İŞ GÜVENCESİNİN ÖYKÜSÜ - Yıldırım Koç

dayanarak çok sayıda işçiyi ve memuru işten atarken, siyasi açıdan sakıncalı görmediği işçilere önemli bir
koruma sağladı 4 .
12 Eylül Döneminde Prof.Dr.Turhan Esener’in İş Güvencesi Yasa Tasarısı Taslağı
Bu günlerde, Prof.Dr.Turhan Esener’in Çalışma Bakanlığı döneminde, iş güvencesi sağlamaya yönelik
önemli bir tasarı hazırlandı 5 . Bu tasarı, hizmet akdinin feshinde “yeterli sebep” arıyordu. Yargının, işverenin
gerekçelerini yeterli sebep kabul etmemesi durumunda fesih geçersiz sayılacaktı. İşçinin işbaşı yapamaması
durumunda ise işçinin bir yıllık ücretinden az olmayacak bir tazminat ödenecekti.
Tasarıda, toplu işten çıkarmalarda Bölge Çalışma Müdürlüğünün izni öngörülüyordu. Tasarıya göre, toplu işçi
çıkarmak isteyen işveren en az bir ay önceden gerekli başvuruda bulunacaktı. Bölge Çalışma Müdürlüğünün
toplu işçi çıkarma kararı; bölge çalışma müdürü başkanlığında bir iş müfettişi, İş ve İşçi Bulma Kurumunun
bir temsilcisi ile bir işçi ve bir işveren temsilcisinden oluşan bir komisyon tarafından verilecekti.
Komisyonunun kararına işçi ve işverenlerin iş mahkemesine itiraz hakkı vardı.
Bu tasarı da yasalaşamadı.
2821 Sayılı Sendikalar Yasasındaki Düzenleme
1983 yılında kabul edilen ve yürürlüğe giren 2821 sayılı Sendikalar Yasası, sendika üyeliği ve sendikal
faaliyet nedeniyle işten çıkarmalara karşı işçiyi korumaktadır. Ancak, hizmet akdinin feshinde geçerli bir
neden aranmadığı ve sendikal nedenle çıkış verildiğini kanıtlama yükümlülüğü işçiye ait olduğu için, bu
koruma etkili olmaktan uzaktır. 2821 sayılı Yasanın 31. Maddesine göre, “işçiler, sendikaya üye olmaları
veya olmamaları, iş saatleri dışında veya işverenin rızası ile iş saatleri içinde, işçi sendika veya
konfederasyonlarının faaliyetlerine katılmalarından dolayı işten çıkarılamaz veya herhangi bir nedenle farklı
muameleye tabi tutulamazlar.” İşverenin bu hükmü ihlal etmesi durumunda, işçinin ücretinin bir yıllık
tutarından az olmamak üzere bir tazminata hükmedilmektedir.
2821 sayılı Yasa, işyeri sendika temsilcilerinin hizmet akitlerinin feshinde 274’e göre daha açık kısıtlamalar
getirmektedir (M.30): “İşveren, işyeri sendika temsilcilerinin hizmet akitlerini haklı bir sebep olmadıkça
ve sebebini açık ve kesin şekilde belirtmedikçe feshedemez. Fesih bildiriminin tebliği tarihinden
itibaren bir ay içinde temsilcinin veya üyesi bulunduğu sendikanın iş mahkemesinde dava açma
hakkı vardır. Dava seri muhakeme usulüne göre iki ay içinde sonuçlandırılır. Mahkemenin kararı
kesindir. Mahkeme temsilcinin işine iade edilmesine karar verirse, fesih geçersiz sayılarak iş
gördürülmemiş olsa bile, temsilcinin işinden çıkarıldığı tarihten başlamak üzere temsilcilik süresinin
devamınca ücreti ve diğer bütün hakları işveren tarafından ödenir. Bu hüküm yeniden temsilciliğe
atanma halinde de uygulanır.”
1990’lı Yılların Başlarında Toplu İş Sözleşmelerinde İş Güvencesi
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Mehmet Moğultay’ın iş güvencesine ilişkin yasa tasarı taslakları
öncesinde toplu iş sözleşmelerinde belirli ölçüde iş güvencesi sağlayan hükümler vardı. Ancak 1983 yılından
başlayarak bu konuda önemli bir sorun yaşandı.
1983 yılında kabul edilen 2822 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Yasası’nın 5. maddesinde şöyle bir
hüküm yer almaktadır: “Toplu iş sözleşmelerine… kanun veya tüzüklerin emredici hükümlerine aykırı
hükümler konulamaz.” 1963 yılından 1983 yılına kadar yürürlükte kalan 275 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev
ve Lokavt Yasası’nda böyle bir kural yoktu. Ancak, buna karşın uygulama 275 döneminde de bir ölçüde bu
doğrultuda gelişmişti 6 . 2822 sayılı Yasa döneminde uygulama daha katı bir biçimde gelişti. Örneğin,
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, toplu iş sözleşmesinin hizmet akdinin feshinde disiplin kurulunun oybirliği ile karar
4 Bu konuda ayrıntılı bir çalışma için bkz. Koç, Y., “12 Eylül Sonrasında İşçi Çıkarma Yasağı,” Türkiye’de İşçiler ve
Sendikalar (Tarihten Sayfalar), YOL-İŞ Yay., Ankara, 2000, s.231-253.
5 1475 Sayılı İş Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bir Madde Eklenmesi Hakkında
Kanun Tasarısı (15.12.1982), Ankara, 1982 (Çoğaltma).
6 Günay, C.İ., Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Hukuku, Açıklamalar, Kararlar, İlgili Mevzuat, Ankara, 1999,
s.156.
6