investigations are conducted into all cases of suspicious
death and in particular those at the hands of the law enforcement agencies in all situations.
Such standards should include adequate autopsy. A death in any type of custody should be
regarded as prima facie a summary or arbitrary execution, and appropriate investigation should
immediately be made to confirm or rebut the presumption. The results of investigations
should be made public (para. 209).”
Referring to the Principles adopted by the Economic and Social Council in its resolution
1989/65 of 24 May 1989, the Special Rapporteur stated that “his position with regard to the
implementation of his mandate is strongly supported by this resolution”. He will now refer to
the Principles in his annual examination of alleged incidents of summary or arbitrary executions.
The Special Rapporteur stated further that “any Government’s practice that fails to reach
the standards set out in the Principles may be regarded as an indication of the Government’s
responsibility, even if no government officials are found to be directly involved in the
acts”. He recommended that Governments review national laws and regulations, as well as
the practice of judicial and law enforcement authorities, with a view to securing effective implementation
of the standards set by Council resolution 1989/65.
This report focused on “the absence of investigation, prosecution and/or punishment in cases
of death in suspicious circumstances” (E/CN.4/1986/21). The Special Rapporteur noted
that Governments were extremely reluctant to investigate deaths where military or law enforcement
agencies were involved. Often, in those cases, as noted by other writers, autopsies or
inquest proceedings either did not take place or crucial information, such as evidence of torture,
was omitted. 3/ [See D. O’Donnell, Proteccion internacional de los derechos humanos, 2.
Ed. (Lima, Comisión Andina de Juristas, 1989); and N. S. Rodley, The Treatment of Prisoners
under International Law (Oxford, Clarendon Press, 1987), pp. 144-164 and B. G. Ramcharan,
“The Concept and Dimensions of the Right to Life”, The Right to Life in International Law
(Dordrecht, Martinus Nijhoff Publishers, 1985), pp. 1-32.]
In response to the Special Rapporteur’s report of 1987 (E/CN.4/1987/20), the Commission
on Human Rights welcomed his recommendation that Governments should review the machinery
for investigation of deaths under suspicious circumstances in order to secure an impartial,
independent investigation on such deaths, including an adequate autopsy. The Commission
also welcomed the Special Rapporteur’s recommendation that international organizations
should make a concerted effort to draft international standards designed to ensure proper
investigation by appropriate authorities into all cases of suspicious death, including provisions
for adequate autopsy.
132
10

‹nsan Haklar› Komisyonu’nun talebiyle, iki özel raportör atanm›flt›r.
Yarg›s›z ve Keyfi ‹nfazlar Özel Raportörü
Ekonomik ve Sosyal Konsey, 1982/35 say› ve 7 May›s 1982 tarihli karar›yla, yarg›s›z ve
keyfi infazlar sorununa iliflkin bir araflt›rma yap›lmas› için bir Özel Raportör görevlendirdi.
1982 y›l›nda ‹nsan Haklar› Komisyonu’nun talebiyle, Kenya’dan Amos Wako Özel Raportör
olarak atand› ve derhal yarg›s›z ve keyfi infazlara iliflkin olarak dünyan›n her yan›ndan bilgi
toplamaya bafllad›. O tarihten itibaren, yarg›s›z ve keyfi infazlara iliflkin birçok konuyu inceledi¤i
ve Hükümetlere yap›lan acil baflvurular da dahil olmak üzere, yürüttü¤ü tüm faaliyetleri
Komisyon’a bildirdi¤i, sekiz adet y›ll›k rapor haz›rlad›.
Özel Raportör, 1986 y›l›nda ‹nsan Haklar› Komisyonu’na sundu¤u rapora (E/CN.4/
1986/21), kiflilerin tutulu bulunduklar› s›rada gerçekleflen ölümlere iliflkin al›nmas› gereken
tedbirlerle ilgili görüfllerini ekledi.
“Hükümetlerin, keyfi ve yarg›s›z infazlar› ortadan kald›rmak istediklerini gösterebilecekleri
yollardan biri, sorumlular hakk›nda gerekli inceleme ve soruflturmay› yapmalar›, bu kiflileri
yarg›lamalar› ve suçlu oldu¤u sabit olanlar› cezaland›rmalar›d›r. Bu nedenle, tüm flüpheli
ölüm hallerinde, özellikle kanun uygulay›c›lar›n›n sorumlulu¤unda meydana gelen tüm
hallerde, soruflturma yürütülmesini temin etmek üzere uluslararas› standartlar gelifltirilmesi
gerekmektedir. Bu standartlar, uygun otopsiyi de kapsamal›d›r. Herhangi bir tür al›konulma
halinde gerçekleflen her ölüm, prima facie yarg›s›z ve keyfi infaz olarak de¤erlendirilecek ve bu
karinenin gerçekli¤ini veya yanl›fll›¤›n› ortaya ç›kartmak üzere, derhal gerekli inceleme yap›-
lacakt›r. Soruflturman›n sonuçlar›, kamuya aç›klanacakt›r (para. 209).”
Özel Raportör, Ekonomik ve Sosyal Konsey’in 1989/65 say› ve 24 May›s 1989 tarihli karar›yla
benimsedi¤i ‹lkeler’e gönderme yaparak, “bu karar ile, görevini yerine getirmesine iliflkin
olarak kendisine güçlü bir destek sunuldu¤unu” ifade etmifltir”. Bundan böyle, yarg›s›z
ve keyfi infaz iddialar›na iliflkin yapt›¤› y›ll›k incelemelerde, bu ‹lkeler’den yararlanacakt›r.
Özel Raportör ayr›ca, “hiçbir devlet memurunun eylemlerle do¤rudan ilgisi tespit edilememifl
dahi olsa, bir Hükümetin, bu ‹lkeler’de yer alan standartlar› tam olarak uygulamam›fl olmas›,
Hükümetin sorumlulu¤una neden olabilecektir” demifltir. Hükümetlere, Konsey’in 1989/65
say›l› karar›yla ortaya konulan standartlar›n etkili flekilde uygulanmas›n› temin etmek üzere,
gerek kanun ve yönetmeliklerini, gerekse yarg› organlar› ile di¤er kanun uygulay›c›lar›n uygulamalar›n›
gözden geçirmelerini tavsiye etmifltir.
Bu rapor, “flüpheli flekilde gerçekleflen ölüm hallerinde soruflturma yap›lmamas›, ceza
davas› aç›lmamas› ve suçlular›n cezaland›r›lmamas› sorunlar›na” iliflkindir (E/CN.4/
1986/21). Özel Raportör, Hükümetlerin askeri personel veya kanun uygulay›c›lar›n›n kar›flt›¤›
ölüm olaylar›n› soruflturma konusunda oldukça isteksiz davrand›klar›n› belirtmektedir.
Baflka yazarlar taraf›ndan da belirtildi¤i gibi, bu tür olaylarda genellikle, otopsi veya
soruflturma ifllemleri yap›lmamakta, ya da iflkence bulgular› gibi önemli bilgiler göz ard›
edilmektedir. 3/
‹nsan Haklar› Komisyonu, Özel Raportör’ün 1987 raporunda yer alan (E/CN.4/1987/
20), Hükümetlerin, flüpheli ölüm hallerinin, uygun otopsi yap›lmas› da dahil, tarafs›z ve ba-
¤›ms›z flekilde soruflturulmas›n› temin etmek üzere, soruflturma mekanizmalar›n› gözden
geçirmeleri yönündeki tavsiyesini memnuniyetle karfl›lam›flt›. Komisyon, uluslararas› örgütlerin
tüm flüpheli ölüm hallerinde uygun otopsi de dahil olmak üzere, uygun birimler taraf›ndan
gerekti¤i gibi soruflturulmas›n› sa¤layacak uluslararas› standartlar›n kaleme al›nmas›
konusunda bir arada çal›fl›lmas› yönündeki Özel Raportör tavsiyesini de memnuniyetle
karfl›lam›flt›r.
11
133

In his 1988 report (E/CN.4.1988/22) to the Commission, the Special Rapporteur devoted
an entire section to a discussion on the importance of standards for proper investigation into
all cases of suspicious deaths. In particular, he outlined seven elements that should be included
as a minimum in such standards: promptness, impartiality, thoroughness, protection, representation
of the family of the victim, publication of the findings and an independent commission
of inquiry. The Commission endorsed these recommendations.
By its resolution 1989/64 of 8 March 1989, the Commission took note with appreciation of
the subsequent report of the Special Rapporteur (E/CN.4/1989/25) and again welcomed his
recommendations with a view to eliminating summary or arbitrary executions. Following that
with a further report (E/CN.4/1990/22), the Special Rapporteur reviewed new developments
in summary or arbitrary executions. He took note of a particularly alarming trend, which was
rapidly spreading, of death threats directed, in particular, against persons who played key roles
in defending human rights and achieving social and criminal justice. At the same time, however,
he noted considerable achievements made by the General Assembly and the Economic
and Social Council in areas directly or indirectly related to his mandate.
Special Rapporteur on torture
The Commission on Human Rights decided, in its resolution 1985/33, to appoint a Special
Rapporteur to examine questions relevant to torture, requesting him to seek and receive credible
and reliable information on such questions and to respond to that information without
delay. This decision was subsequently approved by the Council in its decision 1985/144 of 30
May 1985.
The mandate of the Special Rapporteur on questions relevant to torture requests him to report
to the Commission, which is composed of government representatives, on the phenomenon
of torture in general. To this end, he establishes contact with Governments and asks them
for information on the legislative and administrative measures taken to prevent torture and to
remedy its consequences whenever it occurs.
The Special Rapporteur is also expected to respond effectively to the credible and reliable
information that comes before him. This provision of the Special Rapporteur’s mandate has
led to the urgent action procedure, which considerably increases the effectiveness of his activities.
The Special Rapporteur’s task extends to all States Members of the United Nations and to
all States with observer status. He corresponds with Governments, requesting them to inform
him of the measures they have taken or plan to take to prevent or combat torture. He also receives
requests for urgent action, which he brings to the attention of the Governments concerned
in order to ensure protection of the individual’s right to physical and mental integrity. In
addition, he holds consultations with government representatives who wish to meet with him
and, in accordance with his mandate, makes consultation visits to some parts of the world.
134
12

Özel Raportör, Komisyon için haz›rlad›¤› 1988 y›l› raporunun (E.CN.4/1988/22) bir bölümünü
tümüyle, tüm flüpheli ölüm hallerinin gerekli flekilde soruflturulmas›na iliflkin standartlar›n
öneminin ortaya konulmas›na ay›rm›flt›r. Özel Raportör, bu standartlar aras›nda mutlaka
yer almas› gereken asgari yedi unsur olarak; çabukluk, tarafs›zl›k, en üst düzeyde özen
gösterme, koruma, ma¤durun ailesinin temsil edilmesi, sonuçlar›n yay›mlanmas› ve soruflturma
komisyonunun ba¤›ms›zl›¤›n› saym›flt›r. Komisyon bu tavsiyeleri onaylam›flt›r.
Komisyon, 1989/64 say› ve 8 Mart 1989 tarihli karar›yla, Özel Raportör’ün 1989 raporunu
(E.CN.4/1989/25) takdirle karfl›lad›¤›n› bildirmifl ve yarg›s›z ve keyfi infazlar›n ortadan
kald›r›lmas›na iliflkin tavsiyelerini memnuniyetle karfl›lad›¤›n› ifade etmifltir. Bunu izleyen
di¤er bir raporda (E.CN.4/1990/22) Özel Raportör, yarg›s›z ve keyfi infazlara iliflkin
yeni geliflmeleri de¤erlendirmifltir. Özel Raportör bu raporunda, insan haklar›n› savunma
ve sosyal adalet ile ceza adaletini gerçeklefltirme konular›nda kilit roller oynayan kiflilere
yönelik yayg›nlaflan ölüm tehditlerine, tehlike iflareti veren yeni bir e¤ilim olarak dikkat
çekmifltir. Bunlara karfl›l›k, Özel Raportör, do¤rudan veya dolayl› olarak kendi görev alan›na
giren konularda Genel Kurul ve Ekonomik ve Sosyal Konsey’in önemli baflar›lar›na da
dikkat çekmifltir.
‹flkence Özel Raportörü
‹nsan Haklar› Komisyonu, 1985/33 say›l› karar›yla, iflkenceye iliflkin konular› incelemek
üzere bir ‹flkence Özel Raportörü atanmas›na karar vermifl ve onu bu konularda inan›l›r ve
güvenilir bilgiyi aramak ve bulmak ve bu bilgiye dayanarak derhal harekete geçmekle görevlendirmifltir.
Bu karar, Konsey’in 1985/144 say›l› ve 30 May›s 1985 tarihli karar›yla onaylanm›flt›r.
Özel Raportör’ün görevi, onun hükümet temsilcilerinden oluflan Komisyon’a, iflkence olgusuna
iliflkin rapor vermesini gerektirmektedir. Özel Raportör, bu amaçla Hükümetlerle temas
kurar ve onlardan iflkenceyi önleme ve iflkencenin yaratt›¤› ma¤duriyeti giderme konusunda
ald›klar› yasal ve idari tedbirlere iliflkin bilgi al›r.
Özel Raportör ayr›ca, kendisine ulaflan inan›l›r ve güvenilir bilgi üzerine derhal harekete
geçmekle görevlidir. Özel Raportör’ün bu görevi, faaliyetlerinin etkilili¤ini önemli ölçüde artt›ran
acil eylem baflvurular› usulünü do¤urmufltur.
Özel Raportör’ün görev alan› tüm Birleflmifl Milletler üyesi devletlerle, gözlemci statüsüne
sahip tüm devletleri kapsamaktad›r. Özel Raportör, Hükümetlerle temasa geçerek, iflkenceyi
önleme ve iflkenceyle mücadele amac›yla ald›klar› veya planlad›klar› tedbirler hakk›nda
bilgi ister. Özel Raportör ayr›ca acil eylem baflvurular›n› al›r, bu baflvurular› söz konusu
kiflinin fiziksel ve ruhsal bütünlü¤ünün korunmas›n›n temin edilmesi amac›yla, ilgili Hükümetin
dikkatine sunar. Bunlara ek olarak, kendisiyle görüflmek isteyen hükümet temsilcileriyle
istiflarede bulunur ve görevi çerçevesinde dünyan›n çeflitli yerlerine istiflari ziyaretlerde
bulunur.
13
135

For his future activities, the Special Rapporteur recommended to the Commission on Human
Rights that:
Detention incommunicado should be declared illegal;
Any person who is arrested should be brought without delay before a competent judge,
who should rule immediately on the lawfulness of his arrest and authorize him to see a
lawyer;
Any person arrested should undergo a medical examination;
Any detainee who dies should be autopsied in the presence of a representative of his family;
External experts should regularly inspect places of detention.
4. Human Rights Committee
The Human Rights Committee, established under the International Covenant on Civil and
Political Rights, article 28, has created a body of jurisprudence in individual cases of arbitrary
executions in custody, particularly in connection with the implementation of the relevant provisions
of the Optional Protocol to that Convention. In the case of Eduardo Bleier, for example,
the Committee considered the allegations by Bleier’s mother and wife that he had been held
incommunicado and tortured to death by the Uruguayan military. 4/ [Report of the Human
Rights Committee (Official Records of the General Assembly, Thirty-seventh session, Supplement
No. 40) (A/37/40), annex X. See also M, Novak, UNO-Pakt über bürgerliche und politische
Rechte und Fakultativ-protokoll; CCPR-Kommentar (Kehl am Rhein, N.P. Engel Verlag,
1989), pp. 111-132; and F. Newman and D. Weissbrodt, International Human Rights: Law, Policy,
and Process (Cincinnati, Ohio, Anderson, 1990).] The Committee refused to accept the
Uruguayan Government’s denial at face value. Instead, upon receiving evidence from fellow
prisoners who had witnessed Bleier’s torture, the Committee concluded that he had been tortured
in violation of article 7 of the International Covenant on Civil and Political Rights, and
that there were serious reasons to believe that the Uruguayan authorities had killed Bleier in
violation of article 6 of the International Covenant. The Committee urged the Uruguayan Government
to bring to justice any persons responsible for Bleier’s death, disappearance and illtreatment,
and to pay compensation to his family for his death.
A further example was that, in April 1985, the Human Rights Committee found the arbitrary
executions of 15 opponents to the military ruler of Suriname in December 1982 to constitute
an intentional violation of article 6(1) of the Covenant. The Committee urged the Government
to take effective steps to investigate the executions, to bring the responsible persons to
justice, to pay compensation to the families and to ensure future protection of the right to life.
5/ [Report of the Human Rights Committee (Official Records of the General Assembly, Fortieth
session, Supplement No. 40) (A/40/40), annex X. See, also, Enforced or Voluntary Disappearances,
Human Rights Fact Sheet No. 6 (Geneva, United Nations Centre for Human
Rights, 1988).]
5. Committee against Torture
The implementation of the Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading
Treatment or Punishment is monitored by the Committee against Torture, which consists
of 10 experts of high moral standing and recognized competence in the field of human
rights. Under article 19 of the Convention, the States parties submit to the Committee, through
the Secretary-General of the United Nations, reports on the measures they havetaken under
the Convention. Each report is considered by the Committee, which may make general
comments and include such information in its annual report to the States parties and to the
General Assembly.
136
14

Özel Raportör, gelecekteki faaliyetlerine iliflkin olarak ‹nsan Haklar› Komisyonu’na afla¤›-
daki tavsiyelerde bulunmufltur:
Kiflilerin tecrit edilerek al›konulmas› (detention incommunicado), hukuka ayk›r› kabul edilmelidir.
Gözalt›na al›nan her kimse geciktirilmeksizin, gözalt›na al›nmas›n›n hukuka uygunlu¤una
iliflkin derhal bir karar verecek olan ve bir avukatla görüflmesine izin verecek yetkili bir yarg›ç
önüne ç›kart›lmal›d›r.
Gözalt›na al›nan herkes t›bbi muayeneden geçmeli.
Ölen her tutukluya, ailesinden bir temsilcinin nezaretinde otopsi yap›lmal›.
Tutuklular›n kald›¤› yerler, d›flar›dan uzmanlarca düzenli olarak incelenmelidir.
4. ‹nsan Haklar› Komitesi
Uluslararas› Medeni ve Siyasi Haklar Sözleflmesi’nin 28. maddesi ile kurulmufl olan ‹nsan
Haklar› Komitesi, özellikle bu Sözleflme’ye ek ‹htiyari Protokolün ilgili maddelerinin
uygulanmas›na iliflkin olarak, münferit gözalt›nda keyfi infaz olaylar›yla ilgili önemi kararlar
vermifltir. Örne¤in, Komite Eduardo Bleier olay›nda, Bleier’in tecrit alt›nda al›konuldu¤u
ve kendisine Uruguay ordusu taraf›ndan ölesiye iflkence edildi¤ine dair annesinin ve
eflinin iddialar›n› de¤erlendirmifltir. 4/ Komite, Uruguay Hükümetinin olay› tümden reddine
itibar etmemifltir. Bunun yerine, Bleier’e iflkence edildi¤ine tan›k olan di¤er mahpuslardan
elde etti¤i delillerle, Uluslararas› Medeni ve Siyasi Haklar Sözlemesi’nin 7. maddesinin
ihlal edilerek Bleier’a iflkence edildi¤i ve Uruguay yetkililerinin, Uluslararas› Medeni
ve Siyasi Haklar Sözlemesi’nin 6. Maddesini ihlal ederek Bleier’i öldürdüklerine inanmak
için ciddi nedenler bulundu¤u sonucuna varm›flt›r. Komite Uruguay Hükümetinden, Bleier’in
ölümünden, kaybolmas›ndan ve ona kötü muamele edilmesinden sorumlu olabilecek
herkesi adalet önüne ç›kartmas›n› ve ölümü nedeniyle Bleier’in ailesine tazminat ödenmesini
istemifltir.
Bir baflka örnek, ‹nsan Haklar› Komitesi’nin Nisan 1985’te, Surinam’da yönetimde olan askeri
liderin 15 muhalifinin Aral›k 1982’deki keyfi infaz›n›n, Sözleflme’nin 6(1) maddesinin kas›tl›
ihlali oldu¤u sonucuna varmas›d›r. Komite, Hükümetin infazlar›n soruflturulmas›na yönünde
etkili ad›mlar atmas›n›, sorumlu kiflileri adalet önüne getirmesini, ailelere tazminat
ödemesinin ve bundan sonras› için yaflama hakk›n›n korunmas›n›n temin edilmesini talep etmifltir.
5/
5. ‹flkenceye Karfl› Komite
‹flkence ve Di¤er Zalimane, ‹nsanl›k D›fl› veya Afla¤›lay›c› Muamele ve Cezalara Karfl› Sözleflme’nin
uygulanmas›, yüksek ahlaki niteliklere sahip ve insan haklar› alan›nda yetkinli¤i tan›nm›fl
on uzmandan oluflan ‹flkenceyi Önleme Komitesi taraf›ndan izlenecektir. Taraf Devletler,
Sözleflme’nin 19. maddesine göre, Sözleflme çerçevesinde ald›klar› önlemler hakk›nda, Birleflmifl
Milletler Genel Sekreteri arac›l›¤›yla, Komite’ye rapor sunarlar. Komite, her bir raporu
de¤erlendirerek, gerekli hallerde genel yorumlar yapabilir ve bu bilgileri, Taraf Devletlere ve
Genel Kurul’a sundu¤u y›ll›k raporlara dahil edebilir.
15
137

Under article 20 of the Convention, if the Committee receives reliable information which
appears to it to contain well-founded indications that torture is being systematically practised
in the territory of a State Party, the Committee invites that State Party to co-operate in the examination
of the information and to this end to submit observations with regard to the information
concerned. The Committee may, if it decides that this is warranted, designate one or
more of its members to make a confidential inquiry and to report to the Committee urgently.
In agreement with that State Party, such an inquiry may include a visit to its territory.
After examining the findings of its member or members submitted to it, the Committee
transmits these findings to the State Party concerned together with any comments or suggestions
which seem appropriate in view of the situation.
All the proceedings of the Committee under article 20 are confidential and, at all stages of
the proceedings, the co-operation of the State Party is sought. After such proceedings have been
completed, the Committee may, after consultations with the State Party concerned, decide
to include a summary account of the results of the proceedings in its annual report to the other
States Parties and to the General Assembly.
6. Committee on Crime Prevention and Control
The General Assembly in its resolution 35/172 of 15 December 1980 requested the Secretary-General
to report to the Committee on Crime Prevention and Control at its seventh session,
held at Vienna, from 15 to 24 March 1982, on the question of arbitrary or summary executions.
By resolution 36/22 of 9 November 1981, the Assembly requested the Committee to
examine that question with a view to making recommendations. Having reviewed the report
submitted by the Secretary-General (E/AC.57/1982/4 and Corr.1 and Add.1), the Committee
recommended to the Economic and Social Council the adoption of a resolution on arbitrary
or summary executions.
The Council, in its resolution 1983/24 of 26 May 1983, strongly condemned and deplored
the brutal practice of summary executions and decided that the Committee should further
study the question of death penalties that do not meet the acknowledged minimum legal guarantees
and safeguards, as contained in the International Covenant on Civil and Political
Rights and other international instruments.
The Committee at its eighth session, held at Vienna, from 21 to 30 March 1984, elaborated
a number of safeguards guaranteeing protection of the rights of those facing the death penalty.
The Council adopted the safeguards recommended by the Committee in resolution 1984/50,
annex, of 25 May 1984.
The Council, in its resolution 1986/10 of 21 May 1986, section VI, requested that the Secretary-General
should submit a report on extra-legal, arbitrary and summary executions to the
Committee on Crime Prevention and Control at its tenth session in 1988, held at Vienna, from
22 to 31 August 1988. The Secretary-General submitted a report entitled “Extra-legal, arbitrary
and summary executions and measures for their prevention and investigation”
(E/AC.57/1988/5). On the basis of discussion at the Committee, including statements made
by non-governmental organizations, 6/ [Statement submitted by the International Commission
of Jurists, a non-governmental organization in consultative status with the Economic and
Social Council, category II, and the International Human Rights Internship Program, a nongovernmental
organization in consultative status with the Economic and Social Council, roster
(E/AC.57/1988/NGO.4).] the Committee recommended to the Council the adoption of a
draft containing the Principles on the Effective Prevention and Investigation of Extra-Legal,
Arbitrary and Summary Executions. The Committee has been entrusted with the function of
periodically reviewing the implementation of these Principles.
138
16

Sözleflme’nin 20. maddesine göre; Komite, bir Taraf Devletin ülkesinde sistematik olarak iflkence
uyguland›¤›na iliflkin sa¤lam belirtilenr içerdi¤i izlenimi veren güvenilir bilgi edinirse,
Taraf Devleti bu bilginin incelenmesi için iflbirli¤ine ve bu amaçla söz konusu bilgiye iliflkin
görüfllerini sunmaya davet eder. Komite, gerekli oldu¤una karar verirse, bir veya birden fazla
üyesini, gizli bir soruflturma yapmak ve ivedilikle kendisine rapor etmek üzere görevlendirebilir.
Taraf Devletle anlafl›lmas› halinde, bu soruflturma bu ülkeye yap›lacak ziyareti de kapsayabilir.
Komite, üye veya üyelerin sundu¤u bulgular›n incelenmesinin ard›ndan, bu bulgular›, duruma
göre uygun görülen yorum ve önerileriyle birlikte ilgili taraf Devlete iletir.
Komite’nin 20. Madde çerçevesinde yürüttü¤ü tüm ifllemler gizlidir ve tüm aflamalarda Taraf
Devletin iflbirli¤i aran›r. Komite, ifllemlerin tamamlanmas›n›n ard›ndan, ilgili Taraf Devletle
istiflare ederek, ifllemlerin sonuçlar›n›n bir özetini Taraf Devletlere ve Genel Kurul’a sundu-
¤u y›ll›k raporuna dahil etmeye karar verebilir.
6. Suçun Önlenmesi ve Denetimi Komitesi
Genel Kurul, 35/172 say› ve 15 Aral›k 1980 tarihli karar›yla, Genel Sekreter’den 15-24 Mart
1982’de Viyana’da gerçekleflecek olan 7. dönem toplant›s›nda, Suçun Önlenmesi ve Denetimi
Komitesi’ne, keyfi ve yarg›s›z infazlar konusunda rapor sunmas›n› istemifltir. Genel Kurul,
36/22 say› ve 9 Kas›m 1981 tarihli karar›yla Komite’den, tavsiyelerini sunmak üzere konuyu
incelemesini istemifltir. Komite, Genel Sekreter taraf›ndan sunulan raporu (E/AC.57/1982/4
ve Corr.1 ve Add.1) gözden geçirerek, Ekonomik ve Sosyal Konsey’in keyfi ve yarg›s›z infazlar
konusunda bir karar almas›n› tavsiye etmifltir.
Konsey, 1983/24 say› ve 26 May›s 1983 tarihli karar›yla, hunhar bir uygulama niteli¤indeki
yarg›s›z infazlar› güçlü bir flekilde k›nam›fl ve teesüfle karfl›lad›¤›n› bildirmifl ve Komite’nin,
Uluslararas› Medeni ve Siyasi Haklar Sözleflmesi ile di¤er uluslararas› belgelerde yer
alan, kabul görmüfl asgari hukuki teminatlara ve koruma tedbirlerine uygun olmayan ölüm
cezalar› sorununu incelemeye devam etmesine karar vermifltir.
Komite, Viyana’da 21-30 Mart 1984’te gerçekleflen 8. Dönem toplant›s›nda, ölüm cezas›na
çarpt›r›lan kiflilerin haklar›n› korumay› temin edecek baz› koruma tedbirlerini ayr›nt›l› flekilde
incelemifltir. Konsey,1984/50 say› ve 25 May›s 1984 tarihli karar› ile Komite’nin tavsiye etti¤i
koruma tedbirlerini benimsemifltir.
Konsey, 1986/10 say› ve 21 May›s 1986 tarihli karar›n›n VI. Bölümünde, Genel Sekreter’den,
22-31 A¤ustos 1988 tarihlerinde gerçekleflecek 10. Dönem toplant›s›nda Suçun Önlenmesi
ve Denetimi Komitesi’ne sunulmak üzere hukuk d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlarla ilgili
bir rapor haz›rlamas›n› istemifltir. Genel Sekreter, “Hukuk d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlar
ve bunlar›n önlenmesi ve soruflturulmas›na iliflkin tedbirler” bafll›kl› raporunu
(E/AC.57/1988/5) sunmufltur. Sivil toplum örgütlerinin beyanlar› da dahil olmak üzere, 6/
Komite’de gerçekleflen tart›flmalara dayanarak, Komite Konsey’e, Hukuk D›fl›, Keyfi ve Yarg›s›z
‹nfazlar›n Etkili Biçimde Önlenmesi ve Soruflturulmas›na Dair ‹lkeler tasla¤›n› benimsemesini
tavsiye etmifltir. Komite, bu ‹lkeler’in uygulanmas›n› periyodik olarak incelemekle
görevlendirilmifltir.
17
139

7. United Nations congresses on the prevention of crime and the treatment of offenders
In 1980, the Sixth United Nations Congress on the Prevention of Crime and the Treatment
of Offenders in its Caracas Declaration 7/ [Sixth United Nations Congress on the Prevention
of Crime and the Treatment of Offenders, Caracas, Venezuela, 25 August-5 September
1980; Report prepared by the Secretariat (United Nations publication, Sales No. E. 81.
IV. 4), chap. I, sect. A.] stressed, inter alia, that “criminal policy and the administration of
justice should be based on principles that will guarantee the equality of everyone before
the law without any discrimination, as well as the effective right of defence and the existence
of judicial organs that are equal to the task of providing speedy and fair justice and
of ensuring greater security and protection of the rights and freedoms of all people”. In resolution
5 on extra-legal executions, the Congress called upon all Governments to take effective
measures to prevent extra-legal executions and urged all organs of the United Nations
dealing with questions of crime prevention and human rights to take all possible action
to bring such acts to an end.
In 1985, the Seventh United Nations Congress also adopted a resolution on extra-legal, arbitrary
and summary executions calling upon all Governments to take urgent and incisive action
to investigate such acts, wherever they may occur, to punish those found guilty and to take
all other measures necessary to prevent those practices. 8/ [Seventh United Nations Congress
on the Prevention of Crime and the Treatment of Offenders, Milan, 26 August – 6 September
1985: Report prepared by the Secretariat (United Nations publication, Sales No.
E.86.IV.1), chap. I, sect. E.]
B. International Labour Organisation
The Committee on Freedom of Association of the Governing Body of the International Labour
Organisation (ILO) reviews complaints alleging the executions of trade unionists around
the world. Regarding the deaths of Rudolf Vierra, Mark Pearlman, and Michael Hammer in
El Salvador, the ILO Committee requested that the Government of E1 Salvador transmit the
results of the judicial inquiry underway and pursue actively its investigations into these murders.
9/ [International Labour Office, Governing Body, Two Hundred and Eighteenth Report
of the Committee on Freedom of Association (GB.221/6/16), para. 390(c).]
C. Regional organizations
1. Inter-American Commission on Human Rights
The Inter-American Commission on Human Rights has taken an approach similar to the
Human Rights Committee of the United Nations in cases involving arbitrary executions. For
example, in Case No. 7481 of 8 March 1982, regarding executions by a military regiment in Bolivia
in 1980, the Inter-American Commission found violations of common article 3 of the Geneva
Conventions, which had been ratified by the Bolivian Government. The Commission recommended,
among other remedies, that the Bolivian Government “order a fuller and impartial
investigation to determine responsibility for the excess and abuses 10/ [Annual report of
the Inter-American Commission on Human Rights 1981-1982, OAS doc. OEA/Ser.L/V/II.57,
doc. 6, rev.1 (Washington, D.C., 1982), p. 36.]
140
18

7. Birleflmifl Milletler Suçun Önlenmesi ve Suçlular›n Tretman Kongreleri
1980’de toplanan Alt›nc› Birleflmifl Milletler Suçun Önlenmesi ve Suçlular›n Tretman› Kongresi,
Karakas Deklarasyonu’nda 7/ di¤erleri yan›nda, “ceza politikas› ve adaletin yürütülmesi,
herkesin ayr›mc›l›k yap›lmaks›z›n kanun önünde eflitli¤ini ve etkili savunma hakk›n› temin
edecek ilkelere ve h›zl› ve adil flekilde adaleti gerçeklefltirecek ve tüm insanlar›n hak ve
özgürlüklerini en üst düzeyde sa¤layacak ve koruyacak yarg› organlar›n›n varl›¤›na dayanmas›
...” gerekti¤ini vurgulam›flt›r. Kongre, hukuk d›fl› infazlara iliflkin 5 say›l› karar›nda, tüm
Hükümetleri hukuk d›fl› infazlar› önlemek için etkili önlemler almaya davet etmifl ve suçun
önlenmesi ve insan haklar› konular›yla ilgili tüm Birleflmifl Milletler organlar›n›, bu tür eylemleri
sona erdirmek için gerekenleri yapmaya ça¤›rm›flt›r.
1985’te toplanan Yedinci Birleflmifl Milletler Kongresi de, hukuk d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlara
iliflkin bir karar benimseyerek, tüm Hükümetleri nerede meydana gelirlerse gelsin,
suçlu bulunanlar› cezaland›rmak üzere bu tür eylemleri soruflturmak için ivedi ve kesin olarak
harekete geçmeye ve bu tür uygulamalar› önlemek için gerekli tüm di¤er tedbirleri almaya
davet etmifltir. 8/
B. Uluslararas› Çal›flma Örgütü
Uluslararas› Çal›flma Örgütü (UÇÖ) Yönetim Kurulu’na ba¤l› Örgütlenme Özgürlü¤ü Komitesi,
sendikac›lar›n infaz edildi¤ine iliflkin olarak dünyan›n her yanindan gelen iddialar› inceler.
UÇÖ, Rudolf Vierra, Mark Pearlman ve Michael Hammer’in ölümleri ile ilgili olarak El
Salvador Hükümeti’nden yürütülmekte olan kovuflturman›n sonuclar›n› kendilerine iletmelerini
ve cinayetlere iliskin olarak etkili bir kovuflturma yürütmelerini talep etmistir.
C. Bölgesel Örgütler
1. Amerikal›lararas› ‹nsan Haklar› Komisyonu
Amerikal›lararas› ‹nsan Haklar› Komisyonu, keyfi infazlarla ilgili olarak, Birleflmifl Milletler
‹nsan haklar› Komitesi’nin yaklafl›m›na benzer bir yaklafl›m› benimsemifltir. Örne¤in,
1980’de Bolivya’daki askeri rejim taraf›ndan gerçeklefltirilen infazlara iliflkin 8 Mart 1982 tarih
ve 7481 No.lu davada, Komisyon, Bolivya Hükümeti taraf›ndan onaylanan Cenevre Konvansiyonlar›n›n
ortak 3. maddesinin ihlal edildi¤ine karar vermifltir. Komisyon, infazlar›n sonuçlar›n›n
giderilmesine iliflkin yap›lmas› gerekenler aras›nda, Bolivya Hükümeti’nin “bu afl›r›l›k
ve kötülü¤ün sorumlular›n›n tespiti için tam ve tarafs›z bir soruflturma yapmas›...”n› tavsiye
etmifltir. 10/
19
141

In two landmark decisions, the Inter-American Court of Human Rights found the Government
of Honduras in violation of articles 4 (right to life); 5 (right to humane treatment); and 7
(right to personal liberty) of the American Convention on Human Rights. 11/ [For a general
overview of the question see E. R. Zafaroni, “The right to life and Latin Americanpenal systems”,
The Annals of the American Academy of Political and Social Science, Marvin E. Wolfgang,
ed., vol. 506, November 1989, pp. 57-67.] The Court in the Velasquez Rodriguez Case
and the Godinez Cruz Case, 12/ [See, Inter-American Court H.R., Velasquez Rodriguez Case,
Judgment of July 29, 1988, series C, No. 4; Inter-American Court H.R., Godinez Cruz Case,
Judgment of January 20, 1989, series C, No. 5.] ruled that in cases of “disappearances”, “the
duty [on the part of the Government of Honduras] to investigate facts of this type continues
as long as there is uncertainty about the fate of the person disappeared”, and ordered Honduras
to pay damages to the families of the victims.Furthermore, the Inter-American Court
adopted measures, taken in response to the assassination of two important witnesses, insisting
upon the protection of witnesses appearing as part of the investigation.
2. African Commission on Human and People’s Rights
The recently established African Commission on Human and People’s Rights, a subsidiary
body of the Organization of African Unity, has not yet considered any cases involving the arbitrary
deprivation of life. The Commission’s mandate stems from the African Charter of Human
and People’s Rights, which provides inter alia that the Commission may enter into written
communication with a State Party of the Charter when it is alleged by another State party
that the former has violated the provisions of the Charter.
3. European Commission on Human Rights
The European Commission on Human Rights has reviewed fewer cases involving the right
to life than the Inter-American Commission. In one case, Cyprus v. Turkey, the European
Commission considered whether the Turkish army had engaged in mass executions of civilians
at the time of the invasion of Cyprus. The Commission found sufficient eyewitnesses and
second-hand testimony from refugees to conclude that there were “strong indications of executions
committed on a substantial scale”.13/ [Cyprus v. Turkey, Apps. No. 6780/74 and
6950/75, Decision of 17 July 1976, European Human Rights Reports, 482 (1982).] The Committee
of Ministers took note of the Commission ‘s report an urged talks between the Greek and
Turkish communities on Cyprus, but took no further action on the matter.
142
20

Amerikal›lararas› ‹nsan Haklar› Komisyonu, dönüm noktas› niteli¤indeki iki önemli karar›nda,
Honduras Hükümeti’nin 4. maddeyi (yaflama hakk›), 5 maddeyi (insani muamele hakk›)
ve 7. maddeyi (kifli güvenli¤i hakk›) ihlal etti¤i sonucuna varm›flt›r. 11/ Mahkeme, Velasquez
Rodriguez ve Godinez Cruz davalar›nda, 12/ “kaybolmalar” söz konusu oldu¤unda,
“Honduras Hükümeti’nin bu olaylara iliflkin soruflturma görevinin, kay›p kiflilerin ak›betinin
ne oldu¤unun ortaya ç›kmad›¤› sürece devam etti¤i”ne hükmetmifl ve Honduras Hükümeti’nin
ma¤durlar›n ailelerine tazminat ödemesine karar vermifltir. Mahkeme ayr›ca, iki önemli
tan›¤a düzenlenen suikast›n ard›ndan, tan›klar›n korunmas›n›n soruflturman›n bir parças›
oldu¤unu belirterek, baz› tedbirler benimsemifltir.
2. Afrika ‹nsan ve Halklar›n Haklar› Komisyonu
Yak›n zamanda kurulan ve Afrika Birli¤i Örgütü’ne ba¤l› bir organ olan Afrika ‹nsan ve
Halklar›n Haklar› Komisyonu, henüz, yaflama hakk›ndan keyfi olarak mahrum b›rak›lma konusuna
iliflkin herhangi bir olguyu ele almam›flt›r. Komisyon’un yetkileri Afrika ‹nsan ve
Haklar›n Haklar› fiart› ile düzenlenmifltir ve fiart’a göre; bir Taraf Devlet’in di¤er bir Taraf
Devlet’in fiart’›n hükümlerini ihlal etti¤i iddias› üzerine, Komisyon, fiart’› ihlal etti¤i iddia edilen
Taraf Devletten yaz›l› aç›klama isteyebilir
3. Avrupa ‹nsan Haklar› Komisyonu
Avrupa ‹nsan Haklar› Komisyonu, Amerikal›lararas› ‹nsan Haklar› Komisyonuna k›yasla,
yaflama hakk›na iliflkin daha az say›da olguyu incelemifltir. Bir davada, K›br›s/Türkiye, Avrupa
‹nsan Haklar› Komisyonu K›br›s’›n iflgali s›ras›nda sivillerin Türk ordusu taraf›ndan toplu
olarak infaz edilip edilmedi¤ini incelemifltir. Komisyon, tan›k beyanlar› ile mültecilerden edinilen
duyuma dayal› tan›k beyanlar›, “önemli say›da infaz gerçekleflti¤i yönünde kuvvetli
göstergeler” oldu¤unu sonucuna varmak için yeterli görmüfltür. 13/ Bakanlar Komitesi, Komisyon’un
raporunu not etmifl ve K›br›s’taki Yunan ve Türk cemaatleri aras›nda görüflmelere
bafllanmas›n› talep etmifltir.
21
143

II. THE ELABORATION OF INTERNATIONAL
STANDARDS FOR EFFECTIVE PREVENTION OF EXTRA-LEGAL,
ARBITRARY AND SUMMARY EXECUTIONS
The need for an international scientific protocol for the investigation of deaths has been recognized
for several years. In 1979, the Danish Medical Group of Amnesty International expressed
a desire for established international rules for the completion of death certificates. In
1984, J. L. Thomsen observed that forensic medicine was being practised in different ways,
and that common guidelines and definitions would facilitate communications. 14/ [J. L.
Thomsen and others “Amnesty International and the forensic sciences”, American Journal for
Medical Pathology, vol. 5, No. 4 (December 1984), pp. 305-311.]
Non-governmental organizations emphasized the need for developing and adopting international
standards as a practical outcome of their missions to countries where extra-legal, arbitrary
and summary executions were alleged to take place. For example, an Amnesty International
mission to one country found in 1983 that the procedures of the authorities for recording
and investigating violent deaths were totally inadequate for determining the causes of
more than 40,000 deaths that had occurred between 1979 and 1984, or for identifying the parties
responsible. The procedures were even inadequate to determine the precise number of
these deaths.
Similarly, a delegation from the American Association for the Advancement of Science sent
to another country to assist in the identification of thousands of persons abducted or killed between
1976 and 1983 concluded that the identification of the remains was beyond the capabilities
of local institutions, and recommended the establishment of a national investigative centre
with well-trained forensic scientists and a director with independent investigative powers. The
delegation, however, was optimistic that even the identification of the remains of a small number
of the “disappeared” and a determination of the causes of their deaths could be a significant
deterrent if those responsible for the deaths could be identified and brought to justice.
Even when Governments order inquests, investigators often find it difficult to ascertain the
facts surrounding arbitrary executions. Eyewitness accounts may be hard to obtain because
witnesses fear reprisals or because the only witnesses were those conducting executions themselves.
Assassins often conceal their crimes by making their victims “disappear”. As a result,
bodies of victims are usually found months or years later, buried in shallow, unmarked graves.
Disposal in this manner often complicates identification of the body and determination of
the cause and manner of death. In some cases, the natural decomposition of the body’s soft
tissue erases evidence of trauma such as bruising, stab wounds or gunpowder burns. In others,
the perpetrators deliberately mutilate the person, either before or after death, in an attempt
to thwart identification or to intimidate others.
Most countries have a system for investigating the cause of death in cases with unusual or
suspicious circumstances. Such a procedure provides some reassurance that unexplained deaths
do not remain unexplained and that the perpetrator is tried by a competent court established
by law. In some countries, however, these procedures have broken down or have been
abused, particularly where the death may have been caused by the police, the army or other
government agents. In these cases, a thorough and independent investigation is rarely done.
Evidence that could be used to prosecute the offender is ignored or covered up, and those involved
in the executions go unpunished.
22
144

II. HUKUK DIfiI, KEYF‹ VE YARGISIZ ‹NFAZLARIN ETK‹L‹
B‹Ç‹MDE ÖNLENMES‹NE DA‹R ULUSLARARASI
STANDARTLARIN AYRINTILI OLARAK ‹NCELENMES‹
Ölüm vakalar›n›n soruflturulmas›na iliflkin bilimsel nitelikte uluslararas› bir protokole yönelik
ihtiyaç, birkaç y›ldan beri hissedilmektedir. Uluslararas› Af Örgütü Danimarka T›p Grubu,
1979’da, ölüm belgelerinin nas›l doldurulaca¤›na iliflkin yerleflik uluslararas› kurallara yönelik
iste¤ini ifade etmifltir. J. L. Thomsen 1984 y›l›nda, adli t›p uygulamalar›n›n farkl› flekillerde oldu¤unu
ve ortak yol gösterici kurallar ile tan›mlar›n, iletiflimi kolaylaflt›raca¤›n› gözlemlemifltir.
Sivil toplum örgütleri, hukuk d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlar›n gerçekleflti¤i iddia edilen ülkelere
yapt›klar› ziyaretler s›ras›nda ulaflt›klar› pratik bir sonuç olarak, uluslararas› standartlar›n
gelifltirilmesi ve benimsenmesi gere¤inin alt›n› çizmifllerdir. Örne¤in Uluslararas› Af Örgütü,
1983 y›l›nda bir ülkeye yapt›¤› ziyaret s›ras›nda, bu ülkede yetkililerin fliddet sonucu
meydana gelmifl ölümlerin kayd›n› tutma ve bunlar› soruflturma konusunda izledikleri usullerin
, 1979 ve 1984 y›llar› aras›nda gerçekleflen 40.000’in üzerindeki ölümün nedenlerini ortaya
ç›kartmak ve sorumlular›n› tespit etmek için tümüyle elveriflsiz oldu¤unu saptam›flt›r. Söz
konusu gerçekleflen ölümlerin tam say›s›n› saptamak için dahi elveriflsizdir.
Benzer flekilde, 1976 ve 1983 y›llar› aras›nda kaç›r›lm›fl veya öldürülmüfl olan binlerce kiflinin
kimlik tespitinin yap›lmas›na yard›m etmek üzere American Association For The Advancement
of Science taraf›ndan bir baflka ülkeye gönderilen delegasyon da, kimlik tespiti yapman›n,
yerel yetkililerin yetkinliklerinin ötesinde oldu¤u sonucuna varm›fl ve iyi e¤itilmifl adli
t›p uzmanlar› ve ba¤›ms›z soruflturma yetkilerine sahip bir yöneticiden oluflan bir ulusal soruflturma
merkezi kurulmas›n› tavsiye etmifltir. Ancak delegasyon, “kay›p kiflilerin” sadece az
bir k›sm›n›n da olsa, kimliklerinin tespit edilmesinin ve ölüm nedenlerinin belirlenmesinin,
bu ölümlerden sorumlu olanlar›n kimler oldu¤unun tespiti ve yarg› önüne ç›kar›labilmesi halinde,
oldukça cayd›r›c› olaca¤› konusunda iyimser oldu¤unu ifade etmifltir.
Hükümetler soruflturma emri verdiklerinde dahi, soruflturmay› yürüten kifliler s›kl›kla keyfi
infazlar›n gerçekleflti¤i koflullar hakk›nda delil elde etmekte zorlanmaktad›rlar. Tan›k ifadelerinin
elde edilmesi, tan›klar›n korkmalar› veya infaz› gerçeklefltirenlerin infaz›n yegane tan›klar›
olmalar› nedeniyle zor olabilmektedir. Suikastlar, ma¤durlar›n “kaybedilmesi” yoluyla suçun
gizlenmesini sa¤lamaktad›r. Sonuç olarak, ma¤durlar›n cesetleri genellikle aylar ya da y›llar
sonra, s›¤ ve iflaretlenmemifl mezarlarda bulunmaktad›r. Bu da, cesedin kimli¤inin belirlenmesinde
ve ölümün nedeni ve ne flekilde meydana geldi¤inin tespitini oldukça zorlaflt›rmaktad›r.
Baz› durumlarda, cesedin yumuflak dokular›n›n çürümesi nedeniyle s›yr›klar, kesici delici alet
yaralar› veya ateflli silah yan›¤› gibi travma delilleri yok olmaktad›r. Ma¤durun kimli¤inin tespit
edilmesini önlemek veya baflka kiflilere göz da¤› vermek için, ölümden önce veya sonra, failler
taraf›ndan ma¤durlar›n bedenlerinin parçalanmas› da görülen di¤er durumlardand›r.
Ço¤u ülke, ola¤and›fl› ve flüpheli flekilde meydana gelen ölüm olgular›n›n nedenlerini soruflturmak
üzere kurulmufl bir sisteme sahiptir. Bu usuller, nedeni bilinmeyen ölümlerin nedeninin
ortaya ç›kart›laca¤›n›n ve de faillerinin, kanunla kurulmufl bir mahkeme önünde yarg›lanaca¤›n›n
teminat›n› teflkil eder. Ancak, baz› ülkelerde, özellikle ölümlere polisin, askerin
veya baflka bir kamu görevlisinin neden oldu¤u durumlarda, bu usuller çi¤nenmekte veya suistimal
edilmektedir. Bu durumda, nadiren derinlemesine ve ba¤›ms›z flekilde soruflturma yürütülmektedir.
Suçlular hakk›nda dava aç›lmas› için kullan›labilecek deliller ya göz ard› edilmekte
ya da gizlenmekte ve infazlara kar›flan kimseler cezaland›r›lmaktan kurtulmaktad›r.
23
145

To address the need for developing uniform standards, the international community began
to formulate a set of principles and medicolegal standards for the investigation and prevention
of extra-legal, arbitrary and summary executions. That work, which dates back to the beginning
of the 1980s, made considerable advances with the preparation of the Principles on
the Effective Prevention and Investigation of Extra-Legal, Arbitrary and Summary Executions
recommended by the Committee on Crime Prevention and Control at its tenth session in Vienna
in 1988. The Principles set forth in annex I were adopted by the Economic and Social Council
in its resolution 1989/65, annex, of 24 May 1989 and endorsed by the General Assembly
in its resolution 44/162 of 15 December 1989.
It is hoped that observance of the provisions of the Principles will lead to a decrease of extra-legal,
arbitrary and summary executions in two ways. First, use of the adopted procedures
during death investigations should produce the evidence necessary for increased detection
and disclosure of other executions. The persons responsible for such executions can then
be held accountable through judicial or political sanctions. Secondly, adoption of the standards
will also provide international observers with guidelines to evaluate investigations of
suspicious deaths. Non-compliance with the standards can be publicized and pressure brought
against non-complying Governments, especially where extra-legal, arbitrary and summary
executions are believed to have occurred. If a Government refuses to establish impartial
inquest procedures in such cases, it might be inferred that the Government is hiding such
executions. The fear of condemnation by the international community may encourage government
compliance with the inquest standards, which, in turn, should reduce extra-legal, arbitrary
and summary executions.
An additional benefit of compliance with these standards is that a Government suspected
of involvement in an extra-legal, arbitrary and summary execution would have an opportunity
of satisfying the international community, as well as its own people, that it was not responsible
for the death of a particular person or persons. A Government’s compliance with these
standards, regardless of the outcome of an inquiry, may increase confidence in the rule of
law, including the commitment of Governments to human rights.
146
24

Uluslararas› toplum, ortak standartlar gelifltirilmesine yönelik ihtiyac› karfl›lanmas› için,
hukuk d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlar›n önlenmesi ve soruflturulmas›na yönelik bir dizi ilke ve
t›bbi sorumluluk standartlar› oluflturmaya bafllam›flt›r. 1980’lerin bafllar›n kadar uzanan bu çal›flmalar,
Hukuk D›fl›, Keyfi ve Yarg›s›z ‹nfazlar›n Etkili fiekilde Önlenmesi ve Soruflturulmas›na
Dair ‹lkeler’in haz›rlanmas› ile önemli bir ilerleme kaydetmifl ve bu ‹lkeler, Suçun Önlenmesi
ve Denetimi Komitesi taraf›ndan, Komite’nin 1988 y›l›nda Viyana’da gerçekleflen Onuncu
Dönem toplant›s›nda tavsiye edilmifltir. Ek I’de yer alan bu ‹lkeler, Ekonomik ve Sosyal
Konsey taraf›ndan 1989/65 say› ve 24 May›s 1989 tarihli karar› ile benimsenmifl ve Genel Kurul
taraf›ndan 44/162 say› ve 13 Aral›k 1989 tarihli karar›yla kabul edilmifltir.
Bu ‹lkeler’e uyulmas›n›n, iki yolla hukuk d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlar›n azalmas›na neden
olaca¤› ümit edilmektedir. ‹lk olarak, benimsenen bu usullerin ölümlere iliflkin soruflturma
yap›lmas› s›ras›nda kullan›lmas›, baflka infazlar›n meydana ç›kar›lmas› ve iffla edilmesi
için gerekli delilleri sa¤layacakt›r. Bu flekilde, infazlar› gerçeklefltirmifl kimselerin, yarg›sal veya
siyasal yapt›r›mlar yoluyla sorumluluklar›n›n ortaya konulabilmesi mümkün olabilecektir.
‹kinci olarak, bu standartlar›n benimsenmesi, uluslararas› gözlemcilerin flüpheli ölümlere iliflkin
yap›lan soruflturmalar› de¤erlendirmeleri s›ras›nda, onlara yol gösterecektir. Bu standartlara
uyulmamas› durumunda, özellikle hukuk d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlar›n gerçekleflti¤ine
inan›lan ülkeler bak›m›ndan, bu durum kamuya duyurularak, uymayan Hükümetlere karfl›
bask› arac› olarak kullan›labilecektir. E¤er bir Hükümet tarafs›z soruflturma usullerini benimsemekten
kaç›n›yorsa, Hükümetin bu nitelikteki infazlar› saklamaya çal›flt›¤› izlenimi do-
¤abilir. Uluslararas› toplum taraf›ndan k›nanma korkusu, Hükümetleri soruflturma standartlar›n›
benimsemeye teflvik edecek, bu da, hukuk d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlar›n azalmas›n›
sa¤layacakt›r.
Bu standartlara uyman›n bir baflka faydas› da; hukuk d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlarla iliflkisi
oldu¤undan flüphelenilen Hükümetlerin, kendi halklar›na oldu¤u kadar uluslararas›
topluma da, belli kifli veya kiflilerin ölümünden sorumlu olmad›klar›n› gösterme olana¤› tan›mas›d›r.
Soruflturman›n sonucu ne olursa olsun, bir Hükümetin bu standartlara uymas›,
hukukun üstünlü¤üne duyulan güveni ve Hükümetlerin insan haklar›na olan ba¤l›l›klar›n›
art›racakt›r.
25
147

III. MODEL PROTOCOL FOR A LEGAL INVESTIGATION OF
EXTRA-LEGAL ARBITRARY AND SUMMARY EXECUTIONS
(“MINNESOTA PROTOCOL”)
A. Introduction
Suspected extra-legal, arbitrary and summary executions can be investigated under established
national or local laws and can lead to criminal proceedings. In some cases, however, investigative
procedures may be inadequate because of the lack of resources and expertise or because
the agency assigned to conduct the investigation may be partial. Hence, such criminal
proceedings are less likely to be brought to a successful outcome.
The following comments may enable those conducting investigations and other parties,
as appropriate, to obtain some in-depth guidance for conducting investigations. Such guidance
in a general way, has been set out in the Principles on the Effective Prevention and Investigation
of Extra-Legal, Arbitrary and Summary Executions (see annex I, below, paragraphs
9-17). The guidelines set forth in this proposed model protocol for a legal investigation
of extra-legal, arbitrary and summary executions are not binding. Instead, the model protocol
is meant to be illustrative of methods for carrying out the standards enumerated in the
Principles.
By definition, this model protocol cannot be exhaustive as the variety of legal and political
arrangements escapes its application. Also, investigative techniques vary from country to country
and these cannot be standardized in the form of internationally adopted principles.
Consequently, additional comments may be relevant for the practical implementation of the
Principles.
Sections B and C of this model protocol contain guidelines for the investigation of all violent,
sudden, unexpected or suspicious deaths, including suspected extra-legal, arbitrary and
summary executions. These guidelines apply to investigations conducted by law enforcement
personnel and by members of an independent commission of inquiry.
Section D provides guidelines for establishing a special independent commission of inquiry.
These guidelines are based on the experiences of several countries that have established
independent commissions to investigate alleged arbitrary executions.
Several considerations should be taken into account when a Government decides to establish
an independent commission of inquiry. First, persons subject to an inquiry should be
guaranteed the minimum procedural safeguards protected by international law* [In particular,
all persons must be guaranteed the due process rights set forth in article 14 of the International
Covenant on Civil and Political Rights.] at all stages of the investigation. Secondly,
investigators should have the support of adequate technical and administrative personnel,
as well as access to objective, impartial legal advice to ensure that the investigation
will produce admissible evidence for later criminal proceedings. Thirdly, investigators should
receive the full scope of the Government’s resources and powers. Finally, investigators
should have the power to seek help from the international community of experts in law, medicine
and forensic sciences.
*) In particular, all persons must be guaranteed the due process rights set forth in article 14 of the International Covenant
on Civil and Political Rights
26
148

III. HUKUK DIfiI, KEYF‹ ve YARGISIZ ‹NFAZLARIN HUKUK‹
AÇIDAN SORUfiTURULMASINA ‹L‹fiK‹N MODEL PROTOKOL
(“M‹NNESOTA PROTOKOLÜ”)
A.Girifl
Hukuk d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infaz flüphesi, ulusal veya yerel ceza hukukuna uygun olarak
soruflturma yap›lmas› ve ceza yarg›lamas›na bafllanmas› ile sonuçlanabilir. Ancak baz› hallerde,
kaynak ve uzmanl›k eksikli¤i veya soruflturmay› yürütmekle görevli kiflinin tarafl› olmas›
soruflturman›n gerekti¤i gibi ifllemesini engeller. Bu durumda, cezai takibat›n baflar›l› flekilde
sonuçlanmas› olas›l›¤› azd›r.
Afla¤›da ifade edilen yorumlar, uygun oldu¤u ölçüde, soruflturmay› yürütenler ve di¤er
kifliler için, soruflturman›n yürütülmesine iliflkin ayr›nt›l› bir rehber niteli¤indedir. Hukuk
D›fl›, Keyfi ve Yarg›s›z ‹nfazlar›n Etkili fiekilde Önlenmesine ve Soruflturulmas›na Dair ‹lkeler,
rehber niteli¤indeki bu ilkeleri genel olarak ortaya koymufltur (bkz. ek 1, para. 9-17). Bu
örnek protokol ile, hukuk d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlar›n hukuki aç›dan soruflturulmas›na
iliflkin olarak yol gösterici nitelikteki bu kurallar ise, ba¤lay›c› nitelik tafl›mamaktad›r. Örnek
Protokol, ‹lkeler ile ortaya konulmufl standartlar›n uygulanmas›na iliflkin yöntemleri
göstermektedir.
Ancak, bu Örnek Protokol, yasal ve siyasi düzenlemelerin çeflitlili¤i nedeniyle, tüm durumlar›
kapsama olana¤›ndan yoksundur. Ayr›ca, soruflturma teknikleri ülkeden ülkeye de-
¤iflmektedir ve bunlar›n uluslararas› ilkelerin benimsenmesi yoluyla standardize edilmesi
mümkün de¤ildir. Bu nedenle, ‹lkeler’in pratikte uygulanmas›n› sa¤lamak üzere, ek yorumlar
yap›lmas› gerekli olmaktad›r.
Bu örnek Protokolün B ve C bölümleri, hukuk d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infaz flüphesi bulunan
haller de dahil olmak üzere, fliddet sonucu meydana gelmifl, ani, beklenmeyen veya flüpheli
tüm ölüm hallerinin soruflturulmas›na iliflkin yol gösterici kurallar içermektedir. Bu yol gösterici
kurallar, kanunu uygulamakla görevli kimseler ve ba¤›ms›z soruflturma komisyonlar›
üyelerine yöneliktir.
D bölümü, ba¤›ms›z nitelikte özel soruflturma komisyonlar› kurulmas›na iliflkin olarak yol
göstericidir. Bu kurallar, keyfi infazlar› soruflturmak üzere ba¤›ms›z komisyonlar kurmufl çeflitli
devletlerin tecrübelerine dayanmaktad›r.
Bir Hükümet ba¤›ms›z bir soruflturma komisyonu kurmaya karar verdi¤inde göz önünde
bulundurulmas› gereken baz› hususlar vard›r. ‹lk olarak, hakk›nda soruflturma yap›lacak kimseler,
soruflturman›n tüm aflamalar›nda, uluslararas› hukukun ? öngördü¤üusuli güvencelerden
yararland›r›lmal›d›r. ‹kinci olarak, soruflturmay› yürütenlerin, gerekli teknik ve idari personel
deste¤ine sahip olmas› ve soruflturma sonucunda elde edilecek delilin, cezai takibat›n
daha sonraki aflamalar›nda kullan›labilecek nitelikte olmas›n› temin etmek üzere, nesnel ve tarafs›z
hukuki görüfle erisme imkan› bulunmas› gerekmektedir. Üçüncü olarak, soruflturmay›
yürütenler, devletin tüm kaynak ve yetkilerinden yararlanabilmelidir. Son olarak, soruflturmay›
yürütenler hukuk, t›p ve adli t›p konular›nda, yabanc› uzmanlardan da yard›m isteme
yetkisine sahip olmal›d›rlar.
27
149

The fundamental principles of any viable investigation into the causes of death are competence,
thoroughness, promptness and impartiality of the investigation, which flow from paragraphs
9 and 11 of the Principles. These elements can be adapted to any legal system and
should guide all investigations of alleged extra-legal, arbitrary and summary executions.
B. Purposes of an inquiry
As set out in paragraph 9 of the Principles, the broad purpose of an inquiry is to discover
the truth about the events leading to the suspicious death of a victim. To fulfil this purpose,
those conducting the inquiry shall, at a minimum, seek:
a) To identify the victim;
b) To recover and preserve evidentiary material related to the death to aid in any potential
prosecution of those responsible;
c) To identify possible witnesses and obtain statements from them concerning the death;
d) To determine the cause, manner, location and time of death, as well as any pattern or
practice that may have brought about the death;
e) To distinguish between natural death, accidental death, suicide and homicide;
f) To identify and apprehend the person(s) involved in the death;
g) To bring the suspected perpetrator(s) before a competent court established by law.
C. Procedures of an inquiry
One of the most important aspects of a thorough and impartial investigation of an extra-legal,
arbitrary and summary execution is the collection and analysis of evidence. It is essential
to recover and preserve physical evidence, and to interview potential witnesses so that the circumstances
surrounding a suspicious death can be clarified.
1. Processing of the crime scene
Law enforcement personnel and other non-medical investigators should co-ordinate their
efforts in processing the scene with those of medical personnel. Persons conducting an investigation
should have access to the scene where the body was discovered and to the scene where
the death may have occurred:
a) The area around the body should be closed off. Only investigators and their staff should
be allowed entry into the area;
b) Colour photographs of the victim should be taken as these, in comparison with black
and white photographs, may reveal in more detail the nature and circumstances of the
victim’s death;
c) Photographs should be taken of the scene (interior and exterior) and of any other physical
evidence;
150
28

Ölümün gerçekleflme nedenlerine iliflkin iyi bir soruflturman›n temel ilkeleri, ‹lkeler’in 9 ve
11. maddelerinde de belirtildi¤i gibi yetkinlik, en üst düzeyde ihtimam gösterme, çabukluk ve
soruflturman›n tarafs›z biçimde yürütülmesidir. Bunlar, her hukuk sistemine dahil edilebilir
nitelikte olan ve hukuk d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infaz iddialar›na iliflkin tüm soruflturmalara hakim
olmas› gereken unsurlard›r.
B. Soruflturman›n amac›
“‹lkeler”in 9.maddesinde de belirtildi¤i üzere, soruflturman›n genel amac› kurban›n flüpheli
biçimde ölümüne neden olan olaylara iliflkin gerçe¤in ortaya ç›kart›lmas›d›r. Bu amaç do¤rultusunda
soruflturmay› yürütenler taraf›ndan asgari olarak yap›lmas› gerekenler flunlard›r:
a) Ölenin (kurban›n) kimli¤ini belirlemek;
b) Ölümle ilgili olan ve sorumlu(lar) hakk›nda yap›lacak cezai takibata yard›mc› olacak nitelikteki
tüm delilleri ortaya ç›karmak ve muhafaza etmek;
c) Olas› tan›klar›n kimliklerini tespit etmek ve ölüm olay› ile ilgili ifadelerini almak;
d) Ölümün nedenini, fleklini, yerini ve zaman›n›, ölümle sonuçlanan olaylar örüntüsünü ve
eylemleri belirlemek;
e) Do¤al ölüm, kaza sonucu ölüm , intihar ve cinayet aras›nda ay›r›m yapmak;
f) Ölüm olay›na kar›flm›fl kiflilerin kimli¤ini tespit etmek ve yakalamak;
g) fiüphelileri kanunla kurulmufl, yetkili mahkeme önüne ç›kartmak.
C. Soruflturmada Uygulanacak Usul
Hukuk d›fl›, keyfi ve yarg›s›z bir infazda tam ve tarafs›z bir soruflturman›n en önemli yönlerinden
biri, delillerin toplanmas› ve incelenmesidir. fiüpheli bir ölümu cevreleyen koflullar›n
ayd›nlat›labilmesi için, somut delillerin bulunmas›, korunmas› ve olas› tan›klarla görüflülmesi
gereklidir.
1. Olay Yeri ‹ncelemesi
Yasa uygulay›c›lar› ile soruflturmay› yürütmekle görevli di¤er kifliler, olay yerinin incelemesine
iliflkin çal›flmalar›n›, t›bbi personelin çal›flmalar›yla koordinasyon içinde yürüteceklerdir.Soruflturmay›
yürütenler, cesedin bulundu¤u yer ile ölümün gerçekleflmifl olabilece¤i
yeri inceleyebilmelidirler.
a) Cesedin bulundu¤u alan›n çevresi kapat›lmal›, sadece soruflturmay› yürütenler ve onlara
ba¤l› olarak çal›flanlar›n bu alana girmesine izin verilmelidir;
b) Ölenin (kurban›n) renkli foto¤raflar› çekilmelidir; zira bunlar siyah beyaz foto¤raflara
k›yasla , kurban›n ölümünün nedenleri ve ölümün gerçekleflti¤i koflullar hakk›nda daha
fazla detay gösterebilirler;
c) Olay yerinin (iç ve d›fl) ve di¤er tüm fiziki delillerin foto¤raflar› çekilmelidir;
29
151

d) A record should be made of the body position and condition of the clothing;
e) The following factors may be helpful in estimating the time of death:
i) Temperature of the body (warm, cool, cold);
ii) Location and degree of fixation of lividity;
iii) Rigidity of the body;
iv) Stage of its decomposition;
f) Examination of the scene for blood should take place. Any samples of blood, hair, fibres
and threads should be collected and preserved;
g) If the victim appears to have been sexually assaulted, this fact should be recorded;
h) A record should be made of any vehicles found in the area;
i) Castings should be made and preserved of pry marks, tyre or shoe impressions, or any
other impressions of an evidentiary nature;
j) Any evidence of weapons, such as guns, projectiles, bullets and cartridge cases, should
be taken and preserved. When applicable, tests for gunshot residue and trace metal detection
should be performed;
k) Any fingerprints should be located, developed, lifted and preserved;
l) A sketch of the crime scene to scale should be made showing all relevant details of the
crime, such as the location of weapons, furniture, vehicles, surrounding terrain, including
the position, height and width of items, and their relationship to each other;
m)A record of the identity of all persons at the scene should be made, including complete
names, addresses and telephone numbers;
n) Information should be obtained from scene witnesses, including those who last saw the
decedent alive, when, where and under what circumstances;
o) Any relevant paper, records or documents should be saved for evidentiary use and
handwriting analysis.
2. Processing of the evidence
a) The body must be identified by reliable witnesses and other objective methods;
b) A report should be made detailing any observations at the scene, actions of investigators
and disposition of all evidence recovered;
c) Property forms listing all evidence should be completed;
d) Evidence must be properly collected, handled, packaged, labelled and placed in safekeeping
to prevent contamination and loss of evidence.
152
30

d) Cesedin pozisyonu ve giysilerin durumu kaydedilmelidir;
e) Ölüm zaman›n›n belirlenmesinde afla¤›daki faktörlerden yararlan›labilir:
i) Vücut s›cakl›¤› (›l›k, serin, so¤uk)
ii) Ölü lekelerinin yeri ve sabitlenme düzeyi
iii) Ölü kat›l›¤›
iv) Dekompozisyon evresi
f) Olay yerinde kan lekeleri araflt›r›lmal›d›r. Her bir kan, k›l, lif ve iplik örnekleri toplanmal›
ve saklanmal›d›r;
g) E¤er cinsel sald›r› olas›l›¤› ortaya ç›karsa bu gerçek kaydedilmelidir;
h) Çevrede bulunan her bir araç kaydedilmelidir;
i) fiüphe uyand›racak her bir izin, tekerlek veya ayakkab› izleri ya da di¤er delil olabilecek
izlerin kal›b› al›narak muhafaza edilmelidir;
j) Tabancalar, mermi çekirdekleri, kurflunlar ve kovanlar gibi, kullan›lan silaha iliflkin her
delil toplanmal› muhafaza edilmelidir.Mümkünse, at›fl art›klar› ve metal izleri arama
testleri yap›lmal›d›r;
k) Her bir parmak izinin yeri belirlenmeli, iz görünür hale getirilmeli, örne¤i al›nmal› ve
muhafaza edilmelidir;
I) Olay (suç) yerinin ayr›nt›l› krokisi çizilmeli, silahlar›n, mobilyalar›n, tafl›tlar›n, çevre
arazinin yerleri, pozisyonlar›, yükseklik ve genifllikleri, birbiriyle iliflkilerini içerecek biçimde
gösterilmelidir;
m) Olay yerinde bulunan tüm insanlar›n kimlikleri, tam isimlerini, adreslerini, telefon numaralar›n›
içerecek biçimde kaydedilmelidir;
n) Olay yeri tan›klar›ndan öleni en son kimin canl› gördü¤ünün, nerede, ne zaman ve hangi
flartlar alt›nda gördü¤ünün bilgisini içerecek biçimde bilgi al›nmal›d›r;
o) Tüm ilgili ka¤›tlar, kay›tlar ve belgeler delil olarak kullan›lmak üzere ve el yaz›s› incelemesi
için saklanmal›d›r.
2. Delillerin ‹ncelenmesi
a) Ceset, uygun tan›klarla ve di¤er nesnel yöntemlerle kimliklendirilmelidir.
b) Olay yerine ait ayr›nt›l› gözlemleri, araflt›rmac›lar›n yapt›klar›n›, bulunan delillerin durumunu
içeren bir rapor düzenlenmelidir;
c) Tüm delillerin listesinin yap›ld›¤› özel formlar doldurularak tamamlanmal›d›r ;
d) Deliller usulüne uygun ve dikkatli bir biçimde toplanmal›, muamele edilmelipaketlenmeli,
etiketlenmeli ve bulaflma veya kaybolmay› önleyecek flekilde koruma alt›na al›nmal›d›r.
31
153

3. Avenues to investigation
a) What evidence is there, if any, that the death was premeditated and intentional, rather
than accidental? Is there any evidence of torture?
b) What weapon or means was used and in what manner?
c) How many persons were involved in the death?
d) What other crime, if any, and the exact details thereof, was committed during or associated
with the death?
e) What was the relationship between the suspected perpetrator(s) and the victim prior to
the death?
f) Was the victim a member of any political, religious, ethnic or social group(s), and could
this have been a motive for the death?
4. Personal testimony
a) Investigators should identify and interview all potential witnesses to the crime, including:
i) Suspects;
ii) Relatives and friends of the victim;
iii) Persons who knew the victim;
iv) Individuals residing or located in the area of the crime;
v) Persons who knew or had knowledge of the suspects;
vi) Persons who may have observed either the crime, the scene, the victim or the suspects
in the week prior to the execution;
vii) Persons having knowledge of possible motives;
b) Interviews should take place as soon as possible and should be written and/or taped.
All tapes should be transcribed and maintained;
c) Witnesses should be interviewed individually, and assurance should be given that any
possible means of protecting their safety before, during and after the proceedings will
be used, if necessary.
D. Commission of inquiry
In cases where government involvement is suspected, an objective and impartial investigation
may not be possible unless a special commission of inquiry is established. A commission
of inquiry may also be necessary where the expertise of the investigators is called into
question. This section sets out factors that give rise to a presumption of government complicity,
partiality or insufficient expertise on the part of those conducting the investigation.
Any one of these presumptions should trigger the creation of a special commission of inquiry.
It then sets out procedures that can be used as a model for the creation and function of
commissions of inquiry. The procedures were derived from the experience of major inquiries
that have been mounted to investigate executions or similarly grievous cases of human
rights violations.
154
32

3. Soruflturmaya Haz›rl›k
a) Ölümün kaza sonucu de¤il de, tasarlanarak ve kasdi bir fiil sonucunda meydana geldi-
¤ine iliflkin deliller var m›?varsa nelerdir ? ‹flkence yap›ld›¤›na dair herhangi bir delil
var m›?
b) Hangi silah ve araçlar, nas›l kullan›lm›fl?
c) Ölüm olay›na kar›flan kifli say›s› nedir?
d) Öldürme s›ras›nda ve buna iliflkin olarak ifllenen baflka bir suç daha varsa, bu suça iliflkin
ayr›nt›lar nelerdir?
e) Ölüm olay› öncesindeki dönemde, zanl› ile ma¤dur aras›ndaki iliflki nedir?
f) Ölen herhangi bir siyasi, dini, etnik veya sosyal grubun (veya gruplar›n)üyesi miydi ?,
bu durum ölüm için bir sebep oluflturmufl olabilir mi?
4. Tan›k beyanlar›n›n al›nmas›
a) Soruflturmay› yürütenler;
i) fiüpheliler,
ii) Ölenin (kurban›n) akraba ve arkadafllar›;
iii) Öleni (kurban›) tan›yan kifliler;
iv) Suçun ifllendi¤i yerde oturan veya orada bulunan kimseler,
v) fiüphelileri tan›yan veya onlar hakk›nda bilgisi olan kimseler,
vi) ‹nfazdan önceki hafta içinde suçu, suç yerini,öleni (kurban›) veya flüphelileri görmüfl
olabilecek kifliler;
vii) Suçun olas› nedenine iliflkin bilgisi olan kimseler de dahil olmak üzere, suça tan›kl›k
etmifl olabilecek tüm tan›klar›n kimli¤ini tespit ederek, bu kiflilerle yüzyüze görüflme
yapmal›d›r;
b) Yüzyüze görüflmeler en k›sa zamanda yap›lmal› ve yaz›l› ve/veya sesli olarak kaydedilmelidir.
Tüm ses kay›tlar› yaz›l› hale getirilir ve muhafaza edilir;
c) Her bir tan›kla tek tek görüflülmeli ve soruflturma öncesinde, s›ras›nda ve sonras›nda
güvenliklerinin sa¤lanmas› için gerekti¤inde her türlü tedbirin al›naca¤›n›n güvencesi
verilmelidir.
D. Soruflturma Komisyonu
Devletin suça kar›flt›¤› flüphesinin bulundu¤u hallerde, özel bir soruflturma komisyonu kurulmad›kça,
objektif ve tarafs›z bir soruflturman›n yürütülmesi mümkün olmayabilir. Uzmanl›k
gerektiren soruflturmalarda da, bir soruflturma komisyonu kurulmas› gerekebilir. Bu bölüm,
hangi hallerin devletin suça ifltirak etti¤i, tarafl› oldu¤u veya soruflturmay› yürütenlerin
yeterli uzmanl›¤a sahip olmad›¤› yönünde bir karineye iflaret etti¤ine iliflkindir. Bu karinelerden
herhangi birinin varl›¤›, özel bir soruflturma komisyonunun kurulmas›n› gerekli k›lar.. Bu
bölüm ayr›ca, soruflturma komisyonunun kurulmas› ve ifllemesine örnek olarak kullan›labilecek
usulleri de ortaya koymaktad›r. Bu usuller, infazlar›n veya benzeri di¤er a¤›r insan haklar›
ihlallerinin soruflturulmas› s›ras›nda edinilen deneyimlerle ortaya ç›km›flt›r.
33
155

Establishing a commission of inquiry entails defining the scope of the inquiry, appointing
commission members and staff, determining the type of proceedings to be followed and selecting
procedures governing those proceedings, and authorizing the commission to report on
its findings and make recommendations. Each of these areas will be covered separately.
1. Factors triggering a special investigation
Factors that support a belief that the Government was involved in the execution, and that
should trigger the creation of a special impartial investigation commission include:
a) Where the political views, religious or ethnic affiliation, or social status of the victim give
rise to a suspicion of government involvement or complicity in the death because of
any one or combination of the following factors:
i) Where the victim was last seen alive in police custody or detention;
ii) Where the modus operandi is recognizably attributable to government-sponsored
death squads;
iii) Where persons in the Government or associated with the Government have attempted
to obstruct or delay the investigation of the execution;
iv) Where the physical or testimonial evidence essential to the investigation becomes
unavailable.
b) As set out in paragraph 11 of the Principles, an independent commission of inquiry or
similar procedure should also be established where a routine investigation is inadequate
for the following reasons:
i) The lack of expertise; or
ii) The lack of impartiality; or
iii) The importance of the matter; or
iv) The apparent existence of a pattern of abuse; or
v) Complaints from the family of the victim about the above inadequacies or other
substantial reasons.
2. Defining the scope of the inquiry
Governments and organizations establishing commissions of inquiry need to define the
scope of the inquiry by including terms of reference in their authorization. Defining the commission’s
terms of reference can greatly increase its success by giving legitimacy to the proceedings,
assisting commission members in reaching a consensus on the scope of inquiry and
providing a measure by which the commission’s final report can be judged. Recommendations
for defining terms of reference are as follows:
a) They should be neutrally framed so that they do not suggest a predetermined outcome.
To be neutral, terms of reference must not limit investigations in areas that might uncover
government responsibility for extra-legal, arbitrary and summary executions;
156
34

Bir soruflturma komisyonu kurulmas›, soruflturman›n kapsam›n›n tespit edilmesini, komisyon
üye ve çal›flanlar›n›n atamas›n›, yap›lacak ifllemlerin belirlenmesini ve bu ifllemler s›ras›nda
izlenecek usulun seçilmesini ve komisyonun vard›¤› sonuçlar› rapor etmesi ve tavsiyelerde
bulunmas› için yetkilendirilmesini gerektirir. Bunlar›n herbiri ayr›ca incelenecektir.
1. Özel bir soruflturma yap›lmas›n› gerektiren durumlar
Devletin infaza ifltirak etti¤i yönündeki bir kanaati destekleyen ve özel ve tarafs›z bir soruflturma
komisyonu kurulmas›na neden olacak etmenler flunlar› kapsar:
a) Afla¤›daki bir veya birden fazla etmenin varl›¤› nedeniyle, ölenin (kurban›n) siyasi görüfllerinin,
dini veya etnik ba¤›n›n veya sosyal statüsünün, devletin suça kar›flt›¤› veya
ifltirak etti¤i flüphesine neden olmas›:
i) Ölenin (kurban›n) son olarak polis nezaretinde veya gözalt›nda görülmesi,
ii) Suçun ifllenme biçimi (Modus operandi) hükümet destekli ölüm birliklerininkine
atfedilebilecek benzerlikte oldu¤unda;
iii) Kamu görevlilerinin veya onlarla ba¤lant›s› olan kimselerin, infaza iliflkin soruflturmay›
engellemeye veya geciktirmeye teflebbüs etmeleri,
iv) Soruflturma için temel teflkil eden fiziksel deliller ile tan›k beyanlar›na ulafl›lmas›-
n›n imkans›zlaflmas›.
b) ‹lkeler’in 11. paragraf›nda da belirtildi¤i gibi, mutat nitelikte bir soruflturman›n, afla¤›da
say›lanlardan biri nedeniyle yetersiz oldu¤u hallerde, ba¤›ms›z bir soruflturma komisyonu
veya bu nitelikte baflka bir yap› kurulmal›d›r:
i) Yeterli uzmanl›¤›n olmamas›; veya
ii) Tarafs›zl›¤›n söz konusu olmamas›; veya
iii) Olay›n önemi; veya
iv) Bir ihlal örüntüsünün aç›k varl›¤›; veya
v) Ölenin (kurban›n) ailesinin, yukar›da say›lan yetersizliklere veya di¤er somut nedenlere
dayal› flikayetleri.
2. Soruflturma Kapsam›n›n Tan›mlanmas›
Soruflturma komisyonu kuran Devletlerin ve örgütlerin, komisyonu yetkilendiren sözleflme
metninde soruflturman›n kapsam›n› tan›mlamalar› flartt›r. Komisyon sözleflmesinin içeri-
¤inin tan›mlanmas›, yap›lacak ifllemlere meflruiyet kazand›rmak, komisyon üyelerinin soruflturman›n
kapsam› üzerinde görüfl birli¤i sa¤lanmas›na yard›m etmek ve komisyonun nihai
raporunun de¤erlendirmek için bir ölçüt sa¤lamak suretiyle komisyonun baflar›s›n› büyük ölçüde
art›rabilir. Sözleflme hükümlerinin tan›mlanmas› hususundaki tavsiyeler flunlard›r:
a) Soruflturman›n, sonucun önceden belirlendi¤i imalar›na neden olmamas› için yans›z biçimde
düzenlenmesi gerekir. Soruflturman›n yans›z olmas› için de, sözleflme hükümleri
soruflturmay› hukuk d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlarda Devlet sorumlulu¤unu ortaya koyabilecek
alanlarla s›n›rlamamal›d›r;
35
157

) They should state precisely which events and issues are to be investigated and addressed
in the commission’s final report;
c) They should provide flexibility in the scope of inquiry to ensure that thorough investigation
by the commission is not hampered by overly restrictive or overly broad terms of
reference. The necessary flexibility may be accomplished, for example by permitting the
commission to amend its terms of reference as necessary. It is important, however, that
the commission keep the public informed of any amendments to its charge.
3. Power of the commission
The principles set out in a general manner the powers of the commission. More specifically
such a commission would need the following:
a) To have the authority to obtain all information necessary to the inquiry, for example, for
determining the cause, manner and time of death, including the authority to compel testimony
under legal sanction, to order the production of documents including government
and medical records, and to protect witnesses, families of the victim and other sources;
b) To have the authority to issue a public report;
c) To have the authority to prevent the burial or other disposal of the body until an adequate
postmortem examination has been performed;
d) To have the authority to conduct on-site visits, both at the scene where the body was discovered
and at the scene where the death may have occurred;
e) To have the authority to receive evidence from witnesses and organizations located outside
the country.
4. Membership qualifications
Commission members should be chosen for their recognized impartiality, competence and
independence as individuals:
Impartiality. Commission members should not be closely associated with any individual,
government entity, political party or other organization potentially implicated in the execution
or disappearance, or an organization or group associated with the victim, as this may damage
the commission’s credibility.
Competence. Commission members must be capable of evaluating and weighing evidence,
and exercising sound judgement. If possible, commissions of inquiry should include individuals
with expertise in law, medicine, forensic science and other specialized fields, as appropriate.
Independence. Members of the commission should have a reputation in their community
for honesty and fairness.
5. Number of commissioners
The Principles do not contain a provision on the number of members of the commission,
but it would not be unreasonable to note that objectivity of the investigation and commission’s
findings may, among other things, depend on whether it has three or more members rather
than one or two. Investigations into extra-legal, arbitrary and summary executions should,
in general, not be conducted by a single commissioner. A single, isolated commissioner
will generally be limited in the depth of investigation he or she can conduct alone. In addition,
a single commissioner will have to make controversial and important decisions without
debate, and will be particularly vulnerable to governmental and other outside pressure.
158
36

) Hangi olaylar›n ve konular›n soruflturulaca¤› ve komisyonun nihai raporunda ele al›naca¤›
tam olarak ifade edilmelidir;
c) Çok k›s›tlay›c› ya da çok genifl sözleflme hükümlerinin, komisyonun bütünsel soruflturma
yürütmesini engellememesi için soruflturma kapsam› bir ölçüde esnek olmal›d›r. Gereken
esneklik, örne¤in, komisyona sözleflme hükümlerini gerekti¤inde de¤ifltirme izni
verilerek elde edilebilir. Ancak komisyonun göreviyle ilgili olarak yapt›¤› tüm de¤iflikliklerden
kamuoyunu haberdar etmesi flartt›r.
3. Komisyonun Yetkileri
Genel olarak ifade edilen ilkeler, komisyonun yetkilerini belirler. Komisyon spesifik olarak
afla¤›da belirtilen yetkilere ihtiyaç duyacakt›r:
a) Soruflturma için gerekli olan tüm bilgileri, örne¤in ölümün neden, nas›l ve ne zaman
gerçekleflti¤ine dair bilgileri elde etme yetkisine sahip olmak; bu yetki, hukuki yapt›r›mla
ifade vermeye zorlama, Devlet kay›tlar› ve t›bbi kay›tlar da dahil olmak üzere belgelerin
ortaya konmas›n› emretme ve tan›klar›, ma¤durun ailesini ve di¤er bilgi kaynaklar›n›
koruma yetkisini de içermelidir;
b) Kamuya aç›k bir rapor haz›rlama yetkisine sahip olmak;
c) Uygun koflullarda postmortem muayene yap›lana kadar cesedin gömülmesini ya da
baflka biçimde imhas›n› engelleme yetkisine sahip olmak;
d) Cesedin bulundu¤u ve ölümün gerçekleflmifl olabilece¤i yer de dahil olmak üzere, yerinde
(in situ) ziyaretlerde bulunma yetkisine dahip olmak;
e) Ülke d›fl›nda bulunan tan›klardan ve örgütlerden delil elde etme yetkisine sahip olmak.
4.Komisyon üyelerinin nitelikleri
Komisyon üyeleri, tarafs›zl›klar›, yetkinlikleri ve ba¤›ms›zl›klar› kabul görmüfl kiflilerden
seçilmelidir:
Tarafs›zl›k: Komisyon üyeleri, komisyonun güvenilirli¤ini olumsuz yönde etkileyebilece-
¤inden, infaz veya kaybedilmeye kar›flm›fl olmas› muhtemel herhangi bir kifli, kamu organ›,
siyasi parti ya da di¤er bir örgütle ve ma¤durun ba¤lant›l› oldu¤u bir örgüt veya grupla yak›n
iliflki içinde olmamal›d›r.
Yetkinlik : Komisyon üyeleri delilleri de¤erlendirme, inceleme ve sa¤lam bir muhakemede
bulunma yetene¤ine sahip olmal›d›r. E¤er mümkünse, soruflturma komisyonu üyeleri hukuk,
t›p, adli t›p ve gerekli di¤er uzmanl›k alanlar›ndan kiflilerden oluflmal›d›r.
Ba¤›ms›zl›k: Komisyon üyeleri, kendi topluluklar› içinde dürüstlük ve adil kiflilikleri ile tan›nan
kifliler olmal›d›r.
5.Komisyon üyelerinin say›s›
‹lkeler, komisyon üyelerinin say›s›na iliflkin bir düzenleme içermemektedir; ancak, soruflturman›n
ve komisyonun bulgular›n›n nesnelli¤i, di¤er hususlar yan›nda, komisyonun bir ya
da iki üye yerine üç veya daha fazla üyesi olmas›na dayand›¤›n› belirtmek mant›ks›z olmayacakt›r.
Hukuk d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlara iliflkin soruflturmalar, genel olarak tek bir komisyon
üyesi taraf›ndan yürütülmemelidir.
Tek ve yal›t›lm›fl bir komisyon üyesinin tek bafl›na yürütece¤i soruflturman›n derinli¤i de
k›s›tl› kalacakt›r. Buna ek olarak, tek bafl›na çal›flan komisyon üyesi, çeliflkili ve önemli kararlar›
tart›flma yap›lmaks›z›n vermek zorunda olacak ve devletten veya di¤er d›fl kaynaklardan
gelen bask›lara karfl› savunmas›z olacakt›r.
37
159

6. Choosing a commission counsel
Commissions of inquiry should have impartial, expert counsel. Where the commission is
investigating allegations of governmental misconduct, it would be advisable to appoint counsel
outside the Ministry of Justice. The chief counsel to the commission should be insulated
from political influence, as through civil service tenure, or status as a wholly independent
member of the bar.
7. Choosing expert advisors
The investigation will often require expert advisors. Technical expertise in such areas as
pathology, forensic science and ballistics should be available to the commission.
8. Choosing investigators
To conduct a completely impartial and thorough investigation, the commission will almost
always need its own investigators to pursue leads and to develop evidence. The credibility of
an inquiry will be significantly enhanced to the extent that the commission can rely on its own
investigators.
9. Protection of witnesses
a) The Government shall protect complainants, witnesses, those conducting the investigation,
and their families from violence, threats of violence or any other form of intimidation;
b) If the commission concludes that there is a reasonable fear of persecution, harassment,
or harm to any witness or prospective witness, the commission may find it advisable:
i) To hear the evidence in camera;
ii) To keep the identity of the informant or witness confidential;
iii) To use only such evidence as will not present a risk of identifying the witness;
iv) To take any other appropriate measures.
10. Proceedings
It follows from general principles of criminal procedure that hearings should be conducted
in public, unless in camera proceedings are necessary to protect the safety of a witness. In camera
proceedings should be recorded and the closed, unpublished record kept in a known location.
Occasionally, complete secrecy may be required to encourage testimony, and the commission
will want to hear witnesses privately, informally and without recording testimony.
160
38

6.Komisyon dan›flmanlar›n›n seçimi
Soruflturma komisyonlar›n›n tarafs›z, uzman hukuk dan›flmanlar› olmal›d›r. Komisyonun,
devletin hukuka ayk›r› davrand›¤›na iliflkin bir iddiay› soruflturdu¤u durumlarda, dan›flman›n
Adalet Bakanl›¤› d›fl›ndan atanmas› tavsiye olunur. Komisyon bafldan›flman›n›n, siyasi etkilerden
ar›nm›fl, örne¤in kamu hizmeti gören ba¤›ms›z bir kifli veya tümüyle ba¤›ms›z bir Baro
mensubu olmas› gerekir.
7.Uzman dan›flmanlar›n seçimi
Soruflturmada s›k s›k uzman dan›flmanlara gereksinim duyulacakt›r. Komisyona, patoloji,
adli bilim ve balistik alanlar›n› da kapsayacak flekilde teknik uzmanlar sa¤lanmal›d›r.
8.Soruflturmac›lar›n seçimi
Komisyon, tamam›yla tarafs›z ve derinlikli bir soruflturma yürütebilmek için, hemen her
zaman, ipuçlar›n› takip etmek ve delillere ulaflmakla görevli, kendisi için soruflturmay› yürütecek
kiflilere ihtiyaç duyacakt›r. Soruflturman›n güvenilirli¤i, komisyon kendi ad›na soruflturmay›
yürüten kiflilere güvenebildi¤i ölçüde artacakt›r.
9.Tan›klar›n güvenli¤inin sa¤lanmas›
a) Devlet baflvurucular›, tan›klar›, soruflturmay› yürütenleri ve bunlar›n ailelerini fliddetten,
fliddet tehdidinden veya herhangi bir gözda¤›ndan korumakla sorumludur;
b) Komisyon tan›klara ya da olas› tan›klara yönelik bask›, sald›r›, taciz veya baflka bir tür
zarar riski oldu¤una karar verirse flu tavsiyelerde bulunabilir:
i) kan›tlar› gizli olarak dinleme;
ii) bilgi veren kiflinin ya da tan›¤›n kimli¤ini gizli tutma;
iii) sadece, tan›¤›n kimli¤ini ortaya ç›karma riski tafl›mayacak delilleri kullanma;
iv) uygun olan tüm önlemleri alma.
10.‹fllemler
Tan›¤›n güvenli¤i için gizli oturum yap›lmas› gereken durumlar d›fl›nda duruflmalar genel
ceza usulü ilkelerine uygun olarak kamuya aç›k yap›lmal›d›r. Gizli duruflmalar kamuoyuna
kapal› yap›lmal› ve oturumun kay›tlar› tutularak, görüflme raporu yay›nlanmadan bilinen bir
yerde tutulmal›d›r.
Kimi zaman, ifade vermeyi teflvik etmek için tam bir gizlilik gerekebilir ve komisyon, tan›klar›
özel olarak, gayri resmi ve beyanlar› kaydetmeden dinlemek isteyebilir.
39
161

11. Notice of inquiry
Wide notice of the establishment of a commission and the subject of the inquiry should be
given. The notice should also include an invitation to submit relevant information and/or
written statements to the commission, and instructions to persons wishing to testify. Notice
can be disseminated through newspapers, magazines, radio, television, leaflets and posters.
12. Receipt of evidence
Power to compel evidence. As emphasized in Principle 10 (see annex I), commissions of inquiry
should have the power to compel testimony and production of documents: in this context,
Principle 10 refers to “the authority to oblige officials” allegedly involved in extra-legal,
arbitrary and summary executions. Practically, this authority may involve the power to impose
fines or sentences if the Government or individuals refuse to comply.
Use of witness statements. Commissions of inquiry should invite persons to testify or submit
written statements as a first step in gathering evidence. Written statements may become
an important source of evidence if their authors become afraid to testify, cannot travel to proceedings,
or are otherwise unavailable.
Use of evidence from other proceedings. Commissions of inquiry should review other proceedings
that could provide relevant information. For example, the commission should obtain
the findings from an inquest into cause of death, conducted by a coroner or medical examiner.
Such inquests generally rely on postmortem or autopsy examinations. A commission of
inquiry should review the inquest and the results of the autopsy presented to the inquest to
determine if they were conducted thoroughly and impartially. If the inquest and autopsy were
so conducted, the coroner’s findings are entitled to be given great weight.
13. Rights of parties
As mentioned in Principle 16, families of the deceased and their legal representatives shall
be informed of, and have access to, any hearing and to all information relevant to the investigation,
and shall be entitled to present evidence. This particular emphasis on the role of the
family as a party to the proceedings implies the specially important role the family’s interests
play in the conduct of the investigation. However, all other interested parties should also have
the opportunity at being heard. As mentioned in Principle 10, the investigative body shall
be entitled to issue summons to witnesses, including the officials allegedly involved and to
demand the production of evidence. All these witnesses should be permitted legal counsel if
they are likely to be harmed by the inquiry, for example, when their testimony could expose
them to criminal charges or civil liability. Witnesses may not be compelled to testify against
themselves regarding matters unrelated to the scope of inquiry.
There should be an opportunity for the effective questioning of witnesses by the commission.
Parties to the inquiry should be allowed to submit written questions to the commission.
162
40

11.Soruflturman›n duyurulmas›
Bir soruflturma komisyonunun kuruldu¤u ve soruflturman›n konusu, genifl biçimde duyurulmal›d›r.
Duyuru, komisyona konuyla ilgili bilgi ve/veya yaz›l› beyanda bulunulmas› için
kamuoyuna aç›k daveti ve tan›kl›k etmek isteyenler için yol gösterici bilgileri de içermelidir.
Duyuru gazeteler, dergiler, broflürler ve afifllerle yap›labilir.
12. Delillerin toplanmas›
Delil ibraz etmeye zorlama yetkisi. ‹lke 10’da vurguland›¤› üzere (bkz. Ek I), soruflturma
komisyonlar›n›n, tan›kl›k edilmesine zorlama ve belgelerin ibraz edilmesini sa¤lama yetkileri
olmal›d›r: bu ba¤lamda ‹lke 10, hukuk d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infaza kar›flm›fl oldu¤u iddia
edilen “devlet görevlilerini bilgi vermeye zorlama yetkisi”ne de de¤inmektedir. Pratikte bu
yetki, bu talebe uymayan Devlet görevlilerine ya da kiflilere para veya baflka cezalar verilmesi
yetkisini de içerebilir.
Tan›k ifadelerinin kullan›lmas›. Soruflturma komisyonu delil toplaman›n ilk ad›m› olarak,
kiflileri ifade vermeye ya da yaz›l› ifade sunmaya davet etmelidir. Kifli ifade vermekten çekiniyorsa,
sorgulama ifllemleri için seyahat edemiyorsa ya da kifliyle baflka bir flekilde görüflülmesi
mümkün de¤ilse, yaz›l› ifadeler önemli bir delil kayna¤› haline gelebilirler.
Di¤er ifllemlerden edinilen delillerin kullan›lmas›. Soruflturma komisyonu, konuyla ilgili
bilgi sa¤layabilecek baflka ifllemleri de gözden geçirmelidir. Örne¤in, komisyon, adli t›p uzman›
ya da di¤er bir hekim taraf›ndan, ölümün gerçekleflme nedenini saptamak üzere yap›-
lan tahkikat sonucunda ulafl›lan bulgular› da de¤erlendirmelidir. Bu tahkikatlar, ekseriyetle
ölüm sonras› incelemelere ve otopsilere dayan›r. Komisyonun, tahkikat sonucunda edinilen
bulgular› ve bu tahkikata esas teflkil eden otopsi sonuçlar›n›, bunlar›n derinlemesine ve tarafs›zca
yap›l›p yap›lmad›¤›n› tespit etmek üzere incelemesi gerekir. E¤er tahkikat ve otopsi gerekti¤i
gibi yürütülmüflse, adli t›p uzman›n›n bulgular›na büyük önem verilmelidir.
13. Taraflar›n haklar›
‹lke 16’da belirtildi¤i üzere, ölenin ailesi ve onlar›n hukuki temsilcileri, tüm duruflmalardan
ve bilgilerden haberdar edilmeli, duruflmalara girebilmeli, bilgilere ulaflabilmeli ve delil
sunmaya yetkili olmal›d›rlar. ‹fllemlerin bir taraf› olarak ölenin ailesinin rolüne verilen bu özel
önem, soruflturma yaparken onlar›n ç›karlar›n›n oynad›¤› önemli rolün gere¤idir. Ancak, di-
¤er tüm taraflar›n da dinlenme f›rsat› olmal›d›r. ‹lke 10’da belirtildi¤i gibi, soruflturmay› yürüten
birim, olaya kar›flm›fl oldu¤u iddia edilen görevliler de dahil olmak üzere bütün tan›klara
celp gönderme ve delillerin ibraz›n› talep etme hakk›na sahip olmal›d›r. Tan›klar›n, soruflturma
nedeniyle zarar görme ihtimali varsa; örne¤in, ifadeleri sonucu haklar›nda cezai
ifllem uygulanabilecekse veya hukuki sorumluluklar› do¤abilecekse, tüm tan›klar›n hukuki
dan›flmana baflvurmalar›na izin verilmelidir. Tan›klar, soruflturma kapsam›na girmeyen konularda
kendileri aleyhine ifade vermeye zorlanamaz.
Komisyonun tan›klar› etkin biçimde sorgulama f›rsat› olmal›d›r. Soruflturman›n taraflar›,
komisyona yaz›l› soru sorma hakk›na sahip olmal›d›r.
41
163

14. Evaluation of evidence
The commission shall assess all information and evidence it receives to determine its relevance,
veracity, reliability and probity. The commission should evaluate oral testimony based
upon the demeanour and overall credibility of the witness. Corroboration of evidence from several
sources will increase the probative value of such evidence. The reliability of hearsay evidence
from several sources will increase the probative value of such evidence. The reliability
of hearsay evidence must be considered carefully before the commission should accept it as
fact. Testimony not tested by cross-examination must also be viewed with caution. In camera
testimony preserved in a closed record or not recorded at all is often not subjected to crossexamination
and therefore may be given less weight.
15. The report of the commission
As stated in Principle 17, the commission should issue a public report within a reasonable
period of time. It may be added that where the commission is not unanimous in its findings,
the minority commissioner(s) should file a dissenting opinion.
From the practical experience gathered, commission of inquiry reports should contain the
following information:
a) The scope of inquiry and terms of reference;
b) The procedures and methods of evaluating evidence;
c) A list of all witnesses who have testified, except for those whose identities are withheld
for protection and who have testified in camera, and exhibits received in evidence;
d) The time and place of each sitting (this might be annexed to the report);
e) The background to the inquiry such as relevant social, political and economic conditions;
f) The specific events that occurred and the evidence upon which such findings are based;
g) The law upon which the commission relied;
h) The commission’s conclusions based upon applicable law and findings of fact;
i) Recommendations based upon the findings of the commission.
16. Response of the Government
The Government should either reply publicly to the commission’s report or should indicate
what steps it intends to take in response to the report.
164
42

14. Delillerin de¤erlendirilmesi
Komisyon, elde etti¤i tüm bilgileri ve delilleri, bu bilgi ve delillerin ilgi derecesini, güvenilirli¤ini
ve do¤rulu¤unu belirlemek üzere de¤erlendirmelidir. Komisyon, sözlü ifadeleri, tan›-
¤›n tutumunu ve genel olarak inand›r›c›l›¤›n› temel alarak de¤erlendirmelidir. Delillerin farkl›
kaynaklar taraf›ndan onaylanmas›, bunlar›n delil olarak de¤erini art›r›r. Farkl› kaynaklardan
gelen duyuma dayal› delillerin güvenilirli¤i, bu delillerin do¤ruluk de¤erini art›racakt›r.
Birçok kaynak taraf›ndan desteklenen duyum niteli¤indeki delillerin güvenilirli¤i, bunlar›n
delil olma de¤erini art›racakt›r. Kulaktan duyma delilleri olgu olarak kabul etmeden önce komisyon,
bu delilleri çok iyi gözden geçirip de¤erlendirmelidir. Çapraz sorguyla s›nanmam›fl
ifadeler de temkinle ele al›nmal›d›r. Gizli oturumlarda verilen ve kamuoyuna kapal› kay›tlarda
tutulan veya kaydedilmemifl tan›k ifadeleri için genellikle çapraz sorgu uygulanmad›¤›
için, bu tür ifadelere daha az de¤er verilebilir.
15. Komisyon raporu
Madde 17’de belirtildi¤i üzere, Komisyon makul bir zaman içinde kamuya aç›k bir rapor
yay›nlamal›d›r. Komisyon kararlar›nda oybirli¤i sa¤lanamad›ysa, az›nl›kta kalan komisyon
üyesi/üyeleri ayr›k görüfllerini bildirmelidir.
Edinilen tecrübelere göre, soruflturma komisyonunun raporlar› en az›ndan flu bilgileri içermelidir:
a) Soruflturman›n kapsam› ve hangi kurallara at›fta bulunarak soruflturman›n yap›ld›¤›,
soruflturman›n çerçevesi ;
b) Delilleri de¤erlendirmede kullan›lan usul ve yöntemler;
c) Korumak amac›yla kimlikleri gizli tutulan ve gizli ifade veren tan›klar hariç, tüm tan›klar›n
listesi;
d) Her oturumun zaman› ve yeri (rapora ek olarak verilebilir);
e) ‹lgili sosyal, siyasi ve ekonomik koflullar gibi soruflturman›n arka plan›;
f) Meydana gelen tek tek olaylar ve bulgular›n dayand›¤› deliller;
g) Komisyona yetki veren yasa;
h) Komisyonun, uygulanan hukuk ve bulgulara dayanarak vard›¤› sonuçlar;
i) Komisyonun bulgular›na dayanan tavsiyeler.
16. Hükümetin yan›t›
Devlet, komisyonun raporuna kamuya aç›k bir yan›t vermeli ya da rapora yan›t olarak atmay›
düflündü¤ü ad›mlar› belirtmelidir.
43
165

IV. MODEL AUTOPSY PROTOCOL
A. Introduction
Difficult or sensitive cases should ideally be the responsibility of an objective, experienced,
well-equipped and well-trained prosector (the person performing the autopsy and preparing
the written report) who is separate from any potentially involved political organization or entity.
Unfortunately, this ideal is often unattainable. This proposed model autopsy protocol includes
a comprehensive checklist of the steps in a basic forensic postmortem examination that
should be followed to the extent possible given the resources available. Use of this autopsy
protocol will permit early and final resolution of potentially controversial cases and will
thwart the speculation and innuendo that are fueled by unanswered, partially answered or
poorly answered questions in the investigation of an apparently suspicious death.
This model autopsy protocol is intended to have several applications and may be of value
to the following categories of individuals:
a) Experienced forensic pathologists may follow this model autopsy protocol to ensure a
systematic examination and to facilitate meaningful positive or negative criticism by later
observers. While trained pathologists may justifiably abridge certain aspects of the
postmortem examination or written descriptions of their findings in routine cases, abridged
examinations or reports are never appropriate in potentially controversial cases.
Rather, a systematic and comprehensive examination and report are required to prevent
the omission or loss of important details;
b) General pathologists or other physicians who have not been trained in forensic pathology
but are familiar with basic postmortem examination techniques may supplement
their customary autopsy procedures with this model autopsy protocol. It may also alert
them to situations in which they should seek consultation, as written material cannot
replace the knowledge gained through experience;
c) Independent consultants whose expertise has been requested in observing, performing
or reviewing an autopsy may cite this model autopsy protocol and its proposed minimum
criteria as a basis for their actions or opinions;
d) Governmental authorities, international political organizations, law enforcement agencies,
families or friends of decedents, or representatives of potential defendants charged
with responsibility for a death may use this model autopsy protocol to establish appropriate
procedures for the postmortem examination prior to its performance;
e) Historians, journalists, attorneys, judges, other physicians and representatives of the
public may also use this model autopsy protocol as a benchmark for evaluating an autopsy
and its findings;
f) Governments or individuals who are attempting either to establish or upgrade their medicolegal
system for investigating deaths may use this model autopsy protocol as a guideline,
representing the procedures and goals to be incorporated into an ideal medicolegal
system.
While performing any medicolegal death investigation, the prosector should collect information
that will establish the identity of the deceased, the time and place of death, the cause
of death, and the manner or mode of death (homicide, suicide, accident or natural).
44
166

IV.MODEL OTOPS‹ PROTOKOLÜ
A. Girifl
Zor ya da hassas olgular ideal olarak herhangi bir politik organizasyon ya da kurulufla ba¤l›
olmayan objektif, deneyimli, iyi donat›lm›fl, iyi e¤itilmifl, (procestor) (otopsiyi yapan ve yaz›-
l› raporu haz›rl›yan kifli)* sorumlulu¤unda olmal›d›r. Maalesef, bu ideale ço¤u kez ulafl›lam›-
yor. Önerilen bu otopsi protokolü, verili koflullara göre izlenmesi gereken temel adli t›bbi post
mortem incelemelerdeki basamaklar›n kapsaml› kontrol listesini (check list) içerir. Bu otopsi
protokolünün kullan›m› potnsiyel olarak tart›flmal› olgular›n erken ve nihai çözümünü mümkün
k›lacak ve flüpheli ölümlerin araflt›rmas›nda yan›tlanmam›fl, k›smen yan›tlanm›fl ya da az
yan›tlanm›fl sorularla alevlendirilen spekülasyon ve imalar› ortadan kald›racakt›r.
Bu model otopsi protokolü birçok uygulamay› içerir ve afla¤›daki belirtilen kifliler için de-
¤erli olabilir.
a) Deneyimli adli pataloglar sistematik incelemeyi sa¤lamak ya da daha sonra gözlemciler
taraf›ndan yap›lacak olumlu ya da olumsuz elefltirleri kolaylaflt›rmak için bu model
otopsi protokolünü izleyebilirler. Deneyimli pataloglar rutin olgularda postmortem muayenenin
belli yönlerini ya da bulgular›n›n yaz›l› tan›mlar›n› hakl› nedenlerle k›saltabilirlerken,
k›salt›lm›fl muayeneler ya da raporlar potansiyel olarak tart›flmal› olgular için
asla uygun de¤ildir. Dahas› sistematik ve kapsaml› muayene ve raporlar, önemli detaylar›n
unutulmas› veya kayb›n› önlemek için gereklidir;
b) Patologlar ve adli patoloji alan›nda e¤itilmemifl ama post mortem otopsi tekniklerini bilen
di¤er hekimler kendi al›fl›lm›fl otopsi usulllerindeki eksiklikleri bu model otopsi
protokolü ile tamamlayabilirler. Ayr›ca yaz›l› materyal deneyim yoluyla kazan›lan bilginin
yerini tutamayaca¤› için onlar› konsültasyona baflvurmalar› gereken durumlara karfl›
uyarabilir;
c) Bir otopsiyi izleme, uygulama veya tekrar gözden geçirmeleri için uzmanl›klar›na baflvurulan
ba¤›ms›z konsültanlar bu model otopsi protokolünü ve bu protokolde önerilen
minimum kriterleri, eylemlerine ya da görüfllerine dayanakl›k edecek kaynak olarak
gösterebilirler;
d) Hükümet yetkilileri, uluslararas› politik örgütler, yasa uygulay›c›s› kurulufllar, ölenlerin
aileleri ya da arkadafllar› bir ölümden dolay› suçlanan potansiyel daval›lar›n temsilcileri
postmortem incelemede uygun prosedürlerin sa¤lanmas› için otopsi ifllemi bafllamadan
önce bu model otopsi protokolünü kullanabilirler;
e) Tarihçiler, gazeteciler, avukatlar, yarg›çlar, di¤er hekimler ve kamu temsilcileri otopsiyi
ve onun bulgular›n› de¤erlendirmek için bir k›stas olarak bu otopsi protokolünü kullanabilirler;
f) Ölümleri araflt›rmak için adli t›p sistemlerini kurmak ya da adli t›p sistemlerinin kalitesini
yükseltmek için giriflimde bulunan hükümetler ya da bireyler, ideal bir adli t›p sistemine
dahil edilmifl usul ve amaçlar› temsil eden bir k›lavuz olarak bu protokolü kullanabilirler;
Herhangi bir ölümün adli t›bbi araflt›rmas› yap›l›yorken, adli tabip ölenin kimli¤ini, ölüm
zaman› ve yerini, ölüm nedenini, ölüm tarz›n› (cinayet, intihar, kaza ya da do¤al ölüm) saptayacak
bilgiyi toplamal›d›r.
*) Not buradan itibaren prosector karfl›l›¤› olarak adli tabip ifadesini kullanaca¤›z-çeviren).
45
167

It is of the utmost importance that an autopsy performed following a controversial death
be thorough in scope. The documentation and recording of the autopsy findings should be
equally thorough so as to permit meaningful use of the autopsy results (see annex II, below).
It is important to have as few omissions or discrepancies as possible, as proponents of different
interpretations of a case may take advantage of any perceived shortcomings in the investigation.
An autopsy performed in a controversial death should meet certain minimum criteria
if the autopsy report is to be proffered as meaningful or conclusive by the prosector, the
autopsy’s sponsoring agency or governmental unit, or anyone else attempting to make use of
such an autopsy’s findings or conclusions.
This model autopsy protocol is designed to be used in diverse situations. Resources such
as autopsy rooms, X-ray equipment or adequately trained personnel are not available everywhere.
Forensic pathologists must operate under widely divergent political systems. In addition,
social and religious customs vary widely throughout the world; an autopsy is an expected
and routine procedure in some areas, while it is abhorred in others. A prosector, therefore,
may not always be able to follow all of the steps in this protocol when performing autopsies.
Variation from this protocol may be inevitable or even preferable in some cases. It is suggested,
however, that any major deviations, with the supporting reasons, should be noted.
It is important that the body should be made available to the prosector for a minimum of
12 hours in order to assure an adequate and unhurried examination. Unrealistic limits or conditions
are occasionally placed upon the prosector with respect to the length of time permitted
for the examination or the circumstances under which an examination is allowed. When
conditions are imposed, the prosector should be able to refuse to perform a compromised examination
and should prepare a report explaining this position. Such a refusal should not be
interpreted as indicating that an examination was unnecessary or inappropriate. If the prosector
decides to proceed with the examination notwithstanding difficult conditions or circumstances,
he or she should include in the autopsy report an explanation of the limitations or impediments.
Certain steps in this model autopsy protocol have been emphasized by the use of boldface
type. These represent the most essential elements of the protocol.
B. Proposed model autopsy protocol
1. Scene investigation
The prosector(s) and medical investigators should have the right of access to the scene
where the body is found. The medical personnel should be notified immediately to assure that
no alteration of the body has occurred. If access to the scene was denied, if the body was altered
or if information was withheld, this should be stated in the prosector’s report.
A system for co-ordination between the medical and non-medical investigators (e.g. law
enforcement agencies) should be established. This should address such issues as how the prosector
will be notified and who will be in charge of the scene. Obtaining certain types of evidence
is often the role of the non-medical investigators, but the medical investigators who have
access to the body at the scene of death should perform the following steps:
a) Photograph the body as it is found and after it has been moved;
b) Record the body position and condition, including body warmth or coolness, lividity
and rigidity;
168
46

fiüpheli ölüm sonras› gerçeklefltirilecek bir otopsinin çok mükemmel ve kapsaml› olmas›
çok önemlidir. Otopsi sonuçlar›n›n belgeleri ve kay›tlar eflit biçimde mükemmel olmal›dir ki
otopsi sonuçlar› anlaml› biçimde kullan›labilsin.(Bak›n›z ek II ) Bir olgunun farkl› yorumlar›-
n› destekleyen kifliler araflt›rmada farkedilen her bir kusurun avantaj›n› kullanaca¤› için otopside
mümkün oldu¤u kadar az unutkanl›¤›n veya tutars›zl›¤›n olmas› önemlidir.
E¤er adli tabip, otopsiyi destekleyen kurulufl veya hükümet birimi, veya böyle bir otopsinin
bulgular›n› veya sonuçlar›n› kullanmak isteyen herkes taraf›ndan, sunulan otopsi raporu
anlaml› ve kesin olacaksa, flüpheli bir ölümde gerçeklefltilen otopsinin belirli minimum kriterlere
uymas› gereklidir.
Bu model otopsi protokolü çok farkl› koflullarda kullan›lmak üzere haz›rlanm›flt›r. Otopsi
odalar›, röntgen teçhizat› veya iyi e¤itilmifl personel gibi kaynaklar heryerde mevcut de¤ildir.
Adli patologlar çok de¤iflken politik sistemler alt›nda ifllerini yapabilmelidirler. Ayr›ca sosyal
ve dini gelenekler dünya çap›nda çok de¤iflkendir; baz› bölgelerde otopsi beklenen ve rutin
bir prosedür iken, di¤erlerinde çok ayk›r› i¤renilecek bir ifllemdir. Bu yüzden bir adli tabip
otopsiyi gerçeklefltirirken herzaman bu protokoldeki basamaklar›n tümünü izleyemeyebilir.
Baz› olgularda bu protokolden farkl› uygulamalar kaç›n›lmaz ya da tercih edilebilir bir durum
olabilir. Bu protokol önerilmifltir ancak, protokolden herhangi bir temel sapma oldu¤unda
destekleyici nedenleriyle birlikte kaydedilmelidir.
Yeterli ve acele edilmeden yap›lacak bir incelemeyi sa¤l›yabilmek için cesedin en az 12 saat
süreyle adli tabip incelemesine haz›r tutulmas› çok önemlidir. Adli tabip inceleme için izin
verilen zaman›n süresi veya incelemenin yap›lmas›na izin verilen koflullar ile ilgili olarak zaman
zaman gerçekçi olmayan s›n›rlamalar veya flartlar alt›nda tutulur.
Koflullar zorla kabul ettirildi¤inde adli tabip flerefini tehlikeye atan incelemeyi reddedebilmeli
ve bu durumu aç›klayan bir rapor haz›rlamal›. Böylesi bir ret, bir incelemenin gerekli olmad›¤›n›n
ya da uygun olmad›¤›n›n göstergesi anlam›nda yorumlanmamal›d›r.
E¤er adli tabip güç koflullara ya da flartlara karfl› koyamayarak incelemeye devam etmeye karar
verirse, otopsi raporunda k›s›tl›l›klar ve engeller hakk›nda bir aç›klamaya yer vermelidir.
Bu model otopsi protokolündeki baz› basamaklar koyu renkli harflerle yaz›larak vurgulanm›flt›r.
Bu k›s›mlar protokolun en gerekli ö¤elerini betimler.
B. Önerilen Model Otopsi Protokolü
1) Olay Yeri ‹ncelemesi
Adli tabip ve t›bbi araflt›rmac›lar cesedin bulundu¤u alana girme hakk›na sahip olmal›d›r.
Cesette herhangi bir de¤ifliklik meydana gelmemesini güvence altina almak için t›bbi personel
an›nda haberdar edilmelidir. Olay yerine girifl reddedildi¤inde, ceset de¤ifltirildi ya da bilgi
verilmediyse bu durum adli tabibin raporunda belirtilmelidir.
T›bbi ve t›p d›fl› (örne¤in yasa uygulay›c› kurulufllar) araflt›rmac›lar aras›nda koordinasyon
için bir sistem kurulmal›d›r. Bu sistem adli tabibin nas›l haberdar edilece¤i ve olay yerinde
kimin sorumlu olaca¤› gibi konular› belirtmelidir.. Belli tip kan›tlar› elde etmek genellikle
t›p d›fl› araflt›rmac›lar›n iflidir, fakat olay yerinde cesedin yan›na giren t›bbi araflt›rmac›lar afla-
¤›daki ad›mlar› izlemelidir:
a) Cesedi bulundu¤u flekilde ve hareket ettirildikten sonraki halinde foto¤raf› çekilmeli;
b) Cesedin pozisyonu ve koflulunu,vücut s›cakl›¤› ya da so¤uklu¤u, ölü lekeleri, ölü sertli¤ini
içerecek biçimde kaydedilmeli;
47
169

c) Protect the deceased’s hands, e.g. with paper bags;
d) Note the ambient temperature. In cases where the time of death is an issue, rectal temperature
should be recorded and any insects present should be collected for forensic entomological
study. Which procedure is applicable will depend on the length of the apparent
postmortem interval;
e) Examine the scene for blood, as this may be useful in identifying suspects;
f) Record the identities of all persons at the scene;
g) Obtain information from scene witnesses, including those who last saw the decedent alive,
and when, where and under what circumstances. Interview any emergency medical
personnel who may have had contact with the body;
h) Obtain identification of the body and other pertinent information from friends or relatives.
Obtain the deceased’s medical history from his or her physician(s) and hospital
charts, including any previous surgery, alcohol or drug use, suicide attempts and habits;
i) Place the body in a body pouch or its equivalent. Save this pouch after the body has been
removed from it;
j) Store the body in a secure refrigerated location so that tampering with the body and its
evidence cannot occur;
k) Make sure that projectiles, guns, knives and other weapons are available for examination
by the responsible medical personnel;
l) If the decedent was hospitalized prior to death, obtain admission or blood specimens
and any X-rays, and review and summarize hospital records;
m)Before beginning the autopsy, become familiar with the types of torture or violence that
are prevalent in that country or locale (see annex III).
2. Autopsy
The following Protocol should be followed during the autopsy:
a) Record the date, starting and finishing times, and place of the autopsy (a complex autopsy
may take as long as an entire working day);
b) Record the name(s) of the prosector(s), the participating assistant(s), and all other persons
present during the autopsy, including the medical and/or scientific degrees and
professional, political or administrative affiliations(s) of each. Each person’s role in the
autopsy should be indicated, and one person should be designated as the principal prosector
who will have the authority to direct the performance of the autopsy. Observers
and other team members are subject to direction by, and should not interfere with, the
principal prosector. The time(s) during the autopsy when each person is present should
be included. The use of a “sign-in” sheet is recommended;
c) Adequate photographs are crucial for thorough documentation of autopsy findings:
170
48

c) Ölenin ellerini örne¤in ka¤›t torba ile koruyup muahfaza edin;
d) Ortamdaki ›s›y› not edin. Ölüm zaman›n›n sorun oldu¤u vakalarda, rektal s›cakl›k kaydedilmelidir
ve mevcut olan herbir böcek adli entomolojik araflt›rma için toplanmal›d›r.
Uygulanabilir prosedür, belirgin postmortem evrenin uzunlu¤una ba¤l› olacakt›r;
e) Olay yerinde kan izi aray›n, bu flüphelerin belirlenmesinde yararl› olabilir;
f)) Olay yerindeki tüm kiflilerin kimliklerini kaydedin;
g) Olay yeri flahitlerinden maktülü en son canl› olarak kimin nerede ne zaman ve hangi
flartlar alt›nda gördü¤ünüde ö¤renecek flekilde bilgi edinin, cesetle temasta bulunmufl
olabilecek acil t›p personeli ile görüflün;
h) Cesedin kimli¤i ile ilgili bilgileri di¤er geçerli bilgileri arkadafl ve akrabalar›ndan elde
edin. Ölenin doktorundan ve hastane kay›tlar›ndan daha önceki herbir ameliyat›n›, alkol
ya da uyuflturucu kullan›p kullanmad›¤›n›, intihar giriflimi ya da al›flkanl›¤›n› ö¤renecek
biçimde t›bbi öyküsünü elde edin;
i) Cesedi, ceset torbas›na ya da benzeri materyale yerlefltirin, cesedi torbadan ç›kard›ktan
sonra torbay› saklay›n;
j) Cesedi güvenli bir so¤utucunun içine saklayarak cesedin ve cesetteki delillerin de¤iflerek
bozulmas›n› önleyin;
k) Mermilerin, ateflli silahlar›n, b›çaklar›n ve di¤er silahlar›n sorumlu t›bbi personel taraf›ndan
incelenmek üzere için haz›r edilmesi için gerekenin yap›ld›¤›ndan emin olun
l) E¤er maktül ölmeden önce hastaneye yat›r›ld›ysa hasta yat›fl kay›tlar›n›, kan örneklerini,
filmlerini elde edin ve hastane kay›tlar›n› inceleyerek özetleyin;
m)Otopsiye bafllamadan önce, o ülkede ya da bölgede hüküm süren iflkence ya da fliddet
tiplerinden haberdar olun (Bak›n›z ekler III).
2. Otopsi
Afla¤›daki protokol otopsi esnas›nda izlenmelidir:
a) Tarih, bafllama ve bitifl zaman›n› ve otopsi yerini kaydedin (karmafl›k bir otopsi tüm bir
ifl günü boyunca sürebilir.)
b) Otopsiye kat›lan adli tabiplerin, yard›mc›lar›n›n ve otopsi s›ras›nda mevcut olan herkesin
isimlerini ve t›bbi ve/veya ya da bilimsel derecelerini ve her birinin mesleki politik
ve idari iliflkilerini kapsayacak biçimde kaydedin. Otopsideki herbir kiflinin rolü belirtilmeli
ve bir kifli otopsinin yap›lmas›n› yönetecek otoriteye sahip, bafl adli tabip olarak
atanmal›d›r. Gözlemciler ve di¤er ekip üyeleri bafl adli tabip taraf›ndan yönlendirilirmeli
ve bafl adli tabibe müdahale etmemeliler. Otopsi s›ras›nda haz›r bulunan kiflilerin bulunma
süreleri belirtilmelidir. Burada bir imza cetvelinin kullan›lmas› önerilir;
c) ‹yi çekilmifl foto¤raflar otopsi bulgular›n›n tam dökümantasyonu için kritik öneme sahiptir:
49
171

i) Photographs should be in colour (transparency or negative/print), in focus, adequately
illuminated, and taken by a professional or good quality camera. Each photograph
should contain a ruled reference scale, an identifying case name or number,
and a sample of standard grey. A description of the camera (including the lens
“f-number” and focal length), film and the lighting system must be included in the
autopsy report. If more than one camera is utilized, the identifying information
should be recorded for each. Photographs should also include information indicating
which camera took each picture, if more than one camera is used. The identity
of the person taking the photographs should be recorded;
ii) Serial photographs reflecting the course of the external examination must be included.
Photograph the body prior to and following undressing, washing or cleaning
and shaving;
iii) Supplement close-up photographs with distant and/or immediate range photographs
to permit orientation and identification of the close-up photographs;
iv) Photographs should be comprehensive in scope and must confirm the presence of
all demonstrable signs of injury or disease commented upon in the autopsy report;
v) Identifying facial features should be portrayed (after washing or cleaning the
body), with photographs of a full frontal aspect of the face, and right and left profiles
of the face with hair in normal position and with hair retracted, if necessary, to
reveal the ears;
d) Radiograph the body before it is removed from its pouch or wrappings. X-rays should
be repeated both before and after undressing the body. Fluoroscopy may also be performed.
Photograph all X-ray films;
i) Obtain dental X-rays, even if identification has been established in other ways;
ii) Document any skeletal system injury by X-ray. Skeletal X-rays may also record anatomic
defects or surgical procedures. Check especially for fractures of the fingers,
toes and other bones in the hands and feet. Skeletal X-rays may also aid in the identification
of the deceased, by detecting identifying characteristics, estimating age
and height, and determining sex and race. Frontal sinus films should also be taken,
as these can be particularly useful for identification purposes;
iii) Take X-rays in gunshot cases to aid in locating the projectile(s). Recover, photograph
and save any projectile or major projectile fragment that is seen on an X-ray.
Other radio-opaque objects (pacemakers, artificial joints or valves, knife fragments
etc.) documented with X-rays should also be removed, photographed and saved;
iv) Skeletal X-rays are essential in children to assist in determining age and developmental
status;
172
50

i) Foto¤raflar renkli olmal› (saydam ya da negatif/print) netlik ayar› iyi olmal›, yeterli
ayd›nlat›lmal› ve profosyonel ya da iyi bir kalitede bir foto¤raf makinas›yla çekilmeli.
Herbir foto¤raf üzerinde santimetreli cetvel bulunan bir referans cetveli,
vakan›n kimlik ismi veya numaras› ve renk skalas› içermelidir. Otopsi raporuna foto¤raf
makinas›n›n mercek odak numaras› ve odak uzunlu¤unu da içeren bir tarifi,
film, ve ›fl›kland›rma hakk›nda bilgi eklenmelidir. E¤er birden fazla foto¤raf makinas›
kullan›l›rsa herbiri hakk›ndaki teknik bilgi rapora kaydedilmelidir. E¤er birden
fazla foto¤raf makinas› kullan›l›rsa herbir foto¤rafda hangi makinayla çekildi-
¤ine dair bilgi olmal›d›r. Ayr›ca foto¤raf› çeken kiflinin kimlik bilgileri de kaydedilmelidir.
ii)
D›fl muayene sürecini yans›tan seri foto¤raflar rapora dahil edilmelidir. Ceset elbiseleri
ç›kar›lmadan önce, elbiseler ç›kar›ld›ktan, temizlendikten veya y›kand›ktan
ve trafl edildikten sonra foto¤raflanmal›d›r;
iii) Yak›n plan foto¤raflar›n kime ait oldu¤unun ve nereden çekildi¤inin belirlenebilmesi
için yak›n plan foro¤raflar› uzak mesafe ve/veya orta mesafeden foto¤raflarla
destekleyin;
iv) Foto¤raflar otopsi hedefini kapsay›c› biçimde olmal› ve otopsi raporunda yorumlanan
tüm yara veya hastal›klar›n gösterilebilir izlerinin varl›¤›n› teyid edici olmal›d›r;
v) Kifliye özgü yüz özellikleri (vücut y›kand›ktan ya da temizlendikten sonra) ön cepheden,
sa¤ ve sol cepheden flaçlar normal halindeyken ve gerekirse kulaklar› ortaya
ç›karmak için saçlar geri at›larak portre fleklinde foto¤raflanmal›d›r;
d) Ceset ceset torbas›ndan ya da sarg›lar›ndan ç›kar›lmadan önce tüm vücut röntgenini çekin.
Cesed elbiselerinden ar›nd›r›lmadan önce ve sonra röntgen çekimini tekrarlay›n.
Ayr›ca floroskopi de uygulanabilir. Tüm röntgen filmlerinin foto¤raf›n› çekin;
i) Baflka yollardan kimlik belirlenmifl olsa bile dental filmleri elde edin;
ii)
‹flkelet sistemi yaralanmalar›n› röntgen filmiyle dökümante edin. Ayr›ca iskelet sistemi
röntgenleri anatomik bozukluklar› ve cerrahi ifllemleri görüntüleyebilir. De¤iflik
iyileflme evresindeki pek çok say›da k›r›k ve bunlardan özellikle yerleflim yeri
itibar›yla seyrek görülenler veya t›bbi olarak tedavi edilmeyenler çok güçlü biçimde
iflkenceyi düflündürür. Özellikle el ve ayak parmaklar› ve el ve aya¤›n di¤er kemiklerini
k›r›k aç›s›ndan kontrol edin. ‹skelet sistemi röntgenleri kimliklendirmeye
yarayacak kifliye özgü özelliklerin saptanmas›na, yafl, boy tahmin edilmesine, ve
cinsiyet ve ›rk› saptanmas›na yard›mc› olabilir. Kimliklendirme çabas›nda çok yard›mc›
olabilece¤i için frontal sinüs filmleri de çekilmelidir;
iii) Ateflli silah yaralanmas› olgular›nda mermi çekirde¤inin yerini saptamak için röntgen
filmi çekin. Filmde saptanan her bir mermi çekirde¤ini ya da büyük mermi çekirde¤i
parças›n› ç›kar›n, foto¤raf›n› çekin ve saklay›n. Kalp pili, protez eklemler,
protez kalp kapakc›klar›, b›çak parçac›klar› gibi di¤er radyoopak cisimler de röntgen
filmiyle dökümante edilmeli ve ç›kar›lmal›, ç›kar›ld›ktan sonra foto¤raflanmal›
ve saklanmal›d›r;
iv) Çocuklarda yafl tayini ve geliflme evresinin saptanmas›na yard›m etmek amac›yla
iskelet filmlerinin çekilmesi zorunludur;
51
173

e) Before the clothing is removed, examine the body and the clothing. Photograph the clothed
body. Record any jewellery present;
f) The clothing should be carefully removed over a clean sheet or body pouch. Let the clothing
dry if it is bloody or wet. Describe the clothing that is removed and label it in a permanent
fashion. Either place the clothes in the custody of a responsible person or keep
them, as they may be useful as evidence or for identification;
g) The external examination, focusing on a search for external evidence of injury is, in most
cases, the most important portion of the autopsy;
i) Photograph all surfaces - 100 per cent of the body area. Take good quality, well-focused,
colour photographs with adequate illumination;
ii) Describe and document the means used to make the identification. Examine the
body and record the deceased’s apparent age, length, weight, sex, head hair style
and length, nutritional status, muscular development and colour of skin, eyes and
hair (head, facial and body);
iii) In children, measure also the head circumference, crown-rump length and crownheel
length;
iv) Record the degree, location and fixation of rigor and livor mortis;
v) Note body warmth or coolness and state of preservation; note any decomposition
changes, such as skin slippage. Evaluate the general condition of the body and note
adipocere formation, maggots, eggs or anything else that suggests the time or
place of death;
vi) With all injuries, record the size, shape, pattern, location (related to obvious anatomic
landmarks), colour, course, direction, depth and structure involved. Attempt to
distinguish injuries resulting from therapeutic measures from those unrelated to
medical treatment. In the description of projectile wounds, note the presence or absence
of soot, gunpowder, or singeing. If gunshot residue is present, document it
photographically and save it for analysis. Attempt to determine whether the gunshot
wound is an entry or exit wound. If an entry wound is present and no exit wound
is seen, the projectile must be found and saved or accounted for. Excise wound
tract tissue samples for microscopic examination. Tape together the edges of knife
wounds to assess the blade size and characteristics;
vii) Photograph all injuries, taking two colour pictures of each, labelled with the autopsy
identification number on a scale that is oriented parallel or perpendicular to
the injury. Shave hair where necessary to clarify an injury, and take photographs before
and after shaving. Save all hair removed from the site of the injury. Take photographs
before and after washing the site of any injury. Wash the body only after
any blood or material that may have come from an assailant has been collected and
saved;
174
52

e) Elbiseler ç›kar›lmadan önce vucudu ve elbiseleri inceleyin. Cesedi elbiseleri ile foto¤raflay›n.
Bulunan her bir ziynet eflyas›n› kaydedin;
f) Elbiseler temiz bir örtü üzerinde ya da cesed torbas› üzerinde dikkatli bir biçimde ç›kar›lmal›d›r.
E¤er elbiseler kanl› yada ›slak ise kurumaya b›rak›n. Ç›kar›lan elbiseleri tarif
edin ve kal›c› bir tarzda etiketleyin. Elbiseler delil olarak yararl› ya da kimliklendirmede
faydal› olabilece¤i için elbiselerin sorumlu bir kifli taraf›ndan emanette muhafaza
edilmesini sa¤lay›n ya da kendiniz muhafaza edin ;
g) D›fl muayenede travman›n delillerinin araflt›r›lmas›na odaklanmak, birçok olguda otopsinin
en önemli k›sm›d›r;
i) Tüm yüzeyin –cesed alan›n›n % 100’ünün foto¤raf›n› çekin. ‹yi kalitede, netlik ayar›
tam, renkli ve uygun ›fl›kland›r›lm›fl foto¤raflar› çekin;
ii) Kimliklendirmeyi yapmak için kulland›¤›n›z fleyleri tarif edin ve cesedi inceleyin,
ölenin görünür yafl›n›, boyunu, a¤›rl›¤›n›, cinsiyetini, saç fleklini ve uzunlu¤unu,
beslenme durumunu, kas yap›s›n›, ve cilt, göz ve k›llar›n rengini (bafl, yüz ve vücut)
inceleyin;
iii) Çocuklarda bafl çevresini, tepe-oturma uzunlu¤unu ve tepe topuk uzunlu¤unu ölçün.
iv) Ölü kat›l›¤› ve ölü lekelerinin düzeyini, yerini ve kal›c› olup olmad›¤›n› kaydedin;
v) Cesedin s›cakl›¤›n› ya da so¤uklu¤unu, saklanma durumunu not edin Çürümeye
ba¤l› her bir de¤iflimi, cildin perflomenleflmesini kaydedin. Vucudun genel durumunu
de¤erlendirin sabunlaflma oluflumu, kurtçuklar, yumurtalar veya ölüm zaman›
ya da yeri ile ilgili ip ucu olabilecek her fleyi kaydedin;
vi) Her bir yaran›n boyutunu, fleklini, etkenini , yerini (belirgin anatomik nirengi noktalar›
ile ba¤lant›l› biçimde), rengini, yönünü, derinli¤ini, hangi yap›lar›n kat›ld›¤›-
n› kaydedin. Tedavi sürecinde oluflan yaralarla t›bbi tedaviyle iliflkisi olmayan yaralar›
ay›rt etmeye çal›fl›n. Mermi yaralar›n› tarif ederken is, barut yan›¤› ya da
vurma halkas›n›n olup olmad›¤›n› kaydedin. E¤er at›fl art›klar› mevcutsa bunu foto¤rafla
dökümante edin ve inceleme için muhafaza alt›na al›n. Ateflli silah yaras›-
n›n girifl ya da ç›k›fl yaras› olup olmad›¤›n› saptamaya çal›fl›n. E¤er girifl yaras›
mevcut ve hiçbir ç›k›fl yaras› görülemiyorsa mermi çekirde¤i bulunup muhafaza alt›na
al›nmal› veya bu konunun aç›klamas› yap›lmal›. Mermi trajesi eksize edilmeli
buralardan mikroskopik inceleme için doku örnekleri al›nmal›d›r. B›ça¤›n boyutlar›
ve özelliklerini saptayabilmek için b›çak yaralar›n›n kenarlar› bantlanmal›d›r;
vii) Üzerinde otopsi kay›t numaras› olan bir cetveli yaraya paralel ya da dikey olarak
yanaflt›rarak her bir yaran›n ikifler adet renkli foro¤raf›n› çekin. Bir yaray› daha net
görebilmek için gerekirse bölgedeki k›llar› trafl edin ve trafllamadan önce ve sonra
yaran›n foto¤raflar›n› çekin.Yara bölgesinden al›nan k›llar› muhafaza edin. Herhangi
bir yara bölgesini y›kamadan önce ve sonra yaran›n foto¤raflar›n› çekin. Cesette
sald›rgana ait olabilecek herhangi bir madde ya da kan varsa bunu al›p muhafaza
ettikten sonra y›kay›n;
53
175

viii) Examine the skin. Note and photograph any scars, areas of keloid formation, tattoos,
prominent moles, areas of increased or decreased pigmentation, and anything
distinctive or unique such as birthmarks. Note any bruises and incise them for delineation
of their extent. Excise them for microscopic examination. The head and genital
area should be checked with special care. Note any injection sites or puncture
wounds and excise them to use for toxicological evaluation. Note any abrasions
and excise them; microscopic sections may be useful for attempting to date the time
of injury. Note any bite marks; these should be photographed to record the dental
pattern, swabbed for saliva testing (before the body is washed) and excised for
microscopic examination. Bite marks should also be analysed by a forensic odontologist,
if possible. Note any burn marks and attempt to determine the cause (burning
rubber, a cigarette, electricity, a blowtorch, acid, hot oil etc.). Excise any suspicious
areas for microscopic examination, as it may be possible to distinguish microscopically
between burns caused by electricity and those caused by heat;
ix) Identify and label any foreign object that is recovered, including its relation to specific
injuries. Do not scratch the sides or tip of any projectiles. Photograph each projectile
and large projectile fragment with an identifying label, and then place each
in a sealed, padded and labelled container in order to maintain the chain of custody;
x) Collect a blood specimen of at least 50 cc from a subclavian or femoral vessel;
xi) Examine the head and external scalp, bearing in mind that injuries may be hidden
by the hair. Shave hair where necessary. Check for fleas and lice, as these may indicate
unsanitary conditions prior to death. Note any alopecia as this may be caused
by malnutrition, heavy metals (e.g. thallium), drugs or traction. Pull, do not cut, 20
representative head hairs and save them, as hair may also be useful for detecting
some drugs and poisons;
xii) Examine the teeth and note their condition. Record any that are absent, loose or damaged,
and record all dental work (restorations, fillings etc.), using a dental identification
system to identify each tooth. Check the gums for periodontal disease. Photograph
dentures, if any, and save them if the decedent’s identity is unknown. Remove
the mandible and maxilla if necessary for identification. Check the inside of
the mouth and note any evidence of trauma, injection sites, needle marks or biting
of the lips, cheeks or tongue. Note any articles or substances in the mouth. In cases
of suspected sexual assault, save oral fluid or get a swab for spermatozoa and acid
phosphatase evaluation. (Swabs taken at the tooth-gum junction and samples from
between the teeth provide the best specimens for identifying spermatozoa.) Also take
swabs from the oral cavity for seminal fluid typing. Dry the swabs quickly with
cool, blown air if possible, and preserve them in clean plain paper envelopes. If rigor
mortis prevents an adequate examination, the masseter muscles may be cut to
permit better exposure;
176
54

viii)Cildi inceleyin. Her bir nedbe dokusu, keloid, dövme, belirgin ben, pigmentasyonun
artm›fl ya da azalm›fl oldu¤u bölgeler, do¤umsal izler gibi ay›rt edici özelli¤i
olan her fleyi kaydedin ve foto¤raf›n› çekin. Herbir bereyi kaydedin ve yay›l›m›n›
belirleyebilmek için insize edin (kesin) Bu bereleri mikroskopik inceleme için eksize
edin. Bafl ve genital bölge çok özenle kontrol edilmelidir. Herhangi bir enjeksiyon
izi ya da delici alet yaras› varsa kaydedilmeli ve toksikolojik de¤erlendirme
için eksize edilmelidir. Herbir s›yr›¤› kaydedin ve eksize edin, s›yr›klar›n mikroskobik
kesitleri yara zaman›n› belirlemek için faydal› olabilir. Her bir ›s›r›k izi kaydedilmelidir;
bu izlerin a¤›z difl yap›s›n›n belirlenmesi için foto¤raf›çekilmeli, tükrük
testi için sürüntü al›nmal› (vucut y›kanmadan önce) ve mikroskobik inceleme
için eksize edilmelidir. Ayr›ca difl izleri mümkünse bir adli odontolog taraf›ndan da
incelenmelidir. Her bir yan›k izini kaydedin ve yan›k nedenini saptamaya çal›fl›n.[
yanm›fl plastik, sigara, elektrik, pürmüz lambas› ( alev makinesi, asit, kaynar ya¤
vs)]. Mikroskobik olarak elektrik yan›klar›yla ›s› sonucu oluflan di¤er yan›klar›
ay›rt etmek mümkün olabilece¤i için flüphelendi¤iniz her bir noktadan mikroskopik
inceleme için parça al›n;
ix) Ç›kar›lan her bir yabanc› cismi hangi yarayla ba¤lant›l› oldu¤unu da içerecek biçimde
tan›mlay›n ve etiketleyin. Mermi çekirdeklerinin hiçbirinin kenarlar› ya da
uç k›sm›n› zedelemeyin. Herbir mermi çekirde¤ini ve büyük mermi çekirde¤i parças›n›
tan›mlay›c› etiketiyle birlikte foto¤raflay›n, daha sonra muhafaza zincirini
sa¤l›yabilmek için (adli emanet zinciri) her birini mühürlü, zedelenmeyi engelleyici
fonksiyona sahip ve etiketlenmifl kaplara yerlefltirin;
x) Subclavian veya femoral damardan en az 50 cc kan örne¤i al›n;
xi) Bafl› ve saçl› derinin d›fl k›sm›n› yaran›n saçlar taraf›ndan gizlenebilece¤i ak›lda tutarak
inceleyin. Ölüm öncesi s›hhi olmayan koflullar›n belirteci olabilecek bit ve pireleri
araflt›r›n. Beslenme bozuklu¤u, a¤›r metaller, (örne¤in talyum vb) ilaçlar veya
çekme sonucu oluflabilecek her bir alopesik durumu not edin. Saçlar, baz› zehirler
ve ilaçlar› saptayabilmek için kullan›labilece¤inden 20 örnek saç telini kesmek
yerine as›l›p çekerek al›n ve saklay›n;
xii) Diflleri inceleyin ve durumlar›n› not edin. Eksik, sallanan ya da hasar görmüfl her
bir difli kaydedin ve her bir diflin gösterildi¤i bir dental kimliklendirme sistemini
kullanarak difllerde yap›lan tüm iflleri (onar›m,dolgu vb) kaydedin. Difletlerini periodontal
hastal›klar yönünden kontrol edin. E¤er takma difl varsa foto¤raf›n› çekin
ve ölenin kimli¤i bilinmiyorsa muhafaza edin. Gerekti¤inde kimliklendirme için
maksilla ve mandibulay› ç›kar›n. A¤›z içini kontrol ederek her bir travma izini, enjeksiyon
bölgesini, i¤ne izlerini veya dudak, yanak, dil ›s›r›klar›n› not edin. A¤›z
içindeki her bir parçac›k ya da maddeyi kaydedin. Cinsel tecavüz flüphesinin oldu¤u
durumlarda a¤›z s›v›s›n› muhafaza edin veya sperm ve asid fostataz incelemesi
için sürüntü al›n. Sperm belirleme çal›flmalar›nda en iyi örnekler difl–difleti
birleflme noktas›ndan al›nan sürüntüler ve difl aralar›ndan örneklerdir. Ayr›ca seminal
s›v› tiplemesi için a¤›z bofllu¤undan da sürüntü al›n. Sürüntüyü mümkünse ›l›k
hava ak›m›na maruz b›rakarak kurutun ve temiz, düz ka¤›t zarflar içinde muhafaza
edin. E¤er ölü sertli¤i nedeniyle uygun bir muayene yap›lamaz ise masseter kaslar
daha iyi bir görme imkân›n› sa¤l›yabilmek için kesilebilir;
55
177

xiii)
xiv)
xv)
xvi)
xvii)
Examine the face and note if it is cyanotic or if petechiae are present;
a. Examine the eyes and view the conjunctiva of both the globes and the eyelids.
Note any petechiae in the upper or lower eyelids. Note any scleral icterus. Save
contact lenses, if any are present. Collect at least 1 ml of vitreous humor from
each eye;
b. Examine the nose and ears and note any evidence of trauma, haemorrhage or
other abnormalities. Examine the tympanic membranes;
Examine the neck externally on all aspects and note any contusions, abrasions or
petechiae. Describe and document injury patterns to differentiate manual, ligature
and hanging strangulation. Examine the neck at the conclusion of the autopsy,
when the blood has drained out of the area and the tissues are dry;
Examine all surfaces of the extremities: arms, forearms, wrists, hands, legs and
feet, and note any “defence” wounds. Dissect and describe any injuries. Note
any bruises about the wrists or ankles that may suggest restraints such as handcuffs
or suspension. Examine the medial and lateral surfaces of the fingers, the
anterior forearms and the backs of the knees for bruises;
Note any broken or missing fingernails. Note any gunpowder residue on the
hands, document photographically and save it for analysis. Take fingerprints in
all cases. If the decedent’s identity is unknown and fingerprints cannot be obtained,
remove the “glove” of the skin, if present. Save the fingers if no other means
of obtaining fingerprints is possible. Save fingernail clippings and any under-nail
tissue (nail scrapings). Examine the fingernail and toenail beds for evidence
of objects having been pushed beneath the nails. Nails can be removed by
dissecting the lateral margins and proximal base, and then the undersurface of
the nails can be inspected. If this is done, the hands must be photographed before
and after the nails are removed. Carefully examine the soles of the feet, noting
any evidence of beating. Incise the soles to delineate the extent of any injuries.
Examine the palms and knees, looking especially for glass shards or lacerations;
Examine the external genitalia and note the presence of any foreign material or
semen. Note the size, location and number of any abrasions or contusions. Note
any injury to the inner thighs or peri-anal area. Look for peri-anal burns;
xviii) In cases of suspected sexual assault, examine all potentially involved orifices. A
speculum should be used to examine the vaginal walls. Collect foreign hair by
combing the pubic hair. Pull and save at least 20 of the deceased’s own pubic hairs,
including roots. Aspirate fluid from the vagina and/or rectum for acid
phosphatase, blood group and spermatozoa evaluation. Take swabs from the same
areas for seminal fluid typing. Dry the swabs quickly with cool, blown air ifpossible,
and preserve them in clean plain paper envelopes;
xix)
The length of the back, the buttocks and extremities including wrists and ankles
must be systematically incised to look for deep injuries. The shoulders, elbows,
hips and knee joints must also be incised to look for ligamentous injury;
178
56

xiii) Yüzü inceleyin ve siyonotik ise veya petefli varsa not edin.
a) Gözleri inceleyin ve her bir göz küresinin konjonktivas›na ve gözkapaklar›na
bak›n. Alt ve üst gözkapaklar›nda petefli varsa kaydedin. Sklerada sar›l›k varsa
kaydedin. Kontak lens varsa al›p saklay›n. Her bir gözden en az 1 ml. göziçi
s›v›s› al›n.
b) Burun ve kulaklar› inceleyin herhangi bir travma delili, kanama, veya anormallik
varsa kaydedin. Timpanik membranlar› inceleyin.
xiv) Boynu d›flar›dan tüm yönleriyle inceleyin ve herhangi bir ekimoz, s›yr›k ya da
petefli varsa kaydedin. Yara özelli¤ini elle bo¤ma, ba¤la bo¤ma ve as› sonucu bo-
¤ulmay› ay›rt edebilmek için tarif edin ve dokümante edin. Otopsi sonunda boyun
bölgesindeki kan boflalm›fl ve dokular kuru iken boynu bir daha inceleyin.
xv) Tüm ekstremite yüzeylerini: kollar›, önkollar›, bilekleri, elleri, bacaklar› ve ayaklar›
inceleyin ve her bir savunma yaras›n› kaydedin.Herbir yaray› tarif edin ve
disseke edin. Kelepçelenme ya da ask›y› akla getirebilecek el ve ayak bileklerine
yak›n her bir berelenmeyi kaydedin.
xvii) K›r›lm›fl ya da eksik olan her bir t›rna¤› kaydedin. Ellerdeki her barut art›¤›n›
kaydedin, foto¤raf›n› çekin ve inceleme için muhafaza edin. Tüm olgular›n parmak
izini al›n. E¤er ölenin kimli¤i bilinmiyor ve parmak izi al›nam›yorsa ve
mevcutsa eldeki cildi eldiven seklinde ç›kar›n. Baflka flekilde parmak izi elde
edilemiyorsa parmaklar› muhafaza edin. El t›rnak parçalar›n› ve t›rnak alt› dokuyu
mahafaza edin. El ve ayak t›rnaklar› yataklar›n› t›rnak altlar›na herhangi
bir cisim sokulmas›n›n delilleri aç›s›ndan inceleyin. T›rnaklar lateral kenar ve
proksimal taban›n disseksiyonu ile ç›kart›labilir ve bundan sonra t›rnak alt› incelenebilir.
E¤er bu ifllem yap›l›rsa t›rnaklar ç›kart›lmadan önce ve sonra foto¤raflar›
çekilmelidir. Ayak tabanlar› dikkatlice incelenmeli ve dayakla iliflkili her
bir iz not edilmelidir. Her bir yaran›n boyutlar›n› ortaya ç›karabilmek için ayak
tabanlar› insize edilmelidir. El ayalar› ve dizler cam kesikleri veya laserasyonlar
aç›s›ndan incelenmelidir;
xviii) Cinsel tecavüz flüphesi olan olgularda potansiyel olarak bu ifle kar›flabilecek tüm
vucut deliklerini inceleyin. Vajina duvarlar›n› incelemek için spekulum kullan›lmal›d›r.
Pubik k›llar› tarakla tar›yarak yabanc› k›llar› toplay›n. Ölene ait pupik
k›llar›ndan en az 20 adetini kökleriyle birlikte çekerek ç›kart›n ve muhafaza
edip saklay›n. Asit fosfataz, kan grubu ve sperm incelemesi için vajina ve/veya
rektumdan s›v› aspire edin. Ayn› bölgelerden seminal s›v› tiplemesi için sürüntü
al›n. Sürüntüyü mümkünse ›l›k hava ak›m›na maruz b›rakarak kurutun ve temiz,
düz ka¤›t zarflar içinde muhafaza edip saklay›n;
xix) S›rt, kalça ,kollar ve bacaklar el ve ayak bileklerini de içerecek biçimde boydan
boya sistematik olarak insize edilmeli (kesilmeli) derinde oluflan yaralanmalar
araflt›r›lmal›d›r. Omuzlar, dirsekler,kalça ve diz eklemleri de ligamantöz yaralanmalar›n
araflt›r›lmas› için insize edilmelidir ;
57
179

h) The internal examination for internal evidence of injury should clarify and augment the
external examination;
i) Be systematic in the internal examination. Perform the examination either by body
regions or by systems, including the cardiovascular, respiratory, biliary, gastrointestinal,
reticuloendothelial, genitourinary, endocrine, musculoskeletal, and central
nervous systems. Record the weight, size, shape, colour and consistency of each organ,
and note any neoplasia, inflammation, anomalies, haemorrhage, ischemia, infarcts,
surgical procedures or injuries. Take sections of normal and any abnormal
areas of each organ for microscopic examination. Take samples of any fractured bones
for radiographic and microscopic estimation of the age of the fracture;
ii) Examine the chest. Note any abnormalities of the breasts. Record any rib fractures,
noting whether cardiopulmonary resuscitation was attempted. Before opening,
check for pneumothoraces. Record the thickness of subcutaneous fat. Immediately
after opening the chest, evaluate the pleural cavities and the pericardial sac for the
presence of blood or other fluid, and describe and quantify any fluid present. Save
any fluid present until foreign objects are accounted for. Note the presence of air
embolism, characterized by frothy blood within the right atrium and right ventricle.
Trace any injuries before removing the organs. If blood is not available at other
sites, collect a sample directly from the heart. Examine the heart, noting degree and
location of coronary artery disease or other abnormalities. Examine the lungs, noting
any abnormalities;
iii) Examine the abdomen and record the amount of subcutaneous fat. Retain 50 grams
of adipose tissue for toxicological evaluation. Note the interrelationships of the organs.
Trace any injuries before removing the organs. Note any fluid or blood present
in the peritoneal cavity, and save it until foreign objects are accounted for. Save
all urine and bile for toxicologic examination;
iv) Remove, examine and record the quantitative information on the liver, spleen, pancreas,
kidneys and adrenal glands. Save at least 150 grams each of kidney and liver
for toxicological evaluation. Remove the gastrointestinal tract and examine the contents.
Note any food present and its degree of digestion. Save the contents of the
stomach. If a more detailed toxicological evaluation is desired, the contents of other
regions of the gastrointestinal tract may be saved. Examine the rectum and anus for
burns, lacerations or other injuries. Locate and retain any foreign bodies present.
Examine the aorta, inferior vena cava and iliac vessels;
180
58

h) Travman›n iç bulgular›n›n saptanmas› için yap›lan iç muayene d›fl muayeneyi berraklaflt›rmal›
ve güçlendirmelidir;
i) Sistematik iç muayene yap›n. Muayeneyi kardiyovasküler, solunum, biliyer, gastrointestinal,
retiküloendotelial, genitoüriner, endokrin, kas iskelet ve santral sinir sistemini
içerecek biçimde vucüt bölgelerine veya sistemlerine göre gerçeklefltirin.
Her bir organ›n a¤›rl›¤›n›, boyunu, fleklini, rengini ve k›vam›n› kaydedin ve her bir
neoplazi, enflamasyon, anomali, hemoraji, iskemi, enfark, cerrahi müdahale izi veya
yaralar› not edin. Mikroskopik inceleme için her bir organ›n normal ve anormal
bölgelerinden kesit al›n. K›r›k yafl›n› radyolojik ve mikroskopik olarak tayin edebilmek
için herbir k›r›k kemikten örnek al›n.
ii) Gö¤sü inceleyin. Memelerdeki her bir anormalli¤i notedin. Herbir kot k›r›¤›n› kardiyopulmoner
resustasyon yap›l›p yap›lmad›¤›n› da not ederek kaydedin. Gö¤sü
açmadan pnomotoraks olup olmad›¤›n› kontrol edin. Cilt alt› ya¤ tabakas›n›n kal›nl›¤›n›
kaydedin. Gö¤sü açt›ktan hemen sonra plevral boflluklar› inceleyin ve perikard
torbas›nda herhangi bir kan veya s›v› olup olmad›¤›n› ve e¤er herhangi bir
s›v› varsa miktar›n› belirleyin. Herhangi bir s›v› saptan›rsa bu s›v›y› herhangi bir
yabanc› cisim sorumlu tutulana dek muhafaza edin. Sa¤ atrium ve sa¤ ventrikülde
köpüklü kanla karakterize hava embolisini not edin. Organlar› ç›karmadan önce
her bir yara trajesini saptay›n. E¤er di¤er bölgelerden kan al›nam›yorsa do¤rudan
kalpten örnek kan al›n. Kalbi koroner arter hastal›klar› veya di¤er anormalliklerin
yeri ve derecesini de kaydederek inceleyin. Akci¤erleri inceleyin ve her bir anormalli¤i
not edin;
iii) Karn› inceleyin ve ciltalt› ya¤ dokusunun miktar›n› kaydedin. 50 g ya¤ dokusunu
toksikolojik inceleme için muhafaza edin. Organlar›n birbiriyle iliflkisini not edin.
Periton bofllu¤undaki her bir s›v› veya kan› not edin ve bu s›v›y› herhangi bir yabanc›
cisim sorumlu tutulana dek muhafaza edin. Tüm idrar ve safray› toksikolojik
inceleme için muhafaza edin;
iv) Karaci¤er, dalak, pankreas, böbrekler ve adrenal bezleri ç›kar›n, inceleyin, ve miktarlar›na
iliflkin bilgileri kaydedin. Karaci¤erden ve her bir böbrekten 150 gram›
toksikolojik inceleme için muhafaza edin. Gastrointestinal sistemi ç›kart›n ve içeri-
¤ini inceleyin. Var olan her g›day› ve hazmedilme derecesini kaydedin. Mide içeri-
¤ini muhafaza edin. Daha detayl› bir toksikolojik inceleme arzu edilirse gastrointestinal
sistemin di¤er bölgelerinin içerikleri de muhafaza edilebilir. Rektum ve
anüsü yan›klar, laserasyonlar ve di¤er yaralar aç›s›ndan inceleyin. Herbir yabanc›
cismin yerini saptay›n ve muhafaza edin. Aort, vena kava inferiyor ve iliak damarlar›
inceleyin;
59
181

v) Examine the organs in the pelvis, including ovaries, fallopian tubes, uterus, vagina,
testes, prostate gland, seminal vesicles, urethra and urinary bladder. Trace any injuries
before removing the organs. Remove these organs carefully so as not to injure
them artifactually. Note any evidence of previous or current pregnancy, miscarriage
or delivery. Save any foreign objects within the cervix, uterus, vagina, urethra
or rectum;
vi) Palpate the head and examine the external and internal surfaces of the scalp, noting
any trauma or haemorrhage. Note any skull fractures. Remove the calvarium carefully
and note epidural and subdural haematomas. Quantify, date and save any haematomas
that are present. Remove the dura to examine the internal surface of the
skull for fractures. Remove the brain and note any abnormalities. Dissect and describe
any injuries. Cerebral cortical atrophy, whether focal or generalized, should be
specifically commented upon;
vii) Evaluate the cerebral vessels. Save at least 150 grams of cerebral tissue for toxicological
evaluation. Submerge the brain in fixative prior to examination, if this is indicated;
viii)Examine the neck after the heart and brain have been removed and the neck vessels
have been drained. Remove the neck organs, taking care not to fracture the
hyoid bone. Dissect and describe any injuries. Check the mucosa of the larynx, pyriform
sinuses and esophagus, and note any petechiae, edema or burns caused by
corrosive substances. Note any articles or substances within the lumina of these
structures. Examine the thyroid gland. Separate and examine the parathyroid
glands, if they are readily identifiable;
ix) Dissect the neck muscles, noting any haemorrhage. Remove all organs, including
the tongue. Dissect the muscles from the bones and note any fractures of the hyoid
bone or thyroid or cricoid cartilages;
x) Examine the cervical, thoracic and lumbar spine. Examine the vertebrae from their
anterior aspects and note any fractures, dislocations. Compressions or haemorrhages.
Examine the vertebral bodies. Cerebrospinal fluid may be obtained if additional
toxicological evaluation is indicated;
xi) In cases in which spinal injury is suspected, dissect and describe the spinal cord.
Examine the cervical spine anteriorly and note any haemorrhage in the paravertebral
muscles. The posterior approach is best for evaluating high cervical injuries.
Open the spinal canal and remove the spinal cord. Make transverse sections every
0.5 cm and note any abnormalities;
i) After the autopsy has been completed, record which specimens have been saved.
Label all specimens with the name of the deceased, the autopsy identification
number, the date and time of collection, the name of the prosector and the
contents. Carefully preserve all evidence and record the chain of custody with
appropriate release forms;
182
60

v) Pelvisteki organlar› ovaryumlar, follap borular›, uterus, vajina, testisler, prostat bezi,
seminal bezler, uretra ve idrar torbas›n› da içerecek biçimde inceleyin. Organlar›
ç›karmadan önce her bir yaran›n trajesini saptay›n. Bu organlar› ç›kar›rken kendiniz
ek hasar oluflturmamak için çok dikkatli davran›n. Daha önceki ya da halen
mevcut olan gebelik, düflük veya do¤uma ait her bir delili not edin. Serviks, uterus,
vajina, uretra veya rektumda bulunan her bir yabanc› cismi muhafaza edin.
vi) Bafl› elle muayene edin ve saçl› derinin iç ve d›fl yüzeyini inceleyin, her bir travma
veya hemorajiyi not edin. Herbir kafatas› k›r›¤›n› not edin. Kafa kubbesini dikkatli
biçimde ç›kart›n ve her bir epidural ve subdural kanamay› not edin. Var olan her
bir hematomun miktar›n› belirleyin, tarihi kaydedin ve muhafaza edin. Duray› ç›-
kararak kafatas›n›n iç yüzünü k›r›klar aç›s›ndan inceleyin. Beyni ç›kar›n ve var olan
her bir anormalli¤i kaydedin.Var olan her bir hasar› disseke edin ve tarif edin. Serebral
kortikal atrofinin lokal ya da jeneralize olup olmad›¤› özellikle yorumlanmal›d›r;
vii) Serebral damarlar› de¤erlendirin. Toksikolojik inceleme için serebral dokudan en az
150 g muhafaza edin. E¤er gerekirse inceleme öncesi beyni fiksatif içinde bekletin;
viii)Kalp ve beyin ç›kart›ld›ktan, boyun damarlar› boflalt›ld›ktan sonra boynu inceleyin.
Hiyoid kemi¤i k›rmamaya dikkat ederek boyun organlar›n› ç›kart›n. Her bir yaray›
disseke edin ve tarif edin. Larinks mukozas›, priform sinusler ve özefagusu kontrol
edin ve korozif maddeler taraf›ndan oluflturulmufl her bir petefli, ödem veya
yan›¤› notedin. Bu yap›lar›n lümeni içerisindeki her bir parçac›k ya da maddeyi not
edin. Tirod bezini inceleyin. E¤er kolayca belirlenebiliyorsa paratiroid bezlerini ay›-
r›n ve inceleyin;
ix) Her bir hemorajiyi not ederek boyun kaslar›n› disseke edin. Dil de dahil olmak üzere
tüm organlar› ç›kart›n. Kaslar› disseke ederek kemiklerden ay›r›n ve hyoid kemik,
tiroid veya cricoid kartilajlardaki her bir k›r›¤› not edin.;
x) Boyun, gö¤üs ve bel omurlar›n› inceleyin. Omurlar› ön cepheden inceleyin ve her bir
k›r›k, ç›k›k, kompresyon veya hemorajiyi not edin. Omur gövdelerini inceleyin.
E¤er ek toksikolojik inceleme iflaret edilmiflse serebrospinal s›v› inceleme amac›yla
al›nabilir;
xi) Omurga yaralanmas›ndan flüphelenilen durumlarda, omurili¤i disseke edin ve durumunu
tarif edin. Boyun omurgas›n› ön cepheden inceleyin ve paravertebral kaslarda
herhangi bir kanama varsa not edin. Yüksek servikal yaralanmalar› de¤erlendirebilmek
için arkadan yaklafl›m en iyi yöntemdir. Spinal kanal› aç›n ve omurili¤i
d›flar› ç›kart›n. Her yar›m santimetrede bir transvers kesitler yap›n ve her bir anormal
durumu kaydedin.;
i) Otopsi tamamland›ktan sonra al›nan örnekleri kaydedin. Tüm örnekleri ölenin
ad›, otopsi kay›t numaras›, örnek alma tarih ve saati, adli tabip ad› ve örnekte
ne bulundu¤unun yaz›l› oldu¤u bir etiketle etiketleyin. Tüm delilleri dikkatli
biçimde saklay›n ve emanet zincirini uygun biçimde evrak düzenleyerek kaydedin;
61
183

ii) Perform appropriate toxicologic tests and retain portions of the tested samples
to permit retesting;
a. Tissues: 150 grams of liver and kidney should be saved routinely. Brain, hair
and adipose tissue may be saved for additional studies in cases where
drugs, poisons or other toxic substances are suspected;
b. Fluids: 50 cc (if possible) of blood (spin and save serum in all or some of the
tubes), all available urine, vitreous humor and stomach contents should be
saved routinely. Bile, regional gastrointestinal tract contents and cerebrospinal
fluid should be saved in cases where drugs, poisons or toxic substances
are suspected. Oral, vaginal and rectal fluid should be saved in cases of suspected
sexual assault;
ii) Representative samples of all major organs, including areas of normal and any
abnormal tissue, should be processed histologically and stained with hematoxylin
and eosin (and other stains as indicated). The slides, wet tissue and paraffin
blocks should be kept indefinitely;
iii) Evidence that must be saved includes:
a. All foreign objects, including projectiles, projectile fragments, pellets, knives
and fibers. Projectiles must be subjected to ballistic analysis;
b. All clothes and personal effects of the deceased, worn by or in the possession
of the deceased at the time of death;
c. Fingernails and under nail scrapings;
d. Hair, foreign and pubic, in cases of suspected sexual assault;
e. Head hair, in cases where the place of death or location of the body prior to
its discovery may be an issue;
j) After the autopsy, all unretained organs should be replaced in the body, and
the body should be well embalmed to facilitate a second autopsy in case one
is desired at some future point;
k) The written autopsy report should address those items that are emphasized
in boldface type in the protocol. At the end of the autopsy report should be
a summary of the findings and the cause of death. This should include the
prosector’s comments attributing any injuries to external trauma, therapeutic
efforts, postmortem change, or other causes. A full report should be given
to the appropriate authorities and to the deceased’s family.
184
62

ii) Uygun toksikolojik incelemeleri yap›n ve test edilmifl örnekleri tekrar test yapmay›
engellemeyecek flekilde muhafaza edin;
a. Dokular: 150 fler g karaci¤er ve böbrek rutin olarak saklanmal›d›r. ‹laçlar,
zehirler ya da di¤er toksik maddelerden flüphe duyulan durumlarda beyin,
saç ve ya¤ dokusu ek incelemeler için saklanabilir.
b. S›v›lar: Mümkünse 50 cc kan (tüplerin bir k›sm›n› ya da tamam›n› santrifüj
ederek serumu muhafaza edin) , al›nabilen idrar›n tamam›n›, vitröz s›v›, mide
içeri¤i rutin olarak al›n›p saklanmal›. ‹laçlar, zehirler ya da di¤er toksik
maddelerden flüphe duyulan durumlarda safra, safra kesesi bölgesindeki
gastrointestinal sisteme ait içerik ve serebrosipnal s›v› al›n›p muahafaza
edilmelidir. Cinsel sald›r›lardan flüphelenilen durumlarda oral, vajinal ve
rektal s›v› al›n›p muhafaza edilmelidir;
ii) Temel organlar›n temsil edici özellikteki normal ve anormal olan her bir bölgeyi
içerecek biçimdeki numuneleri histolojik olarak ifllemden geçirilmeli, hematoksilen
ve eozin ile (ve gerekirse di¤er boyalarla ) boyanmal›. Kesitler, organ
parçalar› ve parafin bloklar süresiz olarak saklanmal›;
iii) Saklanmas› gereken deliller afla¤›dakileri içerir;
a. Mermi çekirdekleri, mermi çekirde¤i parçalar›, saçma taneleri, b›çaklar, ipleri
içerecek biçimde tüm yabanc› cisimler. Mermi çekirdekleri balistik analizden
geçirilmelidir;
b. Ölen taraf›ndan kullan›lan ya da ölün an›nda ölenin üzerinde bulunan tüm
giysiler ve flahsi eflyalar;
c. Parmak t›rnaklar› ve t›rnak alt› kaz›nt›lar›;
d. K›llar ve cinsel sald›r› flüphesinde yabanc› k›llar ve pubik bölge k›llar›;
e. Ölüm yeri veya cesedin keflfedilmeden önceki yeri tart›flma konusu oldu-
¤unda saçlar ;
j. Otopsiden sonra al›nmayan tüm organ parçalar› vucudun içine yerlefltirilmeli,
vucut ileride istendi¤inde ikinci bir otopsiye imkân verecek flekilde
tahnit edilmelidir;
k. Yaz›l› otopsi raporu protokolde kal›n harflerle belirtilen bafll›klar› göstermelidir.
Otopsi raporunun sonunda bulgular›n özeti ve ölüm nedeni yaz›lmal›-
d›r. Bu adli tabibin d›fl travma, tedavi giriflimleri, postmortem de¤ifliklikler
ve di¤er nedenler olarak isnat edilebilecek hertür hasara iliflkin yorumlar›n›
da içermelidir. Uygun yetkili kurumlara ve ölenin ailesine tam bir rapor verilmelidir.
63
185

V. MODEL PROTOCOL FOR DISINTERMENT AND
ANALYSIS OF SKELETAL REMAINS
A. Introduction
This proposed model protocol for the disinterment and analysis of skeletal remains includes
a comprehensive checklist of the steps in a basic forensic examination. The objectives of an anthropological
investigation are the same as those of a medicolegal investigation of a recently deceased
person. The anthropologist must collect information that will establish the identity of
the deceased, the time and place of death, the cause of death and the manner or mode of death
(homicide, suicide, accident or natural). The approach of the anthropologist differs, however,
because of the nature of the material to be examined. Typically, a prosector is required to examine
a body, whereas an anthropologist is required to examine a skeleton. The prosector focuses
on information obtained from soft tissues, whereas the anthropologist focuses on information
from hard tissues. Since decomposition is a continuous process, the work of both specialists
can overlap. An anthropologist may examine a fresh body when bone is exposed or when
bone trauma is a factor. An experienced prosector may be required when mummified tissues
are present. In some circumstances, use of both this protocol and the model autopsy protocol
may be necessary to yield the maximum information. The degree of decomposition of the body
will dictate the type of investigation and, therefore, the protocol(s) to be followed.
The questions addressed by the anthropologist differ from those pursued in a typical autopsy.
The anthropological investigation invests more time and attention to basic questions
such as the following:
a) Are the remains human?
b) Do they represent a single individual or several?
c) What was the decedent’s sex, race, stature, body weight, handedness and physique?
d) Are there any skeletal traits or anomalies that could serve to positively identify the decedent?
The time, cause and manner of death are also addressed by the anthropologist, but the margin.
of error is usually greater than that which can be achieved by an autopsy shortly after death.
This model protocol may be of use in many diverse situations. Its application may be affected,
however, by poor conditions, inadequate financial resources or lack of time. Variation from
the protocol may be inevitable or even preferable in some cases. It is suggested, however, that
any major deviations, with the supporting reasons, should be noted in the final report.
B. Proposed model skeletal analysis protocol
1. Scene investigation
A burial recovery should be handled with the same exacting care given to a crime-scene search.
Efforts should be co-ordinated between the principal investigator and the consulting
physical anthropologist or archaeologist. Human remains are frequently exhumed by law enforcement
officers or cemetery workers unskilled in the techniques of forensic anthropology.
Valuable information may be lost in this manner and false information is sometimes generated.
Disinterment by untrained persons should be prohibited. The consulting anthropologist
should be present to conduct or supervise the disinterment. Specific problems and procedures
accompany the excavation of each type of burial. The amount of information obtained
from the excavation depends on knowledge of the burial situation and judgement based on
experience. The final report should include a rationale for the excavation procedure.
64
186

V. MEZAR AÇMA VE ‹SKELET KALINTILARININ
‹NCELEMES‹ ‹Ç‹N MODEL PROTOKOL
A. Girifl
Mezar açma ve iskelet kal›nt›lar›n›n incelenmesi için önerilen bu model protokol temel adli
t›p incelemelerindeki basamaklar›n kapsaml› bir listesini içermektedir. Bir antropolojik araflt›rman›n
amaçlar› ile k›sa süre önce ölmüfl bir kiflinin adli t›bbi incelemesinin amaçlar›yla ayn›d›r.
Antropolog ölenin kimli¤ini, ölüm zaman› ve yerini, ölüm nedenini, ölüm fleklini veya tarz›n›
(cinayet, intihar,kaza veya bo¤ulma ) saptayacak bilgileri toplamal›d›r. Ancak antropologun
yaklafl›m› incelenecek materyalin do¤as›ndan ötürü de¤ifliklikler gösterir. Tipik olarak adli tabip
cesedi incelemesi gerekirken iskeleti incelemek için antropolog gerekir. Adli Tabip yumuflak
dokulardan elde edilen bilgilere odaklan›rken antropolog sert dokulardan elde edilen bilgilere
odaklan›r. Çürüme devam eden bir süreç oldu¤undan her iki uzman›n iflleri birbiriyle çak›flabilir.
Bir antropolog taze bir cesedin kemikleri ortaya ç›kt›¤›nda yada ya da taze cesede kemik
travmas› söz konusu oldu¤unda inceleme yapabilir. Mumyalaflm›fl dokular›n varl›¤›nda ise deneyimli
bir adli tabip gerekebilir. Baz› koflullarda maksimum bilgiyi vermek için hem bu protokolün
hem de model otopsi protokolünün kullan›lmas› gerekebilir. Vücudun çürüme derecesi
araflt›rman›n tipini ve böylece izlenecek protokolü/protokolleri belirleyecektir.
Antropolog taraf›ndan ortaya at›lan sorular tipik bir otopside izlenen sorulardan farkl›l›k gösterir.
Antropolojik araflt›rma afla¤›daki sorular gibi sorulara daha fazla zaman ve dikkat harcar;
a) Kal›nt›lar insan kal›nt›lar› m›d›r?
b) Kal›nt›lar bir kifliye mi ? yoksa birçok kifliye mi aittir?
c) Ölenin cinsiyeti, ›rk›, boyu, vucut a¤›rl›¤›, fizik durumu nedir ? Hangi elini kullanmaktad›r.?
d) Ölenin kimli¤ini pozitif olarak belirlemeye yar›yacak iskelet özelli¤i ya da anomalisi
var m›?
Ölüm zaman›, ölüm nedeni ve ölüm flekli ayn› zamanda antropolog taraf›ndan da araflt›r›-
l›r, ancak hata pay› ölümden hemen sonraki bir otopside elde edilenden daha büyüktür.
Bu model protokol birçok farkl› durumda kullan›labilir. Ancak kötü koflullar, yetersiz maddi
kaynaklar, veya zaman yetersizli¤i nedeniyle uygulamas› etkilenebilir. Baz› durumlarda
protokolden sapmalar kaç›n›lmaz veya hatta baz› vakalarda tercih edilir bir durum olabilir.
Bununla birlikte her bir temel sapman›n destekleyici nedenleriyle birlikte son raporda belirtilmesi
tavsiye edilir.
B. Öngörülen ‹skelet ‹ncelemesi Protokolü
1: Yer ‹ncelemesi
Gömü¤ün yeniden meydana ç›kar›lmas› olay yeri incelemesine verilen ayn› bilimsel özen
ile ele al›nmal›d›r. Çal›flmalar bafl araflt›rmac› ile dan›flman fiziksel antropolog veya arkeolog
aras›nda koordinasyon içinde yürütülmelidir. ‹nsan ceset kal›nt›lar› s›kl›kla adli antropoloji
teknikleri hakk›nda tecrübesi olm›yan adli kolluk görevlileri, mezarl›k iflçileri taraf›ndan mezardan
ç›kar›lmaktad›r. Bu yolla çok de¤erli bilgiler kaybolabilece¤i gibi bazen as›ls›z bilgiler
yarat›labilir. E¤itimsiz kifliler taraf›ndan mezar açma iflleminin yap›lmas› yasaklanmal›d›r.
Dan›flman antropolog mezar açma ifllemini yürütmek ya da denetlemek üzere sahada bulunmal›d›r.
Her bir gömük tipinin kaz›lmas›na özel problemler ve süreçler efllik eder. Kaz›dan elde
edilen bilginin miktar› gömü¤ün durumu hakk›nda bilgi ve deneyime dayanan karara
ba¤l›d›r. Son rapor kaz› süreciyle ilgili bir mant›k içermelidir.
65
187

The following procedure should be followed during disinterment:
a) Record the date, location, starting and finishing times of the disinterment, and the names
of all workers;
b) Record the information in narrative form, supplemented by sketches and photographs;
c) Photograph the work area from the same perspective before work begins and after it
ends every day to document any disturbance not related to the official procedure;
d) In some cases, it is necessary to first locate the grave within a given area. There are numerous
methods of locating graves, depending on the age of the grave:
i) An experienced archaeologist may recognize clues such as changes in surface contour
and variation in local vegetation;
ii) A metal probe can be used to locate the less compact soil characteristics of grave fill;
iii) The area to be explored can be cleared and the top soil scraped away with a flat shovel.
Graves appear darker than the surrounding ground because the darker topsoil
has mixed with the lighter subsoil in the grave fill. Sometimes a light spraying of
the surface with water may enhance a grave’s outline;
e) Classify the burial as follows:
i) Individual or commingled. A grave may contain the remains of one person buried
alone, or it may contain the commingled remains of two or more persons buried either
at the same time or over a period of time;
ii) Isolated or adjacent. An isolated grave is separate from other graves and can be excavated
without concern about encroaching upon another grave. Adjacent graves,
such as in a crowded cemetery, require a different excavation technique because the
wall of one grave is also the wall of another grave;
iii) Primary or secondary. A primary grave is the grave in which the deceased is first
placed. If the remains are then removed and reburied, the grave is considered to be
secondary;
iv) Undisturbed or disturbed. An undisturbed burial is unchanged (except by natural
processes) since the time of primary burial. A disturbed burial is one that has been
altered by human intervention after the time of primary burial. All secondary burials
are considered to be disturbed; archaeological methods can be used to detect a
disturbance in a primary burial;
188
66

Mezar açma s›ras›nda afla¤›daki usuller izlenmelidir.
a) Tarih, yer, mezar açman›n bafllama ve bitifl saatleri ve tüm çal›flan iflçilerin isimlerini
kaydedin;
b) Bilgileri çizim ve foto¤raflarla desteklenmifl biçimde s›ras›yla anlat›n;
c) Hergün çal›flma bafllamadan once ve sonra ayn› noktadan çal›flma alan›n›n foto¤raf›n›
çekerek çal›flma alan›nda resmi sürecle iliflkisi olmayan herbir bozulmay› tespit edin;
d) Baz› durumlarda belirtilen bir alanda mezar›n yerini saptamak gerekir. Mezar›n yafl›na
ba¤l› olan birçok mezar yeri saptama yöntemi vard›r:
i) Deneyimli bir antropolog yüzey fleklindeki de¤ifliklikler ve mahalli bitki örtüsündeki
de¤ifliklikler gibi ipuçlar›n› fark edebilir;
ii) Metal bir sondaj çubu¤u doldurulmufl mezar topra¤›n›n özelli¤i olan daha gevflek
toprak yap›s›n› saptayabilmek için kullan›labilir;
iii) Alan incelenerek temizlenebilir ve yüzeydeki toprak düz bir kürekle kaz›nabilir.
Mezarlar etraflar›n› çevreleyen topra¤a göre daha koyu renkli görünürler çünkü
daha koyu renkli yüzey topra¤› mezar› dolduran daha alt tabakadaki daha aç›k
renkli dolgu topra¤›yla kar›flm›flt›r. Bazen yüzeye hafifçe su püskürtülmesiyle mezar›n
s›n›rlar› ortaya ç›kabilir;
e) Gömü¤ü afla¤›daki gibi s›n›fland›r›n:
i) Bir kifliye ya da birden çok kifliye ait mezar. Mezar tek bafl›na gömülen bir kifliye ait
cesedi içerebilir yada ayn› anda gömülmüfl veya zaman içinde gömülmüfl iki ya da
ii)
daha fazla kifliye ait kar›flm›fl haldeki ceset kal›nt›lar›n› içerebilir.;
Tecrit edilmifl veya bitiflik mezar. Tecrit edilmifl bir mezar di¤er mezarlardan ayr›-
d›r ve di¤er bir mezar s›n›rlar›na girme endiflesine kap›lmadan kaz›labilir. Kalabal›k
mezarl›klardaki gibi bitiflik bir mezar farkl› bir kaz› tekni¤i ister çünkü bir mezar›n
duvar› ayn› zamanda di¤er bir mezar›nda duvar›n› oluflturur;
iii) Birinci veya ikinci mezar. Birinci mezar ölenin ilk olarak gömüldü¤ü mezard›r. E¤er
ölenin cesedi ç›kar›lm›fl ve tekrardan gömülmüflse bu durumda mezar ikinci mezar
olarak kabul edilir;
iv) Bozulmam›fl ya da bozulmufl mezar. Bozulmam›fl mezar ilk gömme iflleminden
sonra do¤al süreçler haricinde de¤iflmemifltir. Bozulmufl mezar ilk gömme iflleminden
sonra insanlar›n giriflimleri sonras› de¤iflmifl olan mezard›r. Tüm ikinci gömükler
bozulmufl olarak kabul edilirler; birinci gömükteki bozulmay› saptayabilmek
için arkeolojik yöntemler kullan›labilir.
67
189

f) Assign an unambiguous number to the burial. If an adequate numbering system is not
already in effect, the anthropologist should devise a system;
g) Establish a datum point, then block and map the burial site using an appropriate-sized
grid and standard archaeological techniques. In some cases, it may be adequate simply
to measure the depth of the grave from the surface to the skull and from the surface to
the feet. Associated material can then be recorded in terms of their position relative to
the skeleton;
h) Remove the overburden of earth, screening the dirt for associated materials. Record the
level (depth) and relative co-ordinates of any such findings. The type of burial, especially
whether primary or secondary, influences the care and attention that needs to be given
to this step. Associated materials located at a secondary burial site are unlikely to
reveal the circumstances of the primary burial but may provide information on events
that have occurred after that burial;
i) Search for items such as bullets or jewellery, for which a metal detector can be useful,
particularly in the levels immediately above and below the level of the remains;
j) Circumscribe the body, when the level of the burial is located, and, when possible, open
the burial pit to a minimum of 30 cm on all sides of the body;
k) Pedestal the burial by digging on all sides to the lowest level of the body (approximately
30 cm). Also pedestal any associated artifacts;
l) Expose the remains with the use of a soft brush or whisk broom. Do not use a brush on
fabric, as it may destroy fibric evidence. Examine the soil found around the skull for hair.
Place this soil in a bag for laboratory study. Patience is invaluable at this time. The remains
may be fragile, and interrelationships of elements are important and may be easily
disrupted. Damage can seriously reduce the amount of information available for
analysis;
m)Photograph and map the remains in situ. All photographs should include an identification
number, the date, a scale and an indication of magnetic north;
i) First photograph the entire burial, then focus on significant details so that their relation
to the whole can be easily visualized;
ii) Anything that seems unusual or remarkable should be photographed at close range.
Careful attention should be given to evidence of trauma or pathological change,
either recent or healed;
iii) Photograph and map all associated materials (clothes, hair, coffin, artifacts, bullets,
casings etc.). The map should include a rough sketch of the skeleton as well as any
associated materials;
n) Before displacing anything, measure the individual:
i) Measure the total length of the remains and record the terminal points of the measurement,
e.g. apex to plantar surface of calcaneus (note: This is not a stature measurement);
190
68

f) Gömük için net bir numara tespit edin. E¤er uygun bir numaralama sistemi kullan›lm›-
yorsa, antropolog bir sistem tasarlamal›d›r.
g) Bir bafllang›ç noktas› oluflturun ve gömük sahas›n› kapat›p uygun ölçekli enlem ve boylam
sistemleri ve standart arkeoloji teknikleri kullanarak haritas›n› ç›kart›n. Baz› vakalarda
mezar›n yüzeyden kafatas›na ve yüzeyden ayaklara olan derinli¤ini basitçe ölçmek
uygun olabilir. ‹lgili cisimler daha sonra iskelet ile ba¤›nt›l› pozisyonlar›na dayanarak
kaydedilebilir;
h) ‹lgili cisimler aç›s›ndan çerçöple kar›fl›k topra¤› gözden geçirerek fazlal›k topra¤› at›n.
Herbir bulgu için seviyeyi (derinlik) ve ba¤›nt›l› koordinatlar›n› kaydedin. Bu basamakta
verilmesi gereken özen ve dikkati gömü¤ün tipi özellikle birinci veya ikinci gömük
olmas› etkilemektedir. ‹kinci gömük alan›nda bulunan ilgili cisimlerin birinci gömü¤ün
koflullar›n› a盤a ç›karmas› beklenemez ancak o gömükten sonra olan olaylar hakk›nda
bilgi verebilir;
i) Bir metal dedektörünün faydal› olabilece¤i özellikle ceset seviyesinin hemen alt›ndaki
ve hemen üstündeki seviyelerde kurflun veya mücevharat gibi maddeleri araflt›r›n;
j) Gömük yeri belirlendi¤inde cesedi çevreleyin ve uygun oldu¤unda cesedin tüm kenarlar›ndan
30 cm mesafede gömük çukurunu aç›n;
k) Gömü¤ü tüm kenarlar›ndan yaklafl›k 30 cm mesafede en alçak noktas›na kadar kazarak
sadece taban k›sm›ndan toprakla temas eder duruma getirin. Ayr›ca ba¤lant›l› her bir
kal›nt›y› da sadece taban k›sm›ndan toprakla temas eder hale getirin;
l) Kal›nt›lar› yumuflak bir f›rça ya da elbise f›rças› kullanarak meydana ç›kart›n. Lif yap›l›
delillere zarar verebilece¤i için sert tel f›rça gibi f›rçalar kullanmay›n. Kafatas› etraf›nda
bulunan topra¤› saç bulmak amac›yla inceleyin. Labratuvar incelemesi için bu topra¤›
bir torbaya doldurun.Bu s›rada sab›rl› davranmak çok önemlidir.Kal›nt›lar k›r›lgan
olabilir, parçalar›n birbiriyle iliflkisi önemlidir ve kolayca bu iliflki altüst olabilir. Hasar,
inceleme için elde edilebilir bilgi miktar›n› ciddi biçimde azaltabilir.
m)Kal›nt›lar›n foto¤raf›n› oldu¤u yerde çekin ve oldu¤u yerde haritas›n› ç›kart›n. Tüm foto¤raflarda
bir kay›t numaras›, tarih, bir cetvel ve kuzey yönünü gösteren bir iflaret olmal›d›r;
i) Önce tüm gömü¤ün foto¤raf›n› çekin, daha sonra önemli detaylar üzerine odaklan›n
ki bütün ile iliflkileri kolayca görülebilsin;
ii)
Al›fl›lmad›k ya da ola¤anüstü görülen her fleyin yak›n plan foto¤raf› çekilmelidir.
Yeni ya da iyileflmifl olsun travma ya da patolojik de¤iflimlere ait delillere çok dikkat
edilmelidir;
iii) ‹lgili tüm cisimlerin (elbiseler,saç,tabut,kal›nt›lar,mermiler, kaplamalar vb) foto¤raf›n›
çekin ve haritas›n› ç›kart›n. Harita iskeletin kaba bir çizimini oldu¤u gibi iliflkili
her bir cismin çizimini de içermelidir;
n) Herhangi bir fleyin yerini de¤ifltirmeden önce bireyin ölçümlerini yap›n:
i) Kal›nt›lar›n toplam uzunlu¤unu ölçün ve ölçümdeki uç noktalar› kaydedin. Örne-
¤in apeks ile kalkeneus plantar yüz aras›n› ölçün.(not: bu bir boy ölçümü de¤ildir.);
69
191

ii) If the skeleton is so fragile that it may break when lifted, measure as much as possible
before removing it from the ground;
o) Remove all elements and place them in bags or boxes, taking care to avoid damage.
Number, date and initial every container;
p) Excavate and screen the level of soil immediately under the burial. A level of “sterile”
(artifact-free) soil should be located before ceasing excavation and beginning to backfill.
2. Laboratory analysis of skeletal remains
The following protocol should be followed during the laboratory analysis of the skeletal remains:
a) Record the date, location, starting and finishing times of the skeletal analysis, and the
names of all workers;
b) Radiograph all skeletal elements before any further cleaning:
i) Obtain bite-wing, apical and panoramic dental X-rays, if possible;
ii) The entire skeleton should be X-rayed. Special attention should be directed to fractures,
developmental anomalies and the effects of surgical procedures. Frontal sinus
films should be included for identification purposes;
c) Retain some bones in their original state; two lumbar vertebrae should be adequate. Rinse
the rest of the bones clean but do not soak or scrub them. Allow the bones to dry;
d) Lay out the entire skeleton in a systematic way:
i) Distinguish left from right;
ii) Inventory every bone and record on a skeletal chart;
iii) Inventory the teeth and record on a dental chart. Note broken, carious, restored and
missing teeth;
iv) Photograph the entire skeleton in one frame. All photographs should contain an
identification number and scale;
e) If more than one individual is to be analysed, and especially if there is any chance that
comparisons will be made between individuals, number every element with indelible
ink before any other work is begun;
f) Record the condition of the remains, e.g. fully intact and solid, eroding and friable, charred
or cremated;
g) Preliminary identification:
i) Determine age, sex, race and stature;
ii) Record the reasons for each conclusion (e.g. sex identity based on skull and femoral
head);
iii) Photograph all evidence supporting these conclusions;
192
70

ii) E¤er iskelet çok k›r›lgan ise ve kald›r›ld›¤›nda k›r›labilir ise onu yerden kald›rmadan
önce yapabilece¤iniz kadar çok ölçüm yap›n.
o) Tüm cisimleri ç›kartarak hasar görmelerini önliyecek flekilde torbalara veya kutulara
koyun. Her bir kaba tarih ve numara yaz›n ve parafe edin;
p) Gömü¤ün alt›ndaki toprak seviyesini hemen kaz›n ve inceleyin. Kaz›y› durdurup tekrar
geri doldurmaya bafllanmadan önce steril (kal›nt› olmayan) bir toprak seviyesi bulunmal›d›r.
2.‹skelet Kal›nt›lar›n›n Laboratuvar ‹ncelemesi
‹skelet kal›nt›lar›n›n laboratuvar incelemesi s›ras›nda afla¤›daki protokol izlenmelidir:
a) ‹skelet incelemelerinin tarihini, yerini, bafllama ve bitifl saatleri ve tüm çal›flanlar›n isimlerini
kaydedin;
b) Herhangi bir temizli¤e bafllamadan önce tüm iskelet parçalar›n›n röntgenini çekin;
i) E¤er mümkünse bite-wing apikal ve panoramik difl röntgenlerini edinin;
ii) Tüm iskeletin röntgeni çekilmelidir. K›r›klara,geliflim anomalilerine ve cerrahi süreçlerin
etkilerine özel önem verilmelidir. Kimliklendirme amac›yla frontal sinus
filmleri de çekilmelidir.;
c) Baz› kemikleri orijinal halinde saklay›n, bu ifllem için 2 lomber omur yeterli olabilir. Kalan
kemikleri y›kay›n ama onlar› f›rçalamay›n ya da suyun içinde b›rakmay›n.Kemikleri
kurumaya b›rak›n;
d) ‹skeleti sistematik biçimde dizin;
i) Kemiklerin sa¤ ve sol olarak ay›rt edin;
ii) Her kemi¤i teker teker bulun ve iskelet tablosu üzerinde kaydedin;
iii) Her difli teker teker bulun ve dental tablo üzerinde kaydedin. K›r›k, çürük,tamir
görmüfl ya da eksik diflleri not edin.
iv) Tüm iskeletin tek foto¤raf karesine s›¤acak biçimde foto¤raf›n› çekin. Tüm foto¤raflar
bir kay›t numaras› ve bir cetvel içermeli.
e) E¤er birden fazla birey incelenecek ise ve özellikle bireyler aras›nda karfl›laflt›rma flans›
olacak ise herhangi bir çal›flmaya bafllamadan önce her bir parçay› silinmez mürekkep
ile numaraland›r›n;
f) Kal›nt›lar›n durumunu kat› ve sa¤lam, afl›nm›fl ve k›r›labilir, kömürleflmifl veya yanm›fl
vb. gibi biçimde kaydedin;
g) Ön kimliklendirme:
i) Yafl, cinsiyet, ›rk ve boyunu saptay›n
ii) Her bir kanaat için gerekçelerinizi kaydedin (örne¤in cinsiyetin belirlenmesi kafatas›
ve femur bafl›na göre yap›lm›flt›r..);
iii) Kanaatinizi destekleyen tüm delillerin foto¤raf›n› çekin
71
193

h) Individual identification:
i) Search for evidence of handedness, pathological change, trauma and developmental
anomalies;
ii) Record the reasons for each conclusion;
iii) Photograph all evidence supporting these conclusions;
i) Attempt to distinguish injuries resulting from therapeutic measures from those unrelated
to medical treatment. Photograph all injuries:
i) Examine the hyoid bone for cracks or breaks;
ii) Examine the thyroid cartilage for damage;
iii) Each bone should be examined for evidence of contact with metal. The superior or
inferior edges of the ribs require particular scrutiny. A dissecting micros cope is useful;
j) If the remains are to be reburied before obtaining an identification, retain the following
samples for further analysis:
i) A mid-shaft cross-section from either femur, 2 cm or more in height;
ii) A mid-shaft cross-section from either fibula, 2 cm or more in height;
iii) A 4-cm section from the sternal end of a rib (sixth, if possible);
v) Sever molar teeth for possible later deoxyribonucleic acid fingerprinting for identification;
vi) A cast of the skull for possible facial reconstruction;
vii) Record what samples have been saved, and label all samples with the identification
number, date and name of the person who removed the sample.
3. Final report
The following steps should be taken in the preparation of. a -final report:
a) Prepare a full report of all procedures and results;
b) Include a short summary of the conclusions;
c) Sign and date the report.
194
72

h) Bireysel kimliklendirme:
i) Hangi elini kulland›¤›, patolojik de¤ifliklikler,travma ve geliflim anomalilerine iliflkin
delilleri araflt›r›n
ii) Her bir kanaat için gerekçelerinizi kaydedin
iii) Kanaatlerinizi destekleyen her bir delilin foto¤raf›n› çekin
i) Tedavi sürecinde oluflmufl hasarlarla tedavi süreciyle iliflkisi olmayan hasarlar› birbirinden
ay›rmaya çal›fl›n. Tüm hasarlar›n foto¤raf›n› çekin:
i) Hiyoid kemi¤i çatlak veya k›r›klar aç›s›ndan inceleyin
ii) Tirodi k›k›rda¤› hasar aç›s›ndan inceleyin
iii) Her bir kemik metalle temas etmenin delilleri aç›s›ndan incelenmelidir. Her bir kotun
üst ve alt kenarlar› çok dikkatlice incelenmelidir. ‹nceleme için disseksiyon
mikroskobu faydal› olur;
j) E¤er kal›nt›lar kimliklendirme sa¤lanmadan tekrar gömülecekse afla¤›daki örnekleri daha
ileri incelemeler için saklay›n:
i) Her bir femur gövdesinin orta k›sm›ndan 2cm veya daha fazla yükseklikte çapraz
kesit;
ii) Her bir fibula gövdesinin orta k›sm›ndan 2cm veya daha fazla yükseklikte çapraz
kesit;
iii) Bir kotun sternal ucundan (mümkünse alt›nc› kot) 4 cm uzunlu¤unda parça;
iv) Ölüm s›ras›nda canl› olan bir difl (tercihen mandibular kesici difl)
v) Molar diflleri muhtemel DNA kimliklendirmesi için ç›kart›n
vi) Muhtemel fasiyal rekonstruksiyon için kafatas›n›n kal›b›n› ç›kart›n
vii) Hangi örneklerin al›nd›¤›n› kaydedin, tüm örnekleri kay›t numaras›, tarih,ve örne-
¤in alan kiflinin isimini yazarak etiketleyin.
3.Son rapor
Son rapor haz›rlan›rken afla¤›daki ad›mlar at›lmal›d›r:
a) Tüm süreçlerin ve sonuçlar›n raporunu haz›rlay›n;
b) Kararlar›n›z›n k›sa bir özetini raporunuza ekleyin;
c) Rapora tarih at›p imzalay›n
73
195

4. Repository for evidence
In cases where the body cannot be identified, the exhumed remains or other evidence should
be preserved for a reasonable time. A repository should be established to hold the bodies
for 5-10 years in case they can be identified at a later time.
Notes
1/ Advisory Services and Technical Assistance in the Field of Human Rights, Human
Rights Fact Sheet No. 3 (Geneva, United Nations Centre for Human Rights, 1988); Summary
or Arbitrary Executions, Human Rights Fact Sheet No.11 (Geneva, United Nations Centre for
Human Rights, 1990); see, also, The Teaching of Human Rights: Proceedings of the International
Congress on the Teaching of Human Rights. Vienna. 12-16 September 1978 (Paris, United
Nations Organization for Education, Science and Culture, 1980).
2/ Methods of Combating Torture, Human Rights Fact Sheet No. 4 (Geneva, United Nations
Centre for Human Rights, 1987), pp. 7-9 and 10-12. See also Laurence Boisson de Chazoumes
and others, Practical Guide to the International Procedures Relative to Complaint and
Appeals Against Acts of Torture. Disappearances and Other Inhuman or Degrading Treatment
(Geneva, World Organization Against Torture, 1988).
3/ See D. O’Donnell, Proteccion internacional de los derechos humanos, 2. ed. (Lima, Comision
Andina de Juristas, 1989); and N. S. Rodley, The Treatment of Prisoners under International
Law (Oxford, Clarendon Press, 1987), pp. 144-164 and B. G. Ramcharan, “The Concept
and Dimensions of the Right to Life”, The Right to Life in International Law (Dordrecht, Martinus
Nijhoff Publishers, 1985), pp. 1-32.
4/ Report of the Human Rights Committee (Official Records of the General Assembly.
Thirty-seventh session. Supplement No. 40) (A/37/40), annex X. See also M. Novak, UNO-
Pakt Uber burgerliche und politische Rechte und Fakultativprotokoll; CCPR-Kommentar
(Kehl am Rhein, N.P. Engel Verlag, 1989), pp. 111-132; and F. Newman and D. Weissbrodt, International
Human Rights: Law, Policy, and Process (Cincinnati, Ohio, Anderson, 1990).
5/ Report of the Human Rights Committee (Official Records of the General Assembly, Fortieth
session. Supplement No. 40) (A/40/40), annex X. See, also, Enforced or Voluntary Disappearances,
Human Rights Fact Sheet No. 6 (Geneva, United Nations Centre for Human
Rights, 1988).
6/ Statement submitted by the International Commission of Jurists, a non-governmental
organization in consultative status with the Economic and Social Council, category II, and the
International Human Rights Internship Program, a non-governmental organization in consultative
status with the Economic and Social Council, roster (E/AC.57/1988/NGO.4).
7/ Sixth United Nations Congress on the Prevention of Crime and the Treatment of Offenders.
Caracas, Venezuela. 25 August-5 September 1980: Report prepared by the Secretariat
(United Nations publication, Sales No. E.81.IM), chap. I, sect. A.
196
74

4.Delillerin Depolanmas›
Cesedin kimliklendirilemedi¤i durumlarda mezardan ç›kar›lan kal›nt›lar veya di¤er deliller
mant›ki bir süre boyunca muhafaza edilmelidir. Daha sonraki bir zamanda kimlendirmeyi
sa¤lamak için cesedleri 5-10 y›l saklamak için bir depo oluflturulmal›d›r
Notlar
1/Advisory Services and Technical Assistance in the Field of Human Rights, Human
Rights Fact Sheet No. 3 (Geneva, United Nations Centre for Human Rights, 1988); Summary
or Arbitrary Executions, Human Rights Fact Sheet No.11 (Geneva, United Nations Centre
for Human Rights, 1990); see, also, The Teaching of Human Rights: Proceedings of the International
Congress on the Teaching of Human Rights. Vienna. 12-16 September 1978 (Paris,
United Nations Organization for Education, Science and Culture, 1980).
2/ Methods of Combating Torture, Human Rights Fact Sheet No. 4 (Geneva, United Nations
Centre for Human Rights, 1987), pp. 7-9 and 10-12. See also Laurence Boisson de Chazoumes
and others, Practical Guide to the International Procedures Relative to Complaint
and Appeals Against Acts of Torture. Disappearances and Other Inhuman or Degrading Treatment
(Geneva, World Organization Against Torture, 1988).
3/ See D. O’Donnell, Proteccion internacional de los derechos humanos, 2. ed. (Lima, Comision
Andina de Juristas, 1989); and N. S. Rodley, The Treatment of Prisoners under International
Law (Oxford, Clarendon Press, 1987), pp. 144-164 and B. G. Ramcharan, “The Concept
and Dimensions of the Right to Life”, The Right to Life in International Law (Dordrecht,
Martinus Nijhoff Publishers, 1985), pp. 1-32.
4/ Report of the Human Rights Committee (Official Records of the General Assembly.
Thirty-seventh session. Supplement No. 40) (A/37/40), annex X. See also M. Novak, UNO-
Pakt Uber burgerliche und politische Rechte und Fakultativprotokoll; CCPR-Kommentar
(Kehl am Rhein, N.P. Engel Verlag, 1989), pp. 111-132; and F. Newman and D. Weissbrodt,
International Human Rights: Law, Policy, and Process (Cincinnati, Ohio, Anderson, 1990).
5/ Report of the Human Rights Committee (Official Records of the General Assembly,
Fortieth session. Supplement No. 40) (A/40/40), annex X. See, also, Enforced or Voluntary
Disappearances, Human Rights Fact Sheet No. 6 (Geneva, United Nations Centre for Human
Rights, 1988).
6/ Statement submitted by the International Commission of Jurists, a non-governmental
organization in consultative status with the Economic and Social Council, category II, and
the International Human Rights Internship Program, a non-governmental organization in
consultative status with the Economic and Social Council, roster (E/AC.57/1988/NGO.4).
7/ Sixth United Nations Congress on the Prevention of Crime and the Treatment of Offenders.
Caracas, Venezuela. 25 August-5 September 1980: Report prepared by the Secretariat
(United Nations publication, Sales No. E.81.IM), chap. I, sect. A.
75
197

8/ Seventh United Nations Congress on the Prevention of Crime and the Treatment of Offenders,
Milan. 26 August-6 September 1985: Report Prepared the Secretariat (United Nations
publication, Sales No. E.86.IV.1), chap. I, sect. E.
9/ International Labour Office, Governing Body, Two Hundred and Eighteenth Report of
the Committee on Freedom of Association (GB.221/6/16), para. 390(c).
10/ Annual report of the Inter-American Commission on Human Rights 1981-1982, OAS
doc. OEA/Ser.L/V/II.57, doc. 6, rev.1 (Washington, D.C., 1982), p. 36.
11/ For a general overview of the question see E. R. Zafaroni, “The right to life and Latin
American penal systems”, The Annals of the American Academy of Political and Social Science,
Marvin E. Wolfgang, ed., vol. 506, November 1989, pp. 57-67.
12/ See, Inter-American Court H.R.. Velasquez Rodriguez Case. Judgment of July 29, 1988,
series C, No. 4; Inter-American Court H.R.. Godinez Cruz Case. Judgment of January 20, 1989,
series C. No. 5.
13/ Cyprus v. Turkey, Apps. No. 6780/74 and 6950/75, Decision of 17 July 1976, European
Human Rights Reports, 482 (1982).
14/ J. L. Thomsen and others, “Amnesty International and the forensic sciences”. American
Journal for Forensic Pathology , vol. 5, No. 4 (December 1984), pp. 305-311.
198
76

8/ Seventh United Nations Congress on the Prevention of Crime and the Treatment of
Offenders, Milan. 26 August-6 September 1985: Report Prepared the Secretariat (United Nations
publication, Sales No. E.86.IV.1), chap. I, sect. E.
9/ International Labour Office, Governing Body, Two Hundred and Eighteenth Report of
the Committee on Freedom of Association (GB.221/6/16), para. 390(c).
10/ Annual report of the Inter-American Commission on Human Rights 1981-1982, OAS
doc. OEA/Ser.L/V/II.57, doc. 6, rev.1 (Washington, D.C., 1982), p. 36.
11/ For a general overview of the question see E. R. Zafaroni, “The right to life and Latin
American penal systems”, The Annals of the American Academy of Political and Social Science,
Marvin E. Wolfgang, ed., vol. 506, November 1989, pp. 57-67.
12/ See, Inter-American Court H.R.. Velasquez Rodriguez Case. Judgment of July 29,
1988, series C, No. 4; Inter-American Court H.R.. Godinez Cruz Case. Judgment of January
20, 1989, series C. No. 5.
13/ Cyprus v. Turkey, Apps. No. 6780/74 and 6950/75, Decision of 17 July 1976, European
Human Rights Reports, 482 (1982).
14/ J. L. Thomsen and others, “Amnesty International and the forensic sciences”. American
Journal for Forensic Pathology , vol. 5, No. 4 (December 1984), pp. 305-311.
77
199

Annex I.
PRINCIPLE ON THE EFFECTIVE PREVENTION AND
INVESTIGATION OF EXTRA-LEGAL, ARBITRARY AND
SUMMARY EXECUTIONS
Effective prevention and investigation of extra-legal, arbitrary and summary executions
The Economic and Social Council,*
Recalling that article 3 of the Universal Declaration of Human Rights (a/ General Assembly
resolution 217 A (III).) [108] proclaims that everyone has the right to life, liberty and security
of person,
Bearing in mind that paragraph 1 of article 6 of the International Covenant on Civil and Political
Rights (b/ See General Assembly resolution 2200 A (XXI), annex.) [114] states that every
human being has an inherent right to life, that that right shall be protected by law and that no
one shall be arbitrarily deprived of his or her life,
Also bearing in mind the general comments of the Human Rights Committee on the right
to life as enunciated in article 6 of the International Covenant on Civil and Political Rights,
Stressing that extra-legal, arbitrary and summary executions contravene the human rights
and fundamental freedoms proclaimed in the Universal Declaration of Human Rights,
Mindful that the Seventh United Nations Congress on the Prevention of Crime and the Treatment
of Offenders, in resolution 11 on extra-legal, arbitrary and summary executions, (c/ See
Seventh United Nations Congress on the Prevention of Crime and the Treatment of Offenders,
Milan, 26 August-6 September 1985: report prepared by the Secretariat (United Nations
publication, Sales No. E.86.IV.1), chap. I, sect. E.) [93] called upon all Governments to take urgent
and incisive action to investigate such acts, wherever they may occur, to punish those found
guilty and to take all other measures necessary to prevent those practices,
Mindful also that the Economic and Social Council, in section VI of its resolution 1986/10
of 21 May 1986, requested the Committee on Crime Prevention and Control to consider at its
tenth session the question of extra-legal, arbitrary and summary executions with a view to elaborating
principles on the effective prevention and investigation of such practices,
Recalling that the General Assembly in its resolution 33/173 of 20 December 1978 expressed
its deep concern at reports from various parts of the world relating to enforced or involuntary
disappearances and called upon Governments, in the event of such reports, to take appropriate
measures to searching for such persons and to undertake speedy and impartial investigations,
Noting with appreciation the efforts of non-governmental organizations to develop standards
for investigations, (d/ See E/AC.57/l988/NGO.4.) [115]
Note : References are numbereda/,b/ etc., with the original numbering from the resolution given in square
brackets immediately following the footnote indicators.
*) Resolution 1989/65 May 1989.
78
200

Ek I
HUKUK-DIfiI, KEYF‹ VE YARGISIZ ‹NFAZLARIN ETK‹L‹
B‹Ç‹MDE ÖNLENMES‹ VE SORUfiTURULMASINA
DA‹R ‹LKELER
Hukuk-d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlar›n etkili biçimde önlenmesi ve soruflturulmas›
Ekonomik ve Sosyal Konsey,
Evrensel ‹nsan Haklar› Bildirgesi’nin 3. maddesini hat›rlayarak, herkesin yaflama hakk›na
ve kifli özgürlü¤ü ve gvenli¤i hakk›na sahip oldu¤unu ilan eder,
Uluslararas› Kiflisel ve Siyasal Haklar Sözleflmesi’nin 6. maddesinin 1. f›kras›n› ak›lda tutarak,
her insan›n tabii olarak yaflama hakk›na sahip oldu¤unu, bu hakk›n kanun taraf›ndan korunaca¤›n›
ve kimsenin keyfi olarak yaflam›ndan mahrum b›rak›lamayaca¤›n› beyan eder,
‹nsan Haklar› Komitesi’nin, Uluslararas› Kiflisel ve Siyasal Haklar Sözleflmesi’nin 6. maddesinde
düzenlenen yaflama hakk›na iliflkin genel yorum beyanlar›n› da ak›lda tutarak,
Hukuk-d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlar›n, Evrelsel ‹nsan Haklar› Bildirgesi’nde ilan edilmifl
olan insan haklar› ve temel özgürlüklerini ihlal etti¤ini vurgulayarak,
Yedinci Birleflmifl Milletler Suçun Önlenmesi ve Suçlular›n Tretman’› Kongresi’nin, hukukd›fl›,
keyfi ve yarg›s›z infazlara iliflkin 11 say›l› karar›nda, Hükümetleri bu fiilleri soruflturuk
için acilen ve kesin olarak harekete geçmeye, nerede meydana gelirse gelsin, suçlu bulunanlar›
cezaland›rmak ve bu tür pratikleri önlemek için gerekli di¤er tüm tedbirleri almaya ça¤›rd›¤›n›
hat›rlayarak,
Ekonomik ve Sosyal Konsey’in, 1986/10 say› ve 21 May›s 1986 tarihli karar›n›n VI. Bölümünde,
Suçun Önlenmesi ve Denetimi Komitesi’nden, bu tür pratiklerin etkili biçimde önlenmesi
ve soruflturulmas›na iliflkin ilkeleri irdelemek üzere, onuncu döneminde hukuk-d›fl›,
keyfi ve yarg›s›z infazlar konusunu ele almas›n› talep etmifl oldu¤unu da hat›rlayarak,
Genel Kurul’un 33/173 say› ve 20 Aral›k 1978 tarihli karar›nda, dünyan›n çeflitli yerlerinden,
kiflilerin zorla veya idare d›fl› olarak kaybedildi¤ine iliflkin olarak gelen bildirimlerden
duydu¤u derin endifleyi ifade etti¤ini ve Hükümetleri, bu tür bildirimler gelmesi halinde bu
kiflileri aramaya ve h›zl› ve tarafs›z bir soruflturma yürütülmesini sa¤lamaya davet etti¤ini hat›rlayarak,
Sivil toplum örgütlerinin, soruflturmalar›n yürütülmesine iliflkin olarak standartlar gelifltirmelerine
iliflkin çabalar›n› takdirle kaydederek,
79
201

Emphasizing that the General Assembly in its resolution 42/141 of 7 December 1987
strongly condemned once again the large number of summary or arbitrary executions, including
extra-legal executions, that continued to take place in various parts of the world,
Noting that in the same resolution the General Assembly recognized the need for closer
co-operation between the Centre for Human Rights, the Crime Prevention and Criminal Justice
Branch of the Centre for Social Development and Humanitarian Affairs and the Committee
on Crime Prevention and Control in an effort to bring to an end summary or arbitrary
executions,
Aware that effective prevention and investigation of extra-legal, arbitrary and summary
executions requires the provision of adequate financial and technical resources,
1. Recommends that the Principles on the Effective Prevention and Investigation of Extralegal,
Arbitrary and Summary Executions annexed to the present resolution shall be taken into
account and respected by Governments within the framework of their national legislation
and practices, and shall be brought to the attention of law enforcement and criminal justice officials,
military personnel, lawyers, members of the executive and legislative bodies of the Government
and the public in general;
2. Requests the Committee on Crime Prevention and Control to keep the above recommendations
under constant review, including implementation of the Principles, taking into account
the various socio-economic, political and cultural circumstances in which extra-legal, arbitrary
and summary executions occur;
3. Invites Member States that have not yet ratified or acceded to international instruments
that prohibit extra-legal, arbitrary and summary executions, including the International
Covenant on Civil and Political Rights, (b/ See General Assembly resolution 2200 A
(XXI), annex.) [114] the Optional Protocol to the International Covenant on Civil and Political
Rights and the Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment
or Punishment, (e/ General Assembly resolution 39/46, annex.) [116] to become parties
to these instruments;
4. Requests the Secretary -General to include the Principles in the United Nations publication
entitled Human Rights: A Compilation of International Instruments;
5. Requests the United Nations regional and interregional institutes for the prevention of
crime and the treatment of offenders to give special attention in their research and training
programmes to the Principles, and to the International Covenant on Civil and Political Rights,
(b/ See General Assembly resolution 2200 A (XXI), annex.) [114] the provisions of the Convention
against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment, (e/
General Assembly resolution 39/46, annex.) [116] the Code of Conduct for Law Enforcement
Officials, (f/ General Assembly resolution 34/169, annex.) [104] the Declaration of Basic Principles
of Justice for Victims of Crime and Abuse of Power (g/ General Assembly resolution
40/34, annex.) [102] and other international instruments relevant to the question of extra-legal,
arbitrary and summary executions.
202
80

Genel Kurul’un 42/141 say› ve 7 Aral›k 1987 tarihli karar›yla, dünyan›n çeflitli yerlerinde,
hukuk-d›fl› infazlar da dahil olmak üzere büyük say›lardaki keyfi ve yarg›s›z infazlar›n devam
etmesini bir kez daha kesin olarak k›nad›¤›n› vurgulayarak,
Genel Kurul’un ayn› karar›yla, ‹nsan Haklar› Merkezi, Sosyal Kalk›nma ve ‹nsani ‹fller
Merkezi’nin Suçu Önleme ve Ceza Adaleti Bölümü ve Suçun Önlenmesi ve Denetimi Komitesi’nin,
keyfi ve yarg›s›z infazlar› sona erdirme amac›yla, daha s›k› iflbirli¤i yapmas› gere¤ini
kabul etti¤ini kaydederek,
Hukuk-d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlar›n etkili biçimde önlenmesinin, yeterli mali ve teknik
kayna¤›n sa¤lanmas›n› gerektirdi¤inin fark›nda olarak,
Devletlerin, ulusal yasa ve uygulamalar›nda, bu karara ekli Hukuk-d›fl›, Keyfi ve Yarg›-
s›z ‹nfazlar›n Etkili Biçimde Soruflturulmas›na Dair ‹lkeleri dikkate almas› ve bunlara sayg›
göstermesini ve bu ‹lkeleri, yasa ve ceza adaleti uygulay›c›lar›, askeri personel, avukatlar,
Devletin yürütme ve yasama organlar›n›n üyeleri ile genel kamunun dikkatine sunmas›n›
tavsiye eder;
Suçun Önlenmesi ve Kontrolü Komitesi’nden yukar›daki tavsiyeleri, hukuk-d›fl›, keyfi ve
yarg›s›z infazlar›n içinde gerçekleflti¤i sosyo-ekonomik, siyasal ve kültürel koflullar› da göz
önünde bulundurarak, ‹lkelerin uygulanmalar› da dahil olmak üzere, sürekli olarak denetlemesini
talep eder;
Uluslararas› Kiflisel ve Siyasal Haklar Sözleflmesi, Uluslararas› Kiflisel ve Siyasal Haklar
Sözleflmesi’ne Ek ‹htiyari Protokol ve ‹flkence ve Di¤er Zalimane, ‹nsanl›k D›fl›, Afla¤›lay›c›
Muamele veya Cezaya Karfl› Sözleflme de dahil olmak üzere, hukuk-d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlar›
yasaklayan uluslararas› belgelere henüz taraf olmam›fl veya bunlara kat›lmam›fl üye
devletleri, bu belgelere taraf olmaya davet eder;
Genel Sekreter’den, ‹lkeleri, Birleflmifl Milletler’in ‹nsan Haklar› : Uluslararas› Belgeler adl›
yay›n›na dahil etmesini talep eder;
Birleflmifl Milletler’in, suçun önlenmesi ve suçlular›n tretman›na iliflkin bölgesel ve bölgeleraras›
enstitülerinden, araflt›rma ve e¤itim programlar›nda bu ‹lkeler’e, Uluslararas› Kiflisel
ve Siyasal Haklar Sözleflmesi’ne, ‹flkence ve Di¤er Zalimane, ‹nsanl›k D›fl›, Afla¤›lay›c› Muamele
veya Cezaya Karfl› Sözleflme’nin hükümlerine, Yasa Uygulay›c›lar› ‹çin Talimatname’ye,
Suçtan ve Yetki ‹stismar›ndan Ma¤dur Olanlara Adalet Sa¤lanmas›na Dair Temel ‹lkeler
Bildirgesi’ne ve hukuk-d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlar sorununa iliflkin di¤er uluslararas›
belgelere özel önem vermelerini talep eder.
81
203

ANNEX to the Economic and Social Council Resolution 1989/65
PRINCIPLES ON THE EFFECTIVE PREVENTION AND
INVESTIGATION OF EXTRA-LEGAL, ARBITRARY AND
SUMMARY EXECUTIONS
Prevention
1. Governments shall prohibit by law all extra-legal, arbitrary and summary executions
and shall ensure that any such executions are recognized as offences under their criminal
laws, and are punishable by appropriate penalties which take into account the seriousness
of such offences. Exceptional circumstances including a state of war or threat of war, internal
political instability or any other public emergency may not be invoked as a justification
of such executions.
Such executions shall not be carried out under any circumstances including, but not limited
to, situations of internal armed conflict, excessive or illegal use of force by a public official
or other person acting in an official capacity or by a person acting at the instigation, or with
the consent or acquiescence of such person, and situations in which deaths occur in custody.
This prohibition shall prevail over decrees issued by governmental authority.
2. In order to prevent extra-legal, arbitrary and summary executions, Governments shall
ensure strict control, including a clear chain of command over all officials responsible for apprehension,
arrest, detention, custody and imprisonment, as well as those officials authorized
by law to use force and firearms.
3. Governments shall prohibit orders from superior officers or public authorities authorizing
or inciting other persons to carry out any such extralegal, arbitrary or summary executions.
All persons shall have the right and the duty to defy such orders. Training of law enforcement
officials shall emphasize the above provisions.
4. Effective protection through judicial or other means shall be guaranteed to individuals
and groups who are in danger of extra-legal, arbitrary or summary executions, including those
who receive death threats.
5. No one shall be involuntarily returned or extradited to a country where there are substantial
grounds for believing that he or she may become a victim of extra-legal, arbitrary or
summary execution in that country.
6. Governments shall ensure that persons deprived of their liberty are held in officially recognized
places of custody, and that accurate information on their custody and whereabouts,
including transfers, is made promptly available to their relatives and lawyer or other persons
of confidence.
7. Qualified inspectors, including medical personnel, or an equivalent independent authority,
shall conduct inspections in places of custody on a regular basis, and be empowered to
undertake unannounced inspections on their own initiative, with full guarantees of independence
in the exercise of this function. The inspectors shall have unrestricted access to all persons
in such places of custody, as well as to all their records.
8. Governments shall make every effort to prevent extra-legal, arbitrary and summary executions
through measures such as diplomatic intercession, improved access of complainants
to intergovernmental and judicial bodies, and public denunciation. Intergovernmental mechanisms
shall be used to investigate reports of any such executions and to take effective action
against such practices.
82
204

1989/65 say›l› Ekonomik ve Sosyal Konsey karar›na
EK HUKUK-DIfiI, KEYF‹ VE YARGISIZ ‹NFAZLARIN ETK‹L‹
B‹Ç‹MDE ÖNLENMES‹NE VE SORUfiTURULMASINA
DA‹R ‹LKELER
Önleme
1. Devletler, hukuk-d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlar› kanunla yasaklayacaklar ve bu tür infazlar›n
ceza kanunlar› taraf›ndan suç olarak düzenlenmesini ve bu suçlar›n a¤›rl›klar› gözönünde
tutularak tespit edilecek uygun bir ceza ile cezaland›r›lmalar›n› sa¤layacaklard›r.
Savafl veya savafl tehdidi, iç siyasal istikrars›zl›k veya di¤er ola¤anüstü haller de dahil olmak
üzere, istisnai koflullar, bu tür infazlar›n gerekçesi olarak ileri sürülemez. Bu tür infazlar,
iç çat›flma hallerinde, bir kamu çal›flan› veya resmi bir görevi ifa eden di¤er bir kifli taraf›ndan
veya bu nitelikte bir kiflinin teflviki, onay› veya r›za göstermesiyle afl›r› ve hukuka
ayk›r› kuvvet kullan›lmas› sonucunda ve gözalt›nda gerçekleflen ölümler de dahil olmak,
ama bu say›lanlarla s›n›rl› olmamak üzere, hiçbir halde gerçeklefltirilemez. Bu yasak, resmi
emirlere üstündür.
2. Devletler, hukuk-d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlar› önlemek üzere, yakalama, gözalt›na alma,
tutuklama, tutma veya hürriyeti ba¤lay›c› cezan›n infaz›ndan sorumlu olan tüm görevliler
ve hukukun kuvvet veya ateflli silah kullanma yetkisi verdi¤i görevliler bak›m›ndan astl›k
üstlük iliflkisinin aç›k olmas› da dahil olmak üzere, s›k› bir denetimi sa¤layacaklard›r.
3. Devletler, amirin veya kamu görevlilerinin di¤er kiflileri hukuk-d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlar›
gerçeklefltirmeleri için yetkilendirmek veya teflvik etmek üzere emir vermelerini yasaklayacaklard›r.
Herkes, bu nitelikteki emirlere karfl› gelmeye hakk›na sahiptir. Kanun adamlar›n›n
e¤itiminde, yukar›daki hükümler vurgulanacakt›r.
4. Ölüm tehditleri alan kimseler de dahil olmak üzere, hukuk-d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infaz
tehlikesiyle karfl› karfl›ya olan herkesin, yarg›sal veya di¤er yollarla, etkili olarak korunmas›
sa¤lanacakt›r.
5. Kimse, iradesi hilaf›na hukuk-d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infaz ile karfl›laflaca¤›na inan›lmas›
için makul nedenler bulunmas› halinde, böyle bir ülkeye geri verilemez veya iade edilemez.
6. Devletler, özgürlüklerinden mahrum b›rak›lm›fl herkesin, resmi olarak tan›nm›fl yerlerde
tutulmalar›n› ve bu kiflilerin durumuna, nerede bulunduklar›na ve nakillerine iliflkin do¤ru
bilginin, akrabalar›na, avukat›na ve kiflinin güven iliflkisi içinde oldu¤u kimselere derhal
verilmesini sa¤layacaklard›r.
7. T›bbi personel veya eflde¤er ba¤›ms›z bir yetkili de dahil olmak üzere, uzmanlar, kiflilerin
tutulu bulunduklar› yerleri sürekli olarak inceleyecek ve görevlerinin ifas›nda ba¤›ms›zl›k
güvencesine sahip olarak, kendi inisiyatifleri ile, önceden haber vermeksizin incelemelerde
bulunmaya yetkili olacaklard›r. Uzmanlar, kiflilerin tutulu bulunduklar› bu yerlerdeki herkese
ve ayr›ca tüm kay›tlara, s›n›rlama olmaks›z›n ulaflabileceklerdir.
8. Devletler, hukuk-d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlar› önlemek için, diplomatik yollar›n kullan›lmas›,
flikayetçilerin hükümetleraras› ve yarg›sal organlara baflvurabilmeleri ve kamuya iffla
da dahil olmak üzere her türlü çabay› göstereceklerdir. Hükümetleraras› mekanizmalar, bu
tür infazlara iliflkin raporlar›n incelenmesi ve bu tür pratiklere karfl› etkili önlem al›nmas› için
kullan›lacakt›r.
83
205

Governments, including those of countries where extra-legal, arbitrary and summary executions
are reasonably suspected to occur, shall cooperate fully in international investigations
on the subject.
Investigation
9. There shall be thorough, prompt and impartial investigation of all suspected cases of extra-legal,
arbitrary and summary executions, including cases where complaints by relatives or
other reliable reports suggest unnatural death in the above circumstances. Governments shall
maintain investigative offices and procedures to undertake such inquiries. The purpose of the
investigation shall be to determine the cause, manner and time of death, the person responsible,
and any pattern or practice which may have brought about that death. It shall include
an adequate autopsy, collection and analysis of all physical and documentary evidence and
statements from witnesses. The investigation shall distinguish between natural death, accidental
death, suicide and homicide.
10. The investigative authority shall have the power to obtain all the information necessary
to the inquiry. Those persons conducting the investigation shall have at their disposal all the
necessary budgetary and technical resources for effective investigation. They shall also have
the authority to oblige officials allegedly involved in any such executions to appear and testify.
The same shall apply to any witness. To this end, they shall be entitled to issue summonses
to witnesses, including the officials allegedly involved and to demand the production of
evidence.
11. In cases in which the established investigative procedures are inadequate because of
lack of expertise or impartiality, because of the importance of the matter or because of the apparent
existence of a pattern of abuse, and in cases where there are complaints from the family
of the victim about these inadequacies or other substantial reasons, Governments shall pursue
investigations through an independent commission of inquiry or similar procedure. Members
of such a commission shall be chosen for their recognized impartiality, competence and
independence as individuals. In particular, they shall be independent of any institution,
agency or person that may be the subject of the inquiry. The commission shall have the authority
to obtain all information necessary to the inquiry and shall conduct the inquiry as provided
for under these Principles.
12. The body of the deceased person shall not be disposed of until an adequate autopsy
is conducted by a physician, who shall, if possible, be an expert in forensic pathology. Those
conducting the autopsy shall have the right of access to all investigative data, to the place
where the body was discovered, and to the place where the death is thought to have occurred.
If the body has been buried and it later appears that an investigation is required, the
body shall be promptly and competently exhumed for an autopsy. If skeletal remains are
discovered, they should be carefully exhumed and studied according to systematic anthropological
techniques.
13. The body of the deceased shall be available to those conducting the autopsy for a sufficient
amount of time to enable a thorough investigation to be carried out. The autopsy shall,
at a minimum, attempt to establish the identity of the deceased and the cause and manner of
death. The time and place of death shall also be determined to the extent possible. Detailed
colour photographs of the deceased shall be included in the autopsy report in order to document
and support the findings of the investigation. The autopsy report must describe any and
all injuries to the deceased including any evidence of torture.
206
84

Ülkelerinde hukuk-d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlar›n gerçekleflti¤i yönünde makul flüphenin
bulundu¤u devletler de dahil olmak üzere tüm devletler, konuya iliflkin uluslararas› soruflturmalar›n
yap›lmas› için iflbirli¤inde bulunacaklard›r.
Soruflturma
9. Akrabalar taraf›ndan yap›lan flikâyetlerin veya güvenilir di¤er ihbarlar›n, ölümün hukuk-d›fl›,
keyfi ve yarg›s›z infazlarlar sonucunda meydana gelen, do¤al olmayan bir ölüm
oldu¤una iflaret etti¤i her durumda, derinlemesine, derhal ve tarafs›z bir soruflturma yap›-
lacakt›r. Devletler, bu tür soruflturmalar› yürütmek üzere gerekli soruflturma bürolar› ve
usullerini ihdas edeceklerdir. Soruflturman›n amac›, ölümün nedenini, meydana gelifl biçimini,
zaman›n›, sorumlu kiflileri belirlemek, uygun otopsiyi gerçeklefltirmek, fiziksel ve belgesel
deliller ile tan›k ifadelerini toplamak ve de¤erlendirmektir, Soruflturma, ölümün, do-
¤al nedenlerle mi, kaza sonucunda m›, intihar m› yoksa cinayet neticesinde mi meydana
geldi¤ini ortaya koyacakt›r.
10. Soruflturma birimi, soruflturma için gerekli tüm bilgileri elde etme yetkisine sahip olacakt›r.
Soruflt›rmay› yürütenler, soruflturmay› etkili olarak yürütebilmek için gerekli bütçeye
ve teknik kayna¤a sahip olacaklard›r. Ayr›ca, bu tür infazlara kar›flt›¤› iddia edilen görevlileri
ifade vermeye zorlama yetkisine de sahip olmal›lar. Ayn› yetki, tan›klar bak›m›ndan da söz
konusu olmal›d›r. Bu amaçla, olaya kar›flt›¤› iddia edilen görevliler de dahil olmak üzere, tan›klar›
celp etme ve delilleri ibraz etmelerini talep etme yetkisine sahip olacaklard›r.
11. Uzmanl›¤›n veya tarafs›zl›¤›n bulunmamas›, konunun önemi veya bir istismar örüntüsünün
aç›kça var olmas› nedeniyle mevcut soruflturma usullerinin yetersiz kald›¤› hallerde
veya ma¤durun ailesinin soruflturman›n yetersizli¤i veya di¤er nedenlere dayal› flikâyetleri
olmas› halinde, Devletler soruflturman›n ba¤›ms›z bir komisyon taraf›ndan veya benzeri bir
usulle yürütülmesini sa¤layacakt›r. Böyle bir komisyonun üyeleri, kifli olarak tarafs›zl›klar›,
yetkinlikleri ve ba¤›ms›zl›klar›na güvenilen kimselerden seçilecektir. Bu kifliler, özellikle soruflturmaya
konu kurum, görevli ve kifliden ba¤›ms›z olacakt›r. Komisyon, soruflturma için
gerekli her türlü bilgiyi edinme yetkisine sahip olacak ve soruflturmay›, bu ‹lkeler’de belirtildi¤i
flekilde yürüteceklerdir.
12. Bir doktor ve mümkünse adli patoloji uzman› taraf›ndan gerçeklefltirilecek uygun bir
otopsi yap›lmadan, ölen kiflinin cesedi ortadan kald›r›lmayacakt›r. Otopsiyi yapanlar, soruflturmaya
iliflkin bilgilere, cesedin bulundu¤u yere ve ölümün meydana geldi¤inin tahmin
edildi¤i yere iliflkin bilgilere ulaflma imkân›na sahip olacaklard›r. Soruflturman›n yap›lmas›
ihtiyac›, cesedin gömülmesinden sonra ortaya ç›km›flsa, ceset otopsi yap›lmak üzere
derhal ve yetkinlikle mezardan ç›kart›lacakt›r. E¤er iskelet kal›nt›lar› bulunmuflsa, bunlar›n
sistematik antropolojik teknikler kullan›larak dikkatli flekilde ç›kart›lmas› ve incelenmesi
gerekmektedir.
13. Ceset, derinlemesine bir soruflturman›n yap›lmas›na elverecek süre boyunca otopsiyi
yapanlarca incelenebilecektir. Otopsi, en az›ndan ölenin kimli¤ini ve ölümün nedeni ile ölümün
nas›l meydana geldi¤ini ortaya ç›kartmay› amaçlayacakt›r. Mümkün oldu¤u ölçüde, ölümün
zaman› ve yeri de tespit edilecektir. Soruflturma bulgular›n› desteklemek ve belgelemek
üzere, cesedin ayr›nt›l› renkli foto¤raflar›, otopsi raporuna eklenecektir. Otopsi raporunda,
ölenin vücudundaki tüm yaralar, iflkence delilleri de dahil olmak üzere, tan›mlanacakt›r.
85
207

14. In order to ensure objective results, those conducting the autopsy must be able to function
impartially and independently of any potentially implicated persons or organizations or
entities.
15. Complainants, witnesses, those conducting the investigation and their families shall be
protected from violence, threats of violence or any other form of intimidation. Those potentially
implicated in extra-legal, arbitrary or summary executions shall be removed from any position
of control or power, whether direct or indirect. over complainants, witnesses and their
families, as well as over those conducting investigations.
16. Families of the deceased and their legal representatives shall be informed of, and have
access to. any hearing as well as to all information relevant to the investigation, and shall be
entitled to present other evidence. The family of the deceased shall have the right to insist that
a medical or other qualified representative be present at the autopsy. When the identity of a
deceased person has been determined, a notification of death shall be posted, and the family
or relatives of the deceased shall be informed immediately. The body of the deceased shall be
returned to them upon completion of the investigation.
17. A written report shall be made within a reasonable period of time on the methods and
findings of such investigations. The report shall be made public immediately and shall include
the scope of the inquiry, procedures and methods used to evaluate evidence as well as
conclusions and recommendations based on findings of fact and on applicable law. The report
shall also describe in detail specific events that were found to have occurred and the evidence
upon which such findings were based, and list the names of witnesses who testified, with
the exception of those whose identities have been withheld for their own protection. The Government
shall, within a reasonable period of time, either reply to the report of the investigation,
or indicate the steps to be taken in response to it.
Legal proceedings
18. Governments shall ensure that persons identified by the investigation as having participated
in extra-legal, arbitrary or summary executions in any territory under their jurisdiction
are brought to justice. Governments shall either bring such persons to justice or cooperate
to extradite any such persons to other countries wishing to exercise jurisdiction. This principle
shall apply irrespective of who and where the perpetrators or the victims are, their nationalities
or where the offence was committed.
19. Without prejudice to principle 3 above, an order from a superior officer or a public authority
may not be invoked as a justification for extra-legal, arbitrary or summary executions.
Superiors, officers or other public officials may be held responsible for acts committed by officials
under their authority if they had a reasonable opportunity to prevent such acts. In no
circumstances, including a state of war, siege or other public emergency, shall blanket immunity
from prosecution be granted to any person allegedly involved in extra-legal, arbitrary or
summary executions.
20. The families and dependents of victims of extra-legal, arbitrary or summary executions
shall be entitled to fair and adequate compensation within a reasonable period of time.
*) In resolution 1989/65, paragraph 1, the Economic and Social Council recommended that the Principles on the Effective
Prevention and Investigation of Extra-legal, Arbitrary and Summary Executions should be taken into account and respected
by Governments within the framework of their national legislation and practices.
208
86

14. Nesnel sonuçlar elde etmek için, otopsiyi gerçeklefltirenlerin, olaya kar›flm›fl olmas› olas›
kifliler, örgütler veya kurumlar karfl›s›nda tarafs›z ve ba¤›ms›z olabilmeleri gerekmektedir.
15. fiikâyetçiler, tan›klar, soruflturmay› yürütenler ve onlar›n aileleri fliddet, fliddet tehdidi
veya di¤er türlü bir gözda¤›na karfl› korunmal›d›r. Hukuk-d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlara kar›flm›fl
olmas› olas› olanlar, flikâyetçiler, tan›klar ve onlar›n aileleri ve de soruflturmay› yürütenler
üzerinde, do¤rudan veya dolayl› olarak kontrol ve yetki icra edebilecekleri görevlerden
uzaklaflt›r›lmal›d›rlar.
16. Ölenlerin aileleri ve onlar›n vekilleri, soruflturmaya iliflkin her türlü bilgiden ve duruflmadan
haberdar edilecekler, duruflmalara kat›labilecekler ve bu bilgilere ulaflabilecekler
ve bunlardan baflka delil de sunabileceklerdir. Ölenin ailesi, otopsi s›ras›nda kendi t›p uzman›
veya di¤er bir alanda yetkin temsilcilerinin bulunmas› konusunda ›srar etme hakk›na
sahiptirler. Ölenin kimli¤i tespit edildi¤inde, ölüm ilan› verilecek ve ölenin ailesi ve akrabalar›na
derhal haber verilecektir. Soruflturman›n tamamlanmas›n›n ard›ndan, ceset aileye verilecektir.
17. Makul bir süre içerisinde, soruflturman›n yöntem ve bulgular›na iliflkin yaz›l› bir rapor
haz›rlanacakt›r. Rapor derhal kamuya aç›klanacak ve soruflturman›n kapsam›, delillerin de-
¤erlendirilmesinde izlenen usul ve yöntemler, vak›alara iliflkin bulgular ve uygulanacak hukuka
dayanarak var›lan sonuç ve tavsiyeleri de içerecektir. Rapor ayr›ca, gerçekleflti¤i saptanan
belirli olaylar›n ayr›nt›lar›n› ve bulgular›n dayand›¤› delilleri, korunmalar› amac›yla kimli¤i
gizli tutulanlar hariç, beyan veren tan›klar›n isimlerinin bir listesini de kapsayacakt›r. Devlet,
makul bir süre içerisinde, ya soruflturma raporuna yan›t verecek ya da, bu rapor üzerine
at›lan ad›mlar›n neler oldu¤unu belirtecektir.
Yasal ifllemler
18. Devletler, kendi yetkileri alt›ndaki ülkelerde meydana gelmifl olan hukuk-d›fl›, keyfi ve
yarg›s›z infazlara kat›ld›klar› tespit edilen kiflilerin yarg› önüne gelmesini sa¤layacaklard›r.
Devletler, bu kiflileri ya kendileri yarg›layacaklar, ya da yarg› yetkisini kullanmak isteyen di-
¤er bir devlete iade edilmesi için iflbirli¤i yapacaklard›r. Bu ilke, faillerin veya ma¤durlar›n
kim ve nerede olduklar›ndan, uyrukluklar›ndan ve suçun nerede ifllendi¤inden ba¤›ms›z olarak
uygulan›r.
19. Yukar›da belirtilen 3. ‹lke’ye halel gelmemek kofluluyla, amirin veya kamu görevlisinin
emri, hukuk-d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlar›n gerekçesi olarak kullan›lamaz. Amirler ve di¤er
kamu görevlileri, e¤er bu tür eylemleri önleme bak›m›ndan makul say›labilecek bir imkâna
sahip idiyseler, kendi emirleri alt›ndaki görevlilerin eylemlerinden sorumlu tutulabilirler. Savafl
hali, kuflatma veya di¤er bir ola¤anüstü hal de dahil olmak üzere hiçbir halde, hukuk-d›-
fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlara kar›flm›fl kiflilerin tümünün soruflturmadan ba¤›fl›k tutulmas›
mümkün de¤ildir.
20. Hukuk-d›fl›, keyfi ve yarg›s›z infazlar›n ma¤durlar›n›n aileleri ve bakmakla yükümlü olduklar›
kimselerin, makul bir süre içerisinde, adil ve uygun bir tazminat alma haklar› vard›r.
87
209

Notes
a/ General AssemblyResolution 217 A (III)
b/See General Assembly Resolution 2200 A (XXI) annex
c/Seventh United Nations Congress on the Prevention of Crime and the Treatment of Offenders
, Milan ,26 August – 6 September 1985 ; report prepared by the secretariat (United Nations
Publication , sales No: E.86 .IV.1)
d/See E/AC 57/1988/NGO
e/ General Assembly Resolution 39/46, annex.
f/General Assembly Resolution 34/169 annex.
g/General Assembly Resolution 40/34 annex.
210
88

Notlar
a/ 217 A (III) say›l› Genel Kurul karar›.
b/ Bkz. 2200 A (XXI), Genel Kurul karar› eki.
c/ Bkz. Yedinci Birleflmifl Milletler Suçun Önlenmesi ve Suçlular›n Tretman› Kongresi, Milan,
26 A¤ustos – 6 Eylül 1985: Sekreterlik taraf›ndan haz›rlanan rapor (Birleflmifl Milletler Yay›nlar›,
Sat›fl No. E.86.IV.1), Bölüm I, K›s›m E.
d/ Bkz. E/AC.57/1988/NGO.4.
e/ 39/46 say›l› Genel Kurul karar› eki.
f/ 34/169 say›l› Genel Kurul karar› eki.
g/ 40/34 say›l› Genel Kurul karar› eki.
89
211

Anex II
POSTMORTEM DETECTION OF TORTURE
Torture technique
Physical findings
Beating
1. General Scars. Bruises. Lacerations. Multiple fractures at
different stages of healing, especially in unusual
locations, which have not been medically treated.
2. To the soles of the feet (“falanga”, “falaka”, Haemorrhage in the soft tissues of the
“bastinado”), or fractures of the bones of the feet. soles of the feet and ankles. Aseptic necrosis.
3. With the palms on both ears simultaneously Ruptured or scarred tympanic membranes.
(“el telefone”).
Injuries to external ear.
4. On the abdomen, while lying on a table with the Bruises on the abdomen. Back injuries.
upper half of the body unsupported
Ruptured abdominal viscera.
(“operating table”, “el quirofano”).
5. To the head. Cerebral cortical atrophy. Scars. Skull fractures.
Bruises. Haematomas.
Suspension
6. By the wrists (“la bandera”). Bruises or scars about the wrists.
Joint injuries.
7. By the arms or neck. Bruises or scars at the site of binding. Prominent
lividity in the lower extremities.
8. By the ankles (“murcielago”)
9. Head down, from a horiyontal pole placed under Bruises or scars on the anterior forearms and backs
the knees with the wrists bound to the ankles of the knees/ Marks on the wrists and ankles.
(“parrot’s perch”, “Jack”, “pau de arara”).
Near suffocation
10. Forced immersion of head in water, often Faecal material or other debris in the mouth, pharynx,
contaminated “wet submarine”, “pileta”, “Latina”). trachea, esophagus or lungs. Intrathoracic petechiae.
Intra-thoracic petechiae.
11. Tying of a plastic bag over the head Intro-thoracic petechiae.
(“dry submarine”).
12. Sexual abuse Sexually transmitted diseases. Pregnancy. Injuries to
breasts, external genitalia, vagina, anus or rectum.
Forced posture
13. Prolonged standing (“el planton”). Dependent edema. Petechiae in lower extremities.
14. Forced straddling of a bar
(“saw horse”, “el cabellete”).
15. Cattle prod (“la picana”). Burns: appearance depends on the age of the injury.
Immediately: red spots, vesicles, and/or black
exudate. Within a few weeks: circular, reddish,
macular scars. At several months: small, white,
reddish or brown sports resembling telangiectasias.
16. Wires connected to a source of electricity.
17. Heated metal skewer inserted into the anus Peri-anal or rectal burns.
(“black slave”).
Miscellaneous
18. Dehydration Vitreous humor electrolyte abnormalities.
Animal bites (spiders, insects, rats, mice, dogs)
Bite marks.
212
90

Ek II
‹flkene Tekni¤i
Fiziksel Bulgular
Dayak
1. Genel Nedbeler, s›yr›k ya da laserasyonlar. De¤iflik iyileflme
evrelerinde bulunan ve genellikle vücudun ola¤and›fl›
bölgelerinde bulunan tedavi uygulanmam›fl çok
say›da k›r›k.
2. Ayak tabanlar›na vurma, (falanga, falakat,bastinado) Ayak tabanlar›nda ve ayak bileklerinde yumuflak
ya da ayak kemiklerinin k›r›klar›.
doku kanamalar›, aseptik nekroz.
3. Avuç içleri ile her iki kula¤a sürekli olarak vurma Timpan zarda y›rt›k ya da skar. D›fl kulak
‘el telefonu’.
yaralanmalar›.
4. Kar›na vurma, vücudun üst yar›s› desteksizken masa Kar›n üzerinde berelenme.
üstüne yat›rarak kar›na vurma ‘operating table S›rt yaralanmalar›. Abdominal viscera rupturu.
-el quirofano- ameliyat masas›’.
5. Bafla vurma. Serebral kortikal atrofi, kafatas› k›r›klar›, s›yr›k ve
hematomlar.
Ask›
6. Bileklerden asma (la bandera-bayrak). Bileklerde berelenme veya nedbe dokular›, eklem
yaralanmalar›
7. Kollardan ya da boyundan asma. Ba¤lama bölgelerinde berelenme ya da nedbe
dokular› Alt ekstremitelerde kal›c› morluk.
8. Dirseklerden asma (murcielago-yarasa).
9. Bafl afla¤›da el ve ayak bileklerinin birbirine Önkolda ya da dizlerin arkas›nda berelenme ya da
ba¤land›¤› dizlerin alt›ndan horizantal olarak geçen nedbe El ve ayak bileklerinde izler.
dirse¤e kiflinin as›lmas› (“parrot”s perch-papa¤an
tüne¤i, “Jack”, “pau de arara”).
Soluksuz B›rakma-Near suffocation
10. Bafl›n zorla ve genellikle kirli olan suya sokulmas› A¤›z, farenks, trakea, ösafagüs veya akci¤er içinde
“wet submarine-›slak denizalt›”, “pileta”, “Latina”. d›flk› ya da baflka pislikler. Gö¤üs bofllu¤u içinde
petefli.
11. Bafl›n üzerine plastik torba geçirilmesi Gö¤üs bofllu¤u içinde petefli.
“dry submarine-kuru denizalt›”.
12. Cinsel taciz. Cinsel yolla bulaflan hastal›klar, gebelik. Meme, d›fl
genital bölge, vagina, anus veya rektum yaralanmalar›.
Zorla belli bir pozisyonda kalmak
13. Uzun süre ayakta tutma (el platon). Ödem, alt ekstremitelerde petefli.
14. Zorla bir çubuk üzerinde atabiner gibi tutulmak
(saw horse, el cabellete).
15. Elektrikli s›¤›r gütme çubu¤u. Cattle prod Yan›klar: Görünüm yara yafl›na ba¤l›d›r. Hemen sonra
(“la picana”).
k›rm›z› leke, vezikul veya siyah exuda fleklindedir.
Birkaç hafta içinde dairesel k›rm›z›ms› makuler
nedbeler. Aylar sonra telenjektiazi belirtici küçük,
beyaz k›rm›z›ms› veya kahverengi lekeler.
16. Bir elektrik kayna¤›na ba¤l› kablolar.
17. Anusa s›cak metal flifl sokulmas› Peri anal ve rektal yan›klar.
(black-slave zenci kole).
Çeflitli
18. Dehidratasyon Vitroz s›v› eloktrolit anormallikleri.
Hayvan ›s›r›klar› (örümcek, böcek, s›çan, fare, köpek). Is›r›k izi.
91
213

‹fiKENCE VE KÖTÜ MUAMELEN‹N BELGELEND‹R‹LMES‹
‹Ç‹N ANATOM‹K Ç‹Z‹MLER
KADIN, TÜM VÜCUT ÖNDEN VE
ARKADAN GÖRÜNÜfi
KADIN, TÜM VÜCUT YANDAN GÖRÜNÜfi
SOL KOL
SA⁄ KOL
‹sim:
Vaka No:
Tarih:
‹sim:
Vaka No:
Tarih:
214
92

KADIN GÖ⁄ÜS-KARIN ÖNDEN VE ARKADAN GÖRÜNÜM
‹sim:
Vaka No:
Tarih:
KADIN PER‹NE
‹sim:
Vaka No:
Tarih:
93
215

216

ERKEK GÖ⁄ÜS - KARIN ÖNDEN VE ARKADAN GÖRÜNÜM
‹sim:
Vaka No:
Tarih:
95
217

SA⁄ EL PALMAR VE DORSAL GÖRÜNÜM
‹sim:
Vaka No:
Tarih:
96
218

SOL EL PALMAR VE DORSAL GÖRÜNÜM
‹sim:
Vaka No:
Tarih:
97
219

AYAKLAR - SA⁄ VE SOL PLANTAR YÜZLER
‹sim:
Vaka No:
Tarih:
98
220

ÖNDEN, SIRTTAN SA⁄ VE SOL YANDAN GÖRÜNÜM
‹sim:
Vaka No:
Tarih:
99
221

BAfi HAR‹C‹ ANATOM‹ - ‹SKELET ANATOM‹S‹
YANDAN GÖRÜNÜM
‹sim:
Vaka No:
Tarih:
100
222

‹SKELET ÖNDEN VE ARKADAN GÖRÜNÜM
‹sim:
Vaka No:
Tarih:
101
223

VERTEBRAL KOLON - GÖ⁄ÜS KAFES‹
SOL VE SA⁄ YANDAN GÖRÜNÜM
‹sim:
Vaka No:
Tarih:
102
224

BAfi HAR‹C‹ ANATOM‹ - ‹SKELET ANATOM‹S‹
ÖNDEN VE ARKADAN GÖRÜNÜM
‹sim:
Vaka No:
Tarih:
103
225

BAfi HAR‹C‹ ANATOM‹ - ‹SKELET ANATOM‹S‹
YANDAN GÖRÜNÜM
‹sim:
Vaka No:
Tarih:
104
226

BAfi HAR‹C‹ ANATOM‹ - ‹SKELET ANATOM‹S‹ ÜSTTEN
GÖRÜNÜM VE BOYNUN ALTTAN GÖRÜNÜMÜ
‹sim:
Vaka No:
Tarih:
105
227

KAFATASI - KAFA KA‹DES‹ INFERIOR VE
SUPERIOR GÖRÜNÜM KAFATASININ ‹ÇTEN GÖRÜNÜMÜ
‹sim:
Vaka No:
Tarih:
106
228

BEY‹N ÜSTTEN, ALTTAN VE YANDAN GÖRÜNÜM
‹sim:
Vaka No:
Tarih:
107
229

230
108

109
231

SÖZLÜK
Adipocere: sabunlaflma
African charter of Human and People’s rights: Afrika ‹nsan ve Halklar›n Haklar› Kurucu
Sözleflmesi
Analysis: analiz (‹st Protokol) – bu metinde inceleme
Apprehension: yakalama
Arbitrary: keyfi
Arrest: gözalt›
Burial recovery: gömü¤ün yeniden meydana ç›kar›lmas›
Burial: gömük
Charter: kurucu sözleflme
Confidentiality: Gizlilik
Coroner: Adli Tabip
Criminal proceedings: cezai ifllemler
Detained: tutuklu olmak
Detention: Tutuklama, gozalti
Detention incommunicado: Kiflilerin tecrit edilerek al›konulmas›
Disinterment: mezar açmak
Documentation: belgelendirme
Drafting: Taslak metin yaz›m› çal›flmalar›
Dual obligation: çifte yükümlülük
Due process: sürece iliflkin
Enforced disappearance: Zorla kaybedilme
Execution: infaz
Executions without due process: usulüne uygun yarg›lama yap›lmaks›z›n gerçekleflen infazlar
Established national or local laws: yürürlükteki ulusal veya yerel yasalar
Extra judicial: yasa d›fl›
Extra legal: hukuk d›fl›
Hear the evidence in camera: Kan›tlar› gizli celsede dinleme
Impartial: tarafs›z
Informed consent: bilgilendirilmifl onam
Inquest: tahkikat
Interrogation: sorgulama
Intimidation: korkutma
Investigation: Soruflturma
Law-enforcement personel: yasa uygulay›c›lar›
110
232

Manual: el k›lavuzu
Model: örnek
National codes of medical ethics: Ulusal Sa¤l›k Hizmeti Eti¤i Kurallar›
Notice of the inquiry: soruflturman›n duyurusu
Party: taraf
Pattern: örüntü, flekil,etken
Pedestal: meydana ç›karmak
Power: yetki
Procedural safeguards with respect to detainees: Tutuklularla ‹lgili Usüle Dair Önlemler
Procedural safeguards: usule dair önlemler
Procedure: usul
Proceedings: ifllemler
Prompt: h›zl›
Prosector: adli tabib
Second hand testimony from refugees: Mültecilerden elde edilen duyuma dayal› tan›k beyanlar›
Set forth: aç›klanmak
Special rapporteur on torture: ‹flkence özel raportörü
Statement: aç›klama
Summary: yarg›s›z
Terms of reference: sözleflme
The power of the commission: komisyonun yetkileri
Through: tam derinlemesine,etrafl›ca
To be held in Custody: tutulu olmak
torture investigation: ‹flkence soruflturmas›
UN statements relevant to health professionals: Sa¤l›k Çal›flanlar›yla ‹lgili BM Aç›klamalar›
Victim: kurban-ölen
Violent: fliddet içeren,zorlamal›
111
233

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-135-2011 18/10/2011
Konu : Soruşturma usul ve esaslar
GENELGE
No: 10
Kanunlarmza göre suç teşkil eden olaylar sebebiyle adli merciler tarafndan
soruşturmalarn süratle, etkili ve adil biçimde yaplmas, adil yarglanma hakk ve diğer
evrensel haklarn korunmas suretiyle şüphelilerin delilleriyle birlikte bağmsz mahkemeler
önüne çkarlmas ve yaplacak kovuşturmalar sonunda ceza adaletinin hzl ve isabetle
gerçekleştirilmesi; suç işleme eğiliminde bulunanlar üzerinde meydana getireceği caydrclk
etkisi sebebiyle büyük önem taşmaktadr.
Öte yandan, soruşturma sürecinde insan haklar ihlallerinin önlenmesi, delillerin
zamannda ve usulüne uygun toplanmas, kişi ve kurumlarn mağdur edilmemesi ve en
önemlisi de toplumun yargya olan güveninin tesisi ve devam için soruşturma işlemini
yürüten Cumhuriyet savclarnn bu hususlarda azami ölçüde hassas davranmas
gerekmektedir.
Cumhuriyet savcsnn en temel görevlerinden biri, ihbar veya başka bir suretle bir
suçun işlendiği izlenimini veren bir hâli öğrenir öğrenmez kamu davasn açmaya yer olup
olmadğna karar vermek üzere hemen işin gerçeğini araştrmaya başlamak, şüphelinin lehine
ve aleyhine olan delilleri eşit bir çaba göstererek toplamak ve muhafaza altna almaktr.
Ceza muhakemesinin amac; her ne suretle olursa olsun maddi gerçeğe ulaşmak
olmayp maddi gerçeği, dürüstlük ilkesi ve hukuk devletinin gereklerine uygun bir süreç
sonucunda ortaya çkarmaktr. Nitekim, bu amacn gerçekleştirilmesinde şüphelinin
haklarnn korunmas ve delil yasaklarna uyulmas önem arz etmektedir.
Diğer taraftan; Avrupa İnsan Haklar Mahkemesince (AİHM), faili meçhul olay ve
cinayetlerin aydnlatlamamas, suç faillerinin yakalanamamas, öldürülenlerin kimliklerinin
sağlkl bir şekilde tespit edilmeden defnedilmesi, bu olaylara ilişkin soruşturmalarn
yürütülmesinde gerekli özenin yeterince gösterilmemesi, bu surette suç fail ya da faillerinin
tespit edilemeden suçun zamanaşmna uğramas ile soruşturmalarn tam ve etkili
yaplmamasndan ötürü ihlal kararlar verilebilmektedir.
Bu bakmdan, soruşturmalarn yürütülmesi, soruşturma evraknn düzenlenmesi ve
tamamlanmasnda konuya ilişkin ilgili mevzuat hükümleri, Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesi
(AİHS) ve AİHM’nin bakş açs ile uygulamada dikkat edilmesi gereken kimi kurallar
aşağda belirtilmiştir.
A- Mevzuat Hükümleri
2709 sayl Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnn “Cumhuriyetin nitelikleri” kenar
başlkl 2 nci maddesinde; “Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanşma ve adalet
234

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-135-2011
anlayş içinde, insan haklarna saygl, Atatürk milliyetçiliğine bağl, başlangçta belirtilen
temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devletidir.”
“Kişinin dokunulmazlğ, maddi ve manevî varlğ” kenar başlkl 17 nci maddesinde;
“Herkes, yaşama, maddi ve manevî varlğn koruma ve geliştirme hakkna sahiptir.
Tbbî zorunluluklar ve kanunda yazl hâller dşnda, kişinin vücut bütünlüğüne
dokunulamaz; rzas olmadan bilimsel ve tbbî deneylere tâbi tutulamaz.
Kimseye işkence ve eziyet yaplamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir
cezaya veya muameleye tâbi tutulamaz.
Meşrû müdafaa hâli, yakalama ve tutuklama kararlarnn yerine getirilmesi, bir
tutuklu veya hükümlünün kaçmasnn önlenmesi, bir ayaklanma veya isyann bastrlmas,
skyönetim veya olağanüstü hâllerde yetkili merciin verdiği emirlerin uygulanmas srasnda
silâh kullanlmasna kanunun cevaz verdiği zorunlu durumlarda meydana gelen öldürme
fiilleri, birinci fkra hükmü dşndadr.”
“Hak arama hürriyeti” kenar başlkl 36 nc maddesinde; “Herkes, meşrû vasta ve
yollardan faydalanmak suretiyle yarg mercileri önünde davac veya daval olarak iddia ve
savunma ile adil yarglanma hakkna sahiptir.
Hiçbir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçnamaz.”
“Duruşmalarn açk ve kararlarn gerekçeli olmas” kenar başlkl 141 inci
maddesinin son fkrasnda “Davalarn en az giderle ve mümkün olan süratle
sonuçlandrlmas, yargnn görevidir.”
5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun “Bir suçun işlendiğini öğrenen Cumhuriyet
savcsnn görevi” kenar başlkl 160 nc maddesinde; “(1) Cumhuriyet savcs, ihbar veya
başka bir suretle bir suçun işlendiği izlenimini veren bir hâli öğrenir öğrenmez kamu davasn
açmaya yer olup olmadğna karar vermek üzere hemen işin gerçeğini araştrmaya başlar.
(2) Cumhuriyet savcs, maddi gerçeğin araştrlmas ve adil bir yarglamann
yaplabilmesi için, emrindeki adli kolluk görevlileri marifetiyle, şüphelinin lehine ve aleyhine
olan delilleri toplayarak muhafaza altna almakla ve şüphelinin haklarn korumakla
yükümlüdür.”
“Cumhuriyet savcsnn görev ve yetkileri” kenar başlkl 161 inci maddesinde; “(1)
Cumhuriyet savcs, doğrudan doğruya veya emrindeki adli kolluk görevlileri araclğ ile her
türlü araştrmay yapabilir; yukardaki maddede yazl sonuçlara varmak için bütün kamu
görevlilerinden her türlü bilgiyi isteyebilir. Cumhuriyet savcs, adli görevi gereğince
nezdinde görev yaptğ mahkemenin yarg çevresi dşnda bir işlem yapmak ihtiyac ortaya
çknca, bu hususta o yer Cumhuriyet savcsndan söz konusu işlemi yapmasn ister.
(2) Adli kolluk görevlileri, elkoyduklar olaylar, yakalanan kişiler ile uygulanan
tedbirleri emrinde çalştklar Cumhuriyet savcsna derhâl bildirmek ve bu Cumhuriyet
savcsnn adliyeye ilişkin bütün emirlerini gecikmeksizin yerine getirmekle yükümlüdür.
(3) Cumhuriyet savcs, adli kolluk görevlilerine emirleri yazl; acele hâllerde, sözlü
olarak verir. Sözlü emir, en ksa sürede yazl olarak da bildirilir.
(4) Diğer kamu görevlileri de, yürütülmekte olan soruşturma kapsamnda ihtiyaç
duyulan bilgi ve belgeleri, talep eden Cumhuriyet savcsna vakit geçirmeksizin temin etmekle
yükümlüdür.
(5) Kanun tarafndan kendilerine verilen veya kanun dairesinde kendilerinden istenen
adliye ile ilgili görev veya işlerde kötüye kullanma veya ihmalleri görülen kamu görevlileri ile
235

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-135-2011
Cumhuriyet savclarnn sözlü veya yazl istem ve emirlerini yapmakta kötüye kullanma veya
ihmalleri görülen kolluk âmir ve memurlar hakknda Cumhuriyet savclarnca doğrudan
doğruya soruşturma yaplr. Vali ve kaymakamlar hakknda 2.12.1999 tarihli ve 4483 sayl
Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun hükümleri, en üst
dereceli kolluk amirleri hakknda ise, hâkimlerin görevlerinden dolay tâbi olduklar
yarglama usulü uygulanr.
(6) Ağr cezay gerektiren suçüstü hâllerinde, bu Kanunun hükümleri uygulanmak
koşuluyla, vali ve kaymakamlarn kişisel suçlarndan dolay haklarnda genel hükümlere göre
soruşturma yaplmas kaymakamlarn mensup olduklar il ve valilerin bulunduklar ile en
yakn il Cumhuriyet başsavcsna aittir. Bu suçlarda kovuşturma yapmaya, soruşturmann
yapldğ yerin görevli mahkemesi yetkilidir.”
“Bilgi isteme” kenar başlkl 332 nci maddesinde; “(1) Suçlarn soruşturma ve
kovuşturmas srasnda Cumhuriyet savcs, hâkim veya mahkeme tarafndan yazl olarak
istenilen bilgilere on gün içinde cevap verilmesi zorunludur. Eğer bu süre içinde istenen
bilgilerin verilmesi imkânsz ise, sebebi ve en geç hangi tarihte cevap verilebileceği ayn süre
içinde bildirilir.
(2) Bilgi istenen yazda yukardaki fkra hükmü ile buna aykr hareket etmenin Türk
Ceza Kanununun 257 nci maddesine aykrlk oluşturabileceği yazlr. Bu durumda
haklarnda kamu davasnn açlmas, izin veya karar alnmasna bağl bulunan kişiler
hakknda, yasama dokunulmazlğ sakl kalmak üzere, doğrudan soruşturma yaplr.”
hükümlerine yer verilmiştir.
Diğer taraftan; 25/7/1951 tarihli ve 5816 sayl Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar
Hakknda Kanunun 3 üncü maddesi, 24/2/1983 tarihli ve 2802 sayl Hâkimler ve Savclar
Kanununun 82 ve 93 üncü maddesi, 19/3/1969 tarihli ve 1136 sayl Avukatlk Kanununun 58
inci maddesi, 18/1/1972 tarihli ve 1512 sayl Noterlik Kanununun 154 üncü maddesi, 5271
sayl Ceza Muhakemesi Kanununun 161 inci maddesinin beş ve altnc fkras ile 251 inci
maddesinin birinci fkras, 3/7/2005 tarihli ve 5395 sayl Çocuk Koruma Kanununun 15 inci
maddesi, 19/4/1990 tarihli ve 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rüşvet ve
Yolsuzluklarla Mücadele Kanununun 19 uncu maddesi, 4/7/1934 tarihli ve 2559 sayl Polis
Vazife ve Salâhiyet Kanununun Ek 9/B maddesi, 19/10/2005 tarihli ve 5411 sayl Bankaclk
Kanununun 104 ve 127 nci maddesi, 4/1/2002 tarihli ve 4734 sayl Kamu İhale Kanununun
53/e maddesi, 28/7/1981 tarihli ve 2499 sayl Sermaye Piyasas Kanununun 49 uncu
maddesi, 4/11/1981 tarihli ve 2547 sayl Yüksek Öğretim Kanununun 53 üncü maddesinin
(c) bendinin yedi numaral alt bendi, 26/4/1961 tarihli ve 298 sayl Seçim Kanununun 174 ve
180 inci maddeleri, 7/12/1994 tarihli ve 4054 sayl Rekabetin Korunmas Hakknda Kanunun
60 nc maddesi, 11/2/1959 tarihli ve 7201 sayl Tebligat Kanununun 52 maddesi, 23/7/2003
tarihli ve 4954 sayl Türkiye Adalet Akademisi Kanununun 42 ve 43 üncü maddeleri,
4/2/1983 tarihli ve 2797 sayl Yargtay Kanununun 46 nc maddesi, 6/1/1982 tarihli ve 2575
sayl Danştay Kanununun 76 nc maddesi, 3/12/2010 tarihli ve 6085 sayl Sayştay
Kanununun 66 nc maddesi, 30/3/2011 tarihli ve 6216 sayl Anayasa Mahkemesinin
Kuruluşu ve Yarglama Usulleri Hakknda Kanunun 16 ve 17 nci maddeleri, 27/6/1972 tarihli
ve 1600 sayl Askeri Yargtay Kanununun 37 ve 38 inci maddeleri, 4/7/1972 tarihli ve 1602
sayl Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Kanununun 32 ve 33 üncü maddelerinde belirtildiği
gibi baz kanunlardaki suçlarla ilgili soruşturmalarda özel düzenlemeler yer almaktadr.
236

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-135-2011
B- AİHS ve AİHM’nin Bakş Açs
AİHS’nin “İnsan haklarna sayg yükümlülüğü” kenar başlkl 1 inci maddesinde;
“Yüksek Sözleşmeci Taraflar, kendi yetki alanlar içinde bulunan herkese bu Sözleşme’nin
birinci bölümünde açklanan hak ve özgürlükleri tanrlar.” hükmüne yer verildikten sonra, 2
nci maddesinde de yaşama hakk düzenlenmiş bulunmaktadr. AİHM içtihatlarna göre; bir
kişinin devlet yetkililerinin elinde ölmesi ya da öldürülmesi ile devletin kişinin şüpheli
ölümünden haberdar olmas ile başlayan ve yaşam sona erdiren tüm ölümlü olaylarda
soruşturmalarn tam ve etkili yaplarak suç faillerinin tespiti için tüm imkânlarn kullanlmas
Sözleşmede bahsedilen pozitif yükümlülüğün doğal bir sonucudur. Bu kapsama; iddialarn
olay yerinde incelenerek olay yeri tespit tutanaklar ve krokilerinin düzenlenmesi, uygun ölü
muayene ve otopsi yaplmas, soruşturmann açklğ, çabukluğu ile bağmsz ve tarafsz bir
şekilde yaplmas gibi konular girmektedir.
Sözleşmenin 2 nci maddesi kapsamnda etkin bir soruşturmann nasl yaplmas
gerektiği konusundaki ilkeleri gösteren Mahkemenin en önemli içtihatlarndan biri, 4 Mays
2001 tarihli Hugh Jordan/Birleşik Krallk karardr. Bu kararda, bu ilkeler özetlenerek
“Jordan Prensipleri” ad altnda bugüne kadar Mahkeme önüne gelmiş olaylardan artlmş
bir soruşturmada bulunmas gereken asgari nitelikler yer almaktadr. Kuşkusuz ki, bu
prensiplerin değişen şartlara ve yeni teknolojik gelişmelere uygun olarak yorumlanmas
gerekmektedir.
Öte yandan, AİHM, demokratik bir toplumda kişi güvenliğinin temini açsndan, 5 inci
maddede düzenlenen garantilerin büyük önem taşdğn belirterek keyfî yakalama ve gözalt
riskini azaltmak için, bağmsz yargsal incelemeyi yükümlü klarak bu kriter bakmndan
yetkililerin sorumluluğunu düzenlemektedir. Kişinin devlete karş özgürlüğü ve güvenliğini
teminat altna alan AİHS'nin 5 inci maddesi, özgürlüğün kstlanmas ve bu kstlanma
srasnda kişiye tannan hukuki güvenceleri belirlemektedir. Özgürlüğün kstlanmas durumu
fiziksel müdahaleyi de içine aldğndan, kişinin zorla getirilmesi, yakalanmas gibi olaylar da
bu madde kapsamnda mütalaa edilmektedir.
Sözleşmenin “Adil yarglanma hakk” kenar başlkl 6 nc maddesinin üçüncü
fkrasnn (c) bendinde ise; “Kendi kendini savunmak veya kendi seçeceği bir avukatn
yardmndan yararlanmak ve eğer avukat tutmak için malî olanaklardan yoksunsa ve adaletin
selâmeti gerektiriyorsa, mahkemece görevlendirilecek bir avukatn para ödemeksizin
yardmndan yararlanabilmek” her sanğn en azndan sahip olacağ haklar arasnda saylmş
bulunmaktadr.
Aşağda yer verilen AİHM kararlarnda da soruşturmalarn yürütülmesinde yaplan
eksikliklerden bahsedilerek etkin, eksiksiz, insan haklarna saygl ve adil bir soruşturmann
gerekliliğine vurgu yaplmştr.
Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi;
Kaya/Türkiye kararnda; “Mahkeme, kamu görevlilerinin keyfi bir biçimde adam
öldürmelerinin Sözleşmenin 2. maddesinde yasaklanmasnn, uygulamada kamu
makamlarnn kullandklar şiddetin hukuksallğn denetleyecek bir makamn bulunmamas
durumunda bir anlam olmayacağn; 2. maddedeki yaşama hakk, 1. maddede devletin genel
ödevini düzenleyen, ‘kendi yetki alan içindeki herkese bu Sözleşmenin birinci bölümünde
açklanan hak ve özgürlükleri tanmak (bunlar güvence altnda bulundurmak)’ hükmüyle
237

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-135-2011
birlikte okunduğunda, bireyler kamu görevlilerinin eylemleri sonucu öldürüldükleri zaman
etkili bir araştrmann yaplmasn”
Kurt/Türkiye kararnda; “Sözleşmeyi kaleme alanlar, özgürlükten mahrumiyet
kararnn bağmsz yarg denetimine tabi tutulmas ve bu karar veren mercilerin sorumlu
klnmas vastasyla, özgürlükten mahrumiyet kararlarnn keyfi bir hüviyet taşmas riskini
asgari seviyeye indirebilmeyi ve kişinin keyfi bir şekilde özgürlüğünden mahrum edilmesine
karş korunmasn; yalnzca kişilerin fiziksel özgürlüklerinin korunmas değil, ayn zamanda,
bu tür teminatlarn bulunmadğ ve hukukun üstünlüğü ilkesinin tahrip edilebileceği ve
alkonulan kişilerin en temel hukuki koruma yöntemlerine erişemeyeceği bir konuma
düşebileceği hallerde kişisel güvenliklerinin de korunmasn”
Erdoğan ve Diğerleri/Türkiye kararnda; “Ulusal makamlar tarafndan yürütülen
soruşturmadaki kusurlar nedeniyle, yerel mahkemelerin kararlarna emin bir biçimde
güvenemediğini”
Abdullah Ylmaz/Türkiye kararnda; “Yürütülen araştrma ve soruşturmann öncelikle
olaylarn tam olarak nasl meydana geldiğinin belirlenmesini, ikinci olarak ise sorumlularn
tespit edilmesini ve gerek görüldüğünde cezalandrlmasn sağlayacak yapda olmasn”
Anguelova/Bulgaristan kararnda; “Bir soruşturmann asl amac, yaşam hakkn
koruyan iç hukukun etkili uygulanmasn sağlamak ve Devlet görevlilerinin veya birimlerinin
söz konusu olduğu davalarda, kendi sorumluluklarnda meydana gelen ölümlere ilişkin olarak
hesap verme yükümlülükleri olduğunu”
Gasyak ve Diğerleri /Türkiye kararnda; “Soruşturmann, sorumlularn kimliklerinin
tespit edilmesini ve cezalandrlmalarn sağlayacak kadar etkili olmas gerektiğini, yetkili
makamlarn, görgü tanklarnn ifadelerini de kapsayan delilleri güvence altna almak için
mevcut tüm makul admlar atmasn”
Amaç ve Okkan/Türkiye kararnda; “Yetkililerin olaya ilişkin elde edilen delillere
makul erişiminin sağlanmas için gerekli önlemleri almasn”
Adal/Türkiye kararnda; “Yetkililerce yaplan balistik incelemenin yetersizliğini,
soruşturma makamlarnn baz kilit tanklarn ifadelerinin alnmamş olmasn, vurulma
olayndan hemen sonra polis tarafndan olay mahallinde yaşayan insanlarn sorgulanp
sorgulanmadğna dair etkili bir kontrol sisteminin olmamasn, yetkililerce yürütülen
soruşturmada kamu araştrmasnn bulunmamasn ve merhumun ailesine bilgi verilmemesini,
soruşturma dosyasnn, soruşturmadaki gelişmeler ve soruşturmann yürütülmesi hakknda
bilgi edinmek için hiçbir yolu olmayan başvurann erişimine açk olmamasn, başvurunun
Hükümete iletilmesine kadar kendisine post-mortem ve balistik raporlarn bir kopyasnn
verilmemesini ve ölüm vakasnda görevli memur tarafndan yaplan tahkikatta yer almak için
davet edilmemesini ve merhumun ailesinin veya hukuki mümessillerinin soruşturmaya dahil
edilmemesini, onlara bilgi verilmemesini gerekçe göstererek etkili ve yeterli bir soruşturma
yaplmadğn”
Akdoğdu/Türkiye kararnda; “Yürütülen soruşturmann ayn zamanda sorumlularn
tespit edilip cezalandrlmasn sağlayabilmesi anlamnda da etkili olmasn, yetkili
mercilerin, başta görgü tanklarnn ifadelerinin alnmas, emniyetin teknik birimlerince kan
ve doku örnekleri alnmas ve gerektiğinde ölen kişinin vücudundaki lezyonlarn tam ve açk
bir şekilde tanmlanmasnn yan sra ölüm nedeninin açğa çkarlmas için klinik bulgularn
238

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-135-2011
nesnel bir şekilde analiz edilmesi olmak üzere olaya ilişkin delillerin toplanmas için mümkün
olan tüm tedbirlerin alnmas gerektiğini”
Shanaghan/İngiltere kararnda; “Soruşturmann, bağmsz ve kamu incelemesine açk
olmas ve yaşama hakkna yönelik eylemlerde sorumlularn kimliğinin tespit edilmesi ve
cezalandrlmas amacyla, makul ölçüde süratli, bağmsz ve etkili resmi bir soruşturma
yürütülmesini, ayn zamanda, teoride olduğu kadar pratikte de sorumluluğu sağlamak için
soruşturmada veya sonuçlarnda yeterli unsurda kamu incelemesi olmasnn gerekli
olduğunu”
Ank ve Diğerleri/Türkiye kararnda; “Soruşturma yapma yükümlülüğünün, sonuç
alma yükümlülüğünü değil, sonuca ulaşmaya çalşma yükümlülüğünü içerdiğini”
Apro Diril/Türkiye kararnda; “Bir kimsenin sağlkl bir şekilde gözaltna alndğnn
ve serbest brakldğnda yaralandğnn tespit edilmesi halinde, Devletin bu yaralarn nasl
meydana geldiği ile ilgili olarak mantkl bir açklama yapmasn, bunun gerçekleşmemesi
durumunda AİHS’nin 3 üncü maddesinin uygulanmas gerektiğini, ayn şekilde AİHS’nin 5
inci maddesinin Devletlere, gözetim altna alnan ve bu nedenle yetkili mercilerin elinde olan
her kişinin bulunduğu yeri belirtme zorunluluğu getirdiğini”
Ataman/Türkiye kararnda; “Yetkili mercilerin, olaylara ilişkin delillerin, özellikle de
görgü tanklarnn ifadelerinin, polislerin elde ettiği bilimsel ve teknik verilerin, gerektiğinde
maktulün vücudundaki zedelenmeleri tam ve belirgin bir şekilde gösterecek bir otopsi
sonucunun ve hastanede yaplan gözlemlerin nesnel bir değerlendirmesinin toplanabilmesi
için makul olarak kendilerine açk olan tedbirleri almalarn”
Özgür Uyank/Türkiye kararnda; “Soruşturmann bağmsz, tarafsz, kamuya açk
olmasn ve yetkili makamlarn örnek teşkil edecek titizlikle ve çabuklukla hareket etmelerini,
AİHS’de öngörülen haklarn uygulanabilir ve etkili olduğunu, teorik ve yanltc olmadğn
bu nedenle, böyle davalarda etkili bir soruşturmann sorumlularn tespit edilip
cezalandrlmalarna yol açabileceğini”
Akdeniz ve Diğerleri/Türkiye kararnda; “Taraf devletlerin, gözaltnda gerçekleşen bir
ölüm olay, zorla ortadan kaybolma ya da kötü muamele konusundaki iddialarla ilgili olarak
etkili bir araştrma yürütmek zorunluluğu altnda olduğunu, başvuru sahiplerinin, etkili ulusal
bir makamdan, buna yönelik soruşturma yaplmasn bekleme hakkna sahip olduğunu,
gözaltna alnan kişilerin salverildikten sonra kaybolma riskine karş resmi makamlarn etkin
tedbirler almasn ve eğer gözaltna alnmş ve daha sonra kaybolmuş bir şahs vakasyla
karşlaşlrsa, bu hususta yetkililerin etkili bir soruşturma yürütmesini”
İlhan/Türkiye kararnda; “Gözaltnda kötü muamele ile ilgili tartşlabilir bir iddias
bulunan başvuru sahibinin, hastanede tedavi olmay gerektirecek yaralarnn varlğndan
haberdar olan Cumhuriyet savcsnn, sadece jandarma tarafndan olayn tutarsz ve belirsiz
anlatmyla yetinip, soruşturma açmamas, başvuru sahibini ve diğer bir tanğ dinlememiş ve
yaralarn niteliği ile ilgili olarak doktorlardan bir açklama istememiş olmasn ve vücuttaki
yaralarla ilgili bir açklama getirilmemiş olmas şeklindeki noksanlklarn etkili bir
soruşturma yaplmadğn gösterdiğini”
Aksoy/Türkiye kararnda; “Özel hayatn korunmasyla alakal AİHS’nin 8 inci
maddesinin yakalandktan sonra yaknlarna haber verme hakkn da içerdiğini”
Çakc/Türkiye, Timurtaş/Türkiye ve Aydn/Türkiye kararlarnda;“Gözalt kaytlarnn
düzgün bir şekilde belgelendirilmesinin önemli olduğunu, gözaltna alnan kişilerin isimleri,
239

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-135-2011
gözaltna alnma sebepleri ve bu işlemi yapan yetkilinin isminin yan sra tarih, saat ve
gözaltnda tutulan yere ait bilgi noksanlklar nedeniyle, gözalt kaytlarnn muntazam
tutulmas gerektiğini”
Van der Leer/Hollanda kararnda; “Kişinin özgürlüğünden yoksun braklmas
sonucunu doğuran yakalama, gözaltna alma ve tutuklama gibi işlemlerde kanuni şartlara
uyulmasn”
Lamy/Belçika ve Toth/Avusturya kararlarnda; “Tutulan kişinin ve/veya avukatnn
ileri sürülen tutulma nedenlerini çürütmek olanağna sahip olmas ile soruşturma dosyasnn
içeriği konusunda gerekli ve yeterli bilgiye ulaşabilmesini”
belirtmiştir.
C-Uluslararas Belgelerde Konuya Yaklaşm
Birleşmiş Milletlerin 29 Kasm 1985 tarihli Suçtan ve Yetki İstismarndan Mağdur
olanlara Adalet Sağlanmasna Dair Temel Prensipler Bildirisinde; “Suç mağdurlarnn
uluslararas ve ulusal düzeyde adalete ulaşmalarn ve adil muamele görmeleri, zararlarnn
giderilmesi, tazminat ve yardm için tedbirler alnmas, yargsal ve idari mekanizmalarn
mağdurlarn ihtiyaçlarna karşlk verebilmesi için mağdurlara özellikle ağr suçlar söz
konusu olduğunda ve mağdurlarn talep etmeleri halinde, yarglamadaki rolleri ve kapsam,
yarglamann zamanlamas ve ilerlemesi ile davalarnn durumu hakknda bilgi verilmesini;
sanğn haklarna zarar vermeden ve ulusal ceza adaleti sistemine uygun biçimde mağdurun
kişisel haklarn ilgilendirdiği durumlarda davann gerekli aşamalarnda kendisinin görüş ve
düşüncelerini sunmasna izin verilmesini; hukuki süreç boyunca mağdurlara uygun bir hukuki
yardm sağlanmasn; mağdurlara verilebilecek rahatszlklar asgariye indirmek,
mahremiyetlerini korumak, gerektiği zaman kendilerinin, ailelerinin ve lehlerine olan
tanklarn güvenliklerini sağlamak ve onlar bask ve misillemeye karş korumak için tedbir
alnmas”
27 Ağustos - 7 Eylül 1990 tarihleri arasnda Küba’nn Havana şehrinde yaplan 8.
Birleşmiş Milletler Suçun Önlenmesi ve Suçlularn Islah Konferansnda kabul edilen
Savclarn Rolüne Dair Yönergede; “Adalet dağtmnda temel bir unsur olan savclarn
suçlarn soruşturulmas ve bu soruşturmalarn hukukiliğinin gözetiminde aktif bir rol
üstelenilmesi, görevlerin hukuka uygun olarak, adil, sürekli ve süratli bir biçimde insan
onuruna sayg gösterip koruyarak insan haklarnn yannda yer alarak yürütülmesi ve bu
suretle adil yarglamann gerçekleştirilmesine ve ceza adaleti sisteminin düzgün işlemesine
katkda bulunulmas; savclarn görevlerini yaparken, işlerini tarafszlkla ve her türlü
siyasal, sosyal, dinsel, rksal, kültürel, cinsel veya başka herhangi bir ayrmclktan kaçnarak
yürütmeleri, kamu yararn korumalar, objektif bir biçimde hareket etmeleri, şüphelinin ve
mağdurun durumunu gereği gibi dikkate almalar ve şüphelinin yararna veya zararna olup
olmadğna bakmakszn ilgili her türlü duruma dikkat etmeleri, görevlerin icras veya
adaletin ihtiyaçlar aksini gerektirmedikçe ellerinde bulunan bilgiyi gizli tutmalar, kamu
görevlileri tarafndan işlenen suçlarn, özellikle, rüşvet, yetki suiistimali, ağr insan haklar
ihlali ile uluslararas hukuk tarafndan tannan diğer suçlarn kovuşturulmasna ve kanunen
yetkili klnmalar veya ülkedeki uygulamalara uygun olmas halinde bu suçlarn
soruşturulmasna yeterli özeni göstermeleri, işkence, zalimane, insanlk dş veya onur krc
muamele veya ceza gibi ağr insan haklar ihlali oluşturan hukuka aykr yollara
başvurularak veya başka bir biçimde insan haklar ihlal edilerek elde edildiğini bildikleri
240

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-135-2011
veya bu yollarla elde edildiğine makul sebeplere dayanarak inandklar delilleri, bu yollara
başvuranlara karş kullanmann dşnda, başka hiç bir biçimde kullanmamalar ve bu
durumdan mahkemeyi haberdar etmeleri ve bu yollarn kullanlmasndan sorumlu olanlarn
adalet huzuruna çkarlmalarn sağlamak için gerekli tüm işlemleri yapmalar”
tavsiyelerine yer verilmiştir.
Öte yandan, Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal Konseyin 24 Mays 1989 tarihli
ve 1989/65 sayl Karar ile kabul edilen Hukuk Dş, Keyfi ve Ksa Yoldan İnfazlarn Etkin
Biçimde Önlenmesi ve Soruşturulmasna İlişkin Prensiplerin “Soruşturma” başlkl
bölümünde; savclarn soruşturma srasnda uymalar gereken kimi önemli kurallar
belirtilmiştir.
Bu itibarla;
Yukarda yaplan açklamalar ve ilgili hükümler ile kararlar dikkate alnmak suretiyle;
1- Cumhuriyet başsavclar tarafndan, kanunlarla Cumhuriyet savclarna verilmiş
olan görevlerin aksatlmadan yürütülebilmesini sağlayacak şekilde adil bir iş bölümünün
yaplmas, iş bölümü cetvelinin Ulusal Yarg Ağ Bilişim Sisteminde (UYAP) kaydedilmesi,
Bu bağlamda;
a) Çocuk suçlar başta olmak üzere çeşitli kanunlarda öngörülen emredici hükümlerin
amacna uygun biçimde yerine getirilebilmesi ve ilgili adli kolluğun şube ya da bürolaryla
sk bir şekilde koordinasyon kurularak suç ve suçluluk ile tam anlamyla mücadele
edilebilmesi için Cumhuriyet başsavclğna intikal eden suçlarn niteliği ve says da dikkate
alnarak yeteri kadar büro kurulmas suretiyle soruşturmalarn etkinliğinin sağlanmas,
b) Yukarda belirtilen fkradaki hâller ile kanundan doğan gözetim ve denetim
hakknn kullanlmasna ilişkin hususlar sakl kalmak kaydyla, soruşturma evraknn
dağtlmasnda UYAP üzerindeki otomatik tevzi sisteminin kullanlmasna özen gösterilmesi,
c) İş bölümünde; işlem veya faaliyetlerin yerine getirilmesinde dikkat edilecek
hususlarn duraksamaya yer vermeyecek şekilde açkça belirtilmesi, özellikle nöbet
hizmetlerinin ne şekilde yerine getirileceğinin ayrntl olarak düzenlenmesi ve bu kapsamda
nöbetçi Cumhuriyet savcsnn görevlerinin belirlenmesi, nöbetçi Cumhuriyet savcsna
herhangi bir şekilde ulaşlamamas durumunda da hizmetin yürütülmesinde bir aksaklk
olmamas bakmndan başka bir Cumhuriyet savcsnn görevlendirilmesi,
ç) Nöbet çizelgesinde görevlendirilen Cumhuriyet savcs, zabt kâtibi veya diğer
kişilerin ad ve soyadlar, ev adresleri, ev, iş ve cep telefonlarnn kolluk ve ilgili diğer
birimlere zamannda bildirilmesi,
2- 6217 sayl Yargnn Hizmetlerinin Hzlandrlmas Amacyla Baz Kanunlarda
Değişiklik Yaplmas Hakknda Kanunun 26 nc maddesiyle 5320 sayl Ceza Muhakemesi
Kanunun Yürürlük ve Uygulama Şekli Hakkndaki Kanuna eklenen geçici maddeler
sayesinde 1/1/2014 tarihine kadar asliye ceza mahkemelerinde yaplan duruşmalarda
Cumhuriyet savcsnn bulunmayacağ ve katlma hususunda Cumhuriyet savcsnn
görüşünün alnmayacağ, ancak verilen hükümler ile tutuklamaya veya salverilmeye ilişkin
kararlara karş Cumhuriyet savcsnn kanun yoluna başvurabilmesi amacyla dosyann
Cumhuriyet başsavclğna gönderileceği kuralnn getirilmesi ile anlan Kanunun 31 inci
maddesinde getirilen düzenlemeyle 4721 sayl Türk Medeni Kanununun 138 inci maddesinin
ikinci fkrasnda yer alan "...ve Cumhuriyet savcsnn hazr bulunmasyla" ve 5490 sayl
Nüfus Hizmetleri Kanununun 36 nc maddesinin birinci fkrasnn (a) bendinin ikinci
241

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-135-2011
cümlesinde yer alan "Cumhuriyet savcs ve" ibarelerinin yürürlükten kaldrlarak Cumhuriyet
savclarnn asliye ceza ve baz hukuk mahkemelerindeki duruşmalara katlma
zorunluluğundan vazgeçilerek Cumhuriyet savclarnn iş yükünün azaltlmş olmas
karşsnda; bu değişikliklerin soruşturmalarn tam, etkin ve süratli bir şekilde yaplmak
suretiyle uygulamaya yanstlmas,
3- İnsan haklarna saygl bir şekilde maddi gerçeğin araştrlmas ve adil bir
yarglamann yaplabilmesi için soruşturmalarn zamannda, etkin, eksiksiz, süratli ve düzenli
bir şekilde yürütülmesi, bu cümleden olarak; suç işlenildiğinin herhangi bir şekilde
öğrenilmesi üzerine zaman geçirilmeksizin soruşturma başlatlmas, delillerin tespit edilerek
muhafaza altna alnmas, gerektiğinde olay yerinin güvenliğinin sağlanmas suretiyle delillerin
kaybolmasn ve bozulmasn önleyici tedbirler alnarak olay yerine derhâl gidilmesi, olay yerinin
incelenmesi ile keşif yaplmak suretiyle ileri sürülen iddialarla karşlaştrlmasnn yaplmas, olay
yerinin fotoğraflarnn veya görüntülerinin soruşturmay aydnlatacak şekilde tespit ettirilmesi,
ayrca yaplan işlemlerin ayrntl olarak tutanağa geçirilmesi, şüpheli veya sanğn beden
muayenesi ve vücudundan örnek alnmas gibi soruşturma işlemlerinin usul ve kanun
hükümlerine göre geciktirilmeksizin yerine getirilmesi, olayla ilgili olan şüpheli, tank,
şikâyetçi ve mağdur ifadelerinin eksiksiz bir şekilde ve usulüne uygun olarak alnmas,
4- Adli kolluk amir ve memurlaryla gerekli iş birliğinin sağlanmas ile Cumhuriyet
savcsna zamannda ulaşabilmeleri için gerekli tedbirlerin alnarak bu konuda hiçbir
yaknmaya sebebiyet verilmemesi,
5- Soruşturmalarn başndan itibaren kalem hizmetlerinin titizlikle ele alnarak usulüne
uygun bir şekilde UYAP üzerinden yürütülmesi, soruşturmalara ilişkin tüm veri girişinin ve
bu verilerde meydana gelen değişiklere ilişkin kaytlarn zamannda, doğru ve eksiksiz
biçimde yaplmas ile bu konuda herhangi bir hak kaybna neden olunmamas,
6- Herhangi bir şekilde intikal eden suç ihbar veya şikâyetlerinin zaman
geçirilmeksizin soruşturma kaydnn yaplarak hemen gereğine tevessül edilmesi, bu konuda
5271 sayl Kanunun 160 nc maddesinde yer alan hükümlerin göz ard edilmemesi, kolluğa
kaytsz evrak gönderilmemesi; kolluk birimleriyle entegrasyon sağlanmas hâlinde,
soruşturma süreciyle ilgili her türlü veri ve evrak alşverişinin elektronik ortam üzerinden
gerçekleştirilmesi,
7- Kolluk tarafndan yaplmas istenilen soruşturmalarn sonuçlarnn uygun zaman
aralklaryla sorularak özellikle geçmiş yllara ait soruşturma evraknn sürüncemede
braklmamas, tamamlanarak gelen evrakta herhangi bir eksiklik tespit edilmesi durumunda
ise, soruşturma evraknn bütünüyle kolluğa geri gönderilmeyip, yaplan inceleme sonunda
görülen eksikliklerin ilgili Cumhuriyet savcs tarafndan bizzat giderilmesi ya da evrakn
ilgisi de belirtilmek suretiyle soruşturma evraknn sadece ilgili ksmnn, hangi konuda
eksikliklerin bulunduğu ve nasl giderileceği hususuna ilişkin talimatn da eklenerek
gönderilmesi,
8- UYAP üzerinden düzenli aralklarla rapor alnmak suretiyle soruşturma evraknn
işlemsiz braklmamas,
9- Önceki yllara ait soruşturma evraknn zamanaşmna uğramadan takip edilerek
sonuçlandrlmas, zamanaşm sürelerinin hesaplanmasnda hatadan kaçnlmas, bütün
gayretlere rağmen zamanaşmna uğrayan evrakn elde tutulmayp sonuca bağlanmas,
242

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-135-2011
10- Soruşturma evraknn, ilgili Cumhuriyet savcs tarafndan sk sk incelemeden
geçirilmesi, sadece müzekkereye cevap gelmiş olup olmadğ ile yetinilmeyerek, içeriği
itibaryla eksik kalmş hususlarn tespit edilmesi suretiyle bu eksikliklerin tamamlanmas,
gerekli ise ikmali için kolluk veya ilgili kurumlara yaz yazlmas, yazlan müzekkereler
üzerinden belli süreler geçtiğinde tekit edilmesi, soruşturma dosyas ikmal olmuş ve baz
müzekkere cevaplarnn beklenmesine gerek kalmamş ise bunlardan vazgeçilerek evrakn
sonuçlandrlmas, böylece her Cumhuriyet savcsnn elindeki soruşturmalar tamamlamaya
ve azaltmaya çalşmas,
11- 5271 sayl Kanunun 332 nci maddesi hükmü gereğince; suçlarn soruşturma ve
kovuşturmas srasnda Cumhuriyet savcs, hâkim veya mahkeme tarafndan ilgili yerlerden
istenilen bilgi yazlarnn on gün içinde cevap verilmesinin zorunlu olduğu, bu süre içinde
istenen bilgilerin verilmesinin imkânsz olmas durumunda ise sebebi ve en geç hangi tarihte
cevap verilebileceğinin on günlük süre içinde bildirilmesinin, aksi takdirde bunun 5237 sayl
Kanunun 257 nci maddesine aykrlk oluşturabileceği ve bu durumda ilgililer hakknda
yasama dokunulmazlğ sakl kalmak üzere, izin ve karar alnmasna gerek dahi olmakszn
soruşturma yaplarak kamu davas açlacağnn yaz içeriğinde veya alt ksmnda bildirilmesi,
anlan şerhin bilgi isteme kapsam dşnda kalan yazlara konulmamas, 5271 sayl Kanunun
332 nci maddesi uyarnca şerh verilen evrakn acil ve süreli olduğu hususunun yaznn sağ üst
köşesine de dercedilmesi,
12- Kolluğun görevini yerine getirdiği srada tereddüt ettiği hususlarda ne şekilde
hareket edileceğine dair sürekli öğretici, açklayc ve yol gösterici olunmas, bu hususlarn
yazl olarak ilgililere gönderilmesi, gerek duyulan hâllerde bir program dâhilinde
bilgilendirme ve değerlendirme toplantlar düzenlenmesi,
13- Şüphelinin aleyhine olduğu kadar lehine olan delillerin de dikkatle toplanmas, bu
cümleden olarak; hukuken önem ifade eden konularn araştrlmas ve ispatlayc belgelerin ya
da onayl suretlerinin dosyaya eklenmesi, işin özelliğine göre gerekli tespit ve araştrmalarn
yaplmas ve böylece soruşturma dosyasnn mahkemesine eksiksiz bir şekilde gönderilmesi,
14- Soruşturmann özüne ilişkin olan tüm raporlarn zamannda temini ve gecikilmesi
hâlinde kaybolacak bulgularn titizlikle tespiti yoluna gidilmesi, yaralamal olaylarda
yaralanan kişilerin geçici raporlar ile yetinilmeyip, uzlaşma işleminden, kovuşturma
yaplmasna yer olmadğna dair karar verilmesinden veya iddianame düzenlenmesinden önce
kati raporlarnn usul ve kanun hükümleri dairesinde temin edilmesi, bu raporlarn; tam ve
gerekçeli olmasna, 5237 sayl Kanunun 86, 87 ve 89 uncu maddelerinde belirtilen hususlara
yer verilmesine ve http://www.adlitabiplik.saglik.gov.tr internet sayfasnda yer alan “Yeni
Türk Ceza Kanununda Tanmlanan Yaralama Suçlarnn Adli Tp Açsndan
Değerlendirilmesi ve Adli Rapor Tanzimi İçin Rehber”de geçen açklamalara uygun olup
olmadğna dikkat edilmesi,
15- Sağlk hizmeti verenlerin mesleki uygulamalar esnasnda meydan geldiği iddia
olunan ve sağlk meslekleri mensuplar hakknda açlan davalarda bilirkişi olarak tbbi
görüşüne başvurulan Yüksek Sağlk Şurasnn diğer fonksiyonlarn yerine getirebilmesi, adli
dosyalardaki gecikmelerin ve hastalar ile meslek mensuplarnn haklarnn ihlalinin önlenmesi
bakmndan; öncelikle Adli Tp Kurumu veya diğer uzman kurum ve kişilerden rapor
alnmas, alnan raporlar arasnda çelişki olmas ve olayn aydnlatlamamas hâlinde Yüksek
Sağlk Şurasndan görüş alnmas,
243

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-135-2011
16- 5237 sayl Kanunun 75 inci maddesinde düzenlenen ön ödemenin tatbiki gereken
hâllerde, öncelikle eylemin ön ödeme kapsamda olup olmadğnn, daha sonra fiilin
gerektirdiği ceza miktarnn suç cinsi ve suç tarihi nazara alnarak belirlenmesi, hesaplama
srasnda fazlalk ya da eksikliklere yol açlmamas, belirlenen usule riayet konusunda titizlik
gösterilmesi; eylemin, bu maddenin uygulanmasn gerektirdiği soruşturma evresinde
belirlenmişse bu aşamada çözümlenmesi,
17- Uzlaşma müessesesinin uygulanmasnda;
a) 5271 sayl Kanunun 253 üncü maddesi ile 26/7/2007 tarihli ve 26594 sayl Resmî
Gazete’de yaymlanarak yürürlüğe giren Ceza Muhakemesi Kanununa Göre Uzlaştrmann
Uygulanmasna İlişkin Yönetmelik hükümlerine azami derecede riayet edilmesi,
b) Soruşturma konusu suçun, uzlaşmaya tâbi olmas ve işlendiği hususunda yeterli
şüphenin bulunmas hâlinde; şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar görene uzlaşma teklifi
yaplabileceğinden öncelikle bu hususun kesin olarak tespit edildikten sonra teklifin
yaplmas,
c) Uzlaşma kurumuna işlerlik kazandrlmas bakmndan bu işlemlerin adliyelerde
kurulacak olan uzlaştrma bürolarnda ve görevlendirilecek Cumhuriyet savclarnn
gözetiminde eğitim almş uzlaştrmaclar marifetiyle gerçekleştirilmesi,
ç) Cumhuriyet savclarna kanunen tannan uzlaşma teklifinin adli kolluk görevlilerine
de yaptrlabilme yetkisinin istisnai olarak kullanlmas,
18- Özel kanunlarda yer alan ve özel yarglama usullerine tabi olan suç ve suçlarla
ilgili olarak kanunlarnda gösterilen usullere uyulmas,
19- Ağr cezalk suçlar başta olmak üzere, özel kanunlarda soruşturmann bizzat
Cumhuriyet savclar tarafndan yaplmasn öngören suçlar ile zorunluluk bulunmadğ
takdirde önemli olaylara ilişkin diğer soruşturmalarn da kolluk görevlilerine braklmayarak
bizzat Cumhuriyet savclar tarafndan yaplmas,
20- Kamuoyunda yanlş yorumlamalara ve yaknmalara sebebiyet verilmesinin önüne
geçilmesi bakmndan; Cumhurbaşkan, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkan, Başbakan,
Yüksek Yarg Organ Başkanlar ve Başsavclar, Genelkurmay Başkan, Bakanlar,
Milletvekilleri, Kuvvet Komutanlar gibi devletin üst düzey görevlerinde hizmette bulunmuş
veya hâlen hizmette bulunan kişiler hakkndaki soruşturmalarn kolluğa braklmamas,
21- Cumhuriyet başsavclarnn, merkez ve mülhakatndaki olaylar ve soruşturmalar
titizlikle takip etmeleri; mevzuat ve teamül gereği bizzat yürütmeleri gereken soruşturmalar
diğer Cumhuriyet savclarna brakmamalar,
22- Gereksiz yazşma ve karşklklara mahal verilmemesi bakmndan, Hâkimler ve
Savclar Yüksek Kurulu veya Adalet Bakanlğnn iznine tabi suçlarla ilgili soruşturmalarda,
izin işleminden önce evrakn UYAP ortamnda soruşturma kaydnn yaplmayarak UYAP
muhabere kayd üzerinden yaplmas, ancak usulî işlemlerin tamamlanmasndan sonra
soruşturmaya kaydedilmesi,
23- Yargya hz kazandrmak amacyla soruşturma evraknda birleştirme, ayrma,
görevsizlik ve yetkisizlik işlemleri ve buna ilişkin kararlarda hukuki gerekliliğinin ortaya
konulmas, bu yolla evrakn sürüncemede braklmamas, yetkisizlik karar verilmeden önce
gecikmesinde saknca bulunan hâllerde kaybolmas muhtemel ve gerekli diğer delillerin
toplanmas,
244

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-135-2011
24- Suç eşyas işlemleri ile ilgili olarak;
a) Soruşturma evrak arasnda yer alan kymetli evrak ya da suç konusu teşkil eden
belgelerin ve eşyalarn dosya arasnda braklmayp, Suç Eşyas Yönetmeliği hükümleri
uyarnca derhâl makbuz düzenlenmesi suretiyle emanet memurluğuna teslim edilmesi,
b) Suç Eşyas Yönetmeliğindeki suç eşyas tanm nazara alnarak bu kapsamda yer
alanlarn mutlaka emanette muhafazasna özen gösterilmesi, ayrca buna ilişkin davalarn
takibi ile sonucuna göre bu nevi eşyann tasfiyesi hükümlerinin yerine getirilmesi, tanma
göre suç eşyasndan saylmayanlarn emanete alnmamas,
c) Soruşturma veya kovuşturmann bitmesinden sonra ilgilisine iade edilecek
belgelerin imha edilmemesi,
ç) Şüpheli, sank ve üçüncü kişilere ait el konulmuş eşyann soruşturma ve kovuşturma
bakmndan muhafazasna gerek kalmamas ya da müsadereye tabi tutulmayacağnn
anlaşlmas hâlinde resen veya istem üzerine geri verilmesine karar verilmesi,
d) Soruşturma ve yarglamann sürecini ve suç vasfn etkileyeceği cihetle emanete
alnan eşyalarn delil olma özelliğini kaybetmemesi bakmndan belirlenen kriterler
doğrultusunda usulüne uygun bir şekilde muhafaza edilmesi,
25- Derdest soruşturmalara gelen cevabi yazlardan UYAP üzerinden gelenlerin iş
listesinde bekletilmeksizin, sistem dş gelen belgelerin ise taranarak dosyasna aktarlmas,
26- Kovuşturmaya yer olmadğna dair kararla sonuçlanan dosya ile ilgili itiraz
işlemlerinin ve sonuçlarnn muhakkak evrakna eklenmesi, itiraz sonucu dosyann yeniden
ele alnmasna karar verilmiş ise soruşturma kaydnn yaplarak dosyann işlemsiz
braklmamas,
27- Gözalt süresinin çok iyi değerlendirilmesi, gözaltnn şahs cezalandrmak veya
ikrarn elde etmek için değil, gerekli delilleri bulmak ve karartlmasn önlemek amacna
yönelik olduğunun hatrdan çkartlmamas,
28- Gözalt kaytlarnn, kişinin ne zaman ve nerede gözaltna alndğna ilişkin
bilgileri içerecek ve muntazam bir şekilde tutulmasnn sağlanmas, kişilerin salverildikten
sonra kaybolma riskine karş, resmî makamlarn etkin tedbirler almas, gözaltna alnan kişiyle
ilgili olarak daha sonra kaybolma ve gözaltnda iken kötü muameleye tabi tutulduğu iddias
ileri sürüldüğünde; başvuru sahibinin de katlabileceği noksansz ve etkili bir soruşturmann
yaplmas,
29- UYAP ortamnda “TUTUKLU-İŞ” ibaresine ilişkin gerekli uyar mekanizmalar
bulunmakla birlikte soruşturma evraknn fiziken düzenlendiği durumlarda oluşabilecek kimi
sakncalarn önlenebilmesi bakmndan şüphelinin tutuklu olmas hâlinde; soruşturma
evrakna ilişkin dosyann üzerine dikkat çekici bir şekilde “TUTUKLU-İŞ” ibaresinin
yazlmas, süratle soruşturmann tamamlanmasna gayret edilmesi, lehe ve aleyhe olan tüm
deliller hemen toplanp evrak tamamlandktan sonra iddianamenin düzenlenmesi,
iddianamenin sağ üst köşesine “TUTUKLU-İŞ” ibaresinin yazlmas,
30- Soruşturmalarda tutuklu işlere öncelikle baklarak kanunda öngörülen azami
tutukluluk sürelerine titizlikle uyulmas, tutukluluk hâlinin devam edip etmeyeceği hususunda
gerekli incelemelerin de 5271 sayl Kanunun 108 inci maddesi hükmü göz önünde
bulundurulmak suretiyle kanuni süreler içinde gerçekleştirilmesinin sağlanarak
mağduriyetlere yol açlmamas,
245

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-135-2011
31- Soruşturma evraknda yer alan dilekçe kapsamndan uyuşmazlğn açkça hukuki
nitelik arz ettiği belli olan hususlarda gereksiz soruşturmaya girilmeden, belirlenen duruma
göre evrakn muktezaya bağlanmas, emek ve zaman kaybna sebep olunmamas,
32- Soruşturmalar srasnda özel hayatn gizliliğine ilişkin usul kurallarna azami
derecede riayet edilmesi,
33- İddianamenin düzenlenmesinde;
a) Suçun nitelendirilmesine özen gösterilerek, soruşturmann gereksiz yere
uzamamas bakmndan 5271 sayl Kanunun 174 üncü maddesinde düzenlenmiş olan
iddianamenin iadesi sebepleri ile Yargtayn bu konuda verdiği kararlarn göz önünde
bulundurulmas,
b) 5271 sayl Kanunun 174 üncü maddesinde açkça iddianamenin iadesi nedenleri
arasnda saylmamş olsa bile, adil yarglanma ilkesinin ihlal edilmemesi ve savunma
hakknn kstlanmamas bakmndan anlan Kanunun 247 nci maddesindeki istisnai hâller
hariç olmak üzere şüpheli ya da şüphelilerin mümkün olduğunca ifadelerinin alnmas,
c) Anlan Kanunun 170 inci maddesinin üçüncü fkrasnda belirtilen hususlara yer
verilip yüklenen suçu oluşturan olaylarn mevcut delillerle ilişkilendirilerek açklanmas ve
iddianamenin sonuç ksmnda da; şüphelinin aleyhindeki hususlarn yannda lehine olan
hususlara da yer verilmesi, işlenen suç dolaysyla ilgili kanunda öngörülen ceza ve güvenlik
tedbirlerinden hangilerine hükmedilmesinin istendiği; suçun tüzel kişinin faaliyeti
çerçevesinde işlenmesi hâlinde ilgili tüzel kişi hakknda uygulanabilecek güvenlik
tedbirlerinin açkça belirtilmesi ve iddianamenin, 5271 sayl Kanunun 170 inci maddesinde
belirtilen hususlar içermemesi sebebiyle iadesine sebebiyet verilmemesi,
ç) Ayn kişi hakknda birden çok tutuklama müzekkeresi bulunmas hâlinde bunlarn
ait olduklar suç ve suç tarihleri; birden çok kişi hakkndaki tutuklama müzekkerelerinin ise
her birinin suç, suç tarihi, tutuklama, tahliye ve gözalt tarihlerini de içerecek biçimde
gösterilmesi,
d) 5271 sayl Kanunun “Kamu davasn açma görevi” kenar başlkl 170 inci
maddesinin üçüncü fkrasnn (e) bendinde, görevli ve yetkili mahkemeye hitaben düzenlenen
iddianamede açklanmasnda saknca bulunmamas hâlinde ihbarda bulunan kişinin kimliğinin
gösterileceği hükmüne yer verilmiş olmas karşsnda; Cumhuriyet başsavclklar veya kolluk
makamlarna telefon, faks, posta, e-posta ya da bizzat başvurarak yaplan suça ilişkin
ihbarlarda, anlan Kanun maddesinde öngörüldüğü şekilde açklanmasnda saknca bulunmas
durumunda ihbarda bulunan kişinin kimliğinin gösterilmemesi,
34- İddianame ve kovuşturmaya yer olmadğna dair kararlarn bizzat yazlp veya
yazdrlmas ya da taslağnn hazrlanarak kaleme gönderilmesi; ceza davalarnda mahkeme,
Ceza Muhakemesi Kanununun 225 inci maddesi gereğince önüne getirilen konu ve kişi ile
snrl olarak yarglama yapabileceğinden, iddianamelerin anlan Kanunun 170 inci
maddesinde öngörüldüğü şekilde düzenlenerek bu sebeplerden dolay iddianamenin iadesine
sebebiyet verilmemesi,
35- Kovuşturmaya yer olmadğna dair kararlarda, olayn ve isnadn anlatlmas ve
hangi sebeple bu sonuca ulaşldğnn gerekçeleriyle belirtilmesi, kararn kimlere tebliğ
edileceği, hangi dairelere gönderileceği ve Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnn 40 nc
maddesinin ikinci fkras hükmü gereğince de bu işlemle ilgili olarak hangi kanun yollar ve
mercilere başvurulabileceği ile başvuru süresinin karar metninin sonunda mutlaka
246

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-135-2011
gösterilmesi, suçtan zarar gören ile önceden ifadesi alnmş veya sorguya çekilmiş şüpheliye
kovuşturmaya yer olmadğna dair kararn mutlaka tebliğ edilmesi ve tebligat sonucunun takip
olunmas, isnat edilen suçla ilgili eksiklikler giderilmeksizin ve ileri sürülen iddialarn tamam
karşlanmadan kovuşturmaya yer olmadğna dair karar verilmemesi,
36- Kovuşturmaya yer olmadğ şeklindeki kararlarn ilgili mercilerce istenmesi
hâlinde, karara itiraz edilip edilmediği, edilmişse sonucunun kararn altna şerh edilmesi, Ceza
Muhakemesi Kanununun 173 üncü maddesinin altnc fkrasnda belirtilen hâl dşnda her
zaman yeniden ele alnabilecek nitelikteki bu kararlar için kesinleşme ifadesinin
kullanlmamas,
37- Memurlar ve diğer kamu görevlilerinin görevleri nedeniyle işledikleri suçlar ile
kişisel suçlar sebebiyle yaplan soruşturma sonucunda yazlan iddianame ve kovuşturmaya
yer olmadğna dair kararlarn 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun 131 inci maddesinin
üçüncü fkras gereğince bu personelin bağl olduğu bakanlk ile kurum veya kuruluşa
gönderilmesi,
38- 4483 sayl Kanunun uygulanmasnda;
a) Memurlar ve diğer kamu görevlilerinin bu Kanun kapsamna giren suçlarna ilişkin
herhangi bir ihbar veya şikâyet veya böyle bir durumun öğrenilmesi halinde ivedilikle
toplanmas gerekli ve kaybolma ihtimali bulunan delilleri tespitten başka hiçbir işlem
yaplmakszn ve hakknda ihbar veya şikâyette bulunulan memur veya diğer kamu
görevlisinin ifadesine başvurulmakszn evrakn bir örneğinin ilgili makama gönderilerek
soruşturma izni istenmesi,
b) İhbar veya şikâyetlerden dolay izin vermeye yetkili merciye gönderilen evraka
ilişkin anlan Kanunun 7 nci maddesi gereğince, yetkili mercinin soruşturma izni verilmesi ya
da verilmemesi yönündeki kararn inceleme süresi dâhil 30 gün içerisinde vermesi gerektiği
ve bu sürenin zorunlu hâllerde 15 günü geçmemek üzere bir defa uzatlabileceği dikkate
alnarak itiraz hakknn kullanlabilmesi, evrakn sürüncemede braklmamas bakmndan
belirtilen sürelerin makulün üzerinde aşlmas durumunda evrakn neticesinin araştrlmas,
c) Memurlar ile diğer kamu görevlilerinin sadece görevleri sebebiyle işledikleri iddia
edilen suçlarn soruşturmalarnn bu Kanuna tabi olduğu, ancak sözü edilen kişilerin;
görevleri srasnda işledikleri suçlar, görevleri ve sfatlar sebebiyle özel soruşturma usullerine
tabi olan suçlar, suçun niteliği yönünden kanunlarda gösterilen suçlara ilişkin soruşturmalar,
ağr ceza mahkemesinin görevine giren suçüstü hâli kapsamndaki suçlar, 5237 sayl
Kanunun 95, 96 ve 256 nc maddeleri ile 5271 sayl Kanunun 161 inci maddesinin beşinci
fkrasnn birinci cümlesi kapsamnda açlacak soruşturmalarn 4483 sayl Kanun kapsamnda
bulunmadğnn hatrdan çkartlmamas,
39- Birden çok kişi hakkndaki şikâyeti kapsayan soruşturmalarda evrak arasnda ad
geçen ve kendilerine herhangi bir suç veya suça iştirak isnat edilen her şahs hakknda kanuni
gereğinin yaplmas ve gerektiğinde şikâyetçiye tebliğ olunmas, bu gibi durumlarda
iddianameyle birlikte ek kovuşturmaya yer olmadğna dair karar verilmesi hâlinde bunun
iddianamenin altnda ekler bölümünde açkça belirtilerek evrakna eklenmesi,
40- 5271 sayl Kanunun 251 inci maddesi gereğince, 250 nci madde kapsamna giren
suçlar hakkndaki soruşturmann, Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulunca bu suçlar
soruşturmakla görevlendirilen Cumhuriyet savclarnn görevi kapsamna girmesi ve anlan
Kanunun 251 inci maddesinin üçüncü fkrasnda düzenlenen suçun ağr ceza mahkemesinin
247

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-135-2011
bulunduğu yer dşnda işlenmesi hâlinde Cumhuriyet savcsnn suçun işlendiği yer
Cumhuriyet savcsndan soruşturmann yaplmasn isteyebilmesine ya da Kanunun tandğ
yetkiyi bizzat kullanabilmesine imkân verilmesi bakmndan, bu kapsamda yer alan suçlarn
işlendiği yönünde şüphenin öğrenilmesinden itibaren durumun derhâl ilgili yer nöbetçi
Cumhuriyet savcsna bildirilerek alnacak talimat üzerine işlem yaplmas; eylemin 5271
sayl Kanunun 250 nci maddesi kapsamnda olup olmadğ konusunda tereddüt oluşmas
hâlinde Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulunca bu suçlar soruşturmakla görevlendirilen
Cumhuriyet savcsnn hukuki nitelendirmesinin esas alnmas,
41- Kendilerine fezleke gönderilen ağr ceza mahkemesi ile özel kanunlarla kurulan
diğer ceza mahkemelerinin yarg çevresinde yer alan Cumhuriyet başsavclklarnn, gelen
fezlekeleri muhabereye kaydetmeyip, başka yerden görevsizlik veya yetkisizlik karar ile
gönderilen diğer soruşturma evraknda olduğu gibi öncelikle soruşturmaya kaydedilmesi,
fezleke hakknda kovuşturmaya yer olmadğ veya görevsizlik ya da yetkisizlik karar
verildiği takdirde ise soruşturma kaydnn kapatlmas,
Gönderilen fezlekede herhangi bir eksiklik görülmesi hâlinde bu eksikliğin;
a) Ağr ceza Cumhuriyet başsavclğ tarafndan tamamlanabilecek nitelikte ise bizzat
giderilmesinin, ancak mülhakat Cumhuriyet başsavclğ tarafndan giderilebilecek bir husus
olmas hâlinde evrakn iade edilmeyip talimat yoluyla ikmal edilmesi,
b) 5235 sayl Adli Yarg İlk Derece Mahkemeleri İle Bölge Adliye Mahkemelerinin
Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakknda Kanunun 21 inci maddesinin ikinci fkrasnda geçen
"ivedi ve zorunlu işler" kavramnn her somut olayn kendine özgü koşullar içerisinde suçu
niteleme yetkisi çerçevesinde ağr ceza mahkemesi ile özel kanunlarla kurulan diğer ceza
mahkemelerinin yarg çevresinde yer alan Cumhuriyet başsavclklar ile mülhakat
Cumhuriyet başsavclklar arasnda değerlendirilmesi,
c) "İvedi ve zorunlu işler" tamamlanmadan düşünce yazsna bağl olarak soruşturma
evraknn ağr ceza mahkemesi veya özel kanunlarla kurulan diğer ceza mahkemelerinin yarg
çevresinde yer alan Cumhuriyet başsavclğna gönderilmesi durumunda söz konusu
soruşturma evraknn bu işlemler tamamlanmak üzere mülhakat Cumhuriyet başsavclğna
iade edilmesi,
42- Soruşturma evresi sonunda bir ksm şüpheliler hakknda iddianame ya da
kovuşturmaya yer olmadğna dair kararla muktezaya bağlanp bir ksm suç faillerinin tespit
edilemediği hâllerde, kaytlarnn kapatlmasndan önce faili meçhul kalan hususlarn eski
soruşturma dosyas üzerinden takip edilmesi, faili belli olan suçlarn ise ayrlarak yeni
soruşturma dosyas üzerinden takibi, ayrca mahkemelerce asl failin araştrlmas için evrakn
iade edilmesi hâlinde ise UYAP’a yeniden kaydnn yaplmas suretiyle işlemlerin
sürdürülmesi, varsa bağlantl eski dosyas ile birleştirilmesi, böylece evrakn işlemsiz
kalmamasnn sağlanmas,
43- Cumhuriyet başsavclklarnn yarg çevresi dşnda yaplmas gereken soruşturma
işlemlerinde; istinabe konusu olayn yeterince açklanmasndan sonra uzlaşma, ön ödeme,
imza ve yaz örnekleri ile kesin raporlarn alnmas gibi yaplmas istenilen soruşturma
işlemlerinin maddeler hâlinde, ayrntl ve açk bir şekilde yazlmas, gerekli görülen evrakn
zorunlu durumlar haricinde (film, grafi vs.) UYAP’ta bulunan örneğinin eklenmesi,
44- Ses ve Görüntü Bilişim Sisteminin (SEGBİS) uygulanmasna imkân sağlanan
yerlerde bu sistemin etkin olarak kullanlmas,
248

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-135-2011
45- 5271 sayl Kanunun 135, 139 ve 140 nc maddesi ile 14/1/2007 tarihli ve 268434
sayl Resmî Gazete’de yaymlanan Ceza Muhakemesi Kanununda Öngörülen
Telekomünikasyon ile Yaplan İletişimin Denetlenmesi, Gizli Soruşturmac ve Teknik
Araçlarla İzleme Tedbirinin Uygulanmasna İlişkin Yönetmelik gereğince başvurulan
iletişimin tespiti, dinlenmesi ve kayda alnmas, gizli soruşturmac görevlendirilmesi ve teknik
araçlarla izleme tedbirlerine ilişkin karar ve diğer belgelerin Cumhuriyet başsavclğnda
oluşturulacak güvenli ve ayr bir yerde muhafaza altna alnmas,
46- Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnn temel haklar ve ödevler ksmnda düzenlenmiş
bulunmas yannda Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesinde adil yarglanma hakk kapsamnda
tannan ve korunan haklardan biri olan savunma hakknn engellendiği konusunda haksz ve
yersiz eleştirilere muhatap olunmamak için soruşturma evresi srasnda şüphelilerin müdafi
yardmndan yararlandrlmas konusunda 5271 sayl Kanunda ve diğer özel kanunlarda yer
alan düzenlemelere azami derecede hassasiyet gösterilerek;
a) Soruşturma evresinde şüphelinin seçtiği müdafisine haber verilmesi, müdafi seçecek
durumda olmadğ ve bir müdafi yardmndan faydalanmak istediği takdirde de kendisine
müdafi tayin edilmesinin sağlanmas,
b) Şüpheli veya sank on sekiz yaşn doldurmamş ya da sağr veya dilsiz veya
kendisini savunamayacak derecede malul olur ve bir müdafisi de bulunmazsa, istemi
aranmakszn bir müdafi görevlendirilmesinin temin edilmesi,
c) Müdafilerin; şüpheli ile görüşme, ifade alma sürecinde yannda olma ve hukuki
yardmda bulunma, dosya içeriğini inceleme ve istediği belgelerin bir örneğini harçsz olarak
alma haklarna ilişkin usul ve kanun hükümlerinin eksiksiz uygulanmas,
47- Soruşturma evresinde mağdur ile şikâyetçinin haklarna da riayet edilerek bu
konuda herhangi bir yaknma ve hak kaybna sebebiyet verilmemesi,
48- Özellikle cinsel istismar suçunun mağduru olan çocuklarn etkin bir şekilde
korunmalarnn sağlanmas, ikincil mağduriyetlerinin önlenmesi, adli ve tbbi işlemlerin bu
alanda eğitimli kişiler tarafndan tek seferde yaplmas ve istismar önleyici tedbirlerin
alnmas amacyla Sağlk Bakanlğna bağl hastaneler/kurumlar bünyesinde kurulan çocuk
izlem merkezlerinde soruşturma işlemlerinin yaplmasnn sağlanmas,
49- 2918 sayl Karayollar Trafik Kanununun 85 inci maddesinin ikinci fkrasnn,
kazaya karşan aracn başkasna devir ve temliki veya üzerinde bir hak tesisinin önlenmesi
amacyla olaya el koyan Cumhuriyet başsavclğnca aracn trafik kaydna UYAP üzerinden
şerh düşülmesi,
50- 5271 sayl Kanunun 128 inci maddesinin ikinci fkrasnda yer alan suçlarn
işlendiği ve bu suçlardan elde edildiğine dair kuvvetli şüphe sebeplerinin bulunmas nedeniyle
şüpheli veya sanğn malvarlğ hakknda mahkemece verilen el koyma kararlarnn;
a) Taşnmazlar bakmndan tapu kütüğüne; kara, deniz ve hava ulaşm araçlar
yönünden bu araçlarn kaytl bulunduğu sicile şerh verilmek,
b) Banka veya diğer malî kurumlardaki her türlü hesaplar hakknda, ilgili banka veya
malî kuruma; şirketteki ortaklk paylar için ilgili şirket yönetimine ve şirketin kaytl
bulunduğu ticaret sicili müdürlüğüne; hak ve alacaklar bakmndan ise, ilgili gerçek veya tüzel
kişiye teknik iletişim araçlaryla derhâl bildirilmek
suretiyle icra olunmas ile söz konusu kararlarn ilgisine göre, banka veya malî
kuruma, şirkete ve ticaret sicili müdürlüğüne, gerçek veya tüzel kişiye ayrca tebliğ edilmesi,
249

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-135-2011
51- Kara, deniz, hava ve demiryolu ulaşm araçlarnn karştğ kazalardan dolay kaza
yerinin merkeze olan mesafesine göre Cumhuriyet savcsnn olay yerine ulaşncaya kadar
ulaşmn aksatlmamas ve kişilerin mağdur edilmemesi bakmndan;
a) Bu kazalara derhâl el konularak, tüm delillerin usulüne uygun ve eksiksiz bir
şekilde toplanmas,
b) Olay yerinin ve araçlarn ayrntl fotoğraflarnn çektirilerek görüntü kaytlarnn
aldrlmas ile gerektiğinde kazaya karşan araçlarn tüm teknik özelliklerinin tespit ettirilmesi
ve bu konuda bilirkişi incelemesinin yaptrlmas suretiyle hiçbir delilin kaybolmasna frsat
verilmemesi,
c) Soruşturmalarn ulaşmn gecikmesine sebep olmayacak şekilde azami süratle
yaplmas,
52- Özellikle kimi suç örgütleri tarafndan organize edilen ve kanuna aykr olarak
düzenlenen toplant ve gösteri yürüyüşleri srasnda, kamuya ya da özel kişi ve kuruluşlara ait
bina, araç ve mallara zarar verilmesi sebebiyle, 6/10/1983 tarihli ve 2911 sayl Toplant ve
Gösteri Yürüyüşleri Kanununun uygulanmasyla ilgili olarak suç teşkil eden bu eylemlerin
soruşturulmasnda; mülki amirlik ve kolluk birimleri ile koordinasyon sağlanarak, suçun
unsurlar ile şüphelilerinin konumlarnn soruşturmann amacna uygun bir şekilde
belirlenmesi, delillerin gecikmeksizin toplanmas, soruşturmann konusu olan toplant ya da
gösteri yürüyüşünün görüntü kaytlarnn alnmasnn sağlanmas,
53- Doğal kaynaklarmzn, ülke zenginliği ve güzelliklerimizin en önemlilerinden biri
olan ormanlarmzn giderek azalmasna ve büyük ölçüde zarara uğramasna sebep olan orman
yangnlarna ilişkin soruşturmalarn suç faillerinin ortaya çkarlmas ve takipsiz kalmamalar
için bizzat Cumhuriyet başsavclar ya da görevlendirecekleri Cumhuriyet savclar tarafndan
yaplmas,
54- Soruşturmalarn hzl, etkin ve güvenilir yürütülmesi açsndan hayati bir öneme
sahip olan bilirkişilik kurumunun sağlkl bir şekilde işlemesi amacyla;
a) Özellikle genel ve hukuki bilgi ile çözülmesi olanakl konularda bilirkişi
dinlenilmemesi,
b) Çözümü uzmanlk, özel veya teknik bilgi gerektiren hâllerde bilirkişi
görevlendirilmesi,
c) Bilirkişinin görüşüne başvurulan konu ile ilgili gerekli uzmanlk veya özel ve teknik
bilgiye sahip olup olmadğ hususunun mutlak surette araştrlarak denetime olanak verecek
biçimde belgelendirilmesi,
ç) Bilirkişinin görevlendirilmesi srasnda “UYAP Bilirkişi Portal”ndan bilirkişiye
gönderilen dosya teslim ve yemin tutanağnda, yapacağ işlerin ayrntl ve açk bir şekilde
yazl olarak kendisine bildirilmesi,
d) Bilirkişi seçiminde; bilirkişinin uhdesinde bulunan iş miktar UYAP ortamnda
sorgulanabileceğinden bu hususun yerine getirilmek suretiyle dengeli ve orantl biçimde
görevlendirme yaplarak bilirkişilerin iş yoğunluklar sebebiyle kendilerine tevdi edilen
dosyalara ilişkin raporlarn zamannda ve eksiksiz biçimde ibraz edememeleri gibi
sakncalara sebebiyet verilmemesi,
55- Cumhuriyet başsavclklar tarafndan yürütülen soruşturmalarda ilgililerin vaki
yaşama hakknn korunmas taleplerinin değerlendirilerek gereği yaplmak üzere derhâl
mahalli mülki amirliğine gönderilmesi,
250

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-135-2011
56- Faili meçhul olay ve cinayetlerin soruşturulmasnda;
a) Olaylarn aydnlatlmas ve faillerinin bulunup yakalanmas için kolluk
kuvvetleriyle çalşmalarn aralksz sürdürülerek gerekli koordinasyonun sağlanmas,
b) Olay yerinde delil olabilecek tüm belge ve bulgularn tespit edilmesi ile koruma
altna alnmas,
c) Diğer soruşturmalarda ele geçirilen ve tetkike gönderilen silah, mermi, mermi
çekirdeği veya mukayese kovanlarnn, faili meçhul olaylarla irtibatl olup olmadklarnn
tespiti amacyla kriminal laboratuvarlarla yaplacak yazşmalarda, anlan eşyalarn mühürlü,
ambalajl ve usulüne uygun olarak bağlanp, inceleme konusunun nelerden ibaret olduğunun
talep yazsnda açkça belirtilmesi, elde edilen silah ve mermilerle ilgili olarak; ele
geçirildikleri yer, olay ve olay tarihi gibi bilgiler de ayrntsyla yazlarak, varsa öncelikle
şüpheli olay ya da olaylarn belirtilmesi, yoksa faili meçhul olaylarla bağlantsnn
araştrlmasnn istenmesi, olay yerinden elde edilen silah ve kovanlarn güvenlik kuvvetlerine
veya teröristlere ait olduğunun belli olmas hâlinde, incelemeye gönderilirken bu hususun da
ayrca müzekkereye dercedilmesi,
ç) Cesedin kimliğinin tespit edilememesi hâlinde ölüye ait seçilebilir ve kimliğinin
tespitine imkân verecek şekilde fotoğraflar da eklenmek suretiyle diğer ağr ceza Cumhuriyet
başsavclklarna talimat yazlmas,
d) Hüviyeti tespit edilemeyen (sahibi bulunmayan) cesetlerin, otopsi yapldktan sonra
hemen defnedilmeyerek Adli Tp Kurumu Kanunu Uygulama Yönetmeliğinin 10 uncu
maddesinin (c) bendinde öngörülen on beş günlük bekleme süresince, Adli Tp Kurumu
teşkilat olmayan yerlerde mahalli imkânlar çerçevesinde muhafaza edilerek, çekilen fotoğraf
ve belirlenen eşkâli ile mevcut diğer bilgilerin, Basn İlân Kurumu veya mahalli iletişim
araçlarndan yararlanlarak kamuoyuna duyurulmas suretiyle ölü sahiplerinin aranmas,
sahibi bulunamayan cesetlerin, arandğnda kolayca bulunacak mezarlara defnedilmesi için
belediyelere teslim edilmesi ile defin yeri krokisinin soruşturma dosyasna konulmas,
e) Yeterli delil ve emarelerin bulunup bulunmamasna baklmakszn, kovuşturmaya
yer olmadğna dair karar verilmeyerek, suçun ya da faillerinin tespiti ve bulunmas için
zamanaşmna kadar aranmalarnn sürdürülmesi,
f) Evrakn öncelikle UYAP ortamnda soruşturmaya kaydedilmesi, bu tür evrakn
diğer soruşturma evrakndan farkl olmadğ göz önünde bulundurulmak suretiyle
sürüncemede braklmamas veya kolluğun kontrolüne terk edilmemesi, dosyalarn yl ve say
srasna konularak üzerlerine ve UYAP’a zamanaşmna uğrayacaklar tarihin kaydedilmesi, o
tarihe kadar uygun aralklarla kolluğa yaz yazlarak ve daha önce yazlan yazdan bu zamana
kadar yaplan işlemlerin neler olduğunun da bildirilmesi istenilerek olayn aydnlatlmasna
çalşlmas,
g) Soruşturma evraknn ilgili Cumhuriyet savcs tarafndan sk sk gözden
geçirilmesi, ancak sadece soruşturma evraknn en üstündeki müzekkereye cevap verilmiş
olup olmadğ ile yetinilmeyerek içeriği itibaryla başkaca eksik kalmş bir husus varsa onun
da tamamlanmas için gerekli yaznn yazlmas, sonucunun uygun aralklarla takip edilmesi,
ğ) Parmak izi teşhislerinin, farkl veri tabanlarna sahip Emniyet Genel Müdürlüğü
AFİS (Automatic Finger Tip Identification System) ve Jandarma Genel Komutanlğ OPTES
(Otomatik Parmak İzi Teşhis Sistemi) sistemlerinin her ikisi birlikte sorgulanmak suretiyle
yaplarak soruşturmalarn eksik braklmamas,
251

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-135-2011
h) Ölen kişinin kimliğinin tespit edilebilmesi, mümkün olmas durumunda elde
edilecek bilgilerden suç fail ya da faillerinin bulunabilmesine yardmc olmas bakmndan;
Cumhuriyet başsavclğnn talebi üzerine, Adli Tp Kurumu Başkanlğ Morg İhtisas Dairesi
Başkanlğnca yeniden yüzlendirme işlemi sonucu elde edilen resimlerin, ulusal basn
araclğyla yaymlanabileceğinin değerlendirilmesi,
) Soruşturmalarn bizzat Cumhuriyet savclar tarafndan yerine getirilmesi, bu
hususta sarf edilecek olan çaba ve gayretin, performans ve başar bildirim formlar ile terfide
dikkate alnacağnn bilinmesi
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli ve 254 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
252

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-145-2011 18/10/2011
Konu : Özel soruşturma usulleri
GENELGE
No: 11
Hukukumuzda genel soruşturma usulüne ilişkin kurallar, 4/12/2004 tarihli ve 5271
sayl Ceza Muhakemesi Kanununda yer almaktadr. Suçu işleyen kişinin sfat ve görevi
dikkate alnarak farkl soruşturma usulleri ise çeşitli kanunlarda düzenlenmiş bulunmaktadr.
Bilindiği üzere, 2709 sayl Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnn “Görev ve
sorumluluklar, disiplin kovuşturulmasnda güvence” kenar başlkl 129 uncu maddesinin
altnc fkrasnda; “Memurlar ve diğer kamu görevlileri hakknda işledikleri iddia edilen
suçlardan ötürü ceza kovuşturmas açlmas, kanunla belirlenen istisnalar dşnda, kanunun
gösterdiği idari merciin iznine bağldr.”
“Askeri yarg” kenar başlkl 145 inci maddesinin bir ila üçüncü fkralarnda; “Askeri
yarg, askeri mahkemeler ve disiplin mahkemeleri tarafndan yürütülür. Bu mahkemeler;
asker kişiler tarafndan işlenen askeri suçlar ile bunlarn asker kişiler aleyhine veya askerlik
hizmet ve görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevlidir.
Devletin güvenliğine, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karş suçlara ait davalar her
halde adliye mahkemelerinde görülür.
Savaş hali haricinde, asker olmayan kişiler askeri mahkemelerde yarglanamaz.
Askeri mahkemelerin savaş halinde hangi suçlar ve hangi kişiler bakmndan yetkili
olduklar; kuruluşlar ve gerektiğinde bu mahkemelerde adli yarg hâkim ve savclarnn
görevlendirilmeleri kanunla düzenlenir.”
5271 sayl Kanunun “Görev” kenar başlkl 3 üncü maddesinin ikinci fkrasnda;
“Barş zamannda, asker olmayan kişilerin Askeri Ceza Kanununda veya diğer kanunlarda
yer alan askeri mahkemelerin yarg yetkisine tabi bir suçu tek başna veya asker kişilerle
iştirâk halinde işlemesi durumunda asker olmayan kişilerin soruşturmalar Cumhuriyet
savclar, kovuşturmalar adli yarg mahkemeleri tarafndan yaplr.”
“Arama karar” kenar başlkl 119 uncu maddesinin beşinci fkrasnda; “(5) Askerî
mahallerde yaplacak arama, ... Cumhuriyet savcsnn istem ve katlmyla askerî makamlar
tarafndan yerine getirilir.”
“Görev ve yarg çevresinin belirlenmesi” kenar başlkl 250 nci maddesinde; “(1) Türk
Ceza Kanununda yer alan;
a) Örgüt faaliyeti çerçevesinde işlenen uyuşturucu ve uyarc madde imâl ve ticareti
suçu veya suçtan kaynaklanan malvarlğ değerini aklama suçu,
b) Haksz ekonomik çkar sağlamak amacyla kurulmuş bir örgütün faaliyeti
çerçevesinde cebir ve tehdit uygulanarak işlenen suçlar,
253

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-145-2011
c) İkinci Kitap Dördüncü Ksmn Dört, Beş, Alt ve Yedinci Bölümünde tanmlanan
suçlar (305, 318, 319, 323, 324, 325 ve 332 nci Maddeler hariç),
Dolaysyla açlan davalar; Adalet Bakanlğnn teklifi üzerine Hâkimler ve Savclar
Yüksek Kurulunca yarg çevresi birden çok ili kapsayacak şekilde belirlenecek illerde
görevlendirilecek ağr ceza mahkemelerinde görülür.
(2) Gelen iş durumu göz önünde bulundurularak birinci fkrada belirtilen suçlara
bakmakla görevli olmak üzere, ayn yerde birden fazla ağr ceza mahkemesi kurulmasna,
Adalet Bakanlğnn teklifi üzerine Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulunca karar verilir. Bu
hâlde, mahkemeler numaralandrlr. Bu mahkemelerin başkan ve üyeleri adlî yarg adalet
komisyonunca, bu mahkemelerden başka mahkemelerde veya işlerde görevlendirilemez.
(3) Birinci fkrada belirtilen suçlar işleyenler sfat ve memuriyetleri ne olursa olsun
bu Kanunla görevlendirilmiş ağr ceza mahkemelerinde yarglanr. Anayasa Mahkemesi ve
Yargtayn yarglayacağ kişilere ilişkin hükümler ile … askerî mahkemelerin görevlerine
ilişkin hükümler sakldr.
(4) Çocuklar, bu madde hükümleri uyarnca kurulan mahkemelerde yarglanamazlar
ve bu mahkemelere özgü soruşturma ve kovuşturma hükümleri çocuklar bakmndan
uygulanmaz.”
“Soruşturma” kenar başlkl 251 inci maddesinin birinci fkrasnda; “250 nci madde
kapsamna giren suçlarda soruşturma, Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulunca bu suçlarn
soruşturma ve kovuşturmasnda görevlendirilen Cumhuriyet savclarnca bizzat yaplr. Bu
suçlar görev srasnda veya görevden dolay işlenmiş olsa bile Cumhuriyet savclarnca
doğrudan soruşturma yaplr. Cumhuriyet savclar, Cumhuriyet Başsavclğnca 250 nci
Madde kapsamndaki suçlarla ilgili davalara bakan ağr ceza mahkemelerinden başka
mahkemelerde veya işlerde görevlendirilemez.”
2/12/1999 tarihli ve 4483 sayl Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yarglanmas
Hakknda Kanunun “Kapsam” kenar başlkl 2 nci maddesinde; “Bu Kanun, Devletin ve diğer
kamu tüzel kişilerinin genel idare esaslarna göre yürüttükleri kamu hizmetlerinin gerektirdiği
asli ve sürekli görevleri ifa eden memurlar ve diğer kamu görevlilerinin görevleri sebebiyle
işledikleri suçlar hakknda uygulanr.
Görevleri ve sfatlar sebebiyle özel soruşturma ve kovuşturma usullerine tabi
olanlara ilişkin kanun hükümleri ile suçun niteliği yönünden kanunlarda gösterilen
soruşturma ve kovuşturma usullerine ilişkin hükümler sakldr.
Ağr cezay gerektiren suçüstü hali genel hükümlere tabidir.
Disiplin hükümleri sakldr.
765 sayl Türk Ceza Kanununun 243 ve 245 inci maddeleri ile 1412 sayl Ceza
Muhakemeleri Usulü Kanununun 154 üncü maddesinin dördüncü fkras kapsamnda açlacak
soruşturma ve kovuşturmalarda bu Kanun hükümleri uygulanmaz.”
“Memurin Muhakemat Hakknda Kanunu Muvakkata yaplan atflar” kenar başlkl
16 nc maddesinin birinci fkrasnda; “Kanunlarda Memurin Muhakemat Hakknda Kanunu
Muvakkatn uygulanacağ belirtilen hâllerde bu Kanun hükümleri uygulanr.”
hükümleri yer almaktadr.
Öte yandan, Anayasann 83 ve 100 üncü maddelerinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi
üyeleri ile Başbakan veya bakanlar hakknda şikâyet veya ihbar bulunmas durumunda
yaplacak işlemlerin usul ve kurallar belirlenmiştir.
254

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-145-2011
11/12/2010 tarihli ve 6087 sayl Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu Kanununun 38
inci maddesinde de, Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulunun seçimle gelen üyelerinin
görevleriyle ilgili veya kişisel suçlar hakknda yaplacak soruşturma usulüne yer verilmiştir.
Yüksek yarg organlarnn başkanlar, üyeleri veya diğer kişilerle ilgili olarak
yürütülecek soruşturmalarn usul ve esaslar da 4/2/1983 tarihli ve 2797 sayl Yargtay
Kanununun 46 nc maddesi, 6/1/1982 tarihli ve 2575 sayl Danştay Kanununun 76 nc
maddesi, 3/12/2010 tarihli ve 6085 sayl Sayştay Kanununun 66 nc maddesi, 30/3/2011
tarihli ve 6216 sayl Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yarglama Usulleri Hakknda
Kanunun 16 ve 17 nci maddeleri, 27/6/1972 tarihli ve 1600 sayl Askeri Yargtay Kanununun
37 ve 38 inci maddeleri, 4/7/1972 tarihli ve 1602 sayl Askeri Yüksek İdare Mahkemesi
Kanununun 32 ve 33 üncü maddelerinde düzenlenmiştir.
Ayrca, 25/7/1951 tarihli ve 5816 sayl Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakknda
Kanunun 3 üncü maddesi, 24/2/1983 tarihli ve 2802 sayl Hâkimler ve Savclar Kanununun
82 ve 93 üncü maddesi, 19/3/1969 tarihli ve 1136 sayl Avukatlk Kanununun 58 inci
maddesi, 18/1/1972 tarihli ve 1512 sayl Noterlik Kanununun 154 üncü maddesi, 5271 sayl
Ceza Muhakemesi Kanununun 161 inci maddesinin beş ve altnc fkras ile 251 inci
maddesinin birinci fkras, 3/7/2005 tarihli ve 5395 sayl Çocuk Koruma Kanununun 15 inci
maddesi, 19/4/1990 tarihli ve 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rüşvet ve
Yolsuzluklarla Mücadele Kanununun 19 uncu maddesi, 4/7/1934 tarihli ve 2559 sayl Polis
Vazife ve Salâhiyet Kanununun Ek 9/B maddesi, 19/10/2005 tarihli ve 5411 sayl Bankaclk
Kanununun 104 ve 127 nci maddesi, 4/1/2002 tarihli ve 4734 sayl Kamu İhale Kanununun
53/e maddesi, 28/7/1981 tarihli ve 2499 sayl Sermaye Piyasas Kanununun 49 uncu
maddesi, 26/4/1961 tarihli ve 298 sayl Seçim Kanununun 174 ve 180 inci maddeleri,
7/12/1994 tarihli ve 4054 sayl Rekabetin Korunmas Hakknda Kanunun 60 nc maddesi,
11/2/1959 tarihli ve 7201 sayl Tebligat Kanununun 52 nci maddesi, 23/7/2003 tarihli ve
4954 sayl Türkiye Adalet Akademisi Kanununun 42 ve 43 üncü maddeleri, 26/10/1963
tarihli ve 357 sayl Askeri Hâkimler Kanununun 23 ve 28 inci maddelerinde belirtildiği gibi
baz kanunlardaki suçlarla ilgili soruşturmalarda özel düzenlemeler yer almaktadr.
Yükseköğretim Kurulu üyeleri ile Yükseköğretim Kurulunun bağl ve ilgili
kuruluşlarnn yönetici ve personelinin işlediği suçlarda izlenecek yöntem ise, 4/11/1981
tarihli ve 2547 sayl Yükseköğretim Kanununda belirlenmiştir.
Anlan Kanunun “Disiplin ve ceza işleri” başlkl Dokuzuncu Bölümünün “Genel
Esaslar” kenar başlkl 53 üncü maddesinin (a) fkrasnda, Yükseköğretim Kurulu Başkannn
Yükseköğretim Kurulu ile üniversite rektörlerinin; rektörün üniversitenin; dekann fakültenin;
enstitü ve yüksekokul müdürlerinin enstitü ve yüksekokullarn; bu birimlerin genel sekreter
veya sekreterlerinin de sekreterlik personelinin disiplin amirleri olduğu vurgulanmştr. Ayn
maddenin "Ceza soruşturmas usulü" başlkl (c) fkrasnn "İlk soruşturma" başlğn taşyan
birinci bendinde ilk soruşturmann, Yükseköğretim Kurulu Başkan için kendisinin
katlmadğ, Milli Eğitim Bakannn başkanlğndaki bir toplantda Yükseköğretim Kurulu
üyelerinden teşkil edilecek en az üç kişilik bir kurulca; diğerleri için ise, Yükseköğretim
Kurulu Başkannca veya diğer disiplin amirlerince doğrudan ya da görevlendirecekleri
soruşturmac tarafndan yaplacağ hüküm altna alnmştr. Buradaki "diğerleri" ifadesiyle
kastedilen “Yükseköğretim Kurulu Başkan dşnda kalan yükseköğretim mensuplar”
hakkndaki hazrlk soruşturmasn yapacak diğer disiplin amirleri saylmamş, ayn maddenin
255

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-145-2011
(a) fkrasnda belirtilen disiplin amirlerine gönderme yaplmştr. "Ceza soruşturmas usulü"
başlkl (c) fkrasnda, yükseköğretim üst kuruluşlar başkan ve üyeleri ile yükseköğretim
kurumlar yöneticilerinin, kadrolu ve sözleşmeli öğretim elemanlarnn ve bu kuruluş ve
kurumlarn 14/7/1965 tarihli ve 657 sayl Devlet Memurlar Kanununa tabi memurlarnn
görevleri dolaysyla ya da görevlerini yaptklar srada işledikleri ileri sürülen suçlar
hakknda uygulanacak hükümler ayrntl bir biçimde belirtilmiştir.
Bu düzenlemeler karşsnda, 2547 sayl Kanunun 53 üncü maddesinin (c) fkrasnn
altnc ve yedinci bentleri, 3628 sayl Kanun ile diğer kanunlarda yer alan özel soruşturma
usulünün öngörüldüğü hâller sakl olmak kaydyla, 2547 sayl Kanunun 53 üncü maddesi
gereğince Yükseköğretim Kurulu üyeleri, Kurulda görevli tüm yönetici ve personel ile
rektörler ve gerekirse diğer yükseköğretim kurumu personeli hakknda ceza soruşturmasn
açmaya Yükseköğretim Kurulu Başkannn; üniversitenin her düzeydeki yöneticileri ile
akademik ve idari personeli hakknda ise rektörün yetkili olduğu anlaşlmaktadr.
Diğer taraftan; kimlerin asker kişi olduğu, bu kişilerin suç işlediği iddia edilmesi
durumunda haklarndaki yakalama, gözaltna alma ve ifade alma ile diğer soruşturma
işlemlerinin nasl yürütüleceği, verilen tutuklama kararnn nerede ve nasl yerine getirileceği
gibi hususlar başta Anayasa olmak üzere çeşitli kanunlarda düzenlenmiş bulunmaktadr.
Anayasann 145 inci maddesinde, 7/5/2010 tarihli ve 5982 sayl Kanunun 15 inci
maddesiyle yaplan değişiklik sonucunda, askerî yargnn görev alan daraltlarak askerî
mahkemelerin asker kişiler tarafndan işlenen askerî suçlar ile bunlarn asker kişiler aleyhine
veya askerlik hizmet ve görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla
görevli olduğu, ancak, devletin güvenliğine, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karş
suçlara ait davalarn her hâlde adliye mahkemelerinde görüleceği belirtilmiştir.
4/1/1961 tarihli ve 211 sayl Türk Silahl Kuvvetleri İç Hizmet Kanununun 92 nci
maddesinde; “a) Askeri inzibat erbaş ve erleri vazife esnasnda diğer erbaş ve erlere karş
karakol sfatn ve karakollarn kanuni salahiyet ve mesuliyetlerini haizdirler.
b) Fakülte ve yüksek okul öğrencileri ile harp okulu öğrencilerine subaylar gibi;
astsubay hazrlama ve astsubay meslek yüksek okulu öğrencileri ile astsubay nasbedilmek
üzere temel askerlik eğitimine tâbi tutulanlara astsubaylar gibi muamele olunur.
c) Subay ve askeri memurlarla astsubaylar hakknda askeri inzibat vazifeleri; ancak
üst veya kendi rütbelerindeki inzibat subay ve astsubaylar tarafndan yaplabilir.
O mahalde salahiyetli bir inzibat subay veya astsubay mevcut değilse vakaya şahit
olan üst veya ayn rütbedeki her subay, askeri memur veya astsubay müdahaleye ve inzibat
vazifesini ifaya mecburdur.
Ancak ağr cezay müstelzim meşhut cürüm halinde subaylar, askeri memurlar ve
astsubaylar dahi yakalamaya askeri inzibatlar, polisler, jandarmalar ve herkes mezundur.
Bu takdirde dahi suçlu askerler duruma göre ya salahiyetli askeri inzibat memuru
gelinceye kadar vaka mahallinde tutulur veya en yakn askeri inzibat karakoluna, yoksa
askeri makamlara teslim edilir. Bundan sonra yaplacak hazrlk tahkikatnda salahiyetli
inzibat memuru veya mevcut askeri makamn tayin edeceği bir subay bulunur.”
93 üncü maddesinde; “Üniformal veya sivil elbiseli subay, askeri memur ve
astsubaylar ağr cezal cürümler dşndaki suçlar işledikleri takdirde polis veya jandarma
kuvvetleri tarafndan en yakn askeri makama veya inzibat karakoluna davet edilir. Askeri
şahs bu daveti kabule mecburdur.
256

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-145-2011
Bu şahslara ait hazrlk tahkikat bizzat Cumhuriyet savclar veya salahiyetli askeri
adli hâkimler tarafndan yürütülür ve tahkikat tamamlanncaya kadar askeri makamlarca
nezaret altnda tutulurlar.”
22/5/1930 tarihli ve 1632 sayl Askeri Ceza Kanununun “Askeri şahslar” kenar
başlkl 3 üncü maddesinde; “Askeri şahslar; Mareşalden asteğmene kadar subaylar,
astsubaylar, Millî Savunma Bakanlğ ile Türk Silahl Kuvvetleri kadro ve kuruluşunda
çalşan sivil personel, uzman jandarma, uzman erbaş, sözleşmeli erbaş ve er erbaş ve erler ile
askeri öğrencilerdir.
Millî Savunma Bakanlğ ile Türk Silahl Kuvvetleri kadro ve kuruluşunda çalşan
Devlet memurlarnn asker kişi sfatlar, 4.1.1961 tarihli ve 211 sayl Türk Silahl Kuvvetleri
İç Hizmet Kanununun 115 inci maddesinde belirtilen yükümlülükleri ile snrldr.”
“Askeri mahkemelerce verilen tutuklama kararlar ile asker kişiler hakknda verilen
cezalarn ve tutuklama kararlarnn infaz yeri” kenar başlkl 39 uncu maddesinin dördüncü
fkrasnda; “Yarg organlarnca haklarnda tutuklama karar verilen asker kişiler, bu
sfatlarn koruduklar sürece askeri tutukevine konulurlar.”
25/10/1963 tarihli ve 353 sayl Askeri Mahkemeler Kuruluşu ve Yarglama Usulü
Kanununun “Asker kişiler” kenar başlkl 10 uncu maddesinde; “Bu Kanunun
uygulanmasnda aşağda yazl olanlar asker kişi saylrlar:
A) Muvazzaf askerler; subaylar, astsubaylar, askeri öğrenciler, uzman jandarmalar,
uzman erbaşlar, sözleşmeli erbaş ve erler, erbaş ve erler,
B) Yedek askerler (Askeri hizmette bulunduklar sürece),
C) Millî Savunma Bakanlğ veya Türk Silahl Kuvvetleri kadro ve kuruluşlarnda
çalşan sivil personel,
D) Askeri işyerlerinde çalşan ve İş Kanununa tabi bulunan işçiler,
E) Rzas ile Türk Silahl Kuvvetlerine katlanlar,”
“General ve amirallerin yarglanmas” kenar başlkl 15 inci maddesinde; “General ve
amirallerin askeri mahkemelere tabi suçlarndan dolay yarglanmalar Genelkurmay
Başkanlğ nezdinde kurulan askeri mahkemede yaplr.”
“Davalarn geri braklmas” kenar başlkl 20 inci maddesinin birinci fkrasnda; “Er
ve erbaşlar ile yedek subaylarn askere girmeden veya silah altna çağrlmadan önce
işledikleri yukar haddi iki yla kadar hapis cezasn gerektiren suçlara ait davalarda
soruşturma ve kovuşturma işlemleri askerliklerini bitirmelerine kadar geri braklr.”
“Aramaya ve zapta karar verme yetkisi ve buna itiraz” kenar başlkl 66 nc
maddesinin üçüncü fkrasnda; “Askerî mahallerde yaplacak arama ve zapttan o yerdeki
askerî birlik komutan veya kurum amiri haberdar edilir.”
“Yakalama” kenar başlkl 79 uncu maddesinde; “Aşağda belirtilen hallerde, asker
kişi herkes tarafndan geçici olarak yakalanabilir:
a) Kişiye suçu işlerken rastlanmas.
b) Suçüstü bir fiilden dolay; izlenen kişinin kaçmas olaslğnn bulunmas veya
hemen kimliğini belirleme olanağnn bulunmamas.
Tutuklama karar veya yakalama emri düzenlenmesini gerektiren ve gecikmesinde
saknca bulunan hallerde; askeri savcya derhal başvurma olanağ bulunmadğ takdirde,
amiri, üstü, askeri karakol, nöbetçi, devriye, askeri inzibat ve kolluk görevlisi asker kişiyi
yakalama yetkisine sahiptir.
257

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-145-2011
Birinci fkra hükmü, resmî elbiseli subay, astsubay ve askeri öğrenciler hakknda
ancak ağr ceza mahkemesinin görevine giren suçlarda uygulanabilir.”
“Yakalanan kimsenin sorguya çekilmesi ve gözalt” kenar başlkl 80 inci maddesinde;
“Yakalanan kişi serbest braklmaz ise hemen en yakn askeri inzibat karakoluna veya askeri
makama teslim olunur veya yetkili askeri inzibat gelinceye kadar olay yerinde tutulur.
Yakalanan kişi ve olay hakknda askeri savc ve Cumhuriyet savcsna hemen bilgi
verilerek emri doğrultusunda işlem yaplr. Kişinin yakalandğ bir yaknna veya belirlediği
bir kişiye gecikmeksizin haber verilir.
Yakalanan kişi askeri savc veya Cumhuriyet savcs tarafndan braklmazsa
soruşturmann tamamlanmas için gözaltna alnmasna karar verilir.
Gözalt süresi, yakalama yerine en yakn askeri mahkeme veya sulh hâkimine
gönderilmesi için zorunlu süre hariç yakalama anndan itibaren yirmidört saati geçemez.
Yakalama yerine en yakn askeri mahkeme veya sulh hâkimine gönderilme için zorunlu süre
oniki saatten fazla olamaz.
Toplu olarak işlenen suçlarda, suçun niteliği, delillerin toplanmasndaki güçlük veya
şüpheli saysnn çokluğu nedeniyle; askeri savc veya Cumhuriyet savcs gözalt süresinin,
her defasnda bir günü geçmemek üzere, üç gün süreyle uzatlmasna yazl olarak emir
verebilir. Gözalt süresinin uzatlmas emri gözaltna alnana derhal tebliğ edilir.
Yakalama işlemine, gözaltna alma ve gözalt süresinin uzatlmasna ilişkin askeri
savc veya Cumhuriyet savcsnn yazl emrine karş, yakalanan kişi, müdafi veya kanuni
temsilcisi, eşi ya da birinci veya ikinci derecede kan hsm, hemen serbest braklmay
sağlamak için askeri mahkemeye veya sulh ceza hâkimine başvurabilir. Askeri mahkeme veya
sulh ceza hâkimi incelemeyi evrak üzerinde yaparak derhal ve nihayet yirmidört saat
dolmadan başvuruyu sonuçlandrr. Yakalamann veya gözaltna alma veya gözalt süresini
uzatmann yerinde olduğu kansna varlrsa başvuru reddedilir.
Dördüncü ve beşinci fkralarda yazl süreler içinde şüpheli, sorguya çekilmek üzere
askeri mahkeme önüne çkarlr; askeri mahkeme önüne çkarlma imkan olmamas halinde,
en yakn sulh hâkimine gönderilir. Bu süreler geçtikten sonra mahkeme veya hâkim karar
olmakszn hürriyetinden yoksun klnamaz.
Askeri mahkeme veya sulh hâkimi, yakalanma veya gözaltna almay gerektiren bir hal
görmez veya bu sebepler ortadan kalkmş bulunursa gözaltna alnan kişinin serbest
braklmasn emreder.”
“Bir suç işlendiğinin öğrenilmesi ve ilk tedbirler” kenar başlkl 95 inci maddesinde;
“Cumhuriyet savclklarna veya zabta makam ve memurlarna yaplacak askeri yargya tâbi
suç ihbar ve şikâyetleri şüphelinin amiri olan makama gönderilir.
Askeri birlik komutan veya askeri kurum amiri maiyetinden birinin kendisine ihbar
veya şikâyet olunan veyahut diğer suretle öğrendiği, askeri mahkemelerin görev alanna giren
suçlar hakknda şüphelinin kimliğini, isnat olunan suçu ve bu suçun delillerini gösterir bir
vak'a raporu düzenler ve adli yönden bağl bulunduğu askeri mahkemenin teşkilatnda
kurulduğu kt'a komutan veya askeri kurum amirine gönderir.
Teşkilatnda askeri mahkeme kurulan kt'a komutan veya askeri kurum amiri, suç
evrakn inceledikten sonra askeri savcya gönderir ve şüphelinin tutuklanmasn isterse bu
husustaki istemini de bildirir.
258

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-145-2011
Ağr ceza mahkemesinin görevine giren suçlar veya gecikmesinde saknca umulan
hallerde askeri savclar derhal soruşturmaya başlarlar. Zorunluluk halinde bu soruşturma bir
disiplin subay tarafndan da yaplabilir. Bu hallerde durum derhal yetkili askeri mahkemenin
teşkilatnda kurulduğu komutan veya askeri kurum amirine bildirilir.
Cumhuriyet savclar, zabta makam ve memurlar ve askeri amirler askeri savcnn
işe el koymasna kadar eylemin sübut vastalarnn ve delillerinin kaybolmasn önleyecek,
gecikmesinde saknca umulan tedbirleri alrlar.”
hükümleri yer almaktadr.
Yukardaki hükümler dikkate alnarak asker kişilerin askerî yargya tabi suçlarna
ilişkin olarak Cumhuriyet başsavclklarna yaplacak ihbar ve şikâyetlerde izlenecek usul
kurallar ile adli yarg mercilerinin görevine giren bir suç işledikleri iddia edilen asker kişiler
hakkndaki soruşturmalarn kanunlarda öngörüldüğü şekilde yaplmas gerekmektedir.
Bu itibarla;
Özel soruşturma usullerine ilişkin mevzuatn uygulanmasnda;
1- Genel soruşturma usulü dşnda tutulan ve özel soruşturma usulüne tabi kamu
görevlilerinin görevleri sebebiyle ya da kişisel suçlaryla ilgili yaplacak soruşturmalarda
kanunlarda öngörülen usul kurallarna riayet edilmesi,
2- 298 sayl Kanun, 3628 sayl Kanun ve 5271 sayl Kanunun 161 inci maddesinin
beşinci fkrasnn birinci cümlesinde belirtildiği gibi kanunen doğrudan soruşturma yaplmas
gereken durumlarn titizlikle değerlendirilmesi,
3- Yükseköğretim Kurulu, yükseköğretim kurumlar ve adli merciler arasnda gereksiz
yazşmalara, işlemlerde emek ve zaman kaybna, görev ve yetki yönünden uyuşmazlklara
meydan verilmemesi bakmndan, kanunlarda gösterilen istisnalar sakl kalmak kaydyla
görev dolaysyla ya da görevin yapldğ srada işlendiği ileri sürülen suçlar bakmndan
yürütülen soruşturmalarda şüphelilerin;
a) Yükseköğretim Kurulu üyeleri, Yükseköğretim Kurulu ile bağl ve ilgili
kuruluşlarnn yönetici ve personeli veya rektör olmas durumunda, soruşturma hakknda
verilen görevsizlik karar ve eklerinin Yükseköğretim Kurulu Başkanlğna,
b) Üniversitelerin rektör dşndaki yöneticileri ile akademik veya idari personeli
(rektör yardmcs, dekan, enstitü veya yüksekokul müdürü, bunlarn yardmclar, bölüm veya
anabilim dal başkanlar, profesör, doçent, yardmc doçent ve diğer öğretim elemanlar ile
genel sekreter, daire başkan ve her düzeydeki diğer memurlar) olmas durumunda soruşturma
hakknda verilen görevsizlik karar ve eklerinin üniversite rektörlüklerine
gönderilmesi,
4- Asker kişilerin, askerî yargya tabi suçlarna ilişkin soruşturmalarnda;
a) Cumhuriyet başsavclklarna yaplacak ihbar ve şikâyetlerin gerekli adli işlem
yaplmak üzere; general ve amiraller için 353 sayl Kanunun 15 inci maddesi gereğince
doğrudan Genelkurmay Başkanlğna, diğer askerî şahslar için ise anlan Kanunun 95 inci
maddesi gereğince teşkilatnda askerî mahkeme kurulan kt’a komutanlklarna veya askerî
kurum amirliklerine görevsizlik karar verilmek suretiyle gönderilmesi,
b) 353 sayl Kanunun 95 inci maddesinin beşinci fkrasnda belirtildiği şekilde,
askerî savcnn işe el koymasna kadar eylemin sübut vastalarnn ve delillerinin
kaybolmasn önleyecek gecikmesinde saknca umulan tedbirlerin alnmas,
259

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-145-2011
5- Asker kişilerin askerî yargnn görev alanna girmeyen ve adli merciler tarafndan
yaplmas gereken soruşturmalarnda;
a) Bu kapsamda kalan kişiler hakknda genel hükümlerin uygulanmas gerektiği
dikkate alnmak suretiyle, 5271 sayl Kanunda veya başka kanunlarda öngörülen koruma
tedbirleri de dâhil olmak üzere diğer ceza muhakemesi işlemlerine başvurulmas,
b) 211 sayl Kanunun 92 nci maddesinin beşinci ve altnc fkralar uyarnca, ağr ceza
mahkemesinin görevi kapsamndaki suçüstü hâlinde subay, askerî memur ve astsubaylar
yakalamaya askerî inzibat, polis, jandarma ve herkesin yetkili olduğu gözetilerek bu durumda
dahi şüpheli askerlerin duruma göre ya yetkili askerî inzibat memuru gelinceye kadar olay
yerinde tutulmas veya en yakn askerî inzibat karakoluna, yoksa askerî makamlara teslim
edilmesi ile bundan sonra yaplacak soruşturmada inzibat memuru veya mevcut askerî
makamn tayin edeceği bir subayn bulundurulmas,
c) 211 sayl Kanunun 93 üncü maddesinin birinci fkras hükmü dikkate alnarak
üniformal veya sivil elbiseli subay, askerî memur ve astsubaylarn yakalanp gözaltna
alnmasn gerektiren şartlarn bulunmas hâlinde, bunlarn işlediği iddia edilen suçun; ağr
ceza mahkemesinin görevi dşnda kalmas durumunda, kolluk kuvvetleri tarafndan en yakn
askerî makama veya inzibat karakoluna davet edilmesi,
ç) 1632 sayl Kanunun 39 uncu maddesi uyarnca, yarg organlarnca haklarnda
tutuklama karar verilen asker kişilerin, bu sfatlarn koruduklar sürece askerî tutukevine
konulmas, bu sfatlar kalktğnda sivil ceza ve infaz kurumuna gönderilmesi,
d) Er ve erbaşlar ile yedek subaylarn askere girmeden veya silah altna çağrlmadan
önce işledikleri yukar haddi iki yla kadar hapis cezasn gerektiren suçlara ait soruşturma
işlemlerinin askerliklerini bitirmelerine kadar geri braklmas,
e) Subay, astsubay, uzman erbaş, uzman jandarma, sözleşmeli erbaş ve erler ile Türk
Silahl Kuvvetlerinde görevli sivil memurlar hakknda adli merciler tarafndan verilen
tutuklama, kovuşturmaya yer olmadğna dair karar ve iddianameler ile her türlü kesinleşmiş
kararlarn üçer suretinin Milli Savunma Bakanlğnn bu konudaki düzenlemeleri de dikkate
alnarak ilgilinin bağl bulunduğu birime gönderilmesi,
f) Adli yarg mercileri tarafndan subay, astsubay ve askerî memurlar hakknda verilen
hürriyeti bağlayc cezadan çevrilen adli para cezalarnn infazndan birlik komutanlklarna
bilgi verilmesi,
6- Jandarma ve sahil güvenlik personelinin;
a) İdari görevleri sebebiyle işledikleri suçlardan dolay 4483 sayl Kanun uyarnca
soruşturma izni alnmas,
b) Adli görevleri sebebiyle işlenen suçlarn soruşturmasnn ise, en üst dereceli kolluk
amirleri hariç olmak üzere doğrudan genel hükümler uyarnca yaplmas
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli ve 270 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
260

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-159-2011 18/10/2011
Konu : Yurt dşna çkş yasağ
konulan kişilerle ilgili bilgiler
GENELGE
No: 12
5682 sayl Pasaport Kanununun 7 ve 22 nci maddelerinin uygulanmas ile ilgili olarak
snrlama konulan veya snrlamas kaldrlan kişilerin açk kimliklerinin (ad, soyad, baba ve
ana ad, doğum yeri ve tarihi, nüfusa kaytl olduğu yer, Türkiye Cumhuriyeti kimlik
numaras) yerleşim yeri il emniyet müdürlüklerine, havalimanlarna veya hudut kaplarna
doğru, eksiksiz ve zamannda bildirilmesi hâlinde oluşabilecek çeşitli mağduriyet ve
yaknmalar önlenebilecektir.
Bilindiği üzere, 2709 sayl Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnn 19 uncu maddesinde
ve Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesinin (AİHS) 5 inci maddesinde kişi hürriyeti ve güvenliği
ile ilgili düzenlemelere yer verilmiştir.
Öte yandan, Anayasann “Yerleşme ve seyahat hürriyeti” kenar başlkl 23 üncü
maddesinde; “Herkes, yerleşme ve seyahat hürriyetine sahiptir.
Yerleşme hürriyeti, suç işlenmesini önlemek, sosyal ve ekonomik gelişmeyi sağlamak,
sağlkl ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek ve kamu mallarn korumak;
Seyahat hürriyeti, suç soruşturma ve kovuşturmas sebebiyle ve suç işlenmesini
önlemek;
Amaçlaryla kanunla snrlanabilir.
Vatandaşn yurt dşna çkma hürriyeti, ancak suç soruşturmas veya kovuşturmas
sebebiyle hâkim kararna bağl olarak snrlanabilir.
Vatandaş snr dş edilemez ve yurda girme hakkndan yoksun braklamaz.”
AİHS’nin 4 No’lu Protokolünün 2 nci maddesinde; “1. Bir devletin ülkesi içinde
usulüne uygun olarak bulunan herkes, orada serbestçe dolaşma ve ikametgâhn seçebilme
hakkna sahiptir.
2. Herkes, kendi ülkesi de dahil, herhangi bir ülkeyi terk etmekte serbesttir.
3. Bu haklar, ancak millî güvenlik, kamu emniyeti, kamu düzeninin korunmas, suç
işlenmesinin önlenmesi, sağlk ve ahlâkn veya başkalarnn hak ve özgürlüklerinin korunmas
için, demokratik bir toplumda, zorunlu tedbirler olarak ve kanunla öngörülmüş snrlamalara
tabi tutulabilir.
4. Bu maddenin 1 inci fkrasnda saylan haklar, belli yerlerde, kanunla konmuş ve
demokratik bir toplumda kamu yararnn gerektirdiği snrlamalara tâbi tutulabilir.”
5682 sayl Pasaport Kanununun “Çkş vizesi” kenar başlkl 7 nci maddesinde;
“Türkiye'den çkş vizeye tabi değildir.
261

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-159-2011
Ancak, on sekizinci madde gereğince ita olunan pasaportlardan (B) nevinden
olanlarn hâmilleri bu pasaportu veriliş tarihinden itibaren bir ay zarfnda Türkiye'den çkş
suretiyle kullanmadklar takdirde çkş vizesi alacaklardr.”
“Pasaport veya vesika verilmesi yasak olan haller” kenar başlkl 22 nci maddesinde;
“Yurt dşna çkmalar; mahkemelerce yasaklananlara, memleketten ayrlmalarnda
genel güvenlik bakmndan mahzur bulunduğu İçişleri Bakanlğnca tespit edilenlere,
pasaport veya seyahat vesikas verilmez.
Ancak, yabanc memleketlere gitmeleri mahkemelerce yasaklananlar dşnda
kalanlara, zarurî hallerde İçişleri Bakannn teklifi ve Başbakann onay ile pasaport veya
pasaport yerine geçen seyahat vesikas verilebilir.
Bu durumda olanlarn açk kimlikleri (ad, soyad, doğum yeri ve tarihi, ana ve baba
ad ile nüfusa kaytl olduğu yer) ve tahdit sebebi, ilgili daireler tarafndan mahallin polis
makamlarna bildirilir.
İlgili polis makamlar da bu bilgileri alr almaz bağl bulunduğu il emniyet müdürlüğü
kanalyla en seri haberleşme aracyla yazl olarak hudut kaps bulunan emniyet
müdürlüklerine, şahsn nüfusa kaytl olduğu il emniyet müdürlüğüne ve Emniyet Genel
Müdürlüğüne bildirir…”
şeklinde hükümlere yer verilmiştir.
Bu itibarla;
1- Anayasa ve AİHS ile 5682 sayl Kanunun anlan hükümlerinin kişilere tandğ
seyahat özgürlüğünün haksz yere snrlandrlmamas ve bu çerçevede mağduriyetlere
sebebiyet verilmemesi bakmndan, ceza soruşturmas veya kovuşturmas sebebiyle yurt
dşna çkmas yasaklanan kişilerin; açk kimliklerinin (ana ve baba ad, doğum yeri ve tarihi,
nüfusa kaytl olduğu yer, Türkiye Cumhuriyeti kimlik numaras) ve tahdit sebebinin (şüpheli
veya sanğ zorla getirme karar, yakalama emri, tutuklama karar, hükümlü ise cezasnn nevi,
miktar, ceza infaz kurumu firarisi gibi) açkça belirtilmesi suretiyle geciktirilmeksizin yerel
polis makamlarna bildirilmesi, bu kişilerin yabanc uyruklu olmas durumunda kimlik
bilgilerinin kişinin pasaportunda veya kimliğini ispata yarayan belgede yer aldğ şekliyle
yazlmas,
2- Tahdit gerektiren sebeplerin ortadan kalkmas durumunda en seri bir şekilde
keyfiyetin yerel polis makamlarna bildirilmesi,
3- Ulusal Yarg Ağ Bilişim Sistemi (UYAP) ile diğer ilgili birimlerle entegrasyon
sağlandktan sonra bu işlemlerin UYAP üzerinden gerçekleştirilmesi
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli ve 256 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
262

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-138-2011 18/10/2011
Konu : Suçtan kaynaklanan mal varlğ
değerlerinin aklanmasnn önlenmesi
GENELGE
No: 13
Suçtan kaynaklanan mal varlğ değerlerini aklama suçuna konu edilen öncül suçlar,
bireysel olarak ya da çoğunlukla terör ve organize suç örgütleri tarafndan işlenmektedir.
Bu suç örgütleri, kanunlara aykr biçimde haksz menfaat veya yüksek kazanç
sağlamak amacyla ulusal ve uluslararas düzeyde organizasyon oluşturarak bir ksm kamu
görevlilerini de örgüt içerisine almak suretiyle göçmen kaçakçlğ ve insan ticareti,
uyuşturucu veya uyarc madde imal veya ticareti, silah veya tarihî eser kaçakçlğ, çek-senet
tahsilat, zorla borç senedi imzalatmak, dolandrclk ve rüşvet gibi suçlar işleyerek kamu
düzenini ve huzurunu ihlâl etmektedirler. İşledikleri bu suçlardan elde ettikleri mal varlğ
değerlerini, meşru bir yolla kazandklar hususunda kanaat uyandrmak suretiyle sosyal
hayata, iktisadi ve mali düzene zarar vermekte, ayrca suç işlemenin kazanç elde etme
açsndan cazip bir yol olarak görülmesine sebep olmaktadrlar.
Ulusal ve uluslararas düzeyde ülkelerin mali ve ekonomik kaynaklarn tehdit eden
aklama suçuyla mücadele edebilmek için suç gelirlerinin izlenmesi ve ele geçirilmesi ile suç
örgütlerinin üst düzey yöneticilerinin yakalanmas konusunda azamî çaba gösterilmesi
gerekmektedir.
Suçtan kaynaklanan mal varlğ değerlerinin aklanmasnn önlenmesi, suçtan elde
edilen gelirin niteliğinin değiştirilmesi ve gizlenmesi ile suç işleyenlerin kanunlarla öngörülen
cezalardan bu yöntemler kullanlmak suretiyle kaçmasna frsat verilmemesi, suç gelirlerine el
konulmas ve müsaderesi için uluslararas örgütler tarafndan çeşitli hukuki düzenlemeler
yapma yoluna gidilmiş olup, bu alanda düzenlenen başlca sözleşmeler arasnda yer alan
“Uyuşturucu ve Psikotrop Maddeler Kaçakçlğna Karş Birleşmiş Milletler Sözleşmesi
(Viyana Sözleşmesi)”, “Snraşan Örgütlü Suçlara Karş Birleşmiş Milletler Sözleşmesi
(Palermo Sözleşmesi)” ve “Suçtan Kaynaklanan Gelirlerin Aklanmas, Araştrlmas, Ele
Geçirilmesi ve El Konulmasna İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi (Strazburg Sözleşmesi)”
ile “Birleşmiş Milletler Terörizmin Finansmannn Önlenmesine Dair Uluslararas Sözleşme”
ülkemiz tarafndan onaylanarak iç hukukumuzun bir parças hâline gelmiştir.
Ayrca, G-7 ülkelerinin Temmuz 1989 tarihinde gerçekleştirilen zirve toplantsnda
kurulan, çalşmalarna OECD bünyesinde devam eden ve ülkemizin 1991 ylnda üye olduğu
Mali Eylem Görev Grubu (Financial Action Task Force-FATF) tarafndan aklama suçuyla
mücadeleye ilişkin ulusal hukuk sistemlerinin güçlendirilmesi ve ülkeler arasnda iş birliğinin
tesisini sağlamak amacyla yaymlanan 40 Tavsiye Karar ve 9 Özel Tavsiye Karar ile üye
263

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-138-2011
ülkelerin aklama suçu ve terörizmin finansmannn önlenmesi konularnda izlemesi gereken
kurallar belirlenmiştir.
Avrupa Birliğinin çeşitli belgelerinde de konu ayrntl bir şekilde ele alnmştr.
2005/60 sayl Karapara Aklama ve Terörün Finansman Amacyla Mali Sistemlerin
Kullanlmasnn Önlenmesine Dair AB Direktifi, 2001/500 sayl Suçtan Kaynaklanan
Gelirlerin ve Araçlarn Aklanmas, Tespiti, İzlenmesi, Dondurulmas, Elkonulmas ve
Müsaderesine Dair Konsey Çerçeve Karar, 2005/212 sayl Suçtan Kaynaklanan Gelirlerin,
Araçlarn ve Malvarlklarnn Müsaderesine Dair Konsey Çerçeve Karar ve 98/699 sayl
Suçtan Kaynaklanan Gelirlerin ve Araçlarn Aklanmas, Tespiti, İzlenmesi, Dondurulmas,
Elkonulmas ve Müsaderesine Dair Ortak Eylem Karar bunlara örnek olarak gösterilebilir.
Öte yandan, mevzuatmzda 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayl Türk Ceza Kanununun
282 nci maddesinde suçtan kaynaklanan mal varlğ değerlerini aklama suçu düzenlenmiş, 54
ve 55 inci maddelerinde eşya ve kazanç müsaderesine, 60 nc maddesinde ise tüzel kişiler
hakknda uygulanacak güvenlik tedbirlerine ilişkin hükümlere yer verilmiştir.
Diğer taraftan, 30/3/2005 tarihli ve 5326 sayl Kabahatler Kanununun 43/A
maddesinin birinci fkrasnda, 5237 sayl Kanunun 282 nci maddesinde tanmlanan suçtan
kaynaklanan mal varlğ değerlerini aklama suçunun, bir özel hukuk tüzel kişisinin organ veya
temsilcisi ya da organ veya temsilci olmamakla birlikte bu tüzel kişinin faaliyeti çerçevesinde
görev üstlenen bir kişi tarafndan, tüzel kişinin yararna olarak işlenmesi hâlinde, ayrca tüzel
kişiye de idari para cezas verilebileceği,
Örgütlü suçlarla, daha etkin mücadele edilebilmesi için de, 4/12/2004 tarihli ve 5271
sayl Ceza Muhakemesi Kanununun 128 inci maddesinde taşnmazlara, hak ve alacaklara el
koyma, 133 üncü maddesinde şirket yönetimi için kayyum tayini, 135 inci maddesinde
iletişimin tespiti, dinlenmesi ve kayda alnmas, 139 uncu maddesinde gizli soruşturmac
görevlendirilmesi, 140 nc maddesinde de teknik araçlarla izleme yöntemlerine
başvurulabileceği,
11/10/2006 tarihli ve 5549 sayl Suç Gelirlerinin Aklanmasnn Önlenmesi Hakknda
Kanunun 17 nci maddesinde, aklama ve terörün finansman suçunun işlendiğine dair kuvvetli
şüphe bulunan hâllerde 5271 sayl Kanunun 128 inci maddesindeki usule göre mal varlğ
değerlerine el koyulabileceği,
26/6/2009 tarihli ve 5918 sayl Kanunun 7 nci maddesiyle yaplan değişiklikle suçtan
kaynaklanan mal varlğ değerlerini aklama suçunun, 5271 sayl Kanunun 250 nci
maddesinin birinci fkrasnn (a) bendine ilave edilerek bu suçun örgüt faaliyeti çerçevesinde
işlenmesi dolaysyla açlan davalarn Ceza Muhakemesi Kanununun 250 nci maddesi
uyarnca görevlendirilen ağr ceza mahkemelerinde görüleceği,
Ayn Kanunun 251 inci maddesinde ise, görev srasnda veya görevden dolay işlenmiş
olsa bile 250 nci madde kapsamna giren suçlarda soruşturmalarn, bu suçlarn soruşturma ve
kovuşturmasnda görevlendirilen Cumhuriyet savclarnca bizzat ve doğrudan yaplacağ,
hususlar düzenlenmiştir.
Ayrca, 5549 sayl Kanunun “Kararlarn bildirimi” başlkl 18 inci maddesinde; “(1)
Aklama ve terörün finansman suçundan dolay yaplan soruşturma sonucunda verilen
kovuşturmaya yer olmadğna dair karar veya düzenlenen iddianame, kovuşturma sonucunda
verilen hüküm ve bu Kanunun 17 nci maddesine göre verilen elkoyma kararnn bir örneği
264

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-138-2011
izleyen ayn sonuna kadar ilgili Cumhuriyet savclklar ve mahkemelerce Başkanlğa
gönderilir.”
3/7/2007 tarihli ve 2007/12454 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile kabul edilen Aklama
Suçu İncelemesi Hakknda Yönetmeliğin “Cumhuriyet savclğnn talebi” kenar başlkl 5
inci maddesinin birinci fkrasnda; “Cumhuriyet savcs, suçtan gelir elde edildiğine ve söz
konusu gelirin aklandğna dair ciddi emarelerin varlğ ve konunun ihtisas gerektirmesi
halinde Mali Suçlar Araştrma Kurulu Başkanlğ’ndan, aklama suçunun işlendiği hususunda
olgularn varlğnn tespitine ilişkin talepte bulunabilir.”
“Savclk koordinasyonunda çalşma” kenar başlkl 8 inci maddesinin birinci
fkrasnda; “Cumhuriyet savcs tarafndan gerek görülmesi halinde, denetim eleman
görevlendirilerek incelemeler, Cumhuriyet savcsnn koordinasyonunda yürütülür.”
hükümleri yer almaktadr.
Bu itibarla;
Suçtan kaynaklanan mal varlğ değerlerinin aklanmasnn önlenmesi, bu suçla daha
etkili ve kararl mücadele edilebilmesi, suç faillerinin yakalanmas, bağlantlarnn ortaya
çkarlmas, suçtan kaynaklanan mal varlğ değerlerine el koyulabilmesi ve müsaderesi, hak
ve alacaklarna tedbir konulabilmesinin temini ile soruşturma sürecinde ilgili kurumlarla iş
birliği ve koordinasyonun sağlanmas amacyla;
1- Soruşturmalarn kolluk makam ve memurlaryla gerekli koordinasyon sağlanmak
suretiyle bizzat Cumhuriyet başsavclar veya görevlendirecekleri Cumhuriyet savclar
tarafndan yürütülmesi; suçtan kaynaklanan mal varlğ değerlerinin, yurt dşna çkarlp
çkarlmadğ veya bunlarn gayrimeşru kaynağn gizlemek veya meşru bir yolla elde edildiği
konusunda kanaat uyandrmak maksadyla çeşitli işlemlere tabi tutulup tutulmadğnn
araştrlmas, soruşturulmas, şüphelinin tüm mal varlğnn tespit edilmesi,
2- Cumhuriyet savclar tarafndan intikal ettirilen konular incelemek ve aklama
suçunun tespitine ilişkin talepleri yerine getirmenin Malî Suçlar Araştrma Kurulu
Başkanlğnn görevleri arasnda bulunduğu hususunun gözetilerek bu suça ilişkin ciddi
emarelerin varlğ ve konunun ihtisas gerektirmesi hâlinde, Malî Suçlar Araştrma Kurulu
Başkanlğ ile gerekli iş birliği sağlanarak, suçun işlendiği hususunda olgularn tespitine
ilişkin talepte bulunulabileceğinin, bu kapsamda gerek görülmesi hâlinde denetim eleman
görevlendirilmesinin talep edilmesi ile yaplacak incelemenin Cumhuriyet savcsnn
koordinasyonunda yürütülebileceğinin bilinmesi,
3- Bu suçla etkili bir şekilde mücadele edebilmek için Kanunda öngörülen el koyma,
şirket yönetimi için kayyum tayini, iletişimin tespiti, dinlenmesi ve kayda alnmas ile teknik
araçlarla izleme gibi yöntemlere başvurulabileceği hususunun göz önünde bulundurulmas,
4- Bu suçun uluslararas boyutunun ortaya çkarlabilmesi için, 4208 sayl Kanunun
10 ve 11 inci maddeleri ile 15/9/1997 tarihli ve 23111 sayl Resmî Gazete’de yaymlanan
Kontrollü Teslimat Uygulamas Esas ve Usulleri Hakknda Yönetmelikte düzenlenen
kontrollü teslimat uygulamasna işlerlik kazandrlmas,
5- Aklama veya terörün finansman suçunun işlendiğine dair ciddi şüphelerin mevcut
olmas ya da yaplan araştrma ve inceleme sonunda aklama suçunun işlendiği hususunda
olgularn varlğnn tespiti durumunda Ceza Muhakemesi Kanunu hükümlerine göre gerekli
işlemler yaplmak üzere konunun ilgili Cumhuriyet başsavclğna intikal ettirilmesini
müteakiben yaplacak soruşturmada, konunun uluslararas boyutunun ihtiyaç göstermesi ve
265

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-138-2011
Malî Suçlar Araştrma Kurulu Başkanlğ tarafndan yurt dşndan bilgi ve belge istenmesi
hâlinde, Adalet Bakanlğ Uluslararas Hukuk ve Dş İlişkiler Genel Müdürlüğü kanalyla yurt
dşndaki adli makamlardan “Cezaî Konularda Adli Yardmlaşma” çerçevesinde bilgi ve
belgelerin istenmesi,
6- Konunun Malî Suçlar Araştrma Kurulu Başkanlğnca intikal ettirilip
ettirilmediğine baklmakszn, suçtan kaynaklanan mal varlğ değerlerini aklama suçu ve
terörün finansman suçundan dolay yaplan soruşturma sonucunda verilen kovuşturmaya yer
olmadğna dair karar veya düzenlenen iddianame, kovuşturma sonucunda verilen hüküm ve
5549 sayl Kanunun 17 nci maddesi uyarnca verilen el koyma kararnn bir örneğinin izleyen
ayn sonuna kadar ilgili Cumhuriyet başsavclklar ve mahkemelerce Malî Suçlar Araştrma
Kurulu Başkanlğna gönderilmesi,
7- 5271 sayl Kanunun 250 nci maddesi gereğince görevli Cumhuriyet
başsavclğnca bu madde kapsamndaki suçlara yönelik olarak başlatlan soruşturmalarda bu
suçun, örgütlü olarak işlenebilme ihtimalinin her zaman göz önünde bulundurulmas, örgütsel
birliktelik olmamas hâlinde ise suça ilişkin evrakn ilgili Cumhuriyet başsavclğna
gönderilmek üzere tefrik edilmesi,
8- Suçun tespitine ilişkin olarak Malî Suçlar Araştrma Kurulu Başkanlğna talepte
bulunulduktan sonra yetkisizlik veya görevsizlik karar verilmesi durumunda Malî Suçlar
Araştrma Kurulu Başkanlğna bilgi verilmesi,
9- Suçun tespitine ilişkin Malî Suçlar Araştrma Kurulu Başkanlğna yaplan
taleplerde; soruşturma evrak kapsamnda bulunan soruşturma konusu olaya ve kişiye dair
aklama suçu araştrma ve incelemesinde önem arz eden gerekli belgelerin (ifade tutanaklar,
iletişim tespit tutanaklar, mal varlğ araştrmas ve tespitine yönelik belgeler gibi) onayl
birer suretinin de taleple birlikte Başkanlğa iletilmesi
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli ve 279 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
266

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-139-2011 18/10/2011
Konu : Yolsuzluk olaylarna ilişkin
soruşturmalar ve kovuşturmalar
GENELGE
No: 14
Yllardan beri toplum içinde sosyal bir yara hâline gelen ve baz kamu görevlilerinin
işlediği görevi ihmal veya kötüye kullanma, rüşvet, zimmet, resmî evrakta sahtecilik, kamu
kurumunun dolandrlmas gibi suçlar nedeniyle yürütülen soruşturmalarn ve
kovuşturmalarn bir an önce sonuçlandrlmasnn sağlanmas, suçu sabit bulunanlara
kanunlarda belirtilen cezalarn zamannda ve etkili bir şekilde uygulanmas, toplumumuzun
yargya ve adalete olan sayg ve güven duygusunu artracaktr.
Hukukun üstünlüğünü tehlikeye atan, adaleti ve demokrasinin kurum ve değerleri
yannda ahlaki değerleri zayflatan, siyasi istikrar tehdit eden, ekonomik ve sosyal
kalknmay engelleyen, toplumsal barş ve güvenliğin bozulmasna sebep olan ve kimi zaman
ülke kaynaklarnn önemli bir bölümünü teşkil edecek boyutta ekonomik değerlerin konu
olduğu her türlü rüşvet ve yolsuzluk olaylarnda; ilgili kanun hükümlerine göre derhâl
soruşturmaya geçilmesi, kaynağ ne olursa olsun tavassut ad altnda yaplacak başvurulara
asla itibar edilmemesi ve suç oluşturan eylemlerde kanuni gereğine başvurulmas, eylemleri
meydana getiren kişi veya kişilerin belirlenip tespit edilmesinde; bu kişilerin sfat ve
durumlar ne olursa olsun, yalnz hukuka bağl olarak tarafsz bir şekilde ve kararllkla
hareket edilmesi, bu tür olaylarla ilgili olarak basn ve yayn organlarnda yer alan her türlü
haberin dikkatle takip edilerek gereğinin yaplmas, belirtilen sakncalar yannda daha birçok
olumsuzluğu da ortadan kaldracaktr.
Bu bakmdan, konuya ilişkin mevzuat hükümleri, uluslararas belgelerde düzenleniş
biçimi ve uygulamada dikkat edilmesi gereken kimi kurallar aşağda belirtilmiştir.
A- Mevzuat Hükümleri
Bilindiği üzere, 2709 sayl Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnn Cumhuriyetin
niteliklerini düzenleyen 2 nci maddesinde; Türkiye Cumhuriyetinin, toplumun huzuru, millî
dayanşma ve adalet anlayş içinde, insan haklarna saygl, Atatürk milliyetçiliğine bağl,
başlangçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti
olduğu vurgulanmş, 10 uncu maddesinde ise kanun önünde eşitlik ilkesine yer verilmiş,
hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya snfa imtiyaz tannmayacağ, Devlet organlar ve idare
makamlarnn bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek
zorunda olduklar belirtilmiştir.
Öte yandan, 5237 sayl Türk Ceza Kanununda rüşvet, irtikâp, zimmet, denetim
görevinin ihmali, ihaleye fesat karştrma, edimin ifasna fesat karştrma, yetkili olmadğ bir
iş için yarar sağlama, görevi kötüye kullanma, emniyeti suistimal ve dolandrclk;
267

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-139-2011
yolsuzluklarn değişik şekilleri olarak düzenlenmiş ve bu suçlarda kamu görevlisinin
sorumluluğu öngörülmüştür. 5237 sayl Kanun ile yolsuzlukla ilgili suçlara daha ciddi
cezalar getirilerek bu suçlarn zamanaşm süreleri uzatlmştr. Kanun, ayn zamanda
yolsuzluk davalarnda tüzel kişilerin sorumluluğu ve kamu ihalelerinde yolsuzlukla ilgili
hükümler de içermektedir.
Ayrca, 1156 sayl Kanuna Mugayir Tahakkuk ve Tediye Muamelatn İhbar Edenlere
İkramiye İtasna Dair Kanun, 2531 sayl Kamu Görevlerinden Ayrlanlarn Yapamayacaklar
İşler Hakknda Kanun, 6085 sayl Sayştay Kanunu, 657 sayl Devlet Memurlar Kanunu,
2443 sayl Devlet Denetleme Kurulu Kurulmas Hakknda Kanun, 2886 sayl Devlet İhale
Kanunu, 5018 sayl Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, 3069 sayl Türkiye Büyük
Millet Meclisi Üyeliği İle Bağdaşmayan İşler Hakknda Kanun, 237 sayl Taşt Kanunu, 4483
sayl Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun, 3071 sayl
Dilekçe Hakknn Kullanlmasna Dair Kanun, 4982 sayl Bilgi Edinme Hakk Kanunu, 2499
sayl Sermaye Piyasas Kanunu, 4734 sayl Kamu İhale Kanunu, 4735 sayl Kamu İhale
Sözleşmeleri Kanunu, 5015 sayl Petrol Piyasas Kanunu, 5607 sayl Kaçakçlkla Mücadele
Kanunu, 5411 sayl Bankaclk Kanunu, 5549 sayl Suç Gelirlerinin Aklanmasnn
Önlenmesi Hakknda Kanun gibi mevzuatta doğrudan veya dolayl olarak yolsuzlukla
mücadeleye ilişkin hükümler bulunmaktadr.
5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun “Arama ve elkoyma” başlkl 116 ila 134
üncü maddeleri ile “Telekomünikasyon Yoluyla Yaplan İletişimin Denetlenmesi” ve “Gizli
Soruşturmac ve Teknik Araçlarla İzleme” konularnda 135 ilâ 140 nc maddeleri ile Türk
Ceza Kanunu’nun “Eşya Müsaderesi” kenar başlkl 54, “Kazanç müsaderesi” kenar başlkl
55 inci, “Tüzel kişiler hakknda güvenlik tedbirleri” kenar başlkl 60 nc maddelerinde genel
düzenlemeler mevcuttur.
Diğer taraftan, rüşvet ve yolsuzluklarla mücadele amacyla çkarlan ve özel bir kanun
niteliği taşyan 3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rüşvet ve Yolsuzluklarla
Mücadele Kanununun “Haksz mal edinme” kenar başlkl 4 üncü maddesinde; “Kanuna veya
genel ahlâka uygun olarak sağlandğ ispat edilmeyen mallar veya ilgilinin sosyal yaşants
bakmndan geliri ile uygun olduğu kabul edilemeyecek harcamalar şeklinde ortaya çkan
artşlar, bu Kanunun uygulanmasnda haksz mal edinme saylr.”
“Soruşturma” kenar başlkl 17 nci maddesinde; “Bu Kanunda ve 18/06/1999 tarihli
ve 4389 sayl Bankalar Kanununda yazl suçlarla, irtikap, rüşvet, basit ve nitelikli zimmet,
görev srasnda veya görevinden dolay kaçakçlk, resmi ihale ve alm ve satmlara fesat
karştrma, Devlet srlarnn açklanmas veya açklanmasna sebebiyet verme suçlarndan
veya bu suçlara iştirak etmekten sank olanlar hakknda 02/12/1999 tarihli ve 4483 sayl
Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun hükümleri
uygulanmaz.
Yukardaki fkra hükmü müsteşarlar, valiler ve kaymakamlar hakknda uygulanamaz.
Görevleri veya sfatlar sebebi ile özel soruşturma ve kovuşturma usulüne tabi olan
sanklarla ilgili kanun hükümleri sakldr.”
“Suçun ihbar” kenar başlkl 18 inci maddesinde; “Yukardaki maddede yazl suçlara
ilişkin ihbarlar doğrudan Cumhuriyet Başsavclklarna yaplr. İhbar üzerine derhal bir
ihbar tutanağ düzenlenir ve bir örneği muhbire verilir. Acele ve gecikmesinde saknca
umulan hallerde tutanak düzenlenmesi sonraya braklabilir. Muhbirlerin kimlikleri, rzalar
268

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-139-2011
olmadkça açklanmaz. İhbar aslsz çktğnda aleyhine takibat yaplann istemi üzerine
muhbirin kimliği açklanr.
Yukardaki fkraya göre yaplan ihbar veya takipsizlik karar ve iddianame
Cumhuriyet başsavclğnca, Maliye Bakanlğ Baş Hukuk Müşavirliği ve Muhakemat Genel
Müdürlüğü ile varsa diğer ilgili kamu kurum veya kuruluşlarna bildirilir. Hazine avukatnn
yazl başvuruda bulunmas halinde Maliye Bakanlğ, başvuru tarihinde müdahil sfatn
kazanr.
Bu suçlardan dolay müfettiş ve muhakkikler de soruşturma neticesinde delil veya
emare elde ettikleri takdirde, işi yetkili ve görevli Cumhuriyet Başsavclğna ihbar ve evrak
tevdi ederler. Cumhuriyet Başsavclğ müfettiş ve muhakkikler tarafndan kendisine tevdiine
lüzum görülmediği halde dahi evrakn taalluk ettiği iş hakknda soruşturma yapmak üzere
gerekçe göstererek evrak ait olduğu merciden isteyebilir.
17 nci maddede yazl suçlardan dolay delil veya emare elde eden müfettiş ve
muhakkikler durumu yetkili ve görevli Cumhuriyet Başsavclğna ihbar ve evrak tevdi
etmedikleri takdirde bunlar hakknda da yaplacak takibattan dolay Memurin Muhakemat
Hakknda Kanunu Muvakkat Hükümleri uygulanmaz.
İhbar konusu müsnet suç hakknda dava açlncaya kadar bilgi vermek ve yayn
yapmak yasaktr.”
“Soruşturma usulü” kenar başlkl 19 uncu maddesinde; “Cumhuriyet savcs 17 nci
maddede yazl suçlarn işlendiğini öğrendiğinde sanklar hakknda doğrudan doğruya ve
bizzat soruşturmaya başlamakla beraber durumu atamaya yetkili amirine veya 8 inci
maddede saylan mercilere bildirir.
Cumhuriyet savcs soruşturmaya başladğnda ihbar doğrulayan emareler bulduğu
takdirde sanktan, haksz edinilen maln kaçrldğ yolunda delil ve emare elde edildiği
takdirde sanğn ikinci dereceye kadar kan ve sihrî hsmlar ile gelini ve damadndan mal
bildiriminde bulunmalarn ister. Bu istemin sanğa ve diğer ilgililere ulaştğ tarihten
itibaren yedi gün içinde Cumhuriyet savcsna mal bildiriminin verilmesi zorunludur.
Soruşturmann müfettiş veya muhakkik tarafndan yaplmas hâlinde müfettiş veya muhakkik
de sanktan ve yukarda saylan ilgililerden mal bildirimi isteminde bulunurlar. Bu istemin
sank ve ilgililere ulaştğ tarihten itibaren yedi gün içinde müfettiş veya muhakkike mal
bildiriminin verilmesi keza zorunludur.
Cumhuriyet savcs, kamu davas açlmadan önce haksz edinildiği yolunda delil veya
emare elde edilen para veya mal ile ilgili tedbirin alnmasn görevli mahkemeden veya para
veya maln bulunduğu yer hukuk mahkemesinden isteyebilir.”
“Bilgi verme zorunluluğu” kenar başlkl 20 nci maddesinde; “Özel kanunlarnda
aksine bir hüküm bulunsa bile ilgili gerçek veya tüzel kişiler veya kamu kurum ve kuruluşlar;
bu Kanuna göre takip, soruşturma ve kovuşturmaya yetkili kişi, Maliye Bakanlğ Baş Hukuk
Müşavirliği ve Muhakemat Genel Müdürlüğü veya temsilcisi ve bu Kanundaki diğer
mercilerce istenen bilgileri gecikmeksizin makul sürede eksiksiz vermek zorundadr. Aksine
davranan kişiler hakknda bir yldan üç yla kadar hapis cezas verilir. Bu ceza, para cezasna
veya tedbirlerden birine çevrilemez ve ertelenemez.”
Baz önemli yolsuzluk eylemleri için tüzel kişilere idari para cezas verilebileceğini
düzenleyen 30/3/2005 tarihli ve 5326 sayl Kabahatler Kanununun “Tüzel kişilerin
sorumluluğu” kenar başlkl 43/A maddesinde de; “(1) Daha ağr idarî para cezasn
269

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-139-2011
gerektiren bir kabahat oluşturmadğ hallerde, bir özel hukuk tüzel kişisinin organ veya
temsilcisi ya da organ veya temsilci olmamakla birlikte bu tüzel kişinin faaliyeti çerçevesinde
görev üstlenen bir kişi tarafndan;
a) 5237 sayl Türk Ceza Kanununun;
1) 157 nci ve 158 inci maddelerinde tanmlanan dolandrclk suçunun,
2) 235 inci maddesinde tanmlanan ihaleye fesat karştrma suçunun,
3) 236 nc maddesinde tanmlanan edimin ifasna fesat karştrma suçunun,
4) 252 nci maddesinde tanmlanan rüşvet suçunun,
5) 282 nci maddesinde tanmlanan suçtan kaynaklanan malvarlğ değerlerini aklama
suçunun,
b) 19/10/2005 tarihli ve 5411 sayl Bankaclk Kanununun 160 nc maddesinde
tanmlanan zimmet suçunun,
c) 21/3/2007 tarihli ve 5607 sayl Kaçakçlkla Mücadele Kanununda tanmlanan
kaçakçlk suçlarnn,
ç) 4/12/2003 tarihli ve 5015 sayl Petrol Piyasas Kanununun Ek 5 inci maddesinde
tanmlanan suçun,
d) 12/4/1991 tarihli ve 3713 sayl Terörle Mücadele Kanununun 8 inci maddesinde
tanmlanan terörün finansman suçunun,
tüzel kişinin yararna olarak işlenmesi halinde, ayrca bu tüzel kişiye onbin Türk
Lirasndan ikimilyon Türk Lirasna kadar idarî para cezas verilir.
(2) Bu madde hükümlerine göre idari para cezasna karar vermeye, birinci fkrada
saylan suçlardan dolay yarglama yapmakla görevli mahkeme yetkilidir.”
hükümleri yer almaktadr.
B-Uluslararas Belgelerde Konuya Yaklaşm
Yolsuzluk fiillerinin uluslararas boyutta da görülmeye başlamas üzerine bu suçlarla
mücadele edilebilmesi ve uluslararas iş birliğinin sağlanmas amacyla uluslar bağlayc
birtakm düzenlemeler yaplmştr.
Avrupa Birliği müzakereleri sürecinde yolsuzlukla mücadele konusu; “özgürlük,
güvenlik ve adalet”, “sermayenin serbest dolaşm”, “mali kontrol” gibi birden fazla
müktesebat başlğnda ele alnmştr.
Ülkemiz, Uluslararas Ticarî İşlemlerde Yabanc Kamu Görevlilerine Verilen
Rüşvetin Önlenmesi Sözleşmesi, Avrupa Konseyi Yolsuzluğa Karş Özel Hukuk Sözleşmesi,
Avrupa Konseyi Yolsuzluğa Karş Ceza Hukuku Sözleşmesi, Yolsuzluğa Karş Birleşmiş
Milletler Sözleşmesi (Merida Sözleşmesi), Snraşan Örgütlü Suçlara Karş BM Sözleşmesi
(Palermo Sözleşmesi), Suçtan Kaynaklanan Gelirlerin Aklanmas, Araştrlmas, Ele
Geçirilmesi ve El Konulmasna İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi (Strazburg Sözleşmesi)
gibi uluslararas sözleşmelere taraf olmuştur.
Ekonomik Kalknma ve İşbirliği Örgütü (OECD-Organisation For Economic
Cooperation And Development) Uluslararas Ticarî İşlemlerde Yabanc Kamu Görevlilerine
Verilen Rüşvetin Önlenmesi Sözleşmesi, 1/2/2000 tarihli ve 4518 sayl Kanunla onaylanarak
Anayasann 90 nc maddesi uyarnca iç hukukun bir parças hâline gelmiştir.
Anlan Sözleşmeye uyum sağlamak üzere, 2/1/2003 tarihli ve 4782 sayl
“Uluslararas Ticarî İşlemlerde Yabanc Kamu Görevlilerine Rüşvet Verilmesinin Önlenmesi
İçin Baz Kanunlarda Değişiklik Yaplmasna Dair Kanun” ile birtakm düzenlemeler
270

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-139-2011
yaplmş ve yabanc kamu görevlilerine rüşvet verilmesi eylemi, 5237 sayl Kanunun rüşvet
suçunu düzenleyen 252 nci maddesinin beşinci fkrasnda düzenlenmiştir. Uluslararas Ticarî
İşlemlerde Yabanc Kamu Görevlilerine Rüşvet Verilmesinin Önlenmesi Sözleşmesinin
“Uygulamaya koyma” kenar başlkl 5 inci maddesinde; “Yabanc bir kamu görevlisine rüşvet
verilmesi durumunda, soruşturma ve kovuşturmalar her âkit tarafndan uygulanabilen kaide
ve ilkelerine göre yaplr. Kovuşturmalar ulusal ekonomik çkar mülâhazalar, diğer bir
devlet ile ilişkilere olas etkileri ya da bahse konu gerçek ya da tüzel kişilerin kimliğinden
etkilenmeyeceklerdir.” ifadesine yer verilmiştir.
Öte yandan, Avrupa Birliği müktesebat ve uluslararas yükümlülüklerimiz
bağlamnda yolsuzlukla mücadele edebilmek için çeşitli kurumlarn tavsiyeleri büyük önem
taşmaktadr.
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafndan 27 Ocak 1999 tarihinde onaylanan ve
temel amac belirli yolsuzluk suçlar için ortak standartlar geliştirmek olan Yolsuzluğa Karş
Ceza Hukuku Sözleşmesine taraf devletlerin Sözleşme hükümlerine uygun davranp
davranmadklarn izleme görevi, Avrupa Konseyi bünyesinde 1998 yl Mart aynda kurulan
Yolsuzluğa Karş Devletler Grubuna (GRECO) verilmiştir. GRECO’nun amac, üyelerinin
yolsuzlukla mücadele sistemlerinin gözlenmesi ve bu yolda kapasitelerinin artrlmasna
yardmc olmaktr. Bu nedenle GRECO gerekli yasal, kurumsal ve pratik reformlarn
uygulanmas ve oluşturulmas sürecine katkda bulunan yolsuzlukla mücadelede yol gösterici
prensipler oluşturan esnek ve etkin bir mekanizmadr. Ülkemiz 1/1/2004 tarihi itibaryla
GRECO’ya üye olmuştur.
Ayrca, Avrupa Birliği bünyesinde, Avrupa Birliği Üye Devletleri Görevlileri veya
Avrupa Topluluklar Görevlilerinin Dahil Olduğu Yolsuzlukla Mücadeleye İlişkin 97/195
sayl Sözleşme; OECD ve Avrupa Konseyi tarafndan hazrlanmş uluslararas sözleşmelerle
gereksiz tekrarlardan kaçnmak ve Avrupa Birliği tarafndan bu konuda gerçekleştirilen
faaliyetlerde uyumu temin etmek amacyla hazrlanan Avrupa Konseyi Yolsuzluğa Karş
Ceza Hukuku Sözleşmesinin Müzakereleri Bağlamnda Kabul Edilen 1997 tarihli Ortak
Tutum; OECD ve Avrupa Konseyi sözleşmelerinin gereği gibi uygulanabilmesi için etkili,
koordine edilmiş ve elverişli izleme mekanizmalarnn tesisini öngören Avrupa Konseyi
Yolsuzluğa Karş Ceza Hukuku Sözleşmesinin Müzakeresi Bağlamnda Kabul Edilen 1997
tarihli ve 97/783 sayl İkinci Ortak Tutum ve Özel Sektörde Yolsuzlukla Mücadele Hakknda
2003/568 sayl Çerçeve Karar gibi belgeler bulunmaktadr.
Bu itibarla;
Yukarda yaplan açklamalar ve ilgili hükümler doğrultusunda;
1- Yolsuzluk olaylarnn meydana gelmesi durumunda, Cumhuriyet savclar
tarafndan olaylara derhâl el konularak usul ve kanun hükümleri çerçevesinde gerekli olan
soruşturmann başlatlmas ve bizzat Cumhuriyet savclar tarafndan yürütülmesi, failin kamu
görevlisi olmas hâlinde durumun ilgili kuruma bildirilmesi, suç delillerinin sağlkl ve
eksiksiz bir şekilde toplanmas suretiyle suçun fail ya da failleri hakknda açlacak olan
davalarn süratle ve isabetle sonuçlandrlmasna katk sağlanmas,
2- Özellikle, kamu davas açlmadan önce bu suçlardan elde edildiği düşünülen her
türlü eşya ve kazanç ile ilgili kanunlarda öngörülen gerekli koruma tedbirlerinin alnmas
bakmndan görevli mahkemeden talepte bulunulmas,
271

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-139-2011
3- Cumhuriyet savclarnca anlan soruşturmalara ilişkin işlemler yannda, icra ve iflas
daireleri ile para ve harç hesab bulunan diğer birimlerin sürekli gözetim ve denetiminden
sorumlu olduklar da dikkate alnarak, bu yetkinin etkinlikle kullanlmasnda ve görevi ihmal
veya kötüye kullanma, rüşvet, zimmet ve resmî evrakta sahtecilik gibi her türlü yolsuzluk
iddialar dolaysyla gerek resen başlatlan, gerekse müfettişler tarafndan intikal ettirilen
soruşturmalarn da ayn şekilde sürat ve duyarllkla sonuçlandrlmas,
4- Kabahatler Kanununa ilave edilen tüzel kişilerin sorumluluğunu düzenleyen 43/A
maddesi hükmü gözetilerek, bir özel hukuk tüzel kişisinin organ veya temsilcisi ya da organ
veya temsilci olmamakla birlikte bu tüzel kişinin faaliyeti çerçevesinde görev üstlenen bir kişi
tarafndan, tüzel kişinin yararna olarak yolsuzluk fiilinin işlenmesi hâlinde, ayrca bu tüzel
kişiye de maddede gösterilen idari para cezasnn uygulanabileceğinin hatrdan çkarlmamas,
5- 5237 sayl Kanunun 252 nci maddesinin beşinci fkras kapsamndaki yabanc
kamu görevlilerine rüşvet verilmesi suçuna ilişkin olarak;
a) Soruşturmalarn kolluğa braklmayp, bizzat Cumhuriyet savclar tarafndan
hassasiyetle ve gecikmeksizin yürütülmesi hususunda azamî gayret gösterilerek
soruşturmann başlangç, safha ve sonucu hakknda Adalet Bakanlğ Uluslararas Hukuk ve
Dş İlişkiler Genel Müdürlüğüne düzenli olarak bilgi verilmesi,
b) Ülkemiz kamu görevlilerine, yabanc gerçek veya tüzel kişiler tarafndan rüşvet
verildiği iddiasna ilişkin olarak bir soruşturma başlatldğnda, bu durum Sözleşmeye taraf
ülkelerce, söz konusu yabanc gerçek veya tüzel kişiler hakknda da, yabanc kamu
görevlilerine rüşvet verme suçundan soruşturma başlatlmasn gerektireceğinden keyfiyet ile
soruşturmann safha ve sonucunun da OECD Rüşvetle Mücadele Çalşma Grubunu ve ilgili
yabanc ülkeyi bilgilendirmek üzere, Adalet Bakanlğ Uluslararas Hukuk ve Dş İlişkiler
Genel Müdürlüğüne bildirilmesi,
c) Suç delillerinin büyük bir ksmnn suçun işlendiği yabanc ülkede olabileceği
hususu da nazara alnarak, soruşturmann bir an önce tamamlanmas açsndan, ilgili ülkeye
yönelik, uluslararas istinabe talebi hazrlanabileceğinin dikkate alnmas, yabanc ülke adli
makamlarnca bu kapsamda iletilen istinabe taleplerinin de anlan Sözleşmenin 5 inci maddesi
göz önünde bulundurulmak suretiyle hzl ve etkin bir şekilde yerine getirilmesi,
ç) Soruşturma ve kovuşturmalarn, yurt dşnda bulunan şüpheli ve sanklarn iadeleri
ile yabanc devlet adli makamlarnn ayn mahiyetteki istemlerinin yerine getirilmesinin, ilgili
devletlerle aramzda yürürlükte bulunan ikili anlaşma ya da çok tarafl sözleşmeler
vastasyla, bunlarn bulunmamas hâlinde de, uluslararas teamül ve karşlkllk
(mütekabiliyet) ilkesi çerçevesinde yürütülmesi,
d) Sözü edilen suç kapsamnda el konulmas veya müsadere edilmesi gereken eşya ya
da kazancn bulunmas durumunda da, 5237 sayl Türk Ceza Kanunu, 5271 sayl Ceza
Muhakemesi Kanunu ve Uluslararas Ticarî İşlemlerde Yabanc Kamu Görevlilerine Rüşvet
Verilmesinin Önlenmesi Sözleşmesinin hükümleri ile diğer hukuki düzenlemeler dikkate
alnmak suretiyle gerekli kanuni işlemlerin yaplmas
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli ve 280 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
272

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-187-2011 18/10/2011
Konu : Resmî yazşmalar
GENELGE
No: 15
Fiziksel ya da elektronik ortamda idarelerin kendi aralarnda veya gerçek ve tüzel
kişilerle olan resmî yazşmalarnn belirli kurallara bağl olarak yaplmas; resmî bilgi, belge
veya doküman alşverişinin hzl ve güvenli bir biçimde gerçekleştirilmesini sağlayacaktr.
Bu bakmdan, Cumhuriyet başsavclklar, komisyon başkanlklar, mahkemeler ile
hâkim ve Cumhuriyet savclarnn resmî yazşmalarda uymalar gereken usul ve esaslar
aşağda belirlenmiştir.
1- Kurul ile olan yazşmalarn Genel Sekreterliğimize gönderilmek üzere; merkez ve
mülhakatta görev yapan Cumhuriyet savclarnn Cumhuriyet başsavclğ; mahkeme ya da
hâkimlerin ise komisyon başkanlğ araclğyla Ulusal Yarg Ağ Bilişim Sistemi (UYAP)
ortamnda yaplmas,
2- Cumhuriyet başsavcs ya da komisyon başkannn görüş bildirmesini
gerektirmeyen silah ruhsat, pasaport ve eş durumu gibi sebeplerle istenilen görev belgesi,
pasaport talep formu, terfi, atama ve yetki talepleri, eğitim talep formu ya da dilekçesi,
yeniden inceleme ve itiraz dilekçeleri ile mal beyanlar gibi yazşmalarn ilgililerce doğrudan
UYAP üzerinden Genel Sekreterliğimize gönderilmesi,
3- Genel Sekreterliğimiz tarafndan teşkilata gönderilecek yazlarn, birinci bentteki
usul gözetilerek ilgisine göre Cumhuriyet başsavclğ ya da komisyon başkanlğna
gönderileceğinin bilinmesi,
4- Yazşmalarn işlem veya faaliyet türleri dikkate alnarak haberleşme kodu, Standart
Dosya Plân ile Resmî Yazşmalarda Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakknda Yönetmelik
hükümlerine uygun olarak yürütülmesi; özellikle yazlarda say, konu, tarih ve ilgi ile
imzalayann ad, soyad, sicil numaras ve unvanna yer verilmesi, gizlilik ve ivedilik
derecelerine dikkat edilmesi, anlan Yönetmelik hükümlerine göre yazşmann "arz ederim”,
“rica ederim" veya “arz ve rica ederim” ibarelerinden uygun olan ile sonuçlandrlmas,
5- Yazşmalara ilişkin her türlü veri, bilgi ve belge akş ile dokümantasyon işlemleri
ve bunlara ilişkin kayt, dosyalama, saklama ve arşivleme işlemlerinde UYAP’n sağladğ
imkânlardan yararlanlarak belgelerin slak imza yerine güvenli elektronik imza kullanlmak
suretiyle imzalanmas, güvenli elektronik imza ile oluşturulan belgelerin ayrca fiziki olarak
gönderilmemesi ve mühürlenmemesi,
6- Elektronik ortamdan fiziki örnek çkartlarak UYAP ortam dşnda taraflara
verilmesi veya başka merci ve makamlara gönderilmesi gereken hâllerde, tutanak veya
belgenin aslnn ayn olduğu belirtilerek belgenin çkts üzerine “Elektronik imzalı aslı ile
273

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-187-2011
aynıdır" kaşesi vurulduktan sonra ilgisine göre hâkim, savc veya görevlendirdiği yaz işleri
müdürü tarafndan imzalanarak mühürlenmesi,
7- Genel Sekreterliğimize elektronik ortam dşnda gönderilmesi gerekli olan evrakn
ayn zamanda, tarama ve dağtm merkezinde elektronik ortama aktarlarak UYAP’a
kaydedilmesi,
8- Zorunluluk hâlleri hariç olmak üzere kâğt ortamnda yazşma yaplmamas, kâğt
ortamnda gelen evrakn işlem yaplmadan ilgili birime iade edileceğinin unutulmamas,
9- Yazşmalarn Türk Dil Kurumu tarafndan hazrlanan Yazm Klavuzu ve Türkçe
Sözlük esas alnarak dil bilgisi kurallarna göre yaşayan Türkçe ile yaplmas,
10- Genel Sekreterliğimizden fiziki ortamda gönderilmesi gereken yazlara ilişkin
zarflarn ilgisine göre bizzat Cumhuriyet başsavcs veya görevlendireceği bir Cumhuriyet
savcs ya da komisyon başkan tarafndan veyahut onlarn gözetiminde açlarak geliş tarihinin
yazlmas, yaplacak işlemlerin açk bir şekilde belirtilmesi suretiyle evrakn ilgili birimlere
havale edilmesi ve yaz gereğinin tekide mahal braklmakszn süratle yerine getirilmesi,
11- Gelen yaznn mülhakat adliyelerini de ilgilendirmesi durumunda en hzl bir
şekilde ilgisine göre Cumhuriyet başsavclğ ya da komisyon başkanlğ tarafndan bu yerlere
iletilmesi, yaplan yazşma sonucu edinilen tüm bilgilerin derlenmesi, kontrol edilmesi ve
tespit edilen eksikliklerin giderilmesinden sonra evrakn istenilen hususlar doğrultusunda
ikmal edilerek Genel Sekreterliğimize gönderilmesi,
12- Kanunlarda Adalet Bakanlğnn özel olarak yetkilendirildiği hususlar ve Adalet
Bakanlğnn görevleri arasnda bulunan adalet hizmetleri ile savclarn idari görevlerine
ilişkin konular hariç olmak üzere; Cumhurbaşkanlğ Makam, Türkiye Büyük Millet Meclisi,
Başbakanlk, Genelkurmay Başkanlğ, Bakanlklar ile uluslararas kurum ve kuruluşlarla
yaplacak olan soruşturma, kovuşturma ve dava kapsam dşnda kalan yazşmalarn Genel
Sekreterliğimiz araclğyla gerçekleştirilmesi,
Yürütülen soruşturmalar ve bu kapsamda 2/12/1999 tarihli ve 4483 sayl Memurlar ve
Diğer Kamu Görevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun hükümleri gereğince yaplan
soruşturmalar dolaysyla yaplacak olan yazşmalarn Kurul ya da Adalet Bakanlğ arac
klnmakszn doğrudan yaplmas
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli 277 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
274

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-178-2011 18/10/2011
Konu : Hâkim ve savclar hakkndaki araştrma,
inceleme ve soruşturma işlemleri
GENELGE
No: 16
Bilindiği üzere; 5982 sayl Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnn Baz Maddelerinde
Değişiklik Yaplmas Hakknda Kanunun çerçeve 14 ve 22 nci maddelerinde getirilen
düzenlemelerle 2709 sayl Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnn 144 ve 159 uncu maddelerinde
yaplan değişiklik sonucunda; adalet hizmetleri ile Cumhuriyet savclarnn idari görevlerine
ilişkin hususlar hariç olmak üzere hâkim ve savclarn görevlerini; kanun, tüzük,
yönetmeliklere ve genelgelere (hâkimler için idari nitelikteki genelgelere) uygun olarak yapp
yapmadklarn denetleme; görevlerinden dolay veya görevleri srasnda suç işleyip
işlemediklerini, hâl ve eylemlerinin sfat ve görevleri icaplarna uyup uymadğn araştrma ve
gerektiğinde haklarnda inceleme ve soruşturma işlemleri, Adalet Bakanlğndan alnarak
Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu ilgili dairesinin teklifi ve Hâkimler ve Savclar Yüksek
Kurulu Başkannn oluru ile Kurul müfettişlerine yaptrlacağ hüküm altna alnmş;
soruşturma ve inceleme işlemlerinin, hakknda soruşturma ve inceleme yaplacak olandan
daha kdemli hâkim veya savc eliyle de yaptrlabileceği belirtilmiştir.
11/12/2010 tarihli ve 6087 sayl Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu Kanununun
“Kurulun görevleri” kenar başlkl 4 üncü maddesinin birinci fkrasnn (c) bendinde;
“Aşağdaki alt bentlerde belirtilen hâkim ve savclar hariç olmak üzere, hâkim ve savclarn
görevlerini; kanun, tüzük, yönetmelik ve genelgelere (hâkimler için idari nitelikteki
genelgelere) uygun olarak yapp yapmadklarn denetlemek; görevlerinden dolay veya
görevleri srasnda suç işleyip işlemediklerini, hâl ve eylemlerinin sfat ve görevleri
icaplarna uyup uymadğn araştrmak ve gerektiğinde haklarnda inceleme ve soruşturma
işlemlerini yürütmek.
1 ) Bakanlk merkez, bağl ve ilgili kuruluşlar ile uluslararas mahkemeler veya
kuruluşlarda görev yapan hâkim ve savclar.
2) Geçici yetki veya görevlendirme ile başka bir kurum, kurul veya kuruluşta çalşan
hâkim ve savclar.
3 ) İdarî görevleri yönünden savclar.
4) Komisyon işlerine yönelik görevleri yönünden adalet komisyonu başkan ve üyeleri.”
yetkisi Hakimler ve Savclar Yüksek Kuruluna verilmiştir.
Öte yandan, 6087 sayl Kanunun “Başkanlk, görev ve yetkiler” başlkl 6 nc
maddesinin ikinci fkrasnda; “Başkann görev ve yetkileri şunlardr:
ç) İlgili dairenin teklifi üzerine, hâkim ve savclar hakknda denetim, araştrma,
inceleme ve soruşturma işlemlerine olur vermek.”
275

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-178-2011
“Dairelerin görevleri” kenar başlkl 9 uncu maddesinin ikinci fkrasnn (a-2) bendi
ve üçüncü fkrasnn (c) ve (ç) bentlerinde; “(2) İkinci Dairenin görevleri şunlardr:
a) Hâkim ve savclarn;
…
2) Görevlerinden dolay veya görevleri srasndaki suç soruşturmas ile disiplin
soruşturma ve kovuşturmas sonucu hakknda karar vermek,
(3) Üçüncü Dairenin görevleri şunlardr:
…
c) Hâkim ve savclar hakkndaki ihbar ve şikâyetleri inceleyip gereğini yapmak.
ç) Hâkim ve savclarn görevlerinden dolay veya görevleri srasnda suç işleyip
işlemediklerini, hâl ve eylemlerinin sfat ve görevleri icaplarna uyup uymadğn Kurul
müfettişleri veya müfettiş yetkilerini haiz kdemli hâkim veya savc eliyle araştrma ve
gerektiğinde haklarnda inceleme ve soruşturma işlemleri için teklifte bulunmak.”
24/2/1983 tarihli ve 2802 sayl Hâkimler ve Savclar Kanununun “Ceza soruşturmas
veya kovuşturmas ile disiplin soruşturmasnn bir arada yürütülmesi ve zamanaşm” kenar
başlkl 72 nci maddesinde; “Hâkim ve savclar hakknda ceza soruşturmas veya
kovuşturmasna başlanmş olmas, ayn olaydan dolay disiplin soruşturmasn
gerektirmeyeceği gibi, ilgilinin mahkûm olmas veya olmamas ayrca disiplin cezas
verilmesine engel teşkil etmez.
Meslekten çkarma ve yer değiştirme cezalarn gerektiren eylemler hariç olmak
üzere, bu Kanuna göre disiplin soruşturmasn gerektiren eylemlerin işlenmesinden itibaren
üç yl geçmiş ise disiplin soruşturmas açlamaz. Disiplin cezasn gerektiren eylemin işlendiği
tarihten itibaren beş yl geçmiş ise disiplin cezas verilemez.
Disiplin cezasn gerektiren eylem, ayn zamanda bir suç teşkil eder ve bu suç için
kanunda daha uzun bir zamanaşm süresi öngörülmüş olur ve ceza soruşturmas veya
kovuşturmas da açlr ise, ikinci fkrada belirtilen süre yerine bu süreler uygulanr. Hâkimler
ve Savclar Yüksek Kurulunca kovuşturma sonucunun beklenmesine karar verilenler hakknda
ise, mahkeme kararnn kesinleşmesinden itibaren iki yl geçmekle ceza verme yetkisi
zamanaşmna uğrar.”
“Soruşturma” kenar başlkl 82 nci maddesinde; “Hâkim ve savclarn görevden doğan
veya görev srasnda işlenen suçlar, sfat ve görevleri gereğine uymayan tutum ve
davranşlar nedeniyle, haklarnda inceleme ve soruşturma yaplmas Adalet Bakanlğnn
iznine bağldr. Adalet Bakan inceleme ve soruşturmay, adalet müfettişleri veya hakknda
soruşturma yaplacak olandan daha kdemli hâkim veya savc eliyle yaptrlabilir.
Soruşturma ile görevlendirilen hâkim ve savclar, adalet müfettişlerinin 101 inci
maddedeki yetkilerini haizdirler.”
“Soruşturmada savunma” kenar başlkl 84 üncü maddesinde; “Hâkim ve savclarn
savunmalar, soruşturmay yapan görevlilerin üç günden az olmamak üzere verdiği süre
içinde veya belirttiği bir tarihte alnr. Süresi içinde veya belirtilen tarihte savunmasn
yapmayan bu hakkndan vazgeçmiş saylr.”
“Suça katlma” kenar başlkl 86 nc maddesinde; “Hâkim ve savclarn suçlarna
iştirak edenler ayn soruşturma ve kovuşturma mercilerine tabidirler.”
“Soruşturmann tamamlanmas” kenar başlkl 87 nci maddesinde; “Hâkim ve savclar
hakknda tamamlanan soruşturma evrak Bakanlk Ceza İşleri Genel Müdürlüğüne gönderilir.
276

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-178-2011
Bu Genel Müdürlük tarafndan yaplacak inceleme sonunda düzenlenecek düşünce yazs
üzerine kovuşturma yaplmasna veya disiplin cezas uygulanmasna gerek olup olmadğ
Bakanlkça takdir edilerek evrak ilgili mercilere tevdi olunur veya işlemden kaldrlr.”
“Kovuşturma karar ve ilk soruşturma” kenar başlkl 89 uncu maddesinde; “Hâkim ve
savclar hakknda görevden doğan veya görev srasnda işledikleri suçlar nedeniyle
kovuşturma yaplmas gerekli görüldüğü takdirde evrak, Adalet Bakanlğnca ilgilinin yarg
çevresinde bulunduğu ağr ceza mahkemesine en yakn ağr ceza mahkemesi Cumhuriyet
savclğna, Adalet Bakanlğ merkez kuruluşunda görevli hâkim ve savclar hakkndaki evrak
ise Ankara Cumhuriyet Savclğna gönderilir.
Cumhuriyet savcs beş gün içinde iddianamesini düzenleyerek evrak, son
soruşturmann açlmasna veya son soruşturmann açlmasna yer olmadğna karar verilmek
üzere ağr ceza mahkemesine verir.
İddianamenin bir örneği Ceza Muhakemesi Kanunu gereğince, hakknda kovuşturma
yaplana tebliğ olunur. Bu tebliğ üzerine ilgili, Kanunda yazl süre içinde delil toplanmasn
ister veya kabul edilebilir istekte bulunursa bu husus göz önünde tutulur ve gerekirse
soruşturma başkan tarafndan derinleştirilir.”
“Kişisel suçlarda soruşturma ve kovuşturma” kenar başlkl 93 üncü maddesinde;
“Hakim ve savclarn kişisel suçlar hakknda soruşturma, ilgilinin yarg çevresinde
bulunduğu ağr ceza mahkemesine en yakn ağr ceza mahkemesi Cumhuriyet başsavcsna,
son soruşturma o yer ağr ceza mahkemesine aittir.
Adalet Bakanlğ merkez, bağl ve ilgili kuruluşlarndaki hakim ve savclarn kişisel
suçlar hakknda soruşturma ve kovuşturma Ankara Cumhuriyet Başsavcs ve ağr ceza
mahkemesine aittir.”
hükümlerine yer verilmiştir.
Diğer taraftan, ülkemizin de üyesi olduğu Avrupa Konseyi çats altnda bir danşma
organ olarak kurulmuş olan Hukuk Yoluyla Demokrasi İçin Avrupa Komisyonunun
(Venedik Komisyonu) 17-18 Aralk 2010 tarihli Genel Kurul Toplantsnda kabul ettiği
“Türkiye Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu Kanunu Tasars Hakknda 600/2010 sayl
Görüşü”nde; “Anayasann 144 üncü maddesinin hâkim ve savclarn yargsal görevleri ile
ilgili olmayp, idari görevler ile snrl olduğu vurgulanarak baz durumlarda bu görevler
arasndaki snrn belirlenmesinin zorluğuna işaret edilmiş, yaplacak denetim ve
soruşturmalarn yarg bağmszlğ güvencesine müdahale oluşturmamasn teminen “idari
görevler” kavramnn dar yorumlanmas gerektiği” belirtilmiştir.
Bu itibarla;
Hâkim ve savclar hakkndaki ihbar ve şikâyetler ile yaplan araştrma, inceleme ve
soruşturma işlemlerinde;
1- Hâkim ve savclar hakknda ihbar veya şikâyeti içeren dilekçe veya evrakn
Cumhuriyet başsavclklar ile adalet komisyonlarna intikal etmesi hâlinde, herhangi bir
araştrma, inceleme ve soruşturma işlemi yaplmadan;
a) Adalet Bakanlğ merkez, bağl ve ilgili kuruluşlar ile uluslararas mahkemeler
veya kuruluşlarda görev yapan hâkim ve savclar, geçici yetki veya görevlendirme ile başka
bir kurum, kurul veya kuruluşta çalşan hâkim ve savclar, idari görevleri yönünden savclar
ve Komisyon işlerine yönelik görevleri yönünden adalet komisyonu başkan ve üyeleriyle
ilgili olanlarn Adalet Bakanlğ Ceza İşleri Genel Müdürlüğüne,
277

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-178-2011
b) (a) bendi kapsam dşnda kalan hâkim ve savclarla ilgili olanlarn ise Genel
Sekreterliğimize gönderilmesi,
2- Hâkim ve savclarn kişisel suçlarna ilişkin ihbar ve şikâyetlerde izne gerek
bulunmadğndan soruşturmann 2802 sayl Kanunun 93 üncü maddesi gereğince;
a) İlgilinin yarg çevresinde bulunduğu ağr ceza mahkemesine en yakn ağr ceza
mahkemesi Cumhuriyet başsavcs,
b) Adalet Bakanlğ merkez, bağl ve ilgili kuruluşlar ile uluslararas mahkemeler
veya kuruluşlarda görev yapan hâkim ve savclar (2802 sayl Hâkimler ve Savclar
Kanununun 98 inci maddesi uyarnca birinci snf hâkim ve savclar hariç) hakknda Ankara
Cumhuriyet Başsavcs
tarafndan bizzat yürütülerek sonuçlandrlmas, bu nevi soruşturmalarn kolluğa
braklmamas, düzenlenecek iddianame veya kovuşturmaya yer olmadğna dair kararn ilgili
soruşturma evrak örneği ile birlikte; kamu davas açldğnda ise yarglama neticesinde
verilen mahkeme kararnn kesinleşmiş tasdikli bir suretinin disiplin yönünden yaplacak
değerlendirmeye esas olmak üzere (b) bendinde saylanlar yönünden Adalet Bakanlğ Ceza
İşleri Genel Müdürlüğüne; bunun dşndakilerin ise Genel Sekreterliğimize gönderilmesi,
3- İzin verilmesi üzerine, araştrma, inceleme ve soruşturmalarn, muhakkik tayin
edilenler tarafndan bizzat yaplmas, istinabe gibi zorunlu durumlar dşnda başka hâkim ve
savclar ile kolluğa tevdi edilmemesi,
4- İhbar veya şikâyetin müstear isimle yapldğnn anlaşlmas veya ihbarc ile
şikâyetçinin tespit edilememesi ya da bunlara ulaşlamamas hâllerinde, evrakn bu
gerekçelerle iade edilmemesi, tahkiki mümkün isnat ve iddialarn araştrlarak durumun
açklğa kavuşturulmas,
5- İnceleme veya soruşturma evraknn 9/4/2011 tarihli ve 27900 sayl Resmî
Gazete’de yaymlanarak yürürlüğe giren Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu Teftiş Kurulu
Yönetmeliğinin 39 uncu maddesinin birinci fkrasnn (d) bendi uyarnca müfettişe
devredilmesi hâlinde ise durumun Genel Sekreterliğimize bildirilmesi,
6- Hakknda soruşturma izni verilen hâkim, savc veya diğer ilgilinin savunmasn
eksiksiz yapabilmesi ve savunma hakknn kstlanmamas için soruşturma izin kararnda yer
alan kendisi ile ilgili iddialarn yazl olarak aynen bildirilmesi, savunmada gösterilen
tanklarn dinlenmesi ve ileri sürülen delillerin toplanmas,
7- Konuya ilişkin evrak veya dosyann incelendiğine dair ayrntl inceleme tutanağ
tanzim edilmesi, önemli görülen belgelerin tasdikli örneklerinin evraka eklenmesi,
gerekmediği hâllerde tüm evrak fotokopisinin gönderilmemesi,
8- İnceleme ve soruşturmalarn zamanaşmna uğramamas bakmndan, kanun
yollarna başvuru sebebiyle mahallinde incelenemeyen şikâyet konusuyla ilgili dosyalarn
aslnn veya lüzumlu görülen belgelerin tasdikli bir örneğinin merciinden getirtilmesi suretiyle
inceleme tutanağ düzenlenmesi ve gerektiği takdirde ilgili evrakn bir suretinin alnmas,
9- Hâkim ve savclar ile birlikte şikâyet olunan kişiler hakknda, iddiaya konu
eylemler arasnda 2802 sayl Kanunun 86 nc maddesi anlamnda birliktelik bulunmamas
durumda evrak tefrik edilerek, diğer kişilerin tabi olduklar usule göre kanuni gereğinin takdir
ve ifasna tevessül edilmesi, evrakn birlikte fezlekeye bağlanarak Genel Sekreterliğimize
iletilmemesi,
278

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-178-2011
10- Araştrma ve inceleme izni verilen hâllerde hâkim ve savcnn savunmasnn
alnmamas, soruşturma izni verilen hâllerde ise ilgilinin savunmasnn 2802 sayl Kanunun
84 üncü maddesi uyarnca alnmas,
11- Soruşturma konusu eylemin cezai yönden kovuşturmay gerektirdiğinin
değerlendirilmesi durumunda, 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununda şüpheliye tannan
haklarn hatrlatlmas suretiyle ilgilinin savunmasnn alnmas,
12- Kovuşturma izni verilen hâllerde; son soruşturmann açlmasna veya açlmasna
yer olmadğna ilişkin mahkeme karar ile yarglama sonunda verilen mahkeme kararnn
kesinleşmiş tasdikli bir suretinin Genel Sekreterliğimize gönderilmesi,
13- 2802 sayl Hâkimler ve Savclar Kanununun 72 nci maddesinde belirtilen
zamanaşm süreleri dikkate alnarak, inceleme ve soruşturmaya konu eylem tarihlerinin
titizlikle tespit edilmesi, inceleme ve soruşturmalarn mümkün olan en ksa sürede
sonuçlandrlarak evrakn Genel Sekreterliğimize ivedilikle intikal ettirilmesi,
14- Fezleke tanzim edilirken;
a) Fezleke başlğnn araştrma izni verilen hâllerde “araştrma fezlekesi”, inceleme
izni verilen hâllerde “inceleme fezlekesi”, soruşturma izni verilen hâllerde “soruşturma
fezlekesi” inceleme ve soruşturma izninin birlikte verildiği hâllerde ise “inceleme ve
soruşturma fezlekesi” şeklinde yazlmas,
b) Araştrma, inceleme veya soruşturma olurunun tarih ve says ile say hanesindeki
haberleşme kodu ve dosya numarasnn yazlmas,
c) İhbar eden veya şikâyetçinin açk kimlik ve adresinin belirtilmesi,
ç) Haklarnda araştrma, inceleme veya soruşturma yaplan hâkim ya da savcnn
kimlik bilgileri ile son görev yeri, görevi ve sicil numarasnn yazlmas,
d) İddia konusu eylem tarihlerinin ayr ayr belirtilmesi,
e) Her bir hâkim ve savc hakkndaki iddialarn ayr ayr gösterilmesi,
f) İnceleme veya soruşturma evresindeki işlemlerin ne şekilde yapldğnn, hangi
delillerin toplandğnn, gerek görülmeyen delillerin ise toplanmama sebeplerinin belirtilmesi,
g) Soruşturma izni verilen hâllerde ilgili hâkim ve savcnn savunmasna özet olarak
yer verilmesi,
ğ) Savunmada gösterilen delillerin toplanmasna gerek görülmemesi hâlinde bunun
gerekçesinin yazlmas,
h) Deliller değerlendirilerek sonuca nasl varldğna ilişkin kanaatin açkça
belirtilmesi,
) İnceleme izni verilen hâllerde soruşturma izni verilmesine gerek olup olmadğ,
soruşturma izni verilen hâllerde ise eylem ya da eylemlerin cezai yönden kovuşturma izni
verilmesini ve disiplin cezasn gerektirip gerektirmediği hususunda kanaatin belirtilmesi,
i) Hakknda inceleme veya soruşturma yaplan hâkim veya savcnn bulunduğu
mahalde, 2802 sayl Kanunun 46 nc maddesinin üçüncü ve dördüncü fkralar uyarnca
göreve devamnda saknca görülmesi ve idari tasarrufla yerinin değiştirilmesi lüzumuna
kanaat getirilmesi hâlinde durumun sonuç ksmnda açkça belirtilmesi,
15- Dosyann düzenli hazrlanmas ve dizi pusulasna bağlanarak gönderilmesi, işin
mahiyeti ve evrakn kapsaml olmas gibi zorunluluk bulunan hâllerde inceleme ve soruşturma
srasnda bilgisayarda yaplan işlemlerin ve özellikle hazrlanan inceleme ve soruşturma
279

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-178-2011
fezlekesinin DVD, CD ve benzeri dijital ortama aktarlmş bir suretinin evrak ekinde Genel
Sekreterliğimize gönderilmesi,
16- İnceleme ve soruşturma iznine ilişkin karar ve olurun onayl suretinin dosyadan
çkartlmamas, fezleke ve evrak ekinde Genel Sekreterliğimize iade edilmesi,
17- Şikâyetçinin medeni haklarn kullanma ehliyetinden mahrum olduğunun
anlaşlmas hâlinde durumun izah edilmesi, vesayet altna alnmamş olmakla birlikte akl
hastalğna düçar olduğunun anlaşlmas durumunda, varsa raporun evraka eklenmesi ve 4721
sayl Medeni Kanunun 405 inci maddesinin ikinci fkrasna göre işlem yaplmas için
konunun yetkili vesayet makamna bildirilmesi,
18- Sadece disiplin cezasn gerektirecek mahiyette olan ihbar veya şikâyetin kötü
niyetle yapldğ veya delillerin uydurulduğu anlaşlan hâllerde ihbar eden veya şikâyetçi
hakknda 2802 sayl Kanunun 76 nc maddesi uyarnca Kuruldan izin istenmesi, suç isnad
niteliğindeki ihbar ve şikâyetler ile ilgili olarak izin istenmeden genel hükümler uyarnca
resen gereğine tevessül olunmas,
19- Hâkim ve savc ile birlikte şikâyet edilip dosyas tefrik edilerek genel hükümler
uyarnca soruşturma yaplmak üzere Cumhuriyet başsavclğna gönderilen şahslar
hakkndaki evrakn alndğnn bildirilmesi, yaplan işlem sonucunun ve akbetinin
bildirilmesinin istenmemesi hâlinde ise aşamas ve sonucu hakknda Kurula bilgi
verilmemesi,
20- 2802 sayl Kanunun bu genelgeye konu edilen ilgili maddelerinde geçen “Adalet
Bakanlğ”, “Adalet Bakan” veya “Ceza İşleri Genel Müdürlüğü” ibarelerinin; Hâkimler ve
Savclar Yüksek Kurulu, ilgili Daireleri ve Kurul Başkan olarak değiştiğinin inceleme ve
soruşturmalar srasnda göz önünde tutulmas
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli 261 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
280

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-142-2011 18/10/2011
Konu : En üst dereceli kolluk amirleri hakkndaki
araştrma, inceleme ve soruşturma işlemleri
GENELGE
No: 17
Bilindiği üzere; 5982 sayl Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnn Baz Maddelerinde
Değişiklik Yaplmas Hakknda Kanunun çerçeve 14 ve 22 nci maddelerinde getirilen
düzenlemelerle 2709 sayl Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnn 144 ve 159 uncu maddelerinde
yaplan değişiklik sonucunda; adalet hizmetleri ile Cumhuriyet savclarnn idari görevlerine
ilişkin hususlar hariç olmak üzere hâkim ve savclarn görevlerini; kanun, tüzük,
yönetmeliklere ve genelgelere (hâkimler için idari nitelikteki genelgelere) uygun olarak yapp
yapmadklarn denetleme; görevlerinden dolay veya görevleri srasnda suç işleyip
işlemediklerini, hâl ve eylemlerinin sfat ve görevleri icaplarna uyup uymadğn araştrma ve
gerektiğinde haklarnda inceleme ve soruşturma işlemleri, Adalet Bakanlğndan alnarak
Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu ilgili dairesinin teklifi ve Hâkimler ve Savclar Yüksek
Kurulu Başkannn oluru ile Kurul müfettişlerine yaptrlacağ hüküm altna alnmş,
soruşturma ve inceleme işlemlerinin, hakknda soruşturma ve inceleme yaplacak olandan
daha kdemli hâkim veya savc eliyle de yaptrlabileceği belirtilmiştir.
Öte yandan, 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun “Cumhuriyet Savcsnn Görev
ve Yetkileri” kenar başlkl 161 inci maddesinin beşinci fkrasnda, “Kanun tarafndan
kendilerine verilen veya kanun dairesinde kendilerinden istenen adliye ile ilgili görev veya
işlerde kötüye kullanma veya ihmalleri görülen kamu görevlileri ile Cumhuriyet savclarnn
sözlü veya yazl istem ve emirlerini yapmakta kötüye kullanma veya ihmalleri görülen kolluk
amir ve memurlar hakknda Cumhuriyet savclarnca doğrudan doğruya soruşturma yaplr.
Vali ve kaymakamlar hakknda 2.12.1999 tarihli ve 4483 sayl Memurlar ve Diğer Kamu
Görevlilerinin Yarglanmas Hakknda Kanun hükümleri, en üst dereceli kolluk amirleri
hakknda ise, hâkimlerin görevlerinden dolay tabi olduklar yarglama usulü uygulanr.”
hükmü yer almaktadr.
Bu bakmdan, Anayasann 144 ve 159 uncu maddelerinde yaplan son değişiklikler
sebebiyle 5271 sayl Kanunun 161 inci maddesinin beşinci fkras uyarnca hâkimlerin
yarglama usulüne tabi olan en üst dereceli kolluk amirleri hakknda yaplacak araştrma,
inceleme, soruşturma ve kovuşturma işlemlerinin, Anayasann anlan hükümleri ve 6087
sayl Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu Kanununun ilgili hükümleri doğrultusunda
Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu tarafndan yaplmas gerekmektedir.
11/12/2010 tarihli ve 6087 sayl Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu Kanununun
“Kurulun görevleri” kenar başlkl 4 üncü maddesinin birinci fkrasnn (c) bendinde;
“Aşağdaki alt bentlerde belirtilen hâkim ve savclar hariç olmak üzere, hâkim ve savclarn
281

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-142-2011
görevlerini; kanun, tüzük, yönetmelik ve genelgelere (hâkimler için idari nitelikteki
genelgelere) uygun olarak yapp yapmadklarn denetlemek; görevlerinden dolay veya
görevleri srasnda suç işleyip işlemediklerini, hâl ve eylemlerinin sfat ve görevleri
icaplarna uyup uymadğn araştrmak ve gerektiğinde haklarnda inceleme ve soruşturma
işlemlerini yürütmek.
1) Bakanlk merkez, bağl ve ilgili kuruluşlar ile uluslararas mahkemeler veya
kuruluşlarda görev yapan hâkim ve savclar.
2) Geçici yetki veya görevlendirme ile başka bir kurum, kurul veya kuruluşta çalşan
hâkim ve savclar.
3) İdarî görevleri yönünden savclar.
4) Komisyon işlerine yönelik görevleri yönünden adalet komisyonu başkan ve üyeleri.”
yetkisi Hâkimler ve Savclar Yüksek Kuruluna verilmiştir.
Öte yandan, 6087 sayl Kanunun “Başkanlk, görev ve yetkiler” başlkl 6 nc
maddesinin ikinci fkrasnda; “Başkann görev ve yetkileri şunlardr:
ç) İlgili dairenin teklifi üzerine, hâkim ve savclar hakknda denetim, araştrma,
inceleme ve soruşturma işlemlerine olur vermek.”
“Dairelerin görevleri” kenar başlkl 9 uncu maddesinin ikinci fkrasnn (a-2) bendi
ve üçüncü fkrasnn (c) ve (ç) bentlerinde; “(2) İkinci Dairenin görevleri şunlardr:
a) Hâkim ve savclarn;
2) Görevlerinden dolay veya görevleri srasndaki suç soruşturmas ile disiplin
soruşturma ve kovuşturmas sonucu hakknda karar vermek,
(3) Üçüncü Dairenin görevleri şunlardr:
c) Hâkim ve savclar hakkndaki ihbar ve şikâyetleri inceleyip gereğini yapmak.
ç) Hâkim ve savclarn görevlerinden dolay veya görevleri srasnda suç işleyip
işlemediklerini, hâl ve eylemlerinin sfat ve görevleri icaplarna uyup uymadğn Kurul
müfettişleri veya müfettiş yetkilerini haiz kdemli hâkim veya savc eliyle araştrma ve
gerektiğinde haklarnda inceleme ve soruşturma işlemleri için teklifte bulunmak.”
24/2/1983 tarihli ve 2802 sayl Hâkimler ve Savclar Kanununun “Soruşturma” kenar
başlkl 82 nci maddesinde; “Hâkim ve savclarn görevden doğan veya görev srasnda
işlenen suçlar, sfat ve görevleri gereğine uymayan tutum ve davranşlar nedeniyle,
haklarnda inceleme ve soruşturma yaplmas Adalet Bakanlğnn iznine bağldr. Adalet
Bakan inceleme ve soruşturmay, adalet müfettişleri veya hakknda soruşturma yaplacak
olandan daha kdemli hâkim veya savc eliyle yaptrlabilir.
Soruşturma ile görevlendirilen hâkim ve savclar, adalet müfettişlerinin 101 inci
maddedeki yetkilerini haizdirler.”
“Soruşturmada savunma” kenar başlkl 84 üncü maddesinde; “Hâkim ve savclarn
savunmalar, soruşturmay yapan görevlilerin üç günden az olmamak üzere verdiği süre
içinde veya belirttiği bir tarihte alnr. Süresi içinde veya belirtilen tarihte savunmasn
yapmayan bu hakkndan vazgeçmiş saylr.”
“Suça katlma” kenar başlkl 86 nc maddesinde; “Hâkim ve savclarn suçlarna
iştirak edenler ayn soruşturma ve kovuşturma mercilerine tabidirler.”
“Soruşturmann tamamlanmas” kenar başlkl 87 nci maddesinde; “Hâkim ve savclar
hakknda tamamlanan soruşturma evrak Bakanlk Ceza İşleri Genel Müdürlüğüne gönderilir.
Bu Genel Müdürlük tarafndan yaplacak inceleme sonunda düzenlenecek düşünce yazs
282

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-142-2011
üzerine kovuşturma yaplmasna veya disiplin cezas uygulanmasna gerek olup olmadğ
Bakanlkça takdir edilerek evrak ilgili mercilere tevdi olunur veya işlemden kaldrlr.”
“Kovuşturma karar ve ilk soruşturma” kenar başlkl 89 uncu maddesinde; “Hâkim ve
savclar hakknda görevden doğan veya görev srasnda işledikleri suçlar nedeniyle
kovuşturma yaplmas gerekli görüldüğü takdirde evrak, Adalet Bakanlğnca ilgilinin yarg
çevresinde bulunduğu ağr ceza mahkemesine en yakn ağr ceza mahkemesi Cumhuriyet
savclğna, Adalet Bakanlğ merkez kuruluşunda görevli hâkim ve savclar hakkndaki evrak
ise Ankara Cumhuriyet Savclğna gönderilir.
Cumhuriyet savcs beş gün içinde iddianamesini düzenleyerek evrak, son
soruşturmann açlmasna veya son soruşturmann açlmasna yer olmadğna karar verilmek
üzere ağr ceza mahkemesine verir.
İddianamenin bir örneği Ceza Muhakemesi Kanunu gereğince, hakknda kovuşturma
yaplana tebliğ olunur. Bu tebliğ üzerine ilgili, Kanunda yazl süre içinde delil toplanmasn
ister veya kabul edilebilir istekte bulunursa bu husus göz önünde tutulur ve gerekirse
soruşturma başkan tarafndan derinleştirilir.”
hükümlerine yer verilmiştir.
Bu itibarla;
En üst dereceli kolluk amirleri hakkndaki ihbar ve şikâyetler ile yaplan araştrma,
inceleme, soruşturma ve kovuşturma işlemlerinde;
1- En üst dereceli kolluk amirlerinin, Kanun tarafndan kendilerine verilen veya kanun
dairesinde kendilerinden istenen adliye ile ilgili görev veya işler ile Cumhuriyet savclarnn
sözlü veya yazl istem ve emirlerini yapmakta kötüye kullanma veya ihmalleri nedeniyle
haklarnda, hâkimlerin görevlerinden dolay tabi olduklar araştrma, inceleme, soruşturma ve
kovuşturma usulünün uygulanmas, diğer hâllerde ise ait olduğu Kanun hükümlerine göre
işlemlerin yürütülmesi,
2- En üst dereceli kolluk amirleri hakknda ihbar veya şikâyeti içeren dilekçe veya
evrakn Cumhuriyet başsavclklar ile adalet komisyonlarna intikal etmesi hâlinde, herhangi
bir araştrma, inceleme ve soruşturma işlemi yaplmadan Genel Sekreterliğimize
gönderilmesi,
3- İzin verilmesi üzerine, araştrma, inceleme ve soruşturmalarn, istinabe gibi zorunlu
durumlar dşnda muhakkik tayin edilenler tarafndan bizzat yaplmas,
4- İhbar veya şikâyetin müstear isimle yapldğnn anlaşlmas veya ihbarc ile
şikâyetçinin tespit edilememesi ya da bunlara ulaşlamamas hâllerinde, evrakn bu
gerekçelerle iade edilmemesi, tahkiki mümkün isnat ve iddialarn araştrlarak durumun
açklğa kavuşturulmas,
5- Hakknda soruşturma izni verilen en üst dereceli kolluk amirinin savunmasn
eksiksiz yapabilmesi ve savunma hakknn kstlanmamas için soruşturma izin kararnda yer
alan kendisi ile ilgili iddialarn yazl olarak aynen bildirilmesi, savunmada gösterilen
tanklarn dinlenmesi ve ileri sürülen delillerin toplanmas,
6- Konuya ilişkin evrak veya dosyann incelendiğine dair ayrntl inceleme tutanaklar
tanzim edilmesi, önemli görülen belgelerin tasdikli örneklerinin evraka eklenmesi,
gerekmediği hâllerde tüm evrak fotokopisinin gönderilmemesi,
7- Araştrma ve inceleme izni verilen hâllerde en üst dereceli kolluk amirinin
savunmasnn alnmamas, soruşturma izni verilenler hakknda ise, 2802 sayl Kanunun 84
283

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-142-2011
üncü maddesi uyarnca savunmasnn alnmas,
8- Soruşturma konusu eylemin cezai yönden kovuşturmay gerektirdiğinin
değerlendirilmesi durumunda, 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununda şüpheliye tannan
haklarn hatrlatlmas suretiyle ilgilinin savunmasnn alnmas,
9- 2802 sayl Kanunun 72 nci maddesinde belirtilen zamanaşm süreleri dikkate
alnarak inceleme ve soruşturmaya konu eylem tarihlerinin titizlikle tespit edilmesi, inceleme
ve soruşturmalarn mümkün olan en ksa sürede sonuçlandrlarak evrakn Genel
Sekreterliğimize ivedilikle intikal ettirilmesi,
10- Kovuşturma izni verilen hâllerde; son soruşturmann açlmasna veya açlmasna
yer olmadğna ilişkin mahkeme karar ile yarglama sonunda verilen mahkeme kararnn
kesinleşmiş tasdikli bir suretinin Genel Sekreterliğimize ve disiplin yönünden
değerlendirilmek üzere bağl olduğu bakanlğa gönderilmesi,
11- Fezleke tanzim edilirken;
a) Fezleke başlğnn araştrma izni verilen hâllerde “araştrma fezlekesi”, inceleme
izni verilen hâllerde “inceleme fezlekesi”, soruşturma izni verilen hâllerde “soruşturma
fezlekesi” inceleme ve soruşturma izninin birlikte verildiği hâllerde ise “inceleme ve
soruşturma fezlekesi” şeklinde yazlmas,
b) Araştrma, inceleme veya soruşturma olurunun tarih ve says ile say hanesindeki
haberleşme kodu ve dosya numarasnn yazlmas,
c) İhbar eden veya şikâyetçinin açk kimlik ve adresinin belirtilmesi,
ç) Haklarnda araştrma, inceleme veya soruşturma yaplan en üst dereceli kolluk
amirinin kimlik bilgileri ile unvan, son görev yeri, görevi ve sicil numarasnn yazlmas,
görev belgesinin evraka eklenmesi,
d) İddia konusu eylem tarihlerinin ayr ayr belirtilmesi,
e) Her bir en üst dereceli kolluk amiri hakkndaki iddialarn ayr ayr gösterilmesi,
f) İnceleme veya soruşturma evresindeki işlemlerin ne şekilde yapldğnn, hangi
delillerin toplandğnn, gerek görülmeyen delillerin ise toplanmama sebeplerinin belirtilmesi,
g) Soruşturma izni verilen hâllerde ilgili en üst dereceli kolluk amirinin savunmasna
özet olarak yer verilmesi,
ğ) Savunmada gösterilen delillerin toplanmasna gerek görülmemesi hâlinde bunun
gerekçesinin yazlmas,
h) Deliller değerlendirilerek sonuca nasl varldğna ilişkin kanaatin açkça
belirtilmesi,
) İnceleme izni verilen hâllerde soruşturma izni verilmesine gerek olup olmadğ,
soruşturma izni verilen hâllerde ise eylem ya da eylemlerin cezai yönden kovuşturma izni
verilmesini gerektirip gerektirmediği hususunda kanaatin belirtilmesi,
12- Dosyann düzenli hazrlanmas ve dizi pusulasna bağlanarak gönderilmesi, işin
mahiyeti ve evrakn kapsaml olmas gibi zorunluluk bulunan hâllerde inceleme ve soruşturma
srasnda bilgisayarda yaplan işlemlerin ve özellikle hazrlanan inceleme ve soruşturma
fezlekesinin DVD, CD ve benzeri dijital ortama aktarlmş bir suretinin evrak ekinde Genel
Sekreterliğimize gönderilmesi,
13- İnceleme ve soruşturma iznine ilişkin karar ve olur yazsnn aslnn dosyadan
çkarlmamas, fezleke ve evrak ekinde Genel Sekreterliğimize iade edilmesi,
284

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-142-2011
14- Şikâyetçinin medeni haklarn kullanma ehliyetinden mahrum olduğunun
anlaşlmas hâlinde durumun izah edilmesi, vesayet altna alnmamş olmakla birlikte akl
hastalğna duçar olduğunun anlaşlmas durumunda varsa raporun evraka eklenmesi ve 4721
sayl Medeni Kanunun 405 inci maddesinin ikinci fkrasna göre işlem yaplmas için
konunun yetkili vesayet makamna bildirilmesi,
15- Sadece disiplin cezasn gerektirecek mahiyette olan ihbar ve şikâyetin kötü
niyetle yapldğ veya delillerin uydurulduğu anlaşlan hâllerde ihbar eden veya şikâyetçi
hakknda 2802 sayl Kanunun 76 nc maddesi uyarnca Kuruldan izin istenmesi, suç isnad
niteliğindeki ihbar ve şikâyetler ile ilgili olarak izin istenmeden genel hükümler uyarnca
resen gereğine tevessül olunmas,
16- 2802 sayl Kanunun bu genelgeye konu edilen ilgili maddelerinde geçen “Adalet
Bakanlğ”, “Adalet Bakan” veya “Ceza İşleri Genel Müdürlüğü” ibarelerinin; Hâkimler ve
Savclar Yüksek Kurulu, ilgili Daireleri ve Kurul Başkan olarak değiştiğinin inceleme ve
soruşturmalar srasnda göz önünde tutulmas
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli 260 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
285

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-154-2011 18/10/2011
Konu : Ailenin Korunmasna Dair
Kanunun uygulanmas
GENELGE
No: 18
Toplumun vazgeçilmez temel birimi olarak kabul edilen ailenin; güçlenmesi,
gelişmesini sağlayabilmesi ve toplum içindeki fonksiyonlarn yerine getirebilmesi için sosyal
ve ekonomik yönlerden olduğu kadar, hukuki bakmdan da korunmas zorunluluğu ortaya
çkmaktadr.
Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de kadna yönelik aile içi şiddet insan onuruna
yaplan bir saldr olarak kabul edilmekte ve kadnn en temel insan hakknn ihlali olarak
görülmektedir.
Ülkemizde de bu amac gerçekleştirebilmek üzere çkarlan kanunlardan biri olan
14/1/1998 tarihli ve 4320 sayl Ailenin Korunmasna Dair Kanunun uygulanmasnda, koruma
kararlarnn kayd, infaz ve takibinde izlenecek yöntem ile bu Kanun hükümleri gereğince
mahkeme tarafndan itiraz yolu açk olmak üzere verilen kararlarn kesinleştirilmesinin
yaplmadan infaza gönderilmesi hâlinde infaz işlemlerinin yaplp yaplamayacağ hususunda
baz tereddütler bulunduğu anlaşlmaktadr.
Bilindiği üzere, 2709 sayl Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnn “Ailenin korunmas ve
çocuk haklar” kenar başlkl 41 inci maddesinin birinci ve ikinci fkralarnda; “Aile, Türk
toplumunun temelidir ve eşler arasnda eşitliğe dayanr.
Devlet, ailenin huzur ve refah ile özellikle anann ve çocuklarn korunmas ve aile
plânlamasnn öğretimi ile uygulanmasn sağlamak için gerekli tedbirleri alr, teşkilât
kurar.”
26/9/2004 tarihli ve 5237 sayl Türk Ceza Kanununun “Kasten yaralama” kenar
başlkl 86 nc maddesinin 3 üncü fkrasnn (a) bendinde; “Kasten yaralama suçunun;
a) Üstsoya, altsoya, eşe veya kardeşe karş,
…İşlenmesi hâlinde şikayet aranmakszn, verilecek ceza yar orannda artrlr.”
hükümleri yer almaktadr.
4320 sayl Kanunda ise, aile içi şiddete maruz kalan eşlerden birinin veya çocuklarn
veya ayn çat altnda yaşayan diğer aile bireylerinin kendilerinin veya Cumhuriyet
savclğnn bildirmesi üzerine aile mahkemesi hâkimince verilecek tedbirlere ilişkin koruma
karar, kararn infaz, karara uyulmamas hâlinde yaplacak işlemler ve açlacak davalar
belirtilmiştir.
Anlan Kanunun genel gerekçesinde aile içi şiddet; “aile içinde bir bireyin diğer bir
bireye yönelik fiziksel, sözel veya duygusal kötü davranş” olarak tanmlanmakta ve
286

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-154-2011
toplumun en küçük birimi olan aile içerisinde gerçekleşen şiddetin yol açtğ veya açacağ
zararlarn, toplum bünyesinde daha derin ve kalc izler braktğ vurgulanmaktadr.
Öte yandan, 1/3/2008 tarihli ve 26803 sayl Resmî Gazete’de yaymlanarak yürürlüğe
giren Ailenin Korunmasna Dair Kanunun Uygulanmas Hakknda Yönetmeliğin “Tedbir
kararnn Cumhuriyet başsavclğna iletilmesi ve yerine getirilmesi” kenar başlkl 15 inci
maddesinde, koruma kararnn bir örneğinin mahkemece Cumhuriyet başsavclğna
iletileceği, bu kararn Cumhuriyet başsavclklarnda tutulacak olan koruma karar defterine
kaydedileceği ve Cumhuriyet başsavclğnn kararn uygulanmasn genel kolluk kuvvetleri
marifeti ile yerine getireceği ifade edilmiştir.
1/6/2005 tarihli ve 25832 sayl Resmî Gazete’de yaymlanan Cumhuriyet
Başsavclklar İle Adlî Yarg İlk Derece Ceza Mahkemeleri Kalem Hizmetlerinin
Yürütülmesine Dair Yönetmeliğin "İnfaz defteri ile denetimli serbestlik genel defteri” kenar
başlkl 13 üncü maddesinde de, işin çok olduğu yerlerde 4320 sayl Kanuna göre verilen
tedbir niteliğinde kararlar için müstakil bir defter tutulabileceği belirtilmiş olup; söz konusu
kararlar, infaz kaydndan farkl olarak Ulusal Yarg Ağ Bilişim Sisteminde (UYAP) ayr bir
bölüme kaydedilmektedir.
Diğer taraftan, aile içi şiddet mağdurlarna ve mağdur çocuklara verilen hizmetlerin
kurumsal kapasitesinin arttrlmas ve işbirliğinin geliştirilmesi kapsamnda ilgili kurumlarla
yaplan protokol doğrultusunda ülke genelinde tüm polis merkezlerinde “Aile içi şiddet
olaylar kayt formu” tutulmas yükümlülüğü getirilmiştir.
Ayrca, koruma karar, korunan hukuki yarar ve sonuçlar itibaryla mülga 18/6/1927
tarihli ve 1086 sayl Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun 101 ve devam maddeleri ile
12/1/2011 tarihli ve 6100 sayl Hukuk Muhakemeleri Kanununun 389 ve devam
maddelerinde belirtilen ihtiyati tedbirlerden farkl olup, temyize tabi olmamas açsndan
benzerlik taşmaktadr.
Yargtayn yerleşik uygulamasna göre de, 4320 sayl Kanun uyarnca verilen
kararlar; 1086 sayl Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanununun 105 ve devam maddelerinde
belirlenen usule göre oluşturulan ve ayn Kanunun 109 uncu maddesi uyarnca on gün içinde
dava açlmas şartyla değil, hâkimin tayin ettiği süre ile geçerli ve kanun yoluna tabi
olmayan, kesin nitelikte geçici tedbir kararlardr. (Yargtay 2. Hukuk Dairesinin 14/10/1998
tarihli ve 1998/9364 E., 1998/10828 K.; 23/02/2004 tarihli ve 2004/1337 E., 2004/1995 K.;
12/07/2004 tarihli ve 2004/9372 E., 2004/8367 K.; 09/09/2009 tarihli 2009/6596 E. ve
2009/15351 K.; 03/03/2010 tarihli ve 2009/13513 E. ve 2010/3933 K. sayl ilamlar)
Bu itibarla;
1- Ailenin Türk toplumunun temeli olduğu ve eşler arasndaki eşitliğe dayandğna
ilişkin Anayasa ve ilgili mevzuat hükümleri de göz önünde bulundurularak, 4320 sayl Kanun
kapsamnda, Cumhuriyet savclar tarafndan aile içi şiddete maruz kalndğnn öğrenilmesi
hâlinde, bu konuda herhangi bir şikâyet de gerekmediğinden derhâl soruşturmaya
başlanlmas ve ayrca koruma karar alnmas için ivedilikle aile mahkemesi hâkimine
bildirimde bulunulmas,
2- 4320 sayl Kanun gereğince verilen koruma kararnn, Cumhuriyet Başsavclklar
İle Adlî Yarg İlk Derece Ceza Mahkemeleri Kalem Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair
Yönetmeliğin 13 üncü maddesinin dördüncü fkras ve Ailenin Korunmasna Dair Kanunun
Uygulanmas Hakknda Yönetmeliğin 15 inci maddesi uyarnca koruma karar defterine kayd
287

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-154-2011
gerektiğinden bu işlemin UYAP ortamnda yaplmasn müteakiben Cumhuriyet
başsavclklarnca kararn infaz için ivedilikle ilgili kolluk birimine gönderilmesi,
3- Aile içi şiddet olayna maruz kalan mağdurlarn takip edilebilmesi, tekrarlanan
şiddet olaylarna karş gerekli önleyici ve adli müdahalelerin yaplmas bakmndan
soruşturmann başlangcndan infazn tamamlanmasna kadar koruma tedbiri aşamalarnn
takibinin sağlanmas amacyla koruma kararnn kanunun amacna uygun olarak infaznn
ivedi olarak yaplabilmesi için;
a) Kararn uygulanmasnn genel kolluk kuvvetleri marifeti ile izlenmesi,
b) Kolluğun izleme görevinin kararn verildiği tarihte başlayacağnn dikkate alnmas,
c) Verilen tedbirlerin, sürenin bitimi beklenmeyerek Yönetmeliğin 15 inci maddesinin
üçüncü fkrasnda öngörüldüğü şekilde yerine getirilip getirilmediğinin kontrol edilerek
kolluğun izleme ve kontrol görevinin; lehine koruma karar verilen kişinin konutunun haftada
bir kez ziyaret edilmesi, birinci derece yaknlar ile iletişim kurulmas, komşularnn bilgisine
başvurulmas, oturulan yerin muhtarndan bilgi alnmas, bulunduğu konutun çevresinde
araştrma yaplmas gibi yerinde gözlem ve bilgilere dayanp dayanmadğnn mutlak suretle
araştrlmas, düzenli aralklarla yaplan izleme tutanaklarnn UYAP ortamna aktarlarak bu
konularda herhangi bir aksamaya sebebiyet verilmemesi ile ihmali görülenler hakknda
gereğine tevessül edilmesi,
4- Mahkeme, Kanunda saylan tedbirlerden bir ya da birkaçna birlikte veya uygun
göreceği benzeri başka tedbirlere de hükmedebileceğinden bir kişi hakknda birden fazla
tedbir karar verilmesi durumunda, bu tedbirlerin UYAP ortamnda tutulan koruma kararlar
kaydna tek bir kayt altnda ve türleri de belirtilmek suretiyle kaydedilerek kararda belirtilen
sürenin sona ermesi hâlinde infazen, tedbirin ihlali durumunda ise bu sebeple ilgili kaydn
kapatlmas,
5- 4320 sayl Kanuna göre verilen geçici tedbir niteliğindeki kararlara karş kanun
yoluna başvurulamayacağndan, bu kararlarn infaz edilebilmesi için kesinleşmesine gerek
bulunmadğnn bilinmesi,
6- Mahkemece verilen koruma kararna uymayanlar hakknda, 4320 sayl Kanun ve
eylemin ayr bir suç teşkil etmesi halinde ayrca genel hükümler uyarnca kanuni işlemlerin
yerine getirilmesi,
7- Soruşturma ve tedbir talebinin ilgili mahkemeye iletilmesi ile verilen kararlarn
infaznn anlan mevzuatn konuluş amacna uygun, etkin ve hzl bir şekilde
gerçekleştirilebilmesinin sağlanmas bakmndan söz konusu işlemlerin takibinin belirli
Cumhuriyet savcs ve adliye personeli ile bürolarca yaplmas, bu alanda görev yapacak
personelin uzmanlaşmasnn sağlanmas,
8- Cumhuriyet başsavclarnca düzenlenen iş bölümünde, daha evvel 4320 sayl
Kanunun uygulanmasnda görevlendirilmiş Cumhuriyet savclarna bu görevin verilmesi
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli ve 263 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
288

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-133-2011 18/10/2011
Konu : Harita ve hava fotoğraf talepleri
GENELGE
No: 19
Harita ve hava fotoğraf ile ilgili bilgi ve ürünlerin Harita Genel Komutanlğndan
talep edilmesinde, sürecin teknolojik gelişmeler ve bilişim sistemleri kullanlmak suretiyle
hzlandrlmas, yarglamann daha ksa sürede sonuçlandrlmas, uygulamada birlik ve
kaynaklarn etkin, verimli ve ekonomik şekilde kullanlmasnn sağlanmas bakmndan
aşağdaki usul ve esaslar belirlenmiştir.
Bilindiği üzere, 2709 sayl Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnn 138 inci maddesinde
mahkemelerin bağmszlğ ilkesi benimsenmiş, 11/12/2010 tarihli ve 6087 sayl Hâkimler ve
Savclar Yüksek Kurulu Kanununun 3 üncü maddesinin yedinci fkrasnda, Anayasadaki
düzenlemeye paralel olarak Kurulun mahkemelerin bağmszlğ ile hâkimlik ve savclk
teminat esaslarn gözeterek görev yapacağ vurgulanmştr.
Öte yandan, 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanunu ile 12/1/2011
tarihli ve 6100 sayl Hukuk Muhakemeleri Kanununda yaplan düzenlemelerle mahkemelere
her türlü kurum ya da kuruluşlarla doğrudan yazşma yapma hak ve yetkisi tannmştr.
21/6/1987 tarihli ve 3402 sayl Kadastro Kanununun 28 inci maddesinde, hâkimin
uyuşmazlğn çözümlenmesine etkili olabilecek kayt ve diğer bilgileri ilgili dairelerden
getirteceği, 6100 sayl Kanunun 195, 216 ve 221 inci maddelerinde de mahkemelerin ilgili
resmî makam ve mercilerden elinde bulunan bir belgenin ibrazn emredebileceği, 5271 sayl
Kanunun 36 nc maddesinde düzenlenen doğrudan yazşma yetkisine imkân veren yasal
düzenlemeler karşsnda, mahkemelerin tüm kurum ve kuruluşlardan her türlü bilgi ve belgeyi
doğrudan isteme yetkisine sahip olduğunun kabulü gerekmektedir.
Anlan ilkelerin doğal bir sonucu olarak mahkemelerce harita ve hava fotoğraf bilgi
ve ürünlerinin, herhangi bir idari kurum arac klnarak yaplmas yerine, doğrudan ilgili
birimden talep edilmesi esas benimsenmiştir.
Bu itibarla;
1- Adli ve idari yarg komisyon başkanlarnca merkez ve mülhakatlarn her biri için
harita ve hava fotoğraf talepleriyle ilgili işlemleri yerine getirebilecek nitelikte bilgisayar
kullanmasn iyi bilen yaz işleri müdürü veya zabt kâtiplerinden birinin harita bilgi
sorumlusu olarak belirlenerek Harita Genel Komutanlğna bildirilmesi,
2- Harita ve hava fotoğraf bilgi taleplerinin harita bilgi sorumlusu olarak
yetkilendirilen kişiler tarafndan doğrudan Harita Genel Komutanlğna ait harita ve hava
fotoğraf bilgi talep sayfasndaki “www.hgk.msb.gov.tr/hsyk” adresinden istenmesi,
289

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-133-2011
3- Harita ve hava fotoğraf taleplerine ilişkin bilgilerin doğru ve eksiksiz olarak,
yerleşim yerlerinin eski ve yeni isimleri gibi tantc bilgileri yazlarak, yerleşim yerine göre
yönü ile hangi yllara ait ürünün istendiğinin belirtilerek varsa krokisinin de eklenmesi,
4- Kullanma bedelleri, her yl haritalar için 1 Ocak’tan, hava fotoğraflar için 1
Mays’tan itibaren geçerli olmak üzere Harita Genel Komutanlğ tarafndan yeniden
belirlendiğinden bu tarihten önce yaplan taleplerde bedelin, haritalar için önceki yln Aralk
ay, hava fotoğraflar için de o yln Nisan ay içerisinde yatrlamamas hâlinde, yeni
belirlenen fiyatlarn sorgulanmas ve bu fiyatlar üzerinden yatrlmas,
5- Harita Genel Komutanlğ tarafndan yaplan sorgulama sonucunda istenilen ürün
bedelinin, bildirilen hesaba yatrldktan sonra makbuzun yaz ile birlikte gönderilmesi,
6- Hizmete özel gizlilik dereceli harita ve harita bilgilerinin (1:25000, 1:50000,
1:100000 ölçekli topografik haritalar, stereoskopik hava fotoğraflar, askerî yasak bölgeleri
içeren monoskopik hava fotoğraflar) işi bittiğinde derhâl ve doğrudan Harita Genel
Komutanlğna iade edilmesi,
7- Stereoskopik ve askerî yasak bölgelere dair monoskopik hava fotoğraflar
haricindeki tasnif dş gizlilik dereceli hava fotoğraflarnn iş bitiminde iade edilmeyerek yaz
işleri müdürlüğü kasasnda muhafaza edilmesi ve ayn bölge ile ilgili diğer davalarda da
kullanlmas,
8- Daha önceden alnan ve işi bitmediğinden iade edilmemiş harita ve hava
fotoğraflarnn, kapsadğ bölgeye ilişkin diğer dava dosyalarnda da uygulanma imkân
bulunduğundan emek ve zaman kaybnn önlenmesi için ayrca talepte bulunulmamas,
9- Bilgi ve ürün talepleri ile ürünlerin gönderilmesi konusunda Ulusal Yarg Ağ
Bilişim Sistemi (UYAP) - Harita Genel Komutanlğ entegrasyonu sağlandktan sonra tüm
işlemlerin UYAP üzerinden gerçekleştirilmesi
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli ve 268 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
290

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-177-2011 18/10/2011
Konu : Görüş talepleri
GENELGE
No: 20
Bilindiği üzere; 5982 sayl Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnn Baz Maddelerinde
Değişiklik Yaplmas Hakknda Kanunun çerçeve 14 ve 22 nci maddelerinde getirilen
düzenlemelerle 2709 sayl Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnn 144 ve 159 uncu maddelerinde
yaplan değişiklik sonucunda; Cumhuriyet savclarnn idari görevlerine ilişkin hususlar hariç
olmak üzere hâkim ve savclarn görevlerini; kanun, tüzük, yönetmelik ve genelgelere
(hâkimler için idari nitelikteki genelgelere) uygun olarak yapp yapmadklarn denetleme;
görevlerinden dolay veya görevleri srasnda suç işleyip işlemediklerini, hâl ve eylemlerinin
sfat ve görevleri icaplarna uyup uymadğn araştrma ve gerektiğinde haklarnda inceleme
ve soruşturma işlemleri, Adalet Bakanlğndan alnarak Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu
ilgili dairesinin teklifi ve Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu Başkannn oluru ile Kurul
müfettişlerine yaptrlacağ hüküm altna alnmştr.
11/12/2010 tarihli ve 6087 sayl Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu Kanununun 4
üncü maddesinin birinci fkrasnn (ç) bendinde ise, “Yarg yetkisinin kullanmna ilişkin
hususlar hariç olmak üzere hâkimlerin idari görevleri ile delilleri değerlendirme ve suçu
niteleme yetkisi hariç olmak üzere savclarn adlî görevlerine ilişkin konularda genelge
düzenlemek.” yetkisi Hâkimler ve Savclar Yüksek Kuruluna verilmiştir.
Anayasada ve Kanunda öngörülen adli ve idari konulara ilişkin bu ayrm karşsnda;
Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu Genel Sekreterliğinden talep edilen görüşlerin; Kurulun
görev alanna giren hususlar ile yarg yetkisinin kullanmna ilişkin hususlar hariç olmak
üzere hâkimlerin idari görevleri ile delilleri değerlendirme ve suçu niteleme yetkisi hariç
olmak üzere savclarn adli görevleriyle ilgili olmas gerekmektedir.
Öte yandan, Ülkemizin de üyesi olduğu Avrupa Konseyi çats altnda bir danşma
organ olarak kurulmuş olan Hukuk Yoluyla Demokrasi İçin Avrupa Komisyonunun
(Venedik Komisyonu) 17-18 Aralk 2010 tarihli Genel Kurul Toplantsnda kabul ettiği
“Türkiye Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu Kanunu Tasars Hakknda 600/2010 sayl
Görüşü”nde; “Anayasann 144 üncü maddesinin hâkim ve savclarn yargsal görevleri ile
ilgili olmayp, idari görevler ile snrl olduğu vurgulanarak baz durumlarda bu görevler
arasndaki snrn belirlenmesinin zorluğuna işaret edilmiş, yaplacak denetim ve
soruşturmalarn yarg bağmszlğ güvencesine müdahale oluşturmamasn teminen “idari
görevler” kavramnn dar yorumlanmas gerektiği” belirtilmiştir.
Anayasann 144 üncü maddesinin açk hükmü doğrultusunda adalet hizmetleri ile
savclarn idari görevlerine ilişkin hususlarda yazlacak yazlarn ve taleplerin Kurul yerine
291

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-177-2011
Adalet Bakanlğna iletilmesi hâlinde, gereksiz yazşma ve zaman kayplarnn da önüne
geçilmiş olacaktr.
Diğer taraftan, Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnn 9 uncu maddesinde yarg
yetkisinin, Türk Milleti adna bağmsz mahkemelerce kullanlacağ düzenlenmiş; 138 inci
maddesinin ikinci fkrasnda hiçbir organ, makam, merci veya kişinin, yarg yetkisinin
kullanlmasnda mahkemelere ve hâkimlere emir ve talimat veremeyeceği, genelge
gönderemeyeceği, tavsiye ve telkinde bulunamayacağ belirtilerek mahkemelerin bağmszlğ
ilkesi benimsenmiş; 6087 sayl Kanunun “Kuruluş ve Kurulun Bağmszlğ” kenar başlkl 3
üncü maddesinin yedinci fkrasnda da Kurulun, mahkemelerin bağmszlğ ile hâkimlik ve
savclk teminat esaslarn gözeterek görev yapacağ vurgulanmştr.
Ayrca, 24/2/1983 tarihli ve 2802 sayl Hâkimler ve Savclar Kanununun 5 inci
maddesinin birinci fkrasnda, ağr ceza Cumhuriyet başsavclarnn, merkezdeki Cumhuriyet
savclar ile bağl ilçe Cumhuriyet başsavclar ve Cumhuriyet savclar üzerinde gözetim ve
denetim hakkna sahip olduğu; ikinci fkrasnda da, mahkeme başkanlarnn yarglamann
düzenli bir şekilde yürütülmesine ilişkin olarak görevli olduklar mahkeme dairelerindeki
hâkimler üzerinde gözetim hakk bulunduğu, benzer şekilde 26/9/2004 tarihli ve 5235 sayl
Adli Yarg İlk Derece Mahkemeleri İle Bölge Adliye Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve
Yetkileri Hakknda Kanunun 18 inci maddesinin ikinci ve üçüncü fkralarnda da ağr ceza
mahkemesi Cumhuriyet başsavcsnn; ağr ceza mahkemesinin yarg çevresinde görevli
Cumhuriyet başsavclar, Cumhuriyet başsavcvekilleri, Cumhuriyet savclar ile bağl
birimler üzerinde; asliye ceza mahkemesi Cumhuriyet başsavcsnn da o yer yarg çevresinde
görevli Cumhuriyet savclar ile bağl birimler üzerinde gözetim ve denetim yetkisinin olduğu
kabul edilmiştir.
Bu itibarla;
Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnn yukarda anlan hükümleri ile hukuk devletinin en
önemli ilkelerinden biri olan yarg bağmszlğ da göz önünde bulundurulmak suretiyle;
1- Yarg yetkisinin kullanlma alanna giren veya mahallinde kanun, tüzük,
yönetmelik, genelge ya da yüksek mahkeme içtihatlar araştrlmak suretiyle çözülebilecek
konularda görüş talep edilmemesi,
2- Yarg yetkisinin kullanmna ilişkin hususlar hariç olmak üzere hâkimlerin idari
görevleri ile delilleri değerlendirme ve suçu niteleme yetkisi hariç olmak üzere Cumhuriyet
savclarnn adli görevlerine ilişkin konular ile Kurulun görev alanna giren hususlarda görüş
talebinde bulunulmadan önce merkez ve mülhakatta görev yapan Cumhuriyet savclarnn
Cumhuriyet başsavclğ; mahkeme ya da hâkimlerin ise komisyon başkanlğ ile görüş
alşverişinde bulunulmas, buna rağmen çözülemeyen konularda tereddüt edilen husus açkça
gösterilerek, anlan makamlar arac klnmak suretiyle bu konuda yaplan uygulamalar ile
oluşan diğer görüşler de varsa dayanaklarnn kaynaklar ile birlikte belirtilmesi ve ilgisine
göre Cumhuriyet başsavcs veya komisyon başkannn kanaati de eklenerek Genel
Sekreterliğimize gönderilmesi,
3- Kurulun görev alanna giren hususlar ile hâkimlerin idari ve Cumhuriyet
savclarnn adli görevleriyle ilgili konularda mahallinde mülhakat adliyeleri veya başka yer
adliyeleriyle yaplan uygulama birliğini sağlamaya ya da uygulamada oluşan çeşitli sorunlarn
tartşlmasna ve bu sorunlarn çözümüne dair toplantlarn sonuç raporlarnn bir suretinin
Genel Sekreterliğimize gönderilmesi, ayrca bu toplantlar neticesinde tespit edilen sorun ve
292

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-177-2011
önerilerin özet hâline getirilerek kanun, yönetmelik, görüş, duyuru ya da genelge olmas talep
edilen hususlar ile eğitim veyahut idari tasarrufla çözümü mümkün olabilecek konularn da
belirtilmesi,
4- Kanunlarda Adalet Bakanlğnn özel olarak yetkili klndğ hususlarda Kurula
talepte bulunulmamas,
5- Lüzumsuz yazşmalara ve işlerin uzamasna sebebiyet verilmemesi bakmndan
ayrca soruşturma, infaz evrak ya da dava dosyas aslnn yaz ekinde gönderilmemesi
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli 274 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
293

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-127-2011 18/10/2011
Konu : Dosyalarn kanun yolu incelemesine
gönderilmesinde dikkat edilecek hususlar
GENELGE
No: 21
Yargnn hzlandrlmas ile yargda etkinlik ve verimliliğin sağlanmas bakmndan
kanun yolu başvurusuna konu edilen dosyalarn mahkemeler tarafndan ilgili merciye
gönderilmesinde aşağdaki usul ve esaslar belirlenmiştir.
1- Dosyalarn yürürlükteki kanun ve yönetmeliklerin ilgili hükümleri gözetilerek
düzenlenmesi,
2- Ulusal Yarg Ağ Bilişim Sisteminde (UYAP) oluşturulan dosyalara, taraf ve vekil
bilgilerinin dikkatli bir şekilde girilmesi, dosyalardaki dilekçe, bilirkişi raporu, kroki, talimat
evrak gibi esasa etki edecek belgelerin mümkünse dijital ortamda alnarak, mümkün değilse
okunakl bir şekilde taranarak UYAP’a kaydedilmesi ve evrak bilgilerinin içeriğine uygun
olarak Sisteme işlendikten sonra tüm temyiz işlemlerinin UYAP üzerinden yaplmas,
3- Kanun yolu incelemesinin ve özellikle Avrupa İnsan Haklar Mahkemesine yaplan
başvurularn kabul edilebilirlik aşamasnn sağlkl bir şekilde değerlendirilebilmesi için;
taraflarn kanun yoluna başvuru dilekçeleri ile dosyaya sunduğu diğer dilekçe veya yaptğ
başvurularn denetime imkân sağlayacak biçimde veri girişi yaplarak UYAP’a kaydedilmesi;
ayrca, başvuru sahibine ücretsiz alnd belgesinin verilmesi,
4- Hukuk davalarnda, kanun yolu incelemesinin duruşmal olarak yaplabilmesi için
duruşma talep eden taraftan gerekli giderlerin alnmas,
5- Nüfus kayt tashihi davalarnda 11/2/1959 tarihli ve 7201 sayl Tebligat
Kanununun 43 üncü maddesi gereğince Cumhuriyet başsavclğnn görüldü şerhinin
bulunmas,
6- 19/3/1969 tarihli ve 1136 sayl Avukatlk Kanununun 27 nci maddesinin üçüncü
fkras ve 56 nc maddesinin birinci fkras ile 2/7/1964 tarihli ve 492 sayl Harçlar
Kanununun 1 sayl Yarg Harçlar Tarifesinin D/I-c maddeleri gereğince, avukatlar tarafndan
sunulan vekâletname ve/veya yetki belgesi asl ve suretlerine Türkiye Barolar Birliğince
bastrlan pulun yapştrlmamş ya da noksan yapştrlmş ve/veya vekâletname suretinin
aslna uygunluğu ilgili avukatn imzas ile onaylanmamş, onaylanmşsa da suret harc
yatrlmamş ya da noksan yatrlmşsa bu eksikliklerin tamamlattrlmas,
7- Dosyalarn ceza mahkemesince Yargtay Cumhuriyet Başsavclğna
gönderilmesinde Cumhuriyet başsavclğnn arac klnmas uygulamasndan vazgeçilerek
UYAP ortamnda doğrudan gönderilmesi; Cumhuriyet Başsavclklar İle Adlî Yarg İlk
Derece Mahkemeleri Kalem Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmeliğin 12 nci
maddesinde düzenlenen esas defterine kanun yolu işlemlerinin şerh düşülmesine ilişkin
294

hükmün UYAP tarafndan dosya gönderme işlemi yaplrken otomatik olarak yerine
getirildiğinin bilinmesi; ceza dosyalarnn Yargtay Cumhuriyet Başsavclğndan toplu olarak
mahalli Cumhuriyet başsavclklarna iade edilmesi hâlinde mahkemelerine dağtmnn
yaplmas,
8- Her bir dava dosyasnn ayr zarf içerisine konulmas, ayn zarf içine birden fazla
dava dosyasnn konulmamas, ayr zarf içinde olan dosyalarn toplu olarak
gönderilebileceğinin bilinmesi,
9- Dosya gönderme formunun usulüne uygun şekilde doldurularak dosyann dizi
pusulasna bağlanmas,
10- Kanun yoluna başvurulan hukuk dava dosyasnn görevli hukuk dairesine; ceza
dava dosyasnn ise görevli daire ve bölüm belirtilerek Yargtay Cumhuriyet Başsavclğna
gönderilmesi,
11- Dava dosyasnn Yargtay Cumhuriyet Başsavclğna tüm ekleri ile birlikte
gönderilip gönderilmediğinin (örneğin; birleştirilen, uyarlama yarglamasna konu olan, 466
sayl Kanun veya 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun 141 ve devam maddeleri
uyarnca açlan tazminat davalarnn konusunu oluşturan ceza dosyalar vs.), hükme dayanak
yaplan belge (örneğin; adli emanette kaytl bulunan sahtecilik suçuna konu çek, bono,
diploma, kira sözleşmesi, vs.) ve delillerin dosya arasnda bulunup bulunmadğnn
denetlenmesi, eksikse temyiz işlemi yaplmadan tamamlanmas,
12- 6217 sayl Yarg Hizmetlerinin Hzlandrlmas Amacyla Baz Kanunlarda
Değişiklik Yaplmasna Dair Kanunun yürürlüğe girdiği 14/4/2011 tarihinden sonra,
Cumhuriyet savclar hariç, ceza davalarnda yaplan temyiz başvurularnda, 492 sayl
Harçlar Kanununa göre, 40 TL temyiz harc yatrlmamş ve kararda da bu hususa ilişkin
hatrlatmada bulunulmamşsa mahkemesince, temyiz edene bu harcn, tebliğ tarihinden
itibaren bir hafta içinde yatrlmas, aksi takdirde temyiz başvurusunun reddedileceği ihtaratn
içeren meşruhatl bir tebligatn yaptrlmasnn sağlanmas,
13- Sank ve katlan ile katlma isteği karara bağlanmamş, reddedilmiş veya katlan
sfatn alabilecek surette suçtan zarar görmüş bulunup duruşmaya usulüne uygun olarak davet
edilmemiş olanlarn yokluklarnda verilen hükmün, bu kişilere hiç ya da usulüne uygun tebliğ
edilmediği anlaşlmşsa, temyiz etmeyenlere hükmün usulünce tebliği yaptrlp buna ilişkin
belgeler ile verilmesi hâlinde temyiz dilekçelerinin taranarak tüm bilgileriyle doğru biçimde
dosyaya eklenmesi,
14- 5271 sayl Kanunun 232 nci maddesinin altnc ve 34 üncü maddelerinin ikinci
fkralarna aykr şekilde, yüze karş ya da yoklukta verilen hükmün, temyiz etmeyenlere,
anlan Kanun maddeleri uyarnca, başvurulabilecek kanun yolu, merci, başvuru süresi,
şekilleri ve sürenin ne zaman işlemeye başlayacağ hususlar gösterilmek suretiyle, usulüne
uygun olarak tebliği yaptrlp buna ilişkin belgeler ile verilmesi hâlinde temyiz dilekçelerinin
taranarak tüm bilgileriyle doğru biçimde dosyaya eklenmesi,
15- Hükmün gerekçeli olarak tefhim edilmiş olmamas durumunda, temyiz süre tutum
dilekçesi verilmiş olup da gerekçeli kararn tebliği istenmiş ise tebliğ edilip edilmediğinin
takibi,
16- İcrann geri braklmas taleplerine ilişkin giderlerin alnarak yaz içeriğinde
belirtilmesi,
295

17- Elektronik imzal icrann geri braklmas kararn alan mahkemenin karar harcn
tahsil ettikten sonra icra dairesine UYAP üzerinden göndermesi ve ilgilisine verilen suretin
usulüne uygun olarak ilgili icra dairesi ya da mahkemesi tarafndan tasdik edilmesi,
18- Kanun yolu incelemesinden gelen elektronik imzal ilamn UYAP üzerinden
dosya evrak olarak sisteme aktarlmas ve gerekli işlemin yaplmas,
19- İdari yargda yürütmenin durdurulmas istemli başvurularda gerekli harç ve posta
giderlerinin eksiksiz alnmas
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli ve 266 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
296

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-129-2011 18/10/2011
Konu : Bölge idare, idare ve vergi mahkemelerinde
yaplan tebligat giderleri ve diğer masraflar
GENELGE
No: 22
6/1/1982 tarihli ve 2577 sayl İdarî Yarglama Usulü Kanununda bölge idare, idare ve
vergi mahkemelerinde yaplacak işlemler için her türlü tebligat giderlerinin para veya pul
olarak ilgilisinden alnmasn mümkün klan düzenlemelere yer verilmiş olmasna rağmen bu
masraflarn pul olarak alnmas hâlinde muhafazasnda ve kontrolünde birtakm zorluklar
ortaya çkmaktadr.
Ayrca, tebligat masraflarnn tahsilat makbuzu karşlğnda para olarak ilgilisinden
alnmas bu saknca ve zorluklar büyük ölçüde giderebilecek ve uygulama birliği
sağlayabilecektir.
Bilindiği üzere, 2577 sayl Kanunun “Dilekçelerin verileceği yerler” kenar başlkl 4
üncü maddesinde; “Dilekçeler ve savunmalar ile davalara ilişkin her türlü evrak, Danştay
veya ait olduğu mahkeme başkanlklarna veya bunlara gönderilmek üzere idare veya vergi
mahkemesi başkanlklarna, idare veya vergi mahkemesi bulunmayan yerlerde asliye hukuk
hakimliklerine veya yabanc memleketlerde Türk konsolosluklarna verilebilir.”
“Dilekçe üzerine uygulanacak işlem” kenar başlkl 6 nc maddesinin üçüncü
fkrasnda; “4 üncü maddede yazl diğer yerlere verilen dilekçeler, en geç üç gün içinde
Danştay veya ait olduğu mahkeme başkanlğna taahhütlü olarak gönderilir. Bu yerlerde
harç pullar bulunmadğ takdirde bunlara karşlk alnan paralarn miktar ve alnd
kağdnn tarih ve says dilekçelere yazlr.”
“Temyizen verilen karar üzerine yaplacak işlem” kenar başlkl 50 nci maddesinde;
“Temyiz incelemesi sonucunda verilen karar, dosyayla birlikte karar veren mahkeme veya
Danştay dairesine gönderilir. Bu karar, dosyann mahkeme veya Danştay dairesine geldiği
tarihten itibaren yedi gün içinde taraflara tebliğ edilir.”
“Tebliğ işleri ve ücretler” kenar başlkl 60 nc maddesinde; “Danştay ile bölge
idare, idare ve vergi mahkemelerine ait her türlü tebliğ işleri, Tebligat Kanunu hükümlerine
göre yaplr. Bu suretle yaplacak tebliğlere ait ücretler ilgililer tarafndan peşin olarak
ödenir.”
hükümleri yer almaktadr.
Benzer şekilde Bölge İdare Mahkemeleri, İdare Mahkemeleri ve Vergi
Mahkemelerinin İdari İşleri ile Kalem Hizmetlerinin Yürütülmesi Usul ve Esaslarna İlişkin
Yönetmeliğin 17, 57 ve 61 inci maddelerinde de konuya ilişkin ayrntl düzenlemelere yer
verilmiştir.
297

Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-129-2011
Bu itibarla;
1- Keşif gideri, bilirkişi ücreti, hâkim ve zabt kâtibi yol tazminat, dosyalarn kanun
yolu incelemesine gönderilmesi için gerekli masraflar ile tebligat giderlerinin para olarak
tahsilat makbuzu karşlğnda ilgilisinden alnmas; mevzuatn pul kullanmna imkân tandğ
dikkate alnarak pulla müracaatta bulunan kişilerin geri çevrilmemesi; söz konusu bu
işlemlerin bölge idare, idare ve vergi mahkemelerinin bulunmadğ yerlerde bu mahkemelere
gönderilmek üzere asliye hukuk hâkimliklerine verilen dilekçeler üzerine yaplmas
durumunda, tahsil edilen parann Posta ve Telgraf Teşkilât Genel Müdürlüğü (PTT) şubeleri
vastasyla ilgili mahkemesine havale edilmesi,
2- Ulusal Yarg Ağ Bilişim Sisteminden (UYAP) alnacak çktlar üzerinden gerekli
kontrol ve denetimlerin en az üç ayda bir olmak üzere sk sk yaplarak UYAP sisteminde yer
alan tahsilat ve reddiyat bilgileri ile dosya içinde ve dosya gömleği üzerinde bulunan
bilgilerin ayn olmasnn sağlanmas; bu amaçla, posta avansndan yaplan tüm reddiyatlarn
dosya gömleğine işlenmesi ve yaplan tüm tahsilatlara ilişkin belgelerin UYAP sisteminden
çkt alnarak dosyaya konulmasnn temini
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli 265 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
298

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-124-2011 18/10/2011
Konu : Başka yer mahkemesine verilen dilekçelerin
gönderilmesinde dikkat edilecek hususlar
GENELGE
No: 23
Başka yerde bulunan mahkemeye gönderilmek üzere verilen istinaf veya temyiz
dilekçeleri ile diğer dilekçelerin havale edilmesini müteakiben herhangi bir hak kaybna ve
yaknmalara meydan verilmemesi bakmndan zamannda ilgili mahkemeye gönderilmesi
adalete olan güvenin sağlanmas adna büyük önem taşmaktadr.
Öte yandan, istinaf veya temyiz süresi içinde başka yer mahkemesine verilen ancak bu
mahkemece dilekçelerin asl mahkemesine zamannda gönderilmemesi sebebiyle kanun yolu
süresinin geçmesinden dolay kararn kesinleştirilmesi veya infaza verilmesi hâlinde birtakm
hukuki sakncalar ile telafisi güç ve imkânsz zararlar meydana gelebilecektir.
Bu itibarla;
1- Kanun yoluna başvurulmasna dair dilekçelerin verilmesinde 4/12/2004 tarihli ve
5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun 273 ve 291, 12/1/2011 tarihli ve 6100 sayl Hukuk
Muhakemeleri Kanununun 343 ve 365 ile 6/1/1982 tarihli ve 2577 sayl İdari Yarglama
Usulü Kanununun 4 ve 6 nc maddelerinde düzenlenen usul ve esaslara riayet edilmesi,
2- Başka yer ceza ya da hukuk mahkemesine veya bölge adliye mahkemesine, idare,
vergi ya da bölge idare mahkemesine, Askerî Yüksek İdare Mahkemesine gönderilmek üzere
verilen istinaf veya temyiz dilekçeleri ile diğer dilekçelerin, evrakn süreye tabi olabileceği de
gözetilerek işlemlerin yukarda belirtilen kanun hükümleri ile kalem mevzuat doğrultusunda
UYAP üzerinden yerine getirilmesi, taranmş suret ve eklerinin birlikte ilgili merciye
gönderilmesinin sağlanmas ve bu amaçla düzenli olarak kalem denetiminin de yaplarak
gerekli önlemlerin alnmas,
3- Bu nitelikteki dilekçe veya belgenin konusu ile alndğ tarih ve sayy gösteren
“Alındı Belgesi”nin ücretsiz olarak ilgilisine verilmesi
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli 264 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
299

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-122-2011 18/10/2011
Konu : Havale işlemleri
GENELGE
No: 24
Bilindiği üzere, mevzuatmzda 6/1/1982 tarihli ve 2577 sayl İdari Yarglama Usulü
Kanunu, 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanunu, 12/1/2011 tarihli ve
6100 sayl Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile kalem hizmetlerini düzenleyen yönetmeliklerin
çeşitli maddelerinde; dilekçelerin verileceği yerler, havalesi, kayd, ilk incelemesi; havale
yetkisi bulunanlar ve havale üzerine uygulanacak işlemler ile dosyaya belge konulmas gibi
kimi usul kurallar bulunmaktadr.
Dosyaya sunulan her türlü dilekçe ve belge ile özellikle kanun yoluna başvuru
dilekçelerinin havalesinde, belirlenen usul kurallarna uyulmas hâlinde; yasal sürelerin
kolayca ve doğru bir şekilde tespit edilmesi, yarglamann daha ksa sürede sonuçlandrlmas
ile kalem işlerinin düzen ve denetim altnda tutulmas sağlanarak bu konuda ortaya
çkabilecek çeşitli mağduriyetler de önlenebilecektir.
Bu itibarla;
Masraf, zaman ve hak kaybna sebep olunmamas, yasal sürelerin tespiti yönünden
oluşabilecek tereddütlerin önlenmesi bakmndan;
1- Havale için ibraz edilen dilekçe veya belgenin konusu ile alndğ tarih ve sayy
gösteren “Alındı Belgesi”nin ücretsiz olarak ilgilisine verilmesi,
2- Ulusal Yarg Ağ Bilişim Sisteminin (UYAP) tüm ülke çapnda tam olarak 1/9/2008
tarihinden itibaren kullanlmaya başlanmasyla birlikte kalem hizmetlerinin yaplmasnda
kullanlan defter ve kartonlar ile diğer işlemlerin, UYAP ortamnda oluşturulmas ve
yaplmas esas benimsendiğinden; dilekçe veya belgelerin mümkünse dijital ortamda
alnarak, mümkün değilse okunakl bir şekilde taranarak zamannda, doğru ve eksiksiz
biçimde UYAP’a kaydedilmesi, bu kaydn tarihinin havale tarihi olarak kabul edilmesi; bu
hizmetlerin hzl, verimli ve düzenli bir şekilde yaplp yaplmadğnn takip edilerek
denetiminin sağlanmas,
3- Mahkeme başkan, hâkim, Cumhuriyet savcs, yaz işleri müdürü veya mevzuatta
havale yetkisi verilenler tarafndan fiziki ortamda istisnai olarak havale işlemi yaplmasnn
zorunlu olduğu durumlarda, dilekçe veya belgenin üzerine havale yazsnn ve havale tarihinin
okunakl ve anlaşlr bir şekilde yazlarak imzalanmas, dilekçelerin mümkün olduğu ilk
frsatta UYAP’a kaydedilmesi, kayt tarihinin dilekçe üzerinde ayrca belirtilmesi ile diğer
usul işlemlerine riayet edilmesi
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli ve 251 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
300

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-188-2011 18/10/2011
Konu : Mahkeme kalemleri ile icra ve
iflas dairelerinin denetimi
GENELGE
No: 25
Bilindiği üzere, mahkeme kalemleri ile icra ve iflas daireleri hizmetleri; mahkeme
başkan veya hâkim denetimi altnda, ilgili müdürün yönetiminde kalemde görevlendirilen
zabt kâtipleri ve diğer görevliler tarafndan yürütülmektedir.
Öte yandan, kalem hizmetlerinin düzenli bir şekilde yerine getirilebilmesini sağlamak
amacyla çeşitli yönetmelikler çkarlmştr. Bu yönetmeliklerde kalem personelinin hangi
usul ve esaslar dairesinde görev yapacağ belirlenmiş, izlenecek kurallar gösterilmiştir.
Diğer taraftan, günün teknolojik gelişmeleri karşsnda söz konusu bu hizmetlerin
hzl, verimli, düzenli ve istenilen her türlü veriyi değişik açlardan almaya imkân sağlayacak
biçimde yaplmas ile bu hususlarn özenle takip edilerek denetimin sağlanmas büyük önem
taşmaktadr.
Bu doğrultuda, Ulusal Yarg Ağ Bilişim Sisteminin (UYAP) tüm ülke çapnda tam
olarak 1/9/2008 tarihinden itibaren kullanlmaya başlanmasyla birlikte kalem hizmetlerinin
yaplmasnda kullanlan defter ve kartonlar ile diğer işlemlerin, UYAP ortamnda
oluşturulmas ve yaplmas esas benimsenmiştir.
Ayrca, 9/6/1932 tarihli ve 2004 sayl İcra ve İflas Kanununun “Gözetim ve denetim”
kenar başlkl 13 üncü maddesinin birinci fkrasnda, icra ve iflas dairelerinin Kanunun 4 üncü
maddesindeki esaslara göre icra mahkemesi hâkiminin daimî gözetimi ve denetimi altnda
bulunacağ; Kanunun 4 üncü maddesinde, icra mahkemesi hâkimlerinin icra ve iflas
dairelerinin muamelelerine yönelik şikâyetleri ve itirazlar inceleyecekleri, bu dairelerin
gözetim ve denetimlerini yaparak idari işlerine bakacaklar hüküm altna alnmştr.
11/4/2005 tarihli ve 25783 sayl Resmî Gazete’de yaymlanan İcra İflas Kanunu
Yönetmeliğinin 102 nci maddesinde de, icra mahkemesinde görev yapan hâkimlerin icra ve
iflas dairelerini denetleyecekleri, ayrca bu dairelerin Cumhuriyet savclarnca ylda en az bir
kez teftiş olunacağ ile Cumhuriyet savclar ve görevlendirilecek adalet müfettişlerince
sürekli olarak denetim ve teftişe tabi tutulacaklar hususlar düzenlenmiştir. Bununla birlikte,
anlan Yönetmeliğin kasa ve banka hesaplarnn denetlenmesini düzenleyen 104 ve 105 inci
maddelerinde ilgili hâkime yer verilmeyerek, bu hususlar Cumhuriyet savclarnn görevleri
arasnda saylmş, teftişte göz önünde bulundurulacak ilkeler belirlenmiştir.
301

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-188-2011
Bu itibarla;
Mahkeme kalemleri ile icra ve iflas daireleri hizmetlerinin, etkili, verimli ve süratli
olarak yerine getirilebilmesi ve hizmetin kanun, tüzük, yönetmelik ve genelgelere uygun
olarak yürütülmesinin sağlanabilmesi için;
1- Mahkeme başkan veya hâkimi tarafndan en az üç ayda bir defa olmak üzere
düzenli aralklarla denetim yaplmas, kuşku duyulduğunda bu denetimlerin derhâl
gerçekleştirilmesi,
2- İşlemlerin yerinde, zamannda, doğru, eksiksiz bir biçimde ve UYAP üzerinden
yürütülüp yürütülmediğinin yaplacak olan denetimlerde dikkate alnmas,
3- İlgili mevzuata aykr olarak yaplan işlemlerin tespiti hâlinde gereğinin yaplmas
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli 269 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
302

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-117-2011 18/10/2011
Konu : Fikrî ve snai hak ihlallerine ilişkin suçlarda
Cumhuriyet savclarnn uzmanlaşmas ve
bu alanda Devletin vergi kaybnn önlenmesi
GENELGE
No: 26
Fikrî ürün üzerindeki haklarn korunmas temeline dayanan fikrî ve snai haklar hukuku
(patent, marka, tasarm, coğrafi işaret, yeni bitki çeşidi, entegre devre topoğrafyas, veri taban
üzerindeki haklar, eser sahibinin haklar, bağlantl haklar vb.) fikrî ve snai hak sahibinin
belirlenmesini, yetkilerini, bu haklarn korunmasn ve bunlarn çeşitli hukuki işlemlere konu
olmasn düzenlemektedir.
Fikrî ve snai haklar, insann fikrî çalşmalaryla ortaya koyduğu ürünler üzerindeki çeşitli
hak ve menfaatlerin korunmas suretiyle fikrî emek ve çalşmalarn teşvik edilmesi felsefesine
dayanmakta olup bu sayede kültür, sanat ve teknoloji alannda gelişme sağlandğ gibi üretim ve
piyasadaki rekabetin arttrlmasnda, kültürel yaşamn geliştirilmesinde ve teknolojinin
yaygnlaştrlmasnda da sözü edilen haklar önemli bir rol oynamaktadr.
Fikrî ürün üzerindeki haklarn korunmasnn temelinde bunlarn insann en doğal hakk
olmas gerçeği yatmaktadr.
Nitekim, 1948 tarihli İnsan Haklar Evrensel Beyannamesinin 27 nci maddesinin birinci
fkrasnda; "Herkes toplumun kültürel faaliyetlerine katlmak, güzel sanatlardan haz almak, bilim
alanndaki ilerleyişe katlmak ve bunlardan yararlanmak hakkna sahiptir."
İkinci fkrasnda ise; "Herkes, vücuda getirdiği her türlü bilim, edebiyat ve sanat
eserlerinden doğan manevi ve parayla ölçülebilir menfaatlerinin korunmasn isteme hakkna
sahiptir."
ifadelerine yer verilerek kim tarafndan meydana getirilmiş olursa olsun, fikrî ürün sahibinin
haklar gibi, bireylerin bu ürünlerden yararlanma haklar ile fikrî ürün üzerindeki manevi ve mali
haklarn kişinin en temel insan haklar arasnda olduğu vurgulanmştr.
Son yllarda fikrî ve snai haklarn dünya ticaretindeki rolünün artmas nedeniyle bu
haklarn korunmasna uluslararas bir standart getirilmesi amacyla, 15 Nisan 1994 tarihinde Dünya
Ticaret Örgütünü Kuran Anlaşmann eki olarak Ticaretle Bağlantl Fikrî Mülkiyet Haklar
Anlaşmas (Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights- TRIPS) kabul edilmiştir.
Fikrî ve snai haklarn uluslararas alanda minimum seviyede korunmasn amaçlayan TRIPS
Anlaşmasn ülkemiz, 31/12/1994 tarihinden geçerli olmak üzere onaylamştr.
303

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-117-2011
Öte yandan, Avrupa Birliği (AB) tam üyeliğine aday olan ülkemiz, Gümrük Birliğine
ilişkin I/95 sayl Ortaklk Konseyi Karar ile mevzuatmz fikrî ve snai haklarla ilgili AB
mevzuatna uyumlaştrma taahhüdü altna girmiştir.
Ayrca, 1938’den beri Brüksel Metnine taraf olduğumuz 1886 tarihli Edebiyat ve Sanat
Eserlerinin Korunmasna İlişkin Bern Sözleşmesinin 1979 tarihli Paris Metni; İcrac Sanatçlar,
Fonogram Yapmclar ve Yayn Kuruluşlar Hakknda 1961 Tarihli Roma Sözleşmesi; 1996 tarihli
Dünya Fikrî Mülkiyet Teşkilat (WIPO) Telif Haklar Sözleşmesi ve WIPO İcralar ve Fonogramlar
Sözleşmesi; 1925’den beri Londra Metnine taraf olduğumuz 1883 tarihli Snai Mülkiyetin
Korunmasna Dair Paris Sözleşmesinin 1 Şubat 1995 tarihli Stokholm Metninin 1-12. Maddeleri;
1970 tarihli Patent İşbirliği Antlaşmas; 1973 tarihli Avrupa Patent Sözleşmesi; 1996 tarihli Madrid
Anlaşmasna İlişkin Protokol; 1925 tarihli Tasarmlarn Uluslararas Tesciline İlişkin Lahey
Anlaşmasnn Cenevre Metni; 1971 tarihli Patentlerin Uluslararas Snflandrlmasna İlişkin
Strazburg Anlaşmas; 1957 tarihli Marka Tescilinde Eşyalarn ve Hizmetlerin Uluslararas
Snflandrlmasna İlişkin Nice Anlaşmas; 1968 tarihli Tasarmlarn Snflandrlmasna İlişkin
Locarno Anlaşmas; 1994 tarihli Marka Kanunu Anlaşmas ile 1961 tarihli Yeni Bitki Çeşitlerinin
Korunmas Hakknda Uluslararas Sözleşmeye ülkemiz taraf olmuştur.
Fikrî haklar alannda hukukumuzdaki en temel düzenleme, 5846 sayl Fikir ve Sanat
Eserleri Kanunu olup, anlan Kanunda yukarda sözü edilen uluslararas yükümlülüklerimizin bir
gereği olarak 7/6/1995 tarihli ve 4110 sayl Kanun, 21/2/2001 tarihli ve 4630 sayl Kanun,
3/3/2004 tarihli ve 5101 sayl Kanun ve 23/1/2008 tarihli ve 5728 sayl Kanun ile çeşitli
değişiklikler yaplmştr.
Snai haklar alannda ise; 24/6/1995 tarihli ve 551 sayl Patent Haklarnn Korunmas
Hakknda Kanun Hükmünde Kararname (KHK), 24/6/1995 tarihli ve 554 sayl Endüstriyel
Tasarmlarn Korunmas Hakknda KHK, 24/6/1995 tarihli ve 555 sayl Coğrafi İşaretlerin
Korunmas Hakknda KHK, 24/6/1995 tarihli ve 556 sayl Markalarn Korunmas Hakknda KHK,
bu KHK'lere ceza hükümlerinin eklenmesi hakknda 7/11/1995 tarihli ve 4128 sayl Kanun,
8/1/2004 tarihli ve 5042 sayl Yeni Bitki Çeşitlerine Ait Islahç Haklarnn Korunmasna İlişkin
Kanun, 22/4/2004 tarihli ve 5147 sayl Entegre Devre Topografyalarnn Korunmas Hakknda
Kanunla düzenlemeler yaplmştr.
Böylece, hem TRIPS Anlaşmas ve I/95 sayl Ortaklk Konseyi Kararnn gerekleri yerine
getirilmiş hem de etkin ve çağdaş bir fikrî ve snai haklar sistemi kurmak için yasal alt yap
oluşturulmuştur.
Diğer taraftan, günümüzde suç ekonomisinde önemli bir yer tuttuğu görülen fikrî ve snai
hak ihlallerinin, insan hayat ve sağlğn etkileyen ürünlerin de dâhil olduğu pek çok pazarda söz
konusu olabildiği, hukuka aykr olarak işleyen böylesine bir pazarda Devletin çok büyük vergi
kayplarnn ortaya çktğ, sözü edilen ihlaller nedeniyle ülke ekonomisinin olumsuz etkilendiği ve
suçla mücadelede daha etkili önlemlerin alnmas gerektiği bilinmektedir.
Devletin vergi kaybnn önlenmesi amacyla düzenlenen 4/1/1961 tarihli ve 213 sayl
Vergi Usul Kanununun “Vergi ehliyeti” kenar başlkl 9 uncu maddesinin ikinci fkrasnda yer
alan; "Vergiyi doğuran olayn kanunlarla yasak edilmiş bulunmas, mükellefiyeti ve vergi
sorumluluğunu kaldrmaz." şeklindeki hükümden, fikrî ve snai hak ihlaline konu eylemlerin
304

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-117-2011
kanunlarla yasaklanmş olmasnn, ihlali gerçekleştiren faillerin vergi yükümlülüklerini ortadan
kaldrmayacağ anlaşlmaktadr.
Özellikle, son yllarda teknoloji alanndaki gelişmeler, İnternet ortamnda iletime konu olan
şiir, müzik, resim, film gibi fikrî hak konusu eserlerden; genler, hücreler gibi doğal ortamlarndan
izole edilmiş materyallerle yaplan buluşlar; içinde karmaşk bilgisayar programlar veya entegre
devre topografyalarn barndran cihazlara kadar teknoloji ile çok yakndan ilgili olan fikrî ve snai
haklar hukukunu etkilemektedir.
Bu etkileşimin doğal sonucu olarak hukukun bu alan, hak kayplarna sebebiyet
verilmemesi, soruşturmalarn tam ve etkili yaplabilmesi bakmndan uzmanlaşmann önemli ve
zorunlu olduğu bir hukuk dal hâline gelmiştir.
Fikrî ve snai haklar hukukunun gerektirdiği uzmanlaşma ihtiyac dikkate alnarak ülkemizde
ilk defa 2001 ylnda fikrî ve snai haklar hukuk ve ceza mahkemeleri kurulmuştur. İlk derece
mahkemelerinde sağlanan uzmanlaşmann, bu haklarn ihlali ile ilgili soruşturmalar yürüten
Cumhuriyet başsavclklarnda da sağlanmas önem arz etmektedir.
Bu itibarla;
1- Cumhuriyet başsavclarnca, fikrî ve snai hak ihlalleri ile ilgili soruşturmalarn etkin ve
hzl şekilde gerçekleştirilmesi için bu alanda soruşturmalar yürüten Cumhuriyet savclarnn
uzmanlaşmasnn sağlanmas amacyla;
a) Fikrî ve snai hak ihlalleriyle ilgili bir yllk toplam soruşturma says 500’den fazla olan
yerlerde, fikrî ve snai haklarla ilgili soruşturmalar yürütmekle görevli bir “fikrî ve snai haklar
bürosu” oluşturulmas,
b) Ayr bir büro oluşturulmasn gerektirecek kadar iş yoğunluğu olmamas hâlinde, fikrî ve
snai haklarla ilgili soruşturmalarn mevcut bürolardan birine veya belirli Cumhuriyet savclarna
verilmesi,
c) Cumhuriyet başsavclklarnn çocuk bürolarnda görevli Cumhuriyet savclarnn birden
fazla olmas hâlinde, çocuklarn işlediği fikrî ve snai haklarla ilgili suçlara bakmakla bir veya bu
konudaki soruşturma evraknn yoğunluğuna göre daha fazla sayda Cumhuriyet savcsnn
görevlendirilmesi,
2- Fikrî ve snai hak ceza davalarna bakan mahkemelerce verilen ve kesinleşen kararlarn
birer örneğinin, vergi dairesi başkanlklarna, o yerde vergi dairesi başkanlğ bulunmamas hâlinde
ise defterdarlklarn gelir müdürlüklerine iletilmesi,
3- Devletin vergi kayplarnn önlenmesi ile fikrî ve snai haklarn etkin bir biçimde
korunmasnn sağlanmas bakmndan konuyla ilgili mücadele eden farkl kurum ve kuruluşlarla
koordinasyon sağlanmak suretiyle fikrî ve snai hak ihlalleri ile etkili bir şekilde mücadele edilmesi,
hak ihlallerinin tespiti hâlinde, durumdan hak sahibinin de haberdar edilmesi
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun 30/9/2011
tarihli ve 267 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
305

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-126-2011 18/10/2011
Konu : Resmî ilanlar
GENELGE
No: 27
Bilindiği üzere, resmî ilanlarn yaplmasnda izlenecek usul ve esaslar 2/1/1961 tarihli
ve 195 sayl Basn İlan Kurumu Teşkiline Dair Kanunda belirlenmiştir.
Anlan Kanunun 2 nci maddesinin birinci bendinde, resmî ilanlarn mevkutelerde
yaymlanmasna arac olmak Basn İlan Kurumunun görevleri arasnda saylmştr.
29 uncu maddesinin (a) bendinde ise; kanun, tüzük ve yönetmeliklerle yaynlanmas
mecburi olan ve reklam mahiyetini taşmayan ilanlar resmî ilan olarak kabul edilmiş olup, ilan
edilmesi zorunlu klnan hususlar ise çeşitli kanunlarda düzenlenmiş bulunmaktadr.
Kanunun “Resmî ilânlarn yaynlanmas” kenar başlkl 31 inci maddesinde; “Resmî
ilânlar, Basn-İlan Kurumunun şubesi bulunan yerlerin belediye hudutlar içinde bu şubeler
araclğ ile yaynlatlr.
Kurumun şubesi bulunmayan yerlerde, resmî ilânlarn yaynlanmasna valilikler arac
olurlar.
Mevkuteler aldklar resmî ilânlar zamannda yaynlarlar. Hakl bir sebep olmadkça
bu ilânlar almaktan imtina edemezler.
6762 sayl Türk Ticaret Kanununun 37 nci maddesi hükmü sakldr.”
hükümleri yer almaktadr.
Bu itibarla;
Yarglamann daha ksa sürede sonuçlandrlmas ve kaynaklarn daha etkin, verimli
ve ekonomik şekilde kullanlmas bakmndan;
1- Kanunlarda özel olarak belirtilen istisnalar hariç olmak üzere mevzuatla
yaymlanmas zorunlu klnan resmî ilanlarn, 195 sayl Kanun ve ilgili diğer mevzuat
hükümleri doğrultusunda Basn İlan Kurumunun şubesi bulunan İstanbul, Ankara, İzmir,
Adana, Afyonkarahisar, Bursa, Denizli, Konya, Manisa, Gaziantep, Kayseri, Antalya,
Balkesir, Batman, Eskişehir, Kocaeli, Sakarya, Mersin, Samsun, Trabzon, Van, Erzurum,
Zonguldak ve Diyarbakr illeri Büyükşehir veya Merkez Belediyesi snrlar içerisinde
Kurumun bu şube müdürlükleri; anlan yerler dşndaki yerlerde ise valilikler araclğyla
resmî ilanlar yaymlama hakkn haiz gazetelerde yaymlatlmas,
2- Valiliklerin görev alanndaki merciler tarafndan, yaygn süreli yaynlarda neşrine
karar verilen resmî ilanlarn, bahsi geçen türde gazete bulunmamas hâlinde, doğrudan Basn
İlan Kurumu araclğyla yaymlatlmas,
3- İlan metnini içeren gazete nüshas ile birlikte Basn İlan Kurumu araclğyla
yaplan ilanlarda Kurumun resmî makbuz veya faturasnn, valilikler araclğyla yaptrlan
ilanlarda da valilikçe onaylanmş makbuz veya faturann kontrole imkân verecek şekilde
işlem dosyalarnda saklanmas
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli 271 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
306

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-161-2011 18/10/2011
Konu : Ad, soyad ve yaş düzeltilmesine
ilişkin talepler
GENELGE
No: 28
Haklarnda tutuklama karar ya da yakalama emri bulunan şüpheli veya sanklarla,
hükümlü ya da herhangi bir şekilde aranan kişilerin; söz konusu bu emir ve kararlar etkisiz
klmak veya haklarndaki mahkûmiyetlerle ilgili bilgi ve tespitleri bertaraf etmek amacyla ad
ve soyadlarn veya her ikisini de değiştirme girişiminde bulunarak pasaport almak suretiyle
ülkemize giriş-çkş yapmak istedikleri ya da bu şekilde kaçma yoluna teşebbüs ettikleri
bilinmektedir.
Ayrca, çocuğun cinsel istismar suçunun sanklarn cezadan kurtarmak maksadyla bu
suçun mağdurlarnn yaşlarnn büyütülmesi için hukuk mahkemesine dava açlabilmektedir.
Bilindiği üzere, 22/11/2001 tarihli ve 4721 sayl Medeni Kanununun 39 uncu
maddesinde; “Mahkeme karar olmadkça, kişisel durum sicilinin hiçbir kaydnda düzeltme
yaplamaz.”
25/4/2006 tarihli ve 5490 sayl Nüfus Hizmetleri Kanununun “Kayt düzeltilmesi”
kenar başlkl 35 inci maddesinde; “(1) Kesinleşmiş mahkeme hükmü olmadkça nüfus
kütüklerinin hiçbir kayd düzeltilemez ve kaytlarn anlamn ve taşdğ bilgileri değiştirecek
şerhler konulamaz. Ancak olaylarn aile kütüklerine tescili esnasnda yaplan maddî hatalar
nüfus müdürlüğünce dayanak belgesine uygun olarak düzeltilir.
(2) Aile kütüklerindeki din bilgisine ilişkin talepler, kişinin yazl beyanna uygun
olarak tescil edilir, değiştirilir, boş braklr veya silinir.”
“Nüfus davalar” kenar başlkl 36 nc maddesinde; “(1) Mahkeme karar ile yaplan
kayt düzeltmelerinde aşağdaki usûllere uyulur:
a) Nüfus kaytlarna ilişkin düzeltme davalar, düzeltmeyi isteyen şahslar ile ilgili
resmî dairenin göstereceği lüzum üzerine Cumhuriyet savclar tarafndan yerleşim yeri
adresinin bulunduğu yerdeki görevli asliye hukuk mahkemesinde açlr. Kayt düzeltme
davalar nüfus müdürü veya görevlendireceği nüfus memuru huzuru ile görülür ve karara
bağlanr.
b) Ayn konuya ilişkin olarak nüfus kaydnn düzeltilmesi davas ancak bir kere
açlabilir. Ad değişikliği halinde, nüfus müdürlüğü bu kişinin çocuklarnn baba veya ana
adna ilişkin kayd, soyad değişikliğinde ise eş ve ergin olmayan çocuklarn soyadn da
düzeltir.
c) Tespit davalar, kaydn iptali veya düzeltilmesi için açlacak davalara karine teşkil
eder.
(2) Kişilerin başkasna ait kayd kullandklarna ilişkin başvurular Bakanlkça
incelenip sonuçlandrlr.”
307

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-161-2011
“Nüfus müdürlüklerinin yetkisi” kenar başlkl 37 nci maddesinin ikinci fkrasnda;
“Genel Müdürlük ve nüfus müdürlükleri kanunî harç ve her türlü mahkeme masraflarndan
muaftr.”
“Mahkeme yaz işleri müdürlerinin görevleri” kenar başlkl 55 inci maddesinde; “(1)
Mahkeme yaz işleri müdürleri, aile kütükleri üzerinde tescil yaplmasn gerektirecek bütün
karar ve işlemleri, kesinleşme veya düzenleme tarihinden itibaren on gün içerisinde o yerin
nüfus müdürlüğüne bildirmekle görevlidirler.”
4/12/2004 tarihli ve 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun “Ceza mahkemelerinin
ek yetkisi” kenar başlkl 218 inci maddesinde; “(1) Yüklenen suçun ispat, ceza
mahkemelerinden başka bir mahkemenin görev alanna giren bir sorunun çözümüne bağl ise;
ceza mahkemesi bu sorunla ilgili olarak da bu Kanun hükümlerine göre karar verebilir.
Ancak, bu sorunla ilgili olarak görevli mahkemede dava açlmas veya açlmş davann
sonuçlanmas ile ilgili olarak bekletici sorun karar verebilir.
(2) Kovuşturma evresinde mağdur veya sanğn yaşnn ceza hükümleri bakmndan
tespitiyle ilgili bir sorunla karşlaşlmas halinde; mahkeme, ilgili kanunda belirlenen usule
göre bu sorunu çözerek hükmünü verir.”
hükümleri yer almaktadr.
Bu itibarla;
1-Yaş düzeltme, ad veya soyadlarn ya da her ikisini değiştirmek amacyla
mahkemelere başvuranlarn, aranan kişiler arasnda olup olmadğnn tespiti için Ulusal Yarg
Ağ Bilişim Sistemine (UYAP) işlenen “suçun işlendiği yer”, “nüfusa kaytl olunan yer” ve
“ikamet edilen yer” kriterlerine göre takibi sistem üzerinden arananlar raporu alnmak
suretiyle denetimi yaplabilen gyabi tutuklama kararlar ile yakalama emirlerinin UYAP
kullanlarak sorgulama yaplabileceği; verilerin bazlarnn sistemde olmamas ihtimaline
binaen ilgili adli kolluk makamlar vastasyla İçişleri Bakanlğ Kaçakçlk İstihbarat Harekât
ve Bilgi Toplama Daire Başkanlğ (KİHBİ) Bilgi Sisteminden de yararlanlabileceğinin
bilinmesi; bu bilgiler toplandktan ve adli sicil kayd incelendikten sonra değerlendirmelerin
buna göre yaplarak, bu yolla soruşturma, kovuşturma veya hakkndaki cezann infazndan
kurtulmak isteyenlere frsat verilmemesi,
2- Nüfus kayd düzeltilmesi istenen kişinin KİHBİ kayd veya adli sicil kaydnn
bulunmas hâlinde, verilecek kararn kesinleşmiş bir suretinin ilgisine göre İçişleri Bakanlğ
Kaçakçlk İstihbarat Harekât ve Bilgi Toplama Daire Başkanlğ veya Adalet Bakanlğ Adli
Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğüne gönderilmesi,
3- 5490 sayl Kanunun 37 nci maddesinin ikinci fkrasnda yer alan hüküm
gözetilerek İçişleri Bakanlğ Nüfus ve Vatandaşlk İşleri Genel Müdürlüğü ile nüfus
müdürlüklerinin harç ve her türlü mahkeme masraflarndan muaf olduğunun göz önünde
bulundurulmas
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli ve 262 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
308

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-118-2011 18/10/2011
Konu : İş cetvelleri, sicil fişleri ve başar
bildirim formlar
GENELGE
No: 29
Adli yargda görev yapan hâkim ve Cumhuriyet savclar ile idari yarg hâkimlerinin
yükselme incelemelerine esas olan iş cetvelleri ile sicil fişleri ve başar bildirim formlarnn
düzenlenmesinde aşağdaki usul ve esaslar belirlenmiştir.
1- İş cetvelinin “dönem içinde çalştğ süre” sütunu Genel Sekreterliğimizce
düzenlenirken hâkimler için Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulunun yetkilendirme ve yetki
değişikliklerine ilişkin karar tarihleri esas alnmakta olup, bu sütunun mahallinde
doldurulmasnda kararlarn ilgili hâkime tebliğ tarihinin esas alnmas; Cumhuriyet
savclarnn iş cetvellerinin ise gönderilen cetvellerdeki tarih aralğ dikkate alnmak suretiyle
düzenlenmesi,
2- Yükselme dönemine devreden ve bozularak gelen dosya says ile dönem içinde
gelen dosya saysnn toplanarak baklan toplam iş miktar, o dönemde sonuçlandrlp karara
bağlanmş dosya saysnn ise çkan iş miktar olarak yazlmas; dönem içinde baklan ve
çkarlan iş miktarlarna talimatlar, değişik ve müteferrik işlerin dâhil edilmemesi, bu türden
çkarlan işlerin gerekirse izahat bölümünde gösterilmesi,
3- Müstakil icra mahkemesi bulunmayan yerlerde; icra hukuk ve icra ceza davalarna
bakan asliye hukuk hâkimlerinin iş cetvellerinde, icra ceza ve icra hukuk işlerinin asliye
hukuk mahkemesinin toplam ve çkan işinin içinde gösterilmemesi, iş cetvelinde boş braklan
sralara bu mahkemelerin isimleri yazlarak söz konusu işlerin bu sralarda ayr ayr
gösterilmesi,
4- Kadastro mahkemesine bakan hâkimlerin iş cetvelleri doldurulurken, devren gelen
işlerden çkarlan işler ile dönem içinde gelen işlerden çkarlan işlerin ayr satrlarda
gösterilmesi,
5- Müstemir yetkili hâkimin izinli, raporlu veya geçici yetki ile başka mahalde görevli
olduğu dönemlerde, diğer hâkimlerin genel yetkilerine istinaden çkardklar işlerin müstemir
yetkili hâkimin baktğ toplam iş miktarndan düşülmesi, baklan iş miktarndan bu sebeple
düşülen iş says ve hangi hâkimler tarafndan çkarldğnn hem müstemir yetkili hâkimin
hem de yokluğunda yerine geçici olarak bakan hâkimin iş cetvelinin izahat ksmnda
belirtilmesi,
6- Yakalama emri ve gyabi tevkif müzekkeresi çkartlan dosyalarn baklan iş
miktarna dâhil edilmesi, ancak bu emir ya da müzekkerenin çkartldğ tarihten itibaren bir
yl geçmiş bulunan dosya saysnn iş cetvelinin izahat ksmna ayrca yazlmas,
309

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-118-2011
7- İş cetveli istenilen Cumhuriyet savclarnn, iş bölümüne göre diğer savclarn
baktklar işlerden onlarn yokluğunda çkardklar işlerin, hem baktklar hem de çkardklar
iş miktarna ilave edilmesi, ayrca iş bölümü gereği en az bir yl süre ile ceza infaz kurumlar
ile tutukevlerinde görevlendirilen veya münhasran cezaevlerinin denetim ve gözetiminden
sorumlu olan Cumhuriyet savclarnn bu görevlerinin ve ceza infaz kurumunun türü/tipi ile
hükümlü ve tutuklu saysnn iş cetvelinin izahat ksmnda belirtilmesi,
8- Cumhuriyet savcsnn uhdesinde bulunan terfi dönemi itibaryla uzlaştrmacya
tevdi edilen ancak henüz sonuçlanmayan soruşturma dosyalar ile terfi dönemi içerisinde
uzlaşmayla sonuçlandrlan dosya saysnn iş cetvelinin izahat ksmnda gösterilmesi, bu
durumun terfide lehe olarak değerlendirileceğinin bilinmesi,
9- Daimî arama kararnn verilmesinden itibaren bir yl geçen dosyalar ile üçer aylk
zaman dilimleriyle üç kez aranmasna rağmen şüphelisi tespit edilemeyen dosyalarn toplam
işte gösterilmekle birlikte izahat bölümünde belirtilmesi,
10- Ceza infaz kurumunda bulunan kişilere ait ilamat evrak ile koşullu salverilip
hakederek tahliye tarihini bekleyen kişilere ait ilamat evraknn çkan iş olarak gösterilmesi,
11- Para cezalarna ilişkin ilamat evraknn, birinci taksitinin ödenmesi koşuluyla
çkan iş olarak gösterilmesi,
12- İlamat evraknda infaz için başka yere gönderilen evrakn, gönderen Cumhuriyet
savcsna ait iş cetvelinde gelen ve çkan iş olarak gösterilmeyerek evrak sonuçlandran
Cumhuriyet savcsnn iş cetvelinde gelen ve çkan iş olarak belirtilmesi,
13- İdari yargda; tekemmül eden dava dosyalarnn üyelere eşitlik esasna göre derhâl
havale edilerek ve zorunluluk olmadkça adna ilk defa havale edilen üye tarafndan
sonuçlandrlmas, üyelere havale edilen ve çkan dosya saysnn belirlenmesi amacyla her
hâkim için ayr bir havale defteri tutularak havale edilen ve esastan karara bağlanan
dosyalarn bu deftere ayr ayr kaydedilmesi,
14- İdari yargda başkanlarn iş cetvellerinin, kendi üzerlerine aldklar ve çkardklar
dosyalarn bir haneye; mahkemeye toplam gelen ve çkan dosyay başka haneye olmak üzere
doldurulmas,
15- İş cetvelinin, ağr ceza merkezi olan yerlerde ağr ceza Cumhuriyet başsavcs, ağr
ceza merkezi olmayan yerlerde varsa Cumhuriyet başsavcs yoksa kdemli Cumhuriyet
savcs tarafndan doldurularak yaz işleri müdürü, Cumhuriyet başsavcs veya kdemli
Cumhuriyet savcsnn güvenli elektronik imzal onaylarn müteakiben Ulusal Yarg Ağ
Bilişim Sistemi (UYAP) ortamnda doğrudan gönderilmesi, ayrca fiziken gönderilmemesi,
16- İş cetvelinin toplu mahkemelerde mahkeme başkan, diğerlerinde incelemeye tabi
tutulan hâkimin kendisi tarafndan, kendisinin görevi başnda bulunmamas hâlinde ilgili
hâkimin kontrolü altnda doldurularak zabt kâtibi, yaz işleri müdürü ve hâkimin güvenli
elektronik imzal onaylarn müteakiben UYAP ortamnda doğrudan gönderilmesi, ayrca
fiziken gönderilmemesi,
17- İş cetvelinin yanlş, gerçeğe aykr veya eksik doldurulmasnn sorumluluk
doğuracağnn unutulmamas,
18- İş cetvellerinin doldurulmas srasnda cetvelin arkasnda yer alan açklamalarn
dikkatlice okunmas ile yukarda belirtilen hususlara titizlikle riayet edilmesi,
310

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-118-2011
19- Sicil fişleri ile başar bildirim formlarnn düzenlenmesinde;
a) Haklarnda doldurulan sicil fişlerinin iptali için ilgililer tarafndan açlan davalarda
idare mahkemelerince; “Olumsuz bir tespit bulunmamas, göstermiş olduğu olumsuz bir
davranşa dayanlarak herhangi bir soruşturma geçirmemesi ve disiplin cezas aldğnn
açkça belirtilmemesi, “sicillerin objektifliği” ilkesi çerçevesinde yetkili sicil amirlerinin
kanaatinin oluşmasnda etkili olan hususlarn somut bilgi ve belgeye dayandrlmamas”
gerekçeleriyle sicil fişlerinin iptaline karar verildiğinden, Yönetmelik ve ilke kararlarnda yer
alan hükümler ile belirtilen hususlara dikkat edilerek bütün bölümlere ilişkin görüşlerin
gerekçeleriyle birlikte açk ve sonuç ksmyla çelişki oluşturmayacak biçimde düzenlenmesi,
olumsuz fiş düzenlenmesi durumunda varsa dayanak belgelerinin fişte belirtilerek eklenmesi,
b) Kanun ve ilgili Yönetmelikte belirtilen süre ve hususlara uyularak hakknda sicil
fişi veya başar bildirim formu düzenlenecek hâkim ve savcnn ayr ayr yerlerde görev
yapmalar durumunda gönderilen belgelerin en uzun süre çalştğ sicil amirince; ayn yerde
çalşmakla birlikte sicil amirinin değişmesi durumunda ise Yönetmelikte belirtilen sürelerde
birlikte çalşlmas şartyla en son sicil amirince doldurulmas, sicil amirinin tayininin çkmas
durumunda fiş ya da formun doldurulmak üzere bulunduğu yere gönderilmesi
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli ve 258 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
311

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-175-2011 18/10/2011
Konu : Hâkim ve savc bilgi formu
Say B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-175-2011 18/10/2011
Konu : Hâkim ve savc bilgi formu
GENELGE
No: 30
GENELGE
No: 30
Bilindiği üzere, hâkim ve savclar hakknda tutulacak açk sicil dosyasna, 24/2/1983
tarihli ve 2802 sayl Hâkimler ve Savclar Kanununun “Açık sicil ve özlük dosyası” kenar
başlkl
Bilindiği
60 nc maddesinin
üzere, hâkim
birinci
ve savclar
fkras uyarnca,
hakknda
ilgilinin
tutulacak
kimliği,
açk sicil
öğrenim
dosyasna,
durumu,
24/2/1983
bildiği
tarihli
yabanc
ve
dil,
2802
mesleki
sayl
eserleri
Hâkimler
ve yazlar,
ve Savclar
aile durumu,
Kanununun
görev
“Açık
yaptğ
sicil
yerler,
ve özlük
terfileri,
dosyası”
izin, rapor,
kenar
başlkl
yetki, mesleğe
60 nc maddesinin
kabul, disiplin
birinci
ve
fkras
ceza kovuşturma
uyarnca, ilgilinin
ve soruşturmas
kimliği, öğrenim
ve sonuçlar,
durumu,
askerlik
bildiği
yabanc
durumu,
dil,
emeklilik
mesleki eserleri
işlemleri,
ve
mecburi
yazlar, aile
hizmeti,
durumu,
başka
görev
görevler
yaptğ yerler,
de geçen
terfileri,
hizmetleri
izin, rapor,
gibi
yetki,
hususlarn
mesleğe
kaydolunacağ
kabul, disiplin
belirtilmiştir.
ve ceza kovuşturma ve soruşturmas ve sonuçlar, askerlik
durumu,
Öte
emeklilik
yandan,
işlemleri,
anlan Kanunun
mecburi
“Eserler”
hizmeti,
kenar
başka
başlkl
görevler
27 nci
de
maddesinde,
geçen hizmetleri
ilgililerin
gibi
hususlarn
mesleki eser
kaydolunacağ
ve yazlarnn
belirtilmiştir.
birer örneğini özlük işlerini yürüten daireye verebilecekleri; alnan
bu eser
Öte
ve yazlarn
yandan, anlan
ilgilinin
Kanunun
siciline işlenerek
“Eserler”
özlük
kenar
dosyasna
başlkl 27
konulacağ;
nci maddesinde,
bunlarn
ilgililerin
kademe
mesleki
ilerlemesi
eser
ve
ve
derece
yazlarnn
yükselmesi
birer örneğini
ile birinci
özlük
snfa
işlerini
ayrmada,
yürüten
Hâkimler
daireye verebilecekleri;
ve Savclar Yüksek
alnan
bu
Kurulunca
eser ve
değerlendirmeye
yazlarn ilgilinin
tabi
siciline
tutulacağ
işlenerek
hüküm
özlük
altna
dosyasna
alnmştr.
konulacağ; bunlarn kademe
ilerlemesi
Ancak,
ve derece
anlan
yükselmesi
Kanun hükümlerinde
ile birinci
belirtilen
snfa ayrmada,
düzenlemelere
Hâkimler
rağmen,
ve Savclar
kişisel bilgilerin
Yüksek
Kurulunca
yer aldğ
değerlendirmeye
Genelge ekinde
tabi
sunulan
tutulacağ
formdaki
hüküm
bilgilerin
altna alnmştr.
eksik doldurulmas ya da zaman
içerisinde
Ancak,
değişikliklerin
anlan Kanun
işlenmemesinden
hükümlerinde
dolay
belirtilen
çeşitli
düzenlemelere
mağduriyetlere
rağmen,
veya
kişisel
dairelerin
bilgilerin
görev
yer
alanna
aldğ
giren
Genelge
işlem ya
ekinde
da faaliyetlerde
sunulan formdaki
kimi olumsuzluklara
bilgilerin eksik
sebebiyet
doldurulmas
verildiği görülmüştür.
ya da zaman
içerisinde
Bu
değişikliklerin
itibarla;
işlenmemesinden dolay çeşitli mağduriyetlere veya dairelerin görev
alanna
Yukarda
giren işlem
belirtilen
ya da faaliyetlerde
Kanun hükümlerine
kimi olumsuzluklara
işlerlik
sebebiyet
kazandrlabilmesi
verildiği görülmüştür.
ve günümüz
teknolojik
Bu
imkânlarndan
itibarla;
yararlanlmak suretiyle Ulusal Yarg Ağ Bilişim Sistemi (UYAP)
vastasyla
Yukarda
işlem kolaylğ
belirtilen
sağlanmas
Kanun hükümlerine
amacyla;
işlerlik kazandrlabilmesi ve günümüz
teknolojik
1- Genelge
imkânlarndan
ekinde
yararlanlmak
yer alan formdaki
suretiyle
bilgilerin,
Ulusal
merkez
Yarg Ağ
ve
Bilişim
mülhakatta
Sistemi
görev
(UYAP)
yapan
vastasyla
hâkim ve savclar
işlem kolaylğ
tarafndan
sağlanmas
elektronik
amacyla;
ortamda eksiksiz şekilde doldurularak elektronik imza
ile imzalanmas
1- Genelge
ve
ekinde
ilgisine
yer
göre
alan formdaki
Cumhuriyet
bilgilerin,
başsavclğ
merkez
veya
ve mülhakatta
komisyon
görev
başkanlğna
yapan
hâkim
gönderilmesi,
ve savclar tarafndan elektronik ortamda eksiksiz şekilde doldurularak elektronik imza
ile imzalanmas
2- Doldurulan
ve ilgisine
bilgi formlar
göre Cumhuriyet
ve eklerinin
başsavclğ
Cumhuriyet
veya
savclar
komisyon
için
başkanlğna
Cumhuriyet
gönderilmesi,
başsavclğnca; hâkimler bakmndan ise komisyon başkanlğnca görevlendirilecek personel
tarafndan
2-
UYAP
Doldurulan
ortamnda
bilgi
ilgili
formlar
bölümlere
ve eklerinin
eksiksiz
Cumhuriyet
şekilde işlenmesi,
savclar
ayrca
için
formun
Cumhuriyet
Genel
başsavclğnca;
Sekreterliğimize
hâkimler
gönderilmemesi,
bakmndan ise komisyon başkanlğnca görevlendirilecek personel
tarafndan
3- Formda
UYAP ortamnda
yer alan
ilgili
bilgilerde
bölümlere
herhangi
eksiksiz
bir sebeple
şekilde işlenmesi,
meydana gelen
ayrca
değişikliklerin
formun Genel
Sekreterliğimize
yukarda belirtilen
gönderilmemesi,
usulle makul süre içerisinde güncellenmesi,
3-
4- Akademik
Formda yer
yaynlarn
alan bilgilerde
bir suretinin
herhangi
Genel
bir
Sekreterliğimize
sebeple meydana
gönderilmesi,
gelen değişikliklerin
yukarda
5-
belirtilen
Öğrenim
usulle
ve yabanc
makul
dil
süre
durumu
içerisinde
gibi
güncellenmesi,
ibraz gereken belgelerin taranarak UYAP’ta
ilgili bölüme
4- Akademik
eklenmesi;
yaynlarn
asl veya
bir
onayl
suretinin
bir suretinin
Genel Sekreterliğimize
ise muhafaza edilmesi
gönderilmesi,
5-
konularnda
Öğrenim ve
gerekli
yabanc
dikkat
dil durumu
ve özenin
gibi ibraz
gösterilmesi
gereken belgelerin
hususunun
taranarak
Genel
UYAP’ta
Kurulun
ilgili
30/9/2011
bölüme
tarihli
eklenmesi;
ve 250 sayl
asl veya
karar
onayl
ile tüm
bir suretinin
teşkilata duyurulmasna
ise muhafaza edilmesi
karar verilmiştir.
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli ve 250 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
EK:
Bilgi formu
EK:
Bilgi formu
312

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
HÂKİM VE SAVCI BİLGİ FORMU
KİŞİSEL BİLGİLER
T.C. KİMLİK NO
ADI SOYADI
KADRO BİRİMİ*
GÖREV YERİ
UNVANI
SİCİL NUMARASI
EMEKLİ SİCİL NUMARASI
İLETİŞİM BİLGİLERİ
YERLEŞİM YERİ ADRESİ
İŞ TELEFONU
CEP TELEFONU
E-POSTA ADRESİ
NÜFUS KAYDI
NÜFUS CÜZDANI SERİ VE NO
ANA ADI
BABA ADI
DOĞUM YERİ
DOĞUM TARİHİ (Gün, ay, yl)
MEDENİ HÂLİ
KAN GRUBU
İLÇE
MAHALLE/KÖY
CİLT NO
AİLE SIRA NO
SIRA NO
VERİLDİĞİ YER
VERİLİŞ TARİHİ
İL
ÖĞRENİM DURUMU
BİTİRDİĞİ OKULUN ADI
BAŞLAMA TARİHİ
BİTİŞ TARİHİ
ÜNİVERSİTE
YÜKSEK LİSANS
DOKTORA
ASKERLİK BİLGİSİ
YAPTI YAPMADI MUAF
TECİLLİ
TECİLLİ VEYA MUAF İSE NEDENİ
ÖĞRENİM DURUMU ADAYLIK GÖREV YERİ
SAĞLIK
DİĞER
313

YABANCI DİL DURUMU
SINAV TÜRÜ DİL TÜRÜ PUAN TARİH
KPDS
ÜDS
İELTS
TOEFL
DİĞER
AKADEMİK YAYINLAR
YAYIN TÜRÜ TEZ ADI ÜNİVERSİTE ANABİLİM DALI/ ENSTİTÜ YIL
YÜKSEK LİSANS TEZİ
DOKTORA TEZİ
YAYIN TÜRÜ YAYIN ADI YAYINEVİ YAYINLANDIĞI YER YIL
KİTAP
MAKALE
DİĞER
MESLEK İÇİ EĞİTİM DURUMU**
KATILDIĞI PROGRAM TARİH SÜRE
EŞİNİN
T.C. KİMLİK NO
ADI
SOYADI
DOĞUM YERİ
DOĞUM TARİHİ (Gün, ay, yl)
ÖĞRENİM DURUMU
MESLEĞİ
GÖREV YERİ
GÖREV YAPTIĞI KURUM
UNVANI
MEMLEKETİ ***
BAKMAKLA YÜKÜMLÜ OLDUĞU ÇOCUKLARININ
ADI SOYADI DOĞUM TARİHİ (Gün, ay, yl) OKUL DURUMU BULUNDUĞU İL
* Bu bölüme; hâkim ve savcnn maaşn aldğ ve özlük işlemlerinin yapldğ birim yazlacaktr.
** Bu bölüme; iştirak edilen eğitim, çalştay, seminer, konferans vb. gibi meslek içi eğitim faaliyeti kapsamnda değerlendirilebilecek programlar tarih
srasna göre yazlacaktr.
*** Kararname işlemlerinde değerlendirilmek üzere, eşinin ailesinin ikamet ettiği yer belirtilecektir.
314

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-152-2011 18/10/2011
Konu : Terörle Mücadele Kanununun uygulanmasnda
görev alan kamu görevlilerinin tank olarak dinlenirken
kimlik ve görüntülerinin deşifre edilmemesi
GENELGE
No: 31
Terörle mücadelede görev almş kamu görevlilerinin Cumhuriyet başsavclğ veya
mahkemede tank olarak dinlenmesi srasnda görüntülerinin alnp yaymlanmas yasak
olmasna rağmen, kimliklerinin, çekilen fotoğraf ve görüntülerin yaymlanarak terör
gruplarnn eline geçmesi sonucu bu görevliler deşifre olmakta ya da can ve mal güvenlikleri
tehlikeye girmektedir.
Bilindiği üzere, 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun 58 inci
maddesinde; “(1) Tanğa, ilk önce ad, soyad, yaş, işi ve yerleşim yeri, işyerinin veya geçici
olarak oturduğu yerin adresi, varsa telefon numaralar sorulur. Gerekirse tanklğna ne
dereceye kadar güvenilebileceği hakknda hâkimi aydnlatacak durumlara, özellikle şüpheli,
sank veya mağdur ile ilişkilerine dair sorular yöneltilir.
(2) Tank olarak dinlenecek kişilerin kimliklerinin ortaya çkmas kendileri veya
yaknlar açsndan ağr bir tehlike oluşturacaksa; kimliklerinin sakl tutulmas için gerekli
önlemler alnr. Kimliği sakl tutulan tank, tanklk ettiği olaylar hangi sebep ve vesile ile
öğrenmiş olduğunu açklamakla yükümlüdür. Kimliğinin sakl tutulmas için, tanğa ait kişisel
bilgiler, Cumhuriyet savcs, hâkim veya mahkeme tarafndan muhafaza edilir.
(3) Hazr bulunanlarn huzurunda dinlenmesi, tank için ağr bir tehlike teşkil edecek
ve bu tehlike başka türlü önlenemeyecekse ya da maddî gerçeğin ortaya çkarlmas açsndan
tehlike oluşturacaksa; hâkim, hazr bulunma hakkna sahip bulunanlar olmadan da tanğ
dinleyebilir. Tanğn dinlenmesi srasnda ses ve görüntülü aktarma yaplr. Soru sorma hakk
sakldr.
(4) Tanklk görevinin yaplmasndan sonra, kişinin kimliğinin sakl tutulmas veya
güvenliğinin sağlanmas hususunda alnacak önlemler, ilgili kanunda düzenlenir.
(5) İkinci, üçüncü ve dördüncü fkra hükümleri, ancak bir örgütün faaliyeti
çerçevesinde işlenen suçlarla ilgili olarak uygulanabilir.”
12/4/1991 tarihli ve 3713 sayl Terörle Mücadele Kanununun 6 nc maddesinin birinci
fkrasnda; “İsim ve kimlik belirterek veya belirtmeyerek kime yönelik olduğunun
anlaşlmasn sağlayacak surette kişilere karş terör örgütleri tarafndan suç işleneceğini veya
terörle mücadelede görev almş kamu görevlilerinin hüviyetlerini açklayanlar veya
yaynlayanlar veya bu yolla kişileri hedef gösterenler bir yldan üç yla kadar hapis cezas ile
cezalandrlr.”
hükümleri yer almaktadr.
Bu itibarla;
Terörle mücadelede görev almş kamu görevlilerinin, soruşturma ve kovuşturma
srasnda tank olarak ifadelerine başvurulurken kimliklerinin ve görüntülerinin deşifre
edilmemesi için kanun hükümlerine uyulmas ve buna uygun tedbirlerin alnmas
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli ve 255 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
315

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-194-2011 18/10/2011
Konu : Gizli soruşturmac görevlendirilmesinde
dikkat edilecek hususlar
GENELGE
No: 32
Bilindiği üzere, 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun 139 uncu maddesinde gizli
soruşturmac görevlendirilmesi koruma tedbiri olarak düzenlenmiş; anlan maddenin yedinci
fkrasnda bu görevlendirilmenin hangi suçlar için mümkün olabileceği belirtilmiştir.
Kanunda öngörülen suçlar bakmndan bu tedbirin amacna uygun olarak
kullanlabilmesi ve özellikle suç örgütlerinin organizasyonlarnn açğa çkartlabilmesi,
örgütün işlemiş olduğu suçlarla ilgili delillerin toplanabilmesi ve örgüt tarafndan işlenmesi
planlanan suçlarn önlenebilmesi için Kanunun öngördüğü koşullarda hâkim veya
gecikmesinde saknca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcs tarafndan gizli soruşturmac
olarak görevlendirilen kamu görevlisinin kimliğinin görevin bitiminden sonra da gizli
tutulmas gerekmektedir. Böylece, sadece kendisi değil ayn zamanda yaknlarnn da can
güvenliğinin tehlikeye atlmasnn önlenmesi, devam eden soruşturmann selameti ve bu
kişinin başka soruşturmalarda da görevlendirilmesi gibi önemli yararlar sağlanacaktr.
Öte yandan, gizli soruşturmacnn kimliği ya da kimliğini açk edecek bilgilerin deşifre
edilmesi Kanunun emredici hükümlerine de aykrlk teşkil edecektir.
Diğer taraftan, 14/2/2007 tarihli ve 26434 sayl Resmî Gazete’de yaymlanarak
yürürlüğe giren Ceza Muhakemesi Kanununda Öngörülen Telekomünikasyon Yoluyla
Yaplan İletişimin Denetlenmesi, Gizli Soruşturmac ve Teknik Araçlarla İzleme
Tedbirlerinin Uygulanmasna İlişkin Yönetmeliğin “Gizlilik” kenar başlkl 31 inci
maddesinde; “Gizli soruşturmacnn kimliği ile ilgili tüm bilgiler talep ve kararda
gösterilemeyeceği gibi görevinin sona ermesinden sonra da tüm bilgi ve belgeler gizli tutulur.
Ayrca bütün bu işlemler srasnda gizliliğe uyulur.” hükmüne yer verilmiştir.
Anlan Yönetmeliğin “Gizli soruşturmacnn çalşma ilkeleri” kenar başlkl 28 inci
maddesinin beşinci fkrasnda ise, bir suç soruşturmas nedeniyle görevlendirilen gizli
soruşturmacnn takibi, can güvenliğinin sağlanmas, hayatnn tehlikeye düştüğü durumlarda
bu kişinin operasyondan çekilmesi ve kollukla irtibatn sağlamak üzere, ilgili kolluk birimi
tarafndan sorumlu kolluk görevlisi belirlenmesi öngörülmüştür.
Gizli soruşturmacnn kimliğinin gizliliğinin sağlanmas ve toplanan bilgi ve delillerin
zamannda ve doğru bir şekilde ilgili Cumhuriyet başsavclğna aktarlabilmesi bakmndan
en önemli araçlardan biri olan sorumlu kolluk görevlisinin belirlenmesi sayesinde, bu koruma
tedbirinin amacna uygun bir şekilde ifas temin edilecektir.
316

Bu itibarla;
Gizli soruşturmac görevlendirilmesi koruma tedbirinin uygulanmasnda;
1- Görevlendirilen kişinin kimlik bilgilerine veya gerçek kimliğini açk edebilecek
bilgilere yer verilmeyerek Yönetmeliğin 28 inci maddesinin ikinci fkras uyarnca ilgili
kolluk birimi tarafndan verilen aidiyet numarasnn kullanlmas,
2- Anlan Yönetmeliğin 28 inci maddesinin beşinci fkras uyarnca ilgili kolluk birimi
tarafndan sorumlu kolluk görevlisi olarak belirlenen adli kolluk personelinin aidiyet
numarasna da kararda yer verilmesi
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli ve 249 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
317

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-147-2011 18/10/2011
Konu : Soruşturmann gizliliği ve
basnn bilgilendirilmesi
GENELGE
No: 33
Bilgi ve iletişim teknolojisinin gelişmesiyle birlikte kamuoyu, her geçen gün ülkede
meydana gelen adli olaylarla daha çok ilgilenerek bilgi edinme ihtiyac duymaktadr. Bunun
sonucu olarak, toplumun doğru bilgilendirilmesi, medyann bilgi alma hakk ve toplumu
bilgilendirme görevi ile soruşturmann gizliliği, masumiyet karinesi ve kişilik haklarnn
korunmas arasnda bir dengenin sağlanmas gerekmektedir.
Adil yarglanmann vazgeçilmez bir parças olan ve Avrupa İnsan Haklar
Sözleşmesinin (AİHS) 6 nc maddesinin ikinci bendinde düzenlenen masumiyet karinesi
şüpheli için önemli bir güvencedir.
Ancak, özellikle soruşturma evresinde kamuoyunun doğrudan bilgilendirilmemesi
sebebiyle gerçeğe aykr haberler yaymlanabilmekte, bu durumda işlenen suçla ilgili olsun ya
da olmasn kişilerin masumiyet karinesi ve kişilik haklar zarar görebilmektedir.
Anlan ilkelere uyulmak suretiyle medya mensuplarnn yarg ile olan iletişiminin
güçlendirilmesi sayesinde daha doğru bilgilerin temin edilmesine imkân sağlanmas ve diğer
kanuni süreçler hakknda yaplacak bilgilendirmeler adalete ve yargya olan güveni
artracaktr.
Konuya ilişkin olarak mevzuatmzda ayrntl hükümler yer almaktadr.
2709 sayl Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnn “Cumhuriyetin nitelikleri” kenar
başlkl 2 nci maddesinde; “Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanşma ve adalet
anlayş içinde, insan haklarna saygl, Atatürk milliyetçiliğine bağl, başlangçta belirtilen
temel ilkelere dayanan, demokratik, lâik ve sosyal bir hukuk Devletidir.”
“Temel hak ve hürriyetlerin niteliği” kenar başlkl 12 nci maddesinin birinci
fkrasnda; “Herkes, kişiliğine bağl, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve
hürriyetlere sahiptir.”
“Kişinin dokunulmazlğ, maddi ve manevî varlğ” kenar başlkl 17 nci maddesinin
birinci fkrasnda; “Herkes, yaşama, maddi ve manevî varlğn koruma ve geliştirme hakkna
sahiptir.”
“Basn hürriyeti” kenar başlkl 28 inci maddesinin ikinci fkrasnda; “Devlet, basn ve
haber alma hürriyetlerini sağlayacak tedbirleri alr.”
“Suç ve cezalara ilişkin esaslar” kenar başlkl 38 inci maddesinin dördüncü
fkrasnda; “Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar, kimse suçlu saylamaz.”
318

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-147-2011
“Mahkemelerin bağmszlğ” kenar başlkl 138 inci maddesinin birinci fkrasnda;
“Hâkimler, görevlerinde bağmszdrlar; Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdanî
kanaatlerine göre hüküm verirler.”
5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanununun “Soruşturmann gizliliği” kenar başlkl 157
nci maddesinde; “(1) Kanunun başka hüküm koyduğu haller sakl kalmak ve savunma
haklarna zarar vermemek koşuluyla soruşturma evresindeki usul işlemleri gizlidir.”
5237 sayl Türk Ceza Kanununun “Gizliliğin ihlali” kenar başlkl 285 inci
maddesinde; “(1) Soruşturmann gizliliğini alenen ihlal eden kişi, bir yldan üç yla kadar
hapis cezas ile cezalandrlr. Ancak, soruşturma aşamasnda alnan ve Kanun hükmü
gereğince gizli tutulmas gereken kararlarn ve bunlarn gereği olarak yaplan işlemlerin
gizliliğinin ihlali açsndan aleniyetin gerçekleşmesi aranmaz.
(2) Kanuna göre kapal yaplmas gereken veya kapal yaplmasna karar verilen
duruşmadaki açklama veya görüntülerin gizliliğini alenen ihlal eden kişi, birinci fkra
hükmüne göre cezalandrlr. Ancak, bu suçun oluşmas için tanğn korunmasna ilişkin
olarak alnan gizlilik kararna aykrlk açsndan aleniyetin gerçekleşmesi aranmaz.
(3) Bu suçlarn basn ve yayn yoluyla işlenmesi halinde, ceza yar orannda artrlr.
(4) Soruşturma ve kovuşturma evresinde kişilerin suçlu olarak damgalanmalarn
sağlayacak şekilde görüntülerinin yaynlanmas halinde, alt aydan iki yla kadar hapis
cezasna hükmolunur.”
5187 sayl Basn Kanununun “Basn özgürlüğü” kenar başlkl 3 üncü maddesinde;
“Basn özgürdür. Bu özgürlük; bilgi edinme, yayma, eleştirme, yorumlama ve eser yaratma
haklarn içerir.
Basn özgürlüğünün kullanlmas ancak demokratik bir toplumun gereklerine uygun
olarak; başkalarnn şöhret ve haklarnn, toplum sağlğnn ve ahlaknn, milli güvenlik,
kamu düzeni, kamu güvenliği ve toprak bütünlüğünün korunmas, Devlet srlarnn
açklanmasnn veya suç işlenmesinin önlenmesi, yarg gücünün otorite ve tarafszlğnn
sağlanmas amacyla snrlanabilir.”
“Yargy etkileme” kenar başlkl 19 uncu maddesinin birinci fkrasnda; “Hazrlk
soruşturmasnn başlamasndan takipsizlik karar verilmesine veya kamu davasnn
açlmasna kadar geçen süre içerisinde, Cumhuriyet savcs, hâkim veya mahkeme
işlemlerinin ve soruşturma ile ilgili diğer belgelerin içeriğini yaymlayan kimse, ikimilyar
liradan ellimilyar liraya kadar ağr para cezasyla cezalandrlr. Bu ceza, bölgesel süreli
yaynlarda onmilyar liradan, yaygn süreli yaynlarda yirmimilyar liradan az olamaz.”
Yakalama, Gözaltna Alma ve İfade Alma Yönetmeliğinin “Soruşturmann gizliliğinin
uygulanmas” kenar başlkl 27 nci maddesinde; “Suçluluğu bir yarg hükmüne bağlanana
kadar kişinin masumiyeti esastr ve soruşturma evresi gizlidir. Bu nedenle, soruşturma
evresinde gözaltndaki bir kişinin “suçlu” olarak kamuoyuna duyurulmasna, basn önüne
çkartlmasna, kişilerin basnla sorulu cevapl görüştürülmelerine, görüntülerinin
alnmasna, teşhir edilmelerine sebebiyet verilmez ve soruşturma evrak hiçbir şekilde
yaymlanamaz.”
hükümleri yer almaktadr.
5237 sayl Kanunun 285 inci maddesinin Hükûmet Tasarsnn gerekçesinde; “Usul
kanunlar, soruşturma evresinde taraflarn ve özellikle şüphelinin ve avukatnn yetkilerini
belirtmektedir. Avukat, soruşturma dosyasn incelemek olanağna sahiptir. Avukat adalete
319

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-147-2011
hizmet eden bir mesleğin mensubu olarak dosyadan elde ettiği bilgileri kanunun verdiği
olanaklar çerçevesinde sadece müvekkilini savunmas için kullanacak, bunlar yaynlamak,
örneğin medyaya vermek gibi fiillere girişemeyecektir. Ancak, elbette ki, soruşturmas yaplan
suçlar hakknda, halkn bilgi sahibi olmak ihtiyac da vardr. Medya bu suçlar hakknda
bilgilenerek halkn bilgi edinmek ihtiyacn karşlamak görevindedir. Medya mensuplar, bu
konularda doğru haber elde edemediklerinde öteden beriden devşirilen ve çok kere yanlş
olan bilgileri halka yanstmakta ve insanlarn en temel hakk olan suçsuzluk karinesi böylece
ihlal edilmektedir; soruşturma da zarar görmekte ve delillerin yok edilmesi hususunda,
elbette ki istemeden şüphelilere yardm sağlanmş olmaktadr.”
ifadelerine yer verilmiştir.
Ayrca, 15/2/2011 tarihli ve 6112 sayl Radyo ve Televizyonlarn Kuruluş ve Yayn
Hizmetleri Hakknda Kanunun “Yayn hizmeti ilkeleri” kenar başlkl 8 inci maddesinin
birinci fkrasnn (i) bendinde; “Suçlu olduğu yarg karar ile kesinleşmedikçe hiç kimse suçlu
ilân edilemez veya suçluymuş gibi gösterilmez; yargya intikal eden konularda yarglama
süresince, haber niteliği dşnda yarglama sürecini ve tarafszlğn etkiler nitelikte olamaz.”
hükmüne yer verilmek suretiyle bu konudaki ilkeler ortaya konmuştur.
Öte yandan; 4721 sayl Türk Medenî Kanununun 24 üncü maddesinde, kişilik
haklarna yaplan saldrnn unsurlar belirtilmiş ve hukuka aykrlğ açklanmş, 25 inci
maddesinde ise, kişilik haklarna karş yaplan saldrnn dava yolu ile korunacağ belirtilmiş,
818 sayl Borçlar Kanununun 49 uncu, 1/7/2012 tarihinde yürürlüğe girecek olan 11/1/2011
tarihli ve 6098 sayl Türk Borçlar Kanununun 58 inci maddesinde de saldrnn yaptrm
düzenleme altna alnmştr.
Soruşturma evresinin gizliliği; ceza adaletinin doğruluk, dürüstlük ve insan haklarna
saygl bir şekilde maddi gerçeğe ulaşma ilkelerine uyulmas için bir zorunluluktur.
Ülkemizde ve yabanc ülkelerde de örneklerine rastlandğ üzere, kimi zaman soruşturmann
gizliliği ilkesini ihlal edecek şekilde suçun şüphelilerine, delillerine, olay yerinin fotoğraf ve
görüntülerine medyada yer verilerek yargsz infazlar sonucu insanlar derin üzüntüler
yaşamakta ve suçsuzluk karinesi ihlal edilmektedir.
Bu amaçla, 5271 sayl Kanun ile gizlilik ilkesi kanun hükmü hâline getirilmiş,
böylece kanun koyucu; kolluğa, basn ve yayn kuruluşlarna ve hiçbir merciye, suç işlediği
şüphesi altnda bulunan kişileri suçlu olarak ilan etme yetkisi vermeyerek şüpheli ve sanğn
lekelenmeme hakk ve delillerin güvence altna alnmas hedeflenmiştir.
Diğer taraftan, Avrupa İnsan Haklar Mahkemesine (AİHM) açlan davalar sonucu
verilen mahkûmiyet kararlarndan da anlaşlacağ üzere; kolluğun soruşturma aşamasnda
ifade alma ve özellikle delil elde etme srasnda başvurduğu işlemlerdeki bilgi eksikliği ile
kimi zaman da soruşturmann gizliliğine vurgu yaplarak belirtilen sebeplerle tazminata
hükmedildiği bilinmektedir.
Nitekim, AİHM baz kararlarnda bu ilkenin önemine vurgu yapmştr.
Allenet de Ribemont-Fransa kararnda; “Başvurucunun gözaltndayken Fransz
polisinden baz üst düzey rütbeli memurlarn hiçbir niteleme veya çekince getirmeden
cinayetin teşvikçilerinden biri ve şeriki olarak gösterilmesi sonucu, kamuoyunda suçlu
olduğuna inanlmasnn sağlanmasnn ve yargsal makamlarn olaylar takdir tarzna zarar
vermesini masumiyet karinesinin ihlali olduğuna,
320

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-147-2011
Masumiyet karinesinin sadece bir yargç veya mahkeme tarafndan değil ve fakat
diğer kamu makamlar tarafndan da ihlal edilebileceği,
Sözleşmenin 10 uncu maddesinde güvence altna alnan ifade özgürlüğünün, bilgi
edinme ve verme özgürlüğünü de içerdiği, bu nedenle Sözleşmenin 6 nc maddesinin ikinci
fkrasnn, yürütülmekte olan cezaî bir soruşturma hakknda yetkililerin kamuoyuna bilgi
vermesini önlemeyeceği; ancak masumluk karinesine sayg gösterilmesi söz konusu
olduğunda, bilginin tam bir takdir ve ihtiyatla verilmesi gerektiği,
Sekanina - Avusturya kararnda, “Suçsuzluk karinesinin yarglama öncesinde olduğu
kadar beraattan sonra da gözetilmesi gerektiği, sanğn beraat kesinleştikten sonra yerel
mahkemenin başvurucunun suçuna ilişkin şüphelere dayanmasnn artk kabul edilemez
olduğu”
Y.B. ve diğerleri - Türkiye kararnda ise, “…polis tarafndan düzenlenen ve basna
dağtlan “basn açklamas”nn içeriğinde başvuranlarn hiçbir fark gözetmeksizin “yasa
dş örgüt” mensubu olarak gösterildiği, ayn şekilde söz konusu basn açklamasna göre ad
geçen şahslarn İzmir’in farkl mekanlarnda birçok suç işlediklerinin tespiti yönündeki
ifadelerin başvuranlarn itham edildikleri suçlar işlediklerini onaylayan değerlendirmeler
şeklinde yorumlanmasnn mümkün olduğu,
Bir bütün olarak ele alndğnda, polis yetkililerinin tutumlarnn, kantlarn
başvuranlarn aleyhinde kullanlmas yönünde önceden değerlendirilmesi ve kimliklerini
kolayca ortaya koyan bilgilerin basna verilmesi göz önünde bulundurulduğunda bu durumun
masumiyet karinesine sayg gösterilmesi ilkesiyle bağdaşmadğ, bu şekilde düzenlenen basn
açklamasnn, bir yandan kamuoyunun başvuranlarn suçlu olduğuna inanmasn teşvik
ettiği, diğer yandan yetkili hâkimlerin olaylar değerlendirmesinde önyargl davranmalarna
neden olduğu”
ifadelerine yer verilmiştir.
Bu itibarla;
1- Anayasa, AİHS ve kanunlarmzla tannp korunan, adil yarglanma hakk
kapsamnda yer alan masumiyet karinesi, hâkim ve Cumhuriyet savcsnn tarafszlğ ilkeleri
yannda ilgililerin kişilik haklar ve soruşturmann gizliliği ilkesi göz önünde bulundurulmak
suretiyle; suçun işlenmesinden önceki aşamada emniyet ve asayişe ilişkin açklamalarn mülki
amirler ile kolluk amirlerine ait olduğu dikkate alnarak, suçun işlendiği andan itibaren ise
olayn adli nitelik kazanmas sebebiyle kamuoyunun doğru bir şekilde bilgilendirilmesini
sağlamak amacyla soruşturmalarla ilgili açklamalarn Cumhuriyet başsavcsnn
bilgilendirilmesi koşuluyla Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulunca basn sözcüsü olarak
görevlendirilen Cumhuriyet savcs; görevlendirme yaplmayan yerlerde ise Cumhuriyet
başsavcs tarafndan yazl ya da kamuoyunun doğrudan bilgilendirilmesinin yararl olacağ
değerlendirilen durumlarda da sözlü açklama yaplmas,
2- Yazl olarak yaplan açklamalarn İnternet sayfasnda yaymlanmas; sözlü basn
açklamalarnn ise kayt altna alnmas,
3- Basn açklamasndan önce gerektiği takdirde ilgili Cumhuriyet savcs ya da hâkim
ile görüşülerek muhtemel yanlşlklara mahal verilmemesi,
4- Kamuoyunun doğru bilgilendirilmesi gereken ve açklama yaplmasnn zorunlu ve
acil olduğu durumlarda, medya kuruluşlarna telefonla bağlanmak ya da ilgili programa bizzat
321

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-147-2011
katlmak suretiyle bilgi verilmesi; ancak röportaj ve söyleşi gibi önceden planlanabilen
hususlarda Kuruldan izin alnmas,
5- Basn açklamasnn, kamuoyunun kişinin suçlu olduğuna ilişkin kanaatini
uyandracak ya da hâkim veya mahkemelerin olaylar değerlendirmesinde önyargl
davranmalarna sebep olacak mahiyette olmamas,
6- Basn sözcülüğü kurumunun amacna uygun biçimde işlerlik kazandrlabilmesi
için, adliyelerde gerekli fiziki şartlarn ve teknik donanm ile sekretarya hizmetlerinin
gecikmeye mahal olmakszn tamamlanarak yürütülmesi,
7- Soruşturmann gizliliğini ihlal eden kişi ya da kuruluşlar hakknda derhâl kanuni
gereğine başvurulmak suretiyle masumiyet karinesinin zedelenmesinin önlenmesi ile kişilik
haklarna saldr yaplmas imkân verilmemesi, kişilerin onurlarn krc, küçük düşürücü,
siyasi görüşleri açklayc mahiyette veya bu anlama gelebilecek nitelikte ifadeler ve
davranşlar ile soruşturmann amacn tehlikeye düşürebilecek açklamalara yer verilmemesi,
gizli kalmas gereken hususlarn açklanmamas,
8- Soruşturmann gizliliği ilkesi, kişilik haklar ve masumiyet karinesi ile delillerin
güvence altna alnmas hususlar göz önünde bulundurularak;
a) Gözaltndaki kişilerin suçlu olarak kamuoyuna duyurulmasna, basn önüne
çkarlmasna, kişilerin basnla sorulu cevapl görüştürülmelerine, görüntülerinin alnmasna,
teşhir edilmelerine sebebiyet verilmemesi, soruşturma evraknn basn organlarnda
yaymlanmasnn önlenmesi,
b) Soruşturma evresinde dosya içeriğini inceleyerek istediği belgelerin bir örneğini
alabilen şüpheli ya da müdafii, mağdur ya da şikâyetçi ile suçtan zarar gören ve vekillerinin
gizli kalmas gereken hususlar açklamamalar yönünde uyarlmas,
c) Soruşturmann amacn tehlikeye düşürmemek ve gizlilik ilkesine sadk kalnmak
kaydyla, kamu görevlileri hakkndaki ön inceleme ve idari nitelikteki soruşturmalarda
sürelerin ksalğ dikkate alnarak, görevli müfettiş veya muhakkiklerin talep etmeleri hâlinde,
başka yolla temini mümkün olmayan delillerin birer örneğinin dizi pusulasna bağlanarak
verilmesi
konularnda gerekli dikkat ve özenin gösterilmesi hususunun Genel Kurulun
30/9/2011 tarihli 278 sayl karar ile tüm teşkilata duyurulmasna karar verilmiştir.
322

T.C.
HÂKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU
Say : B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-325-2011 20/12/2011
Konu : Hâkim ve savclarn yurt dşna
gönderilmesine ilişkin usul ve esaslar
GENELGE
No: 34
Bilindiği üzere, 8/8/2011 tarihli ve 650 sayl Kanun Hükmünde Kararnamenin 19
uncu maddesi ile 2802 sayl Hâkimler ve Savclar Kanununun 49 uncu maddesinde yaplan
değişiklik sonucunda, yurt dşnda eğitim ve mali haklarla ilgili hususlar yeniden
düzenlenmiştir.
Anlan maddede, bilgi ve görgülerini artrmak, meslekleriyle ilgili staj ve araştrma
yapmak, kurs, eğitim ve öğrenim görmek üzere seçilen ya da iç veya dş burstan yararlanan
hâkim ve savclarn iki yl; doktora yapmak üzere görevlendirilenlerin ise üç yl aşmamak
üzere yurt dşna gönderilebileceği, bu sürelerin, gerekirse en çok bir katna kadar
uzatlabileceği belirtilmiştir.
Öte yandan, Adalet Bakanlğnn merkez ve taşra teşkilatnda, bağl ve ilgili
kuruluşlarnda, uluslararas kuruluş veya mahkemelerde ya da geçici yetki veya
görevlendirme ile başka kurum, kurul veya kuruluşlarda görev yapan hâkim ve savclar hariç
diğer hâkim ve savclarn yurt dşna Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulunca
gönderilebileceği hüküm altna alnmştr.
Diğer taraftan, 11/12/2010 tarihli ve 6087 sayl Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu
Kanununun 9 uncu maddesinin birinci fkrasnn a-5 inci bendinde, yllk ve mazeret izinleri
dşnda her türlü izin verme işlemlerinin Kurulun Birinci Dairesi tarafndan yaplacağ
vurgulanmştr.
Bu doğrultuda, Stratejik Plan ve bütçe imkânlar çerçevesinde hâkim ve savclarn yurt
dşna gönderilmesine ilişkin usul ve esaslar Genel Kurulun 7/12/2011 tarihli ve 413 sayl
karar ile aşağdaki şekilde belirlenmiştir.
A) Yurt dşna gönderileceklerde aranacak şartlar
1- Öğrenim amacyla yurt dşna gönderileceklerde;
a) Krkbeş yaşn doldurmamş olmak,
b) Olumlu sicile sahip olmak,
c) Daha önce yurt dşnda ayn düzeyde eğitim veya öğrenim görmemiş olmak,
ç) Son iki yl içinde alnmş olmak kaydyla lisansüstü eğitim programn takip
edebilecek derecede yabanc dil bildiğini belgelemek üzere İngilizce için IELTS
(International English Language Testing System) snavndan en az 6 ve bunun eşdeğeri olan
diğer snavlardan birinden ya da başka diller için ÖSYM tarafndan kabul edilen eşdeğerliğe
sahip bir puan almş olmak,
d) Bu Genelgenin “Geri çağrma” başlkl bölümünün 1 inci maddesi kapsamnda geri
çağrlmamş olmak,
323

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-325-2011
2- Burs, proje ya da teknik işbirliği program çerçevesinde kurs programna katlmak
üzere yurt dşna gönderileceklerde;
a) Olumlu sicile sahip olmak,
b) Gönderileceği programda öngörülen şartlar taşmak,
c) Bu Genelgenin “Geri çağrma” başlkl bölümünün 1 inci maddesi kapsamnda geri
çağrlmamş olmak,
3- Meslekleriyle ilgili staj ve araştrma yapmak ya da kurs görmek amacyla yurt
dşna gönderileceklerde;
a) Olumlu sicile sahip olmak,
b) KPDS veya ÜDS’den son beş yl içinde en az 70 puan almş olmak,
c) Bu Genelgenin “Geri çağrma” başlkl bölümünün 1 inci maddesi kapsamnda geri
çağrlmamş olmak,
4- Yabanc dil eğitimi için yurt dşna gönderileceklerde;
a) Krk yaşn doldurmamş olmak,
b) Olumlu sicile sahip olmak,
c) Daha önce yurt dşnda ayn düzeyde eğitim veya öğrenim görmemiş olmak,
ç) IELTS (International English Language Testing System) snavndan son iki yl
içerisinde en az 5,0 veya KPDS’den son beş yl içerisinde en az 60 ve diğer snavlarn
birinden bu puana eşitliği ÖSYM tarafndan kabul edilen bir puan almş olmak,
d) Bu Genelgenin “Geri çağrma” başlkl bölümünün 1 inci maddesi kapsamnda geri
çağrlmamş olmak
şartlar aranr.
B) Yurt dş programlarna başvuru ve adaylarn belirlenme kriterleri
1- Program türü, başvuru şartlar ve süresi ile tahsis edilen kontenjanlar Kurulun
internet sayfasnda ilan edilir.
2- Başvuru şartlarn taşyanlarn belirlenen süre içinde Genel Sekreterliğe
başvurmalar gerekir.
3- Başvuranlarn;
a) Sicil durumu ve mesleki başars,
b) Yabanc dil düzeyi,
c) Mesleki kdemi,
ç) Akademik yaynlar,
d) Görev yaptklar yerdeki iş ve kadro durumu,
e) Meslek içi eğitim durumu
gibi kriterleri dikkate alnarak değerlendirme yaplr.
C) Öğrenim amacyla yurt dşna gönderilme esaslar
1- Birinci Dairenin her yl için belirleyeceği takvim doğrultusunda başvuru şartlarn
taşyan ilgililer, gitmek istedikleri üniversite, yükseköğretim kurumu ya da enstitü gibi
kurumlar ile öğrenim alanlarn belirlenen süre içerisinde Genel Sekreterliğe bildirirler.
2- Başvuranlar arasndan durumu uygun görülenlere gitmek istedikleri kurumlardan
kabul belgesi almas için izin verilir. Birinci Daire, gerektiğinde talep edilen kurum ve
öğrenim alannn değiştirilmesini ya da tavsiye edeceği alan ya da kurumdan kabul belgesi
alnmasn isteyebilir. Birinci Dairenin izni olmakszn öğrenim alan ve kurumu
değiştirilemez.
324

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-325-2011
3- Birden fazla kurumdan kabul belgesi alnmas hâlinde hangi kuruma gidileceğini
Birinci Daire belirler.
4- Kuruma kesin kaytlarn yaplmas hususundaki tüm işlemler ilgili hâkim veya
savc; kayt ücretlerinin ödenmesi ve öğrenim giderlerinin karşlanmasyla ilgili taahhütlerde
bulunulmas ise Genel Sekreterlik tarafndan yerine getirilir.
5- Kurumda öğrenime başlanldğ tarihten itibaren iki ay içinde öğrenimin süreci ve
tamamlanmasna ilişkin kurum yetkililerinin görüşü alnarak hazrlanacak program Genel
Sekreterliğe gönderilir.
6- Öğrenimin başlangcndan itibaren üç ayda bir programa devam durumu, yaplan
çalşmalar, alnan dersler ve notlar ile ilerleme durumunu gösteren kurum ya da program
yöneticisinin değerlendirmelerini içeren raporun ilgili kurum vastasyla Genel Sekreterliğe
gönderilmesi sağlanr.
Ç) Birinci Daire tarafndan yaplacak işlemler
Bu Genelgenin uygulanmasnda;
1- Stratejik Plan ve bütçe imkânlar çerçevesinde uygulanacak takvimi, kontenjanlar,
öğrenim programlarn ve gerekli diğer hususlar belirleyerek bütün teşkilâta duyurmak ve
başvuranlar arasndan seçim yapmak,
2- Yabanc ülkeler veya uluslararas kuruluşlar tarafndan verilen burslarla veya teknik
işbirliği anlaşmalaryla finansman imkân sağlanan eğitim programlarna katlacak hâkim ve
savclar belirlemek,
3- Yurt dşna mesleki araştrma, kurs veya öğrenim için gönderilen hâkim ve
savclarn eğitim ve öğrenim konusunun değiştirilmesine ilişkin talepleri karara bağlamak,
4- Önemli bir hastalk, kaza veya zorunlu sebeplerle mesleki araştrma, kurs veya
öğrenimine ara vermek durumunda kalp bu hususu belgelendirenlerin eğitim ve öğrenim
sürelerinin uzatlmasna veya ilgilinin geri çağrlmasna karar vermek
işlemleri Birinci Daire tarafndan yerine getirilir.
D) Geri çağrma
1- Bu Genelge hükümleri çerçevesinde yurt dşna gönderilenlerden;
a) Hâkimlik ve savclk mesleğinin şeref ve haysiyetini kracak davranşlarda
bulunanlar,
b) Birinci Dairenin izni olmadan, programdaki yer, kurum ve kuruluşlar veya çalşma
konusunu kendiliğinden değiştirenler,
c) Kurs ve öğrenim kurumlarna düzenli şekilde devam etmeyenler,
ç) Kendi kusurlar sebebiyle devam ettiği kurumla ilişiği kesilenler,
d) Türk kanunlarna veya işlendiği ülke kanunlarna göre suç saylan eylem ve
davranşlardan dolay yabanc ülkede kalmalarnn sakncal olduğu belirlenenler,
e) 2802 sayl Kanunun 48 inci maddesinin son fkrasnda belirtildiği şekilde
kanunlarda belirlenenlerden başka, resmî veya özel herhangi bir görev alanlar, kazanç getirici
faaliyetlerde bulunanlar,
f) Hakl bir sebep olmakszn ödeme gücünün üstünde borçlananlar ve borçlarn
ödemedeki tutum ve davranşlaryla hâkimlik ve savclk mesleğinin itibarn zedeleyenler,
g) Çalşma, kurs ve öğrenim programn, kurs ve öğrenim görülen kurum ve kuruluşun
iç düzenlemelerine uygun olarak gerçekleştiremeyen veya geciktiren ya da başarszlklar
sebebiyle programlarn gerçekleştiremeyeceği saptananlar veya devamszlk nedeniyle
programla ilişiği kesilenler,
325

Say
: B.03.1.HSK.0.70.12.04-010.06.02-325-2011
ğ) Kurs ve öğrenim seviyesinin bildirilmesinde yanlş veya yanltc beyanda
bulunduğu tespit edilenler
Genel Sekreterliğin talebi üzerine Birinci Daire kararyla geri çağrlr. Geri çağrma
işlemine yaplan itiraz bu işlemi durdurmaz. Ayrca, geri çağrlanlar veya başarsz
olanlardan yaplmş olan bütün harcamalar kanuni faizi ile tahsil edilir.
2- Yukardaki hâller dşnda hastalk sebebiyle programn gerçekleştiremeyeceği
doktor raporuyla tespit edilenler geri çağrlrlar ve bunlar hakknda 2802 sayl Kanunun 49
uncu maddesindeki mecburi hizmete ilişkin hükümler uygulanr.
E) Diğer Hususlar
1- Eğitim ve öğrenimini engelleyecek ölçüde önemli bir hastalk, kaza veya zorunlu
sebeplerle eğitim ve öğrenimine ara vermek zorunda kalan hâkim ve savclar, bu durumu
belgelendirerek en geç onbeş gün içinde Genel Sekreterliğe haber vermekle yükümlüdür. Bu
takdirde öğrenim süresi, belirtilen sebeplerle kaybedilen süreyi telafi edecek kadar, Birinci
Dairenin kararyla uzatlabilir. Ancak, bu sürenin iki ay geçmesi ve bir dönem kaybetmesi
durumunda ilgili, Birinci Daire kararyla geri çağrlabilir.
2- Kişisel girişimler sonucunda; yabanc üniversite, yüksekokul, enstitü, eğitim
merkezleri ve diğer öğretim kuruluşlarndan veya Kurulca uygun görülen yurt dşndaki
dernek, vakf veya meslek teşekkülü niteliğindeki kuruluşlardan ya da uluslararas resmi
kuruluşlardan bu Genelgenin amacna göre özel burs sağlayan hâkim ve Cumhuriyet
savclarna Birinci Daire tarafndan iki yla kadar aylksz izin verilebilir. Gerekirse bu süre
bir katna kadar artrlabilir. Şahsen özel burs sağlayan ve bu burstan istifade etmesi için
Birinci Daire tarafndan kendilerine aylksz izin verilmesi uygun görülenler 2802 sayl
Kanunun 49 uncu maddesinin dördüncü fkrasnda belirtilen ve bu Genelge gereğince Kurul
bütçesinden karşlanacak diğer mali haklardan yararlanamazlar.
3- Yurt dş dönüşü göreve başlayanlar, göreve başlama tarihinden itibaren bir ay
içinde, kurs, çalşma veya araştrma konularyla ilgili olarak hazrlayacaklar raporu, tezi,
diploma, mezuniyet belgesi ya da sertifikay Genel Sekreterliğe vermek zorundadr.
4- Yurt dşna gönderilenlerin, derece yükselmeleri, kademe ilerlemeleri, emeklilik,
aylk, ödenek ve diğer bütün özlük haklar ile yükümlülükleri devam eder.
5- Genel Sekreterlik bu Genelge kapsamnda yurt dşna gönderilenlerin durumlarn
takip etmek ve değerlendirmek, mesleki araştrma, kurs veya öğrenimin sağlkl bir şekilde
yürütülmesini sağlamak amacyla Birinci Dairenin görüşleri doğrultusunda gerekli her türlü
tedbiri alr.
6- Yurt dşna gönderilen hâkim ve savclarn zorunlu giderleri, 10/2/1954 tarihli ve
6245 sayl Harcrah Kanunu hükümleri uyarnca Genel Sekreterlik tarafndan ödenir.
7- Sağlk sigortas ve diğer giderlere ilişkin hususlarda ilgili mevzuat hükümleri
dikkate alnr.
8- 2802 sayl Kanunun 48 inci maddesi kapsamnda uluslararas kurul, kongre,
konferans ve benzeri bilimsel toplantlar ile hâkim ve savclk mesleği ile ilgili yurt dşndaki
diğer toplantlara katlmak bu Genelge kapsamnda değildir.
9- Genelge kapsamnda bulunmayan hususlarda bu konudaki usul ve esaslar
düzenleyen ilgili mevzuat hükümlerine göre işlem yaplr.
326