You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Editörler<br />
<br />
<br />
<br />
ORSAM
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
OSMANLI V‹LAYET SALNAMELER‹NDE<br />
BA⁄DAT<br />
Cengiz Murat Orhan<br />
ERO⁄LU BABUÇO⁄LU ÖZD‹L<br />
ORSAM
ORSAM Kitapları No: 7<br />
ORSAM Ortadoğu Kitapları No: 5<br />
“Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Bağdat”<br />
Editörler: Cengiz EROĞLU, Murat BABUÇOĞLU, Orhan ÖZDİL<br />
ANKARA - Kasım 2012<br />
ISBN: 978-975-8975-03-X<br />
ORSAM<br />
Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi<br />
Center for Middle Eastern Strategic Studies<br />
Mithatpaşa Caddesi 46/6 Kızılay-Ankara<br />
Tel: 0 (312) 430 26 09 Fax: 0 (312) 430 39 48<br />
www.<strong>orsam</strong>.org.tr, <strong>orsam</strong>@<strong>orsam</strong>.org.tr<br />
ORSAM © 2012
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
H. 1321 (1903) Tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesi Orijinal Kapa¤›.<br />
5
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
‹Ç‹NDEK‹LER<br />
KISALTMALAR .............................................................................................................................. 11<br />
G‹R‹fi....................................................................................................................................... 13<br />
Irak ve Ba¤dat’›n Stratejik Önemi .............................................................................................. 13<br />
Kuruluflundan Bugüne Ba¤dat fiehri ve Ba¤dat Vilayeti Tarihi................................................. 18<br />
Osmanl› ‹dari Taksimat›nda Ba¤dat ........................................................................................... 25<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnameleri ve Osmanl› Vilayet Sistemi.......................................................... 28<br />
Salnamelerde Ba¤dat................................................................................................................... 31<br />
SALNAMELERDE BA⁄DAT................................................................................. 45<br />
I. BA⁄DAT V‹LAYET‹N‹N TAR‹H‹ ....................................................................................... 47<br />
Keldan ve Babil Hükümetleri ..................................................................................................... 49<br />
Ba¤dat fiehri Hakk›nda Tarihi Bilgiler ....................................................................................... 61<br />
Ba¤dat’ta Meydana Gelen Felaketler.......................................................................................... 63<br />
Ba¤dat Hükümranlar› Hakk›nda Tarihi Bilgiler ......................................................................... 66<br />
Hülagü Devleti ...................................................................................................................... 70<br />
‹lhanl› Devleti ....................................................................................................................... 70<br />
Karakoyunlu ve Akkoyunlu Devletleri................................................................................. 72<br />
Safevi Devleti........................................................................................................................ 72<br />
Osmanl› Devleti .................................................................................................................... 73<br />
II. BA⁄DAT V‹LAYET‹N‹N CO⁄RAFYASI.......................................................................... 79<br />
Ba¤dat Vilayetinin Co¤rafi Özellikleri....................................................................................... 81<br />
Vilayetin Mevkii, S›n›rlar›, Yüzölçümü ve Nüfusu.............................................................. 81<br />
Vilayetin Arazi Yap›s› .......................................................................................................... 82<br />
Nehirler ve Göller ................................................................................................................. 82<br />
7
ORSAM<br />
‹klim ...................................................................................................................................... 84<br />
Ormanlar ve Madenler .......................................................................................................... 84<br />
Ba¤dat Sanca¤›n›n Siyasi ve Medeni Co¤rafyas›....................................................................... 85<br />
Ba¤dat Kazas› ....................................................................................................................... 85<br />
Kaz›miye Kazas› ................................................................................................................... 92<br />
Samarra Kazas› ..................................................................................................................... 93<br />
Mendeli Kazas› ..................................................................................................................... 95<br />
Hanekin Kazas› ..................................................................................................................... 97<br />
Horasan Kazas› ..................................................................................................................... 99<br />
Bedre Kazas› ......................................................................................................................... 102<br />
Aziziye Kazas› ...................................................................................................................... 103<br />
Cezire Kazas› ........................................................................................................................ 105<br />
Kuttulamare Kazas›............................................................................................................... 105<br />
Dilim Kazas› ......................................................................................................................... 106<br />
Ane Kazas› ............................................................................................................................ 108<br />
Kerbela Sanca¤›n›n Siyasi ve Medeni Co¤rafyas›...................................................................... 110<br />
Kerbela Kazas› ...................................................................................................................... 110<br />
Hindiye Kazas›...................................................................................................................... 114<br />
Necef Kazas› ......................................................................................................................... 116<br />
Divaniye Sanca¤›n›n Siyasi ve Medeni Co¤rafyas›.................................................................... 119<br />
Divaniye Kazas› .................................................................................................................... 119<br />
Hille Kazas›........................................................................................................................... 121<br />
fiamiye Kazas›....................................................................................................................... 124<br />
Semave Kazas› ...................................................................................................................... 125<br />
III. H‹ND‹YE BARAJI ............................................................................................................... 127<br />
IV. BA⁄DAT V‹LAYET‹NDE TARIM VE HAYVANCILIK ................................................ 141<br />
Tar›m Arazisi .............................................................................................................................. 143<br />
Vilayetin Bafll›ca Mahsulleri....................................................................................................... 145<br />
Evcil Hayvanlar........................................................................................................................... 145<br />
V. BA⁄DAT V‹LAYET‹NDE SANAY‹ .................................................................................... 147<br />
VI. BA⁄DAT V‹LAYET‹NDE T‹CARET VE ULAfiIM...........................................................<br />
151<br />
‹thalat ve ‹hracat.......................................................................................................................... 153<br />
Deniz Tafl›mac›l›¤› ...................................................................................................................... 154<br />
Karayollar›................................................................................................................................... 155<br />
Posta ve Telgraf Hizmetleri ........................................................................................................ 156<br />
8
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
VII. BA⁄DAT V‹LAYET‹N‹N HALKI VE NÜFUSU............................................................. 157<br />
Vilayetin Halk› ............................................................................................................................. 159<br />
Lisan<br />
Din ve Mezhep ............................................................................................................................. 159<br />
Nüfus ............................................................................................................................................. 159<br />
VIII. BA⁄DAT V‹LAYET‹ ‹DAR‹ TAKS‹MATI .................................................................... 160<br />
IX. BA⁄DAT V‹LAYET‹N‹N MÜLK‹ VE ASKER‹ TEfiK‹LATI ......................................... 207<br />
X. BA⁄DAT V‹LAYET‹N‹N RUHAN‹ RE‹SLER‹ ................................................................. 349<br />
XI. BA⁄DAT V‹LAYET‹NDE BULUNAN YABANCI<br />
DEVLET KONSOLOSLUKLARI ............................................................................................. 355<br />
XII. BA⁄DAT V‹LAYET‹NDE BULUNAN ESK‹ ESERLER ............................................... 367<br />
XIII. BA⁄DAT GENEL KÜTÜPHANES‹ K‹TAP MEVCUDU.............................................. 371<br />
XIV. BA⁄DAT V‹LAYET‹NDE PAD‹fiAH TARAFINDAN ‹LM‹YE VE<br />
MÜLK‹YE RÜTBELER‹ VE N‹fiANLA TALT‹F ED‹LENLER ............................................ 375<br />
XV. BA⁄DAT V‹LAYET‹NDE BULUNAN PEYGAMBER, EVL‹YA VE<br />
fiEYHLER‹N TÜRBELER‹........................................................................................................ 385<br />
XVI. BA⁄DAT V‹LAYET‹N‹N ‹STAT‹ST‹K CETVELLER‹ (GEL‹R-G‹DER,<br />
ÜRET‹M-TÜKET‹M, EMLAK)................................................................................................. 395<br />
KAYNAKÇA...................................................................................................................... 419<br />
‹NDEKS................................................................................................................................. 425<br />
9
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
KISALTMALAR<br />
a.g.e. Ad› geçen eser<br />
a.g.m. Ad› geçen makale<br />
ATAM Atatürk Araflt›rma Merkezi<br />
b. ‹bn (o¤lu)<br />
Bkz. Bak›n›z<br />
BDAGM Baflbakanl›k Devlet Arflivleri Genel Müdürlü¤ü<br />
BOA Baflbakanl›k Osmanl› Arflivi<br />
D‹A Diyanet ‹slam Ansiklopedisi<br />
ed. Editör<br />
EI 2<br />
Encyclopedia of Islam<br />
H. Hicri<br />
Hz. Hazreti<br />
‹A ‹slam Ansiklopedisi<br />
‹Ü‹FM ‹stanbul Üniversitesi ‹ktisat Fakültesi Mecmuas›<br />
M. Miladi<br />
MEB Milli E¤itim Bakanl›¤›<br />
Nflr. Neflreden<br />
s. Sahife<br />
TTK Türk Tarih Kurumu<br />
11
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
G‹R‹fi<br />
Irak ve Ba¤dat’›n Stratejik Önemi<br />
Ba¤dat, kuruldu¤u günden itibaren Irak ve civar›ndaki bölgenin kalbi konumundad›r (1) . Bu<br />
yüzden bu bölümde stratejik önemi incelenirken Irak’la birlikte ele al›nm›flt›r.<br />
Kuruluflunu takip eden y›llardan itibaren her alanda h›zl› bir geliflmeye sahne olan Ba¤dat IX<br />
ve X. yüzy›llarda ‹slam dünyas›n›n önemli bir ilim, kültür ve medeniyet merkezi haline geldi. Artan<br />
ticaret, servet ve refaha paralel olarak ilim, edebiyat ve sanatta da ciddi geliflmeler yafland›. Ba¤dat’-<br />
ta bizzat halife ve vezirlerinin himayesinde kurulan kurumlarda ilim, kültür ve sanatta önde gelen<br />
simalar yetiflmifltir. Böylece ‹slam kültür ve medeniyetine damgas›n› vuran Ba¤dat, ayn› zamanda<br />
Avrupa medeniyetinin do¤ufluna da zemin haz›rlam›flt›r (2) .<br />
Dicle ve F›rat’›n sulad›¤› bu co¤rafya, bir yandan birçok zirai ürünün yetifltirildi¤i bir alan,<br />
di¤er yandan da baflta petrol olmak üzere gaz ve kükürt gibi madenler bak›m›ndan da zengin bir<br />
bölgedir (3) . Bu nedenle de bölge kadîmden beri iktisadi, siyasi ve askeri olmak üzere stratejik bir<br />
öneme sahiptir. Tarih boyunca Do¤u ile Bat› aras›nda önemli bir ticaret kavfla¤›nda yer almas› ve<br />
kervanlar›n geçifl noktas›nda bulunmas› (4) , zamanla flehrin önemli bir pazar yeri olmas›na neden<br />
olmufltur (5) . Öyle ki kentin bu konumu seyyahlar›n da dikkatini çekmifltir. Örne¤in meflhur gezgin-<br />
1 Dicle nehrinin her iki yakas›nda 33˚ 26` 18`` kuzey enlemi ile 44˚ 23` 9`` do¤u boylam› üzerinde yer alan flehir, VIII. yüzy›lda<br />
Abbasi Halifesi Ebu Cafer El-Mansur taraf›ndan kurulmufltur. Kuruluflundan Abbasi devletinin y›k›l›fl›na (1258) kadar hilafet<br />
merkezi olarak kalan Ba¤dat, Osmanl›lar devrinde Ba¤dat vilayetinin merkezi ve 1921’de de Irak’›n baflflehri oldu. “Ba¤dat”, D‹A,<br />
IV, ‹stanbul 1991, s. 425.<br />
2 “Eski ça¤lardan beri Basra körfezini Akdeniz’e, Hicaz ve Ortado¤u’yu Anadolu’ya ba¤layan yollar Irak’tan geçmektedir. ‹stanbul’dan<br />
gelip Diyarbak›r, Nusaybin ve Habur üzerinden Irak’a giden ana yol Delikan, Musul, Erbil, Alt›nköprü, Kerkük ve Dakuk<br />
menzillerinden sonra do¤uya yönelerek Hemedan’a, güneyi takiben de Ba¤dat ve Basra’ya ulafl›yordu. Di¤er bir kol da Basra’dan<br />
itibaren F›rat nehrini takip ederek Rakka üzerinden Suriye ve M›s›r’a gidiyordu. Selçuklular, Atabekler ve Osmanl›lar zaman›nda<br />
bu yollar üzerine birçok ribat ve han yap›lm›flt›r. Ancak Birinci Dünya Savafl› sonras›nda Musul-Ba¤dat-Basra karayolunun<br />
aç›lmas› sebebiyle eski kervan yolu önemini kaybetmifl, üzerindeki hanlarsa k›sa zamanda yok olmufltur (“Ba¤dat”, D‹A, s.437).<br />
3 Irak bölgesinin siyasi ekonomik ve askeri aç›dan önemi için bkz. Prof. Dr. M.Ezher Said Es-Semmak, El-Irak Klimatoloji Etüt,<br />
1.Bölüm, Musul Üniversitesi, Musul 1985, s.17; Dr. Faruk Ömer Fevzi, Tarihu’l-Irak (H. 1/656 – M.622/1258), Mektebetü’l-<br />
Nahza, Ba¤dat 1988, s.7.<br />
4 “Irak”, D‹A, s. 113.<br />
5 Ba¤dat’›n önemi hakk›nda daha ayr›nt›l› bilgi için bkz. Tahir Muzaffer El-Âmid, Ba¤dat Medinetü’l-Mansur El-Mudevvara, (‹slam<br />
Tarihi hakk›nda, Ba¤dat Üniversitesine sunulan mastar tezi) El-Numan Yay›nevi, Necef 1967, s.135.<br />
13
ORSAM<br />
lerden Barsonez 1775 tarihinde Ba¤dat’› ziyareti s›ras›nda eserinde kentle ilgili flunlar› kaydetmifltir:<br />
“Ba¤dat büyük bir pazar(d›r). Hindistan, ‹ran, Kostantiniye, Halep ve fiam’›n ürünlerinin pazar›d›r.<br />
K›saca Do¤u’nun en büyük ambar›d›r” (6) . Görüldü¤ü gibi Ba¤dat, XVIII. yüzy›lda yaln›zca yak›n<br />
çevresinin de¤il, ayn› zamanda uzak çevresinde yer alan önemli ticaret merkezlerinin de pazar› konumundad›r.<br />
19. yy.’da Ba¤dat fiehri (Bir Seyyah›n Resminden)<br />
XIX. yüzy›la gelindi¤inde Irak, bereketli topraklar› ve gittikçe önem kazanan petrolü sebebiyle<br />
sömürgeci ülkelerin ilgisini çekmeye bafllad›. ‹ngiltere, Fransa ve Almanya, bölgede nüfuz<br />
kurmak amac›yla birbirleriyle rekabete girdiler. Bu dönemde Osmanl› Devleti’nin uygulamaya<br />
koydu¤u reformlar ve Tanzimat Ferman›’yla birlikte getirilen düzenlemeler, Irak’ta da etkisini hissettirdi.<br />
Bölgedeki su yollar›n›n imar› ve iflletilmesine yönelik yat›r›mlarla ‹stanbul-Ba¤dat demiryolunun<br />
yap›m›, ‹ngilizler ile Almanlara dengeli bir flekilde da¤›t›larak, aralar›ndaki rekabetten istifade<br />
yoluna gidildi. Birinci Dünya Savafl› arefesinde ‹ngiltere, Osmanl› hükümetine yapt›¤› bask›lar<br />
6 Dr. A. Musa Kaz›m Nevres - Dr. ‹mat Abdüsselam Rauf, El-Irak Fi El-Tarih, Daru’l-Hürriye Matbaas›, Ba¤dat 1982, s. 628. Ayr›ca<br />
D›na R›zk Khoury; “Ticari Tar›m›n Musul Eyaletine Girifli ve Köylülük Üzerine Etkileri (1750–1850)”, Osmanl›’da Toprak<br />
Mülkiyeti ve Ticari Tar›m, TVYY, ‹stanbul 1998, s.164. Ba¤dat, zaman içinde Musul ve civar›nda üretilen tah›l, kuru meyve, maz›<br />
gibi pek çok ürünün en önemli müflterilerinden biri haline gelmiflti. Ba¤dat’›n hinterland›, flehrin g›da ihtiyac›n› karfl›lamakta yetersiz<br />
kal›yordu. K›rsal kesimde yaflanan kar›fl›kl›klar, afliretlerin tar›msal art›¤› vergi olarak teslim etmeye yanaflmamas›, bir de ‹ran’la<br />
sür giden çat›flmalar, Ba¤dat’› özellikle XVIII. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda, Musul’un tar›msal ürünlerinin en önemli tüketicilerinden<br />
biri yapm›flt›. Üstelik Ba¤dat’›n bölge üzerindeki siyasi nüfuzu artt›¤› için, Ba¤dat valileri talep etti¤i zaman onlara sunmak üzere<br />
devaml› tah›l stoku bulundurmak, Musul valileri için zorunlu hale gelmiflti. 1830’larda Ba¤dat Valisi Davut Pafla’n›n ordular›n›n<br />
iaflesini ço¤unlukla Musul valileri karfl›l›yordu.<br />
14
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
neticesinde, Musul petrollerinin imtiyaz haklar›n› elde etmeyi baflard› ve böylece Irak, Birinci<br />
Dünya Savafl›nda Osmanl› Devleti ile ‹ngiltere’nin mücadele alan›na dönüfltü ve savafl›n sonunda<br />
‹ngilizler bölgeyi iflgal ettiler. Nihayet Irak bölgesini elinde bulunduran ‹ngilizlerin deste¤iyle,<br />
1921’de Irak krall›¤› kurularak Emir Faysal krall›¤a getirildi (7) .<br />
Harita-1: Ba¤dat Vilayeti Haritas› (19. yy. sonlar›)<br />
K›sacas› XVI. yüzy›ldan itibaren de¤iflen dünya koflullar› ve Osmanl› Devleti’nin bu de¤iflen<br />
flartlara uyum sa¤lama sürecinde yaflad›¤› s›k›nt›lar, bölgenin yönetiminde yerel güçlerin a¤›rl›k<br />
kazanmas›na neden olmufl ve yavafl yavafl adem-i merkezi bir idare söz konusu olmufltur. XIX.<br />
yüzy›lda bafllayan milliyetçilik ak›mlar›yla birlikte bölge, Bat›l› emperyal devletlerin sömürge elde<br />
etme yar›fl›nda ç›karlar›n çat›flt›¤› bir alana dönüflmüfltür. Bu ç›kar çat›flmas› yaln›zca zengin petrol<br />
yataklar› için de¤il, bu kaynaklara sahip olabilmenin bir yolu olarak demiryolu hatt› üzerinde de<br />
yaflanm›flt›r. O dönemde Ba¤dat demiryolunu içinde bulunduran Osmanl› topraklar›, özellikle de<br />
Irak’›n önemli bir bölümünün de¤erli bir hammadde kayna¤› ve sömürgelefltirilebilecek bir alan<br />
olmas›, Bat›l› devletlerin ifltah›n› kabartmaya yetecekti ( 8 ) . Öyle ki Bat›l› devletler, Osmanl›<br />
7 “Irak”, D‹A, s.99-100.<br />
8 Emperyalist güçlerin Ba¤dat demir yolu ve bölgedeki zengin petrol kaynaklar›na sahip olabilme yar›fl›ndaki tutumlar› hakk›nda<br />
bkz. Edward Mead Earle; Ba¤dat Demir ve Petrol Yolu Savafl› (1903–1923), ‹stanbul 2003, s.12–13.<br />
15
ORSAM<br />
Devleti’nin Kilikya, ‹zmir, El-Cezire (Irak), Basra ve Suriye gibi yeralt› ve yerüstü kaynaklar›<br />
bak›m›ndan zengin ve stratejik öneme sahip bölgelerini sömürge haline getirebilmek için, özellikle<br />
iktisadî aç›dan Osmanl› Devleti’ni Avrupa sermayesinin bir uydusu haline getirmifllerdir. Böylece<br />
XIX. yüzy›lda Osmanl› Devleti’ni mali bak›mdan istila ederek siyasi itaatini sa¤lamak maksad›yla,<br />
çeflitli ticarî anlaflmalar imzalamay› baflarabilmifllerdir. Nitekim kurulan Osmanl› Bankas› ve<br />
Düyun-u Umumiye ‹daresi, Avrupa sermayesine genifl bir yay›lma imkân› sa¤lam›fl ve ekonomik<br />
hayat Avrupal›lar›n eline geçmifltir. Avrupa sermayesi Osmanl› topraklar›nda iki yönde faaliyet<br />
göstermifltir. Bir yandan Osmanl› topraklar› demir yollar›, bankalar, ithalat ve ihracat bürolar›ndan<br />
oluflan bir a¤la sar›l›rken; di¤er yandan politik ve stratejik aç›lardan k›ymetli Osmanl› topraklar›nda<br />
egemenlik kurma çabalar› bafl göstermifltir. Örne¤in Fransa mali ve ekonomik ç›karlar›n› Suriye’de;<br />
‹ngiltere Irak’ta; Rusya ise Do¤u Anadolu’da gelifltirmeye çal›flm›flt›r.<br />
‹ngilizler Anadolu’dan çok, topraklar› son derece verimli ve zengin petrol yataklar›na sahip<br />
El-Cezire (Irak) bölgesiyle ilgilenmifl ve bu bölgeyi kontrolleri alt›na almak için büyük çabalar<br />
göstermifl ve birtak›m siyasi politikalar izlemekten geri durmam›fllard›r. Öyle ki ‹ngilizlerin Irak bölgesindeki<br />
en önemli siyaseti, afliretleri Osmanl› Devleti’ne karfl› k›flk›rtmak olmufltur. ‹ngiltere<br />
Ortado¤u’daki varl›¤›n›n devam›n›, bölgede kendisine ba¤l›, fakat birbirleriyle geçinemeyen Arap<br />
fleyhliklerinin kurulmas›nda ve bu fleyhliklerin birbirine karfl› kullan›lmas›nda görmüfltür. Birinci<br />
Dünya Savafl›’nda Arap topraklar›nda ‹ngilizlerle savaflan Türk ordusunun, Araplar taraf›ndan<br />
arkadan vurulmas›nda bu politikalar etkili olmufltur. Nihayet Bat›l› güçlerin izledikleri bu politiklar<br />
sonuç vermifl ve savafl sonunda imzalanan Sykes-Picot Antlaflmas› (3 Ocak 1916) ile var›lan<br />
uzlaflmaya göre, kurulacak yeni devletlerden Suriye ve Lübnan’›n Fransa; Ürdün ve Irak’›n ise<br />
‹ngiltere’nin denetiminde olmas› kararlaflt›r›lm›flt›. Irak’taki ‹ngiliz ticareti ve mali ç›karlar›n›n<br />
‹stasyon Binas› Ba¤dat<br />
16
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
öncüsü, Ba¤dat’ta bir flubesi olan fiark Bankas› olmufltur. Bu dönemde Ba¤dat’ta bulunan sekiz<br />
yabanc› firman›n alt›s› ‹ngilizlere aittir ve ‹ngiliz sermayesi ticaretten daha önemli gördükleri Irak<br />
petrollerine yönelmifltir ( 9 ) . Özetle ‹ngiltere, tüm planlar›nda M›s›r’›n güvenli¤ini, Do¤u<br />
Akdeniz’deki üstünlü¤ünü, Hindistan yolunun daima kendisi için tehlikesiz k›l›nmas›n› sa¤lamak<br />
üzere ince bir siyaset güdü-yordu (10) .<br />
XX. yüzy›l›n ilk çeyre¤inde Ba¤dat, 1921’de ba¤›ms›z Irak Devleti’nin baflflehri olduktan<br />
sonra da çok h›zl› bir geliflme gösterdi. 1950’lerden sonra ise, artan petrol gelirleri sayesinde adeta<br />
yeniden infla edilme sürecine girmifl ve k›sa zamanda flehre birçok yat›r›m yap›l›p, resmi binalar›n<br />
yan› s›ra çeflitli sanayi tesisleri kurulmufltur. Ba¤dat’›n h›zl› büyümesinde rol oynayan bir baflka<br />
etken de köyden flehre göç hadisesidir (11) . 1970’lere gelindi¤inde flehrin geleneksel yap›s› art›k<br />
neredeyse tamamen de¤iflmifl ve Ba¤dat yeni, yüksek binalar›, genifl yollar›, otelleri ve parklar› ile<br />
son derece modern bir görünüm alm›flt›. Bununla birlikte “eski flehir” denilen k›s›m, geleneksel el<br />
yap›m› eflya ve elbiselerin sergilendi¤i pazarlar›yla yaflamaya devam etmektedir.<br />
Harita-2: Ba¤dat Livas› S›n›rlar› - 1960<br />
9 A.Hurflit Tolon, Birinci Dünya Savafl› S›ras›nda Taksim Anlaflmalar› ve Sevr’e Giden Yol, ATAM Y. Ankara, 2004, s.1-15.<br />
10 Tolon, a.g.e., s. 87.<br />
11 “Ba¤dat”, D‹A, s.441.<br />
17
ORSAM<br />
Kuruluflundan Bugüne Ba¤dat fiehri ve Ba¤dat Vilayeti Tarihi<br />
Ba¤dat geliflmesini, sulak ve zengin Mezopotamya ovas›n›n merkezinde yer almas›na ve bu<br />
bölgede birbirinden yaln›zca 40 km. uzakl›kta bulunan Dicle ve F›rat nehirleri ile Diyale nehri<br />
vadisinin a¤z›nda kurulmas›na borçludur. Ba¤dat, tarihte Iraku’l-Arap’›n merkezi ve bu konumuyla<br />
Akdeniz ile Basra körfezi ve ‹ran’a giden bütün akarsu ve ticaret yollar›n›n kavflak noktas›n›<br />
oluflturmufltur. Ayr›ca zengin yeralt› ve yerüstü kaynaklar› ile ‹slam tarihi aç›s›ndan büyük öneme<br />
sahiptir. Eski ça¤lardan bu yana Ortado¤u’nun bu stratejik noktas›nda Sümer, Babil, Selefkiye ve<br />
Ktesiphon gibi birbiri ard›na pek çok devletler kurulmufltur (12) .<br />
Ba¤dat vilayetini oluflturan Irak ve El-Cezire bölgesinde bilinen en eski uygarl›klar Asur ve<br />
Keldanilere aittir. Nitekim bu iki kavim bölgede sürekli olarak birbirlerine karfl› üstünlük kurma<br />
çabas›nda olmufltur. Öyle ki o dönemlerden kalan eserler, bugün bile bilim adamlar›n› hayrette<br />
b›rakmaktad›r. Su bask›nlar›n›n hasarlar›n› s›n›rland›rmak için Dicle sahilinde infla ettikleri setler ile<br />
tarlalar›n› sulamak için açt›klar› cetveller ve su kanallar›yla bentler, ulaflt›klar› medeniyetin derecesini<br />
göstermeye yeterlidir.<br />
Asur ve Keldanilerden sonra Irak bölgesinin Ba¤dat vilayetine ait topraklar› ‹ran’a,<br />
‹skender’e, Selefkiyan’a ve sonra Sasaniler’e intikal etmifl ve ‹slam’›n do¤ufluyla da ‹slam<br />
halifeli¤inin bir parças› haline gelmifltir. Bu say›lan millet ve kavimlerden her biri, bölgede tarihî<br />
aç›dan birçok k›ymetli eserler b›rakm›flt›r. Bu sebeple bugün El-Cezire ad› verilen Mezopotamya<br />
bölgesi, geçmiflten günümüze birçok izi bünyesinde bar›nd›rmaktad›r. Dicle kenar›na bir saat<br />
uzakl›ktaki harabelerin bulundu¤u Eski Ba¤dat ile Harun Reflit taraf›ndan kurulan ve o döneme ait<br />
kal›nt›lar›n yer ald›¤› Haruniye kasabas›, bunun en güzel örneklerindendir (13) .<br />
Halife El-Mansur’la bafllayan Ba¤dat tarihi bafll›ca iki büyük devreye ayr›l›r: ‹lki, 500 sene<br />
devam eden Abbasi devresidir. Bu devirde Ba¤dat, 55 senelik bir fas›la istisna edilirse, daima hilafet<br />
flehri olmufl, zaman zaman büyük bir ‹slam devletine merkezlik yapm›flt›r. Ayn› zamanda fikri<br />
hayat›n bir merkezi ve Ön Asya’n›n birinci derecede önemli bir ticaret yeri haline gelen bu flehir,<br />
yaln›z di¤er eyalet flehirlerini gölgede b›rakmakla kalmam›fl, büyüklük, debdebe ve zenginlik<br />
bak›m›ndan, o zamanki medeni âlemin en mühim beldesi olmufltur. ‹kincisi hilafetin ink›raz›ndan<br />
itibaren bugüne kadar uzayan devredir. Bu ikinci devrede Ba¤dat, ‹lhanl›lardan baz›lar›n›n burada<br />
k›fllam›fl olmalar› durumu hariç, daimi olarak, sadece bir eyalet merkezi haline dönüflmüfltür. Ba¤dat<br />
bu haliyle Türk hâkimiyetinden itibaren, uzun bir dönem M›s›r derecesinde en önemli eyalet merkezlerinden<br />
biri olmufltur (14) .<br />
Ba¤dat flehri Abbasi halifelerinin ikincisi olan Ebu Cafer El-Mansur taraf›ndan kurulmufltur.<br />
Yap›m›na H. 145 (M. 762) senesinde bafllanm›fl ve yap›m› H. 149 (M.766) senesinde tamamlanarak<br />
baflkent yap›lm›flt›r. Bafllang›çta Dicle’nin sa¤ taraf›nda infla edilerek Darü’s-Selam olarak<br />
adland›r›lm›flt›. Bu yerin seçilmesi hakk›nda tarihçilerin ihtilaflar› çok ise de, bu seçimin gerçek<br />
12 Geliflim Hachette, Alfabetik Genel Kültür Ansiklopedisi, Sabah Yay›nlar›, ‹stanbul 1993.<br />
13 Ali Cevad; a.g. e., s.186. Ayr›ca bkz. fiemseddin Sami; Kâmûsû’l-A’lâm, “Ba¤dat”, s.1328, T›pk›bas›m Cilt II, Kaflgar Neflriyat,<br />
Ankara 1996. [As›l Bask› H.1306 (1888–1890)].<br />
14 “Ba¤dat”, ‹A, II, MEB Yay., Eskiflehir 1997, s. 197.<br />
18
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
nedeni, kentin co¤rafi konumudur. Kent, Dicle ve F›rat gibi iki büyük nehri kullanmaya uygun bir<br />
yerde infla edilmifltir. Ayr›ca Dicle’ye kar›flan Büyük ve Küçük Zap ile Diyale nehirleriyle bu civardan<br />
her türlü ihtiyaç ve mahsuller, Ba¤dat’a kolayca ulaflt›r›labiliyordu. Bununla birlikte Basra<br />
Körfezi yoluyla Çin, Hindistan ve Afrika’dan mallar›n getirilebilmesi, özellikle ticarî aç›dan önemli<br />
faydalar sa¤lamaktayd›. ‹flte tüm bu sebeplerden dolay› kent burada kurulmufl ve baflkent<br />
yap›lm›flt›r (15) . Ba¤dat’›n isimlendirilmesi hakk›ndaki tarihi rivayetler de pek çoktur. Bir rivayete<br />
göre “Ba¤dat”, flehrin kurulmas›ndan evvel orada bulunan bir bahçenin ismi idi. Kelimenin, Farsça<br />
bir isim oldu¤u flüphesizdir. Kentin ad›n›n “adalet bahçesi” anlam›na gelen “ba¤” ve “dâd”<br />
kelimelerinin birleflmesinden olufltu¤una dair olan rivayet, gerçe¤e daha uygundur (16) .<br />
fiehrin plan›na bak›ld›¤›nda, birtak›m sosyal gayelerin gözetildi¤i dikkat çekmektedir. Öyle ki<br />
her bölge, belirli bir etnik veya mesleki grubun sorumlulu¤undayd›. Askerler genel olarak surlar›n<br />
d›fl›nda, flehrin kuzey ve bat›s›nda; tüccar ve zanaatkârlar ise Kerh’te Sarat’›n güneyinde oturuyorlard›.<br />
Pazar yerleri, di¤er Osmanl› ve ‹slam flehirlerinde oldu¤u gibi, Ba¤dat’›n plan›nda da önemli<br />
bir rol oynamaktayd› (17) . Bafllang›çta en d›fltaki büyük surdan iç sura do¤ru uzanan dört yol boyunca<br />
yüksek kemerli dükkânlardan oluflan dört pazar, ayr›ca surlar›n d›fl›nda da dört pazar yeri vard›.<br />
Daha sonra Halife Mansur 773’te pazarlar›n, emniyet düflüncesiyle flehirden Kerh’e nakledilmesini<br />
emretti. Her zanaat ve ticaret erbab›n›n müstakil pazar yerleri, çarfl›lar› vard›. Mesela Kerh’te<br />
manav, bakkal, sarraf ve kitapç›lara tahsis edilmifl çarfl›lar mevcuttu. fiehrin büyümesiyle buraya<br />
Horasan, Semerkant, Merv, Belh, Buhara ve Harizm’den tüccarlar geliyordu; bunlar›n kendilerine<br />
ait mahalleleri ve her grubun bir reisi vard› (18) .<br />
Plan› 755’te çizilen Ba¤dat’›n yap›m çal›flmalar›na 762’de bafllanm›fl ve bu plan üzerinde dört<br />
mimar çal›flm›flt›r. Halife Mansur yap›m ifli için 100.000’e yak›n iflçi ve ustay› bir araya getirmifltir.<br />
763’te saray, cami ve divanlar tamamlanm›fl, hilafet merkezi buraya nakledilmifl ve nihayet daire<br />
fleklindeki flehir 766’da tamamlanm›flt›r.<br />
K›saca plan›n› anlatmaya çal›flt›¤›m›z Ba¤dat, kent planlamas› alan› için önemli bir örnektir.<br />
fiehir, merkezin her taraf›na eflit uzakl›kta olmas› ve kolayca kontrol edilip korunmas› için daire<br />
fleklinde planlanm›flt›r. Halifeli¤in arflivlerine dayanan resmi raporlar, Mansur’un Ba¤dat için<br />
4.000.883 Dirhem harcad›¤›n› göstermektedir. Böylesine pragmatik bir düflünceyle ele al›nan plan›<br />
sayesindedir ki kent, bir yandan k›sa bir sürede inflaat ve ticaret faaliyetlerinin canland›¤› bir mekan<br />
özelli¤i gösterirken, di¤er yandan da yak›n çevresinden nüfus çeken bir yerleflim yeri haline<br />
15 Ba¤dat’›n baflkent olarak seçilmesinin nedenini El-Âmid flöyle aç›klamaktad›r: “Ba¤dat flehrinin baflkent seçilmesinde en önemli<br />
neden, Arap tarihinde ve Arap gelene¤inde her devlet ve her hükümdar›n kendine yeni bir yer ve yeni bir baflkent seçme<br />
gelene¤idir.” [El-Âmid, Tahir Muzaffer, Ba¤dat Medinetü’l-Mansur El-Mudevvara, (‹slam Tarihi hakk›nda, Ba¤dat Üniversitesine<br />
sunulan yüksek lisans tezi) El-Numan Yay›nevi, Necef, 1967, s.118]. Meflhur tarihçi Richard Coke ise, “Ba¤dat Bar›fl fiehri” adl›<br />
eserinde Ba¤dat flehrinin yap›l›fl nedenini flöyle izah etmektedir. “Ba¤dat flehrinin yap›lmas›nda en önemli neden sosyal bir talep<br />
olmaktan ziyade tamamen siyasidir. Çünkü Halife Mansur, hâkimiyetinin onuncu y›l›nda flahsiyetinin ve ailesinin varl›¤›n› güçlü<br />
bir temel üzerine oturmam›fl oldu¤unu his etmifltir” [El-Âmid, a.g.e, s.123].<br />
16 Ba¤dat Vilayet Salnamesi,1325<br />
17 Ortado¤u ve ‹slam flehirlerinin ortak özellikleri için bkz. Max Weber, fiehir: Modern Kentin Oluflumu, Editör: Don Matindale-<br />
Gertrud Neuwirt, Çeviren: Musa Ceylan, ‹stanbul 2000. Ayr›ca Arap-‹slam ve Osmanl› kentlerinin farkl› flehir kimlikleri hakk›nda<br />
son zamanlarda yap›lm›fl karfl›laflt›rmal› bir çal›flma için bkz. Edhem Eldem-Daniel Goffman-Bruce Masters, Do¤u ile Bat›<br />
Aras›nda Osmanl› Kenti: Halep, ‹zmir ve ‹stanbul, Tarih Vakf› Yurt Yay›nlar›, ‹stanbul 2003<br />
18 “Ba¤dat”, D‹A, s.427.<br />
19
ORSAM<br />
Harita-3: Ba¤dat fiehri (Abbasi Devleti Döneminde.)<br />
gelmifltir. Öyle ki kentin bu yeni görünümü flairleri bir hayli etkilemifle benzemektedir. fiairler,<br />
Ba¤dat’›n güzelliklerini övmüfller ve ona yeryüzünün cenneti ad›n› vermifllerdir. Ba¤dat, güzel<br />
bahçeleri, yeflil çay›rlar›, kap›lar›n›n üzerinde ve salonlar›ndaki muhteflem dekorasyonlar›yla flahane<br />
saraylar›, mükemmel ve zengin eflyalar›yla ün yapm›fl bir flehir olarak tarihe geçecek ve dahas›<br />
co¤rafi konumu, halk›n›n çal›flkanl›¤›, devletin ticareti teflviki ve halifelerin itibar›, Ba¤dat’› büyük<br />
ticaret merkezlerinden biri haline getirecektir (19) .<br />
Abbasi egemenli¤inin sonu olan H.656 (M. 1258) senesine de¤in Ba¤dat’›n mamuriyeti baki<br />
idiyse de, Büveyhiler ve Selçuklular zamanlar›nda meydana gelen muharebeler, Dicle’nin defalarca<br />
tafl›p su basmas›, birçok yang›n, veba salg›nlar› ve k›tl›k defalarca tekrar etmifl, Ba¤dat’›n<br />
mamuriyetine bir hayli zarar vermifl ve ahalisini de azaltm›flt›r (20) . ‹flte Abbasi egemenli¤inin son<br />
buldu¤u 1258’de Ba¤dat’a yap›lan Mo¤ol sald›r›lar› neticesinde Halife Muttas›m, kay›ts›z flarts›z<br />
teslim olmufltur. ‹slam medeniyetinin duraklamas›na sebep olan Mo¤ol istilas› sadece Ba¤dat için<br />
de¤il, bütün ‹slam dünyas› için korkunç bir felaket olmufltur. fiehir 1339–1340 y›llar›na kadar<br />
‹lhanl›lar’›n hakimiyetinde kalm›flt›r (21) . Ba¤dat Mo¤ollar’›n eline geçtikten sonra Irak’taki e¤itim ve<br />
kültür merkezlerinden birço¤u tahrip edilmifl, âlimler de ya öldürülmüfl ya da Irak d›fl›na kaçmaya<br />
mecbur b›rak›lm›flt›r (22) .<br />
19 “Ba¤dat”, D‹A, s.427.<br />
20 Ba¤dat, Selçuklu devleti döneminde rahat nefes alm›fl ve hilafet makam› eski itibar›n› ve nüfuzunu geri alm›flt›r. Selçuklular döneminde<br />
Ba¤dat’a ekonomik reformlar gerçekleflti ve civar ülkeler ile iliflkilerin düzelmesi için iyi niyet köprüleri at›ld›. Dr. Faruk<br />
Ömer Fevzi, Tarihu’l-Irak (H. 1/656 – M.622/1258), Mektebetü’l-Nahza, Ba¤dat 1988, s. 332.<br />
21 “Ba¤dat”, D‹A, s.431-432.<br />
22 “Irak”, D‹A, s.109.<br />
20
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Daha sonra flehir, bu kez Timur taraf›ndan 1392’de ve 1401’de olmak üzere iki kez iflgal edildi.<br />
Birincisinde flehir fazla zarar görmedi; fakat ikincisinde halk suçsuz olarak öldürüldü ve<br />
Abbasilere ait mahalle ve binalar›n ço¤u tahrip edildi. Bu, Ba¤dat’›n kültür hayat›na indirilen ikinci<br />
a¤›r darbe idi. 1410–1467 y›llar› aras›nda Karakoyunlu Türkmenlerinin hâkimiyetinde kalan<br />
Ba¤dat, daha sonra Akkoyunlular›n eline geçti.<br />
1508’e gelindi¤inde flehir, Safevi Hükümdar› fiah ‹smail’in yönetimine geçti ve buraya sahip<br />
olmak isteyen Osmanl›larla aras›nda bir mücadele bafllad›. Ticaret yollar› üzerinde bulunmas›,<br />
Osmanl›lar›n Avrupa ile mücadelesinde Ba¤dat’› ön plana ç›kard›. Nitekim Avrupa’y› ekonomik<br />
bask› alt›na almak isteyen Osmanl› Devleti, Anadolu ve Karadeniz ticaret yollar›na sahip olduktan<br />
sonra Basra’dan Ba¤dat’a, oradan da Suriye’ye uzanan hatt› ele geçirmek için faaliyete geçti ve<br />
Kanuni Sultan Süleyman 1534’te Ba¤dat’a girdi. 25 May›s 1555’te Amasya Muahedesiyle hukuken<br />
Osmanl› Devleti’ne ba¤l› oldu¤u kabul edilen Ba¤dat’ta, I. Ahmet devrine (1590–1617) kadar baz›<br />
afliret ayaklanmalar› d›fl›nda önemli bir hareket görülmemektedir. I. Ahmet devrinde ise Celalilerden<br />
olan Bölükbafl› Tavil Ahmet ve o¤lu Mehmet isyan etmifltir. ‹syan› bast›rmaya önce Nasuh Pafla<br />
gönderilmifl, baflar›l› olamam›fl, daha sonra da isyan, Cigalazade Mahmut Pafla taraf›ndan<br />
bast›r›lm›flt›r (23) .<br />
Ba¤dat fiehri 1534 (Matrakç› Nasuh Minyatürü)<br />
23 “Ba¤dat”, D‹A, s.432-433.<br />
21
ORSAM<br />
I. Ahmet’ten sonra merkezi otoritenin sars›lmas› sebebiyle Ba¤dat’ta yeniden isyanlar ç›kt›.<br />
Bu isyanlar›n elebafllar›ndan Yeniçeri Zabiti Bekir Subafl› ile Azaplar A¤as› Mehmet Kanber, devleti<br />
en çok u¤raflt›ran asiler olmufltur. Daha sonra Ba¤dat, 1623’te Safevi hükümdar› fiah Abbas<br />
taraf›ndan iflgal edilmifl ve bu durum 1638’e kadar devam etmifltir. 15 Ekim 1638’de bafllay›p k›rk<br />
gün süren bir kuflatma sonucu, flehir yeniden Osmanl› idaresine girmifltir. Bu s›rada flehir büyük<br />
ölçüde harap oldu¤undan, IV. Murat flehrin ele geçirilmesinden sonra binalar› tamir ettirdi¤i gibi<br />
‹ranl›lar taraf›ndan tahrip edilen ‹mam-› Azam’›n türbesini onart›p, Dicle’ye set inflas› ve baz›<br />
mahallere su getirilmesi gibi faaliyetlerde bulundu. Yap›lan Kasr-› fiirin Antlaflmas›yla da ‹ranl›lar<br />
Ba¤dat’›n Osmanl›lara ait oldu¤unu kabul ettiler (24) .<br />
1704 tarihinde Ba¤dat valili¤ine gelen Hasan Pafla’n›n uygulad›¤› siyasi, idari ve askeri yöntemler<br />
neticesinde vilayetin durumunda XVIII. yüzy›l boyunca belirgin bir iyileflme gözlenmifltir.<br />
Bu iyileflmenin etkisi di¤er vilayetleri de içine alm›fl ve Hasan Pafla’n›n uzun süren valili¤i<br />
(1704–1723) ve ard›ndan gelen o¤lu Ahmet Pafla’n›n valili¤i (1723–1747), Ba¤dat tarihinde bir<br />
dönüm noktas› olmufltur (25) .<br />
1733’te Nadir fiah taraf›ndan kuflat›lan Ba¤dat, Topal Osman Pafla’n›n Nadir fiah’› ma¤lup<br />
etmesi üzerine kurtuldu. Nadir fiah 1743’te Ba¤dat’› tekrar kuflatt› ve Kerkük’ü zapt etti. 1746’da<br />
imzalanan Osmanl›-‹ran antlaflmas›nda Ba¤dat yine Osmanl›larda kald› (26) .<br />
Ba¤dat valili¤ine hâkim olan kölemen valileri döneminde ise, Irak’›n her taraf›nda yabanc›<br />
ülkelerin faaliyetleri artm›flt›r. Çünkü ticaret yollar›n›n tamam› Basra körfezinden Hindistan’a kadar<br />
bu bölgeden geçmekte idi ve bu yüzy›lda sömürgeci devletlerin politikalar›, söz konusu ticaret yollar›n›<br />
kontrolleri alt›na alma çabalar› üzerine kurulu idi. Nitekim bu amaçla 1756–1763 y›llar›nda<br />
‹ngiltere, Basra’da bulunan ticari ataflelik temsilcili¤ini konsolosluk seviyesine ç›kartm›flt›r. 1765<br />
y›l›nda Fransa Basra’ya bir konsolos atam›fl ve kendisine Basra’daki görevleri aras›nda ticarî ve<br />
siyasî faaliyetler yürütmesi için baz› talimatlar vermifltir. Ayr›ca Fransa, ç›kar› için çok say›da<br />
Frans›z gezgin ve eski eser araflt›rmac›lar›n›n bölgeyi ziyaret etmelerini sa¤lam›fl ve bölge hakk›nda<br />
araflt›rmalar yapt›rm›flt›r (27) .<br />
XIX. yüzy›la gelindi¤inde Ba¤dat tarihinde öne ç›kan isim Ahmet Mithat Pafla olacakt›r.<br />
1869–1872 y›llar› aras›nda vali olan Mithat Pafla zaman›nda, Ba¤dat büyük bir geliflme göstererek<br />
modern bir kimlik kazanacak, halk›n refah düzeyi artacak, flehrin çevresindeki surlar y›k›l›p kuzeyden<br />
güneye do¤ru büyük bir cadde yap›lacak, sokaklar geniflletilecek (28) ve onun döneminde Irak’›n<br />
üç vilayeti Musul, Ba¤dat ve Basra birbirine ba¤lanarak bölgede merkezî bir otorite kurulacakt›r (29) .<br />
Mithat Pafla döneminde Ba¤dat’ta e¤itim kurumlar›na da önem verilmifltir. ‹ki askeri okulun<br />
yan› s›ra iki yeni okul aç›lm›flt›r. Bunlardan ilki “Sanayi Mektebi” olup, sanat erbab› için ö¤renci<br />
yetifltirmektedir. ‹kincisi de “Rüfltiye Mülkiye Mektebi” ad› verilen lise düzeyindeki okullar olup<br />
24 Ba¤dat H. 906 tarihinde fiah ‹smail Safevi’nin eline geçip, H.940 tarihinde Kanuni Sultan Süleyman taraf›ndan Osmanl›<br />
topraklar›na kat›lm›fl, defalarca Safevi devletinin sald›r› ve iflgaline maruz kald›ktan sonra nihayet H.1048 tarihinde Sultan<br />
IV.Murat taraf›ndan kati olarak Osmanl› topraklar›na dahil edilmifltir. Kâmûsû’l-A’lâm, a.g. m, s.1325-1326.<br />
25 El-Irak Fi El-Tarih, s.588.<br />
26 “Ba¤dat”, D‹A, s.434.<br />
27 El-Irak Fi El-Tarih, s.616.<br />
28 “Ba¤dat”, D‹A, s.435.<br />
29 Ahmet Midhat Pafla’n›n Ba¤dat Valili¤i s›ras›ndaki faaliyetleri hakk›nda ayr›nt›l› bilgi için bkz. Bekir Koç, Midhat Pafla (1822-<br />
1884), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bas›lmam›fl Doktora Tezi, Ankara 2002, s.54-71.<br />
22
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Harita-4: “Ba¤dat Vilayeti Haritas›,” 1299 (1882) tarihli Ba¤dat<br />
Vilayet Salnamesinden al›nm›flt›r.<br />
devlet memurlar› yetifltirmektedir. Halk bu okullardan en çok 1871’de kurulan sanayi mektebine ilgi<br />
göstermifltir (30) .<br />
Ayr›ca Mithat Pafla zaman›nda Ba¤dat’a ça¤dafl matbaalar getirildi. ‹lk gazete “Zevra” (31)<br />
ad›<br />
alt›nda 11 Haziran 1869 tarihinde bas›lm›fl ve Osmanl› hâkimiyeti sonuna kadar yay›nlanmaya<br />
devam etmifltir.<br />
Yine bu dönemde nehir nakliyat› meselesinde yap›lan pek çok denemeye ra¤men, ‹ngiliz<br />
Lynch flirketinin Dicle ve F›rat nehirlerinde mevcut tekelleri k›r›lamam›flt›r. Ancak Mithat Pafla, bölgenin<br />
geliflmesine önemli katk›larda bulunaca¤›na inand›¤› Dicle ve F›rat nehri üzerinde Ba¤dat-<br />
Basra aras›nda yük ve insan tafl›mak için Gemi Seyrüsefer fiirketi kurmay› baflarm›flt›r (32) .<br />
30 Vali Redif Pafla zaman›nda Ba¤dat’ta ilk erkek lisesi aç›ld›. 1889’dan sonra önce Ba¤dat’ta, ard›ndan bütün büyük flehirlerde<br />
ilkokullar aç›ld› ve giderleri vilayet tahsisat›na ilaveten zirai ürünlerden al›nan verginin % 5’iyle karfl›land›. II. Meflrutiyet’ten önce<br />
1889’da Ba¤dat’ta ilk k›z rüfltiyesi, arkas›ndan Ba¤dat, Musul ve Basra’da ilk ö¤retmen okullar› aç›ld›. 1908 y›l›n›n Eylül ay›nda<br />
yine Ba¤dat’ta aç›lan Hukuk Mektebi de memleketin baflta idari kadrosu olmak üzere büyük bir ihtiyac›n› karfl›lam›flt›. Bkz. “Irak”,<br />
D‹A, s. 110.<br />
31 Zevra Gazetesi ve Mithat Pafla’n›n Ba¤dat Valili¤i hakk›nda daha ayr›nt›l› bilgi için bkz. Yücel, Yaflar; “Midhat Pafla’n›n Ba¤dat<br />
Vilayetindeki Alt Yap› Yat›r›mlar›”, Uluslararas› Midhat Pafla Semineri Bildiriler ve Tart›flmalar (Edirne 8-10 May›s 1984), TTK,<br />
Ankara 1986, s.175-183.<br />
32 El-Irak Fi El-Tarih, s.644.<br />
23
ORSAM<br />
Ba¤dat, Lozan Anlaflmas›na kadar hukuken Osmanl› Devleti’ne ba¤l› kalm›fl ve önce 23<br />
A¤ustos 1928’de kurulan Irak Krall›¤›n›n, daha sonra da 14 Temmuz 1958 tarihinde kurulan Irak<br />
Cumhuriyetinin baflkenti olmufltur (33) . 1980–1987 Irak–‹ran savafl›nda, ard›ndan 1990’l› y›llarda<br />
gerçekleflen Körfez Savafl› ve sonras›nda, tüm Irak’ta oldu¤u gibi, Ba¤dat ve civar› da yap›lan bombard›manlar<br />
sonucunda harabe halini alm›flt›r. Son olarak 2004 y›l›nda gerçekleflen iflgalle de bu<br />
harabiyet katlanarak artmaya devam etmektedir.<br />
Genel hatlar›yla tarihçesini verdi¤imiz Ba¤dat hakk›nda erken tarihlerden bafllayarak<br />
günümüze kadar pek çok eser yaz›lm›fl ve ilmi araflt›rmalar yap›lm›flt›r. Bu konuda yaz›lan klasik<br />
kaynaklar›n bafll›calar› flunlard›r: ‹bn Tayfur Ahmed b. Ebu Tahir, Kitabü Ba¤dad; Muhammed b.<br />
Ömer El-Ceabi, Ahbaru Ba¤dad ve Tabakatü Ashabi’l-hadis; Hatib El-Ba¤dadi Tarihu Ba¤dad;<br />
Hibetullah b. Mübarek Zeylü Tarihi Ba¤dad; ‹bnü’d-Dübeysi Zeylü Tarihi Medineti’s-Selam<br />
Ba¤dad; ‹madüddin Ebu Abdullah Muhammed b. Muhammed Tarihu Ba¤dad; Bündari Tarihu<br />
Ba¤dad (34) .<br />
Buraya kadar verdi¤imiz Ba¤dat tarihi ile ilgili bilgilerin tarihi delillerini, vilayet salnamelerinden<br />
takip etmek mümkündür. Salnamelerde kentin tarihçe bölümleri flu ana bafll›klar<br />
alt›nda toplanm›flt›r: Keldan ve Babil Hükümetleri, Ba¤dat fiehri Hakk›nda Tarihi Bilgiler, Ba¤dat’-<br />
ta Meydana Gelen Felaketler, Ba¤dat Hükümdarlar› Hakk›nda Tarihi Bilgiler; Hülagû Devleti,<br />
‹lhanl› Devleti, Karakoyunlu Devleti, Safevi Devleti, Osmanl› Devleti (35) .<br />
1534’ten itibaren Lozan’a kadar 350 y›ldan fazla bir süre bölgede hüküm süren Osmanl› döneminde<br />
Ba¤dat vilayetinin idarî taksimat›nda da zaman zaman birtak›m de¤ifliklikler yaflanm›flt›r. Bu<br />
konuda gerek arfliv kaynaklar›nda (tahrirler gibi), gerekse seyyahlar›n kaleme ald›¤› seyahatnamelerde<br />
(Evliya Çelebi Seyahatnamesi gibi) ve bu çal›flman›n konusu olan vilayet salnamelerinde<br />
ayr›nt›l› bilgiler verilmektedir. Türk hakimiyetinin s›n›rlar›n›n belirlenebilmesi aç›s›ndan bu<br />
konunun daha ayr›nt›l› olarak ele al›nmas› san›r›z faydal› olacakt›r.<br />
Karakoyun Türkmenlerinin Yaflad›¤› Karakoyun Köyü.<br />
33 Meydan Larousse, Büyük Lugat ve Ansiklopedisi, IX, ‹stanbul 1986, s. 287.<br />
34 “Ba¤dat”, D‹A, s438.<br />
35 Tarihçe ile ilgili ayr›nt›l› bilgiler için eserin “Salnamelerde Ba¤dat” bölümünün “Ba¤dat Vilayeti Tarihi” k›sm›na bak›n›z.<br />
24
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Osmanl› ‹dari Taksimat›nda Ba¤dat<br />
Klasik dönemde Osmanl› Devleti, t›mar sistemini ancak sancak sistemiyle Osmanl› yasa ve<br />
yönetiminin yeterince yerleflti¤i bölgelerde uygulayabilirdi. Memâlik-i mahrûsenin çok genifl bir<br />
alan›na yay›lm›fl olan bu sistemi M›s›r, Ba¤dat, Habeflistan, Basra ve Elhasa gibi özel statüye sahip<br />
kimi eyaletlerde uygulanmam›flt›r. Dolay›s›yla bunlar›n bir derece özerklikleri tan›nm›flt›r. Sultan,<br />
bu eyaletlerin her birine kalabal›k bir yeniçeri garnizonu yerlefltirir, birer vali, defterdar ve kad›<br />
atard›. Eyalet gelirleri sipahilere t›mar olarak da¤›t›lmaz, vali bütün askeri ve idari giderleri<br />
karfl›lad›ktan sonra baflkente her y›l “sâliyâne” denen, sabit bir miktar vergi gönderirdi. Bu nedenle<br />
de bu eyaletlere, “sâliyâneli eyaletler” denmifltir (36) .<br />
Osmanl› fethinden sonra Ba¤dat ve civar›n›n tahriri yap›larak flehir, yeni bir eyalet merkezi<br />
halinde teflkilatland›r›ld›. 1560’larda eyalete 29 sancak ba¤l› idi. 1578–1588 döneminde ise ba¤l›<br />
sancak say›s› 22 idi. Bu dönemde eyaletin önemli sancaklar› flunlard›: Erbil, Hille, Zengabad,<br />
Semevat, Kerkük, Cessan, Bedre, Harirdivin, Bayat, Rumahiye, Derteng, Cevazir, Vas›t ve Kasr-›<br />
fiirin. Bunlar›n d›fl›nda di¤er bir önemli idarî birim olan ‹madiye ise yar› müstakil hükümet<br />
statüsünde eyalete ba¤l› bulunuyordu. Eyalette beylerbeyi, kad›lar, yeniçeri, cebeci ve hisar a¤alar›,<br />
topçubafl›, hazine ve t›mar defterdarlar›, gümrük emini gibi yüksek devlet memurlar› da görev<br />
yap›yordu (37) .<br />
Harita-5: Ba¤dat Vilayeti (19. yy. Sonlar›)<br />
36 Halil ‹nalc›k, Osmanl› ‹mparatorlu¤u Klasik Ça¤ (1300-1600), YKY, ‹stanbul 2003, s.109-111.<br />
37 “Ba¤dat”, D‹A, IV, ‹stanbul 1991, s. 436. Ayr›ca Ba¤dat için “Ba¤dat”, ‹A, s. 205. Ba¤dat, Osmanl› Devletinin eski idare taksimat›nda<br />
ayn› isimle yadedilen bir eyalet merkezi idi. Eyalet 18 sanca¤a ayr›lm›fl olup, bunlardan yedisinde t›mar ve zeamet usulü<br />
25
ORSAM<br />
Bu ba¤lamda bakt›¤›m›zda Ba¤dat bölgesi fetihten sonra t›mar sistemine dahil edilerek tahriri<br />
yap›lm›flt›r. BOA, TD 1028 ve 1049 numaral› defterler bu say›m›n sonuçlar›n› ihtiva etmektedir.<br />
Eyalette 9 flehir, 17 kale, 12 liva, 317 mamur köy, 106 harap köy, 61 Ulus taifesi (14 taifesi yok<br />
olmufltur) ve iki cemmas taifesi bulunmaktad›r (38) .<br />
Irakeyn Seferi sonunda yap›lan ilk tahrirde Ba¤dat eyaletinin idari yap›s› afla¤›daki gibi bir<br />
durum göstermektedir (39) :<br />
1- Nefs-i Ba¤dat 10- Zengabad Bölü¤ü<br />
Zebid Nahiyesi<br />
11- Mevazi-i Ba¤dat<br />
2- Halis Bölü¤ü 12- Mevazi-i Furatiyye<br />
3- Tarik-i Horasan Bölü¤ü 13- Cevazir Livas›<br />
4- fiehriban Kasabas› 14- Hille Livas›<br />
5- Mehrud Bölü¤ü 15- Rumahiye Livas›<br />
6- Düceyl Bölü¤ü a- Balik Nahiyesi<br />
7- Mendelcin Livas› b-Kebifle Nahiyesi<br />
8- Kerkük Livas› c- Hasr, Kebefl ve Ümmü’r-Rabab Nahiyesi<br />
9- Dakuk Livas›<br />
BOA MAD 17895 numaral› deftere göre Ba¤dat vilayetinin idari taksimat› flöyle idi (40) :<br />
1- Ba¤dat Livas› 3- Hille Livas›<br />
a- Kerkük Nahiyesi a- Hille Nahiyesi<br />
b- Mehrud Nahiyesi 4- Cevazir Livas›<br />
c- Tarik-i Horasan Nahiyesi 5- Kerkük Livas›<br />
d- Mevazi’-i Furatiyye Nahiyesi a- Halis Nahiyesi<br />
e- Düceyl Nahiyesi b- Dakuk Nahiyesi<br />
2- Rumahiye Livas› c- Mevazi’ Nahiyesi<br />
a- Rumahiye Nahiyesi 6- Zengi-abad Livas›<br />
b- Semavat Nahiyesi 7- Dertenk Livas›<br />
8- Cessan Livas›<br />
Evliya Çelebi Seyahatnamesinde ise Ba¤dat eyaleti flöyle tasvir edilmektedir: “18 sancakt›r.<br />
Hazine Defterdar›, Defter Kethüdas›, T›mar Defterdar› vard›r. 7 sanca¤›nda öteki memleketler gibi<br />
zeamet ve t›mar vard›r ki flunlard›r: Hille, Zengabat, Civar-› Zor, Mahiye, Cenkule, Karada¤ (Evliya<br />
cari idi ki, bunlara “arz-› memleket” ve di¤er on birine de “arz-› haliye-i Irak” denilir ve kuzey taraf›nda, ‹madiye adl› genifl topraklar,<br />
buran›n hâkimi taraf›ndan tasarruf olunurdu. Saliyane usulü ile idare edilmekte olan Ba¤dat livas›n›n senelik geliri 14 yük akçe<br />
idi. fiehirde en büyük amir olan beylerbeyinden baflka, bir kad›, yeniçeri, cebeci ve hisar a¤alar›, topçu bafl›, hazine ve t›mar defterdarlar›<br />
ve gümrük emini gibi, bir çok büyük memur vard›. Her sene merkezden gönderilen kap› kulu, iç kalede oturur, flehrin<br />
ayr›ca vazifekar yerli kulu bulunurdu. Ba¤dat 1847’de teflkil edilen 6.Ordu’nun, son zamanlarda ise 13. Kolordu’nun merkezi idi.<br />
Ba¤dat’ta Kanuni Sultan Süleyman’dan itibaren, muhtelif padiflahlar zaman›nda alt›n, gümüfl ve bak›r sikkeler de bast›r›lm›flt›r.<br />
38 111 Numaral› Kerkük Livas› Mufassal Tahrir Defteri (Kanuni Devri), BDAGM Yay., Ankara 2003, s.25.<br />
39 111 Numaral› Kerkük, s.5–6.<br />
40 111 Numaral› Kerkük, s.6.<br />
26
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Çelebi, 7 sancak dedi¤i halde 6 sancak say›yor. Civar-› Zor denilen sanca¤›n Civar ve Zor adl› iki<br />
sancak olmas› da muhtemeldir). Bu sancaklardan baflka 11 sanca¤a Arz-› Irak (Irak Topra¤›) derler<br />
ki zeamet ve t›mar› yoktur. Ancak sancak beylerinin has› vard›r. Baz› köyleri ve tarlalar› tahmin<br />
üzere verilmifltir ki flu sancaklard›r: Tertenek, Semvat, Bayat, Derne, Yukar› Dih, Orta Dih, Kernede,<br />
Demirkap›, K›raniye ve Keylan. Bu eyalete tabi ‹madiye Eyaleti vard›r ki t›mar ve zeameti yoktur.<br />
Mülk olarak idare ederler. Fakat sefere gelmeleri kanundur” (41) .<br />
Daha sonra bir ara Safevilerin eline geçtikten sonra eyalet sistemi da¤›lm›flsa da IV. Murat<br />
taraf›ndan flehrin yeniden zapt› ile eski teflkilat›n kurulmas›na çal›fl›lm›flt›r. Bu dönemde Ba¤dat<br />
eyaleti Mendelican, Kerkük, Dükuk, Cevazir, Hille ve Rumahiye adl› t›mar sisteminin uyguland›¤›<br />
alt› sanca¤a ayr›lm›flt›. XVII. yüzy›l›n ortalar›nda ise eyalet, bir k›sm›nda t›mar sisteminin uyguland›¤›,<br />
di¤erlerinde ise uygulanmad›¤› 25 sancaktan ibaretti. 1779 tarihinde Basra ile fiehrizor sancaklar›<br />
da buraya ilave edilerek uzun bir süre bu yöreler Ba¤dat eyaleti içinde yer ald›. Kölemen<br />
idaresinin son bulmas›ndan sonra Irak’›n do¤rudan merkeze ba¤lanmas›yla Basra, fiehrizor ve<br />
Musul ayr› vilayet haline getirildi ve daha sonra Ba¤dat vilayeti sadece Divaniye ve Kerbela’dan<br />
ibaret kald›. Ba¤dat 1857’de yeni kurulan 6. Ordu’nun, daha sonra ise 13. Kolordu’nun merkezi<br />
oldu (42) .<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹N‹N S‹YAS‹ TAKS‹MATI (1329 / 1911) (43)<br />
SANCAK<br />
SINIF<br />
KAZA<br />
SINIF<br />
NAH‹YE<br />
SINIF<br />
KÖY<br />
Ba¤dat<br />
1<br />
Ba¤dat<br />
Azamiye<br />
2<br />
0<br />
Ba¤dat<br />
Kaz›miye<br />
3<br />
5<br />
Ba¤dat<br />
Samarra<br />
3<br />
Tikrit<br />
1<br />
5<br />
Ba¤dat<br />
Ba¤dat<br />
Horasan<br />
Horasan<br />
1<br />
fiehriban<br />
Hal›s<br />
1<br />
1<br />
46<br />
Ba¤dat<br />
Ba¤dat<br />
Hanekin<br />
Hanekin<br />
1<br />
Benekdere<br />
K›z›lrabat<br />
1<br />
1<br />
74<br />
Ba¤dat<br />
Mendeli<br />
2<br />
2<br />
Ba¤dat<br />
Ba¤dat<br />
Bedre<br />
Bedre<br />
3<br />
Garibe<br />
Cessan<br />
2<br />
2<br />
13<br />
Ba¤dat<br />
Kuttulamare<br />
2<br />
0<br />
Ba¤dat<br />
Aziziye<br />
2<br />
Selmanpak<br />
1<br />
22<br />
Ba¤dat<br />
Cezire<br />
2<br />
0<br />
Ba¤dat<br />
Dilim<br />
1<br />
Hit<br />
2<br />
Ba¤dat<br />
Ba¤dat<br />
Dilim<br />
Dilim<br />
Felluce<br />
Kübeyse<br />
2<br />
3<br />
4<br />
Ba¤dat<br />
Dilim<br />
Rehhaliye<br />
3<br />
Ba¤dat<br />
Ane<br />
3<br />
El-Kaim<br />
2<br />
Ba¤dat<br />
Ba¤dat<br />
Ane<br />
Ane<br />
Cebe-i Âlus<br />
Hadise<br />
3<br />
3<br />
8<br />
41 Evliya Çelebi Seyahatnamesinden Seçmeler I, Ats›z, MEB Yay›nlar›, ‹stanbul 1990, s.84–85.<br />
42 “Ba¤dat”, D‹A, s.436–437.<br />
43 Ba¤dat vilayeti 1329 / 1911 y›l›nda üç sancak yirmi kaza ve otuz yedi nahiyeye bölünmüfltür.<br />
27
ORSAM<br />
SANCAK SINIF KAZA SINIF NAH‹YE SINIF KÖY<br />
Kerbela<br />
Kerbela<br />
Kerbela<br />
Kerbela<br />
Kerbela<br />
Kerbela<br />
Kerbela<br />
Divaniye<br />
Divaniye<br />
Divaniye<br />
Divaniye<br />
Divaniye<br />
Divaniye<br />
Divaniye<br />
Divaniye<br />
Divaniye<br />
Divaniye<br />
Divaniye<br />
Divaniye<br />
Divaniye<br />
Divaniye<br />
Divaniye<br />
1<br />
1<br />
Kerbela<br />
Kerbela<br />
Hindiye<br />
Necef<br />
Necef<br />
Necef<br />
Rezzaze<br />
Divaniye<br />
Divaniye<br />
Divaniye<br />
Divaniye<br />
Hille<br />
Hille<br />
Hille<br />
Hille<br />
Hille<br />
fiamiye<br />
fiamiye<br />
fiamiye<br />
fiamiye<br />
Samava<br />
Samava<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnameleri ve Osmanl› Vilayet Sistemi<br />
Salnameler, Osmanl› ‹mparatorlu¤u tarihinde 1866 y›l›ndan itibaren yay›mlanmaya<br />
bafllan›lan, geçmifl y›llardaki önemli olaylar› özetleyen ve ait oldu¤u y›l›n müesseseler ve hal tercümeleri<br />
gibi, çeflitli konularda son durumu k›saca aç›klayan eserlerdir. Salnamelerin almanak ve<br />
takvimlerle kar›flt›r›l›yor olmas›na ra¤men, bunlardan farkl› ve daha kapsaml› eserlerdir. Devlet<br />
taraf›ndan resmi olarak yay›nland›¤› gibi, özel kurumlarca da haz›rlanabilen salnameler, tarih kaynaklar›<br />
aras›nda mühim bir yere sahiptir.<br />
Devlet taraf›ndan yay›nlanan ve büyük bir yekûn tutan vilayet salnameleri, ilgili vilayetin<br />
idari örgütlenmesi, bürokratik yap› ve görevlileri, co¤rafi, tarihi, iktisadi ve toplumsal durumu ve<br />
istatistikleriyle XIX. yüzy›l›n bafll›ca baflvuru kaynaklar› aras›nda yer almaktad›r (44) .<br />
Sözü edilen bu vilayet salnameleri, mektupçunun denetiminde haz›rlat›lmakta, hükümetçe<br />
gönderilen örnek göz önünde tutularak vilayetle ilgili bilgiler verilmektedir. Ancak, vilayetin özel<br />
durumu, salnameyi haz›rlayanlar›n bilgi düzeyleri do¤al olarak salnameler aras›nda önemli bilgi<br />
farkl›l›klar›na neden olmufltur. Öyle ki baz› vilayet idarelerinin gösterdikleri özel çaba sonucunda<br />
haz›rlanan salnameler birinci elden kaynak olma niteli¤ine kavuflmufltur (45) .<br />
28<br />
1<br />
1<br />
1<br />
1<br />
2<br />
Müseyyip<br />
fiefatiye<br />
Kefl<br />
Küfe<br />
Hurüdd›hn<br />
Rehbe<br />
Deggare<br />
El-Bedir<br />
A’fek<br />
Fevvar<br />
Memduhiye<br />
Bermane<br />
Nehriflah<br />
Havas<br />
Mehavil<br />
fiunafiye<br />
Horullah<br />
Salahiye<br />
Gemmas<br />
H›z›rderraci<br />
Abucevarir ( R u m e y s e )<br />
44 Ayr›ca Salname ve Salnamelerin çeflitleri hakk›nda genel bir bilgi için bkz.: “Sâl-nâme”, ‹A, X, ‹stanbul 1967, s.134-136.<br />
Salnamelerin toplu katalo¤u için bkz.: Hasan Duman, Osmanl› Salnameleri ve Nevsâlleri, I-II, Ankara 2000.<br />
45 Musa Çad›rc›, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yap›s›, TTK Yay›nlar›, Ankara 1997, s.293.<br />
1<br />
1<br />
3<br />
1<br />
2<br />
3<br />
1<br />
1<br />
1<br />
2<br />
2<br />
2<br />
2<br />
2<br />
2<br />
2<br />
2<br />
1<br />
2<br />
0<br />
0<br />
4<br />
0<br />
0<br />
44
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Vilayet salnamelerinin yay›nlanmas›na Halep Mektubî Kalemi’nde bulunan ‹brahim Halet<br />
Bey taraf›ndan “Fihrist-i Vilayet-i Haleb” (46)<br />
ad›yla düzenlenen ve istatistikî bilgiler içeren eserin<br />
Bâb-› Âlî’nin dikkatini çekmesi üzerine baflland›¤› bilinmektedir. ‹brahim Halet Bey’in haz›rlad›¤›<br />
bu eserin birer örne¤i vilayetlere gönderilmifl ve benzeri y›ll›klar haz›rlanmas› için emirler<br />
verilmifltir. Bununla birlikte salname gelene¤inin oluflmas› 1867 Vilayet Nizamnamesinin yay›nlanmas›<br />
ile birlikte gerçekleflmifltir. Bu nizamnameyle birlikte “eyalet” düzeninden “vilayet” düzenine<br />
geçilmifltir (47) .<br />
1864’te haz›rlanan vilayet nizamnamesi, Mithat Pafla’n›n 1864–1871 y›llar› aras›nda Tuna<br />
vilayetindeki uygulamalar›ndan sonra, memâlik-i mahrûsenin (48)<br />
genelinde geçerli hale getirildi.<br />
Buna göre Osmanl› topraklar› vilayet, sancak, kaza ve köy’lerden oluflan yönetim birimlerine<br />
ayr›l›yordu (49) . Bu düzenlemeyle yöneticilerin unvan ve atanmalar›nda bir de¤iflikli¤e gidilmifltir.<br />
Eyalet ad› vilayete dönüflürken, vali yönetici olarak durumunu ve unvan›n› koruyacakt›. Sancak terimi<br />
yerine ise zaman zaman liva teriminin kullan›ld›¤› görülecek ve sancak yönetimi, kaymakam<br />
yerine mutasarr›fa b›rak›lacakt›. Kaza birimi ise 1842’deki statüsünü korumakla birlikte seçimle<br />
göreve getirilen kaza müdürü yerine kaza yöneticisi olarak kaymakam ifl bafl›na getirilecekti.<br />
Böylece en önemli de¤ifliklik kaza yönetiminde yap›lm›fl oluyordu (50) . 1871’e gelindi¤inde nahiyeler<br />
de yönetim birimi olarak bu teflkilatta yerini alacakt›r. Vilayet yönetimi ise valinin baflkanl›¤›nda<br />
birçok üyeden oluflan Vilayet ‹dare Meclisi taraf›ndan yürütülecektir.<br />
Tanzimat’›n ilan›ndan hemen sonra ülke yönetiminde yap›lan düzenlemelerle eyalet ve sancak<br />
merkezi olan kentlerin tümünde yönetim, yarg› ve maliye iflleriyle do¤rudan do¤ruya u¤raflan<br />
meclisler kuruldu. Taflra yönetiminde; vilayet, sancak (liva) ve kazalarda meclislerin yöneticilerle<br />
birlikte etkin olmalar›, yönetimi ilgilendiren konularda do¤rudan do¤ruya karar alabilmeleri<br />
Tanzimat dönemine özgü bir geliflmedir. Özellikle 1864 Nizamnamesiyle görev bölüflümü<br />
ayr›nt›lar›yla yeniden belirtilmiflti. 1871 Nizamnamesi’nde de ayn› anlay›fl›n egemen oldu¤u<br />
görülmektedir. Vali, en üst düzeyde hükümeti temsil eden ve çeflitli birimlerin gördükleri hizmetleri<br />
denetleyen bir görevli idi. Maiyetindeki defterdar, mektupçu, zab›ta amiri, ticaret ve ziraat müdürü<br />
gibi memurlar, onun denetimi ve emri alt›nda idiler. Ne var ki bunlar›n her biri ayr› ayr› nezaretler<br />
46 Henüz bu eserin herhangi bir nüshas›na ulafl›lamam›flt›r. Bu nedenle mevcut vilayet salnameleri içerisinde en eski tarihli olan›<br />
1868’de yay›nlanan Bosna Vilayet Salnamesi’dir. Bkz. Hasan Duman, Osmanl› Salnameleri ve Nevsâlleri, I, Ankara 2000, s.XVIII,<br />
5.<br />
47 Özer Ergenç, “Salnamelerde ‹zmir”, 1885–1985 Türkiye Ekonomisinin 100 Y›l› ve ‹zmir ve ‹zmir Ticaret Odas› Sempozyumu,<br />
21–23 Kas›m 1985 Atatürk Kültür Merkezi, ‹zmir.<br />
48 Osmanl› Topraklar›.<br />
49 “Tanzimat reformlar›yla eyaletlerin ad› de¤iflti, vilayet oldu. De¤ifliklik bu kadar da de¤ildi. S›n›rlar daralm›flt› ve vilayet örgütü<br />
ortaya ç›kt›. Sancaklar liva ad›n› alarak vilayetin alt birimi halinde örgütlendirildi. K›sacas› valinin yönetimindeki vilayet;<br />
Tanzimatla birlikte adli, idari, mali yönden örgütleniyor ve alt birim olan liva yönetiminin üstü oluyordu. Kazalarda Livalara<br />
ba¤l›yd›. Nizamname (1864 ve 1871 Vilayet Nizamnameleri); vilayeti sancaklara, sancaklar› kazalara, kazalar› da köylere<br />
ay›r›yordu. Taflra idaresinde; vilayet, liva ve kaza idare meclislerini bir çeflit yerel yönetim kurulu saymak mümkündür. Bununla<br />
beraber merkezi hükümetin bu organlarda a¤›rl›k sahibi oldu¤unu, yerel temsilcilerin ise sadece dan›flma fonksiyonu bulundu¤unu<br />
belirtmek gerekir. Vilayetin idari yap›s› içinde bu meclislerden baflka, baz› kurullardan da seçilmifl üyeler bulunuyordu. Birçok<br />
vilayette kurulan Maarif, Naf›a ve Ziraat Komisyonlar› bu tür kurullard›r. Buralarda bölgenin sorunlar›n›n çözümü büyük ölçüde<br />
yerel temsilcilere b›rak›lm›flt›r. Bunlardan baflka yarg› örgütünde, yani mahkemelerde de seçimle gelen üyeler bulunmaktayd›”. Bu<br />
konuda ayr›nt›l› bir çal›flma için bkz. ‹lber Ortayl›; Tanzimat Devrinde Osmanl› Mahalli ‹dareleri (1840–1880), TTK, Ankara 2000,<br />
s. 61-71.<br />
50 Çad›rc›, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri …, s.252.<br />
29
ORSAM<br />
(bakanl›klar) taraf›ndan atanmakta idiler. Vilayet idare meclisine giren kent ileri gelenleri,<br />
ço¤unlukla valiyi görevsel ve yetkisel bak›mdan k›s›tlayan Tanzimat öncesi, dedi¤i dedik, otoriter<br />
ve etkin meslektafl›ndan daha toleransl› ve demokrat olmaya zorlayan ikinci önemli bir etkendi (51) .<br />
‹flte ça¤dafllaflma dönemi olarak nitelenen Tanzimat ve sonras›nda ülke genelinde yap›lan<br />
de¤ifliklikler ve bunlar›n taflradaki uygulamalar›na dair bilgileri, vilayet salnamelerinde bulmak<br />
mümkündür.<br />
Bu eserde ele al›nan Ba¤dat vilayetine ait 21 adet salname, o zamanki Ba¤dat Vilayeti s›n›rlar›<br />
içinde yer alan Ba¤dat, Kerbela ve Divaniye sancaklar›n› (bafllang›çta Musul, fiehrizor (Kerkük) ve<br />
Basra Sancaklar› da dâhil) kapsamaktad›r. Bu salnamelerin kütüphane künye bilgileri flöyledir:<br />
1- Def’a 1, :Ba¤dat Vilayet Matbaas›, 1292 (1875), 176 sy, 19x13, 15x 10 cm.<br />
2- Def’a 2: Ba¤dat Vilayet Matbaas›, 129? (187?), (Tespit Edilememifltir)<br />
3- Def’a 3, :Ba¤dat Vilayet Matbaas›, 1299 (1882), 199 sy, 18x3, 14,5x 8,5 cm.<br />
4- Def’a 4, :Ba¤dat Vilayet Matbaas›, 1300 (1883), 288 sy, 20x14, 15,5x 10 cm.<br />
5- Def’a 5, :Ba¤dat Vilayet Matbaas›, 1301 (1884), 315 sy, 19x13, 15,5x 9,5 cm.<br />
6- Def’a 6, :Ba¤dat Vilayet Matbaas›, 1302 (1885), 142 sy, 18x13, 15x 9,5 cm.<br />
7- Def’a 7, :Ba¤dat Vilayet Matbaas›, 1303 (1886), 215 sy, 18x13, 14x 9,5 cm.<br />
8- Def’a 8, :Ba¤dat Vilayet Matbaas›, 1309 (1892), 352 sy, 18x12, 14x 9 cm.<br />
9- Def’a 9, :Ba¤dat Vilayet Matbaas›, 1310 (1892), 266 sy, 20x14, 18x 10 cm.<br />
10- Def’a 10, :Ba¤dat Vilayet Matbaas›, 1311 (1893), 258 sy, 22x15, 16x 9,5 cm.<br />
11- Def’a 11, :Ba¤dat Vilayet Matbaas›, 1312 (1894), 277 sy,<br />
12- Def’a 12, :Ba¤dat Vilayet Matbaas›, 1314 (1896), 367 sy, 20x14, 16,5x 10 cm.<br />
13- Def’a 13, :Ba¤dat Vilayet Matbaas›, 1315 (1897), 327 sy, 19x13, 15x 10 cm.<br />
14- Def’a 14, :Ba¤dat Vilayet Matbaas›, 1316 (1898), 292 sy, 19x13, 15,5x 10 cm.<br />
15- Def’a 15, :Ba¤dat Vilayet Matbaas›, 1317 (1899), 305 sy, 19x13, 16x 10 cm.<br />
16- Def’a 16, :Ba¤dat Vilayet Matbaas›, 1318 (1900), 565+1 sy, 25x17, 20x 12 cm.<br />
17- Def’a 17, :Ba¤dat Vilayet Matbaas›, 1319 (1901), 507 sy, 22x15, 17,5x 11 cm.<br />
18- Def’a 18, :Ba¤dat Vilayet Matbaas›, 1321 (1903), 411 sy, 22x15, 17,5x 11 cm.<br />
19- Def’a 19, :Ba¤dat Vilayet Matbaas›, 1323 (1905), 429 sy, 20x14, 16,5x 11 cm.<br />
20- Def’a 20, :Ba¤dat Vilayet Matbaas›, 1324 (1906), 358 sy, 23x15, 21x 10,5 cm.<br />
21- Def’a 21, :Ba¤dat Vilayet Matbaas›, 1325 (1907), 351 sy, 20x14, 17x 10,5 cm.<br />
22- Def’a 21, :Ba¤dat Vilayet Matbaas›, 1329 (1911), 349 sy, 22x15, 17x 11 cm<br />
H. 1292-1329 (1875-1911) tarihleri aras›nda yay›nlanan Ba¤dat Vilayet Salnameleri,<br />
Tanzimat sonras› dönem ile I. Meflrutiyet dönemlerinin tamam›n› ve II. Meflrutiyet sonras› dönemi<br />
kapsamakta ve günümüzde de önemini artt›rarak sürdürmekte olan Ba¤dat ve Kerbela gibi flehirlerin<br />
51 Çad›rc›, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri… s.255.<br />
30
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
ayr›nt›l› bir panoramas›n› sunmaktad›r. Bu salnamelerin incelenmesiyle vilayet ve vilayete ba¤l› yerler<br />
hakk›nda, ilgili döneme ait kapsaml› veriler ortaya koymak mümkündür.<br />
Bu çal›flmada, yukar›da künyeleri verilen Ba¤dat’a ait 21 salnamedeki vilayetle ilgili bilgiler,<br />
karfl›laflt›rmal› olarak kullan›lm›flt›r. Bu çal›flma kaleme al›n›rken temelde iki amaç güdülmüfltür.<br />
Bunlardan ilki, salnamelerde Ba¤dat’a ait bilgilerin ortaya konulmas›d›r. ‹kincisi ise vilayet salnamelerinin<br />
kent tarihi, siyasi ve ekonomik tarih, antropoloji, co¤rafya gibi sosyal bilimler aç›s›ndan<br />
bölgeyle ilgileneceklere ampirik bilgi üretebilecekleri veriler sunmakt›r. Bu nedenle, salnamelerdeki<br />
bilgilerin Ba¤dat’a ait olan k›s›mlar› sadelefltirilerek bugünkü dile aktar›lmaya çal›fl›lm›flt›r.<br />
Bilindi¤i üzere salnamelerde ‹slamiyet’ten önceki devletler, bütün Osmanl› ülkesinde yap›lan<br />
hayratlar, Osmanl› hanedan tarihi ya da Osmanl› Devleti’nin kuruluflundan itibaren göreve gelen<br />
sadrazamlar gibi tüm salnamelerde ortak olan bir tak›m bilgiler de yer almaktad›r. Bu tür bilgilere,<br />
eserin kapsam›na girmedi¤inden, yer verilmemifltir.<br />
Salnamelerde Ba¤dat<br />
Bilindi¤i gibi salnameler, bir yandan o beldenin tarihine ›fl›k tutarken, di¤er yandan da iktisadî<br />
hayat›ndan folklorik özelliklerine, iklim koflullar›ndan sa¤l›kla ilgili halk aras›nda yayg›n olan<br />
birtak›m uygulamalara ya da taflra ile merkez aras›ndaki iliflkiye dair birçok konuda oldukça önemli<br />
ve ilginç bilgiler içermektedir. Bu nedenle bu bölümde Ba¤dat vilayeti hakk›nda salnamelerde verilen<br />
bilgilere k›saca de¤inilecektir.<br />
Ba¤dat vilayeti Asya’n›n güneybat›s›nda bulunan ve Iraku’l-Arap’›n kuzeybat› k›sm›yla “El-<br />
Cezire” bölgesinin güneydo¤u k›sm›ndan ibarettir. Kuzeyde Musul vilayeti, do¤uda ‹ran devleti,<br />
güneydo¤uda Basra vilayeti, güneybat›da fiam çölü ve kuzeybat›s›nda Zor sanca¤›yla s›n›rl› olan<br />
vilayet, 141.200 km 2 lik bir araziye sahiptir (52) .<br />
Topraklar›n›n büyük bir k›sm› düz araziden ve bir k›sm› kumluk sahradan oluflan Ba¤dat<br />
arazisi, Dicle ve F›rat nehirlerinin eskiden beri b›rakt›¤› alüvyonlardan (53)<br />
dolay›, zirai üretim<br />
bak›m›ndan dünyan›n en verimli bölgelerinden biridir (54) . Vilayet içinde Dicle, F›rat, Diyale, Vend,<br />
Mendeli, Tersak, Gelal ve Kavi sular› gibi pek çok çay akmaktad›r.<br />
Co¤rafi s›n›rlar›n› kabaca bu flekilde belirtebilece¤imiz Ba¤dat vilayetiyle ilgili salnamelerde<br />
verilen bilgilerden, özellikle idari tarihine, nüfusa ve ekonomisine dair olanlar, flöyle özetlenebilir:<br />
52 1325 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesi.<br />
53 Salnamelerde “gübre” olarak belirtilmifltir.<br />
54 Ali R›za’n›n Atlasl› Memalik-i Osmaniye Co¤rafyas› adl› eserinde konuyla ilgili flu de¤erlendirme yap›lmaktad›r (s.242–244):<br />
Umumiyet üzere vilayetin alel husus Dicle ve F›rat’›n aras›nda olan araziden büyük k›sm›n›n topra¤›, bu iki nehrin ortaya<br />
ç›k›fl›ndan beri sürükleyip b›rakt›klar› gübreli topraklardan olmakla, verimlili¤iyle dünyan›n birinci topra¤›d›r. Nehirlerin sular›n›n<br />
da bu arazide kullan›lmas›yla uygun yerlerde kanallar ve setler infla edilerek, batakl›klar›n kurutulmas› hususunda da çaba harcand›¤›<br />
takdirde oras› servet ve mamuriyetçe M›s›r’› fersah fersah geçece¤inden flüphe yoktur. fiimdiki halde dahi Ba¤dat vilayeti<br />
Osmanl› topraklar›n›n en zengin ve varidatl› vilayetlerinden say›l›r ise de, tabî yeteneklerine nispetle yeterince istifade edilmemektedir.<br />
31
ORSAM<br />
Tarih<br />
Sâlnâmelerde vilayetlerin tarihi genellikle bafla geçen valiler ve bu valiler döneminde yaflanan<br />
önemli olaylar etraf›nda anlat›l›r ve Ba¤dat da bu konuda istisna de¤ildir.<br />
‹lk ça¤larda Keldani, Babil, Asur, Farslar›n ve Yunanl›lar›n hakimiyeti alt›na girmifl ve daha<br />
sonra Türk hakimiyetine kadar Araplar bölgeye hakim olmufllard›r.<br />
Daha önceki sayfalarda Ba¤dat’›n tarihçesi genel hatlar›yla ortaya kondu¤u için burada<br />
sadece Osmanl› döneminde müstakil bir eyalet olan Ba¤dat eyaletine atanan valilerden bahsedilecektir.<br />
Bu bölgede Basra ve Musul’da oldu¤u gibi, eyalet yönetiminde öne ç›kan yerli hanedanlara<br />
rastlanmamaktad›r. Bununla birlikte bir dönem idareyi Kölemenlerin elinde bulundurdu¤u bilinmektedir.<br />
Kölemenlerin idarede kald›klar› dönem hariç, genelde Ba¤dat ve Ba¤dat eyaleti merkezden<br />
atanan valiler taraf›ndan yönetilmifltir.<br />
Afla¤›daki tablo ve grafik incelendi¤inde Ba¤dat’›n Osmanl› hakimiyetine girmesinden sonra<br />
H. 1048–1328 y›llar› aras›nda 280 y›l (55) boyunca vilayette (önceleri eyalet) toplam 85 valinin görev<br />
yapt›¤› görülecektir. Salname verilerine göre Ba¤dat valili¤i görevini yürütenlerin %22’si 1 y›ldan<br />
daha k›sa bir süre görev yaparken, buna karfl›l›k 1–2 y›l aras› gibi k›sa bir süreyle görevde kalanlar›n<br />
oran› da % 29’dur.<br />
Anlafl›laca¤› üzere baz› valiler Ba¤dat’ta ancak birkaç ay, hatta baz›lar› sadece birkaç gün<br />
görev yapabilmifllerdir. Toplam sürelere bakt›¤›m›zda 0–4 y›l aras› (0–1, 1–2, 2–3, 3–4) görev yapan<br />
valilerin çoklu¤u % 77 gibi yüksek bir oranla dikkat çekmektedir. Ba¤dat valili¤inde en az kalan<br />
H.1192 tarihinde 8 gün ile Abdi Pafla; en uzun süre görevde kalan vali ise yine H.1192’den<br />
bafllayarak 26 y›l valilik yapan Büyük Süleyman Pafla’d›r. En çok valilik görevine gelenler ise üçer<br />
defa ile Silahtar Kara Mustafa Pafla [H.1061 (2 y›l, 22 gün), H.1075 (8 ay, 26 gün), H.1077 (4 y›l, 2<br />
ay, 16 gün)] ve Silahtar Ömer Pafla’d›r. [H.1088 (3 y›l, 9 ay), H.1095 (3 y›l, 27 gün), H. 1099 (1 y›l,<br />
8 ay, 22 gün)].<br />
Süre/Y›l<br />
Vali Say›s›<br />
0–1 19<br />
1–2 25<br />
2–3 11<br />
3–4 11<br />
4–5 4<br />
5–6 3<br />
6–7 3<br />
7–8 1<br />
8–9 0<br />
9–10 1<br />
10–20 6<br />
20–30 1<br />
55 Ba¤dat Vilayeti salnamelerinde Ba¤dat’a atanan valilerle ilgili düzenli bilgiler, XVI. yüzy›l›n ortalar›ndan itibaren verildi¤i için bu<br />
süre, Osmanl›’n›n Ba¤dat’taki hakimiyetinden daha k›sa görünmektedir.<br />
32
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Vali Görev Süresi - Oranlar<br />
Tablo-Grafik 1: Vilayetin Osmanl› Dönemi Valilerinin Görev Süreleri.<br />
Bu rakamlar› s›ralamaktaki amaç, Osmanl›n›n s›n›r›nda yer alan bir eyaletin Osmanl›’y› ne<br />
kadar yans›tt›¤›n› istatistikî verilerle de ortaya koyabilmektir. Bir baflka deyiflle bu rakamlar bize,<br />
bir taflra kentinde merkezîleflme ya da merkezileflememenin boyutlar›n› da göstermesi bak›m›ndan<br />
önemli veriler sunmaktad›r. Ba¤dat gibi siyasî, askerî ve iktisadî aç›dan stratejik önemi olan bir<br />
flehirde Osmanl› valilerinin idarî, siyasî, iktisadî alanlarda uygulad›klar› politikalar›n baflar›s›,<br />
merkezden hayli uzakta olan bir bölgede Osmanl› kimli¤inin önemli ölçüde hissedilmesine neden<br />
olmufltur. “Pafla” unvanl› vezirlerin ve eski vezir-i azamlar›n eyalete “vali” olarak tayin edilmesi,<br />
Ba¤dat’›n birçok aç›dan önemini ortaya koyan bir baflka tarihi delildir.<br />
Osmanl› döneminde Ba¤dat’a atanan valiler, sadece ad› geçen eyaletin de¤il, ayn› zamanda<br />
Irak ve havalisinin en büyük yöneticisi konumunda idiler. Öyle ki Musul ve Basra vilayetleri valileri<br />
Ba¤dat valisine ba¤l›, hatta bazen de Ba¤dat valisi taraf›ndan atan›rlard›. Nitekim dönem dönem bu<br />
iki vilayet, Ba¤dat’›n sancaklar› olarak Osmanl› idari taksimat›nda yer alm›fllard›r. 1779’dan itibaren<br />
Ba¤dat’la birlikte Basra ve fiehr-i Zor (Kerkük) da Ba¤dat valileri taraf›ndan uzunca bir müddet<br />
idare edilmifltir. Irak, merkezi idareye ba¤land›ktan sonra Basra, fiehr-i Zor ve Musul, bazen Ba¤dat<br />
eyaletinin sancaklar›n› teflkil etmekle beraber, bazen de ayr› vilayetler haline getirilmifllerdir. XIX.<br />
yüzy›l›n sonlar›ndan itibaren de s›n›rlar daralt›larak vilayet, Ba¤dat, Divaniye ve Kerbela sancaklar›ndan<br />
ibaret kalm›flt›r (56) .<br />
Osmanl› bu stratejik vilayetine her zaman önem vermifl, en dirayetli ve muktedir devlet<br />
adamlar›n› vali olarak Ba¤dat’ta görevlendirmifltir. Ayn› zamanda Osmanl›, uçlarda merkezî<br />
56 “Ba¤dat”, ‹A, s. 205.<br />
33
ORSAM<br />
otoritesini oluflturabilmek için (57) , o bölgenin eflraf ve âyân›ndan yani yörenin önde gelenlerinden<br />
yararlanm›fl ve daha esnek politikalar uygulam›flt›r.<br />
Demografik Durum<br />
Ba¤dat flehri ahalisinin miktar› hakk›ndaki tahmin ve rivayetler muhtelif ise de, gerçek miktar›n,<br />
170.000 ile 180.000 (58) aras›nda oldu¤u kay›tl›d›r. Bunlar›n büyük k›sm› Müslüman olup, yar›s›<br />
Sünni ve di¤er yar›s› da fiii’dir. Di¤er ahalisi Yahudi, Ermeni, Keldani, Süryani vs’dir. Müslüman<br />
ahali Arap, Türk, ‹ranl› ve Kürt olup, mahalli lisan birinci derecede Türkçe ve ikinci derecede de<br />
Arapça’d›r.<br />
Vilayet geneline bak›ld›¤›nda konar-göçer afliretler ve çad›rlarda yaflamlar›n› sürdüren fellah<br />
ve çiftçiler ile kay›t alt›na al›nmayan kabileler de bu hesaba kat›l›rsa, toplam nüfus tahminen<br />
1.300.000 civar›ndad›r ve nüfusun büyük ço¤unlu¤u Arap ve kalan k›sm› Türk, Kürt ve di¤er milletlerden<br />
oluflmaktad›r (59) . Salnamelerdeki verilerden hareket ederek çeflitli sorgulamalar sonucunda<br />
elde edilen afla¤›daki tablo ve grafikler, durumu daha aç›k bir flekilde ortaya koymaktad›r.<br />
57 Salih Özbaran, Yemen’den Basra’ya S›n›rdaki Osmanl›, Kitabevi Yay›nlar›, ‹stanbul 2004. Osmanl›’n›n do¤usunda Merkezin<br />
yönetsel dizginleri nas›l kulland›¤›, denetimini nerelere kadar uzand›rd›¤›/uzand›rabildi¤i konusunda Osmanl›’n›n do¤u s›n›r›ndan<br />
konuya yaklaflmay› amaçlayan bir çal›flma için bkz.: Khoury, Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda Devlet ve Taflra Toplumu: Musul, 1550-<br />
1834.<br />
58 1318’ den 1329 tarihine kadar yay›nlanan Ba¤dat vilayet salnamelerinde Ba¤dat flehrinin nüfusu ayn›d›r.<br />
59 1329 tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesine göre. Ba¤dat vilayeti ve flehrinin çeflitli dönemlerdeki nüfusu hakk›nda çeflitli kaynaklarda<br />
flu bilgiler yer almaktad›r:<br />
“Ba¤dat”, ‹A, s.205. Osmanl› devrinde Ba¤dat’›n oldukça mühim olan bir k›sm› Türk olan nüfusu, ekseriya 100.000’den fazla<br />
olarak gösteriliyorsa da, bu hususta verilen malumat tahminden ileri geçemez. XVII. asr›n ortalar›nda Ba¤dat ahalisinin 15.000<br />
olarak gösterilmesini, flehrin o as›rda u¤rad›¤› muhasaralara, katliamlara, veba salg›nlar›na ve geçirdi¤i muhaceretlere atfetmek<br />
do¤ru olur. Fakat bu hal uzun sürmemifl ve müteakip as›rlarda nüfus miktar› yine artm›flt›r. Müverrih ve seyyahlar, nüfustan<br />
bahsederken, as›l Ba¤dat ile Karfl›yaka’y› birbirinden ay›rt etmediklerinden, flehrin hakiki vaziyetini kestirmek daha ziyade<br />
güçlefliyor; her iki k›sm›n nüfusunu V. Cuinet 145.000 ve Mehmed Emin ?’ü Müslüman, kalan› H›ristiyan ve Musevi olmak üzere<br />
200.000 tahmin etmektedir.<br />
“Ba¤dat”, ‹A, s.212, Ba¤dat’›n 1920’de 145.000 kifliden ibaret olan nüfusunun 1937 say›m›nda 367.000’e ç›kt›¤› görülmüfltür. Bu<br />
nüfusun 50.000 kadar› Yahudi, 7.000 kadar› Nasturi (Keldani) ve geri kalan k›sm› Arap, Türk ve Kürt Müslümanlard›r.<br />
Ali Cevad; Memalik-i Osmaniyenin Tarih ve Co¤rafya Lügati, ‹stanbul 1313, s. 181–182, Hane adedine göre yap›lacak tahminle<br />
flehrin nüfusu 200.000, mevcut nüfusu ise 130.000 civar›ndad›r. Mahalli lisan Türkçe ise de Arapça da konuflulur ve dört mezhebe<br />
de mensup ahali mevcuttur. Yahudi, Ermeni, Rum, Kürt ve ‹ran’› olarak bir hayli mütevatt›n ve guraba dahi bulunmaktad›r.<br />
Ali Cevad, a.g.e., s.183. Vilayetin yüzölçümü yaklafl›k olarak 170.000 km 2 ve mevcut nüfusu 800.000’den ibarettir. Mahalli ahalinin<br />
büyük k›sm› ‹slam ve Arap, kalan› Türk, Kürt, Süryani, Keldani, Nasturi, Rum, Ermeni ve Yahudi gibi millet ve kavimlerden<br />
ibarettir. Müslümanlar›n büyük k›sm› Sünni olmak üzere Hanefi ve fiafi mezheplerinden, kalan› da fiii ve Caferi’dir. Ahalinin<br />
birço¤u da konar-göçer Bedevi kabilelerdir ki, bunlar yaz›n Cezire’de F›rat vadisinde ikamet ederler ve k›fl›n Necid ve Ceziretü’l-<br />
Arap taraflar›na geri dönerler.<br />
Kâmûsû’l-A’lâm, s. 1324. Ba¤dat flehri ahalisinin miktar› hakk›ndaki tahmin ve rivayetler muhtelif ise de, gerçek miktar›n 125.000<br />
ile 130.000 aras›nda oldu¤u anlafl›l›yor. Bunlar›n büyük k›sm› Müslüman olup, yar›s› Sünni ve di¤er yar›s› da fiii’dir. Di¤er ahalisi<br />
Yahudi, Ermeni, Keldani, Süryani vesairedir. Müslüman ahali Arap, Türk, ‹ranl› ve Kürt cinsiyetlerine mensup olup, mahalli<br />
lisan birinci derecede Türkçe ve ikinci derecede Arapça’d›r.<br />
“Ba¤dat”, D‹A, s. 429, Ba¤dat nüfusu itibariyle milletleraras› düzeyde büyük bir flehir olmufltu. Halk çeflitli unsurlardan olufluyordu;<br />
farkl› ›rk, renk ve mezheplere mensup insanlar mevcuttu. Bunlar aras›nda orduya kat›lmak için gelen köle ve çeflitli meslek<br />
erbab› oldu¤u gibi al›flverifl yapmak ve çal›flmak amac›nda olanlar da vard›. Nüfusun 1933’teki verilere göre 1.500.000 oldu¤u<br />
kabul edilmektedir.<br />
“Ba¤dat”, D‹A, s.436–437, V. Cuinet, Ba¤dat merkez sanca¤›na ba¤l› Horasan, Aziziye, Hanekin, Mendeli, Samarra, Cezire,<br />
Dilim, Kuttulamare, Kaz›miye ve Ane adlar›nda 10 kazas› bulundu¤unu ve sancakta 340.800 Müslüman, 7.000 H›ristiyan, 52.200<br />
Yahudi nüfusun yer ald›¤›n› kaydeder.<br />
34
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Grafik 2: Vilayetin 1324 Y›l› Nüfus Miktar› ve Milliyetlere Göre Da¤›l›mlar›<br />
Y›l Müslim Gayrimüslim Toplam Nüfus<br />
1303 75.328 14.163 89.495<br />
1310 134.628 15.313 149.941<br />
1311 153.121 15.980 169.101<br />
1312 160.739 14.701 175.440<br />
1313–1314 160.739 14.701 175.440<br />
1315 167.206 14.803 182.009<br />
1316 168.867 14.750 183.617<br />
1317 168.867 14.750 183.617<br />
1318 168.111 14.712 182.823<br />
1319 168.111 14.712 182.823<br />
1321 168.111 14.712 182.823<br />
1323 168.111 14.712 182.823<br />
1324 168.991 16.971 185.962<br />
Ali R›za, a.g.e., s.249–257, Ba¤dat vilayetinin en bilinen beldeleri ise flunlard›r: Ba¤dat fiehri (130.000 nüfus, mahalli lisan<br />
Arapça), Divaniye Kazas› (nüfus 7.000), Kerbela fiehri (nüfus 65.000- 41.000 ‹ranl› ve 5.000 Hintli fiii ecnebi, 19.000 Sünni ve<br />
fiii’den ibaret), Hille Kasabas› (nüfus 10.000), Necef Kasabas› (nüfus 5.000), Hindiye Kasabas› (nüfus 1.700), Mendeli Kasabas›<br />
(nüfus 1.410), Samarra (nüfus ?), Kaz›miye Kasabas› (nüfus 6.000), Kuttulamare Kasabas› (nüfus 4.115), Hanekin Kasabas› (nüfus<br />
5.000), Semave Kasabas› (nüfus 4.000).<br />
“Irak”, D‹A, XIX, ‹stanbul 1999, s.99. Ba¤dat’ta 1918’de 200.000 oldu¤u tahmin edilen nüfus 1947’de 466.773’e, 1957’de<br />
735.000’e, 1965’te ise 1.750.100’e ulaflm›flt›r. 1977 say›m›nda 3.205.645 kifli olarak tespit edilen nüfusun halen 5.000.000’un<br />
üstünde oldu¤u san›lmaktad›r. Bu rakam bugünkü Irak nüfusunun (1995; 20.400.000) dörtte birinden fazlas›n›n Ba¤dat’ta<br />
yaflad›¤›n› gösterir. Halk hemen hemen yar› yar›ya fiii ve Sünni Arap Müslümanlardan oluflur. Baflkent Ba¤dat’ta Karakol, Azamiye<br />
ve Ra¤ibe Hatun semtlerinde yerleflmifl yaklafl›k 300.000 kiflilik bir Türk nüfusu mevcuttur.<br />
35
ORSAM<br />
Tablo-Grafik 3: Vilayetin Y›llara Göre Nüfus Miktarlar›<br />
Bununla birlikte Ba¤dat vilayetine ba¤l› kazalarda Türk nüfusun yo¤un olarak yaflad›¤› yer -<br />
ler hakk›nda ise salnamelerde flu bilgiler verilmektedir:<br />
Salnamelerde Mendeli kazas› için flu ifadeler yer almaktad›r; “Kasaba halk›, erkek ve kad›n<br />
olmak üzere 7.200 Müslüman ve 165 Musevi nüfustan ibarettir. Kasaban›n halk› birinci derecede<br />
Türkçe, ikinci derecede Kürtçe, Farsça ve Arapça dilleri ile konuflurlar” (60) . (Belge-1)<br />
Hanekin kazas› ve kasabas› için de, “Hanekin kazas› halk› Arap, Türk, Acem ve Kürt afliret -<br />
lerinden oluflmaktad›r. Yerel dil genel olarak Türkçe olup, ikinci derecede Kürtçe ve Arapça<br />
konuflulur. Baz› afliretler Farsçay› da kullanmaktad›rlar. Hanekin kasabas›n›n yerel dili Türkçe,<br />
Farsça ve Kürtçe’dir. K›smen Arapça konuflanlar da bulunur. Kasabada bir miktar Musevi bulunur<br />
ve bunlar›n havralar› da vard›r” (61)<br />
denilmektedir. (Belge-2)<br />
Bedre kazas› için ise, “Bu kasaba halk›n›n tamam› Türkçe konuflur. Halk ayr›ca Farsça,<br />
Kürtçe ve Arapça dillerini de bilir” (62) . (Belge-3)<br />
Türk nüfusunun yo¤un olarak yaflad›¤› yerler d›fl›nda kalan baz› yerleflim bölgeleri için de salnamelerde<br />
ilginç kay›tlara rastlanmaktad›r. Örne¤in böylesi enteresan bir bilgi fiehriban kasabas›<br />
için verilmektedir. H. 1318 tarihli salnamede, XIX. yüzy›l›n sonlar›nda, büyük bir ihtimalle<br />
Osmanl›-Rus savafl› sonras›nda, fiehriban’da 30 haneden fazla Çeçen muhacirinin iskân edildi¤i<br />
kaydedilmifltir” (63) . Bir hanenin kesin olarak kaç kifliden olufltu¤unu tespit etmek imkâns›z ise de<br />
60 1325 ve 1329 tarihli Ba¤dat vilayet salnamelerine göre.<br />
61 1325 ve 1329 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesine göre.<br />
62 1319 tarihli Ba¤dat vilayet salnamelerine göre.<br />
63 1318 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesinde ilk olarak geçmektedir.<br />
36
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
genel kabul gören 5 say›s› ile çarpt›¤›m›zda, 150 kiflilik bir nüfus ortaya ç›kmaktad›r. Bu kay›t bize,<br />
XIX. yüzy›l sonlar›nda Kafkaslardan yap›lan büyük göçlerin sadece Anadolu topraklar›nda de¤il,<br />
ayn› zamanda Musul ve Ba¤dat vilayetlerine de gerçekleflti¤ini göstermesi bak›m›ndan önemlidir.<br />
Bugün Irak’a yerlefltirilen Çeçen nüfusun hat›r› say›l›r bir rakama ulaflmas›n›n temelinin, yaklafl›k<br />
100 y›l önce yap›lan bu göçe dayand›¤›n›, bu ilk göç sayesinde yeni göç dalgalar›n›n gerçekleflti¤ini<br />
söylemek san›r›z yanl›fl olmayacakt›r. (Belge-4)<br />
En çarp›c› bilgi ise, Necef flehri hakk›nda verilen bilgilerde karfl›m›za ç›kmaktad›r,<br />
“Kasaban›n halk› tamamen fiii mezhebinden olup, gelen ziyaretçilerin hizmetleri ile geçinirler.<br />
Ayr›ca kasabada birçok medrese mevcuttur. Necef’de Osmanl› vatandafllar› d›fl›nda, ‹ran, Rusya ve<br />
‹ngiltere devletlerinin vatandafllar›ndan; bir hayli fiii ulema ve ilim tahsili için gelen ö¤renciler<br />
bulunur. Bir k›s›m insanlar da itikâfa çekilmek için buraya gelirler”, denilmektedir. Bu kay›tta dikkat<br />
çeken husus, ‹ran ve Rusya’dan ö¤renci gelmesi de¤ildir. Zira, o dönemde Rusya topraklar›nda bulunan<br />
Türk as›ll› ve fiii mezhebinden insanlar›n Necef’e gelip, burada dini vazifelerini icra etmeleri bir<br />
dereceye kadar makul karfl›lanabilir. Ancak, garip olan ‹ngiliz fiii ulemas› ve ö¤rencilerin gelmesidir.<br />
Bu da Avrupal›lar›n bundan yüz y›l önce üretti¤i d›fl politikalara uygun insanlar yetifltirdiklerini<br />
göstermektedir. Bugün Irak’ta çekilen s›k›nt›lar›n arkas›nda o dönemlerde üretilen bu uzun vadeli<br />
planlar›n›n yatt›¤› söylenebilir.<br />
Belge-1: Mendeli Kasabas› Hakk›nda Salnamede<br />
Verilen Bilgi<br />
37<br />
Belge-2: Hanekin Kasabas› Hakk›nda Salnamede<br />
Verilen Bilgi
ORSAM<br />
Belge-3: Bedre Kasabas› Hakk›nda Salnamede<br />
Verilen Bilgi<br />
Belge-4: fiehriban Kasabas› Hakk›nda Salnamede<br />
Verilen Bilgi<br />
Vend Nehri Üzerinde Hanekin Köprüsü<br />
38
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Ekonomik Durum<br />
XIX. yüzy›l›n sonlar› ile XX. yüzy›l›n ilk y›llar›na ait 3 salnamenin verilerine bak›ld›¤›nda<br />
1906 y›l›na kadar vilayetin gelir-gider dengesinde belli bir istikrar oldu¤u; fakat bu tarihte dengenin<br />
bozuldu¤u ve bütçenin aç›k verdi¤i görülmektedir.<br />
Bunun da nedeni, giderler tablosunda da aç›kça görüldü¤ü gibi 1312 (1894) y›l›nda 15 milyon<br />
kurufl civar›nda olan Osmanl› ordusunun giderlerinin, 1318 (1900) ve 1324 (1906) y›llar›nda<br />
19,5 milyon kurufla ç›kmas›d›r. Buna ek olarak genel güvenli¤in sa¤lanmas› için ayr›lan gider kaleminde<br />
de bir art›fl söz konusudur. H. 1312’de yaklafl›k 78.000 civar›ndaki bu gider kalemi, H. 1324’e<br />
gelindi¤inde 3 kat› gibi bir art›flla 244.206 kurufla ç›km›flt›r. Bilindi¤i gibi bu durum, XIX. yüzy›lda<br />
Osmanl› ordusunda oluflturulan yeni düzende kurulan “nizamiye ordular›” ve buna ba¤l› olarak<br />
oluflturulan “redif kuvvetleri” ile alakal› idi. Nizamiye kuvvetleri, Osmanl› Devleti’nin savunma<br />
ihtiyac› göz önünde bulundurularak belli merkezler etraf›nda oluflturulmufl 7 ordudan meydana<br />
gelmekte ve her ordu bulundu¤u bölgenin ad›n› tafl›maktayd›. ‹flte bu 7 ordudan alt›nc›s›, merkezi<br />
Ba¤dat olan Arabistan Ordusu idi (64)<br />
ve bu ba¤lamda, afla¤›da yer alan giderlere iliflkin tabloda<br />
vilayet bütçesinin büyük bir k›sm›n›n vilayette oluflturulan nizamiye ordular› ve redif kuvvetleriyle<br />
genel güvenlikten sorumlu olan kolluk gücüne, yani zabtiye ve polis teflkilat›na sarfedildi¤i görülecektir.<br />
Y›l Gelir / Kurufl Gider/ Kurufl<br />
H.1312 (M.1894) 23.342.216 20.681.077<br />
H.1318 (M.1900) 26.531.284 26.531.284<br />
H.1324 (M.1906) 23.250.000 26.572.714,10<br />
Tablo-Grafik 4: Vilayetin Y›llara Göre Gelir-Gider Miktarlar›<br />
64 Birinci Ordu, merkezi ‹stanbul olan Hassa Ordusu; ‹kinci Ordu Tuna merkezli fiumnu Ordusu; Üçüncü Ordu, Manast›r merkezli<br />
Rumeli Ordusu; Dördüncü Ordu, Erzurum merkezli Anadolu Ordusu; Beflinci Ordu, fiam merkezli Suriye Ordusu; Alt›nc› Ordu,<br />
Ba¤dat merkezli Arabistan Ordusu ve Yedinci Ordu San’a merkezli Yemen Ordusu idi. Ayr›nt›l› bilgi için bkz.: Enver Ziya Karal,<br />
Osmanl› Tarihi, VIII, TTK Bas›mevi, Ankara 1988 s.356-357.<br />
39
ORSAM<br />
GEL‹RLER 1312 / kurufl 1318 / kurufl 1324 / kurufl<br />
Çad›r vergisi 704.865 719.450 652.500<br />
Askerlik bedeli 532.961 534.674 543.00<br />
A¤nam resmi 5.707.935 4.274.783,20 3.265.500<br />
Camus resmi 161.950 139.086,20 139.086,20<br />
Deve resmi 410.320 417.808,20 675.500<br />
‹haleli Aflar bedeli 3.955.192 12.216.867,20 14.192.500<br />
Aflar hâs›lat› emaneti 7.345.281 4.032.158 4.032.158<br />
Emlak ve ‹car hâs›lat› 18.517 22.611,20 21.000<br />
Çeflitli resimler 3.327.707 3.620.425,20 2.768.000<br />
Orman ve Kereste resmi 107.342 125.596,20 82.500<br />
Madenler 40.418 34.562 25.00<br />
Emlak ve Tapu harçlar› 501.359 0 0<br />
Mahkeme harçlar› 233.384 300.074 147.500<br />
Müteferrik hâs›lat 294.985 83.186,20 757.500<br />
Yekûn 23.342.216 26.531.284 23.250.000<br />
Tablo-Grafik 5: Vilayetin Y›llara Göre Bafll›ca Gelir Kalemleri<br />
40
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
G‹DERLER 1312 / kurufl 1318 / kurufl 1324 / kurufl<br />
fieriye memurlar› 262.851 400.168,10 453.017,30<br />
Dâhiliye memurlar› 2.040.501 1.962.452 1.947.544,20<br />
Adliye memurlar› 949.862 918.118 918.498<br />
Maliye memurlar› 1.168.526 1.012.249 1.221.091<br />
Zatî maafllar 410.320 306.652,10 600.595<br />
Memurini Öflriye 0 392.000 0<br />
Ordu (65) 15.381.088 19.612.815 19.355.892<br />
Güvenlik (66) 77.724 65.377 244.206<br />
S›hhiye 0 7.380 31.870<br />
Emekli ve yetimler 800.525 968.739 1.300.000<br />
Set inflaatlar› 0 885.333 500.000<br />
Yekûn 20.681.077 26.531.284 26.572.714,10<br />
Tablo-Grafik 6: Vilayetin Y›llara Göre Bafll›ca Gider Kalemleri<br />
Yukar›daki gelirlere ait tabloya bak›ld›¤›nda vilayetin bafll›ca gelir kaynaklar›n›n tar›ma<br />
dayal› üretim ve hayvanc›l›ktan olufltu¤u görülmektedir. Klasik t›mar sisteminin uygulanmad›¤› bu<br />
bölgede mîri mukâtaa uygulamas›n›n geçerli oldu¤u, salnamelerde s›kça vurgulanm›flt›r. Bu da gelirler<br />
tablosunda “ihâleli aflar bedeli” kalemi alt›nda kaydedilmifltir. Buradaki “ihâleli” sözcü¤üyle<br />
kastedilmek istenen, vilayet s›n›rlar› içerisinde “mukâta‘a” statüsündeki arazi üzerinde yaflayan<br />
halktan vergi toplama hakk›n›n mültezim denen bir kifliye iltizam, yani ihale edilmifl olmas›ndan<br />
65 Salnamedeki tüm askeri giderler bu kalem alt›nda toplanm›flt›r.<br />
66 Salnamedeki güvenlikle ilgili olan zaptiye ve polis gibi giderler bu kalem alt›nda toplanm›flt›r.<br />
41
ORSAM<br />
ötürüdür. Eski bir uygulama olan, fakat XVII. yüzy›ldan itibaren daha da yayg›nl›k kazanan mukâta‘a<br />
uygulamas›nda vergi toplama hakk› mültezimlere devredilirken, aç›k artt›rma suretiyle bu<br />
hakk› üzerine alan mültezim ile hazine aras›nda bir sözleflme yap›l›rd›. Bu sözleflme ifllemine “mukâta‘a”<br />
denirdi. XVI. yüzy›l›n sonlar›ndan itibaren sahipsiz kalan dirlikler birlefltirilerek gelirleri<br />
do¤rudan hazineye ba¤land›. Hazine bu yeni birlefltirilmifl dirliklerden oluflan gelir kaynaklar›n›<br />
iltizâm yoluyla iflletmeye bafllad›. Bu tür hazineye ba¤l› dirliklere de “mîrî mukâta‘a” deniyordu.<br />
Örne¤in Ba¤dat sanca¤›na ba¤l› Kazimiye kazas› s›n›rlar› içerisinde yer alan “Tar›miye, Abugarip<br />
ve Mahmutiye mukataalar› ile baz› flah›slara ait R›dvaniye, Hor ve Esrevil mukataalar›”ndan söz<br />
edilirken, herhalde birincisiyle mîrî mukâta‘a, ikincisiyle de henüz mîrî mukâta‘a statüsüne geçmemifl;<br />
fakat mültezimler arac›l›¤›yla iflletilen, yani iltizama verilen alanlar kastediliyor olmal›d›r.<br />
Salname metinleri incelenirse bu tür kay›tlara s›kça rastlanacakt›r.<br />
Halk›n genelinin geçimini tar›m ve hayvanc›l›ktan sa¤lad›¤› Ba¤dat vilayetinde, küçük sanayi<br />
iflletmelerine de rastlanmaktayd›. Bu, daha çok içe dönük bir sanayi faaliyeti idi. Zira üretti¤i ürünü<br />
Osmanl› ülkesi içerisinde uzak diyarlara ya da Avrupa ile di¤er yabanc› ülkelere pazarlayan herhangi<br />
bir esnaf kolu yoktur. Nitekim salnamelerde tekstil sanayinden “Vilayetin en meflhur ve en<br />
övünülen sanayi dal› tekstil sanayisidir. Pamuktan, yünden ve ipekten ifllenen nefis ürünler yerel<br />
ihtiyac› karfl›lad›ktan sonra, di¤er vilayetlere ihraç edilmektedir. Kad›nlar›n pamuk ve ipekten<br />
dokuduklar› “A¤abani” denilen kumafllar; Ba¤dat, Necef, Kerbela ve Hille’de yünden ve ipekten<br />
yap›lan abalar, çarflaflar, kefiyeler (bafll›k), kuflaklar ve a’kallar (67)<br />
çok itibar görmektedir. Ayr›ca<br />
ipekten yap›lan mendiller çok nefis ve zariftir. Bu ürünler eski tezgâhlarda imal edilmektedir.<br />
Çulhalar, pamuktan yap›lan çeflitli entari ve camadaniler (68) ve di¤er iflleri imal ederler”, fleklinde<br />
bahsedilmekle birlikte, bu sanayinin boyutlar›na ya da hangi vilayetlere ihraç edildi¤ine dair herhangi<br />
bir bilgiye rastlanmamaktad›r. Ayr›ca Ba¤dat merkezde kentin ve yak›n çevresinin dokuma ihtiyac›n›<br />
karfl›layan 312 çulha kârhânesinden, yani atölyesinden bahsedilirken, bunlar›n üretim kapasitelerinden<br />
söz edilmemektedir. Bu da üretimin daha çok provizyonist, yani ihtiyaca yönelik<br />
oldu¤unu göstermektedir. Zira ihraç kapasitesi çok büyük boyutlara ulaflm›fl olsa idi, herhalde bu<br />
konu üzerinde ayr›ca durulurdu. Bunun yan› s›ra deri imalat›yla u¤raflan debba¤ esnaf›, dokunan<br />
kumafllar› boyamakla görevli boyac› esnaf› gibi baz› esnaf kollar› için de ayn› durum söz konusudur.<br />
Bilindi¤i gibi Ba¤dat, 1857’de kurulan 6. Ordu’nun merkezi olmufl iken, 1913’e gelindi¤inde<br />
bu kez 4. Ordu Müfettiflli¤ine ba¤l› 13. Kolordu’ya merkezlik yapm›flt›r. Bu durum kentin sanayisine<br />
de yans›m›flt›r. Bu dönemde Ba¤dat’ta 6. Ordu mensuplar›n›n k›l›k k›yafetle ilgili ihtiyaçlar›n›<br />
temin için buharla çal›flan “‹malathane-i Askeri” veya “Abahane” diye tabir edilen bir fabrika kurulmufltur.<br />
Ayr›ca askerlerin kundura ve çizme ihtiyaçlar›n› karfl›lamak için de yine, “Debba¤hane” ad›<br />
verilen bir baflka fabrika daha bulunmaktad›r. Bu fabrikalar›n, bugünkü anlamda büyük fabrikalar<br />
olmad›¤›, orta ölçekli imalathaneler oldu¤u göz önünde bulunduruldu¤unda, dönemin flartlar›na ve<br />
duyulan gereksinimlere göre, birtak›m esnaf kollar›nda belli bir canlanman›n yafland›¤› ortadad›r.<br />
K›sacas› savafl ortam›, ayn› zamanda belirli oranlarda baz› ifl kollar›nda ekonomik canlanmay› da<br />
beraberinde getirmifltir.<br />
67 Kefiye üzerine bafla sar›lan kuflak fleklinde bir bafll›k.<br />
68 Bafla sar›lan pamuktan imal edilmifl yaflmaklar.<br />
42
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
XIX. yüzy›l›n sonlar›nda oryantalizmin etkisile Bat›l› devletlerin bölgede birtak›m kaz›<br />
faaliyetlerine girifltikleri bilinmektedir. “Salnamelerde Ba¤dat” bafll›¤› alt›nda vilayetin tarihi,<br />
demografik yap›s› ve ekonomisine dair genel bilgileri ortaya koyduktan sonra sözü geçen kaz›lara<br />
ait salnamelerde yer alan bilgileri burada vermek, faydal› olacakt›r:<br />
Bu konu hakk›nda salnamelerde “…büyük enkazlar›n örttü¤ü medeniyet izleri, binlerce<br />
senelerden beri toprak alt›nda kalm›fl iken, günümüzde Bat›l› seyyahlar›n eski eser ç›karma<br />
konusunda sarf ettikleri yo¤un çabalar sonucunda, bu harabelerin gizledikleri önemli bilgiler ortaya<br />
ç›kmaktad›r. Ç›kan eserlerin üzerlerinde bulunan iflaretlerin anlayabilece¤imiz dile tercüme edilerek<br />
istifadeye sunulmalar› sayesinde, bu bölgenin eski durumuyla ilgili bilgilerimiz ço¤ald›¤› gibi,<br />
flimdiki durumla ilgili de görüfllerimiz geliflmektedir,”! fleklinde baz› bilgiler aktar›lmaktad›r. Bu<br />
kaz›lardan iki tanesine salnamede flu flekilde de¤inilmektedir : “Bunlardan ilki Hille’ye 1,5 saat<br />
mesafede, meflhur eski Babil harabeleri H. 1317 tarihinde al›nan izin ile Almanya devleti memurlar›<br />
taraf›ndan da yeniden kaz›larak incelenmifltir. Bu kaz›da bir tak›m nadide eserler ve binalar gün<br />
›fl›¤›na ç›kart›ld›. Hükümetimiz taraf›ndan görevlendirilen özel memur, ç›kart›lan eserleri ‹stanbul’ -<br />
daki müzeye göndermektedir. Meflhur Babil hükümdar› Nabukadnesar’›n saray› ve baz› garip yerler<br />
bu harabelerde ortaya ç›km›flt›r,” denmektedir.<br />
Bu Foto¤raf, Babil’de ‹fltar Kap›s› Kaz›lar›n›n Bafllad›¤› Gün<br />
Çekilmifltir. (1 Nisan 1902)<br />
43
ORSAM<br />
Bir di¤er kaz› ile ilgili olarak da “Sukü’l-Afek bölgesinde ve bir saat d›fl›nda eski Nifer<br />
(Nipor) flehrinin harabelerinde, Amerika’n›n Pensilvanya Üniversitesi ad›na al›nan izin ile bu<br />
bölgede kaz›lar yap›lm›fl ve daha önceleri pek çok eser ortaya ç›kar›lm›fl ise de, H. 1318 y›l›n›n<br />
bafl›nda bafllayan yeni kaz›lar, 1319 y›l›n›n yaz aylar›nda sona ermifltir. Ç›kar›lan eski eserler ‹stan -<br />
bul Müzesine gönderilmifltir, (69) ” fleklinde salnamelerde bilgi verilmektedir.<br />
Sonuç olarak; Asya ile Avrupa aras›nda önemli bir ticaret güzergâh›nda yer alan, askerî gayelerle<br />
kurulmufl olan ve XIX. yüzy›lda da bu özelli¤ini koruyan, bu yüzy›lda ça¤dafllaflma çabalar›<br />
içerisinde çeflitli güzergahlar›na demiryolu hatt›n›n ya da tramvay hatlar›n›n döflendi¤i ve ahalisinin<br />
büyük bir ço¤unlu¤unu Araplar›n, bir k›sm›n› da Türk, Kürt ve di¤er milletlerin oluflturdu¤u Ba¤dat<br />
ve civar›n›n “kadîmden berü” önemli bir yerleflim merkezi oldu¤u ortadad›r. Bugün de bu önemini<br />
korumaktad›r ki, gerek Bat›’n›n gerekse Do¤u’nun hala bu co¤rafya üzerinde egemenlik kurma iddialar›<br />
devam etmektedir.<br />
Babil Kulesi<br />
69 Salnamelerde kaz›lar sonucunda ç›kar›lan eserlerin ‹stanbul’daki müzeye gönderildi¤i söylense de; günümüzde Mezopotamya ve<br />
Eski Anadolu uygarl›klar›na ait birçok nadide eser Avrupa ve Amerika’daki müzelerde bulunmaktad›r.<br />
44
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
SALNAMELERDE<br />
BA⁄DAT<br />
5
ORSAM
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
I.<br />
BA⁄DAT<br />
V‹LAYET‹N‹N TAR‹H‹
ORSAM
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
BA⁄DAT TAR‹H‹<br />
KELDAN VE BAB‹L HÜKÜMETLER‹ (70)<br />
Dicle ve F›rat nehirleri aras›nda bulunan arazi, Eski Yunanl›larca “Beyne’l-nehreyn”<br />
manas›nda “Mezopotamya” olarak adland›r›ld›¤› gibi, Araplar aras›nda da “El-Cezire” olarak bilinmektedir.<br />
Eski eserlerden bu iki nehrin, önceki dönemlerde, flimdiki gibi Kurna’da birleflerek fiattü’l-<br />
Arap’› teflkil etmeyip, aksine aralar›nda on befl saatlik bir mesafe oldu¤u halde, her ikisinin de ayr›<br />
olarak Kurna’n›n kuzeyinden Fars Körfezi’ne döküldükleri ve zamanla mans›plar›nda (Deniz’e<br />
döküldü¤ü noktada) kuru arazi oluflturduklar›, sahilin bu yüzden peyderpey geniflledi¤i anlafl›lmaktad›r.<br />
Gerek iki nehrin önceki dönemlerde biriktirdi¤i ve gerek fiattü’l-Arap’›n halen getirmekte<br />
oldu¤u “Dahle” tabir olunan kumlu çamurlar denizi doldurmakta oldu¤undan, sahilin senede<br />
takriben yirmi iki metre genifllemekte oldu¤u yap›lan hesaplamalardan anlafl›lmaktad›r.<br />
Eski zamanlarda Keldan ve Babil ülkelerini teflkil etmifl olan arazi; kuzeyde Dicle nehrinin<br />
sahilinde bulunan Samarra kasabas›n›n yukar›s›ndan, F›rat nehri üzerinde bulunan Hit nahiyesine<br />
kadar yatay olarak çekilmifl bir çizgiyle güneyde iki nehrin eski mans›plar› ve do¤uda Dicle nehri ve<br />
bat›da fiamiye çölleriyle s›n›rl› idi.<br />
Bu ülkenin vaktiyle haiz oldu¤u önem, dünya medeniyeti aç›s›ndan ve di¤er ülkelere ve hatta<br />
M›s›r’a bile olan üstünlü¤ünden dolay›, bu bölgenin tarihinin ilk bafllang›ç noktas› olarak kabul<br />
edilebilir.<br />
Tufandan kurtulmufl olan Hz. Nuh ile ailesinin gemiden ç›karak bu bölgede yerlefltikleri<br />
rivayet edilmektedir. Kitab-› Mukaddes’in vermifl oldu¤u bilgiler de bunu desteklemektedir.<br />
Irak çöllerinde göze çarpan büyük enkazlar›n örttü¤ü medeniyet izleri, binlerce senelerden<br />
beri toprak alt›nda kalm›fl iken, günümüzde Bat›l› seyyahlar›n eski eser ç›karma konusunda sarf<br />
ettikleri yo¤un çabalar sonucunda, bu harabelerin gizledikleri önemli bilgiler ortaya ç›kmaktad›r.<br />
Ç›kan eserlerin üzerlerinde bulunan iflaretlerin anlayabilece¤imiz dile tercüme edilerek istifadeye<br />
sunulmalar› sayesinde, bu bölgenin eski durumuyla ilgili bilgilerimiz ço¤ald›¤› gibi, flimdiki durumuyla<br />
ilgili de görüfllerimiz geliflmektedir.<br />
70 Ba¤dat tarihiyle ilgili bu bölümün bilgileri 1309 (1892), 1312 (1895), 1313–1314 (1896) ve 1315 (1897) tarihli Ba¤dat vilayet salnamelerinden<br />
al›nm›flt›r. Her dört salnamede de bu bölümün vilayet tercüman› Sason Efendi taraf›ndan kaleme al›nd›¤› görülmektedir.<br />
49
ORSAM<br />
Naramsin Dönemine Ait Döküm Tunç Bir Heykel<br />
Henüz kefliflerin tamamlanmad›¤› ve flimdiye kadar bu konuda sa¤lanabilen bilgiler pek<br />
s›n›rl› bulundu¤undan, Yunan kitaplar›ndan iktibas edilen bilgiler ve bahsedilen eserlerin verdi¤i<br />
izahatlerle elde edilen malumat karfl›laflt›r›lmaktad›r. Özellikle di¤er kavimlerde eskilik yar›fl›nda<br />
görülen çaba Keldaniler’de de mevcut oldu¤undan, toplum ilkelerine ve kurulufl suretine dair<br />
aktar›lan olaylara flüpheden ve abartmadan ar›nm›fl bir hakikat nazar›yla bak›lamazsa da, eskilerin<br />
bu konudaki tasvirleriyle ilkeleri hakk›ndaki inançlar›ndan kaynaklanan bilgilerdir. Bundan dolay›<br />
toprak levhalar üzerine kaz›nm›fl olan baz› tarihi olaylar›n zikredilmesi ve ortaya konulmas› tamamen<br />
yarars›z de¤ildir.<br />
Keldaniler, dünyan›n yarat›l›fl›ndan tufana kadar 691.200 sene ve yarat›l›fltan birinci kral›n<br />
yönetimine kadar geçen zamana de¤in 259.200 sene geçti¤ini düflünerek, saltanat silsilesini<br />
afla¤›daki gibi gösteriyorlar.<br />
Melikin Ad› Saltanat Süresi / Sar (71)<br />
1. Elurus 10<br />
2. Elaparos 3<br />
3. Emilaros 13<br />
4. Emnunos 12<br />
5. Emlagar 18<br />
6. Davos 10<br />
7. Evidiranhos 18<br />
8. Ememsenos 10<br />
9. Obartes 8<br />
10. Kasisosros 18<br />
120<br />
71 “Sar” 36.000, “Nir” 600, “Vesos” 60 seneden ibarettir (Salnamenin dipnotu).<br />
50
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
‹flte bu on kral›n 120 sar yani, 432.000 sene hüküm sürmelerine gerçek gözüyle bak›lamayaca¤›ndan,<br />
baz› tarihçiler seneleri gün kabul ederek söz konusu müddeti 1.183 sene 6 ay olarak kabul<br />
etmifllerdir ki, bu suretle bununla Tevrat’ta zikrolunan tarih aras›nda uygunluk oluflmufltur.<br />
Fakat bu hesap esasen ihtimale dayand›¤›ndan ve bununla flüpheler ortadan<br />
kalkmayaca¤›ndan, söz konusu müddetin yaln›zca ispat edebilmek maksad›yla ortaya koyulmufl bir<br />
Keldani mübala¤as› olabilece¤ini kabul etmek uygun görülmektedir. Söz konusu krallar›n sonuncusu<br />
olan Kasisosros’un iktidar›n›n sonlar›nda tufan›n meydana geldi¤i bilinmektedir.<br />
Ninova harabelerinden ç›kar›l›p, halen Londra Müzesi’nde bulunan ve vaktiyle Oroh flehrinin<br />
kütüphanesinde muhafaza edilmekte olan ve suretleri oldu¤u anlafl›lan levhalar›n tercümeleri,<br />
Tevrat’›n tufan bahsindeki bölüm ve Kuran’›n bu konudaki ayetleriyle karfl›laflt›r›ld›¤›nda,<br />
ayr›nt›larda baz› ufak uyuflmazl›klar görünse de, as›l detaylarda birbirlerine olan büyük uygunluklar›<br />
görülüyor.<br />
51<br />
Harita-6: Mezopotamya Haritas›
ORSAM<br />
Tufandan sonra devam eden zamanlar hakk›nda da gerçek malumat bulunmay›p, çeflitli<br />
rivayetler vard›r. Bu bilgilerde söz konusu tarihten sonra Keldanilerden seksen alt› kral›n 34.080<br />
sene; Huzistan’dan gelmifl “Elam” sülalesinden sekiz hükümdar›n 224 sene; as›llar› meçhul on bir<br />
hükümdar›n 248 sene; yine Keldani krallar›ndan k›rk dokuzunun 158 sene ve Kafli veyahut eski tarihçilerden<br />
Biresus’un Arap olarak adland›rd›¤› dokuz kral›n 245 sene hüküm sürdükleri nakledilmifltir.<br />
Ba¤datta Keldani Kilisesi<br />
Buraya kadar ortaya koydu¤umuz olaylar eski tarihçilerin eserlerinden al›nm›flt›r. F›rat ve<br />
Dicle boylar›ndan ve bunlardan ayr›lm›fl olan di¤er nehirlerin sahillerinde kurulmufl olan genifl kasabalar›n<br />
harabelerinden ç›kar›lan ve tercüme edilen levhalar›n aktard›¤› olaylar ise, hüküm sürmüfl<br />
olan krallar›n isimleri ile saltanat zamanlar›na dair sa¤lam malumat vermedi¤inden, o zaman<br />
hakk›nda ayr›nt›l› bir inceleme ve mükemmel bir tarih yaz›m›na kâfi de¤ildir. Yaln›z söz konusu<br />
kasabalarda eserler b›rakm›fl olan baz› krallar›n isimlerini ve saltanat sürelerinin tahmini tarihini<br />
verece¤iz.<br />
Eridu<br />
Eski zamanlarda F›rat nehrinin Dicle nehriyle birleflmeyip, do¤ruca körfeze döküldü¤ü daha<br />
önce belirtilmiflti. Bu nehirlerin eski yataklar› yak›nlar›nda ve sol taraf›nda Sükü’fl-fiüyüh kasabas›<br />
karfl›s›nda bulunan Ebu-fiehreyn ismiyle bilinen harabe, Yunanl›larca Rata olarak adland›r›lm›fl olan<br />
Eridu flehrinin kal›nt›lar›ndan olup, orada hüküm süren hükümdarlar›n isimleri flunlard›r:<br />
Mesanaflani ve Yado.<br />
52
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Oro<br />
Eridu Kaz›lar›nda Ç›kart›lan Tap›naklar Dizisi<br />
Ebu-fiehreyn harabelerinin kuzeyinde ve F›rat nehrinin sa¤ taraf›nda fiattü’l-Hey yak›n›nda<br />
bulunan Mukir harabesi, Tevrat’ta Orkesdim olarak adland›r›lan Oro flehrinin kal›nt›lar›ndand›r.<br />
Orada hüküm süren hükümdarlar›n isimleri flunlard›r: Orham (Orbagus-M.Ö. 3.000), Dongi (-),<br />
Esmi Dagan (M.Ö. 1.800), Ganganom (M.Ö. 1.771), Gamilsin (-), ‹yilsin (-).<br />
Larsam<br />
Mukir harabelerinin kuzeyinde F›rat nehrinin sol sahilinde bulunan Sankara harabesi, eski<br />
Larsam flehrinin yerini gösteriyor. Orada hüküm süren hükümdarlar›n isimleri flunlard›r: Semti<br />
Satarhak, Kadermapok, Zakarsin, Gasin, Sinadinam, Norbin, Rimsin.<br />
Babil’de Yap›lan Kaz›lardan Ç›kart›lan<br />
Tabletlerden Bir K›sm›<br />
53
ORSAM<br />
Oroh<br />
Sankara harabesinin kuzeybat›s›nda ve F›rat nehrinin sol taraf›nda dört mil mesafede bulunan<br />
Verge, Bevariye ve Savas harabeleri Tevrat’ta Orh olarak adland›r›lan eski Oroh flehrinin yerini gösteriyor.<br />
Orada hüküm süren hükümdarlar›n isimleri flunlard›r: Bilit Haflihat, Singasib.<br />
Sertella ve Garso<br />
Verge harabesinin do¤usunda ve fiatra kazas›nda bulunan Zergil ve Telo harabeleri de,<br />
Sertella veyahut Zergola ve Garso flehirlerinin yerlerini gösteriyor. Orada hüküm süren hükümdarlar›n<br />
isimleri flunlard›r: Haldo, Ornina, Zakarsin, Korgal, Belgana, Godea (72) .<br />
Nipor (73)<br />
Divaniye kazas› dâhilinde ve Suku’l-A’fek köyünde (Nifer) harabeler mevcut olup, bunlar<br />
Nipor flehrinin eserlerindendir. Orada hüküm süren hükümdarlar›n isimleri flunlard›r: Amarsin,<br />
Gamiladar, Lebitanonit, Aspizekare, Resbin.<br />
Naramsin ve Askerlerini Gösteren Dikmetafl›<br />
72 Bu melikin infla etti¤i büyük saray Fransa’n›n eski Ba¤dat Konsolosu Kont Ernest de Sarzk taraf›ndan keflfedilmifl ve önemli<br />
kal›nt›lar› Paris’e götürülmüfltür. Halen Lourv Müzesinde sergilenmektedir (Salnamenin dipnotu).<br />
73 Amerika’n›n Pensilvanya Üniversitesinden bir grup bilim adam› taraf›ndan resmi izinle yap›lan kaz›larda bulunan bir hayli önemli<br />
eser ‹stanbul müzesine getirtilmifl ve bu müzede tabletlerin çözümü ile u¤rafl›lmaktad›r (Salnamenin dipnotu).<br />
54
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Sapara<br />
Hille kazas› dâhilinde Sefire, Zelabiye ve Ebu Habbe harabeleri mevcut olup, vaktiyle Nehr-i<br />
Agade olarak adland›r›lm›fl olan kanal vas›tas›yla ikiye ayr›lm›fl ve bir k›sm› Sapara ve di¤er k›sm›<br />
Agade olarak bilinen genifl flehrin kal›nt›lar›d›r. Bu flehir Tevrat’ta Sefervayim ve Yunanl›larca<br />
Pantibilya isimleriyle bilinmektedir. Orada hüküm süren hükümdarlar›n isimleri flunlard›r: Zabum,<br />
I. Sargon (M.Ö. 3.800), Naramsin (M.Ö. 3.750).<br />
Babil<br />
Yine Hille kazas› dâhilinde ve Hille kasabas›n›n kuzeyinde Babil flehrinin kal›nt›lar› hala<br />
mevcut olup, kal›nt›lar›ndan Hille flehri oluflturulmufl ve yeni flehrin kerestesi de oradan tedarik edilmifltir.<br />
Babil ismi eski olmakla beraber, eski zamanlarda Katinger olarak da adland›r›lmakta idi.<br />
Babil’in manas› Sami lisan›nda Babullah (Allah’›n kap›s›) oldu¤u gibi, Katinger’de Tanr›’n›n kap›s›<br />
anlam›na gelmesi ihtimali de uzak de¤ildir. Orada hüküm süren hükümdarlar›n isimleri flunlard›r:<br />
Sagara Kitas (M.Ö. 2.000), Hammurabi (M.Ö. 1.500), Beynsun Nazir, Karaindas (M.Ö. 1.450),<br />
Purnoporyas (M.Ö. 1.430), Karahardas (M.Ö. 1.370), Naziburgas(M.Ö. 1.360), Korigalzo (74) (M.Ö.<br />
1.350).<br />
Hammurabi’nin Ünlü Dikmetafl›<br />
74 Ba¤dat flehrinin bat›s›nda 20 kilometre mesafede bulunan Akrakof harabeleri içerisinde bulunan Tel Nemrut’un, Korigalzo’nun<br />
s›n›rlar› muhafaza için infla etti¤i kalenin kal›nt›lar› oldu¤u, oradan ç›kar›lan eski eserlerin tercümesiyle tespit edilmifltir<br />
(Salnamenin dipnotu).<br />
55
ORSAM<br />
Kral›n Ad›<br />
Tarih M.Ö.<br />
Kral›n Ad›<br />
Tarih M.Ö.<br />
Reman Balidin<br />
1.250<br />
Balazo<br />
---<br />
Zemanaz Keridin (75)<br />
1.190<br />
‹lolay<br />
Nabu Kodarasor (76)<br />
1.150<br />
Marduk Balidin (82)<br />
721<br />
Marduk Nadinahi<br />
1.112<br />
Sargon (83)<br />
709<br />
Marduk Sapikzerman<br />
1.100<br />
Balbiyos<br />
703<br />
Sadoni (77)<br />
1.090<br />
Asur Nadinsom<br />
700<br />
Nabu Zekeriskon (78)<br />
1.080<br />
Sozob (84)<br />
690<br />
Erib Marduk<br />
1.070<br />
Reyoba<br />
690<br />
Marduk Balidin<br />
1.060<br />
Mosesi Marduk<br />
680<br />
Sibir<br />
882<br />
Nabu Zirnapestiesir<br />
---<br />
Nabu Palidin<br />
860<br />
Nehid Marduk<br />
---<br />
Marduk Zekeriskon (79)<br />
830<br />
fiemsibni<br />
676<br />
Marduk Balasirip (80)<br />
810<br />
Nabuslim<br />
676<br />
Samoramat (81)<br />
---<br />
Asur Ahidin (85)<br />
668<br />
Nabu Nasar<br />
747<br />
Salomokin<br />
667<br />
Nabu Osabis<br />
733<br />
Nabobalsom<br />
660<br />
Zekiro<br />
---<br />
Asur Banipal (86)<br />
650<br />
Kenziro<br />
731<br />
Asur Yedilan<br />
625<br />
Asurîlerin ‹stilas› (M.Ö. 1270–625)<br />
Bu dönemde El-Cezire arazisinin afla¤› k›sm›nda kurulmufl olan muhtelif devletlerin tamam›<br />
y›k›lm›fl ve yerine Babil’de hüküm süren hükümdarlar›n itaati alt›nda olan, büyük bir devlet kurulmufl<br />
idi. Ancak Babil de ba¤›ms›zl›¤›n› muhafaza edemeyerek, El-Cezire’nin büyük k›sm›nda ve<br />
Dicle nehrinin sahilinde kurulan Asurî devletinin hücumlar›na maruz kalm›flt›r. Babil 600 seneden<br />
fazla müddet zarf›nda Asurîlere vergi vermekle beraber, defalarca isyana meylettiklerinden gönderilen<br />
askeri kuvvet vas›tas›yla itaat alt›na al›nm›flt›r. Bu müddet zarf›nda hüküm süren hükümdarlar<br />
flunlard›r:<br />
75 Bunun hükümdarl›¤› zaman›nda Asur kral› Asurdadyan ikinci defa olarak Babil’i fethetmifltir (Salnamenin dipnotu).<br />
76 Bu, üç defa Asurîler ile muharebe yapm›flt›r (Salnamenin dipnotu).<br />
77 Bunun zaman›nda Asur kral› Asurbalkala Babil’i zapt edip, elde etti¤i eflyalar› Ninova’ya nakletmifltir (Salnamenin dipnotu).<br />
78 Bunun zaman›ndan bahseden bir levhada, Asurîlerin Ba¤dat flehrini zapt ettikleri zikr olundu¤una göre, bu havalide Ba¤dat ismiyle<br />
eski zamanlarda önemli bir kasaba olmas› gerekir (Salnamenin dipnotu).<br />
79 Bunun biraderi Marduk Balavsat isyan etti¤inden, Asurîlerin yard›m›yla asayifl sa¤lanm›flt›r (Salnamenin dipnotu).<br />
80 Bunun zaman›nda Asurîler üç defa Babil’e hücum etmifllerdir (Salnamenin dipnotu).<br />
81 Bu, Asur kral› III. Reman Tirar’›n efli olup, Babil’i hükümet merkezi yapm›flt›r (Salnamenin dipnotu).<br />
82 Marduk Balidin, vatan›n›n ba¤›ms›zl›¤›n›n muhafazas› u¤runda sarf etti¤i gayretten dolay›, di¤erlerine göre öne ç›km›flt›r. On iki<br />
sene ba¤›ms›z olarak hüküm sürmüfl ve Asur kral› Sargon’un üstün kuvvetlerine direnemeyerek kaçmaya mecbur oldu¤u halde,<br />
Babil ülkesini düflman›n elinden kurtarmak için gerekenleri yapmaktan hiçbir zaman geri durmam›fl ve Sargon’un halefi olan<br />
Sahrib’in bask›lar›na ra¤men ölene kadar bu amac›ndan vazgeçmemifltir (Salnamenin dipnotu).<br />
83 Asur meliki olup, yukar›da sözü edilen Marduk Balidin’e üstün geldikten sonra Babil Meliki unvan›yla hüküm sürmüfltür.<br />
(Salnamenin dipnotu).<br />
84 Bunun zaman›nda Asur Meliki Sahrib Babil’i tamamen tahrip edip, ele geçirdi¤i eflyalar› Ninova’ya nakletmifltir (Salnamenin dipnotu).<br />
85 Tevrat’ta Asur Hadon ismiyle yer alan Asur Meliki olup, yerine o¤lunu geçirerek kendisi Babil’de hüküm sürmüfltür (Salnamenin<br />
dipnotu).<br />
86 Asur meliki olup, Kandlano ismiyle Babil Meliki unvan›n› tak›nm›flt›r (Salnamenin dipnotu).<br />
56
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Babil’in ‹kinci Defa Ba¤›ms›z Olarak Teflkili (M.Ö. 625–537)<br />
Yukar›da zikredilen Asur Yedilan’›n Babil valili¤ine tayin etti¤i Keldani as›ll› Nabupal Asur<br />
adl› kifli, o¤lunu Madi Meliki Keyaksar’›n k›z›yla evlendirip Madiler ile ittifak yaparak<br />
ba¤›ms›zl›¤›n› ilan etmifl (M.Ö. 625) ve Asur devletini tamamen ortadan kald›rm›flt›r (M.Ö. 606). Bu<br />
suretle Babil Devleti yeniden ba¤›ms›z olarak tarih sahnesine ç›km›flt›r. Bu dönemde hüküm süren<br />
hükümdarlar flunlard›r: Nabupal Asur (M.Ö. 625), Nabu Kodrasor (87)<br />
(M.Ö. 604), Avil Merodah<br />
(M.Ö. 561), Nerdal Serasor (M.Ö. 559), Ballabar Barsekon (M.Ö. 555), Nabunid (M.Ö. 555),<br />
Balsarasor (88) (M.Ö. 538).<br />
Farslar›n ‹stilas› (M.Ö. 538–331)<br />
Fars hükümdarlar›ndan Kiyanyan sülalesinin flöhretini büyük fetihlerle artt›ran Keyhüsrev’in<br />
(Kiros), Madi devletini tahriple ve ‹ran ile Anadolu’nun do¤usunu zapt ederek cihangirlik<br />
meydan›nda gücünü gösterdi¤i s›rada, son Babil Kral› Nabunid’in askeri gücü ihmal edip, eski<br />
ibadethanelerini tamirle vaktini geçirmesinden istifade ederek, Babil ülkelerini birer birer ele geçirmifl<br />
ve büyük Babil flehrini de uzun müddet kuflatt›ktan sonra zapt etmifltir (M.Ö. 538).<br />
Babil ahalisi Keyhüsrev’in halefi Lehraseb’in (Kambis) M›s›r’da muharebeyle meflgul<br />
olmas›ndan ve saltanat›n›n sonlar›nda iktidar›n Kazeb Bartya taraf›ndan gasp olunmas›yla ortaya<br />
ç›kan kar›fl›kl›ktan istifade ederek, tekrar ba¤›ms›zl›¤› kazanma sevdas›na düflmüfl ve bu s›rada<br />
Nidin Tabil ad›nda birisi, Nabunid’in o¤lu Nabuhodnesar oldu¤unu iddiayla Babil Kral› unvan›yla<br />
isyan etmiflti. Fars hükümdarlar›ndan I. Dara, Lehrasab’›n vefat› sonras›nda hükümdarl›¤› gasp<br />
ederek birkaç ay hüküm sürmüfl olan Kazib Bartya’y› etkisiz hale getirmifl ve Babil’e asker sevk<br />
ederek flehri tekrar zapt ve Nidin Tabil’i idam etmifltir (M.Ö. 521).<br />
Aradan üç sene geçtikten sonra Babilliler tekrar ba¤›ms›zl›k için isyan ettiklerinden, sevk<br />
edilen Fars askeri yirmi ay müddetle Babil’i kuflatma alt›na alm›fl ve ikinci defa fethine muvaffak<br />
olmufllard›r. Bir sene sonra yine Nabunid’in o¤lu oldu¤unu iddia ederek isyana bafllayan Rahro<br />
ad›nda bir Ermeni de, Fars askeri taraf›ndan etkisiz hale getirilmifltir.<br />
Ba¤›ms›zl›k sevdas›yla karars›z olan Babillilerin, birkaç sene sonra tekrar isyan ederek bir<br />
müstakil hükümet kurmalar› üzerine Dara, büyük bir kuvvetle Babil’e gelerek flehri zapt etmifltir<br />
(M.Ö. 488).<br />
Dara’n›n halefi olan Sarhas’›n hükümdarl›¤› zaman›nda da Babil’de isyan ç›km›fl ise de,<br />
Sarhas taraf›ndan Babil’de asayifl sa¤lanm›flt›r (M.Ö. 481). Bundan sonra Babil ülkesi art›k Fars<br />
valilerinin idaresinde kalm›flt›r.<br />
87 Babil krallar›n›n en meflhuru olup, Tevrat’ta Nabuhadnesar ismiyle zikredilen Bahtnesar’d›r. Fars Körfezi’nden Akdeniz’e kadar<br />
uzanan ülkeleri zaptetti¤i s›rada, ‹srail devletini ele geçirip Mescid-i fierif’i tahrip ve M›s›r’› istila etmifltir. Babil harabelerinde<br />
mevcut olan tabletlerin tamam› üzerinde onun ad› kaz›l›d›r (Salnamenin dipnotu).<br />
88 Tevrat ve Tarih-i Arabî’de Baltaflasar ismiyle zikredilmektedir. Pederi Nabunid ile müfltereken hüküm sürmüfllerdir (Salnamenin<br />
dipnotu).<br />
57
ORSAM<br />
Yunanl›lar›n ‹stilas› (M.Ö. 331–150)<br />
Yunanl› ‹skender, Fars Hükümdar› III. Dara’y› Erbil çöllerinde yenerek, kuvvetlerini ortadan<br />
kald›rd›ktan sonra (M.Ö. 331) di¤er topraklar›n› da zapt etti¤i gibi, Babil’i de zapt ederek kendisine<br />
ikametgâh yapm›flt›r.<br />
‹skender’in vefat›yla (M.Ö. 323) askerleri aras›nda ç›kan fliddetli anlaflmazl›ktan sonra, ‹ran’-<br />
da bulunan Seripar ‹dison adl› flehirde yap›lan antlaflma (M.Ö. 321) gere¤ince, Cezire arazisinin<br />
valili¤i Selefkos ad›ndaki generale verildi. Daha sonra (M.Ö. 316) Antigonos ad›nda di¤er bir generalin<br />
gönderdi¤i askeri kuvvete direnemeyece¤ini anlayan Selefkos M›s›r’a iltica etmifltir. Dört<br />
sene sonra (M.Ö. 312) zafer kazanarak geri dönmüfl, Selefkiye Devleti’ni kurmufl ve o sene fiark<br />
milletlerince “Selefkiyan Devri” olarak bilinen yeni devrin kurucusu kabul edilmifltir.<br />
Selefkos çeflitli muharebelerde zafer kazand›¤›ndan, Yunanca galip anlam›nda olan Nikator<br />
lakab›n›n ad›na ilave edilmesiyle tarihlerde Selefkos Nikator ismiyle an›lm›fl ve zapt etti¤i ülkelerde<br />
altm›fl kadar büyük flehir yapt›rd›¤› gibi, Dicle nehrinin sa¤ taraf›ndaki sahilde Ba¤dat’›n takriben<br />
otuz kilometre güneyinde Babil flehrinin enkaz›ndan Selefkiye flehrini infla ederek kendisine baflkent<br />
yapm›flt›r.<br />
Ad› geçen flehir, sanayi ve ticaretiyle o zamanda gayet önem kazanm›flt›r. fiehir, 500.000’den<br />
fazla nüfuslar› olan Roma ve ‹skenderiye’den sonra, dünyan›n en büyük flehirlerinden say›lmakta<br />
idi. Ancak daha sonra baflkent, Selefkiye’den Suriye’de bulunan Antakya’ya naklolundu¤undan, bu<br />
havalinin hükümet merkezinden uzak olmas› sebebiyle korunmas›n›n ihmal edilmesiyle Eflkanyan<br />
devletinin kurulmas› ve Erflekler’in fetihleri s›ras›nda El-Cezire bölgesi tekrar ‹ran’a kat›lm›flt›r.<br />
Fars Eflkanyan Devletinin Egemenlik Devri (M.Ö. 150-M.S. 226)<br />
Hazar Denizinin güneydo¤usunda bulunan, ‹ran’›n Horasan ismiyle bilinen bölgesinin eski<br />
ahalisi Part ad›yla ün salm›fl kavimlerdir. Bunlar milattan 256 sene önce Selefkiyan hükümdarlar›na<br />
isyanla, liderleri olan Erflek Fars halk›n› toplam›fl, müstakil bir devlet oluflturmufl ve Eflkanyan<br />
Devletinin kurucusu olmufltur. Bu sülalenin alt›nc› hükümdar› olan I. Meherdad (M.Ö. 175–126)<br />
Cezire arazisini ele geçirerek Selefkiye flehrini zapt etti¤i gibi, o zaman›n Selefkiye hükümdar› olan<br />
Dimitriyus Nikator’u muharebede esir alm›flt›r. Dicle nehrinin sol sahilinde ve Selefkiye karfl›s›nda<br />
bulunan, Arap tarihinde Medayin ve baz› Fars kitaplar›nda Tisfun olarak geçen Ktesiphon flehrini<br />
tamir ederek, k›fl mevsimleri için kendisine idare merkezi yapm›flt›r.<br />
O zamandan beri söz konusu flehir önem kazan›p, bu havalide Babil ve Selefkiye’nin kaybettikleri<br />
büyüklü¤e sahip olmufltur. ‹flte Cezire bölgesi o tarihten beri Fars topraklar›na dâhil olmufltur.<br />
Ancak, Avrupa’n›n büyük k›sm›yla, Afrika k›tas›n›n kuzeyini ve Asya’n›n bat›s›nda baz› yerleri<br />
zapt etmifl olan Roma Devleti, Farslar ile yapt›klar› muharebelerle Cezire’yi de geçici olarak istila<br />
etmifl ise de, uzun müddet elde tutamam›fllard›r.<br />
58
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
fiöyle ki;<br />
Roma Cumhuriyeti’nin idaresini ellerinde bulunduran Sezar, Pompeyus ve K›rasus adl›<br />
kiflilerin üçüncüsü olan K›rasus, Birü’fl-fiam ve Cezire Serdarl›¤› payesini alarak askeriyle Babil ve<br />
Selefkiye’yi fethetmifl iken, daha sonra Cezire’de Harran (Huran) ad›yla bilinen yer yak›nlar›nda<br />
meydana gelen muharebede askeriyle beraber ma¤lup olmufltur (M.Ö. 53).<br />
Roma Kayzeri Terayanos da, Avrupa’da yapt›¤› büyük fetihlerden cesaret alarak ve Büyük<br />
‹skender’i taklitle, do¤u ülkelerini fethetme hevesine kap›lm›fl ve Fars Körfezine kadar asker göndermifltir.<br />
Selefkiye’yi iflgal etmifl (M.S. 116) ve Arabistan’›n do¤u sahillerine gemilerle sald›rm›fl<br />
ise de, halefi Kayzer Haderyanos bu kadar büyük ülkeyi ve di¤erlerini zapt edemeyece¤ini anlayarak,<br />
topraklar›n›n hududunu F›rat nehrinin boyuna geri çekmifltir.<br />
Yine Kayzer Markos Orliyus’un hükümdarl›¤› s›ras›nda, Eflkanyan hükümdar› olan IV. Pelafl<br />
üzerine Ovidyus Kasiyus adl› general kumandas›nda sevk etti¤i askerle, ‹ran askerini geri çekilmeye<br />
mecbur etti¤inden, Ktesiphon (Medayin) flehrine girerek ya¤ma etmifl ve Selefkiye’yi tahrip<br />
edip y›karak, halk›ndan üç yüz bin kifliyi idam etmifltir (M.S. 165).<br />
Daha sonra, Roma Kayzeri Septemus Severus’un hükümdarl›¤›nda Romal›lar Ktesiphon ’a<br />
girerek, halk›ndan 100.000 kifliyi esir ald›ktan sonra flehri tahrip ettiler. Bu muharebeden sonra<br />
Selefkiye flehri bir daha tamir edilmeyerek ismi tarih sahnesinden silinmifl ise de, Ktesiphon flehri<br />
yeniden tamir edilerek, Fars hükümdarlar›nca k›fl mevsiminde mesken olarak kullan›lm›flt›r.<br />
Eflkanyan Devleti, Romal›lar›n gerçekleflen hücumlar›nda ve di¤er muharebelerde ma¤lup<br />
oldu¤u halde, k›sa müddet içerisinde güçlenmifl ise de Sasaniler’in ortaya ç›k›fl›yla y›k›lm›fllard›r.<br />
Fars Sasani Devletinin ‹stila Devri (M.S. 226–636)<br />
Eflkanyan askerine komuta etmekle ün kazanm›fl olan Erdeflir adl› kifli, baz› tarihçilere göre<br />
Babek ad›nda bir debba¤›n kar›s› ile Sasan ad›nda bir askerin gayri meflru iliflkisinden do¤mufl ve<br />
bundan dolay› kendisi Erdeflir Babekiyan, Sasanilerin halefi olarak adland›r›lm›flt›r. Bir k›sm› da<br />
Erdeflir’in Eski Fars meliklerinden Kiyanyan sülalesine mensup oldu¤unu ifade ederler.<br />
Herhalde Istahar (Persopolis) Hâkimi idaresinde bulunan Darbekerd’in valisinin vefat›nda,<br />
Erdeflir toplad›¤› büyük miktarda askerle isyan etmifl, fieflter yak›nlar›nda yapt›¤› muharebeyle son<br />
Eflkenyan hükümdar› Artaban’› öldürerek idareyi ele geçirmifl ve Sasani Devleti’ni kurmufltur.<br />
Eflkanyan Devletinin zaman›nda Suriye ve Do¤u Asya’y› ele geçiren Romal›lar, topraklar›n›n<br />
hududunu F›rat boyuna kadar genifllettiklerinden, Erflemir ise Keyhüsrev ve Dara zamanlar›nda<br />
Farslar›n zapt ettikleri topraklar› geri almaya giriflti¤inden, Roma’n›n do¤usuna sevk etti¤i asker ile<br />
Kayzer Aleksand›r Severus M.S. 233 senesinde muharebe etmifl ise de, yenilerek geri çekilmeye<br />
mecbur olmufl ve Cezire topraklar›n› Romal›lara terk etmifltir.<br />
Bununla beraber as›l maksad›ndan vazgeçmeyerek, Romal›lar›n zapt ettikleri topraklar›n<br />
savaflarak geri al›nmas›na tekrar bafllam›fl ve hatta baz› aflamalarda zafer kazanm›fl ise de, Cezire<br />
topraklar›n›n al›nmas›na muvaffak olamam›flt›r.<br />
59
ORSAM<br />
Ancak halefi fiapur (M.S. 240–271), Romal›lar›n topraklar›na sald›rarak Harran ve Nusaybin<br />
kalelerini fethetmifl ve Roma askerini Adesa (Urfa) yak›nlar›nda yenmifl, Kayserleri Valaryanus’u<br />
esir ederek, bu suretle Roma’n›n do¤u topraklar›n›n ço¤unu zaptetti¤i gibi Cezire’yi de ele<br />
geçirmifltir.<br />
III. Behram’›n hükümdarl›¤› zaman›nda Romal›lar, Kayzer Valaryanus’un esaretinden ve<br />
gördü¤ü hakaretten dolay› intikam almak maksad›yla büyük bir kuvvet haz›rlayarak, Kayzer Karus<br />
kumandas› alt›nda sevk etmifltir. Cezire topraklar›n› ele geçirerek, Ktesiphon flehrini ya¤ma edip<br />
(M.S. 283) Dicle nehrinin do¤u sahilini istila etmifller ise de, Kayzer Karus’un ölümünden dolay›<br />
kazand›klar› zaferden istifade etmeksizin geri çekilmifllerdir.<br />
Bununla beraber Fars hükümdar› Nersi zaman›nda (M.S. 283–296), Kayzer Diyo Kalsiyanus<br />
Antakya’da ikamet ederek, Galriyus komutas›nda Farslar üzerine asker sevk etmifl (M.S. 296) ve iki<br />
taraf aras›nda gerçekleflen muharebede Roma askeri tamamen mahvolmufltur. Ertesi sene (M.S. 297)<br />
yine Galriyus, yirmi befl bin askerle beraber F›rat’› geçerek Fars askerini etkisiz hale getirmifl ve Fars<br />
hükümdar› Nersi de yaral› olarak kaçm›flt›r.<br />
Bu muharebeden sonra yap›lan bar›flta Farslar, birçok anlaflmazl›k ve katliama sebep olan<br />
Cezire bölgesindeki haklar›n› tamamen Romal›lara devretmekten baflka, Dicle’nin aras›ndaki befl<br />
vilayeti de terk etmifllerdir.<br />
Farslar ile Romal›lar aras›ndaki bu durum ve bar›fl k›rk sene devam etmifl ise de, Roma<br />
devletinde meydana gelen kar›fl›kl›ktan istifade etmek isteyen Fars hükümdar› II. fiapur (M.S.<br />
309–379) f›rsat› kaç›rmayarak Roma devletinin do¤u vilayetini yirmi üç sene içerisinde (M.S.<br />
337–360) fethetti.<br />
Bundan dolay› Kayzer Yolyanus M. 363 senesinde büyük bir kuvvet ve birçok gemiyle F›rat<br />
sular›n›n ak›nt›s›yla, Dicle-F›rat nehirlerini birlefltirmifl ve Nehr-i Mülk olarak adland›r›lm›fl olan<br />
kanal vas›tas›yla eski Selefkiye flehrinden kalan Gufl Mahallesi yak›nlar›na kadar gelmifltir. Bu<br />
mahallenin karfl›s›nda ve Dicle’nin sol sahilinde bulunan büyük Ktesiphon (89) flehrini zapt ve ya¤ma<br />
etmesiyle, fiapur Farslar› toplayarak Medayin’i kuflatm›fl ve Romal›lar› buradan ç›kartm›flt›r.<br />
Sasanilerden Hüsrev Perviz (II. Kisra) de (M.S. 590–628) Mardin, Dora, Amid (Diyarbak›r)<br />
ve Adesa (Urfa) kalelerini zapt etti. Suriye, Kudüs ve M›s›r’› da istila ederek, ‹ran hududunu bir<br />
taraftan Akdeniz’e, di¤er taraftan da Nil nehrine kadar büyütmüfl ise de, ald›¤› topraklar› uzun süre<br />
elde tutamam›fl, Do¤u kayzeri Herakli taraf›ndan istila edilmifltir.<br />
‹flte bin seneden uzun bir müddet zarf›nda bölgeyi iflgal eden Fars, Yunan ve daha sonra Roma<br />
devletleri, ‹slamiyet’in do¤uflundan sonra da Do¤u Roma devleti birkaç as›r daha devam etmifl ise<br />
de, Fars devleti hemen y›k›lm›flt›r.<br />
Arabistan yar›madas›n›n kuzeyi tamamen Müslümanlar›n eline geçtikten sonra, Hz.<br />
Ebubekir’in hilafetinin birinci senesinde (M.S. 632), Halid b. Velid F›rat sahilinde bulunan Ambar<br />
89 Nehrin sa¤ sahilinde bulunan mahalle ile Ktesiphon flehri gemi köprüsü vas›tas›yla ba¤l› bulunarak, ikisine sonradan Medayin ismi<br />
verildi (Salnamenin dipnotu).<br />
60
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
ve Kûfe’nin üç mil yak›n›nda ve flimdiki Necef kasabas›n›n yak›n›nda bulunan ve Arap meliklerinin<br />
hükümet merkezi olmufl olan Hire flehirlerini ele geçirmifltir. Hz. Ömer’in hilafeti zaman›nda<br />
Kûfe’ye on befl fersah mesafede ve bat›s›nda olan Kadisiye’nin yak›nlar›nda, Fars askeri Rüstem’in<br />
ve ‹slam askerleri de Sa’d b. Ebi Vakkas’›n komutas› alt›nda iken, aralar›nda meydana gelen<br />
çat›flmada Farslar tamamen hezimete u¤ram›fl ve Sa’d b. Ebi Vakkas, Fars baflkenti olan Medayin’i<br />
fethetmifl (M.S. 636) ve bu suretle Irak, ‹slam topraklar›na kat›lm›flt›r.<br />
BA⁄DAT fiEHR‹ HAKKINDA TAR‹H‹ B‹LG‹LER<br />
Hire fiehri Kal›nt›lar›<br />
Ba¤dat flehri Abbasi halifelerinin ikincisi olan Ebu Cafer El-Mansur taraf›ndan kurulmufltur.<br />
Yap›m›na H.145 senesinde bafllanm›fl ve H.149 senesinde tamamlanarak baflkent yap›lm›flt›r.<br />
Bafllang›çta Dicle’nin sa¤ taraf›nda infla edilerek, Darü’s-Selam olarak adland›r›lm›flt›. Bu yerin<br />
seçilmesi hakk›nda tarihçilerin ihtilaflar› çok ise de, gerçek nedenleri Dicle ve F›rat gibi iki büyük<br />
nehri kullanmaya uygun bir yer olmas› ve Dicle’ye kar›flan Büyük-Küçük Zap ve Diyale nehirleriyle<br />
bu civardan her türlü ihtiyaç ve mahsulün Ba¤dat’a kolay getirilmesidir. Ayr›ca Basra Körfezi<br />
yoluyla Çin, Hindistan ve Afrika’dan çeflitli mallar›n getirilebilmesi imkân› gibi ticari ve siyasi faydalar›n<br />
teminine müsait bulunmas› sebeplerinin de etkili oldu¤u büyük ihtimaldir.<br />
Ba¤dat’›n isimlendirilmesi hakk›ndaki tarihi rivayetler pek çoktur. Bir rivayete göre Ba¤dat<br />
ismi, flehrin kurulmas›ndan evvel orada bulunan bir bahçenin ismi idi. Bunun Farsça bir isim oldu¤u<br />
flüphesizdir. Yani “Adalet Bahçesi” anlam›na gelen bu isimden (Ba¤ Dad) al›nm›fl oldu¤u rivayeti<br />
gerçe¤e daha uygundur.<br />
H. 157 senesinde Ba¤dat’ta Huld ad›nda büyük bir saray infla edilerek, flehrin çarfl›lar›<br />
Ba¤dat’›n karfl› yakas›na nakledilmifltir ki, Ba¤dat flehri Dicle’nin do¤u ve bat›s›n› kapsayarak<br />
flimdiki konumunu alm›fl ve Ba¤dat’›n do¤usuna Rusafa, bat›s›na da Kerh denilmifltir. Ba¤dat’›n<br />
isimlerinden biri de Zevra’d›r ki, bu flekilde isimlendirilmesi flehrin girifl ve ç›k›fl kap›lar›n›n birbirleriyle<br />
karfl›l›kl› olmamas›ndand›r. Halife Mansur’un vefat›nda o¤lu Mehdi’ye olan vasiyeti, hilafet<br />
61
ORSAM<br />
Ba¤dat fiehri Hakk›nda Tarihi Bilgiler Orjinal Metni.<br />
merkezini kesinlikle de¤ifltirmemesi yönünde idi. Mansur’un bir ismi de Davaniki’dir (90) . Mansur,<br />
sekiz zirâ (91) geniflli¤inde ve otuz zirâ yüksekli¤inde bir sur yapt›rd›. Bu sura Babü’l-Kûfe, Babü’l-<br />
Horasan, Babü’l-Basra, Babü’fl-fiam adlar›nda birer mil mesafede dört kap› yapt›r›ld›¤› ve surun<br />
toplam›n›n ise yüz otuz ceribden (92) ibaret oldu¤u tarihçiler taraf›ndan bildirilmektedir. Mansur’dan<br />
Nizamine (Mustans›riye) Medresesi<br />
90 Ba¤dat flehrinin yap›ld›¤› y›llarda, en küçük para biriminin ad› Daniktir. Halife Mansur cimrili¤iyle tan›nan ve iflçileri ile<br />
çal›flanlar›n› her konuda hesap etti¤i gibi en küçük para biriminden bile hesaba çekermifl. El-Âmid, Tahir Muzaffer, Ba¤dat<br />
Medinetü’l-Mansur El-Mudevvara, El-Numan Yay›nevi, Necef, 1967, s. 172. Danik, bugün kurufl olarak kabul edersek, Davaniki<br />
veya Aba Davanik “kuruflbabas›” anlam›na gelmektedir.<br />
91 Zirâ: Dirsekten orta parmak ucuna kadar olan bir uzunluk ölçüsü. 75–90 santim aras›nda de¤iflen flekilleri vard›r.<br />
92 Cerib: Arabistan’da kullan›lan bir çeflit ölçek. Uzunlu¤u ve geniflli¤i 60 arfl›n olan arazinin ölçüsü. Afla¤› yukar› 216 litrelik bir<br />
hacim ölçüsü, dönüm.<br />
Kal›nt›lar› hala baki olan ve Mesudiye denilen nehirdir (Salnamenin dipnotu).<br />
62
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
sonra yap›lan istatisti¤e göre Ba¤dat flehri, yirmi dört bin mahalleye ayr›lm›fl olup, her mahallede bir<br />
mescit, bir hamam ve flehir içerisinde aç›lan kanallar üzerinde elli befl adet köprü bulunuyormufl.<br />
Ayr›ca flehir içerisinde ‹sa nehrinden? ayr›lan alt› yüz kadar kanal ve belde içerisinde dört yüz kadar<br />
su de¤irmeni, flehir d›fl›nda otuz bin gözehane (93) ve dört bin fliflehane (94) mevcut oldu¤u rivayet<br />
edilmektedir. Memun Er-Reflit zaman›nda düzenlenen bir istatisti¤e göre, yukar›da say›lanlar›n daha<br />
da geliflti¤ini tarihi rivayetler nakleder. H.160 senesinde Mehdi de do¤uda bir sur infla ettirmifl ve<br />
önüne hendek kazd›rarak, bir de mescit yapt›rm›flt›r.<br />
H.171 senesinde Harun Reflit, pek çok ihtiflaml› binayla birlikte, Dicle’nin sol taraf›na büyük<br />
bir saray yapt›rarak orada ikamet etmifltir. Bu sebeple az bir zaman içerisinde nehrin o taraf›ndaki<br />
binalar ço¤alm›fl, ahalisi artm›fl, geliflmifl ve zenginleflmifltir. Tarihlerden ö¤renildi¤ine göre Reflit ve<br />
Memun’un hilafetleri zaman›nda, Ba¤dat’ta medeniyet yüksek bir seviyeye ulaflm›fl idi. Bunlar›n<br />
d›fl›nda rasathaneler, kütüphaneler, medreseler ve di¤er ilmi kurumlar da ço¤alm›fl, ‹slam ülkelerinin<br />
ilim ve sanat erbaplar› Ba¤dat’ta toplanmaya bafllayarak sanat ve medeniyetin geliflmesini<br />
sa¤lam›fllard›r. O s›ralarda Ba¤dat’›n nüfusu iki milyonu geçmekte olup, civar›ndaki kasaba ve köylerin<br />
de birbirlerine birleflecek derecede s›k ve büyük olmas› sebebiyle, Ba¤dat’›n hangi yönüne<br />
gidilecek olursa olsun, birkaç gün yerleflim yeri içinden geçmek gerekirmifl.<br />
Ba¤dat’›n bu ihtiflam ve medeniyeti zaman içerisinde pek büyük felaketlere u¤ram›flt›r. Bir<br />
hayli zaman geçtikten sonra da içinde her biri büyük bir kas›r gibi, otuz büyük medrese bulundu¤u<br />
o zamanlarda yaz›lan seyahatname ve co¤rafya kitaplar›ndan anlafl›lmaktad›r. Bu medreselerin en<br />
meflhuru Nizamülmülk’ün kurdu¤u Nizamiye Medresesi’dir ki, büyüklü¤ünden baflka, Arap<br />
mimarisi tarz›nda, son derece dayan›kl› ve güzel oldu¤u bugüne kalan k›s›mlar›ndan<br />
anlafl›lmaktad›r. Bu büyük medresede en meflhur âlimler e¤itim alm›fl ve e¤itim vermifllerdir. Halen<br />
Rüsumat Nezareti daireleri o büyük medresenin eserlerindendir. Ba¤dat’›n hastahaneleri de meflhur<br />
olup, en bilineni Büveyho¤ullar›ndan Azdüddevle’nin kurdu¤u Bimaristan-› Azdî (95) idi.<br />
BA⁄DAT’TA MEYDANA GELEN TAR‹H‹ FELAKETLER<br />
H. 167 senesinde ilk defa olarak Ba¤dat’ta veba salg›n› olmufltur.<br />
H. 197 senesinde yine ilk defa olarak, Halife Emin zaman›nda biraderi Me’mun’un komutanlar›<br />
Tahir b. Hüseyin, Herteme b. Ayin ve Zühir b. El-Müseyyeb taraf›ndan flehir büyük bir<br />
kuflatmaya al›nm›fl ve epeyce harap olmufltur.<br />
Müsta’yin’in hilafetinde, Mu’tez’in taraftarlar› taraf›ndan H.251 senesinde ikinci defa olmak<br />
üzere Ba¤dat flehri kuflat›lm›fl ve yine birçok tahribata sahne olmufltur. Bu defa Mu’tez’in seraskeri<br />
olan Muhammed’in emriyle Ba¤dat suru d›fl›nda bulunan bütün evler ve bahçeler y›k›larak harap<br />
edilmifltir. H.258 senesinde ikinci defa gerçekleflen veba salg›n› Ba¤dat’› tekrar sarsm›flt›r.<br />
H. 269 senesinde ortaya ç›kan bir iç kar›fl›kl›k, üçüncü tahribat olarak bu flehri büyük bir<br />
felakete sürüklemifltir.<br />
93 Testi imalathanesi.<br />
94 fiifle yap›lan yer.<br />
95 Bimaristan: Hastane (Farsça). Abbasi devleti zaman›nda hastaneler bu adla an›l›rm›fl.<br />
63
ORSAM<br />
H. 296 senesinde 9–10 saat kadar kar ya¤m›fl ve so¤u¤un fliddetinden su, sirke, ya¤ gibi<br />
s›v›lar› ve hatta yumurtalar› bile dondurmufltur. Bu so¤uk ekinleri ve a¤açlar› telef etmifl, o zamana<br />
kadar Ba¤dat’ta böyle bir durum görülmedi¤inden, bu olay tarihin garip olaylar› ad› alt›nda tarih<br />
kitaplar›nda yer alm›flt›r.<br />
H. 368 senesinde Dicle taflarak Ba¤dat’›n do¤usunu adeta tahrip etmifltir. H. 369 senesinde<br />
Büveyho¤ullar›ndan Azdüddevle Ba¤dat’›n tahribat›n› tamir etmeyi baflarm›flt›r.<br />
H. 449 senesinde gayet fliddetli bir k›tl›k ve pahal›l›¤›n ortaya ç›kmas›yla, halk fevkalade zorluk<br />
ve ›st›rap çekmifl, bu dehfleti bir veba facias›n›n takip etmesiyle ahalinin bunlardan kurtulmas›<br />
bir hayli zor olmufltur.<br />
H. 451 senesinde büyük bir yang›n Ba¤dat’›n bir k›sm›n› tahrip etmifl, Vezir Erdeflir’in 10.400<br />
kitaptan oluflan kütüphanesi de yanm›flt›r.<br />
H. 466 senesinde yine Dicle’nin taflmas›yla Ba¤dat’›n büyük bir k›sm› mahvolmufl ve<br />
y›k›lm›fl, birçok insan da ölmüfltür.<br />
H. 467 senesinde Dicle’nin taflk›n›ndan etkilenmeyen mahallelerde büyük bir yang›n olmufl<br />
ve bu yang›n da büyük hasarlara sebebiyet vermifltir.<br />
H. 551’de de meydana gelen bir yang›n Ba¤dat’›n birçok mahallesini harap etmifltir.<br />
H. 557’de Dicle yine taflarak, Ba¤dat’›n üst taraf›ndaki bentleri y›km›fl ve Ba¤dat’›n etraf›n›<br />
sular kaplam›flt›r. On befl mahalleyi tamamen yutarak harap eden bu selden etkilenen evlerin sahipleri,<br />
dümdüz arsa haline gelen evlerinin s›n›rlar›n› tayin etmekte büyük s›k›nt›lar çekmifllerdir.<br />
Yine bir sene sonra H. 558 senesinde ve ard›ndan H. 569 senesinde birer yang›n meydana<br />
gelmifl, birçok mahalleyi periflan etmifltir.<br />
H. 572’de bir saat kadar aral›klarla devam eden depremde maddi ve befleri büyük zayiat<br />
gerçekleflmifltir.<br />
H.591 ve H.601 senelerinde meydana gelen yang›nlar da dehfletli olup, bu yang›nlar›n ikincisinde<br />
halifenin silâh mahzeninin de yanmas›yla, bu yang›n›n flöhreti her tarafa yay›lm›fl ve<br />
yang›n›n söndürülmesi için etraftan çok miktarda insan Ba¤dat’a gelmifltir.<br />
H. 614 senesinde Dicle’nin fliddetli bir flekilde taflmas›yla, Ba¤dat’›n flimdiki köprü bafl›nda<br />
bulunan Rusafa’y› ve birçok mahalleleri ve o zamanlar “Heyzerane” ad›yla bilinen mahalleyi –daha<br />
sonralar› ‹mam-› Azâm Ebu Hanife Hazretlerinin türbe ve camiinin bulunmas› sebebiyle Azâmiye<br />
ad›n› alan- sular istila etmifltir. fiehir H. 621 senesinde baflka bir sele daha maruz kalm›flt›r.<br />
H. 656 senesinde Hülagû facias› ortaya ç›karak, o zamana kadar oldukça imarl› hale getirilen<br />
Ba¤dat flehri büyük bir tahribata u¤ram›fl, bu olaydan sonra da bir daha eski büyüklük ve özelli¤ini<br />
tamamen kazanamam›flt›r.<br />
H. 656 tarihinden H. 736 tarihine de¤in, seksen sene kadar Hülagûler Ba¤dat’ta hüküm<br />
sürmüfllerdir. Bu müddet içinde flehrin tarihinde bahsedilmeye de¤er bir olay meydana gelmemifltir.<br />
Bundan sonra ‹lhanl› Devleti Ba¤dat flehrini ve hâkimiyetini ele geçirmifltir. Bunlar›n ikinci<br />
hükümdar› olan Sultan Üveys zaman›nda ve H. 757 tarihinde Ba¤dat flehrinde yine büyük bir sel<br />
64
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
meydana gelmifltir. Dönemin büyük flairlerinden Selman Savc› bu sel için Farsça olarak afla¤›daki<br />
dörtlü¤ü söylemifltir.<br />
“Yedi yüz elli yedi senesinde Ba¤dat yok oldu<br />
O muazzam flehrin bafl›na sel felaketi geldi<br />
Ba¤dat’›n o cennet bahçelerine yaz›k oldu<br />
O felek ki, flehri harap etti”<br />
‹lhanl›lardan Üveys’in o¤lu Ahmet Han zaman›nda ve H. 795 senesinde Ba¤dat flehri, meflhur<br />
Timur taraf›ndan istila olunmufl ve Timur’da, Hülagû’dan sonra ikinci derecede kalacak flekilde<br />
Ba¤dat’› tahrip etmifltir. Timur’un Ba¤dat’› terk etmesi ve Sultan Ahmet’in M›s›r hâkiminden<br />
yard›m görmesi üzerine, Ba¤dat’› tekrar Timur’un valilerinden kurtarmay› baflarm›flt›r.<br />
H. 804 senesinde tekrar Ba¤dat’a geri dönen Timur, büyük Osmanl› sultanlar›ndan Y›ld›r›m<br />
Beyaz›t’a iltica etmifl olan Sultan Ahmet’i bulamad›ysa da, ele geçirdi¤i Ba¤dat flehrinden arta<br />
kalan› epeyce tahrip etmifltir.<br />
H. 914 senesinde muhtelif devletler elinde bazen tahrip, bazen de tamir olunan Ba¤dat flehri,<br />
fiah ‹smail Safevi taraf›ndan da istila edilmifl ve o da bir tak›m tahribat gerçeklefltirmifltir.<br />
H. 936 senesinde Safevi hükümdarlar›ndan fiah Tahmasb Ba¤dat’› kuflatm›fl, savaflla ele<br />
geçirmeyi baflaramam›fl ise de, hileyle o zaman Ba¤dat valisi olan Zülfikar’› idam ettirerek flehre<br />
girmifltir. Bu hükümdar da Ba¤dat’› tahripten geri kalmam›fl ise de, bu tahribatta Hülagû, Timur ve<br />
fiah ‹smail gibi fliddet göstermemifltir.<br />
H. 941 senesinde Kanuni Sultan Süleyman Han, Ba¤dat’a girdi. (96)<br />
H.1033 senesinde Ba¤dat valisi olan Bekir Subafl› üzerine, ‹ran’›n Safevi hükümdarlar›ndan<br />
fiah Abbas asker göndermifl ve kendisi de bizzat gelip Ba¤dat’› kuflatm›fl ve istila etmifltir. Bu flah›n<br />
da tahribatta öncekilerle rekabet edecek derecede hareket etti¤i tarih kitaplar›nda yaz›l›d›r.<br />
H. 1048 tarihinde Sultan IV. Murat Han taraf›ndan kesin olarak Osmanl› topraklar›na kat›lan<br />
Ba¤dat flehri, o tarihten beri yavafl yavafl yeniden eski halini kazanmaya bafllam›flt›r. Her ne kadar<br />
önce Ümit Burnu ve sonra Süveyfl Kanal› yollar›n›n aç›lmas› do¤u ve güney Asya ile Avrupa<br />
aras›nda gerçeklefltirilen ticaretin Ba¤dat’tan geçmesine engel olmufl ise de, yine yerinin ticari<br />
önemi çok büyük oldu¤undan, zamanla eski geliflmiflli¤ini kazanmaya devam etmifltir.<br />
Osmanl› devletinin bölgeyi ele geçirmesiyle bafllayan ilerleme ve medeniyet ile Allah’›n<br />
bahfletti¤i tabii zenginlikler, ahalisinin kabiliyetli yarat›l›fl›yla az zaman içinde ilim ve medeniyet<br />
g›pta edilecek seviyeye ulaflm›flt›r. ‹lk önce iyi bir idarenin kurulmas› için bölge üç vilayete taksim<br />
edilmifltir. Her vilayetin mülkiye, adliye, inzibat ve di¤er iflleri özel s›n›ftan memurlara verildi.<br />
Birçok fedakârl›klarla imar, can, mal ve namus emniyetinin olmad›¤› kazalardan, bir taraftan<br />
karfl›lanmas› mümkün olmayan zulüm ve vergilerin kald›r›lmas› ve di¤er taraftan genel refah ve<br />
mutluluk ile bunun temel sebebi olan adalet nimetinin dayana¤› medeni ilim ve e¤itimin<br />
yayg›nlaflt›r›lmas› sa¤lanm›flt›r. Bu tedbirlerin do¤al neticelerinden olarak as›rlardan beri gündelik<br />
adi olaylar hükmünde olan afliretler aras› kanl› katliamlar ve ya¤malamalar gibi vahfli olaylar her y›l<br />
96 Fuzûlî’nin bu fetih için söyledi¤i kasidenin tarih m›sras›nda “Geldi Burc-› Evliya’ya Padiflah-› Nâmdâr” yaz›l›d›r. Bu da Ebcet<br />
hesab›yla 941 senesini göstermektedir.<br />
65
ORSAM<br />
daha da azalmaktad›r. Bu afliretlerde, baflkas›n›n mallar›yla geçinmek fikri yerine, ziraat ve çiftçilikle<br />
kazan›lacak bedelle geçinme fikri yerleflmektedir. Bu fikre uyum sa¤lamayan A’nze ve fiammar<br />
afliretleri müstesna olarak, bütün bedevi kabileler F›rat, Dicle ve Diyale nehirleri etraf›nda toplan›p,<br />
her biri bir yerin ziraat ve imar›yla u¤raflmakta ve zamanla harap olmufl olan bir hayli cetvelin<br />
yeniden aç›lmas›na çal›flmaktad›r. fiehir ve kasabalarda bir hayli iptidai, rüfltiye, idadi ve sanayi<br />
mektebi aç›lmas›, tahsile hevesli olan vatan evlatlar›n›n miktar›n›n bu mekteplerin binalar›n›n alamayaca¤›<br />
seviyede olmas›, medeniyetin izlerinden olan tramvay ve araba flirketlerinin teflkiliyle, her<br />
büyük giriflimin birlik ve beraberlikle gerçeklefltirilebilece¤i fikrinin yerleflmesi, bu vilayet için pek<br />
parlak bir saadet devrinin bafllad›¤›n› gösteren büyük delillerdir.<br />
BA⁄DAT HÜKÜMRANLARI ‹LE ‹LG‹L‹ TAR‹H‹ B‹LG‹LER<br />
H. 132 senesinde Abdullah Es-Seffah taraf›ndan kurulan Abbasi hükümeti merkezi için,<br />
Ba¤dat flehrini infla eden Abbasi halifelerinin ikincisi Ebu Cafer El-Mansur, bir taraftan Ba¤dat’›n<br />
yap›m›yla di¤er taraftan da muhaliflerini etkisiz hale getirmeye u¤raflt›¤›ndan, hükümeti çok güçlü<br />
ve sa¤lam bir esas üzerine tesis etmifltir.<br />
Halife Ebu Cafer El-Mansur’un hâkimiyetinin bafllang›ç tarihi H. 136 senesidir. Vefat tarihi<br />
H. 159 senesindedir ki, hilafet müddeti toplam yirmi üç senedir.<br />
Ebu Cafer’in vefat›ndan sonra, o¤lu Muhammed El-Mehdi hilafet makam›na geçip babas›n›n<br />
hapsettiklerini serbest b›rakmakla, iyi bir davran›fl sergilemifltir. H. 161 senesinde de Merve vadisindeki<br />
Tahflin flehrinde, kendini ilah ilan eden Mukni’yi ortadan kald›rm›flt›r.<br />
H. 169’da Muhammed El-Mehdi’nin vefat›yla yerine o¤lu Musa El-Hadi, bir sene kadar halifelik<br />
yapt›ktan sonra vefat› üzerine onun yerine biraderi Harun Er-Reflit geçti.<br />
Harun Er-Reflit Abbasi halifelerinin en bilineni olup, flehzadeli¤i zaman›nda askeri becerisini<br />
ve ilmi yetene¤ini Müslümanlar›n haricindeki kavimlere bile göstermifl olmas›yla, onun zaman›<br />
Abbasi Devletinin fetih devri demektir. Egemenli¤ini bir taraftan Hindistan ve Çin, bir taraftan da<br />
Kafkaslar ve Maveraünnehir’e kadar yayd›. Medeni ve ilmi ilerlemeye de büyük hizmet eden Harun<br />
Reflit cesur, vakur, âlim ve iyi huylu bir halife idi. Sayesinde en üst seviyeye eriflen Bermeki<br />
hanedan›n› yine kendisi ortadan kald›rm›flt›r. Bu olay›n sebebi hakk›nda tarihçilerin anlatt›klar›<br />
rivayetler pek muhtelif ise de, gerçekte bunlar›n iktidara ortak olma fikrine düfltüklerini hissetmesinden<br />
dolay› olmufltur. Ordusuyla flimdiki ‹ran devleti topraklar›nda olan Horasan’da iken vefat<br />
etmifltir.<br />
H. 191 senesinde Harun Reflit’in vefat haberinin hilafet merkezi olan Ba¤dat’a gelmesiyle,<br />
o¤lu Emin hilafet taht›na oturmufltur. H. 198 senesinde halife olan Me’mun Er-Reflit bir taraftan<br />
topraklar› geniflletmekle u¤raflarak Girit ve Sicilya adalar› ve di¤er önemli yerleri babas›n›n fethetti¤i<br />
topraklara ilave etmifl, di¤er taraftan Yunanca kitaplar› Arapça’ya tercüme ettirerek, Yunan bilimlerinin<br />
‹slam topraklar›nda yay›lmas›na hizmet etmifltir.<br />
Bu halife âlim, faziletli, düflünceli ve tedbirli bir kifli idi. Ehlibeyt ile Abbasiler aras›ndaki<br />
husumet ve ihtilaf› da iyi bir flekilde birlik ve beraberli¤e çevirdi. Hatta ‹mam Hz. Ali R›za’y› bir<br />
mecliste kendine veliaht ilan etmekle Ehlibeyt hakk›ndaki iyi niyetini ispat etti. ‹mam Hz. Ali R›za<br />
kendisinden önce vefat etti¤inden, H. 217 senesinde Me’mun’un ölmesiyle hilafet için davet edilen<br />
66
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
o¤lu Abbas, amcas› Mu’tas›m’›n hayatta olmas› sebebiyle halifeli¤i kabul etmeyece¤ini bildirdi.<br />
Bunun üzerine Harun Reflit’in üçüncü o¤lu olan Mu’tas›m hilafet makam›na geçmifltir. Hilafeti<br />
amcas› Mu’tas›m’a terk eden Abbas, baz› bozguncular›n çabas›yla Mu’tas›m taraf›ndan idam edilmifltir.<br />
H. 228 senesinde ‹slam topraklar›na sald›ran Rum Kayzer’i, yani Bizans devletiyle savaflarak<br />
galip gelen ve Amudiye kalesini de alan Mu’tas›m, Türkistan’dan bir grup Türk askeri getirterek<br />
Ba¤dat’a ilk Türk askerinin girmesine vesile olmufltur. Zamanla Türkler art›nca ve Ba¤dat halk› bunlardan<br />
flikâyet etmeye bafllay›nca, Türklerin ikameti için Samarra kasabas›n› infla ettirmifltir. Samarra<br />
daimi bir askeri karargâh ve daha sonralar› da ikinci hilafet merkezi haline gelmifltir.<br />
H. 237 senesinde vefat eden Mu’tas›m’›n yerine, o¤lu Harun hilafet makam›na geçmifl ve<br />
onun da H.238 senesinde ölmesi üzerine El-Mütevekkil Aliyullah lakab›yla, biraderi Cafer tahta<br />
oturmufltur.<br />
H. 247 senesinde Türklerden Ba¤›r (97) ad›nda bir komutan bir gece iflret meclisini (98) basarak<br />
halife ile vezirini öldürür ve Türk askerleri o tarihten itibaren Abbasilerin devlet ifllerine hâkim olur.<br />
Bu hâkimiyet Abbasi devletinin tarih sahnesinden silinmesine kadar devam etmifltir. Vefat›ndan<br />
sonra yerine o¤lu El-Mustans›r geçer ve onun da alt› ay hilafetinden sonra, Türk komutanlar›n›n<br />
iste¤iyle El-Müste’yin halife olmufltur.<br />
H. 248 senesinde hilafet makam›na geçen bu kiflinin de daha sonra ölümüyle El-Mu’tez<br />
Samarra’da hilafet makam›na geçti (Mu’tas›m‘›n zaman›ndan beri Samarra kasabas› hilafet merkezi<br />
yap›lm›fl olup, vezirlerden en itibarl› ve muktedir olan›n›n da Ba¤dat’ta görevlendirilmesi adet<br />
edinilmiflti). Bunun da vefat›yla yerine El-Muhtedi tahta ç›kt›.<br />
El-Muhtedi’nin H. 256 senesinde vefat etmesiyle yerine geçen El-Mu’temed yönetimi ele<br />
alm›flsa da, bu halife zaman› baz› savafl ve mücadelelerle geçmifltir.<br />
Samarra fiehrinde Bulunan Melviye Minaresi<br />
97 Türkler bu dönemde Abbasi devleti içinde büyük bir nüfuza sahip olurlar. Arap tarihçi Taberi, eserinde konu ile ilgili flu bilgileri<br />
vermektedir “…Veliaht Muntas›r, Türk komutanlardan Bo¤a Es-Sa¤ir’le görüflerek müflterek bir plan haz›rlar. 3 fievval 247 (10<br />
Aral›k 861) tarihinde Vas›f ve Bo¤a Es-Sa¤ir saraya girerler. Halife, bu s›rada Feth b. Hakan ve birkaç kifliyle birlikte içki içmektedir.<br />
Bo¤a, Feth ve birkaç kifli hariç di¤erlerini d›flar›ya ç›kart›r. Aralar›nda Musa b. Bo¤a El-Kebir, Ba¤›r Et-Türkî ve Bo¤a Es-<br />
Sa¤ir’in de bulundu¤u bir grup Türk, salona girerek hem halifeyi hem de sa¤ kolu olan Feth b. Hakan’› öldürürler…” Bkz. Ekrem<br />
Pamukçu, Ba¤dat’ta ‹lk Türkler, Kültür Bakanl›¤› Yay›nlar›, Ankara 1994, s.62.<br />
98 ‹flret Meclisi: ‹çki meclisi, e¤lence, zevk ve sohbet meclisi.<br />
67
ORSAM<br />
H.279 senesinde ölümüyle El-Mu’tezid Ahmet b. El-Muvaffak halife oldu. Bunun zaman›nda<br />
flimdiki Necid sanca¤› taraflar›nda ortaya ç›kan Karmati (99) , Abbasi devletini bir müddet iflgal<br />
etmifltir. Bunlar Hicaz taraflar›na pek çok sald›r›da bulunmufllard›r.<br />
Mu’tezid’in H.288 senesinde vefat›yla yerine o¤lu El-Muktefi halife oldu ve Karmatiyle bir<br />
müddet u¤raflt›.<br />
H. 295 senesinde onun da vefat etmesiyle, El-Muktedir Ebu El-Faz›l Cafer b. Ahmet El-<br />
Mu’tezid halifelik taht›na oturdu.<br />
H. 320 senesinde vefat›yla yerine El-Kahir ve ondan sonra da Er-Razi halife oldu. Bunun<br />
zaman›nda ç›kan kar›fl›kl›klar ve bozulma sebebiyle her tarafta müstakil devletler ortaya ç›km›flt›.<br />
Er-Razi’nin H. 329 senesinde vefat etmesiyle yerine, El-Mustans›r ve sonra El-Müstekfi ve<br />
H. 334’de de El-Muti’ hilafet makam›na geçti.<br />
El-Muti’ yetersizli¤i sebebiyle kendili¤inden halifeli¤i b›rakm›fl, H. 363 senesinde o¤lu Et-<br />
Tayi’ halife olmufltur. H. 391 senesinde hilafet makam› El-Kadir’e intikal etmifltir.<br />
El-Kadir hakikaten Abbasi halifelerinin muktedirlerinden olmas›yla halifelik makam›na<br />
gelmifl ve H. 421 senesinde ölümüyle yerine o¤lu El-Ka’im halife olmufltur. Bu halife zaman›nda,<br />
kendi emirlerinden biri M›s›r hâkiminin deste¤iyle isyan etmifltir. Bu olaydan dolay› görülen lüzum<br />
üzerine Halife taraf›ndan Ba¤dat’a ça¤›r›lm›fl olan Selçuklu emirlerinden Ertu¤rul Bey (100) , eflk›yan›n<br />
tamam›n› temizledikten sonra geri dönmüfl ise de, Ertu¤rul Bey’in geri dönüflünü f›rsat bilen<br />
eflk›yalar, tekrar Ba¤dat’a sald›rm›fl ve halife El-Ka’im hapse at›lm›flt›r. Halife daha sonra da Ana<br />
kazas›na sürgün edilmifltir. Halifenin bu durumu üzerine gönderilen ikinci ça¤r›yla, Ertu¤rul Bey<br />
tekrar Ba¤dat’a gelerek eflk›yay› periflan etmifl ve halifeyi tekrar hilafet makam›na oturtmufltur.<br />
Halifeyi karfl›lamaya yaya olarak ç›km›fl ve halifenin ona hitaben “ ‹rkep ya Rukneddin” yani “dinin<br />
dire¤i, ata bininiz” fleklindeki sözü üzerine Ertu¤rul Bey, Rukneddin lakab›yla an›lmaya<br />
bafllanm›flt›r.<br />
El-Ka’im’in H. 467 senesinde ölümüyle veliaht tayin etti¤i torunu El-Muktedi hilafet<br />
makam›na geçmifltir. El-Muktedi, Selçuklulardan Melik fiah’›n k›z›yla evlenmifltir.<br />
H. 487 senesinde El-Muktedi’nin vefat›yla yerine o¤lu El-Mustazh›r halife oldu. Zaman›<br />
asayifl içinde geçmifl, Ba¤dat flehrini ve surunu tamir ettirmifltir.<br />
H. 512 senesinde vefat edince o¤lu El-Müsterflid halife olmufltur. ‹ktidar sahibi olan bu halife,<br />
ilk ifl olarak Cuma hutbelerinden Selçuklu sultanlar›ndan Mesut’un ismini ç›kartt›rm›flt›r. Sultan<br />
Mesut’la savaflm›fl ve askerleri yenilmifl, kendisi de esir olmufltur. Bir tak›m a¤›r flartlar alt›nda<br />
99 H. 278 senesinde Küfe’de El-Karmati diye biri, garip oldu¤u kadar gerçek d›fl› bir iddiayle ortaya ç›kar. Güya kendisine Kuran<br />
inmifl ve bu Kuran’daki emirler diyormufl ki: Nasrane köyünden olan El-Karmati (El-Farac b. Osman), hem Mesih ‹sa ve hem de<br />
Mehdi olup, Ahmed b. Muhammed El-Hanife ve Cebrail de bizzat kendisidir. Ayr›ca Salih’in Devesi, Zekeriya o¤lu Yahya ve<br />
Ruhu’l-Kudüs de kendisidir. Namaz dört rekât olup, bunlardan ikisi günefl do¤madan önce, di¤er ikisi de günefl do¤duktan sonra<br />
k›l›n›r. Y›lda iki gün namaz k›l›n›r; birisi Nevruz günü, di¤eri de Mehrecan günü. ‹çki (Alkol) haram de¤il ve cenabet iken gusül<br />
(boy) abtesti yerine normal abtest almak yeterlidir. Bu flahsa karfl› gelen herkesin ölümü helâldir, karfl› gelmeyip itaat edenlerin ise<br />
cizye (vergi) vermeleri laz›m gelir. Bunun gibi birtak›m saçma sapan görüfller, tarih kitaplar›nda yaz›l›d›r. Bu zat ve adamlar› uzun<br />
süre devleti u¤raflt›rm›fllard›r. 1309 (1891) Tarihli Basra Vilayet Salnamesi, s.251–252.<br />
100 Büyük Selçuklu Hükümdar›. Halifenin k›z›yla evlenir ve M.1118’de kendisine yedi kat hil’at giydirilerek, kendisine zapt etti¤i yerlerde<br />
saltanat hukuku hariç olmak üzere, istedi¤i gibi hüküm sürmesine müsaade eden bir ferman’la “Sultanü’l-maflr›k ve’l-ma¤rib”<br />
unvan› verildi. Bkz. Musul-Kerkük ‹le ‹lgili Arfliv Belgeleri, Baflbakanl›k Osmanl› Arflivi Daire Baflkanl›¤› Yay›nlar›, Yay›n No:11,<br />
Ankara 1993, s.19.<br />
68
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
hilafet makam›na iade edilmesi istenmifl ise de, birçok ‹slam hükümdar› gibi 529 senesinde Bat›niler<br />
taraf›ndan hançerlenerek öldürülmüfltür. Halifenin vefat›ndan sonra Ba¤datl›lar›n ittifak›yla o¤lu ve<br />
veliahd› Er-Raflit halife oldu.<br />
Er-Raflit, babas›n›n intikam›n› almak için birkaç defa Sultan Mesut üzerine yürümek istemifl,<br />
ancak o da baflaramadan Bat›niler taraf›ndan öldürülmüfltür. Er-Raflit’in ölümünden sonra yerine El-<br />
Muktefi halife olmufltur.<br />
El-Muktefi’den sonra El-Müstencit, ondan sonra da El-Mustans›r ve ondan sonra da El-Nas›r<br />
Lidinulullah halife oldu. Eyyübi sultanlar›ndan Selahaddin’in ‹slam âlemine yapt›¤› hizmetler bu<br />
halife zaman›ndad›r. El-Nas›r Lidinullah Abbasi halifeleri içinde e¤itime, asayiflin korunmas›na ve<br />
imar’a önem verenlerin birincilerinden olarak bilinir.<br />
Onun hilafeti zaman›nda Hive hükümdar› olan Kutbeddin Sultan Mehmet , fethetmek maksad›yla<br />
Ba¤dat’a gelmifl ise de, gerçekleflen fliddetli so¤uk ve kar Ba¤dat’› ele geçirmesine engel<br />
olmufltur. Geri dönüflü de Cengiz Han’›n (Mo¤ollar) istilas›na tesadüf etti¤inden, devleti Cengiz Han<br />
eline geçerek mahvolmufltur.<br />
Hive sultan› bir taraftan bu flekilde Cengiz Han’›n eline düfltü¤ü gibi, di¤er taraftan ‹ran<br />
devleti demek olan birçok bölgeleri, El-Nas›r Lidinulullah’a dolay›s›yla da, Abbasi devletine<br />
kat›lm›flt›r.<br />
H. 622 senesinde El-Nas›r Lidinulullah’›n vefat›yla, o¤lu Ez-Zahir halife oldu. Ez-Zahir adil<br />
bir kifli olup, dokuz ay sonra vefat etti¤inden ömrü hizmet etmeye müsaade etmemifltir. Yerine o¤lu<br />
El-Mustans›r hilafet makam›na geçerek kütüphane, medrese ve darü’l-ziyafe gibi büyük eserler<br />
meydana getirmifltir. Yapt›¤› ifllerle tarih kitaplar›nda, özellikle bahsedilen yüce bir flahsiyettir.<br />
69<br />
Abbasi Saray› (Nas›r Lidinullah)
ORSAM<br />
H. 640 senesinde ölümüyle o¤lu El-Musta’s›m halife oldu. O da Abbasi halifelerinin sonuncusudur.<br />
‹flte H. 656 senesinde Ba¤dat’taki Abbasi halifeli¤i, Musta’s›m’›n vefat› ve Hülagû’nün<br />
Ba¤dat’› istila etmesiyle tarih sahnesinden silinmifltir.<br />
Bu halifelik hanedan›ndan Mustans›r’›n H. 658 senesinde M›s›r’da soyu ispat edilerek,<br />
M›s›rl›lar taraf›ndan kendisine biat edilmifl ve Abbasilerin bu ikinci devri büyük Osmanl›<br />
sultanlar›ndan Yavuz Sultan Selim Han’›n M›s›r’› fethi zaman›na kadar ruhani hilafet olarak devam<br />
etmifltir.<br />
Hülagû Devleti<br />
Hülagû Ba¤dat’› tahrip ettikten sonra terk etmifl ve yönetimi ‹bn-i Ümran ad›nda bir flahsa<br />
b›rakm›flt›r.<br />
‹bn-i Ümran denilen kifli, flimdiki Horasan kazas› merkezi olan Bakuba kasabas›nda amil, yani<br />
kaymakam olan kiflinin hizmetindekilerden biri iken, Ba¤dat’›n kuflat›lmas›nda ve yap›lan savaflta<br />
Hülagû ordusuna Horasan kazas›ndan yiyecek tedarik edilmesine hizmet etti¤inden, Ba¤dat’›n yönetimi,<br />
bu hizmetine mükâfat olarak kendisine verilmifltir.<br />
Bundan sonra Ba¤dat valili¤i Tatar (Mo¤ol) vezirlerinden Cihan fiemsettin Mehmet adl›<br />
kifliye verilmifltir. Bu vali Hülagû’nün yapm›fl oldu¤u tahribat› imkânlar› ölçüsünde tamir etmeye<br />
çaba göstermifltir.<br />
Bu vezir bir ara azledilerek hapsedilmifl ve yerine Abdulmelik tayin edilmifl ise de, daha sonra<br />
ikinci defa olarak Ba¤dat’a iade edilmifltir. Bu zat Hülagû hükümdarlar› hanedan›ndan kendisine<br />
halef olarak Ba¤dat valili¤ine tayin edilen Baydoo¤ul Han taraf›ndan öldürülmüfltür.<br />
Baydoo¤ul Han’dan sonra Ba¤dat valili¤i tabiplerden ve Musevi milletinden Sa’düddevle’ye<br />
verilmifl, Ba¤dat ahalisi bunu hazmedememifl ve k›sa süre sonra da öldürülmüfltür.<br />
Bundan sonra fiekerci Mehmet Ba¤dat valili¤inde bulunmufltur. H. 656 senesinde bafllayan<br />
Hülagû’nün Ba¤dat hâkimiyeti, bir tak›m yeteneksiz valiler taraf›ndan kötü bir flekilde devam ettirilmifl,<br />
nihayet Ba¤dat H. 738 senesinde Hülagû’den kurtulmufltur.<br />
Tatar (Mo¤ol) devleti iç savafllar sebebiyle daha fazla devam edemeyerek, ayn› y›l Ba¤dat’ta<br />
y›k›ld›¤› gibi, H. 740 senesinde as›l baflkentleri olan Tebriz’de de y›k›lm›flt›r.<br />
‹lhanl› Devleti<br />
Tatar (Mo¤ol) devletinin da¤›ld›¤› zamanlarda, Tatar emirlerinden ve ‹lhanl› ailesinden olan<br />
fieyh Hasan ‹lhanî Ba¤dat’ta ba¤›ms›zl›k kazand›.<br />
H. 755 senesinde fieyh Hasan’›n vefat›yla yerine o¤lu Sultan Üveys, ba¤›ms›z olarak Ba¤dat<br />
hâkimiyetini ele geçirdi. Sultan Üveys’in Tebriz Seferi’ne gidiflinde kölesi Mercan Sultan, saltanat<br />
ve ba¤›ms›zl›k için Ba¤dat’a yerleflmifl ve efendisiyle savaflm›flt›r. Sonuçta ma¤lup olduktan sonra<br />
Sultan Üveys taraf›ndan affedilmifltir.<br />
70
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Mercaniye Vakf› (Han Mercan)<br />
Mercan, halen Ba¤dat’ta mevcut olan Mercan Camisi’ni yapt›rm›fl ve Büyük Mercaniye<br />
Vakf›’n› kurmufltur.<br />
H. 776 senesinde Sultan Üveys’in vefat›yla yerine o¤lu Sultan Hüseyin geçti. Zaman›nda<br />
birçok iç savafl meydana geldi. H. 784 senesinde vefat› üzerine yerine biraderi Sultan Ahmet<br />
geçmifltir.<br />
Sultan Ahmet kudretli ve gayretli bir kifli olup, iç ve d›fl düflmanlar›na karfl› koyarak birçok<br />
muharebede baflar›l› olduktan sonra, muhaliflerini etkisiz hale getirmifl ve küçük biraderi Beyaz›t’la<br />
bar›flarak yönetimi tam olarak ele geçirdi¤i s›rada Timur belas›na u¤ram›flt›r.<br />
Timur’un ortaya ç›k›fl›na tesadüf eden bu zamanda, Asya’n›n her taraf› Mo¤ollar taraf›ndan<br />
istila edildi¤i gibi Sultan Ahmet’in Ba¤dat’› da istila edilmifltir. Bu istila üzerine Sultan Ahmet<br />
M›s›r’a iltica etti.<br />
Timur, Emir Mesut’u Ba¤dat’ta b›rakarak, Anadolu’nun istilas›na bafllad›. Timur’un sürekli<br />
savaflmas›ndan ve M›s›r’›n askeri yard›m›ndan istifade eden Sultan Ahmet, Ba¤dat’a gelerek<br />
Timur’un valisi olan Emir Mesut’u kovdu ve yönetimi tekrar ele geçirdi.<br />
Timur bu olay› haber alarak ikinci defa Ba¤dat’a hücum etti. Sultan Ahmet orada kalamayarak,<br />
o dönemde Avrupa ve Asya’da Osmanl› devletini geniflletmeye çal›flan Sultan Y›ld›r›m<br />
Beyaz›t Han’a iltica etmifltir.<br />
H. 802 senesinde Sultan Ahmet’in bu ilticas› Ba¤dat’taki ‹lhanl› devletine ikinci defa son<br />
vermifl ve Timur ile Sultan Beyaz›t’›n bilinen savafl›na sebep olmufltur.<br />
71
ORSAM<br />
Timur, torunu Mirza Bekir’i Ba¤dat ve Basra valili¤ine tayin etti ise de, Y›ld›r›m Beyaz›t Han<br />
vakaa’s›ndan sonra, Sultan Ahmet bir yolunu bulup, emirlerden Karakoyunlu diye meflhur olan Kara<br />
Yusuf’la ittifak ederek Ba¤dat’a gelmifllerdir. Mirza Bekir ve Timur’un di¤er emirleriyle birçok<br />
savafl yapt›ktan sonra Ba¤dat’›n yönetimini üçüncü defa ele geçirmifllerdir.<br />
Daha sonra Sultan Ahmet ve Kara Yusuf, Timur devletinin zay›flamas›ndan istifade ederek,<br />
Azerbaycan’dan Timur’u ç›karmak düflüncesiyle çok çaba göstermifllerdir.<br />
Sultan Ahmet ve Kara Yusuf aras›nda rekabet ve düflmanl›k oluflmas›yla, bir savafl sonras›nda<br />
bozguna u¤rayarak ele geçirilen Sultan Ahmet, Kara Yusuf taraf›ndan idam edilmifl ve ‹lhanl›<br />
Devleti tamamen son bulmufltur.<br />
Karakoyunlu ve Akkoyunlu Devletleri<br />
Bu olaydan sonra H. 813 senesinde Ba¤dat yönetimi Karakoyunlu Kara Yusuf’a intikal<br />
etmifltir. Kara Yusuf bundan sonra tüm gayretini Timur’un Azerbaycan’da kurdu¤u devleti y›kmaya<br />
harcam›flt›r.<br />
Kara Yusuf Ba¤dat’› baflkent yapmam›fl, Ba¤dat’›n yönetimini o¤lu Emir fiah Mahmut’a<br />
b›rakm›flt›r.<br />
Onun, biraderi Emir Asbar’la savaflmas›yla, H. 837 senesinde muhalifleri taraf›ndan yakalanarak<br />
idam edilmesi üzerine yerine biraderi Emir fiah Mehmet Ba¤dat yönetimine geçti. Bunun ve<br />
selefinin biraderi Emir Asbar, bu bölgede gerçeklefltirdi¤i savafllar sonucunda Emir fiah Mehmet ’i<br />
kovarak yönetimi ele geçirdi.<br />
‹flte Ba¤dat bu flekilde H. 872 tarihine kadar Karakoyunlular›n elinde oldu¤u halde, Timur’un<br />
emirlerinden Kara Osman’›n torunu, Diyarbak›r valili¤inde bulunan ve Akkoyunlu denilen Uzun<br />
Hasan, o zaman Asya’da fliddetle hüküm süren meliklerin savafllar›ndan istifadeyle Timur ve<br />
Karakoyunlu devletlerini istila etti ve Akkoyunlu devletini kurdu. Ba¤dat’› da yine ayn› flekilde H.<br />
872 senesinde idaresi alt›na ald›.<br />
Ba¤dat, yukar›daki tarihten H. 914 senesine kadar Akkoyunlular taraf›ndan idare edildi¤i<br />
halde, fiah ‹smail Safevi’nin ortaya ç›karak Akkoyunlular›n topraklar›n› zapt etmesiyle Safeviler<br />
taraf›ndan istila edilmifltir.<br />
Ba¤dat flehri Hülagû ve Timur’dan sonra üçüncü büyük tahribat› fiah ‹smail’den görmüfltür.<br />
Safevi Devleti<br />
H. 914 senesinden fiah ‹smail’in ölüm tarihi olan H. 930 senesine kadar Ba¤dat fiah ‹smail’in<br />
valileri taraf›ndan idare edilmifltir. fiah ‹smail’in ölümünden sonra Muslu kabilesinden türemifl olan<br />
Zülfikar adl› flah›s, Külher afliretinden gördü¤ü yard›m ve destek üzerine flimdiki Luristan taraflar›n›<br />
istila ettikten sonra, Ba¤dat’› da zapt etmifl ve ba¤›ms›zl›¤›n› muhafaza etmek için, Osmanl› Sultan›<br />
Kanuni Sultan Süleyman Han ad›na hutbe okutmufl ve para bast›rm›flt›r.<br />
72
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Osmanl› Devleti<br />
Ba¤dat’›n Osmanl› devleti topraklar›na kat›lmas› iflte bu suretle, Zülfikar’›n Sultan Süleyman<br />
Han’a olan ba¤l›l›¤› yüzünden gerçekleflmifl ve bu ba¤l›l›k, Osmanl›lar›n bölgeyi fiah ‹smail’in halefi<br />
olan fiah Tahmasb’dan kurtularak yönetmek fikrine temel oluflturmufltur.<br />
Bu zat, gayet cesur ve gayretli bir vali olarak Ba¤dat’›n imar›na hizmet etmifl ise de, fiah<br />
Tahmasb, H. 936 senesinde Ba¤dat’› kuflatm›flt›r.<br />
Zülfikar’›n gayretli direnifli Tahmasb’›n gerçeklefltirdi¤i harekâttan piflman olmas›na sebep<br />
olmufl ise de, Zülfikar’›n ihanet etmeye ikna edilen biraderleri taraf›ndan yata¤›nda öldürülmesi,<br />
Ba¤dat’›n Tahmasb taraf›ndan istilas›na sebep olmufltur.<br />
Zülfikar, Sultan Süleyman Han’a itaatini arz ettikten sonra, Tahmasb’›n intikam için gerçeklefltirdi¤i<br />
bu sald›r›, Sultan Süleyman’›n ‹ran ve Ba¤dat Seferi’ni kaç›n›lmaz hale getirmifltir.<br />
fiah Tahmasb’›n, Osmanl› askerine karfl› direnememesi sonucunda Tebriz ve civar›ndaki bölgeler<br />
Osmanl› topraklar›na kat›ld›¤› gibi, Ba¤dat flehri de savafls›z olarak fethedilmifltir (H. 941).<br />
Ard›ndan, Ba¤dat’tan Basra’ya kadar olan bölgenin halk› da itaatlerini bildirdiler.<br />
Kanuni Sultan Süleyman Han, fiah ‹smail taraf›ndan yap›m›na bafllanan fakat tamamlanamayan<br />
büyük Kaz›miye Tekkesi’ni ve halen o tekkede mevcut olan ve içinde Cuma namaz› k›l›nan<br />
büyük camii de yapt›rm›flt›r.<br />
Kanuni, Kerbela ve Necef’e giderek oralar› da ziyaret eder. fiimdiki Hüseyniye nehri ve fieyh<br />
Abdulkadir Geylani Hazretlerinin vakf› yine Sultan Süleyman Han’›n eserlerindendir.<br />
fieyh Abdulkadir Geylani Camii<br />
73
ORSAM<br />
Bundan sonra Ba¤dat ve Basra vilayetlerindeki ahali ve kabileler tamam›yla Ba¤dat yönetimine<br />
itaat etmemifller ve Osmanl›lar, burada hüküm sürmüfllerdir.<br />
H. 1017 senesinde bölükbafllar›ndan Uzun Ahmet o¤lu Mehmet ortaya ç›karak Ba¤dat’› zapt<br />
etmifltir. Ahmet, etkisiz hale getirilmesi için Osmanl› devleti taraf›ndan görevlendirilen Nasuh Pafla<br />
ve askerini de geri çekilmeye mecbur ederek ba¤›ms›zl›k kazanm›fl iken, Mehmet Çelebi ad›ndaki<br />
bir zat taraf›ndan öldürülmüfl ve yerine biraderi Mustafa Ba¤dat valili¤ini ilan etmifltir. Ba¤dat’›n<br />
bunlardan kurtar›lmas› için görevlendirilen Ca¤alazade Vezir Mehmet Pafla, baz› Irakl› afliretlerle<br />
ittifak yaparak gerçekleflen savafl sonucunda Mustafa’y› kaçmaya mecbur etmifltir. Mehmet Paflan›n<br />
H.1019 senesinde Kad›zade Ali Paflay› Ba¤dat valili¤ine getirmesiyle, Ba¤dat yönetimi yine<br />
Osmanl› adaletine kavuflmufltur.<br />
Vezirlerden Yusuf Paflan›n Ba¤dat valili¤i zaman›nda ve H. 1031 tarihinde, Ba¤dat yeniçerilerinden<br />
Bekir Subafl› valiye muhalefet etmifl ve savafla giriflmifltir. fiimdiki Köprübafl›’nda yap›lan<br />
muharebede valinin flehit olmas›, Bekir Subafl›n›n Ba¤dat yönetimini ele geçirmesine sebep<br />
olmufltur. Bekir Subafl›n›n muhaliflerine yapt›¤› muameleler çok gaddarca idi. Ba¤dat’›n o dönemde<br />
müftüsü olan ulemadan Ganim Efendinin, Subafl›’n›n muhaliflerine yard›m etti¤i için idam edilmesi<br />
bir eflk›yal›k örne¤idir. Bu durum IV. Murat Han›n saltanat›n›n bafllang›c›na tesadüf eder.<br />
O esnada, Ba¤dat valili¤i Süleyman Paflaya verilmifl ve Ba¤dat’›n kurtar›lmas› için Haf›z<br />
Ahmet Pafla ordu komutanl›¤›na tayin edilmifltir. Bekir Subafl› bir taraftan bunlara mukavemet<br />
ederken, di¤er taraftan daha fazla Osmanl› ordusuna direnemeyece¤ini anlam›fl ve zaman›n ‹ran flah›<br />
olan fiah Abbas’tan yard›m talep etmifltir. fiah Abbas da Ba¤dat’› ele geçirmek için hemen asker<br />
göndermifltir. Bunlar›n Hanekin’e ulaflmalar›na kadar Haf›z Ahmet Pafla ile Bekir Subafl› aras›nda<br />
gerçekleflen savaflta Bekir Subafl› galip gelmifltir. ‹ran askerinin gelmesiyle geri çekilmeye mecbur<br />
kalan Haf›z Ahmet Pafla, Ba¤dat’›n ‹ranl›lar eline geçmemesi için Bekir Subafl›y› Ba¤dat valisi tayin<br />
etti. Subafl›ndan Ba¤dat’› ‹ranl›lara teslim etmemesini istedi ve Diyarbak›r taraflar›na geri döndü.<br />
Haf›z Ahmet Pafla’n›n bu tedbiri ve geri dönüflü üzerine Bekir Subafl›, gerçekten ‹ranl›lar› Ba¤dat’a<br />
kabul etmedi. Bu durum fiah Abbas’›n gücüne gitti, bizzat kendisi geldi ve Ba¤dat’› kuflatt›. Bekir<br />
Subafl› bu olayda ‹ranl›lara karfl› en iyi flekilde direnmifl ise de, o¤lu Mehmet’in fiah Abbas<br />
taraf›ndan Ba¤dat’›n yönetimi vaadiyle kand›r›lmas› ve babas›na ihanet etmesi, Ba¤dat’›n<br />
düflmesine sebep oldu. fiah Abbas, Bekir Subafl›y› öldürdü. fiah Abbas’›n Ba¤dat’› istilas› H. 1033<br />
senesinde olup, bu olayda Ba¤dat’›n tahribat›na, birçok mezalime Hülagû, Timur ve fiah ‹smail gibi<br />
fiah Abbas da müsaade etmifltir. Bu olaydan sonra Ba¤dat yönetimi ikinci defa olarak ‹ranl›lar›n<br />
eline geçmifltir.<br />
IV. Sultan Murat Han Ba¤dat’›n kurtar›lmas› için Haf›z Ahmet Pafla ve sonra da Hüsrev<br />
Paflay› görevlendirmifltir. Paflalar senelerce çok çal›flm›fllar ise de, Irak’›n kurtar›lmas›n› baflaramad›klar›ndan<br />
H. 1047 senesinde Sultan Murat Han, Ba¤dat’a gelerek ‹ranl›lar› kovmufltur. ‹ran<br />
askeri, Haf›z Ahmet ve Hüsrev Paflalara gösterdikleri mukavemet ve fliddetin örneklerini yine<br />
göstermifl ise de, baflar›l› olamam›fllar ve Ba¤dat’› terke mecbur olmufllard›r. Sultan Murat Han,<br />
‹mam-› Âzam Hazretleri ile fieyh Abdulkadir Geylani Hazretlerinin tekke ve kubbelerini tamir ettirmifl,<br />
vak›flar› için gerekli olanlar› yerine getirmifltir. ‹ran devleti ile de iyi bir anlaflma yapmay›<br />
baflarm›fl, zaferle ‹stanbul’a geri dönmüfltür.<br />
H. 1146 senesinde Ahmet Paflan›n valili¤i zaman›nda, ‹ran Hükümdar› Nadir fiah yine<br />
Ba¤dat’a gelip flehri kuflatm›fl; ancak Ahmet Paflan›n direnifli ve Topal Osman Pafla komutas›nda<br />
74
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
gelen Osmanl› askerleri Uzayim adl› mevkide yap›lan fliddetli muharebe sonucunda ma¤lup olmufl<br />
ve Ba¤dat’› alamadan kaçmak zorunda kalm›flt›r.<br />
Topal Osman Pafla ‹stanbul’a geri dönüflünde Kerkük’e ulaflt›¤› zaman ve askerlerinin<br />
da¤›ld›¤› bir anda, Nadir fiah’›n ani ve h›zl› bir sald›r›s›na u¤ram›fl ve askerleri periflan olmufl,<br />
Osman Pafla da flehit olmufltur.<br />
Bu olaydan sonra Ba¤dat ikinci defa olarak kuflat›lm›fl ve bu kuflatma birkaç gün devam<br />
etmifltir. Ancak bu s›rada ‹ran içinde meydana gelen baz› kargaflalardan dolay› Nadir fiah, Ba¤dat<br />
Valisi Ahmet Paflayla anlaflarak geri dönmüfltür. Fakat Kerbela ve Necef’i ziyaret etmek için de izin,<br />
almay› baflarm›flt›r.<br />
H. 1156 senesinden H. 1193 senesine kadar Ba¤dat vilayeti Osmanl› devleti taraf›ndan atanan<br />
valiler taraf›ndan idare edilmifltir.<br />
Daha sonra Ba¤dat ve Basra vilayetleri birlefltirilerek, Kölemenlerden Süleyman Paflaya verilmifltir.<br />
Süleyman Pafla kendisi kölemenlerden oldu¤undan, ondan sonra da yine Kölemenlerden<br />
birisi vali olmufltur. O dönemin gereklerine göre valilik makam›na geçenlere, Kölemenlerin son valisi<br />
olan Davut Paflan›n azline kadar, Osmanl› devleti taraf›ndan ferman gönderilerek vali tayini adet<br />
haline gelmifl idi.<br />
H. 1246 senesinde meflhur Laz Ali R›za Pafla Ba¤dat valisi olarak, Kölemenleri tamamen<br />
kovmufltur. Art›k Ba¤dat vilayeti intizam alt›na al›nm›fl ve hiçbir sald›r›ya u¤ramad›¤› gibi, git gide<br />
saadet ve selametinin derecesi artm›flt›r.<br />
75<br />
Nadir fiah
ORSAM<br />
IV. Murad Zaman›ndan Bu Yana Ba¤dat’a Atanan Valiler<br />
ve Görev Süreleri<br />
Vali Atama Y›l› Görev Süresi<br />
Y›l Ay Gün<br />
Küçük Hasan Pafla (1. defa) 1048 0 4 0<br />
Dervifl Mehmet Pafla 1049 3 0 13<br />
Küçük Hasan Pafla (2. defa) 1052 2 0 5<br />
Deli Hüseyin Pafla 1054 0 5 15<br />
Haydara¤azade Mehmet Pafla 1054 1 0 22<br />
Küçük Musa Pafla 1055 1 0 22<br />
‹brahim Pafla 1056 1 2 15<br />
Semiz Musa Pafla 1058 1 1 21<br />
Melek Ahmet Pafla 1059 0 10 28<br />
Tugayzade Arslan Pafla 1059 0 6 0<br />
Hüseyin Pafla 1060 0 10 0<br />
Silahdar Kara Mustafa Pafla (1. defa) 1061 2 0 22<br />
Silahdar Murtaza Pafla (1. defa) 1063 2 11 0<br />
Ak Mehmet Pafla 1065 1 4 15<br />
Haseki Mehmet Pafla 1067 2 0 17<br />
Silahdar Murtaza Pafla (2. defa) 1069 2 7 2<br />
Kanbur Mustafa Pafla 1072 1 10 18<br />
Pamuk Mustafa Pafla 1074 0 6 0<br />
Silahdar Kara Mustafa Pafla (2. defa) 1075 0 8 26<br />
Uzun ‹brahim Pafla 1075 1 10 17<br />
Silahdar Kara Mustafa Pafla (3. defa) 1077 4 2 16<br />
Silahdar Hüseyin Pafla 1082 3 4 20<br />
Abdurrahman Pafla 1085 1 9 6<br />
Kaplan Mustafa Pafla 1087 1 6 0<br />
Silahdar Ömer Pafla (1. defa) 1088 3 9 0<br />
‹brahim Pafla 1092 3 5 0<br />
Silahdar Ömer Pafla (2. defa) 1095 3 0 27<br />
Kethüda Ahmet Pafla 1098 1 0 11<br />
Silahdar Ömer Pafla (3. defa) 1099 1 8 22<br />
Bezirgan Ahmet Pafla 1102 3 0 0<br />
76
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Vali Atama Y›l› Görev Süresi<br />
Y›l Ay Gün<br />
Ahmet Pafla 1105 2 0 0<br />
Ali Pafla (1. defa) 1107 3 0 0<br />
‹smail Pafla 1110 1 0 0<br />
Daltaban Mustafa Pafla 1111 2 4 0<br />
Yusuf Pafla 1115 4 0 0<br />
Ali Pafla (2. defa) 1115 0 7 4<br />
Hasan Pafla 1116 19 0 0<br />
Üstteki Hasan Pafla’n›n o¤lu Ahmet Pafla 1125 12 0 0<br />
‹smail Pafla 1147 1 0 0<br />
Sadr›esbak Mehmet Pafla 1148 1 0 0<br />
Ahmet Pafla 1149 12 0 0<br />
Sadr›esbak Elhac Ahmet Pafla 1161 0 5 0<br />
Kesriyeli Elhac Ahmet Pafla 1161 0 7 0<br />
Sadr›esbak Elhac Mehmet Pafla 1162 0 8 0<br />
Üstteki Ahmet Pafla’n›n Kethüdas› Süleyman Pafla 1163 12 0 0<br />
Üstteki Süleyman Pafla’n›n kethüdas› Ali Pafla 1175 2 0 0<br />
Ömer Pafla 1177 9 0 0<br />
Ispanakç›zade Mustafa Pafla 1186 6 0 0<br />
Abdi Pafla 1192 0 0 8<br />
Abdi Pafla’n›n kethüdas› Abdullah Pafla 1192 0 6 0<br />
Hasan Pafla 1192 0 6 12<br />
Büyük Süleyman Pafla 1192 26 0 0<br />
Üstteki Süleyman Pafla’n›n kethüdas› Haf›z Ali Pafla 1217 5 0 0<br />
Üstteki Haf›z Ali Pafla’n›n kethüdas›<br />
Küçük Süleyman Pafla 1222 3 0 0<br />
Üstteki Süleyman Pafla’n›n hazinedar›<br />
Abdullah Pafla 1225 3 0 0<br />
Süleymanpaflazade Sait Pafla 1228 4 0 0<br />
Davud Pafla 1232 14 0 0<br />
Laz Ali R›za Pafla 1246 12 0 0<br />
Mehmet Necib Pafla 1258 6 0 0<br />
Abdülkerim Pafla 1264 1 6 0<br />
Vecihi Pafla 1266 0 10 21<br />
Mehmet Nam›k Pafla (1. defa) 1267 0 9 5<br />
77
ORSAM<br />
Vali Atama Y›l› Görev Süresi<br />
Y›l Ay Gün<br />
Gözlüklü Mehmet Reflid Pafla 1268 5 5 27<br />
Serdar›ekrem Ömer Pafla 1273 1 4 0<br />
S›rkâtibi Mustafa Nuri Pafla 1275 1 4 0<br />
Ahmet Tevfik Pafla 1277 0 6 22<br />
Mehmet Nam›k Pafla (2. defa) 1277 7 6 0<br />
Tak›yyüddin Pafla 1284 1 0 0<br />
Ahmet Midhat Pafla 1285 3 0 21<br />
Mehmet Rauf Pafla 1288 1 0 0<br />
Mehmet Redif Pafla 1289 1 11 15<br />
Abdurrahman Pafla (1. defa) 1291 1 9 23<br />
Akif Pafla 1293 0 10 7<br />
Kadri Pafla 1293 0 9 24<br />
Abdurrahman Pafla (2. defa) 1294 1 10 29<br />
Tak›yyüddin Pafla (3. defa) 1296 6 2 15<br />
Mustafa As›m Pafla 1303 2 8 15<br />
S›rr› Pafla 1305 1 6 21<br />
Hüseyin Refik Pafla 1307 4 10 2<br />
Ataullah Pafla 1312 2 9 21<br />
Nam›k Pafla 1315 5 0 0<br />
Abdülvahhab Pafla 1323 1 0 0<br />
Mecid Bey 1324 1 0 0<br />
Haz›m Bey 1325 3 2 4<br />
Yusuf Agah Pafla 1328 .<br />
78
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
II.<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹N‹N<br />
CO⁄RAFYASI
ORSAM
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
II. BA⁄DAT V‹LAYET‹N‹N CO⁄RAF‹ ÖZELL‹KLER‹<br />
Vilayetin Mevkii, S›n›rlar›, Yüzölçümü ve Nüfusu<br />
Ba¤dat vilayeti Asya’n›n güneybat›s›nda bulunan ve Iraku’l-Arap’›n kuzeybat› k›sm›yla “El-<br />
Cezire” (Ceziretü’l-Mabeynü’l-nehreyn (101)<br />
veya Mezopotamya) bölgesinin güneydo¤u k›sm›ndan<br />
ibarettir.<br />
Kuzeyde Musul vilayeti, do¤uda ‹ran devleti, güneydo¤uda Basra vilayeti, güneybat›da fiam<br />
çölü ve kuzeybat›s›nda Zor sanca¤›yla s›n›rl›d›r.<br />
Harita-7: 19. yy. Ba¤dat Vilayeti Haritas› (19.yy. Sonlar›)<br />
101 ‹ki nehrin aras›, iki nehrin aras›ndaki yer, ada.<br />
81
ORSAM<br />
Gotha (102) Almana¤›nda, Ba¤dat vilayetinin yüzölçümü 141.200 km 2 ve nüfusu 850.000 olarak<br />
gösterilmifl ise de, konar-göçer afliretler ve çad›rlarda yaflamlar›n› sürdüren fellah ve çiftçiler ile<br />
kay›t alt›na al›nmayan kabileler de bu hesaba kat›ld›¤›nda, Ba¤dat nüfusu 1.300.000 civar›ndad›r (103) .<br />
Nüfusun büyük ço¤unlu¤u Arap ve kalan k›sm› Türk, Kürt ve di¤er milletlerdendir.<br />
Vilayetin Arazi Yap›s› – Vilayette, Musul vilayeti s›n›r›nda “Hamrin Da¤lar›” ve kuzeydo¤uda<br />
‹ran’›n Pefltegev da¤lar›n›n devam› olan baz› tepelerden baflka engebeli arazi bulunmamaktad›r.<br />
Topraklar›n›n büyük bir k›sm› düz araziden ve bir k›sm› kumluk sahradan ibarettir. Vilayet<br />
topraklar›n›n büyük ço¤unlu¤u Dicle ve F›rat nehirlerinin eskiden beri b›rakt›¤› gübreden(alüvyon)<br />
dolay› ziraat üretimi bak›m›ndan dünyan›n en verimli topra¤›d›r.<br />
Nehirler ve Göller – Vilayet içinde Dicle, F›rat, Diyale, Vend, Mendeli, Tersak, Gelal ve<br />
Kavi sular› ile pek çok çay akmaktad›r.<br />
Dicle nehri, do¤u ve bat› olmak üzere iki koldan oluflmaktad›r. Bat› kolu Diyarbak›r vilayeti<br />
dâhilinde Lice kazas›na üç saat (104)<br />
mesafedeki Tuzluk yak›n›ndan do¤ar. Do¤u kolu ise, Ergani<br />
madenine on saat mesafede bulunan Gidan Köyü yak›nlar›ndan do¤maktad›r. Bu iki kol Diyarbak›r<br />
yak›nlar›nda birleflerek, Musul önünde büyük bir nehir haline gelir. Daha sonra Küçük Zap ve<br />
Büyük Zap nehirlerini içine alarak, Samarra kazas›n›n sonunda Ba¤dat vilayetine dâhil olur. Ba¤dat<br />
flehri önünde büyüklü¤ünü bir kat daha artt›ran Dicle nehrinin eni Ba¤dat köprüsünün bulundu¤u<br />
Ba¤dat Köprüsü, Halil Pafla Komutas›nda Osmanl› Askerleri<br />
Ba¤dat’› boflalt›yor (1917)<br />
102 Gotha Almana¤›, 1763 tarihinden beri Frans›zca ve Almanca olarak ç›kan soy ve diplomasi ile ilgili y›ll›kt›r. 1944 tarihinde yay›m›<br />
durduruldu. Ancak 1951’de Almanya’da “Genealogisches Handbuck des Adels” ad› alt›nda, yaln›zca Almanca olarak bir baflka<br />
y›ll›k ç›kar›lmaya baflland›. Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, Geliflim Yay›nlar›, ‹stanbul, 1992, cilt 9, s.4642.<br />
103 1329 tarihli Ba¤dat vilayet Salnamesine göre.<br />
104 Salnamede 1 saatlik mesafe, 5 km’ye eflittir.<br />
82
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
yerde 220 metreye ulafl›r. Diyale nehri Ba¤dat’›n iki saat güneyinde Dicle’ye dökülür. Nehir<br />
Aziziye, Cezire, Kuttulamare kasabalar› önünden geçerek Amara sanca¤›ndan itibaren Basra<br />
vilayeti s›n›rlar›na dâhil olur. Kurna adl› mevkide F›rat nehriyle birleflerek fiattü’l-Arap’› oluflturur.<br />
Ba¤dat’tan saniyede ortalama 4.656 m 3 Dicle nehri suyu geçmektedir.<br />
F›rat nehri, Karasu ile Murat çay›n›n birleflmesinden meydana gelir. Murat çay› da iki koldan<br />
ibarettir. ‹lk kol, Erzurum’un Beyaz›t sanca¤›nda bulunan Diyadin civar›ndaki da¤lardan do¤ar.<br />
‹kinci kol ise Bingöl da¤›ndan do¤arak, Palu kazas›ndan geçer ve daha sonra Elaz›¤ vilayetine ba¤l›<br />
Keban madeni civar›nda, Erzurum dâhilindeki Dumlu da¤›ndan gelen Karasuyla birlefltikten sonra<br />
F›rat ad›n› al›r. Daha sonra s›ras›yla Malatya, Diyarbak›r, Birecik, Meskene, Rakka ve Zor sanca¤›n›<br />
geçerek El-Kaim nahiyesinden itibaren Ba¤dat vilayetine dâhil olur. Ane kasabas› önünden geçtikten<br />
sonra Cebe-i Âlus, Hadise ve Hit nahiyeleri merkezinden geçer. Daha sonra Dilim kazas›ndan,<br />
Felluce ve Müseyyip kasabalar›ndan geçerek, Hindiye Baraj› bölgesinde iki kola ayr›l›r. Bir kol<br />
Hille ve Divaniye yönünü takip eder, di¤er kol da Hindiye ve fiamiye kazalar›ndan geçerek Semave<br />
kasabas› yak›n›nda birleflirler. H.1302 senesinde nehrin sular› sadece Hindiye ve fiamiye taraflar›na<br />
akt›¤›ndan, Hille ve Divaniye bölgesi susuzluktan harap olmufl ve fiamiye kazas› da su alt›nda kalma<br />
tehlikesi geçirmifltir. Müseyyip kasabas›n›n bir saat kadar güneyinde 1.000 metre uzunlu¤unda ve<br />
200 metre eninde yeni bir kanal aç›lm›flt›r. Hindiye kolunda da H.1308 senesinde, sanat ve<br />
medeniyet harikas› say›lan büyük bir baraj infla edilerek, sular›n ak›fl›n›n kontrol alt›na al›nmas›<br />
sa¤lanm›fl; ayr›ca Hille yönünde eskiden oldu¤u gibi su ak›fl› dengelenmifltir.<br />
H.1302’den H.1314 senesine kadar baraj inflaat›na ve tahkimata harcanan mebla¤ 74.475<br />
liraya (vilayet muhasebesi resmi kay›tlar›ndan al›nm›flt›r) ulaflm›flt›r. Bu da yetmemifl, daha sonra<br />
padiflah›n onay›yla bu büyük proje için 126.000 lira ödenek ayr›lm›flt›r (105) . Baraj›n inflaat flekli ve tarihini<br />
gösteren kitabe iki kolun ayr›ld›¤› tepeye, bir sütun üzerine kaz›narak dikilmifltir. Baraj›n<br />
ortas›ndaki kap›dan akan ve üzerinden taflan sular, bir flelale manzaras› oluflturur ve su sesi de kulaklar›<br />
rahatlat›r.<br />
F›rat nehri Semave’den sonra Basra vilayetine ba¤l› Muntefik sanca¤›na girer. Nas›riye ve<br />
Sukü’fl-fiüyüh kasabalar›ndan geçerek, Kurna adl› bölgede Dicle’yle birleflir ve fiattü’l-Arap’›<br />
oluflturur. fiattü’l-Arap Basra flehrini sa¤da b›rak›p, Basra körfezine dökülür. F›rat nehri mecras›n›n<br />
uzunlu¤u 2.700 kilometredir. Hit kasabas›ndan saniyede ortalama olarak 2.065 m 3 F›rat nehri suyu<br />
geçmektedir.<br />
Diyale nehri, Musul vilayetinin Süleymaniye sanca¤›yla s›n›r› olan ‹ran’da bulunan “Erdalan”<br />
eyaleti da¤lar›ndan do¤arak, “Ab-› fiirvan” ad›yla akar. ‹ran’›n Zehap nahiyesi s›n›r›n› tespit ettikten<br />
sonra, Osmanl› Devleti topraklar›na girer ve buradan itibaren Diyale nehri ad›n› al›r. Diyale nehri<br />
Ba¤dat’›n iki saat güneyinde Dicle’ye dökülür. Diyale nehri mecras›n›n uzunlu¤u yaklafl›k olarak<br />
500 kilometre olup, 175 kilometresi ‹ran’da, 100 kilometresi s›n›rda ve 225 kilometresi de Ba¤dat<br />
vilayeti dâhilindedir.<br />
Diyale nehri, Dicle ve F›rat’a oranla adeta bir cetvel gibi topraklar› sulamakta oldu¤undan,<br />
suyundan pek az›n› Dicle’ye döker. Yani büyük bir k›sm› tar›mda kullan›l›r. Denilebilir ki, Ba¤dat<br />
vilayetinde suyundan en çok istifade edilen nehir Diyale nehridir.<br />
105 1325 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesine göre.<br />
83
ORSAM<br />
‹ran’›n Gerend bölgesinde Hanekin kazas›na ve do¤udan bat›ya do¤ru akan Vend nehri,<br />
kazan›n topraklar›n› sulad›ktan sonra Mahlat denilen yerde Diyale nehriyle birleflir.<br />
Mendeli ve Tersak sular› ‹ran da¤lar›ndan gelir ve Mendeli kasabas›yla Kazaniye ve Dufleyh<br />
köylerini geçerek, buralardaki ba¤ ve bahçeleri sular.<br />
Gelal ve Kavi sular› yine ‹ran da¤lar›ndan gelir, s›n›r üzerindeki Seyit Hasan ve Beksaye’nin<br />
verimli topraklar›ndan geçer. Gelal suyu Bedre köyü ortas›ndan geçer ve bir kolu da Cessan köyünden<br />
geçerek pek çok ekili araziyi sular.<br />
Kavi suyu da bat›ya do¤ru akar ve Garibe topraklar›n› sular. Yukar›da sayd›¤›m›z bu sular<br />
ancak bahçe ile mezralar› sulamaya yeterlidir. Bunlar bazen güneybat›ya do¤ru akarak fiüveyce<br />
batakl›¤›na dökülür ki; bu batakl›k da bir kolla Kuttulamare kazas› dâhilinden geçerek Dicle nehrine<br />
dökülür.<br />
Vilayet dâhilinde önemli ve büyük göller yoktur. Ancak F›rat ve Dicle nehirlerinin taflt›¤›<br />
zamanlarda, sular baz› bölgelerde toplanarak ufak göller oluflturur, batakl›klar teflkil eder ve bir<br />
müddet sonra kuruyarak yok olurlar. Yaln›z fiamiye kazas› dâhilinde fiunafiye nahiyesi ile Semave<br />
kazas› s›n›rlar›nda bulunan ve F›rat nehrinden oluflan Buhayre ad›nda bir ufak göl vard›r. Bu gölden<br />
ç›kan su baflka bir kap içine konuldu¤u zaman derhal donar ve kaya fleklinde tafl olur. fiamiye,<br />
Hindiye ve Semave kazalar›nda çeltik ekimi için, F›rat nehrinden Hor denilen batakl›klar ve gölcükler<br />
oluflturulur.<br />
‹klim – Ba¤dat vilayeti s›cak bölgelerden say›lmaktad›r. Yaz mevsiminde s›cakl›k gölgede<br />
40–48 dereceye kadar ç›kar, k›fl›n so¤u¤u da az say›lamaz. Baz› seneler s›f›r›n alt›nda 3–4 dereceye<br />
kadar düfler ve küpler ile testilerde sular donar. Vilayetin havas› genel olarak sa¤lam ve kurudur.<br />
Batakl›klar civar›nda örne¤in Hindiye, fiamiye ve Semave kazalar› rutubetlidir. Yaz mevsimi<br />
Nisan›n 15’inden Ekim bafl›na kadar alt› ay devam eder. Sonbahar ise Ekim bafl›ndan Kas›m sonuna<br />
kadar iki ay, k›fl üç ay ve ilkbahar da bir ay devam eder. Ya¤murlar Kas›m ortas›ndan, Nisan ortas›na<br />
kadar ya¤ar ve baz› seneler istisna kabul edilirse, 15–20 günde ve kurak y›llarda bazen de ayda bir<br />
ya¤mur ancak ya¤ar.<br />
Ba¤dat vilayetinde, havalar›n özel mevsimi yok gibidir. Dört mevsimde her türlü hava esebilir.<br />
“fiarki” denilen “Lodos” rüzgârlar› s›cakl›klar› art›r›r ve “Garbi” denilen “Poyraz” rüzgâr› da<br />
güzel bir hava estirir. A¤ustosta esen “Samyeli” tahammül edilemeyecek bir s›k›nt› vermektedir.<br />
Ormanlar ve Madenler – Vilayet dâhilinde anlat›lacak kadar büyük orman yoktur. Ancak,<br />
sö¤üt (safsaf) ve ›lg›n (tarfa) a¤açlar› ile di¤er a¤açlardan oluflan baz› ormanc›klar Dicle ve F›rat<br />
kenarlar›nda mevcuttur.<br />
Ba¤dat’ta eskiden büyük ormanlar›n var oldu¤unu tarih kitaplar› yazmaktad›r. Ancak maalesef<br />
bugün bu ormanlardan iz bile yoktur. Bugün ormanlar›n yoklu¤undan dolay› vilayetin her<br />
taraf›nda odun ve kereste s›k›nt›s› çekilmekte, di¤er vilayetlerden veya yurt d›fl›ndan ithal edilmektedir.<br />
Ormanlar sadece bir ihtiyaç veya sanayi ham maddesi olarak düflünülmemelidir. Sular›n<br />
taflmas›nda ve yaz mevsiminin çok s›cak geçmesindeki en büyük etken ormanlar›n olmay›fl›d›r.<br />
84
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Mevcut ormanc›klar çok iyi korunmal›, yeniden ormanl›k alanlar oluflturulmal› ve bu konuda<br />
halk›m›z›n dikkati çekilmelidir.<br />
Ba¤dat vilayetinde önemli tuz madeni ve di¤er madenler yok ise de, mevcut tuz madenleri ve<br />
petrol kuyular› iyi bir flekilde çal›flt›r›l›rsa bunlardan çok istifade edilir. Bu madenlerden en<br />
önemlileri aras›nda Dilim kazas›na ba¤l› Hit nahiyesindeki zift (söz konusu maden devletin idaresi<br />
alt›nda olup, hiç kimseye ruhsat ve imtiyaz verilmemektedir), kükürt ve tuz madenleri ile Dilim<br />
merkezden yedi sekiz saat mesafede bulunan (Tartar bölgesinde) tuz madeni ve Mendeli kazas›ndaki<br />
petrol kuyusu ile Cezire çölünde “Adid” denilen iki adet tuz madeni say›labilir. Ayr›ca Kerbela –<br />
fiefatiye aras›nda, Rehhaliye’de, Semave’de ve Hal›s nahiyesinde “‹ncana” adl› yerde bulunan tuz<br />
madenleri ve Küfe nahiyesi içinde “Taciye” adl› bölgede güherçile (106) madenleri de mevcuttur.<br />
BA⁄DAT SANCA⁄ININ S‹YAS‹ VE MEDEN‹ CO⁄RAFYASI<br />
Ba¤dat Sanca¤› kuzeyinde Musul vilayeti, kuzeybat›s›nda Zor sanca¤›, do¤usunda ‹ran<br />
devleti, güneyinde Basra vilayetine ba¤l› Amara ve Muntefik sancaklar› ile bat›s›nda Divaniye ve<br />
fiamiye çölüyle s›n›rl›d›r.<br />
Ba¤dat Kazas›:<br />
Ba¤dat kazas›n›n kuzey ve kuzeydo¤usu Horasan, güneydo¤usu Aziziye, güneyi Cezire, bat›<br />
ve kuzeybat›s› Kaz›miye kazas›yla s›n›rl›d›r.<br />
Dicle Nehri Sahilinde Bulunan Hurma Ba¤lar›.<br />
106 Güherçile madeni, külçe halinde bulunan ve bilinen bir madendir. Barut imalat›nda kullan›lmaktad›r.<br />
85
ORSAM<br />
Dicle nehrinin her iki sahilinde hurma ba¤lar› ile meyve a¤açlar›n›n bulundu¤u bahçeler ve<br />
kurud (su dolab›) ziraat›ndan bir hayli mahsul elde edilir. Ba¤dat flehrinin güneydo¤u yönünde bulunan<br />
ve fiarki kap›s›ndan itibaren bafllayan bölgeye fiarkiye Kerradesi (107) ve kuzeybat› yönünde bulunan<br />
ve Azamiye kap›s›ndan itibaren bafllayan bölgeye Garbiye Kerradesi denir.<br />
Karfl›yaka’n›n güneydo¤u bölümünde, nehrin sahili üzerinde bulunan k›sma Meryem<br />
Kerradesi denir. Dicle, F›rat ve Diyale nehirlerinin H.1324 y›l›nda ola¤anüstü bir flekilde taflmas›<br />
sonucunda meydana gelen selden dolay›, pek çok ba¤ ve bahçe su alt›nda kalarak büyük zararlar<br />
meydana gelmifltir. Bundan dolay› fiarkiye ve Garbiye bölgelerinin hurma ba¤lar›nda 117.900<br />
hurma a¤ac› ve Meryem Kerradesi’nde 14.200 hurma a¤ac› kalm›flt›r. Yine fiarkiye ve Garbiye bölgelerinin<br />
meyve bahçelerinde 55.800 meyve a¤ac› ve Meryem Kerradesi’nde 8.152 meyve a¤ac›<br />
kalm›flt›r (108) .<br />
Ba¤ ve bostanlar›n sulanmas› için fiarkiye ve Garbiye bölgelerinde 531 ve Karfl›yaka’da 238<br />
bekre (109) bulunmaktad›r. Azamiye nahiyesi Ba¤dat kazas›na ba¤l›d›r.<br />
Ba¤dat flehrinde meydan denilen yer, gayet güzel ve genifl bir bahçe halindedir. K›flla ve meydan<br />
caddeleri gibi birkaç caddenin d›fl›ndaki mahallerde sokaklar dard›r. Ba¤dat’›n en meflhur ve<br />
muteber semtleri Kilisebafl›, Meydan, Cedid Hasan Pafla, Haydarhane, Karyebafl›, fieyhkap›s›, fiorca,<br />
Kanber Ali, A¤akap›s› semtleridir. Evleri tu¤ladan ve iki katl› olup, yeni binalar›n d›fl görüntüsü çok<br />
güzel oldu¤u gibi esas güzellik iç tasar›mda ve süslemelerde sakl›d›r. Çarfl›lar› büyük ve düzenlidir.<br />
Ba¤dat K›fllas› ve Saat Kulesi<br />
107 Kurud diye tabir edilen su dolaplar›yla sulanan tar›m alanlar›na kerrade ad› verilir.<br />
108 1318 ve 1319 tarihli Ba¤dat vilayet salnamelerinde, bu rakamlar flöyledir; fiarkiye ve Garbiye bölgelerinin hurma ba¤lar›nda<br />
145.000 hurma a¤ac› ve Meryem Kerradesi’nde 32.000 hurma a¤ac› vard›r. Yine fiarkiye ve Garbiye bölgelerinin meyve<br />
bahçelerinde 118.000 meyve a¤ac› ve Meryem Kerradesi’nde 12.000 meyve a¤ac› vard›r. Aradaki fark tamamen sel s›ras›nda imha<br />
olmufltur.<br />
109 Kurud denilen su dolaplar›nda makarayla su çekmek için iki-üç ve bazen de dört tulum bulunur. Bir makaran›n çekece¤i her bir<br />
tuluma bekre ad› verilir.<br />
86
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Ba¤dat flehrinin havas› sa¤lam ise de, yaz›n s›cakl›k gölgede 35–45 derece aras›nda olur.<br />
Bazen bu s›cakl›k 48–49 dereceye kadar var›r. K›fl›n ise, s›cakl›k genelde 15 derece civar›nda olup,<br />
bazen s›f›r›n alt›nda 4–5 dereceye kadar da düflmektedir. Halk yaz mevsiminde gündüzü “Serdap”<br />
denilen bodrumlarda ve geceleri de damlar›n üstünde geçirir.<br />
fiehrin nüfusu 170.000 ile 180.000 (110) aras›ndad›r. Halk›n ço¤unlu¤u Müslüman Arap, Türk ve<br />
Kürtlerden oluflmaktad›r. Gayrimüslimler Musevi, Keldani, Süryani, Ermeni Kadim, Ermeni<br />
Katolik, Latin ve Protestan milletlerindendir.<br />
Ba¤dat flehri Rusafa bölgesinde iki ve Kerh bölgesinde bir olmak üzere üç belediye dairesine,<br />
askerlik dairesi olarak da befl daireye bölünmüfltür.<br />
Ba¤dat flehri kazan›n, sanca¤›n, vilayetin, alt›nc› ordunun ve bütün Irak bölgesinin<br />
merkezidir.<br />
Ba¤dat<br />
Vilayetin merkezi olan Ba¤dat flehri; 33 derece 19 dakika 50 saniye do¤u enlemi, 42 derece 2<br />
dakika 15 saniye do¤u boylam›ndad›r. fiehir deniz seviyesinden 40 metre yüksekte ve Dicle nehrinin<br />
iki sahili üzerinde bulunmaktad›r. fiehrin düzenli olan büyük bir k›sm› Dicle’nin do¤u bölümünde<br />
bulunur ve bu bölgeye Rusafa denilir. Nehrin bat› taraf›nda bulunan k›s›m da Kerh diye adland›r›l›r.<br />
Darü’s-Selam ve Zevra’n›n Ba¤dat’›n eski isimlerinden oldu¤u bilinmektedir. fiehrin iki<br />
yakas› aras›nda dubalar üzerinde kurulmufl 220 metre uzunlu¤unda bir köprü vard›r. Bu köprüden<br />
baflka, Ba¤dat kazas›na ba¤l› nahiye merkezi olan Azamiye ile karfl›s›nda bulunan Kaz›miye<br />
kasabas›n› birbirine ba¤layan dubal› bir köprü vard›r. Ayr›ca Ba¤dat’›n Kerh bölgesinden bir saat (111)<br />
Ba¤dat Köprüsü<br />
110 1318’ den 1329 tarihine kadar yay›nlanan Ba¤dat vilayet salnamelerinde Ba¤dat flehrinin nüfusu ayn›d›r.<br />
111 Salnamede 1 saat, befl kilometreye eflittir.<br />
87
ORSAM<br />
uzakta ve Kerbela ile Hille yolu üzerinde H›r adl› bölgede, mükemmel ve muntazam bir demir köprü<br />
bulunmaktad›r. Bu köprünün ad› Hamidiye köprüsüdür. Ba¤dat’›n fiarkiye bölümünde, bir saat<br />
afla¤›da ve F›rat nehri üstünde Karara mevkiinde ve Aziziye kazas› yolu üzerinde birer dubal› köprü<br />
vard›r.<br />
fiehrin nehir boyunca (Azamiye kap›s›ndan fiarki kap›s›na kadar) uzunlu¤u 3 km kadard›r.<br />
Rusafa bölgesi Abbasiler zaman›nda infla edilmifl, bir sur ve hendekle çevrilidir. Bu sur 7 km uzunlu¤undad›r<br />
ve bugün büyük bir k›sm› harap olmufltur. Surun, Azamiye köyüne giden k›sm›nda<br />
“Babü’l-Muazzam”, flehrin arka taraf›nda “Babü’l-Vustani” ve fiarkiye taraf›nda “Babü’fl-fiarki”<br />
adlar›n› tafl›yan üç büyük kap›s› vard›r.<br />
Babû’l Vustani Kap›s›<br />
Ba¤dat’ta cami ve mescit çoktur. fieyh Abdulkadir Geylani Camii ve Azamiye kap›s›ndaki<br />
‹mam-› Azam Hazretlerinin camii pek güzel ve genifltir. Meydan Camii, Cedid Hasan Pafla Camii,<br />
Vezir Camii, Fazl Camii ve Haydarhane Camii genifl ve güzeldir. Camilerin kubbe ve minareleri<br />
kâfli diye tabir edilen çini tafllar ile süslenmifltir ve görünüflleri pek güzeldir. Hulefa Camii’nin<br />
minaresi gayet metin ve uzundur. Mercan Camii, Nizamiye medresesi ve Karfl›yaka da rivayete göre<br />
Harun Reflit’in efli Sitti Zübeyde taraf›ndan yapt›r›lan türbesi, Abbasi döneminden kalma eserlerin<br />
önde gelenleridir. Ba¤dat’ta bulunan evliya, fleyh ve imamlar›n adlar› ilgili bölümde verilmifltir.<br />
Zübeyde Hatun Türbesi<br />
Hulefa Camii<br />
88
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Hükümet Dairesi, Askeri Komutanl›k Dairesi, Araz-i Seniye Dairesi, Topçu Süvari K›fllalar›,<br />
Sanayi Mektebi, Vilayet Matbaas›, Askeri Harbiye ve Rüfltiye Mektepleri, Mülkiye Rüfltiye<br />
Mektebi, Belediye Dairesi, Redif Dairesi, Hamidiye Vapurlar› ve Rüsumat Dairesi, fieriye<br />
Mahkemesi, Askeri ‹malathane, Askeri Ekmekhane, Askeri Hastahane, Gureba Hastanesi, Süvari<br />
Dairesi, Darü’l-Muallimin ve Bahriye K›fllas› flehrin yüksek, büyük ve düzenli binalar›d›r. Bunlar›n<br />
d›fl›ndaki di¤er resmi devlet binalar› da: Telgrafhane, Reji Dairesi, Düyun-u Umumiye Dairesi,<br />
Osmanl› Bankas›, Mülkiye ‹dadi Mektebi, Kad›n Hapishanesi, Un Fabrikas›, 20 Karakolhane,<br />
Jandarma Ester Süvari Tavlas› (112) , Su Tulumbas›, Buz Fabrikas›, Askeri Matbah (113) , Askeri Depo, 2<br />
Baruthane ve Tramvay ‹daresi binalar›d›r.<br />
Osmanl›lardan Kalma Bir Bina Savunma Bakanl›¤› Olarak Kullan›lmaktad›r.<br />
Ba¤dat’ta 30.000’den fazla ev, 5.000’e yak›n dükkân ve ma¤aza, 208 han, 235 kahvehane,<br />
325 bahçe ve bostan, 145 cami ve mescit, 6 ibtidai mektebi, 40 kadar s›byan mektebi, 8 Gayrimüslim<br />
mektebi, 32 medrese, 20 tekke, 5 zaviye, 50 türbe, 12 kütüphane, 3 özel matbaa, 6 kilise, 6 sinagog,<br />
30 hamam, 200 arsa, 117 ah›r, 45 deve han›, 21 zahire ambar›, 182 toptan g›da pazar›, 116 de¤irmen,<br />
10 eczane, 10 ekmekhane, 20 f›r›n, 18 sebilhane, 67 odun iskelesi, 42 mahzen, 3 k›raathane, 25 gazino,<br />
1 kulüp, 38 köflk, 4 misafirhane, 312 çulha kârhânesi (114) , 22 iplik kârhânesi, 68 boya imalathânesi,<br />
7 basma imalathânesi, 1 neft (115) kârhânesi, 1 tahmishane (116) , 13 göze (117) kârhânesi, 24 fleker<br />
112 Tavla: At Ah›r›.<br />
113 Askeri Matbah: Askeri Mutfak.<br />
114 Çulha: Yünden veya pamuktan kumafl ve benzeri fleyleri dokuyan kifli; eski tezgâhlarda dokunan kumafllar çulhalar taraf›ndan<br />
yap›l›rd›. Kârhâne ise, iflyeri, bir sanatla meflgul iflçilerin çal›flt›¤› yer, fabrika veya imalâthane.<br />
115 Petrol<br />
116 Kahvenin kavrulup, ö¤ütüldü¤ü ve sat›ld›¤› yer.<br />
117 Testi ‹malathanesi.<br />
89
ORSAM<br />
Ba¤dat’ta Ermeni Kilisesi<br />
imalathanesi, 32 kireç sat›lan yer, 35 debba¤hâne (118) , 50 imalathâne, 2 susam ya¤› imalathânesi, 7<br />
zorhane (119) ve 1 buz fabrikas› vard›r (120) .<br />
Ba¤dat’›n karfl› yakas›ndan Kaz›miye kasabas›na kadar 7 kilometrelik mesafede tramvay hatt›<br />
döflenmifltir. Bunun yan› s›ra yine Ba¤dat’tan Azamiye’ye kadar ve oradan Horasan kazas›n›n<br />
merkezi olan Bakuba kasabas›na ve Kerbela ile Hille’ye her gün düzenli olarak flirket arabalar› seferler<br />
düzenlemektedir. Hamidiye idaresi ve ‹ngiliz Lynch (121)<br />
flirketinin vapurlar›, Ba¤dat – Basra<br />
aras›nda insan ve yük tafl›mac›l›¤› görevini yerine getirmektedir.<br />
Haydarhane Camii<br />
118 Debba¤hane veya tabakhane, hayvan derilerinin terbiye edilerek kösele, meflin ve sahtiyan haline getirildi¤i yer.<br />
119 Bir çeflit jimnastik salonu, spor hareketlerinin yap›ld›¤› yer.<br />
120 Bu bilgiler 1318–1329 tarihleri aras›nda yay›nlanan Ba¤dat vilayet salnamelerinde ayn›d›r.<br />
121 ‹ngiliz Lynch flirketinin sahibi (H.B. Lynch) 1837–1839 y›llar›nda Ba¤dat ve Basra aras›nda genifl araflt›rma ve topografik<br />
incelemelerde bulunmufltur. Bu flah›s ayn› zamanda ‹ngiliz hükümeti ad›na Irak’ta çal›flan ve subay olan Franses Chesny’nin<br />
yard›mc›s›d›r. 1840 y›l›nda Dicle nehri üzerinde çal›flan kendi flirketini kurmufltur. Dr. Ala Musa Kaz›m Nevres - Dr. ‹mat<br />
Abdusselam Rauf (Ba¤dat Ün. Tarih Profesörleri) El-Irak fi’t-Tarih, Daru’l-Hürriye Yay›nevi, Ba¤dat-1983, s.640.<br />
90
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Ba¤dat’ta; ‹ran devletinin bir maslahatgüzar›, Rusya ve ‹ngiltere hükümetlerinin birer general<br />
konsoloslar›, Almanya, Avusturya-Macaristan, Amerika, Belçika, ‹talya, ‹sveç ve Norveç<br />
hükümetlerinin birer konsolosu ve Fransa hükümetinin de bir vis konsolosu bulundurmaktad›r.<br />
Ba¤dat flehri içinde ipekten çarflaf, aba, baflörtüsü, ipek veya pamuktan a¤abani kumafllar›<br />
imal edilmektedir. Bak›r, alt›n ve gümüflten bir tak›m tabak çanak imalat› yap›lmakta ve her çeflit<br />
zahire, sebze ve meyve bulunmaktad›r.<br />
Dicle nehrinin taflt›¤› senelerde, bu nehrin etraf›nda bulunan engeller ve barikatlar, su birikintisinden<br />
dolay› oluflan taaffün (122)<br />
sebebiyle s›tma gibi baz› hastal›klara neden olmakta ve flehrin<br />
havas›n› bozmaktad›r.<br />
Ba¤dat’›n fiarkiye kerradesinde bulunan hurma ba¤lar› ve meyve bahçelerinin kenarlar›nda<br />
pek çok kas›r mevcuttur.<br />
Azamiye Nahiyesi:<br />
Vilayet merkezine ba¤l› nahiyelerden birisidir. Azamiye kasabas› arabayla yar›m saat<br />
mesafededir. ‹mam-› Azam Hazretlerinin türbesi ve camiinde bir medrese bulunmaktad›r.<br />
Azamiye’de nehir boyunca Ba¤dat halk›na ait birçok bahçe ve köflk bulunur. Bir ufak çarfl›s›<br />
ve köprübafl›nda bir karakolhanesi mevcuttur. Halk›n ço¤unlu¤u debba¤l›k sanat›yla meflguldür.<br />
Ba¤dat’tan kasabaya kadar uzanan yolun her iki taraf›nda manzaras› pek güzel olan ba¤ ve bahçeler<br />
bulunur.<br />
‹mam-› Azam Camii<br />
122 Kötü koku yayan, çürüyerek veya bozularak kokuflan.<br />
91
ORSAM<br />
‹mam Musa El-Kaz›m Camii<br />
Ba¤dat ile Azamiye kasabas› aras›nda bir tramvay hatt›n›n aç›lmas› için, tamamen Osmanl›<br />
vatandafllar›ndan oluflan yerel bir flirket kurulmufltur. Bu flirketin imtiyaz› Hazine-i Hassaya verildikten<br />
sonra, gerekli olan ifller Ba¤dat Arazi-i Seniye Komisyonunca yap›lmaktad›r.<br />
Bu hatt›n aç›lmas›yla birlikte bölgenin imar›n›n bugünkü durumdan birkaç misli daha artaca¤›<br />
ve buran›n güzel bir flehir haline gelece¤i flüphesizdir. Bu kasabaya k›sa bir zaman sonra emsalleri<br />
taraf›ndan g›pta ile bak›lacakt›r (123) .<br />
Kaz›miye Kazas›:<br />
Kaz›miye kazas› kuzeyinde Samarra, do¤usunda Horasan, güneyinde Cezire kazas›, Divaniye<br />
ve Kerbela sancaklar› ve bat›s›nda da Dilim kazas›yla s›n›rl›d›r.<br />
Bafll›ca mahsulleri bu¤day ve arpad›r. Ekili arazisi Tar›miye, Abugarip ve Mahmutiye<br />
mukataalar› (124) ile baz› flah›slara ait R›dvaniye, Hor ve Esrevil mukataalar› ve vakfa ait Taci, Mezrefe<br />
ve Hasive tar›m alanlar›d›r.<br />
Kaza arazisinde afla¤›daki afliret ve f›rkalar çiftçilik yapmaktad›r:<br />
Zev’bee, Bani Temim, Dilim, Akidat, Müflahede, fiemamida, Cubur, Feda¤a, fiiar, El-‹zze,<br />
Ez-Zebar, fiiti, Muamire ve Kevvam afliretleri. Bunlar›n d›fl›nda pek çok f›rka da bölgede çiftçilik ve<br />
hayvanc›l›k yaparak yaflamlar›n› sürdürmektedir.<br />
123 1325 ve 1329 tarihli Ba¤dat vilayet salnamelerine göre.<br />
124 Mukataa: Arazinin kesime verilmesi, belli bir kira karfl›l›¤›nda mülk edinmesi. Ekili arazi halinde vakfedilip, daha sonra arsaya<br />
veya ba¤ ve bahçeye çevrilen yer için öflür (öflür vergisi, onda bir, mahsulden al›nmas› gereken onda bir vergi, aflar) karfl›l›¤›nda<br />
verilen kiraya mukataa denir.<br />
92
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Abugarip mukataas›n› F›rat nehrinden do¤an Deffar ve Mahmutiye mukataas›n› Abudibis,<br />
Tar›miye mukataas›n› da Dicle’den do¤an Tar›miye cetveli sulamaktad›r. Bölgede bulunan köprüler<br />
ise; Abugarip nehri üzerinde bir, Mahmutiye nehri üzerinde bir, Abudibis nehri üzerinde bir,<br />
Abudibis cetvelinin Hille yolu üzerinde bir, ‹skenderiye nehri üzerinde bir, Mahmutiye<br />
mukataas›nda Seyyid Abdullah türbesi civar›nda iki, Abugarip mukataas›ndan Büyük Mahmuti<br />
arazisinde bir ve Abugarip mukataas›nda Beg’e arazisinde bir olmak üzere, toplam 9 küçük köprüden<br />
ibarettir. Dicle nehri üzerinde, Kaz›miye kasabas›n› Azamiye kasabas›na ba¤layan dubal› bir<br />
köprü de mevcuttur.<br />
Ba¤dat’›n karfl› yakas›ndan, Kaz›miye kasabas›na kadar 7 kilometrelik mesafede tramvay<br />
hatt› döflenmifltir.<br />
Kazada ‹mam Musa El-Kaz›m (R.A.) hazretlerinin türbesinin bulundu¤u iki büyük kubbe,<br />
gerek içten ve gerekse d›fltan yar›s›na kadar alt›nla kaplanm›fl olup, di¤er bölümleri ise çiniyle<br />
kaplanm›flt›r. Dört büyük minaresi ve yan›nda Sultan Selim Han Hazretleri taraf›ndan yapt›r›lan<br />
büyük bir cami vard›r. Kazada ayr›ca, ‹mam Hanife Abu Yusuf Hazretlerinin türbe ve camisi bulunmaktad›r.<br />
‹mam Musa El-Kaz›m’›n o¤ullar› Seyyid ‹brahim ve Seyyid ‹smail Hazretlerinin türbeleri<br />
ad› geçen caminin avlusundad›r.<br />
Yurt d›fl›ndan her taraftan, özellikle ‹ran’dan, y›lda binlerce ziyaretçi kazaya gelmektedir.<br />
Yabanc› ziyaretçi say›s›n›n son olarak 8.000 civar›nda oldu¤u hesaplanm›flt›r (125) .<br />
Halk›n büyük ço¤unlu¤u fiii mezhebindendir. Tramvay hatt› yan›nda infla edilen hükümet<br />
kona¤› pek genifl, düzenli ve kazan›n güzel binalar›ndand›r.<br />
Kasabada 2.160 hane, 8 hamam, 8 kahvehane, 18 toptan g›da pazar›, 13 çayhane, 350 dükkân,<br />
1 cami ve 33 mescit vard›r (126) .<br />
Ba¤dat’›n 25 km güneyinde Mahmutiye köyünde 100 hane, birkaç han ve bir çayhane bulunmaktad›r.<br />
Buras› Kerbela ve Hille kasabalar›na devaml› olarak iflleyen arabalar›n ve kervanlar›n<br />
dura¤›d›r.<br />
Samarra Kazas›:<br />
Samarra kazas› kuzeyinde Musul vilayeti, do¤usunda Horasan kazas›, güneyinde Kaz›miye ve<br />
Dilim kazalar› ve bat›s›nda yine Dilim kazas› ve Cezire çölüyle s›n›rl›d›r.<br />
Bu kazan›n tar›m› önemli bir derecede de¤ildir. Bafll›ca ekili arazisi Emlak-› Hümayuna ait<br />
Düceyl mukataas›d›r. Bu mukataa içinde Samarra kasabas›n› Dicle’nin sa¤ sahiline ba¤layan dubal›<br />
bir köprü vard›r.<br />
Kazada Cubur aflireti, kazan›n karfl› yakas›nda Elbu Ali f›rkas›, Reflidiye denilen yerde Elbu<br />
Muhammed f›rkas›, Civan adl› yerde Elbu ‹cil f›rkas›, O’ce adl› yerde Tikrit ahalisi ile çeflitli f›rkalar<br />
125 1325 tarihli Ba¤dat vilayet salnamelerine göre.<br />
126 1325 tarihli Ba¤dat vilayet salnamelerine göre.<br />
93
ORSAM<br />
ve Ceref adl› yerde de yine Tikrit ahalisi ile Elbu Muhammed ve Elbu Ali f›rkalar› mevcuttur.<br />
Bunlar›n bir k›sm› sulu ve bir k›sm› da ya¤mur suyuna dayal› tar›m yapmaktad›r.<br />
Samarra kasabas› ve civar›nda afla¤›daki afliretler yaflamaktad›r:<br />
Elbu Baz, Elbu Abbas, Elbu Nisan, Elbu Bedri, Elbu Dürrac, Elbu ‹sa ve Elbu Esvet afliretleri.<br />
Kazan›n konar-göçer aflireti yok ise de, fiammar aflireti bu kazaya belirli zamanlarda u¤rayarak,<br />
kazan›n bat› bölümünde bulunan çöllerde çad›r kurmaktad›r.<br />
Kazan›n topraklar› kireç ihtiva etti¤inden, büyük miktarda kireç elde edilmektedir. Kazan›n<br />
kavunu ve karpuzu meflhur olup, sat›lmak üzere Ba¤dat’a götürülür.<br />
Samarra<br />
Samarra kasabas› Ba¤dat’›n 110 km kuzeybat›s›nda ve nehir yoluna 140 km uzakl›ktad›r.<br />
Kazan›n etraf› bir surla çevirili olup, dört kap›s› vard›r. Kazaya her y›l ‹mam Hasan Askeri ve ‹mam<br />
Ali El-Hadi’nin türbelerinden dolay›, ‹ran’dan binlerce ziyaretçi gelir. Kasabada Sünnilere mahsus<br />
mükemmel bir medrese ve bir de cami vard›r. Ayr›ca kasaba içinde 1.000 kadar hane, 30 han,<br />
200’den fazla dükkân, 1 rüfltiye mektebi, 1 ibtidai mektebi, 2 hamam ve birkaç medrese mevcuttur.<br />
Samarra flehri, Abbasi halifelerinden Mu’tas›m taraf›ndan H. 220 senesinde infla edilmifl ve<br />
“gören sevinsin” anlam›na gelen “Sürre men ra” diye veyahut y›k›l›p harap olduktan sonra “Sae men<br />
ra” yani “gören üzülsün” anlam›na gelen bu isim ile adland›r›lm›flt›r. Bir di¤er rivayet göre ise de<br />
Samarra ad›, “Sam›n yolu” manas›yla kullan›lan “Samarrah” kelimesinin bugün yanl›fl olarak telaffuz<br />
edilmesiyle oluflmufltur.<br />
Kazada bafll›ca befl köy mevcuttur. Bunlar Tikrit, ‹mam Dur, Düceyl, Beled ve Semike köyleridir.<br />
Samarra’da ‹nfla Edilen Büyük Camii ve “Melviye” Diye Tabir Edilen Minaresi<br />
94
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Tikrit köyü Dicle nehrinin sa¤ sahilinde ve bir tepe üzerinde bulunmaktad›r. Oldukça büyük<br />
bir nahiye merkezidir. 300’den fazla hane, 50 kadar dükkân ihtiva etmektedir. Etraf› ba¤ ve bahçelerden<br />
yoksundur. ‹mam Dur, Dicle’nin sol sahilinde küçük bir köydür.<br />
Samarra’daki eski eserler aras›nda; Abbasi halifelerinden Mütevekkil taraf›ndan infla edilen<br />
Ayvan ve Zindan ile yine ayn› halife taraf›ndan infla edilen ve âfl›k ad›yla adland›r›lm›fl olan gümrük<br />
binas›; Halife Mustans›r taraf›ndan infla edilen büyük cami ve surlar› ile yetmifl metre yükseklikte<br />
“Melviye” diye tabir edilen minaresi; Samarra’ya üç saat mesafede Bermekilerden Abudelef<br />
taraf›ndan infla edilen büyük cami; Halife Mütevekkil’in vezirlerinden ve fiinasi ad›yla meflhur olan<br />
zat taraf›ndan infla edilen hükümet kona¤› ve surlar›; Samarra’n›n üç saat güneydo¤usunda bulunan<br />
meflhur Kadisiye kalesi gibi, önemli eserler yeral›r.<br />
Mendeli Kazas›:<br />
Mendeli kazas› kuzeyinde Hanekin kazas›, do¤usunda ‹ran, bat›s›nda Horasan kazas›,<br />
güneyinde Bedre kazas› ve güneybat›s›nda Aziziye kazas›yla s›n›rl›d›r.<br />
Bu kazada büyük nehirler yoktur. Bafll›ca ›rmak ve akan çaylar flunlard›r: Ayvan suyu veya<br />
Kengir çay› (di¤er bir ad› da Mendeli suyu), Tersak çay› ve Neft deresidir.<br />
Kazan›n bafll›ca mukataalar›; Mendeli, Neft, Tahmaye, Dehle, Ömeriyat, Tersak ve Kazaniye<br />
mukataas›d›r. Mendeli mukataas›nda konar-göçer 250 haneli Karaulus Aflireti (127)<br />
ile 50 haneli<br />
Züheyri ve 50 haneli Hesreç aflireti ziraat yapmaktad›r.<br />
Mendeli kasabas›n›n üç saat kuzeybat›s›nda bulunan Neft mukataas›, 300 haneden ibaret olan<br />
Nida aflireti taraf›ndan ekilmektedir.<br />
Tahmaye mukataas› Elbu Cevari, Hamide ve Avadil afliretleri taraf›ndan; Dehle mukataas›<br />
Redini ve fiammar afliretleri taraf›ndan; Ömeriyat mukataas› Beni A’kbe, Elbu Fereç ve Heris afliretleri<br />
taraf›ndan; Tersak mukataas› El-Mualla aflireti taraf›ndan ve Kazaniye mukataas› ise Haris<br />
aflireti ile Kazaniye halk› taraf›ndan ekilmektedir.<br />
Kazan›n mahsulleri bu¤day, arpa, susam, dar›, hurma ile her çeflit sebze ve meyveden ibarettir.<br />
Mendeli kasabas›na üç saat mesafede olan neft (petrol) ve zift kuyular› ile tuz madenleri<br />
meflhurdur. Ancak çok zengin neft kuyular›na sahip olunmas›na ra¤men, bunlar henüz lay›k›yla<br />
iflletilmemektedir. Buna ra¤men halk taraf›ndan az miktarda ç›kart›lan neft, Ba¤dat’a götürülmektedir.<br />
Ancak istenildi¤i derecede rafine edilmedi¤inden, gerekti¤i kadar rabet görmemektedir.<br />
127 Karaulus aflireti, Diyarbak›r, K›¤› sanca¤›, Erzurum vilayeti ve Kerkük civar›nda yaflayan yörük konar-göçer taifelerindendir. Dr.<br />
Mahmut Riflvano¤lu, Saklanan Gerçek, Tanmak Yay›nlar›, Ankara 1994, cilt 2, s.902. Cevdet TÜRKAY, O s m a n l ›<br />
‹mparatorlu¤u’nda Oymak, Afliret ve Cemaatlar, ‹flaret Yay›nlar›, ‹stanbul, 2001, s.417. Ayr›ca Devlet Arflivleri Genel Müdürlü¤ü,<br />
Osmanl› Arflivi Daire Baflkanl›¤› taraf›ndan 2003’de yay›nlan “111 Numaral› Kerkük Livas› Mufassal Tahrir Defteri – Kanuni<br />
Devri” adl› eserin 125. ve 127. sayfalar›nda Karaulus aflireti ile ilgili verilen bilgilere bakt›¤›m›zda, bu aflirete mensup olan kifliler<br />
genelde Türklerin kulland›¤› ve fiii mezhebinin etkisi ile verilen isimleri tafl›maktad›rlar. Bunlar›n aras›nda “fiahkulu, Hac› fiah,<br />
Cihanflah, H›z›rflah, Mirbeg, Cankulu, Yarkulu, Yolkulu, Hüseyinkulu, Baba, Tolga, fieyhsüvar, Yadigâr, Haydar, Kalender,<br />
Mevlanayar ve Kubat” gibi isimlerin yer ald›¤› görülmektedir. Bu da, bölgenin daha önce Safevilerin elinde ve fiii mezhebinin<br />
merkezi konumunda olan Irak’ta bulunmas› sebebiyle, ahalisinin büyük bir k›sm›n›n fiii mezhebine mensup olmas›ndan kaynaklanmaktad›r.<br />
95
ORSAM<br />
Mendeli-Selçuklu Dönemi Cami Minaresi<br />
Kaza dâhilinde tahminen 90.000 koyun ve keçi, 2.000 deve, 2.000 manda, 3.000 inek ve 2.000<br />
k›srak ve at mevcuttur.<br />
Mendeli<br />
Mendeli kasabas› Ba¤dat’›n 115 km (25 saat) kuzeydo¤usunda ve ‹ran’dan gelen ziyaretçilerin<br />
kavflak noktas›nda bulundu¤undan önemli bir ticaret merkezidir. Kasabada 6 mahalle, 1.700<br />
hane, 200 dükkan, 2 han, 3 hamam, 2 ibtidai mektebi, 4 s›byan mektebi, 1 rüfltiye mektebi, 1 cami,<br />
3 mescit ve 7 tekke bulunmaktad›r.<br />
Kasaba, erkek ve kad›n olmak üzere 7.200 Müslüman ve 165 Musevi nüfusdan ibarettir (128) .<br />
Kasaban›n halk› birinci derecede Türkçe, ikinci derecede Kürtçe, Farsça ve Arapça dilleriyle<br />
konuflurlar (129) .<br />
Kasabada bulunan ve dört kola ayr›lan Ayvan suyu üzerinde 27 su de¤irmeni bulunmaktad›r.<br />
Kasaban›n sanayi üretimini kilim, câcim (130) , kefiye (bafll›k), aba, mendil gibi yünden ve ipekten<br />
yap›lan tekstil ürünleri oluflturur. Ayr›ca kasabada ipek kozas› da yetiflmektedir.<br />
Mendeli’nin saray mahallesinde çok zararl› “Cerrar” ad› verilen sar› bir akrep türü bulunur.<br />
Kazaniye köyü Mendeli’nin iki saat güneyindedir. Nüfusu 3.600 erkek ve kad›ndan oluflmaktad›r.<br />
Köyde 2 mahalle, 700 hane, 20 dükkân ve 3 han vard›r. Kazaniye’ye on dakika mesafede bulunan<br />
Dufleyh köyü 200 haneden oluflmaktad›r ve her iki köyün etraf› da ba¤ ve bahçeler ile çevrilidir.<br />
128 1329 tarihli Ba¤dat vilayet salnamelerine göre.<br />
129 1325 ve 1329 tarihli Ba¤dat vilayet salnamelerine göre.<br />
130 Aba, kebe gibi kaba bir yün dokuma. Çeflitli renkteki ipliklerden dokunan bir çeflit döfleme, cicim de denir.<br />
96
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Harita-8: Hanekin Bölgesi<br />
Hanekin Kazas›:<br />
Hanekin kazas› kuzeyinde Musul vilayeti, do¤usunda ‹ran, bat›s›nda Horasan kazas› ve<br />
güneyinde Mendeli kazas›yla s›n›rl›d›r. Hanekin kazas›nda 74 köy bulunur.<br />
Bölgedeki tar›m alanlar›nda hem sulu tar›m, hem de ya¤mura dayal› tar›m yap›lmaktad›r.<br />
Kaza arazisini Diyale ve Vend nehirleri sulamaktad›r. Pelkane, Yeniçeri, Vadiü’l-Avsec, Kan Bez,<br />
Kan Mas ve Aynü’l-Asafir arazilerinde ya¤mur suyuyla tar›m yap›lmaktad›r.<br />
Bu köylerin arazilerinin sulamas› ço¤unlukla nehir ve cetvellerden yap›lmaktad›r. Sulamada<br />
ikinci derecede ya¤mur suyundan ve baz› köylerde de kerhiz suyundan faydalan›lmaktad›r.<br />
Bafll›ca mahsullerini arpa, bu¤day, pirinç, m›s›r, susam, pamuk ve di¤er hububatlar oluflturur.<br />
Ayr›ca kazada her çeflit meyve ve sebze de yetiflmektedir.<br />
Hanekin kazas› halk› Arap, Türk, Acem ve Kürt afliretlerinden oluflmaktad›r. Yerel dil genel<br />
olarak Türkçe olup, ikinci derecede Kürtçe ve Arapça konuflulur. Baz› afliretler Farsça’y› da kullanmaktad›rlar<br />
(131) .<br />
Ba¤dat vilayeti dâhilinde en fazla da¤l›k arazi bu kazada bulunur. Kazan›n etraf›n› bir tak›m<br />
da¤lar kuflatmaktad›r. Mukataalar (132) ve tar›m alanlar› da¤lar aras›ndaki büyük vadilerden ibarettir.<br />
Bu kazada Hanekin, Hac›kara, K›z›lrabat, Benekdere, Aliyave ve Baba Pilav› kasabalar› vard›r.<br />
131 1329 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesine göre.<br />
132 Kazada bulunan mukataalar; Hanekin, Hac›kara, Kerhiz, Kolay, Deke, Benekdere, K›z›lrabat, Zaviye, Aliyave ve Baba Pilav›<br />
mukataalar›d›r.<br />
97
ORSAM<br />
Os a V ayet Sa a e e de a¤dat<br />
Hanekin Köprüsü<br />
Hanekin<br />
Ba¤dat’›n 159 km kuzeydo¤usunda bulunan bir kaza merkezi olan Hanekin kasabas› Vend<br />
nehri üzerinde olup, iki k›s›mdan oluflmaktad›r. Birinci k›s›m Hanekin bölgesi, di¤er k›s›m da<br />
Hac›kara denilen bölgedir. Bu iki bölge birbirine on bir gözden oluflan büyük ve kargir bir köprü ile<br />
ba¤l›d›r. Hac›kara bölümünde 800, Hanekin bölümünde ise 200 hane bulunmaktad›r.<br />
Hanekin kasabas›n›n yerel dili Türkçe, Farsça ve Kürtçe’dir. K›smen Arapça konuflanlar da<br />
bulunur. Kasabada bir miktar Musevi bulunur ve bunlar›n havralar› da vard›r.<br />
Hanekin kasabas›, ‹ran’dan gelen ziyaretçilerin ilk dura¤› oldu¤u için önemli bir ticaret<br />
merkezidir. Hac›kara bölümü, Hanekin bölümünden üç misli büyüktür. Hükümet kona¤›, askeri<br />
süvari nizamiye k›fllas›, askeri hastahane, zaptiye k›fllas›, telgrafhane, rüsumat dairesi, reji ve tömbeki<br />
idaresi binalar› Hac›kara bölümündedir. Ayr›ca, Hac›kara’ya yirmi dakika mesafede karantinahane<br />
vard›r.<br />
Kazan›n as›l çarfl›s› Hac›kara’da olup, 150 dükkân› bulunmaktad›r. Kasabada 3 cami, 2 mescit,<br />
1 ibtidai mektebi, 3 s›byan mektebi, 13 han, 6 toptan g›da pazar›, 1 misafirhane, 1 kahvehane ve<br />
7 hamam mevcuttur. Kasabada bir nizamiye taburu ile jandarma taburu bulunmaktad›r. Kasaban›n<br />
binalar› gayet düzenli, etraf› ba¤ ve bahçeler ile çevirilidir. Kazan›n içinde ve d›fl›nda 40 adet su<br />
de¤irmeni bulunur.<br />
98
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Horasan Kazas›nda Hurma Ba¤lar›<br />
Horasan Kazas›:<br />
Horasan kazas› kuzeyinde Musul vilayeti ve Samarra kazas›, do¤usunda Hanekin ve Mendeli<br />
kazalar›, bat›s›nda Kaz›miye ve Samarra kazalar› ve güneyinde Aziziye kazas›yla s›n›rl›d›r.<br />
Bu kaza, Ba¤dat’tan ‹ran’daki Horasan’a giden yolun üzerinde oldu¤undan, “Horasan Yolu”<br />
ve daha sonra da k›saca Horasan diye adland›r›lm›flt›r. Kaza merkezi Bakuba kasabas›d›r.<br />
Kaza topraklar›n›n verimlili¤i ola¤anüstüdür. Mahsullerinin fazlal›¤› nedeniyle, merkez<br />
sanca¤a ba¤l› kazalar›n en önemlisidir. Diyale nehrinden ayr›lan Horasan, Hal›s, Mehrut, Beledruz,<br />
Haruniye, fiehriban, fiervin, Mansuriyetülcebel kanallar› ve bunlardan do¤an birçok cetvel, bu<br />
kazan›n topraklar›n› sulamakta ve ihya etmektedir.<br />
Kazada yetiflen mahsüller; bu¤day, arpa, pirinç, dar›, susam, nohut ve di¤er hububatlar ile bol<br />
miktarda yetiflmekte olan hurma, üzüm, portakal, tatl› limon, ekfli limon, mandalina, turunç, nar,<br />
erik, elma, fleftali, incir, armut, ayva ve di¤er meyvelerdir. Bütün kazada bulunan hurma a¤ac› say›s›<br />
250.000’dir.<br />
Kazan›n afliretleri, çiftçileri ve konar-göçer Urbanlar› de¤iflik f›rkalardan olup, ço¤unlu¤u her<br />
sene çal›flt›klar› mukataadan di¤er sene baflka bir mukataaya giderler ve orada çiftçilik yaparlar.<br />
Bunlar ayn› zamanda her türlü hayvanc›l›¤› da yaparlar.<br />
99
ORSAM<br />
Hal›s ve fiehriban nahiyelerinden baflka, kaza merkezine ba¤l› olan ve Horasan cetvelinden su<br />
alan ekili arazi miktar› 680 feddan (133)(*)<br />
ve 66 k›tad›r. Bu k›talar›n en büyükleri, Hed Mezid, Abu<br />
Tabe, Cizani, Devre, Casimiye, Hed, Mekser, Karaburga, Hedid, Bevadifl, Cedide, Abdülhamit,<br />
Muhavvile, Abbara, Butce, Hüsniye, Haval›s, Kasibe ve Nehrü’fl-fieyh k›talar›d›r.<br />
Buralarda ve di¤er bölgelerde çiftçilik yapan afliretler toprak sahibi olmay›p, bir hisse<br />
karfl›l›¤›nda çal›fl›rlar. Bu afliretler Mecme’, Hesrec, Heylani, Batta, Muaviye, Beni Temim, Zeki,<br />
Dilim, El-‹zze, Muamere ve Hefllat f›rkalar›d›r.<br />
Merkez kazaya tabi 11 köy bulunmaktad›r. Hal›s nahiyesi, Bakuba’n›n kuzey ve bat›<br />
yönündedir. Hal›s cetveli, Diyale nehrinden ayr›larak Mafrak’a kadar Hal›s-› Garbi ad›n› al›r.<br />
Mafrak’tan sonra iki kola ayr›l›r ve di¤er kol da Hal›s-› fiarki koludur. Bu kolun bafl›ndan ortas›na<br />
kadar olan k›sm› Müfliriye, son bölümü de Veziriye ad›n› al›r. Hal›s nahiyesinde 30 köy vard›r. En<br />
büyükleri fiervin, Mansuriyetülcebel, Veziriye (Askeri Çiftlik), Bire, Muradiye, H›z›riye, Raflidiye,<br />
Cizyani, Sadiye, Ana Begli (Anabeyli), Macidiye, Kasap Kalesi, Uceymi, Mühürdar Kalesi ve<br />
Sungur Nehri köyleridir. Merkez nahiyesi olan Deltava’n›n köyleri ise Küflkin, A¤alaryenicesi,<br />
Cizyani-i Çöl, Amire, Galibiye, Lokmaniye, Cizyani-i ‹mam, Sindiye, Masuriyetüflflat, Kayserin,<br />
Baflyenice, Deliabbas, Han Beni Sait köyleridir.<br />
Garfa ve Azim yönlerinde –ki, nahiyenin kuzey taraf›d›r– ziraata uygun ve ya¤mur suyuyla<br />
tar›m yap›lan arazi miktar› 65 k›tad›r. Bunlar›n en büyükleri Suhul, Ayn Leyla, Gökçen, fievle,<br />
Basuni, Elbu Avvad, Hatuniyat, Vadiüssebil ve Vadiülnur k›talar›d›r.<br />
Hal›s nahiyesinin kuzey yönünde Kerkük’ten gelen Hassa Su ve Tuzhurmat›’dan gelen Aksu<br />
birlefltikten sonra Azim ad›n› al›r. Daha sonra Sindiye köyü kuzeyinden Dicle nehrine dökülen bu<br />
nehrin, k›fl›n su seviyesinde meydana gelen art›fl Dicle nehrinin taflmas›na neden olmaktad›r. Yaz›n<br />
ise su azal›r veya hiç kalmaz.<br />
Bu bölge topraklar› çeflitli afliretler taraf›ndan ekilmektedir. Bunlar›n en büyükleri; Ana<br />
Begli (Anabeyli), Bayat (134) , Elbu Muhammed, Beni Temim, Cubur, El-‹zze, Elbu Cerrad, Elbu<br />
Bekir, Tatran ve Mecme’ afliretleridir. ‹ncana bölgesinde bir tuz madeni vard›r. Ayr›ca bölgede<br />
toplam 9 küçük köprü vard›r.<br />
133 (*) Bir tar›m feddan›n›n miktar›, bir yerden di¤erine de¤iflmekle birlikte; ço¤unlukla 1.000 okka bu¤day ve 2.000 okka arpa k›fll›k<br />
mahsul veren ekili k›tad›r. Bu feddan da yazl›k hububat’ta ekilir. Horasan kazas›nda bir feddan tahminen 500 ve di¤er bölgelerde<br />
300 dönüm itibar olunabilir. Bir tapu feddan› yaklafl›k olarak üç ziraat feddan›na denk olabilir. Bir tapu feddan› 200 eski dönüm,<br />
bir dönüm 1.600 mimari zira’›, yani 918 m 2 ’dir (Bu dipnot salnamede verilmifltir.).<br />
134 Bayat Aflireti veya Bayatlar, bilindi¤i üzere manevi flahsiyetler yetifltirmifl bir O¤uz boyudur. O¤uzlar›n devlet ve din adam› Dede<br />
Korkut, Bayatlardan oldu¤u gibi, ünlü flair Fuzuli de bu boya mensup bir flahsiyettir. Irak ve Cezire bölgesinde Bayatlar›n izine<br />
Selçuklu zaman›ndan beri rastlanmaktad›r. Selçuklu emirlerinden Aksungur El-Buharî’nin Basra’daki naibi, Sungur Bayati nisbesini<br />
tafl›makta ve XII. yüzy›l›n sonlar›na do¤ru Ba¤dat’›n güneydo¤usunda Tîb çay›n›n kayna¤›na yak›n yerdeki bir kalenin ad› da<br />
Bayat olarak an›lmaktayd›. Bu kalenin hâkimi de bir Türk’tü. Bu dönemde söz konusu bölge ile Huzistan’›n Avflarlar›n elinde<br />
oldu¤unu biliyoruz. Bu kale ad›n›n Bayat boyundan al›nm›fl olmas› muhtemeldir.<br />
Zaman›m›z›n Irakl› tarihçisi Abbas El-Azzâvî’nin Tarihü’l-Irak adl› eserinde, Bayatlara dair verdi¤i bilgilere göre; Bayatlar›n pek<br />
mühim bir k›sm› flimdi Kerkük bölgesinde yerleflik hayata geçmifltir. Göçebe yaflay›fl› devam ettirenler az olup, bunlar 13 obadan<br />
müteflekkil bulunmaktad›r ve bu obalar da birçok kollara ayr›lm›flt›r. Ayn› müellife göre göçebe Bayatlardan baz› oymaklar<br />
Araplarla kar›flm›fllard›r. Lâkin bunlar›n hepsi de ana dilleri Türkçeyi unutmam›fllad›r. bkz. Prof. Dr. Faruk Sümer, O⁄UZLAR<br />
(Türkmenler) Tarihleri-Boy Teflkilat›-Destanlar›, Türk Dünyas› Araflt›rmalar› Vakf›, ‹stanbul-1992,s.186.<br />
100
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
fiehriban Nahiyesi, Bakuba’n›n do¤u ve kuzeydo¤usunda bulunmaktad›r. Bafll›ca mukataalar›<br />
flunlard›r; fiehriban, Beledruz, Haruniye, Mehrut, Azziye, Henbes, Vasiyud ve Sensel. fiehriban<br />
cetveli Diyale nehrinden su al›r. Verimli araziye ve güzel havaya sahip olan fiehriban’da 600 feddan’dan<br />
fazla toprak ekilmekte, her çeflit yaz ve k›fl hububat› yetifltirilebilmektedir. fiehriban’da 30<br />
haneden fazla Çeçen muhaciri iskân edilmifltir (135) .<br />
Bakuba<br />
Bakuba kasabas› Horasan kazas›n›n merkezi olup, Ba¤dat’›n 50 km kuzeydo¤usunda, Diyale<br />
nehrinden aç›lan Horasan cetvelinin kayna¤›nda bulunmaktad›r. Havas› güzel olan Bakuba’n›n etraf›<br />
adeta hurma ve meyve a¤açlar›yla süslenmifltir. Kasabada 800 hane, 70 dükkân, 14 kahve ve çayhane,<br />
12 han, 8 toptan g›da pazar›, 2 hamam, 2 düzgün cami, 1 sinagog, 1 rüfltiye mektebi, 3 s›byan<br />
mektebi, 1 hükümet kona¤›, 1 belediye dairesi, 1 telgrafhane ve 1 askeri depo bulunmaktad›r. Son<br />
olarak flehrin iki yakas›nda 60 haneli, bak›ml› ve yeni bir mahalle infla edilmifltir (136) . Kasaban›n<br />
ilerisinde Diyale nehri üzerinde dubal› bir köprü ve Horasan cetveli üzerinde üç kargir ve üç küçük<br />
ahflap köprü vard›r.<br />
Deltava<br />
Deltava köyü, Hal›s nahiyesinin merkezidir. Köyde 300’den fazla hane, 100 kadar dükkân, 5<br />
kahvehane, 1 cami ve 1 hamam bulunmaktad›r. Nahiye’ye ba¤l› olup Hal›s-› fiarki nehri üzerinde<br />
bulunan köyler flunlard›r: 80 hane, 4 dükkân ve 1 mesciti bulunan Alibat; 30 haneli Keflkin; 80 hane,<br />
3 dükkân, 1 çayhane ve telgraf merkezini ihtiva eden A¤alaryenicesi köyü; 50 haneli Cizani-i Çöl;<br />
50 haneli Huveylis; 20 haneli Amire; Abutam›r; Lokmaniye, Cizyani ‹mam, Sadiye, Sindiye,<br />
Masuriyetüflflat, Huveyyifl, Kayserin ve Baflyenice köyü.<br />
Hal›s-› Garbi nehri üzerinde bulunan köyler ise flunlard›r: 30 haneli Uceymi köyü; 50 haneli<br />
Sarac›k köyü; 50 haneli, 1 cami, 3 kahvehane, 1 k›flla ve 1 ambar ihtiva eden Deliabbas köyü; 30<br />
haneli Devalip köyü ve Bakuba ile Ba¤dat aras›ndaki yol ortas›nda ve Veziriye nehri üzerinde 40<br />
haneli, 3 kahvehane ve 1 han ihtiva eden Han Beni Sait köyü. Ayr›ca Diyale nehri üzerinde, 100<br />
hane ve 1 camii olan Mansuriyetülcebel köyü de mevcuttur.<br />
Bütün bu köylerin civar› ve etraf› ba¤ ve bahçeler ile çevrilidir.<br />
fiehriban<br />
fiehriban köyü, fiehriban cetvelinin iki yakas›nda, imarl› ve binalar› düzenli bir nahiye<br />
merkezidir. 300’den fazla hanesi, 100 dükkân› ve ‹ran’dan gelen ziyaretçilerin geçifl noktas›<br />
135 1318 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesinde ilk olarak geçmektedir.<br />
136 1329 tarihli Ba¤dat vilayet salnamelerine göre.<br />
101
ORSAM<br />
oldu¤undan 15 kargir han›, 6 kahvehanesi, 1 hamam, 1 ibtidai mektebi ve çok eski ama sa¤lam ve<br />
dayan›kl› bir camisi bulunmaktad›r. Ayr›ca nahiyede iki katl› ve 9 odas› bulunan bir hükümet kona¤›<br />
mevcuttur. Binalar nehre do¤ru yap›lm›fl oldu¤undan fiehriban’›n manzaras› pek güzeldir. fiehriban<br />
cetveli üzerinde üç adet kargir köprü vard›r. Hurma, nar, erik, elma, incir, fleftali ve üzüm ile di¤er<br />
meyve ve sebzeler yetifltirilmektedir. K›rk k›ta ba¤ ve bahçe köylerin etraf›na güzellik katmaktad›r.<br />
Nahiye’ye ba¤l› köyler flunlard›r: Sabba¤iye köyü, Beledruz cetveli üzerinde ve 30 hanesi ile<br />
1 camisi bulunur. Bu köyün içinde ve etraf›ndaki yollarda 4 adet kargir köprü bulunmaktad›r.<br />
Muhuret köyü, Senice köyü, Ümraniye köyü, Burkuniye köyü ve Horasan cetveli üzerinde Kadiri<br />
Vak›flar›ndan Pervane köyü, bu köyde 100 hane ve 50 bahçe bulunmaktad›r. Zabab köyü, Avaflik<br />
köyü, Züheyrat köyü, Büyük Abusayda köyü, bu köyde 250 hane, 120 bahçe, çarfl›, dükkân, kahvehane,<br />
han ve hamam bulunmaktad›r. Küçük Abusayda köyünde ise 50 hane ve 30 bahçe bulunur.<br />
fiehriban – Bakuba aras›nda ve ana yol üzerinde, ‹ran’dan gelen ziyaretçilerin u¤rak yeri olan<br />
Abu Cisre Han› ad›yla bilinen, dayan›kl› ve genifl bir han bulunur. Han›n etraf›nda dükkânlar ve<br />
kahvehaneler ile bir jandarma karakolhanesi bulunmaktad›r.<br />
fiehriban nahiyesinin güney k›sm›nda, Kisra krallar›ndan kalma 200 metre uzunlu¤unda ve<br />
düz bir çizgi üzerinde yap›lm›fl olan Zindan diye tabir edilen gayet dayan›kl›, sa¤lam ve on iki kulesi<br />
bulunan bir yap› bulunur.<br />
Bedre Kazas›:<br />
Bedre kazas› kuzeyinde Mendeli kazas›, do¤usunda ‹ran, güneyinde Amara sanca¤› ile<br />
Kuttu’l-Amara kazas›, bat›s›nda da Aziziye kazas›yla s›n›rl›d›r.<br />
Bu kazada bafll›ca alt› mukataa vard›r. Bunlar; Bedre, Cessan, Z›rbatiye, Hor Cessan, Garibe<br />
ve Tersak mukataalar›d›r.<br />
Bu kaza arazisini ‹ran da¤lar›ndan gelen Gelal ve Kavi nehirleri ile Garibe nahiyesinde<br />
Çengüle ›rma¤› ve baz› di¤er çaylar sulamaktad›r. Kazada, sular›n bollu¤u ve topra¤›n<br />
verimlili¤inden yeterince istifade edilememektedir.<br />
Kaza dâhilindeki Arap afliretleri ve di¤er afliretler; Beni Lam, Melhezavi, Ta’an, El-Mualla,<br />
Vermez Yar, Hamit ve Sayfi afliretleridir. Bunlar›n d›fl›nda bölgede tar›mla u¤raflan de¤iflik ‹ran<br />
afliretleri de vard›r.<br />
Kazan›n en önemli kasaba ve köyleri; merkez kaza olan Bedre ile Z›rbatiye ve Cessan köyleridir.<br />
Bütün bu köylerin etraf› ba¤ ve bahçedir. Bafll›ca mahsulleri bu¤day, arpa ve di¤er hububatlar<br />
ile hurma, portakal, limon, nar, zerdali, fleftali, erik, üzüm, kavun, karpuz ve di¤er yeflilliklerdir.<br />
Kazada ipek kozas› da yetifltirilmektedir. Kaza dâhilinde her türlü küçük ve büyükbafl hayvan<br />
beslenir. Hayvanc›l›ktan elde edilen yapa¤› ve ya¤›n ‹ran’la ticareti yap›lmaktad›r.<br />
102
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Bedre<br />
Bedre kasabas› Gelal çay›n›n üzerinde olup, etraf› ba¤ ve bahçeliktir. 500 hanesi, 50 dükkân›,<br />
1 han›, 2 mesciti, 8 çayhanesi, 1 telgrafhanesi ve kasaba içinde ve civar›nda 15 un de¤irmeni bulunmaktad›r.<br />
Bu kasaba halk›n›n tamam› Türkçe konuflur. Halk ayr›ca Farsça, Kürtçe ve Arapça dillerini de<br />
bilir (137) .<br />
Z›rbatiye köyü, merkez kazan›n kuzeydo¤usunda, iki saat mesafede ve Gelal çay›n›n<br />
yak›n›ndad›r. Köyde 150 hane, 20 dükkân, 1 han, 3 çayhane ve birkaç de¤irmen vard›r.<br />
Cessan köyü, Garibe nahiyesinin merkezi olup, Bedre kazas›n›n güneyinde ve üç saat<br />
mesafededir. 250 hane, 12 dükkân, 2 kahvehane, 2 mescit ve 1 menzilhaneye (138)<br />
sahiptir. Gelal<br />
çay›n›n suyu köyün ortas›ndan geçmektedir.<br />
Aziziye Kazas›:<br />
Aziziye kazas› kuzeyinde Ba¤dat vilayeti ile Mendeli ve Horasan kazalar›, do¤usunda Bedre<br />
ve Kuttulamare kazalar›, bat›s›nda Cezire ve Ba¤dat kazalar› ve güneyinde yine Kuttulamare<br />
kazas›yla s›n›rl›d›r.<br />
Dicle, Cezire ve Diyale nehirleri Ba¤dat kazalar›n›n s›n›rlar›n› belirlemektedir. Aziziye kazas›<br />
topraklar› bir hayli verimli olup; bafll›ca mahsulleri bu¤day, arpa, m›s›r, akdar›, fasulye, susam ve<br />
börülcedir. Kazan›n çeflitli bölgelerinde büyük miktarda meyan kökü (süs) mevcut olup, ticaretinden<br />
çok fayda sa¤lanmaktad›r.<br />
Kazan›n mukataalar› Dicle ve Diyale nehirleri taraf›ndan sulanmaktad›r. Bafll›ca mukataalar›<br />
flunlard›r: fiadi, Hurmaya, Samer, Memleha, Debuni, fia’ura, fiazif-i fiarki ve Garbi, Dir, Kutniye-i<br />
fiarkiye ve Garbiye, Daver fiarki ve Garbi, Safi, Samra, Badi, Tüveyse ve Diyale.<br />
fiadi mukataas› irade-i seniyeye ait olup, fiadi adl› cetvel taraf›ndan sulanmaktad›r. fiadi<br />
cetveli üzerinde kargir bir köprü bulunmakta ve bu mukataan›n topraklar› da fiammar aflireti<br />
taraf›ndan ekilmektedir. Mukataa topraklar›nda terkedilmifl bir tuz madeni bulunur. Hurmaya,<br />
Samer ve Memlehe mukataalar›nda ziraat› Da’ce f›rkas› yapmaktad›r. Debuni mukataas› ise A’tbe,<br />
Kara¤ol (Karakol) f›rkalar› taraf›ndan ziraat edilmektedir. Safi ve Sarma mukataalar› Zübeyd aflireti<br />
taraf›ndan, Badi mukataas› Dilim aflireti taraf›ndan ve Tüveyse mukataas› Cubur aflireti taraf›ndan,<br />
di¤er mukataalar›n tamam›na yak›n› ise fiammar aflireti taraf›ndan ziraat edilmektedir.<br />
Diyale mukataas›nda bir köprü, iki kahvehane ve 20 küçük hane vard›r. Kaza dâhilinde her<br />
çeflit hayvan beslenmekte, bunlar›n yün ve ya¤› sat›lmaktad›r.<br />
137 1319 tarihli Ba¤dat vilayet salnamelerine göre.<br />
138 Menzilhane: Posa tatar› atlar›n›n bulundu¤u yere verilen ad. Tatar kona¤› da denilir. Tatar ise, mektup ulaflt›ran h›zl› hareketli<br />
postac›ya verilen ad. Daha önceleri ulakl›k ve postac›l›k görevi h›zl› yürüyüflleriyle meflhur olan Tatarlar yerine getirdi¤i için bu<br />
anlamda kullan›lmaktad›r.<br />
103
ORSAM<br />
Aziziye<br />
Aziziye köyü, Ba¤dat’›n 75 km güneydo¤usunda ve Dicle’nin sol sahilinde bulunan bir<br />
nahiye merkezidir. Bu nahiyede 30 hane, 10 dükkân, 1 mescit, 1 ibtidai mektebi, 1 telgrafhane, 1<br />
hükümet kona¤›, 1 han ve 2 kahvehane bulunmaktad›r. Etraf›nda ba¤ ve bahçe yoktur.<br />
Selmanpak<br />
Ba¤dat’›n 25 km güneydo¤usunda ve Dicle nehrinin sol sahilinde bir kaza merkezidir.<br />
Sahabelerden Selman Farisi, Huzeyfe El-Yemanî ve Abdullah El-Ensari hazretlerinin türbeleri bu<br />
kazada bulunur. Ayr›ca kazada 35 hane, 2 han, 12 dükkân, 1 çeflme ve 1 ibtidai mektebi bulunmaktad›r.<br />
Medayin (Ktesiphon) fiehrinde Bulunan Saray Kal›nt›lar›<br />
Meflhur Taku’l-Kisra veya Ayvanü’l-Kisra bu kazada bulunmaktad›r. Bu ayvan, eski Medayin<br />
(Ktesiphon) flehri harabelerinden büyük bir saray›n kal›nt›s›d›r. Buras› fiapor ve bir rivayete göre de,<br />
Nevfliran veya Hüsrev Perviz taraf›ndan yap›lm›fl ve 150 zira uzunlu¤unda, 90 zira eninde ve 80 zira<br />
yüksekli¤inde büyük bir sarayd›r. Her taraf› mermer tafllarla yap›lm›fl, içerisi heykeller ve resimlerle<br />
süslenmifltir. Medayin flehri H.16 senesinde Sait b. Abade taraf›ndan fethedilmifl ve o zaman ‹slam<br />
ordular› bu ayvanda namaz k›lm›fllard›r. Büyük bir k›sm› y›k›lm›fl olan ayvan›n, bugün kalan ve<br />
görünen k›sm› Taku’l-Kisra denilen kap›n›n bir harap kemeriyle bitifli¤indeki baz› duvarlard›r.<br />
104
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Cezire Kazas›:<br />
Cezire kazas› kuzeyinde Ba¤dat vilayeti ve Kaz›miye kazalar›, kuzeydo¤usunda Aziziye<br />
kazas›, bat›s›nda ve kuzeybat›s›nda Kaz›miye kazas›, güneydo¤usunda Kuttulamare kazas› ile<br />
Muntefik sanca¤› ve güneyinde Divaniye sanca¤›yla s›n›rl›d›r.<br />
Bu kazan›n arazisi Dicle nehrinden aç›lan cetveller taraf›ndan sulanmaktad›r. Kazada bulunan<br />
mukataalar flunlard›r: Divaniye, Rahmaniye, Cevimise, Bid’at Hamit ve Bagile mukataalar›.<br />
Kazan›n bafll›ca köyleri merkez kaza olan Hamidiye köyü ile Be¤ile mukataas›n›n idare<br />
merkezi olan Be¤ile köyüdür.<br />
Hamidiye<br />
Hamidiye kasabas› Dicle’nin sa¤ sahilinde ve Ba¤dat’›n 54 km güneydo¤usunda bulunur.<br />
Kaza merkezi daha önceleri 5 km güneyde bulunurdu. Ancak, Dicle nehrinin taflmas› sonucu sellerle<br />
karfl› karfl›ya kalan merkez boflalt›lm›fl, H.1311 tarihinde bu yeni mevkii seçilerek, kaza merkezi<br />
yeniden tesis edilmifltir. Kasabada 1 cami ve cami içinde 1 medrese ve mektep, 100 kadar hane, 45<br />
dükkan, 4 kahvehane, 2 han, 1 pekmezhane, 3 kurud ve birkaç bahçe ile hükümet kona¤› vard›r.<br />
Kasabada telgrafhane olmad›¤›ndan iletiflim Aziziye merkezi kanal›yla yap›lmaktad›r.<br />
Be¤ile köyü Dicle’nin sa¤ sahilinde olup, Hamidiye kasabas›ndan on iki saat kadar güneyde<br />
bulunur. 200’den fazla hanesi, 1 minareli camisi ve 1 ibtidai mektebi bulunmaktad›r. Binalar›, özellikle<br />
memurlara mahsus olanlar› düzgündür.<br />
Kuttulamare Kazas›:<br />
Kuttulamare kazas› kuzeyinde Bedre kazas›, do¤usunda yine Bedre kazas› ile Amara sanca¤›,<br />
güneyinde Amara, Muntefik ve Divaniye sancaklar›, bat›s›nda Cezire ve Aziziye kazalar›yla<br />
s›n›rl›d›r.<br />
Kut iskele manas›nda olup, “Amara” ise kaza afliretlerinden birinin ismidir. Dolay›s›yla<br />
Kuttulamare ’nin kelime anlam› Amara ‹skelesi’dir.<br />
Bu kazan›n arazisi Dicle nehrinden ayr›lan birçok cetvel taraf›ndan sulanmaktad›r. Kazan›n<br />
bir k›sm› Dicle’nin solunda, di¤er k›sm› da sa¤›ndad›r. Bafll›ca alt› mukataas› vard›r. Bunlar: Kut<br />
nehirleri mukataas›, Cezire fierimesi (139) , Hamidiye mukataas›, Kut fierimesi, Ümmü’l-Helane<br />
mukataas›, Nehir b. Cessam mukataas› ve Ümmü’l-Hinne mukataas›d›r.<br />
Bu mukataalarda Rubey’a aflireti (afliret reisleri; Habibü’l-Emir, Ferhanü’l-Emire ve<br />
Namusü’l-Emire) ve f›rkalar›, El-Gerifl aflireti, Makasis aflireti (afliret reisleri ‹sa El-fie¤idil ve<br />
139 fierime: Nehirden aç›lm›fl büyük bir cetvele verilen ad.<br />
105
ORSAM<br />
Cedd’u Elselisin), Saray Aflireti (afliret reisi; fiündi’l-Bakkal), Beni Lam aflireti (afliret reisi;<br />
Abdulmuhsin ve kardefli Fileyyih El-Hasan) ve onlara ba¤l› f›rkalar ziraat yapmaktad›rlar.<br />
Kuttulamare<br />
Kuttulamare kasabas› Ba¤dat’›n 157 km güneydo¤usunda ve Dicle nehrinin sol sahilinde bir<br />
kaza merkezidir. Ba¤dat ile Basra aras›nda çal›flan gemilerin dura¤› oldu¤u için önemli bir ticaret<br />
merkezidir. Konumu gayet güzel ve havas› iyidir.<br />
Kasabada 1.500 hane, 150 dükkan, 10 han, 8 kahvehane, 2 hamam, 1 cami, 2 mescit, 1 rüfltiye<br />
mektebi, 2 s›byan mektebi ve buharla çal›flan 2 yapa¤› makinesi vard›r. Ayr›ca birkaç Musevi hanesi<br />
ve 1 sinagog mevcuttur. Hükümet kona¤› nehir üzerinde düzenli bir bina, etraf›nda birkaç bahçesi<br />
olan kasabada, sebze ve meyve yetifltirilmesi çok k›s›tl› olup, sebze ve meyve Bedre taraflar›ndan<br />
ithal edilmektedir. Kuttulamare kazas›ndan bir hayli meyan kökü ihracat› yap›lmaktad›r.<br />
Kasabada Hamidiye Acentesi, Düyun-u Umumiye, Rüsumat ve Reji daireleri mevcuttur.<br />
Kasaban›n yirmi dakika afla¤›s›nda Arazi-i Seniye idaresi taraf›ndan bir dubal› köprü infla<br />
edilmifltir (140) .<br />
fieyh Sait köyü Dicle’nin sa¤ sahilinde ve Ümmü’l-Hinne mukataas›ndad›r. Köyde 130 hane,<br />
10 dükkân ve 1 kahvehane bulunmaktad›r.<br />
Dilim Kazas›:<br />
Dilim kazas› kuzeyinde Musul vilayeti ve Cezire çölü, do¤usunda Samarra ve Kaz›miye<br />
kazalar›, güneyinde Kerbela sanca¤›, bat›s›nda fiamiye çölü ve Ane kazas›yla s›n›rl›d›r.<br />
Dilim kazas› halk›, Dilim aflireti ad› alt›nda toplanm›fl 26 f›rkadan oluflmaktad›r. Bu f›rkalar<br />
F›rat nehrinin iki sahilinde ikamet eder ve kurud vas›tas›yla topraklar›n› sulayarak bu¤day, arpa ve<br />
di¤er hububatlar› yetifltirirler. Tar›mla u¤raflmayanlar her sene bahar mevsiminde hayvanlar›n› al›p<br />
fiamiye ve Cezire çöllerine ç›karlar. Üç ay kadar çölde kald›ktan sonra yine geri dönerler.<br />
Kaza dâhilinde küçük ve büyükbafl hayvan mevcuttur. Hele at ve k›sraklar› pek asil ve<br />
meflhurdur. Ayr›ca ester cinsi de yetifltirilmektedir.<br />
Dilim kazas›n›n esas ziraat flekli olan kurud d›fl›nda, F›rat nehrinden ayr›lan cetvellerle<br />
sulanan ve ziraat edilen dört mukataas› vard›r. Bunlar Tafl mukataas›, Hasi mukataas›, Nessaf<br />
mukataas› ve Abu Sedir mukataas›d›r.<br />
Tafl mukataas› Emlak-› Hümayuna ait olup, Aziziye cetveliyle sulanmaktad›r. Bu cetvelin<br />
kayna¤› bafl›nda bir küçük kargir köprü vard›r. Hasi mukataas›nda iki kargir köprü, Nessaf<br />
mukataas›nda bir ve Abu Sedir mukataas›nda da bir kargir köprü bulunur.<br />
140 1319 tarihli Ba¤dat vilayet salnamelerine göre.<br />
106
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Bütün bu mukataalarda her çeflit yazl›k ve k›fll›k mahsul yetiflmekte, çiftçileri de tamamen<br />
Dilim aflireti f›rkalar›ndan oluflmaktad›r.<br />
Kazada bulunan kasaba ve köyler: Merkez kaza olan Rumadi kasabas› ve bu kasabaya ba¤l›<br />
Hit, Kübeyse, Felluce ve Rehhaliye nahiyelerinin merkezleri olan ve ayn› ad› tafl›yan köyler ile<br />
Saklaviye köyüdür. Hit nahiyesinde zift, tuz ve kükürt madenleri vard›r.<br />
Dilim kazas› Halep–‹stanbul yolu üzerinde oldu¤undan, kazada alt› kervansaray bulunur.<br />
Rumadi<br />
Bu kasaba Ba¤dat’›n 110 km bat›s›nda ve F›rat nehrinin sa¤ sahilinde bulunur. Kasaban›n<br />
binalar› düzgün ve sokaklar› da genifltir. Kasabada 500 hane, 150 dükkan, 4 kahvehane, 5 han ve<br />
toptan g›da pazar›, 1 cami, 1 ibtidai mektebi ve 2 s›byan mektebi vard›r. Ayr›ca kasabada bir tabur<br />
asker, bir telgrafhane ve Arazi-i Seniye idare binas› mevcuttur.<br />
Felluce köyü nahiye merkezidir. Konumu ve havas› gayet güzel, binalar› ve sokaklar› düzenlidir.<br />
H.1318 tarihinde infla edilen hükümet kona¤› genifl ve güzeldir. As›l köy F›rat nehrinin sol<br />
sahilindedir ve sa¤ sahile dubal› bir köprüyle ba¤l›d›r. Nahiye merkezinde 100 kadar hane, 1 cami,<br />
1 ibtidai mektebi, 20 dükkân, 4 han, 3 kahvehane ve bir telgrafhane bulunmaktad›r.<br />
Saklaviye köyü, Felluce’nin bir saat kuzeyinde olup, nahiye merkezidir. H.1316 senesinde<br />
Felluce nahiye merkezi olmadan önce, Saklaviye köyü nahiye merkezi idi. Köy; ba¤ ve bahçeler ile<br />
70 kadar haneyi ihtiva eder.<br />
Hit, F›rat’›n sa¤ sahilinde tepe üzerinde bir nahiye merkezidir. ‹ki yakas›nda hayli mahsuldar<br />
bahçeler vard›r. Meyve ve sebzesi boldur. 600 kadar hanesi ile 1 telgrafhanesi, 50 dükkan, 1 cami,<br />
2 mescit, 2 s›byan mektebi, 1 medrese ve 2 han› mevcuttur. Hit köyünde zift ve neft kuyular›, tuz<br />
madeni ile kükürtlü su kaynaklar› bulunur. Bunlardan “Aynü’l Cebre” kayna¤› kükürtlü su ihtiva<br />
etti¤inden, cilt hastal›klar›na ve yan›ndaki di¤er bir kaynak da, uyuz hastal›¤›na fayda<br />
sa¤lamaktad›r. Hit tuz madenleri, Düyun-u umumiye taraf›ndan tekel alt›na al›nm›flt›r. Burada bir<br />
memur ile düzenli bir Düyun-u umumiye idaresi vard›r. Hit topraklar›nda bir hayli maden tafllar›<br />
bulunmakta ve bunlar F›rat nehri yoluyla Kerbela sanca¤›na gönderilmektedir. Hit’te 20 hane<br />
Musevi ikamet etmektedir.<br />
Kübeyse köyü, Rumadi’ye 12 ve Hit’e 3 saat mesafede, fiamiye çölünde bir nahiye<br />
merkezidir. Surla çevrilmifl olan kasaba civar›nda bir hayli hurma a¤ac› vard›r. Köyde 600 hane, 3<br />
mescit ve bir hükümet kona¤› mevcuttur. ‹çme suyu ve tarla sulamak için kaynak sular› vard›r.<br />
Rehhaliye köyü, Rumadi’nin 16 saat güneyindedir ve köyde 200 hane ile bir hükümet kona¤›<br />
mevcuttur. Köyde bulunan hurma ba¤lar›nda 80.000 adet hurma a¤ac› vard›r. Halk›n içme suyu ve<br />
tarlalar›n›n sulanmas› için köy içinde ve civar›nda kaynak sular› mevcuttur. Nahiye dâhilinde bir de<br />
tuz madeni vard›r. Ticareti bu¤day, arpa ve di¤er hububat çeflitleri ile ya¤ ve yapa¤›dan ibarettir.<br />
Tekstil olarak Arap abas› ve k›rm›z› kilim üretilir.<br />
107
ORSAM<br />
Ane Kazas›:<br />
Ane kazas› F›rat nehrinin iki yakas›nda bulunan bir kazad›r. Kuzeyinde ve kuzeydo¤usunda<br />
Cezire çölü ve Musul vilayeti, güneydo¤usunda Dilim kazas›, güneyinde fiamiye çölü ve bat›s›nda<br />
Zor sanca¤›yla s›n›rl›d›r.<br />
Bu kaza dâhilinde kanallarla sulanan mukataalar yoktur. Tar›m alanlar› kurud ve “Naur” (141)<br />
denilen su dolaplar› vas›tas›yla sulanmaktad›r. Ayr›ca ya¤mur suyuna dayal› olarak tar›m yap›lan<br />
yerler de vard›r. Afliretlerin bir k›sm› hayvanc›l›k yaparak yaflamlar›n› sürdürmektedirler. Bölgenin<br />
mahsulleri bu¤day, arpa, susam ve pamuktur. Yün ve ya¤ çoktur. Kazada zerdali, erik, nar ve incir<br />
gibi meyveler de yetiflir.<br />
Ane kasabas›n›n biraz afla¤›s›nda ve F›rat nehrinin sol sahilinde, Romal›lar taraf›ndan Anato<br />
olarak adland›r›lan eski bir flehrin kal›nt›lar› bulunmaktad›r. Büyük ihtimalle Ane kazas›n›n ad›, bu<br />
flehrin ad›n›n yanl›fl telaffuz edilmesinden do¤mufltur.<br />
Kaza, F›rat nehri gibi hayati öneme haiz bir kayna¤a sahip olmas›na ve arazisinin de<br />
geniflli¤ine ve verimlili¤ine ra¤men, bunlardan gerekli oranda istifade edememektedir. Kaza<br />
dâhilinde yaflayan afliretler genellikle Dilim aflireti ve f›rkalar›d›r.<br />
“Naur” Tabir Edilen Su Dolaplar›<br />
141 Naur: Bir çeflit su dolab›, ancak kurud’dan fark›, Naurlar nehrin ortas›ndaki tafl yap›d›r. Pervaneleri suyun kuvvetiyle döner ve<br />
kanallarladaki su ba¤ ve bahçelere verilir.<br />
108
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Bu kazan›n bafll›ca kasaba ve köyleri: Kaza merkezi olan Ane kasabas› ve nahiye merkezleri<br />
olan Hadise, Cebe, El-Kaim köyleri ile Âlus, Pervane ve Rave köyleridir.<br />
Ane kazas›nda F›rat nehri üzerinde “fiahtur” denilen dikdörtgen fleklinde kay›klarla nakliye<br />
iflleri yap›lmaktad›r. Kasaba halk› Arap olup, yaln›z 28 hanelik Musevi cemaati vard›r.<br />
Ane<br />
Ane kasabas› Ba¤dat’›n 250 km kuzeybat›s›ndad›r. F›rat nehri üzerinde ve her iki tarafta birer<br />
ve ikifler katl› evler olmak üzere, F›rat boyunca üç saat uzanan bir sokaktan ibarettir. fiehrin arkas›,<br />
yani güney bölümü tepelerden oluflur ve flehir F›rat ile tepeler aras›ndad›r. Konumu ve havas› çok<br />
güzel olan kazan›n karfl›s›nda, F›rat nehri ortas›nda Havice denilen yeflil bir ada vard›r. Kasabada<br />
bez ve aba dokunur ve Ba¤dat’›n sakalar› genelde bu kasabadand›r. Kasaban›n ortas›nda, da¤lardan<br />
gelip nehre akan çay üzerinde kargir bir köprü vard›r. Kasabada 500’den fazla hane, birkaç dükkân<br />
ve bir telgrafhane vard›r. Âlus köyü, Cebe köyünden dört saat ileride ve Hadise’ye bir buçuk saat<br />
mesafededir. Havice adas›n›n üzerinde 250 hane, 1 mescit ve 10 de¤irmen bulunmaktad›r. Hurma<br />
ba¤lar› ile zeytin ve nar bahçeleri içindedir.<br />
Hadise köyü nahiye merkezi olup, yine F›rat üzerinde 400 hanesi, 2 cami, 3 mescit, 1.500<br />
hurma a¤ac› vard›r. Genel olarak Hadise nahiyesinde 6.000 hurma a¤ac› vard›r. Köyde, bu¤day<br />
ö¤ütmeye mahsus ve naurla dönen iki su de¤irmeni vard›r.<br />
Hadise’nin yar›m saat güneydo¤usunda, F›rat’›n sol sahilinde bulunan Pervane köyünün konumu<br />
çok güzeldir ve 150 hanesi mevcuttur. Etraf›nda 3.000 hurma a¤ac› ve bir miktar da zeytin<br />
a¤ac› vard›r.<br />
Nahiye merkezi olan El-Kaim’de, F›rat nehrinin sa¤ sahilinde ve nahiye müdürü ile jandarma<br />
efrad› ikameti için özel daire bulunmaktad›r.<br />
109
ORSAM<br />
KERBELA SANCA⁄ININ S‹YAS‹ VE MEDEN‹ CO⁄RAFYASI<br />
Kerbela sanca¤›; kuzeyinde Kaz›miye kazas›, kuzeybat›s›nda Dilim kazas›, güney ve güneydo¤usunda<br />
Divaniye sanca¤›, güney ve güneybat›s›nda fiamiye çölüyle s›n›rl›d›r.<br />
Kerbela Kazas›:<br />
Kerbela kazas›; kuzeyinde Dilim ve Kaz›miye kazalar›, do¤usunda Hille ve Hindiye kazalar›,<br />
güneyinde Necef kazas› ve bat› ile güneybat›s›nda fiamiye çölüyle s›n›rl›d›r. Arazisi düz olup, da¤l›k<br />
ve ormanl›k alanlar› yoktur. Bu kazan›n topraklar›n› F›rat nehri ile Hüseyniye kanal› sulamaktad›r.<br />
Kanuni Sultan Süleyman Han taraf›ndan kazd›r›lm›fl ve aç›lm›fl olan Hüseyniye kanal›n›n uzunlu¤u<br />
sekiz saattir. Kaza dâhilinde Arazi-i Seniye’den Müseyyip, ‹skenderiye ve Nas›riye mukataalar›<br />
vard›r. Bunlar F›rat ve F›rat nehrinden do¤an cetvellerle sulanmaktad›r. Bu cetveller üzerinde üç<br />
kargir köprü vard›r.<br />
Bafll›ca mahsulleri hurma, bu¤day, arpa, pamuk, tömbeki, afyon, Irak ve Hindistan cinsinden<br />
susam, börülce, bakla ve di¤er hububatlar ile kavun, karpuz, portakal, tatl› ve ekfli limon, nar,<br />
zerdali, incir, dut gibi meyveler ve patl›can, bamya ve di¤er sebzelerdir.<br />
Bu¤day ve arpa yerel ihtiyac› ancak karfl›lad›¤›ndan, kazan›n ihracat› hurma, yapa¤›, deri, aba,<br />
pekmez ve bir k›s›m meyvelerden oluflur. ‹thalat› ise, bez, basma, çuha, atariye, ilaç, tütün, tömbeki,<br />
fleker, kahve, çay, hal› gibi eflyalardan ibarettir.<br />
Ticari ulafl›m araçlar› karada deve, ester, beygir ve merkeptir. Nehirde ise küçük kay›klar ve<br />
gemilerdir. Bu kay›klar ve gemiler her sahile kolayca yanaflabildikleri için özel olarak iskele<br />
yap›lmam›flt›r.<br />
Bu kazada afliretler konar-göçer ve yerleflik çiftçiler olmak üzere iki k›sma bölünmüfltür.<br />
Konar-göçer olanlar A’nze ve Zekarit afliretleridir. Bunlar zamanlar›n›n ço¤unu Kerbela’n›n<br />
bat›s›nda buluna fiamiye çölünde geçirirler. Y›lda iki defa merkez Liva ile civar kasabalara gelerek<br />
yün, ya¤ ve hayvan sat›p, karfl›l›¤›nda zahire ve di¤er malzemeleri al›rlar. Bu afliretlerin deve vergisi<br />
Liva taraf›ndan tahsil edilir. A’nze afliretinin fleyhi resmen Rezzaze kaymakam› olarak<br />
atanm›flt›r. Rezzaze, Kerbela’n›n bat›s›nda ve 3 saat mesafede Hüseyniye kanal›n›n sonunda bir yer<br />
olup, yerleflik nüfusu bulunmaz. Ancak A’nze afliretinin esas karargâh› oldu¤u için kaymakaml›k bu<br />
bölgeye verilmifltir.<br />
Kerbela kazas›nda çiftçilikle u¤raflan ve yerleflik olan afliretler ise El-Mesud, El-Yesar, Elbu<br />
Marsa, Elbu Ganim, Uveysat, Elbu Muhyi ve Cenabi afliretleridir.<br />
Bütün afliretler taraf›ndan ço¤unlukla deve, at, k›srak, merkep, öküz, inek, manda, ester,<br />
koyun ve keçi beslenir. Özellikle A’nze afliretinin yetifltirdi¤i atlar ve k›sraklar çok meflhurdur.<br />
Kerbela ile fiefatiye aras›nda ve Rezzaze taraflar›ndaki tuz madenlerinden baflka maden<br />
bulunmaz. Bu tuz madenleri henüz tekel ve kontrol alt›na al›nmam›flt›r. fiefatiye’deki büyük tuz<br />
madeninden halen y›ll›k olarak 300.000 okka tuz ç›kar›lmaktad›r (142) .<br />
142 1319 tarihli Ba¤dat vilayet salnamelerine göre.<br />
110
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Kazan›n merkezi ve dünyaca flöhrete sahip olan Kerbela kasabas›n›n yan› s›ra nahiye merkezi<br />
olan Müseyyip ve fiefatiye köyleri önemli yerleflim yerleridir.<br />
Kerbela<br />
Ba¤dat’›n 80 km güneybat›s›nda ve Hüseyniye kanal›n›n yan› bafl›nda olan Kerbela kasabas›,<br />
Ba¤dat’tan sonra vilayetteki en büyük imarl› flehirlerden birisidir. fiehit ‹mam Hüseyin b. Ali (R.A.)<br />
Hazretlerinin flehit olduklar› yer ve türbelerinin etraf› Osmanl› idaresi taraf›ndan yenilenerek düzenlenmifltir.<br />
Kasaba eski ve yeni iki mahalleden oluflmaktad›r.<br />
Eski mahalle, ‹mam hazretlerinin etraf›nda oluflan bir yerleflim yeridir. Yeni mahalle ise kasaban›n<br />
güneyinde, önceleri batakl›k olan ve 30 y›l önce kurutularak yap›m›na bafllanm›fl, git gide<br />
geniflleyerek büyük bir yerleflim yeri haline gelmifltir (143) . Bu mahalle ‹mam Abbas’a nispetle<br />
Abbasiye Mahallesi olarak adland›r›lm›flt›r. Eski mahallenin sokaklar› dar ve evleri düzensiz ise de,<br />
Abbasiye mahallesi, Ba¤dat’ta da benzeri olmayan ve ‹stanbul’un o bilinen mahallelerine benzer<br />
güzellikte, 10–15 metre geniflli¤inde caddeler ile her iki taraf›nda düzenli ve yüksek binalardan<br />
oluflmaktad›r. Hükümet kona¤› Abbasiye mahallesinin sonunda, Necef yolu üzerinde bahçe içinde<br />
tek katl› genifl ve düzenli bir binad›r. H.1318 senesinde infla olunan telgrafhane binas› zarif ve<br />
dayan›kl›d›r. Kasabada k›flla, belediye, duyun-› umumiye, reji ve karantina daireleri vard›r.<br />
‹mam Abbas Camii<br />
143 H.1318 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesine göre. Yani bu mahalle, H.1288 (1870) y›l›nda kurulmufltur.<br />
111
ORSAM<br />
‹mam Hüseyin ve ‹mam Abbas (R.A.) hazretlerinin türbeleri gayet düzenli ve imarl›d›r. ‹mam<br />
Hüseyin hazretlerinin türbeleri ile yan›ndaki caminin kubbesi ve minareleri alt›n kapl› tu¤lalarla<br />
süslenmifl, di¤er bölümleri çiniyle kaplanm›flt›r. ‹mam Abbas hazretlerinin türbe ve camisi de çini<br />
tafllarla süslenmifltir. Her iki türbenin avlusu çok genifl olup, içlerinde birer saat kulesi vard›r.<br />
Cami avlusunun etraf›nda cenaze gömülmesi için türbedarlara mahsus odalar tahsis edilmifltir.<br />
Hz. ‹mam Hüseyin’in türbesi burada bulundu¤u için, her sene ‹ran ve Hindistan’dan binlerce<br />
ziyaretçi gelmekte ve bilhassa fiiiler için Kerbela flehrinin ziyareti bir farz özelli¤inde oldu¤undan,<br />
cenazelerini de burada gömmek isterler. Gerek yurt içinden ve gerekse yurt d›fl›ndan binlerce cenaze<br />
buraya getirilerek, cenaze sahibinin verece¤i vergi miktar›na göre avlunun etraf›ndaki odalara, avlunun<br />
alt›ndaki bodruma veya avlunun d›fl›ndaki mezarl›klara defnedilir.<br />
Yukar›da bahsedilenlerin d›fl›nda kasabada 1 cami ve 1 medrese, çeflitli topluluklara ait mescit<br />
ve 8 medrese ile 10 kadar s›byan mektebi ve 1 rüfltiye mektebi mevcuttur. Çarfl›s› büyük ve<br />
mükemmeldir. Birçok han›, kahve ve çayhaneleri ile toptan g›da pazarlar› vard›r. Sünni ve fiiilerden<br />
oluflan yerli halk›n nüfusu yaklafl›k olarak 50.000’den fazlad›r (144) . Halk› Arap ve Acemlerden oluflan<br />
Kerbela’da genel olarak konuflulan dil, Arapça ve Farsça’d›r.<br />
Kerbela’da bir k›s›m ahali ticaret ve sanayiyle ifltigal etmektedir. Ziyaretçilerin hediyelik eflya<br />
olarak al›p götürdükleri tespihler, Ayet-i Kerime yaz›l› yazmalar ve benzeri eflyalar sat›lmaktad›r.<br />
fiehir etraf›ndaki ba¤ ve bahçelerin mahsulü olan hurma, meyve ve sebze boldur. Ayr›ca Kerbela’da<br />
güzel pekmez yap›l›r.<br />
144 1329 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesine göre.<br />
‹mam Hüseyin Hazretleri Camii<br />
112
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Kerbela’da bir Nizamiye taburu ile Redif taburu bulunur. fiehirde ‹ran devletinin ticari maslahatgüzar›<br />
ve ‹ngiltere devletinin bir konsolos memuru bulunmaktad›r.<br />
Kerbela ile Ba¤dat aras›nda her gün yolcu ve posta evrak› tafl›yan arabalar oldu¤u gibi,<br />
Necef’ten de her gün hareket etmekte olan arabalar, gerek Ba¤dat’a ve gerekse Necef’e kadar olan<br />
mesafeyi 9–10 saatte kat etmektedirler.<br />
Arabalar d›fl›nda Ba¤dat-Kerbela ve Kerbela-Necef aras›nda, özellikle ziyaret mevsimlerinde<br />
kervanlar eksik olmaz. Yeri gelmiflken bölgedeki kervansaraylar›n adlar›n› ve mesafelerini vermekte<br />
fayda görmekteyiz;<br />
1- Ba¤dat’tan Haraba Han’a (Bu handa önemli bir fley olmad›kça durulmaz) 2,5 saat.<br />
2- Haraba Han’dan Azat Han’a (Burada nadiren durulur) 1,5 saat.<br />
3- Azat Han’dan Mahmutiye köyü (Burada mutlaka mola verilir ve arabalar›n istasyonudur)<br />
1,5 saat.<br />
4- Mahmutiye köyünden fiorhan’a (Bu han harap olup, karargâht›r) 1,5 saat.<br />
5- fiorhan’dan ‹skenderiye köyü (Nadiren burada durulur) 1,5 saat.<br />
6- ‹skenderiye köyünden Müseyyip (Burada kervanlar mutlaka mola verir) 2 saat.<br />
7- Müseyyip’ten Ateflihan (Bu han harap olup, burada nadiren durulur) 2 saat.<br />
8- Ateflihan’dan Kerbela 2,5 saat.<br />
9- Kerbela’ya bir saat kala ba¤lar aras›ndan ve daha sonra Hüseyniye kanal› üzerindeki<br />
köprüden geçilerek girilir.<br />
10- Kerbela’dan Nehlehan’a (Bu han yapanlar›n ismiyle de an›l›r ve bu hana fiemsihan da<br />
denilir, mamur bir hand›r ve yan› bafl›nda bir iki kahvehane ve dükkân vard›r) 3 saat.<br />
11- fiemsihan’dan Hammad Han’a (Burada mutlaka mola verilir ve arabalar›n istasyonudur.<br />
Burada iç içe üç han ve karfl›s›nda da iki han bulunur. Birkaç dükkân, 20 kadar hane ve<br />
kulübe ile küçük bahçe vard›r) 4 saat.<br />
12- Hammad Han’dan Harap Han’a (Nadiren burada durulur) 1 saat.<br />
13- Harap Han’dan Mirza Han’a (Burada iki han, birkaç kahve ve çayhane ve araba istasyonu<br />
mevcuttur. Burada her zaman mola verilir) 2,5 saat.<br />
14- Mirza Han’dan Necef flehri 3,5 saattir.<br />
Müseyyip Nahiyesi<br />
Müseyyip nahiyesinin merkezi olan Müseyyip kasabas›, F›rat nehrinin her iki sahilinde yer<br />
alan bir kasabad›r. Ba¤dat’›n 55 km güneybat›s›nda ve Kerbela’n›n 25 km kuzeydo¤usunda bulunur.<br />
Kasaban›n bina ve çarfl›lar›n›n pek ço¤u nehrin sol sahilinde olup, karfl› yakas›nda hükümet daireleri<br />
ile birkaç hane vard›r. ‹ki yaka birbirine dubal› bir köprüyle ba¤l›d›r. Kasabada 500’den fazla hane,<br />
3.500’den fazla nüfus, 100 dükkan, 1 cami, 2 mescit, 1 ibtidai mektebi, 2 s›byan mektebi, her yakada<br />
birer han, 5 seyfi ( 1 4 5 ) , 11 toptan g›da pazar› ve 5 kahvehane vard›r. Karfl›yaka’da telgrafhane, arazi-i<br />
seniyye, karantina, düyun-u umumiye ve reji daireleri vard›r. Kasaba Ba¤dat – Kerbela araba<br />
145 Seyfi: Tamam› zahireyle dolu büyük ambar demektir.<br />
113
ORSAM<br />
hatt›n›n istasyonu olup, arabalar burada aktarma yapmaktad›rlar. Birçok ticaret gemisinin u¤rak yeri<br />
oldu¤undan, ticari öneme sahip bir flehirdir.<br />
Müseyyip’in iki saat kuzeydo¤usunda bulunan ‹skenderiye köyünde 50 kadar hane ve kulübe,<br />
3 han, 1 karakolhane ve emlak-› humayun memurlar›na mahsus bir daire vard›r. ‹skenderiye cetveli<br />
köyün kenar›ndan geçmektedir.<br />
fiefatiye nahiyesi, Kerbela’n›n bat›s›nda ve 9 saat mesafededir. Nahiyede 500.000’den fazla<br />
hurma a¤ac› vard›r. Bu nahiyede içme ve sulama suyu gözlerden (p›nar) sa¤lanmaktad›r. Nahiyede<br />
17 köy bulunur ve bu köyler birbirine yak›nd›r. Her köyde 50–250 aras› hane ve kulübe bulunur.<br />
Nahiye müdürünün ikametgâh›, 300 haneli ve 15 dükkân› bulunan Resulayn kasr›d›r (146) .<br />
Hindiye Kazas›:<br />
Hindiye kazas› kuzeyinde Kerbela, do¤usunda Hille, güneydo¤usunda ve güneyinde fiamiye<br />
çölü, bat›s› ve güneyinde Necef kazas›yla s›n›rl›d›r.<br />
Arazisi düz ve gayet verimli olup, her türlü hububat yetifltirmeye müsaittir. Ancak F›rat<br />
nehriyle gelen çamurlar›n toprak seviyesini yükseltmesi sebebiyle, nehirden istenilen seviyede su<br />
al›namamaktad›r. Kazada son 9–10 sene içinde çeltik mahsulünün verimi düflmüfltür. Buna karfl› tedbir<br />
olarak hükümet taraf›ndan nehrin uygun bir yerinde yeni bir set infla edilerek, suyun yükseltilmesi<br />
ve tarlalara verilmesi düflünülmüfl ve bunun için gereken teflebbüsler bafllat›lm›flt›r (147)<br />
Kazan›n mahsulleri pamuk, tömbeki, bu¤day, arpa, fasulye, susam, akdar›, lobya (börülce),<br />
bakla ve az miktarda pirinçtir. Nehrin her iki yakas›nda son y›llarda hurma a¤ac› ve di¤er a¤açlar<br />
“Sarife” Kam›fltan Yap›lan Kulübeler<br />
146 Burada köylere kas›r ad› verilmektedir. Kas›rlar birbirine yak›nd›r ve her kas›rda 50-300 aras› hane ve kulübe bulunur (1319 Ba¤dat<br />
Vilayet Salnamesi).<br />
147 1329 tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesi.<br />
114
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
yetifltirilerek kereste ihtiyac› karfl›lanmaktad›r. Kaza dâhilinde at, k›srak, merkep, öküz, inek, koyun<br />
ve keçi gibi evcil hayvanlar beslenilmektedir.<br />
Hindiye kazas›nda çiftçilik yapan afliretler flunlard›r: El-Fetle, Beni Hasan, Beni Tarf, Beni<br />
Sed, El-De’um, Celihe, Beraci, Kerakifle, Amiriye ve El-Mesut. Bunlar has›r ve kam›fltan yap›lm›fl<br />
ve ad›na “sarife” denilen kulübelerde ikamet ederler. Genel olarak kazada 7.000 sarife vard›r.<br />
Kazan›n arazisi F›rat nehrinden do¤an 17 cetvelle sulanmaktad›r. Kazada bulunan mukataalar<br />
flunlard›r: Abu Nekkafl, Herka, Abu Rube, El-Fetle, Museyide, Ke’buri, Menfehan, Cenaciye,<br />
Meflrub ve Zebiliye. Bu mukataalar birer nahiye gibi müdürler taraf›ndan idare edilmektedir.<br />
Kazan›n ticari ulafl›m› nehir üzerinden kay›klarla sa¤lanmaktad›r.<br />
Kazay› ihya eden F›rat’›n bir kolu olan Hindiye kanal›, bundan yaklafl›k yüz y›l önce<br />
Hindistan’›n Lekehnu mukataas›n›n hâkimi olan Emir Asafüddevle (148) taraf›ndan aç›lm›fl ve o sebeple<br />
de kanala Hindiye ad› verilmifltir.<br />
F›rat nehri Hindiye Baraj› yan›nda iki kola ayr›l›r. Kollardan biri Hille taraf›ndan, di¤eri de<br />
Hindiye kazas›ndan geçer ve sonra Semave kazas› dâhilinde birleflirler. Hindiye Baraj› mevkiinde<br />
–ki, Hindiye kasabas›n›n dört saat kadar kuzeyindedir– baraj muhaf›zlar› ve mühendisler için özel<br />
evler, baraj›n ihtiyac› olan malzemeler için imalathaneler ve barajda çal›flan iflçiler için de kulübeler<br />
infla edilmesiyle, oras› mamur ve güzel manzaral› bir köy halini alm›flt›r. Bölgede çal›flan gemiler<br />
baraj bölgesinde aktarma yapmaya mecburdur.<br />
Hindiye kazas›nda, kaza merkezi olan Tuveyriç kasabas› ile nahiye merkezi olan Kefl köyü<br />
vard›r.<br />
Tuveyriç<br />
Tuveyriç kasabas› – ki, genelde Hindiye kasabas› diye bilinir ve adland›r›l›r – Kerbela’n›n 18<br />
km güneydo¤usunda, F›rat sahilinin sa¤ taraf›nda güzel bir kasabad›r. 5–10 hane ve sarife ihtiva<br />
eden kasaba, karfl› yakas›na dubal› bir köprüyle ba¤l›d›r. Kasabada, tu¤layla yap›lm›fl 300 hane ve<br />
has›r ile kam›fltan yap›l› olan 1.000 kadar kulübe, bir hamam, bir ibtidai mektebi, Hamidiye adl› bir<br />
cami, k›rk mecrefl (149) ve çarfl›s›nda bir hayli dükkân, toptan g›da pazar›, kahve ve çayhaneler, nehre<br />
bakan üç misafirhane ve düzenli bir vak›f han› mevcuttur. Hükümet kona¤› oldukça düzenli bir bina<br />
olup, önü nehrin sahiline kadar uzanan genifl bir meydand›r. Telgrafhane, hükümet kona¤›n›n<br />
bitifli¤indedir ve di¤er yan›nda askeri k›flla vard›r. Hindiye kasabas›nda bir Nizamiye taburu ile bir<br />
Redif taburu bulunmaktad›r.<br />
Kasaban›n halk› Arap’t›r ve Caferi mezhebindendir. Kasabada ‹ran uyruklu ve baz› di¤er<br />
yabanc› uyruklu insanlar da vard›r. Genel olarak halk aras›nda Arapça konuflulur, ‹ranl›lar sayesinde<br />
148 Hindistan naiplerinden olup, naip fiücaüddevle’nin o¤ludur (Naip; vekil, kaymakam veya kad› vekili anlam›nda kullan›l›r,<br />
Hindistan’da hükümdar›n vekili makam›nda olan eyalet valisi ve hâkimine verilen ad). Asafüddevle, cömertli¤i ve hay›rseverli¤iyle<br />
tan›nan, ayr›ca âlimlere büyük sayg› gösteren bir emirdir. H.1188 tarihinde Feyzabat imaretinin bafl›na geçmifl ve Lekehnu flehrini<br />
imaret karargâh› olarak kullanm›flt›r. 23 y›l imaretin bafl›nda hüküm sürdükten sonra H.1212 tarihinde vefat etti. Lekehnu flehrinde<br />
‹mambare adl› yerde defnedilmifltir. Asafüddevle ayn› zamanda bir flairdir, Urduca ve Farsça fliirleri vard›r. fi.Sami, Kâmûsû’l-<br />
A’lâm, 1.Cilt, Mihran Matbaas›, ‹stanbul-1306, s.212.<br />
149 Mecrefl: Pirinç ay›klama yeri.<br />
115
ORSAM<br />
Farsça konuflanlar da vard›r. Kasaban›n havas› esasen iyidir ancak, etraftaki batakl›klar yüzünden<br />
nemli ve bozuktur.<br />
Tuveyriç kasabas›n›n 5 saat (25 km) güneyinde, Hindiye kanal›n›n sol sahilinde Kefl köyü<br />
vard›r. Burada Zulkefl hazretlerinin türbesinin oldu¤u rivayet edilmektedir. Türbe herkes taraf›ndan<br />
ve özellikle Museviler taraf›ndan ziyaret edilmektedir. Köy halk›n›n ço¤unlu¤u Arap ve bir k›sm›<br />
Musevi’dir. Zulkefl hazretlerinin ‹branice’de ad› “Hezkil” olarak geçmektedir. Bu köyde düzenli<br />
haneler, çarfl›lar ve dükkânlar ile kahvehaneler vard›r.<br />
Necef Kazas›:<br />
Necef kazas› kuzeyinde Kerbela, do¤usunda Hindiye kazas› ve fiamiye çölü, güneyinde ve<br />
bat›s›nda fiamiye çölüyle s›n›rl›d›r.<br />
Necef kazas› arazisini, Kefl köyünün güneyinde Hindiye kanal›yla iki kola ayr›lan F›rat<br />
nehrinin büyük sa¤ kolu ile Hamidiye kanal› sulamaktad›r. Hamidiye kanal›, F›rat nehrinden Ce’ara<br />
mukataas›nda “Abusahir” adl› yerin yak›n›nda aç›l›p, Necef kasabas›n›n güneyine ve arka kap›s›na<br />
kadar gelir. Hamidiye kanal› H.1309 y›l›nda Necef kasabas› halk›n›n ihtiyac›n› karfl›lamak için,<br />
paras› Hazine-i Hassa taraf›ndan karfl›lanarak aç›lm›flt›r. Suyun fazlas›yla, yeni kurulan birkaç ba¤<br />
ve bahçe sulanmaktad›r.<br />
Kerbela ve Necef aras›ndaki genifl sahada, bahar ve sonbahar mevsiminde güzel meralar<br />
oluflur. A’nze ve di¤er konar-göçer afliretler hayvanlar›n› burada otlat›r.<br />
Kûfe nahiyesinin Taciye arazisinde ve di¤er bölgelerinde 170.000’den fazla hurma a¤ac›<br />
vard›r.<br />
Kûfe nahiyesinde çiftçilik yapan afliretler ve cemaatler flunlard›r: Belufl (‹ran as›ll›), Rubeya,<br />
Beni Hasan, A’zrat, Kerbeflat, Elbu Zibih, El-Mavafl, Elbu Numan, Abbude, El-fiibil, Zerfan ve<br />
Avayit f›rka ve cemaatleri. Bunlar›n tamam› yerleflik, ba¤ ile bahçelerin çiftçileri olup, ikamet ettikleri<br />
yerler çamur ve saz kar›fl›m› evlerdir.<br />
Kazan›n güney bat›s›nda Rahbe nahiyesinde ekili arazi miktar› 128 feddand›r. Buralarda<br />
yaln›z bu¤day ve arpa ekilmektedir. Nahiye dâhilinde Vadiü’r-Rehime ve Vadiü’r-Ruhban-› Sagir<br />
adl› yerlerde iki adet tuz madeni bulunmaktad›r. Bu iki maden tamamen kontrol alt›na<br />
al›nmad›¤›ndan y›ll›k geliri 14.000–15.000 Kurufl civar›ndad›r (150) .<br />
Necef<br />
Necef kasabas› (151) , F›rat nehrinin sa¤ sahilinde ve F›rat nehrine 5 km mesafede, Kerbela’n›n<br />
70 km güneydo¤usunda ve Ba¤dat’›n 150 km güneyinde bir kaza merkezidir. Kasaban›n etraf› üç<br />
kap›s› olan bir sur ile kuflat›lm›flt›r. Bunlar Babü’l-Murad, Babü’l-Hüseyin ve Bab kap›s›d›r.<br />
Necef’te 4.000’den fazla hane, 30.000 nüfus, birçok han, kahve ve çayhane, büyük ve düzenli<br />
150 1329 tarihli Ba¤dat vilayet salnamelerine göre.<br />
151 Necef kasabas›, Ba¤dat salnamelerinde Necf-i Eflref olarak geçmektedir.<br />
116
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
çarfl›lar› ve arazi-i seniye idaresi taraf›ndan infla edilen bir mescit ve bir ibtidai mektebi bulunmaktad›r.<br />
Kasaban›n medar-› iftihar› ve gururu ‹mam Ali Hazretlerinin türbe ve camii flehrin tam<br />
ortas›ndad›r. Kubbe ve minareleri alt›nla kapl› olan caminin, gayet genifl avlusunun dört taraf›nda<br />
odalar, medreseler ve bir de saat kulesi bulunmaktad›r. Kasaban›n rak›m› yüksek oldu¤undan kubbe<br />
ve minarelerin ›fl›lt›s› 5 saatlik mesafeden görünür. Caferiler, avlunun alt›ndaki bodruma ve<br />
etraf›ndaki odalar ile d›flar›da bulunan ve ad›na Darüsselam denilen mezarl›¤a, uzak diyarlardan<br />
cenazelerini getirerek defnetmektedirler. Kasaban›n halk› tamamen fiii mezhebinden olup, gelen<br />
ziyaretçilerin hizmetleriyle geçinirler. Ayr›ca kasabada birçok medrese mevcuttur.<br />
Necef’te Osmanl› vatandafllar› d›fl›nda, ‹ran, Rusya ve ‹ngiltere devletlerinin<br />
vatandafllar›ndan; bir hayli fiii ulema ve ilim tahsili için gelen ö¤renciler bulunur. Bir k›s›m insanlar<br />
da itikâfa çekilmek için buraya gelirler.<br />
Halk genel olarak Arapça konuflur. Ancak ‹ran’dan gelenlerle iç içe yaflay›fl dolay›s›yla,<br />
Farsça konuflanlar da vard›r. Ancak Necef’te Farsça konuflanlar, Kerbela’ya göre daha azd›r.<br />
Ziyaretçilerin hat›ra olarak ald›klar› aba, kefen ve baflörtüsü gibi dokumalar vard›r. Bunlar›n d›fl›nda<br />
tesbih, a¤›zl›k ve çeflitli kutular üreten küçük sanayi dallar› da mevcuttur. Deve ve koyun yününden<br />
üretilen abalar ve baflörtülerin, vilayetin hiçbir yerinde benzeri bulunamaz. Dernecef ad› verilen<br />
Necef tafl›, kasaban›n etraf›ndaki kumluklarda bulunan çok nadir ve de¤erli bir taflt›r. Ancak son<br />
dönemlerde Hindistan’dan çeflitli tafllar ile birlikte Necef tafl› da ithal edilmektedir.<br />
Kasaban›n havas› kuru ve sa¤lamd›r. Ancak etraf›n›n kumluk olmas› nedeniyle, insanlar yaz›n<br />
s›caktan dolay› evlerindeki 20–40 basamakla inilen derin ve serin bodrumlar›nda vakit geçirirler.<br />
Babü’l-Hüseyin denilen sur kap›s› üzerinde H.1317 y›l›nda güzel ve düzenli bir belediye dairesi infla<br />
edilmifltir. Hükümet kona¤› bu kap›n›n içerisinde ve çarfl›n›n bafl›ndad›r.<br />
117<br />
‹mam Ali Hazretlerinin Camii
ORSAM<br />
Necef kasabas›nda bir Nizamiye taburu ile Redif deposu ve bir bölük nizamiye askeri bulundu¤undan,<br />
bir Nizamiye k›fllas› mevcuttur. Ayr›ca telgrafhane, duyun-› umumiye, karantina ve reji<br />
daireleri de bulunmaktad›r.<br />
Necef’i ziyaret edenlerin büyük ço¤unlu¤unun fukara olmas› sebebiyle, bunlar›n tedavilerini<br />
karfl›lamak üzere Necef’te bir Gureba hastanesinin aç›lmas› için, vilayetçe hükümet nezdinde gerekli<br />
teflebbüslere bafllanm›fl ve bunun için onay beklenmektedir.<br />
Kûfe kasabas›, Necef’in bir saat (5 km) do¤usunda ve F›rat nehrinin sa¤ sahilinde bir nahiye<br />
merkezidir. Konumu ve havas› pek güzeldir. fiehrin etraf› ve karfl› yakas› hurma ve meyve<br />
a¤açlar›yla doludur. Kûfe, daha önceleri birkaç ufak tefek hane ve kulübeden ibaretti. Ancak konumu<br />
itibar›yla, Kerbela–Basra aras›nda ticaret yolunun kavflak noktas› oldu¤undan, en önemlisi de<br />
Necef flehrine yak›nl›¤›ndan dolay›, h›zla geliflmektedir. Bir hayli hane, hanlar ve çarfl›lar inflas›yla<br />
mamur bir kasaba halini alm›fl, günden güne de genifllemeye devam etmektedir. Özellikle H. 1318<br />
y›l›n›n Nisan ay› bafl›nda flehrin iki yakas›n› birbirine ba¤layan dubal› köprünün aç›l›fl› ile bu geliflme<br />
bir kat daha artm›flt›r. Köprünün yap›ld›¤› yerde F›rat nehrinin eni 150 metredir. Nehir boyunca infla<br />
edilen evlerin manzaras› pek güzeldir. Kasabada 200 hane, çarfl›s›nda 80 dükkân, 1 hamam ve 5<br />
kahvehane bulunmaktad›r.<br />
Hurüdduhun nahiyesinin merkezi Kûfe’nin bir saat güneyinde ve F›rat nehrinin sa¤ sahilinde,<br />
25–30 hane ve kulübeli bir yerleflim yeridir. Merkezin ad› Abu fiora olan bu nahiye, daha önceleri<br />
Hindiye kazas›na ba¤l› iken yak›nl›¤› nedeniyle H.1317 senesinde Necef kazas›na ba¤lanm›flt›r.<br />
Rahbe nahiyesinin merkezi Necef’e 5 saat mesafede ve güneybat› yönündedir. Rahbe’de<br />
harap bir kas›r bulunmaktad›r. Nahiyenin çiftçileri olan afliretler ve Urban, ziraat zaman› oraya gider<br />
ve ifllerini güçlerini bittirdikten sonra da etrafa da¤›l›rlar.<br />
118
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
D‹VAN‹YE SANCA⁄ININ S‹YAS‹ VE MEDEN‹ CO⁄RAFYASI<br />
Divaniye sanca¤› kuzeyinde Ba¤dat, güneydo¤usunda Muntefik sanca¤›, güneybat›s›nda<br />
fiamiye çölü ve bat›s›nda Kerbela sanca¤›yla s›n›rl›d›r.<br />
Divaniye Kazas›:<br />
Divaniye kazas› kuzeyinde Hille, Cezire ve Kuttulamare kazalar›, do¤usunda Muntefik<br />
sanca¤›, güneyinde Semave kazas›, güneybat›s›nda fiamiye çölü ve kuzeybat›s›nda yine Hille<br />
kazas›yla s›n›rl›d›r.<br />
Kazan›n arazisinin büyüklü¤ü, geniflli¤i ve topra¤›n›n verimlili¤iyle F›rat nehri gibi hayati<br />
öneme haiz bir kayna¤a sahip olunmas›na ra¤men, bu olanaklardan yeterince fayda sa¤lanamamaktad›r.<br />
En fazla ve en güzel verim elde edilen topraklar üç nahiyede bulunmaktad›r. Bunlar Deggare<br />
ve El-Bedir müdürlükleri ile Afek kul muaflflirli¤i (152) idaresinde bulunan topraklard›r. Yine bir kul<br />
muaflflirli¤i idaresi alt›nda olan Fevvar mukataas› ve emlak-› hümayundan olan fiafiiye arazisi de<br />
mevcuttur.<br />
Divaniye kasabas›n›n kuzey ve kuzeydo¤u taraflar›nda bulunan üç nahiye ile Hille kazas›na<br />
ba¤l› Memduhiye nahiyesi, F›rat nehrinden ayr›lan Deggare kanal› ile sulanmaktad›r. Ebced<br />
hesab›na göre bu kanal›n aç›l›fl tarihi H.1210 (1795–1796) y›l›n› göstermektedir. Deggare nehrinin<br />
suyu bugün Divaniye’den geçen F›rat kolunun suyundan daha fazla olup, ilk olarak Deggare<br />
nahiyesinin topraklar›n›, daha sonra Afek, Celihe ve El-Bedir mukataalar›n›n topraklar›n› sulayarak<br />
sonlan›r. Mukataalar afliretlerin ad›n› tafl›maktad›r.<br />
Tar›m alanlar› bu nehirden kurud vas›tas›yla veya 70–80 kadar cetvel vas›tas›yla sulanmaktad›r.<br />
Bölgede çiftçilik yapan afliretler genel olarak Deggare afliretleri – ki, bunlar›n esas adlar›<br />
Aggare afliretidir – ad› alt›nda toplan›r ve 82 f›rkaya bölünür. Bunlar›n bir k›sm› ziraatla ve bir k›sm›<br />
da hayvanc›l›kla yaflamlar›n› sürdürmektedirler.<br />
Vilayetin eskiden beri en sert mizaca sahip afliretleri, bu üç nahiyenin afliretleridir. Bunlar son<br />
senelerde hükümetin adaleti alt›nda huzur ve sükûn içinde, tar›m ve hayvanc›l›kla u¤raflmaktad›rlar.<br />
Bu afliretlerin nüfuslar› ve savaflç›l›klar›n›n etkisi bak›m›ndan birinci derecede olan› El-Bedir, ikincisi<br />
Deggare ve üçüncüsü Afek afliretleridir.<br />
Kazan›n tüm afliretleri Arap’t›r ve Caferi mezhebindendir. Bunlar›n büyük ço¤unlu¤u sarife<br />
diye tabir edilen kam›fltan yap›l› kulübelerde yaflarlar. Bir k›sm› ise kerpiç ve çad›rda yaflarlar. Afliret<br />
fleyhleri ve reisleri “ M u z i f ” denilen büyük sarifeleri selaml›k ve misafirhane olarak<br />
kullanmaktad›rlar. Bu afliretler birbiri aras›nda savaflt›klar› zaman “Meftul” denilen ufak kalelere<br />
s›¤›n›rlar.<br />
152 Aflar memuru, aflarc›. Ondal›kç›, gelirinin onda biri devlete verilen mukataa.<br />
119
ORSAM<br />
“Muzif” diye Tabir Edilen Büyük Sarifeler<br />
Kazan›n mahsulleri pirinç, bu¤day, arpa, fasulye, susam, akdar› ve kum dar› olup, yerel tüketim<br />
fazlas› Basra vilayetine gönderilmektedir. Kaza dâhilinde hurma ba¤lar› çok azd›r. Afek<br />
nahiyesinde küçük ormanlar vard›r. Kazada küçük ve büyükbafl hayvanlar çokça beslenir, bunlar›n<br />
ya¤ ve yapa¤›s›ndan istifade edilir. Sanayi yok denecek kadar azd›r ve sadece afliretlerin giydi¤i aba<br />
gibi dokumalar yap›lmaktad›r.<br />
Kaza dâhilinde ulafl›m Meflhuf, Dank, Muheyle ve Tarrade denilen küçük kay›klarla sa¤lan›r.<br />
Karada ise deve, beygir, ester ve merkep gibi hayvanlar kullan›lmaktad›r.<br />
Kazan›n önemli yerleflim yerleri Divaniye kasabas› ile Deggare ve Afek köyleridir. Afek bölgesi,<br />
üç nahiyenin ve afliretlerin merkez noktas› olmas› bak›m›ndan önemli yer tutmaktad›r.<br />
Divaniye<br />
Divaniye kasabas› Ba¤dat’›n 160 km güneydo¤usunda ve F›rat nehrinin üzerindedir. As›l<br />
kasaba F›rat’›n sol sahilindedir ve karfl› yakaya dubal› köprüyle ba¤l›d›r.<br />
Liva merkezi daha önceleri Hille kasabas› iken, Divaniye mevkii liva’n›n ortas›nda<br />
oldu¤undan H.1309 y›l›nda liva merkezi olarak kabul edilmifltir. Ancak bugüne kadar havas›n›n<br />
güzel olmas›na ra¤men, henüz istenilen düzeyde geliflememifltir. Evlerin ço¤unlu¤u kerpiçten ve<br />
ufak kulübelerdir. F›rat nehrine bakan hükümet kona¤› ile köprübafl›’ndaki han ve birkaç hane<br />
düzenlidir. Kasabada 484 hane, 2.161 nüfus, 200 dükkan, 8 kahvehane, 1 mescit, 3 s›byan mektebi,<br />
120
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
4 han, 2 hamam, 4 toptan g›da pazar› ve 1 telgrafhane vard›r. Ahalinin ço¤unlu¤u esnaft›r.<br />
Kasaban›n içinde ve d›fl›nda 4.000 kadar hurma a¤ac› vard›r. Bundan baflka bahçesi olmad›¤›ndan,<br />
meyve ve sebze azd›r.<br />
Divaniye kasabas›nda bir Nizamiye taburu ile bir Redif taburu mevcuttur. Eski ve tamire<br />
ihtiyac› olan bir askeri k›fllas› da vard›r.<br />
Nahiye merkezi olan Deggare köyü F›rat’›n sa¤ sahilinde ve Divaniye’ye üç saat mesafededir.<br />
Havas› güzel olan bu köyde, bir tak›m sarifenin yan› s›ra 80 kadar dükkân ve 2 kahvehane bulunmaktad›r.<br />
Kul muaflflirli¤inin merkezi olan Afek köyü, yine Deggare nehrinin sa¤ sahilinde ve Deggare<br />
çarfl›s›ndan 3 ve Divaniye’den 4 saat mesafededir. Afek köyünde 130 dükkân, 2 kahvehane ve<br />
Yunus peygamberin makamlar› vard›r. Afek sakinleri ticaret ve gemicilikle u¤rafl›rlar.<br />
Deggare ve Afek köylerine Sukü’l-Deggare ve Sukü’l-Afek ad› verilir. Bunun nedeni ise<br />
çarfl›lar›n›n evlerinden daha fazla olmas›d›r. Çünkü bu bölgedeki afliretler, her biri ayr› ayr› kendi<br />
arazilerinde yaflad›klar›ndan, bir arada yaflamak için bir köy oluflturma ihtiyac› hissetmemifllerdir.<br />
‹htiyaç oldu¤u zaman ticaret için bu iki köye gelirler ve al›flverifl yapt›ktan sonra geri dönerler.<br />
Sukü’l-Afek bölgesinde ve bir saat d›fl›nda eski Nifer (Nipor) flehrinin harabeleri mevcuttur.<br />
Amerika’n›n Pensilvanya Üniversitesi ad›na al›nan izinle bu bölgede kaz›lar yap›lm›fl ve daha<br />
önceleri pek çok eser ortaya ç›kar›lm›fl ise de, H.1318 y›l›n›n bafl›nda bafllayan yeni kaz›lar, 1319<br />
y›l›n›n yaz aylar›nda sona ermifltir. Ç›kar›lan eski eserler ‹stanbul Müzesine gönderilmifltir. El-Bedir<br />
bölgesinin nahiye merkezi yak›nlar›nda da eski harabeler bulunmaktad›r. Fare ve Abu Hatab mevkileri<br />
bunlardan baz›lar›d›r.<br />
Hille Kazas›:<br />
Hille kazas› kuzeyinde Kerbela, do¤usunda Cezire kazas›, güneyinde Divaniye ve fiamiye<br />
çölü ve bat›s›nda Hindiye kazas›yla s›n›rl›d›r.<br />
Bu kaza, arazisinin büyüklü¤ü ve topra¤›n›n verimlili¤inden dolay›, vilayetin en önemli<br />
kazalar›ndand›r. Kazan›n topraklar›nda her türlü mahsul yetiflmektedir. Bafll›ca mahsulleri hurma,<br />
bu¤day, arpa, pirinç, fasulye, akdar›, kum dar› ve susamd›r. Kaza dâhilinde 100.000 kadar hurma<br />
a¤ac› vard›r. Da¤ ve orman yoktur. F›rat k›y›lar›nda yer yer yetiflen ufak ormanlar, odun ihtiyac›n›<br />
bir dereceye kadar gidermektedir. Baz› yerlerde meyan kökü yetiflmektedir.<br />
fiehrin ortas›ndan geçmekte olan F›rat nehrinin bat› sahiline fiamiye ve do¤u sahiline de<br />
Cezire denilmektedir. Kazan›n nahiyeleri olan Mahavil, Barmane ve Memduhiye nahiyeleri Cezire<br />
bölgesindedir. Nehriflah ve Havas nahiyeleri fiamiye bölgesindedir. Kazan›n toplam nüfusu<br />
70.000’den fazlad›r (153) . Bu nüfusun tamam›na yak›n› Arap ve Caferi mezhebindendir. Kaza<br />
dahilinde 80 köy mevcuttur. Köy halk› ba¤ ve bahçe sahibi olup, yeterince hurma ve meyve a¤ac›<br />
yetifltirmektedir. Bu köylerin en önemlileri flunlard›r: Mehavil nahiyesinde Elbu Mustafa, Ahmet<br />
153 1329 tarihli Ba¤dat vilayet salnamelerine göre.<br />
121
ORSAM<br />
Efendi, Vehbi Efendi, Sait Efendi, Hatuniye Kalesi, H›sn›l Begat ve Süre köyü; Barmane<br />
nahiyesinde Kerit’a, Anayic, Dolap, Nehle, Sade, Revaflit ve H›s›n köyü; Memduhiye nahiyesinde<br />
Basya, Alavine, Büyük Heykan (nahiye merkezi), Küçük Heykan, Haflhaflin ve ‹mam Hamza köyü;<br />
Nehriflah nahiyesinde Gelis, Reflidiye, Sadiye, Deble, Hac› Abit ve Busayra köyü ve Havas<br />
nahiyesinde de Anane, Sincar ve Tahmasiye köyü.<br />
Hille kazas›n›n büyük ço¤unlu¤unun Caferi mezhebinden oldu¤unu yazm›flt›k. A n c a k<br />
Hille’de bulunan H›sn›l Begat, Elbu Mustafa ve Sait Efendi köyleri halk› ile Hille’de çiftçilik yapan<br />
Dilim, Elbu Elvan, El-A’ze ve El-Ammar afliretleri Sünni’dir.<br />
Kaza dâhilindeki afliretler ve ahali çoklukla büyük ve küçükbafl hayvan besleyip, yün ve ya¤<br />
ticareti yaparlar. Hille’nin Azarat bölgesinin beyaz merkepleri meflhurdur. Ahalinin büyük bir k›sm›<br />
çiftçilik yapar, kalan k›sm› da ticaret ve sanayiyle u¤rafl›rlar. Hille’de Aba dokunmaktad›r.<br />
Hille etraf›nda üzüm, nar, fleftali, incir, erik gibi meyveler ile bamya, patl›can, kabak, domates<br />
gibi sebzeler de yetiflmektedir.<br />
Kaza dâhilinde ulafl›m karada deve, beygir, ester ve merkeplerle; nehirde ise küçük kay›klarla<br />
sa¤lanmaktad›r. Ba¤dat–Hille aras›nda çal›flan arabalar her gün yolcu tafl›maktad›r.<br />
Hille’de bulunan eski eserler büyük bir öneme haizdir. Hille’ye 1,5 saat mesafede meflhur eski<br />
Babil harabeleri mevcuttur. Daha önceleri kaz›ld›¤› gibi, H.1317 tarihinde al›nan izinle Almanya<br />
devleti memurlar› taraf›ndan da yeniden kaz›larak incelenmifltir. Bu kaz›da birtak›m nadide eserler<br />
ve binalar gün ›fl›¤›na ç›kart›ld›. Hükümetimiz taraf›ndan görevlendirilen özel memur, ç›kart›lan<br />
Babil Harabelerinden Ç›kart›lan Meflhur Babil Aslan›<br />
122
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
eserleri ‹stanbul’daki müzeye göndermektedir. Meflhur Babil hükümdar› Nabukadnesar’›n saray› ve<br />
baz› garip (Tuhaf) yerler bu harabelerde ortaya ç›km›flt›r. Babil ad› eski bir isim olmakla beraber,<br />
eski zamanlarda bu flehir Katinger ad›yla an›l›rm›fl. Babil, Sami dillerinde Bab-› Mabud yani ibadet<br />
edilenin kap›s› anlam›ndad›r ve Katinger de ayn› anlama gelmektedir. Bu harabede pek çok tablet<br />
vard›r, bu tabletler ile pek çok bina yap›lmaktad›r. Tabletlerin her taraf› ziftlendi¤inden çürümemifl<br />
ve üzerlerine çivi yaz›s›yla Nabukadnesar’›n ad› kaz›nm›flt›r. Nabukadnesar, M.Ö. 604 y›l›nda<br />
yaflam›fl bir krald›r.<br />
Hille civar›nda, Tahmasiye köyü yak›nlar›nda Nemrut Tepesi ve Hille’ye befl saat mesafede<br />
Dilim’de Haflimiye Tepeleri harabeleri de vard›r.<br />
Nehriflah kanal› fiah Abbas taraf›ndan; Nil kanal› Haccac b. Yusuf El-Sakafi taraf›ndan ve<br />
Mehavil kanal› da halife Harun Reflit taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r. fiumlu nehrine ise Osmanl› devleti<br />
taraf›ndan aç›ld›¤› zaman bu isim verilmifltir.<br />
Hille kazas›nda en meflhur yerleflim yerleri, kaza merkezi olan Hille kasabas› ile Mehavil<br />
nahiyesinin merkezi Sabba¤iye köyü, Barmane nahiyesinin merkezi Barmane köyü, Nehriflah<br />
nahiyesinin merkezi Deble köyü, Memduhiye nahiyesinin merkezi Büyük Heykan köyü ve Havas<br />
nahiyesinin merkezi Anane köyüdür.<br />
Hille<br />
Hille kasabas› F›rat’›n sa¤ ve sol sahilinde, Ba¤dat’›n 95 km güneyinde bir kaza merkezidir.<br />
“Hilletü’l-Feyha” veya “Hillet Beni Mezit” ad›yla bilinen Hille flehri, H. 495 senesinde Selçuklu<br />
emirlerinden Seyfüddevle lakapl› Sadaka b. Mansur b. Mezit El-Esedi taraf›ndan yapt›r›lm›flt›r.<br />
fiehir o zaman dokuz mahalleden ibaret olup, bunlar›n iki tanesi Cezire bölgesinde, kalan mahalleler<br />
de fiamiye bölgesindeymifl.<br />
Hille H.1309 senesinden önce, uzun bir müddet Divaniye livas›n›n merkezi idi. Kasaban›n<br />
büyük bir k›sm›, çarfl›lar› ve hükümet binalar› F›rat’›n sa¤ sahilinde bulunmaktad›r. Havas› ve konumu<br />
oldukça iyi ve manzaras› da güzeldir. Ba¤dat ve Kerbela’dan sonra vilayetin en büyük ve<br />
mahsulü en fazla olan flehirdir. Etraf› ba¤ ve bahçelerle süslenmifl, flehrin iki yakas› birbirine dubal›<br />
bir köprüyle ba¤l›d›r.<br />
Kasabadaki resmi daire binalar› hükümet kona¤›, telgrafhane, eczane, gazhane ( 1 5 4 ) , selehhane<br />
(155) , 2 adet zahire ambar›, askeri k›flla, askeri hastahane, süvari ve topçu birliklerinin 2 adet hayvan<br />
tavlas›, süvari dairesi bahçesi, askeri karakolhane, 1 mülkiye rüfltiye mektebi, 2 ibtidai mektebi,<br />
30 s›byan mektebi, eski ve büyük bir cami ile 28 mescit vard›r.<br />
Askeri k›flla ile hükümet kona¤› büyük ve düzenli binalar olup, ön taraf› flehre kadar uzanan<br />
genifl bir meydand›r. Hille kasabas›nda bir süvari alay› ve bir Nizamiye taburu ile bir top bataryas›<br />
mevcuttur.<br />
154 Sokaklar› ayd›nlatmak için lambalara konulan a¤›r kokulu bir s›v› ve bu maddeyi satan yere gazhane denir.<br />
155 Kasaplar için kesilen koyun vb. hayvanlar›n bo¤azlan›p yüzülmelerine mahsus bir yer; kasaphane.<br />
123
ORSAM<br />
H.1318 y›l›nda infla edilen telgrafhane ve eczane, hükümet kona¤›n›n hizas›ndad›r. Yukar›da<br />
bahsi geçen iki ibtidai mektebi de H.1318 y›l›nda mükemmel bir flekilde infla edilmifltir. Süvari<br />
dairesi bahçesi F›rat k›y›s›nda güzel bir mevkidir.<br />
Hille kasabas›nda 2.626 hane, 14.572 kay›tl› nüfus, 30 kahvehane, 18 han, 8 hamam, 17 seyfi<br />
diye tabir edilen büyük ambar, 120 toptan g›da pazar› ve büyük çarfl›s›nda 3.126 dükkân bulunur.<br />
Kay›t alt›na al›nmayan nüfus tahmini olarak hesap edilirse, kasaban›n nüfusu 30. 000 civar›nda<br />
olur (156) . Hille’de genel olarak konuflulan dil Arapça’d›r.<br />
H. 1318 y›l›nda, Hille kasabas› ile F›rat’›n Hindiye baraj› mevkiine aç›lan kaynak aras›nda ve<br />
orta mevkiindeki Bette adl› yerde, ahflaptan dubal› bir köprü infla edilmifltir.<br />
fiamiye Kazas›:<br />
fiamiye kazas› kuzeyinde Hindiye, do¤usunda Divaniye, güneyinde Semave, güneybat›s›nda<br />
fiamiye çölü ve bat›s›nda Necef kazas›yle s›n›rl›d›r.<br />
F›rat nehrinin Hindiye kolu ile ondan ayr›lan cetveller ve horlar (batakl›k), bu kazan›n topraklar›n›<br />
sulamaktad›r.<br />
fiamiye kazas›nda iki hor (batakl›k) vard›r. Hindiye kanal›ndan su alan ve Ümmü’fl-fievarif<br />
mukataas›nda bulunan Hor ‹bni Necim’in uzunlu¤u 3 saat ve eni de 2 saattir. Kazan›n bu k›s›m<br />
arazilerine hor denilir. Sadece Gammas ile fiunafiye nahiyeleri aras›nda bulunan fiunafiye horuna<br />
“Bahir” denilmektedir.<br />
Kazan›n arazisi düz ve deniz seviyesinden alçaktad›r. Bu yüzden sular›n azald›¤› mevsimlerde<br />
dahi, hemen hemen nehirle ayn› seviyede oldu¤u için tarlalara su ulaflt›rmak kolayd›r. Hindiye bölgesi<br />
daha önceleri Ba¤dat vilayeti içinde en fazla pirinç yetifltiren kaza iken, Hindiye kazas›<br />
bölümünde anlat›lan nedenlerden dolay›, bu bolluk ve bereket fiamiye kazas›na nasip olmufltur.<br />
Halen fiamiye kazas›nda yetifltirilen pirinç mahsulü, Semave, Hindiye ve Divaniye kazalar›n›n<br />
yetifltirdi¤i toplam mahsule denk bir miktard›r. Pirinç mahsulünün d›fl›nda bu¤day, arpa, fasulye,<br />
susam ve akdar› gibi mahsuller de yetiflmektedir.<br />
Kazada 50 mukataa bulunmaktad›r. Bunlar›n 30 adedi sadece pirinç ve yaz hububatlar›n›,<br />
kalan 20 mukataada da k›fl hububatlar›n› yetifltirmektedir. Pirinç ticareti Ba¤dat, Kerbela, Divaniye<br />
ve Basra vilayetiyle yap›lmaktad›r. Ulafl›m araçlar› nehir kay›klar›d›r.<br />
Kazan›n havas› pirinç tarlalar›ndan dolay› rutubetlidir. Bafll›ca köyleri; Kaza merkezi olan<br />
Hamidiye köyü, fiunafe nahiyesinin merkezi olan fiunafe köyü ve Ce’are mukataas›n›n idare<br />
merkezi olan Abusah›r köyü ile Ce’are köyüdür. Di¤er nahiye merkezleri, afliret sarifeleri içindedir.<br />
Bölgede sarifelerden oluflan 37 köy bulunmaktad›r.<br />
Kaza ahalisi Arap afliretlerinden olup, Caferi mezhebindendir.<br />
156 1329 tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesine göre.<br />
124
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
fiamiye afliretleri Hez’al (Efl-fielal), Efl-fiibl, Ez-Ziyad, El-Fetle, Beni Selame ve Hali afliretleri<br />
ve f›rkalar›d›r. Afliretlerin bir k›sm› tar›mla ve bir k›sm› da at, k›srak, manda, inek, merkep,<br />
koyun ve keçi gibi evcil hayvanlar› beslemekle meflgul olurlar.<br />
Kaza topraklar› befl bölgeye (Hor, Çöl, Bahir, Horullah ve Ce’are bölgeleri) ayr›lm›flt›r. Her<br />
bölgede on mukataa bulunur. Her mukataan›n ziraat› farkl› afliretler taraf›ndan yap›lmakta ve farkl›<br />
cetvellerle sulanmaktad›r. Bu befl bölgede üç köprü bulunmaktad›r.<br />
Hamidiye<br />
Hamidiye Hindiye kanal›n›n sol sahilinde, Divaniye ve Necef’ten 5 saat uzakl›kta olup,<br />
H.1315 y›l›nda kurulmufl bir kasabad›r (157) . Daha önceleri kaza merkezi, bu bölgeden yar›m saat<br />
mesafede olan ve batakl›k bölgesi kenar›ndaki “Ümmü’l-Be’rur” köyü imifl. Ancak batakl›ktan<br />
dolay› havas› çok kötü oldu¤undan ve yaflamak için elveriflli olmad›¤›ndan, terk edilmifl ve<br />
Hamidiye köyü kurulmufltur. Kasabay› karfl› yakaya ba¤lamak için H. 1318 y›l›nda dubal› bir köprü<br />
infla edilmifltir.<br />
Kasabadaki hükümet kona¤›, iki katl› ve yeterince genifl bir bina olup, kanal k›y›s›nda bulunmaktad›r.<br />
Kasabada 1.500’den fazla nüfus, tu¤layla yap›lm›fl 50 ev, has›r ve kam›fltan yap›lan 200<br />
sarife, 50 dükkân ve 5 kahvehane vard›r (158) . Kasaban›n havas› rutubetli ve konumu iyidir. Kasaba<br />
göz alabildi¤ince uzanan düz bir araziye sahiptir. Bu yüzden tüm pirinç ve ekin tarlalar›n› görmek<br />
mümkündür.<br />
Kasabada henüz telgraf hatt› kurulmad›¤›ndan, iletiflim Divaniye ve Necef telgrafhaneleri<br />
vas›tas›yla yap›lmaktad›r.<br />
fiünafe kasabas›, Hamidiye kasabas›n›n 8 saat güneyinde, nehrin sa¤›nda ve solunda ikiye<br />
ayr›lm›fl bir nahiye merkezidir. Her iki yakay› birbirine ba¤lamak için H.1318 y›l›nda dubal› bir<br />
köprü infla edilmifltir. Kasaban›n büyük bir k›sm› ve çarfl›s› da sa¤ taraftad›r. Kasabada bir hükümet<br />
kona¤›, tu¤la ve kerpiçten yap›l› 150 hane ve kam›fltan 250 kulübe, 60 dükkân ve kahvehane<br />
bulunur. fiamiye kazas›n›n Basra’yla olan pirinç ticareti nedeniyle, bu kasabada bulunan iskeleye her<br />
zaman çok say›da ticari gemi gelir ve gider. Halk› ticaret ve gemicilikle u¤rafl›rlar.<br />
Ce’are köyü, Abusah›r köyünün 20 dakika kadar güneyindedir. Köyde 300 hane, çarfl›s›nda<br />
100 dükkân, 3 mescit ve bir kahvehane bulunur. Ayr›ca köyün etraf›nda bahçeler vard›r.<br />
Semave Kazas›:<br />
Semave kazas› kuzeyinde Divaniye merkez kazas›, do¤u ve güneydo¤usunda Muntefik<br />
sanca¤›, güneybat›s›nda fiamiye çölü ve kuzeybat›s›nda fiamiye kazas›yla s›n›rl›d›r.<br />
157 1319 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesine göre.<br />
158 1329 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesine göre.<br />
125
ORSAM<br />
Kazan›n en bereketli mahsulü pirinç ise de, Hille kanal›n›n kumla dolmas›ndan sonra, suyun<br />
yata¤› Semave’dan geçmez olmufltur. Bu yüzden yaln›z bu¤day, arpa, fasulye, kum dar›, akdar› ve<br />
susam gibi mahsuller yetiflmektedir. Kaza, Basra vilayetiyle önemli miktarda hububat ticareti yapar.<br />
Hille kanal›n›n t›kanmas› nedeniyle kazada verimlilik çok düflmüfltür. Bu yüzden kanal›n temizlenmesi<br />
ve yeniden aç›lmas› için özel olarak Avrupa’dan mühendis getirilmifltir. Bunlar ‹stanbul’-<br />
da iki ayr› mühendisle birlikte, gerekli keflif iflleri ve teknik konular üzerinde çal›flmaktad›r. En k›sa<br />
zamanda suyun tekrar akmas› için gerekli çal›flmalara bafllanacakt›r (159) .<br />
Kaza afliretleri taraf›ndan ve özellikle Beni Hekim afliretince pek fazla büyük ve küçükbafl<br />
hayvan beslenir. Kazan›n inek cinsleri meflhur ve makbuldür.<br />
Kaza dâhilinde çok fazla afliret vard›r. Bunlar›n ço¤unlu¤u kam›fltan yap›l› sarifelerde ikamet<br />
eder. Bir k›sm› yani Hez’al, Beni Hekim ve Ez-Ziyad gibi afliretler de çad›rlarda ikamet etmeyi tercih<br />
etmektedirler. Bu afliretlerin herbiri onlarca f›rkaya bölünür ve ço¤u da çiftçilik yaparlar. Bu<br />
afliretlerin tamam› Arapça konuflurlar.<br />
Semave kazas› 80 mukataaya bölünmüfl ve bu mukataalar F›rat nehrinden ayr›lm›fl cetvellerle<br />
sulanmaktad›r.<br />
Semave<br />
Semave kazas› Ba¤dat’›n 235 km güneydo¤usunda ve F›rat nehri üzerinde bir kaza<br />
merkezidir. Büyüklük bak›m›ndan Hille’den sonra Livan›n en önemli kasabas›d›r. Nehir kenar›ndaki<br />
binalar, etraf›ndaki hurma ve meyve a¤açlar› manzaras›n› güzellefltirmifltir. Kasaba iki yakal› olup,<br />
birbirine dubal› bir köprüyle ba¤l›d›r. Hükümet kona¤›, çarfl›lar› ve pek çok binas› sa¤ sahilde, askeri<br />
nizamiye k›fllas› ile telgrafhane sol sahilde bulunur.<br />
Kasabada kargir bina say›s› tahminen 2.000 civar›ndad›r. 7.000’den fazla nüfusu, 1 cami ve 4<br />
mescit, 8 han, çarfl›s›nda birçok dükkân ile zahire ambar›, toptan g›da pazarlar›, kahvehaneleri ve<br />
hamamlar› bulunur. Sebze ve meyvesi boldur.<br />
Semave kasabas›ndan üç saat mesafede ve bir da¤ üzerinde “Buhayre” ad›nda büyük bir su<br />
vard›r. Bu suyun befl saat uza¤›nda büyük bir tuz madeni bulunur. Kasabada duyun-› umumiye ve<br />
liman idarehaneleri de vard›r.<br />
Kasaba halk›n›n bir k›sm› ticaretle, bir k›sm› da esnafl›k ve gemicilikle yaflamlar›n›<br />
sürdürmektedirler. Ayflan köyünde câcim, kilim ve güzel hal›lar dokunmaktad›r.<br />
H›z›r köyü, H›z›rderraci nahiyesinin merkezidir. F›rat nehrinin Cezire sahilinde olup, köyde<br />
200 hane ve 50 dükkân bulunmaktad›r. H›z›r köyünün üç saat do¤usunda 60 kadar hane ve 5 dükkân›<br />
olan Derraci köyü bulunmaktad›r. Ayr›ca burada bir telgrafhane merkezi de bulunmaktad›r.<br />
Semave kazas› dâhilinde eski eserlerden, kasaban›n dört saat do¤usunda bulunan ve ad›na<br />
“Verke” denilen Uruh harabeleri bulunur. Bu harabelerin güneyinde ve dört mil mesafede eski<br />
Larsam flehrinin harabeleri de bulunmaktad›r.<br />
159 1329 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesine göre.<br />
126
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
III.<br />
H‹ND‹YE BARAJI
ORSAM
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
H‹ND‹YE BARAJI HAKKINDA B‹LG‹LER (160)<br />
Necef kasabas› yak›n›nda bulunan Hindiye kanal›n›n ad›, Hindistan’›n emirlerinden biri olan<br />
Asafüddevle’ye (Lekehnu mukataas›n›n hâkimi) (161) dayan›larak verilmifltir. Bundan yaklafl›k yüz y›l<br />
önce aç›lm›fl olan Hindiye kanal›, Müseyyip kasabas›n›n bir saat afla¤›s›nda F›rat nehrinden<br />
bafllayarak, bu nehre paralel olarak 200 km. mesafeyi kat ettikten sonra Semava kasabas› yak›n›nda<br />
tekrar F›rat’›n sular›na kavuflur.<br />
Kanal ilke olarak, suyun h›z›n› azaltmak için hilal fleklinde yap›lm›flt›r. Bir do¤ru üzerinde<br />
yap›lan kanallar›n sular› h›zla gelir ve kanal›n etraf›ndaki topraklar› afl›nd›rarak zamanla genifllemesine<br />
neden olur. Bu gibi kanallar›n aç›lmas›nda kullan›lan yöntem, düz bir hat yerine genifl bir kavis<br />
(hilal) fleklinde kaz›lmas›d›r. Bu da suyun h›z›n› azaltmaya yarar. Buna ra¤men Hindiye kanal›,<br />
zamanla genifllemifl ancak hiçbir sorun yaratmam›flt›r.<br />
Gözlüklü Reflit Paflan›n Ba¤dat valili¤i zaman›nda (162)<br />
Hindiye kanal›n›n genifllemesini<br />
engellemek için baz› teflebbüslere bafllanm›flt›r. Mithat Paflan›n valili¤i s›ras›nda (163) Hille yolundaki<br />
mecras› kumla dolan kanal›n temizlenmesine gidilmifl, ancak ilk selle birlikte tekrar kumla<br />
doldu¤undan, temizleme çal›flmalar›ndan hiçbir fayda sa¤lanamam›flt›r.<br />
Eski Ba¤dat valilerinden Tak›yüddin Pafla zaman›nda bu soruna çare olarak yeni bir kanal<br />
kaz›lmas› gündeme gelmifl ve keflif bedeli de 60.000 lira olarak hesaplanm›fl, ancak yap›lmas›na<br />
onay verilmemifltir.<br />
H. 1299 y›l› sonlar›nda 6. Ordu Komutan› Müflir Hidayet Pafla bu meselenin halli için yeni bir<br />
proje haz›rlam›fl ve bu projede mevcut nehrin paralelinde yeni bir kanal aç›lmas›n› gündeme getir-<br />
160 Hindiye Baraj› hakk›nda 1309 tarihli Ba¤dat vilayet salnamelerinde bilgi verilmektedir. Di¤er salnamelerde baraj hakk›nda herhangi<br />
bir bilgi bulunmamaktad›r.<br />
161 Hindistan naiplerinden olup, naip fiücaü’l-Devle’nin o¤ludur (Naip; vekil, kaymakam veya kad› vekili anlam›nda kullan›l›r,<br />
Hindistan’da hükümdar›n vekili makam›nda olan eyalet valisi ve hâkimine verilen ad). Asafuddevle, cömertli¤i ve hay›rseverli¤iyle<br />
tan›nan, ayr›ca âlimlere büyük sayg› gösteren bir emirdir. H.1188 tarihinde Feyzabat imaretinin bafl›na geçmifl ve Lekehnu flehrini<br />
imaret karargâh› olarak kullanm›flt›r. 23 y›l imaretin bafl›nda hüküm sürdükten sonra H.1212 tarihinde vefat etti. Lekehnu flehrinde<br />
‹mambare adl› yerde defnedilmifltir. Asafu’l-Devle ayn› zamanda bir flair, Urduca ve Farsça fliirleri vard›r. fi.Sami, Kamusu’l Alam,<br />
1.Cilt s.212, Mihran Matbaas›, ‹stanbul, 1306.<br />
162 Reflit Pafla H.1268–1273 y›llar› aras›nda Ba¤dat valili¤i yapm›flt›r.<br />
163 Mithat pafla H.1285–1288 y›llar› aras›nda Ba¤dat valili¤i yapm›flt›r.<br />
129
ORSAM<br />
mifltir. Bu kanalda akacak su miktar›n› s›n›rlamak için kanal›n kayna¤›nda odundan bir bent infla<br />
etmek fikri benimsenmifltir. Bu proje vilayet idare meclisi taraf›nda da onaylanm›flt›r. Ancak o<br />
s›ralarda Ba¤dat valisi de¤iflmifl ve H.1303 senesi bafl›nda As›m Pafla Ba¤dat valili¤ine atanm›flt›r.<br />
As›m Pafla, projenin bu flekilde çözüme kavuflmayaca¤›n› düflünerek, iflin ehli olan uzman kifliler<br />
taraf›ndan incelenmesi için ‹stanbul’dan mühendis talep etmifltir. ‹stanbul’dan mühendis gelinceye<br />
kadar konuyu incelemek üzere, Ba¤dat Belediyesi mühendisi Mojel Efendi ile ordu kurmay subaylar›ndan<br />
oluflan bir komisyon oluflturulmufltur.<br />
Komisyon, Hidayet Paflan›n fikrini uygun bulmufl; ancak Belediye Mühendisi Mojel Efendi<br />
bu karara muhalefet ederek afla¤›da tercümesi verilen (1) numaral› raporunu sunmufltur.<br />
H.1303 y›l›n›n A¤ustos ay›nda vilayetin iste¤i üzerine ve padiflah›n emri do¤rultusunda Naf›a<br />
(Bay›nd›rl›k) Nezareti Fen ‹flleri Müflaviri Mösyö Galan ‹stanbul’dan Ba¤dat’a gelmifl ve bu projenin<br />
keflif defterlerinin ve gerekli olan haritalar›n haz›rlanmas› için çal›flmalara bafllam›flt›r.<br />
Mösyö Galan taraf›ndan verilen ve afla¤›da (2) numaral› rapor olarak sunulan projeye göre,<br />
Ömer Pafla cetvelinin biraz afla¤›s›nda kalastan bir baraj ile Hindiye kanal›n›n bendi tamamlanacakt›r.<br />
Ayr›ca, Ömer Pafla cetvelinin eni 100 ve derinli¤i 6 metre geniflletilerek, F›rat nehri<br />
sular›n›n üçte birinin Hindiye kanal›na kapakl› köprünün yard›m›yle ak›t›lmas› teklif edilmifltir.<br />
Kargir inflaat› için Avrupa’dan kireç ve di¤er gerekli malzemelerin hatta, tecrübeli ve bu iflin<br />
tekni¤ini bilen birkaç ustabafl› ile kondüktörün getirilmesi icap etmifl ve toplam maliyeti 44.000 lira<br />
olarak tahmin edilmifltir.<br />
Mösyö Galan’›n teklifi uygulamaya konulmufl ve derhal bir komisyon teflkil edilerek Ömer<br />
Pafla cetvelinin geniflletilmesine bafllanm›flt›r. Gerekli malzemelerin tedariki ve projenin kontrolü<br />
için ‹stanbul’la yap›lan görüflmeler sonucunda, Fransa’dan uzman kiflilerin getirilmesine karar verilmifltir.<br />
Dicle ve F›rat nehirlerinden gemilerin geçebilir hale gelmesi için gerekli çal›flmalar›n ve<br />
Hindiye Baraj› Projesinde kontrolörlük görevini yapmak üzere, 1305 y›l›n›n Eylül ay›nda<br />
Baflmühendis Mösyö Pol Chönderfer ve yard›mc›s› Mösyö Theador Dowan Ba¤dat’a gelmifllerdir.<br />
Baflmühendis Mösyö Pol Chönderfer Ba¤dat’a gelir gelmez, Hindiye Baraj› Projesini gözden<br />
geçirmifl ve (3) numaral› raporunu sunmufltur. Raporda Mösyö Gala’n›n gösterdi¤i flekilde bir baraj<br />
yap›l›rsa, ayr›ca bir de kap›l› bir cetvelin yap›lmas› gerekti¤i belirtilmifltir. Bu yüzden proje de¤ifltirilmifl<br />
ve yap›lacak baraj üstünden su taflacak flekilde tasarlanm›fl ve bu da Hindiye kanal› yönü için<br />
fazlas›yla yeterli olacak bir uygulama idi. Ancak bu durumda yaln›z Hille’ye su vermek için yeni bir<br />
kanal›n kaz›lmas› gerekli hale gelecekti.<br />
Projenin uygulamas›na hemen bafllanabilmesi için, yeni kanal›n kaz›lmas› ve baraj›n yap›m›<br />
için Babil harabelerinden 16.000 m 3 sa¤lam ve k›r›k tu¤la getirilmesi, Hit ile Hadise’den de 9.000<br />
m 3 tafl ç›kart›larak proje mahalline tafl›nmas› gerekliydi. Bu flekilde hem tasarruf edilmifl olaca¤›,<br />
hem de inflaat›n tamamlanmas› için Avrupa’dan kereste ve di¤er malzemelerin getirilmesine gerek<br />
kalmayaca¤› anlafl›lm›flt›r.<br />
130
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Söz konusu rapor Naf›a Nezaretine sunulmufl ve oradan cevap gelinceye kadar Mösyö Pol<br />
Chönderfer, Hit ve Hadise’deki tafl ocaklar›n› incelemek, hem de F›rat ve Dicle nehirlerinin gemi<br />
geçifl noktalar›n›n keflfi için Ba¤dat’tan ayr›lm›flt›r.<br />
Bu s›rada yeni vali S›rr› Pafla Ba¤dat’a gelmifltir. H. 3 fiubat 1305 tarihli telgrafla Naf›a<br />
Nezaretinden projenin onay› bildirilmifl ve derhal ifle bafllanm›flt›r. Babil harabelerinden tu¤lalar›n<br />
ve Hit ile Hadise’den tafllar›n ç›kart›lmas› için ihaleler aç›larak ifl müteahhitlere verilmifltir. ‹flin<br />
h›zland›r›lmas› için gerekli memurlar›n da atamas› yap›lm›fl, baz› alet ve edevat›n Ba¤dat’a imal<br />
edilmesine ve bir tak›m ihtiyaçlar›n da Avrupa’dan getirilmesine bafllanm›flt›r.<br />
Mösyö Pol Chönderfer’in Hindiye Projesi, Naf›a Nezaretinde onaylanmadan önce, Hindiye<br />
baraj›nda yap›lacak ifllerin keflfi için bir komisyon kurulmufl ve bu komisyon gerekli keflif ve<br />
incelemeleri yapt›ktan sonra raporunu vilayete sunmufltur. Bu komisyon afla¤›daki üyelerden<br />
oluflmakta idi;<br />
1. Celalettin Pafla .................................... Kerbela Mutasarr›f›<br />
2. Yahya Bey .......................................... Eski Hille Mutasarr›f›<br />
3. Abdulkadir Pafla ................................. Vilayet Meclisi Üyesi<br />
4. Albay Rasim Bey.................................. Eski Komisyon Baflkan›<br />
5. Kd. Yüzbafl› Abdülfettah Bey ............ Erkan-› Harbiye Subay›<br />
6. Mojel Efendi ....................................... Ba¤dat Belediye Mühendisi<br />
7. Kolaman Efendi .................................. Kerbela Belediye Mühendisi<br />
Komisyon yapt›¤› keflif sonucunda vilayete verdi¤i raporda, Hille’ye su ak›tmak için aç›lacak<br />
kanal›n hafriyat›n›n 354.753 m 3 , odun ihtiyac›n›n 1.734.278 okka (164)<br />
ve Babil harabelerinden<br />
ç›kart›lacak sa¤lam tu¤lan›n 55.000 adet ve k›r›k parçalar›n›n miktar›n›n da 1.000 m 3<br />
olmas›<br />
öngörülmüfltür. Hit’ten getirilecek tafllar›n da 75 m 3 olmas› planlanm›flt›r.<br />
Projenin h›zland›r›lmas› ve yerinde kontrolü amac›yla, Ba¤dat Valisi S›rr› Pafla, vilayet<br />
memurlar›yla birlikte H.1306 y›l›n›n Temmuz ay›nda bölgeyi ziyaret etmifltir.<br />
Kanal›n kaz›lmas›na H. 1 Temmuz 1306 tarihinde bafllanm›fl ve her gün 4.000 – 5.000 ve baz›<br />
günlerde 5.500 iflçinin çal›flt›¤› kanal hafriyat› Ekim ay›n›n bafl›nda tamamlanm›flt›r. Ba¤dat valisi<br />
S›rr› Pafla ile birlikte askeri kurmaylar ve Ba¤dat’ta bulunan yabanc› konsoloslar ile üç vilayetin<br />
âlimleri ve eflraf› davet edilmifl ayr›ca, binlerce kiflinin kat›l›m›yla H. 8 Ekim 1306 tarihinde kurbanlar<br />
kesilerek kanal›n aç›l›fl› yap›lm›fl ve sular Hille taraflar›na akmaya bafllam›flt›r.<br />
Baflmühendis Mösyö Pol Chönderfer kanal›n aç›l›fl› s›ras›nda bir konuflma yapm›flt›r.<br />
Konuflmas›nda, Fransa Hükümeti taraf›ndan bu ifle yard›mc›s›yla birlikte görevlendirdi¤i ve bir<br />
seneden beri bu muazzam proje üzerinde çal›flt›¤›n› beyan ettikten sonra sözlerini flu flekilde tamamlam›flt›r:<br />
“…Bu ifli baflarmam›n arkas›nda Ba¤dat Valisi S›rr› Paflan›n azim ve iradesi yatmaktad›r. O<br />
olmasayd› yapt›¤›m plan ve projeler adi bir k⤛t parças› olarak kalacakt›. Ayr›ca, günlük<br />
164 Okka: 400 dirhemlik (1.283 gram) a¤›rl›k ölçüsü.<br />
131
ORSAM<br />
5.000–6.000 iflçinin çal›flt›¤› bir yerde, bu insanlar›n yeme¤ini her gün zaman›nda haz›rlatan ve<br />
ihtiyaç duyulan malzemelerin teminini sa¤layan da S›rr› Paflad›r. Bu arada eski Ba¤dat valisi<br />
Mustafa As›m Pafla ile 6. Ordu Komutan› Tevfik Pafla Hazretlerine katk›lar›ndan ve yard›mlar›ndan<br />
dolay› teflekkür ederim.”<br />
12 Ekim’de, yani aç›l›fl tarihinden üç gün sonra sular Hille’ye ulaflt› ve Vali S›rr› Paflayla birlikte<br />
misafirleri bir gemiyle yeni kanal üzerinden Hille’ye geldiler. Sular 24 Ekim’de Divaniye’ye<br />
ve 1 Kas›m’da Samava’ya ulaflm›flt›r.<br />
Projenin hafriyat k›sm› bu suretle tamamlanm›flt›r. ‹nflaat k›sm›na gelince, raporlar›n okunmas›yla<br />
anlafl›laca¤› üzere, tu¤la ve tafllar›n büyük bir k›sm›n›n ocaklardan ç›kart›ld›ktan sonra, ifli<br />
en k›sa zamanda tamamlamak için ve gelecek seneye sarkmamas› amac›yla günde 1.000 kifliden<br />
fazla iflçi çal›flt›r›lm›fl ve bu tafllar nehir yoluyla 200 gemi kullan›larak bölgeye nakledilmifltir.<br />
Temmuz ay›nda sular›n azalmas›ndan dolay› bir ara 5.000 m 3 tu¤la develerle bölgeye tafl›nm›flt›r.<br />
Tafllar ve asbiyeler (165) vaktinde tedarik edilerek 60–70 saatlik mesafeden proje bölgesine getirilmifl,<br />
flahmeran (166) ile ç›kr›klar (167) ve di¤er aletlerin tamam› Ba¤dat Belediye Mühendisi Mösyö<br />
Mojel kontrolünde Ba¤dat’ta yapt›r›larak, baraj ve sahil tahkimat› hiçbir zaman sekteye<br />
u¤rat›lmam›flt›r.<br />
16 A¤ustos günü Hindiye kanal› içine ilk tu¤la konulmufl ve as›l baraj inflaat› o gün<br />
bafllam›flt›r. Baraj inflaat› 3 Ocak tarihinde tamamlanm›fl ve çal›flmalara son verilmifltir.<br />
‹nsano¤lunun yarat›l›fl›ndan beri, koca F›rat nehrinin havzas› bir servet ve mutluluk bölgesi<br />
iken, sonralar› çöl haline gelmiflti. Daha önceleri cennet diye adland›r›lan Hille bölgesi, susuzluktan<br />
kuruyup yüz binlerce halk› fluraya buraya da¤›lmaya bafllam›flt›r. Allah›n yard›m›, padiflah›n deste¤i<br />
ve Ba¤dat Valisi S›rr› Paflan›n gayretiyle 100 metre eninde ve 1.200 metre uzunlu¤unda derin ve<br />
genifl bir kanal kaz›lm›flt›r. 60–70 saatlik yerden getirilen tafllar ve 4–5 saatlik yerde bulunan Babil<br />
harabelerinin 10–15 metre derinli¤inden ç›kart›lan tu¤lalar ile Avrupa, Hindistan ve Ba¤dat’tan<br />
getirilen her çeflit alet ve edevatla mühendislik sanat›na uygun bir baraj infla edilmifltir. Böylece<br />
bölge eski mamur halini alacak ve binlerce çiftçi ve bölge halk› yerlerine dönecekti. Kufllar ve hayvanlara<br />
var›ncaya kadar milyonlarca canl› padiflah›m›za dua edecektir.<br />
165 Asbiye: Hit nahiyesinde, zift ve a¤açtan imal edilen bir çeflit kay›k.<br />
166 fiahmeran: Do¤rusu “fiahmerdan” olmas› laz›m gelir. Topra¤a kaz›k çakmakta kullan›lan, büyük ve a¤›r çekiç veya tokmak.<br />
167 Kuyudan su ç›karmak için bilek gücü sayesinde döndürülen dolap veya ip sarmaya yarayan bir çeflit küçük çark.<br />
132
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
(1) Numaral› Rapor<br />
Ba¤dat Belediye Mühendisi Mojel Efendinin Raporu<br />
Vilayetin emri do¤rultusunda Hindiye kanal›n›n keflfi için, Erkân-› Harbiye Mirliva (Tu¤general)<br />
R›fat Pafla baflkanl›¤›ndaki komisyon ile birlikte bölgeye gidildi.<br />
Keflif sonucunda sunulan taslakta, yeni kanal›n kaz›lmas›yla baraj›n yap›m›na iliflkin ilke<br />
olarak, kargir kap› inflaat› ve yap›l›fl flekli benimsenmifl ise de, bendeniz taraf›ndan görülen yanl›fllar<br />
afla¤›da s›ralanm›flt›r.<br />
1. Buralarda odundan yap›lacak baraj›n ömründen hiçbir zaman emin olunamaz ve neticesi de<br />
flüphelidir.<br />
2. Kaz›lmas› düflünülen yeni kanal›n zemininin gevflek ve birikmifl çamurdan oluflmakta<br />
oldu¤u kenarlar›n y›k›lmas›ndan anlafl›lmaktad›r.<br />
3. Bu gibi gevflek zeminlerin üzerinden büyük miktarda suyun geçmesi ve kargir bir binan›n<br />
bulunmas› kanaatimce uygun de¤ildir.<br />
Bölgenin dikkatli incelenmesinden sonra, bu gibi projelere uygun olmad›¤› anlafl›lmaktad›r.<br />
Uygun yer ise, “Dair” cetvelinin yaklafl›k yedi kilometre afla¤›s›nda bulunan ve zaman›nda kaz›lan<br />
Ömer Pafla cetvelinin yak›n›nda mevcuttur. Bu bölgede Hindiye kanal› ile F›rat nehrinin aras›ndaki<br />
mesafe yaklafl›k bir kilometredir ve zemini oldukça serttir.<br />
Ömer Pafla cetvelinin biraz afla¤›s›nda Hindiye’de, tafltan bir baraj inflas› ve söz konusu<br />
cetvelin yeterince geniflletilmesi sonucunda Hindiye sular›n›n büyük bir k›sm› Hille yata¤›na<br />
dökülür.<br />
Arz etti¤im yukar›daki tedbirleri iflini bilen her mühendisin onaylayaca¤› kesindir.<br />
H.13 A¤ustos 1303 (25 A¤ustos 1887)<br />
(2) Numaral› Rapor<br />
Naf›a Nezareti Fen ‹flleri Müflaviri Mösyö Gala’n›n Raporu<br />
Girifl :<br />
Hit nahiyesi afla¤›s›ndan itibaren F›rat nehri sahilinden birkaç kilometre içeride olan sahra<br />
yüksektir. Bu yüksekli¤in, sel sular›n›n sahillere da¤›l›p çekildikten sonra, k›y›n›n yak›n›nda fazlaca<br />
çamur ve kum b›rakmas›ndan ileri geldi¤i flüphesizdir.<br />
133
ORSAM<br />
Eski zamanlarda bir nehrin di¤er bir yöne çevrilmesi kolayl›kla yap›lan bir ifltir. Geri al›nmas›<br />
ve eski yata¤›na geri dönmesi de kolayd›r. fiimdi de çal›flma s›ras›nda problemlerle karfl›lafl›lmayaca¤›<br />
düflünülse de meseleyi iyi incelemek, ileride engellerle karfl›laflmamak ve projenin faydas›z<br />
kalmamas›n› sa¤lamak için olas›l›klar› de¤erlendirmek gerekir.<br />
Al›nan tedbirlerin baz›lar› Hindiye kanal›n›n eski ve yeni kayna¤›n›n set ve bendinden,<br />
baz›lar› da söz konusu kanaldan akan suyun azalt›lmas› maksad›yla kargir köprülerin inflas›ndan<br />
ibarettir. Yeni kayna¤›n vaziyetinde görülen eksiklikler dikkate al›n›p da, set ve bent gerekli iken<br />
eski kayna¤›n kapat›lmas›nda ›srar edilmesi gariptir.<br />
Al›nmas› Gereken Tedbirler :<br />
1. F›rat nehri sa¤ sahilinin taflla tahkim edilmesi, Hindiye kanal›n›n daralt›lmas› ve tafltan<br />
gayet metin bir temel at›lmas› problemi giderecek gibi görünmekte ise de, bu ifllerin masraf› 50.000<br />
lira’dan fazla olacakt›r. Ayn› zamanda taflla yap›lan inflaat›n devaml› muhafaza ve kontrol edilmesi<br />
gerekmektedir, ihmali halinde bir felaketle karfl› karfl›ya kal›n›r.<br />
2. Yeni bir kanal›n aç›lmas› için öncekinden daha münasip bir yer seçilmesi uygun olur. Ömer<br />
Pafla cetveli civar›ndaki zemin oldukça sert ve orada Hindiye ve F›rat mecralar› birbirine yak›n<br />
oldu¤undan, söz konusu cetvelin yaklafl›k bir kilometre afla¤›s› Hindiye kanal›n›n set ve bendi için<br />
uygundur. Ömer Pafla cetvelinin eni ve derinli¤i yeterince geniflletilirse, problem kalmaz ve Hindiye<br />
baraj› hakk›nda da hiçbir kuflku bulunmaz. Yeni kanal Ömer Pafla cetvelinin afla¤› taraf›nda<br />
kaz›lacakt›r. Bu inflaatta yap›lacak iflin daha fazla güvenilir olmas› için, Hindiye kanal›ndan akan<br />
suyun miktar› ile dengesini tutturmak ve kontrol etmek için kapakl› bir köprünün yap›lmas› uygundur.<br />
Bu köprünün yap›m›ndan faydalanarak kumla dolmufl olan Kerbela kanal›n›n kayna¤› yerine<br />
di¤er kaynak aç›l›r.<br />
Kerbela kanal›n›n flimdiki kayna¤›, Hindiye kanal› kayna¤›n›n yukar›s›nda bulunup, F›rat<br />
suyunun ak›fl h›z›na tesadüf etti¤inden konumu Hindiye kayna¤› gibi pek fenad›r. Buna ra¤men<br />
Kerbela kanal›n›n e¤imi gayet az oldu¤undan, kayna¤› Hindiye kayna¤› gibi genifllememifltir.<br />
Kanala sularla dolan kum ve çamurun orada birikmesiyle e¤imi azalm›fl, dolay›s›yla h›z› da azalm›fl<br />
ve bilahare tamamen kumla dolmufltur.<br />
Son olarak, yap›lacak ifllerin tamam› topraktan yüksek bir baraj vas›tas›yla birbirine ilhak ve<br />
kenarlar›n›n sudan yüksek olan noktalar›na isnat edilir.<br />
Birinci Keflif:<br />
Yukar›daki önlemleri uygulamaya koymak için ve tanzim edilecek kalemler ve di¤er<br />
malzemelerin Ba¤dat’tan temini yoluna gidilmesi halinde bu proje yaklafl›k olarak 1.000.000 (bir<br />
milyon) Frank veya 44.000 (k›rk dört bin) Lira masraf gerektirecektir.<br />
‹flbu projenin harcama detaylar› afla¤›da verilmifltir.<br />
134
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
SIRA NO YAPILACAK ‹fiLER BEDEL (Frank)<br />
1. Ömer Pafla cetvelinin kaz›lmas› 187.332<br />
2. Ömer Pafla cetveli ile kapakl› köprünün aras›nda aç›lacak 2.388<br />
Hindiye ve Kerbela kayna¤›<br />
3. Hindiye ve Kerbela kayna¤›n›n kapakl› köprüsü 313.870<br />
4. Nehir ile köprü aras›ndaki Hindiye kanal›nda yap›lacak 72.960<br />
ifller için<br />
5. Köprü ile hâlihaz›rda bulunan cetvel aras›nda Kerbela 99.617<br />
kanal›nda icra edilecek ifller<br />
6. Hindiye kanal› üzerinde topraktan bent yap›m› 159.500<br />
7. Buhaniye ve Mehnaviye cetvelleri aras›nda koruma bentleri 75.060<br />
8. Memur ve di¤er çal›flanlar›n maafl› ve genel giderleri 113.573<br />
YEKÛN 1.000.000<br />
Ömer Pafla cetvelinin kayna¤› bafl›ndaki Hindiye kanal› suyunun, söz konusu cetvel yak›n›nda<br />
bulunan ve kumla dolmufl olan F›rat’›n yata¤›na oranla yüksekli¤i 2.20 cm dir. Ya¤murlar›n mevsimi<br />
de yaklaflt›¤›na göre, yaln›z kanal›n aç›lmas› ile Hille mecras› 2.20 cm yüksekli¤inde ve en az 80<br />
cm eninde su ile dolacakt›r. Bununla beraber teklif olunan di¤er ifller gereksiz say›lamaz zira, di¤er<br />
ifller yerine getirilmedi¤i takdirde aç›lacak Hille kanal› mecras› gibi k›sa bir zaman zarf›nda kumla<br />
dolacakt›r. Bu yüzden yeni kanal aç›ld›ktan sonra kayna¤› yak›n›nda geçici bir bent yap›lmas›<br />
gerekir ve Hindiye mecras›n›n daralmas› laz›md›r.<br />
3. Söz konusu geçici bent taflla yap›l›rsa daimi bir flekilde kalaca¤›ndan kapakl› köprünün<br />
inflas›ndan vazgeçilecektir. Ancak bu da, yukar›da verilen nedenlerden dolay› baraj›n muhafazas›nda<br />
en küçük bir ihmal oldu¤u halde bir felaketin ortaya ç›kmas› demektir. Kapakl› köprü inflas›n›n<br />
ç›karlar›m›za daha uygun olaca¤› kanaatindeyim. Bu takdirde F›rat nehri üzerinde bir kapakl›<br />
köprünün yap›lmas›yla, su seviyesinin düfltü¤ü anlarda sular “Tenuh” ve “Müseyyip” cetvellerine de<br />
verilebilir.<br />
Projenin Uygulama fiekli<br />
Yukar›da verilen aç›klay›c› bilgilerden anlafl›laca¤› üzere, F›rat sular› en h›zl› flekilde eski<br />
yata¤›na iade edilmelidir. Bunun için derhal kanal kazma ifllerine bafllanmas› ve Buhaniye ve<br />
Mehnaviye’nin eski cetvellerinin sudan yüksek olan kenarlar›n›n koruma bentleri ile muhafaza<br />
edilmesi ve bu s›rada di¤er ifller için gerekli olan kereste ve araçlar›n ifl bölgesine getirilmesi gerekir.<br />
135
ORSAM<br />
Kargir inflaat› ve odun ile bent iflleri s›ras›nda, ifllerin gecikmemesi için gerekli olan malzeme<br />
ve donan›m›n bölgede var olup olmad›¤›n›n kolayca anlafl›labilmesi için, görünür bir yerde istif<br />
edilmesi gerekir.<br />
Kereste ve gerekli di¤er malzemeler ifl bölgesine gelinceye kadar baraj temeli kaz›lacak ve<br />
direklerin yerine yerlefltirilmesi tamamlanacakt›r. ‹lkbaharda sular›n taflmas›ndan sonra ifle bafllanmal›<br />
ve k›fltan önce bitirilmesi için de çaba harcanmal›d›r. Bu flekilde ifl ak›fl› sa¤lan›r, gerekli<br />
malzemelerin en niteliklisi seçilir ve zaman›nda yerine getirilirse projenin baflar›ya ulaflmas›<br />
kesindir. 29 Teflrin Evvel 1303 (10 Kas›m 1887)<br />
(3) Numaral› Rapor<br />
Baflmühendis Mösyö Pol Chönderfer’in Raporu<br />
Hindiye Baraj›<br />
Hindiye kanal› esasen F›rat suyunun bir k›sm›n› teflkil ederek Necef yönünde akmas› için,<br />
sahillerin y›k›lmas›yla genifllemeyecek surette 12–15 metre eninde aç›lm›fl ve y›llar önce bir<br />
Hindistanl›n›n Necef’te ikameti s›ras›nda infla edilmifltir. Kaz›lmas› s›ras›nda kanal›n bafl› 5 kilometre<br />
yukar›ya yönlendirilmifl ve mecras› F›rat nehrine paralel olarak de¤ifltirilmifltir. Kanal›n zemini<br />
tuzlu çamurdan ve gayet gevflek bir topraktan oluflmaktad›r. Suyun akmas› tesiriyle zamanla<br />
genifllemifl ve bugün sular›n en az oldu¤u mevsimde F›rat’›n tüm suyunu çekmektedir.<br />
Mevcut Tehlike<br />
Ba¤dat’a ulaflt›¤›m zaman Vali Mustafa As›m Paflan›n verdi¤i bilgilere göre, nehir bu haliyle<br />
iki sahilinde bulunan hurma ba¤lar›na ve di¤er mezralara büyük zararlar vermektedir. Y›lda; hazineye<br />
100.000 ve ahaliye 200.000 Liradan fazla zarar vermektedir. Buna çare bulunmad›¤› takdirde<br />
seneye bu zararlar ikiye katlanacak, bilahare Hille sanca¤›n›n tüm tar›m alanlar› mahvolacakt›r.<br />
Maddi zararlara ilave olarak bu sene meydana gelen kurakl›ktan dolay› içme suyu azalm›fl ve kolera<br />
salg›n› zaman›na tesadüf etmesiyle Hille’de halk›n genel sa¤l›k durumu zarar görmüfltür. Kolera<br />
salg›n›n›n en fliddetli oldu¤u zaman halk nehrin kuru yata¤›nda kazd›klar› ve 75 cm derinlikten<br />
ç›kard›klar› suyu içmifllerdir.<br />
Al›nan Tedbirler ve Baflar›s›zl›¤›n Nedenleri<br />
Söz konusu zararlar› ortadan kald›rmak için pek çok tedbir al›nm›fl ve çok fazla para da harcanm›flt›r.<br />
Ancak hiçbirisi bir fayda sa¤lamam›flt›r.<br />
fiöyle ki; bazen Hindiye kanal›n›n tamamen kapat›lmas› ve sular›n›n di¤er kanallara akmas›<br />
sa¤lanm›fl, bazen de kanal›n daralt›lmas› yoluna gidilmifltir. ‹lk giriflimde kullan›lan kereste, suyun<br />
h›z› ve tazyikiyle y›k›larak parçalanm›flt›r. ‹kinci denemede ise, zeminin gevflek olmas›yla beraber<br />
136
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
infla edilen kargir yap›larda kullan›lan kireç kalitesiz oldu¤undan zamanla etkilenmifl ve tahrip<br />
olmufltur.<br />
Mösyö Gala’n›n Projesi<br />
Mösyö Gala’n›n projesi incelendikten sonra baz› noktalar dikkat çekmektedir;<br />
— Kanal›n kaz›lmas› s›ras›nda özellikle güneye do¤ru kaz›lacak kanal›n topraklar› kenarda<br />
toplanacak ve tekrar kald›r›lmas›na mecbur kal›nacakt›r.<br />
— Mösyö Gala’n›n projesi için esas al›nan harita yanl›flt›r. Bölgede yap›lan basit bir inceleme<br />
sonucunda topra¤›n baz› yerlerde tesviyesi gerekir ve suyun azald›¤› zaman suyun h›z›<br />
ölçülmemifltir.<br />
— Mösyö Gala’n›n projesinde baz› de¤ifliklikler yap›lmas› gerekir. Bunlar:<br />
1. 320 m 3 suyun bir saniyede geçti¤i Hindiye kanal› üzerinde odundan bir bent yap›m›<br />
düflünülemez.<br />
2. Hindiye kanal›n›n zemini gayet gevflek oldu¤undan, kapakl› köprünün boyutlar› suyun<br />
azald›¤› mevsimlerde maksada hizmet etmeyecektir.<br />
3. Projenin kargir inflaat› için gereken malzeme (özellikle kireç) ve ustalar›n Avrupa’dan<br />
getirilmesi hem ifli zora sokmakta, hem de maliyeti yükseltmektedir.<br />
Yeni Düzenlemeler<br />
Yukar›da verilen izahattan sonra Mösyö Gala’n›n teklifi olan bent ve kapakl› köprü yerine<br />
yaln›z su alt›ndan bir baraj yap›m› uygun görülmektedir. fiöyle ki;<br />
Söz konusu baraj, Babil harabelerinden ç›kart›lacak k›r›k tu¤lalarla su alt›nda infla olunacak<br />
ve suyun etkisine direnç gösterebilmesi için de, Hit ve Ane’de bulunan tafl ocaklar›ndan getirilecek<br />
yontulmam›fl taflla bir metre kal›nl›¤›nda bir set tabakas›yla tahkim ve takviye edilecektir. Suyun,<br />
çal›flmalar s›ras›nda baraj içine girmesini engellemek için baraj›n kuzeyinde ziftlenmifl çuvallar›n<br />
içine toprak doldurarak 2,5 metre eninde bir set infla edilecektir.<br />
Baraj zirvesinin uzunlu¤u ve yüksekli¤i F›rat nehri suyunun yar›s›n›n yani 1/2 metre yükseklikte<br />
bir dalgayla 160 m 3 suyun geçifline uygun flekilde hesapland›¤›ndan ve kalan yar›s›n› genifllettirip<br />
ve derinlefltirildi¤i zaman Ömer Pafla cetvelinden geçerek Hille yata¤›na akar ve suyun<br />
paylafl›m›n›n sabit olmas› için de belirli bölgelerde tafltan dirsekler yap›lacakt›r. Suyun baraj<br />
etraf›nda yol bulmas›n› engellemek için, baraj›n kuzeyindeki sahillerin 300 metre mesafede iyi bir<br />
flekilde güçlendirilmesi gerekir. Bunun için nehrin dibinden suyun az oldu¤u zamandaki seviyesinden<br />
en az üç metre yükseklikte k›r›k Babil tu¤lalar›ndan bir set yap›lmal› ve üstünden suyun taflmas›<br />
s›ras›ndaki düzey bir metre yüksek olmak üzere yine üç metre yükseklikte bir set yap›lmal›d›r.<br />
Bu güçlendirilmifl inflaat›n kaidesi üç metre ve yüksekli¤i iki metrelik e¤imli bir yüzey<br />
fleklinde yap›lacakt›r. Toplanan odunlar bunun için harcanacakt›r.<br />
137
ORSAM<br />
Yeni Düzenlemelerin Olumlu Yönleri<br />
Yeni düzenlemelerin olumlu yönleri afla¤›da ç›kart›lm›flt›r:<br />
1. Sular›n hem taflmas› s›ras›nda, hem de azalmas›nda Hille yata¤› ile Hindiye kanal› aras›nda<br />
paylafl›m› kolay olur.<br />
2. Proje için gerekli olan malzemenin tamam› Ba¤dat’tan temin edilmekte ve Avrupa’dan<br />
sadece çok az bir k›sm› getirilmektedir.<br />
3. fiimdiye kadar toplanan kerestenin tamam› kullan›lacakt›r.<br />
4. Projenin tamam› uzman memurlar (Möjel, Kolaman ve Fredrech) taraf›ndan kontrol edilecek<br />
ve yap›m› yerel halkla birlikte gerçekleflecektir.<br />
5. Kapakl› köprünün yap›m›ndan vazgeçilmesiyle, Mösyö Gala’n›n projesinde gösterilen<br />
440.000 frank’tan en az 300.000 frankl›k yani 13.000 liral›k tasarruf edilmifltir. Projenin tamlanmas›<br />
için 16.000 liradan fazla masraf gerekmeyecektir.<br />
Projenin Eksikleri<br />
Arz etti¤im yeni düzenlemelerin iki eksik taraf› vard›r;<br />
1. Kerbela’ya yeterince su verilemeyecektir.<br />
2. Barajdan dolay› Hindiye ile Müseyyip aras›ndaki gemi seyri engellenecektir.<br />
Mösyö Gala’n›n projesinde de bu iki eksik nokta mevcuttur. Çünkü aç›lmas› düflünülen<br />
kanal›n bafllang›ç noktas›ndaki yükseklik, flimdiki kayna¤›ndan 1 / 2 metre afla¤›da oldu¤undan<br />
Kerbela’ya su gidemeyecek ve do¤al olarak ak›nt› h›z› da gemilerin seyrine engel olacakt›r.<br />
Projenin Eksiklerini Ortadan Kald›racak Yöntemler<br />
En önemli madde Hille’ye su verilmesidir. Hindiye baraj›n›n neticesi göründü¤ünde ve<br />
yap›lacak ifller ortaya ç›k›nca halk rahatlayacak ve Kerbela’ya su verilmesi ile Hindiye’de gemi seyri<br />
için gereken yap›lacakt›r. fiöyle ki; Baraj›n yap›m›ndan kaynaklanan ve suyun h›z›ndan do¤an, bin<br />
beygir gemi gücüne denk bir büyük güçten istifade edilerek, baraj›n yak›n›nda bir su de¤irmeni<br />
kuruldu¤u takdirde yaln›z Kerbela’ya de¤il, Kerbela ile Hindiye kanal› aras›nda bulunan tüm araziye<br />
su verilecektir. Bundan baflka baraj yap›ld›ktan sonra Hindiye kanal›nda su seviyesi 40 cm yükselecektir.<br />
Böylece, Kerbela’ya su verme s›k›nt›s› kolayl›kla ortadan kalkacakt›r. Hindiye’de gemi gidifl<br />
gelifli yapabilmek üzere Amerikan usulünde befl metre eninde ahflaptan kap› yap›lacak ve as›l proje<br />
tamamland›ktan sonra yukar›da bahsi geçen iki önemli eksikli¤in giderilmesi için tedbirler arz edilecektir.<br />
Baraj›n Su Alt›nda Yap›m fiekli<br />
Su seviyesi artt›¤› zamanlarda, gemilerin Hille’ye kadar gitme imkân›ndan istifade ederek<br />
getirilebilecek baraj›n su alt›nda imalat›nda gerekli olan malzemeler afla¤›da s›ralanm›flt›r:<br />
138
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1- 1.600 m 3 tu¤la (Babil harabelerinden ç›kart›lacak tu¤lalar›n 1/3’ü sa¤lam olmak üzere<br />
kalan miktar k›r›k tu¤lalardan oluflabilir).<br />
2- Hit veya Ane’den ç›kart›lacak tafllar›n en büyü¤ü 20 okka a¤›rl›¤›nda olmak flart›yla, 9.000<br />
m 3 yontulmam›fl tafl›n nakli için, 10 m 3 a¤›rl›k tafl›yabilen 200 gemi efl zamanl› olarak çal›flacakt›r.<br />
Yurt d›fl›ndan getirilecek alet ve edevat afla¤›da s›ralanm›flt›r:<br />
1- Hindistan’dan 20.000 adet çuval.<br />
2- Hindiye kanal›nda gemilerin bir sahilden di¤erine kolay geçmesi için, 3 cm eninde ve 150<br />
metre uzunlu¤unda çelikten imal edilmifl halat (Fransa’dan getirilecektir).<br />
3- Tu¤la ve tafllar›n gemilerden ç›kar›laca¤› zaman, ba¤lanaca¤› kaz›klar›n imalat› için<br />
Fransa’dan 80 m 3 çam a¤ac› getirilecektir. Bu a¤açlar iki boy olacak; ilki 9 metre uzunlu¤unda ve<br />
30 cm eninde (62 adet), ikincisi 6 metre uzunlu¤unda ve 25 cm. eninde (20 Adet). Bütün bu<br />
a¤açlar›n bafl›nda demir külahlar› bulunacakt›r.<br />
4- Yine Fransa’dan getirilmek üzere 300 metre uzunlu¤unda çelik zincir.<br />
5- Kirifllerin imalat› için her bir parças› 4 metre uzunlu¤unda ve kal›nl›¤› 15 ve 25 cm olmak<br />
üzere Fransa’dan 165 metre çam a¤ac› getirilecektir.<br />
6- Hit ve Ane’den istenilen miktarda tafl ç›kar›lmad›¤› takdirde, inflaatta kullan›lmak üzere,<br />
ince bir çinko tabakas›yla sar›lan 3 milimetre kal›nl›¤›nda demir teller ile her dü¤ümü 4 cm olan<br />
9.000 m 3 demir flebekeler getirilecektir. Bu takdirde 9.000 m 3 Hit tafl› yerine yine o miktarda Babil<br />
tu¤lalar›n›n büyük parçalar› konulacakt›r. *<br />
Baz› hafriyat›n gerçekleflmesi için Basra’da bulunan t›rak vapurunun (168) tamiri ve teknik elemanlar›n›n<br />
bölgeye getirilmesi gerekmektedir. Bu ifllerde Mösyö Mojel, Mösyö Koloman ve<br />
yard›mc›m Mösyö Theador Dowan benim yard›mc›lar›m olarak çal›flacakt›r.<br />
Projede hiç durmadan çal›fl›lacak ve bunun için ifle bafllarken tüm donan›m ve malzemeler<br />
haz›r olacak, ayr›ca müteahhitlere ödenecek paralar flimdiden bulundurulacak ve su seviyesinin<br />
düflük oldu¤u mevsimde proje tamamlanacakt›r.<br />
* Tafl ve tu¤lalar zaman›nda haz›rland›¤› için flebekenin getirilmesine ihtiyaç duyulmam›flt›r (Salnamenin dipnotu).<br />
168 Liman ve nehirlerin dibini temizlemeye yarayan dubalar üzerinde kurulmufl bir makine.<br />
139
ORSAM<br />
Harcanmas› Gereken Paralar›n Miktar›<br />
SIRA NO YAPILACAK ‹fiLER BEDEL (Frank)<br />
1. 16.000 m 3 k›r›k Babil tu¤las›n›n her m 3 ’ü için nakliye 64.000<br />
ücreti olarak dörder frank hesap olunarak<br />
2. Hit nahiyesinden getirilecek 9.000 m 3 yontulmam›fl 135.000<br />
tafl için nakliye ücreti olarak her m 3 için on befl frank<br />
hesap olunarak<br />
3. Kerestelerin suda dizilmesi için ödenecek para 25.000<br />
4. Tanesi bir frank’tan 20.000 adet toprak<br />
doldurulmufl çuval 20.000<br />
5. 2.000 m 3 hafriyat, her m 3 için iki frank 4.000<br />
6. Vapur Tamirat› 6.000<br />
7. 100 m 3 çam a¤ac›, her m 3 yüz frank. 10.000<br />
8. 80 adet demir dire¤in topra¤a dikilmesi, her direk için 1.200<br />
on befl frank<br />
9. Demir halat ve zincir 6.000<br />
10. Sahil tahkimat› ve di¤er toprak iflleri 150.000 m 3 45.000<br />
11. Di¤er Masraflar 43.800<br />
YEKÛN 360.000<br />
Yaln›z üç yüz altm›fl bin frankt›r, 12 Kanun-i Evvel 1305 (24 Aral›k 1889)<br />
140
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
IV.<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹NDE<br />
TARIM ve HAYVANCILIK
ORSAM
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹NDE TARIM VE HAYVANCILIK<br />
Tar›m Arazisi<br />
Ba¤dat vilayeti arazisinin verimlilik gücü her yerden fazla ve her çeflit mahsul yetifltirilmesine<br />
elverifllidir. Dicle, Diyale, F›rat nehirleri ve onlardan do¤an pek çok cetvel ve küçük nehirler esasen<br />
bu topraklar› tamamen gübreleyerek terbiye ve ihya etmektedir.<br />
Arazi, Dicle nehrinden “kurud” diye tabir edilen, beygir veya öküzle çal›flan bir çeflit su dolab›<br />
vas›tas›yla su al›narak “sakiye” diye adland›r›lan su yollar›yla sulanmaktad›r.<br />
Ane kazas› dâhilinde “naur” diye adland›r›lan, F›rat nehrinin ortas›na taflla yap›lan ve suyun<br />
kuvvetiyle dönerek çal›flan bir çeflit su dolab›yla arazi sulanmaktad›r. Daha afla¤› taraflarda “kurud”<br />
ile topraklar sulanmaktad›r. Hille, Hindiye, fiamiye ve Semave kazalar›nda topraklar cetveller ve<br />
kanallar vas›tas›yla sulanmaktad›r.<br />
Ba¤dat vilayetindeki tar›m ürünlerinin fazlalaflmas› veya azalmas›, Dicle ve F›rat sular›n›n<br />
artmas› veya azalmas›na ba¤l›d›r. Bu nehirlerde sular›n azalmas›, yerel dilde “sayhud” diye<br />
143<br />
“Naur” Olarak Adland›r›lan Su Dolab›.
ORSAM<br />
adland›r›l›r ve tar›ma büyük zarar verir. Sular›n taflmas› da tar›ma, hatta flehir ve kasabalara büyük<br />
zarar vermektedir. Sel fazla olursa –ki bunun zaman› Kas›m, fiubat ve Nisan aylar›d›r- nehrin iki<br />
sahilinde yap›lan ve her sene yenilenerek tahkim edilen toprak setler (bir çeflit dalgak›ran) y›k›l›r,<br />
sular tar›m alanlar›n› imha eder ve memleketi sel felaketi ile karfl› karfl›ya getirir. Nehrin sular› az<br />
miktarda taflarsa da, bu sefer nehrin iki taraf›nda bulunan cetvel ve kanallar su alamaz, o sene<br />
kurakl›k yaflan›r. Nehirde sular›n istenilen seviyede taflmas›yla bütün cetvel ve kanallar su al›r, tar›m<br />
alanlar›n› sular ve ihya eder. O sene bolluk ve bereket artar.<br />
Altm›fl yetmifl seneden beri Ba¤dat flehri etraf›nda meydana gelen seller hakk›nda bilgi verebilmek<br />
amac›yla afla¤›daki cetvel verilmifltir.<br />
Y›l<br />
Olay<br />
1256 Laz Ali R›za Pafla zaman›nda Dicle ve F›rat’›n taflmas› sonucu setlerin<br />
y›k›lmas›yla büyük zarar meydana gelmifltir.<br />
1261 Necip Pafla zaman›nda Dicle’nin taflmas› sonucu memleketin etraf› 40 gün,<br />
1265 Ç›rpanl› Abdülkerim Pafla zaman›nda 50 gün,<br />
1270 Reflit Pafla zaman›nda 30 gün,<br />
1274 Serdar Ömer Pafla zaman›nda 40 gün,<br />
1279 Nam›k Pafla zaman›nda 30 gün,<br />
1282 Nam›k Pafla zaman›nda 60 gün,<br />
1291 Redif Pafla zaman›nda 30 gün,<br />
1293 Abdurrahman Pafla zaman›nda 30 gün,<br />
1294 Akif Pafla zaman›nda 20 gün,<br />
1298 Takiyüddin Pafla zaman›nda 60 gün,<br />
1301 Takiyüddin Pafla zaman›nda 30 gün,<br />
1303 As›m Pafla zaman›nda 40 gün,<br />
1306 S›rr› Pafla zaman›nda 40 gün,<br />
1309 Hasan Pafla zaman›nda 20 gün,<br />
1311 Hasan Pafla zaman›nda 120 gün,<br />
1315 Nam›k Pafla zaman›nda 60 gün,<br />
1319 Feyzi Pafla zaman›nda 30 gün memleketin etraf› mahsur kalm›flt›r.<br />
144
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Vilayetin Bafll›ca Mahsulleri<br />
Birinci derecede bu¤day, arpa, pirinç ve hurmad›r. ‹kinci derecede ise, akdar›, kum dar›,<br />
pamuk, susam, lobya (börülce), bakla, nohut, mercimek, fasulye ve hortman (169) gibi hububat elde<br />
edilir. Vilayette halk genel olarak yaflam›n› bu¤day, pirinç, hurma ve di¤er hububatlarla sürdürmektedir.<br />
Baz› yerlerde tütün, tömbeki (170) , ipek ve afyon da yetifltirilir. Son senelerde meyan kökü bitkisinden<br />
fazlaca istifade olunmakta ve baz› yerlerde zeytin yetifltirilmektedir.<br />
Vilayet dâhilinde her çeflit meyve ve sebze yetifltirilmekte, bunlardan ilk s›ralarda nar, tatl›<br />
limon, üzüm, karpuz, kavun, ekfli limon, turunç, portakal ve mandalina yer almaktad›r. ‹kinci s›rada<br />
ise, incir, erik, zerdali, fleftali, beyaz dut, karadut, elma, armut ve ayva yer almaktad›r. Bamya,<br />
patl›can, kabak, bakla, fasulye, enginar, domates, börülce, salatal›k, flalgam, havuç, ›spanak, semizotu,<br />
p›rasa, so¤an, sar›msak gibi sebze ve yeflillikler de her tarafta yetifltirilmektedir.<br />
Evcil Hayvanlar<br />
Evcil hayvanlar tar›m gelirinin bir k›sm›n› teflkil etti¤inden bu bölümde ayr› olarak verilmifltir.<br />
Vilayetin her taraf›nda deve, at, ester (kat›r), merkep, inek, manda, koyun, keçi gibi küçük ve<br />
büyük bafl hayvanlar yetifltirilmektedir. Ayr›ca tavuk, hindi, kaz, ördek gibi evcil kufllar da<br />
yetiflmekte ve F›rat, Dicle ve Diyale nehirlerinde birkaç çeflit bal›k türü de bulunmaktad›r.<br />
Develer konar-göçer afliretlerin bafll›ca ulafl›m arac› oldu¤undan fazlaca beslenir. Ayr›ca,<br />
ticari nakliye arac› olarak da kullan›l›r. Deve yünü tekstil üretiminde kullan›lmakta ve bölgede gayet<br />
güzel mafllahlar (171) üretilmektedir. At ve k›sraklar›n en iyi cinsi de bu bölgede bulunur. Arap afliretleri<br />
bu hayvanlar›n asalet ve nesillerini flimdiye kadar muhafaza etmifltirler. Irak’›n her taraf›nda<br />
güzel, dayan›kl› ve uygun vücuda sahip atlar ve k›sraklar bulunursa da, bedevi konar-göçer fiammar<br />
ve A’nze afliretlerinin cins ve asalet sahibi atlar› derecesinde de¤ildirler.<br />
Buralarda ester cinsi de az de¤ildir. Kat›rlar ço¤unlukla nakliye iflinde ve çift sürmede<br />
kullan›l›yorlar. Bazen de özel surette binek olarak da yetifltirilirler.<br />
Merkep de buralarda iki çeflittir. Birisi bine¤e, di¤eri yük tafl›maya mahsus ve oldukça çoktur.<br />
Çemender denilen binek merkepleri Necid ile Hille taraflar›ndan getirilmektedir. Bu hayvanlar›n<br />
gidiflleri ve süratleri çok iyi olup, aç›k renklidirler. Di¤er, yük tafl›maya mahsus olanlar› ise genellikle<br />
koyu renkli olurlar ve köylerde fakir çiftçiler taraf›ndan çift sürmede kullan›l›rlar.<br />
‹nek vilayetin her taraf›nda bulunur, çift sürmek ve su dolaplar›n› çekmek için kullan›l›r. Her<br />
yerde sütü için beslenen inekler olmas›na ra¤men, en iyi cinsi Semave kazas›nda bulunmaktad›r.<br />
169 Hortman (Burçak): Mercime¤e benzeyen ve hayvan yemi olarak yetifltirilen baklagillerden otsu ve taneli bir bitki.<br />
170 Tömbeki: Nargileyle içilen bir cins tütün.<br />
171 Mafllah: Alt› ve üstü bir olan, kol yerinde yar›klar olan bir çeflit üstlük elbise.<br />
145
ORSAM<br />
Manda vilayetin her yerinde bulunur. Ya¤›ndan, sütünden ve yo¤urdundan fazlas›yla istifade<br />
olunur.<br />
Koyun gerek afliretler aras›nda ve gerekse halk aras›nda sürüler halinde beslenir. Yapa¤›s›<br />
ço¤unlukla Avrupa’ya ihraç olundu¤u gibi derisi yemeni, pabuç ve çizme sanayi imalat›nda<br />
kullan›l›r. Ya¤› da vilayet içinde tüketilir, sütünden ve yo¤urdundan pek fazla istifade edilir.<br />
Keçi de afliret ve urbanlar taraf›ndan koyun sürüleriyle birlikte beslenir. Sütünden ve etinden<br />
istifade edilir. Vilayet dâhilinde keçi çok fazla ise de, miktar› koyunlar›n beflte biri kadard›r.<br />
Vilayetin her taraf›nda tavuk, hindi, kaz ve ördek beslenir. Dicle, F›rat ve Diyale nehirlerine<br />
sahili olan yerlerdeki halk bal›k av›ndan fazlaca istifade etmektedir.<br />
Kara av›nda faydalan›lan kufllardan olan güvercin, keklik, dürrac (172)<br />
ve turna vilayetin her<br />
yerinde bulunur. Ceylan, hemen her tarafta bulunur ve baz› afliretler özellikle de fiamiye çöllerinde<br />
bedevi hayat› sürdüren “Salip” aflireti için, eti yaflam kayna¤›d›r ve derisi de elbiselik olarak<br />
kullan›l›r. Baz› yerlerde tavflan da bulunur.<br />
Tar›ma pek faydas› yok ise de, burada anlatmadan geçemeyece¤imiz bir nokta da vahfli hayvanlar<br />
ve sürüngenlerdir. Vilayette nadiren aslan görülür ve ço¤unlukla kurt ve baz› yerlerde de<br />
yabanefle¤i ve yabankedisi bulunur. fiehirlerde ve çöllerde y›lan ve akrep çoktur. Dicle nehrine<br />
Basra körfezinden gelen “Köseç” denilen köpek bal›¤› pek zararl›d›r.<br />
172 Eti gevrek, keklik cinsinden bir kufl, çil kuflu, turaç kuflu.<br />
146
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
V.<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹NDE<br />
SANAY‹
ORSAM
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹NDE SANAY‹<br />
Vilayette yeni icat edilen araç ve gereçlere henüz tamam›yla yönelmek ve ra¤bet etmek diye<br />
bir e¤ilim bulunmamaktad›r. Bu vilayette sanayi henüz arzu edilen seviyeye ulaflamam›flt›r. ‹flletilecek<br />
madenler olmamas›ndan dolay›, ihracata yönelik sanayi bulunmamaktad›r. Ancak yurt d›fl›ndan<br />
ithal edilen demir, bak›r, pirinç, alt›n, gümüfl, elmas ve di¤er de¤erli tafllar›n ifllenmesiyle yap›lan<br />
imalat pek geliflmifltir. Yayg›n sanayi meslekleri olan demircilik, bak›rc›l›k, kuyumculuk, bak›r<br />
tabak ve çanak imalat› geliflmifl ve yerel ihtiyac› karfl›layacak seviyededir.<br />
Marangozluk, oymac›l›k, mimarl›k, pabuççuluk, kundurac›l›k, yemenicilik, serracl›k,<br />
debba¤l›k, tu¤lac›l›k, flerbe (topraktan bardak) ve teneke (topraktan testi) imalat› bafll›ca sanayi dallar›d›r.<br />
Ba¤dat’ta Bak›rc›l›k<br />
149
ORSAM<br />
Vilayetin en meflhur ve en övünülen sanayi dal› tekstil sanayisidir. Pamuktan, yünden ve ipekten<br />
ifllenen nefis ürünler yerel ihtiyac› karfl›lad›ktan sonra, di¤er vilayetlere ihraç edilmektedir.<br />
Kad›nlar›n pamuk ve ipekten dokuduklar› “A¤abani” denilen kumafllar; Ba¤dat, Necef, Kerbela ve<br />
Hille’de yünden ve ipekten yap›lan abalar, çarflaflar, kefiyeler (bafll›k), kuflaklar ve a’kallar (173) çok<br />
itibar görmektedir. Ayr›ca ipekten yap›lan mendiller çok fl›k ve zariftir. Bu ürünler eski tezgâhlarda<br />
imal edilmektedir. Çulhalar, pamuktan yap›lan çeflitli entari ve camadaniler (174) ve di¤er iflleri imal<br />
ederler.<br />
Ba¤dat’ta alt›nc› ordu mensuplar›n›n k›l›k k›yafetiyle ilgili ihtiyaçlar›n› temin için buharla<br />
çal›flan “‹malathane-i Askeri” veya “Abahane” diye tabir edilen fabrika bulunmaktad›r. Askerlerin<br />
kundura ve çizme ihtiyaçlar›n› karfl›lamak için de yine, “Debba¤hane” ad› verilen bir fabrika daha<br />
bulunmaktad›r.<br />
Semave kazas›yla di¤er baz› bölgelerde keçe, kilim, câcim (175)<br />
üretilmekte oldu¤u gibi,<br />
vilayetin pek çok yerinde kumafllar›n boyanmas› için boyahaneler bulunmaktad›r.<br />
Ba¤dat’ta fieyh Ömer Türbe ve Camisi.<br />
Halk Taraf›ndan Kullan›lan Yün ve ‹pekten Yap›lm›fl Abalar› Görmekteyiz.<br />
173 Kefiye üzerine bafla sar›lan kuflak fleklinde bir bafll›k.<br />
174 Bafla sar›lan pamuktan imal edilmifl yaflmaklar.<br />
175 Aba, kebe gibi kaba bir yün dokuma. Çeflitli renkteki ipliklerden dokunan bir çeflit döfleme, cicim de denir.<br />
150
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
VI.<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹NDE<br />
T‹CARET ve ULAfiIM
ORSAM
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹NDE T‹CARET VE ULAfiIM<br />
‹thalat ve ‹hracat<br />
Ba¤dat vilayetinin d›fl ticaret münasebetleri Hindistan, ‹ngiltere, ‹ran, Belçika, Fransa,<br />
Almanya, Avusturya-Macaristan, ‹sviçre, Rusya, ‹sveç, Norveç, Çin, ‹talya ve Amerika ülkeleriyle;<br />
iç ticaret münasebetleri ise Basra, Musul, Halep ve Suriye vilayetleriyledir.<br />
‹hracat›n bafll›ca kalemleri meyankökü, badem, hurma, maz› (176) , kitre (177) , ba¤›rsak, tiftik,<br />
afyon, deri, bu¤day, arpa, yün, at, k›srak, beyaz merkep, inek, deve, a¤abani (178) ve di¤er tekstil ürünleridir.<br />
‹kinci s›rada pirinç, ya¤, aba, yumurta sar›s› ve beyaz›, zernik (179) , börülce, mercimek, kemik,<br />
hanzal (180) , eski bak›r, atariye, kufl tüyü, dar›, tutkal, fasulye, susam, ipek, ipek kozas›, tilki ve g›da<br />
maddeleridir. Bunlar›n da toplam de¤eri yaklafl›k 970.000 lirad›r.<br />
‹thalat›n bafll›ca kalemleri ise, mobilya, pamuklu kumafl, kahve, ilaç, pamuk ipli¤i, demir,<br />
çelik, civa, karyola, kuru çiçek, meyve, zamk, çivit, keten kumafl, keten bez, sigara k⤛d›, ifllenmifl<br />
deri ve kösele, fleker, kilim, ifllenmifl iplikli ve s›rmal› kumafl, kadife, flal, hal›, kefiye (baflörtüsü),<br />
çay ve tömbekidir. ‹kinci derecede ithal edilenler ise, kömür, kehribar, kibrit, kereste, alkollü içecek,<br />
flap, asit, çuha, fes, yalanc› bilezik ve inci, madeni kutu, mum, dikifl makinesi, bisiklet, Nil boya,<br />
bak›r, güderi, mercan, k›rm›z› boya, tarç›n, gümüfl, kâfur, kalay, keten iplik, çinko, tabak-çanak,<br />
teneke, alt›n tel, kök boya, karanfil, zencefil, ifllenmifl yün, civa, k⤛t ve mukavva, billur kadeh, gaz<br />
ya¤›, buhar makinesi, çatal-b›çak, nane flekeri ve di¤er flekerler, sabun, çini, cam, nohut, patates,<br />
kurflun, ip, sade pamuk, Hint kumafl›, Çin kumafl›, t›bb› aletler ve mücevherlerdir. Bunlar›n da<br />
toplam de¤eri yaklafl›k 2.620.000 lirad›r.<br />
Ba¤dat, ‹ran ile Avrupa aras›nda bulunan önemli bir ticaret güzergâh›d›r. Sadece bu avantaj›n›<br />
kullanarak al›flveriflten önemli kazanç elde edebilir.<br />
176 Servigillerden, yass› dall›, yaprakl› ve düz gövdeli bir bitki. Kozala¤›ndan solucan düflürücü ya¤ elde edilen ve Debba¤hanelerde<br />
deri ifllerinde kullan›lan bir madde.<br />
177 Kitre veya titre. Bez dokurken pamu¤unu yap›flt›rmak için sürülen beyaz sak›z.<br />
178 Pamuk ve ipekten dokunan bir çeflit kumafl<br />
179 S›çanotu ile kükürtten yap›lan bir kar›fl›m ki, k›llar› dökmek için kullan›l›r.<br />
180 Bir çeflit ac› h›yar. At h›yar› da denir.<br />
153
ORSAM<br />
Deniz Tafl›mac›l›¤›<br />
Ba¤dat–Basra aras›nda Hamidiye ‹daresi vapurlar› ile ‹ngiliz Lynch flirketinin vapurlar›<br />
çal›flmaktad›r.<br />
Hamidiye ‹daresinin vapurlar› Hamidiye, Burhaniye, Musul, F›rat, Rusafe ve Ba¤dati; Lynch<br />
flirketinin vapurlar› da Mecidiye ve Halife adlar›ndaki vapurlard›r. Bu vapurlar ve özellikle<br />
Hamidiye vapurlar› Hindistan ve Avrupa ile olan ticaret münasebetlerini oldukça geniflletmifltir.<br />
Buna ra¤men arzu edilen düzeyde de¤ildir. Musul vilayeti ile Samarra kazas›ndan Ba¤dat’a kadar<br />
ticari yaz›flmalar, Dicle’nin her yerinde kullan›lan ve “Kelek” diye tabir edilen bir çeflit kay›kla<br />
sa¤lanmaktad›r. Dicle’nin di¤er bölgelerine ve Basra’ya kadar olan tafl›mac›l›k ise yelkenli gemilerle<br />
yap›lmaktad›r.<br />
F›rat nehri üzerinde Zor sanca¤›ndan, Felluce ve Müseyyip kasabalar›na kadar ticari nakliyat<br />
“fiehtur” ad› verilen dikdörtgen fleklinde bir salla yap›lmaktad›r.<br />
Dilim kazas›ndan ve Müseyyip mevkiinden itibaren Hille, Divaniye, Hindiye, fiamiye ve<br />
Semave kazalar› ve Basra vilayetine ba¤l› Muntefik sanca¤› aras›nda ticari mallar yelkenli gemilerle<br />
tafl›nmaktad›r. Bu yelkenliler hacmine ve flekline göre çeflitli adlar almaktad›r. Bunlardan baz›lar›<br />
Belem, Meflhuf, Tarrade ve Saciye’dir.<br />
Dicle nehrinin Ba¤dat flehri gibi baz› bölgelerinde, karfl›dan karfl›ya geçifl ve küçük ticari mallar›n<br />
tafl›nmas› “Kofe” denilen yuvarlak kay›klar vas›tas›yla yap›lmaktad›r. Yaz mevsimlerinde<br />
sular›n azalmas›yla ortaya ç›kan baz› adac›klar ve s›¤ bölgeler, gemilerin gecikmesine ve a¤›r<br />
çal›flmas›na sebep olmaktad›r.<br />
“Belem” Tabir Edilen Kay›klar.<br />
154
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Karayollar›<br />
Vilayette genel olarak toprak yüzeyi düz oldu¤undan, özel olarak flose yol yap›m›na ihtiyaç<br />
duyulmamaktad›r. Her kasaba ve köy aras›nda karayolu mevcuttur. Bu yollarda nakliyat ve ticari<br />
mallar›n tafl›nmas› deve, ester, merkep ve beygirlerle yap›lmaktad›r. Karayollar›nda Ba¤dat’tan<br />
Kaz›miye’ye kadar tramvayla; Ba¤dat’tan Horasan’a, Kerbela’ya ve Hille’ye; Kerbela’dan da Necef<br />
kasabas›na minibüs arabalar›yla her gün sefer yap›lmaktad›r.<br />
Ba¤dat Kaz›miyedeki Tramvay Hatt›<br />
H.1325 senesinde padiflah›n emri do¤rultusunda, vilayetin durumunu teflvik için ve her türlü<br />
kolayl›¤› sa¤lamak amac›yla, Ba¤dat – Halep aras›nda düzenli bir flekilde hem yolcu, hem de yük<br />
tafl›maya yarayan arabalar iflletilerek, en az 21 günlük mesafe bir haftaya indirilecektir. Bu flekilde<br />
özellikle ticari mallar›n nakliyat›nda büyük kolayl›k sa¤lanacakt›r.<br />
155
ORSAM<br />
Posta ve Telgraf Hizmetleri<br />
Evraklar, Ba¤dat’tan Tatar (181) vas›tas›yla ‹stanbul ve Avrupa’ya gönderilmektedir. Di¤er bölgelere<br />
ise postalar belirli günlerde çal›fl›r. Bunlar:<br />
Pazartesi günleri Musul, Diyarbak›r, Sivas yolu ile;<br />
Sal› günleri Kerbela ile Necef ve Horasan, Mendeli, Hanekin’e kadar ve oradan ‹ran’a;<br />
Çarflamba günleri Hille ve Divaniye yoluyla emanet, mektup ve evrak gönderilmektedir.<br />
Perflembe günleri Hecin vas›tas›yla fiam yoluyla ‹stanbul ve Avrupa’ya yaln›z mektup ve<br />
evrak nakleden postalar vard›r.<br />
Aziziye, Cezire ve Kutu’l-Amara kasabalar› ile Basra vilayeti aras›nda posta nakli vapurlarla<br />
gerçekleflmektedir. Araba vas›tas›yla Kerbela, Hille ve Bakuba’ya her gün posta nakli<br />
yap›lmaktad›r. Di¤er bölgeler için haftada bir gün posta vard›r.<br />
Telgraf iletiflimi afla¤›daki flekilde gerçekleflmektedir:<br />
Ba¤dat – Musul – Diyarbak›r bir hat; Ba¤dat – Zor – Halep – ‹stanbul bir hat; Ba¤dat –<br />
Basra aras›nda ise iki hat mevcuttur. Birincisi F›rat vadisinden geçerek Basra’ya, ikincisi Dicle<br />
vadisinden geçerek yine Basra’ya varmaktad›r. Telgraf hatt› Basra’dan sonra Fav ve oradan da<br />
kabloyla Hindistan’a ba¤l›d›r.<br />
Bugün vilayet dâhilinde Samarra, Cezire ve fiamiye d›fl›nda kalan tüm sancak ve kazalar ile<br />
Müseyyip, fiehriban, Felluce, H›d›rderraci, K›z›lrabat ve Hit gibi baz› nahiye merkezlerinde ve<br />
Horasan kazas› dâhilinde A¤alar Yenicesi mevkiinde telgrafhaneler mevcuttur (182) .<br />
181 Mektup ulaflt›ran h›zl› hareketli postac›ya verilen ad. Daha önceleri bu görevi h›zl› yürüyüflleri ile meflhur olan Tatarlar yerine getirdi¤i<br />
için bu anlamda kullan›lmaktad›r.<br />
182 1325 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesine göre.<br />
156
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
VII.<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹N‹N<br />
HALKI ve NÜFUSU
ORSAM
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹N‹N HALKI VE NÜFUSU<br />
Vilayetin Halk›<br />
Halk›n Etnik Yap›s› – Vilayet ahalisinin ço¤unlu¤u Arap nesebini muhafaza eden Arap afliretlerinden,<br />
bir k›sm› da Türk, Kürt ve di¤er milletlerden oluflmaktad›r. Necef, Kerbela, Kaz›miye ve<br />
Samarra gibi flehirlerde de gerek Araplaflm›fl ve gerekse Araplaflmam›fl pek çok ‹ranl› vard›r.<br />
Vilayet halk› düzgün endaml› ve esmerdirler. Genellikle kabiliyetli, zeki, istidat sahibi ve iyi<br />
ahlakl›d›rlar. At›lganl›klar› ve çal›flkanl›klar› zekâlar› oran›nda de¤ildir. Halk medeniyet ve bedeviyet<br />
aç›s›ndan bak›ld›¤›nda bafll›ca üç k›sma ayr›l›r.<br />
Birinci K›s›m: fiehir ve kasabalar›n halk›d›r. Bunlar vilayet, liva ve kaza merkezlerinde<br />
yaflarlar ve bunlar›n bir k›sm› devlet memurlu¤unda çal›flmakta, bir k›sm› da emlak ve arazi sahibi<br />
olup ticaret ve tar›mla, kalan k›s›m ise amelelik, rençperlik ve gemicilik gibi ifllerle u¤rafl›rlar. II.<br />
Abdülhamit döneminde ilerlemeye bafllayan e¤itim sisteminden bu k›s›m oldukça yararlanmaktad›r.<br />
‹kinci K›s›m: Afliret ve kabile halindedirler. Bir dereceye kadar haflin bir mizaca sahiptirler.<br />
Bunlar Divaniye, Semave, fiamiye, Hindiye, Kerbela, Dilim, Kuttulamare , Hille, Cezire ve Aziziye<br />
kasabalar›n›n civar›nda ve etraf›nda bulunurlar. Yaflamlar›n› çiftçilik ve küçükbafl hayvan besleyerek<br />
sürdürürler. Genel olarak “Sarife” diye tabir olunan kam›fltan kulübelerde veya kerpiçten<br />
evlerde ve baz›lar› da konar-göçer olduklar›ndan kara çad›rlarda yaflamlar›n› sürdürmektedir.<br />
Üçüncü K›s›m: S›rf Bedevi ve konar-göçer olan afliretlerden oluflmaktad›r. Bunlar gibi olan<br />
kabileler büyük fiammar ve A’nze kabileleridir. Bu k›sm›n tar›m ve çiftçilikle hiçbir ilgileri yoktur<br />
ve meflru zemin üzerinde yaflaman›n lezzetini henüz tatmam›fllar. Yaflamlar›n› bafll›ca deve ve koyun<br />
beslemekle sa¤larlar.<br />
Lisan<br />
Genel olarak halk›n dili Arapça ise de, Türkçe konuflanlar da çoktur. Bunlar›n yan›nda Farsça<br />
ve Kürtçe konuflanlar da vard›r.<br />
Din ve Mezhep<br />
Halk, genel olarak Müslümand›r. Bir k›sm› Hanefi ve fiâfii mezhebinden; Kerbela ve<br />
Divaniye sancaklar›nda ikamet eden ve tar›mla u¤raflanlar da Caferi mezhebindendir. fiehir ve kasabalarda<br />
Musevi, H›ristiyan Ermeni, Keldani, Süryani ve di¤er milletlerden cemaatler de vard›r.<br />
159
ORSAM<br />
NÜFUS (183)<br />
Ba¤dat Vilayeti<br />
1303 / 1885<br />
89.491 erkek<br />
75.328 Müslim erkek<br />
14.163 Gayri Müslim erkek<br />
1310 / 1893<br />
149.941 erkek<br />
134.459 ‹slam erkek<br />
13.628 Yahudi erkek<br />
932 Katolik erkek<br />
408 Ermeni erkek<br />
377 Rum erkek<br />
48 Latin erkek<br />
35 Protestan erkek<br />
1311 / 1894<br />
59.696 evde 169.101 erkek<br />
51.375 evde 153.121 ‹slam erkek<br />
2.619 evde 13.816 Yahudi erkek<br />
320 evde 737 Keldani erkek<br />
195 evde 329 Ermeni kadim erkek<br />
144 evde 260 Süryani erkek<br />
51 evde 142 Rum Katolik erkek<br />
27 evde 48 Latin erkek<br />
10 evde 39 Protestan erkek<br />
1312 / 1895<br />
52.703 evde 175.440 erkek<br />
49.659 evde 160.739 ‹slam erkek<br />
2.492 evde 13.388 Yahudi erkek<br />
218 evde 520 Keldani erkek<br />
175 evde 416 Ermeni erkek<br />
124 evde 271 Ermeni kadim erkek<br />
51 evde 145 Ermeni Katolik erkek<br />
117 evde 304 Süryani ve Rum erkek<br />
27 evde 45 Latin erkek<br />
15 evde 28 Protestan erkek<br />
1313-1314 / 1896<br />
52.703 evde 175.440 erkek<br />
49.659 evde 160.739 ‹slam erkek<br />
2.492 evde 13.388 Yahudi erkek<br />
218 evde 520 Keldani erkek<br />
175 evde 416 Ermeni erkek<br />
124 evde 271 Ermeni kadim erkek<br />
51 evde 145 Ermeni Katolik erkek<br />
117 evde 304 Süryani ve Rum erkek<br />
27 evde 45 Latin erkek<br />
15 evde 28 Protestan erkek<br />
1315 / 1897<br />
182.009 erkek<br />
167.206 ‹slam erkek<br />
13.301 Yahudi erkek<br />
652 Keldani erkek<br />
466 Ermeni erkek<br />
323 Ermeni kadim erkek<br />
142 Ermeni Katolik erkek<br />
302 Süryani ve Rum erkek<br />
48 Latin erkek<br />
34 Protestan erkek<br />
1316 / 1898<br />
53.770 evde 183.617 erkek<br />
50.749 evde 168.867 ‹slam erkek<br />
2.472 evde 13.263 Yahudi erkek<br />
218 evde 638 Keldani erkek<br />
174 evde 455 Ermeni erkek<br />
123 evde 314 Ermeni kadim erkek<br />
51 evde 141 Ermeni Katolik erkek<br />
118 evde 300 Süryani ve Rum erkek<br />
25 evde 49 Latin erkek<br />
14 evde 35 Protestan erkek<br />
183 Nüfus bölümünde vilayetten sonra, sancak ve kazalar alfabetik s›raya göre yer almaktad›r.<br />
160
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1317 / 1899<br />
53.770 evde 183.617 erkek<br />
50.749 evde 168.867 ‹slam erkek<br />
2.472 evde 13.263 Yahudi erkek<br />
218 evde 638 Keldani erkek<br />
174 evde 455 Ermeni erkek<br />
123 evde 314 Ermeni kadim erkek<br />
51 evde 141 Ermeni Katolik erkek<br />
118 evde 300 Süryani ve Rum erkek<br />
25 evde 49 Latin erkek<br />
14 evde 35 Protestan erkek<br />
1318 / 1900<br />
54.888 evde 182.823 erkek<br />
168.111 ‹slam erkek<br />
13.238 Yahudi erkek<br />
641 Keldani erkek<br />
445 Ermeni erkek<br />
306 Ermeni kadim erkek<br />
139 Ermeni Katolik erkek<br />
297 Süryani ve Rum Katolik erkek<br />
57 Latin erkek<br />
34 Protestan erkek<br />
1319 / 1901<br />
182.823 erkek<br />
168.111 ‹slam erkek<br />
13.238 Yahudi erkek<br />
641 Keldani erkek<br />
445 Ermeni erkek<br />
306 Ermeni kadim erkek<br />
139 Ermeni Katolik erkek<br />
297 Süryani ve Rum Katolik erkek<br />
57 Latin erkek<br />
34 Protestan erkek<br />
1321 / 1903<br />
182.823 erkek<br />
168.111 ‹slam erkek<br />
13.238 Yahudi erkek<br />
641 Keldani erkek<br />
445 Ermeni erkek<br />
306 Ermeni kadim erkek<br />
139 Ermeni Katolik erkek<br />
297 Süryani ve Rum Katolik erkek<br />
57 Latin erkek<br />
34 Protestan erkek<br />
1323 / 1905<br />
182.823 erkek<br />
168.111 ‹slam erkek<br />
13.238 Yahudi erkek<br />
641 Keldani erkek<br />
445 Ermeni erkek<br />
306 Ermeni kadim erkek<br />
139 Ermeni Katolik erkek<br />
297 Süryani ve Rum Katolik erkek<br />
57 Latin erkek<br />
34 Protestan erkek<br />
1324 / 1906<br />
185.962 erkek<br />
168.991 ‹slam erkek<br />
15.641 Yahudi erkek<br />
495 Keldani erkek<br />
394 Ermeni erkek<br />
243 Ermeni kadim erkek<br />
151 Ermeni Katolik erkek<br />
356 Süryani erkek<br />
52 Latin erkek<br />
38 Protestan erkek<br />
Ba¤dat Sanca¤›<br />
1292 / 1874<br />
65.000 evde 250.000<br />
111.885 ‹slam<br />
10.124 Yahudi<br />
1.324 H›ristiyan<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
1309 / 1892<br />
113.298 erkek<br />
98.914 ‹slam erkek<br />
161
ORSAM<br />
12.739 Musevi erkek<br />
1.645 H›ristiyan erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1309 / 1892, s. 214<br />
1324 / 1906<br />
134.040 erkek<br />
117.849 ‹slam erkek<br />
14.820 Yahudi erkek<br />
495 Keldani erkek<br />
392 Ermeni erkek<br />
241 Ermeni kadim erkek<br />
151 Ermeni Katolik erkek<br />
356 Süryani erkek<br />
53 Latin erkek<br />
38 Protestan erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1324 / 1906, s. 355<br />
1325 / 1907<br />
128.698 erkek<br />
111.723 ‹slam erkek<br />
14.949 Musevi erkek<br />
841 Keldani erkek<br />
561 Süryani erkek<br />
489 Ermeni erkek<br />
304 Ermeni kadim erkek<br />
185 Ermeni Katolik erkek<br />
58 Latin erkek<br />
43 Protestan erkek<br />
34 Rum Katolik erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1325 / 1907, s. 325<br />
Basra Sanca¤›<br />
1292 / 1874<br />
19.084 evde 62.905<br />
62.580 ‹slam<br />
150 Subbi<br />
97 Yahudi<br />
74 H›ristiyan<br />
Divaniye Sanca¤›<br />
1319 / 1901<br />
2.032 erkek<br />
1.997 ‹slam erkek<br />
35 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1319 / 1901, s. 345<br />
1321 / 1903<br />
2.032 erkek<br />
1.997 ‹slam erkek<br />
35 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1321 / 1903, s. 323<br />
1323 / 1905<br />
2.032 erkek<br />
1.997 ‹slam erkek<br />
35 Yahudi erkek<br />
Kerbela Sanca¤›<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1323 / 1905, s. 337<br />
1319 / 1901<br />
11.215 erkek<br />
11.173 ‹slam erkek<br />
42 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1319 / 1901, s. 310<br />
1321 / 1903<br />
11.215 erkek<br />
11.173 ‹slam erkek<br />
42 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1321 / 1903, s. 289<br />
1323 / 1905<br />
11.215 erkek<br />
11.173 ‹slam erkek<br />
42 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1323 / 1905, s. 302<br />
162
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Musul Sanca¤›<br />
1292 / 1874<br />
48.946 evde 146.296<br />
118.315 ‹slam<br />
22.663 H›ristiyan<br />
3.318 Yahudi<br />
1.000 Yezidi<br />
Ane Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
2.452 evde 6.250<br />
6.129 ‹slam<br />
121 Yahudi<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
Süleymaniye Sanca¤›<br />
1292 / 1874<br />
23.570 evde 124.790<br />
123.000 ‹slam<br />
1.610 Yahudi<br />
180 H›ristiyan<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
1309 / 1892<br />
5.059 erkek<br />
5.059 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1309 / 1892, s. 214<br />
1310 / 1893<br />
5.397 erkek<br />
5.279 ‹slam erkek<br />
118 Yahudi erkek<br />
fiehrizor / Kerkük Sanca¤›<br />
1292 / 1874<br />
39.270 evde 127.060<br />
124.177 ‹slam<br />
1.963 Yahudi<br />
920 H›ristiyan<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
Akra Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
15.412 evde 15.278<br />
13.924 ‹slam<br />
779 Yahudi<br />
575 H›ristiyan<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1310 / 1893, s. 208<br />
1311 / 1894<br />
2.410 evde 6.427 erkek<br />
2.366 evde 6.303 ‹slam erkek<br />
44 evde 124 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1311 / 1894, s. 225<br />
1312 / 1895<br />
2.365 evde 7.104 erkek<br />
6.930 ‹slam erkek<br />
174 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1312 / 1895, s. 321-322<br />
1313-1314 / 1896<br />
2.365 evde 7.104 erkek<br />
6.930 ‹slam erkek<br />
174 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1313-1314 / 1896, s. 321-322<br />
163
ORSAM<br />
1315 / 1897<br />
2.365 evde 7.104 erkek<br />
6.930 ‹slam erkek<br />
174 Yahudi erkek<br />
1324 / 1906<br />
8.126 erkek<br />
7.915 ‹slam erkek<br />
211 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1315 / 1897, s. 323-324<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1324 / 1906, s. 355<br />
1316 / 1898<br />
1.662 evde 7.519 erkek<br />
7.340 ‹slam erkek<br />
178 Yahudi erkek<br />
1325 / 1907<br />
4.014 erkek<br />
3.799 ‹slam erkek<br />
215 Musevi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1316 / 1898, s. 289-290<br />
1317 / 1899<br />
1.662 evde 7.519 erkek<br />
7.340 ‹slam erkek<br />
178 Yahudi erkek<br />
Aziziye Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
6.455 evde 41.680<br />
41.680 ‹slam<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1325 / 1907, s. 325<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1317 / 1899, s. 289-290<br />
1319 / 1901<br />
7.739 erkek<br />
7.549 ‹slam erkek<br />
190 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1319 / 1901, s. 292<br />
1321 / 1903<br />
7.739 erkek<br />
7.549 ‹slam erkek<br />
190 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1321 / 1903, s. 270<br />
1323 / 1905<br />
8.024 erkek<br />
7.811 ‹slam erkek<br />
213 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1323 / 1905, s. 283<br />
Ba¤dat Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
18.696 evde 61.506<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
50.564 ‹slam<br />
9.618 Yahudi<br />
1.324 H›ristiyan<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
1303 / 1885<br />
55.211 erkek<br />
41.511 Müslim erkek<br />
13.700 Gayri Müslim erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1303 / 1885, s. 205<br />
1309 / 1892<br />
61.073 erkek<br />
47.180 ‹slam erkek<br />
12.248 Musevi erkek<br />
1.645 H›ristiyan erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1309 / 1892, s. 214<br />
164
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1310 / 1893<br />
64.197 erkek<br />
50.128 ‹slam erkek<br />
1.284 Yahudi erkek<br />
932 Katolik erkek<br />
395 Ermeni erkek<br />
375 Rum erkek<br />
48 Latin erkek<br />
35 Protestan erkek<br />
218 evde 520 Keldani erkek<br />
170 evde 396 Ermeni erkek<br />
119 evde 251 Ermeni Kadim erkek<br />
51 evde 145 Ermeni Katolik erkek<br />
117 evde 204 Süryani ve Rum erkek<br />
26 evde 43 Latin erkek<br />
15 evde 28 Protestan erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1313-1314 / 1896, s. 321-322<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1310 / 1893, s. 204<br />
1311 / 1894<br />
19.412 evde 63.840 erkek<br />
16.549 evde 51.183 ‹slam erkek<br />
2.168 evde 12.037 Yahudi erkek<br />
320 evde 736 Keldani erkek<br />
135 evde 360 Süryani erkek<br />
139 evde 298 Ermeni kadim erkek<br />
51 evde 142 Rum Katolik erkek<br />
26 evde 45 Latin erkek<br />
15 evde 39 Protestan erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1311 / 1894, s. 221<br />
1312 / 1895<br />
18.911 evde 67.339 erkek<br />
16.229 evde 54.032 ‹slam erkek<br />
2.136 evde 12.016 Yahudi erkek<br />
218 evde 520 Keldani erkek<br />
170 evde 396 Ermeni erkek<br />
119 evde 251 Ermeni Kadim erkek<br />
51 evde 145 Ermeni Katolik erkek<br />
117 evde 204 Süryani ve Rum erkek<br />
26 evde 43 Latin erkek<br />
15 evde 28 Protestan erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1312 / 1895, s. 320<br />
1313-1314 / 1896<br />
18.911 evde 67.339 erkek<br />
16.229 evde 54.032 ‹slam erkek<br />
2.136 evde 12.016 Yahudi erkek<br />
1315 / 1897<br />
68.321 erkek<br />
54.880 ‹slam erkek<br />
11.962 Yahudi erkek<br />
652 Keldani erkek<br />
445 Ermeni erkek<br />
303 Ermeni Kadim erkek<br />
142 Ermeni Katolik erkek<br />
302 Süryani ve Rum erkek<br />
46 Latin erkek<br />
34 Protestan erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1315 / 1897, s. 322<br />
1316 / 1898<br />
18.914 evde 67.784 erkek<br />
16.226 evde 54.454 ‹slam erkek<br />
2.134 evde 11.785 Yahudi erkek<br />
218 evde 638 Keldani erkek<br />
171 evde 433 Ermeni erkek<br />
120 evde 292 Ermeni Kadim erkek<br />
51 evde 141 Ermeni Katolik erkek<br />
117 evde 299 Süryani ve Rum erkek<br />
25 evde 49 Latin erkek<br />
14 evde 35 Protestan erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1316 / 1898, s. 288<br />
1317 / 1899<br />
18.914 evde 67.784 erkek<br />
16.226 evde 54.454 ‹slam erkek<br />
2.134 evde 11.785 Yahudi erkek<br />
218 evde 638 Keldani erkek<br />
165
ORSAM<br />
171 evde 433 Ermeni erkek<br />
120 evde 292 Ermeni Kadim erkek<br />
51 evde 141 Ermeni Katolik erkek<br />
117 evde 299 Süryani ve Rum erkek<br />
25 evde 49 Latin erkek<br />
14 evde 35 Protestan erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1317 / 1899, s. 300<br />
1318 / 1900<br />
18.914 evde 69.879 erkek<br />
56.725 ‹slam erkek<br />
11.706 Yahudi erkek<br />
641 Keldani erkek<br />
423 Ermeni erkek<br />
284 Ermeni Kadim erkek<br />
139 Ermeni Katolik erkek<br />
297 Süryani ve Rum Katolik erkek<br />
53 Latin erkek<br />
34 Protestan erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1318 / 1900, s. 328<br />
1319 / 1901<br />
69.879 erkek<br />
56.725 ‹slam erkek<br />
11.706 Yahudi erkek<br />
641 Keldani erkek<br />
423 Ermeni erkek<br />
284 Ermeni Kadim erkek<br />
139 Ermeni Katolik erkek<br />
297 Süryani ve Rum Katolik erkek<br />
53 Latin erkek<br />
34 Protestan erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1319 / 1901, s. 201<br />
1321 / 1903<br />
72.403 erkek<br />
57.454 ‹slam erkek<br />
13.665 Yahudi erkek<br />
513 Keldani erkek<br />
307 Süryani ve Rum Katolik erkek<br />
373 Ermeni erkek<br />
233 Ermeni Kadim erkek<br />
140 Ermeni Katolik erkek<br />
51 Latin erkek<br />
40 Protestan erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1321 / 1903, s. 181<br />
1323 / 1905<br />
72.403 erkek<br />
57.454 ‹slam erkek<br />
13.665 Yahudi erkek<br />
513 Keldani erkek<br />
307 Süryani ve Rum Katolik erkek<br />
373 Ermeni erkek<br />
233 Ermeni Kadim erkek<br />
140 Ermeni Katolik erkek<br />
51 Latin erkek<br />
40 Protestan erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1323 / 1905, s. 190<br />
1324 / 1906<br />
70.944 erkek<br />
55.620 ‹slam erkek<br />
14.007 Yahudi erkek<br />
495 Keldani erkek<br />
376 Ermeni erkek<br />
225 Ermeni Kadim erkek<br />
151 Ermeni Katolik erkek<br />
356 Süryani erkek<br />
52 Latin erkek<br />
38 Protestan erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1324 / 1906, s. 355<br />
1325 / 1907<br />
71.605 erkek<br />
55.751 ‹slam erkek<br />
13.875 musevi erkek<br />
809 Keldani erkek<br />
549 Süryani erkek<br />
487 Ermeni erkek<br />
166
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
302 Ermeni Kadim erkek<br />
185 Ermeni Katolik erkek<br />
57 Latin erkek<br />
43 Protestan erkek<br />
34 Rum Katolik erkek<br />
1316 / 1898<br />
1.500 evde 4.213 erkek<br />
4.213 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1316 / 1898, s. 289-290<br />
Basra Kazas›<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1325 / 1907, s. 325<br />
1292 / 1874<br />
10.033 evde 25.640<br />
25.474 ‹slam<br />
92 Yahudi<br />
74 H›ristiyan<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
Bazyan Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
1.600 evde 8.000<br />
8.000 ‹slam<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
Bedre Kazas›<br />
1312 / 1895<br />
800 evde 4.219 erkek<br />
4.219 ‹slam erkek<br />
1317 / 1899<br />
1.500 evde 4.213 erkek<br />
4.213 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1317 / 1899, s. 301-302<br />
1318 / 1900<br />
1.500 evde 4.031 erkek<br />
4. 031 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1318 / 1900, s. 329-330<br />
1319 / 1901<br />
4.031 erkek<br />
4. 031 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1319 / 1901, s. 276<br />
1321 / 1903<br />
3.694 erkek<br />
3. 694 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1321 / 1903, s. 254<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1312 / 1895, s. 321-322<br />
1313-1314 / 1896<br />
800 evde 4.219 erkek<br />
4.219 ‹slam erkek<br />
1323 / 1905<br />
3.694 erkek<br />
3. 694 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1323 / 1905, s. 190<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1313-1314 / 1896, s. 321-322<br />
1315 / 1897<br />
1.500 evde 4.158 erkek<br />
4.158 ‹slam erkek<br />
1324 / 1906<br />
3.135 erkek<br />
3.135 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1324 / 1906, s. 355<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1315 / 1897, s. 323-324<br />
167
ORSAM<br />
1325 / 1907<br />
2.814 erkek<br />
2.814 ‹slam erkek<br />
1313-1314 / 1896<br />
1.186 evde 3.296 erkek<br />
3. 296 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1325 / 1907, s. 325<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1313-1314 / 1896, s. 321-322<br />
Dahuk Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
6.127 evde 16.149<br />
14.644 ‹slam<br />
874 H›ristiyan<br />
631 Yahudi<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
Divaniye fiehri<br />
1309 / 1892<br />
2.919 erkek<br />
2.919 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1309 / 1892, s. 261<br />
Divaniye Kazas›<br />
1310 / 1893<br />
3.213 erkek<br />
3.176 ‹slam erkek<br />
37 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1310 / 1893, s. 211<br />
1311 / 1894<br />
1.061 evde 3.258 erkek<br />
1.050 evde 3.223 ‹slam erkek<br />
11 evde 35 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1311 / 1894, s. 227<br />
1312 / 1895<br />
1.186 evde 3.296 erkek<br />
3. 296 ‹slam erkek<br />
1315 / 1897<br />
1.062 evde 3.508 erkek<br />
3. 472 ‹slam erkek<br />
36 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1315 / 1897, s. 323-324<br />
1316 / 1898<br />
1.062 evde 3.612 erkek<br />
3. 575 ‹slam erkek<br />
37 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1316 / 1898, s. 289-290<br />
1317 / 1899<br />
1.062 evde 3.612 erkek<br />
3. 575 ‹slam erkek<br />
37 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1317 / 1899, s. 301-302<br />
1318 / 1900<br />
558 evde 2.032 erkek<br />
1.997 ‹slam erkek<br />
35 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1318 / 1900, s. 329-330<br />
1324 / 1906<br />
1.845 erkek<br />
1.804 ‹slam erkek<br />
41 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1324 / 1906, s. 355<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1312 / 1895, s. 321-322<br />
168
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Dilim Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
11.010 evde 50.050<br />
50.000 ‹slam<br />
50 Yahudi<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
1309 / 1892<br />
1.898 erkek<br />
1.898 ‹slam erkek<br />
1315 / 1897<br />
1.179 evde 4.143 erkek<br />
4.075 ‹slam erkek<br />
68 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1315 / 1897, s. 323-324<br />
1316 / 1898<br />
1.179 evde 4.211 erkek<br />
4.143 ‹slam erkek<br />
68 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1309 / 1892, s. 214<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1316 / 1898, s. 289-290<br />
1310 / 1893<br />
2.034 erkek<br />
1.992 ‹slam erkek<br />
42 Yahudi erkek<br />
1317 / 1899<br />
1.179 evde 4.211 erkek<br />
4.143 ‹slam erkek<br />
68 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1310 / 1893, s. 208<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1317 / 1899, s. 301-302<br />
1311 / 1894<br />
1.255 evde 3.249 erkek<br />
1.244 evde 3.204 ‹slam erkek<br />
11 evde 45 Yahudi erkek<br />
1318 / 1900<br />
1.179 evde 4.411 erkek<br />
4. 339 ‹slam erkek<br />
72 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1311 / 1894, s. 225<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1318 / 1900, s. 329-330<br />
1312 / 1895<br />
1.179 evde 4.143 erkek<br />
4.075 ‹slam erkek<br />
68 Yahudi erkek<br />
1319 / 1901<br />
4.411 erkek<br />
4. 339 ‹slam erkek<br />
72 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1312 / 1895, s. 321-322<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1319 / 1901, s. 284<br />
1313-1314 / 1896<br />
1.179 evde 4.143 erkek<br />
4.075 ‹slam erkek<br />
68 Yahudi erkek<br />
1321 / 1903<br />
4.411 erkek<br />
4. 339 ‹slam erkek<br />
72 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1313-1314 / 1896, s. 321-322<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1321 / 1903, s. 262<br />
169
ORSAM<br />
1323 / 1905<br />
4.411 erkek<br />
4. 339 ‹slam erkek<br />
72 Yahudi erkek<br />
1325 / 1907<br />
9.872 erkek<br />
9.870 ‹slam erkek<br />
2 Musevi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1323 / 1905, s. 275<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1325 / 1907, s. 325<br />
1324 / 1906<br />
4.263 erkek<br />
4.178 ‹slam erkek<br />
85 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1324 / 1906, s. 355<br />
1325 / 1907<br />
9.735 (4.866 erkek + 4.769 kad›n)<br />
9.304 ‹slam (4.695 erkek + 4.609 kad›n)<br />
331 Musevi (171 erkek + 160 kad›n)<br />
Erbil Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
4.403 evde 16.289<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1325 / 1907, s. 325<br />
15.450 ‹slam<br />
477 Yahudi<br />
362 H›ristiyan<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
Gülamber Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
5.050 evde 25.250<br />
25.000 islam<br />
250 yahudi<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
Halis Nahiyesi<br />
1324 / 1906<br />
8.540 erkek<br />
8.540 ‹slam erkek<br />
Hanekin Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
2.349 evde 7.416<br />
7.279 ‹slam<br />
137 Yahudi<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
1303 / 1885<br />
5.486 erkek<br />
5.234 Müslim erkek<br />
252 Gayri Müslim erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1303 / 1885, s. 205<br />
1309 / 1892<br />
7.211 erkek<br />
6.949 ‹slam erkek<br />
262 Musevi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1309 / 1892, s. 214<br />
1310 / 1893<br />
5.998 erkek<br />
5.729 ‹slam erkek<br />
259 Yahudi erkek<br />
10 Ermeni erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1310 / 1893, s. 206<br />
1311 / 1894<br />
2.465 evde 6.548 erkek<br />
2.396 evde 6. 212 ‹slam erkek<br />
63 evde 313 Yahudi erkek<br />
6 evde 15 Ermeni Kadim erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1324 / 1906, s. 355<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1311 / 1894, s. 222<br />
170
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1312 / 1895<br />
2.221 evde 6.906 erkek<br />
6.567 ‹slam erkek<br />
321 Yahudi erkek<br />
18 Ermeni Kadim erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1312 / 1895, s. 321-322<br />
1313-1314 / 1896<br />
2.221 evde 6.906 erkek<br />
6.567 ‹slam erkek<br />
321 Yahudi erkek<br />
18 Ermeni Kadim erkek<br />
20 Ermeni Kadim erkek<br />
2 Latin erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1318 / 1900, s. 329-330<br />
1319 / 1901<br />
7.239 erkek<br />
6.857 ‹slam erkek<br />
360 Yahudi erkek<br />
20 Ermeni Kadim erkek<br />
2 Latin erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1319 / 1901, s. 233<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1313-1314 / 1896, s. 321-322<br />
1315 / 1897<br />
2.470 evde 7.608 erkek<br />
7.250 ‹slam erkek<br />
339 Yahudi erkek<br />
1321 / 1903<br />
7.239 erkek<br />
6.857 ‹slam erkek<br />
360 Yahudi erkek<br />
20 Ermeni Kadim erkek<br />
2 Latin erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1315 / 1897, s. 323-324<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1321 / 1903, s. 212<br />
1316 / 1898<br />
2.470 evde 7.639 erkek<br />
7.273 ‹slam erkek<br />
346 Yahudi erkek<br />
20 Ermeni Kadim erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1316 / 1898, s. 289-290<br />
1317 / 1899<br />
2.470 evde 7.639 erkek<br />
7.273 ‹slam erkek<br />
346 Yahudi erkek<br />
20 Ermeni Kadim erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1317 / 1899, s. 301-302<br />
1318 / 1900<br />
2.470 evde 7.239 erkek<br />
6.857 ‹slam erkek<br />
360 Yahudi erkek<br />
1323 / 1905<br />
7.239 erkek<br />
6.857 ‹slam erkek<br />
360 Yahudi erkek<br />
20 Ermeni Kadim erkek<br />
2 Latin erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1323 / 1905, s. 223<br />
1324 / 1906<br />
6.787 erkek<br />
6.469 ‹slam erkek<br />
302 Yahudi erkek<br />
16 Ermeni Kadim erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1324 / 1906, s. 355<br />
1325 / 1907<br />
6.297 erkek<br />
5.918 ‹slam erkek<br />
171
ORSAM<br />
353 musevi erkek<br />
12 Keldani erkek<br />
12 Süryani erkek<br />
1 Ermeni Kadim erkek<br />
1 Latin erkek<br />
1313-1314 / 1896<br />
6.300 evde 20.521 erkek<br />
20.135 ‹slam erkek<br />
384 Yahudi erkek<br />
2 Ermeni kadim erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1325 / 1907, s. 325<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1313-1314 / 1896, s. 321-322<br />
Hille fiehri<br />
1309 / 1892<br />
10.247 erkek<br />
9.807 ‹slam erkek<br />
438 Musevi erkek<br />
2 H›ristiyan erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1309 / 1892, s. 261<br />
Hille Kazas›<br />
1310 / 1893<br />
11.208 erkek<br />
10.732 ‹slam erkek<br />
471 Yahudi erkek<br />
3 Ermeni erkek<br />
2 Rum erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1310 / 1893, s. 210<br />
1311 / 1894<br />
6.539 evde 20.239 erkek<br />
6.523 evde 19.771 ‹slam erkek<br />
16 evde 468 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1311 / 1894, s. 226<br />
1312 / 1895<br />
6.300 evde 20.521 erkek<br />
20.135 ‹slam erkek<br />
384 Yahudi erkek<br />
2 Ermeni kadim erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1312 / 1895, s. 321-322<br />
1315 / 1897<br />
6.529 evde 24.766 erkek<br />
24.531 ‹slam erkek<br />
233 Yahudi erkek<br />
2 Ermeni kadim erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1315 / 1897, s. 323-324<br />
1316 / 1898<br />
6.129 evde 25.207 erkek<br />
24.839 ‹slam erkek<br />
366 Yahudi erkek<br />
2 Ermeni kadim erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1316 / 1898, s. 289-290<br />
1317 / 1899<br />
6.129 evde 25.207 erkek<br />
24.839 ‹slam erkek<br />
366 Yahudi erkek<br />
2 Ermeni kadim erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1317 / 1899, s. 301-302<br />
1318 / 1900<br />
7.174 evde 24.275 erkek<br />
23.841 ‹slam erkek<br />
432 Yahudi erkek<br />
2 Ermeni kadim erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1318 / 1900, s. 329-330<br />
1319 / 1901<br />
24.275 erkek<br />
23.841 ‹slam erkek<br />
172
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
432 Yahudi erkek<br />
2 Ermeni kadim erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1319 / 1901, s. 364<br />
1310 / 1893<br />
3.590 erkek<br />
3.428 ‹slam erkek<br />
862 Yahudi erkek<br />
1321 / 1903<br />
24.275 erkek<br />
23.841 ‹slam erkek<br />
432 Yahudi erkek<br />
2 Ermeni kadim erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1321 / 1903, s. 341<br />
1323 / 1905<br />
24.601 erkek<br />
24.081 ‹slam erkek<br />
518 Yahudi erkek<br />
2 Ermeni Kadim erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1310 / 1893, s. 210<br />
1311 / 1894<br />
1.479 evde 4.261 erkek<br />
1.423 evde 4.170 ‹slam erkek<br />
56 evde 191 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1311 / 1894, s. 224<br />
1312 / 1895<br />
1.456 evde 8.656 erkek<br />
8.500 ‹slam erkek<br />
156 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1323 / 1905, s. 357<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1312 / 1895, s. 321-322<br />
1324 / 1906<br />
24.352 erkek<br />
23.837 ‹slam erkek<br />
513 Yahudi erkek<br />
2 Ermeni kadim erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1324 / 1906, s. 355<br />
Hindiye fiehri<br />
1309 / 1892<br />
3.224 erkek<br />
3.224 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1309 / 1892, s. 234<br />
Hindiye Kazas›<br />
1303 / 1885<br />
1.856 erkek<br />
1.829 Müslim erkek<br />
27 Gayri Müslim erkek<br />
1313-1314 / 1896<br />
1.456 evde 8.656 erkek<br />
8.500 ‹slam erkek<br />
156 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1313-1314 / 1896, s. 321-322<br />
1315 / 1897<br />
1.168 evde 4.311 erkek<br />
4.145 ‹slam erkek<br />
166 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1315 / 1897, s. 323-324<br />
1316 / 1898<br />
1.168 evde 4.400 erkek<br />
4. 236 ‹slam erkek<br />
164 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1316 / 1898, s. 289-290<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1303 / 1885, s. 205<br />
173
ORSAM<br />
1317 / 1899<br />
1.168 evde 4.400 erkek<br />
4. 236 ‹slam erkek<br />
164 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1317 / 1899, s. 301-302<br />
1318 / 1900<br />
1.380 evde 3.992 erkek<br />
3. 833 ‹slam erkek<br />
159 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1318 / 19001, s. 329-330<br />
1319 / 1901<br />
3.992 erkek<br />
3. 833 ‹slam erkek<br />
159 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1319 / 1901, s. 320<br />
1321 / 1903<br />
3.992 erkek<br />
3. 833 ‹slam erkek<br />
159 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1321 / 1903, s. 298<br />
1323 / 1905<br />
3.992 erkek<br />
3. 833 ‹slam erkek<br />
159 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1323 / 1905, s. 311<br />
1324 / 1906<br />
5.187 erkek<br />
5.062 ‹slam erkek<br />
125 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1324 / 1906, s. 355<br />
Horasan Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
7.450 evde 28.750<br />
28.660 ‹slam<br />
90 Yahudi<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
1309 / 1892<br />
13.711 erkek<br />
13.600 ‹slam erkek<br />
111 Musevi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1309 / 1892, s. 214<br />
1310 / 1893<br />
13.893 erkek<br />
13.769 ‹slam erkek<br />
424 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1310 / 1893, s. 205<br />
1311 / 1894<br />
4.205 evde 15.360 erkek<br />
4.164 evde 15.238 ‹slam erkek<br />
40 evde 120 Yahudi erkek<br />
1 evde 2 Latin erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1311 / 1894, s. 222<br />
1312 / 1895<br />
4.093 evde 15.901 erkek<br />
15.777 ‹slam erkek<br />
122 Yahudi erkek<br />
2 Latin erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1312 / 1895, s. 321-322<br />
1313-1314 / 1896<br />
4.093 evde 15.901 erkek<br />
15.777 ‹slam erkek<br />
122 Yahudi erkek<br />
2 Latin erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1313-1314 / 1896, s. 321-322<br />
174
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1315 / 1897<br />
4.137 evde 16.723 erkek<br />
16.583 ‹slam erkek<br />
138 Yahudi erkek<br />
2 Latin erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1315 / 1897, s. 323-324<br />
1316 / 1898<br />
5.137 evde 16.624 erkek<br />
16.486 ‹slam erkek<br />
136 Yahudi erkek<br />
2 Latin erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1316 / 1898, s. 289-290<br />
1317 / 1899<br />
5.137 evde 16.624 erkek<br />
16.486 ‹slam erkek<br />
136 Yahudi erkek<br />
2 Latin erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1317 / 1899, s. 301-302<br />
1318 / 1900<br />
4.192 evde 16.108 erkek<br />
15.963 ‹slam erkek<br />
143 Yahudi erkek<br />
2 Latin erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1318 / 1900, s. 329-330<br />
1319 / 1901<br />
16.108 erkek<br />
15.963 ‹slam erkek<br />
143 Yahudi erkek<br />
2 Latin erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1319 / 1901, s. 251<br />
1321 / 1903<br />
16.108 erkek<br />
15.963 ‹slam erkek<br />
143 Yahudi erkek<br />
2 Latin erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1321 / 1903, s. 230<br />
1323 / 1905<br />
16.108 erkek<br />
15.963 ‹slam erkek<br />
143 Yahudi erkek<br />
2 Latin erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1323 / 1905, s. 241<br />
1324 / 1906<br />
9.646 erkek<br />
9.480 ‹slam erkek<br />
165 Yahudi erkek<br />
1 Latin erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1324 / 1906, s. 355<br />
1325 / 1907<br />
10.506 erkek<br />
10.448 ‹slam erkek<br />
157 Musevi erkek<br />
1 Ermeni Kadim erkek<br />
‹madiye Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
6.650 evde 16.395<br />
12.934 ‹slam<br />
2.900 H›ristiyan<br />
561 Yahudi<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1325 / 1907, s. 325<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
Karada¤ Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
4.136 evde 20.650<br />
20.000 ‹slam<br />
650 Yahudi<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
175
ORSAM<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
2.512 evde 9.039<br />
9.039 islam<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
1303 / 1885<br />
4.857 erkek<br />
4.857 Müslim erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1303 / 1885, s. 205<br />
1309 / 1892<br />
4.757 erkek<br />
4.757 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1309 / 1892, s. 214<br />
1310 / 1893<br />
5.177 erkek<br />
5.177 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1310 / 1893, s. 206<br />
1311 / 1894<br />
1.941 evde 5.398 erkek<br />
1.941 evde 5.398 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1311 / 1894, s. 226<br />
1312 / 1895<br />
1.941 evde 5.769 erkek<br />
5.769 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1312 / 1895, s. 321-322<br />
1313-1314 / 1896<br />
1.941 evde 5.769 erkek<br />
5.769 ‹slam erkek<br />
1315 / 1897<br />
1.961 evde 5.786 erkek<br />
5.786 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1315 / 1897, s. 323-324<br />
1316 / 1898<br />
1.961 evde 6.098 erkek<br />
6. 098 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1316 / 1898, s. 289-290<br />
1317 / 1899<br />
1.961 evde 6.098 erkek<br />
6. 098 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1317 / 1899, s. 301-302<br />
1318 / 1900<br />
1.961 evde 6.102 erkek<br />
6.102 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi 1318 / 1900, s. 329-330<br />
1319 / 1901<br />
6.102 erkek<br />
6.102 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi 1319 / 1901, s. 208<br />
1321 / 1903<br />
6.102 erkek<br />
6.102 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1321 / 1903, s. 188<br />
1323 / 1905<br />
6.430 erkek<br />
6. 430 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1323 / 1905, s. 197<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1313-1314 / 1896, s. 321-322<br />
176
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1324 / 1906<br />
6.527 erkek<br />
6.527 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1324 / 1906, s. 355<br />
1325 / 1907<br />
6.215 erkek<br />
6.215 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1325 / 1907, s. 325<br />
Kerbela fiehri<br />
1303 / 1885<br />
4.585 erkek<br />
4.535 Müslim erkek<br />
30 Gayri Müslim erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1303 / 1885, s. 205<br />
1309 / 1892<br />
6.579 erkek<br />
6.383 ‹slam erkek<br />
196 Musevi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1309 / 1892, s. 234<br />
Kerbela Kazas›<br />
1310 / 1893<br />
8.058 erkek<br />
8.029 ‹slam erkek<br />
29 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1310 / 1893, s. 209<br />
1311 / 1894<br />
5.111 evde 8.583 erkek<br />
5.104 evde 8. 584 ‹slam erkek<br />
7 evde 29 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1311 / 1894, s. 224<br />
1312 / 1895<br />
4.755 evde 9.819 erkek<br />
9. 797 ‹slam erkek<br />
22 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1312 / 1895, s. 321-322<br />
1313-1314 / 1896<br />
4.755 evde 9.819 erkek<br />
9. 797 ‹slam erkek<br />
22 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1313-1314 / 1896, s. 321-322<br />
1315 / 1897<br />
5.952 evde 10.765 erkek<br />
10.730 ‹slam erkek<br />
35 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1315 / 1897, s. 323-324<br />
1316 / 1898<br />
5.952 evde 10.881 erkek<br />
10.843 ‹slam erkek<br />
38 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1316 / 1898, s. 289-290<br />
1317 / 1899<br />
5.952 evde 10.881 erkek<br />
10.843 ‹slam erkek<br />
38 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1317 / 1899, s. 301-302<br />
1318 / 1900<br />
5.964 evde 11.215 erkek<br />
11.173 ‹slam erkek<br />
42 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi 1318 / 1900, s. 329-330<br />
177
ORSAM<br />
1324 / 1906<br />
9.539 erkek<br />
9.491 ‹slam erkek<br />
38 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1324 / 1906, s. 355<br />
Kerkük Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
14.429 evde 44.681<br />
34.011 ‹slam<br />
442 Yahudi<br />
228 H›ristiyan<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
Köysancak Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
3.509 evde 10.112<br />
9.567 ‹slam<br />
330 H›ristiyan<br />
215 Yahudi<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
Kurna Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
5.051 evde 17.265<br />
17.260 ‹slam<br />
5 Yahudi<br />
1309 / 1892<br />
4.461 erkek<br />
4.461 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1309 / 1892, s. 214<br />
1310 / 1893<br />
4.955 erkek<br />
4.949 ‹slam erkek<br />
6 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1310 / 1893, s. 207<br />
1311 / 1894<br />
2.040 evde 5.131 erkek<br />
2.032 evde 5.111 ‹slam erkek<br />
8 evde 20 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1311 / 1894, s. 223<br />
1312 / 1895<br />
1.077 evde 1.700 erkek<br />
1.680 ‹slam erkek<br />
20 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1312 / 1895, s. 321-322<br />
1313-1314 / 1896<br />
1.077 evde 1.700 erkek<br />
1.680 ‹slam erkek<br />
20 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1313-1314 / 1896, s. 321-322<br />
Kuttulamare Kazas›<br />
1303 / 1885<br />
4.798 erkek<br />
4.764 Müslim erkek<br />
32 Gayri Müslim erkek<br />
1315 / 1897<br />
516 evde 1.351 erkek<br />
1. 326 ‹slam erkek<br />
25 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1315 / 1897, s. 323-324<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1303 / 1885, s. 205<br />
178
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1316 / 1898<br />
516 evde 1.362 erkek<br />
1. 342 ‹slam erkek<br />
20 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1316 / 1898, s. 289-290<br />
1317 / 1899<br />
516 evde 1.362 erkek<br />
1. 342 ‹slam erkek<br />
20 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1317 / 1899, s. 301-302<br />
1318 / 1900<br />
316 evde 1.149 erkek<br />
1. 149 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1318 / 1900, s. 329-330<br />
1319 / 1901<br />
1.149 erkek<br />
1. 149 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1319 / 1901, s. 271<br />
1321 / 1903<br />
1.149 erkek<br />
1. 149 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1321 / 1903, s. 249<br />
1323 / 1905<br />
1.149 erkek<br />
1. 149 ‹slam erkek<br />
1325 / 1907<br />
1.841 erkek<br />
1.765 ‹slam erkek<br />
56 Musevi erkek<br />
20 Keldani erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1325 / 1907, s. 325<br />
Mendeli Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
2.685 evde 8.185<br />
8.092 ‹slam<br />
93 Yahudi<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
1303 / 1885<br />
5.803 erkek<br />
5.702 Müslim erkek<br />
101 Gayri Müslim erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1303 / 1885, s. 205<br />
1309 / 1892<br />
8.211 erkek<br />
8.211 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1309 / 1892, s. 214<br />
1310 / 1893<br />
5.981 erkek<br />
5.857 ‹slam erkek<br />
124 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1310 / 1893, s. 205<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1323 / 1905, s. 261<br />
1324 / 1906<br />
1.497 erkek<br />
1.497 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1324 / 1906, s. 355<br />
1311 / 1894<br />
2.039 evde 5.461 erkek<br />
2009 evde 5. 357 ‹slam erkek<br />
30 evde 104 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1311 / 1894, s. 223<br />
179
ORSAM<br />
1312 / 1895<br />
1.974 evde 5.473 erkek<br />
5.405 ‹slam erkek<br />
68 Yahudi erkek<br />
1319 / 1901<br />
5.627 erkek<br />
5.568 ‹slam erkek<br />
59 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1312 / 1895, s. 321-322<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi 1319 / 1901, s. 222<br />
1313-1314 / 1896<br />
1.974 evde 5.473 erkek<br />
5.405 ‹slam erkek<br />
68 Yahudi erkek<br />
1321 / 1903<br />
5.627 erkek<br />
5.568 ‹slam erkek<br />
59 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1313-1314 / 1896, s. 321-322<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1321 / 1903, s. 202<br />
1315 / 1897<br />
1.983 evde 5.570 erkek<br />
5. 506 ‹slam erkek<br />
64 Yahudi erkek<br />
1323 / 1905<br />
5.627 erkek<br />
5.568 ‹slam erkek<br />
59 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1315 / 1897, s. 323-324<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1323 / 1905, s. 212<br />
1316 / 1898<br />
1.983 evde 5.716 erkek<br />
5. 653 ‹slam erkek<br />
63 Yahudi erkek<br />
1324 / 1906<br />
5.492 erkek<br />
5.435 ‹slam erkek<br />
57 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1316 / 1898, s. 289-290<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1324 / 1906, s. 355<br />
1317 / 1899<br />
1.983 evde 5.716 erkek<br />
5. 653 ‹slam erkek<br />
63 Yahudi erkek<br />
1325 / 1907<br />
5.602 erkek<br />
5.221 ‹slam erkek<br />
81 musevi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1317 / 1899, s. 301-302<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1325 / 1907, s. 325<br />
1318 / 1900<br />
1.964 evde 5.627 erkek<br />
5.568 ‹slam erkek<br />
59 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi 1318 / 1900, s. 329-330<br />
Merge Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
2.316 evde 11.560<br />
11.500 ‹slam<br />
60 Yahudi<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
180
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Musul Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
27.462 evde 88.624<br />
69.753 ‹slam<br />
16.974 H›ristiyan<br />
1.000 Yezidi<br />
911 Yahudi<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
Necef fiehri<br />
1309 / 1892<br />
6.385 erkek<br />
6.385 ‹slam erkek<br />
10 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1313-1314 / 1896, s. 321-322<br />
1315 / 1897<br />
1.847 evde 6.462 erkek<br />
6. 462 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1315 / 1897, s. 323-324<br />
1316 / 1898<br />
1.847 evde 6.616 erkek<br />
6. 616 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1316 / 1898, s. 289-290<br />
Necef Kazas›<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1309 / 1892, s. 234<br />
1310 / 1893<br />
6.442 erkek<br />
6.432 ‹slam erkek<br />
10 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1310 / 1893, s. 209<br />
1311 / 1894<br />
1.814 evde 7.044 erkek<br />
1.812 evde 7.034 ‹slam erkek<br />
2 evde 10 Yahudi erkek<br />
1317 / 1899<br />
1.847 evde 6.616 erkek<br />
6. 616 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1317 / 1899, s. 301-302<br />
1318 / 1900<br />
1.842 evde 7.330 erkek<br />
7. 330 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1318 / 1900, s. 329-330<br />
1319 / 1901<br />
7.330 erkek<br />
7. 330 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1311 / 1894, s. 228<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1319 / 1901, s. 330<br />
1312 / 1895<br />
1.791 evde 810 erkek<br />
800 ‹slam erkek<br />
10 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1312 / 1895, s. 321-322<br />
1313-1314 / 1896<br />
1.791 evde 810 erkek<br />
800 ‹slam erkek<br />
1321 / 1903<br />
7.330 erkek<br />
7. 330 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1321 / 1903, s. 308<br />
1323 / 1905<br />
7.330 erkek<br />
7. 330 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1323 / 1905, s. 322<br />
181
ORSAM<br />
1324 / 1906<br />
7.362 erkek<br />
7.362 ‹slam erkek<br />
1309 / 1892<br />
6.917 erkek<br />
6.917 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1324 / 1906, s. 355<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1309 / 1892, s. 214<br />
Raniye Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
4.800 evde 17.510<br />
17.510 ‹slam<br />
Revandüz Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
8.646 evde 27.582<br />
26.858 ‹slam<br />
724 Yahudi<br />
Salahiye Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
3.413 evde 10.886<br />
10.781 ‹slam<br />
105 Yahudi<br />
Samarra Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
3.506 evde 13.283<br />
13.268 ‹slam<br />
15 Yahudi<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
1303 / 1885<br />
6.916 erkek<br />
6.895 Müslim erkek<br />
21 Gayri Müslim erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1303 / 1885, s. 205<br />
1310 / 1893<br />
7.187 erkek<br />
7.187 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1310 / 1893, s. 207<br />
1311 / 1894<br />
1.646 evde 7.278 erkek<br />
1.637 evde 7. 256 ‹slam erkek<br />
9 evde 22 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1311 / 1894, s. 221<br />
1312 / 1895<br />
1.646 evde 7.964 erkek<br />
7.947 ‹slam erkek<br />
17 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1312 / 1895, s. 321-322<br />
1313-1314 / 1896<br />
1.646 evde 7.964 erkek<br />
7.947 ‹slam erkek<br />
17 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1313-1314 / 1896, s. 321-322<br />
1315 / 1897<br />
1.724 evde 8.188 erkek<br />
8. 167 ‹slam erkek<br />
21 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1315 / 1897, s. 323-324<br />
1316 / 1898<br />
1.724 evde 8.303 erkek<br />
8. 283 ‹slam erkek<br />
182
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
21 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1316 / 1898, s. 289-290<br />
1317 / 1899<br />
1.724 evde 8.303 erkek<br />
8. 283 ‹slam erkek<br />
21 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1317 / 1899, s. 301-302<br />
1318 / 1900<br />
1.636 evde 8.157 erkek<br />
8. 157 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi 1318 / 1900, s. 329-330<br />
1319 / 1901<br />
8.157 erkek<br />
8. 157 ‹slam erkek<br />
1325 / 1907<br />
5.166 erkek<br />
5.627 ‹slam erkek<br />
39 Musevi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1325 / 1907, s. 325<br />
Semave fiehri<br />
1309 / 1892<br />
2.392 erkek<br />
2.392 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1309 / 1892, s. 261<br />
Semave Kazas›<br />
1310 / 1893<br />
2.611 erkek<br />
2.595 ‹slam erkek<br />
16 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi 1319 / 1901, s. 214<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1310 / 1893, s. 211<br />
1321 / 1903<br />
8.157 erkek<br />
8. 157 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1321 / 1903, s. 194<br />
1323 / 1905<br />
8.157 erkek<br />
8. 157 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1323 / 1905, s. 190<br />
1311 / 1894<br />
1.123 evde 2.778 erkek<br />
1.105 evde 2.748 ‹slam erkek<br />
8 evde 20 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1311 / 1894, s. 227<br />
1312 / 1895<br />
1.008 evde 5.820 erkek<br />
5. 810 ‹slam erkek<br />
10 Yahudi erkek<br />
1324 / 1906<br />
9.053 erkek<br />
9.053 ‹slam erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1324 / 1906, s. 355<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1312 / 1895, s. 321-322<br />
1313-1314 / 1896<br />
1.008 evde 5.820 erkek<br />
5. 810 ‹slam erkek<br />
10 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1313-1314 / 1896, s. 321-322<br />
183
ORSAM<br />
1315 / 1897<br />
1.167 evde 3.245 erkek<br />
3. 205 ‹slam erkek<br />
40 Yahudi erkek<br />
1323 / 1905<br />
3.537 erkek<br />
3. 497 ‹slam erkek<br />
40 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1315 / 1897, s. 323-324<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1323 / 1905, s. 379<br />
1316 / 1898<br />
1.167 evde 3.423 erkek<br />
3. 382 ‹slam erkek<br />
41 Yahudi erkek<br />
1324 / 1906<br />
3.647 erkek<br />
3.592 ‹slam erkek<br />
55 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1316 / 1898, s. 289-290<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1324 / 1906, s. 355<br />
1317 / 1898<br />
1.167 evde 3.423 erkek<br />
3. 382 ‹slam erkek<br />
41 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1317 / 1899, s. 301-302<br />
1318 / 1900<br />
1.167 evde 3.537 erkek<br />
3. 497 ‹slam erkek<br />
40 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1318 / 1900, s. 329-330<br />
1319 / 1901<br />
3.537 erkek<br />
3. 497 ‹slam erkek<br />
40 Yahudi erkek<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1319 / 1901, s. 386<br />
1321 / 1903<br />
3.537 erkek<br />
3. 497 ‹slam erkek<br />
40 Yahudi erkek<br />
Süleymaniye Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
8.472 evde 42.330<br />
41.500 ‹slam<br />
650 Yahudi<br />
180 H›ristiyan<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
fiehr-i Pazar Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
2.000 evde 17.000<br />
17.000 ‹slam<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
Zaho Kazas›<br />
1292 / 1874<br />
3.295 evde 8.846<br />
7.060 ‹slam<br />
1.350 H›ristiyan<br />
436 Yahudi<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 128-133<br />
Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1321 / 1903, s. 363<br />
184
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
VIII.<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹<br />
‹DAR‹ TAKS‹MATI
ORSAM
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹ ‹DAR‹ TAKS‹MATI<br />
1292<br />
Ba¤dat Sanca¤›<br />
Ba¤dat Kazas›<br />
Horasan Kazas›<br />
fiehriban Nahiyesi<br />
Halis Nahiyesi<br />
Hanekin Kazas›<br />
Benekdere Nahiyesi<br />
K›z›lrabat Nahiyesi<br />
Mendeli Kazas›<br />
Kuttülamara Kazas›<br />
Bedre Nahiyesi<br />
Aziziye Kazas›<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
Samarra Kazas›<br />
Tikrit Nahiyesi<br />
Düceyl Nahiyesi<br />
Dilim Kazas›<br />
Hit Nahiyesi<br />
Kübeyse Nahiyesi<br />
Ane Kazas›<br />
Elkaim Nahiyesi<br />
Hadise Nahiyesi<br />
Cebe-i Âlus Nahiyesi<br />
Hille Sanca¤›<br />
Hille Kazas›<br />
Medhatiye Nahiyesi<br />
Kerbela Kazas›<br />
Müseyyip Nahiyesi<br />
fiefatiye Nahiyesi<br />
Rahhaliye Nahiyesi<br />
Hindiye Kazas›<br />
Kefl Nahiyesi<br />
Azye ve Rece Nahiyesi<br />
Semave Kazas›<br />
Elbucevarir Nahiyesi<br />
Necef Kazas›<br />
fiamiyye Kazas›<br />
Medhiyye Kalas› Nahiyesi<br />
fienafiye Nahiyesi<br />
Divaniyye Kazas›<br />
Deggare Nahiyesi<br />
El-Bedir Nahiyesi<br />
Musul Sanca¤›<br />
Musul Kazas›<br />
‹madiye Kazas›<br />
Zaho Kazas›<br />
Akra Kazas›<br />
Zibar Nahiyesi<br />
Dahuk Kazas›<br />
Mezuri Nahiyesi<br />
fiehrizor Sanca¤›<br />
Kerkük Kazas›<br />
Melha Nahiyesi<br />
Altunköprü Nahiyesi<br />
Tuzhurmatu Nahiyesi<br />
fiivan Nahiyesi<br />
Revandüz Kazas›<br />
Dizeharir Nahiyesi<br />
Balik Nahiyesi<br />
Kufldiye Nahiyesi<br />
187
ORSAM<br />
Salahiye Kazas›<br />
Davde Nahiyesi<br />
Karatepe Nahiyesi<br />
Erbil Kazas›<br />
Sultaniye Nahiyesi<br />
Kufldiye Nahiyesi<br />
Köysancak Kazas›<br />
Raniye Kazas›<br />
Süleymaniye Sanca¤›<br />
Süleymaniye Kazas›<br />
Zerküz Nahiyesi<br />
Gülanabar Kazas›<br />
K›z›lca Nahiyesi<br />
Serücek Nahiyesi<br />
Karada¤ Kazas›<br />
Sengav Nahiyesi<br />
Zengene Nahiyesi<br />
Bazyan Kazas›<br />
Kalasivke Nahiyesi<br />
Merke Kazas›<br />
Sürtafl Nahiyesi<br />
Peflder Nahiyesi<br />
fiehirbazar Kazas›<br />
Caf Aflireti Kaymakaml›¤›<br />
Basra Sanca¤›<br />
Basra Kazas›<br />
Ebulhasib Nahiyesi<br />
Fav Nahiyesi<br />
Zübeyr Nahiyesi<br />
Kurna Kazas›<br />
Amare Sanca¤›<br />
Amare Kazas›<br />
Aliyülgarbi Nahiyesi<br />
Aliyüflflarki Nahiyesi<br />
Zübeyr Nahiyesi<br />
Tafra Nahiyesi<br />
fiatra Nahiyesi<br />
Muntefik Sanca¤›<br />
Nas›riye Kazas›<br />
Vas›t Nahiyesi<br />
fiatra Nahiyesi<br />
Cübeyle Nahiyesi<br />
Sukuflflüyuh Kazas›<br />
Ahsa / Necid Sanca¤›<br />
Hufuf Kazas›<br />
Cifr Nahiyesi<br />
Uceyr Nahiyesi<br />
Katif Kazas›<br />
Katar Kazas›<br />
1299<br />
Ba¤dat Sanca¤›<br />
Ba¤dat Kazas›<br />
Azamiye Nahiyesi<br />
Aziziye Nahiyesi<br />
Horasan Kazas›<br />
fiehriban Nahiyesi<br />
Halis Nahiyesi<br />
Hanekin Kazas›<br />
Benekdere Nahiyesi<br />
K›z›lrabat Nahiyesi<br />
Mendeli Kazas›<br />
Kuttülamara Kazas›<br />
Samarra Kazas›<br />
Tikrit Nahiyesi<br />
Ane Kazas›<br />
Elkaim Nahiyesi<br />
Hadise Nahiyesi<br />
Cebe-i Âlus Nahiyesi<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
Dilim Kazas›<br />
Hit Nahiyesi<br />
Saklaviye Nahiyesi<br />
Kübeyse Nahiyesi<br />
Hille Sanca¤›<br />
Hille Kazas›<br />
Medhatiye Nahiyesi<br />
188
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
El-Bedir Nahiyesi<br />
Deggare Nahiyesi<br />
Elbucevarir Nahiyesi<br />
fienafiye Nahiyesi<br />
Semave Kazas›<br />
fiamiye Kazas›<br />
Divaniye Kazas›<br />
Kerbela Sanca¤›<br />
Kerbela Kazas›<br />
Müseyyip Nahiyesi<br />
Rahhaliye Nahiyesi<br />
fiefatiye Nahiyesi<br />
Hindiye Kazas›<br />
Kefl Nahiyesi<br />
Rahbe Nahiyesi<br />
Necef Kazas›<br />
Kufe Nahiyesi<br />
Rezzaze Kazas›<br />
Amare Sanca¤›<br />
Amare Kazas›<br />
Zübeyr Nahiyesi<br />
Tafra Nahiyesi<br />
fiatra Nahiyesi<br />
Ali-i Garbi Nahiyesi<br />
Ali-i fiarki Nahiyesi<br />
Muntefik Sanca¤›<br />
Nas›riye Kazas›<br />
Sukuflflüyuh Kazas›<br />
fiatra Kazas›<br />
Hay Kazas›<br />
Hamar Kazas›<br />
Basra Sanca¤›<br />
Basra Kazas›<br />
Ebulhasib Nahiyesi<br />
Fav Nahiyesi<br />
Zübeyr Nahiyesi<br />
Kurna Kazas›<br />
Ahsa / Necid Sanca¤›<br />
Necid Kazas›<br />
Müberriz Nahiyesi<br />
Cifr Nahiyesi<br />
Uceyr Nahiyesi<br />
Katif Kazas›<br />
1300<br />
Ba¤dat Sanca¤›<br />
Ba¤dat Kazas›<br />
Azamiye Nahiyesi<br />
Diyale Nahiyesi<br />
Horasan Kazas›<br />
fiehriban Nahiyesi<br />
Halis Nahiyesi<br />
Hanekin Kazas›<br />
Benekdere Nahiyesi<br />
K›z›lrabat Nahiyesi<br />
Mendeli Kazas›<br />
Kuttülamara Kazas›<br />
Bedre Nahiyesi<br />
Garbiye Nahiyesi<br />
Samarra Kazas›<br />
Tikrit Nahiyesi<br />
Ane Kazas›<br />
Elkaim Nahiyesi<br />
Hadise Nahiyesi<br />
Cebe-i Âlus Nahiyesi<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
Dilim Kazas›<br />
Hit Nahiyesi<br />
Saklaviye Nahiyesi<br />
Kübeyse Nahiyesi<br />
Cezire Kazas›<br />
Bagile Nahiyesi<br />
Aziziye Kazas›<br />
Hille Sanca¤›<br />
Hille Kazas›<br />
Medhatiye Nahiyesi<br />
El-Bedir Nahiyesi<br />
Deggare Nahiyesi<br />
189
ORSAM<br />
Elbucevarir Nahiyesi<br />
fienafiye Nahiyesi<br />
Semave Kazas›<br />
fiamiye Kazas›<br />
Divaniye Kazas›<br />
Kerbela Sanca¤›<br />
Kerbela Kazas›<br />
Müseyyip Nahiyesi<br />
Rahhaliye Nahiyesi<br />
fiefatiye Nahiyesi<br />
Hindiye Kazas›<br />
Kefl Nahiyesi<br />
Necef Kazas›<br />
Kufe Nahiyesi<br />
Rahbe Nahiyesi<br />
Amare Sanca¤›<br />
Amare Kazas›<br />
Mecr-i Kebir Nahiyesi<br />
Tafra Nahiyesi<br />
El-Eziric Nahiyesi<br />
Ali-i Garbi Nahiyesi<br />
Ali-i fiarki Nahiyesi<br />
fiatra Kazas›<br />
Zübeyr Kazas›<br />
Düveyric Kazas›<br />
Muntefik Sanca¤›<br />
Nas›riye Kazas›<br />
Sukuflflüyuh Kazas›<br />
Kirmit Nahiyesi<br />
fiatra Kazas›<br />
Beda Nahiyesi<br />
Deçe Nahiyesi<br />
Hay Kazas›<br />
Kala-i Sükker Nahiyesi<br />
Muhayrice Nahiyesi<br />
Batiha Nahiyesi<br />
Hamar Kazas›<br />
Basra Sanca¤›<br />
Basra Kazas›<br />
Ebulhasib Nahiyesi<br />
Fav Nahiyesi<br />
Kurna Kazas›<br />
Ahsa / Necid Sanca¤›<br />
Necid Kazas›<br />
Müberriz Nahiyesi<br />
Cifr Nahiyesi<br />
Uceyr Nahiyesi<br />
Katif Kazas›<br />
Katar Kazas›<br />
1301<br />
Ba¤dat Sanca¤›<br />
Ba¤dat Kazas›<br />
Azamiye Nahiyesi<br />
Diyale Nahiyesi<br />
Horasan Kazas›<br />
fiehriban Nahiyesi<br />
Halis Nahiyesi<br />
Hanekin Kazas›<br />
Benekdere Nahiyesi<br />
K›z›lrabat Nahiyesi<br />
Mendeli Kazas›<br />
Kuttülamara Kazas›<br />
Bedre Nahiyesi<br />
Garbiye Nahiyesi<br />
Z›rbatiye Nahiyesi<br />
Samarra Kazas›<br />
Tikrit Nahiyesi<br />
Ane Kazas›<br />
Elkaim Nahiyesi<br />
Hadise Nahiyesi<br />
Cebe-i Âlus Nahiyesi<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
Dilim Kazas›<br />
Hit Nahiyesi<br />
Saklaviye Nahiyesi<br />
Kübeyse Nahiyesi<br />
Cezire Kazas›<br />
190
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Bakyan Nahiyesi<br />
Aziziye Kazas›<br />
Mehdiye Nahiyesi<br />
Hille Sanca¤›<br />
Hille Kazas›<br />
Semave Kazas›<br />
fiamiye Kazas›<br />
Divaniye Kazas›<br />
Kerbela Sanca¤›<br />
Kerbela Kazas›<br />
Müseyyip Nahiyesi<br />
Rahhaliye Nahiyesi<br />
fiefatiye Nahiyesi<br />
Rezzaze Kazas›<br />
Hindiye Kazas›<br />
Kefl Nahiyesi<br />
Necef Kazas›<br />
Kufe Nahiyesi<br />
Rahbe Nahiyesi<br />
Amare Sanca¤›<br />
Amare Kazas›<br />
Mecr-i Kebir Nahiyesi<br />
Tafra Nahiyesi<br />
El-Eziric Nahiyesi<br />
Ali-i Garbi Nahiyesi<br />
Ali-i fiarki Nahiyesi<br />
fiatra Kazas›<br />
Zübeyr Kazas›<br />
Düveyric Kazas›<br />
Muntefik Sanca¤›<br />
Nas›riye Kazas›<br />
Sukuflflüyuh Kazas›<br />
Kirmit Nahiyesi<br />
fiatra Kazas›<br />
Beda Nahiyesi<br />
Deçe Nahiyesi<br />
Hay Kazas›<br />
Kala-i Sükker Nahiyesi<br />
Muhayrice Nahiyesi<br />
Hamar Kazas›<br />
Basra Sanca¤›<br />
Basra Kazas›<br />
Ebulhasib Nahiyesi<br />
Fav Nahiyesi<br />
Harse Nahiyesi<br />
Zübeyr Nahiyesi<br />
Kurna Kazas›<br />
Necid Sanca¤›<br />
Necid Kazas›<br />
Müberriz Nahiyesi<br />
Cifr Nahiyesi<br />
Uceyr Nahiyesi<br />
Katif Kazas›<br />
Katar Kazas›<br />
1302<br />
Ba¤dat Sanca¤›<br />
Ba¤dat Kazas›<br />
Azamiye Nahiyesi<br />
Diyale Nahiyesi<br />
Horasan Kazas›<br />
fiehriban Nahiyesi<br />
Halis Nahiyesi<br />
Hanekin Kazas›<br />
Benekdere Nahiyesi<br />
K›z›lrabat Nahiyesi<br />
Mendeli Kazas›<br />
Kuttülamara Kazas›<br />
Bedre Nahiyesi<br />
Garbiye Nahiyesi<br />
Z›rbatiye Nahiyesi<br />
Cessan Nahiyesi<br />
Samarra Kazas›<br />
Tikrit Nahiyesi<br />
Ane Kazas›<br />
Elkaim Nahiyesi<br />
Hadise Nahiyesi<br />
Cebe-i Âlus Nahiyesi<br />
191
ORSAM<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
Dilim Kazas›<br />
Hit Nahiyesi<br />
Saklaviye Nahiyesi<br />
Kübeyse Nahiyesi<br />
Cezire Kazas›<br />
Bagile Nahiyesi<br />
Aziziye Kazas›<br />
Mehdiye Nahiyesi<br />
Hille Sanca¤›<br />
Hille Kazas›<br />
Semave Kazas›<br />
fiamiye Kazas›<br />
Divaniye Kazas›<br />
Kerbela Sanca¤›<br />
Kerbela Kazas›<br />
Müseyyip Nahiyesi<br />
Rahhaliye Nahiyesi<br />
fiefatiye Nahiyesi<br />
Rezzaze Kazas›<br />
Hindiye Kazas›<br />
Kefl Nahiyesi<br />
Necef Kazas›<br />
Kufe Nahiyesi<br />
Rahbe Nahiyesi<br />
1303<br />
Ba¤dat Sanca¤›<br />
Ba¤dat Kazas›<br />
Azamiye Nahiyesi<br />
Diyale Nahiyesi<br />
Horasan Kazas›<br />
fiehriban Nahiyesi<br />
Halis Nahiyesi<br />
Hanekin Kazas›<br />
Benekdere Nahiyesi<br />
K›z›lrabat Nahiyesi<br />
Mendeli Kazas›<br />
Kuttülamara Kazas›<br />
Bedre Nahiyesi<br />
Garbiye Nahiyesi<br />
Z›rbatiye Nahiyesi<br />
Cessan Nahiyesi<br />
Samarra Kazas›<br />
Tikrit Nahiyesi<br />
Ane Kazas›<br />
Elkaim Nahiyesi<br />
Hadise Nahiyesi<br />
Cebe-i Âlus Nahiyesi<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
Dilim Kazas›<br />
Hit Nahiyesi<br />
Saklaviye Nahiyesi<br />
Kübeyse Nahiyesi<br />
Cezire Kazas›<br />
Bagile Nahiyesi<br />
Aziziye Kazas›<br />
Selmanpak Nahiyesi<br />
Hille Sanca¤›<br />
Hille Kazas›<br />
Semave Kazas›<br />
fiamiye Kazas›<br />
Divaniye Kazas›<br />
Kerbela Sanca¤›<br />
Kerbela Kazas›<br />
Müseyyip Nahiyesi<br />
Rahhaliye Nahiyesi<br />
fiefatiye Nahiyesi<br />
Rezzaze Kazas›<br />
Hindiye Kazas›<br />
Kefl Nahiyesi<br />
Necef Kazas›<br />
Kufe Nahiyesi<br />
Rahbe Nahiyesi<br />
1309<br />
Ba¤dat Sanca¤›<br />
Ba¤dat Kazas›<br />
Azamiye Nahiyesi<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
192
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Samarra Kazas›<br />
Tikrit Nahiyesi<br />
Mendeli Kazas›<br />
Horasan Kazas›<br />
fiehriban Nahiyesi<br />
Halis Nahiyesi<br />
Hanekin Kazas›<br />
Benekdere Nahiyesi<br />
K›z›lrabat Nahiyesi<br />
Aziziye Kazas›<br />
Selmanpak Nahiyesi<br />
Cezire Kazas›<br />
Ayuc Nahiyesi<br />
Kuttülamara Kazas›<br />
Bedre Nahiyesi<br />
Garbiye Nahiyesi<br />
Dilim Kazas›<br />
Hit Nahiyesi<br />
Saklaviye Nahiyesi<br />
Kübeyse Nahiyesi<br />
Ane Kazas›<br />
Elkaim Nahiyesi<br />
Hadise Nahiyesi<br />
Cebe-i Âlus Nahiyesi<br />
Kerbela Sanca¤›<br />
Kerbela Kazas›<br />
Müseyyip Nahiyesi<br />
fiefatiye Nahiyesi<br />
Rahhaliye Nahiyesi<br />
Hindiye Kazas›<br />
Kefl Nahiyesi<br />
Necef Kazas›<br />
Kufe Nahiyesi<br />
Rahbe Nahiyesi<br />
Rezzaze Kazas›<br />
Hille Sanca¤›<br />
Hille Kazas›<br />
Medhatiye Nahiyesi<br />
fiamiye Kazas›<br />
fienafiye Nahiyesi<br />
1310<br />
Divaniye Kazas›<br />
Deggare Nahiyesi<br />
El-Bedir Nahiyesi<br />
Semave Kazas›<br />
Ebucevarir Nahiyesi<br />
Derraci Nahiyesi<br />
Ba¤dat Sanca¤›<br />
Ba¤dat Kazas›<br />
Azamiye Nahiyesi<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
Samarra Kazas›<br />
Tikrit Nahiyesi<br />
Mendeli Kazas›<br />
Horasan Kazas›<br />
fiehriban Nahiyesi<br />
Halis Nahiyesi<br />
Hanekin Kazas›<br />
Benekdere Nahiyesi<br />
K›z›lrabat Nahiyesi<br />
Aziziye Kazas›<br />
Selmanpak Nahiyesi<br />
Cezire Kazas›<br />
Ayuc Nahiyesi<br />
Kuttülamara Kazas›<br />
Bedre Nahiyesi<br />
Garbiye Nahiyesi<br />
Dilim Kazas›<br />
Hit Nahiyesi<br />
Saklaviye Nahiyesi<br />
Kübeyse Nahiyesi<br />
Ane Kazas›<br />
Elkaim Nahiyesi<br />
Hadise Nahiyesi<br />
Cebe-i Âlus Nahiyesi<br />
Kerbela Sanca¤›<br />
Kerbela Kazas›<br />
Müseyyip Nahiyesi<br />
fiefatiye Nahiyesi<br />
Rahhaliye Nahiyesi<br />
193
ORSAM<br />
Hindiye Kazas›<br />
Kefl Nahiyesi<br />
Necef Kazas›<br />
Kufe Nahiyesi<br />
Rahbe Nahiyesi<br />
Rezzaze Kazas›<br />
Saklaviye Nahiyesi<br />
Kübeyse Nahiyesi<br />
Ane Kazas›<br />
Elkaim Nahiyesi<br />
Hadise Nahiyesi<br />
Cebe-i Âlus Nahiyesi<br />
Hille Sanca¤›<br />
Hille Kazas›<br />
Memduhiye Nahiyesi<br />
fiamiye Kazas›<br />
fienafiye Nahiyesi<br />
Divaniye Kazas›<br />
Deggare Nahiyesi<br />
El-Bedir Nahiyesi<br />
Semave Kazas›<br />
Ebucevarir Nahiyesi<br />
H›z›rderraci Nahiyesi<br />
Kerbela Sanca¤›<br />
Kerbela Kazas›<br />
Müseyyip Nahiyesi<br />
fiefatiye Nahiyesi<br />
Rahhaliye Nahiyesi<br />
Hindiye Kazas›<br />
Kefl Nahiyesi<br />
Necef Kazas›<br />
Kufe Nahiyesi<br />
Rahbe Nahiyesi<br />
Rezzaze Kazas›<br />
1311<br />
Ba¤dat Sanca¤›<br />
Ba¤dat Kazas›<br />
Azamiye Nahiyesi<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
Samarra Kazas›<br />
Tikrit Nahiyesi<br />
Mendeli Kazas›<br />
Horasan Kazas›<br />
fiehriban Nahiyesi<br />
Halis Nahiyesi<br />
Hanekin Kazas›<br />
Benekdere Nahiyesi<br />
K›z›lrabat Nahiyesi<br />
Aziziye Kazas›<br />
Selmanpak Nahiyesi<br />
Cezire Kazas›<br />
Ayuc Nahiyesi<br />
Kuttülamara Kazas›<br />
Bedre Nahiyesi<br />
Garbiye Nahiyesi<br />
Dilim Kazas›<br />
Hit Nahiyesi<br />
Hille Sanca¤›<br />
Hille Kazas›<br />
Memduhiye Nahiyesi<br />
fiamiye Kazas›<br />
fienafiye Nahiyesi<br />
Divaniye Kazas›<br />
Deggare Nahiyesi<br />
El-Bedir Nahiyesi<br />
Semave Kazas›<br />
Ebucevarir Nahiyesi<br />
H›z›rderraci Nahiyesi<br />
1312<br />
Ba¤dat Sanca¤›<br />
Ba¤dat Kazas›<br />
Azamiye Nahiyesi<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
Samarra Kazas›<br />
Tikrit Nahiyesi<br />
Mendeli Kazas›<br />
Hanekin Kazas›<br />
Benekdere Nahiyesi<br />
K›z›lrabat Nahiyesi<br />
194
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Horasan Kazas›<br />
fiehriban Nahiyesi<br />
Halis Nahiyesi<br />
Aziziye Kazas›<br />
Selmanpak Nahiyesi<br />
Cezire Kazas›<br />
Ayuc Nahiyesi<br />
Kuttülamara Kazas›<br />
Bedre Kazas›<br />
Garbiye Nahiyesi<br />
Cessan Nahiyesi<br />
Dilim Kazas›<br />
Hit Nahiyesi<br />
Saklaviye Nahiyesi<br />
Kübeyse Nahiyesi<br />
Rahhaliye Nahiyesi<br />
Ane Kazas›<br />
Elkaim Nahiyesi<br />
Hadise Nahiyesi<br />
Cebe-i Âlus Nahiyesi<br />
Kerbela Sanca¤›<br />
Kerbela Kazas›<br />
Müseyyip Nahiyesi<br />
fiefatiye Nahiyesi<br />
Hindiye Kazas›<br />
Kefl Nahiyesi<br />
HurüdDuhun Nahiyesi<br />
Ebunefafl Nahiyesi<br />
Harka Nahiyesi<br />
Eburuye Nahiyesi<br />
Elfetle Nahiyesi<br />
Müsey’ide Nahiyesi<br />
Ka’buri Nahiyesi<br />
Menfehat Nahiyesi<br />
Meflrub-› Garbi Nahiyesi<br />
Meflrub-› fiarki Nahiyesi<br />
Necef Kazas›<br />
Kufe Nahiyesi<br />
Rahbe Nahiyesi<br />
Rezzaze Kazas›<br />
Divaniye Sanca¤›<br />
Divaniye Kazas›<br />
Deggare Nahiyesi<br />
El-Bedir Nahiyesi<br />
Afek Nahiyesi<br />
Hille Kazas›<br />
Memduhiye Nahiyesi<br />
Barmane Nahiyesi<br />
Nehriflah Nahiyesi<br />
Havas Nahiyesi<br />
Mahavil Nahiyesi<br />
fiamiye Kazas›<br />
fienafiye Nahiyesi<br />
Semave Kazas›<br />
Ebucevarir Nahiyesi<br />
H›z›rderraci Nahiyesi<br />
1313-1314<br />
Ba¤dat Sanca¤›<br />
Ba¤dat Kazas›<br />
Azamiye Nahiyesi<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
Samarra Kazas›<br />
Tikrit Nahiyesi<br />
Mendeli Kazas›<br />
Hanekin Kazas›<br />
Benekdere Nahiyesi<br />
K›z›lrabat Nahiyesi<br />
Horasan Kazas›<br />
fiehriban Nahiyesi<br />
Halis Nahiyesi<br />
Aziziye Kazas›<br />
Selmanpak Nahiyesi<br />
Cezire Kazas›<br />
Ayuc Nahiyesi<br />
Kuttülamara Kazas›<br />
Bedre Kazas›<br />
Garbiye Nahiyesi<br />
Cessan Nahiyesi<br />
Dilim Kazas›<br />
Hit Nahiyesi<br />
Saklaviye Nahiyesi<br />
195
ORSAM<br />
Kübeyse Nahiyesi<br />
Rahhaliye Nahiyesi<br />
Ane Kazas›<br />
Elkaim Nahiyesi<br />
Hadise Nahiyesi<br />
Cebe-i Âlus Nahiyesi<br />
Kerbela Sanca¤›<br />
Kerbela Kazas›<br />
Müseyyip Nahiyesi<br />
fiefatiye Nahiyesi<br />
Hindiye Kazas›<br />
Kefl Nahiyesi<br />
HurüdDuhun Nahiyesi<br />
Ebunefafl Nahiyesi<br />
Harka Nahiyesi<br />
Eburuye Nahiyesi<br />
El-Fetle Nahiyesi<br />
Müsey’ide Nahiyesi<br />
Ka’buri Nahiyesi<br />
Menfehat Nahiyesi<br />
Meflrub-› Garbi Nahiyesi<br />
Meflrub-› fiarki Nahiyesi<br />
Necef Kazas›<br />
Kufe Nahiyesi<br />
Rahbe Nahiyesi<br />
Rezzaze Kazas›<br />
Divaniye Sanca¤›<br />
Divaniye Kazas›<br />
Deggare Nahiyesi<br />
El-Bedir Nahiyesi<br />
Afek Nahiyesi<br />
Hille Kazas›<br />
Memduhiye Nahiyesi<br />
Barmane Nahiyesi<br />
Nehriflah Nahiyesi<br />
Havas Nahiyesi<br />
Mahavil Nahiyesi<br />
fiamiye Kazas›<br />
fienafiye Nahiyesi<br />
Semave Kazas›<br />
1315<br />
Ebucevarir Nahiyesi<br />
H›z›rderraci Nahiyesi<br />
Ba¤dat Sanca¤›<br />
Ba¤dat Kazas›<br />
Azamiye Nahiyesi<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
Samarra Kazas›<br />
Tikrit Nahiyesi<br />
Mendeli Kazas›<br />
Hanekin Kazas›<br />
Benekdere Nahiyesi<br />
K›z›lrabat Nahiyesi<br />
Horasan Kazas›<br />
fiehriban Nahiyesi<br />
Halis Nahiyesi<br />
Aziziye Kazas›<br />
Selmanpak Nahiyesi<br />
Cezire Kazas›<br />
Ayuc Nahiyesi<br />
Kuttülamara Kazas›<br />
Bedre Kazas›<br />
Garbiye Nahiyesi<br />
Cessan Nahiyesi<br />
Dilim Kazas›<br />
Hit Nahiyesi<br />
Saklaviye Nahiyesi<br />
Kübeyse Nahiyesi<br />
Rahhaliye Nahiyesi<br />
Ane Kazas›<br />
Elkaim Nahiyesi<br />
Hadise Nahiyesi<br />
Cebe-i Âlus Nahiyesi<br />
Kerbela Sanca¤›<br />
Kerbela Kazas›<br />
Müseyyip Nahiyesi<br />
fiefatiye Nahiyesi<br />
Hindiye Kazas›<br />
Kefl Nahiyesi<br />
HurüdDuhun Nahiyesi<br />
196
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Ebunefafl Nahiyesi<br />
Harka Nahiyesi<br />
Eburuye Nahiyesi<br />
El-Fetle Nahiyesi<br />
Müsey’ide Nahiyesi<br />
Ka’buri Nahiyesi<br />
Menfehat Nahiyesi<br />
Meflrub-› Garbi Nahiyesi<br />
Meflrub-› fiarki Nahiyesi<br />
Necef Kazas›<br />
Kufe Nahiyesi<br />
Rahbe Nahiyesi<br />
Rezzaze Kazas›<br />
Divaniye Sanca¤›<br />
Divaniye Kazas›<br />
Deggare Nahiyesi<br />
El-Bedir Nahiyesi<br />
Afek Nahiyesi<br />
Hille Kazas›<br />
Memduhiye Nahiyesi<br />
Barmane Nahiyesi<br />
Nehriflah Nahiyesi<br />
Havas Nahiyesi<br />
Mahavil Nahiyesi<br />
fiamiye Kazas›<br />
fienafiye Nahiyesi<br />
Salahiye Nahiyesi<br />
Hurullah Nahiyesi<br />
Gamas Nahiyesi<br />
Semave Kazas›<br />
Ebucevarir Nahiyesi<br />
H›z›rderraci Nahiyesi<br />
1316<br />
Ba¤dat Sanca¤›<br />
Ba¤dat Kazas›<br />
Azamiye Nahiyesi<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
Samarra Kazas›<br />
Tikrit Nahiyesi<br />
Mendeli Kazas›<br />
Hanekin Kazas›<br />
Benekdere Nahiyesi<br />
K›z›lrabat Nahiyesi<br />
Horasan Kazas›<br />
fiehriban Nahiyesi<br />
Halis Nahiyesi<br />
Aziziye Kazas›<br />
Selmanpak Nahiyesi<br />
Cezire Kazas›<br />
Ayuc Nahiyesi<br />
Kuttülamara Kazas›<br />
Bedre Kazas›<br />
Garbiye Nahiyesi<br />
Cessan Nahiyesi<br />
Dilim Kazas›<br />
Hit Nahiyesi<br />
Saklaviye Nahiyesi<br />
Kübeyse Nahiyesi<br />
Rahhaliye Nahiyesi<br />
Ane Kazas›<br />
Elkaim Nahiyesi<br />
Hadise Nahiyesi<br />
Cebe-i Âlus Nahiyesi<br />
Kerbela Sanca¤›<br />
Kerbela Kazas›<br />
Müseyyip Nahiyesi<br />
fiefatiye Nahiyesi<br />
Hindiye Kazas›<br />
Kefl Nahiyesi<br />
HurüdDuhun Nahiyesi<br />
Ebunefafl Nahiyesi<br />
Harka Nahiyesi<br />
Eburube Nahiyesi<br />
El-Fetle Nahiyesi<br />
Müsey’ide Nahiyesi<br />
Ka’buri Nahiyesi<br />
Menfehat Nahiyesi<br />
Meflrub-› Garbi Nahiyesi<br />
Meflrub-› fiarki Nahiyesi<br />
Necef Kazas›<br />
Kufe Nahiyesi<br />
197
ORSAM<br />
Rahbe Nahiyesi<br />
Rezzaze Kazas›<br />
Divaniye Sanca¤›<br />
Divaniye Kazas›<br />
Deggare Nahiyesi<br />
El-Bedir Nahiyesi<br />
Afek Nahiyesi<br />
Hille Kazas›<br />
Memduhiye Nahiyesi<br />
Barmane Nahiyesi<br />
Nehriflah Nahiyesi<br />
Havas Nahiyesi<br />
Mahavil Nahiyesi<br />
fiamiye Kazas›<br />
fienafiye Nahiyesi<br />
Salahiye Nahiyesi<br />
Hurullah Nahiyesi<br />
Gamas Nahiyesi<br />
Semave Kazas›<br />
Ebucevarir Nahiyesi<br />
H›z›rderraci Nahiyesi<br />
1317<br />
Ba¤dat Sanca¤›<br />
Ba¤dat Kazas›<br />
Azamiye Nahiyesi<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
Samarra Kazas›<br />
Tikrit Nahiyesi<br />
Mendeli Kazas›<br />
Hanekin Kazas›<br />
Benekdere Nahiyesi<br />
K›z›lrabat Nahiyesi<br />
Horasan Kazas›<br />
fiehriban Nahiyesi<br />
Halis Nahiyesi<br />
Aziziye Kazas›<br />
Selmanpak Nahiyesi<br />
Cezire Kazas›<br />
Ayuc Nahiyesi<br />
Kuttülamara Kazas›<br />
Bedre Kazas›<br />
Garbiye Nahiyesi<br />
Cessan Nahiyesi<br />
Dilim Kazas›<br />
Hit Nahiyesi<br />
Sakalviye Nahiyesi<br />
Kübeyse Nahiyesi<br />
Rahhaliye Nahiyesi<br />
Ane Kazas›<br />
Elkaim Nahiyesi<br />
Hadise Nahiyesi<br />
Cebe-i Âlus Nahiyesi<br />
Kerbela Sanca¤›<br />
Kerbela Kazas›<br />
Müseyyip Nahiyesi<br />
fiefatiye Nahiyesi<br />
Hindiye Kazas›<br />
Kefl Nahiyesi<br />
Ebunefafl Nahiyesi<br />
HurudDuhun Nahiyesi<br />
Harka Nahiyesi<br />
Eburuye Nahiyesi<br />
Elfetle Nahiyesi<br />
Müsey’ide Nahiyesi<br />
Ka’buri Nahiyesi<br />
Menfehat Nahiyesi<br />
Meflrub-› fiarki Nahiyesi<br />
Meflrub-› Garbi Nahiyesi<br />
Necef Kazas›<br />
Kufe Nahiyesi<br />
Rahbe Nahiyesi<br />
Rezzaze Kazas›<br />
Divaniye Sanca¤›<br />
Divaniye Kazas›<br />
Deggare Nahiyesi<br />
El-Bedir Nahiyesi<br />
Afek Nahiyesi<br />
Hille Kazas›<br />
Memduhiye Nahiyesi<br />
Mahavil Nahiyesi<br />
198
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Barmane Nahiyesi<br />
Nehriflah Nahiyesi<br />
Havas Nahiyesi<br />
fiamiye Kazas›<br />
fienafiye Nahiyesi<br />
Salahiye Nahiyesi<br />
Hurullah Nahiyesi<br />
Gamas Nahiyesi<br />
Semave Kazas›<br />
Ebucevarir Nahiyesi<br />
H›z›rderraci Nahiyesi<br />
1318<br />
Ba¤dat Sanca¤›<br />
Ba¤dat Kazas›<br />
Azamiye Nahiyesi<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
Samarra Kazas›<br />
Tikrit Nahiyesi<br />
Mendeli Kazas›<br />
Hanekin Kazas›<br />
Benekdere Nahiyesi<br />
K›z›lrabat Nahiyesi<br />
Horasan Kazas›<br />
fiehriban Nahiyesi<br />
Halis Nahiyesi<br />
Aziziye Kazas›<br />
Selmanpak Nahiyesi<br />
Cezire Kazas›<br />
Ayuc Nahiyesi<br />
Kuttülamara Kazas›<br />
Bedre Kazas›<br />
Garbiye Nahiyesi<br />
Cessan Nahiyesi<br />
Dilim Kazas›<br />
Hit Nahiyesi<br />
Felluce Nahiyesi<br />
Kübeyse Nahiyesi<br />
Rahhaliye Nahiyesi<br />
Ane Kazas›<br />
Elkaim Nahiyesi<br />
Hadise Nahiyesi<br />
Cebe-i Âlus Nahiyesi<br />
Kerbela Sanca¤›<br />
Kerbela Kazas›<br />
Müseyyip Nahiyesi<br />
fiefatiye Nahiyesi<br />
Hindiye Kazas›<br />
Kefl Nahiyesi<br />
Ebunefafl Harka Nahiyesi<br />
EburuyeEl-Fetle Nahiyesi<br />
Müsey’ide Nahiyesi<br />
Ka’buri Nahiyesi<br />
Meflrub-›fiarkiGarbi Nahiye<br />
Necef Kazas›<br />
Kufe Nahiyesi<br />
Rahbe Nahiyesi<br />
HurüdDuhun Nahiyesi<br />
Rezzaze Kazas›<br />
Divaniye Sanca¤›<br />
Divaniye Kazas›<br />
Deggare Nahiyesi<br />
El-Bedir Nahiyesi<br />
Afek Nahiyesi<br />
Hille Kazas›<br />
Memduhiye Nahiyesi<br />
Mahavil Nahiyesi<br />
Barmane Nahiyesi<br />
Nehriflah Nahiyesi<br />
Havas Nahiyesi<br />
fiamiye Kazas›<br />
fienafiye Nahiyesi<br />
Salahiye Nahiyesi<br />
Hurullah Nahiyesi<br />
Gamas Nahiyesi<br />
Semave Kazas›<br />
Ebucevarir Nahiyesi<br />
H›z›rderraci Nahiyesi<br />
1319<br />
Ba¤dat Sanca¤›<br />
Ba¤dat Kazas›<br />
Azamiye Nahiyesi<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
199
ORSAM<br />
Samarra Kazas›<br />
Tikrit Nahiyesi<br />
Mendeli Kazas›<br />
Hanekin Kazas›<br />
Benekdere Nahiyesi<br />
K›z›lrabat Nahiyesi<br />
Horasan Kazas›<br />
fiehriban Nahiyesi<br />
Halis Nahiyesi<br />
Aziziye Kazas›<br />
Selmanpak Nahiyesi<br />
Cezire Kazas›<br />
Ayuc Nahiyesi<br />
Kuttülamara Kazas›<br />
Bedre Kazas›<br />
Garbiye Nahiyesi<br />
Cessan Nahiyesi<br />
Dilim Kazas›<br />
Hit Nahiyesi<br />
Felluce Nahiyesi<br />
Kübeyse Nahiyesi<br />
Rahhaliye Nahiyesi<br />
Ane Kazas›<br />
Elkaim Nahiyesi<br />
Hadise Nahiyesi<br />
Cebe-i Âlus Nahiyesi<br />
Kerbela Sanca¤›<br />
Kerbela Kazas›<br />
Müseyyip Nahiyesi<br />
fiefatiye Nahiyesi<br />
Hindiye Kazas›<br />
Kefl Nahiyesi<br />
Ebunefafl ve Harka Nahiyesi<br />
EburuyeveEl-Fetle Nahiyesi<br />
Müsey’ide Nahiyesi<br />
Ka’buri Nahiyesi<br />
Meflrub-› fiarki ve Garbi Nahiyesi<br />
Necef Kazas›<br />
Kufe Nahiyesi<br />
Rahbe Nahiyesi<br />
HurüdDuhun Nahiyesi<br />
Rezzaze Kazas›<br />
Divaniye Sanca¤›<br />
Divaniye Kazas›<br />
Deggare Nahiyesi<br />
El-Bedir Nahiyesi<br />
Afek Nahiyesi<br />
Hille Kazas›<br />
Memduhiye Nahiyesi<br />
Mahavil Nahiyesi<br />
Barmane Nahiyesi<br />
Nehriflah Nahiyesi<br />
Havas Nahiyesi<br />
fiamiye Kazas›<br />
fienafiye Nahiyesi<br />
Salahiye Nahiyesi<br />
Hurullah Nahiyesi<br />
Gamas Nahiyesi<br />
Semave Kazas›<br />
Ebucevarir Nahiyesi<br />
H›z›rderraci Nahiyesi<br />
1321<br />
Ba¤dat Sanca¤›<br />
Ba¤dat Kazas›<br />
Azamiye Nahiyesi<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
Samarra Kazas›<br />
Tikrit Nahiyesi<br />
Mendeli Kazas›<br />
Hanekin Kazas›<br />
Benekdere Nahiyesi<br />
K›z›lrabat Nahiyesi<br />
Horasan Kazas›<br />
fiehriban Nahiyesi<br />
Halis Nahiyesi<br />
Aziziye Kazas›<br />
Selmanpak Nahiyesi<br />
Cezire Kazas›<br />
Ayuc Nahiyesi<br />
Kuttülamara Kazas›<br />
Bedre Kazas›<br />
Garbiye Nahiyesi<br />
Cessan Nahiyesi<br />
200
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Dilim Kazas›<br />
Hit Nahiyesi<br />
Felluce Nahiyesi<br />
Kübeyse Nahiyesi<br />
Rahhaliye Nahiyesi<br />
Ane Kazas›<br />
Elkaim Nahiyesi<br />
Hadise Nahiyesi<br />
Cebe-i Âlus Nahiyesi<br />
Kerbela Sanca¤›<br />
Kerbela Kazas›<br />
Müseyyip Nahiyesi<br />
fiefatiye Nahiyesi<br />
Hindiye Kazas›<br />
Kefl Nahiyesi<br />
Ebunefafl ve Harka Nahiyesi<br />
Eburuye ve El-Fetle Nahiyesi<br />
Müsey’ide Nahiyesi<br />
Ka’buri Nahiyesi<br />
Meflrub-› fiarki ve Garbi Nahiyesi<br />
Necef Kazas›<br />
Kufe Nahiyesi<br />
Rahbe Nahiyesi<br />
HurüdDuhun Nahiyesi<br />
Rezzaze Kazas›<br />
Divaniye Sanca¤›<br />
Divaniye Kazas›<br />
Deggare Nahiyesi<br />
El-Bedir Nahiyesi<br />
Afek Nahiyesi<br />
Hille Kazas›<br />
Memduhiye Nahiyesi<br />
Mahavil Nahiyesi<br />
Barmane Nahiyesi<br />
Nehriflah Nahiyesi<br />
Havas Nahiyesi<br />
fiamiye Kazas›<br />
fienafiye Nahiyesi<br />
Salahiye Nahiyesi<br />
Hurullah Nahiyesi<br />
1323<br />
Gamas Nahiyesi<br />
Semave Kazas›<br />
Ebucevarir Nahiyesi<br />
H›z›rderraci Nahiyesi<br />
Ba¤dat Sanca¤›<br />
Ba¤dat Kazas›<br />
Azamiye Nahiyesi<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
Samarra Kazas›<br />
Tikrit Nahiyesi<br />
Mendeli Kazas›<br />
Hanekin Kazas›<br />
Benekdere Nahiyesi<br />
K›z›lrabat Nahiyesi<br />
Horasan Kazas›<br />
fiehriban Nahiyesi<br />
Halis Nahiyesi<br />
Aziziye Kazas›<br />
Selmanpak Nahiyesi<br />
Cezire Kazas›<br />
Ayuc Nahiyesi<br />
Kuttülamara Kazas›<br />
Bedre Kazas›<br />
Garbiye Nahiyesi<br />
Cessan Nahiyesi<br />
Dilim Kazas›<br />
Hit Nahiyesi<br />
Felluce Nahiyesi<br />
Kübeyse Nahiyesi<br />
Rahhaliye Nahiyesi<br />
Ane Kazas›<br />
Elkaim Nahiyesi<br />
Hadise Nahiyesi<br />
Cebe-i Âlus Nahiyesi<br />
Kerbela Sanca¤›<br />
Kerbela Kazas›<br />
Müseyyip Nahiyesi<br />
fiefatiye Nahiyesi<br />
Hindiye Kazas›<br />
201
ORSAM<br />
Kefl Nahiyesi<br />
Ebunefafl ve Harka Nahiyesi<br />
Eburuye ve El-Fetle Nahiyesi<br />
Müsey’ide Nahiyesi<br />
Ka’buri Nahiyesi<br />
Meflrub-› fiarki ve Garbi Nahiyesi<br />
Necef Kazas›<br />
Kufe Nahiyesi<br />
Rahbe Nahiyesi<br />
HurüdDuhun Nahiyesi<br />
Rezzaze Kazas›<br />
Divaniye Sanca¤›<br />
Divaniye Kazas›<br />
Deggare Nahiyesi<br />
El-Bedir Nahiyesi<br />
Afek Nahiyesi<br />
Hille Kazas›<br />
Memduhiye Nahiyesi<br />
Mahavil Nahiyesi<br />
Barmane Nahiyesi<br />
Nehriflah Nahiyesi<br />
Havas Nahiyesi<br />
fiamiye Kazas›<br />
fienafiye Nahiyesi<br />
Salahiye Nahiyesi<br />
Hurullah Nahiyesi<br />
Gamas Nahiyesi<br />
Semave Kazas›<br />
Ebucevarir Nahiyesi<br />
H›z›rderraci Nahiyesi<br />
1324<br />
Ba¤dat Sanca¤›<br />
Ba¤dat Kazas›<br />
Azamiye Nahiyesi<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
Samarra Kazas›<br />
Tikrit Nahiyesi<br />
Mendeli Kazas›<br />
Hanekin Kazas›<br />
Benekdere Nahiyesi<br />
K›z›lrabat Nahiyesi<br />
Horasan Kazas›<br />
fiehriban Nahiyesi<br />
Halis Nahiyesi<br />
Aziziye Kazas›<br />
Selmanpak Nahiyesi<br />
Cezire Kazas›<br />
Ayuc Nahiyesi<br />
Kuttülamara Kazas›<br />
Bedre Kazas›<br />
Garbiye Nahiyesi<br />
Cessan Nahiyesi<br />
Dilim Kazas›<br />
Hit Nahiyesi<br />
Felluce Nahiyesi<br />
Kübeyse Nahiyesi<br />
Rahhaliye Nahiyesi<br />
Ane Kazas›<br />
Elkaim Nahiyesi<br />
Hadise Nahiyesi<br />
Cebe-i Âlus Nahiyesi<br />
Kerbela Sanca¤›<br />
Kerbela Kazas›<br />
Müseyyip Nahiyesi<br />
fiefatiye Nahiyesi<br />
Hindiye Kazas›<br />
Kefl Nahiyesi<br />
Meflrub Nahiyesi<br />
Ka’buri Nahiyesi<br />
Müsey’ide Nahiyesi<br />
El-Fetle ve El-Buruye Nahiyesi<br />
Harka ve Ebunefafl Nahiyesi<br />
Necef Kazas›<br />
Kufe Nahiyesi<br />
Rahbe Nahiyesi<br />
HurüdDuhun Nahiyesi<br />
Rezzaze Kazas›<br />
Divaniye Sanca¤›<br />
Divaniye Kazas›<br />
Deggare Nahiyesi<br />
202
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1325<br />
El-Bedir Nahiyesi<br />
Afek Nahiyesi<br />
Hille Kazas›<br />
Memduhiye Nahiyesi<br />
Mahavil Nahiyesi<br />
Barmane Nahiyesi<br />
Nehriflah Nahiyesi<br />
Havas Nahiyesi<br />
fiamiye Kazas›<br />
fienafiye Nahiyesi<br />
Gamas Nahiyesi<br />
Salahiye Nahiyesi<br />
Hurullah Nahiyesi<br />
Semave Kazas›<br />
Ebucevarir Nahiyesi<br />
H›z›rderraci Nahiyesi<br />
Ba¤dat Sanca¤›<br />
Ba¤dat Kazas›<br />
Azamiye Nahiyesi<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
Samarra Kazas›<br />
Tikrit Nahiyesi<br />
Mendeli Kazas›<br />
Hanekin Kazas›<br />
Benekdere Nahiyesi<br />
K›z›lrabat Nahiyesi<br />
Horasan Kazas›<br />
fiehriban Nahiyesi<br />
Halis Nahiyesi<br />
Deliabbas Nahiyesi<br />
Beledruz Nahiyesi<br />
Aziziye Kazas›<br />
Selmanpak Nahiyesi<br />
Cezire Kazas›<br />
Kuttülamara Kazas›<br />
Bedre Kazas›<br />
Garbiye Nahiyesi<br />
Cessan Nahiyesi<br />
Dilim Kazas›<br />
Hit Nahiyesi<br />
Felluce Nahiyesi<br />
Kübeyse Nahiyesi<br />
Rahhaliye Nahiyesi<br />
Ane Kazas›<br />
Elkaim Nahiyesi<br />
Hadise Nahiyesi<br />
Cebe-i Âlus Nahiyesi<br />
Kerbela Sanca¤›<br />
Kerbela Kazas›<br />
Müseyyip Nahiyesi<br />
fiefatiye Nahiyesi<br />
Hindiye Kazas›<br />
Kefl Nahiyesi<br />
Meflrub-› fiarki ve Garbiye Nahiyesi<br />
Ka’buri Nahiyesi<br />
Müsey’ide Nahiyesi<br />
El-Fetle ve El-Bur Nahiyesi<br />
Harka ve Ebunefafl Nahiyesi<br />
Necef Kazas›<br />
Kufe Nahiyesi<br />
Rahbe Nahiyesi<br />
HurüdDuhun Nahiyesi<br />
Rezzaze Kazas›<br />
Divaniye Sanca¤›<br />
Divaniye Kazas›<br />
Deggare Nahiyesi<br />
El-Bedir Nahiyesi<br />
Afek Nahiyesi<br />
Hille Kazas›<br />
Memduhiye Nahiyesi<br />
Mahavil Nahiyesi<br />
Barmane Nahiyesi<br />
Nehriflah Nahiyesi<br />
Havas Nahiyesi<br />
fiamiye Kazas›<br />
fienafiye Nahiyesi<br />
Gamas Nahiyesi<br />
Salahiye Nahiyesi<br />
Hurullah Nahiyesi<br />
Semave Kazas›<br />
203
ORSAM<br />
1329<br />
Ebucevarir Nahiyesi<br />
H›z›rderraci Nahiyesi<br />
Ba¤dat Sanca¤›<br />
Ba¤dat Kazas›<br />
Azamiye Nahiyesi<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
Samarra Kazas›<br />
Tikrit Nahiyesi<br />
Mendeli Kazas›<br />
Hanekin Kazas›<br />
Benekdere Nahiyesi<br />
K›z›lrabat Nahiyesi<br />
Horasan Kazas›<br />
fiehriban Nahiyesi<br />
Halis Nahiyesi<br />
Deliabbas Nahiyesi<br />
Beledruz Nahiyesi<br />
Aziziye Kazas›<br />
Selmanpak Nahiyesi<br />
Cezire Kazas›<br />
Kuttülamara Kazas›<br />
Bedre Kazas›<br />
Garbiye Nahiyesi<br />
Cessan Nahiyesi<br />
Dilim Kazas›<br />
Hit Nahiyesi<br />
Felluce Nahiyesi<br />
Kübeyse Nahiyesi<br />
Rahhaliye Nahiyesi<br />
Ane Kazas›<br />
Hadise Nahiyesi<br />
Cebe-i Âlus Nahiyesi<br />
Ka’buri Nahiyesi<br />
Müsey’ide Nahiyesi<br />
El-Fetle ve El-Buruye Nahiyesi<br />
Harka ve Ebunefafl Nahiyesi<br />
Necef Kazas›<br />
Kufe Nahiyesi<br />
Rahbe Nahiyesi<br />
HurüdDuhun Nahiyesi<br />
Rezzaze Kazas›<br />
Divaniye Sanca¤›<br />
Divaniye Kazas›<br />
Deggare Nahiyesi<br />
fiufe Meliha Nahiyesi<br />
Hille Kazas›<br />
Medhiye Nahiyesi<br />
Mahavil Nahiyesi<br />
Barmane Nahiyesi<br />
Nehriflah Nahiyesi<br />
Havas Nahiyesi<br />
fiamiye Kazas›<br />
fienafiye Nahiyesi<br />
Gamas Nahiyesi<br />
Salahiye Nahiyesi<br />
Hurullah Nahiyesi<br />
Semave Kazas›<br />
Ebucevarir Nahiyesi<br />
H›z›rderraci Nahiyesi<br />
Kerbela Sanca¤›<br />
Kerbela Kazas›<br />
Müseyyip Nahiyesi<br />
fiefatiye Nahiyesi<br />
Hindiye Kazas›<br />
Kefl Nahiyesi<br />
Meflrub-› fiarki ve Garbi Nahiyesi<br />
204
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹N‹N S‹YAS‹ TAKS‹MATI (1329 / 1911)<br />
SANCAK<br />
SINIF<br />
KAZA<br />
SINIF<br />
NAH‹YE<br />
SINIF<br />
KÖY<br />
Ba¤dat<br />
1<br />
Ba¤dat<br />
Azamiye<br />
2<br />
0<br />
Ba¤dat<br />
Kaz›miye<br />
3<br />
5<br />
Ba¤dat<br />
Samarra<br />
3<br />
Tikrit<br />
1<br />
5<br />
Ba¤dat<br />
Ba¤dat<br />
Horasan<br />
Horasan<br />
1<br />
fiehriban<br />
Hal›s<br />
1<br />
1<br />
46<br />
Ba¤dat<br />
Ba¤dat<br />
Hanekin<br />
Hanekin<br />
1<br />
Benekdere<br />
K›z›lrabat<br />
1<br />
1<br />
74<br />
Ba¤dat<br />
Mendeli<br />
2<br />
2<br />
Ba¤dat<br />
Ba¤dat<br />
Bedre<br />
Bedre<br />
3<br />
Garibe<br />
Cessan<br />
2<br />
2<br />
13<br />
Ba¤dat<br />
Kuttulamare<br />
2<br />
0<br />
Ba¤dat<br />
Aziziye<br />
2<br />
Selmanpak<br />
1<br />
22<br />
Ba¤dat<br />
Cezire<br />
2<br />
0<br />
Ba¤dat<br />
Dilim<br />
1<br />
Hit<br />
2<br />
Ba¤dat<br />
Ba¤dat<br />
Dilim<br />
Dilim<br />
Felluce<br />
Kübeyse<br />
2<br />
3<br />
4<br />
Ba¤dat<br />
Dilim<br />
Rehhaliye<br />
3<br />
Ba¤dat<br />
Ane<br />
3<br />
El-Kaim<br />
2<br />
Ba¤dat<br />
Ane<br />
Cebe-i Âlus<br />
3<br />
8<br />
Ba¤dat<br />
Ane<br />
Hadise<br />
3<br />
Kerbela<br />
Kerbela<br />
1<br />
Kerbela<br />
Kerbela<br />
Müseyyip<br />
fiefatiye<br />
1<br />
1<br />
0<br />
Kerbela<br />
Hindiye<br />
1<br />
Kefl<br />
3<br />
0<br />
Kerbela<br />
Necef<br />
1<br />
Küfe<br />
1<br />
Kerbela<br />
Necef<br />
Hurüdd›hn<br />
2<br />
4<br />
Kerbela<br />
Necef<br />
Rehbe<br />
3<br />
Kerbela<br />
Rezzaze<br />
0<br />
Divaniye<br />
1<br />
Divaniye<br />
Deggare<br />
1<br />
Divaniye<br />
Divaniye<br />
Divaniye<br />
Divaniye<br />
El-Bedir<br />
A’fek<br />
1<br />
0<br />
Divaniye<br />
Divaniye<br />
Fevvar<br />
Divaniye<br />
Hille<br />
1<br />
Memduhiye<br />
1<br />
Divaniye<br />
Hille<br />
Bermane<br />
2<br />
Divaniye<br />
Hille<br />
Nehriflah<br />
2<br />
44<br />
Divaniye<br />
Hille<br />
Havas<br />
2<br />
Divaniye<br />
Hille<br />
Mehavil<br />
2<br />
Divaniye<br />
fiamiye<br />
1<br />
fiunafiye<br />
2<br />
Divaniye<br />
Divaniye<br />
fiamiye<br />
fiamiye<br />
Horullah<br />
Salahiye<br />
2<br />
2<br />
0<br />
Divaniye<br />
fiamiye<br />
Gemmas<br />
2<br />
Divaniye<br />
Divaniye<br />
Samava<br />
Samava<br />
2<br />
H›z›rderraci<br />
Abucevarir ( R u m e y s e )<br />
1<br />
2<br />
2<br />
184 Ba¤dat vilayeti 1329 / 1911 y›l›nda üç sancak yirmi kaza ve otuz yedi nahiyeye bölünmüfltür.<br />
205
ORSAM
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
IX.<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹N‹N<br />
MÜLK‹ ve ASKER‹<br />
TEfiK‹LATI
ORSAM
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹N‹N<br />
MÜLK‹ VE ASKER‹ TEfiK‹LATI<br />
Ba¤dat Vilayet Salnamelerine göre, Ba¤dat Vilayet Teflkilât› afla¤›daki kurumlardan oluflmaktad›r.<br />
V‹LAYET‹N VAL‹S‹<br />
H. 1292 y›l›nda Mehmet Redif Pafla, H. 1299-1302 y›llar› aras›nda Takiyyüddin Pafla, H. 1303<br />
y›l›nda Mustafa As›m Pafla, H. 1309 y›l›nda S›rr› Pafla, H. 1310-1314 y›llar› aras›nda Hüseyin Refik<br />
Pafla, H. 1315-1316 y›llar› aras›nda Mehmet Ataullah Pafla, H. 1317-1319 y›llar› aras›nda Nam›k<br />
Pafla, H. 1321 y›l›nda Ahmet Feyzi Pafla vekaleten vali olmufltur. H. 1323 y›l›nda Abdülvahhap Pafla,<br />
H. 1324 y›l›nda Mecid Bey, H. 1325 y›l›nda Haz›m Bey ve H. 1329 y›l›nda Yusuf Agah Pafla Ba¤dat<br />
valili¤i makam›nda oturmufllard›r.<br />
V‹LAYET ERKANI<br />
1292 Naip; Ruhi Bey, Defterdar; Seyfi Efendi, Mektupçu; Halet Bey ve Temyiz<br />
Divan Reisi; Hüseyin Tevfik Efendi.<br />
1299 Naip; Ahmet Esad Efendi, Defterdar; Rüfldi Efendi ve Mektupçu; Mustafa Zihni<br />
Bey.<br />
1300-1301 Naip; Abdülkadir Bey, Defterdar; Hakk› Bey ve Mektupçu; Sait Bey.<br />
1309 Naip; Mustafa Hakk› Efendi, Defterdar; Cemal Bey ve Mektupçu; Mahmut<br />
Talat Bey ve<br />
1310 Naip; Aziz Efendi, Defterdar; R›fat Bey ve Mektupçu; Süleyman Faik Efendi.<br />
1311 Naip; Aziz Efendi, Defterdar; Mustafa Niyazi Efendi ve Mektupçu; Mehmet<br />
fiakir Efendi.<br />
209
ORSAM<br />
1312-1314 N a i p ; Mehmet Necmeddin Efendi, D e f t e r d a r ; Ahmet Tevfik Efendi ve<br />
Mektupçu; Mehmet Necib Efendi.<br />
1315 N a i p ; Mehmet Necmeddin Efendi, D e f t e r d a r ; Ahmet Tevfik Efendi ve<br />
Mektupçu; Ahmet Subhi Efendi.<br />
1316 Naip; Mehmet Necmeddin Efendi, Defterdar; Vahib Efendi ve Mektupçu;<br />
fievket Bey Efendi.<br />
1317 Naip; Kemaleddin Efendi, Defterdar; Vahib Efendi ve Mektupçu; fievket Bey<br />
Efendi.<br />
1318-1319 Naip; Kemaleddin Efendi, Defterdar; Vahib Efendi ve Mektupçu; Rauf Bey.<br />
1321 Naip; Ebubekir Hilmi Efendi, Defterdar; Emin Efendi ve Mektupçu; Rauf Bey.<br />
1323 Naip; Mehmet Necmeddin Efendi, Defterdar; (bofl) ve Mektupçu; Halil Rami<br />
Bey.<br />
1324 N a i p ; Mehmet Necmeddin Efendi, D e f t e r d a r ; Mehmet fiükrü Efendi ve<br />
Mektupçu; Mehmet Tahir Bey.<br />
1325 Naip; Mehmet Necmeddin Efendi, Vali Muavini Mümtaz Bey, Defterdar;<br />
Necib Bey ve Mektupçu; Mehmet Tahir Bey.<br />
1329 Naip; Mehmet As›m Efendi, Vali Muavini Ömer Lütfi Bey, Defterdar; ‹smail<br />
Raif Bey ve Tahrirat Müdürü; Mustafa Nadi Bey.<br />
V‹LAYET ‹DARE MECL‹S‹<br />
Vilayet ‹dare Meclis Baflkanl›¤›, vali taraf›ndan yürütülmekte ve meclis genel olarak 6 kiflilik<br />
do¤al üyelerin (naip, defterdar, nakip, kâtip ve müftü) yan› s›ra 5 kiflilik seçilmifl üyeden (flehrin ileri<br />
gelenleri, ruhani liderler ve afliret reisleri) oluflmaktad›r (Genel olarak seçilmifl üyelerin üçte biri<br />
Gayrimüslimlerden oluflmaktad›r). Ancak y›llara göre üye say›s›nda art›fl veya eksilme de gözlenmektedir.<br />
Y›llara göre Vilayet ‹dare Meclisi baflkan ve üyeleri afla¤›da verilmifltir.<br />
1292<br />
Baflkan<br />
Do¤al Üyeler<br />
Vali Mehmet Redif Pafla<br />
Seyfi Efendi, (Defterdar)<br />
Halet Bey, (Mektupçu)<br />
Nas›r Pafla<br />
Ruhi Bey, (Naip)<br />
Mehmet Feyzi Efendi, (Hanefi Müftüsü)<br />
Dervifl Efendi (Evkaf Muhasebecisi)<br />
210
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Salman Efendi, (Nakibü’s-seyyid)<br />
Abdülgafur Efendi, (fiafii Müftüsü)<br />
Seçilmifl Üyeler<br />
fiavizade Ahmet Bey (Müderris)<br />
Paçac›zade Ahmet Çelebi<br />
Fethullah Ubud Efendi, (Kap›c›bafl›)<br />
Yusuf Gürcü<br />
1299<br />
Baflkan<br />
Do¤al Üyeler<br />
Vali Mehmet Takiyyüddin Pafla<br />
Naip Ahmet Esad Efendi<br />
Seyyid Salman Efendi (Nakibü’l-eflraf)<br />
Rüfldi Efendi, (Defterdar)<br />
Mehmet Feyzi Efendi (Hanefi Müftüsü)<br />
Mustafa Zihni Bey (Vilayet Mektupçusu)<br />
Seçilmifl Üyeler<br />
Cemilzade Mehmet Efendi<br />
Âlusizade Numan Efendi (Müderris)<br />
Fethullah Ubud Efendi<br />
Yusuf Gürcü Efendi (Kap›c›bafl›)<br />
Avanis Efendi<br />
1300<br />
Baflkan<br />
Do¤al Üyeler<br />
Vali Takiyyüdin Pafla<br />
Naip Abdülkadir Bey<br />
Defterdar Hakk› Bey<br />
Mektubi Sait Bey Bey<br />
Nakip Seyyid Salman Efendi<br />
Müftü Zehavizade Sait Efendi<br />
Seçilmifl Üyeler<br />
Haydarizade Dervifl Efendi<br />
Zeybekzade ‹brahim Efendi<br />
Fethullah Ubud Efendi<br />
Cemilzade Mehmet Efendi<br />
Yusuf fiantob Efendi<br />
211
ORSAM<br />
1301<br />
Baflkan<br />
Do¤al Üyeler<br />
Vali Takiyyüdin Pafla<br />
Naip Abdülkadir Bey<br />
Defterdar Hakk› Bey<br />
Mektubi Sait Bey Bey<br />
NakibSeyyid Salman Efendi<br />
Müftü Zehavizade Sait Efendi<br />
Seçilmifl Üyeler<br />
Haydarizade Dervifl Efendi<br />
Zeybekzade ‹brahim Efendi<br />
Fethullah Ubud Efendi<br />
Cemilzade Mehmet Efendi<br />
Yusuf fiantob Efendi<br />
1302<br />
Baflkan<br />
Do¤al Üyeler<br />
Vali Takiyyüdin Pafla<br />
Naip Abdülkadir Bey<br />
Defterdar Hakk› Bey<br />
Mektubi Sait Bey Bey<br />
NakibSeyyid Salman Efendi<br />
Müftü Zehavizade Sait Efendi<br />
Seçilmifl Üyeler<br />
Haydarizade Dervifl Efendi<br />
Zeybekzade ‹brahim Efendi<br />
Fethullah Ubud Efendi<br />
Cemilzade Mehmet Efendi<br />
Yusuf fiantob Efendi<br />
1303<br />
Baflkan<br />
Do¤al Üyeler<br />
Vali Takiyyüdin Pafla<br />
Naip Abdülkadir Bey<br />
Defterdar Hakk› Bey<br />
Mektubi Sait Bey Bey<br />
NakibSeyyid Salman Efendi<br />
Müftü Zehavizade Sait Efendi<br />
Seçilmifl Üyeler<br />
Haydarizade Dervifl Efendi<br />
Zeybekzade ‹brahim Efendi<br />
212
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Fethullah Ubud Efendi<br />
Cemilzade Mehmet Efendi<br />
Yusuf fiantob Efendi<br />
1309<br />
Baflkan<br />
Do¤al Üyeler<br />
Vali S›rr› Pafla<br />
Mustafa Hakk› Efendi<br />
Defterdar Cemal Bey<br />
Mektubi Mahmut Talat Bey<br />
NakibSeyyid Salman Efendi<br />
Müftü Zehavizade Sait Efendi<br />
Seçilmifl Üyeler<br />
Cemilzade Mehmet Cemil Efendi<br />
Geylanizade Seyyid Abdurrahman Efendi<br />
Abdülkadir Pafla<br />
Rebiizade Mehmde Bey<br />
1310<br />
Baflkan<br />
Do¤al Üyeler<br />
Vali Hüseyin Refik Pafla<br />
Naip Aziz Efendi<br />
Defterdar R›za Bey<br />
Mektubi Süleyman Faik Efendi<br />
Nakib Seyyid Süleyman Efendi<br />
Müftü Zehavizade Sait Efendi<br />
Seçilmifl Üyeler<br />
Geylanizade Seyyid Abdurrahman Efendi<br />
Abdülkadir Pafla<br />
Âlusizade fiakir Efendi<br />
Zeybekzade ‹brahim Efendi<br />
Menahim Salih Efendi<br />
R›zkullah Ubud Efendi<br />
Baflkâtip Abdürrezzak Efendi<br />
1311<br />
Baflkan<br />
Do¤al Üyeler<br />
Vali Hüseyin Refik Pafla<br />
Naip Aziz Bey<br />
Defterdar Mustafa Niyazi Efendi<br />
Mektubi Mehmet fiakir Efendi<br />
213
ORSAM<br />
NakibSeyyid Süleyman Efendi<br />
Müftü Zehavizade Sait Efendi<br />
Seçilmifl Üyeler<br />
Abdülkadir Pafla<br />
Âlusizade fiakir Efendi<br />
Zeybekzade ‹brahim Efendi<br />
Mütevelli Numan Efendi<br />
Menahim Salih Efendi<br />
R›zkullah Ubud Efendi<br />
Baflkâtip Abdürrezzak Efendi<br />
1312<br />
Baflkan<br />
Do¤al Üyeler<br />
Vali Hüseyin Refik Pafla<br />
Naip Mehmet Necmeddin Efrendi<br />
Defterdar Ahmet Tevfik Efendi<br />
Mektubi Mehmet Necib Efendi<br />
Nakib Seyyid Süleyman Efendi<br />
Müftü Zehavizade Mehmet Sait Efendi<br />
Seçilmifl Üyeler<br />
Abdülkadir Pafla<br />
Âlusizade fiakir Efendi<br />
Zeybekzade ‹brahim Efendi<br />
Mütevelli Numan Efendi<br />
Menahim Salih Efendi<br />
R›zkullah Ubud Efendi<br />
Baflkâtip Abdürrezzak Efendi<br />
1313-1314<br />
Baflkan<br />
Do¤al Üyeler<br />
Vali Hüseyin Refik Pafla<br />
Naip Mehmet Necmeddin Efendi<br />
Defterdar Ahmet Tevfik Efendi<br />
Mektubi Mehmet Necib Bey<br />
Nakibüleflraf Kaymakam› Seyyid Süleyman Efendi<br />
Müftü Zehavizade Hac› Mehmet Sait Efendi<br />
Seçilmifl Üyeler<br />
Abdülkadir Pafla<br />
Âlusizade fiakir Efendi<br />
Zeybekzade ‹brahim Efendi<br />
214
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Mütevelli Numan Efendi<br />
Menahim Salih Efendi<br />
R›zkullah Ubud Efendi<br />
Baflkâtip Abdürrezzak Efendi<br />
1315<br />
Baflkan<br />
Do¤al Üyeler<br />
Vali Mehmet Ataullah Pafla<br />
Naip Mehmet Necmeddin Efendi<br />
Defterdar Ahmet Tevfik Efendi<br />
Mektubi Ahmet Subhi Efendi<br />
Nakibüleflraf Kaymakam› Seyyid Süleyman Efendi<br />
Müftü Zehavizade Hac› Mehmet Sait Efendi<br />
Seçilmifl Üyeler<br />
Abdülkadir Pafla<br />
Âlusizade fiakir Efendi<br />
Cemilzade Mahmut Efendi<br />
Mütevelli Numan Efendi<br />
Menahim Salih Efendi<br />
R›zkullah Ubud Efendi<br />
Baflkâtip Abdürrezzak Efendi<br />
1316<br />
Baflkan<br />
Do¤al Üyeler<br />
Vali Mehmet Ataullah Pafla<br />
Naip Mehmet Necmeddin Efendi<br />
Defterdar Vahib Efendi<br />
Mektubi fievket Bey<br />
Nakibüleflraf Kaymakam› Seyyid Abdurrahman Efendi<br />
Müftü Zehavizade Hac› Mehmet Sait Efendi<br />
Seçilmifl Üyeler<br />
Abdülkadir Pafla<br />
Âlusizade fiakir Efendi<br />
Cemilzade Mahmut Efendi<br />
Mütevelli Numan Efendi<br />
Menahim Salih Efendi<br />
Yakub Efendi<br />
Baflkâtip Abdürrezzak Efendi<br />
215
ORSAM<br />
1317<br />
Baflkan<br />
Do¤al Üyeler<br />
Vali Nam›k Pafla<br />
Naip Kemaleddin Efendi<br />
Defterdar Vahib Efendi<br />
Mektubi fievket Bey<br />
Nakibüleflraf Kaymakam› Seyyid Abdurrahman Efendi<br />
Müftü Zehavizade Hac› Mehmet Sait Efendi<br />
Seçilmifl Üyeler<br />
Abdülkadir Pafla<br />
Âlusizade Seyyid fiakir Efendi<br />
Cemilzade Mahmut Efendi<br />
Mütevelli Numan Efendi<br />
Menahim Salih Efendi<br />
Anton Magak Efendi<br />
Baflkâtip Abdürrezzak Efendi<br />
1318<br />
Baflkan<br />
Do¤al Üyeler<br />
Vali Nam›k Pafla<br />
Naip Kemalettin Efendi<br />
Defterdar Vahib Efendi<br />
Mektubi Rauf Bey<br />
Nakibüleflraf Kaymakam› Seyyid Abdurrahman Efendi<br />
Müftü Zehavizade Hac› Mehmet Sait Efendi<br />
Seçilmifl Üyeler<br />
Abdülkadir Pafla<br />
Âlusizade Seyyid fiakir Efendi<br />
Cemilzade Mahmut Efendi<br />
Mütevelli Numan Efendi<br />
Menahim Salih Efendi<br />
Anton Magak Efendi<br />
Baflkâtip Abdürrezzak Efendi<br />
1319<br />
Baflkan<br />
Do¤al Üyeler<br />
Vali Nam›k Pafla<br />
Naip Kemaleddin Efendi<br />
Defterdar R›fat Efendi<br />
Mektubi Rauf Bey<br />
Nakibüleflraf Kaymakam› Seyyid Abdurrahman Efendi<br />
216
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Mektubi Rauf Bey<br />
Müftü Zehavizade Hac› Mehmet Sait Efendi<br />
Seçilmifl Üyeler<br />
Âlusizade fiakir Efendi<br />
Cemilzade Mahmut Efendi<br />
Mütevelli Numan Efendi<br />
Çad›rc›zade R›fat Efendi<br />
Menahim Salih Efendi<br />
Anton Magak Efendi<br />
Baflkâtip Abdürrezzak Efendi<br />
1321<br />
Baflkan<br />
Do¤al Üyeler<br />
Vali Vekili Hac› Ahmet Fevzi Pafla<br />
Naip Ebubekir Hilmi Efendi<br />
Defterdar Emin Bey<br />
Mektubi Rauf Bey<br />
Nakibüleflraf Kaymakam› Seyyid Abdurrahman Efendi<br />
Müftü Zehavizade Hac› Mehmet Sait Efendi<br />
Seçilmifl Üyeler<br />
Âlusizade Seyyid fiakir Efendi<br />
Cemilzade Mahmut Efendi<br />
Mütevelli Numan Efendi<br />
Kaymakamzade Abdüllatif Bey<br />
Azra Menahim Salih Efendi<br />
Anton Magak Efendi<br />
Baflkâtip Abdürrezzak Efendi<br />
1323<br />
Baflkan<br />
Do¤al Üyeler<br />
Vali Abdülvahhab Pafla<br />
Naip Mehmet Necmeddin Efendi<br />
Mektubi Halil Rami Bey<br />
Nakibüleflraf Kaymakam› Seyyid Abdurrahman Efendi<br />
Müftü Zehavizade Hac› Mehmet Sait Efendi<br />
Seçilmifl Üyeler<br />
Cemilzade ‹sa G›yaseddin Efendi<br />
Hazirizade Yasin Çelebi<br />
Azra Menahim Efendi<br />
Baflkâtip Enis Efendi<br />
217
ORSAM<br />
1324<br />
Baflkan<br />
Do¤al Üyeler<br />
Seçilmifl Üyeler<br />
1325<br />
Baflkan<br />
Do¤al Üyeler<br />
Seçilmifl Üyeler<br />
1329<br />
Baflkan<br />
Do¤al Üyeler<br />
Seçilmifl Üyeler<br />
Vali Mecid Bey<br />
Naip Mehmet Necmeddin Efendi<br />
Defterdar Mehmet fiükrü Efendi<br />
Mektubi Mehmet Tahir Bey<br />
Nakibüleflraf Kaymakam› Seyyid Abdurrahman Efendi<br />
Müftü Zehavizade Hac› Mehmet Sait Efendi<br />
Cemilzade Mustafa Efendi<br />
Haz›rizade Yasin Efendi<br />
Agob Kuyumcuyan Efendi<br />
Azra Menahim Efendi<br />
Baflkâtip Abdürrezzak Efendi<br />
Vali Haz›m Bey<br />
Naip Mehmet Necmeddin Efendi<br />
Vali Muavini Mümtaz Bey<br />
Defterdar Necib Bey<br />
Mektubi Mehmet Tahir Bey<br />
Nakibüleflraf Kaymakam› Seyyid Abdurrahman<br />
Müftü Zehavizade Hac› Mehmet Sait Efendi<br />
Cemilzade ‹sa Efendi<br />
Çad›rc›zade R›fat Efendi<br />
Agob Kuyumcuyan Efendi<br />
Haskil Tavik Efendi<br />
Baflkâtip Abdürrezzak Efendi<br />
Vali Yusuf Agah Pafla<br />
Naip Mehmet Necmeddin Efendi<br />
Vali Muavini Ömer Lütfi Bey<br />
Defterdar ‹smail Raif Bey<br />
Tahrirat Müdürü Mustafa Nadir Bey<br />
Nakibüleflraf Kaymakam› Seyyid Abdurrahman<br />
Müftü Zehavizade Hac› Mehmet Sait Efendi<br />
Cemilzade ‹sa Efendi<br />
Süveydizade Yusuf Efendi<br />
Davud fientob Efendi<br />
Hayyatzade Abdülcabbar Efendi<br />
218
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
MEKTUB‹ / TAHR‹RAT KALEM‹<br />
(1292-1303) 1 kâtip, 6 müsevvid (185)<br />
1309 1 mümeyyiz, 6 müsevvid, 14 mübeyyiz. (186)<br />
1310 1 mümeyyiz, 6 müsevvid, 18 mübeyyiz.<br />
1311 1 mümeyyiz, 7 müsevvid, 21 mübeyyiz.<br />
(1312-1316) 1 mümeyyiz, 7 müsevvid, 12 mübeyyiz, 1 Arapça kâtibi.<br />
1317-1319 1 mümeyyiz, 9 müsevvid, 1 mühürdar (187) , 10 mübeyyiz, 1 Arapça kâtibi.<br />
1321 1 mümeyyiz, 8 müsevvid, 1 Arapça kâtibi, 11 mübeyyiz, 1 mukabeleci. (188)<br />
1324 1 mümeyyiz, 1 sermüsevvid, 11 müsevvid, 1 flifre kâtibi, 1 sermübeyyiz, 11<br />
mübeyyiz, 1 memur.<br />
1323 1 mümeyyiz, 1 sermüsevvid, 9 müsevvid, 1 flifre kâtibi, 1 sermübeyyiz, 11<br />
mübeyyiz.<br />
1325 1 mümeyyiz, 1 sermüsevvid, 9 müsevvid, 2 muayyit, 1 Arapça kâtibi, 1 flifre<br />
kâtibi, 1 sermübeyyiz, 9 mübeyyiz<br />
1329 1 mümeyyiz, 1 sermüsevvid, 3 müsevvid, 2 muayyit, 1 sermübeyyiz, 6 mübeyyiz<br />
‹DARE MECL‹S‹ KALEM‹<br />
Vilayet ‹dare Meclisi Kalemi’nde 1292 tarihli salnameye göre baflkâtip baflkanl›¤›nda 1<br />
yard›mc›s› ile 2 memur kadrosu bulunmaktad›r. Bu kadro 1303 y›l›na kadar ayn› flekilde devam<br />
etmifl, daha sonraki y›llar afla¤›daki flekilde de¤iflmifltir.<br />
1309-1310 1 baflkâtip, 3 müsevvid, 4 mübeyyiz<br />
1311 1 baflkâtip, 1 yard›mc›, 3 müsevvid, 3 mübeyyiz<br />
1312-1321 1 baflkâtip, 3 müsevvid, 3 mübeyyiz<br />
1323 1 baflkâtip, 1 kâtip, 2 müsevvid, 2 mübeyyiz<br />
1324-1325 1 baflkâtip, 1 muavin, 3 müsevvid, 1 mübeyyiz<br />
1329 1 baflkâtip, 1 muavin, 1 kâtip, 2 mukayyit (189)<br />
185 Müsevvid: Müsvedde, karalama taslak yapan.<br />
186 Mübeyyiz: Müsveddeyi temize çeken kâtip.<br />
187 Mühürdar: Resmi bir dairenin mührünü tafl›yan ve evrak› mühürlemekle görevili olan memur.<br />
188 Mukabeleci: Müsvedde temize çekildikten sonra, yaz›lar› karfl›laflt›rmayla görevli kâtip.<br />
189 Mukayyit: Evrak› kayda geçen memur<br />
219
ORSAM<br />
EVRAK ODASI<br />
Evrak Odas› 1292 tarihli salnameye göre 1 müdür, 2 memur, 2 mülaz›m (190)<br />
oluflmakta ve 1303 y›l›na kadar bu kadroda hiçbir de¤ifliklik bulunmamaktad›r.<br />
kadrosundan<br />
1309 1 müdür, 10 mukayyit<br />
1310 1 müdür, 9 mukayyit<br />
1312 1 müdür, 7 mukayyit<br />
1311 1 müdür, 1 müdür muavini, 8 mukayyit<br />
1313-1316 1 müdür, 8 mukayyit<br />
1317-1319 1 müdür, 1 müdür muavini, 5 mukayyit<br />
1321-1323 1 müdür, 1 müdür muavini, 6 mukayyit<br />
1324-1325 1 müdür, 1 müdür muavini, 7 mukayyit<br />
1329 1 müdür, 1 müdür muavini, 5 mukayyit<br />
UMUR-I ECNEB‹YE KALEM‹ / TERCÜME ODASI<br />
Umur-i Ecnebiye Kalemi / Tercüme Odas› kadrosu 1292 tarihli salnameye göre, bir tercüman<br />
ve bir yard›mc›s›ndan oluflmaktad›r. 1303 y›l›na kadar kadroda hiçbir de¤ifliklik bulunmamaktad›r.<br />
Ancak 1312–1324 y›llar› aras›nda bu kadroda sadece bir mütercim görünmektedir. 1325 ve 1329 salnamelerinde<br />
ise bir tercüman ve bir kâtip görev yapmaktad›r.<br />
HUKUK VE YARGI<br />
Adliye Dairesi<br />
Yay›nlanm›fl olan Ba¤dat vilayet salnamelerinin tamam›nda, Adliye Dairesi’nde sadece bir<br />
müfettifl kadrosu vard›r. Ancak 1324 tarihli salnamede ve daha sonrakilerde bu kadroya bir kâtip<br />
ilave edilmifltir.<br />
Adliye Encümeni<br />
Bu encümen ilk olarak 1309 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesinde görülmektedir. Kadrosu<br />
1309-1310 salnamesine göre bir baflkan ve 6 üyeden oluflmaktad›r. 1311 tarihli salnameden sonra<br />
Adliye Encümeni bir baflkan ve 7 üye ile 1 kâtip kadrosundan oluflmaktad›r.<br />
Dava Vekilleri veya fiahadetnameli Avukatlar<br />
‹lk olarak 1318 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesinde flahadetnameli avukatlara rastlan›lmaktad›r,<br />
say›lar› y›llara göre de¤iflmektedir. 1318-1321 y›llar› aras›nda 7 avukat görev yapmaktad›r.<br />
1323 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesinde 6 avukat, 1324 salnamesine göre 9 avukat ve 1325 salnamesinden<br />
itibaren 10 avukat›n görev yapt›¤› görülmektedir. Son salnamede geçen avukatlar›n<br />
adlar› flunlard›r.<br />
190 Mülaz›m: Memur aday› ücretsiz olarak çal›fl›r ve zamanla o kadroya dahil olur.<br />
220
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1. Avukat Abdülcebbar Efendi (Birin biri derecesinde)<br />
2. Avukat Rauf Efendi<br />
3. Avukat Yakup Efendi<br />
4. Avukat Habip Efendi<br />
5. Avukat Paçac›zade Hasan Efendi<br />
6. Avukat Süleyman Efendi<br />
7. Avukat Kirop Fikri Efendi<br />
8. Avukat Hekim Efendi<br />
9. Avukat Naim Efendi<br />
10. Avukat Davut Efendi<br />
Bidayet Mahkemesi Hukuk Dairesi<br />
1309–1329 tarihli Ba¤dat vilayet salnamelerinde, Hukuk Dairesinin kadrosu Hukuk Dairesi<br />
Baflkan› ve üç üyeden oluflmaktad›r. Bu üyelerin ikisi sivil ve sivillerden biri Gayrimüslimdir.<br />
Bidayet Mahkemesi Ceza Dairesi<br />
1309–1329 tarihli Ba¤dat vilayet salnamelerinde, Ceza Dairesinin kadrosu Ceza Dairesi<br />
Baflkan›, üç üye, bir memur ile bir muharrir ve müddei-i umumi (Baflsavc›) muavininden oluflmaktad›r.<br />
Üyelerin ikisi sivil ve sivillerden biri Gayrimüslim, üçüncüsü ise te¤men veya üste¤men rütbeli<br />
bir askerdir.<br />
Bidayet Mahkemesi Kalemi<br />
1309–1323 tarihli Ba¤dat vilayet salnamelerinde, Bidayet Mahkemesi Kaleminin kadrosu bir<br />
baflkâtip ve 4 kâtipten oluflmaktad›r. 1324-1325 tarihli salnamelerde ise bir baflkâtip, 5 kâtip, 1<br />
mukayyit, 1 mübeyyiz, ve 2 mübaflir kadrosundan oluflmaktad›r. 1329 tarihli salnamede ise, 2<br />
baflkâtip, 8 kâtip ve 2 mukayyit kadrosu görülmektedir.<br />
‹cra Dairesi<br />
1316–1325 tarihli vilayet salnamelerinde, ‹cra Dairesinin dört kiflilik kadrosu vard›r. Bunlar:<br />
‹cra memuru, Muharrir, tahsildar ve yard›mc›. 1329 tarihli salnamede bu kadroya bir mukayyit ve<br />
10 mübaflir ilave edilmifltir.<br />
‹stinaf Mahkemesi Hukuk Dairesi<br />
1292–1303 tarihli vilayet salnamelerinde, ‹stinaf Mahkemesi Hukuk Dairesi sekiz kadrodan<br />
oluflmaktad›r. Bunlar: Bir baflkan ve 7 üyedir. 1309-1315 tarihli vilayet salnamelerinde bir baflkan<br />
ve 5 üyeden oluflmaktad›r. 1316-1325 tarihleri aras›nda bazen 4 üye, bazen de 5 üyeden oluflmaktad›r.<br />
1329 tarihli salnamede ise bir baflkan ve 7 üyeden oluflmaktad›r.<br />
221
ORSAM<br />
‹stinaf Mahkemesi Ceza Dairesi<br />
1292–1303 tarihli vilayet salnamelerinde, ‹stinaf Mahkemesi Ceza Dairesi yedi kadrodan<br />
oluflmaktad›r. Bunlar: Bir baflkan ve 6 üyedir. 1309-1325 tarihleri aras›nda bazen 4 üye, bazen de 5<br />
üyeden oluflmaktad›r. 1329 tarihli salnamede ise bir baflkan ve 7 üyeden oluflmaktad›r.<br />
‹stinaf Mahkemesi Kalemi<br />
1292–1312 tarihli vilayet salnamelerinde, ‹stinaf Mahkemesi Kalemi alt› kadrodan oluflmaktad›r.<br />
Bunlar: Bir baflkâtip ve 5 kâtipdir. 1313-1323 tarihli vilayet salnamelerinde kadroda bir<br />
baflkâtip ve 6 kâtip bulunmaktad›r. 1324-1325 tarihli salnamelerde ise kadro 1 baflkâtip, 2 üye, 4<br />
kâtip, 1 mukayyit, 1 müsevvid ve 4 mübaflirden oluflmaktad›r. 1329 tarihli salnamedeki kadroda ise<br />
1 baflkâtip, 1 muavin, 8 kâtip, 7 mübaflir ve 1 odac› bulunmaktad›r.<br />
‹stinaf Mahkemesi Müddei-i Umumi Kalemi<br />
‹stinaf Mahkemesi Müddei-i Umumi Kalemi 1324 tarihli salnameden itibaren teflkilatta yeralmaktad›r.<br />
Kadrosu 1324-1325 salnamelerinde 1 kâtip ve 1 yard›mc›s›, 1329 tarihli salnamede ise 3<br />
kâtipten oluflmaktad›r.<br />
‹stintak (191)<br />
Dairesi<br />
1309-1323 aras› Ba¤dat vilayet salnamelerinin tamam›nda, ‹stintak Dairesinin iki kadrosu<br />
vard›r. Bunlar; birinci müstantik ve ikinci müstantikdir. 1324 tarihinde bir, 1325 tarihinde de iki<br />
yard›mc› (Muavin) kadrosu ilave edilmifltir. 1329 tarihinde dairenin kadrosu 3 Müstantik, 3 kâtip ve<br />
4 mübaflirden oluflmaktad›r.<br />
‹ttihamiye Heyeti<br />
‹ttihamiye Heyeti (192) ilk olarak 1309 salnamesinde mevcuttur. Daha sonra yay›nlanan tüm salnamelerde<br />
de yer almaktad›r. Heyetin kadrosu afla¤›daki üyelerden oluflmaktad›r.<br />
1309-1310 1 baflkan, 2 üye, 1 müddei-i umumi, 1 müstantik, 1 kâtip<br />
1311-1315 1 baflkan, 2 üye, 1 kâtip<br />
1316 1 baflkan, 1 müddei-i umumi, 1 müstantik, 3 üye, 1 kâtip<br />
1317-1318 1 baflkan, 1 müddei-i umumi, 1 müstantik, 2 üye, 1 kâtip<br />
1319-1321 1 baflkan, 1 müddei-i umumi, 1 müstantik, 5 üye, 2 kâtip<br />
1323 1 baflkan, 1 müddei-i umumi, 1 müstantik, 3 üye, 1 kâtip<br />
1324-1325 1 baflkan, 1 müddei-i umumi, 1 müstantik, 2 üye, 1 kâtip<br />
1329 1 baflkan, 1 müddei-i umumi, 1 müstantik, 2 üye, 3 kâtip<br />
191 ‹stintak: Sorgulama.<br />
192 Suçlama yaz›s›n› haz›rlayan makam.<br />
222
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Mukavelat (193) Muharrirli¤i Dairesi<br />
1324 tarihli vilayet salnamesinde, Mukavelat Muharrirli¤i Dairesinin bir mukavelat muharriri<br />
(noter), 2 yard›mc› ve 1 mübaflir kadrosu mevcuttur. 1325-1329 tarihli salnamelerde iki mukavelat<br />
muharriri (noter), bir yard›mc› ve bir mübaflir kadrosu bulunmaktad›r.<br />
fieriye Mahkemesi<br />
Yay›nlanm›fl Ba¤dat vilayet salnamelerinin tamam›nda fieriye Mahkemesi kadrosu; y›llara<br />
göre afla¤›da verilmifltir.<br />
1292-1303 2 kâtip, 1 mukayyit, 1 eytam müdürü, 1 muavin<br />
1309 1 naip, 1 baflkâtip, 2 kâtip, 2 mukayyit, 1 mübeyyiz, 1 eytam müdürü, 1 muavin<br />
1310 1 naip, 1 baflkâtip, 2 kâtip, 3 mukayyit, 2 mübeyyiz, 1 eytam müdürü<br />
1311 1 naip, 1 baflkâtip, 2 kâtip, 4 mukayyit, 1 mübeyyiz, 1 eytam müdürü<br />
1312-1315 1 naip, 1 baflkâtip, 3 kâtip, 3 mukayyit, 1 mübeyyiz, 1 eytam müdürü<br />
1316 1 naip, 1 baflkâtip, 3 kâtip, 6 mukayyit, 3 mübeyyiz, 1 eytam müdürü, 1<br />
müsevvid.<br />
1317-1319 1 naip, 1 baflkâtip, 4 kâtip, 4 mukayyit, 3 mübeyyiz, 1 eytam müdürü<br />
1321 1 naip, 1 baflkâtip, 3 kâtip, 6 mukayyit, 2 mübeyyiz<br />
1323 1 naip, 1 baflkâtip, 3 kâtip, 7 mukayyit, 2 mübeyyiz, 1 eytam müdürü<br />
1324 1 naip, 1 baflkâtip, 3 kâtip, 7 mukayyit, 1 mübeyyiz, 1 müsevvid, 1 eytam<br />
müdürü<br />
1325 1 naip, 1 baflkâtip, 4 kâtip, 5 mukayyit, 2 mübeyyiz, 1 eytam müdürü, 1<br />
müsevvid<br />
1329 1 naip, 1 baflkâtip, 9 kâtip, 2 mukayyit, 1 eytam müdürü, 1 odac›, 2 mübaflir<br />
Ticaret Mahkemesi<br />
Yay›nlanm›fl Ba¤dat vilayet salnamelerinin tamam›nda, Ticaret Mahkemesi kadrosu bir<br />
mahkeme baflkan›n›n yan› s›ra 4 veya 6 üyeden oluflmaktad›r.<br />
Ticaret Mahkemesi Kalemi<br />
Yay›nlanm›fl Ba¤dat vilayet salnamelerinin tamam›nda, Ticaret Mahkemesi Kalemi afla¤›daki<br />
kadrolardan oluflmaktad›r;<br />
1292-1303 1 baflkâtip, 2 kâtip, 2 mukayyit, 1 yard›mc›, 1 mübeyyiz<br />
1309-1325 1 baflkâtip ve 4 kâtip<br />
1329 1 baflkâtip, 4 kâtip ve 4 mübaflirden oluflmaktad›r.<br />
193 Mukavelat Muharriri: fiah›slar aras›nda yap›lan anlaflmalar› ve di¤er evraklar› onaylamakla görevli kifli, noter.<br />
223
ORSAM<br />
MAL‹YE<br />
Vilayet Muhasebesi<br />
Ba¤l› Birimler: Varidat fiubesi, Masarifat fiubesi, Mesalih-i Cariye (194) fiubesi, Evrak fiubesi,<br />
Yevmiye Kitabeti. Vilayet Muhasebesi afla¤›daki kadrolardan oluflmaktad›r;<br />
1292-1303 3 kâtip, 2 mukayyit, 4 yard›mc›, 1 mülaz›m, 2 memur<br />
1309 1 mübeyyiz, 9 kâtip, 4 mukayyit, 12 yard›mc›, 2 muavin, 1 sand›k emini, 1 dava<br />
vekili.<br />
1310 10 kâtip, 3 mukayyit, 19 yard›mc›, 1 muavin, 1 sand›k emini, 1 dava vekili<br />
1311 1 mümeyyiz, 7 kâtip, 3 mukayyit, 22 yard›mc›, 1 sand›k emini, 1 dava vekili<br />
1312-1315 1 mümeyyiz, 6 kâtip, 1 muavin, 3 mukayyit, 15 yard›mc›, 1 sand›k emini, 1<br />
dava vekili, 5 mübeyyiz<br />
1316 1 mümeyyiz, 1 muavin, 6 kâtip, 4 muharrir, 15 yard›mc›, 7 mukayyit, 5<br />
mübeyyiz, 1 sand›k emini, 1 dava vekili, 1 defterci<br />
1317-1319 1 mümeyyiz, 6 kâtip, 14 yard›mc›, 3 mukayyit, 8 mübeyyiz, 1 sand›k emini, 1<br />
dava vekili<br />
1321 8 mübeyyiz, 7 kâtip, 12 yard›mc›, 3 mukayyit, 1 dava vekili, 1 sand›k emini, 1<br />
tahsildar, 2 memur<br />
1323 7 kâtip, 13 yard›mc›, 7 mukayyit, 1 sermübeyyiz, 6 mübeyyiz, 1 hazine vekili,<br />
1 sand›k emini, 1 tahsildar, 2 memur, 4 muharrir, 1 defterci<br />
1324 1 mümeyyiz, 3 baflkâtip, 4 kâtip, 7 yard›mc›, 8 mukayyit, 1 sermübeyyiz, 8<br />
mübeyyiz, 1 memur, 1 sand›k emini, 1 muharrir, 1 defterci, 1 tahsildar, 1<br />
hademe, 2 hazine vekili<br />
1325 3 baflkâtip, 4 kâtip, 7 yard›mc›, 8 mukayyit, 1 sermübeyyiz, 10 mübeyyiz, 2<br />
memur, 1 sand›k emini, 1 muharrir, 1 defterci, 1 tahsildar, 1 hademe, 2 hazine<br />
vekili<br />
1329 1 mümeyyiz, 14 kâtip, 2 yard›mc›, 2 mukayyit, 2 mübeyyiz, 2 muavin, 1 sand›k<br />
emini, 1 defterci, 1 hazine vekili<br />
Aflar ve A¤nam Nezareti<br />
1292-1303 tarihli salnamelerde kadrosu 1 naz›r, 2 kâtip, 3 yard›mc› ve 1 mukayyitten<br />
oluflmaktad›r.<br />
Defter-i Hakani Dairesi<br />
Ba¤l› Birimler : Tahrir ve Vergi Dairesi, dairenin kadrosu;<br />
1292-1303 1 müdür, 1 müdür muavini, 3 kâtip, 4 mukayyit ve 1 memur<br />
194 Mesâlih-i Câriye: Gündelik ifller.<br />
224
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1309-1310 1 müdür, 3 kâtip, 3 yard›mc›, 1 memur, 3 muavin<br />
1311 2 müdür, 2 muavin, 4 kâtip, 6 yard›mc›, 1 memur, 3 muharrir, 4 mukayyit, 1<br />
defterci<br />
1312-1314 2 müdür, 2 muavin, 3 kâtip, 8 yard›mc›, 1 memur, 3 muharrir, 3 mukayyit, 1<br />
defterci<br />
1315 1 müdür, 2 muavin, 3 kâtip, 10 yard›mc›, 1 memur, 1 muharrir, 2 mukayyit, 1<br />
defterci<br />
1316 1 müdür, 2 muavin, 3 kâtip, 10 yard›mc›, 1 memur<br />
1317-1323 1 müdür, 2 muavin, 3 kâtip, 11 yard›mc›, 1 memur, 1 muharrir, 2 mukayyit, 1<br />
defterci<br />
1324 1 müdür, 2 muavin, 2 kâtip, 9 yard›mc›, 1 memur<br />
1325 1 müdür, 2 muavin, 3 kâtip, 2 yard›mc›, 8 memur<br />
1329 1 müdür vekili, 5 kâtip<br />
Gümrük Müdürlü¤ü<br />
1292-1303 tarihli salnamelerde kadrosu 1 müdür, 3 kâtip, 2 yard›mc›, 1 mübeyyiz ve 1 sand›k<br />
emininden oluflmaktad›r.<br />
Merkez Tapu Kalemi<br />
Merkez Tapu Kalemi 1324 ve 1325 tarihli salnamelerde mevcuttur. Kadrosu 1 kâtip ve 3<br />
yard›mc›dan oluflmaktad›r<br />
Düyun-u Umumiye Nezareti<br />
Düyun-u Umumiye Nezaretine ba¤l› birimler : Müdürlük, Muhasebe Kalemi, Tahrirat Kalemi<br />
ve Muamelat-› Merkeziye. Kadrolar› y›llara göre afla¤›da verilmifltir.<br />
1309-1310 1 naz›r, 2 müfettifl, 2 baflkâtip, 1 muavin, 4 yard›mc›, 1 sand›k emini, 2 mukayyit,<br />
2 mübeyyiz, 1 müsevvid, 1 memur<br />
1311-1314 1 naz›r, 1 müfettifl, 2 baflkâtip, 1 muavin, 5 yard›mc›, 1 sand›k emini, 1 mukayyit,<br />
4 mübeyyiz, 1 ambarc›, 1 memur<br />
1315 1 naz›r, 3 baflkâtip, 7 yard›mc›, 1 sand›k emini, 2 mukayyit, 2 mübeyyiz, 1<br />
ambarc›, 1 memur<br />
1316 1 naz›r, 1 müfettifl, 3 baflkâtip, 5 yard›mc›, 1 sand›k emini, 3 mukayyit, 1<br />
müsevvid, 3 mübeyyiz, 2 memur<br />
1317-1318 1 naz›r, 2 müfettifl, 4 baflkâtip, 1 müdür, 2 kâtip, 3 yard›mc›, 1 sand›k emini, 3<br />
mukayyit, 1 müsevvid, 3 mübeyyiz<br />
1319 1 naz›r, 1 müfettifl, 1 müdür, 4 baflkâtip, 2 kâtip, 3 yard›mc›, 1 sand›k emini, 2<br />
225
ORSAM<br />
mukayyit, 1 müsevvid, 3 mübeyyiz, 2 memur<br />
1321 1 naz›r, 2 müfettifl, 1 müdür, 4 baflkâtip, 2 kâtip, 3 yard›mc›, 1 sand›k emini, 3<br />
mukayyit, 1 müsevvid, 3 mübeyyiz, 1 dava vekili<br />
1323 1 naz›r, 3 müfettifl, 1 müdür, 7 baflkâtip, 4 kâtip, 5 yard›mc›, 1 sand›k emini, 3<br />
mukayyit, 1 müsevvid, 3 mübeyyiz, 1 dava vekili<br />
1324 1 naz›r, 2 müfettifl, 3 baflkâtip, 3 kâtip, 3 yard›mc›, 1 sand›k emini, 2 mukayyit,<br />
1 müsevvid, 2 mübeyyiz, 1 dava vekili<br />
1325 1 naz›r, 1 müfettifl muavini, 3 baflkâtip, 2 kâtip, 5 yard›mc›, 1 sand›k emini, 1<br />
mukayyit, 1 müsevvid, 1 mübeyyiz, 5 memur, 1 dava vekili<br />
1329 1 naz›r, 1 müfettifl, 3 baflkâtip, 4 kâtip, 3 yard›mc›, 1 sand›k emini, 1 mukayyit,<br />
1 müsevvid, 1 mübeyyiz, 5 memur, 1 dava vekili<br />
Reji Nezareti<br />
Reji Nezaretine ba¤l› birimler: Baflmüdürlük, Muhasebe Kalemi, Tahrirat Kalemi, Merkez<br />
Kalemi, Muhafaza Kalemi ve Ambar. Kadrolar› y›llara göre afla¤›da verilmifltir.<br />
1309 1 naz›r, 1 muhasebeci, 2 baflkâtip, 2 kâtip, 2 muhasebeci muavini, 3 yard›mc›,<br />
1 sand›k emini, 1 mübeyyiz, 1 müsevvid, 1 mukayyit, 1 kantarc›, 1 ambarc›, 1<br />
memur, 1 kap›c›, 1 hamalbafl›, 13 kolcu<br />
1310-1312 1 naz›r, 1 muhasebeci, 3 baflkâtip, 2 kâtip, 6 muhasebeci muavini, 3 yard›mc›,<br />
1 sand›k emini, 2 mübeyyiz, 1 kantarc›, 1 ambarc›, 3 memur, 1 müsevvid, 2<br />
mülaz›m, 1 doktor<br />
1313-1314 1 naz›r, 1 muavin, 2 baflkâtip, 1 kâtip, 1 muhasebeci, 4 muhasebeci muavini, 6<br />
yard›mc›, 1 sand›k emini, 3 mübeyyiz, 1 kantarc›, 1 ambarc›, 1 memur<br />
1315 1 naz›r, 1 muavin, 2 baflkâtip, 1 kâtip, 1 muhasebeci, 5 muhasebeci muavini, 6<br />
yard›mc›, 1 sand›k emini, 3 mübeyyiz, 1 kantarc›, 2 ambarc›, 1 memur, 1 odac›<br />
1316 1 naz›r, 2 müfettifl, 2 baflkâtip, 1 kâtip, 1 muhasebeci, 10 yard›mc›, 1 sand›k<br />
emini, 1 mukayyit, 1 mübeyyiz, 1 kantarc›, 1 memur<br />
1317-1318 1 naz›r, 1 müfettifl, 3 kâtip, 1 muhasebeci, 10 yard›mc›, 1 sand›k emini, 1<br />
mukayyit, 1 mübeyyiz, 1 kantarc›, 1 memur<br />
1319 1 naz›r, 2 müfettifl, 3 baflkâtip, 1 kâtip, 1 muhasebeci, 10 yard›mc›, 1 sand›k<br />
emini, 1 mukayyit, 2 mübeyyiz, 1 kantarc›, 1 memur, 1 dava vekili<br />
1321 1 naz›r, 2 müfettifl, 3 baflkâtip, 1 kâtip, 1 muhasebeci, 9 yard›mc›, 1 sand›k<br />
emini, 1 mukayyit, 3 mübeyyiz, 1 dava vekili, 2 memur, 1 kantarc›<br />
1323 1 naz›r, 1 muavin, 2 müdür, 1 müfettifl, 3 baflkâtip, 2 kâtip, 1 muhasebeci, 9<br />
yard›mc›, 1 sand›k emini, 1 mukayyit, 2 mübeyyiz, 1 dava vekili, 2 memur<br />
1324-1325 1 naz›r, 1 muavin, 1 müfettifl, 2 müdür, 5 kâtip, 1 muhasebeci, 8 yard›mc›, 1<br />
sand›k emini, 1 mukayyit, 2 mübeyyiz, 1 dava vekili, 3 memur, 1 kantarc›<br />
226
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1329 1 baflmüdür, 1 baflmüdür muavini, 1 müdür, 6 kâtip, 1 muhasebeci, 4 muhasebe<br />
muavini, 2 mübeyyiz, 1 sand›k emini, 2 mübeyyiz, 1 dava vekili, 2 memur, 2<br />
muhaberat müdürü (1 Türkçe, 1 Frans›zca), 1 kantarc›, 2 ambarc›, 1 kolcu<br />
Ecnebi Tömbeki fiirketi (195)<br />
Bu flirket ilk olarak 1317 tarihli salnamede geçmektedir. Kadrolar› y›llara göre afla¤›da verilmifltir.<br />
1317-1321 1 müdür, 2 kâtip, 1 muharrir<br />
1323-1329 1 müdür, 3 kâtip, 1 muharrir, 2 kolcu, 1 odac›<br />
Osmanl› Bankas› Ba¤dat fiubesi<br />
Osmanl› Bankas› Ba¤dat fiubesi ilk olarak 1316 tarihli salnamede mevcuttur. Bankan›n birimleri:<br />
Sand›k Kalemi, Tahrirat Kalemi, Kambiyo Kalemi ve Sermaye Kalemi. Kadrolar› y›llara<br />
göre afla¤›da verilmifltir.<br />
1316 1 direktör, 1 muhasebeci, 2 baflkâtip, 1 muavin, 11 yard›mc›, 1 sand›k emini, 2<br />
Kavas (196) , 1 odac›<br />
1317-1318 1 direktör, 1 muavin, 1 muhasebeci, 2 baflkâtip, 1 kâtip, 1 memur, 7 yard›mc›,<br />
1 sand›k emini, 2 kavas, 1 odac›<br />
1319 1 direktör, 1 muavin, 1 muhasebeci, 2 baflkâtip, 8 yard›mc›, 1 sand›k emini, 2<br />
kavas, 1 odac›<br />
1321-1323 1 direktör, 1 muavin, 1 muhasebeci, 2 baflkâtip, 11 yard›mc›, 1 sand›k emini, 1<br />
kavas, 2 odac›<br />
1324 1 direktör, 1 muavin, 1 muhasebeci, 2 baflkâtip, 13 yard›mc›, 1 sand›k emini, 2<br />
kavas, 2 odac›<br />
1325 2 direktör, 1 muhasebeci, 2 baflkâtip, 14 yard›mc›, 1 sand›k emini, 2 kavas<br />
1329 1 direktör, 1 direktör muavini, 1 kontrol, 1 muhasebeci, 2 baflkâtip, 16 yard›mc›,<br />
1 sand›k emini, 2 kavas<br />
Rüsumat (197) Nezareti<br />
Rüsumat Nezaretine ba¤l› birimler: Baflmüdürlük, Muhasebe Kalemi ve Tahrirat Kalemi.<br />
Kadrolar› y›llara göre afla¤›da verilmifltir.<br />
1292-1303 1 naz›r, 3 kâtip, 7 yard›mc›, 1 mukayyit, 1 mübeyyiz<br />
195 Tömbeki: Nargile ile içilen bir cins tütün.<br />
196 Elçilik ve bankalarda çal›flan ve özel k›yafeti olan koruma memuru.<br />
197 Rüsumat: “rüsum”un ço¤ulu, vergiler.<br />
227
ORSAM<br />
1309-1314 1 naz›r, 2 baflkâtip, 5 yard›mc›, 2 mukayyit, 2 mübeyyiz, 1 müsevvid<br />
1315-1319 1 naz›r, 2 baflkâtip, 8 yard›mc›, 2 mukayyit, 1 mübeyyiz<br />
1321-1325 1 naz›r, 2 baflkâtip, 7 yard›mc›, 2 mukayyit, 1 mübeyyiz<br />
1329 1 baflmüdür, 8 kâtip, 1 odac›<br />
Rüsum-› Sitte Nezareti<br />
Rümum-› Sitte Nezaretine ba¤l› birimler: Baflmüdürlük, Muhasebe Kalemi ve Tahrirat<br />
Kalemi. Kadrolar› 1292-1303 y›llar› aras›nda verilmifltir, daha sonraki salnamelerde mevcut<br />
de¤ildir. 1292-1303 y›llar› aras›nda kadrosu: 1 naz›r, 1 kontrolör, 2 kâtip, 4 yard›mc›, 3 mübeyyiz,<br />
3 mukayyit, 1 memur, 1 muavin, 1 sand›k emini.<br />
Rüsum-› Sitte Merkez Müdürlü¤ü<br />
Rüsum-› Sitte Merkez Müdürlü¤ü 1292-1303 salnamelerinde mevcut olup, kadrosu 1 müdür,<br />
2 kâtip, 3 mukayyit ve 1 sand›k emininden oluflmaktad›r.<br />
Ba¤dat Rüsumat Müdürlü¤ü<br />
Rüsumat Dairesi veya bugünkü tabirle vergi dairesinin kadrosu di¤er dairelere nazaran bir<br />
hayli fazlad›r. Rüsumat Dairesinin kadrosu y›llara göre afla¤›ya ç›kart›lm›flt›r.<br />
1309-1310 1 müdür, 1 baflkâtip, 3 kâtip, 5 yard›mc›, 4 muayeneci, 1 sand›k emini, 4<br />
mubass›r (198) , 3 memur, 1 istimator (199)<br />
1311-1312 1 müdür, 1 baflkâtip, 4 kâtip, 5 yard›mc›, 4 muayeneci, 1 sand›k emini, 5<br />
mubass›r, 3 memur, 1 istimator<br />
1313-1314 1 müdür, 1 baflkâtip, 3 kâtip, 4 yard›mc›, 4 muayeneci, 1 sand›k emini, 6<br />
mubass›r, 3 memur, 1 istimator<br />
1315 1 müdür, 1 baflkâtip, 4 kâtip, 4 yard›mc›, 5 muayeneci, 1 sand›k emini, 6<br />
mubass›r, 3 memur, 1 istimator<br />
1316-1323 1 müdür, 1 baflkâtip, 4 kâtip, 4 yard›mc›, 5 muayeneci, 1 sand›k emini, 6<br />
mubass›r, 3 memur, 1 istimator<br />
1324 1 müdür, 1 baflkâtip, 4 kâtip, 5 yard›mc›, 1 sand›k emini, 6 mubass›r, 5<br />
muayeneci, 3 memur, 1 istimator<br />
1325 1 müdür, 1 baflkâtip, 5 kâtip, 5 yard›mc›, 1 sand›k emini, 5 mubass›r, 5 aray›c›,<br />
5 memur, 1 istimator<br />
1329 1 müdür, 1 baflkâtip, 10 kâtip, 2 sand›k emini, 2 istimator, 2 muhasip, 24<br />
memur, 3 markatör.<br />
198 Mubass›r: Gözetleyici, durumlar› kontrol eden memur.<br />
199 ‹stimator: Gümrüklere gelen ticari mallara paha biçen kifli veya tahminci.<br />
228
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
DA‹RE ve KOM‹SYONLAR<br />
Emlak-› Müdevvene (200)<br />
‹daresi<br />
Bu daire sadece 1329 tarihli salnamede bulunmaktad›r. Daireye ba¤l› birimler: Muhasebe<br />
Kalemi, Tahrirat Kalemi ve Evrak Kalemidir. Kadrosu 1 müdür, 2 kâtip, 10 yard›mc›, 1 mübeyyiz,<br />
2 mukayyit, 1 memur, 1 kolcu, 1 hademe, 1 odac› ve 1 bekçiden ibarettir.<br />
Evkaf Dairesi<br />
Ba¤dat vilayet salnamelerinin tamam›nda bulunan Evkaf Dairesine ba¤l› birimler: Evkaf<br />
Muhasebesi, Evkaf Tahsildarlar›, Orman Memurlar› ve Vakf-› Nebevi birimleridir. Kadrolar› y›llara<br />
göre afla¤›da verilmifltir.<br />
1292-1303 1 muhasebeci, 3 kâtip, 1 muavin, 3 mukayyit, 1 sand›k emini, 1 yard›mc›<br />
1309 1 muhasebeci, 1 baflkâtip, 3 kâtip, 1 muavin, 2 mukayyit, 1 mübeyyiz, 1 sand›k<br />
emini, 1 yard›mc›, 8 tahsildar, 2 memur<br />
1310-1311 1 muhasebeci, 1 baflkâtip, 3 kâtip, 1 yard›mc›, 1 muavin, 1 mukayyit, 1<br />
mübeyyiz, 1 sand›k emini, 1 mülaz›m, 4 tahsildar, 5 memur<br />
1312-1314 1 muhasebeci, 1 baflkâtip, 5 kâtip, 1 mukayyit, 4 mübeyyiz, 1 sand›k emini, 6<br />
tahsildar, 4 memur<br />
1315-1316 1 muhasebeci, 1 baflkâtip, 5 kâtip, 1 yard›mc›, 1 mukayyit, 3 mübeyyiz, 1<br />
sand›k emini, 7 tahsildar, 4 memur<br />
1317-1318 1 muhasebeci, 1 baflkâtip, 5 kâtip, 1 yard›mc›, 1 mukayyit, 2 mübeyyiz, 1<br />
sand›k emini, 7 tahsildar, 3 memur<br />
1319 1 muhasebeci, 1 baflkâtip, 5 kâtip, 1 yard›mc›, 1 mukayyit, 5 mübeyyiz, 1<br />
sand›k emini, 6 tahsildar, 3 memur<br />
1321 1 muhasebeci, 1 baflkâtip, 3 kâtip, 1 yard›mc›, 1 mukayyit, 1 memur, 1 sand›k<br />
emini, 5 tahsildar<br />
1323 1 muhasebeci, 1 baflkâtip, 7 kâtip, 2 mukayyit, 3 mülaz›m, 1 memur, 1 sand›k<br />
emini, 5 tahsildar<br />
1324 1 muhasebeci, 1 baflkâtip, 8 kâtip, 2 mukayyit, 3 memur, 6 tahsildar, 1 sand›k<br />
emini<br />
1325 1 muhasebeci, 1 baflkâtip, 8 kâtip, 2 mukayyit, 6 memur, 6 tahsildar<br />
1329 1 müdür, 1 baflkâtip, 4 kâtip, 2 muavin, 5 tahsildar.<br />
Evkaf Dairesi / Komisyonu / Evkaf-› Münderise (201)<br />
Komisyonu<br />
Evkaf Dairesi Komisyonlar› ve Münderis Vak›flar Komisyonlar› kadrolar› 1309 y›l›ndan<br />
1323 y›l›na kadar bir baflkan ve 4 üyeden oluflmaktad›r. 1324 y›l›nda bir baflkan ve 6 üye, 1325<br />
y›l›nda ise bir baflkan ve 5 üyeden oluflan alt› kiflilik kadrosu vard›r.<br />
200 Müdevven: Tedvin olunmufl, dîvan, kitap haline konulmufl. Bir araya getirilip çeki düzen verilmifl.<br />
201 Münderis Vak›flar: Eseri kalmam›fl vak›flard›r.<br />
229
ORSAM<br />
y ¤<br />
‹statistik Komisyonu ve Kalemi<br />
‹statistik Komisyonu ve Kaleminin kadrolar› 1310 y›l›ndan 1325 y›l›na kadar bir baflkan 2 üye<br />
ve 1 kâtipten oluflmaktad›r. 1329 tarihli salnamede ise kadrosunda sadece bir memur görevli olarak<br />
görülmektedir.<br />
Nafia Komisyonu (202)<br />
Nafia Komisyonu ilk defa 1324 tarihli vilayet salnamesinde görülmektedir. Ba¤dat Naf›a<br />
Komisyonunun kadrosu 1324-1325 y›llar›nda bir baflkan ve 7 üyeden oluflmaktad›r. 1329 tarihli salnamede<br />
ise bir baflkan ve 3 üyeden oluflmaktad›r<br />
Nüfus Dairesi ve Kalemi<br />
Nüfus Dairesi ilk olarak 1309 tarihli salnamede bulunmaktad›r. Vilayetin Nüfus Dairesi ve<br />
Kalemi 1309-1325 tarihleri aras›nda bir baflkâtip ve iki kâtip kadrosuyla idare edilmektedir. 1329<br />
tarihli salnamede dairenin kadrosu bir müdür, üç kâtip ve bir mukayyidden oluflmaktad›r.<br />
Sicill-i Ahval Komisyonu ve Memurlar›<br />
Sicil Ahval Komisyonu ilk olarak 1309 tarihli salnamede geçmektedir. Komisyonun kadrosu<br />
y›llara göre afla¤›da verilmifltir.<br />
1309-1318 1 baflkan, 4 üye<br />
1319-1325 1 baflkan, 4 üye, 1 kâtip<br />
1329 1 baflkan, 2 üye, 1 memur<br />
Ticaret Odas›<br />
Ba¤dat Ticaret Odas› sadece 1329 tarihli salnamede geçmektedir. Kadrosu bir baflkan, bir<br />
ikinci baflkan, 2 müflavir, 7 üye, 1 kâtip ve 2 mübaflirden oluflmaktad›r.<br />
Ziraat Dairesi<br />
Ba¤dat Ziraat Dairesi sadece 1329 tarihli salnamede geçmektedir. Kadrosu bir müdür, bir<br />
müdür yard›mc›s›, 1 kâtip ve 1 memurdan oluflmaktad›r.<br />
202 Nafia Komisyonu: Bay›nd›rl›k Komisyonu.<br />
230
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
GÜVENL‹K / EMN‹YET<br />
Ba¤dat Zabtiye Heyeti<br />
Yay›nlanm›fl Ba¤dat vilayet salnamelerinde bulunan, Ba¤dat’›n zabtiye kadrolar› y›llara göre<br />
afla¤›da ç›kart›lm›flt›r:<br />
Ba¤l› Birimler : Jandarma Dairesi, Alay Meclisi, Kalem<br />
1292-1303 1 alaybeyi (203) , 2 tabur a¤as›, 1 bölük a¤as›, 1 bölük muavini, 1 jurnal emini, 1<br />
idare emini, 2 muavin, 2 mukayyit<br />
1309-1312 1 alaybeyi, 1 tabur a¤as›, 2 bölük a¤as›, 2 bölük muavini, 1 jurnal emini, 1 idare<br />
emini, 1 hesap emini, 1 muavin, 2 mukayyit<br />
1313-1314 1 mirmiran (204) , 2 tabur a¤as›, 2 bölük a¤as›, 3 bölük muavini, 1 idare emini<br />
1315 1 mirmiran, 1 tabur a¤as›, 2 bölük a¤as›, 2 bölük muavini, 1 jurnal emini, 1<br />
idare emini<br />
1316 1 alaybeyi, 1 tabur a¤as›, 2 bölük a¤as›, 2 bölük muavini, 1 jurnal emini, 1 idare<br />
emini<br />
1317-1318 1 alaybeyi, 1 tabur a¤as›, 1 bölük a¤as›, 2 bölük muavini, 1 jurnal emini, 1 idare<br />
emini<br />
1319 1 alaybeyi, 1 binbafl›, 1 yüzbafl›, 3 mülaz›m (205) , 1 alay emini<br />
1321-1323 1 mirliva (206) , 1 binbafl›, 2 yüzbafl›, 3 mülaz›m, 1 alay emini<br />
1324-1325 1 kumandan, 2 binbafl›, 2 yüzbafl›, 4 mülaz›m, 1 idare emini<br />
1329 1 miralay (207) , 1 kaymakam (208) , 1 binbafl›, 1 bölük kumandan›, 3 mülaz›m, 1 flube<br />
müdürü, 2 flube müdür muavini, 2 kâtip, 1 kâtip muavini<br />
Ba¤dat Zabtiye Alay› Erkan› ve Subaylar›<br />
Yay›nlanm›fl Ba¤dat vilayet salnamelerinde Ba¤dat Zabtiye Alay›n›n erkan ve subay kadrosu<br />
afla¤›da ç›kart›lm›flt›r:<br />
1309–1312 1 alaybeyi, 5 tabur a¤as›, 6 hesap emini<br />
1313–1314 1 mirmiran, 5 tabur a¤as›, 6 hesap emini, 1 idare emini<br />
1315–1318 1 mirmiran, 6 tabur a¤as›, 6 hesap emini, 1 idare emini<br />
203 Alaybeyi: Alay Komutan›.<br />
204 Osmanl› taflra teflkilat›nda en büyük idarî birim olan eyaletin askerî ve idarî bak›mdan en üst düzey yetkilisine mîrmîrân ya da<br />
beylerbeyi denmektedir. Beylerbeyilere ayn› zamanda “vali” de denmekteydi. Bununla birlikte “vali” teriminin kullan›l›fl›, daha çok<br />
XIX. yüzy›lda, idarî teflkilatta yap›lan birtak›m de¤ifliklikler sonucunda yayg›nl›k kazanm›flt›r. Bkz. Mehmet ‹pflirli, “Beylerbeyi”,<br />
D‹A, VI, ‹stanbul 1992, s.69.<br />
205 Mülazim, askeri rütbe olarak ikiye ayr›l›r: Mülazim Sani (Te¤men) ve Mülazim Evvel (Üste¤men).<br />
206 Mirliva: Tu¤general<br />
207 Miralay: Albay<br />
208 Kaymakam: Yarbay<br />
231
ORSAM<br />
1319 1 alaybeyi, 6 binbafl›, 6 tabur kâtibi, 1 alay emini<br />
1321 1 mirliva, 7 binbafl›, 5 tabur kâtibi, 1 alay emini<br />
1323 1 miralay, 7 binbafl›, 7 tabur kâtibi, 1 alay emini<br />
Ba¤dat Merkez Zabtiyesi<br />
Ba¤dat Merkez Zabtiyesi ilk olarak 1309 tarihli salnamede kay›tl›d›r ve o y›lki kadrosu 1<br />
tabur a¤as› ve 2 kâtipten oluflmaktad›r. Daha sonraki kadrosu y›llara göre afla¤›da verilmifltir.<br />
1310-1318 1 tabur a¤as›, 1 kâtip, 1 hapishane müdürü<br />
1319 1 binbafl›, 2 yüzbafl›, 4 mülaz›m, 1 kâtip<br />
1321 1 binbafl›, 1 kâtip, 2 yüzbafl›, 4 mülaz›m<br />
1323 1 binbafl›, 1 kâtip, 1 hapishane müdürü<br />
1324 1 binbafl›, 1 kâtip, 1 hapishane müdürü, 18 gardiyan<br />
Polis Dairesi<br />
Polis Dairesine ba¤l› birimler: Polis Meclisi Heyeti ile Hükümet Kona¤›nda, Karakollarda,<br />
Hapishanede ve Limanda Görevli Polisler. Kadrosu y›llara göre afla¤›da verilmifltir.<br />
1309 2 komiser, 7 polis, 1 hapishane kâtibi, 20 gardiyan<br />
1310 3 komiser, 9 polis, 1 hapishane müdürü, 18 gardiyan<br />
1311-1319 3 komiser, 10 polis, 1 hapishane müdürü, 18 gardiyan<br />
1321 1 baflkomiser, 8 komiser, 30 polis, 1 hapishane müdürü, 18 gardiyan<br />
1323 1 baflkomiser, 8 komiser, 29 polis, 1 hapishane müdürü, 18 gardiyan<br />
1324 1 baflkomiser, 10 komiser, 31 polis, 1 memur<br />
1325 1 baflkomiser, 7 komiser, 25 polis, 12 memur<br />
1329 (209) 1 müdür (kola¤as›), 9 komiser, 57 polis, 5 memur, 1 kâtip, 2 mukayyit<br />
209 1329 y›l›nda Ba¤dat merkezde mevcut polis karakollar›, fiorca, Çarfl›, Dükkan-› fienave, Karfl›yaka, Sur, Cuayfir, Fazl, Haydarhane,<br />
fior Hamam, Kanberali, Ebuflibil, Hazret-i fieyh, Senk, Murabbaa idi. bkz. Ba¤dad Vilayeti Salnamesi, 1329, s. 97-99<br />
232
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹ JANDARMA ALAYI<br />
Ba¤dat Vilayeti Jandarma Alay›na ba¤l› taburlar ve kadrolar› y›llara göre afla¤›da verilmifltir.<br />
1- Birinci Merkez Ba¤dat Taburu<br />
1292-1303 1 tabur a¤as›, 7 bölük a¤as›, 7 bölük muavini, 7 jurnal emini<br />
1309-1316 1 alay beyi, 1 idare emini, 1 muavin, 2 mukayyit, 1 tabur a¤as›, 1 hesap emini,<br />
8 bölük a¤as›, 8 bölük muavini, 8 jurnal emini, 78 kol vekili, 78 kol vekili<br />
muavini, 370 asker<br />
1317-1318 1 tabur a¤as›, 1 hesap emini, 9 bölük a¤as›, 9 bölük muavini, 9 jurnal emini, 83<br />
kol vekili, 89 kol vekili muavini, 410 asker<br />
1319-1321 34 ümera ve zabitan, 570 asker<br />
1323 1 binbafl›, 2 yüzbafl›, 5 mülaz›m, 1 kâtip, 25 ümera ve zabitan, 570 asker<br />
1324 1 binbafl›, 10 yüzbafl›, 20 mülaz›m, 1 kâtip, 570 asker<br />
1325 32 ümera ve zabitan, 570 asker<br />
1329 1 binbafl›, 4 yüzbafl›, 20 mülaz›m<br />
2- ‹kinci Merkez Ba¤dat Taburu<br />
Ba¤dat Yak›nlar›nda Askeri Mutfak’ta Yemek Da¤›t›m›<br />
1292-1303 1 tabur a¤as›, 8 bölük a¤as›, 8 bölük muavini, 7 jurnal emini<br />
1309-1312 1 tabur a¤as›, 1 hesap emini, 9 bölük a¤as›, 10 bölük muavini, 10 jurnal emini,<br />
74 kol vekili, 74 kol vekili muavini, 376 asker<br />
1313-1317 1 tabur a¤as›, 1 hesap emini, 9 bölük a¤as›, 10 bölük muavini, 10 jurnal emini,<br />
74 kol vekili, 74 kol vekili muavini, 476 asker<br />
233
ORSAM<br />
3- Horasan Taburu<br />
1318 1 tabur a¤as›, 1 hesap emini, 9 bölük a¤as›, 10 bölük muavini, 10 jurnal emini,<br />
74 kol vekili, 74 kol vekili muavini, 476 asker<br />
1319-1323 32 ümera ve zabitan, 454 asker<br />
1324 2 binbafl›, 7 yüzbafl›, 17 mülaz›m, 1 kâtip, 454 asker<br />
1325 32 ümera ve zabitan, 454 asker<br />
1329 1 binbafl›, 3 yüzbafl›, 18 mülaz›m, 1 kâtip<br />
4- Ba¤dat Merkez Seyyar / Ester Süvari Taburu<br />
1292-1303 1 tabur a¤as›, 6 bölük a¤as›, 7 bölük muavini, 7 jurnal emini<br />
1309-1318 1 tabur a¤as›, 1 hesap emini, 6 bölük a¤as›, 6 bölük muavini, 6 jurnal emini, 57<br />
kol vekili, 57 kol vekili muavini, 228 asker<br />
1319-1325 1 binbafl›, 5 yüzbafl›, 12 mülaz›m, 1 kâtip, 336 asker<br />
1329 1 yüzbafl›, 9 mülaz›m<br />
5- Kerbela Taburu<br />
1292-1303 1 tabur a¤as›, 1 hesap emini, 4 bölük a¤as›, 4 bölük muavini, 4 jurnal emini<br />
1309-1318 1 tabur a¤as›, 1 hesap emini, 4 bölük a¤as›, 4 bölük muavini, 4 jurnal emini, 32<br />
kol vekili, 32 kol vekili muavini, 192 asker<br />
1319-1323 14 ümera ve zabitan, 233 asker<br />
1324 1 binbafl›, 2 yüzbafl›, 8 mülaz›m, 1 kâtip, 233 asker<br />
1325 14 ümera ve zabitan, 233 asker<br />
1329 1 yüzbafl›, 11 mülaz›m<br />
6- Hille Taburu<br />
1292-1303 1 tabur a¤as›, 1 hesap emini, 7 bölük a¤as›, 7 bölük muavini, 7 jurnal emini<br />
1309-1314 1 tabur a¤as›, 1 hesap emini, 10 bölük a¤as›, 10 bölük muavini, 10 jurnal emini,<br />
75 kol vekili, 75 kol vekili muavini, 390 asker<br />
7- Divaniye Taburu<br />
1315-1318 1 tabur a¤as›, 1 hesap emini, 10 bölük a¤as›, 10 bölük muavini, 10 jurnal emini,<br />
75 kol vekili, 75 kol vekili muavini, 390 asker<br />
1319-1323 23 ümera ve zabitan, 387 asker<br />
1324 1 binbafl›, 4 yüzbafl›, 14 mülaz›m, 1 kâtip, 387 asker<br />
1325 23 ümera ve zabitan, 387 asker<br />
1329 1 yüzbafl›, 15 mülaz›m<br />
234
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
8- Hanekin Taburu<br />
1292-1303 2 bölük a¤as›, 4 bölük muavini, 3 jurnal emini, 1 hesap emini<br />
1309-1318 1 tabur a¤as›, 1 hesap emini, 4 bölük a¤as›, 4 bölük muavini, 4 jurnal emini, 29<br />
kol vekili, 29 kol vekili muavini, 196 asker<br />
1319-1323 14 ümera ve zabitan, 237 asker<br />
1324 1 binbafl›, 4 yüzbafl›, 6 mülaz›m, 1 kâtip, 237 asker<br />
1325 14 ümera ve zabitan, 237 asker<br />
1329 1 kumandan, 9 mülaz›m, 1 kâtip<br />
8- Ester Süvari Taburu<br />
1319-1323 17 ümera ve zabitan, 280 asker<br />
1324 1 binbafl›, 2 yüzbafl›, 7 mülaz›m, 1 kâtip, 280 asker<br />
1325 17 ümera ve zabitan, 280 asker<br />
BELED‹YE<br />
Belediye Dairesi<br />
Ba¤dat Belediyesi üç daireden oluflmaktad›r. Bunlar 1, 2 ve 3. Belediye Dairesi diye<br />
adland›r›lmaktad›r (210) . 1292 tarihli ilk salnamede Ba¤dat’›n sadece bir belediye baflkan› var iken,<br />
daha sonraki y›llarda üç belediye baflkan› bulunmaktad›r. 1325 y›l›ndan sonra tekrar tek belediye<br />
baflkanl›¤›na dönüflmüfltür. Kadrolar› y›llara göre afla¤›da verilmifltir.<br />
1292 1 baflkan (‹brahim Efendi), 9 kâtip, 14 üye, 1 mühendis, 1 tabip, 3 sand›k emini,<br />
1 mukayyit, 1 muavin<br />
1299-1303 3 baflkan (‹smail Efendi, fieyh Abdürrezzak Efendi ve Abdullah Efendi), 9<br />
kâtip, 14 üye, 1 mühendis, 1 tabip, 3 sand›k emini, 1 mukayyit, 1 muavin<br />
1309 3 baflkan (Mustafa Efendi, fieyh Abdürrezzak Efendi ve Abdullah Çelebi), 1<br />
müfettifl, 14 üye, 1 mühendis, 1 tabip<br />
1310 3 baflkan (Cemilzade Mustafa Efendi, fieyh Abdürrezzak Efendi ve Abdullah<br />
Çelebi), 18 üye, 1 mühendis, 3 tabip<br />
1311 3 baflkan (Cemilzade Mustafa Efendi, fieyh Abdürrezzak Efendi ve Hac›<br />
Mahmut Efendi), 16 üye, 1 mühendis, 3 tabip<br />
1312-1315 3 baflkan (Cemilzade Mustafa Efendi, Rebiizade Ahmet Bey ve Hac› Mahmut<br />
Efendi), 16 üye, 1 mühendis, 3 tabip<br />
1316 3 baflkan (Cemilzade Mustafa Efendi, Rebiizade Ahmet Bey ve Hac› Mahmut<br />
Efendi), 17 üye, 1 mühendis, 3 tabip, 1 s›hhiye müfettifli<br />
1317-1318 3 baflkan (Cemilzade Mustafa Efendi, Rebiizade Ahmet Bey ve Hac› Mahmut<br />
Efendi), 15 üye, 1 mühendis, 2 tabip<br />
210 Ba¤dat flehri Rusafa bölgesinde iki ve Kerh bölgesinde bir olmak üzere üç belediyeye ayr›lm›flt›r.<br />
235
ORSAM<br />
1319 3 baflkan (Cemilzade Mustafa Efendi, Kaymakamzade Abdüllatif Bey ve Hac›<br />
Mahmut Efendi), 14 üye, 1 mühendis, 1 tabip<br />
1321 3 baflkan (Âlusizade Sabit Efendi, Mehmet Paflazade ‹brahim Vefa Bey ve<br />
Zeybekzade Süleyman Efendi), 15 üye, 1 mühendis, 1 tabip<br />
1323 3 baflkan (Cemilzade Mustafa Efendi, Haydarizade Abdurrahman Efendi ve<br />
Kafltanc›zade Hac› Mahmut Çelebi), 15 üye, 1 mühendis, 1 tabip<br />
1324 3 baflkan (Çad›rc›zade R›fat Efendi, vekaleten, Haydarizade Abdurrahman<br />
Efendi ve Kafltanizade Mahmut Çelebi), 17 üye, 1 mühendis<br />
1325 1 baflkan vekili (Haydarizade Abdurrahman Efendi), 10 üye, 1 tabip, 1<br />
mühendis<br />
1329 1 baflkan vekili (Miralay ‹smail Besim Bey), 10 üye, 1 tabip, 2 mühendis<br />
Belediye Kalemi<br />
Ba¤dat vilayet salnamelerinde, vilayetin belediyesi üç daire oldu¤undan Belediye Kalemi de<br />
üç kaleme ayr›lm›flt›r. Bunlar›n kadrolar› y›llara göre afla¤›da verilmifltir.<br />
1309 3 baflkâtip, 3 yard›mc›, 2 muavin, 5 teftifl neferi, 3 sand›k emini, 1 kâtip, 32<br />
çavufl, 376 çarhac› (211) ve bekçi<br />
1310 3 baflkâtip, 4 yard›mc›, 6 teftifl neferi, 3 sand›k emini, 2 muavin, 2 memur, 39<br />
çavufl, 364 çarhac› ve bekçi<br />
1311-1312 3 baflkâtip, 1 memur, 4 yard›mc›, 6 teftifl neferi, 3 sand›k emini, 1 muavin, 41<br />
çavufl, 294 çarhac› ve bekçi<br />
1313-1315 3 baflkâtip, 1 kâtip, 1 memur, 5 yard›mc›, 6 teftifl neferi, 3 sand›k emini, 3<br />
muavin, 42 çavufl, 377 çarhac› ve bekçi<br />
1316 3 baflkâtip, 2 kâtip, 2 memur, 4 yard›mc›, 7 teftifl neferi, 3 sand›k emini, 3<br />
muavin, 1 mukayyit, 43 çavufl, 377 çarhac› ve bekçi<br />
1317-1319 3 baflkâtip, 2 memur, 5 yard›mc›, 7 teftifl neferi, 3 sand›k emini, 3 muavin, 47<br />
çavufl, 377 çarhac› ve bekçi<br />
1321 3 baflkâtip, 4 memur, 5 yard›mc›, 7 teftifl neferi, 3 sand›k emini, 2 muavin, 47<br />
çavufl, 343 çarhac› ve bekçi<br />
1323 3 baflkâtip, 4 memur, 5 yard›mc›, 8 teftifl neferi, 3 sand›k emini, 2 muavin, 1<br />
mukayyit, 47 çavufl, 343 çarhac› ve bekçi<br />
1324 3 baflkâtip, 5 memur, 3 yard›mc›, 7 teftifl neferi, 3 sand›k emini, 2 muavin, 1<br />
kâtip, 1 mukayyit, 47 çavufl, 378 çarhac› ve bekçi<br />
1325 1 baflkâtip, 1 kâtip, 8 memur, 3 yard›mc›, 1 mübeyyiz, 5 teftifl neferi, 1 sand›k<br />
emini, 46 çavufl, 90 çarhac› ve bekçi<br />
1329 1 baflkâtip, 4 kâtip, 5 memur, 1 sand›k emini, 1 mukayyit, 55 çavufl, 320 çarhac›<br />
ve bekçi<br />
211 Çarhac›: Asayifli temin etmek için gece gezen bekçi, kolcu veya karakolcu.<br />
236
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Su Tulumbas› (212)<br />
1309-1310 1 tahsildar, 1 makineci, 4 iflçi<br />
1311-1314 1 tahsildar, 1 makinist, 5 iflçi<br />
1315-1318 1 tahsildar, 2 makinist, 5 iflçi<br />
1319-1323 1 memur, 1 tahsildar, 2 makinist, 5 iflçi<br />
1324 1 memur, 1 tahsildar, 2 makinist, 4 tulumbac›, 1 bekçi<br />
1325 1 memur, 1 tahsildar, 2 makinist, 1 bafltulumbac›, 4 tulumbac›, 1 bekçi<br />
Demir Fabrikas› Heyeti<br />
Demir fabrikas› hakk›nda sadece 1323 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesinde kay›t bulunmaktad›r.<br />
Kadrosu: 1 müdür, 1 kâtip, 1 tornac›, 1 kazanc›, 1 dökümcü ve 1 marangozdan oluflmaktad›r.<br />
Ayr›ca Levaz›m ve Fabrika Ambar› diye bir birim de mevcuttur. Bu ambar›n tek bir memuru bulunmaktad›r.<br />
SA⁄LIK ‹fiLER‹ VE HASTAHANELER<br />
Ba¤dat S›hhiye / Karantina Memurlar›<br />
Ba¤dat S›hhiyesi ve Karantinas›’n›n en eski salnamede dahi kayd› bulunmaktad›r. Kadrolar›<br />
y›llara göre afla¤›da verilmifltir.<br />
1292-1303 1 müdür, 1 kâtip, 1 memur, 2 yard›mc›<br />
1309-1325 1 doktor, 1 baflkâtip, 1 kâtip, 1 memur, 4 gardiyan<br />
1329 3 tabip, 1 afl› memuru, 1 ebe<br />
Ba¤dat Umur-› Baytariye Dairesi (213)<br />
1324 1 müfettifl, 2 kolcu, 1 memur<br />
1325 1 müfettifl, 2 baytar<br />
Ba¤dat Belediyesi Gureba Hastanesi<br />
Ba¤dat Gureba Hastanesinin kadro mevcudu y›llara göre afla¤›da verilmifltir:<br />
1292-1303 1 müdür, 1 tabip, 1 cerrah, 1 eczac›, 1 imam, 1 kâtip<br />
1309-1312 1 müdür, 1 cerrah, 1 eczac›, 1 vekilharç, 2 ebe, 5 hademe<br />
212 ‹tfaiye.<br />
213 Veteriner Dairesi<br />
237
ORSAM<br />
1313-1314 1 müdür, 1 cerrah, 1 eczac›, 1 eczac› muavini, 1 afl›c›, 1 vekilharç, 2 ebe, 5<br />
hademe<br />
1315 1 müdür, 1 cerrah, 1 eczac›, 1 eczac› muavini, 1 afl›c›, 1 vekilharç, 2 ebe, 6<br />
hademe<br />
1316 1 müdür, 1 cerrah, 1 eczac›, 1 eczac› muavini, 1 ebe, 6 hademe<br />
1317-1318 1 müdür, 1 eczac›, 1 eczac› muavini, 1 afl›c›, 1 vekilharç, 2 ebe, 6 hademe<br />
1319 1 baflkan, 1 müdür, 1 tabip, 1 operatör, 1 cerrah, 1 eczac›, 1 eczac› muavini, 1<br />
kâtip, 1 imam, 1 afl› memuru, 1 vekilharç, 26 hademe<br />
1321 1 baflkan, 1 müdür, 1 tabip, 1 operatör, 1 cerrah, 1 eczac›, 1 eczac› muavini, 1<br />
kâtip, 1 imam, 1 afl› memuru, 1 vekilharç, 1 ilaç da¤›t›c›s›, 25 hademe<br />
1323 1 baflkan, 1 müdür, 1 tabip, 1 operatör, 1 cerrah, 1 eczac›, 1 kâtip, 1 imam, 1 afl›<br />
memuru, 1 vekilharç, 1 ilaç da¤›t›c›s›, 25 hademe<br />
1324 1 baflkan, 1 müdür, 1 tabip, 1 göz tabibi, 1 operatör, 1 cerrah, 1 eczac›, 1 kâtip,<br />
1 imam, 1 afl› memuru, 1 vekilharç, 1 ecza memuru, 25 hademe<br />
1325 1 baflkan, 1 müdür, 1 tabip, 2 operatör, 1 cerrah, 2 eczac›, 1 kâtip, 12 hademe<br />
(10 erkek, 2 kad›n)<br />
1329 1 müdür-tabip, 1 operatör, 1 kehhal (214) , 1 eczac›, 1 kâtip, 2 t›marc› (215) , 1 imam,<br />
18 hademe (16 erkek, 2 kad›n)<br />
Ba¤dat Merkez Askeri Hastanesi<br />
Bu hastane ilk olarak 1309 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesinde görülmektedir. Ba¤dat<br />
Merkez Hastanesinin kadro mevcudu y›llara göre afla¤›da verilmifltir:<br />
1309 1 müdür, 5 tabip (2 miralay, 1 kaymakam, 2 kola¤as›), 4 eczac› (1 binbafl›, 3<br />
sivil), 4 cerrah, 2 kâtip, 1 hastalar a¤as›, 1 vekilharç, 1 imam, 1 esvab emini (216) ,<br />
1 kap›c›, 43 asker hademe<br />
1310-1312 1 müdür, 7 tabip (2 miralay, 1 kaymakam, 1 binbafl›, 3 kola¤as›), 4 eczac› (1<br />
binbafl›, 3 sivil), 4 cerrah, 2 kâtip, 1 hastalar a¤as›, 1 vekilharç, 1 imam, 1 esvab<br />
emini, 43 asker hademe<br />
1313-1314 1 müdür, 4 tabip (1 mirliva, 1 miralay, 1 kaymakam, 1 kola¤as›), 3 eczac› (1<br />
yüzbafl›, 2 sivil), 3 cerrah, 2 kâtip, 1 hastalar a¤as›, 1 vekilharç, 1 imam, 1 esvab<br />
emini, 43 asker hademe<br />
1315 1 müdür, 3 tabip (1 mirliva, 1 miralay, 1 kola¤as›), 3 eczac› (1 kaymakam, 1<br />
kola¤as›, 1 yüzbafl›), 4 cerrah, 2 kâtip, 1 hastalar a¤as›, 1 vekilharç, 1 imam, 1<br />
esvab emini, 43 asker hademe<br />
214 Kehhal: Gözlere sürme süren, sürmeci veya göz tabibi. Burada büyük ihtimal tabip kastedilmektedir.<br />
215 T›marc›: Hasta bak›c›.<br />
216 Esvab Emini: Elbiseyile ilgili tüm ifllere bakan memur.<br />
238
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1316 1 müdür, 27 tabip (1 mirliva, 1 miralay, 1 kola¤as›, 24 yüzbafl›), 3 eczac› (1<br />
binbafl›, 1 yüzbafl›, 1 sivil), 4 cerrah, 2 kâtip, 1 hastalar a¤as›, 1 vekilharç, 1<br />
imam, 1 esvab emini, 32 asker hademe, 45 bafl›bozuk (217) hademe<br />
1317-1318 1 müdür, 5 tabip (1 mirliva, 2 miralay, 1 binbafl›, 1 kola¤as›), 2 eczac› (1<br />
binbafl›, 1 yüzbafl›), 4 cerrah, 2 kâtip, 1 hastalar a¤as›, 1 vekilharç, 1 imam, 32<br />
asker hademe, 45 bafl›bozuk hademe<br />
1319 1 müdür, 6 tabip (2 miralay, 2 kola¤as›, 2 yüzbafl›), 3 eczac›, 6 cerrah, 2 kâtip,<br />
1 hastalar a¤as›, 1 vekilharç, 1 esvab emini (mülaz›m), 4 t›marc›, 1 imam, 56<br />
asker hademe, 45 bafl›bozuk hademe<br />
1321 1 müdür, 5 tabip (2 miralay, 1 kaymakam, 1 kola¤as›, 1 yüzbafl›), 3 eczac›, 4<br />
cerrah, 2 kâtip, 1 hastalar a¤as› (mülaz›m), 1 vekilharç, 1 esvab emini<br />
(mülaz›m), 4 t›marc›, 1 imam, 29 asker hademe, 29 bafl›bozuk hademe<br />
1323 1 müdür (kola¤as›), 5 tabip (1 miralay, 1 kaymakam, 2 kola¤as›, 1 yüzbafl›), 5<br />
eczac› (1 yüzbafl›, 1 mülaz›m, 1 sivil), 4 cerrah, 2 kâtip, 1 hastalar a¤as›<br />
(mülaz›m), 1 vekilharç, 1 esvab emini (mülaz›m), 4 t›marc›, 1 imam, 29 asker<br />
hademe, 29 bafl›bozuk hademe<br />
1324 1 müdür (kola¤as›), 5 tabip (1 miralay, 1 binbafl›, 6 yüzbafl›), 1 operatör binbafl›,<br />
1 göz tabipi kola¤as›, 4 eczac› (1 kola¤as›, 2 mülaz›m, 1 sivil), 2 cerrah, 2 kâtip,<br />
1 hastalar a¤as› (mülaz›m), 1 vekilharç, 1 esvab emini (mülaz›m), 3 t›marc›, 28<br />
hademe<br />
1325 1 müdür (kola¤as›), 13 tabip (1 mirliva, 2 binbafl›, 6 kola¤as›, 3 yüzbafl›, 1 sivil),<br />
2 cerrah, 1 kehhal (kola¤as›), 5 eczac› (1 kola¤as›, 1 müalz›m, 3 sivil), 2 t›marc›,<br />
1 esvap emini (mülaz›m), 1 vekilharç (mülaz›m), 1 hastalar a¤as› (mülaz›m), 1<br />
kâtip, 131 asker hademe, 22 bafl›bozuk hademe<br />
Ba¤dat Merkez Askeri Hastanesi Binas›<br />
217 Düzensiz memur veya asker. Yani gönüllü.<br />
239
ORSAM<br />
Hille Askeri Hastanesi<br />
Bu hastane ilk olarak 1309 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesinde görünmektedir. Hille Askeri<br />
Hastanesinin kadro mevcudu y›llara göre afla¤›da verilmifltir:<br />
1309 2 tabip (1 binbafl›, 1 kola¤as›), 1 kola¤as› cerrah, 2 kâtip, 1 vekilharç, 1 t›marc›,<br />
1 hastalar a¤as›, 17 hademe<br />
1310-1312 2 tabip (1 binbafl›, 1 kola¤as›), 1 kola¤as› cerrah, 1 eczac›, 2 kâtip, 1 vekilharç,<br />
1 t›marc›, 1 hastalar a¤as›, 17 hademe<br />
1313-1314 2 tabip (1 binbafl›, 1 kola¤as›), 2 kâtip, 1 vekilharç, 1 hastalar a¤as›, 1 t›marc›,<br />
17 hademe<br />
1315 1 tabip binbafl›, 2 kâtip, 1 vekilharç, 1 t›marc›, 17 hademe<br />
1316-1317 3 tabip (1 kaymakam, 1 binbafl›, 1 kola¤as›), 2 kâtip, 1 vekilharç, 1 t›marc›, 13<br />
hademe<br />
Kerkük Askeri Hastanesi<br />
Bu hastane ilk olarak 1318 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesinde görünmektedir. Kerkük Askeri<br />
Hastanesinin kadro mevcudu y›llara göre afla¤›da verilmifltir:<br />
1318 2 tabip (1 binbafl›, 1 kd.yüzbafl›), 1 kâtip, 1 vekilharç, 1 t›marc›, 13 hademe<br />
1319 3 tabip (1 binbafl›, 1 yüzbafl›, 1 kd.yüzbafl›), 2 cerrah, 1 eczac›, 2 kâtip, 1 esvab<br />
emini (te¤men), 1 vekilharç, 2 t›marc›, 1 imam, 13 hademe<br />
1321 2 tabip (1 binbafl›, 1 kola¤as›), 2 cerrah, 1 eczac›, 1 kâtip, 1 esvab emini<br />
(te¤men), 1 vekilharç, 2 t›marc›, 1 imam, 13 hademe<br />
1323 1 müdür (yüzbafl›), 2 tabip (1 binbafl›, 1 kd.yüzbafl›), 2 cerrah, 1 eczac›, 1 kâtip,<br />
1 esvab emini (te¤men), 1 vekilharç, 1 t›marc›, 1 imam, 1 baflhademe (te¤men),<br />
13 hademe<br />
1324 1 müdür (yüzbafl›), 2 tabip (1 binbafl›, 1 kola¤as›), 2 cerrah, 1 eczac›, 1 esvab<br />
emini (te¤men), 1 vekilharç, 1 t›marc›, 1 imam, 1 baflhademe (te¤men), 13<br />
hademe<br />
1325 1 müdür (binbafl›), 4 tabip (1 binbafl›, 2 kd. yüzbafl›, 2 yüzbafl›), 1 baflcerrah, 2<br />
eczac› (1 üste¤men, 1 sivil), 1 kâtip, 1 baflhademe (te¤men), 1 imam, 13 hademe<br />
HABERLEfiME<br />
Ba¤dat Telgraf ve Posta Baflmüdürlü¤ü<br />
Ba¤dat Telgraf ve Posta Baflmüdürü Ba¤dat, Musul ve Basra Telgraf ve Posta<br />
Baflmüdürü’dür. Baflmüdürlü¤e ba¤l› birimler: Telgraf ve Posta Dairesi, Müfettifllik Dairesi ve<br />
Baflmüdürlük Kalemi’dir. Bu dairelerin kadrolar› y›llara göre afla¤›da verilmifltir.<br />
1292-1303 1 baflmüdür, 2 müfettifl, 2 kâtip, 1 mukayyit<br />
1309 1 baflmüdür, 1 müfettifl, 2 müfettifl muavini, 1 kâtip, 1 mukayyit<br />
1310-1312 1 baflmüdür, 1 müfettifl, 2 kâtip, 1 mukayyit<br />
240
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1313-1314 1 baflmüdür, 1 müfettifl, 1 muavin, 1 baflkâtip, 2 kâtip<br />
1315 1 baflmüdür, 1 müfettifl, 1 muavin, 1 baflkâtip, 3 kâtip<br />
1316-1325 1 baflmüdür, 1 müfettifl, 1 baflkâtip, 3 kâtip<br />
1329 1 baflmüdür, 1 müfettifl, 2 baflkâtip, 2 yard›mc›, 1 memur<br />
Ba¤dat Telgraf Merkezi<br />
1292-1312 1 müdür, 9 memur, 1 tahsildar<br />
1313-1314 1 müdür, 8 memur, 1 mukayyit<br />
1315-1316 1 müdür, 11 memur, 1 tahsildar<br />
1317-1319 1 müdür, 12 memur, 1 tahsildar<br />
1321 1 müdür, 15 memur, 1 tahsildar<br />
1323 1 müdür, 12 memur, 1 makineci, 1 tahsildar<br />
1324 1 müdür, 1 flef, 19 memur, 1 makineci, 1 mukayyit<br />
1325 1 flef, 22 memur, 1 makineci, 1 mukayyit<br />
1329 1 müdür, 21 memur, 5 mülaz›m, 1 makineci, 1 pilci, 3 ihtiyat memuru<br />
Ba¤dat Posta Merkezi ve Memurlar›<br />
1309 2 memur, 2 kâtip, 1 makineci, 5 da¤›t›c›, 4 çavufl<br />
1310-1312 2 memur, 2 kâtip, 1 makineci, 4 da¤›t›c›, 5 çavufl<br />
1313-1314 4 memur, 1 kâtip, 1 makineci, 6 da¤›t›c›, 6 çavufl<br />
1315 4 memur, 1 kâtip, 1 makineci, 6 da¤›t›c›, 10 çavufl, 6 tatar (218)<br />
1316-1321 1 müdür, 4 memur, 1 kâtip, 1 makineci, 5 da¤›t›c›, 10 çavufl, 6 tatar<br />
1323 1 müdür, 4 memur, 1 kâtip, 4 da¤›t›c›, 11 çavufl<br />
1324-1325 1 müdür, 4 memur, 1 kâtip, 1 mukayyit<br />
1329 1 müdür, 5 memur, 8 da¤›t›c›, 8 çavufl (219)<br />
Ba¤dat Muhaberat-› Ecnebiye<br />
1292-1303 3 memur, 1 makineci<br />
1309 1 flefedistasyon (220) , 3 memur<br />
1310 1 müdür, 3 memur<br />
218 Tatar: Mektup ulaflt›ran h›zl› hareketli postac›ya verilen ad. Daha önceleri bu görevi h›zl› yürüyüflleriyle meflhur olan Tatarlar yerine<br />
getirdi¤i için bu anlamda kullan›lmaktad›r.<br />
219 Haftada birer defa olmak ve o günün akflam›nda hareket etmek üzere pazartesi günleri Musul-Diyarbak›r yoluyla ‹stanbul’a ve<br />
ayr›ca Hille, Divaniye ve Semave’ye; sal› günleri Ane-Deyrizor-Halep yoluyla ‹stanbul’a ve ayr›ca Müseyyip, Kerbela, Necef,<br />
Bakuba, fiehriban, K›z›lribat ve Hanekin’e; çarflamba günleri Dicle nehri üzerinden vapurla Basra’ya; perflembe günleri fiam yoluyla<br />
‹stanbul’a ve ayr›ca Samarra’ya posta ç›kar›l›r. bkz. Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1329, s. 87-88<br />
220 fiefedistasyon: ‹stasyon fiefi.<br />
241
ORSAM<br />
1311-1312 1 flefedistasyon, 3 memur<br />
1313-1315 1 flefedistasyon, 4 memur<br />
1316 1 flefedistasyon, 3 memur<br />
1317-1323 1 flefedistasyon, 4 memur<br />
Vilayet Matbaas› (221)<br />
1292 tarihli ilk vilayet salnamesinde, Vilayetin Matbaas› olarak ad› geçen bu birim, son salnameye<br />
kadar genifl kadrosuyla dikkat çekmektedir. Matbaa üç k›s›mdan oluflmaktad›r. Bunlar<br />
Tertip K›sm›, Makine K›sm› ve Sanayi Talebesi K›sm›’d›r. Matbaan›n kadrosu y›llara göre afla¤›ya<br />
ç›kart›lm›flt›r.<br />
1292-1303 1 Yaz› ‹flleri Müdürü (Naz›r), 1 müdür, 1 müdür muavini, 2 mütercim, 1 muharrir,<br />
1 kâtip, 1 musahhih, 3 mürettip, 1 makinist, 2 litografyac›<br />
1309 1 Yaz› ‹flleri Müdürü (Naz›r), 1 müdür, 1 mütercim, 1 kâtip, 1 muharrir, 3<br />
mürettip, 2 makinist, 2 litografyac›, 1 tahsildar, 1 da¤›t›c›, 4 iflçi<br />
1310 1 Yaz› ‹flleri Müdürü (Naz›r), 1 müdür, 1 mütercim, 2 kâtip, 5 mürettip, 1<br />
makinist, 1 litografyac›, 1 hattat, 1 da¤›t›c›, 1 kap›c›, 4 iflçi, 5 ö¤renci<br />
1311 1 Yaz› ‹flleri Müdürü (Naz›r), 1 müdür, 1 müdür muavini, 1 muharrir, 1 kâtip,<br />
1 sand›k emini, 2 mürettip, 1 makinist, 1 hattat, 1 da¤›t›c›, 1 kap›c›, 2 iflçi, 5<br />
ö¤renci<br />
1312-1314 1 Yaz› ‹flleri Müdürü (Naz›r), 1 müdür, 2 muharrir, 1 kâtip, 1 sand›k emini, 3<br />
mürettip, 2 makinist, 1 hattat, 1 da¤›t›c›, 1 kap›c›, 2 iflçi, 7 ö¤renci<br />
1315 1 Yaz› ‹flleri Müdürü (Naz›r), 1 müdür, 3 muharrir, 1 kâtip, 1 sand›k emini, 3<br />
mürettip, 2 makinist, 1 da¤›t›c›, 1 kap›c›, 2 iflçi<br />
1316 1 Yaz› ‹flleri Müdürü (Naz›r), 1 müdür, 2 muharrir, 1 kâtip, 3 mürettip, 2 makinist,<br />
2 iflçi, 5 ö¤renci<br />
1317-1319 1 Yaz› ‹flleri Müdürü (Naz›r), 1 müdür, 2 muharrir, 1 kâtip, 4 mürettip, 2 makinist,<br />
1 da¤›t›c›, 1 iflçi, 5 ö¤renci<br />
1321 1 Yaz› ‹flleri Müdürü (Naz›r), 1 müdür, 2 muharrir, 1 kâtip, 2 mürettip, 3 makinist,<br />
1 iflçi, 2 ö¤renci<br />
1323 1 Yaz› ‹flleri Müdürü (Naz›r), 1 müdür, 1 mütercim, 1 kâtip, 3 mürettip, 2<br />
makinist, 2 iflçi, 3 ö¤renci<br />
1324 1 Yaz› ‹flleri Müdürü (Naz›r), 1 müdür, 1 mütercim, 3 mürettip, 1 makinist, 1<br />
memur, 1 tahsildar, 1 da¤›t›c›, 2 iflçi, 3 ö¤renci<br />
1325 1 Yaz› ‹flleri Müdürü (Naz›r), 1 müdür, 1 memur, 2 mürettip, 2 makinist, 1 iflçi,<br />
6 ö¤renci<br />
1329 1 Yaz› ‹flleri Müdürü (Naz›r), 1 müdür, 1 mürettip ve 1 da¤›t›c›.<br />
Merkez Vilayette Mevcut Matbaalar (222)<br />
Vilayet Matbaas›n›n d›fl›nda, merkez vilayette bulunan matbaalar ve imtiyaz sahiplerinin<br />
adlar› afla¤›da verilmifltir.<br />
221 Vilayetin resmi gazetesi “Zevra” ad›yla Türkçe ve Arapça olarak Vilayet Matbaas›’nda haftada bir defa cumartesi günleri<br />
yay›mlan›r. bk. Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1310 / 1893, s. 114, ve 1323 / 1905, s. 67).<br />
222 1325 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesi<br />
242
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
MATBAANIN ADI ‹MT‹YAZ SAH‹B‹ BASMA USULÜ<br />
Zevra Resmi Harfler ve Litografya<br />
Askeriye Resmi Litografya<br />
Daru’s-Selam Ali Efendi Harfler ve Litografya<br />
fioa Bihor fioa Bihor Harfler<br />
fiems Haham Azra Denkor Harfler ve Litografya<br />
E⁄‹T‹M ve OKULLAR<br />
Ba¤dat Maarif Meclisi<br />
Ba¤dat Maarif Meclisi afla¤›daki kadrolardan oluflmaktad›r.<br />
1292-1303 1 müdür, 3 üye, 1 kâtip, 1 mübeyyiz, 1 sand›k emini<br />
1309 1 baflkan, 5 üye<br />
1310-1311 1 baflkan, 6 üye<br />
1312-1314 1 baflkan, 5 üye<br />
1315 1 baflkan, 3 üye<br />
1316 1 baflkan, 4 üye<br />
1317-1321 1 baflkan, 6 üye, 1 kâtip<br />
1323-1324 1 baflkan, 4 üye, 1 kâtip<br />
1325 1 baflkan, 6 üye, 1 kâtip<br />
1329 1 baflkan, 4 üye<br />
Ba¤dat Maarif ‹daresi<br />
Ba¤dat Maarif Meclisine ba¤l› olan Ba¤dat Maarif ‹daresine ba¤l› birimler: Kalem ve<br />
Muayene Odas›. Bu birimlerin kadrolar› y›llara göre afla¤›da verilmifltir.<br />
1309 3 kâtip, 1 memur, 1 tahsildar<br />
1310 1 kâtip, 1 sand›k emini, 2 mübeyyiz, 1 tahsildar, 1 mukayyit, 1 memur<br />
1311 1 kâtip, 1 sand›k emini, 1 mübeyyiz, 1 yard›mc›, 1 tahsildar, 1 mukayyit<br />
1312 2 kâtip, 1 sand›k emini, 1 yard›mc›, 1 tahsildar, 1 mukayyit<br />
1313-1314 1 baflkâtip, 1 kâtip, 1 sand›k emini, 1 mukayyit, 1 yard›mc›, 1 tahsildar<br />
1315 1 memur, 1 baflkâtip, 1 kâtip, 1 sand›k emini, 1 mukayyit<br />
1316 2 memur, 1 baflkâtip, 1 kâtip, 1 sand›k emini<br />
243
ORSAM<br />
1317-1319 3 memur, 1 baflkâtip, 1 kâtip, 1 sand›k emini, 1 tahsildar<br />
1321 4 memur, 1 baflkâtip, 1 kâtip, 1 mukayyit, 1 tahsildar, 1 sand›k emini<br />
1323 6 memur, 1 baflkâtip, 1 kâtip, 1 tahsildar, 1 sand›k emini<br />
1324 1 müdür, 4 memur, 2 kâtip, 1 sand›k emini, 1 mukayyit, 3 tahsildar, 2 sansürcü<br />
1325 1 müdür, 2 memur, 2 baflkâtip, 1 sand›k emini, 1 mukayyit, 3 tahsildar, 2 sansürcü<br />
1329 1 müdür, 3 kâtip, 2 müfettifl, 1 hademe<br />
Ba¤dat Sanayi Okulu Komisyonu<br />
Bu komisyon ilk olarak 1324 tarihli salnamede görülmekte ve kadrosu Düyun-u Umumiye<br />
Naz›r› baflkanl›¤›nda 7 üyeden oluflmaktad›r (üyelerin ikisi belediye mühendisi, ikisi vak›flarda<br />
baflkâtip, biri s›hhiye müfettifli, biri mektep müdürü ve biri de avukatt›r). Ayn› kadro 1325 ve 1329<br />
tarihli salnamelerde de mevcuttur.<br />
ALTINCI ORDU’YA BA⁄LI ASKER‹ OKULLAR<br />
Ba¤dat Askeri ‹dadi Mektebi<br />
1292-1303 1 müdür (binbafl›), 9 ö¤retmen (Riyaziye, Resim, Münfleat (223) , Co¤rafya,<br />
Tarama, Jimnastik, Tarih, Lisan dersleri), 1 cerrah, 1 memur, 1 imam, 2<br />
mülaz›m, 61 ö¤renci<br />
1309 1 müdür (binbafl›), 4 ö¤retmen, 1 cerrah, 1 memur, 1 imam, 1 yüzbafl›, 1 vekilharç,<br />
68 ö¤renci (birinci sene: 38, ikinci sene: 16, üçüncü sene: 14)<br />
1310 1 müdür (kola¤as›), 8 ö¤retmen, 1 cerrah, 1 memur, 1 imam, 1 yüzbafl›, 2<br />
mülaz›m, 1 vekilharç, 123 ö¤renci (birinci sene: 24 ikinci sene:30, üçüncü<br />
sene:47 ve mahreç s›n›f› (mezun): 22)<br />
1311-1312 1 müdür (binbafl›), 8 ö¤retmen, 1 cerrah, 1 memur, 1 imam, 1 mülaz›m, 1 vekilharç,<br />
201 ö¤renci [birinci sene: 61 (61 karac›), ikinci sene: 44 (31 karac›, 3<br />
denizci), üçüncü sene:30 (28 karac›, 2 denizci), 66 mahreç s›n›f› (mezun):66 (66<br />
karac›)]<br />
1313-1314 1 müdür vekili (kaymakam), 7 ö¤retmen, 1 cerrah, 1 memur, 1 imam, 3<br />
mülaz›m, 218 ö¤renci [birinci sene: 62 (60 karac›, 2 denizci), ikinci sene:46 (45<br />
karac›, 1 denizci), üçüncü sene: 38 (35 karac›, 3 denizci), mahreç s›n›f›:72 (son<br />
s›n›f): (70 karac›, 2 denizci)]<br />
1315 1 müdür vekili (kola¤as›), 7 ö¤retmen, 1 cerrah, 1 memur, 1 imam, 3 mülaz›m,<br />
263 ö¤renci [birinci sene: 93 (93 karac›), ikinci sene:96 (94 karac›, 2 denizci),<br />
üçüncü sene: 38 (37 karac›, 1 denizci), mahreç s›n›f› (mezun):36 (32 karac›, 4<br />
denizci)]<br />
223 Münfleat: Dikte sanat› ile ilgili eserler, kaleme al›nan fleyler, nesir yaz›lar, mektuplar ve yaz›flmalar.<br />
244
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1316 1 müdür (binbafl›), 6 ö¤retmen, 1 cerrah, 1 memur, 1 imam, 3 mülaz›m, 290<br />
ö¤renci [birinci sene: 137, ikinci sene: 103, üçüncü sene: 87 ve mahreç s›n›f›:<br />
40]<br />
1317 1 müdür (binbafl›), 10 ö¤retmen (‹ngilizce, Resim, Kitabet, Kozmo¤rafya,<br />
Co¤rafya, Tarih, Jimnastik, Müsellesat, Cebir, Lisan dersleri), 1 memur, 1<br />
yüzbafl›, 1 mülaz›m, 1 imam, 1 cerrah, 365 ö¤renci [birinci sene: 104 (99 karac›,<br />
5 denizci), ikinci sene: 76 (75 karac›, 1 denizci), üçüncü sene: 79 (78 karac›, 1<br />
denizci), mahreç s›n›f› (mezun): 104 (99 karac›, 5 denizci)]<br />
1318 1 müdür (binbafl›), 9 ö¤retmen (‹ngilizce, Resim, Kitabet, Kozmo¤rafya,<br />
Co¤rafya, Tarih, Jimnastik, Müsellesat, Cebir, Lisan dersleri), 1 memur, 1<br />
yüzbafl›, 1 mülaz›m, 1 imam, 1 cerrah, 372 ö¤renci [birinci sene: 117 (116<br />
karac›, 1 denizci), ikinci sene:87 (87 karac›), üçüncü sene:72 (70 karac›, 2<br />
denizci), mahreç s›n›f› (mezun): 96 (92 karac›, 4 denizci)]<br />
1319 1 müdür (binbafl›), 10 ö¤retmen, 1 cerrah, 1 memur, 1 imam, 1 yüzbafl›, 2<br />
mülaz›m, 403 ö¤renci [birinci sene:70, ikinci sene:88, üçüncü sene:92, mahreç<br />
s›n›f›: (son s›n›f):76]<br />
1321 1 müdür (binbafl›), 9 ö¤retmen, 1 cerrah, 1 memur, 1 yüzbafl›, 1 imam, 266<br />
ö¤renci, [birinci sene: , ikinci sene:103, üçüncü sene:87, mahreç s›n›f›: (son<br />
s›n›f):76], hademe ve müstahdem 46 kifli.]<br />
1323 1 müdür (binbafl›), 9 ö¤retmen, 1 cerrah, 1 memur, 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m, 128<br />
ö¤renci (60 birinci sene ve 68 ikinci sene), hademe ve müstahdem 25 kifli.<br />
Ba¤dat Askeri Rüfltiye Mektebi<br />
1292-1300 1. okul 7 ö¤retmen (Resim, ‹mla, Hendese (Geometri), Türkçe, Farsça, Arapça,<br />
Sarf, Nahiv, Mant›k, Hüsnü Hat dersleri) 1 mülaz›m, 1 imam, 164 ö¤renci<br />
2. okul 1 müdür (kola¤as›), 8 ö¤retmen (Resim, Co¤rafya, Riyaziye, ‹mla,<br />
Türkçe, Farsça, Arapça, Sarf, Hüsnü Hat , ‹lmihal dersleri), 67 ö¤renci<br />
1301-1309 1 müdür (kola¤as›), 8 ö¤retmen, 3 mülaz›m, 402 ö¤renci (34 mahreç, 81 birinci<br />
sene, 129 ikinci sene, 98 üçüncü sene, 60 dördüncü sene)<br />
1310 1 müdür (kola¤as›), 10 ö¤retmen, 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m, 542 ö¤renci (86<br />
mahreç, 138 birinci sene, 149 ikinci sene, 103 üçüncü sene, 68 dördüncü sene)<br />
1311-1312 1 müdür (kola¤as›), 8 ö¤retmen, 1 yüzbafl›, 755 ö¤renci (66 mahreç, 140 ihtiyat,<br />
185 birinci sene, 175 ikinci sene, 251 üçüncü sene, 66 dördüncü sene)<br />
1313-1314 1 müdür (kola¤as›), 6 ö¤retmen, 1 yüzbafl›, 2 mülaz›m, 778 ö¤renci (150<br />
mahreç, 134 birinci sene, 243 ikinci sene, 130 üçüncü sene, 121 dördüncü sene)<br />
1315 1 müdür (kola¤as›), 9 ö¤retmen, 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m, 652 ö¤renci (110 ihtiyat,<br />
123 birinci sene, 174 ikinci sene, 151 üçüncü sene, 94 dördüncü sene)<br />
1316 1 müdür (kola¤as›), 7 ö¤retmen, 2 mülaz›m, 696 ö¤renci (94 ihtiyat, 114 birinci<br />
sene, 185 ikinci sene, 170 üçüncü sene, 133 dördüncü sene)<br />
245
ORSAM<br />
1317 1 müdür (kola¤as›), 11 ö¤retmen (Frans›zca, Resim, Hesap, Co¤rafya, Hendese,<br />
‹mla, Hüsnü Hat, Arapça, Kavaid-i Osmaniye (dilbilgisi), Farsça, ‹lm-i Hal dersleri),<br />
1 yüzbafl›, 2 mülaz›m, 777 ö¤renci (115 üçüncü sene, 160 ikinci sene, 196<br />
birinci sene, 149 iptidai ikinci sene, 157 iptidai birinci sene)<br />
1318 1 müdür (kola¤as›), 10 ö¤retmen (Frans›zca, Resim, hesap, Co¤rafya, Hendese<br />
(Geometri), ‹mla, Hüsnü Hat, Arapça, Kavaid-i Osmaniye (dilbilgisi), Farsça<br />
dersleri), 1 yüzbafl›, 2 mülaz›m, 704 ö¤renci (137 üçüncü sene, 160 ikinci sene,<br />
159 birinci sene, 117 iptidai ikinci sene, 131 iptidai birinci sene)<br />
1319 1 müdür (kola¤as›), 9 ö¤retmen, 1 yüzbafl›, 2 mülaz›m, 655 ö¤renci (90 üçüncü<br />
sene, 162 ikinci sene, 186 birinci sene, 217 iptidai ikinci sene), 9 hademe<br />
1321 1 müdür (kola¤as›), 8 ö¤retmen, 1 yüzbafl›, 2 mülaz›m, 522 ö¤renci (46<br />
dördüncü sene, 106 üçüncü sene, 108 ikinci sene, 173 birinci sene, 89 ibtidai<br />
ikinci sene), 9 hademe<br />
1323 1 müdür (kola¤as›), 7 ö¤retmen, 1 yüzbafl›, 2 mülaz›m, 449 ö¤renci (391 gündüzlü,<br />
58 yat›l›), 9 hademe<br />
1324 11 ö¤retmen (‹mla, Kitabet, Hatt-› Osmani, Riyaziye, Arapça, Frans›zca,<br />
Farsça, ‹ngilizce, Kavaid-i Osmaniye (dilbilgisi), Jimnastik, Co¤rafya, Resim<br />
dersleri), 1 yüzbafl›, 434 ö¤renci (hepsi gündüzlü), 9 hademe<br />
1325 10 ö¤retmen, 1 mülaz›m, 383 ö¤renci (hepsi gündüzlü), 9 hademe<br />
Ba¤dat Mekteb-i Harbiye-i fiahane (Harp Okulu)<br />
Ba¤dat Mekteb-i Harbiye-i fiahane Mektebi 6.Ordu idaresi alt›nda ve ilk olarak 1324 tarihli<br />
salnamede kayd› bulunmaktad›r. Y›llara göre kadrosu ve okutulan dersler afla¤›da verilmifltir.<br />
1324 1 müdür (Erkan-› Harb Kaymakam), 1 kâtip, 1 kola¤as›, 1 binbafl›, 1 yüzbafl›, 7<br />
ö¤retmen (Riyaziye, Almanca, Frans›zca, Rusça, H›fz›s›hha, Kitabet, Akaid-i<br />
Diniye, ‹stihkâm, Tabya, Topografya, Ordu Teflkilat› dersleri), 1 imam, 1 cerrah,<br />
172 ö¤renci (33 piyade, 11 süvari, 64 idadi, 64 s›n›f-› mahsus), 28 hademe<br />
ve müstahdem<br />
1325 1 müdür (Erkan-› Harb Binbafl›), 1 ders naz›r› (binbafl›), 1 kâtip, 1 kola¤as›, 9<br />
ö¤retmen, 1 esvab emini (te¤men), 1 imam, 1 cerrah, esvab emini yard›mc›s›,<br />
evrak memuru, (Riyaziye, Almanca, Frans›zca, Rusça, H›fz›s›hha, Kitabet,<br />
Akaid-i Diniye, ‹stihkâm, Tabya, Topografya, Kitabet, Ordu Teflkilat› dersleri),<br />
207 ö¤renci (81 piyade, 17 süvari, 57 idadi s›nf›, 52 s›n›f-› mahsus), 29 hademe<br />
ve müstahdem<br />
1329 1 müdür (Erkan-› Harb Binbafl›), 1 ders naz›r› (binbafl›), 1 kâtip, 1 kola¤as›, 9<br />
ö¤retmen, 1 esvab emini (te¤men), 1 imam, 1 cerrah, esvab emini yard›mc›s›,<br />
evrak memuru, (Riyaziye, Almanca, Frans›zca, Rusça, H›fz›s›hha, Kitabet,<br />
Akaid-i Diniye, ‹stihkâm, Tabya, Topografya, Kitabet, Ordu Teflkilat› dersleri),<br />
29 hademe ve müstahdem<br />
246
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
MÜSLÜMAN OKULLARI<br />
A. ‹btidai (224) Mektebler<br />
Ane ‹btidai Mektebi<br />
1311-1312 1 ö¤retmen, 20 ö¤renci<br />
1313-1315 1 ö¤retmen, 1 hatip, 20 ö¤renci<br />
1316 1 ö¤retmen, 1 hatip, 10 ö¤renci<br />
1317-1323 1 ö¤retmen, 1 hatip, 60 ö¤renci<br />
1324-1325 1 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1329 4 ö¤retmen ve 1 kap›c› mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Azamiye ‹btidai Mektebi<br />
1310-1312 1 ö¤retmen, 1 kap›c›, 30 ö¤renci<br />
1313-1323 1 ö¤retmen, 1 kap›c›, 48 ö¤renci<br />
1324-1325 2 ö¤retmen, 66 ö¤renci<br />
1329 3 ö¤retmen, 66 ö¤renci<br />
Bagile ‹btidai Mektebi<br />
1315-1324 1 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1325 1 ö¤retmen, 1 hademe<br />
1329 2 ö¤retmen, 29 ö¤renci<br />
Ba¤dat Merkez Cedid Hasan Pafla ‹btidai Mektebi<br />
1309 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 114 ö¤renci<br />
1310-1319 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 94 ö¤renci<br />
Ba¤dat Merkez Darülmuallimin ‹btidai Mektebi<br />
1317-1318 4 ö¤retmen (tecvid, kelam-› kadim, Hüsnü Hat , ‹mla ve Tehzib-i Ahlak dersleri),<br />
2 hademe, 40 ö¤renci<br />
1319-1323 4 ö¤retmen, 2 hademe, 40 ö¤renci<br />
1324 3 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1325 3 ö¤retmen, 14 ö¤renci<br />
224 ‹lkokul. Okullar alfabetik s›rayla verilmifltir.<br />
247
ORSAM<br />
Ba¤dat Merkez Yat›l› Darülmuallimini<br />
1329 1 müdür, 7 üye, 7 ö¤retmen (Jimnastik, el iflleri, hat, müzik dersleri), 3 memur,<br />
1 tabip, 12 hademe, 190 ö¤renci.<br />
Ba¤dat Merkez Fazl ‹btidai Mektebi<br />
1311-1323 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 150 ö¤renci<br />
1324 2 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1325 2 ö¤retmen, 50 ö¤renci<br />
Ba¤dat Merkez Hamidiye ‹btidai Mektebi<br />
1309-1310 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 120 ö¤renci<br />
1311-1315 3 ö¤retmen, 1 kap›c›, 120 ö¤renci<br />
1316-1319 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 120 ö¤renci<br />
1321 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 170 ö¤renci<br />
1323 1 müdür, 4 ö¤retmen, 1 kap›c›, 211 ö¤renci<br />
1324 1 müdür, 4 ö¤retmen ve 1 mubass›r, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1325 1 müdür, 4 ö¤retmen, 1 mubass›r, 192 ö¤renci<br />
Ba¤dat Merkez Kerh Ciheti / Karfl›yaka ‹btidai Mektebi<br />
1309-1310 1 ö¤retmen, 1 kap›c›, 76 ö¤renci<br />
1311-1323 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 76 ö¤renci<br />
1324 2 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1325 2 ö¤retmen, 45 ö¤renci<br />
Ba¤dat Merkez Osmani ‹btidai Mektebi<br />
1309-1321 1 ö¤retmen, 55 ö¤renci<br />
1323 2 ö¤retmen, 55 ö¤renci<br />
1324 2 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1325 2 ö¤retmen, 98 ö¤renci<br />
Ba¤dat Merkez Raflidiye ‹btidai Mektebi<br />
1319-1323 1 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
248
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Beled ‹btidai Mektebi<br />
1317-1324 1 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Ca’ara ‹btidai Mektebi<br />
1325 2 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Cessan ‹btidai Mektebi<br />
1329 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 30 ö¤renci<br />
Dilim ‹btidai Mektebi<br />
1329 2 ö¤retmen ve 1 kap›c› mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Düceyl ‹btidai Mektebi<br />
1325 1 ö¤retmen ve 1 kap›c› mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Ebugark ‹btidai Mektebi<br />
1324 1 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1325 2 ö¤retmen ve 1 kap›c› mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Abugarip ‹btidai Mektebi<br />
1321-1325 1 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Halis ‹btidai Mektebi<br />
1329 1 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Hanekin ‹btidai Mektebi<br />
1317-1318 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 42 ö¤renci<br />
1319-1321 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 80 ö¤renci<br />
1323 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 84 ö¤renci<br />
249
ORSAM<br />
1324 2 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1325 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 35 ö¤renci<br />
1329 3 ö¤retmen, 1 kap›c›, 63 ö¤renci<br />
Hille ‹btidai Mektebi<br />
1319-1325 2 ö¤retmen, 1 kap›c› mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Hille Hamidiye ‹btidai Mektebi<br />
1323 2 ö¤retmen ve 1 mubass›r mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Hindiye Hamidiye Mektebi<br />
1313-1316 1 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1317-1318 2 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1321-1323 1 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1325 2 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Hindiye ‹btidai Mektebi<br />
1313-1318 1 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1319-1323 2 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1324 1 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1329 2 ö¤retmen ve 1 kap›c› mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Hit ‹btidai Mektebi<br />
1329 2 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Horasan ‹btidai Mektebi<br />
1329 2 ö¤retmen ve 1 hademe mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
‹skenderiye ‹btidai Mektebi<br />
1324-1325 1 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
250
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Kufe ‹btidai Mektebi<br />
1329 2 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Kuttülamara ‹btidai Mektebi<br />
1329 2 ö¤retmen ve 51 ö¤renci mevcudu var.<br />
Mahmudiye ‹btidai Mektebi<br />
1315-1324 1 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1325 2 ö¤retmen ve 1 hademe mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Mendeli ‹btidai Mektebi<br />
1319-1323 (1. Okul) 2 ö¤retmen, 1 hademe, 25 ö¤renci<br />
(2. Okul) 2 ö¤retmen, 1 hademe, 23 ö¤renci<br />
1324 1 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1325 2 ö¤retmen, 35 ö¤renci<br />
1329 1 ö¤retmen, 1 kap›c›, 60 ö¤renci<br />
Müseyyip ‹btidai Mektebi<br />
1310-1316 1 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1317-1323 2 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1324-1325 3 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1329 2 ö¤retmen ve 1 kap›c› mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Müseyyip ‹mam Kas›m ‹btidai Mektebi<br />
1321-1323 1 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Necef ‹btidai Mektebi<br />
1310-1316 1 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1317-1324 2 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1329 3 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
251
ORSAM<br />
Rahhaliye ‹btidai Mektebi<br />
1329 1 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Samarra ‹btidai Mektebi<br />
1313-1315 1 ö¤retmen, 108 ö¤renci<br />
1316 1 ö¤retmen, 104 ö¤renci<br />
1317-1325 1 ö¤retmen, 80 ö¤renci<br />
1329 2 ö¤retmen, 80 ö¤renci<br />
Selmanpak ‹btidai Mektebi<br />
1325 1 ö¤retmen, 30 ö¤renci<br />
1329 1 ö¤retmen, 24 ö¤renci<br />
Semike ‹btidai Mektebi<br />
1317-1325 1 ö¤retmen ve 1 kap›c› mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
fiamiye ‹btidai Mektebi<br />
1329 2 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
fiehriban ‹btidai Mektebi<br />
1329 2 ö¤retmen ve 1 kap›c› mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Tak ‹btidai Mektebi<br />
1323 2 ö¤retmen ve 1 kap›c› mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1324 2 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1325 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 25 ö¤renci<br />
1329 7 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
252
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Tafl ‹btidai Mektebi<br />
1310-1316 1 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1317-1325 2 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1325 2 ö¤retmen ve 1 kap›c› mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1329 1 ö¤retmen ve 1 kap›c› mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Aliyave ‹btidai Mektebi<br />
1310-1325 1 ö¤retmen ve 1 hademe mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1329 1 ö¤retmen, 1 kap›c›, 15 ö¤renci<br />
Ba¤dat Merkez Erkek ‹btidai ve K›z ‹btidai Okullar›<br />
1329 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesinde 8 Erkek Mektebinde 733 erkek ö¤renci mevcut<br />
olup, 3 K›z Mektebinde ise, 149 k›z ö¤renci bulundu¤u kaydedilmektedir.<br />
B. Rüfltiye (225) Mektebleri<br />
Ba¤dat Merkez Mülkiye Rüfltiye Mektebi<br />
1292-1301 1. okul 4 ö¤retmen, 95 ö¤renci<br />
2. okul 3 ö¤retmen, 42 ö¤renci<br />
1302-1309 5 ö¤retmen, 1 kap›c›, 106 ö¤renci<br />
1310-1316 5 ö¤retmen, 1 kap›c›, 120 ö¤renci<br />
1317-1321 5 ö¤retmen, 1 hademe ve 130 ö¤renci (Hüsnü Hat, Riyaziye, H›fz›s›hha,<br />
Co¤rafya dersleri).<br />
1323 4 ö¤retmen, 1 hademe, 130 ö¤renci<br />
1324 3 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1325 3 ö¤retmen ve 30 ö¤renci<br />
1329 3 ö¤retmen ve 112 ö¤renci<br />
225 Ortaokul<br />
Ba¤dat Merkez K›z Rüfltiye Mektebi<br />
1317-1318 4 ö¤retmen (Nak›fl, el hüneri dersleri), 1 mubass›ra, 1 hademe, 1 kap›c›, 95 k›z<br />
ö¤renci<br />
1319 3 ö¤retmen, 1 mubass›ra, 1 hademe, 1 kap›c›, 95 k›z ö¤renci<br />
1321-1323 3 ö¤retmen, 1 mubass›ra, 1 hademe, 1 kap›c›, 137 k›z ö¤renci<br />
253
ORSAM<br />
1324 4 ö¤retmen ve 1 mubass›ra, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1325 4 ö¤retmen, 1 mubass›ra, 116 k›z ö¤renci<br />
1329 4 ö¤retmen, 1 mubass›ra, 75 k›z ö¤renci<br />
Amare Rüfltiye Mektebi<br />
1300 1 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Ane Rüfltiye Mektebi<br />
1309-1310 1 ö¤retmen, 30 ö¤renci<br />
Dilim Rüfltiye Mektebi<br />
1329 1 ö¤retmen ve 1 kap›c› ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Hanekin Rüfltiye Mektebi<br />
1329 1 ö¤retmen, 17 ö¤renci<br />
Hille Rüfltiye Mektebi<br />
1309 3 ö¤retmen, 50 ö¤renci<br />
1310 4 ö¤retmen, 50 ö¤renci<br />
1311-1318 4 ö¤retmen, 12 ö¤renci<br />
1319-1323 3 ö¤retmen ve 1 kap›c›, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1324 2 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1325 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 55 ö¤renci<br />
1329 5 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Horasan Rüfltiye Mektebi<br />
1309-1312 1 ö¤retmen, 24 ö¤renci<br />
1313-1314 1 ö¤retmen, 1 kap›c›, 33 ö¤renci<br />
1315 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 33 ö¤renci<br />
1316-1318 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 50 ö¤renci<br />
1319 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 75 ö¤renci<br />
254
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1321 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 55 ö¤renci<br />
1323 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 64 ö¤renci<br />
1324 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 54 ö¤renci<br />
1325 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 53 ö¤renci<br />
1329 3 ö¤retmen, 1 kap›c› ve 1 hademe mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Kerbela Rüfltiye Mektebi<br />
1309 3 ö¤retmen, 11 ö¤renci<br />
1310-1312 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 11 ö¤renci<br />
1313-1314 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 20 ö¤renci<br />
1315 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 20 ö¤renci<br />
1316 4 ö¤retmen, 1 kap›c›, 20 ö¤renci<br />
1317-1318 4 ö¤retmen, 1 kap›c›, 56 ö¤renci<br />
1319-1323 3 ö¤retmen, 1 kap›c›, 77 ö¤renci<br />
1324 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 73 ö¤renci<br />
1325 2 ö¤retmen, 1 kap›c›, 75 ö¤renci<br />
1329 6 ö¤retmen, 2 hademe, 67 ö¤renci<br />
Kuttulamare Rüfltiye Mektebi<br />
1309-1315 1 ö¤retmen, 28 ö¤renci<br />
1316-1324 2 ö¤retmen, 15 ö¤renci<br />
1325 2 ö¤retmen, 19 ö¤renci<br />
1329 2 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
Mendeli Rüfltiye Mektebi<br />
1292-1300 1 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1309-1310 1 ö¤retmen, 22 ö¤renci<br />
1311-1314 1 ö¤retmen, 30 ö¤renci<br />
1315 2 ö¤retmen, 30 ö¤renci<br />
1316 2 ö¤retmen, 40 ö¤renci<br />
1317-1323 2 ö¤retmen, 42 ö¤renci<br />
1324 2 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1325 1 ö¤retmen, 15 ö¤renci<br />
1329 3 ö¤retmen, 1 kap›c›, 30 ö¤renci<br />
255
ORSAM<br />
Samarra Rüfltiye Mektebi<br />
1292-1303 1 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1313-1315 1 ö¤retmen, 31 ö¤renci<br />
1316-1319 1 ö¤retmen, 26 ö¤renci<br />
1321 2 ö¤retmen, 15 ö¤renci<br />
1323 2 ö¤retmen, 20 ö¤renci<br />
1324 2 ö¤retmen, 12 ö¤renci<br />
1325-1329 2 ö¤retmen, 25 ö¤renci<br />
C. ‹dadi (226) Mektebleri<br />
Ba¤dat Merkez Mülkiye ‹dadisi Mektebi / ‹dare ve Talim Heyeti<br />
1309 1 müdür, 2 mubass›r, 8 ö¤retmen, 4 hademe, 24 ö¤renci<br />
1310 1 müdür, 2 mubass›r, 6 ö¤retmen, 4 hademe, 19 ö¤renci<br />
1311-1312 1 müdür vekili, 2 mubass›r, 9 ö¤retmen, 4 hademe, 72 ö¤renci<br />
1313-1314 1 müdür, 1 muavin, 1 mubass›r, 5 ö¤retmen, 1 memur, 3 hademe, 60 ö¤renci<br />
1315 1 müdür, 1 muavin, 1 mubass›r, 8 ö¤retmen, 2 hademe, 45 ö¤renci<br />
1316 1 müdür, 1 muavin, 1 mubass›r, 11 ö¤retmen, 2 hademe, 70 ö¤renci<br />
1317-1318 1 müdür, 1 muavin, 1 mubass›r, 17 ö¤retmen (Hesap, Müsellesat, Hendese<br />
(Geometri), Cebir, Kimya, Kozmografya, Makine, Malumat-› Nafia, Defter<br />
Usulü, ‹lm-i Servet, Kavanin, Hikmet, Ulum-› Diniye, Mevalid, Edebiyat,<br />
Ahlak, Kitabet-i Resmiye, Arapça, Türkçe, Farsça, Frans›zca, Tarih, Co¤rafya,<br />
Resim, Hüsnü Hat, H›fz›s›hha dersleri), 2 hademe, 127 ö¤renci<br />
1319 1 müdür, 1 muavin, 2 mubass›r, 20 ö¤retmen, 2 hademe, 127 ö¤renci<br />
1321 1 müdür, 1 muavin, 2 mubass›r, 21 ö¤retmen, 3 hademe, 197 ö¤renci<br />
1323 1 müdür, 1 muavin, 2 mubass›r, 24 ö¤retmen, 3 hademe, 1 bahç›van, 234<br />
ö¤renci<br />
1324 1 müdür, 3 muavin, 1 mubass›r, 13 ö¤retmen (Hikmet, Kimya, Mevalid, Servet,<br />
Lisan-i Osmani, Tarih, Ziraat, Ulum-i Diniye, Ahlak, Mant›k, Hendese<br />
(Geometri), Türkçe, Hüsnü Hat , Resim, Hesap, Kavanin, Co¤rafya, Edebiyat,<br />
Kitabet, Cebir, Müsellesat, Defter Usulü, Farsça, Makine, Kozmografya,<br />
Frans›zca dersleri), 226 ö¤renci (195 Müslim, 31 gayrimüslim)<br />
1325 1 müdür, 3 muavin, 5 ö¤retmen<br />
1329 1 müdür, 1 muavin, 14 ö¤retmen (‹ktisat, Medeni Bilgiler, Kanun Bilgileri, Din<br />
Bilgisi, Farsça, Arapça, Frans›zca, Türkçe, Hikmet-i tabiiye, Resim, Kuran,<br />
Matematik, Co¤rafya, Tarih, Do¤a Tarihi, Kimya, Hat, Jimnastik dersleri), 3<br />
mubass›r, 1 kap›c›, 4 hademe<br />
226 Lise<br />
256
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Ba¤dat Merkez Sanayi Mektebi<br />
Sanayi Mekteplerinde okutulan dersler Müzik, Kundurac›l›k, Hal›c›l›k, Tornac›l›k,<br />
Marangozluk, Demircilik, Çulhac›l›k ve Dikifl Makinesi Tamiri dersleridir.<br />
1292-1303 1 müdür, 1 kâtip, 1 memur, 3 ö¤retmen, 1 zabit, 56 ö¤renci<br />
1309 1 müdür, 1 kâtip, 1 yard›mc›, 1 sand›k emini, 1 memur, 2 ö¤retmen, 1 usta, 6<br />
hademe, 64 ö¤renci<br />
1310 1 müdür, 1 kâtip, 1 memur, 1 sand›k emini, 3 ö¤retmen, 2 usta, 1 kap›c›, 6<br />
hademe, 58 ö¤renci<br />
1311-1312 1 müdür, 2 kâtip, 1 memur, 1 sand›k emini, 2 ö¤retmen, 2 usta, 1 kap›c›, 6<br />
hademe, 65 ö¤renci<br />
1313-1316 1 müdür, 1 kâtip, 1 memur, 1 muavin, 1 sand›k emini, 3 ö¤retmen, 2 usta, 1<br />
kap›c›, 6 hademe, 60 ö¤renci<br />
1317-1318 1 müdür, 1 kâtip, 2 yard›mc›, 1 memur, 2 muavin, 1 vekilharç, 4 ö¤retmen, 3<br />
usta (Marangozluk, Çulhac›l›k, Kundurac›l›k, Müzik dersleri), 1 kap›c›, 11<br />
hademe, 130 ö¤renci<br />
1319 1 müdür, 1 kâtip, 2 yard›mc›, 1 memur, 2 muavin, 1 vekilharç, 4 ö¤retmen, 3<br />
usta, 1 marangoz, 1 kap›c›, 11 hademe, 130 ö¤renci<br />
1321 1 müdür, 1 kâtip, 2 yard›mc›, 2 muavin, 2 memur, 1 sand›k emini, 5 ö¤retmen,<br />
1 marangoz, 3 usta, 1 kap›c›, 11 hademe, 75 ö¤renci<br />
1323 1 müdür, 1 kâtip, 1 memur, 2 muavin, 1 sand›k emini, 2 yard›mc›, 4 ö¤retmen,<br />
1 marangoz, 3 usta, 1 kap›c›, 11 hademe, 120 ö¤renci<br />
1324 1 genel müdür, 2 müdür, 1 baflkâtip, 2 kâtip, 1 vekilharç, 4 ö¤retmen, 5 usta, 2<br />
kalfa (Kundurac›l›k, Marangozluk, Demircilik, Hal›c›l›k, Makineli Dikiflçilik,<br />
Çulhac›l›k, Tornac›l›k, Müzik dersleri), 9 hademe, 85 ö¤renci<br />
1325 1 genel müdür, 1 müdür, 1 baflkâtip, 2 kâtip, 1 vekilharç, 4 ö¤retmen, 5 usta,1<br />
imam, 3 kalfa, 1 sand›k emini, 9 hademe, 66 ö¤renci<br />
1329 1 müdür, 1 imalat müdürü, 2 kâtip, 1 vekilharç, 4 ö¤retmen, 4 usta, 4 kalfa<br />
(Kundurac›l›k, Marangozluk, Demircilik, Hal›c›l›k, Makineli Dikiflçilik,<br />
Çulhac›l›k, Tornac›l›k, Müzik dersleri), 1 sand›k emini, 1 mubass›r, 10 hademe,<br />
105 ö¤renci.<br />
Ba¤dat Merkez Jandarma Efrad-› Cedide Mektebi<br />
Bu mektebin kayd› sadece son salnamede geçmektedir. Kadrosu, 1 müdür, 9 ö¤retmen, 1<br />
tabip, 1 eczac›, 3 karakol kumandan›, 1 usta, 3 kâtip ve 1 depo müdüründen oluflmaktad›r.<br />
Ba¤dat Hukuk Mektebi<br />
1329 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesinde, bu okul hakk›nda afla¤›daki bilgiler verilmifltir.<br />
Okulun kadrosu: 1 müdür, 12 ö¤retmen, 1 kâtip, 1 memur, 3 hademe, 252 ö¤renci (haz›rl›k s›n›f›nda<br />
257
ORSAM<br />
Farsça, Co¤rafya, Matematik dersleri; 1. s›n›fta Ceza Hukuku, Ceza Usulü, Ceza Esas›, Mecelle,<br />
Devletler Hukuku, ‹dare Hukuku, ‹ktisat, Maliye Usulü Dersleri; 2. s›n›fta Ceza Hukuku, Ceza<br />
Usulü, Ceza Esas›, Mecelle, Devletler Hukuku, ‹dare Hukuku, Vasiyetler, Feraiz dersleri; 3. s›n›fta<br />
Nikah ‹fllemleri, F›k›h Usulü, Ticaret Kanunu dersleri verilmektedir).<br />
GAYR‹MÜSL‹M OKULLARI<br />
Ermeni Kadim Mektebi<br />
1309 1 müdür, 2 ö¤retmen, 60 ö¤renci<br />
1310 1 müdür, 3 ö¤retmen, 70 ö¤renci<br />
1311-1312 1 müdür, 4 ö¤retmen, 1 memur, 75 ö¤renci<br />
1313-1316 1 müdür, 5 ö¤retmen, 1 memur, 70 ö¤renci<br />
1317-1318 1 müdür, 5 ö¤retmen (Frans›zca, Lisan-› Osmani, ‹ngilizce, Arapça dersleri), 1<br />
memur, 75 ö¤renci<br />
1319 1 müdür, 4 ö¤retmen, 1 memur, 75 ö¤renci<br />
1321 1 müdür, 5 ö¤retmen, 1 memur, 75 ö¤renci<br />
1323 1 müdür, 6 ö¤retmen, 1 memur, 75 ö¤renci<br />
1324 1 müdür, 5 ö¤retmen (Ermenice, Frans›zca, Lisan-› Osmani, ‹ngilizce dersleri),<br />
1 mubass›r<br />
1325 6 ö¤retmen, 1 mubass›r, 80 ö¤renci<br />
Ermeni Kadim K›z Mektebi<br />
1310-1312 2 ö¤retmen, 45 k›z ö¤renci<br />
1313-1316 2 ö¤retmen, 40 k›z ö¤renci<br />
1317-1318 1 (erkek) ö¤retmen, 2 (bayan) ö¤retmen (Ermenice, Frans›zca dersleri), 50 k›z<br />
ö¤renci<br />
1319-1321 1 (erkek) ö¤retmen, 2 (bayan) ö¤retmen, 50 k›z ö¤renci<br />
1323 1 (erkek) ö¤retmen, 3 (bayan), 50 k›z ö¤renci<br />
1324 1 müdür, 1 müdür muavini, 1 ö¤retmen (Ermenice, Frans›zca, Dikifl, Nak›fl<br />
dersleri), 1 mubass›ra<br />
1325 1 müdür, 1 müdür muavini, 1 ö¤retmen, 1 mubass›ra, 70 k›z ö¤renci<br />
Keldani Katolik ‹ptidai Mektebi<br />
1324 2 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
258
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Keldani Katolik Mektebi<br />
1313-1314 1 müdür, 1 müdür muavini, 6 ö¤retmen, 133 ö¤renci<br />
1315-1316 1 müdür, 1 müdür muavini, 6 ö¤retmen, 150 ö¤renci<br />
1317-1318 1 müdür, 1 müdür muavini, 6 ö¤retmen (Co¤rafya, Arapça, Sarf, Türkçe,<br />
Frans›zca, ‹ngilizce, hesap dersleri) , 150 ö¤renci<br />
1319 1 müdür, 1 müdür muavini, 6 ö¤retmen, 150 ö¤renci<br />
1321-1323 1 müdür, 1 müdür muavini, 6 ö¤retmen, 170 ö¤renci<br />
1324 1 müdür, 5 ö¤retmen (Frans›zca, Lisan-› Osmani, Arapça, Hesap, Co¤rafya,<br />
Riyaziye, ‹ngilizce dersleri)<br />
1325 1 müdür, 7 ö¤retmen, 85 ö¤renci<br />
Latin Mektebi<br />
1309-1310 1 müdür, 4 ö¤retmen, 300 ö¤renci<br />
1311-1315 1 müdür, 3 ö¤retmen, 300 ö¤renci<br />
1316 1 müdür, 3 ö¤retmen mevcudu var, ö¤renci say›s› verilmemifltir.<br />
1317-1318 1 müdür, 5 ö¤retmen (Frans›zca, Edebiyat, Belagat, Riyaziye, Resim, Arapça,<br />
‹ngilizce dersleri)<br />
1319-1323 1 müdür, 5 ö¤retmen<br />
1325 2 ö¤retmen, 98 ö¤renci<br />
Latin K›z ve Erkek / Etfal (Çocuk) Mektebi<br />
1309 1 müdüre, 2 ö¤retmen, 300 ö¤renci (100 erkek, 200 k›z)<br />
1310-1319 1 müdüre, 2 ö¤retmen, 400 ö¤renci (100 erkek, 300 k›z)<br />
1321 1 müdüre, 2 ö¤retmen, 304 ö¤renci (140 erkek, 164 k›z)<br />
1323 1 müdüre, 3 ö¤retmen, 330 ö¤renci (140 erkek, 190 k›z)<br />
Latin K›z Mektebi<br />
1309-1314 (1. Okul) 1 müdüre, 4 ö¤retmen, 40 k›z ö¤renci (30 gündüzlü, 10 yat›l›)<br />
(2. Okul) 1 müdüre, 300 k›z ö¤renci<br />
1315-1316 (1. Okul) 1 müdüre, 4 ö¤retmen, 46 k›z ö¤renci (40 gündüzlü, 6 yat›l›)<br />
(2. Okul) 1 müdüre, 300 k›z ö¤renci<br />
1317-1318 (1. Okul) 1 müdüre, 4 ö¤retmen (Co¤rafya, Riyaziye, Piyano, Resim, Arapça<br />
dersleri), 62 k›z ö¤renci (56 gündüzlü, 6 yat›l›)<br />
(2. Okul) 1 müdüre, 409 k›z ö¤renci<br />
259
ORSAM<br />
1319 (1. Okul) 1 müdüre, 5 ö¤retmen, 62 k›z ö¤renci (56 gündüzlü, 6 yat›l›)<br />
(2. Okul) 1 müdüre, 409 k›z ö¤renci<br />
1321 (1. Okul) 1 müdüre, 4 ö¤retmen, 60 k›z ö¤renci (56 gündüzlü, 4 yat›l›)<br />
(2. Okul) 1 müdüre, 460 k›z ö¤renci<br />
1323 (1. Okul) 1 müdüre, 5 ö¤retmen, 64 k›z ö¤renci (56 gündüzlü, 8 yat›l›)<br />
(2. Okul) 1 müdüre, 490 k›z ö¤renci<br />
Latin Yetimlerine Mahsus Yat›l› K›z Mektebi<br />
1309-1314 1 müdüre, 10 k›z ö¤renci<br />
1315-1316 1 müdüre, 23 k›z ö¤renci<br />
1317-1323 1 müdüre, 25 k›z ö¤renci<br />
Latin K›z Sanayi Mektebi<br />
1321 1 müdüre, 1 ö¤retmen, 52 k›z ö¤renci<br />
1323 1 müdüre, 1 ö¤retmen, 54 k›z ö¤renci<br />
Musevi Cemaati - ‹ttihad-› ‹sraili Mektebi<br />
1309-1310 1 müdür, 4 ö¤retmen, 150 ö¤renci<br />
1311-1312 1 müdür, 5 ö¤retmen, 150 ö¤renci<br />
1313-1314 1 müdür, 5 ö¤retmen, 201 ö¤renci<br />
1315-1316 1 müdür, 6 ö¤retmen, 245 ö¤renci<br />
1317-1318 1 müdür, 6 ö¤retmen (Lisan-› Osmani, Frans›zca, ‹ngilizce, Arapça, ‹branice<br />
dersleri), 281 ö¤renci<br />
1319 1 müdür, 6 ö¤retmen, 281 ö¤renci<br />
1321 (1. Okul) 1 müdür, 9 ö¤retmen, 350 ö¤renci<br />
(2. Okul) 1 müdür, 9 ö¤retmen, 350 ö¤renci<br />
(3. Okul) 1 müdür, 5 ö¤retmen, 200 ö¤renci<br />
1323 (1. Okul) 1 müdür, 9 ö¤retmen, 450 ö¤renci<br />
(2. Okul) 1 müdür, 6 ö¤retmen, 350 ö¤renci<br />
(3. Okul) 1 müdür, 5 ö¤retmen, 200 ö¤renci<br />
1324 1 müdür, 1 müdür muavini, 10 ö¤retmen (Türkçe, K›raat, ‹lm-i Eflya, Do¤a<br />
Tarihi, ‹ngilizce, Frans›zca, Hesap, Tarih, Co¤rafya, ‹branice dersleri)<br />
1325 1 müdür, 13 ö¤retmen, 469 ö¤renci<br />
260
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Musevi Cemaati K›z Mektebi<br />
1315-1316 1 müdüre, 3 ö¤retmen, 82 k›z ö¤renci<br />
1317-1319 1 müdüre, 3 ö¤retmen (Arapça, Frans›zca, ‹branice dersleri), 160 k›z ö¤renci<br />
1321 1 müdüre, 3 ö¤retmen, 180 k›z ö¤renci<br />
1323 1 müdüre, 4 ö¤retmen, 200 k›z ö¤renci<br />
1325 1 müdüre, 10 ö¤retmen, 357 k›z ö¤renci<br />
Protestan Erkek Mektebi<br />
1315 1 müdür, 1 müdür muavini, 2 ö¤retmen, 40 ö¤renci<br />
1316 1 müdür, 1 müdür muavini, 4 ö¤retmen, 45 ö¤renci<br />
1317-1319 1 müdür, 1 müdür muavini, 4 ö¤retmen (Arapça, Türkçe, ‹ngilizce dersleri), 45<br />
ö¤renci<br />
1321 1 müdür, 1 müdür muavini, 3 ö¤retmen, 40 ö¤renci<br />
1323 1 müdür, 4 ö¤retmen, 70 ö¤renci<br />
Protestan K›z Mektebi<br />
1315 3 ö¤retmen, 28 k›z ö¤renci<br />
1316 3 ö¤retmen, 31 k›z ö¤renci<br />
1317-1318 3 ö¤retmen (‹ngilizce, Arapça, Sanayi dersleri), 26 k›z ö¤renci<br />
1319 3 ö¤retmen, 36 k›z ö¤renci<br />
1321 2 ö¤retmen, 16 k›z ö¤renci<br />
1323 3 ö¤retmen, 36 k›z ö¤renci<br />
Süryani Mektebi<br />
1313-1323 1 müdür, 4 ö¤retmen (Arapça, Frans›zca, ‹ngilizce, Türkçe dersleri), 60 ö¤renci<br />
1324 1 müdür, 6 ö¤retmen (Arapça, Süryanice, Türkçe, Frans›zca, ‹ngilizce dersleri)<br />
1325 1 müdür, 5 ö¤retmen, 1 mubass›r, 60 ö¤renci<br />
Süryani ve Keldani ‹ttifak Katolik Mektebi<br />
1309-1312 1 müdür, 5 ö¤retmen, 13 ö¤renci<br />
261
ORSAM<br />
EMLAK-I EM‹R‹YE ‹DARES‹ / ARAZ‹-‹ SEN‹YE KOM‹SYONU<br />
Emlak-› Emiriye ‹daresi / Arazi-i Seniye Komisyonu Heyeti her zaman 6. Ordu komutan›<br />
nezaretinde ve 4-5 üyeden oluflmaktad›r. Y›llara göre heyet kadrosu afla¤›da verilmifltir.<br />
1292-1303 4 üye<br />
1309 1 reis (S›rr› Pafla), 2 üye<br />
1310 1 reis (Receb Pafla), 1 idare müdürü, 1 müfettifl, 1 keflif müdürü, 1 üye<br />
1311-1316 1 reis (Receb Pafla), 1 idare müdürü, 1 müfettifl, 1 keflif müdürü, 3 üye<br />
1317-1319 1 reis (Ahmet Feyzi Pafla), 1 idare müdürü, 1 müfettifl, 3 üye<br />
1321 1 reis (Ahmet Feyzi Pafla), 1 keflif müdürü, 1 idare müdürü, 1 tahrirat baflkâtibi,<br />
1 muhasebeci, 2 müfettifl<br />
1323 1 reis (Ziya Pafla), 1 keflif müdürü, 1 idare müdürü, 1 tahrirat baflkâtibi, 2 müfettifl,<br />
1 vapur idaresi müdürü<br />
1324 1 naz›r (Süleyman fievki Pafla), 1 reis , 1 keflif müdürü, 1 idare müdürü, 1 tahrirat<br />
baflkâtibi, 2 muhasebeci<br />
1325 1 naz›r (S›dk› Pafla), 1 reis, 1 keflif müdürü, 1 idare müdürü, 1 tahrirat müdürü,<br />
1 muhasebeci<br />
Muhasebe Kalemi<br />
Muhasebe Kalemine ba¤l› birimler: Tahrirat Kalemi, Evrak Kalemi. Memur, Hademe ve<br />
Odac›lar›n kadrolar› y›llara göre afla¤›da verilmifltir.<br />
1292-1303 4 kâtip, 1 yard›mc›, 2 memur, 1 sand›k emini<br />
1309 2 kâtip, 1 mühendis<br />
1310 4 kâtip, 6 yard›mc›, 1 mukayyit, 11 mübeyyiz, 3 memur, 1 dava vekili, 1<br />
mühendis, 1 sand›k emini, 1 bekçi, 1 kantarc›<br />
1311-1312 4 kâtip, 5 yard›mc›, 1 mukayyit, 10 mübeyyiz, 2 memur, 1 dava vekili, 1 sand›k<br />
emini, 1 bekçi, 1 odac›<br />
1313-1314 4 kâtip, 5 yard›mc›, 1 mukayyit, 14 mübeyyiz, 2 memur, 1 dava vekili, 1 sand›k<br />
emini, 1 odac›, 1 bekçi<br />
1315 4 kâtip, 5 yard›mc›, 1 mukayyit, 12 mübeyyiz, 3 memur, 1 dava vekili, 1 sand›k<br />
emini, 1 mümeyyiz<br />
1316 4 kâtip, 5 yard›mc›, 1 mukayyit, 10 mübeyyiz, 3 memur, 1 dava vekili, 1 sand›k<br />
emini<br />
1317-1318 6 kâtip, 11 yard›mc›, 1 mukayyit, 4 mübeyyiz, 4 memur, 1 dava vekili, 3<br />
muavin, 1 sand›k emini<br />
1319 6 kâtip, 12 yard›mc›, 1 mukayyit, 4 mübeyyiz, 4 memur, 1 dava vekili, 3<br />
muavin<br />
262
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1321 6 kâtip, 11 yard›mc›, 3 muavin, 4 mübeyyiz, 4 memur, 1 mukayyit, 1 dava vekili,<br />
1 sand›k emini, 2 hademe<br />
1323 6 kâtip, 11 yard›mc›, 3 muavin, 5 mübeyyiz, 4 memur, 1 dava vekili, 1 sand›k<br />
emini, 2 hademe<br />
1324 11 kâtip, 7 yard›mc›, 4 mübeyyiz, 6 memur, 1 dava vekili, 1 sand›k emini, 1<br />
mukayyit<br />
1325 8 kâtip, 9 yard›mc›, 1 mukayyit, 3 mübeyyiz, 1 müsevvid, 5 memur, 1 dava vekili,<br />
1 sand›k emini, 3 kâtip, 1 bekçi, 2 hademe, 4 odac›<br />
Mukataalar<br />
Ba¤dat vilayeti dahilinde bulunan mukataalar›n her birinde bir vekil, bir kâtip ve bir memur<br />
bulunur. Ancak bu mukataalar›n büyüklük ve küçüklü¤üne göre kâtip ve memur say›s› de¤iflmektedir.<br />
Örne¤in Abugarip fiubesinde bulunan kadro y›llara göre afla¤›da verilmifltir. Bu flubenin görevi<br />
bölgede bulunan mukataalar›n kay›tlar›n› ve gelirlerini tespit etmektir.<br />
Abugarip fiubesi<br />
1292-1309 1 memur<br />
1310-1312 1 memur, 1 kâtip<br />
1311 1 memur, 1 kâtip<br />
1312 1 memur, 1 kâtip<br />
1313-1314 1 kâtip<br />
1315-1319 1 memur, 1 kâtip<br />
1321-1323 1 memur, 2 kâtip<br />
1324 1 memur, 2 kâtip, 1 imam, 1 müezzin<br />
1325 1 memur, 2 kâtip, 2 kolcu, 1 odac›, 1 imam, 1 müezzin, 1 kap›c›<br />
1329 1 memur ve 1 kâtip kadrosu bulunmakatd›r.<br />
Di¤er mukatalar ve flubeler ise; Amiye Mukataas›, Alac Mukataas›, Bagile fiubesi, Ca’ara<br />
fiubesi, Cerbuiye fiubesi, Devasir Mukataas›, Düceyl fiubesi, Ebugark ve Ümmülheva Mukataas›,<br />
Hanak fiubesi, Hille fiubesi, ‹skenderiye Mukataas›, Kerbela Ba¤lar›, Mahmudiye fiubesi, Mehrut<br />
fiubesi, Müseyyip fiubesi, Nil Mukataas›, Semike Mukataas›, fiadi fiubesi, fiafiiye Mukataas›,<br />
Tarmiye Mukataas›, Tafl fiubesi, Aliyave fiubesi ve Zerufiye Mukataas›d›r.<br />
263
ORSAM<br />
ULAfiIM<br />
Ba¤dat Tramvay ‹daresi<br />
Ba¤dat Tramvay hatt›n›n idaresi 1292 ve 1303 tarihli salnamelerde verilmifltir. ‹dare heyeti 1<br />
baflkan, 1 müdür, 3 üye ve 2 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
Kaz›miye Tramvay ‹daresi<br />
Ba¤dat Kaz›miye tramvay hatt›n›n idaresi 1292 ile 1323 tarihli salnamelerde verilmifltir. ‹dare<br />
heyeti y›llara göre afla¤›da verilmifltir.<br />
1292-1303 1 müdür<br />
1309-1310 1 reis, 3 üye, 2 müdür, 2 kâtip<br />
1311-1312 1 reis, 4 üye, 1 müdür, 2 kâtip<br />
1313-1314 1 reis, 3 üye, 1 müdür, 2 kâtip<br />
1315 1 reis, 5 üye, 1 müdür, 2 kâtip<br />
1316-1319 1 reis, 4 üye, 2 müdür, 2 kâtip<br />
1321-1323 1 reis, 3 üye, 2 müdür, 2 kâtip<br />
Umman-› Osmanî ‹daresi (227)<br />
Ba¤dat vilayet salnamesinde, Umman Merkez ‹daresinin kadro mevcudu y›llara göre afla¤›da<br />
verilmifltir:<br />
1292-1303 1 reis, 1 müdür, 1 müfettifl, 1 muhasebeci, 7 kâtip, 4 yard›mc›, 2 mukayyit, 1<br />
sand›k emini, 4 idare vekili, 3 memur, 2 usta, 1 muavin<br />
1309 1 müfettifl, 1 acente, 1 memur, 1 kâtip, 1 kantarc›<br />
1310 1 müfettifl, 2 memur, 1 kâtip, 1 kantarc›<br />
1311-1315 1 acente, 1 memur, 1 kâtip, 1 kantarc›<br />
1316 1 acente, 1 memur, 1 muavin, 1 kâtip, 1 kantarc›<br />
1317-1321 1 acente, 1 memur, 1 kâtip, 1 kantarc›<br />
Ba¤dat Liman Dairesi veya ‹daresi<br />
Ba¤dat Liman Dairesinin 1317 ile 1329 y›llar› aras›nda yay›nlanan tüm Ba¤dat vilayet salnamelerinde<br />
bir Liman Reisi taraf›ndan idare edilmekte oldu¤u görülmektedir.<br />
227 Mithat Pafla, 1870 tarihinden sonra bir taraftan Dicle nehri üzerinde ifllemekte olan ‹ngiliz vapurlar›yla rekabet etmek için “‹darei<br />
Nehriye” ve di¤er taraftan da yeni aç›lm›fl olan Süveyfl kanal› yoluyla Basra’dan ‹stanbul’a do¤ru vapurlar iflletmek için “Umman-<br />
› Osmanî” adl› birer seyr-ü sefer idaresi tesis etmifltir. Darkot-Gökbilgin, “Basra”, s.326.<br />
264
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Ba¤dat Hamidiye Vapurlar› ‹daresi / ‹dare-i Nehriye<br />
Ba¤dat Hamidiye Vapurlar› idaresine ba¤l› birimler: Muhasebe Kalemi, Tahrirat Kalemi,<br />
Merkez Acente ‹daresi ve Fabrika ‹daresi. Bu birimlerin kadrolar› y›llara göre afla¤›da verilmifltir.<br />
1323 1 müdür, 1 muhasebeci, 7 yard›mc›, 5 kâtip, 1 sand›k emini, 1 acente, 1 simsar,<br />
2 mukayyit,<br />
1324 1 müdür, 1 acente, 1 inspektör, 6 kâtip, 2 muhasebeci, 3 yard›mc›, 2 memur, 1<br />
sand›k emini, 1 kantarc›, 1 tornac›, 1 dökmeci, 1 marangoz<br />
1325 1 acente, 1 kâtip, 2 memur, 1 kantarc›<br />
1329 1 müdür, 2 muhasebeci, 2 acente, 1 baflkâtip, 7 kâtip, 3 yard›mc›, 1 sand›k<br />
emini, 4 memur, 1 kantarc›, 1 odac›, 2 hademe, 3 kay›kç›, 3 bekçi<br />
Basra Acente ‹daresi<br />
1323 1 acente, 4 memur, 1 kâtip, 1 muavin, 1 kantarc›<br />
1324 1 acente, 6 memur, 2 kâtip, 1 kantarc›<br />
Amare Acente ‹daresi<br />
1323-1324 1 acente, 1 kâtip, 1 kantarc›<br />
Kuttulamare Acente ‹daresi<br />
1323-1325 1 acente, 1 kantarc›<br />
Hamidiye Vapuru<br />
1323-1325 2 kaptan, 1 kâtip, 1 k›lavuz<br />
1329 2 kaptan, 1 kâtip, 1 k›lavuz, 1 ambarc›<br />
Burhaniye Vapuru<br />
1323 Yap›m halindedir.<br />
1324-1325 2 kaptan, 1 kâtip, 1 k›lavuz<br />
1329 2 kaptan, 1 kâtip, 1 k›lavuz, 1 ambarc›<br />
265
ORSAM<br />
Musul Vapuru<br />
1292-1303 2 kaptan, 2 makinist, 1 kâtip<br />
1323-1325 2 kaptan, 1 kâtip, 1 k›lavuz<br />
Rusafa Vapuru<br />
1292-1303 2 kaptan, 2 makinist, 1 kâtip<br />
1323-1325 2 kaptan, 1 kâtip, 1 k›lavuz<br />
1329 2 kaptan, 1 kâtip, 1 k›lavuz, 1 ambarc›<br />
F›rat Vapuru<br />
1292-1303 2 kaptan, 2 makinist, 1 kâtip<br />
1323-1325 2 kaptan, 1 kâtip, 1 k›lavuz<br />
1329 2 kaptan, 1 kâtip, 1 k›lavuz, 1 ambarc›<br />
Ba¤dat Vapuru<br />
1292-1303 2 kaptan, 2 makinist, 1 kâtip<br />
1323 1 kaptan<br />
1324 2 kaptan, 1 k›lavuz<br />
1325 2 kaptan, 1 kâtip, 1 k›lavuz<br />
1329 2 kaptan, 1 kâtip, 1 k›lavuz, 1 ambarc›<br />
Meskene Vapuru<br />
1292-1299 2 kaptan, 2 makinist, 1 kâtip<br />
1300-1303 2 kaptan, 4 makinist, 1 kâtip<br />
Telafer Vapuru<br />
1292-1303 2 kaptan, 2 makinist, 1 kâtip<br />
266
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Basra Vapuru<br />
1292-1303 2 kaptan, 2 makinist, 1 kâtip<br />
1329 2 kaptan, 1 kâtip, 1 k›lavuz, 1 ambarc›<br />
Necid Vapuru<br />
1292-1303 2 kaptan, 2 makinist, 1 kâtip<br />
Dubalar<br />
1329 1 no’lu dubada 1 kaptan, 3 tayfa<br />
2 no’lu dubada 1 kaptan, 3 tayfa<br />
3 no’lu dubada 1 kaptan, 3 tayfa<br />
4 no’lu dubada 1 kaptan, 3 tayfa<br />
5 no’lu dubada 1 kaptan, 3 tayfa<br />
6 no’lu dubada 1 kaptan, 3 tayfa<br />
7 no’lu dubada 1 kaptan, 3 tayfa<br />
8 no’lu dubada 1 kaptan, 3 tayfa<br />
9 no’lu dubada 1 kaptan, 3 tayfa<br />
10 no’lu dubada 1 kaptan, 3 tayfa<br />
11 no’lu dubada 1 kaptan, 3 tayfa, 1 kâtip<br />
12 no’lu dubada 1 kaptan, 3 tayfa, 1 kâtip<br />
13 no’lu dubada 1 kaptan, 3 tayfa, 1 kâtip<br />
14 no’lu dubada 1 kaptan, 3 tayfa<br />
15 no’lu dubada 1 kaptan, 3 tayfa, 1 kâtip<br />
16 no’lu dubada 1 kaptan, 3 tayfa, 1 kâtip<br />
267
ORSAM<br />
ALTINCI ORDU-YU HÜMAYUN<br />
Ba¤dat 1857’de yeni kurulan 6.Ordu’nun merkezi olmufltur. Daha sonra 1913 y›l›nda ise 4.<br />
Ordu müfettiflli¤ine ba¤l› 13.Kolordu’nun merkezi haline gelmifltir (228) .<br />
Alt›nc› Ordu Komutanlar›<br />
Müflir (229) Hidayet Pafla (1292-1301)<br />
Müflir Recep Pafla (1309-1316)<br />
Müflir Ahmet Feyzi Pafla (1317-1321)<br />
Ferik (230) Süleyman fievki Pafla (1323-1324)<br />
Ferik S›dk› Pafla (1325- ...... )<br />
Komutan Yaverleri<br />
1292-1303 1 binbafl›, 2 yüzbafl›<br />
1309 1 kola¤as› (231) , 1 yüzbafl›<br />
1310 1 binbafl›, 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m (232)<br />
1311-1312 1 kaymakam, 2 yüzbafl›<br />
1313-1314 1 binbafl›, 1 kola¤as›, 1 yüzbafl›<br />
1315-1316 1 binbafl›, 1 kola¤as›<br />
1317-1319 1 binbafl›, 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m<br />
1321 2 binbafl›<br />
1323 1 binbafl›, 1 kola¤as›, 1 yüzbafl›<br />
1324 1 kola¤as›, 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m<br />
1325 1 kola¤as›, 1 mülaz›m<br />
Erkan-› Harbiye Dairesi<br />
6. Ordu’nun kurmay baflkanl›¤›na ba¤l› birimler: 1. fiube, 2. fiube, Divan-› Harb-i Daimi,<br />
Teftifl Heyeti ve ‹mtihan Komisyonu. Bu birimlerin kadrosu y›llara göre afla¤›da verilmifltir.<br />
228 “Ba¤dat”, D‹A, C.4, 1991-‹stanbul, s.436<br />
229 Müflir: Mareflal<br />
230 Ferik rütbesi Ordu Komutan› ise Orgeneral; Tümen Komutan› ise Korgeneral rütbesine tekabül eder.<br />
231 Kola¤as›: K›demli Yüzbafl›<br />
232 Mülaz›m: ‹kiye ayr›l›r Mülaz›m Sani (Te¤men) ve Mülaz›m Evvel (Üste¤men)<br />
268
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Ba¤dat Ordu Karargah Binas›<br />
1292-1303 2 miralay (233) , 1 kaymakam (234) , 1 binbafl›, 4 mülaz›m, 1 yoklamac›, 9 kâtip<br />
1309 2 mirliva (235) , 1 miralay, 5 kaymakam, 5 binbafl›, 2 kola¤as›, 1 yüzbafl›, 3<br />
mülaz›m, 3 mümeyyiz (236) , 4 alay emini, 15 kâtip<br />
1310 2 mirliva, 3 miralay, 4 kaymakam, 4 binbafl›, 3 kola¤as›, 2 yüzbafl›, 14 kâtip, 1<br />
mülaz›m, 2 mümeyyiz, 5 alay emini<br />
1311-1312 2 mirliva, 4 miralay, 3 kaymakam, 4 binbafl›, 4 kola¤as›, 3 yüzbafl›, 1 müdür<br />
vekili, 14 kâtip, 1 mülaz›m, 3 mümeyyiz, 5 alay emini<br />
1313-1314 3 mirliva, 3 kaymakam, 5 miralay, 10 binbafl›, 3 kola¤as›, 5 yüzbafl›, 1 baflkâtip,<br />
14 kâtip, 16 mülaz›m, 3 mümeyyiz, 4 alay emini<br />
1315 3 mirliva, 3 kaymakam, 4 miralay, 7 binbafl›, 1 kola¤as›, 1 yüzbafl›, 1 baflkâtip,<br />
12 kâtip, 15 mülaz›m, 3 mümeyyiz, 9 alay emini<br />
1316 3 mirliva, 7 kaymakam, 2 miralay, 2 müdür (1 binbafl›, 1 sivil), 5 binbafl›, 2<br />
kola¤as›, 1 yüzbafl›, 1 baflkâtip, 16 kâtip, 15 mülaz›m, 1 mümeyyiz, 1 alay emini<br />
1317-1318 1 mirliva, 2 kaymakam, 2 binbafl›, 1 baflkâtip, 12 kâtip, 14 mülaz›m, 2 mümeyyiz<br />
1319-1321 1 mirliva, 2 kaymakam, 1 binbafl›, 1 baflkâtip, 12 kâtip, 12 mülaz›m, 3 mümeyyiz,<br />
2 tabip, 1 eczac›<br />
1323 1 mirliva, 2 kaymakam, 1 binbafl›, 1 yüzbafl›, 1 baflkâtip, 11 kâtip, 12 mülaz›m,<br />
3 mümeyyiz, 1 tabip, 1 baytar, 1 eczac›<br />
233 Miralay: Albay<br />
234 Kaymakam: Yarbay<br />
235 Mirliva: Tu¤general<br />
236 Bir dairede yaz›c›lar›n yazd›klar› yaz›lar› düzelten kâtip.<br />
269
ORSAM<br />
1324 1 ferik, 2 kaymakam, 1 binbafl›, 2 yüzbafl›, 1 baflkâtip, 11 kâtip, 12 mülaz›m, 3<br />
mümeyyiz, 1 eczac› binbafl›<br />
1325 1 mirliva, 1 kaymakam, 1 binbafl›, 1 kola¤as›, 1 baflkâtip, 2 kâtip, 13 mülaz›m,<br />
1 yüzbafl›, 3 mümeyyiz, 8 memur, 1 tabip, 1 baytar, 1 eczac›<br />
Levaz›m Dairesi<br />
Ba¤l› Birimler : 1. fiube, 2. fiube, 3. fiube, 4. fiube, Vezne K›sm› ve Evrak Kalemidir. Bu birimlerin<br />
kadrosu y›llara göre afla¤›da verilmifltir.<br />
1292-1303 1 mirliva, 4 müdür, 6 muavin, 3 mülaz›m, 18 kâtip, 1 imam<br />
1309 1 mirliva, 6 müdür, 9 muavin, 3 kola¤as›, 1 yüzbafl›, 3 mülaz›m, 20 kâtip, 1<br />
imam<br />
1310 1 mirliva, 6 müdür, 11 muavin, 2 kola¤as›, 1 yüzbafl›, 3 mülaz›m, 18 kâtip, 1<br />
imam<br />
1311-1312 1 mirliva, 6 müdür, 9 muavin, 2 kola¤as›, 1 yüzbafl›, 3 mülaz›m, 19 kâtip, 1<br />
imam, 6 çavufl<br />
1313-1314 1 mirliva, 6 müdür, 8 muavin, 1 mümeyyiz, 2 yüzbafl›, 20 mülaz›m, 22 kâtip, 1<br />
imam, 4 çavufl<br />
1315 1 mirliva, 6 müdür, 7 muavin, 1 mümeyyiz, 2 yüzbafl›, 20 mülaz›m, 21 kâtip, 1<br />
imam, 5 çavufl<br />
1316 1 mirliva, 6 müdür, 8 muavin, 1 mümeyyiz, 2 yüzbafl›, 18 mülaz›m, 20 kâtip, 1<br />
imam<br />
1317-1319 1 miralay, 6 müdür, 8 muavin, 1 mümeyyiz, 20 mülaz›m, 23 kâtip, 2 yüzbafl›, 1<br />
imam<br />
1321 1 mirliva, 6 müdür, 8 muavin, 1 mümeyyiz, 21 mülaz›m, 25 kâtip, 4 yüzbafl›, 1<br />
imam<br />
1323 1 mirliva, 6 müdür, 7 muavin, 1 mümeyyiz, 23 mülaz›m, 23 kâtip, 4 yüzbafl›, 1<br />
imam<br />
1324 1 mirliva, 6 müdür, 5 muavin, 1 mümeyyiz, 21 mülaz›m, 20 kâtip, 1 yüzbafl›, 1<br />
imam<br />
1325 1 mirliva, 5 müdür, 5 muavin, 1 mümeyyiz, 17 mülaz›m, 19 kâtip, 3 yüzbafl›, 1<br />
imam<br />
‹malat-› Askeri Komisyonu / Dairesi<br />
‹malat-› Askeri Komisyonu ilk olarak 1309 tarihli salnamede kay›tl›d›r. Bu komisyona ba¤l›<br />
birimler: Askeri Fabrika ve Ustalard›r. Bu komisyonun kadrosu y›llara göre afla¤›da verilmifltir.<br />
1309-1310 1 müdür (kaymakam), 5 yüzbafl›, 2 kola¤as›, 4 mülaz›m, 4 kâtip, 1 mukayyit, 1<br />
mübeyyiz, 2 imam, 2 makinist, 1 tornac›, 3 usta, 1 modelci, 1 çarkç›, 1 odac›, 1<br />
kap›c›, 2 ambarc›, 1 arabac›, 2 ateflçi<br />
1311-1312 1 müdür (miralay), 5 yüzbafl›, 3 kola¤as›, 3 mülaz›m, 3 kâtip, 1 mukayyit, 1<br />
mübeyyiz, 1 imam, 2 makinist, 1 tornac›, 3 usta, 1 modelci, 1 çarkç›, 1 odac›, 1<br />
kap›c›, 2 ambarc›, 1 arabac›, 2 ateflçi<br />
270
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1313-1314 1 müdür (binbafl›), 4 yüzbafl›, 2 kola¤as›, 11 mülaz›m, 4 kâtip, 1 mukayyit, 1<br />
mübeyyiz, 1 imam, 2 makinist, 1 tornac›, 3 usta, 1 modelci, 1 çarkç›, 1 odac›, 1<br />
kap›c›, 2 ambarc›, 1 arabac›, 2 ateflçi<br />
1315 1 müdür (alay emini), 4 yüzbafl›, 2 kola¤as›, 11 mülaz›m, 2 kâtip, 1 mukayyit,<br />
1 mübeyyiz, 1 imam, 2 makinist, 1 tornac›, 3 usta, 1 modelci, 1 çarkç›, 1 odac›,<br />
1 kap›c›, 2 ambarc›, 1 arabac›, 2 ateflçi<br />
1316 1 müdür (alay emini), 5 yüzbafl›, 1 kola¤as›, 9 mülaz›m, 5 kâtip, 1 mukayyit, 2<br />
makinist, 1 tornac›, 2 usta, 1 modelci, 1 çarkç›, 1 odac›, 1 kap›c›, 2 ambarc›, 1<br />
arabac›, 1 ateflçi, 1 kundurac›<br />
1317-1319 1 müdür (binbafl›), 5 kâtip, 4 makinist, 1 yüzbafl›, 1 tornac›, 1 çarkç›, 1 modelci,<br />
1 ö¤retmen, 1 ateflçi, 1 usta<br />
1321-1323 1 müdür (binbafl›), 5 kâtip, 4 makinist, 1 mülaz›m, 1 tornac›, 1 çarkç›, 1 modelci,<br />
1 ö¤retmen, 1 ateflçi, 2 usta<br />
1324 1 müdür (binbafl›), 5 kâtip, 2 makinist, 1 modelci, 1 ö¤retmen, 1 ateflçi, 1 usta<br />
1325 1 müdür (binbafl›), 6 kâtip, 2 makinist, 1 modelci, 1 ö¤retmen, 1 ateflçi, 13 usta<br />
Nakliye Taburu<br />
Nakliye Taburu ilk olarak 1309 tarihli salnamede kay›tl›d›r. Bu tabura ba¤l› üç bölü¤ün<br />
kadrolar› afla¤›da verilmifltir.<br />
1309 1 binbafl›, 3 kola¤as›, 1 tabip kola¤as›, 1 baytar kola¤as›, 3 yüzbafl›, 7 mülaz›m,<br />
1 kâtip, 1 imam<br />
1310-1314 1 binbafl›, 3 kola¤as›, 3 yüzbafl›, 8 mülaz›m, 1 kâtip, 1 imam<br />
1315 1 binbafl›, 3 kola¤as›, 2 yüzbafl›, 8 mülaz›m<br />
1316 2 kola¤as›, 3 yüzbafl›, 9 mülaz›m, 1 cerrah, 1 eczac›, 1 imam<br />
1317-1318 1 binbafl›, 1 kola¤as›, 3 yüzbafl›, 9 mülaz›m, 1 baytar yüzbafl›, 1 kâtip, 1 cerrah,<br />
1 eczac›, 1 imam<br />
1319 1 binbafl›, 1 baytar yüzbafl›, 1 imam<br />
1321 1 binbafl›, 1 kola¤as›, 1 baytar yüzbafl›, 1 imam<br />
Sanayi Taburu<br />
Sanayi Taburu ilk olarak 1309 tarihli salnamede kay›tl›d›r. Bu tabura ba¤l› dört bölü¤ün<br />
kadrolar› afla¤›da verilmifltir.<br />
1309-1312 1 kola¤as›, 3 kola¤as› (1 tabip, 1 eczac›, 1 cerrah), 4 yüzbafl›, 8 mülaz›m, 2<br />
kâtip, 1 imam, 1 usta<br />
1313-1314 1 kola¤as›, 1 tabip kola¤as›, 4 yüzbafl›, 9 mülaz›m, 1 kâtip, 1 muavin, 1 eczac›,<br />
1 cerrah, 1 imam, 1 usta<br />
1315-1318 1 kola¤as›, 1 tabip kola¤as›, 4 yüzbafl›, 8 mülaz›m, 1 kâtip, 1 eczac›, 1 cerrah, 1<br />
imam, 1 marangoz<br />
1319 1 kola¤as›, 1 tabip kola¤as›, 1 imam<br />
271
ORSAM<br />
1321 1 tabip kola¤as›, 1 imam<br />
1323 1 kola¤as›, 1 tabip binbafl›, 1 imam<br />
1324 1 tabip kola¤as›, 1 imam<br />
1325 1 kola¤as›, 1 imam<br />
S›hhiye Memurlar›<br />
6. Ordu’nun S›hhiye memurlar› 1300-1303 y›llar› aras›nda ayr› olarak verilmifltir. Kadrosu, 4<br />
tabip (bu tabiplerin rütbeleri 2 miralay, 1 kaymakam, 1 binbafl›), 1 müdür, 2 eczac› ve 1 binbafl›dan<br />
oluflmaktad›r.<br />
Ekmek Komisyonu<br />
Ekmek Komisyonu ilk olarak 1309 tarihli salnamede kay›tl›d›r. Bu komisyonun kadrosu<br />
y›llara göre afla¤›da verilmifltir.<br />
1309 1 baflkan (kaymakam), 2 mülaz›m, 2 kâtip<br />
1310 1 baflkan (kola¤as›), 2 mülaz›m, 2 kâtip<br />
1311-1312 1 baflkan (kola¤as›), 3 mülaz›m, 2 kâtip<br />
1313-1314 1 baflkan (alay emini), 3 mülaz›m, 2 kâtip<br />
1315 1 baflkan (yüzbafl›), 5 mülaz›m, 2 kâtip<br />
1316 1 baflkan (yüzbafl›), 2 mülaz›m, 1 kâtip<br />
1317-1318 1 baflkan (kola¤as›), 5 mülaz›m, 2 kâtip<br />
1319 1 baflkan (kola¤as›), 2 kâtip<br />
1321-1323 1 baflkan (binbafl›), 2 kâtip<br />
1324 1 baflkan (kaymakam), 2 kâtip<br />
ALTINCI ORDUYA BA⁄LI OLAN B‹RL‹KLER<br />
11. Piyade F›rkas› (237)<br />
1292-1303 2 kola¤as›, 2 mülaz›m<br />
1309-1310 1 ferik, 1 binbafl›, 1 yüzbafl›, 1 tabip binbafl›<br />
1311-1312 1 ferik, 2 binbafl›, 1 yüzbafl›, 1 tabip kola¤as›, 1 mülaz›m<br />
1313-1314 1 binbafl›, 1 kola¤as›, 2 yüzbafl›, 1 tabip binbafl›<br />
1315-1316 1 ferik, 2 binbafl›, 1 yüzbafl›, 1 tabip kola¤as›, 1 mülaz›m<br />
1317-1318 1 kaymakam, 1 binbafl›, 1 yüzbafl›, 1 tabip kola¤as›<br />
1319 1 ferik, 1 kaymakam, 1 binbafl›, 2 yüzbafl›, 1 tabip kola¤as›<br />
1321-1324 1 ferik, 1 kaymakam, 1 binbafl›, 2 yüzbafl›<br />
1325 1 ferik, 1 miralay, 1 binbafl›, 3 yüzbafl›<br />
237 F›rka: Tümen<br />
272
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
21. Piyade Livas›<br />
1300-1303 1 yüzbafl›<br />
1313-1314 1 mirliva<br />
1315-1316 1 mirliva, 1 mülaz›m<br />
1317-1324 1 mirliva, 1 yüzbafl›<br />
1325 1 yüzbafl›<br />
41. Piyade Alay›<br />
1292-1303 1 miralay, 1 kaymakam, 6 binbafl›, 1 alay emini<br />
1309 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 1 alay emini<br />
1310 1 miralay, 4 binbafl›, 1 alay emini<br />
1311-1315 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 1 alay emini<br />
1316 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 4 tabip yüzbafl›, 1 alay emini<br />
1317-1318 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 3 tabip (1 kola¤as›, 2 yüzbafl›), 1 alay emini<br />
1319-1321 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 3 tabip yüzbafl›, 1 alay emini<br />
1323 1 miralay, 4 binbafl›, 4 tabip yüzbafl›, 1 alay emini<br />
1324 1 miralay, 1 kaymakam, 3 binbafl›, 3 tabip (2 yüzbafl›, 1 sivil), 1 alay emini<br />
1325 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 4 tabip yüzbafl›, 1 alay emini<br />
42. Piyade Alay›<br />
1292-1299 1 miralay, 1 kaymakam, 6 binbafl›, 1 alay emini<br />
1299 1 miralay, 1 kaymakam, 6 binbafl›, 1 alay emini<br />
1300-1303 1 miralay, 1 kaymakam, 5 binbafl›<br />
1309-1314 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›<br />
1315 1 miralay, 1 kaymakam, 3 binbafl›<br />
1316 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 4 tabip (1 yüzbafl›, 3 kola¤as›), 1 alay emini<br />
1317-1318 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 4 tabip (1 yüzbafl›, 3 kola¤as›)<br />
1319 1 miralay, 4 binbafl›, 3 tabip (1 yüzbafl›, 2 kola¤as›)<br />
1321-1323 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 4 tabip (1 yüzbafl›, 2 kola¤as› ve 1 sivil), 1<br />
alay emini<br />
1324 1 miralay, 1 kaymakam, 3 binbafl›, 2 tabip (2 yüzbafl›), 1 alay emini<br />
1325 1 miralay, 4 binbafl›, 3 tabip (1 yüzbafl›, 2 sivil), 1 alay emini<br />
22. Piyade Livas›<br />
1292-1303 1 yüzbafl›<br />
1309-1314 1 mirliva<br />
1315-1325 1 mirliva, 1 yüzbafl›<br />
273
ORSAM<br />
43. Piyade Alay›<br />
1292-1303 1 miralay, 1 kaymakam, , 6 binbafl›<br />
1309 4 binbafl›, 1 tabip binbafl›, 1 alay emini<br />
1310 1 miralay, 1 kaymakam, 2 binbafl›, 1 tabip binbafl›, 1 alay emini<br />
1311-1314 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 1 tabip binbafl›, 1 alay emini<br />
1315 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 1 tabip kola¤as›, 1 alay emini<br />
1316 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 2 tabip kola¤as›, 2 tabip yüzbafl›,<br />
1 alay emini<br />
1317-1318 1 kaymakam, 4 binbafl›, 3 tabip yüzbafl›, 1 alay emini<br />
1319 1 kaymakam, 4 binbafl›, 4 tabip yüzbafl›, 1 alay emini<br />
1321 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 2 tabip yüzbafl›, 1 alay emini<br />
1323 1 mirliva, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 3 tabip yüzbafl›, 1 alay emini<br />
1324 1 kaymakam, 2 binbafl›, 3 tabip yüzbafl›<br />
1325 1 kaymakam, 4 binbafl›, 2 tabip yüzbafl›, 1 alay emini<br />
44. Piyade Alay›<br />
1292-1303 1 miralay, 1 kaymakam, , 6 binbafl›<br />
1309 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 3 tabip binbafl›, 1 alay emini<br />
1310 1 miralay, 3 binbafl›, 4 tabip binbafl›, 1 alay emini<br />
1311-1312 1 miralay, 3 binbafl›, 4 tabip (2 binbafl›, 2 kola¤as›), 1 alay emini<br />
1313-1314 1 miralay, 1 kaymakam, 3 binbafl›, 4 tabip (2 binbafl›, 2 kola¤as›), 1 alay emini<br />
1315 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 4 tabip (2 binbafl›, 1 kola¤as›, 1 yüzbafl›),<br />
1 alay emini<br />
1316 1 miralay, 1 kaymakam, 3 binbafl›, 4 tabip yüzbafl›, 1 alay emini<br />
1317-1318 1 kaymakam, 4 binbafl›, 3 tabip yüzbafl›<br />
1319 1 kaymakam, 4 binbafl›, 4 tabip yüzbafl›, 1 alay emini<br />
1321-1323 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 4 tabip yüzbafl›, 1 alay emini<br />
1324-1325 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 4 tabip yüzbafl›<br />
12. Piyade F›rkas›<br />
12. Piyade f›rkas›na, F›rka Teftifl Heyeti de ba¤l›d›r. Kadrosu y›llara göre afla¤›da verilmifltir.<br />
1292-1303 1 ferik, 1 kaymakam, 1 kola¤as›, 2 mülaz›m<br />
1309 1 ferik, 1 mülaz›m<br />
274
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1310 1 ferik, 1 yüzbafl›<br />
1311-1312 1 yüzbafl›<br />
1313-1314 1 ferik, 1 yüzbafl›<br />
1315 1 mirliva, 1 yüzbafl›<br />
1316 1 ferik, 1 miralay, 1 binbafl›, 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m, 1 kâtip<br />
1317-1319 1 ferik, 1 kola¤as›, 1 yüzbafl›<br />
1321 1 ferik, 1 kola¤as›, 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m<br />
1323 1 ferik, 1 kola¤as›, 2 yüzbafl›<br />
1324 1 binbafl›, 2 yüzbafl›<br />
1325 1 ferik, 3 yüzbafl›<br />
23. Piyade Livas›<br />
1292-1300 1 mülaz›m<br />
1301-1309 1 mirliva, 1 binbafl›, 1 tabip binbafl›<br />
1310 1 mirliva, 1 kola¤as›, 1 mülaz›m<br />
1311-1312 1 mirliva, 1 binbafl›, 1 tabip kola¤as›, 1 mülaz›m<br />
1313-1316 1 mirliva, 1 binbafl›, 1 tabip kola¤as›<br />
1317-1318 1 yüzbafl›, 2 tabip (1 binbafl›, 1 kola¤as›)<br />
1319 1 mirliva, 1 binbafl›, 1 tabip kola¤as›<br />
1321 1 mirliva, 1 tabip kola¤as›<br />
1323 1 mirliva, 1 binbafl›, 1 yüzbafl›, 1 tabip kola¤as›<br />
1324 1 mirliva, 1 binbafl›, 1 tabip kola¤as›, 1 mülaz›m<br />
1325 1 binbafl›, 1 tabip kola¤as›, 1 mülaz›m<br />
45. Piyade Alay›<br />
1292-1303 1 miralay, 1 kaymakam, , 6 binbafl›<br />
1309 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 1 alay emini<br />
1310-1312 1 miralay, 4 binbafl›, 1 alay emini<br />
1313-1314 1 miralay, 1 kaymakam, 3 binbafl›, 1 alay emini<br />
1315 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 1 alay emini<br />
1316 1 miralay, 1 kaymakam, 3 binbafl›, 1 tabip binbafl›, 1 tabip kola¤as›, 2 tabip<br />
yüzbafl›, 1 alay emini<br />
1317-1318 1 kaymakam, 3 binbafl›, 3 tabip (2 yüzbafl›, 1 sivil)<br />
1319 1 miralay, 1 kaymakam, 3 binbafl›, 3 tabip (2 yüzbafl›, 1 sivil)<br />
275
ORSAM<br />
1321 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 3 tabip (1 kola¤as›, 1 yüzbafl›, 1 sivil), 1<br />
alay emini<br />
1323 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 2 tabip kola¤as›, 1 tabip yüzbafl›, 1 alay<br />
emini<br />
1324 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 4 tabip (1 kola¤as›, 3 yüzbafl›), 1 alay emini<br />
1325 1 kaymakam, 4 binbafl›, 2 tabip yüzbafl›, 1 alay emini<br />
46. Piyade Alay›<br />
1292-1303 1 miralay, 1 kaymakam, 6 binbafl›<br />
1309-1312 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 1 tabip binbafl›, 1 alay emini<br />
1313-1314 1 kaymakam, 4 binbafl›, 1 tabip binbafl›, 1 alay emini<br />
1315 1 kaymakam, 4 binbafl›, 1 kola¤as›, 1 alay emini<br />
1316 1 miralay, 1 kaymakam, 3 binbafl›, 1 tabip binbafl›, 1 tabip yüzbafl›, 2 tabip<br />
kola¤as›, 1 alay emini<br />
1317-1318 1 miralay, 1 kaymakam, 3 binbafl›, 3 tabip ( 2 yüzbafl›, 1 kola¤as›)<br />
1319 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 4 tabip ( 3 yüzbafl›, 1 kola¤as›)<br />
1321 1 miralay, 1 kaymakam, 2 binbafl›, 2 tabip yüzbafl›, 1 alay emini<br />
1323 1 kaymakam, 4 binbafl›, 4 tabip yüzbafl›, 1 alay emini<br />
1324 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 2 tabip yüzbafl›, 1 alay emini<br />
1325 3 binbafl›, 2 tabip yüzbafl›, 1 alay emini<br />
24. Piyade Livas›<br />
1300-1303 1 mirliva, 1 mülaz›m<br />
1309-1312 1 mirliva, 1 yüzbafl›<br />
1313-1314 1 ferik<br />
1315-1325 1 mirliva, 1 yüzbafl›<br />
47. Piyade Alay›<br />
1292-1299 1 miralay, 1 kaymakam, , 6 binbafl›<br />
1300-1303 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›<br />
1309 1 mirliva, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 1 tabip binbafl›, 1 alay emini<br />
1310 1 kaymakam, 4 binbafl›, 1 tabip binbafl›<br />
1311-1312 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 1 tabip binbafl›<br />
276
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1313-1314 1 miralay, 4 binbafl›, 1 tabip binbafl›<br />
1315 1 miralay, 1 kaymakam, 3 binbafl›, 1 tabip binbafl›<br />
1316 1 miralay, 1 kaymakam, 3 binbafl›, 1 tabip binbafl›, 1 tabip yüzbafl›, 1 tabip<br />
kola¤as›, 1 alay emini<br />
1317-1318 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 2 tabip (1 kola¤as›, 1 yüzbafl›)<br />
1319 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 3 tabip (1 binbafl›, 2 yüzbafl›)<br />
1321 1 kaymakam, 4 binbafl›, 3 tabip yüzbafl›, 1 alay emini<br />
1323 1 kaymakam, 4 binbafl›, 2 tabip yüzbafl›, 1 alay emini<br />
1324 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 4 tabip (2 yüzbafl›, 2 sivil), 1 alay emini<br />
1325 1 kaymakam, 3 binbafl›, 2 tabip yüzbafl›, 2 tabip, 1 alay emini<br />
48. Piyade Alay›<br />
1292-1299 1 miralay, 1 kaymakam, 6 binbafl›<br />
1300-1309 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›<br />
1310-1312 1 miralay, 4 binbafl›<br />
1313-1314 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›<br />
1315 1 kaymakam, 4 binbafl›<br />
1316 1 miralay, 3 binbafl›, 3 tabip (2 kola¤as›, 1 sivil)<br />
1317-1318 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 3 tabip (1 kola¤as›, 1 yüzbafl›, 1 sivil)<br />
1319 1 miralay, 1 kaymakam, 3 binbafl›, 4 tabip (2 kola¤as›, 1 yüzbafl›, 1 sivil)<br />
1321 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 3 tabip (2 kola¤as›, 1 sivil), 1 alay emini<br />
1323-1324 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›, 3 tabip (2 kola¤as›, 1 sivil)<br />
1325 1 miralay, 4 binbafl›, 3 tabip (1 yüzbafl›, 1 kola¤as›, 1 sivil), 1 alay emini<br />
6. Süvari F›rkas›<br />
1300-1303 1 ferik, 1 kola¤as›, 1 yüzbafl›<br />
1309-1316 1 ferik<br />
1317-1318 1 ferik, 1 binbafl›, 2 mülaz›m<br />
1319 1 ferik, 1 binbafl›, 1 mülaz›m<br />
1321 1 ferik, 1 binbafl›, 2 mülaz›m<br />
1323 1 ferik, 1 kaymakam, 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m<br />
1324 1 kaymakam, 2 yüzbafl›<br />
1325 1 ferik, 1 binbafl›, 2 yüzbafl›<br />
277
ORSAM<br />
16. Süvari Livas›<br />
1300-1325 Liva komutan› mirliva rütbesindedir.<br />
17. Süvari Livas›<br />
1300-1325 Liva komutan› mirliva rütbesindedir.<br />
18. Süvari Livas›<br />
1300-1325 Liva komutan› mirliva rütbesindedir.<br />
31. Süvari Alay›<br />
1292-1292 1 miralay, 1 kaymakam, 6 binbafl›<br />
1300-1303 1 miralay, 1 kaymakam, 3 binbafl›, 1 alay emini<br />
1309 1 miralay, 1 kaymakam, 2 binbafl›, 1 tabip binbafl›, 1 alay emini<br />
1310 1 miralay, 1 kaymakam, 2 binbafl›, 1 alay emini<br />
1311-1312 1 miralay, 1 binbafl›<br />
1313-1314 1 binbafl›, 1 kaymakam, 1 tabip kola¤as›<br />
1315 2 binbafl›, 1 tabip kola¤as›, 1 baytar binbafl›, 1 alay emini<br />
1316 1 miralay, 1 kaymakam, 2 binbafl›, 1 tabip kola¤as›, 2 baytar (1 binbafl›, 1<br />
yüzbafl›), 1 alay emini<br />
1317-1318 1 miralay, 1 kaymakam, 1 binbafl›, 2 tabip (1 kola¤as›, 1 yüzbafl›), 2 baytar (1<br />
kola¤as›, 1 yüzbafl›)<br />
1319 1 miralay, 1 kaymakam, 2 binbafl›, 2 tabip (1 kola¤as›, 1 yüzbafl›), 2 baytar (1<br />
kola¤as›, 1 yüzbafl›), 1 alay emini<br />
1321 1 miralay, 1 kaymakam, 2 binbafl›, 1 tabip yüzbafl›, 2 baytar (1 kola¤as›, 1<br />
yüzbafl›), 1 alay emini<br />
1323-1325 1 miralay, 2 binbafl›, 1 tabip yüzbafl›, 2 baytar (1 kola¤as›, 1 yüzbafl›), 1 alay<br />
emini<br />
32. Süvari Alay›<br />
1292-1299 1 miralay, 1 kaymakam, 6 binbafl›<br />
1300-1303 1 miralay, 1 kaymakam, 1 binbafl›, 1 alay emini<br />
1309 1 miralay, kaymakam, 2 binbafl›, 1 tabip kola¤as›<br />
278
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1310-1312 1 kaymakam, 2 binbafl›, 1 baytar binbafl›, 1 tabip kola¤as›<br />
1313-1314 1 miralay, 1 kaymakam, 1 tabip kola¤as›, 1 baytar kola¤as›<br />
1315 1 miralay, 1 kaymakam, 1 binbafl›, 1 tabip yüzbafl›, 2 baytar (1 binbafl›, 1<br />
kola¤as›)<br />
1316 1 miralay, 2 binbafl›, 1 tabip yüzbafl›, 2 baytar (1 binbafl›, 1 kola¤as›), 1 alay<br />
emini<br />
1317-1319 1 kaymakam, 1 binbafl›, 2 tabip (1 kola¤as›, 1 yüzbafl›), 2 baytar (1 yüzbafl›, 1<br />
kola¤as›)<br />
1321-1323 1 miralay, 1 kaymakam, 2 binbafl›, 1 tabip yüzbafl›, 2 baytar (1 binbafl›, 1<br />
kola¤as›), 1 alay emini<br />
1324 1 miralay, 1 kaymakam, 1 binbafl›, 1 tabip yüzbafl›, 1 baytar yüzbafl›, 1 alay<br />
emini<br />
1325 1 tabip yüzbafl›, 1 baytar yüzbafl›, 1 alay emini<br />
33. Süvari Alay›<br />
1292-1299 1 miralay, 1 kaymakam, 6 binbafl›<br />
1300-1303 1 miralay, 1 kaymakam, 2 binbafl›<br />
1309 1 miralay, 1 kaymakam, 2 binbafl›, 1 tabip binbafl›<br />
1310 1 miralay, 1 kaymakam, 2 binbafl›, 1 tabip binbafl›, 1 baytar binbafl›<br />
1311-1312 1 miralay, 1 binbafl›, 1 tabip binbafl›, 1 baytar binbafl›<br />
1313-1314 1 miralay, 1 binbafl›, 1 binbafl›, 1 baytar binbafl›<br />
1315 1 miralay, 1 binbafl›, 1 tabip binbafl›, 1 baytar binbafl›<br />
1316 1 miralay, 1 binbafl›, 2 binbafl›, 2 baytar yüzbafl›<br />
1317-1319 1 miralay, 1 kaymakam, 1 binbafl›, 1 tabip yüzbafl›, 1 baytar binbafl›, 1 alay<br />
emini<br />
1321 1 miralay, 1 kaymakam, 2 binbafl›, 2 tabip (1 yüzbafl›, 1 sivil), 1 baytar binbafl›,<br />
1 alay emini<br />
1323 1 miralay, 1 kaymakam, 1 binbafl›, 2 tabip yüzbafl›, 1 baytar binbafl›, 1 alay<br />
emini<br />
1324 1 miralay, 1 kaymakam, 2 tabip yüzbafl›, 1 baytar binbafl›, 1 alay emini<br />
1325 1 miralay, 1 kaymakam, 2 tabip yüzbafl›, 2 baytar (1 binbafl›, 1 yüzbafl›), 1 alay<br />
emini<br />
34. Süvari Alay›<br />
1292-1299 1 miralay, 1 kaymakam, 6 binbafl›<br />
1300-1303 1 miralay, 1 kaymakam, 2 binbafl›<br />
279
ORSAM<br />
1309-1312 1 miralay, 1 kaymakam, 2 binbafl›, 1 baytar kola¤as›, 2 tabip kola¤as›<br />
1313-1314 1 miralay, 1 kaymakam, 1 binbafl›, 1 baytar kola¤as›, 1 tabip kola¤as›<br />
1315 1 miralay, 1 kaymakam, 1 baytar kola¤as›, 1 tabip kola¤as›<br />
1316 1 miralay, 1 kaymakam, 2 baytar (1 kola¤as›, 1 yüzbafl›), 1 tabip kola¤as›<br />
1317-1319 1 miralay, 1 kaymakam, 2 binbafl›, 2 tabip (1 yüzbafl›, 1 kaymakam), 1 baytar,<br />
1 alay emini<br />
1321-1323 1 miralay, 1 kaymakam, 1 binbafl›, 2 tabip (1 yüzbafl›, 1 kaymakam), 2 baytar<br />
yüzbafl›, 1 alay emini<br />
1324 1 binbafl›, 2 tabip yüzbafl›, 2 baytar yüzbafl›<br />
1325 1 binbafl›, 2 tabip yüzbafl›, 2 baytar (1 kola¤as›, 1 yüzbafl›)<br />
35. Süvari Alay›<br />
1292-1299 1 miralay, 1 kaymakam, 6 binbafl›<br />
1300-1303 1 miralay, 1 kaymakam, 1 binbafl›<br />
1309-1312 1 miralay, 1 kaymakam, 2 binbafl›, 1 baytar kola¤as›, 2 tabip kola¤as›<br />
1313-1315 1 miralay, 1 kaymakam, 1 binbafl›, 1 baytar kola¤as›, 2 tabip kola¤as›<br />
1316 1 miralay, 1 kaymakam, 1 binbafl›, 2 baytar (1 kola¤as›, 1 yüzbafl›), 2 tabip<br />
kola¤as›<br />
1317-1319 1 miralay, 1 kaymakam, 2 binbafl›, 1 tabip kola¤as›, 2 baytar (1 kola¤as›, 1<br />
yüzbafl›)<br />
1321-1323 1 miralay, 1 kaymakam, 2 binbafl›, 1 tabip kola¤as›, 2 baytar yüzbafl›, 1 alay<br />
emini<br />
1324 1 miralay, 2 tabip (1 kola¤as›, 1 yüzbafl›), 2 baytar kola¤as›, 1 alay emini<br />
1325 1 miralay, 1 binbafl›, 1 baytar yüzbafl›, 1 alay emini<br />
36. Süvari Alay›<br />
1292-1299 1 miralay, 1 kaymakam, 6 binbafl›<br />
1300-1303 1 miralay, 1 kaymakam, 1 binbafl›<br />
1309 1 miralay, 1 kaymakam, 2 binbafl›, 2 tabip (1 kaymakam, 1 kola¤as›)<br />
1310 1 kaymakam, 2 binbafl›, 2 tabip (1 kaymakam, 1 kola¤as›)<br />
1311-1312 1 miralay, 1 kaymakam, 1 tabip kaymakam<br />
1313-1314 1 kaymakam, 2 tabip (1 kaymakam, 1 kola¤as›)<br />
1315 1 kaymakam, 1 binbafl›, 1 tabip kola¤as›, 1 baytar kola¤as›<br />
1316 1 kaymakam, 2 binbafl›, 2 tabip (1 kaymakam, 1 kola¤as›), 2 baytar (1 kola¤as›,<br />
1 yüzbafl›)<br />
1317-1319 1 miralay, 1 kaymakam, 1 tabip yüzbafl›, 1 baytar kola¤as›<br />
280
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1321 1 miralay, 1 kaymakam, 2 binbafl›, 1 tabip yüzbafl›, 1 baytar kola¤as›, 1 alay<br />
emini<br />
1323 1 miralay, 1 kaymakam, 2 binbafl›, 1 tabip yüzbafl›, 2 baytar (1 kola¤as›, 1<br />
yüzbafl›), 1 alay emini<br />
1324 1 kaymakam, 1 tabip yüzbafl›, 2 baytar (1 kola¤as›, 1 yüzbafl›), 1 alay emini<br />
1325 1 baytar kola¤as›, 1 baytar yüzbafl›, 1 alay emini<br />
6. Topçu Alay›<br />
1292-1299 1 miralay, 1 kaymakam, 6 binbafl›<br />
1300-1303 1 mirliva, 1 miralay, 1 kaymakam, 9 binbafl›, 1 alay emini<br />
1309-1310 1 miralay, 1 kaymakam, 1 baytar binbafl›, 4 binbafl›, 1 müftü, 1 alay emini<br />
1311-1312 1 miralay, 1 kaymakam, 2 baytar (1 miralay, 1 binbafl›), 2 binbafl›, 1 müftü, 1<br />
alay emini, 1 kâtip<br />
1313-1314 1 mirliva, 1 miralay, 1 kaymakam, 1 baytar binbafl›, 3 binbafl›, 1 müftü, 1 alay<br />
emini, 1 kâtip<br />
1315 1 mirliva, 1 miralay, 1 kaymakam, 1 baytar kaymakam, 2 binbafl›, 1 müftü, 1<br />
alay emini, 1 kâtip<br />
1316 1 mirliva, 1 kaymakam, 1 baytar, 4 binbafl›, 1 imam, 1 alay emini, 1 kâtip<br />
1317-1319 1 mirliva, 1 miralay, 1 kaymakam, 1 baytar kaymakam, 4 binbafl›, 1 alay emini,<br />
1 kâtip, 1 imam<br />
1321 1 mirliva, 1 miralay, 1 kaymakam, 1 baytar, 4 binbafl›, 1 alay emini, 1 kâtip,<br />
1 imam<br />
1323 1 mirliva, 1 miralay, 1 kaymakam, 1 baytar, 4 binbafl›, 1 alay emini, 1 kâtip<br />
1324 1 mirliva, 1 miralay, 1 kaymakam, 3 binbafl›, 1 alay emini, 1 kâtip<br />
16. Topçu Livas›<br />
1325 1 mirliva, 1 kaymakam, 3 binbafl›, 1 alay müftüsü, 1 alay emini<br />
25. Redif F›rkas›<br />
1300-1303 1 ferik<br />
1309 1 ferik, 1 kola¤as›, 1 mülaz›m<br />
1310-1312 1 ferik, 1 kola¤as›, 2 yüzbafl›<br />
1313-1314 1 ferik, 1 binbafl›, 2 yüzbafl›<br />
1315 1 ferik, 1 binbafl›, 2 yüzbafl›<br />
1316 1 ferik, 1 binbafl›, 1 yüzbafl›<br />
281
ORSAM<br />
30. Redif Livas›<br />
1300-1303 1 mirliva, 2 kaymakam, 11 binbafl›<br />
49. Redif Livas›<br />
1309-1314 1 mirliva, 1 mülaz›m<br />
1315-1316 1 mirliva, 1 yüzbafl›<br />
97. Redif Alay›<br />
1309 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›<br />
1310-1312 1 miralay, 1 kaymakam, 3 binbafl›<br />
1313-1314 1 kaymakam, 3 binbafl›<br />
1315 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›<br />
1316 1 miralay, 1 kaymakam, 3 binbafl›<br />
98. Redif Alay›<br />
1309-1315 1 kaymakam, 4 binbafl›<br />
1316 1 kaymakam, 3 binbafl›<br />
50. Redif Livas›<br />
1309-1310 1 mirliva, 1 mülaz›m<br />
1311-1314 1 mirliva<br />
1315-1316 1 mirliva, 1 yüzbafl›<br />
99. Redif Alay›<br />
1309-1316 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›<br />
100. Redif Alay›<br />
1309-1314 1 kaymakam, 4 binbafl›<br />
1315-1316 1 kaymakam, 3 binbafl›<br />
282
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
26. Redif F›rkas›<br />
1309 1 ferik, 1 kaymakam<br />
1310-1312 1 ferik, 1 mülaz›m<br />
1313-1314 1 ferik, 1 kola¤as›<br />
1315-1316 1 ferik, 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m<br />
51. Redif Livas›<br />
1309-1314 1 mirliva<br />
1315-1316 1 mirliva, 1 mülaz›m<br />
101. Redif Alay›<br />
1309 1 miralay, 1 kaymakam, 2 binbafl›<br />
1310 1 miralay, 4 binbafl›<br />
1311-1312 1 miralay, 3 binbafl›<br />
1313-1314 1 miralay, 4 binbafl›<br />
1315 1 miralay, 3 binbafl›<br />
1316 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›<br />
102. Redif Alay›<br />
1309-1310 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›<br />
1311-1314 1 miralay, 1 kaymakam, 3 binbafl›<br />
1315-1316 1 kaymakam, 3 binbafl›<br />
52. Redif Livas›<br />
1309-1312 1 mirliva, 1 mülaz›m<br />
1313-1314 1 ferik<br />
1315-1316 1 mirliva, 1 yüzbafl›<br />
103. Redif Alay›<br />
1309-1312 1 miralay, 4 binbafl›<br />
1313-1315 1 miralay, 3 binbafl›<br />
1316 1 miralay, 4 binbafl›<br />
283
ORSAM<br />
104. Redif Alay›<br />
1309-1312 1 miralay, 1 kaymakam, 4 binbafl›<br />
1313-1315 1 kaymakam, 4 binbafl›<br />
1316 1 kaymakam, 3 binbafl›<br />
21. Redif F›rkas›<br />
1317-1319 1 ferik, 1 binbafl›, 1 yüzbafl›<br />
1321 1 ferik, 1 kaymakam, 2 yüzbafl›<br />
1323 1 kaymakam, 1 yüzbafl›<br />
1324 1 ferik, 1 kaymakam, 2 yüzbafl›<br />
1325 1 ferik, 1 kaymakam, 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m<br />
41. Redif Livas›<br />
1317-1325 1 mirliva, 1 yüzbafl›, 1 kâtip<br />
81. Ba¤dat Redif Alay›<br />
1317-1319 1 miralay, 3 binbafl›<br />
1321 4 binbafl›<br />
1323-1324 1 miralay, 4 binbafl›<br />
1325 1 miralay, 3 binbafl›<br />
82. Bakube Redif Alay›<br />
1317-1321 1 kaymakam, 4 binbafl›<br />
1323 1 kaymakam, 3 binbafl›<br />
1324-1325 1 kaymakam, 4 binbafl›<br />
42. Redif Livas›<br />
1317-1319 1 mirliva, 1 yüzbafl›, 1 kâtip<br />
1321 1 mirliva, 1 mülaz›m, 1 kâtip<br />
1323-1325 1 mirliva, 1 yüzbafl›, 1 kâtip<br />
284
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
83. Kaz›miye Redif Alay›<br />
1317-1319 1 miralay, 3 binbafl›<br />
1321-1323 1 miralay, 4 binbafl›<br />
1324 4 binbafl›<br />
1325 1 mirliva, 4 binbafl›<br />
84. Hille Redif Alay›<br />
1317-1318 1 kaymakam, 4 binbafl›<br />
1319-1321 4 binbafl›<br />
1323 1 kaymakam, 3 binbafl›<br />
1324-1325 1 kaymakam, 4 binbafl›<br />
22. Basra Redif F›rkas›<br />
1325 1 ferik<br />
43. Basra Redif Livas›<br />
1317-1319 1 miralay, 1 yüzbafl›<br />
1321 1 yüzbafl›, 1 kâtip<br />
1323 1 mirliva, 1 mülaz›m, 1 kâtip<br />
1324-1325 1 kâtip<br />
85. Basra Redif Alay›<br />
1317-1321 1 miralay, 3 binbafl›<br />
1323 2 binbafl›<br />
1324-1325 1 miralay, 3 binbafl›<br />
86. Muntefik Redif Alay›<br />
1317-1325 1 kaymakam, 3 binbafl›<br />
285
ORSAM<br />
23. Kerkük Redif F›rkas›<br />
1317-1319 1 ferik, 1 binbafl›, 2 yüzbafl›<br />
1321 1 ferik, 1 kaymakam, 2 yüzbafl›<br />
1323 1 ferik, 1 yüzbafl›<br />
1324 1 ferik, 2 yüzbafl›<br />
1325 1 ferik, 3 yüzbafl›<br />
45. Kerkük Redif Livas›<br />
1317-1324 1 mirliva, 1 yüzbafl›, 1 kâtip<br />
1325 1 yüzbafl›, 1 kâtip<br />
89. Kerkük Redif Alay›<br />
1317-1321 1 miralay, 3 binbafl›<br />
1323 1 miralay, 4 binbafl›<br />
1324 1 miralay, 3 binbafl›<br />
1325 1 miralay, 4 binbafl›<br />
90. Köysancak Redif Alay›<br />
1317-1319 3 binbafl›<br />
1321 4 binbafl›<br />
1323 1 kaymakam, 4 binbafl›<br />
1324 1 kaymakam, 3 binbafl›<br />
1325 2 binbafl›<br />
46. Süleymaniye Redif Livas›<br />
1317-1319 1 mirliva, 1 kâtip<br />
1321-1324 1 mirliva, 1 yüzbafl›, 1 kâtip<br />
1325 1 mirliva<br />
91. Süleymaniye Redif Alay›<br />
1317-1319 1 miralay, 1 binbafl›<br />
1321 1 miralay, 4 binbafl›<br />
1323 3 binbafl›<br />
1324-1325 1 miralay, 4 binbafl›<br />
286
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
92. Salahiye (Kifri) Redif Alay›<br />
1317-1319 1 kaymakam, 3 binbafl›<br />
1321-1325 1 kaymakam, 4 binbafl›<br />
24. Musul Redif F›rkas›<br />
1317-1319 1 ferik, 2 yüzbafl›<br />
1321 1 ferik, 1 binbafl›, 2 yüzbafl›<br />
1323 1 ferik, 1 yüzbafl›<br />
1324 1 kola¤as›, 2 yüzbafl›<br />
1325 1 ferik, 1 kola¤as›, 1 yüzbafl›<br />
47. Musul Redif Livas›<br />
1317-1319 1 mirliva, 1 yüzbafl›<br />
1321-1325 1 mirliva, 1 yüzbafl›, 1 kâtip<br />
93. Musul Redif Alay›<br />
1317-1319 4 binbafl›<br />
1321-1325 1 miralay, 4 binbafl›<br />
94. Baflika Redif Alay›<br />
1317-1323 1 kaymakam, 3 binbafl›<br />
1324-1325 1 kaymakam, 4 binbafl›<br />
48. Revandüz Redif Livas›<br />
1317-1319 1 mirliva, 1 yüzbafl›, 1 kâtip<br />
1321 1 yüzbafl›, 1 kâtip<br />
1323 1 mirliva, 1 yüzbafl›<br />
1324-1325 1 mirliva, 1 yüzbafl›, 1 kâtip<br />
287
ORSAM<br />
95. Revandüz Redif Alay›<br />
1317-1319 1 miralay, 3 binbafl›<br />
1321 1 miralay, 4 binbafl›<br />
1323-1324 1 miralay, 3 binbafl›<br />
1325 1 kaymakam, 2 binbafl›<br />
96. Dahuk Redif Alay›<br />
1317-1321 4 binbafl›<br />
1323 1 miralay, 3 binbafl›<br />
1324-1325 1 kaymakam, 3 binbafl›<br />
DÖRDÜNCÜ ORDU MÜFETT‹fiL‹⁄‹ (238)<br />
Dördüncü Ordu Müfettifli<br />
Ferik Yusuf Pafla (vekaleten)<br />
Dördüncü Ordu Müfettiflli¤inin Erkan-› Harbiye Heyeti (Kurmay Baflkanl›¤›) 1329 tarihli<br />
Ba¤dat vilayet salnamesine göre 1 miralay, 1 kaymakam ve 1 s›n›f kâtipten oluflmaktad›r. Dördüncü<br />
Ordu Müfettiflli¤i üç müfettifllikten oluflmaktad›r. Bunlar Süvari Müfettiflli¤i, Dördüncü Sahra<br />
Müfettiflli¤i ve S›hhiye Müfettiflli¤idir. Her müfettifllikte bir kurmay albay ve kurmay üste¤men<br />
kadrosu bulunmaktad›r.<br />
ON ÜÇÜNCÜ KOLORDU<br />
Kolordu Komutan›: Mirliva Ali R›za Pafla,<br />
Kolordu Erkan-› Harbiyesi<br />
1 miralay, 1 kola¤as›, 1 binbafl›, 3 yüzbafl›, 5 kâtip, 1 tahrirat müdürü<br />
238 Bu bölüm 1329 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesinde bulunmaktad›r. Bölgedeki askeri teflkilat›n yeniden düzenlemesi hakk›nda bkz.<br />
Osmanl› Ordu Teflkilat›, Milli Savunma Bakanl›¤›, Ankara, 1999, s.148 ve158’de; Osmanl› Devleti Balkan Savafl›n›n ard›ndan ve<br />
Mahmut fievket Pafla hükümetinin 1913 y›l›nda bafllatt›¤› iç ›slahat meselesi, Osmanl› ‹mparatorlu¤una ekonomik canl›l›k<br />
kazand›racak kanunlar›n ç›kar›lmas› s›ras›nda Ordunun da yeniden teflkilâtlanmas› kararlaflt›r›lm›fl ve 28 Teflrin Evvel 1329 (11<br />
Aral›k 1913) tarihinde ç›kan yeni Teflkilat Nizamnamesi’yle; Türk Kara Ordusu Harbiye Nezaretine ba¤l› olarak dört Ordu<br />
Müfettiflli¤i haline getirilmifltir. Bu ordulara, biri ba¤›ms›z olmak üzere 13 piyade kolordusu, 38 piyade tümeni (ikisi ba¤›m›z) ve<br />
4 süvari tümeninden teflekkül ediyordu. Irak bölgesi Dördüncü Ordu Müfettiflli¤ine ba¤l› 12. ve 13. kolordular›n konuflland›¤› bölge<br />
idi. 12. kolordu merkezi Musul 35. Tümen merkezi Musul ve 36. Tümen de Kerkük’e konuflland›r›lm›flt›r. 13. kolordu merkezi<br />
Ba¤dat 37. Tümen Ba¤dat’ta ve 38. Tümende Basra’da konuflland›r›lm›flt›r.<br />
288
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Kolordu ‹dare Heyeti<br />
Ba¤l› Birimler : 1. fiube, 2. fiube, 3. fiube, 4. fiube<br />
1 binbafl›, 4 müdür, 4 müdür muavini, 2 mümeyyiz, 17 kâtip<br />
Kolordu S›hhiye Heyeti<br />
1 tabip kaymakam, 1 tabip yüzbafl›<br />
Kolordu Baytar Heyeti<br />
1 baytar binbafl›<br />
37. Ba¤dat Nizamiye F›rkas›<br />
1329 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesine göre 37. Ba¤dat F›rkas›n›n kadrosunda, f›rka komutan›<br />
mirliva d›fl›nda 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m, 4 kâtip, 1 alay kâtibi ve 1 tabur kâtibi bulunmaktad›r.<br />
Ayr›ca bu f›rkaya ba¤l› 4 alay bulunmakta ve her alay›n iki taburu Ba¤dat ve civar›nda<br />
konuflland›r›lmaktad›r. Her alay›n kadrosunda, alay komutan› kaymakam ve maiyetinde bir yüzbafl›<br />
ve her taburda bir binbafl›, 3-5 yüzbafl› ve bir mülaz›m bulunmaktad›r.<br />
38. Basra Nizamiye F›rkas›<br />
1329 tarihli Ba¤dat vilayet salnamesine göre 38. Basra F›rkas›n›n kadrosunda, f›rka komutan›<br />
mirliva d›fl›nda 1 tabip binbafl›, 1 mülaz›m, 4 kâtip, 1 alay kâtibi ve 2 idare memuru bulunmaktad›r.<br />
Ayr›ca bu f›rkaya ba¤l› olarak 2 alay bulunmakta ve her alay›n iki taburu Basra ve civar›nda<br />
konuflland›r›lmaktad›r. Her alay›n kadrosu; alay komutan› kaymakam ve maiyetinde bir yüzbafl› ve<br />
her taburda bir binbafl›, 3-5 yüzbafl› ve bir mülaz›m bulunmaktad›r.<br />
4. RED‹F MÜFETT‹fiL‹⁄‹<br />
1 ferik, 2 yüzbafl›<br />
4. Redif Müfettiflli¤i Erkan-› Harbiye Heyeti<br />
1 mümeyyiz, 1 kâtip<br />
289
ORSAM<br />
4. Redif Müfettiflli¤i ‹dare Heyeti<br />
1 binbafl›, 1 yüzbafl›, 1 mümeyyiz, 2 kâtip, 1 alay emini<br />
BA⁄DAT RED‹F FIRKASI<br />
Kadrosunda; 1 mülaz›m, 2 alay kâtibi ve 2 kâtip ile bu f›rkaya ba¤l› üç alay bulunur. Bunlar;<br />
Mercan Redif Alay›: Alay komutan› binbafl›. Kaz›miye Redif Alay›: Alay komutan› binbafl›. Bakuba<br />
Redif Alay›: Alay komutan› binbafl›.<br />
KERBELA RED‹F FIRKASI<br />
Kadrosunda; 1 zabit, 2 kâtip, 1 alay emini ve 1 alay kâtibi ile bu f›rkaya ba¤l› iki alay bulunur,<br />
bunlar; Kerbela Redif Alay›: Alay komutan› binbafl›. Kerh Redif Alay›: Alay komutan› binbafl›.<br />
Basra Redif Alay›: Alay komutan› kaymakam.<br />
KERKÜK RED‹F FIRKASI<br />
Kadrosunda;1 miralay, 1 mülaz›m, 2 kâtip ve 2 alay kâtibi ile bu f›rkaya ba¤l› iki alay bulunur,<br />
bunlar; Kerkük Redif Alay›: Alay komutan› kaymakam. Dakuk Redif Alay›: Alay komutan› binbafl›.<br />
SÜLEYMAN‹YE RED‹F ALAYI (239)<br />
MUSUL RED‹F FIRKASI<br />
Kadrosunda; 1 mülaz›m, 2 kâtip, 1 alay kâtibi ve 1 tabur kâtibi ile bu f›rkaya ba¤l› iki alay<br />
bulunur, bunlar; Musul Redif Alay›: Alay komutan› binbafl›. Bafl›ka Redif Alay› Alay komutan›<br />
binbafl›. Erbil Redif Alay›: Alay komutan› binbafl›.<br />
239 Kadrosu verilmemifltir.<br />
290
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
BA⁄DAT SANCA⁄I<br />
Ba¤dat Sanca¤› Erkan›<br />
1292 1 kaymakam (Asaf Efendi), 1 muhasebeci, 1 tahrirat müdürü<br />
1299-1303 1 mutasarr›f (Ataullah Efendi), 1 muhasebeci, 1 tahrirat müdürü<br />
Ba¤dat Sanca¤› Muhasebesi<br />
1292-1303 1 muhasebeci, 4 kâtip, 3 yard›mc›, 1 muavin ve 1 sand›k emininden oluflmaktad›r.<br />
Ba¤dat Sanca¤› Tahrirat Kalemi<br />
1292-1303 1 müdür, 1 muavin, 1 kâtip ve 6 memurdan oluflmaktad›r.<br />
Ba¤dat Sanca¤› Evrak Odas›<br />
1292-1303 1 müdür ve 7 memurdan oluflmaktad›r.<br />
Ba¤dat Sanca¤› Adliyesi<br />
Bidayet Mahkemesi<br />
1292-1303 1 mahkeme baflkan› bulunmaktad›r.<br />
Bidayet Mahkemesi Hukuk Dairesi<br />
1292-1303 3 üyeden oluflmaktad›r.<br />
Bidayet Mahkemesi Ceza Dairesi<br />
1292-1303 3 üye ve 1 müddei umumiden oluflmaktad›r.<br />
Bidayet Mahkemesi Kalemi<br />
1292-1303 6 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
291
ORSAM<br />
Aflar Memurlar›<br />
1292-1303 1 müdür, 2 memur, 5 kâtip ve 4 tahsildardan oluflmaktad›r.<br />
Azamiye Nahiyesi<br />
1299-1325 1 müdür, 1 naip<br />
1329 1 müdür, 1 kâtip ve 1 polis kadrosundan oluflmaktad›r.<br />
Diyale Nahiyesi<br />
1300-1303 1 müdür kadrosundan oluflmaktad›r.<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
Kaz›miye Kazas› Memurlar›<br />
1292 1 kaymakam (Aziz A¤a), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip, 1 sand›k emini<br />
1299-1303 1 kaymakam (Abdülvahap Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip, 1 sand›k<br />
emini<br />
1309 1 kaymakam (Abdüllatif Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1310-1316 1 kaymakam (Yusuf R›fat Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1317-1319 1 kaymakam (Defterizade Mehmet Mümtaz Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1<br />
kâtip<br />
1321 1 kaymakam (Ahmet Salim Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1323 1 kaymakam (Ahmet Salih Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1324 1 kaymakam vekili (Haydar Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1325 1 kaymakam (Mehmet Rasim Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1329 1 kaymakam (‹brahim Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
Kaz›miye Kazas› ‹dare Meclisi<br />
1292-1329 1 baflkan, 3 do¤al üye ve 4 seçilmifl üyeden oluflmaktad›r.<br />
292
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Kaz›miye Kazas› Bidayet Mahkemesi<br />
1292-1303 1 baflkan, 2 üye, 2 kâtip, 1 müstantik (240)<br />
1309 1 baflkan, 2 üye, 1 müstantik<br />
1310 1 baflkan, 4 üye, 1 müstantik<br />
1311-1312 1 baflkan, 2 kâtip, 2 üye, 1 müstantik<br />
1312 1 baflkan, 2 kâtip, 2 üye, 1 müstantik<br />
1313-1314 1 baflkan, 2 kâtip, 2 üye, 1 müstantik, 2 mübaflir<br />
1315-1321 1 baflkan, 2 kâtip, 2 üye, 1 müstantik, 2 mübaflir<br />
1323-1329 1 baflkan, 2 kâtip, 2 üye, 1 müstantik, 2 mübaflir, 1 odac›<br />
Kaz›miye Kazas› Belediye Meclisi<br />
1292-1303 1 baflkan (fieyh ‹sa Efendi), 3 üye, 1 kâtip<br />
1309 1 baflkan (Hamdi Efendi), 5 üye<br />
1310 1 baflkan (Seyyid Hamid Efendi), 5 üye<br />
1311-1317 1 baflkan (Cafer Çelebi), 5 üye<br />
1318-1325 1 baflkan (Sad›k Çelebi), 5 üye, 1 kâtip<br />
1329 1 baflkan (Seyyid Cafer Efendi), 4 üye, 1 kâtip<br />
Kaz›miye Kazas› Di¤er Memurlar›<br />
1292-1303 1 aflar memuru, 2 aflar kâtibi, 1 karantina memuru<br />
1309-1314 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 düyun-u umumiye<br />
memuru, 1 karantina memuru<br />
1315-1319 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 düyun-u umumiye<br />
memuru, 1 düyun-u umumiye kâtibi, 1 karantina memuru<br />
1321-1323 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 düyun-u umumiye<br />
memuru, 1 düyun-u umumiye kâtibi, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 karantina<br />
memuru<br />
1324-1325 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 düyun-u umumiye<br />
memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 karantina memuru<br />
1329 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 düyun-u umumiye<br />
memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 karantina memuru, 1 fleriye<br />
mahkemesi kâtibi, 1 evkaf memuru<br />
240 Sorgu hakimi.<br />
293
ORSAM<br />
Kaz›miye Kazas› Rüsumat ‹daresi<br />
1292-1303 2 memur, 1 kâtip<br />
1309-1310 1 müdür, 1 kâtip, 1 tahsildar<br />
1311-1329 1 memur, 1 kâtip, 1 tahsildar<br />
Kaz›miye Kazas› Zab›ta Memurlar›<br />
1292-1309 2 bölük a¤as›, 1 bölük muavini, 1 jurnal emini<br />
1310-1312 2 bölük a¤as›<br />
1313-1316 2 bölük a¤as›, 1 polis<br />
1317-1319 2 yüzbafl›, 1 mülaz›m, 1 polis<br />
1321-1323 2 yüzbafl›, 1 mülaz›m, 1 komiser, 1 polis<br />
1324 2 mülaz›m, 1 komiser, 2 polis<br />
1325 1 yüzbafl›, 2 mülaz›m, 1 komiser, 2 polis<br />
1329 2 mülaz›m, 1 komiser, 4 polis<br />
Samarra Kazas›<br />
Samarra Kazas› Memurlar›<br />
1292 1 kaymakam (Emin Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1299-1303 1 kaymakam (Mahmut Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1309 1 kaymakam (Abdullah Muhlis Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1310-1311 1 kaymakam (Mehmet Sait Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1312-1314 1 kaymakam (Aziz Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1315 1 kaymakam (Abdülkadir Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1316 1 kaymakam (Kadri Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1317 1 kaymakam vekili (Mehmet fiefik Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1318 1 kaymakam (Hac› Abbas Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1319-1321 1 kaymakam (Salih Saip Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1323 1 kaymakam (Mehmet fierif Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1324-1325 1 kaymakam (Mehmet Tevfik Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1329 1 kaymakam (Yusuf Kenan Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
Samarra Kazas› ‹dare Meclisi<br />
1292-1329 1 baflkan, 3 do¤al üye, 3 seçilmifl üye<br />
294
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Samarra Kazas› Bidayet Mahkemesi<br />
1292-1299 1 baflkan, 2 kâtip, 2 üye, 1 müstantik<br />
1300-1312 1 baflkan, 2 kâtip, 2 üye, 1 müstantik<br />
1313-1319 1 baflkan, 2 kâtip, 2 üye, 1 müstantik, 1 mübaflir<br />
1321 1 baflkan, 2 kâtip, 2 üye, 1 müstantik, 1 mübaflir, 1 odac›<br />
1323 1 baflkan, 2 kâtip, 2 üye, 1 müstantik, 1 mübaflir<br />
1324 1 baflkan, 2 kâtip, 2 üye, 1 müstantik<br />
1325-1329 1 baflkan, 2 kâtip, 2 üye, 1 müstantik, 1 mübaflir, 1 odac›<br />
Samarra Kazas› Belediye Meclisi<br />
1309 1 baflkan (Mahmut A¤a), 2 üye, 1 kâtip<br />
1310-1312 1 baflkan (Seyyid Mehmet El-Hamid Efendi), 2 üye, 1 kâtip<br />
1313-1316 1 baflkan (Seyyid Mehmet El-Hamid Efendi), 3 üye, 1 kâtip, 2 çavufl<br />
1317-1324 1 baflkan (Seyyid Casim Efendi), 3 üye, 1 kâtip, 2 çavufl<br />
1325-1329 1 baflkan (Seyyid Hasan Efendi), 5 üye, 1 kâtip, 2 çavufl<br />
Samarra Kazas› fieriye Mahkemesi<br />
1329 2 kâtip, 1 mübaflir ve 1 odac›dan oluflmaktad›r.<br />
Samarra Kazas› Di¤er Memurlar›<br />
1292-1303 1 aflar memuru, 1 aflar kâtibi, 1 ambar memuru, 1 karantina memuru, 1 müderris<br />
1309 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 karantina<br />
memuru, 1 tahsildar<br />
1310-1312 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 karantina<br />
memuru<br />
1313-1316 1 müderris, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1<br />
düyun-u umumiye memuru, 1 karantina memuru, 1 karantina gardiyan›, 1 reji<br />
memuru, 1 kilitdar<br />
1317-1323 1 nakib, 1 müderris, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru,<br />
1 düyun-u umumiye memuru, 1 karantina memuru, 1 karantina gardiyan›, 1<br />
reji memuru, 1 kilitdar<br />
1324 1 nakib, 2 müderris, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 düyun-u<br />
umumiye memuru, 1 düyun-u umumiye kâtibi, 1 karantina memuru, 1 reji<br />
memuru, 1 kilitdar<br />
295
ORSAM<br />
1325 1 nakib, 2 müderris, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 düyun-u<br />
umumiye memuru, 1 karantina memuru, 2 reji memuru, 1 kilitdar, 1 hademe, 1<br />
esnaf memuru<br />
1329 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 1<br />
karantina memuru, 1 reji memuru, 1 telgraf müdürü<br />
Samarra Kazas› Zab›ta Memurlar›<br />
1309-1312 1 bölük a¤as›, 2 bölük muavini, 1 jurnal emini<br />
1313-1314 1 bölük a¤as›, 1 bölük muavini, 1 jurnal emini<br />
1315-1316 1 bölük a¤as›, 2 bölük muavini<br />
1317-1319 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m<br />
1321 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m, 1 komiser, 1 polis<br />
1323 1 yüzbafl›, 2 mülaz›m, 1 komiser, 1 polis<br />
1324 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m, 1 polis<br />
1325 1 yüzbafl›, 2 mülaz›m, 1 polis<br />
1329 2 mülaz›m, 1 komiser, 1 polis<br />
Tikrit Nahiyesi<br />
1292-1303 1 müdür, 1 kâtip<br />
1309-1310 1 müdür, 1 kâtip, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 reji memuru<br />
1311-1312 1 müdür, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 reji memuru<br />
1313-1314 1 müdür, 1 kâtip<br />
1315-1319 1 müdür, 1 kâtip, 1 düyun-u umumiye memuru<br />
1321-1323 1 müdür, 1 kâtip, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 imam<br />
1324 1 müdür, 1 kâtip<br />
1325 1 müdür, 1 naip, 1 kâtip, 4 üye, 2 memur<br />
1329 1 müdür, 1 naip, 1 kâtip, 4 üye, 1 reji memuru, 1 düyun-u umumiye memuru<br />
Mendeli Kazas›<br />
Mendeli Kazas› Memurlar›<br />
1292 1 kaymakam (‹nayetullah Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1299-1303 1 kaymakam (Abdülkadir Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1309-1311 1 kaymakam (Raflit Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1312-1314 1 kaymakam (Neflet Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
296
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1315-1317 1 kaymakam (Numan Sabit Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1318-1319 1 kaymakam (Hamdi Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1321 1 kaymakam (Hac› Abdülaziz Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1323 1 kaymakam (Abdüllatif Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1324 1 kaymakam (‹shak Hakk› Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1325 1 kaymakam vekili (Abdullah Muhlis Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1329 1 kaymakam (Mehmet Tevfik Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
Mendeli Kazas› ‹dare Meclisi<br />
1292-1312 1 baflkan, 4 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1313-1314 1 baflkan, 3 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1315-1325 1 baflkan, 3 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1329 1 baflkan, 4 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
Mendeli Kazas› Bidayet Mahkemesi<br />
1292-1303 1 baflkan, 2 üye, 2 kâtip, 1 müstantik<br />
1309 1 baflkan, 1 üye, 2 kâtip, 1 müstantik<br />
1310-1312 1 baflkan, 1 üye, 2 kâtip, 2 müstantik<br />
1313-1323 1 baflkan, 1 üye, 2 kâtip, 2 müstantik, 2 mübaflir<br />
1324 1 baflkan, 1 üye, 1 kâtip, 2 müstantik<br />
1325 1 baflkan, 2 üye, 2 kâtip, 1 müstantik, 1 mübaflir<br />
1329 2 üye, 2 kâtip, 1 müstantik, 2 mübaflir, 1 odac›<br />
Mendeli Kazas› Belediye Meclisi<br />
1309 1 baflkan (Seyyid Ali A¤a), 5 üye, 1 kâtip<br />
1310-1310 1 baflkan (Müslim Efendi), 4 üye, 1 kâtip<br />
1311 1 baflkan (Müslim Efendi), 4 üye, 1 kâtip<br />
1312-1315 1 baflkan (Mehmet A¤a), 4 üye, 1 kâtip<br />
1316-1318 1 baflkan (Müslim A¤a), 4 üye, 1 kâtip<br />
1319 1 baflkan (Abdürrezzak Çelebi), 4 üye, 1 kâtip<br />
1321-1323 1 baflkan (Müslim Efendi), 4 üye, 1 kâtip<br />
1324 1 baflkan (Abdürrezzak Çelebi), 3 üye, 1 kâtip<br />
1325 1 baflkan (Abdürrezzak Çelebi), 4 üye, 1 kâtip<br />
1329 1 baflkan (Yusuf Efendi), 4 üye, 1 kâtip, 3 çavufl<br />
297
ORSAM<br />
y ¤<br />
Mendeli Kazas› Di¤er Memurlar›<br />
1292-1303 1 sand›k emini, 1 aflar memuru, 1 aflar kâtibi, 1 ambar memuru, 1 karantina<br />
memuru<br />
1309-1312 1 sand›k emini, 1 maarif baflkan›, 1 evkaf memuru, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi,<br />
1 nüfus memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 reji memuru, 1 karantina<br />
memuru<br />
1313-1314 1 nakib, 1 müderris, 1 sand›k emini, 1 maarif baflkan›, 1 evkaf memuru, 1 tapu<br />
kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 telgraf<br />
ve posta müdürü, 1 reji memuru, 1 karantina memuru, 4 karantina gardiyan›<br />
1315-1323 1 nakib, 1 müderris, 1 sand›k emini, 1 maarif baflkan›, 1 evkaf memuru, 1 tapu<br />
kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 telgraf<br />
ve posta müdürü, 1 reji memuru, 1 karantina memuru, 4 karantina gardiyan›<br />
1324 1 nakib, 1 sand›k emini, 1 maarif baflkan›, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus<br />
memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 kantarc›, 1 telgraf ve posta müdürü, 1<br />
reji memuru, 1 karantina memuru, 4 karantina gardiyan›<br />
1325 1 nakib, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 düyun-u<br />
umumiye memuru, 1 düyun-u umumiye kantarc›s›, 1 telgraf müdürü, 1 telgraf<br />
müvezzii, 2 telgraf çavuflu, 1 reji memuru, 1 karantina memuru, 3 karantina<br />
gardiyan›<br />
1329 1 nakib, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 düyunu<br />
umumiye memuru, 1 düyun-u umumiye kantarc›s›, 1 düyun-u umumiye kolcusu,<br />
1 telgraf ve posta müdürü, 1 telgraf müvezzii, 2 telgraf çavuflu, 1 reji<br />
memuru, 5 reji kolcusu, 1 karantina memuru, 3 karantina gardiyan›, 1 evkaf<br />
memuru,<br />
Mendeli Kazas› Rüsumat ‹daresi<br />
1292-1303 1 müdür, 2 kâtip<br />
1309 1 müdür, 1 kâtip<br />
1310-1312 1 müdür, 1 kâtip, 1 yard›mc›<br />
1313-1316 1 müdür, 1 kâtip, 1 yard›mc›, 1 kolcu, 1 kantarc›<br />
1317 1 müdür, 2 kâtip, 1 kolcu, 1 kantarc›<br />
1318-1323 1 müdür, 2 kâtip, 1 kolcu, 1 kantarc›<br />
1324 1 müdür, 2 kâtip, 6 kolcu, 1 kantarc›<br />
1325 1 müdür, 2 kâtip, 1 kolcu, 1 kantarc›<br />
1329 2 kâtip, 7 muhafaza memuru<br />
298
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Mendeli Kazas› Zab›ta Memurlar›<br />
1309-1314 2 bölük a¤as›, 1 bölük muavini, 1 jurnal emini<br />
1315-1316 2 bölük a¤as›, 1 bölük muavini, 1 jurnal emini<br />
1317-1319 2 yüzbafl›, 1 mülaz›m<br />
1321 1 yüzbafl›, 2 mülaz›m, 1 polis<br />
1323 2 yüzbafl›, 2 mülaz›m, 1 polis<br />
1324-1325 1 yüzbafl›, 2 mülaz›m, 1 polis<br />
1329 1 Komutan, 4 mülaz›m, 1 polis<br />
Hanekin Kazas›<br />
Hanekin Kazas› Memurlar›<br />
1292 1 kaymakam (Habib Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip, 1 sand›k emini<br />
1299-1303 1 kaymakam (Abdullah Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip, 1 sand›k emini<br />
1309-1314 1 kaymakam (Mehmet Tahir Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1315 1 kaymakam (Neflet Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1316-1317 1 kaymakam (Mustafa Salim Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1318 1 kaymakam (Edip Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1319-1321 1 kaymakam (Abdullah Muhlis Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1323 1 kaymakam (Mehmet Ali Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1324 1 kaymakam (Abdullah Remzi Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1325 1 kaymakam vekili (Haydar Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1329 1 kaymakam (‹nayetullah Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
Hanekin Kazas› ‹dare Meclisi<br />
1292-1303 1 baflkan, 4 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1309-1325 1 baflkan, 3 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1329 1 baflkan, 4 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
Hanekin Kazas› Bidayet Mahkemesi<br />
1292-1329 1 baflkan, 2 üye, 2 kâtip, 1 müstantik, 1 mübaflir<br />
Hanekin Kazas› Belediye Meclisi<br />
1292-1303 1 baflkan (Emin A¤a), 4 üye, 1 kâtip<br />
1309-1317 1 baflkan (Mehmet Salih A¤a), 4 üye, 1 kâtip<br />
299
ORSAM<br />
1318-1321 1 baflkan (Mahmut Efendi), 4 üye, 1 kâtip<br />
1323-1325 1 baflkan (Mehmet Salih A¤a), 4 üye, 1 kâtip<br />
1329 1 baflkan vekili (Mehmet Sait Efendi), 4 üye, 1 kâtip, 1 tabip<br />
Hanekin Kazas› Di¤er Memurlar›<br />
1292-1303 1 aflar memuru, 1 aflar kâtibi, 1 ambar memuru, 1 telgraf müdürü, 1 telgraf<br />
memuru,<br />
1309-1312 1 düyun-u umumiye memuru, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1<br />
nüfus memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 telgraf memuru, 1 reji memuru, 1<br />
tahsildar<br />
1313-1314 1 müderris, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus<br />
kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 telgraf memuru, , 1 reji<br />
memuru, 1 reji kâtibi<br />
1315-1317 1 müderris, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus<br />
kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 telgraf memuru, , 1 reji<br />
memuru<br />
1318-1319 1 müderris, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus<br />
kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 telgraf memuru, , 1 reji<br />
memuru, 1 tömbeki memuru<br />
1321-1323 1 müderris, 1 evkaf memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 sand›k emini, 1<br />
tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 telgraf<br />
memuru, , 1 reji memuru, 1 tömbeki memuru<br />
1324 1 müderris, 1 evkaf memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 kantarc›, 1 sand›k<br />
emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 telgraf ve posta müdürü,<br />
1 reji memuru, 1 tömbeki memuru, 1 fleriye kâtibi<br />
1325 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 telgraf ve posta<br />
müdürü, 1 telgraf memuru, 1 reji memuru, 1 tömbeki memuru<br />
1329 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 telgraf ve posta<br />
müdürü, 1 telgraf memuru, 1 reji memuru, 1 tömbeki memuru, 1 memur<br />
(Aliyave’de)<br />
Hanekin Kazas› Rüsumat ‹daresi<br />
1292-1303 1 müdür, 2 kâtip, 1 memur<br />
1309-1329 1 müdür, 3 kâtip<br />
Hanekin Kazas› Karantina / S›hhiye ‹daresi<br />
1292-1325 1 tabip, 3 kâtip, 1 memur<br />
1329 1 tabip, 3 kâtip, 1 dezenfektör<br />
300
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Hanekin Kazas› Zab›ta Memurlar› / 6. Hudut Taburu<br />
1309 1 tabur a¤as›, 3 yüzbafl›, 3 mülaz›m, 3 jurnal emini<br />
1310-1312 1 tabur a¤as›, 4 yüzbafl›, 4 mülaz›m, 4 jurnal emini, 1 hesap emini<br />
1313-1314 3 yüzbafl›, 3 mülaz›m, 4 jurnal emini, 1 hesap emini<br />
1315 1 tabur a¤as›, 3 yüzbafl›, 2 mülaz›m, 4 jurnal emini, 1 hesap emini<br />
1316-1317 1 tabur a¤as›, 2 yüzbafl›, 3 mülaz›m, 5 jurnal emini, 1 hesap emini<br />
1318-1319 1 binbafl›, 5 yüzbafl›, 10 mülaz›m, 1 kâtip<br />
1321 1 binbafl›, 4 yüzbafl›, 10 mülaz›m, 1 komiser, 1 polis, 1 kâtip<br />
1323 1 binbafl›, 5 yüzbafl›, 10 mülaz›m, 1 komiser, 2 polis, 1 kâtip<br />
1324-1325 1 mülaz›m, 1 komiser, 1 polis<br />
1329 1 komiser, 1 polis<br />
Benekdere Nahiyesi<br />
1292-1324 1 müdür, 1 kâtip<br />
1325-1329 1 müdür, 1 kâtip, 4 üye<br />
K›z›lribat Nahiyesi<br />
1292-1303 1 müdür, 1 kâtip<br />
1309-1312 1 müdür, 1 kâtip, 1 telgraf müdürü, 1 rüsumat memuru, 1 düyun-u umumiye<br />
memuru, 1 yüzbafl›, 1 yüzbafl› muavini, 1 jurnal emini<br />
1313-1314 1 müdür, 1 kâtip, 1 telgraf müdürü, 1 rüsumat memuru, 1 düyun-u umumiye<br />
memuru, 1 mülaz›m, 1 jurnal emini<br />
1315-1317 1 müdür, 1 kâtip, 1 telgraf müdürü, 1 rüsumat memuru, 1 düyun-u umumiye<br />
memuru, 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m, 1 jurnal emini<br />
1318-1321 1 müdür, 1 kâtip, 1 telgraf müdürü, 1 rüsumat memuru, 1 düyun-u umumiye<br />
memuru, 1 yüzbafl›, 2 mülaz›m<br />
1323-1324 1 müdür, 1 naip, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 rüsumat memuru, 1 düyun-u umumiye<br />
memuru, 1 yüzbafl›, 2 mülaz›m<br />
1325 1 müdür, 1 kâtip, 4 üye, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 rüsumat memuru, 1 düyun-u<br />
umumiye memuru, 1 yüzbafl›<br />
1329 1 müdür, 1 kâtip, 4 üye, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 rüsumat memuru, 1 düyun-u<br />
umumiye memuru, 2 mülaz›m<br />
301
ORSAM<br />
Horasan Kazas›<br />
Horasan Kazas› Memurlar›<br />
1292 1 kaymakam (Hüseyin Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip, 1 sand›k emini<br />
1299-1303 1 kaymakam (Rüfltü Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip, 1 sand›k emini<br />
1309-1315 1 kaymakam (Mehmet Edip Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1316 1 kaymakam (Zühdü Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1317-1318 1 kaymakam vekili (R›fat Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1319-1323 1 kaymakam (Abdülhalim Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1324 1 kaymakam vekili (Mehmet Necip Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1325 1 kaymakam (Abdullah Remzi Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1329 1 kaymakam vekili (Yüzbafl› Tevfik Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
Horasan Kazas› ‹dare Meclisi<br />
1292-1325 1 baflkan, 3 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1329 1 baflkan, 4 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
Horasan Kazas› Bidayet Mahkemesi<br />
1292-1303 1 baflkan, 2 üye, 2 kâtip, 1 müstantik<br />
1309-1312 1 baflkan, 2 üye, 2 kâtip, 1 müstantik, 1 muharrir<br />
1313-1314 1 baflkan, 3 üye, 2 kâtip, 1 müstantik<br />
1315-1317 1 baflkan, 3 üye, 2 kâtip, 1 müstantik<br />
1318-1324 1 baflkan, 2 üye, 2 kâtip, 1 müstantik, 1 muharrir<br />
1325-1329 1 baflkan, 2 üye, 2 kâtip, 1 müddei umumi, 1 müstantik, 1 muharrir, 2 mübaflir<br />
Horasan Kazas› Belediye Meclisi<br />
1299 1 baflkan (Yard›mc› Efendi), 3 üye, 1 kâtip<br />
1300-1303 1 baflkan (Yard›mc› Efendi), 3 üye, 1 kâtip<br />
1309 1 baflkan vekili (Mehmet Efendi), 4 üye, 1 kâtip<br />
1310 1 baflkan (Mehmet Efendi), 3 üye, 1 kâtip<br />
1311 1 baflkan (Mehmet Efendi), 3 üye, 1 kâtip<br />
1312 1 baflkan (Mehmet Tevfik Efendi), 4 üye, 1 kâtip<br />
1313-1315 1 baflkan (Mehmet Tevfik Efendi), 4 üye, 1 kâtip<br />
302
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1316 1 baflkan (Hüseyin fiükrü Efendi), 5 üye, 1 kâtip<br />
1317-1324 1 baflkan (Mahmut Efendi), 5 üye, 1 kâtip<br />
1324 1 baflkan (Mehmet Efendi), 4 üye, 1 kâtip<br />
1325 1 baflkan (‹zzet Efendi), 4 üye, 1 kâtip<br />
1329 1 baflkan vekili (Süleyman Bey), 4 üye, 1 kâtip, 1 müfettifl<br />
Horasan Kazas› Di¤er Memurlar›<br />
1292-1303 2 aflar memuru, 2 aflar kâtibi, 2 telgraf müdürü, 1 rüsum memuru<br />
1309 1 düyun-u umumiye memuru, 1 düyun-u umumiye kâtibi, 1 maarif baflkan›, 1<br />
evkaf memuru, 3 evkaf tahsildar›, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus memuru,<br />
1 nüfus kâtibi, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 reji memuru, 6 tahsildar<br />
1310-1312 1 düyun-u umumiye memuru, 1 düyun-u umumiye kâtibi, 1 maarif baflkan›, 1<br />
evkaf memuru, 2 evkaf tahsildar›, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus memuru,<br />
1 telgraf ve posta müdürü, 1 reji memuru<br />
1313-1314 1 müderris, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 düyun-u umumiye kâtibi, 2 evkaf<br />
memuru, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1<br />
telgraf ve posta müdürü, 1 reji memuru, 1 aflar kâtibi<br />
1315 1 düyun-u umumiye memuru, 2 düyun-u umumiye kâtibi, 1 müderris, 2 evkaf<br />
memuru, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1<br />
emlak kâtibi, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 reji memuru, 1 aflar kâtibi<br />
1316 1 düyun-u umumiye memuru, 2 düyun-u umumiye kâtibi, 1 müderris, 2 evkaf<br />
memuru, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1<br />
emlak kâtibi, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 reji müdürü, 1 fleriye mahkemesi<br />
kâtibi, 1 aflar kâtibi<br />
1319-1321 1 düyun-u umumiye memuru, 2 düyun-u umumiye kâtibi, 1 müderris, 2 evkaf<br />
memuru, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1<br />
emlak kâtibi, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 reji müdürü<br />
1323 1 düyun-u umumiye memuru, 2 düyun-u umumiye kâtibi, 1 müderris, 2 evkaf<br />
memuru, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1<br />
emlak kâtibi, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 reji müdürü, 2 reji kâtibi, 1 dava<br />
vekili<br />
1324 1 düyun-u umumiye memuru, 2 düyun-u umumiye kâtibi, 1 müderris, 1 evkaf<br />
memuru, 1 evkaf tahsildar›, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1<br />
nüfus memuru, 1 emlak kâtibi, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 reji müdürü, 2 reji<br />
kâtibi<br />
1325-1329 1 düyun-u umumiye memuru, 2 düyun-u umumiye kâtibi, 1 müderris, 2 evkaf<br />
memuru, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1<br />
emlak kâtibi, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 reji müdürü, 1 reji kâtibi<br />
303
ORSAM<br />
Horasan Kazas› Zab›ta Memurlar›<br />
1309 2 bölük a¤as›, 1 bölük muavini, 1 jurnal emini<br />
1310-1316 2 bölük a¤as›, 1 bölük muavini<br />
1317-1321 1 binbafl›, 2 yüzbafl›, 4 mülaz›m, 1 kâtip<br />
1323 1 binbafl›, 2 yüzbafl›, 4 mülaz›m, 1 komiser, 1 polis, 1 kâtip<br />
1324 2 yüzbafl›, 3 mülaz›m, 1 komiser, 1 polis, 1 kâtip<br />
1325 1 binbafl›, 2 yüzbafl›, 2 mülaz›m, 1 komiser, 1 polis, 1 kâtip<br />
1329 1 komiser, 1 polis<br />
fiehriban Nahiyesi<br />
1292-1303 1 müdür, 1 kâtip<br />
1309-1312 1 müdür, 1 kâtip, 1 telgraf memuru, 1 bölük a¤as›<br />
1313-1316 1 müdür, 1 kâtip, 4 üye, 1 telgraf memuru, 1 bölük a¤as›, 1 bölük muavini, 1<br />
jurnal emini<br />
1317-1321 1 müdür, 1 kâtip, 4 üye, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 yüzbafl›, 2 mülaz›m<br />
1323 1 müdür, 1 naip, 1 kâtip, 4 üye, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 yüzbafl›, 2<br />
mülaz›m<br />
1324 1 müdür, 1 naip, 1 kâtip, 3 üye, 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m<br />
1325 1 müdür, 1 naip, 1 kâtip, 4 üye, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 reji memuru, 1<br />
tömbeki memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 binbafl›, 1 mülaz›m<br />
1329 1 müdür, 1 kâtip, 1 telgraf müdürü<br />
Halis Nahiyesi<br />
1292-1303 1 müdür, 1 kâtip<br />
1309 1 müdür, 1 kâtip, 1 telgraf memuru, 3 bölük a¤as›, 1 bölük muavini, 2 jurnal<br />
emini<br />
1310-1312 1 müdür, 1 kâtip, 1 telgraf memuru, 1 bölük a¤as›, 3 bölük muavini, 1 jurnal<br />
emini<br />
1313-1314 1 müdür, 1 kâtip, 4 üye, 1 telgraf memuru, 3 bölük muavini<br />
1315 1 müdür, 1 kâtip, 4 üye, 1 telgraf memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 3<br />
bölük muavini<br />
1316 1 müdür, 1 kâtip, 4 üye, 1 nüfus memuru, 1 telgraf memuru, 1 düyun-› umumiye<br />
memuru, 1 bölük a¤as›, 2 bölük muavini<br />
1317-1321 1 müdür, 1 kâtip, 4 üye, 1 nüfus memuru, 1 telgraf memuru, 2 yüzbafl›, 3<br />
mülaz›m<br />
304
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1323-1324 1 müdür, 1 naip, 1 kâtip, 4 üye, 1 nüfus memuru, 1 telgraf memuru, 2 yüzbafl›,<br />
3 mülaz›m<br />
1325 1 müdür, 1 naip, 1 kâtip, 3 üye, 1 nüfus memuru, 1 telgraf memuru, 1 su<br />
memuru, 2 mülaz›m<br />
1329 1 müdür, 1 kâtip, 1 telgraf müdürü<br />
Deliabbas Nahiyesi<br />
1325 1 müdür, 1 kâtip, 4 üye, 2 yüzbafl› 3 mülaz›m<br />
1329 1 müdür, 1 kâtip<br />
Beledruz Nahiyesi<br />
1325 1 müdür, 1 kâtip, 4 üye<br />
1329 1 müdür, 1 kâtip<br />
Aziziye Kazas›<br />
Aziziye Kazas› Memurlar›<br />
1292 1 kaymakam (Hüseyin Efendi), 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1300-1303 1 kaymakam (Mustafa Bey), 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1309-1314 1 kaymakam (Mustafa Talip Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1315-1316 1 kaymakam (Mehmet Faik Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1317 1 kaymakam (Hamdi Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1318-1319 1 kaymakam (Numan Sabit Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1321 1 kaymakam (Mehmet fierif Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1323 1 kaymakam (Mehmet Kaz›m Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1324-1325 1 kaymakam (Seyyid Salih Saip Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1329 1 kaymakam (Mehmet Ali Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
Aziziye Kazas› ‹dare Meclisi<br />
1309 1 baflkan , 3 do¤al üye, 3 seçilmifl üye<br />
1310 1 baflkan , 2 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1311-1325 1 baflkan , 3 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1329 1 baflkan , 4 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
305
ORSAM<br />
Aziziye Kazas› Di¤er Memurlar›<br />
1309 1 sand›k emini, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 vergi tahsildar›, 2 bölük a¤as›<br />
1310-1312 1 sand›k emini, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 vergi tahsildar›, 1 jurnal emini<br />
1313-1314 1 sand›k emini, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 jurnal emini<br />
1315 1 sand›k emini, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 bölük muavini<br />
1316 1 sand›k emini, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 jurnal emini<br />
1317-1325 1 sand›k emini, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 mülaz›m<br />
1329 1 sand›k emini, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 nüfus memuru, 1 nüfus kâtibi, 1<br />
mübaflir, 1 çavufl, 1 müvezzi<br />
Salmanpak Nahiyesi<br />
1309-1329 1 müdür ve 1 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
Cezire Kazas›<br />
Cezire Kazas› Memurlar›<br />
1300-1303 1 kaymakam (Mehmet Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1309 1 kaymakam (Cemil Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1310 1 kaymakam (Halil S›dk› Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1311 1 kaymakam (Salih Rahmi Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1312-1316 1 kaymakam (Yakup Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1317-1323 1 kaymakam (Mustafa Talip Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1324 1 kaymakam (Ahmet Salim Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1325 1 kaymakam (fievket Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1329 1 kaymakam (Abdülaziz Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
Cezire Kazas› ‹dare Meclisi<br />
1309 1 baflkan , 3 do¤al üye, 3 seçilmifl üye<br />
1310-1325 1 baflkan , 3 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1329 1 baflkan , 4 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
Cezire Kazas› Belediye Meclisi<br />
1318-1321 1 baflkan (Mehmet El-Abbas Efendi), 4 üye<br />
1323 1 baflkan (Mehmet El-Abbas Efendi), 4 üye, 1 kâtip<br />
306
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1324 1 baflkan (Mehmet El-Abbas Efendi), 3 üye, 1 kâtip<br />
1325 1 baflkan vekili (Seyyid Mehdi Efendi), 3 üye, 1 kâtip<br />
1329 1 baflkan vekili (Ahmet Efendi), 4 üye, 1 kâtip<br />
Cezire Kazas› Di¤er Memurlar›<br />
1309 1 sand›k emini, 1 rüsumat memuru, 1 tahsildar, 2 bölük muavini<br />
1310 1 sand›k emini, 1 bölük muavini<br />
1311-1312 1 rüsumat memuru, 1 sand›k emini, 1 bölük muavini<br />
1313-1314 1 rüsumat memuru, 1 sand›k emini, 1 jurnal emini<br />
1315-1316 1 müderris, 1 rüsumat memuru, 1 sand›k emini, 1 bölük muavini<br />
1317-1324 1 müderris, 1 rüsumat memuru, 1 sand›k emini, 1 mülaz›m<br />
1325 1 müderris, 1 rüsumat memuru, 1 rüsumat kolcusu, 1 posta memuru, 1<br />
muharrir, 1 sand›k emini, 1 mülaz›m<br />
1329 1 muharrir, 1 sand›k emini<br />
Bagile Nahiyesi<br />
1300-1303 1 müdür kadrosu bulunmaktad›r.<br />
Ayuc Nahiyesi<br />
1309-1324 1 müdür ve 1 kâtip kadrosu bulunmaktad›r.<br />
Kuttulamare Kazas›<br />
Kuttulamare Kazas› Memurlar›<br />
1292 1 kaymakam vekili (Aziz Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1299-1303 1 kaymakam vekili (Lami Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1309-1311 1 kaymakam (fievket Bey), 1 naip, 1 mal müdürü<br />
1312-1314 1 kaymakam (Raflit Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü<br />
1315 1 kaymakam vekili (Mehmet Ferid Pafla), 1 naip, 1 mal müdürü<br />
1316 1 kaymakam vekili (Cafer Bey), 1 naip, 1 mal müdürü<br />
1317-1321 1 kaymakam (Rasim Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü<br />
1323-1324 1 kaymakam (Hac› Abdülaziz Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü<br />
1325 1 kaymakam vekili (Hayrullah Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü<br />
1329 1 kaymakam vekili (Mehmet Rasim Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü<br />
307
ORSAM<br />
Kuttulamare Kazas› ‹dare Meclisi<br />
1292-1309 1 baflkan , 4 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1310 1 baflkan , 3 do¤al üye, 5 seçilmifl üye<br />
1311-1312 1 baflkan , 3 do¤al üye, 3 seçilmifl üye<br />
1313-1329 1 baflkan , 3 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
Kuttulamare Kazas› Bidayet Mahkemesi<br />
1292-1325 1 baflkan , 2 üye, 2 kâtip, 1 müstantik<br />
1329 1 baflkan , 2 üye, 2 kâtip, 1 müstantik, 1 hademe, 1 mübaflir<br />
Kuttulamare Kazas› Belediye Meclisi<br />
1292 1 baflkan (Ahmet Efendi), 3 üye, 1 kâtip<br />
1299-1303 1 baflkan (Abbas Fahri Efendi), 3 üye, 1 kâtip<br />
1309-1312 1 baflkan (Abdullah Efendi), 5 üye, 1 kâtip<br />
1313-1316 1 baflkan (Abdullah Efendi), 3 üye, 1 kâtip<br />
1317 1 baflkan vekili (Hac› Hüseyin Efendi), 4 üye, 1 kâtip<br />
1318 1 baflkan vekili (Ümran ‹sa Ensaf Efendi), 4 üye, 1 kâtip<br />
1319 1 baflkan (H›z›r Es-Seb Efendi), 4 üye, 1 kâtip<br />
1321 1 baflkan vekili (H›z›r Es-Seb Efendi), 2 üye, 1 kâtip<br />
1323 1 baflkan (Abdurrahman Efendi), 4 üye, 1 kâtip<br />
1324 1 baflkan (Abdurrahman Efendi), 2 üye, 1 kâtip<br />
1325 1 baflkan vekili (Seyyid Faz›l Efendi), 4 üye, 1 kâtip<br />
1329 1 baflkan (Nasif El-Casim Efendi), 4 üye, 1 kâtip<br />
Kuttulamare Kazas› Di¤er Memurlar›<br />
1292-1303 1 aflar memuru, 1 aflar kâtibi, 1 ambar memuru, 1 karantina memuru, 2 gümrük<br />
memuru, 2 gümrük kâtibi, 1 rüsum memuru<br />
1309 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 nüfus kâtibi, 1 rüsumat<br />
memuru, 1 rüsumat kâtibi, 1 düyun-u umumiye kâtibi, 1 düyun-u umumiye<br />
memuru, 1 Umman-› Osmani memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 reji memur<br />
131 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 rüsumat memuru, 2 rüsumat<br />
kâtibi, 1 düyun-u umumiye kâtibi, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 Umman-›<br />
Osmani memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 reji memuru<br />
308
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1311-1312 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 rüsumat<br />
memuru, 1 rüsumat kâtibi, 1 düyun-u umumiye kâtibi, 1 düyun-u umumiye<br />
memuru, 1 Umman-› Osmani memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 reji<br />
memuru<br />
1313-1314 1 müderris, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 2<br />
rüsumat memuru, 1 rüsumat kâtibi, 1 düyun-u umumiye kâtibi, 1 düyun-›<br />
umumiye memuru, 1 Umman-› Osmani memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1<br />
reji memuru<br />
1315-1316 1 müderris, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 2<br />
rüsumat memuru, 1 rüsumat kâtibi, 1 düyun-u umumiye kâtibi, 1 düyun-›<br />
umumiye memuru, 1 Umman-› Osmani memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1<br />
reji memuru<br />
1317-1319 1 müderris, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1<br />
rüsumat memuru, 1 rüsumat kâtibi, 1 düyun-u umumiye kâtibi, 1 düyun-›<br />
umumiye memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 reji memuru, 1 Umman-›<br />
Osmani memuru<br />
1321-1325 1 müderris, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 2<br />
rüsumat memuru, 1 rüsumat kâtibi, 1 düyun-u umumiye kâtibi, 1 düyun-›<br />
umumiye memuru, 1 liman baflkan›, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 reji memuru<br />
1329 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 rüsumat<br />
memuru, 2 düyun-u umumiye kâtibi, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 liman<br />
baflkan›, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 reji memuru, 1 acente memuru, (fieyh<br />
Sait köyünde) 1 kul muaflflirli¤i (241) , 1 acente memuru<br />
Kuttulamare Kazas› Zab›ta Memurlar›<br />
1309-1312 1 bölük a¤as›, 2 bölük muavini, 1 jurnal emini<br />
1313-1314 1 bölük a¤as›, 1 bölük muavini, 2 jurnal emini<br />
1315-1316 1 bölük a¤as›, 2 bölük muavini, 2 jurnal emini<br />
1317-1319 1 yüzbafl›, 4 mülaz›m<br />
1321 1 yüzbafl›, 4 mülaz›m, 1 komiser, 1 polis<br />
1323-1324 2 yüzbafl›, 4 mülaz›m, 1 komiser, 1 polis<br />
1325 2 yüzbafl›, 3 mülaz›m, 1 komiser, 1 polis<br />
1329 1 yüzbafl›, 2 mülaz›m, 1 komiser, 1 polis<br />
241 Aflar memuru, aflarc›. Ondal›kç›, gelirinin onda biri devlete verilen mukataa.<br />
309
ORSAM<br />
Bedre Nahiyesi<br />
1292-1303 1 müdür, 1 kâtip<br />
1309 1 müdür, 1 kâtip, 1 rüsumat memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 2 karantina<br />
memuru<br />
1310 1 müdür, 1 kâtip, 1 rüsumat memuru, 1 karantina memuru<br />
1311 1 müdür, 1 kâtip, 1 rüsumat memuru, 1 karantina memuru, 1 yüzbafl›, 2<br />
mülaz›m<br />
Garbiye Nahiyesi<br />
1300-1311 1 müdür, 1 kâtip, 1 rüsumat memuru<br />
Bedre Kazas›<br />
Bedre Kazas› Memurlar›<br />
1312-1314 1 kaymakam (Mustafa Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1315 1 kaymakam vekili (fievket Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1316 1 kaymakam vekili (Zehavizade Abdüllatif Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1<br />
kâtip<br />
1317-1318 1 kaymakam (Seyyid Salih Saip Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1319-1321 1 kaymakam (Mehmet Tevfik Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1323 1 kaymakam (fievket Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1324 1 kaymakam vekili (Mehmet Rasim Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1325 1 kaymakam (Davut Niyazi Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1329 1 kaymakam (Emin Efl-fierif Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
Bedre Kazas› ‹dare Meclisi<br />
1312-1325 1 baflkan , 3 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1329 1 baflkan , 4 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
Bedre Kazas› Bidayet Mahkemesi<br />
1315-1329 1 baflkan , 2 üye, 2 kâtip, 1 müstantik, 1 mübaflir<br />
310
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Bedre Kazas› Belediye Meclisi<br />
1312-1315 1 baflkan (Hüseyin Tahir A¤a), 5 üye, 1 kâtip<br />
1316 1 baflkan vekili (Hac› Taha Efendi), 6 üye, 1 kâtip<br />
1317 1 baflkan (münhal), 5 üye, 1 kâtip<br />
1318-1319 1 baflkan vekili (Abdülhüseyin Efendi), 5 üye, 1 kâtip<br />
1321 1 baflkan vekili (Hac› Mehmet Salih Efendi), 5 üye, 1 kâtip<br />
1323 1 baflkan vekili (Muhsin Tahsin), 6 üye, 1 kâtip<br />
1324 1 baflkan vekili (Mehmet Tahir Efendi), 5 üye, 1 kâtip<br />
1325 1 baflkan (Kaz›m A¤a), 6 üye, 1 kâtip<br />
1329 1 baflkan (Muhsin Efendi), 4 üye, 1 kâtip, 1 çavufl<br />
Bedre Kazas› Di¤er Memurlar›<br />
1312 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 rüsumat<br />
memuru, 1 karantina memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 evkaf memuru<br />
1313-1314 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 rüsumat<br />
memuru, 1 karantina memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 evkaf memuru,<br />
1 düyun-u umumiye memuru<br />
1315-1316 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 rüsumat<br />
memuru, 1 karantina memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 evkaf memuru<br />
1317-1321 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 rüsumat<br />
memuru, 1 karantina memuru, 1 telgraf ve posta müdürü<br />
1323 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 rüsumat<br />
memuru, 1 karantina memuru, 1 telgraf ve posta memuru, 1 reji memuru,<br />
3 gardiyan<br />
1324-1329 1 evkaf memuru, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru,<br />
1 rüsumat memuru, 1 karantina memuru, 1 telgraf ve posta memuru, 1 reji<br />
memuru<br />
Bedre Kazas› Zab›ta Memurlar›<br />
1312-1316 1 bölük a¤as›, 1 bölük muavini, 2 jurnal emini<br />
1317-1325 1 yüzbafl›, 3 mülaz›m, 1 polis<br />
1329 3 mülaz›m, 1 polis<br />
Garbiye Nahiyesi<br />
1312-1329 1 müdür ve 1 kâtip kadrosu bulunmaktad›r.<br />
311
ORSAM<br />
Cessan Nahiyesi<br />
1312-1329 1 müdür ve 1 muhz›r kadrosu bulunmaktad›r.<br />
Dilim Kazas›<br />
Dilim Kazas› Memurlar›<br />
1292-1303 1 kaymakam (Mustafa Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip, 1 sand›k emini<br />
1309 1 kaymakam (Ahmet Enveri Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1310 1 kaymakam (Abdullah Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1311 1 kaymakam vekili (Ahmet Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1312-1314 1 kaymakam (Abdülaziz Sabri Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1315-1316 1 kaymakam (Mustafa Talip Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1317 1 kaymakam (Edip Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1318 1 kaymakam (Abdullah Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1319-1321 1 kaymakam (Seyyid Mustafa Salim Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1323 1 kaymakam (Remzi Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1324 1 kaymakam vekili (Mehmet Hayri Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1325 1 kaymakam (Mehmet Behçet Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1329 1 kaymakam (Mehmet Mümtaz Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
Dilim Kazas› ‹dare Meclisi<br />
1292-1324 1 baflkan , 3 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1325 1 baflkan , 3 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1329 1 baflkan , 4 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
Dilim Kazas› Bidayet Mahkemesi<br />
1292-1309 1 baflkan , 2 üye, 2 kâtip, 1 müstantik<br />
1310 1 baflkan , 1 kâtip, 3 müstantik<br />
1311-1314 1 baflkan , 2 üye, 1 kâtip, 1 müstantik<br />
1315-1324 1 baflkan , 1 üye, 2 kâtip, 2 müstantik<br />
1325-1329 1 baflkan , 2 üye, 2 kâtip, 1 müstantik, 1 mübaflir, 1 odac›<br />
312
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Dilim Kazas› Belediye Meclisi<br />
1309-1311 1 baflkan (Seyyid Ahmet Efendi), 3 üye, 1 kâtip<br />
1312-1316 1 baflkan (Ahmet Efendi), 3 üye, 1 kâtip<br />
1317-1319 1 baflkan (Seyyid Ahmet Efendi), 3 üye, 1 kâtip<br />
1321 1 baflkan (Seyyid H›z›r Efendi), 3 üye, 1 kâtip<br />
1323 1 baflkan (Seyyid Ahmet Efendi), 3 üye, 1 kâtip<br />
1324-1325 1 baflkan (Ahmet Efendi), 3 üye, 1 kâtip<br />
1329 1 baflkan (Hamdi Efendi), 3 üye, 1 kâtip<br />
Dilim Kazas› Di¤er Memurlar›<br />
1292-1303 1 aflar memuru, 2 aflar kâtibi, 1 ambar memuru, 2 telgraf memuru, 1 rüsum<br />
memuru, 1 rüsum kâtibi<br />
1309-1312 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 telgraf memuru<br />
1313-1314 1 müderris, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1<br />
telgraf memuru<br />
1315-1324 1 müderris, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1<br />
telgraf memuru<br />
1325 1 müderris, 1 sand›k emini, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 telgraf ve posta<br />
müdürü, 1 reji memuru<br />
1329 1 sand›k emini, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1<br />
reji memuru, 1 tapu kâtibi<br />
Dilim Kazas› Zab›ta Memurlar›<br />
1309 2 bölük a¤as›, 2 bölük muavini, 1 jurnal emini<br />
1310 2 bölük a¤as›, 2 bölük muavini<br />
1311-1312 1 bölük a¤as›, 2 bölük muavini<br />
1313-1314 2 bölük a¤as›, 1 mülaz›m<br />
1315-1316 2 bölük a¤as›, 1 mülaz›m<br />
1317-1319 2 yüzbafl›, 1 mülaz›m<br />
1321-1323 2 yüzbafl›, 2 mülaz›m, 1 polis<br />
1324-1325 2 yüzbafl›, 4 mülaz›m, 1 komiser, 1 polis, 2 gardiyan<br />
1329 1 Komutan , 4 mülaz›m, 1 polis<br />
313
ORSAM<br />
Hit Nahiyesi<br />
1292-1303 1 müdür, 1 naip<br />
1309-1310 1 müdür, 1 kâtip, 1 düyun-u umumiye memuru<br />
1311-1312 1 müdür, 1 kâtip, 1 düyun-u umumiye memuru<br />
1313-1321 1 müdür, 1 kâtip, 1 müderris, 1 düyun-u umumiye memuru<br />
1323 1 müdür, 1 naip, 1 kâtip, 1 müderris, 1 düyun-u umumiye memuru<br />
1324-1325 1 müdür, 1 kâtip, 1 müderris, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 telgraf müdürü,<br />
1 telgraf memuru<br />
1329 1 müdür vekili, 1 kâtip, 1 müderris, 1 düyun-u umumiye memuru<br />
Felluce Nahiyesi<br />
1318-1329 1 müdür, 1 kâtip, 1 telgraf memuru<br />
Kübeyse Nahiyesi<br />
1292-1299 1 müdür, 1 naip<br />
1300-1303 1 müdür, 1 müderris<br />
1309-1325 1 müdür<br />
1329 1 müdür, 1 kâtip<br />
Rehaliye Nahiyesi<br />
1312-1323 1 müdür, 1 kâtip<br />
1324 1 müdür, 1 naip, 1 kâtip<br />
1325-1329 1 müdür, 1 kâtip<br />
Saklaviye Nahiyesi<br />
1299-1303 1 müdür, 1 kâtip<br />
1309-1317 1 müdür, 1 kâtip, 1 telgraf memuru<br />
314
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Ane Kazas›<br />
Ane Kazas› Memurlar›<br />
1292-1303 1 kaymakam vekili (fierif Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 sand›k emini<br />
1309 1 kaymakam vekili (Halil S›dk› Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip, 1 müftü<br />
1310-1311 1 kaymakam vekili (Mehmet S›rr› Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip,<br />
1 müftü<br />
1312-1314 1 kaymakam (Salih Rahmi Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1315 1 kaymakam (Abdülaziz Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1316 1 kaymakam vekili (Dervifl Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1317-1321 1 kaymakam (Yusuf R›fat Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1323-1324 1 kaymakam (Mehmet fievket Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1325 1 kaymakam vekili (Abdullah Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1329 1 kaymakam (Mehmet Fehmi Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
Ane Kazas› ‹dare Meclisi<br />
1292-1303 1 baflkan , 3 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1309-1310 1 baflkan , 5 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1311-1312 1 baflkan , 4 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1313-1314 1 baflkan , 5 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1315-1319 1 baflkan , 5 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1321 1 baflkan , 5 do¤al üye, 5 seçilmifl üye<br />
1323 1 baflkan , 5 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1324-1329 1 baflkan , 5 do¤al üye, 3 seçilmifl üye<br />
Ane Kazas› Bidayet Mahkemesi<br />
1292-1312 1 baflkan , 2 üye, 2 kâtip, 1 müstantik<br />
1313-1315 1 baflkan , 2 üye, 1 kâtip, 1 müstantik, 2 mübaflir<br />
1316-1323 1 baflkan , 2 üye, 1 kâtip, 1 müstantik, 1 mübaflir<br />
1324 1 baflkan , 2 üye, 1 kâtip, 1 müstantik<br />
1325-1329 1 baflkan , 2 üye, 2 kâtip, 1 müstantik, 1 mübaflir, 1 odac›<br />
1329 1 baflkan , 2 üye, 1 kâtip, 1 müstantik, 1 mübaflir, 1 odac›<br />
315
ORSAM<br />
Ane Kazas› Belediye Meclisi<br />
1292-1303 1 baflkan (Kaftan Efendi), 3 üye, 1 kâtip<br />
1309-1315 1 baflkan (Kaftan Efendi), 4 üye, 1 kâtip, 2 çavufl<br />
1316-1319 1 baflkan (Kaftan Efendi), 2 üye, 1 kâtip, 2 çavufl<br />
1321-1323 1 baflkan (Abdürrezzak Efendi), 6 üye, 1 kâtip, 1 çavufl<br />
1324 1 baflkan vekili (Ahmet Arif Efendi), 6 üye, 1 kâtip, 1 çavufl<br />
1325 1 baflkan vekili (Hac› Habib Efendi), 4 üye, 1 kâtip, 1 çavufl<br />
1329 1 baflkan (Mehmet Emin Efendi), 1 kâtip<br />
Ane Kazas› Di¤er Memurlar›<br />
1292-1303 1 aflar memuru, 1 aflar kâtibi, 1 ambar memuru<br />
1309 1 nüfus memuru, 1 nüfus kâtibi, 1 tapu kâtibi, 1 sand›k emini, 1 düyun-u umumiye<br />
memuru, 1 reji memuru<br />
1310 1 nüfus memuru, 1 tapu kâtibi, 1 sand›k emini<br />
1311-1312 1 nüfus memuru, 1 tapu kâtibi, 1 düyun-u umumiye memuru<br />
1313-1315 1 müderris, 1 sand›k emini, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 reji memuru, 2<br />
reji kolcusu, 1 tapu kâtibi, 1 düyun-u umumiye memuru<br />
1316 1 müderris, 1 sand›k emini, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 reji memuru, 7<br />
reji kolcusu, 1 tapu kâtibi, 1 düyun-u umumiye memuru<br />
1317-1319 1 müderris, 1 sand›k emini, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 reji memuru, 2<br />
reji kolcusu, 1 tapu kâtibi, 1 düyun-u umumiye memuru<br />
1321-1323 1 müderris, 1 sand›k emini, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 reji memuru, 1<br />
reji kolcusu, 1 tapu kâtibi, 1 düyun-u umumiye memuru<br />
1324 1 müderris, 1 hatip, 1 sand›k emini, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 reji<br />
memuru, 4 reji kolcusu, 1 tapu kâtibi, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 telgraf<br />
memuru<br />
1325 1 müderris, 1 sand›k emini, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 telgraf müdürü,<br />
1 telgraf memuru, 1 reji memuru, 1 reji kolcusu, 1 tapu kâtibi, 1 düyun-u umumiye<br />
memuru<br />
1329 1 sand›k emini, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 telgraf müdürü, 1 tapu kâtibi,<br />
1 reji memuru, 4 reji kolcusu, 1 düyun-u umumiye memuru<br />
Ane Kazas› Zab›ta Memurlar›<br />
1309 1 bölük a¤as›, 2 bölük muavini, 1 jurnal emini<br />
1310-1312 1 bölük a¤as›, 1 bölük muavini, 2 jurnal emini<br />
1313-1316 1 bölük a¤as›, 1 bölük muavini, 1 mülaz›m, 1 jurnal emini<br />
316
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1317 1 yüzbafl›, 3 mülaz›m<br />
1318-1319 1 yüzbafl›, 3 mülaz›m<br />
1321 1 yüzbafl›, 3 mülaz›m, 1 komiser, 1 polis<br />
1323 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m, 1 komiser, 1 polis<br />
1324 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m, 1 polis<br />
1325 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m<br />
1329 1 yüzbafl›, 1 polis<br />
El-Kaim Nahiyesi<br />
1292-1325 1 müdür ve 1 kâtip kadrosu bulunmaktad›r.<br />
Hadise Nahiyesi<br />
1292-1325 1 müdür ve 1 kâtip kadrosu bulunmaktad›r.<br />
Cebe-i Ulus Nahiyesi<br />
1292-1325 1 müdür ve 1 kâtip kadrosu bulunmaktad›r.<br />
D‹VAN‹YE SANCA⁄I<br />
Divaniye Sanca¤› Memurlar›<br />
1312-1314 1 mutasarr›f (Edip Efendi), 1 naip, 1 muhasebeci, 1 tahrirat müdürü, 1 müftü<br />
1315 1 mutasarr›f (Hakk› Bey), 1 naip, 1 muhasebeci, 1 tahrirat müdürü, 1 müftü<br />
1316 1 mutasarr›f (Safvet Pafla), 1 naip, 1 muhasebeci, 1 tahrirat müdürü, 1 müftü<br />
1317-1318 1 mutasarr›f (Mustafa Lütfi Pafla), 1 naip, 1 muhasebeci, 1 tahrirat müdürü, 1<br />
müftü<br />
1319-1321 1 mutasarr›f (Süleyman Faik Efendi), 1 naip, 1 muhasebeci, 1 tahrirat müdürü,<br />
1 müftü<br />
1321 1 mutasarr›f (Süleyman Faik Efendi), 1 naip, 1 muhasebeci, 1 tahrirat müdürü,<br />
1 müftü<br />
1323-1324 1 mutasarr›f (Hamdi Pafla), 1 naip, 1 muhasebeci, 1 tahrirat müdürü, 1 müftü<br />
1325 1 mutasarr›f (Mehmet Tahir Bey), 1 naip, 1 muhasebeci, 1 tahrirat müdürü, 1<br />
müftü<br />
1329 1 mutasarr›f vekili (Fuad Bey), 1 naip, 1 muhasebeci, 1 tahrirat müdürü, 1<br />
müftü<br />
317
ORSAM<br />
Divaniye Sanca¤› ‹dare Meclisi<br />
1312-1329 1 baflkan , 4 do¤al üye, 4 seçilmifl üye kadrosu bulunmaktad›r.<br />
Divaniye Sanca¤› ‹dare Meclisi Tahrirat Kalemi<br />
1312 1 müdür muavini, 1 kâtip, 1 memur, 3 mübeyyiz<br />
1313-1314 1 müdür muavini, 1 memur, 4 mübeyyiz<br />
1315 1 müdür muavini, 2 kâtip, 1 memur, 3 mübeyyiz<br />
1317-1319 1 müdür muavini, 1 kâtip, 1 memur, 5 mübeyyiz<br />
1321 1 müdür muavini, 1 kâtip, 1 memur, 3 mübeyyiz<br />
1323 1 müdür muavini, 2 kâtip, 1 memur, 2 mübeyyiz<br />
1324 1 müdür muavini, 2 kâtip, 1 memur, 3 mübeyyiz<br />
1325 1 müdür muavini, 2 kâtip, 1 memur, 2 mübeyyiz<br />
1329 2 kâtip, 2 müsevvid, 1 mukayyit, 2 mübeyyiz, 1 müvezzi<br />
Divaniye Sanca¤› ‹dare Meclisi Muhasebe Kalemi<br />
1312-1316 4 kâtip, 1 muavin, 1 mukayyit, 3 yard›mc›, 1 sand›k emini, 1 dava vekili<br />
1317-1319 5 kâtip, 1 mukayyit, 5 mübeyyiz, 2 yard›mc›, 1 sand›k emini, 1 dava vekili<br />
1321-1323 4 kâtip, 1 muavin, 1 mukayyit, 5 mübeyyiz, 2 yard›mc›, 1 sand›k emini, 1 dava<br />
vekili<br />
1324 6 kâtip, 2 mübeyyiz, 1 mukayyit, 2 yard›mc›, 1 sand›k emini, 1 dava vekili<br />
1325 6 kâtip, 1 mukayyit, 2 mübeyyiz, 2 yard›mc›, 1 sand›k emini, 1 dava vekili<br />
1329 6 kâtip, 1 mukayyit, 1 tahsildar, 1 mülaz›m, 1 sand›k emini, 1 dava vekili<br />
Divaniye Sanca¤› Adliyesi<br />
Bidayet Mahkemesi Hukuk Dairesi<br />
1312-1329 1 baflkan ve 3 üyeden oluflmaktad›r.<br />
Bidayet Mahkemesi Ceza Dairesi<br />
1312-1329 1 baflkan , 1 müddei umumi, 3 üyeden oluflmaktad›r.<br />
318
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Bidayet Mahkemesi Kalemi<br />
1312-1319 5 kâtip, 1 memur, 1 tahsildar<br />
1321 4 kâtip, 1 memur<br />
1323 5 kâtip, 1 memur, 1 tahsildar<br />
1324 6 kâtip, 1 memur<br />
1325 4 kâtip, 1 memur, 1 mübaflir<br />
1329 5 kâtip, 1 memur, 2 mübaflir<br />
Divaniye Sanca¤› Defter-i Hakani Dairesi<br />
1312 2 memur, 1 kâtip<br />
1313-1314 1 memur, 1 kâtip<br />
1315-1316 2 memur, 1 kâtip<br />
1317-1325 1 memur, 2 kâtip<br />
1329 1 memur, 4 kâtip<br />
Divaniye Sanca¤› Nüfus Dairesi<br />
1312-1325 1 memur, 1 kâtip<br />
1329 1 memur, 2 kâtip<br />
Divaniye Sanca¤› Telgraf ve Posta ‹daresi<br />
1312 1 müdür, 2 memur<br />
1313-1314 1 müdür, 1 memur<br />
1315-1316 1 müdür, 2 memur<br />
1317-1329 1 müdür, 1 memur<br />
Divaniye Sanca¤› Düyun-u Umumiye ‹daresi<br />
1312-1325 1 memur<br />
1329 1 memur, 1 kolcu<br />
Divaniye Sanca¤› Zab›ta Memurlar›<br />
1312 1 tabur a¤as›, 8 bölük a¤as›, 10 bölük muavini, 10 jurnal emini, 1 hesap emini,<br />
1 polis<br />
319
ORSAM<br />
1313-1314 1 tabur a¤as›, 9 bölük a¤as›, 10 bölük muavini, 8 jurnal emini, 1 hesap emini,<br />
1 polis<br />
1315 1 tabur a¤as›, 8 bölük a¤as›, 10 bölük muavini, 10 jurnal emini, 1 hesap emini,<br />
1 polis<br />
1316 1 tabur a¤as›, 8 bölük a¤as›, 10 bölük muavini, 10 jurnal emini, 1 hesap emini<br />
1317-1319 1 binbafl›, 1 yüzbafl›, 18 mülaz›m, 1 kâtip<br />
1321 1 binbafl›, 8 yüzbafl›, 18 mülaz›m, 1 kâtip, 1 komiser, 1 polis<br />
1323 1 binbafl›, 10 yüzbafl›, 20 mülaz›m, 1 kâtip, 1 komiser, 1 polis<br />
1324 1 binbafl›, 4 yüzbafl›, 12 mülaz›m, 1 kâtip, 1 komiser<br />
1325 1 binbafl›, 7 yüzbafl›, 14 mülaz›m, 1 kâtip<br />
1329 5 yüzbafl›, 13 mülaz›m<br />
Divaniye Sanca¤› Belediye Meclisi<br />
1312-1317 1 baflkan (H›z›r A¤a), 4 üye, 1 kâtip<br />
1318 1 baflkan (Mehdi A¤a), 4 üye, 1 kâtip<br />
1319 1 baflkan (Hac› Hamid Efendi), 6 üye, 1 kâtip<br />
1321 1 baflkan (Hasan A¤a), 5 üye, 1 kâtip<br />
1323 1 baflkan (Tevfik Efendi), 5 üye, 1 kâtip<br />
1324 1 baflkan (Seyyid Mustafa Efendi), 5 üye, 1 kâtip<br />
1325 1 baflkan (Seyyid Mustafa Efendi), 4 üye, 1 kâtip<br />
1329 1 baflkan (Kemunizade Ahmet Efendi), 4 üye, 1 tabip, 1 kâtip<br />
Divaniye Sanca¤› Maarif fiubesi<br />
1315-1324 1 baflkandan oluflmaktad›r.<br />
Divaniye Sanca¤› fieriye Mahkemesi Kalemi<br />
1329 1 kâtip, 1 mukayyit, 1 muhz›r<br />
Divaniye Kazas›<br />
Deggare Nahiyesi<br />
320
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1312-1324 1 müdür, 1 kâtip<br />
1325-1329 1 müdür, 1 naip, 1 kâtip<br />
Elbudir Nahiyesi<br />
1312-1325 1 müdür ve 1 kâtip kadrosundan oluflmaktad›r.<br />
A’fek Nahiyesi<br />
1312 1 kul muaflflirli¤i, 2 kâtip<br />
1313-1314 1 kul muaflflirli¤i, 1 kâtip, 1 memur<br />
1315 1 kul muaflflirli¤i, 2 kâtip<br />
1316-1323 2 kul muaflflirli¤i, 2 kâtip<br />
1324 1 müdür, 1 kâtip<br />
1325 1 kul muaflflirli¤i, 1 kâtip<br />
fiufe Meliha Nahiyesi<br />
1329 1 müdürden oluflmaktad›r.<br />
Hille Kazas›<br />
Hille Kazas› Memurlar›<br />
1312-1315 1 kaymakam (fievket Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1316 1 kaymakam vekili (Rebiizade Ahmet Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1317 1 kaymakam (Halil Rasih Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1318 1 kaymakam (fievket Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1319-1321 1 kaymakam (Hayri Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1323-1324 1 kaymakam (Salih Pafla), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1325 1 kaymakam (Mehmet Ali Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1329 1 kaymakam vekili (Yüzbafl› Hac› Nam›k Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü,1 kâtip<br />
Hille Kazas› ‹dare Meclisi<br />
1312-1315 1 baflkan , 3 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1316 1 baflkan , 3 do¤al üye, 5 seçilmifl üye<br />
321
ORSAM<br />
1317-1319 1 baflkan , 3 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1321 1 baflkan , 3 do¤al üye, 3 seçilmifl üye<br />
1323-1325 1 baflkan , 3 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1329 1 baflkan , 4 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
Hille Kazas› Bidayet Mahkemesi<br />
1312-1316 1 baflkan , 2 üye, 3 kâtip, 1 müstantik<br />
1317-1323 1 baflkan , 2 üye, 3 kâtip, 1 müstantik, 1 muharrir<br />
1324 1 baflkan , 2 üye, 3 kâtip, 1 müstantik, 1 muharrir, 1 tahsildar<br />
1325 1 baflkan , 2 üye, 3 kâtip, 1 müstantik, 1 muharrir<br />
1329 1 baflkan , 2 üye, 4 kâtip, 1 müstantik, 1 muavin<br />
Hille Kazas› Maarif Meclisi<br />
1312-1323 1 baflkan , 2 üye<br />
1324-1325 1 baflkan , 3 üye<br />
Hille Kazas› Belediye Meclisi<br />
1312-1315 1 baflkan ( Hac› Ali Efendi), 5 üye, 1 kâtip, 1 tabip, 1 eczac›<br />
1316-1317 1 baflkan ( Hac› Ali Galip Efendi), 5 üye, 1 kâtip, 1 eczac›<br />
1318-1323 1 baflkan (Ali Galip Efendi), 4 üye, 1 kâtip, 1 doktor, 1 eczac›, 1 sand›k emini<br />
1324-1325 1 baflkan (SelimBeyzade Hurflit Bey), 4 üye, 1 kâtip, 1 doktor, 1 eczac›, 1<br />
müfettifl<br />
1329 1 baflkan (Emin Çelebi), 4 üye, 1 kâtip<br />
Hille Kazas› Di¤er Memurlar›<br />
1312-1314 1 evkaf müdürü, 1 mal müdürü muavini, 1 ambar memuru, 1 emlak kâtibi, 1<br />
sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 düyun-u umumiye<br />
müdürü, 1 düyun-u umumiye kâtibi, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 telgraf<br />
ve posta memuru, 1 reji memuru<br />
1315-1316 1 evkaf müdürü, 1 mal müdürü muavini, 1 ambar memuru, 1 emlak kâtibi, 1<br />
sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 düyun-u umumiye<br />
memuru, 2 düyun-u umumiye kâtibi, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 telgraf<br />
ve posta memuru, 1 reji memuru<br />
322
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1317-1321 1 müderris, 1 evkaf müdürü, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1<br />
nüfus memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 2 düyun-u umumiye kâtibi, 1 telgraf<br />
ve posta müdürü, 1 telgraf memuru, 1 reji memuru<br />
1323 1 müderris, 1 mal müdürü, 1 evkaf müdürü, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1<br />
nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 2 düyun-u umumiye<br />
kâtibi, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 telgraf ve posta ve 1 reji memuru<br />
1324 1 müderris, 1 mal müdürü, 1 evkaf müdürü, 1 tapu ve emlak kâtibi, 1 sand›k<br />
emini, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 2 düyun-u<br />
umumiye kâtibi, 1 telgraf ve posta müdürü, 2 telgraf ve posta memuru, 1 reji<br />
memuru, 1 liman baflkan›<br />
1325 1 müderris, 1 mal müdürü, 1 evkaf müdürü, 1 emlak kâtibi, 1 sand›k emini, 1<br />
tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 2<br />
düyun-u umumiye kâtibi, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 telgraf ve posta memuru,<br />
1 reji memuru<br />
1329 1 evkaf müdürü, 1 evkaf kâtibi, 1 sand›k emini, 2 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1<br />
nüfus memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 2 düyun-u umumiye kâtibi, 1 telgraf<br />
ve posta müdürü, 1 telgraf ve posta memuru, 1 reji memuru, 1 reji kâtibi,<br />
1 reji kantarc›s›, 1 fleriye kâtibi<br />
Hille Kazas› Zab›ta Memurlar›<br />
1312 1 bölük a¤as›, 2 bölük muavini, 2 jurnal emini<br />
1313-1314 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m<br />
1315-1317 1 bölük a¤as›, 2 bölük muavini, 2 jurnal emini<br />
1318-1319 2 yüzbafl›, 4 mülaz›m, 1 polis<br />
1321 2 yüzbafl›, 4 mülaz›m, 2 polis<br />
1323 1 binbafl›, 7 yüzbafl›, 14 mülaz›m, 1 komiser, 1 polis, 1 kâtip<br />
1324 1 yüzbafl›, 3 mülaz›m, 1 komiser, 2 polis<br />
1325 1 yüzbafl›, 2 mülaz›m, 1 komiser, 2 polis<br />
1329 1 komiser, 1 polis<br />
Barmane Nahiyesi<br />
1312-1329 1 müdür ve 1 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
Havas Nahiyesi<br />
1312-1329 1 müdür ve 1 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
323
ORSAM<br />
Mehavil Nahiyesi<br />
1312 1 müdür, 1 kâtip<br />
1313-1314 1 müdür, 1 kâtip, 1 ambar memuru<br />
1315-1329 1 müdür, 1 kâtip<br />
Memduhiye Nahiyesi<br />
1312 1 müdür, 1 kâtip<br />
1313-1316 1 müdür, 1 kâtip, 1 ambar memuru<br />
1317-1329 1 müdür, 1 kâtip<br />
Nehirflah Nahiyesi<br />
1312-1329 1 müdür ve 1 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
fiamiye Kazas›<br />
fiamiye Kazas› Memurlar›<br />
1312-1314 1 kaymakam (Cuma Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1315 1 kaymakam vekili (Resul Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1316 1 kaymakam (Neflet Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1317-1318 1 kaymakam vekili (Akif Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1319 1 kaymakam vekili (Abdurrahman Nafiz Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1321 1 kaymakam vekili (Mahmut Siret Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1323-1325 1 kaymakam (‹smail Enver Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1329 1 kaymakam (Seyyid Mehmet Akif Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
fiamiye Kazas› ‹dare Meclisi<br />
1312-1325 1 baflkan , 3 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1329 1 baflkan , 4 do¤al üye, 5 seçilmifl üye<br />
fiamiye Kazas› Bidayet Mahkemesi<br />
1312-1325 1 baflkan , 2 üye, 2 kâtip, 1 müstantik<br />
1329 1 baflkan , 2 üye, 2 kâtip, 1 müstantik, 1 mübaflir<br />
324
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
fiamiye Kazas› Belediye Meclisi<br />
1324 1 baflkan (Cevat A¤a), 2 üye, 1 kâtip<br />
1325 1 baflkan (Razi A¤a), 4 üye, 1 kâtip<br />
1329 1 baflkan vekili (Abdülhadi Efendi), 2 üye, 1 kâtip<br />
fiamiye Kazas› Di¤er Memurlar›<br />
1312 1 mal müdürü muavini, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 düyun-u umumiye<br />
memuru<br />
1313-1314 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 düyun-u umumiye memuru<br />
1315 1 mal müdürü muavini, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 düyun-u umumiye<br />
memuru<br />
1316-1323 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 düyun-u umumiye memuru<br />
1324-1325 1 mal müdürü muavini, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 düyun-u umumiye<br />
memuru<br />
1329 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 nüfus memuru, 1<br />
nüfus kâtibi<br />
fiamiye Kazas› Zab›ta Memurlar›<br />
1312-1316 2 bölük a¤as›, 1 bölük muavini, 1 jurnal emini<br />
1317-1321 2 yüzbafl›, 3 mülaz›m<br />
1323 2 yüzbafl›, 4 mülaz›m<br />
1324 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m<br />
1325 2 mülaz›m, 1 polis<br />
1329 1 polis<br />
Gamas Nahiyesi<br />
1315-1329 1 müdür ve 1 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
Hurullah Nahiyesi<br />
1315-1329 1 müdür ve 1 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
325
ORSAM<br />
Salahiye Nahiyesi<br />
1315-1329 1 müdür ve 1 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
fienafiye Nahiyesi<br />
1312-1325 1 müdür ve 1 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
1329 1 müdür, 1 kâtip ve 1 mülaz›mdan oluflmaktad›r.<br />
Semave Kazas›<br />
Semave Kazas› Memurlar›<br />
1312-1314 1 kaymakam (Arif Hikmet Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1315 1 kaymakam (Raflit Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1316-1317 1 kaymakam (Abdülaziz Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1318 1 kaymakam (Hac› Abdülaziz Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1319 1 kaymakam (Hac› Abdülaziz Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1321 1 kaymakam (Mümtaz Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1323 1 kaymakam (Salih Saip Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1324 1 kaymakam vekili (Yakup Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1325 1 kaymakam (fievket Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1329 1 kaymakam (Sultan Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
Semave Kazas› ‹dare Meclisi<br />
1312 1 baflkan , 3 do¤al üye, 3 seçilmifl üye<br />
1313-1314 1 baflkan , 3 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1315-1316 1 baflkan , 3 do¤al üye, 3 seçilmifl üye<br />
1317-1321 1 baflkan , 3 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1323 1 baflkan , 3 do¤al üye, 3 seçilmifl üye<br />
1324-1325 1 baflkan , 3 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1329 1 baflkan , 4 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
Semave Kazas› Bidayet Mahkemesi<br />
1312-1323 1 baflkan , 2 üye, 2 kâtip, 1 müstantik<br />
1324 1 baflkan , 2 üye, 2 kâtip, 1 müstantik, 1 mübaflir<br />
1325-1329 1 baflkan , 2 üye, 2 kâtip, 1 müstantik<br />
326
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Semave Kazas› Belediye Meclisi<br />
1312-1315 1 baflkan (Cabir Efendi), 5 üye, 1 kâtip<br />
1316 1 baflkan (Cercis A¤a), 5 üye, 1 kâtip<br />
1317-1318 1 baflkan (Hac› Hasan Efendi), 5 üye, 1 kâtip<br />
1319-1321 1 baflkan (Ali El-Musa A¤a), 3 üye, 1 kâtip<br />
1323-1329 1 baflkan (Hac› Hasan Efendi), 3 üye, 1 kâtip<br />
Semave Kazas› Di¤er Memurlar›<br />
1312 1 mal müdürü muavini, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 telgraf ve posta<br />
müdürü, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 reji<br />
memuru<br />
1313-1314 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 sand›k emini, 1<br />
tapu kâtibi, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 reji memuru<br />
1315 1 mal müdürü muavini, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 telgraf ve posta<br />
müdürü, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 reji<br />
memuru<br />
1316 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 sand›k emini, 1<br />
tapu kâtibi, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 reji memuru<br />
1317-1319 1 müderris, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 sand›k<br />
emini, 1 tapu kâtibi, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 reji memuru<br />
1321 1 müderris, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 sand›k<br />
emini, 1 tapu kâtibi, 1 düyun-u umumiye memuru<br />
1323 1 müderris, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 sand›k<br />
emini, 1 tapu kâtibi, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 reji memuru<br />
1324 1 vaiz, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 liman<br />
baflkan›, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 reji<br />
memuru<br />
1325 1 vaiz, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 liman<br />
baflkan›, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 düyun-u umumiye memuru<br />
1329 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 liman baflkan›, 1<br />
sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 tahsildar<br />
Semave Kazas› Zab›ta Memurlar›<br />
1312 1 bölük a¤as›, 1 bölük muavini, 1 jurnal emini<br />
1313-1314 1 bölük a¤as›, 1 jurnal emini<br />
1315-1318 1 bölük a¤as›, 1 bölük muavini, 1 jurnal emini<br />
327
ORSAM<br />
1319 2 mülaz›m<br />
1321-1323 2 mülaz›m, 1 komiser, 1 polis<br />
1324 1 yüzbafl›<br />
1325 2 yüzbafl›, 2 bölükbafl›<br />
1321 1 yüzbafl›<br />
Abucevarir Nahiyesi<br />
1312-1329 1 müdür ve 1 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
H›z›rderraci Nahiyesi<br />
1312-1323 1 müdür ve 1 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
1324-1329 1 müdür, 1 kâtip, 1 telgraf ve posta memuru<br />
KERBELA SANCA⁄I<br />
Kerbela Sanca¤› Memurlar›<br />
1299-1303 1 mutasarr›f (Mazhar Pafla), 1 naip, 1 muhasebeci, 1 tahrirat müdürü<br />
1309 1 mutasarr›f (Celaleddin Pafla), 1 naip, 1 muhasebeci, 1 tahrirat müdürü, 1<br />
müftü<br />
1310 1 mutasarr›f (Mahmut Bey), 1 naip, 1 muhasebeci, 1 tahrirat müdürü, 1 müftü<br />
1311 1 mutasarr›f (Ferit Pafla), 1 naip, 1 muhasebeci, 1 tahrirat müdürü, 1 müftü<br />
1312-1314 1 mutasarr›f vekili (Rebiizade Ahmet Bey), 1 naip, 1 muhasebeci, 1 tahrirat<br />
müdürü, 1 müftü<br />
1315-1323 1 mutasarr›f (Abdüllatif Pafla), 1 naip, 1 muhasebeci, 1 tahrirat müdürü, 1 müftü<br />
1324 1 mutasarr›f (Yahya Tevfik Pafla), 1 naip, 1 muhasebeci, 1 tahrirat müdürü<br />
1325 1 mutasarr›f (Hasan Hüsnü Pafla), 1 naip, 1 muhasebeci, 1 tahrirat müdürü<br />
1329 1 mutasarr›f (Tahir Bey), 1 naip, 1 muhasebeci, 1 tahrirat müdürü, 1 müftü<br />
Kerbela Sanca¤› ‹dare Meclisi<br />
1299-1303 1 baflkan , 3 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1309-1315 1 baflkan , 4 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
328
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1316-1321 1 baflkan , 3 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1323-1325 1 baflkan , 3 do¤al üye, 3 seçilmifl üye<br />
1329 1 baflkan , 4 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
Kerbela Sanca¤› ‹dare Meclisi Mahkeme Heyeti<br />
1310 1 müddei umumi, 1 müstantik<br />
1311-1312 1 müddei umumi, 1 müstantik, 1 tahrirat müdürü, 1 müsevvid<br />
1313-1314 1 müddei umumi, 1 müstantik<br />
1315-1316 1 müddei umumi, 1 müstantik, 1 tahrirat müdürü, 1 müsevvid<br />
1317-1319 1 müddei umumi, 1 müstantik, 1 müdür, 1 müsevvid<br />
1321-1324 1 müddei umumi, 1 müstantik<br />
1325 3 üye<br />
1329 4 üye<br />
Kerbela Sanca¤› ‹dare Meclisi Tahrirat Kalemi<br />
1299-1312 1 müsevvid, 1 mukayyit, 1 kâtip, 2 mübeyyiz<br />
1313-1315 1 müsevvid, 1 mukayyit, 1 kâtip, 4 mübeyyiz<br />
1316 1 müsevvid, 1 mukayyit, 1 kâtip, 3 mübeyyiz<br />
1317-1323 1 müsevvid, 1 mukayyit, 1 kâtip, 2 mübeyyiz<br />
1324 1 müdür, 1 kâtip, 1 memur, 2 mübeyyiz<br />
1325 1 müsevvid, 1 kâtip, 1 memur, 2 mübeyyiz<br />
1329 2 müsevvid, 2 kâtip, 1 mukayyit, 1 müvezzi, 3 mübeyyiz<br />
Kerbela Sanca¤› ‹dare Meclisi Muhasebe Kalemi<br />
1299-1303 5 kâtip, 1 mukayyit, 1 yard›mc›, 1 sand›k emini<br />
1309 3 kâtip, 1 mukayyit, 2 yard›mc›, 1 sand›k emini, 1 dava vekili, 1 tahsildar<br />
1310 3 kâtip, 2 mukayyit, 1 mübeyyiz, 2 yard›mc›, 1 sand›k emini, 1 dava vekili<br />
1311-1323 3 kâtip, 2 mukayyit, 1 mübeyyiz, 1 yard›mc›, 1 sand›k emini, 1 dava vekili<br />
1324 3 kâtip, 1 mukayyit, 1 yard›mc›, 1 sand›k emini, 1 dava vekili<br />
1325 3 kâtip, 2 mukayyit, 1 mübeyyiz, 1 yard›mc›, 1 sand›k emini, 1 dava vekili<br />
1329 4 kâtip, 1 mukayyit, 1 sand›k emini, 2 tahsildar, 1 mülaz›m<br />
329
ORSAM<br />
Kerbela Sanca¤› Arazi Memurlar›<br />
1299-1303 1 müdür, 3 kâtip ve 1 memurdan oluflmaktad›r.<br />
Kerbela Sanca¤› Aflar Memurlar›<br />
1299-1303 1 memur ve 3 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
Kerbela Sanca¤› Rüsum Memurlar›<br />
1299-1303 1 memurdan oluflmaktad›r.<br />
Kerbela Sanca¤› Adliye Daireleri<br />
Bidayet Mahkemesi Hukuk Dairesi<br />
1299-1310 1 baflkan , 3 üye<br />
1311-1312 1 baflkan , 4 üye<br />
1313-1321 1 baflkan , 3 üye<br />
1323 1 baflkan , 2 üye, 1 müstantik, 1 memur, 1 muharrir<br />
1324 1 baflkan , 3 üye, 1 müstantik<br />
1325 1 baflkan , 1 müddei umumi, 3 üye, 1 müstantik, 1 muharrir<br />
1329 1 baflkan , 1 müddei umumi, 3 üye, 1 müstantik<br />
Bidayet Mahkemesi Ceza Dairesi<br />
1299-1303 1 baflkan , 3 üye, 1 müddei umumi<br />
1309-1310 1 baflkan , 3 üye, 1 müddei umumi, 1 müstantik, 1 memur, 1 muharrir<br />
1311-1312 3 üye, 1 müddei umumi, 1 müstantik, 1 memur, 1 muharrir<br />
1313-1314 1 baflkan , 3 üye, 1 müddei umumi, 1 müstantik, 1 memur, 1 muharrir<br />
1315-1323 1 baflkan , 3 üye, 1 müddei umumi, 1 müstantik, 1 memur, 1 muharrir<br />
1324 1 baflkan , 3 üye, 1 müddei umumi, 1 memur<br />
1325 1 baflkan , 1 müderris, 3 üye, 1 memur<br />
1329 1 baflkan , 3 üye, 1 memur, 1 muharrir<br />
330
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Bidayet Mahkemesi Kalemi<br />
1299-1325 5 kâtip, 1 memur, 1 muharrir<br />
1329 9 kâtip, 1 mukayyit<br />
fieriye Mahkemesi Kalemi<br />
1309-1325 1 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
1329 1 kâtip, 1 müsevvid, 2 mukayyit<br />
Kerbela Sanca¤› Evkaf Dairesi / ‹daresi<br />
1309-1316 1 müdür, 1 kâtip<br />
1317-1323 1 müdür, 2 kâtip<br />
1324 1 müdür, 1 kâtip, 1 sand›k emini<br />
1325 1 müdür, 2 kâtip<br />
1329 1 memur, 1 kâtip, 1 tahsildar, 1 sand›k emini<br />
Kerbela Sanca¤› Evkaf Komisyonu<br />
1309 1 baflkan ve 4 üyeden oluflmaktad›r.<br />
Kerbela Sanca¤› Defter-i Hakani Dairesi / ‹daresi<br />
1309 2 kâtip,<br />
1310-1312 1 memur, 1 kâtip<br />
1313-1314 1 memur, 2 kâtip<br />
1315-1316 1 memur, 3 kâtip<br />
1317-1325 1 memur, 2 kâtip<br />
1329 1 memur, 4 kâtip<br />
Kerbela Sanca¤› Nüfus Dairesi<br />
1309-1325 1 memur, 1 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
1329 1 memur, 2 kâtip<br />
331
ORSAM<br />
Kerbela Sanca¤› Maarif Meclisi<br />
1309-1318 1 baflkan , 4 üye<br />
1321-1324 1 baflkan , 1 üye<br />
1325-1329 1 baflkan , 2 üye<br />
Kerbela Sanca¤› Telgraf ve Posta ‹daresi<br />
1299-1314 1 müdür, 1 memur<br />
1315-1325 1 müdür, 2 memur<br />
1329 1 müdür, 3 memur, 2 da¤›t›c›<br />
Kerbela Sanca¤› Düyun-u Umumiye ‹daresi<br />
1309-1312 1 memur<br />
1313-1314 1 müdür, 2 kâtip, 1 sand›k emini<br />
1315-1329 1 müdür, 2 kâtip<br />
Kerbela Sanca¤› S›hhiye ‹daresi<br />
1299-1312 1 memur<br />
1313-1324 1 memur, 2 gardiyan<br />
1325 1 müdür, 2 kâtip<br />
1329 1 memur, 2 gardiyan<br />
Kerbela Sanca¤› Reji ‹daresi<br />
1309 1 müdür, 1 kâtip<br />
1310-1312 1 kâtip<br />
1313-1314 1 müdür, 2 kâtip<br />
1315-1316 1 müdür, 1 kâtip<br />
1317-1325 1 müdür, 2 kâtip<br />
1329 1 müdür, 2 kâtip, 1 memur<br />
Kerbela Sanca¤› Zab›ta Memurlar›<br />
1309-1316 1 tabur a¤as›, 4 bölük a¤as›, 4 bölük muavini, 4 jurnal emini, 1 hesap emini<br />
1317-1321 1 binbafl›, 3 yüzbafl›, 8 mülaz›m, 1 kâtip<br />
332
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1323 1 binbafl›, 4 yüzbafl›, 8 mülaz›m, 1 kâtip<br />
1324 1 binbafl›, 2 yüzbafl›, 8 mülaz›m, 1 kâtip<br />
1325 1 binbafl›, 4 yüzbafl›, 8 mülaz›m, 1 kâtip<br />
1329 1 Komutan , 3 yüzbafl›, 8 mülaz›m<br />
Kerbela Sanca¤› Polis Dairesi<br />
1309 1 komiser, 1 polis<br />
1321-1325 1 komiser, 3 polis<br />
1329 1 komiser, 5 polis<br />
Kerbela Sanca¤› Belediye Dairesi<br />
1309-1310 1 baflkan (Seyyid Hasan Efendi), 4 üye, 1 kâtip, 1 tabip, 1 cerrah, 1 sand›k emini<br />
1311 1 baflkan (Mehmet Ali Efendi), 3 üye, 2 kâtip, 1 cerrah, 1 sand›k emini<br />
1312-1317 1 baflkan (Seyyid Hasan Efendi), 3 üye, 2 kâtip, 1 tabip, 1 cerrah, 1 afl› memuru,<br />
1 sand›k emini<br />
1318-1321 1 baflkan vekili (Hulusi Efendi), 2 üye, 1 kâtip, 1 tabip, 1 sand›k emini<br />
1323 1 baflkan (Hac› Abdülmehdi Efendi), 2 üye, 1 kâtip, 1 tabip, 1 afl› memuru, 1<br />
sand›k emini<br />
1324 1 baflkan vekili (Süleyman Efendi), 3 üye, 1 kâtip, 1 tabip, 1 afl› memuru, 1<br />
sand›k emini<br />
1325 1 baflkan vekili (Mehdi Efendi), 3 üye, 1 kâtip, 1 afl› memuru, 1 sand›k emini<br />
1329 1 baflkan (Salman Efendi), 3 üye, 1 kâtip, 1 tabip, 1 eczac›, 1 afl› memuru, 1<br />
sand›k emini, 7 çavufl<br />
Kerbela Kazas›<br />
Müseyyip Nahiyesi<br />
1299-1303 1 müdür, 1 kâtip<br />
1309 1 müdür, 1 belediye baflkan› (Mehmet Efendi), 1 kâtip, 1 telgraf memuru, 1<br />
karantina memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 mülaz›m<br />
1310-1323 1 müdür, 1 belediye baflkan› (fieyh Mehdi Efendi), 1 kâtip, 1 telgraf memuru, 1<br />
karantina memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 mülaz›m<br />
1324 1 müdür, 1 naip, 1 belediye baflkan› (fieyh Mehdi Efendi), 1 kâtip, 1 telgraf ve<br />
posta müdürü, 1 karantina memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 reji memuru,<br />
1 mülaz›m<br />
333
ORSAM<br />
1325 1 müdür, 1 belediye baflkan› (fieyh Mehmet Efendi), 1 kâtip, 1 telgraf ve posta<br />
müdürü, 1 karantina memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 reji memuru, 1<br />
yüzbafl›<br />
1329 1 müdür, 1 naip, 1 liman baflkan› (Abdullah Efendi), 1 kâtip, 1 telgraf ve posta<br />
müdürü, 1 karantina memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 reji memuru, 1<br />
emlak memuru<br />
fiefatiye Nahiyesi<br />
1299-1312 1 müdür, 1 kâtip<br />
1313-1324 1 müdür, 1 naip, 1 kâtip<br />
1325-1329 1 müdür, 1 kâtip<br />
Rehaliye Nahiyesi<br />
1299-1311 1 müdür ve 1 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
Hindiye Kazas›<br />
Hindiye Kazas› Memurlar›<br />
1299-1303 1 kaymakam (Ahmet Nazif Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip, 1 sand›k<br />
emini<br />
1309-1311 1 kaymakam (Mehmet Reflit Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1312-1314 1 kaymakam (Ahmet Enveri Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1315-1316 1 kaymakam (Reflit Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1317 1 kaymakam vekili (‹brahim Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1318 1 kaymakam (Mustafa Salim Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1319 1 kaymakam vekili (fievket Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1321 1 kaymakam vekili (fiakirefendizade Mehmet Nuri Efendi), 1 naip, 1 mal<br />
müdürü, 1 kâtip<br />
1323 1 kaymakam (‹smail Enver Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1324 1 kaymakam (Behçet Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1325 1 kaymakam (Salih Pafla), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1329 1 kaymakam (Mehmet Halit Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
334
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Hindiye Kazas› ‹dare Meclisi<br />
1299-1309 1 baflkan , 3 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1310-1312 1 baflkan , 3 do¤al üye, 3 seçilmifl üye<br />
1313-1325 1 baflkan , 3 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1329 1 baflkan , 4 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
Hindiye Kazas› Bidayet Mahkemesi<br />
1299-1312 1 baflkan , 1 üye, 2 kâtip, 1 müstantik<br />
1313-1325 1 baflkan , 2 üye, 2 kâtip, 1 müstantik<br />
1329 1 baflkan , 1 üye, 2 kâtip, 1 mübaflir<br />
Hindiye Kazas› Belediye Meclisi<br />
1309-1312 1 baflkan (Hassun A¤a), 3 üye, 1 kâtip, 1 cerrah<br />
1313-1321 1 baflkan (Hassun A¤a), 4 üye, 1 kâtip, 1 cerrah<br />
1323 1 baflkan (Hassun A¤a), 4 üye, 1 kâtip<br />
1324 1 baflkan (Hassun A¤a), 3 üye, 1 cerrah, 1 kâtip<br />
1325 1 baflkan (Hassun A¤a), 4 üye, 1 cerrah, 1 kâtip<br />
1329 1 baflkan vekili (Emin Efendi), 4 üye, 1 kâtip<br />
Hindiye Kazas› Di¤er Memurlar›<br />
1299-1303 1 aflar memuru, 2 aflar kâtibi, 1 ambar memuru1 telgraf müdürü<br />
1309-1312 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 düyun-u umumiye<br />
memuru, 1 telgraf ve posta müdürü<br />
1313-1325 1 sand›k emini, 1 imam-hatip, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1<br />
düyun-u umumiye memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 reji memuru<br />
1329 1 hatip, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 telgraf<br />
ve posta müdürü, 1 reji memuru, 1 eytam müdürü<br />
Hindiye Kazas› Zab›ta Memurlar›<br />
1309 1 yüzbafl›<br />
1312-1315 1 bölük a¤as›, 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m, 1 kâtip, 22 gece bekçisi<br />
1316 2 bölük a¤as›, 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m, 1 kâtip, 22 gece bekçisi<br />
335
ORSAM<br />
1317-1319 1 yüzbafl›, 1 mülaz›m, 1 kâtip, 22 gece bekçisi<br />
1321-1323 2 yüzbafl›, 1 mülaz›m, 1 kâtip, 1 polis, 22 gece bekçisi<br />
1324 2 yüzbafl›, 2 mülaz›m, 1 kâtip, 1 polis, 22 gece bekçisi<br />
1325 2 yüzbafl›, 1 mülaz›m, 35 asker<br />
1329 2 yüzbafl›, 4 mülaz›m, 1 kâtip, 34 gece bekçisi<br />
Ebunefafl Nahiyesi<br />
1312 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 10 gece bekçisi<br />
1313-1314 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 4 gece bekçisi<br />
1315 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 10 gece bekçisi<br />
1316-1317 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 14 gece bekçisi<br />
El-Buruye Nahiyesi<br />
1312 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 12 gece bekçisi<br />
1313-1314 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 6 gece bekçisi<br />
1315 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 12 gece bekçisi<br />
1316-1317 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 14 gece bekçisi<br />
El-Fetle Nahiyesi<br />
1312 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 12 gece bekçisi<br />
1313-1314 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 6 gece bekçisi<br />
1315 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 12 gece bekçisi<br />
1316-1317 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 14 gece bekçisi<br />
El-Fetle ve El-Buruye Nahiyesi<br />
1318-1321 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 6 gece bekçisi<br />
1323 1 müdür, 1 kâtip, 7 gece bekçisi<br />
1324 1 kul muaflflirli¤i, 1 kâtip<br />
1325 1 müdür, 1 kâtip<br />
1329 1 kul muaflflirli¤i, 1 kâtip<br />
336
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Harka Nahiyesi<br />
1312 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 10 gece bekçisi<br />
1313-1314 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 6 gece bekçisi<br />
1315 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 10 gece bekçisi<br />
1316-1317 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 14 gece bekçisi<br />
Harka ve Ebunefafl Nahiyesi<br />
1318-1321 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 4 gece bekçisi<br />
1323 1 müdür, 1 kâtip, 5 gece bekçisi<br />
1324 1 kul muaflflirli¤i, 1 kâtip<br />
1325 1 müdür, 1 kâtip<br />
1329 1 kul muaflflirli¤i<br />
Hurüduhun Nahiyesi<br />
1312 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 19 gece bekçisi<br />
1313-1314 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 20 gece bekçisi<br />
1315 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 19 gece bekçisi<br />
1316-1317 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 9 gece bekçisi<br />
Kaburi Nahiyesi<br />
1312-1321 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 6 gece bekçisi<br />
1323 1 müdür, 1 kâtip, 7 gece bekçisi<br />
1324 1 kul muaflflirli¤i, 1 kâtip<br />
1325 1 müdür, 1 kâtip<br />
1329 1 kul muaflflirli¤i, 1 kâtip<br />
Kifl Nahiyesi<br />
1299-1329 1 müdür ve 1 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
Menfehat Nahiyesi<br />
1312-1315 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 2 gece bekçisi<br />
1316-1317 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 3 gece bekçisi<br />
337
ORSAM<br />
Meflrub-› Garbi Nahiyesi<br />
1312 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 8 gece bekçisi<br />
1313-1314 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 4 gece bekçisi<br />
1315 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 8 gece bekçisi<br />
1316-1317 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 7 gece bekçisi<br />
Meflrub-› fiarki Nahiyesi<br />
1312 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 8 gece bekçisi<br />
1313-1314 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 4 gece bekçisi<br />
1315 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 8 gece bekçisi<br />
1316-1317 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 7 gece bekçisi<br />
Meflrub-› fiarki ve Garbi Nahiyesi<br />
1318-1321 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 4 gece bekçisi<br />
1323 1 müdür, 1 kâtip, 5 gece bekçisi<br />
1324 1 kul muaflflirli¤i, 1 kâtip<br />
1325 1 müdür, 1 kâtip<br />
1329 1 kul muaflflirli¤i, 1 kâtip<br />
Müseyide Nahiyesi<br />
1312 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 8 gece bekçisi<br />
1313–1316 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 6 gece bekçisi<br />
1317 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 7 gece bekçisi<br />
1318-1321 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 6 gece bekçisi<br />
1323 1 müdür, 1 kâtip, 7 gece bekçisi<br />
1324 1 müdür, 1 kâtip<br />
1329 1 kul muaflflirli¤i, 1 kâtip<br />
Rahbe Nahiyesi<br />
1299 1 müdür ve 1 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
338
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Necef Kazas›<br />
Necef Kazas› Memurlar›<br />
1299-1303 1 kaymakam (Abdülfettah Bey), 1 naip, 1 kâtip, 1 mal müdürü, 1 sand›k emini<br />
1309-1311 1 kaymakam (Seyyid Hayri Efendi), 1 naip, 1 kâtip, 1 mal müdürü<br />
1312-1314 1 kaymakam (Mehmet fiefik Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1315-1316 1 kaymakam (Cuma Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1317 1 kaymakam (Mehmet Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1318-1323 1 kaymakam (Raflit Pafla), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1324 1 kaymakam vekili (fievket Pafla), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1325 1 kaymakam (fievket Pafla), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1329 1 kaymakam (Aziz Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
Necef Kazas› ‹dare Meclisi<br />
1299-1303 1 baflkan , 3 do¤al üye, 3 seçilmifl üye<br />
1309-1312 1 baflkan , 3 do¤al üye, 2 seçilmifl üye<br />
1313-1325 1 baflkan , 3 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1329 1 baflkan , 4 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
Necef Kazas› Bidayet Mahkemesi<br />
1299-1312 1 baflkan , 2 üye, 2 kâtip, 1 müstantik<br />
1313-1323 1 baflkan , 2 üye, 2 kâtip, 1 müstantik, 2 mübaflir<br />
1324-1325 1 baflkan , 2 üye, 2 kâtip, 1 müstantik<br />
1329 1 baflkan , 1 müddei umumi, 2 kâtip, 2 müstantik, 4 mübaflir<br />
Necef Kazas› Belediye Meclisi<br />
1299-1303 1 baflkan (Ahmet Sait Efendi), 3 üye, 1 kâtip<br />
1309-1310 1 baflkan (Hac› Ahmet Sait Efendi), 2 üye, 1 kâtip<br />
1311 1 baflkan (Ahmet Emin Efendi), 2 üye, 1 kâtip<br />
1312-1315 1 baflkan (Ahmet Cevat Efendi), 3 üye, 1 kâtip<br />
1316-1319 1 baflkan (Mehmet Cevat Efendi), 3 üye, 2 kâtip<br />
1321-1324 1 baflkan (Mahmut Efendi), 3 üye, 2 kâtip<br />
1325 1 baflkan vekili (Hac› Ahmet Mirza Efendi), 4 üye, 1 kâtip<br />
1329 1 baflkan vekili (Hac› Ahmet Efendi), 1 sand›k emini, 1 tabip, 1 kâtip<br />
339
ORSAM<br />
Necef Kazas› Di¤er Memurlar›<br />
1299-1303 1 aflar memuru, 1 rüsum memuru, 1 karantina memuru<br />
1309 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 doktor, 1<br />
s›hhiye memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 reji memuru, 1 jurnal emini<br />
1310-1312 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 doktor, 1<br />
s›hhiye memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 reji memuru<br />
1313–1314 1 hatip, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 karantina<br />
memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 düyun-u umumiye kâtibi, 1 telgraf<br />
ve posta müdürü, 1 reji memuru<br />
1315-1319 1 hatip, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 karantina<br />
memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 düyun-u umumiye kâtibi, 1 telgraf<br />
ve posta müdürü, 1 reji memuru<br />
1321-1323 1 hatip, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 karantina<br />
memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 reji<br />
memuru, 1 komiser, 1 polis<br />
1324 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 karantina<br />
memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 reji memuru,<br />
1 komiser, 1 polis<br />
1325 1 vaiz, 1 hatip, 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1<br />
karantina memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 zab›ta memuru, 1 telgraf ve<br />
posta müdürü, 1 reji memuru, 1 komiser, 1 polis<br />
1329 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 karantina<br />
memuru, 1 düyun-u umumiye memuru, 1 telgraf ve posta müdürü, 1 reji memuru,<br />
1 komiser, 1 polis, 1 fleriye kâtibi, 2 tahsildar<br />
Kûfe Nahiyesi<br />
1299-1303 1 müdür<br />
1309-1325 1 müdür, 1 kâtip<br />
1329 1 müdür, 1 kâtip, 1 polis<br />
Rehbe Nahiyesi<br />
1300-1324 1 müdür<br />
1325-1329 1 müdür, 1 kâtip<br />
340
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Hurüduhun Nahiyesi<br />
1318 1 müdür, 1 kâtip, 1 bölükbafl›, 20 gece bekçisi<br />
1319-1321 1 müdür, 1 kâtip, 1 mülaz›m, 1 bölükbafl›, 18 gece bekçisi<br />
1323 1 müdür, 1 kâtip, 1 mülaz›m, 19 gece bekçisi<br />
1324-1325 1 müdür, 1 kâtip<br />
1329 1 kul muaflflirli¤i, 1 kâtip<br />
Rezzaze Kazas›<br />
Rezzaze Kazas› Memurlar›<br />
1299-1321 1 kaymakam (Fehd Bey)<br />
1323-1329 1 kaymakam (Fehdülhendal Bey)<br />
H‹LLE SANCA⁄I (242)<br />
Hille Sanca¤› Memurlar›<br />
1292-1303 1 mutasarr›f vekili (Abdülgani Pafla), 1 muhasebeci, 1 tahrirat müdürü, 1 müftü<br />
1309 1 mutasarr›f vekili (Salih Pafla), 1 naip, 1 muhasebeci, 1 tahrirat müdürü, 1<br />
müftü<br />
1310 1 mutasarr›f vekili (Abdülkadir Pafla), 1 naip, 1 muhasebeci, 1 tahrirat müdürü,<br />
1 müftü<br />
1311 1 mutasarr›f (Ali R›za Bey), 1 naip, 1 muhasebeci, 1 tahrirat müdürü, 1 müftü<br />
Hille Sanca¤› ‹dare Meclisi<br />
1292-1309 1 baflkan , 4 do¤al üye, 4 seçilmifl üye<br />
1310-1311 1 baflkan , 4 do¤al üye, 3 seçilmifl üye<br />
Hille Sanca¤› ‹dare Meclisi Tahrirat Kalemi<br />
1292-1303 1 müsevvid, 1 kâtip, 1 mukayyit, 1 mübeyyiz<br />
1309 1 müsevvid, 1 kâtip, 1 mukayyit, 3 mübeyyiz<br />
1310-1311 1 muavin, 1 kâtip, 1 memur, 1 yard›mc›, 3 mübeyyiz<br />
242 Hille, 1311 tarihli salnameye kadar sancak olarak geçmektedir. 1312 tarihli salnamede kaza olarak Divaniye sanca¤›na ba¤l›d›r.<br />
341
ORSAM<br />
Hille Sanca¤› ‹dare Meclisi Muhasebe Kalemi<br />
1292-1303 4 kâtip, 1 mukayyit, 3 yard›mc›, 1 sand›k emini<br />
1309-1311 3 kâtip, 2 mukayyit, 3 yard›mc›, 1 sand›k emini, 1 dava vekili, 3 mübeyyiz<br />
Hille Sanca¤› Arazi Memurlar›<br />
1292-1303 1 memur ve 3 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
Hille Sanca¤› Aflar Memurlar›<br />
1292-1303 1 müdür, 2 memur, 5 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
Hille Sanca¤› Rüsum Memurlar›<br />
1292-1303 1 müdür, 2 kâtip, 1 sand›k emininden oluflmaktad›r.<br />
Hille Sanca¤› Defter-i Hakani Dairesi<br />
1309-1311 1 memur, 2 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
Hille Sanca¤› Nüfus Dairesi<br />
1309-1311 1 memur, 1 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
Hille Evkaf Dairesi<br />
1310-1311 1 memur bulunmaktad›r.<br />
Hille Sanca¤› Maarif Meclisi<br />
1309-1311 1 baflkan ve 3 üyeden oluflmaktad›r.<br />
342
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Hille Sanca¤› Adliye Daireleri<br />
Bidayet Mahkemesi Hukuk Dairesi<br />
1292-1311 1 baflkan ve 3 üyeden oluflmaktad›r.<br />
Hille Sanca¤› Adliye / Bidayet Mahkemesi Ceza Dairesi<br />
1292-1303 1 baflkan , 3 üye, 1 müddei umumi<br />
1309 1 baflkan , 1 müddei umumi, 3 üye, 1 müstantik, 1 memur, 1 muharrir<br />
1310-1311 1 baflkan , 1 müddei umumi, 3 üye, 1 müstantik, 1 memur<br />
Hille Sanca¤› Bidayet Mahkemesi Kalemi<br />
1292-1303 4 kâtip, 1 memur, 1 muharrir<br />
1309-1310 5 kâtip<br />
1311 4 kâtip<br />
Hille Sanca¤› Telgraf ve Posta ‹daresi<br />
1292 1 müdür ve 2 memurdan oluflmaktad›r.<br />
Hille Sanca¤› Düyun-u umumiye ‹daresi<br />
1309-1311 1 müdür ve 2 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
Hille Sanca¤› Reji ‹daresi<br />
1309 1 memur bulunmaktad›r.<br />
Hille Sanca¤› Zab›ta Memurlar›<br />
1309 1 tabur a¤as›, 5 bölük a¤as›, 5 bölük muavini, 9 jurnal emini, 1 hesap emini<br />
1310-1311 1 tabur a¤as›, 10 bölük a¤as›, 9 bölük muavini, 10 jurnal emini, 1 hesap emini<br />
Hille Sanca¤› Polis Dairesi<br />
1309 1 komiser ve 1 polisten oluflmaktad›r.<br />
343
ORSAM<br />
Hille Sanca¤› Belediye Dairesi<br />
1292-1303 1 baflkan (Sait Efendi), 6 üye, 1 kâtip, 1 sand›k emini<br />
1309-1311 1 baflkan (Hac› Ali Çelebi), 8 üye, 1 kâtip, 1 sand›k emini, 1 tabip<br />
Hille Kazas›<br />
fiunafiye Nahiyesi<br />
1300 1 kâtip bulunmaktad›r.<br />
Elbucevarir Nahiyesi<br />
1300 1 müdür ve 1 kâtip bulunmaktad›r.<br />
Deggare Nahiyesi<br />
1300 1 müdür ve 1 kâtip bulunmaktad›r.<br />
Elbudir Nahiyesi<br />
1300 1 müdür ve 1 kâtip bulunmaktad›r.<br />
Memduhiye Nahiyesi<br />
1292-1311 1 müdür ve 1 kâtip bulunmaktad›r.<br />
fiamiye Kazas›<br />
fiamiye Kazas› Memurlar›<br />
1299-1303 1 kaymakam vekili (‹brahim Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip, 1 sand›k<br />
emini<br />
1309 1 kaymakam vekili (Mehmet Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1310-1311 1 kaymakam vekili (Abdülfettah Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
fiamiye Kazas› ‹dare Meclisi<br />
1299-1311 1 baflkan , 3 do¤al üye ve 4 seçilmifl üyeden oluflmaktad›r.<br />
344
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
fiamiye Kazas› Bidayet Mahkemesi<br />
1299-1311 1 baflkan , 2 üye, 2 kâtip ve 1 müstantikten oluflmaktad›r.<br />
fiamiye Kazas› Di¤er Memurlar›<br />
1299-1303 1 aflar memuru, 2 aflar kâtibi, 1 ambar memuru<br />
1309-1311 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 düyun-u umumiye memuru<br />
fiamiye Kazas› Zab›ta Memurlar›<br />
1309 1 bölük a¤as›, 1 bölük muavini, 1 jurnal emini<br />
1310-1311 2 bölük muavini, 2 jurnal emini<br />
fienafiye Nahiyesi<br />
1309 1 müdür ve 1 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
Divaniye Kazas›<br />
Divaniye Kazas› Memurlar›<br />
1299-1303 1 kaymakam (‹brahim Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip, 1 sand›k emini<br />
1309 1 kaymakam (Akif Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1310 1 kaymakam (Rüstem Lami Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1311 1 kaymakam (Abdülaziz Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
Divaniye Kazas› ‹dare Meclisi<br />
1300-1311 1 baflkan , 3 do¤al üye ve 4 seçilmifl üyeden oluflmaktad›r.<br />
Divaniye Kazas› Bidayet Mahkemesi<br />
1300-1311 1 baflkan , 2 üye, 2 kâtip ve 1 müstantikten oluflmaktad›r.<br />
Divaniye Sanca¤› Belediye Dairesi<br />
1309 3 üye<br />
1310-1311 1 baflkan (Seyyid Salih Efendi) ve 3 üye<br />
345
ORSAM<br />
Divaniye Kazas› Di¤er Memurlar›<br />
1300-1303 1 aflar memuru, 2 aflar kâtibi, 1 ambar memuru, 1 telgraf müdür, 1 telgraf<br />
memuru<br />
1309 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 nüfus kâtibi, 1 telgraf memuru,<br />
1 düyun-u umumiye memuru<br />
1310 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 telgraf memuru, 1 düyun-u<br />
umumiye memuru, 1 ambar memuru<br />
1311 1 sand›k emini, 1 memur, 1 nüfus memuru, 1 telgraf memuru, 1 düyun-u umumiye<br />
memuru<br />
Divaniye Kazas› Zab›ta Memurlar›<br />
1309 1 bölük a¤as›<br />
1310-1311 1 bölük muavini<br />
Deggare Nahiyesi<br />
1309-1311 1 müdür ve 1 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
Elbudir Nahiyesi<br />
1309-1311 1 müdür ve 1 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
Semave Kazas›<br />
Semave Kazas› Memurlar›<br />
1300-1303 1 kaymakam (Hüseyin Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1309 1 kaymakam (Rüstem Bey), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1310 1 kaymakam (Davut Niyazi Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
1311 1 kaymakam (At›f Efendi), 1 naip, 1 mal müdürü, 1 kâtip<br />
Semave Kazas› ‹dare Meclisi<br />
1300-1311 1 baflkan , 3 do¤al üye ve 4 seçilmifl üyeden oluflmaktad›r.<br />
346
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Semave Kazas› Bidayet Mahkemesi<br />
1300-1311 1 baflkan , 2 üye, 1 kâtip ve 1 müstantikten oluflmaktad›r.<br />
Semave Sanca¤› Belediye Dairesi<br />
1309 1 baflkan (Cercis A¤a), 4 üye<br />
1310 1 baflkan vekili (Hac› Halef Efendi), 4 üye, 1 kâtip<br />
1311 1 baflkan (bofl), 4 üye, 1 kâtip<br />
Semave Kazas› Di¤er Memurlar›<br />
1300-1303 1 aflar memuru, 2 aflar kâtibi, 1 ambar memuru, 1 telgraf müdürü, 1 rüsum<br />
memuru<br />
1309-1311 1 sand›k emini, 1 tapu kâtibi, 1 nüfus memuru, 1 nüfus kâtibi, 1 telgraf memuru,<br />
1 düyun-u umumiye memuru<br />
Semave Kazas› Zab›ta Memurlar›<br />
1309 1 bölük muavini<br />
1310-1311 1 bölük a¤as› ve 1 jurnal emininden oluflmaktad›r.<br />
Abucevarir Nahiyesi<br />
1309-1311 1 müdür ve 1 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
H›z›rderraci / Derraci Nahiyesi<br />
1309-1311 1 müdür ve 1 kâtipten oluflmaktad›r.<br />
347
ORSAM
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
X.<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹N‹N<br />
RUHAN‹ RE‹SLER‹
ORSAM
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹N‹N RUHAN‹ RE‹SLER‹<br />
1292 Yusuf Odo Efendi, Musul Keldani Patri¤i<br />
Kasilyas Çakar, Ba¤dat Keldani Patri¤i Vekili<br />
Kasilyas Abu, Basra Keldani Patri¤i Vekili<br />
Yuhanna Temrez, fiehrizor ve Nahiyelerinin Matran› (243)<br />
Polos, ‹madiye Keldani Matran›<br />
‹lyas, Musul fieyhmena Manast›r› Matran›<br />
Mariya Yusuf, Ba¤dat Latin Milletinin Vekili<br />
Kasilyas Abu, Basra Latin Milletinin Vekili<br />
Filibes Magak, Ba¤dat kadim Ermeni Milleti Matran›<br />
Magakiye, Ba¤dat Ermeni Milletinin Murahhas›<br />
Kasilyas, Basra’da Ermeni Milletinin Papas›<br />
Athanasyos Rufael Çarhi, Ba¤dat Süryani Milleti Matran›<br />
Hori Markaryos fiemun, Ba¤dat Rum Milletinin Vekili<br />
Haham Avidye, Ba¤dat Musevi Milletinin Hahambafl›s›<br />
Sason ‹lyaho, Ba¤dat Musevi Milletinin Haham›<br />
Haham Harun, Musul’da Musevilerin Haham›<br />
1309-1310 Monsenyör Henri Alenmayir, Latin Milletinin Serpiskoposu ve Papa’n›n Vekili<br />
Padre Henri Bernar, Latin Milletinin Serpiskoposu Vekili<br />
Ökesten Sayig, Latin Serpiskoposu Serkakâtibi<br />
Matran Efram Bolis Rahmani Efendi, Süryani Milletinin Ruhani Reisi<br />
Teodor Mesih Efendi, Keldani Milletinin Ruhani Reisi<br />
Deber Artin Efendi, Ermeni kadim / Ortodoks Milleti Ruhani Reisi<br />
Hori Filibos Magakyan Efendi, Ermeni Katolik Ruhani Reisi<br />
Hori Romanos Kalab Efendi, Rum Katolik Ruhani Reisi<br />
Haham Elyefla Efendi, Musevi Milletinin Ruhani Reisi<br />
243 Matran: piskopos<br />
351
ORSAM<br />
1311-1312 Monsenyör Henri Alenmayir, Latin Milletinin Serpiskoposu ve Papa’n›n Vekili<br />
Padre Henri Bernar, Latin Milletinin Serpiskoposu Vekili<br />
Ökesten Sayig, Latin Serpiskoposu Serkakâtibi<br />
Kes (244) Yusuf Sekmen Efendi, Süryani Milletinin Ruhani Reisi<br />
Matran Mihail Efendi, Keldani Milletinin Patrik Vekili<br />
Piskopos Tersakyan Arisdakis Efendi, Ermeni kadim / Ortodoks Milleti<br />
Ruhani Reisi<br />
Hori Filibos Magakyan Efendi, Ermeni Katolik Ruhani Reisi<br />
Kes Romanos Kalab Efendi, Rum Katolik Ruhani Reisi<br />
Haham Elyefla Efendi, Musevi Milletinin Ruhani Reisi<br />
1313-1316 Athanasyos Nuri Efendi, Süryani Katolik Serpiskoposu<br />
Monsenyör Henri Alenmayir, Latin Milletinin Serpiskoposu ve Papa’n›n Vekili<br />
Ökesten Sayig, Latin Serpiskoposu Serkakâtibi<br />
Mariya Cozif, Latin Keremiltan Reisi<br />
Kes Teyodor Mesih Efendi, Keldani Milletinin Patrik Vekili<br />
Tersakyan Arisdakis Efendi, Ermeni kadim / Ortodoks Milleti Patrik Vekili<br />
Elhori Filibos Magakyan Efendi, Ermeni Katolik Patrik Vekili<br />
Kes Romanos Kalab Efendi, Rum Katolik Patri¤i Vekili<br />
Haham ‹shak Efendi, Musevi Milletinin Ruhani Reisi Vekili<br />
1317-1319 Athanasyos Nuri Efendi, Süryani Katolik Serpiskoposu<br />
Monsenyör Henri Alenmayir, Latin Milletinin Serpiskoposu ve Papa’n›n Vekili<br />
Ökesten Sayig, Latin Serpiskoposu SSerkakâtibi<br />
Piyerdi Bezirvila, Latin Keremiltan (?) Reisi<br />
Kes Teyodor Mesih Efendi, Keldani Milleti Patrik Vekili<br />
Elhori Filibos Magakyan Efendi, Ermeni Katolik Patrik Vekili<br />
Tersakyan Arisdakis Efendi, Ermeni kadim / Ortodoks Patrik Vekili<br />
Kes Ramanos Kalab Efendi, Rum Katolik Patri¤i Vekili<br />
Ereki Mandirit Dorotoer Efendi, Rum Katolik Patri¤i Vekili<br />
Haham ‹shak Efendi, Musevi Milletinin Ruhani Reisi Vekili<br />
1321 Athanasyos Nuri Efendi, Süryani Katolik Verpiskoposu<br />
Piyerdi Bezirvila, Latin Keremiltan (?) Reisi<br />
Elhori Teyodor Mesih Efendi, Keldani Milleti Patrik Vekili<br />
Serrahip Kapriyil Efendi, Ermeni Milleti Patrik Vekili<br />
244 Kes: Papaz, keflifl.<br />
352
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Elhori Filibos Magakyan Efendi, Ermeni Katolik Patrik Vekili<br />
Kes Ramanos Kalab Efendi, Rum Katolik Patri¤i Vekili<br />
Haham ‹shak Efendi, Musevi milletinin ruhani Reisi Vekili<br />
Haham Sason Elyaho Levi Efendi, Haham<br />
1323 Kes Abdülahad Cerci Efendi, Süryani Katolik Serpiskopos Vekili<br />
Piyerdi Bezirvila, Latin Keremiltan (?) Reisi<br />
Elhori Teyodor Mesih Efendi, Keldani Milleti Patrik Vekili<br />
Serrahip Karpil Efendi, Ermeni Milleti Patrik Vekili<br />
Elhori Filibos Magakyan Efendi, Ermeni Katolik Patrik Vekili<br />
Kes Ramanos Kalab, Rum Katolik Patri¤i Vekili<br />
Haham ‹shak Efendi, Musevi Milletinin Ruhani Reisi Vekili<br />
Haham Sason Elyaho Levi Efendi, Haham<br />
1324 Elhori Behna Bedriye Efendi, Süryani Katolik Serpiskoposu<br />
Serahip Serüpe Samuelyan Efendi, Ba¤dat, Basra ve Musul Ermeni Mura<br />
hhasl›¤›<br />
Kes Ramanos Kalab, Rum Katolik Patri¤i Vekili<br />
David Papo Efendi, Ba¤dat Hahambafl›s›<br />
Elhori Mihail Efendi, Keldani Milleti Patrik Vekili<br />
Elhori Filibos Magakyan Efendi, Ermeni Katolik Patri¤i Vekili<br />
Haham Sason Elyaho Levi Efendi, Haham<br />
1325-1329 Kes Abdülahad Cerci, Süryani Katolik Serpiskoposu<br />
münhal, Ba¤dat, Basra ve Musul Ermeni Murahhasl›¤›<br />
Kes Ramanos Kalab, Rum Katolik Patri¤i Vekili<br />
David Papo Efendi, Ba¤dat Hahambafl›s›<br />
Elhori Mihail Efendi, Keldani Milleti Patrik Vekili<br />
Elhori Filibos Magakyan Efendi, Ermeni Katolik Patri¤i<br />
Haham Sason Elyaho Levi Efendi, Haham<br />
353
ORSAM
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
XI.<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹NDE<br />
BULUNAN<br />
YABANCI DEVLET<br />
KONSOLOSLUKLARI
ORSAM
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹NDE BULUNAN YABANCI DEVLET<br />
KONSOLOSLUKLARI<br />
1292 Flemenk<br />
Mösyö Charles Genel Konsolos<br />
Fransa<br />
Mösyö Alfred Perite, Musul Konsolosu<br />
Mösyö Charles Dietre, Ba¤dat Konsolosu<br />
‹ngiltere<br />
Mr. Robertson, Basra Konsolos Vekili<br />
Mr. John Nickson, Ba¤dat Baflkonsolosu<br />
? (245) , Musul Konsolosu<br />
‹talya<br />
Mösyö Alberto Molinari, Musul Görevli Memuru<br />
‹ran<br />
Mehmet Ali Han, Ba¤dat Maslahatgüzar›<br />
1300 Fransa<br />
Mösyö Alfired Petriye, Konsolos<br />
‹ngiltere<br />
Mr. Tovidi, Genel Konsolos Vekili<br />
‹ran<br />
Mirza Mahmut Han, Baflflehbender<br />
Rusya<br />
Mösyö Eberhard, Konsolos<br />
1309 ABD<br />
Mr. Con Henri Hens, Konsolos<br />
245 ‹smi yaz›lmam›fl, bkz. Ba¤dat Salnamesi, 1292 (1875), s. 65<br />
357
ORSAM<br />
Fransa<br />
Mösyö Poniyon, Konsolos<br />
Mösyö Janiye, Kanç›lar (246)<br />
Habefl Efendi, Tercüman<br />
Yusuf Asfar Efendi, Tercüman<br />
‹ngiltere<br />
Kolonel Vilyam Tovidi, Genel Konsolos<br />
Anton Marin Efendi, Tercüman<br />
Yakup Tatyos Efendi, Tercüman<br />
‹ran<br />
Mirza Mahmut Han, Birinci Maslahatgüzar<br />
Mirza Ebulkas›m, Tercüman<br />
Rusya<br />
Mösyö Piyer Ponafdin, Konsolos<br />
Mösyö Koroglof, Kâtip ve Tercüman<br />
Melkun Ba¤dasar Efendi, Tercüman<br />
1310-1311 Fransa<br />
Mösyö Poniyon, Konsolos<br />
Mösyö Janiye, Kanç›lar<br />
Aflil Murad Efendi, Tercüman<br />
Habefl Efendi, Tercüman<br />
Yusuf Asfar Efendi, Tercüman<br />
‹ngiltere<br />
Kolonel Edvard Mokler, Genel Konsolos Vekili<br />
Anton Efendi, Tercüman<br />
Yakup Tatyos Efendi, Tercüman<br />
‹ran<br />
Mirza Ali Naki Han, Baflflehbender<br />
Mirza Ebulkas›m, Tercüman<br />
Rusya<br />
Mösyö Piyer Ponafdin, Konsolos<br />
Mösyö Koroglof, Kâtip ve Tercüman<br />
Melkun Ba¤dasar Efendi, Tercüman<br />
ABD<br />
Mr. Con Sondberg, Konsolos (sadece 1311’de)<br />
246 Konsoloslukta yaz› ifllerine bakan görevli.<br />
358
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1312-1314 Almanya<br />
Mösyö Rihariz, Konsolos<br />
Habefl Efendi, Tercüman<br />
ABD<br />
Mr. Con Sondberg, Konsolos<br />
Fransa<br />
Mösyö Poniyon, Konsolos<br />
Habib Efendi, Tercüman<br />
‹ngiltere<br />
Kolonel Edvard Mokler, Genel Konsolos<br />
Anton Efendi, Tercüman<br />
Yakup Tatyos Efendi, Tercüman<br />
Seyyid Hasan Efendi, Tercüman<br />
‹ran<br />
Mirza Mahmut Han, Baflflehbender<br />
Hasan A¤a, Tercüman<br />
Rusya<br />
Mösyö Piyer Ponafdin, Konsolos<br />
Melkun Ba¤dasar Efendi, Tercüman<br />
1315 Almanya<br />
Mösyö Rihariz, Konsolos<br />
Mösyö Hesse, Kanç›lar<br />
Habefl Efendi, Tercüman<br />
ABD<br />
Mr. Con Sondberg, Konsolos<br />
Fransa<br />
Mösyö Röe, Vis Konsolos<br />
‹ngiltere<br />
Kolonel Luk, Genel Konsolos<br />
Anton Efendi, Tercüman<br />
Yakup Tatyos Efendi, Tercüman<br />
Seyyid Hasan Efendi, Tercüman<br />
‹ran<br />
(Bofl), Baflflehbender<br />
Hasan A¤a, Tercüman<br />
Rusya<br />
Mösyö Piyer Ponafdin, Konsolos<br />
Melkun Ba¤dasar Efendi, Tercüman<br />
359
ORSAM<br />
1316 Almanya<br />
Mösyö Rihariz, Konsolos<br />
Mösyö Hesse, Kanç›lar<br />
ABD<br />
Mr. Con Sondberg, Konsolos<br />
Fransa<br />
Mösyö Röe, Vis Konsolos<br />
Habib fievriz Efendi, Tercüman<br />
‹ngiltere<br />
Kolonel Luk, Genel Konsolos<br />
Anton Efendi, Tercüman<br />
Yakup Tatyos Efendi, Tercüman<br />
Seyyid Hasan Efendi, Tercüman<br />
‹ran<br />
Mirza Ali Naki Han, Baflflehbender<br />
Hasan A¤a, Tercüman<br />
Rusya<br />
Mösyö Koroglof, Konsolos<br />
Mösyö Osyanko, Kanç›lar<br />
Melkun Ba¤dasar Efendi, Tercüman<br />
1317-1318 Almanya<br />
Mösyö Rihariz, Konsolos<br />
Mirza R›za Han, Tercüman<br />
ABD<br />
Mr. Con Sondenberg, Konsolos<br />
Fransa<br />
Mösyö Röe, Vis Konsolos<br />
Habib fievriz Efendi, Tercüman<br />
‹ngiltere<br />
Macör Melvil, Genel Konsolos Vekili<br />
Anton Efendi, Tercüman<br />
Yakup Tatyos Efendi, Tercüman<br />
Seyyid Hasan Efendi, Tercüman<br />
‹ran<br />
Müflavirülmülk Mahmut Han, Baflflehbender<br />
Nas›r Bey, Tercüman<br />
Rusya<br />
Mösyö Koroglof, Konsolos<br />
360
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Mösyö Osyenko, Kanç›lar<br />
Malkun Ba¤dasar Efendi, Tercüman<br />
1319 Almanya<br />
Mösyö Rihariz, Konsolos<br />
Mösyö Andres, Kanç›lar<br />
ABD<br />
Mr. Con Sondenberg, Konsolos<br />
Avusturya ve Macaristan<br />
Mösyö Alfired Apapor, Konsolos<br />
Mösyö Ruz Nefled, Tercüman<br />
Fransa<br />
Mösyö Röe, Vis Konsolos<br />
Habib fievriz Efendi, Tercüman<br />
‹ngiltere<br />
Macör Melvil, Genel Konsolos<br />
Anton Efendi, Tercüman<br />
Yakup Tatyos Efendi, Tercüman<br />
Seyyid Hasan Efendi, Tercüman<br />
‹ran<br />
Müflavirülmülk Mahmut Han, Baflflehbender<br />
Nas›r Bey, Tercüman<br />
Rusya<br />
Mösyö Koroglof, Genel Konsolos<br />
Mösyö Viladimir Dinofal, Kanç›lar<br />
1321 Almanya<br />
Mösyö Rihartis, Konsolos<br />
Sait Efendi, Tercüman<br />
ABD<br />
Mr. Con Sondberg, Konsolos<br />
Avusturya ve Macaristan<br />
Mösyö Alfired Apapor, Konsolos<br />
Mösyö Ruz Nefled, Tercüman<br />
Fransa<br />
Mösyö Röe, Vis Konsolos<br />
Habib fievriz Efendi, Tercüman<br />
‹ngiltere<br />
Macör Niyomarc, Genel Konsolos vekili<br />
361
ORSAM<br />
Anton Efendi, Tercüman<br />
Yakup Tatyos Efendi, Tercüman<br />
Seyyid Hasan Efendi, Tercüman<br />
‹ran<br />
Müflavirü’l-Mülk Mahmut Han, Baflflehbender<br />
Nas›r Bey, Tercüman<br />
Mirza ‹brahim, Tercüman<br />
Rusya<br />
Mösyö Keroglof, Genel Konsolos<br />
Mösyö Viladimir Dinofal, Kanç›lar<br />
1323 Almanya<br />
Mösyö Rihartis, Konsolos Vekili<br />
Mösyö G›rosi, Kanç›lar<br />
Sait Efendi, Tercüman<br />
ABD<br />
Mr. Rodölfer Herner, Konsolos<br />
Avusturya ve Macaristan<br />
Mösyö Alfired Apapor, Konsolos<br />
Mösyö Ruz Nefled, Tercüman<br />
Belçika<br />
Mösyö Arnit Botmen, Konsolos<br />
Fransa<br />
Mösyö Röe, Konsolos<br />
Habib fievriz Efendi, Tercüman<br />
‹ngiltere<br />
Macör Niyomarc, Genel Konsolos<br />
Agop Nersis, Bafltercüman<br />
Seyyid Hasan Askeri Efendi, Tercüman<br />
Seccad Haydar Efendi, Tercüman<br />
‹ran<br />
Mümtehinü’s-Saltanat Mirza Kaz›m Han, Baflflehbender<br />
Nas›r Bey, Tercüman<br />
Mirza ‹brahim, Tercüman<br />
Rusya<br />
Mösyö Maflkof, Genel Konsolos<br />
Mösyö Paymaski, Kanç›lar<br />
Artin Avanisyan Efendi, Tercüman<br />
362
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
1324 Almanya<br />
Mösyö Riflarifl, Konsolos<br />
Mösyö G›rosi, Kanç›lar<br />
Sait Efendi, Tercüman<br />
ABD<br />
Mr. Rodölfer Herner, Konsolos Vekili<br />
Hüsrev Kuyumcuyan Efendi, Tercüman<br />
Avusturya ve Macaristan<br />
Mösyö Alfired Reve, Konsolos<br />
Mösyö Ruz Nefled, Tercüman<br />
Belçika<br />
Mösyö Arnist Botmen, Konsolos<br />
Rezzuki Numan Efendi, Tercüman<br />
Fransa<br />
Mösyö Röe, Konsolos<br />
Habib fievriz Efendi, Tercüman<br />
‹ngiltere<br />
Macör Ramzey, Genel Konsolos<br />
Agop Nersisyan Efendi, birinci Tercüman<br />
Harun fiuhit Efendi, Tercüman<br />
Seccad Haydar Efendi, Tercüman<br />
Seyyid Hasan Askeri, Tercüman<br />
‹ran<br />
Yeminü’l-Memalik Mirza Cafer Han, Baflflehbender<br />
‹sveç ve Norveç<br />
Mösyö Bari, Konsolos<br />
Rusya<br />
Mösyö Maflkof, Genel Konsolos<br />
Mösyö Paymaski, Kanç›lar<br />
Melkun Baldasar Efendi, Tercüman<br />
Artin Avanisyan Efendi, Tercüman<br />
1325 Almanya<br />
Doktor Hesse, Konsolosu Vekili<br />
Sait Efendi, Tercüman<br />
ABD<br />
Mr. Makasen, Konsolos<br />
Hüsrev Kuyumcuyan Efendi, Tercüman<br />
363
ORSAM<br />
Avusturya ve Macaristan<br />
Mösyö Reve, Konsolosu Vekili<br />
Mösyö Ruz Nefled, Tercüman<br />
Belçika<br />
Mösyö Karilberk, Konsolos Vekili<br />
Rezzuk Numan Efendi, Tercüman<br />
Fransa<br />
Mösyö Reve, Konsolos<br />
Habib fievriz Efendi, Tercüman<br />
‹ngiltere<br />
Macör Ramzey, Genel Konsolos<br />
Agob Nersisyan Efendi, Birinci Tercüman<br />
Seccad Haydar Efendi, Tercüman<br />
Harun fiuhit Efendi, Tercüman<br />
‹ran<br />
Yeminü’l-Memalik Mirza Cafer Han, Baflflehbender<br />
Mirza ‹brahim, Tercüman<br />
‹spanya<br />
Mösyö Jozef Asfar, Konsolos<br />
‹sveç ve Norveç<br />
Mösyö Bari, Konsolos<br />
Rusya<br />
Mösyö Maflkof, Genel Konsolos<br />
Mösyö Paymaski, Kanç›lar<br />
Melkun Baldazyan Efendi, Tercüman<br />
Artin Avanisyan Efendi, Tercüman<br />
1329 Almanya<br />
Doktor Hesse, Konsolos Vekili<br />
Selim Efendi, Tercüman<br />
ABD<br />
Mösyö Legak, Konsolos Vekili<br />
Hüsrev Kuyumcuyan Efendi, Tercüman<br />
Avusturya ve Macaristan<br />
Mösyö Eksantopolo, Konsolosu Vekili<br />
Mösyö Ruz Nefled, Tercüman<br />
Belçika<br />
Mösyö Potmen, Konsolos<br />
Rezzuk Numan Efendi, Tercüman<br />
364
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Fransa<br />
Mösyö Veyet, Konsolosu Vekili<br />
Mehmet Mirza ‹brahim Han, Tercüman<br />
‹ngiltere<br />
Mister Lorimir, Genel Konsolos<br />
Agob Nersisyan Efendi, Birinci Tercüman<br />
‹ran<br />
Mirza Mehmet Kali Han, Baflflehbender<br />
Nas›r Han, Tercüman<br />
‹spanya<br />
(Bofl), Konsolos<br />
(Bofl), Tercüman<br />
‹sveç<br />
Mister Bari, Konsolos<br />
Davud Narpustan Efendi, Tercüman<br />
‹talya<br />
Mösyö Zinini, Konsolos<br />
‹brahim Kebir Efendi, Tercüman<br />
Norveç<br />
Mr. Tiler, Konsolos Vekili<br />
Rusya<br />
Mösyö Orlof, Genel Konsolos<br />
Artin Avanisyan Efendi, Tercüman<br />
365
ORSAM
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
XII.<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹NDE<br />
BULUNAN ESK‹ ESERLER
ORSAM
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹NDE BULUNAN ESK‹ ESERLER<br />
Vilayet Merkezi<br />
Abbasi halifeleri taraf›ndan flehrin etraf›nda yapt›r›lan hisar, mevcut sa¤lam yap›s›yla Hulefa<br />
Camiinin yüksek ve dayan›kl› minaresi, Nizamiye Medresesi, Mercan Camii ve Kerh taraf›nda bulunan<br />
Harun Reflid’in türbesi üzerinde kule fleklinde ve garip bir tarzda yap›lm›fl olan kubbe ve<br />
Kaz›miye kazas›nda bulunan Akrakof Suru ve Nemrut Tepesi, Ba¤dat vilayet merkezinde mevcut<br />
olan eski eserlerden en önemlileridir.<br />
Horasan Kazas›<br />
Eski dönem meliklerinin eserlerinden fiehriban nahiyesi sonunda Zindan tabir olunan, uzunlu¤u<br />
takriben iki yüz ve eni yirmi metre olan gayet metin ve muhkem bir bina bulunup, do¤usunda<br />
on befl ve bat›s›nda bir tane kulesi vard›r. Konumu müstakim bir hat üzerindedir.<br />
Aziziye Kazas›<br />
Selmanpak nahiyesinde zaman›nda eski meliklerin baflkenti olan Medayin flehrinde Anuflirvan<br />
Adil’in hükümdarl›k saray› olup, bu saray Peygamberimizin do¤du¤u gecede ve peygamberli¤ine<br />
bir delil olmak üzere (ikiye) yar›lm›fl olan sarayd›r.<br />
Samarra Kazas›<br />
Abbasi halifelerinden Mütevvekkil’in zaman›ndan kalan köflk ve zindan.<br />
Samarra’n›n karfl› yakas›nda Halife Mütevekkil zaman›nda yap›lan ve afl›k olarak adland›r›lan<br />
kemer.<br />
Samarra kasabas›ndan on befl dakika uzakl›kta, yine Abbasi halifelerinden Mustans›r’›n infla<br />
ettirdi¤i büyük caminin suruyla yetmifl metre yüksekli¤inde Meluye olarak adland›r›lan minaresi.<br />
369
ORSAM<br />
Samarra’dan bat›ya üç saat uzakl›kta yap›lm›fl olan Ebu Delfin Camii ve minaresi.<br />
Yine Abbasi halifelerinden Mütevekkil’in fiinasi ad›ndaki vezirinin hükümet kona¤›n›n suru.<br />
Abbasi vezirlerinden ‹sa’n›n annesinin yapt›rd›¤› büyük kalenin ve Cebire ad›yla meflhur olan<br />
hisar›n surlar› ve Zenkur ad›ndaki büyük hisar.<br />
Samarra kasabas›n›n kuzeyinde bir saat mesafede bulunan eski kas›r -halen Tellü’l-Aluk<br />
ismiyle bilinir- enkaz›n› oluflturan büyük bir tepe.<br />
Samarra kasabas›n›n do¤usunda iki saat mesafede Mezir’e adl› nehrin üzerinde bulunan, on<br />
metre yüksekli¤inde Kas›m ad›nda bir tepe.<br />
Samarra kasabas›n›n do¤usunda üç saat mesafede bulunan, meflhur Kadisiye Kalesinin bina<br />
kal›nt›lar›ndan birkaç oda.<br />
Necef Kazas›<br />
Kûfe nahiyesinde, Kûfe ve Sehle adlar›yla meflhur iki mescit.<br />
Divaniye Sanca¤›<br />
Uffun nahiyesinde Nifer harabesi.<br />
Hille kazas›nda meflhur Babil harabeleri.<br />
Kerbela Sanca¤›<br />
fiefatiye nahiyesinde Acemler zaman›nda ve rivayete göre o zaman Arap hükümdar› olan<br />
Numan b. El-Münzer’in eserlerinden Ahzar ad›yla bilinen bir kale ve ondan bir saat mesafede di¤er<br />
bir kale vard›r ki, henüz ayaktad›r.<br />
fiem’un ve Bervezil ad›ndaki Yahudilerin içi y›k›k ve d›fl duvarlar› ile baz› eserleri flimdiye<br />
kadar ayakta kalm›fl olan kaleleri.<br />
370
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
XIII.<br />
BA⁄DAT<br />
GENEL KÜTÜPHANES‹<br />
K‹TAP MEVCUDU
ORSAM
373<br />
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT
ORSAM<br />
BA⁄DAT GENEL KÜTÜPHANES‹ K‹TAP MEVCUDU<br />
Cilt Kitab›n Konusu<br />
8 Kuran-› Kerim ve Semavi Kitaplar<br />
8 K›raat ve Tecvit<br />
115 Tefsir<br />
87 Hadis<br />
24 F›k›h ve Usul<br />
206 F›k›h, Fetva ve Faraiz<br />
49 Tasavvuf, Ahlak ve Vaiz<br />
48 Akide ve Kelam<br />
21 Hikmet ve Tabiat<br />
23 Mant›k<br />
37 Geometri ve Matematik<br />
6 T›p<br />
79 Tarih<br />
70 Edebiyat ve fiiir<br />
25 Anlam ve Beyan<br />
5 Münazara<br />
43 Nehu (Dilbilgisi)<br />
12 Serf<br />
22 Arap Dili<br />
Yekün: 888 adet kitap bulunmaktad›r.<br />
Bu kütüphane Ba¤dat’›n merkezindeki Hayderhane camiinde olup, biri mülkiyeden di¤eri<br />
ilmiyeden iki görevlisi vard›r. Her gün sabahtan akflama kadar okuma sevenler için kap›s› aç›kt›r.<br />
374
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
XIV.<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹NDE<br />
PAD‹fiAH TARAFINDAN<br />
‹LM‹YE ‹LE MÜLK‹YE<br />
RÜTBELER‹ VE N‹fiANLA<br />
TALT‹F ED‹LENLER
ORSAM
377<br />
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT
ORSAM
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹NDE PAD‹fiAH TARAFINDAN ‹LM‹YE<br />
‹LE MÜLK‹YE RÜTBELER‹ VE N‹fiANLA TALT‹F<br />
ED‹LENLER<br />
Ba¤dat Sanca¤› (‹lmiye)<br />
Ad› Rütbe Osmani Mecidi<br />
Cemilzade Muhammed Cemil Efendi ‹stanbul Payesi - 2<br />
Ravizade Seyyid ‹brahim Efendi ‹stanbul Payesi - 3<br />
Geylanizade Seyyid Abdurrahman Efendi<br />
Haremeyn-i<br />
Muhteremeyn - 3<br />
Geylanizade Seyyid Zeynelabidin Efendi Musul Haremeyn - -<br />
Âlusizade Seyyid Numan Efendi Bilad-› Hamse - -<br />
Haydarizade Abdullah Salim Efendi Bilad-› Hamse 3 -<br />
Zehavizade Cemil S›dk› Efendi Bilad-› Hamse - 3<br />
Geylanizade Seyyid Zeyneddin Efendi Bilad-› Hamse - -<br />
Eski Amara Naibi Salih Efendi Edirne Payesi - -<br />
Geylanizade Seyyid Davud Ziyaeddin Efendi Mahrec - -<br />
Geylanizade Seyyid Muhammed Dervifl Efendi Mahrec - -<br />
Azamiye Mütevellisi Mustafa Efendi Mahrec - -<br />
Geylanizade Seyyid Ahmet Efendi Edirne Payesi - -<br />
Geylanizade Seyyid Abdullah Efendi Edirne Payesi - -<br />
Geylanizade Seyyid Mahmut Efendi ‹zmir Payesi - -<br />
Muntefik Müftüsü Seyyid Abdurrahman Efendi ‹zmir Payesi - -<br />
Müftüzade Seyyid Muhammed Nafi Efendi Bursa Müderrisi - -<br />
Cemilzade Mahmut Efendi Mus›la-i Sahn - -<br />
Geylanizade Seyyid Muhyiddin Efendi Mus›la-i Sahn - -<br />
379
ORSAM<br />
Ad› Rütbe Osmani Mecidi<br />
Geylanizade Seyyid Safaeddin Efendi Müderris - -<br />
Geylanizade Seyyid Muhammed Hamid Efendi Müderris - -<br />
Geylanizade Seyyid Hüseyin Efendi Müderris - -<br />
Geylanizade Seyyid Abdurrezzak Efendi Müderris - -<br />
Geylanizade Seyyid Abdulvahhab Efendi Müderris - -<br />
Geylanizade Seyyid Muhammed El-Yasin Efendi Müderris - -<br />
Geylanizade Seyyid Ahmet El-Yasin Efendi Müderris - -<br />
Geylanizade Seyyid Mahmut Efendi Müderris - -<br />
Geylanizade Seyyid Hüsameddin Efendi Müderris - -<br />
Geylanizade Seyyid Abdulmecid Efendi Müderris - -<br />
Geylanizade Seyyid Muhammed Efendi Müderris - -<br />
Âlusizade Hac› Ali Efendi Müderris - -<br />
Âlusizade Seyyid Sabit Efendi Müderris - -<br />
Âlusizade Seyyid Hüsameddin Efendi Müderris - -<br />
Âlusizade Seyyid Muhammed Dervifl Efendi Müderris - -<br />
Âlusizade Seyyid Hüseyin Efendi Müderris - -<br />
Cemilzade Abdülbaki Fahreddin Efendi Müderris - -<br />
Cemilzade Abdülmecid Efendi Müderris - -<br />
Hafizade Naci Efendi Müderris - -<br />
Süveydizade ‹brahim Naci Efendi Müderris - -<br />
Süveydizade Muhammed Arif Efendi Müderris - -<br />
Müftidizade Muhammed Ataullah Efendi Müderris - -<br />
Sünevizade Mahmut Kemaleddin Efendi Müderris - -<br />
380
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Ba¤dat Sanca¤› (Mülkiye)<br />
Ad› Rütbe Osmanî Mecidi<br />
Paçac›zade Hac› Abdurrahman Efendi Ula Evveli 3 -<br />
Rübeyizade Ahmet Bey Ula Evveli - -<br />
Zehavizade Reflid Pafla Mirmiran 4 3<br />
Babanzade Mecid Pafla Mirmiran - -<br />
Baclanl› Mustafa Pafla Mirmiran 2 3<br />
Eski Dilim Kaymakam› Raflid Pafla Mirmiran - -<br />
Huzeyrizade Abdülkadir Pafla Mirmiran - 3<br />
Zeybekzade Süleyman Efendi Ula Sanisi 2 2<br />
Paçac›zade Numan Efendi Ula Sanisi - 4<br />
Kethüdazade Rauf Efendi Mütemayiz - -<br />
Defterizade ‹smail Efendi Mütemayiz - -<br />
fiabenderzade Muhammed Salih Efendi Mütemayiz - -<br />
fiabenderzade Mahmut Efendi Mütemayiz - -<br />
Müftüzade Abdullatif Efendi Mütemayiz - -<br />
Paçac›zade Necib Efendi Saniye - -<br />
Paçac›zade Mustafa Efendi Saniye - -<br />
fiakirefendizade Muhammed Nuri Efendi Saniye - -<br />
Eski Merkez Posta Müdürü Sait Efendi Saniye - -<br />
Borazanl›zade Salih Efende Salise - -<br />
Mehmedpaflazade fievket Bey Salise - -<br />
Rübeyizade Mahmut Bey Salise - -<br />
Hac› Abdulvahhab A¤a b. Kas›m A¤a Kap›c› Bafl› - -<br />
Haydarizade Enver Bey Rabia - -<br />
381
ORSAM<br />
y ¤<br />
Ba¤dat Sanca¤› (Yerel ‹leri Gelenler)<br />
Ad› Rütbe Osmani Mecidi<br />
Musevi Milletinden Menahim Salih Efendi Ula Sanisi - -<br />
Musevi Milletinden Yusuf fiantob Efendi Mütemayiz - -<br />
Musevi Milletinden Sason Efendi Mütemayiz 4 -<br />
Keldani Milletinden ve Dava Vekili<br />
Abdulcabbar Efendi Mütemayiz - -<br />
Ermeni Milletinden ve Tüccar Kirob<br />
Kuyumcuyan Efendi Mütemayiz - -<br />
H›ristiyan Cemaatinden Yakub ‹sevi Pafla Mirülümera - -<br />
Musevi Milletinden Salih Kerküklü Efendi Saniye - -<br />
Musevi Milletinden Danyal Sason Efendi Salise - -<br />
Musevi Milletinden ve Tüccar Abdullah<br />
‹lyaho Efendi Rabia - -<br />
Ba¤dat Sanca¤› (Sadece Niflan Alanlar)<br />
Ad› Mecidi Mecidi Osmanî<br />
Ermeni Milletinden Matrani ‹staki Kebos 2 - -<br />
Eski ‹stanbul Keldani Patrik Vekili Kas ‹lya<br />
Efendi 3 - -<br />
Eski Keldani Patrik Vekili Kas Nodrod Efendi 4 - -<br />
Ermeni Milletinden Naom Serkis Papa Efendi 5 - -<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
Ad› Rütbe Osmani Mecidi<br />
Kiliddar fieyh Abdülmecid Efendi Müderris - -<br />
382
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Horasan Kazas›<br />
Ad› Rütbe Osmani Mecidi<br />
Hüveyder Köyünden Hac› Mehdi A¤a Salise - -<br />
Mahdumu Salih Efendi Salise - -<br />
Samarra Kazas›<br />
Ad› Rütbe Osmani Mecidi<br />
Samarra Nakibü’l-Eflraf Kaymakam›<br />
Seyyid Ahmet Hamdi Efendi Edirne Payesi - -<br />
Hanekin Kazas›<br />
Ad› Rütbe Osmani Mecidi<br />
Hac›kara Ahalisinden Ahmet Efendi - - 4<br />
Kerbela Sanca¤›<br />
Ad› Rütbe Osmani Mecidi<br />
Hakimzade Seyyid Hasan Efendi Edirne Payesi - -<br />
‹mam Hüseyin Hudemalar›ndan<br />
Seyyid Salih Efendi Mütemayiz - 2<br />
Hudemalar›ndan Seyyid Mehdi Efendi - - 4<br />
Hudemalar›ndan Seyyid Hassun Efendi - - 4<br />
Hudemalar›ndan Seyyid Ahmet Efendi - - 4<br />
Necef Kazas›ndan Kilitdarzade<br />
Muhammed Hasan Efendi - - 4<br />
Tabatabaizade Seyyid Cafer - - 3<br />
Necef Kazas›ndan Kilitdarzade Seyyid Ali Efendi - - 4<br />
Necef Kazas›ndan Kilitdarzade Seyyid Hadi Efendi - - 4<br />
383
ORSAM<br />
Hille Kazas›<br />
Ad› Rütbe Osmani Mecidi<br />
fiebibzade Muhammed A¤a Saniye - -<br />
Muhammeda¤azade Abdulkerim A¤a Salise - -<br />
Abdulcelilbeyzade ‹brahim Bey Kap›c› Bafl› - -<br />
Afliret Reisleri<br />
Ad› Rütbe Osmani Mecidi<br />
Hindiye Kazas›ndan Tafil Aflireti Reisi<br />
fieyh Mutlak El-Gaydan - - 5<br />
Hindiye Kazas›ndan Kerit Aflireti Reisi<br />
fieyh Munzur El-Luti - - 5<br />
fiammar Aflireti fieyhi Mücvel Bey - - 5<br />
Zübeyd fieyhi Reflid Bey - - 5<br />
Rübey Aflireti Reisi Habib En-Nusayyif - - 5<br />
384
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
XV.<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹NDE<br />
BULUNAN PEYGAMBER,<br />
EVL‹YA VE fiEYHLER‹N<br />
TÜRBELER‹
ORSAM
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹NDE BULUNAN PEYGAMBER,<br />
EVL‹YA VE fiEYHLER‹N TÜRBELER‹<br />
Ba¤dat Sanca¤›<br />
Ba¤dat’›n fierkiye Yakas›nda Bulunan Türbeler;<br />
1- fieyh Abdulkadir Geylani Hazretleri<br />
2- Peygamber Efendimiz Hazretlerinin o¤lu fieyh Abdulvahab<br />
3- Peygamber Efendimiz Hazretlerinin o¤lu fieyh Abdulcebbar<br />
4- Evliyalardan fieyh Seraceddin<br />
5- Evliyalardan fieyh Sadreddin<br />
6- Evliyalardan fieyh Sultan Ali<br />
7- Evliyalardan fieyh Ahmet Kadduri<br />
8- Evliyalardan fieyh Ahmet El-Vutri<br />
9- Evliyalardan fieyh Necibuddin Seher Verdi<br />
10- Evliyalardan fieyh fiahabeddin Seher Verdi<br />
11- Evliyalardan fieyh ‹bnu’l-Cozi<br />
12- Evliyalardan fieyh Muhasipi<br />
13- Evliyalardan fieyh Muhammed Ezheri<br />
14- Evliyalardan fieyh Muhammed El-Ulfi<br />
15- Evliyalardan fieyh Muhammed Refi<br />
16- Evliyalardan fieyh Seyyid ‹brahim<br />
17- Evliyalardan fieyh Abdülkerim El-Habli<br />
18- Evliyalardan fieyh Vas›l<br />
19- Evliyalardan fieyh Muhammed El-Habli<br />
20- Evliyalardan fieyh Zahruddin<br />
21- Evliyalardan fieyh Muhammed El-Ahsai<br />
22- Evliyalardan fieyh Numan<br />
23- Evliyalardan fieyh Muhammed Hellani<br />
24- Evliyalardan fieyh Ali Sahrani<br />
387
ORSAM<br />
Ba¤dat’ta Bulunan Genç Osman’›n Türbesi<br />
25- Evliyalardan ‹mam Muhammed El-Fazl<br />
26- Evliyalardan ‹mam ‹brahim El-Fazl<br />
27- Evliyalardan ‹mam Muhammed El-Akuli<br />
28- fiehitlerden Genç Osman<br />
29- fiehitlerden Abu Seyfeyin<br />
30- fiehitlerden Civan Mert Kasap<br />
31- fiehitlerden Kanber Ali<br />
32- Meflayihten fieyh Muhammed Mecnun<br />
33- Meflayihten fieyh Muhammed b. Muhammed b. Muhammed El-Gazali<br />
34- Meflayihten fieyh Ali Bendeci<br />
35- Meflayihten fieyh Mekki<br />
36- Meflayihten fieyh Muhammed Cemel<br />
37- Meflayihten fieyh Ömer Kazaz<br />
38- Meflayihten fieyh Muhammed El-Bekri<br />
39- Meflayihten fieyh Ahmet Ba¤dadi<br />
40- Seyyid Feracullah<br />
41- Seyyid Muhammed Tahir<br />
42- Seyyid Ali Efendilerimiz Hazretlerinin türbeleri mevcuttur.<br />
388
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Ba¤dat’›n fierkiye Bölümünde ve Merkezden Befl Saat Mesafede Bulunan Türbeler;<br />
1- Sahabelerden Selman Farisi (R.A.) hazretlerinin türbesi,<br />
2- Sahabelerden Huzeyfe El-Yemani (R.A.) hazretlerinin türbesi,<br />
3- Sahabelerden Abdullah El-Ensari (R.A.) hazretlerinin türbesi,<br />
4- ‹mam Muhammed Taceddin,<br />
5- ‹mam Abdullah El-A’rec türbesi mevcuttur.<br />
Ba¤dat’›n Karfl›yaka’s›nda (Kerh) Bulunan Türbe ve Makamlar;<br />
1- H›z›r ‹lyas (A.S.) hazretlerinin Makam›,<br />
2- Yufl’a Nebi (A.S.) hazretlerinin Türbeleri,<br />
3- Evliyalardan fieyh Maruf El-Kerhi,<br />
4- Evliyalardan fieyh S›rr› Sukti,<br />
5- Evliyalardan fieyh Cüneyt Ba¤dadi,<br />
fieyh Maruf El-Kerhi Camii<br />
6- Evliyalardan fieyh Davut Zahiri,<br />
7- Evliyalardan fieyh Habip El-Acmi,<br />
8- Evliyalardan fieyh Abu’l-Hasan El-Afl’ri,<br />
9- Evliyalardan fieyh Davut Tai,<br />
10- Evliyalardan fieyh Veyim b. Ahmed,<br />
11- Evliyalardan fieyh Necmeddin,<br />
12- Evliyalardan fieyh Behlül Dana,<br />
389
ORSAM<br />
13- Evliyalardan fieyh Sandal,<br />
14- Evliyalardan fieyh Musa El-Cuburi,<br />
15- Evliyalardan fieyh Abdulgafur,<br />
16- Sitti Zübeyde Hazretlerinin kabri flerifleri mevcuttur.<br />
‹mam Musa El-Kaz›m Camii<br />
Ba¤dat’›n Azamiye Kasabas›nda Bulunan Türbeler;<br />
1- ‹mam Abu Hanife Numan b. Sabit (R.A.) hazretleri,<br />
2- Mücahitlerden Ahmet b. Hanbel hazretleri,<br />
3- Evliyalardan fieyh Befliru’l-Hafi,<br />
4- Evliyalardan fieyh fiibli,<br />
5- Evliyalardan fieyh Celaleddin,<br />
6- Evliyalardan fieyh Muhammed El-Nuri,<br />
7- Evliyalardan fieyh Muhammed El-Debbas,<br />
8- Evliyalardan fieyh Üryan’n›n türbeleri mevcuttur.<br />
390
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Ba¤dat’›n Kaz›miye Kazas›nda Bulunan Türbeler;<br />
1- On ‹ki ‹mamlardan ‹mam Musa El-Kaz›m (R.A.) hazretleri,<br />
2- Evlatlar›ndan Seyyid ‹brahim ve Seyyid ‹smail,<br />
3- Torunlar›ndan Muhammed El-Cevad b. Ali R›za,<br />
4- ‹çtihat Sahiplerinden ‹mam Abu Yusuf,<br />
5- Evliyalardan Nasrullah Nam› di¤er ‹bni Esir,<br />
6- fieyh Muhammed El-Ambari,<br />
7- Seyyid Murtaza hazretlerinin türbesi mevcuttur.<br />
Ba¤dat’›n Samarra Kazas›nda Bulunan Türbe ve Makamlar;<br />
1- On ‹ki ‹mamlardan ‹mam Ali El-Hadi (R.A.) hazretleri,<br />
2- On ‹ki ‹mamlardan ‹mam Hasan El-Askeri (R.A.) hazretleri,<br />
3- ‹mam Ali El-Hadi Hazretlerinin Amcas› ‹mam Muhammed Ed-Dur,<br />
4- ‹mam Ali El-Hadi Hazretlerinin K›z Kardefli Helime,<br />
5- ‹mam Hasan El-Askeri Hazretlerinin Efli Nergis Han›m,<br />
6- Meflhur Yedi Okuyuculardan H›f›z hazretleri,<br />
7- ‹mam Mehdi Hazretlerinin Makamlar› mevcuttur.<br />
Ba¤dat’›n Tikrit Nahiyesinde Bulunan Türbeler;<br />
1- Sahabelerden Ömer b. Cündil El-Gafari (R.A.) hazretlerinin türbe ve camisi,<br />
2- Hz. Ömer (R.A.) zamanlar›nda bu beldenin fethi için görevlendirilen 40 flehidin türbeleri<br />
mevcuttur.<br />
Ba¤dat’›n Horasan Kazas›nda Bulunan Türbe ve Makamlar;<br />
1- Danyal Nebi hazretlerinin Makamlar›<br />
2- Sahabelerden Mikdat<br />
3- Lokman Hekim Hazretlerinin Makamlar›<br />
4- Evliyalardan fieyh ‹brahim Edhem Hazretleri<br />
5- fieyh Abdullah<br />
6- fieyh Mahmut<br />
7- fieyh Ali Müderris<br />
8- fieyh Abu’l-Kerim<br />
9- fieyh fiahabettin Abu Feyyaz<br />
10- fieyh Zengi<br />
391
ORSAM<br />
11- fieyh Salih<br />
12- fieyh Muhammed Ferzini<br />
13- fieyh Abu Hamis<br />
14- Molla Kas›m Tevicri<br />
15- fieyh Abu ‹dris<br />
16- fieyh Abdulhamid<br />
17- Muhammed El-Bariki<br />
18- fieyh Rezec<br />
19- fieyh Abu Meflail<br />
20- fieyh Ali Abu Cesravi<br />
21- fieyh Abbas<br />
22- fieyh Sultan Ali Abu Hadid<br />
23- fieyh Said<br />
24- Abdullah b. Ali<br />
25- Muhammed b. Ali<br />
26- Seyyid Muhammed<br />
27- fieyh Muhammed Seyyid Ali<br />
28- Ümran b. Ali<br />
29- ‹mam Asker<br />
30- fieyh Zeynuddin<br />
31- Dede Veli<br />
32- fieyh Salih<br />
33- fierehbil<br />
34- ‹mam Mansur<br />
35- fieyh Serkan Hazretlerinin Türbeleri mevcuttur.<br />
Ba¤dat’›n Bedre Kazas›nda Bulunan Türbeler;<br />
1- Hz. Ömer (R.A.) sülalesinden fieyh Süleyman,<br />
2- ‹mam Hasan El-Müctebi Hazretlerinin evlad›ndan ‹mam Ali,<br />
3- ‹mam Musa El-Kaz›m (R.A.) Hazretlerinin evlad›ndan Eyyid Hasan,<br />
4- Evliyadan fieyh Abdullah El-Salih Hazretlerinin türbeleri mevcuttur.<br />
392
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Ba¤dat’›n Hit Nahiyesinde Bulunan Türbe ve Makamlar;<br />
1- H›d›r (A.S.) Hazretlerinin makamlar›,<br />
2- Evliyadan fieyh Abdullah,<br />
3- fieyh Abdullah’›n o¤lu Abu’l-Vefa ile Ahmet El-H›d›r,<br />
4- fiehitlerden fieyh Muhammed Ali Nurettin,<br />
5- fiehitlerden Hac› Abdulmunim,<br />
6- fiehitlerden fieyh Tacettin ve onun gibi pek çok flehidin türbeleri mevcuttur.<br />
Ba¤dat’›n Kerbela Sanca¤›nda Bulunan Türbe ve Makamlar;<br />
1- Hz. ‹mam Hüseyin (R.A.), Hz. ‹mam Abbas ve ‹mam Hüseyin’in o¤ullar› Ali Ekber ve<br />
Ali As¤ar’›n türbeleri birliktedir. Bunun d›fl›nda 72 flehidin türbesi ile saçak alt›nda flehit<br />
Habip b. Mazah›r hazretlerinin türbeleri mevcuttur.<br />
2- ‹bnu’l-Riyaz<br />
3- fiehit Seyyid Kaz›m b. Hamza ve onun yan›nda Nuh isminde bir türbe mevcuttur.<br />
4- ‹brahim b. Hasan<br />
5- fieyh Abu’l-Fehd<br />
6- fiefatiye nahiyesinde ‹mam Hasan (R.A.) Hazretlerinin Makamlar›<br />
7- Rehaliye nahiyesinde Musa b. Cafer’in evlatlar›ndan Seyyid Ahmet ve Seyyid<br />
Muhammed’in türbeleri.<br />
8- Necef kasabas›nda, ‹mam Ali (R.A.) Hazretlerinin türbeleri<br />
9- ‹mam Hasan (R.A.) Hazretlerinin k›z› ile Ali b. Hüseyin ve Mustafa’n›n k›z›n›n türbeleri<br />
mevcuttur.<br />
10- Vadil Selam adl› yerde Hud ve Salih (A.S.) hazretleri ile ‹mam Mehdi hazretlerinin türbeleri.<br />
11- Küfe nahiyesinde Nebi Yunus (A.S.) hazretlerinin makam›.<br />
12- Küfe caminde Müslüm b. Ukeyil ve Hani b. A’rve hazretlerinin türbeleri.<br />
13- Hindiye kazas›nda Nebi Yunus (A.S.) hazretlerinin makamlar›.<br />
14- Hindiye kazas›nda ‹bnul Hasan, ‹bnul Hüseyin ve ‹bnul Hamza hazretlerinin türbeleri.<br />
15- Hindiye kazas›n›n Kefl nahiyesinde Zülkefl Peygamber hazretleri ile ‹mam Raflir hazretlerinin<br />
türbeleri mevcut olup bunlar›n tamam› halk taraf›ndan ziyaretgâht›r.<br />
393
ORSAM<br />
Ba¤dat’›n Divaniye Sanca¤›nda Bulunan Makamlar;<br />
1- Divaniye kasabas›nda ‹mam Musa El-Kaz›m’›n o¤ullar›ndan Muhammed Abu Faz›l<br />
hazretlerinin makam› mevcuttur.<br />
2- Deggare yolunda Nebi fiuayp (A.S.) hazretlerinin makam› mevcuttur.<br />
3- A’fek nahiyesinde Nebi Yunus (A.S.) hazretlerinin makam› mevcuttur.<br />
4- Daggare’de ‹mam Hasan (R.A.) hazretlerinin evlatlar›ndan Abu Faz›l hazretlerinin<br />
makam› mevcuttur.<br />
Ba¤dat’›n Hille Kazas›nda Bulunan Makamlar;<br />
1- Hille kazas›nda Nebi Eyüp hazretleri ve ‹brahim Nebi hazretlerinin (A.S.) makamlar›<br />
mevcuttur.<br />
2- ‹mam Musa El-Kaz›m hazretlerinin evlatlar›ndan Kas›m’›n makam›,<br />
3- Hz. ‹mam Ali hazretlerinin evlatlar›ndan Muin, A’vun, Umran ve Zeyd hazretlerinin<br />
makamlar›,<br />
4- ‹mam Hasan hazretlerinin evlatlar›ndan Ali’nin makam›,<br />
5- ‹mam Hüseyin hazretlerinin evlatlar›ndan Ali’nin makam› mevcuttur.<br />
Ba¤dat’›n Samava Kazas›nda Bulunan Makamlar;<br />
Samava kazas›nda H›z›r Nebi (A.S.) hazretlerinin makam› bulunmaktad›r ve buras› her zaman<br />
ziyaretgaht›r.<br />
394
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
XVI.<br />
BA⁄DAT V‹LAYET‹N‹N<br />
‹STAT‹ST‹K CETVELLER‹<br />
(GEL‹R-G‹DER, ÜRET‹M-<br />
TÜKET‹M, EMLAK)
ORSAM
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Ba¤dat Vilayetinin 1291 / 1874 Y›l› Gelir ve Giderleri (247)<br />
GEL‹RLER<br />
Gelirin Türü Kese Küsur<br />
Yerleflik halk›n ve afliretlerin vergileri 10906 389<br />
Askerlik bedelleri 1033 444<br />
Aflar vergisi 85471 395<br />
A¤nam vergisi 13392 404<br />
Camus vergisi 497 360<br />
Müteferrik gelirler 18388 241<br />
Yekûn 129691 239<br />
ÖDEMELER VE MASRAFLAR<br />
Ödeme ve Masraf›n Türü Kese Küsur<br />
Birinci K›s›m: ‹ç ifller 42161 357<br />
‹kinci K›s›m: Mali ifller 10702 335<br />
Üçüncü K›s›m: fieri ve Hukuki ifller 3458 200<br />
Dördüncü K›s›m: Genel E¤itim 21 488<br />
Alt›nc› K›s›m: Bay›nd›rl›k iflleri 654 144<br />
Yekûn 57179 24<br />
397
ORSAM<br />
Ba¤dat Vilayeti Arazi Ürünlerinin Üretim, Tüketim ve ‹hracat Miktarlar› (248)<br />
Ba¤dat Sanca¤›<br />
Ürün üretim (Okka) (249) tüketim (Okka) ihracat (Okka)<br />
Bu¤day 30.000.000 15.174.656 14.825.344<br />
Arpa 35.000.000 19.594.328 15.405.678<br />
Dar› 281.384 0 281.384<br />
fiilep 226.080 126.080 100.000<br />
Susam 52.648 40.648 12.000<br />
Hortman 232.784 132.784 100.000<br />
Mafl 42.435 40.035 2.400<br />
Mercimek 3.000 0 3.000<br />
Bakla 10.000 0 10.000<br />
D›h›n 996.364 696.364 300.000<br />
Fasulye 40.000 30.000 10.000<br />
Hurma 1.195.850 295.850 900.000<br />
Pamuk 209.350 109.450 100.000<br />
‹pek Kozas› 5.000 1.000 4.000<br />
Tebennak 2.000 0 2.000<br />
Meyve 20.000.000 20.000.000 0<br />
Sebze 8.000.000 8.000.000 0<br />
Yekûn 96.296.995 64.241.195 32.055.800<br />
248 Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1292 / 1874, s. 134–140<br />
249 1 Okka = 400 dirhem = 1200 gram = 1,2 kilogram<br />
398
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Musul Sanca¤›<br />
Ürün Üretim (Okka) Tüketim (Okka) ‹hracat (Okka)<br />
Bu¤day 20.000.000 18.000.000 2.000.000<br />
Arpa 16.000.000 14.400.000 1.600.000<br />
Pirinç 1.200.000 1.200.000 0<br />
Dar› 550.000 550.000 0<br />
Susam 350.000 166.667 83.333<br />
Mafl 100.000 100.000 0<br />
Mercimek 400.000 200.000 200.000<br />
Nohut 80.000 26.666 53.334<br />
So¤an 530.000 364.166 165.834<br />
Sumak 50.000 33.334 16.666<br />
Bakla 150.000 150.000 0<br />
Çörek Otu 1.500 500 1.000<br />
Kezire 250 62 188<br />
Rezene 2.500 2.500 0<br />
Pamuk 450.000 300.000 150.000<br />
Tütün 200.000 160.000 40.000<br />
Ze¤rek 20.000 20.000 0<br />
Keten Tohumu 1.500 1.500 0<br />
Karis 150.000 150.000 0<br />
Meyve 570.000 293.333 286.667<br />
Sebze 100.200 100.200 0<br />
Yekûn 40.805.950 36.218.928 4.587.022<br />
Not: Yekûn’de Toplama Hatalar› Salnameden Kaynaklanmaktad›r.<br />
399
ORSAM<br />
Kerkük Sanca¤›<br />
Ürün Üretim (Okka) Tüketim (Okka) ‹hracat (Okka)<br />
Bu¤day 33.370.000 27.370.000 6.000.000<br />
Arpa 36.714.000 34.714.000 2.000.000<br />
Pirinç 380.000 380.000 0<br />
Dar› 30.000 30.000 0<br />
Susam 5.250 5.250 0<br />
Hortman 5.000 5.000 0<br />
Mafl 45.000 45.000 0<br />
Mercimek 40.000 26.667 13.333<br />
Bakla 25.000 25.000 0<br />
Duhun 200.000 200.000 0<br />
Fasulye 10.000 10.000 0<br />
Pamuk 150.000 150.000 0<br />
‹pek Kozas› 143.000 143.000 0<br />
Nohut 8.900 4.450 4.450<br />
Herzin 100.000 100.000 0<br />
Kezen 50.000 50.000 0<br />
Kakuz 50.000 50.000 0<br />
Kenekircik 20.000 20.000 0<br />
Maz› 4.000 0 4.000<br />
Meyve 6.000.000 6.000.000 0<br />
Sebze 5.000.000 5.000.000 0<br />
Yekûn 82.656.150 74.598.367 8.057.783<br />
Not: Yekûn’de Toplama Hatalar› Salnameden Kaynaklanmaktad›r.<br />
400
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Süleymaniye Sanca¤›<br />
Ürün Üretim (Okka) Tüketim (Okka) ‹hracat (Okka)<br />
Bu¤day 13.846.385 12.776.385 1.070.000<br />
Arpa 9.868.376 8.798.376 1.070.000<br />
Pirinç 2.142.575 1.842.575 300.000<br />
Dar› 125.293 120.293 5.000<br />
Susam 10.000 3.000 7.000<br />
Mafl 41.000 21.000 20.000<br />
Mercimek 80.000 55.000 25.000<br />
Nohut 31.227 16.227 15.000<br />
Badem 50.000 25.000 25.000<br />
Ceviz 1.150.000 450.000 700.000<br />
Kezen 133.600 118.600 15.000<br />
Bülke 400.062 400.062 0<br />
So¤an 230.000 230.000 0<br />
Sar›msak 5.000 1.000 4.000<br />
Dimile 2.849 2.849 0<br />
Tütün 21.370 21.370 0<br />
Pamuk 100.000 75.000 25.000<br />
Maz› (250) 100.000 10.000 90.000<br />
Sak›z 50.000 5.000 45.000<br />
Kitre (251) 10.000 0 10.000<br />
Sumak 75.000 50.000 25.000<br />
Meyve-Sebze 5.031.132 4.691.132 34.000<br />
Yekûn 33.503.889 29.712.889 3.798.000<br />
Not: Yekûn’de Toplama Hatalar› Salnameden Kaynaklanmaktad›r.<br />
250 Servigillerden, yass› dall›, yaprakl› ve düz gövdeli bir bitki. Kozala¤›ndan solucan düflürücü ya¤ elde edilir ve Debba¤hanelerde<br />
deri ifllerinde kullan›lan bir madde.<br />
251 Kitre veya titre. Bez dokurken pamu¤unu yap›flt›rmak için sürdükleri beyaz sak›z.<br />
401
ORSAM<br />
Basra Sanca¤›<br />
Ürün Üretim (Okka) Tüketim (Okka) ‹hracat (Okka)<br />
Bu¤day 230.000 230.000 0<br />
Arpa 200.000 200.000 0<br />
Pirinç 200.000 200.000 0<br />
Dar› 200.000 200.000 0<br />
Hurma 35.000.000 5.000.000 30.000.000<br />
Meyve 410.000 320.000 90.000<br />
Sebze 50.000 50.000 0<br />
Yekûn 36.290.000 6.200.000 30.090.000<br />
Hille Sanca¤›<br />
Ürün Üretim (Okka) Tüketim (Okka) ‹hracat (Okka)<br />
Bu¤day 16.300.000 11.100.000 5.600.000<br />
Arpa 51.500.000 40.000.000 11.100.000<br />
Duhun 9.800.000 9.800.000 0<br />
Mafl 1.520.000 1.000.000 520.000<br />
Susam 300.000 150.000 150.000<br />
Mercimek 60.000 60.000 0<br />
fiilep 29.600.000 20.000.000 9.600.000<br />
Hortman 400.000 300.000 100.000<br />
Fasulye 290.000 290.000 0<br />
Dar› 1.500.000 1.000.000 500.000<br />
Pamuk 180.000 180.000 0<br />
Meyve ve Sebze 7.005.800 7.005.800 0<br />
Yekûn 118.455.800 90.855.800 27.570.000<br />
402
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Muntefik Sanca¤›<br />
Ürün Üretim (Okka) Tüketim (Okka) ‹hracat (Okka)<br />
Bu¤day 3.000.000 1.500.000 1.500.000<br />
Arpa 6.000.000 3.000.000 3.000.000<br />
Pirinç 500.000 250.000 250.000<br />
D›h›n 200.000 100.000 100.000<br />
Susam 20.000 10.000 10.000<br />
Dar› 500.000 250.000 250.000<br />
Mafl 100.000 50.000 50.000<br />
Hurma 100.000 50.000 50.000<br />
Yekûn 10.420.000 5.210.000 5.210.000<br />
Amare Sanca¤›<br />
Ürün Üretim (Okka) Tüketim (Okka) ‹hracat (Okka)<br />
Bu¤day 4.000.000 1.000.000 3.000.000<br />
Pirinç 9.000.000 4.500.000 4.500.000<br />
Duhun 100.000 100.000 0<br />
Dar› 4.000.000 1.000.000 3.000.000<br />
Susam 50.000 10.000 40.000<br />
Mafl 50.000 10.000 40.000<br />
Pamuk 500.000 500.000 0<br />
Meyve ve Sebze 31.000 31.000 0<br />
Yekûn 20.981.000 7.963.500 13.017.500<br />
403
ORSAM<br />
Ahsa Sanca¤›<br />
Ürün Üretim (Okka) Tüketim (Okka) ‹hracat (Okka)<br />
Bu¤day 100.000 100.000 0<br />
Arpa 50.000 50.000 0<br />
Dar› 20.000 20.000 0<br />
fiilep 2.000.000 2.000.000 0<br />
Susam 100.000 100.000 0<br />
Anason 100.000 100.000 0<br />
Fasulye 150.000 150.000 0<br />
Yabani Nohut 50.000 50.000 0<br />
Basur 50.000 50.000 0<br />
So¤an 200.000 200.000 0<br />
Hurma 30.000.000 15.000.000 15.000.000<br />
‹ç Çice¤i Tohumu 10.000 10.000 0<br />
Kitre 400.000 100.000 300.000<br />
Tömbeki 100.000 100.000 0<br />
Meyve 200.000 200.000 0<br />
Sebze 30.000 30.000 0<br />
Yekûn 33.920.000 18.620.000 15.300.000<br />
Ba¤dat Vilayeti 1296–1297–1298 Y›llar› Varidat› (252)<br />
Sancaklar 1296 1297 1298<br />
Kurufl Kurufl Kurufl<br />
Ba¤dat Sanca¤› 12.818.612 7.696.156 8.054.963<br />
Hille Sanca¤› 16.484.247 6.847.610 8.942.249<br />
Kerbela Sanca¤› 8.387.237 4.966.015 7.242.196<br />
Amare Sanca¤› 9.174.927 9.622.357 5.520.040<br />
Basra Sanca¤› 5.574.188 4.116.262 4.553.476<br />
Muntefik Sanca¤› 3.089.752 6.470.781 4.950.835<br />
Necid Sanca¤› 2.983.086 3.027.657 2.852.623<br />
Yekûn 58.512.049 42.746.838 42.116.392<br />
252 Ba¤dat Vilayeti Salnamesi, 1300 / 1883, s. 218<br />
404
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Ba¤dat Vilayeti 1301 Y›l› Genel Varidat› (253)<br />
Kerbela Livas› Hille Livas› Ba¤dat Livas› Yekûn<br />
Afliretler vergisi 99.870 147.550 410.598 608.018<br />
Askerlik bedeli 0 3.589 185.849 189.438<br />
A¤nam vergisi 331.337 1.357.383 2.697.113 4.385.833<br />
Canavar vergisi 15.474 66.520 83.092 165.087<br />
Deve vergisi 94.680 21.510 245.360 361.650<br />
‹haleli aflar bedeli 290.425 1.931.534 553.025 2.774.994<br />
Aflar Hâs›lat› Emaneti 306.026 5.133.487 4.077.830 12.814.343<br />
Orman ve kereste vergisi 17.231 14.500 86.829 118.650<br />
Madenler 0 0 45.725 45.725<br />
Emlak ve icar geliri 7.500 50 6.253 13.803<br />
Su avc›l›¤› 20.352 26.350 47.714 94.416<br />
Mahkeme harçlar› 86.242 38.437 334.377 459.047<br />
Çeflitli vergiler 873.898 732.800 706.275 2.312.972<br />
Müteferrik gelirler 26.925 15.000 194.338 236.273<br />
Yekûn 5.467.080 9.488.700 9.674.479 24.630.259<br />
Ba¤dat Vilayeti 1301 Y›l› Genel Masraflar› (254)<br />
Kerbela Livas› Hille Livas› Ba¤dat Livas› Yekûn<br />
Dahiliye 277.426 354.474 1.844.038 2.475.974<br />
Adliye 137.500 153.270 674.540 965.310<br />
Maarif 7.760 9.928 80.976 98.664<br />
Nafia 0 0 44.094 44.094<br />
Maliye 87.364 144.620 478.748 710.732<br />
Maafllar 49.986 31.549 531.841 613.376<br />
fieriye 38.100 45.462 188.106 271.668<br />
Tahsil giderleri 15.000 12.000 70.000 97.000<br />
Yekûn 613.172 751.303 3.912.343 5.277.818<br />
253 Ba¤dat Salnamesi, 1303 / 1887, s. 201<br />
254 Ba¤dat Salnamesi, 1303 / 1887, s. 202<br />
405
ORSAM<br />
Ba¤dat Defter-i Hakani ‹daresinin 1301 Y›l› Genel Varidat› (255)<br />
Emlak has›lat› Arazi has›lat› Yekûn<br />
Ba¤dat Sanca¤› 50.000 45.000 95.000<br />
Hille Sanca¤› 8.000 14.000 22.000<br />
Kerbela Sanca¤› 11.600 13.000 24.600<br />
Yekûn 69.600 72.000 141.600<br />
Ba¤dat Defter-i Hakani ‹daresinin 1301 Y›l› Genel Masraflar› (256)<br />
Aidatlar Maafllar Yekûn<br />
Ba¤dat Sanca¤› 4.750 86.400 91.150<br />
Hille Sanca¤› 1.100 16.416 17.516<br />
Kerbela Sanca¤› 1.230 16.416 17.646<br />
Yekûn 7.080 119.232 126.313<br />
Ba¤dat Telgraf ve Posta ‹daresinin 1300 Y›l› Gelirleri (257)<br />
Resmi olmayan telgraf ücretleri 994.592<br />
Resmi olmayan posta ücretleri 370.942<br />
Resmi olan telgraf ücretleri 2.138.717<br />
Resmi olan posta ücretleri 346.609<br />
Yekûn 3.850.860<br />
255 Ba¤dat Salnamesi, 1303 / 1887, s. 203<br />
256 Ba¤dat Salnamesi, 1303 / 1887, s. 203<br />
257 Ba¤dat Salnamesi, 1303 / 1887, s. 204<br />
406
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Ba¤dat Telgraf ve Posta ‹daresinin 1300 Y›l› Giderleri (258)<br />
Telgraf maafllar› 980.408<br />
Telgraf masraflar› 164.979<br />
Posta maafllar› 966.000<br />
Posta masraflar› 265.760<br />
Yekûn 1.377.147<br />
Ba¤dat Rüsumat Nezaretinin 1300 Y›l› Gelir ve Gideri (259)<br />
Gelirler 13.127.469<br />
Giderler 1.709.459<br />
Ba¤dat fiehrinde Bulunan Cami, Mescit, Mabed ve Medreseler (260)<br />
Mabed Medrese Mescit Cami<br />
Birinci Belediye dahilinde 6 0 26 28<br />
‹kinci Belediye dahilinde 15 19 19 12<br />
Üçüncü Belediye dahilinde 0 0 21 9<br />
Yekûn 21 19 66 49<br />
258 Ba¤dat Salnamesi, 1303 / 1887, s. 204<br />
259 Ba¤dat Salnamesi, 1303 / 1887, s. 204<br />
260 Ba¤dat Salnamesi, 1303 / 1887, s. 205<br />
407
Ba¤dat Vilayeti 1300 Y›l› Haberleflmeleri (261) Muharrerat Telgraf<br />
ORSAM<br />
MAKAM Yaz›lan Gelen Yaz›lan Gelen<br />
Bab-› Ali 10 13 5 9<br />
Dahiliye Nezareti 204 258 69 60<br />
Meflihat-› Kübra 58 50 1 5<br />
Hariciye Nezareti 26 25 11 9<br />
Makam-› Seraskeri 109 138 22 24<br />
fiura-i Devlet Nezareti 10 8 18 18<br />
Maarif Nezareti 80 44 6 9<br />
Evkaf-› Hümayun Nezareti 55 45 14 21<br />
Adliye Nezareti 26 37 2 5<br />
Maliye Nezareti 206 318 144 202<br />
Tekaüt Sand›¤› Nezareti 138 131 4 2<br />
Di¤er Daireler 98 105 50 41<br />
Ordu Müflirli¤i 312 328 0 0<br />
Komflu Vilayetler 373 1.028 510 250<br />
Tahran’daki Osmanl› Elçili¤i 26 45 0 0<br />
Ba¤dat Rüsumat Nezareti 80 116 0 0<br />
Düyun-u umumiye Nezareti 65 46 0 0<br />
Ba¤dat’taki ‹ran Baflflehbenderli¤i 192 127 0 0<br />
Ba¤dat’taki ‹ngiltere Konsoloslu¤u 63 80 0 0<br />
Ba¤dat’taki Fransa Konsoloslu¤u 37 58 0 0<br />
Ba¤dat’taki Rusya Konsoloslu¤u 38 46 0 0<br />
Kirmanflah’daki Osmanl› Sefareti 2 3 0 0<br />
Ba¤dat’a Ba¤l› Sancaklar 0 583 140 0<br />
Ba¤dat Mutasarr›fl›¤› 135 331 0 0<br />
Kerbela Mutasarr›fl›¤› 590 746 244 151<br />
Hille Mutasarr›fl›¤› 651 880 289 844<br />
Vilayet D›fl›nda 902 555 116 804<br />
Yekûn 5.094 6.384 1.545 2.908<br />
261 Ba¤dat Salnamesi, 1303 / 1887, s. 206-208<br />
408
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Ba¤dat Vilayeti’nin 1311 Y›l› Gelir ve Giderleri (262)<br />
Gelirler Kurufl Giderler Kurufl<br />
Çad›r vergisi 704.865 fieriye 262.851<br />
Askerlik bedeli 532.961 Dahiliye 2.040.501<br />
A¤nam Resmi 5.707.935 Adliye 949.862<br />
Camus Resmi 161.950 Maliye 1.168.526<br />
Deve Resmi 410.320 Deve resmi 410.320<br />
‹haleli Aflar Bedeli 3.955.192 Jandarma 4.770.206<br />
Aflar Has›lat› Emaneti 7.345.281 Polis 77.724<br />
Emlak ve ‹car Has›lat› 18.517 Emekli ve Yetimler 800.525<br />
Çeflitli Resimler 3.327.707 Alt›nc› Ordu 10.610.882<br />
Orman ve Kereste resmi 107.342<br />
Madenler 40.418<br />
Emlak ve Tapu harçlar› 501.359<br />
Mahkeme harçlar› 233.384<br />
Müteferrik has›lat 294.985<br />
Yekûn 23.342.216 Yekûn 20.681.077<br />
Ba¤dat Vilayeti’nde Bulunan Kamu Binalar›<br />
Ba¤dat Kazas›<br />
1 hükümet kona¤›, 1 piyade k›fllas›, 1 topçu k›fllas›, 1 bahriye k›fllas›, 2 süvari dairesi, 2 redif<br />
dairesi, 1 merkez hastanesi, 1 guraba hastanesi, 1 imalat-› askeriye, 1 debba¤hane, 1 baruthane, 2<br />
redif deposu, 1 belediye dairesi, 1 umman-› Osmani dairesi, 1 askeri idadi mektebi, 1 mülki idadi<br />
mektebi, 1 askeri rüfltiye mektebi, 1 mülki rüfltiye mektebi, 1 sanayi mektebi, 1 vilayet matbaas›, 2<br />
zahire ambar›, 2 ekmekhane, 1 buzhane, 1 zaptiye tavlas›, 14 zaptiye karakolhanesi, 1 millet bahçesi,<br />
4 ahflap köprü, 1 telgrafhane, 1 hamam, 1 hapishane.<br />
Hanekin Kazas›<br />
3 hükümet kona¤›, 2 harem dairesi, 1 miri ambar, 1 miri de¤irmen, 1 s›n›r karakolhanesi.<br />
262 Ba¤dat Salnamesi, 1312 / 1895, s. 344–346<br />
409
ORSAM<br />
Horasan Kazas›<br />
3 hükümet kona¤›, 3 dükkân, 5 zahire ambar›, 1 ev.<br />
Dilim Kazas›<br />
4 hükümet kona¤›, 1 dükkân, 1 kahvehane.<br />
Aziziye Kazas›<br />
2 hükümet kona¤›, 1 ev.<br />
Kaz›miye Kazas›<br />
1 hükümet kona¤›, 1 zahire ambar›.<br />
Mendeli Kazas›<br />
2 hükümet kona¤›.<br />
Ane Kazas›<br />
1 hükümet kona¤›.<br />
Kuttulamare Kazas›<br />
1 hükümet kona¤›, 1 ambar.<br />
Cezire Kazas›<br />
2 hükümet kona¤›, 2 zahire ambar›.<br />
Kerbela Sanca¤›<br />
5 hükümet kona¤›, 1 hapishane, 2 harem, 1 belediye dairesi, 1 karantina idaresi, 1 ev, 1<br />
gazhane, 1 telgrafhane, 1 süvari tavlas›, 2 zahire ambar›, 1 daire yeri, 1 telgrafhane idaresi, 1 bofl<br />
arsa, 1 hamam.<br />
410
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Necef Kazas›<br />
1 hükümet kona¤›, 1 karantina yeri, 5 ev, 2 kahvehane, 2 dükkân, 1 harem.<br />
Ba¤dat fiehrindeki Emlak ‹statisti¤i (263)<br />
1 idare-i nehriye, 1 imalat-› askeriye, 1 otel, 9 eczahane, 10 ekmekhane, 22 iplik kârhanesi,<br />
29 oda, 117 ah›r, 1 belediye dairesi, 1 bahriye k›fllas›, 2 baruthane, 38 pekmezhane, 19 boyahane, 7<br />
basmahane, 135 bahçe, 1 piyade k›fllas›, 1 telgrafhane, 1 tramvay idaresi, 1 tahsishane, 20 tekke, 33<br />
türbe, 1 damgahane, 103 cami, 129 çulhahane, 11 çayhane, 1 hükümet kona¤›, 67 odun iskelesi, 38<br />
hamam, 1 askeri hastahane, 208 han, 15.993 ev, 9 debba¤hane, 116 de¤irmen, 3.580 dükkân, 7<br />
zahire ambar›, 1 rüsumat idaresi, 1 reji idaresi, 1 redif k›fllas›, 2 redif deposu, 2 zorhane, 1 süvari<br />
k›fllas›, 3 susam ba¤hanesi, 15 sebilhane, 4 flekerhane, 1 sabunhane, 1 topçu k›fllas›, 1 askeri mutfak,<br />
200 arsa, 182 toptan g›da pazar›, 1 guraba hastanesi, 1 fabrika, 18 f›r›n, 13 karakolhane, 210 kahvehane,<br />
1 k›raathane, 12 kütüphane, 8 kilise, 3 kârhane, 13 gözehane, 27 kireçhane, 13 köflk, 53 kömür<br />
iskelesi, 2 lokanta, 42 mescit, 31 medrese, 1 fleriye mahkemesi, 3 matbaa, 1 mülki idadi Mektebi, 1<br />
mülki mektebi, 1 sanayi mektebi, 1 askeri idadi mektebi, 1 askeri rüfltiye mektebi, 42 okul, 33<br />
ma¤aza, 2 misafirhane, 3 makine, 4 mahzen, 8 meyhane, 1 kad›n hapishanesi, 1 neft kârhanesi, 1<br />
yapa¤› makinesi, 2 Yahudi mektebi.<br />
Ba¤dat Rüsumat Nezaretinin 1311 Y›l› Gelir ve Giderleri (264)<br />
Gelirler Kurufl Giderler Kurufl<br />
‹thalat 11.778.132 Maafllar ve Masraflar 1.581.163<br />
‹hracat 844.947<br />
Sarfiyat 1.306.906<br />
Arazi resimleri 40.521<br />
Perakende resimleri 82.460<br />
Müteferrik gelirler 2.273<br />
Yekûn 14.055.239<br />
263 Ba¤dat Salnamesi, 1317 / 1899, s. 286-288 ve 1318 / 1900, s. 322-323<br />
264 Ba¤dat Salnamesi, 1312 / 1895, s. 349<br />
411
ORSAM<br />
Ba¤dat Vilayetinin 1315 Y›l› Gelir ve Giderleri (265)<br />
Gelirler Kurufl Giderler Kurufl<br />
Vergi 736.205 fieriye memurlar› 413.607<br />
Askerlik bedeli 547.233,2 Dahiliye memurlar› 1.940.018<br />
A¤man resmi 4.506.332 Adliye memurlar› 918.118<br />
Camus resmi 140.627,2 Maliye memurlar› 787.232<br />
Deve resmi 410.887 Maafllar 307.980<br />
Maktu Aflar 11.977.997,1 Aflar ve A¤nam 500.000<br />
Aflar Memurlar› 3.929.890,1 Alt›nc› Ordu 14.735.064<br />
‹car 23.768,2 Jandarma 4.472.974<br />
Rüsumat 3.540.397 S›hhiye 37.380<br />
Orman 120.000 Polis 65.020<br />
Madenler 32.941 Müteferrik Havaleler 2.149.333<br />
Mahkeme Has›lat› 360.000<br />
Müteferrik Has›lat 91.125,2<br />
Yekûn 26.407.304,2 Yekûn 26.306.736<br />
Ba¤dat Rüsumat Nezaretinin Bir Y›ll›k Gelir ve Giderleri (266)<br />
Gelirler Kurufl/Para Giderler Kurufl/Para<br />
Emtia ithalat› 10.965.527,10 Daimi maafllar 746.445,30<br />
Tömbeki ithalat› 547.297,00 Geçici maafllar 14.239,30<br />
‹hracat 725.636,00 Tamirat 46.486,10<br />
Emtia sarfiyat› 156.044,20 ‹carlar 12.561,20<br />
Tömbeki sarfiyat› 28.114,00 Mahrukat 2.160,15<br />
Arazi resmi 104.595,18 Harc›rah 3.499,00<br />
Perakende resmi 66.014,38 Reddiyat 499.610,28<br />
Sahi cezas› 5.891,13 Müteferrika 46.882,50<br />
Yekûn 141.013.120,22 Yekûn 1.377.799,38<br />
265 Ba¤dat Salnamesi, 1317 / 1899, s. 297<br />
266 Ba¤dat Salnamesi, 1317 / 1899, s. 298<br />
412
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Ba¤dat Telgraf ve Posta ‹daresinin Bir Y›ll›k Gelir ve Giderleri (267)<br />
Gelirler Kurufl/Para Giderler Kurufl/Para<br />
Postadan 573.454,35 Postadan 286.777,30<br />
Telgraftan 1.024.504,00 Telgraftan 119.826,22<br />
Posta maafllar› 94.369,00<br />
Telgraf maafllar› 1.059.701,10<br />
Yekûn 1.561.958,35 Yekûn 1.560.673,62<br />
Ba¤dat Maarif ‹daresinin Bir Y›ll›k Gelir ve Giderleri (268)<br />
Gelirler 360.698,16 Kurufl Giderler 202.470 Kurufl<br />
Ba¤dat Vilayeti Karantina ‹darelerinin Bir Y›ll›k Gelir ve Giderleri (269)<br />
Gelirler 106.689,75 Kurufl Giderler 108.055,25 Kurufl<br />
Ba¤dat Vilayeti Birinci Belediye Dairesinin Bir Y›ll›k Gelir ve Giderleri (270)<br />
Gelirler 740.806,30 Kurufl Giderler 739.770,2 Kurufl<br />
Ba¤dat Vilayeti ‹kinci Belediye Dairesinin Bir Y›ll›k Gelir ve Giderleri (271)<br />
Gelirler 348.500 Kurufl Giderler 334.031,2 Kurufl<br />
Ba¤dat Vilayeti Üçüncü Belediye Dairesinin Bir Y›ll›k Gelir ve Giderleri (272)<br />
Gelirler 283.530 Kurufl Giderler 254.632 Kurufl<br />
267 Ba¤dat Salnamesi, 1317 / 1899, s. 298<br />
268 Ba¤dat Salnamesi, 1317 / 1899, s. 299<br />
269 Ba¤dat Salnamesi, 1317 / 1899, s. 299<br />
270 Ba¤dat Salnamesi, 1317 / 1899, s. 299<br />
271 Ba¤dat Salnamesi, 1317 / 1899, s. 299<br />
272 Ba¤dat Salnamesi, 1317 / 1899, s. 299<br />
413
ORSAM<br />
Ba¤dat Vilayetinin Bir Y›ll›k Gelir ve Giderleri (273)<br />
Gelirler Kurufl Giderler Kurufl<br />
Çad›r vergisi 719.450 fieriye Memurlar› 400.168,10<br />
Askerlik bedeli 534.674 Dahiliye Memurlar› 1.962.452<br />
A¤nam resmi 4.274.783,20 Adliye Memurlar› 918.118<br />
Camus resmi 139.086,20 Maliye Memurlar› 1.012.249<br />
Deve resmi 417.808,20 Zati Maafllar 306.652,10<br />
Maktu aflar 12.216.867,20 Memurin-i Öflriye 392.000<br />
Emanet aflar 4.032.158 Jandarma 6.573.563,20<br />
‹carlar 22.611,20 Polis 65.377<br />
Rüsumat 3.620.425,20 S›hhiye 7.380<br />
Orman 125.596,20 Emekli ve Yetimler 968.739<br />
Madenler 34.562 Askeriye Maafllar› 13.039.252<br />
Mahkeme has›lat› 300.074 Set ‹nflaatlar› 885.333<br />
Müteferrik has›lat 83.186,20<br />
Yekûn 26.531.284 Yekûn 26.531.284<br />
Ba¤dat Rüsumat Nezaretinin Bir Y›ll›k Gelir ve Giderleri (274)<br />
Gelirler Kurufl Giderler Kurufl<br />
Emtia ithalat› 874.216,36 Daimi maafllar 448.053,10<br />
Tömbeki ithalat› 542.874 K›rtasiye 4.245<br />
‹hracat 449.709,30 ‹carat 6.183,20<br />
Emtia sarfiyat› 322.825,31 Akçe nakliyesi 10<br />
Tömbeki sarfiyat› 126.886,20 Mahrukat 1.043,20<br />
Arazi resmi 54.409,35 ‹nflaat ve tamirat 3.952,5<br />
Perakende resmi 62.780,32 Reddiyat 579.641,10<br />
Müteferrika 26.714<br />
Harc›rah 5.025<br />
Yekûn 10.301.646,24 Yekûn 1.074.867,25<br />
273 Ba¤dat Salnamesi, 1318 / 1900, s. 324<br />
274 Ba¤dat Salnamesi, 1318 / 1900, s. 325<br />
414
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Ba¤dat Düyun-u Umumiye Nezaretinin Bir Y›ll›k Gelir ve Giderleri (275)<br />
Gelirler Kurufl Giderler Kurufl<br />
Düyun-u Umumiye’ye ait 3.151.011 Maafl ve masraflar 1.520.875<br />
Hazineye ait 470.882<br />
Ba¤dat Vilayeti Karantina ‹darelerinin Bir Y›ll›k Gelir ve Giderleri (276)<br />
Gelirler 1.124.751,50 Kurufl Giderler 426.030,25 Kurufl<br />
Ba¤dat Vilayeti Birinci Belediye Dairesinin Bir Y›ll›k Gelir ve Giderleri (277)<br />
Gelirler 740.806,30 Kurufl Giderler 739.770,20 Kurufl<br />
Ba¤dat Vilayeti ‹kinci Belediye Dairesinin Bir Y›ll›k Gelir ve Giderleri (278)<br />
Gelirler 372.890 Kurufl Giderler 355.895,30 Kurufl<br />
Ba¤dat Vilayeti Üçüncü Belediye Dairesinin Bir Y›ll›k Gelir ve Giderleri (279)<br />
Gelirler 312.948 Kurufl Giderler 281.780 Kurufl<br />
Ba¤dat Telgraf ve Posta ‹daresinin Bir Y›ll›k Gelir ve Giderleri (280)<br />
Gelirler Kurufl Giderler Kurufl<br />
postadan 511.966 postadan 143.469<br />
telgraftan 1.165.662 telgraftan 363.607<br />
posta maafllar› 98.064<br />
telgraf maafllar› 1.122.879<br />
275 Ba¤dat Salnamesi, 1318 / 1900, s. 325<br />
276 Ba¤dat Salnamesi, 1318 / 1900, s. 326<br />
277 Ba¤dat Salnamesi, 1318 / 1900, s. 326<br />
278 Ba¤dat Salnamesi, 1318 / 1900, s. 327<br />
279 Ba¤dat Salnamesi, 1318 / 1900, s. 327<br />
280 Ba¤dat Salnamesi, 1318 / 1900, s. 327<br />
415
ORSAM<br />
Ba¤dat Vilayetinin Bir Y›ll›k Gelir ve Giderleri (281)<br />
Gelirler Kurufl Giderler Kurufl<br />
Çad›r vergisi 652.500,00 fieriye memurlar› 453.017,30<br />
Askerlik bedeli 543.00 Dahiliye memurlar› 1.947.544,20<br />
A¤nam resmi 3.265.500,00 Adliye memurlar› 918.498,00<br />
Camus resmi 139.086,20 Maliye memurlar› 1.221.091,00<br />
Emlak ve tapu 675.500,00 Zati maafllar 600.595,00<br />
Maktu aflar 14.192.500,00 Nizamiye ve siparifl 14.762.567,00<br />
Emanet aflar 4.032.158,00 Bahriye 124.691,00<br />
‹carlar 21.000,00 Jandarma 4.465.934,00<br />
Rüsumat 2.768.000,00 Tophane 2.700,00<br />
Orman 82.500,00 Zabtiye 244.206,00<br />
Madenler 25.00 S›hhiye 31.870,00<br />
Mahkeme has›lat› 147.500,00 Emekli ve yetimler 1.300.000,00<br />
fiahsi vergi 757.500,00 Hindiye seddi masraf› 500.000,00<br />
Yekûn 23.250.000,00 Yekûn 26.572.714,10<br />
Ba¤dat Maarif ‹daresinin Bir Y›ll›k Gelir ve Giderleri (282)<br />
Gelirler 867.470 Kurufl Giderler 326.555 Kurufl<br />
Ba¤dat Düyun-u Umumiye Nezaretinin Bir Y›ll›k Gelir ve Giderleri (283)<br />
Gelirler 2.785.000 Kurufl Giderler 1.208.000 Kurufl<br />
281 Ba¤dat Salnamesi, 1324 / 1906, s. 352<br />
282 Ba¤dat Salnamesi, 1324 / 1906, s. 352<br />
283 Ba¤dat Salnamesi, 1324 / 1906, s. 352<br />
416
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Ba¤dat, Basra ve Musul Vilayetleri Telgraf ve Posta Baflmüdürlükleri<br />
Bir Y›ll›k Gelir ve Giderleri (284)<br />
Gelirler Kurufl Giderler Kurufl<br />
Telgraftan 1.429.135,30 Telgraftan 1.335.190,20<br />
Postadan 589.423,30 Postadan 327.622,15<br />
‹rsalat 355.747,30<br />
Yekûn 2.018.559,20 Yekûn 2.018.559,20<br />
Ba¤dat Vilayeti Birinci Belediye Dairesinin Bir Y›ll›k Gelir ve Giderleri (285)<br />
Gelirler 878.840 Kurufl Giderler 825.402 Kurufl<br />
Ba¤dat Vilayeti ‹kinci Belediye Dairesinin Bir Y›ll›k Gelir ve Giderleri (286)<br />
Gelirler 223.822 Kurufl Giderler 338.460 Kurufl<br />
Ba¤dat Vilayeti Üçüncü Belediye Dairesinin Bir Y›ll›k Gelir ve Giderleri (287)<br />
Gelirler 246.242 Kurufl Giderler 204.974 Kurufl<br />
Ba¤dat Rüsumat Nezaretinin Bir Y›ll›k Gelir ve Giderleri (288)<br />
Gelirler Kurufl Giderler Kurufl<br />
Emtia ithalat› 1.323.546,35 Daimi maafllar 763.586,00<br />
Tömbeki ithalat› 873.188,30 K›rtasiye 5.788,00<br />
‹hracat 799.283,10 ‹carat 13.973,00<br />
Tömbeki sarfiyat› 1.802,00 Akçe nakliyesi 117,30<br />
Arazi resmi 113.484,00 Mahrukat 2.000,00<br />
Perakende resmi 91.398,22 ‹nflaat ve tamirat 1.510,20<br />
Techizat-› askeriye ianesi 786.065,15 Reddiyat 720.710,50<br />
Müteferrika 14.916,50<br />
Harc›rah 2.731,30<br />
Yekûn 15.904.768,32 Yekûn 1.537.233,10<br />
284 Ba¤dat Salnamesi, 1324 / 1906, s. 353<br />
285 Ba¤dat Salnamesi, 1324 / 1906, s. 353<br />
286 Ba¤dat Salnamesi, 1324 / 1906, s. 354<br />
287 Ba¤dat Salnamesi, 1324 / 1906, s. 354<br />
288 Ba¤dat Salnamesi, 1324 / 1906, s. 354<br />
417
ORSAM
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
KAYNAKÇA
ORSAM
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
KAYNAKÇA<br />
Salnameler:<br />
1292 (1875) Tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesi, 176 sayfa.<br />
1299 (1882) Tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesi, 199 sayfa.<br />
1300 (1883) Tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesi, 288 sayfa.<br />
1301 (1884) Tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesi, 315 sayfa.<br />
1302 (1885) Tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesi, 142 sayfa.<br />
1303 (1886) Tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesi, 215 sayfa.<br />
1309 (1892) Tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesi, 352 sayfa.<br />
1310 (1892) Tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesi, 266 sayfa.<br />
1311 (1893) Tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesi, 258 sayfa.<br />
1312 (1894) Tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesi, 277 sayfa.<br />
1314 (1896) Tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesi, 367 sayfa.<br />
1315 (1897) Tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesi, 327 sayfa.<br />
1316 (1898) Tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesi, 292 sayfa.<br />
1317 (1899) Tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesi, 305 sayfa.<br />
1318 (1900) Tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesi, 566 sayfa.<br />
1319 (1901) Tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesi, 507 sayfa.<br />
1321 (1903) Tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesi, 411 sayfa.<br />
1323 (1905) Tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesi, 429 sayfa.<br />
1324 (1906) Tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesi, 358 sayfa.<br />
1325 (1907) Tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesi, 351 sayfa.<br />
1329 (1911) Tarihli Ba¤dat Vilayet Salnamesi, 349 sayfa.<br />
Araflt›rmalar:<br />
1111 Numaral› Kerkük Livas› Mufassal Tahrir Defteri (Kanuni Devri), BDAGM, Ankara-<br />
2003.<br />
Ali R›za; Atlasl› Memalik-i Osmaniye Co¤rafyas›, Mühendishane-i Berri Hümayun Matbaas›,<br />
‹stanbul 1318.<br />
421
ORSAM<br />
Ankara Vilayeti Salnamesi: 1325 (1907), Ankara Enstitüsü Vakf› Yay›nlar›, Ankara 1995.<br />
ATSIZ, Evliya Çelebi Seyahatnamesinden Seçmeler I, MEB, ‹stanbul-1990.<br />
“Ba¤dat” Diyanet ‹slam Ansiklopedisi, C.IV, ‹stanbul 1991, s. 425-444.<br />
“Ba¤dat” ‹slam Ansiklopedisi, C.II, Eskiflehir 1997, s.195-213.<br />
Ba¤dat Medinetü’s-Selam, 22–24 Nisan 1990 tarihinde Ba¤dat Üniversitesine ba¤l›, Bilimsel<br />
Arap Folklorunun Kalk›nma Merkezi taraf›ndan düzenlenen bilimsel konferans›n tebli¤leri, Ba¤dat<br />
Üniversitesi, Ba¤dat 1990.<br />
ÇADIRCI, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yap›s›,<br />
TTK Yay›nlar›, Ankara 1997.<br />
DUMAN, Hasan, Osmanl› Salnameleri ve Nevsâlleri, I-II, Ankara 2000.<br />
EARLE, Edward Mead; Ba¤dat Demir ve Petrol Yolu Savafl› (1903-1923), Örgün Yay., ‹stanbul-2003.<br />
El-Âmid, Tahir Muzaffer, Ba¤dat Medinetü’l-Mansur El-Mudevvara, (‹slam Tarihi<br />
Hakk›nda, Ba¤dat Üniversitesine sunulan master tezi) El-Numan Matbaas›, Necef, 1967.<br />
ELDEM, Edhem-Daniel Goffman-Bruce Masters, Do¤u ile Bat› Aras›nda Osmanl› Kenti:<br />
Halep, ‹zmir ve ‹stanbul, Tarih Vakf› Yurt Yay›nlar›, ‹stanbul 2003<br />
ERGENÇ, Özer, “Salnamelerde ‹zmir”, 1885–1985 Türkiye Ekonomisinin 100 Y›l› ve ‹zmir<br />
ve ‹zmir Ticaret Odas› Sempozyumu, 21–23 Kas›m 1985 Atatürk Kültür Merkezi, ‹zmir.<br />
El-Irak Fi Et-Tarih, Ba¤dat, Musul ve Müstansiriye Üniversitesi hocalar›ndan oluflan bir<br />
komisyon taraf›ndan haz›rlanm›flt›r, Daru’l-Hürriye Matbaas›, Ba¤dat, 1982.<br />
Er-Refii, Abdulemir, El-Irak Beyne Sukut El-Devle El-Abbasiye ve Sukut El-Devle El-<br />
Osmaniye, 1.Bölüm, F›rat Yay›nevi, Beyrut, 2002.<br />
Es-Semmak, Prof. Dr. M.Ezher Said, El-Irak Klimatoloji Etüt, 1.Bölüm, Musul Üniversitesi,<br />
Musul, 1985.<br />
Faruk Ömer Fevzi, Tarihu’l-Irak (H. 1/656 – M.622/1258), Nahza Matbaas›, Ba¤dat, 1988.<br />
HAROLD, W.Brown, Basic Clinical Parasitology, New York, 1980.<br />
HUSSAIN, Fadh›l; The Mosul Problem (‹ndiana Üniversitesi Doktora Tezi), Ar-Rabitta Pres,<br />
Ba¤dat, 1955.<br />
‹NALCIK, Halil, Osmanl› ‹mparatorlu¤u Klasik Ça¤ (1300-1600), YKY, ‹stanbul-2003.<br />
“Irak”, Diyanet ‹slam Ansiklopedisi, C.XIX, ‹stanbul 1999, s. 83-115.<br />
IRAQ, A Tourist Guide, State Organizat›on For Tourism, Baghdad, 1982, Iraq.<br />
KARAL, Enver Ziya, Osmanl› Tarihi, VIII, TTK Bas›mevi, Ankara 1988.<br />
KHOURY, D›na R›zk; “Ticari Tar›m›n Musul Eyaletine Girifli ve Köylülük Üzerine Etkileri<br />
(1750–1850)”, Osmanl›’da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tar›m, TVYY, ‹stanbul–1998, s. 160-179.<br />
KOÇ, Bekir, Midhat Pafla (1822-1884), Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,<br />
Bas›lmam›fl Doktora Tezi, Ankara 2002.<br />
422
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
OATES, Joan; Babil, Arkadafl Yay., Ankara 2004.<br />
ORTAYLI, ‹lber; Tanzimat Devrinde Osmanl› Mahalli ‹dareleri (1840-1880), TTK, Ankara<br />
2000.<br />
PAMUKÇU, Ekrem, Ba¤dat’ta ‹lk Türkler, Kültür Bakanl›¤› Yay›nlar›, Ankara 1994.<br />
“Sal-name”, ‹slam Ansiklopedisi, C. X, ‹stanbul 1967, s.134–136.<br />
TOLON, A.Hurflit, Birinci Dünya Savafl› S›ras›nda Taksim Anlaflmalar› ve Sevr’e Giden Yol,<br />
ATAM, Ankara-2004 .<br />
Türk Tarih Kurumu Ulu¤ ‹⁄DEM‹R Foto¤raf Arflivi, D: 144. N: 9-6 (F-16, 52, 150, 155, 239,<br />
269 sayfalarda bulunan foto¤raflar)<br />
WEBER, Max, fiehir: Modern Kentin Oluflumu, Editör: Don Matindale-Gertrud Neuwirt,<br />
Çeviren: Musa Ceylan, ‹stanbul 2000.<br />
YÜCEL, Yaflar; “Midhat Pafla’n›n Ba¤dat Vilayetindeki Alt Yap› Yat›r›mlar›”, Uluslararas›<br />
Midhat Pafla Semineri Bildiriler ve Tart›flmalar (Edirne 8-10 May›s 1984), TTK, Ankara 1986,<br />
s.175-183.<br />
Sözlükler ve Ansiklopediler:<br />
Ali Cevad, Memalik-i Osmaniye’nin Tarih ve Co¤rafya Lügati, ‹stanbul 1313.<br />
Büyük Türkçe Sözlük, Ankara 1996.<br />
Ferit Devellio¤lu, Osmanl›ca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara 1996.<br />
Geliflim Hachette Alfabetik Genel Kültür Ansiklopedisi, Sabah Yay›nlar›, ‹stanbul, 1993.<br />
Mehmet Kanar, Büyük Farsça-Türkçe Sözlük, ‹stanbul 1993.<br />
Mehmet Zeki Pakal›n, Osmanl› Tarihi Deyimleri ve Terimleri Sözlü¤ü, MEB. Yay›nlar›,<br />
‹stanbul 1993.<br />
Mevlüt Sar›, El-Mevarid Arapça-Türkçe Lûgat, ‹stanbul 1980.<br />
Meydan Larousse Büyük Lügat ve Ansiklopedisi, Geliflim Yay., ‹stanbul 1986.<br />
Örnekleriyle Türkçe Sözlük, MEB. Yay›nlar›, Ankara 1995.<br />
fiemseddin Sami, Kamusu’l-A’lâm, ‹stanbul 1306 (1889-1890).<br />
fiemseddin Sami, Kamus-i Türkî, ‹stanbul 1317(1901).<br />
Türkçe-Arapça Sözlük, Ba¤dat 1981.<br />
William D. Halsey, Macmillan Dictionary, Macmillan Publ›sh›ng Co.New York,<br />
‹stanbul 1988.<br />
423
‹NDEX
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
I. Ahmet, 21,22<br />
I. Dara, 57,58<br />
I. Meherdad, 58<br />
I. Meflrutiyet, 30<br />
I. Sargon, 55<br />
II. Meflrutiyet, 23,30<br />
II. fiapur, 60<br />
III. Behram, 60<br />
III. Reman Tirar, 56<br />
IV. Murat, 22,27,65,74<br />
IV. Pelafl, 59<br />
IV. Sultan Murat Han, 74<br />
A’fek, 28,54,205,321,394<br />
A’nze, 66,110,116,145,159<br />
A’tbe, 103<br />
Abahane, 42,150<br />
Abbara, 100<br />
I - II - III - IV<br />
A<br />
Abbasi, 13,18,20,21,61,63,66,67,68,69,70,88<br />
Abbasiye Mahallesi, 111<br />
Abdi Pafla, 32,77<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Abdülhamit, 100,159<br />
Abdülkerim Pafla77,144<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Abdullah El-Ensari, 104,389<br />
Abdullah Es-Seffah, 66<br />
Abbasi Halifesi, 13<br />
Abdullah Pafla, 77<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Abdülvahhab Pafla, 78,217<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Abdurrahman Pafla, 76,78<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Ab-› fiirvan, 83<br />
Abu Cisre Han›, 102<br />
Abu Sedir, 106<br />
Abu Tabe, 100<br />
Abucevarir (Rümeyse), 28,205,328,347<br />
Abudelef, 95<br />
Abudibis, 93<br />
Abugarip, 42,92,93,249,263<br />
Abutam›r, 101<br />
Acem, 36,97,112,370<br />
Adalet bahçesi, 19,61<br />
Aden,<br />
Adesa (Urfa), 60<br />
Adid, 85<br />
Afrika, 19,57,61<br />
A¤abani, 42,91,150,153<br />
Agade, 55<br />
A¤akap›s›, 86<br />
A¤alaryenicesi, 100,101<br />
Ahbaru Ba¤dad ve Tabakatü Ashabi’l-hadis, 24<br />
Ahmet Han, 65<br />
Ahmet Midhat Pafla, 22,78<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Ahmet Mithat Pafla, 22<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Ahmet Pafla, 22,74,75,76,77<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Ahmet Tevfik Pafla, 78<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Ak Mehmet Pafla, 76<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Akdeniz, 13,17,18,57,60<br />
Akidat, 92<br />
Akif Pafla78,144<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Akkoyunlu, 7,21,72<br />
Akkoyunlu devletini, 72<br />
Akkoyunlu Uzun Hasan, 72<br />
Akrakof, 55,369<br />
Aksu, 100<br />
Aleksand›r Severus, 59<br />
Ali Pafla, 74,77<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Alibat, 101<br />
Aliyave, 97,253,263,300<br />
Almanya, 14,43,82,1,122,153,359,360,361,362,363,364<br />
Alt›nköprü, 13<br />
Âlus, 27,83,109,187,188,189,190,191,192,193,194,195,<br />
196,197,198,199,200,201,202,203,204,205<br />
Âlus köyü, 109<br />
Amara, 83,85,102,105,156<br />
Amara ‹skelesi, 105<br />
Amarsin, 54<br />
Amasya, 21<br />
Amerika, 44,54,91,121,138,153<br />
Amid, 60<br />
Amire, 100,101<br />
427
ORSAM<br />
Amudiye kalesi, 67<br />
Ana Begli (Anabeyli), 100<br />
Anadolu, 13,16,21,28,29,30,37,39,44,57,71<br />
Anato, 108<br />
Ane, 8,203,204,241,247,254,315,316,410<br />
Antakya, 58,60<br />
Antigonos, 58<br />
Arabistan, 39,59,60,62<br />
Arap, 16,19,34,35,52,58,61,63,67,82,102,107,109,112,<br />
116,121,124,145,159,370,374<br />
Arap abas›, 107<br />
Arapça,<br />
34,36,66,96,97,98,103,112,115,117,124,126,159,219,2<br />
42,245,246,256,258,259,260,261<br />
Araplar, 16,32,44,49<br />
Askeri Ekmekhane, 89<br />
Askeri Harbiye ve Rüfltiye Mektepleri, 89<br />
Askeri Hastahane, 89,98,123,411<br />
Askeri Matbah, 89<br />
Asur, 18,32,56,57<br />
Asur Ahidin, 56<br />
Asur Banipal, 56<br />
Asur devletini, 57<br />
Asur Yedilan, 56,57<br />
Asurbalkala, 56<br />
Asurdadyan, 56<br />
Asurî Devleti, 56<br />
Asya, 18,31,44,58,59,65,71,72,81<br />
Atabekler, 13<br />
Ataullah Pafla, 78,209,215<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Ateflihan, 113<br />
Avadil, 95<br />
Avaflik, 102<br />
Avil Merodah, 57<br />
Avrupa, 13,16,21,37,4244,,58,59,65,71,126,130,131,132,<br />
137,138,146,153,154,156<br />
Avusturya-Macaristan, 91,153<br />
Ayn Leyla, 100<br />
Aynü’l Cebre, 107<br />
Aynü’l-Asafir, 97<br />
Ayvan suyu, 95,96<br />
Azamiye, 27,35,86,87,88,90,91,92,93,188,189,190,191,<br />
192,193,194,195,196,197,198,199,200,201,202,203,<br />
204,205,247,292,379,390<br />
Azaplar, 22<br />
Azat Han, 113<br />
Azerbaycan, 72<br />
Azim, 100,131<br />
Aziziye, 8,27,34,83,85,88,95,99,102,103,104,105,106,<br />
159,164,187,188,189,191,192,193,194,195,196,197,<br />
198,199,200,201,202,203,204,205,305,306,369,410<br />
Azziye, 101<br />
B<br />
Baba Pilav›, 97<br />
Babek, 59<br />
Bâb-› Âlî, 29<br />
Babil, 7,18,24,32,43,44,49,53,55,,56,57,58,122,123,130,<br />
131,132,137,139,140,370<br />
Babil Devleti, 57<br />
Babü’l-Basra, 62<br />
Babü’l-Horasan, 62<br />
Babü’l-Kûfe, 62<br />
Babü’l-Muazzam, 88<br />
Babü’l-Vustani, 88<br />
Babü’fl-fiam, 62<br />
Babü’fl-fiarki, 88<br />
Babullah, 55<br />
Ba¤ Dad, 61<br />
Ba¤dat, 13,14,15,16,17,18,19,20,21,22,23,24,25,26,27,28,<br />
30,31,32,33,34,35,36,37,38,39,42,43,44,49,58,61,62,<br />
63,64,65,66,67,68,69,70,71,72,73,74,75,76,81,82,83,<br />
84,85,86,87,88,89,90,91,92,93,94,97,98,99,101,103,<br />
104,105,106,107,109,111,113,116,119,120,122,123,<br />
124,126,129,130,131,132,133,134,136,138,143,144,<br />
149,150,153,154,155,156,160,161,162,163,164,165,<br />
166,167,168,169,170,171,172,173,174,175,176,177,<br />
178,179,180,181,182,183,184,185,186,187,188,189,<br />
190,191,192,193,194,195,196,197,198,199,200,201,<br />
202,203,204,205,209,220,221,222,223,227,228,229,<br />
230,231,232,233,234,235,236,237,238,239,240,241,<br />
243,244,245,246,247,248,250,253,256,257,263,264,<br />
265,266,268,269,284,288,289,291,351,353,357,369,<br />
374,379,381,382,387,389,390,391,392,393,394,397,<br />
398,404,405,406,407,408,409,411,412,413,414,415,<br />
416,417<br />
Bagile, 105,189,192,247,263,307<br />
Ba¤›r Et-Türkî, 67<br />
Bahriye K›fllas›, 89,409,411<br />
Bakuba, 70,90,99,100,101,102,156,241,290<br />
Balazo, 56<br />
Balbiyos, 56<br />
Balik Nahiyesi, 26,187<br />
Ballabar Barsekon, 57<br />
428
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Balsarasor, 57<br />
Baltaflasar, 57<br />
Bani Temim, 92<br />
Barsonez, 14<br />
Bartya, 57<br />
Baruthane, 89,409,411<br />
Basra, 11,13,16,18,19,21,22,23,25,27,30,31,32,33,34,61,<br />
62,68,72,73,74,75,81,83,85,90,100,106,118,120,124,<br />
125,126,139,146,153,154,156,162,167,188,189,190,<br />
191,240,241,264,265,267,285,288,289,290,351,353,<br />
357,402,404,417<br />
Basuni, 100<br />
Baflyenice, 100<br />
Bat›niler, 69<br />
Batta, 100<br />
Bayat, 100<br />
Baydoo¤ul Han, 70<br />
Bedre, 8,25,27,36,38,84,95,102,103,105,106,167,187,189,<br />
190,191,192,193,194,195,196,197,198,199,200,201,<br />
202,203,204,205,310,311,392<br />
Bekir Subafl›, 22,65,74<br />
Beksaye, 84<br />
Belçika, 91,153<br />
Beled, 94,249<br />
Beledruz, 99,101,102,203,204,305<br />
Belgana, 54,<br />
Belh, 19<br />
Benekdere, 27,97,187,188,189,190,191,192,193,194,195,<br />
196,197,198,199,200,201,202,203,204,205,301<br />
Beni A’kbe, 95<br />
Beni Lam, 102,106<br />
Beni Temim, 100<br />
Bermane, 28,205<br />
Bevadifl, 100<br />
Bevariye, 54<br />
Beyaz›t, 65,71,72,83<br />
Beynsun Nazir, 55<br />
Bezirgan Ahmet Pafla76<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Bid’at Hamit, 105<br />
Bimaristan-› Azdî, 63<br />
Bingöl, 83<br />
Birecik, 83<br />
Biresus,52<br />
Birinci Dünya Savafl›, 13,14,17<br />
Birü’fl-fiam, 59<br />
Bizans devleti, 67<br />
Bo¤a Es-Sa¤ir, 67<br />
Bölükbafl› Tavil Ahmet, 21<br />
Buhara, 19<br />
Bündari, 24<br />
Burkuniye, 102<br />
Büveyhiler, 20<br />
Büveyho¤ullar›ndan Azdüddevle, 63,64<br />
Büyük Abusayda, 102<br />
Büyük ‹skender, 59<br />
Büyük Mahmuti, 93<br />
Büyük Selçuklu, 68<br />
Büyük Süleyman Pafla32,77<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Buz Fabrikas›, 89,90<br />
C<br />
Caferi, 34,115,117,119,121,122,124,159<br />
Ca¤alazade Vezir Mehmet Pafla,74<br />
Camadani, 42,150<br />
Casimiye, 100<br />
Cebe, 109<br />
Cebe-i Alus, 27,83,187,188,189,190,191,192,193,194,195,<br />
196,197,198,199,,200,201,202,203,204,205<br />
Çeçen, 36,37,101<br />
Cedid Hasan Pafla, 86,88,247<br />
Celaliler, 21<br />
Cenabi Aflireti, 110<br />
Cengiz Han, 69<br />
Çengüle, 102<br />
Cenkule, 26<br />
Cerrar, 96<br />
Cessan,<br />
25,26,27,84,102,103,191,192,195,196,197,198,199,20<br />
0,201,202,203,204,205,249,312<br />
Cevazir, 25,26,27<br />
Cevimise, 105<br />
Ceziretü’l-Arap, 34<br />
Cigalazade Mahmut Pafla, 21<br />
Cihan fiemsettin Mehmet, 70<br />
Çin, 19,61,66,153<br />
Civan, 93,388<br />
Civar-› Zor, 26,27<br />
Cizani, 100,101<br />
Cizyani ‹mam, 100,101<br />
Cizyani-i Çöl, 100<br />
Cubur, 92,93,100,103,190<br />
Çulhalar, 42,89,150<br />
429
ORSAM<br />
Da’ce f›rkas›, 103<br />
Dakuk, 13,26,290<br />
Daltaban Mustafa Pafla, 77<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Dara, 59<br />
Darü’l-Muallimin, 89<br />
Darü’s-Selam, 18,61<br />
Davaniki, 62<br />
Davos, 50<br />
Davud Pafla77<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Debba¤hane, 42,90,150,153,401,409,411<br />
Debuni, 103<br />
Deffar, 93<br />
Deggare, 28,119,120,121,187,189,193,194,195,196,197,<br />
198,199,200,201,202,203,204,205,320,344,346,394<br />
Dehle, 95<br />
Deke, 97<br />
Deli Hüseyin Pafla, 76<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
D<br />
Deliabbas, 100,101,203,204,305<br />
Delikan, 13<br />
Deltava, 100,101<br />
Demirkap›, 27<br />
Derne, 27,117<br />
Derteng, 25<br />
Dertenk, 26<br />
Dervifl Mehmet Pafla76<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Devalip, 101<br />
Devre, 100<br />
Dicle, 13,18,19,20,22,23,31,49,52,56,58,60,61,63,64,66,<br />
82,83,84,85,86,87,90,91,93,95,100,103,104,105,106,<br />
130,131,133,144,145,146,154,156,241,264<br />
Dilim, 27,34,83,85,92,93,100,103,106,107,108,110,122,<br />
123,154,159,169,187,188,189,190,192,193,194,195,<br />
196,197,198,199,200,201,202,203,204,205,249,254,<br />
312,313,381,410<br />
Dimitriyus Nikator, 58<br />
Divaniye, 8,27,28,30,33,35,54,83,85,92,105,110,119,120,<br />
121,123,124,125,132,154,156,159,162,168,189,190,<br />
191,192,193,194,195,196,197,198,199,200,201,202,<br />
203,204,205,234,241,317,318,319,320,341,345,346,<br />
370,394<br />
Diyadin, 83<br />
Diyale, 18,19,31,61,66,82,83,84,86,97,99,100,101,103,<br />
143,145,146,189,190,191,192,292<br />
Diyale nehri, 18,19,61,66,83,84,86,99,100,101,103,145,<br />
146<br />
Diyarbak›r, 13,60,72,74,82,83,95,156,241<br />
Diyo Kalsiyanus, 60<br />
Do¤u Roma devleti, 60<br />
Dongi, 53<br />
Dora, 60<br />
Düceyl, 26,93,94,187,249,263<br />
Dükuk, 27<br />
Dufleyh, 96<br />
E<br />
Ebu Cafer El-Mansur13,18,61,66<br />
Abbasi Halifesi,<br />
Ebu Habbe, 55<br />
Elam Sülalesi, 52<br />
Elaparos, 50<br />
Elaz›¤, 83<br />
El-Bedir, 28,119,121,187,189,193,194,195,196,197,198,<br />
199,200,201,202,203,205<br />
Elbu Abbas, 94<br />
Elbu Ali f›rkas›, 93,94<br />
Elbu Avvad, 100<br />
Elbu Baz, 94<br />
Elbu Bedri, 94<br />
Elbu Bekir, 100<br />
Elbu Cerrad, 100<br />
Elbu Cevari, 95<br />
Elbu Dürrac, 94<br />
Elbu Esvet, 94<br />
Elbu Fereç, 95<br />
Elbu Ganim, 110<br />
Elbu ‹cil f›rkas›, 93<br />
Elbu ‹sa, 94<br />
Elbu Marsa, 110<br />
Elbu Muhammed, 94,100<br />
Elbu Muhyi, 110<br />
Elbu Nisan, 94<br />
El-Cezire, 16,18,49,56,58<br />
El-Gerifl Aflireti, 105<br />
El-‹zze, 92,100<br />
El-Kaim, 27,83,109,205,317<br />
El-Karmati (El-Farac b. Osman), 68<br />
El-Mesud, 110<br />
El-Mualla Aflireti, 95<br />
430
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Elurus, 50<br />
El-Yesar, 110<br />
Ememsenos, 50<br />
Emilaros, 50<br />
Emir Asbar, 72<br />
Emir Mesut, 71<br />
Emir fiah Mahmut, 72<br />
Emlagar, 50<br />
Emnunos, 50<br />
Erbil, 13,25,58,170,188,290<br />
Erdalan, 83<br />
Erdeflir, 59,64<br />
Ergani, 82<br />
Erib Marduk, 56<br />
Eridu, 52,53<br />
Ermeni, 34,57,87,90,159,160,161,162,165,166,167,170,<br />
171,172,173,175,258,351,352,353,382<br />
Ermeni Kadim, 87,160,161,162,165,166,167,170,171,172,<br />
173,175,258,351,352<br />
Ermeni Katolik, 160,161,162,165,166,167,351,352,353<br />
Erflekler, 58<br />
Erflemir,<br />
Ertu¤rul Bey, 68<br />
Erzurum, 39,83,95<br />
Eflkanyan Devleti, 58,59<br />
Esmi Dagan, 53<br />
Esrevil,42,92<br />
Evidiranhos, 50<br />
Evliya Çelebi, 24,26,27<br />
Ez-Zebar, 92<br />
F<br />
Fars, 19,32,36,49,57,58,59,60,61,63,65,96,97,98,103,<br />
112,115,116,117,129,159,245,246,256,258<br />
Fars devleti, 60<br />
Fars Körfezi, 49,57,59<br />
Farsça, 19,36,61,63,65,96,97,98,103,112,115,116,117,<br />
129,159,245,246,256,258<br />
Faysal, 15<br />
Fazl Camii, 88<br />
Feda¤a,92<br />
Felluce, 277,83,107,154,156,199,200,201,202,203,204,<br />
205,314<br />
Fevvar, 28,119,205<br />
Fihrist-i Vilayet-i Haleb, 29<br />
F›rat, 13,18,19,23,31,34,49,52,53,54,,59,60,61,66,82,83,<br />
84,86,88,93,106,107,108,109,110,113,114,115,116,11<br />
8,119,120,121,123,124,126,129,130,131,132,133,134,<br />
135,136,137,143,144,145,146,154,156,266<br />
Fransa, 14,16,22,54,91,130,131,139,153,357,358,359,<br />
360,361,362,363,364,365,408<br />
G<br />
Galibiye, 100<br />
Galriyus, 60<br />
Gamiladar, 54<br />
Gamilsin, 53<br />
Ganganom, 53<br />
Garbiye Kerradesi, 86<br />
Garfa, 100<br />
Garibe,27,84,102,103,205<br />
Garso, 54<br />
Gasin, 53<br />
Gelal, 31,82,84,102,103<br />
Gemmas, 28,205<br />
Gerend, 84<br />
Girit, 66<br />
Godea, 54<br />
Gökçen, 100<br />
Gotha, 82<br />
Gözlüklü Mehmet Reflid Pafla, 78<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Güherçile, 85<br />
Gureba Hastanesi, 89,118,237<br />
H<br />
Habeflistan, 25<br />
Habur, 13<br />
Hac›kara, 97,98<br />
Hadise, 27,83,109,130,131,187,188,189,190,191,192,<br />
193,194,195,196,197,198,199,200,201,202,203,204,<br />
205,317<br />
Hadon, 56<br />
Haf›z Ali Pafla, 77<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Halep, 14,19,29,107,153,155,156,241<br />
Halid b. Velid, 60<br />
Halife El-Mansur, 18<br />
Halife Muttas›m, 20<br />
Hal›s, 27<br />
Halis Bölü¤ü, 26<br />
Hal›s-› Garbi, 100,101<br />
Hal›s-› fiarki,100,101<br />
431
ORSAM<br />
Hamide, 95<br />
Hamidiye, 88,89,90,105,106,115,116,124,125,154,248,<br />
250,265<br />
Hamidiye Acentesi, 106<br />
Hamidiye köprüsü, 88<br />
Hamidiye Vapurlar›, 89,154,265<br />
Hammad Han, 113<br />
Hammurabi, 55<br />
Hamrin Da¤lar›, 82<br />
Han Beni Sait, 100,101<br />
Hanekin, 8,27,34,35,36,37,38,74,84,95,97,98,99,,156,170,<br />
187,188,189,190,191,192,193,194,195,196,197,198,<br />
199,200,201,202,203,204,205,235,241,249,254,299,<br />
300,301,383,409<br />
Haraba Han, 113<br />
Harezm,<br />
Harirdivin, 25<br />
Haris aflireti, 95<br />
Harizm, 19<br />
Harran, 59,60<br />
Harun Reflit, 18,63,66,67,88,123,369<br />
Haruniye, 18,99,101<br />
Hasan Pafla, 22,76,77,86,88,144,247<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Haseki Mehmet Pafla, 76<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Haflihat, 54<br />
Hasive, 92<br />
Hasr, 26<br />
Hassa Su, 100<br />
Hatib El-Ba¤dadi, 24<br />
Hatuniyat, 100<br />
Haval›s, 100<br />
Havas, 28,84,87,91,101,106,107,109,116,117,,118,120,<br />
121,122,123,124,125,195,196,197,198,199,200,201,<br />
202,203,204,205,323<br />
Havice, 109<br />
Haydara¤azade Mehmet Pafla, 76<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Haydarhane, 86,88,90,232<br />
Hazar Denizi, 58<br />
Haz›m Bey, 78,209,218<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Hedid, 100<br />
Hemedan, 13<br />
Henbes, 101<br />
Hefllat, 100<br />
Hesrec, 100<br />
Hesreç, 95<br />
Heylani, 100<br />
Heyzerane, 64<br />
Hibetullah b. Mübarek Zeylü Tarihi Ba¤dad, 24<br />
Hicaz, 53,68<br />
Hille, 8,25,26,27,28,35,42,43,52,55,59,83,88,90,93,110,<br />
114,115,119,120,121,122,123,124,126,129,130,131,<br />
132,133,135,136,137,138,143,145,150,154,155,156,<br />
159,172,187,188,189,191,192,193,194,195,196,197,<br />
198,199,200,201,202,203,204,205,234,240,241,250,<br />
254,263,285,321,322,323,341,342,343,344,370,384,<br />
394,402,404,405,406,408<br />
Hindistan, 14,17,19,22,61,66,110,112,115,117,129,132,<br />
136,139,153,154,156<br />
Hindiye, 8,28,35,83,84,110,114,115,116,118,121,124,<br />
125,129,130,131,132,133,134,135,136,137,138,139,<br />
143,154,159,173,187,189,190,191,192,193,194,195,<br />
196,197,198,199,200,201,202,203,204,205,250,334,<br />
335,384,393,416<br />
Hindiye Baraj›,83,115,124,129,130,136,138<br />
Hintli, 35<br />
Hit, 27,49,74,75,83,85,107,111,130,131,132,133,137,<br />
139,140,156,187,188,189,190,192,193,194,195,196,<br />
197,198,199,200,201,202,203,204,205,250,314,363,<br />
364,393<br />
H›z›rderraci, 28,126,156,194,195,196,197,198,199,200,<br />
201,202,203,204,205,328,347<br />
H›z›riye, 100<br />
Hor, 42,84,92,102,124,243<br />
Horasan, 8,19,26,27,34,58,62,66,70,85,90,92,93,,95,97,<br />
99,100,101,102,103,155,156,174,187,188,189,190,<br />
191,192,193,194,195,196,197,198,199,200,201,202,<br />
203,204,205,234,250,254,302,303,304,369,383,391,<br />
410<br />
Horullah, 28,125,205<br />
Hukuk Mektebi, 23,257<br />
Hülagû, 24,64,65,70,72,74<br />
Huld, 61<br />
Hulefa Camii, 88,369<br />
Hurüdd›hn, 28,,205<br />
Hüseyin Pafla, 76<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Hüseyin Refik Pafla, 78,209,213,214<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Hüseyniye kanal›, 110,111,113<br />
Hüseyniye nehri, 73<br />
Hüsniye, 100<br />
Hüsrev Pafla, 74<br />
432
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Hüsrev Perviz, 60,104<br />
Huveylis, 101<br />
Huveyyifl, 101<br />
Huzeyfe El-Yemanî, 104,389<br />
Huzistan, 52,100<br />
Hz. Ebubekir, 60<br />
Hz. Nuh, 49<br />
Hz. Ömer, 61,191,392<br />
I - ‹<br />
‹bn Tayfur Ahmed b. Ebu Tahir, 24<br />
‹bn-i Ümran, 70<br />
‹bnü’d-Dübeysi, 24<br />
‹brahim Halet Bey, 29<br />
‹brahim Pafla, 76<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
‹lhanl› Devleti, 7,24,64,70,71,72<br />
‹lhanl›lar, 18,20,65,70<br />
‹lolay, 56<br />
iltizâm, 42<br />
‹madiye, 25,26,27,175,187,351<br />
‹madüddin Ebu Abdullah Muhammed b. Muhammed, 24<br />
‹malathane-i Askeri, 42,150<br />
‹mam Abbas, 111,112,393<br />
‹mam Ali El-Hadi, 391<br />
‹mam Dur, 94,95<br />
‹mam Hanife Abu Yusuf, 93<br />
‹mam Hasan Askeri, 94,391,392,393,394<br />
‹mam Hz. Ali R›za, 66<br />
‹mam Musa El-Kaz›m, 92,93,390,391,392,394<br />
‹mam-› Azam, 22,64,74,88,91<br />
‹mam-› Azâm Ebu Hanife, 64<br />
‹ncana, 85,100<br />
‹ngiliz Lynch fiirketi, 90,154<br />
‹ngiltere,<br />
14,15,16,17,22,37,91,113,117,153,357,358,359,360,36<br />
1,362,363,364,365,408<br />
Irak, 4,7,11,13,14,15,16,17,18,20,,22,23,24,26,27,31,33,<br />
35,37,49,61,74,81,87,90,95,100,110,145,288<br />
Iraku’l-Arap, 18,31,81<br />
‹ran, 14,18,22,24,31,34,35,37,57,58,59,60,65,66,69,73,<br />
74,75,81,82,83,84,85,91,93,94,95,96,97,98,99,101,<br />
102,112,113,114,116,117,153,156,,159,357,358,359,<br />
360,361,362,363,364,365,408<br />
‹sa nehri, 63<br />
‹skender, 18,58,59<br />
‹skenderiye, 58,93,110,113,114,250,263<br />
‹skenderiye nehri, 93<br />
‹slam, 10,13,18,19,20,31,34,60,61,63,66,67,69,104,160,<br />
161,162,163,164,165,166,167,168,169,170,171,172,<br />
173,174,175,176,177,178,179,180,181,182,183,184<br />
‹smail Pafla, 77<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Ispanakç›zade Mustafa Pafla, 77<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
‹srail, 57,260<br />
‹stanbul, 4,10,13,14,15,18,19,24,25,27,28,34,35,39,43,44,<br />
54,74,75,82,95,100,107,111,115,121,123,126,129,130,<br />
156,231,241,264,268,379,382<br />
‹stanbul Müzesi, 54,121<br />
‹sveç, 91,153,363,364,365<br />
‹talya, 91,153,357,365<br />
‹yilsin, 53<br />
‹zmir, 16,19,29,379<br />
Kadermapok, 53<br />
Kad›n Hapishanesi, 89,411<br />
Kadisiye, 61,95,370<br />
Kad›zade Ali Pafla, 74<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Kadri Pafla, 78<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Kafkaslar, 37,66<br />
Kan Bez, 97<br />
Kan Mas, 97<br />
Kanber Ali, 86,388<br />
Kanbur Mustafa Pafla, 76<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Kandlano, 56<br />
Kanuni Sultan Süleyman, 21,22,26,65,72,73,110<br />
Kara Osman, 72<br />
Kara Yusuf, 72<br />
Karaburga, 100<br />
Karada¤, 26,175,188<br />
Karadeniz, 21<br />
Kara¤ol (Karakol), 103<br />
Karahardas, 55<br />
Karaindas, 55<br />
Karakoyunlu,7,21,24,72<br />
Karasu, 83<br />
Karaulus Aflireti, 95<br />
Karmati, 68<br />
Karyebafl›, 86<br />
K<br />
433
ORSAM<br />
Kasap Kalesi, 100<br />
Kasibe, 100<br />
Kasisosros, 50,51<br />
Kasr-› fiirin, 22,25<br />
Katinger, 55,123<br />
Kavi, 31,82,84,102<br />
Kayserin, 100,101<br />
Kayzer Haderyanos, 59<br />
Kayzer Karus, 60<br />
Kayzer Markos Orliyus, 59<br />
Kayzer Yolyanus, 60<br />
Kazaniye, 84,95,96<br />
Kazeb, 57<br />
Kaz›miye, 8,27,34,35,42,73,85,87,90,92,,93,99,105,106,<br />
110,155,159,176,187,188,190,192,193,194,,195,196,<br />
197,198,199,200,201,202,203,204,205,264,285,290,<br />
292,293,294,369,382,391,410<br />
Kaz›miye Tekkesi, 73<br />
Keban Madeni, 83<br />
Kebefl, 26<br />
Kefl,<br />
28,115,116,187,189,190,191,192,193,194,195,196,197<br />
,198,199,200,201,202,203,204,205,393<br />
Keldan, 7,24,49<br />
Keldani, 18,32,34,50,51,52,57,87,159,160,161,162,165,<br />
166,170,179,258,259,261,351,352,353,382<br />
Keldaniler, 18,50,52<br />
Kengir çay›, 95<br />
Kenziro, 56<br />
Kerbela, 8,27,28,30,33,35,42,73,75,85,88,90,92,93,106,<br />
107,110,111,112,113,114,115,116,117,118,119,121,<br />
123,124,131,134,135,138,150,155,156,159,162,177,<br />
187,189,190,191,192,193,194,195,196,197,198,199,<br />
200,201,202,203,204,205,234,241,255,263,290,328,<br />
329,330,331,332,333,370,383,393,404,405,406,408,<br />
410<br />
Kerh, 61,87,235,257,290,369,389<br />
Kerhiz, 97<br />
Kerkük, 13,22,25,26,27,30,33,68,75,95,100,163,178,187,<br />
240,286,288,290,382,400<br />
Kernede, 27<br />
Keflkin, 101<br />
Kesriyeli Elhac Ahmet Pafla, 77<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Kethüdas› Süleyman Pafla, 77<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Kevvam, 92<br />
Keyaksar, 57<br />
Keyhüsrev, 57,59<br />
Keylan, 27<br />
Kilikya, 16<br />
Kilisebafl›, 86<br />
K›raniye, 27<br />
K›rasus, 59<br />
K›flla Caddesi,<br />
Kitab-› Mukaddes, 49<br />
Kitabü Ba¤dad, 24<br />
Kiyanyan, 57,59<br />
K›z›lrabat,<br />
27,97,156,187,188,189,190,191,192,193,194,195,196,<br />
197,198,199,200,201,202,203,204,205<br />
Kolay,<br />
Kölemen, 22,27,32,75<br />
Kont Ernest de Sarzk, 54<br />
Fransa'n›n Ba¤dat Konsolosu,<br />
Korgal, 54<br />
Korigalzo, 55<br />
Kostantiniye, 14<br />
Ktesiphon, 18,58,59,60,104<br />
Kübeyse, 27,107,187,188,189,190,192,193,194,195,196,<br />
197,198,199,200,201,202,203,204,205,314<br />
Küçük Abusayda, 102<br />
Küçük Hasan Pafla, 76<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Küçük Musa Pafla, 76<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Küçük Süleyman Pafla, 32,77<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Kudüs, 60,68<br />
Kûfe, 61,62,116,118,340,370<br />
Küfe, 28,68,85,205,393<br />
Külher, 72<br />
Kurna, 49,83,178,189,190,191<br />
Kürt, 34,36,44,82,96,97,98,103,159<br />
Küflkin, 100<br />
Kut fierime’si, 105<br />
Kutbeddin Sultan Mehmet, 69<br />
Kuttulamare, 8,27,34,35,83,84,103,105,106,119,159,178,<br />
205,255,265,307,308,309,410<br />
L<br />
Larsam, 53,126<br />
Latin, 87,160,161,162,165,166,167,171,172,174,175,259,<br />
260,351,352,353<br />
Laz Ali R›za Pafla, 75,77,144<br />
434
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Lebitanonit, 54<br />
Lehrasab, 57<br />
Lice, 82<br />
Lokmaniye, 100,101<br />
Londra, 51<br />
Lourv Müzesi, 54<br />
Lozan, 24<br />
Lübnan, 16<br />
Luristan, 72<br />
Lynch flirketi, 23,90,154<br />
Mabeynü’l-nehreyn, 81<br />
Macidiye, 100<br />
Madi Devleti, 57<br />
Mahiye, 26<br />
Mahlat, 84<br />
Mahmutiye, 42,92,93,113<br />
Makasis aflireti, 105<br />
Malatya, 83<br />
M<br />
Mansuriyetülcebel, 99,100,101<br />
Mardin, 60<br />
Marduk Balasirip, 56<br />
Marduk Balavsat, 56<br />
Marduk Balidin, 56<br />
Marduk Nadinahi, 56<br />
Marduk Sapikzerman, 56<br />
Marduk Zekeriskon, 56<br />
Masuriyetüflflat, 100,101<br />
Maveraünnehir, 66<br />
Me’mun Er-Reflit, 63,66<br />
Abbasi Halifesi,<br />
Mecid Bey, 78,209,218<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Mecme’, 100<br />
Medayin, 58,59,60,61,104,369<br />
Medine, 13,19,24,62<br />
Mehavil, 28,121,123,205,324<br />
Mehmet Çelebi, 74<br />
Mehmet Kanber, 22<br />
Azaplar A¤as›, 22<br />
Mehmet Nam›k Pafla, 77,78<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Mehmet Necib Pafla, 77<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Mehmet Rauf Pafla, 78<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Mehmet Redif Pafla, 78,209,210<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Mehrecan, 68<br />
Mehrut, 99,101,263<br />
Mehrud Nahiyesi, 26<br />
Mekser, 100<br />
Melek Ahmet Pafla, 76<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Melhezavi, 102<br />
Melviye, 67,94,95<br />
Memduhiye,<br />
28,119,121,122,123,194,195,196,197,198,199,200,201<br />
,202,203,205,324<br />
Memun Er-Reflit, 63<br />
Mendelcin Livas›, 26<br />
Mendeli, 8,27,31,34,35,36,37,82,84,85,95,96,97,99,102,<br />
103,156,179,187,188,189,190,191,192,193,194,195,<br />
196,197,198,199,200,201,202,203,204,205,251,255,<br />
296,297,298,299,410<br />
Mendeli suyu, 95<br />
Mendelican, 27<br />
Mercan Camii, 71,88,369<br />
Mercan Sultan, 70<br />
Merv, 19<br />
Merve vadisi, 66<br />
Meryem Kerradesi, 86<br />
Mesanaflani, 52<br />
Mescid-i fierif, 57<br />
Meskene, 83,266<br />
Mevazi’-i Furatiyye Nahiyesi, 26<br />
Meydan, 7,86,88<br />
Meydan Camii, 88<br />
Mezopotamya, 18,44,49,51,81<br />
Mezrefe, 92<br />
Mirza Bekir,72<br />
Mirza Han, 113<br />
M›s›r, 13,17,18,25,31,57,58,60,65,68,70,71,97,103<br />
Mithat Pafla, 22,23,29,129,264<br />
Mo¤ol, 20,71<br />
Mosesi Marduk, 56<br />
Muamere, 100<br />
Muamire, 92<br />
Muaviye, 100<br />
Müftü Ganim Efendi,<br />
Muhammed b. Ömer El-Ceabi, 24<br />
Muhammed El-Mehdi66<br />
435
ORSAM<br />
Abbasi Halifesi,<br />
Muhavvile, 100<br />
Mühürdar Kalesi, 100<br />
Muhuret, 102<br />
Mukni’, 66<br />
Mülkiye ‹dadi Mektebi, 89<br />
Mülkiye Mektebi, 22<br />
Mülkiye Rüfltiye Mektebi, 123,253<br />
Muntefik, 83,85,105,119,125,154,188,189,190,191,285,<br />
379,403,404<br />
Muradiye, 100<br />
Murat çay›, 83<br />
Musa b. Bo¤a El-Kebir, 67<br />
Müflahede, 92<br />
Musevi, 34,36,70,87,96,98,106,107,109,116,159,162,164,<br />
166,170,172,174,175,177,179,180,183,260,261,351,<br />
352,353,382<br />
Müseyyip, 28,83,110,111,113,114,129,135,138,154,156,<br />
187,189,190,191,192,193,194,195,196,197,198,199,<br />
200,201,202,203,204,205,241,251,263,333<br />
Müfliriye, 100<br />
Muslu, 72<br />
Mustafa As›m Pafla, 78,132,136,209<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
MUSUL, 11,13,14,15,22,23,27,30,31,32,33,34,37,68,81,<br />
82,83,85,93,97,99,106,108,153,154,156,163,181,187,<br />
240,241,266,287,288,290,351,353,357,379,399,417<br />
Nabobalsom, 56<br />
Nabu Kodarasor, 56<br />
Nabu Kodrasor, 57<br />
Nabu Nasar, 56<br />
Nabu Osabis, 56<br />
Nabu Palidin, 56<br />
Nabu Zekeriskon, 56<br />
Nabu Zirnapestiesir, 56<br />
Nabuhodnesar, 57<br />
Nabunid, 57<br />
Nabupal Asur, 57<br />
Nabuslim, 56<br />
Nadinsom, 56<br />
Nadir fiah, 22,74,75<br />
Nam›k Pafla, 77,78,144,216<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
N<br />
Naramsin, 50,54,55<br />
Nas›riye, 83,110,188,189,190,191<br />
Nasturi, 34<br />
Nasuh Pafla, 21,74<br />
Naur, 108,109,143<br />
Naziburgas, 55<br />
Necef, 13,19,35,37,42,61,62,73,75,110,111,113,114,<br />
116,117,118,124,125,136,150,155,156,159,241,393<br />
Necid, 34,68,145,188,189,190,191,267,404<br />
Neft deresi, 95<br />
Nehid Marduk, 56<br />
Nehir b. Cessam, 105<br />
Nehlehan, 113<br />
Nehr-i Agade, 55<br />
Nehr-i Mülk, 60<br />
Nehriflah, 28,121,122,123,195,196,197,198,199,200,201,<br />
203,204,205<br />
Nehrü’fl-fieyh, 100<br />
Nerdal Serasor, 57<br />
Nersi, 60,362,363,364,365<br />
Nessaf mukataas›, 106<br />
Nevruz, 68<br />
Nevfliran, 104<br />
Nida aflireti, 95<br />
Nidin Tabil, 57<br />
Nifer, 44,54,121,370<br />
Nikator, 58<br />
Ninova, 51,56<br />
Nipor, 44,54,121<br />
Nizamiye Medresesi, 63,88,369<br />
Nizamülmülk, 63<br />
Norbin, 53<br />
Norveç, 91,153,363,364,365<br />
Nusaybin, 13,60<br />
O - Ö<br />
O’ce, 93<br />
Obartes, 50<br />
Ömer Pafla32,76,77,78,130,133,134,135,137,144<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Ömeriyat, 95<br />
Ön Asya, 18<br />
Orbagus, 53<br />
Orh, 54<br />
Orham, 53<br />
Ornina, 54<br />
Oro, 53<br />
Oroh, 51,54<br />
436
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
Orta Dih, 27<br />
Ortado¤u, 13,16,18,19<br />
Osmanl›, 7,10,11,13,14,15,16,19,21,22,23,24,25,28,29,31,<br />
32,33,34,36,37,39,42,65,68,70,71,72,73,74,75,82,83,<br />
89,92,95,123,227,231,288,408<br />
Osmanl› Bankas›, 16,89,227<br />
Osmanl› Devleti, 7,14,15,16,21,24,25,31,39,65,71,73,74,<br />
75,83,123,288<br />
Osmanl›lar, 13,21,22,73,74,89<br />
Osmanl›-Rus savafl›, 36<br />
Ovidyus Kasiyus, 59<br />
Palu, 83<br />
Pamuk Mustafa Pafla, 76<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Pantibilya, 55<br />
Part, 58<br />
Pelkane, 97<br />
Pensilvanya Üniversitesi, 44,54,121<br />
Persopolis, 59<br />
Pervane, 102,108,109<br />
Pervane köyü, 102,109<br />
Pefltegev, 82<br />
Petrol, 13,14,15,16,17,85,89,95<br />
Petrol kuyular›, 85<br />
Protestan, 87.,160,161,162,165,166,167,261<br />
Purnoporyas, 55<br />
Ra¤ibe Hatun, 35<br />
Rahmaniye, 105<br />
Rahro, 57<br />
Rakka, 13,83<br />
Raflidiye, 100,248<br />
Rave, 109<br />
redif kuvvetleri, 39<br />
Redini, 95<br />
Rehbe, 28,205,340<br />
Rehhaliye,27,85,107,205<br />
Reman Balidin, 56<br />
Resbin, 54<br />
Reflidiye, 93,122<br />
Reyoba, 56<br />
Rezzaze, 28,110,189,191,192,193,194,195,196,197,198,<br />
199,200,201,202,203,204,205,341<br />
P<br />
R<br />
R›dvaniye, 42,92<br />
Rimsin, 53<br />
Roma, 58,59,60,108,351,352<br />
Romal›lar, 59,60,108<br />
Rubey’a aflireti, 105,116<br />
Ruhu’l-Kudüs, 68<br />
Rumadi, 107<br />
Rumahiye, 25,26,27<br />
Rus, 16,37,61,64,87,91,117,153,154,235,246,408<br />
Rusafa, 61,64,87,88,235,266<br />
Rüfltiye, 22,23,66,89,94,96,101,106,112,123,245,253,254,<br />
255,256,409,411<br />
Rusya, 16,37,91,117,153,357,358,359,360,361,362,363,<br />
364,365,408<br />
S - fi<br />
Sa’d b. Ebi Vakkas, 61<br />
Sa’düddevle70<br />
Musevi As›ll› Ba¤dat Valisi,<br />
Sabba¤iye, 102,123<br />
Sadiye, 100,101,122<br />
Sadoni, 56<br />
Sadr›esbak Elhac Mehmet Pafla, 77<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Sadr›esbak Mehmet Pafla, 77<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Sae men ra, 94<br />
Safevi, 7,21,22,24,27,65,72,95<br />
Safi, 103<br />
Sagara Kitas, 55<br />
fiah Abbas, 22,65,74,123<br />
fiah ‹smail, 21,22,65,72,73,74<br />
fiah Tahmasb, 65,73<br />
Sahrib, 56<br />
fiahtur, 109<br />
Sait b. Abade, 104<br />
Saklaviye, 107,188,189,190,,192,193,194,,195,196,197,<br />
314<br />
Salahiye, 28,182,188,197,198,199,200,201,202,203,204,<br />
205,287,326<br />
Salomokin, 56<br />
fiam, 31,39,59,62,81,156,241<br />
fiam çölü, 31<br />
Samarra, 8,27,34,35,49,67,82,92,93,94,95,99,106,154,<br />
156,159,182,187,188,189,190,191,192,193,194,195,<br />
196,197,198,199,200,201,202,203,204,205,241,252,<br />
256,294,295,296,369,370,383,391<br />
437
ORSAM<br />
Samarrah, 94<br />
Samava, 28,132,205,394<br />
fiamiye, 8,28,,49,83,,84,85,106,107,108,110,114,116,119,<br />
121,123,124,125,143,146,,154,156,159,189,190,191,<br />
192,193,194,195,196,197,198,199,200,201,202,203,<br />
204,205,252,324,325,344,345<br />
fiammar, 66,94,95,103,145,159,384<br />
Samoramat, 56<br />
Sanayi Mektebi, 22,23,89,257,260,409,411<br />
Sankara, 53,54<br />
Sapara, 55<br />
fiapor, 104<br />
fiapur, 60<br />
Saray Aflireti, 106<br />
Sargon, 55,56<br />
Sarhas, 57<br />
fiark Bankas›, 17<br />
fiarkiye Kerradesi, 86,95<br />
Sarma, 103,132<br />
Sasan, 59<br />
Sasani Devleti, 59<br />
Sasaniler, 18,59,60<br />
Satarhak, 53<br />
fiatra, 54,188,189,,190,191<br />
fiattü’l-Arap, 49,53,83<br />
Savas, 54<br />
Sayfi,102<br />
fiefatiye, 28,85,110,111,114,187,189,190,191,192,193,<br />
194,195,196,197,198,199,200,201,202,203,204,205,<br />
334,370,393<br />
Sefervayim, 55<br />
Sefire, 55<br />
fiehit ‹mam Hüseyin b. Ali (R.A.), 111<br />
fiehriban, 26,27,36,38,99,100,101,102,156,187,188,189,<br />
190,191,192,193,194,195,196,197,198,199,200,201,<br />
202,203,204,205,241,252,304,369<br />
fiehrizor, 27,30,163,187,351<br />
fiekerci Mehmet70<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Selçuklu, 20,68,96,100,123<br />
Selçuklular, 13,20,68<br />
Selefkiyan Devri, 58<br />
Selefkiye, 18,58,59,60<br />
Selefkos, 58<br />
Selefkos Nikator, 58<br />
Selman Farisi, 104,389<br />
Selman Savc›, 65<br />
Selmanpak, 27,104,192,193,194,195,196,197,198,199,<br />
200,201,202,203,204,205,252,,369<br />
fiemamida, 92<br />
Semavat, 26<br />
Semave, 8,35,83,84,85,115,119,124,125,126,143,145,150,<br />
154,159,183,187,189,190,191,192,193,194,195,196,<br />
197,198,199,200,201,202,203,204,241,326,327,346,<br />
347<br />
Semerkant, 19<br />
Semevat, 25<br />
Semike, 94,252,,263<br />
Semiz Musa Pafla, 76<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
fiemsibni, 56<br />
fiemsihan, 113<br />
Semti, 53<br />
Semvat, 27<br />
Sensel, 101<br />
Septemus Severus, 59<br />
Serdar›ekrem Ömer Pafla, 78<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Seripar ‹dison, 58<br />
Sertella, 54<br />
fiervin, 99,100<br />
fieflter, 59<br />
fievle, 100<br />
fieyh Abdulkadir Geylani, 73,74,88,387<br />
fieyh Hasan ‹lhanî, 70<br />
fieyh Sait köyü, 106<br />
fieyhkap›s›, 86<br />
Seyit Hasan, 84<br />
Seyyid Abdullah türbesi, 93,379<br />
Sezar Pompeyus, 59<br />
fiiar, 92<br />
Sibir, 56<br />
Sicilya, 66<br />
fiii, 34,35,37,93,95,117<br />
Silahdar Kara Mustafa Pafla, 76<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Silahdar Murtaza Pafla, 76<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Silahdar Ömer Pafla, 76<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Sinadinam, 53<br />
Sinagog, 59<br />
fiinasi, 95,370<br />
Sindiye,100,101<br />
Singasib, 54<br />
S›rkâtibi Mustafa Nuri Pafla, 78<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
438
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT<br />
S›rr› Pafla, 78,131,132,144,209,213,262<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Sitti Zübeyde, 88,390<br />
fiorca, 86,232<br />
fiorhan, 113<br />
Sozob, 56<br />
Suhul, 100<br />
Sukü’fl-fiüyüh, 83<br />
Süleyman Pafla, 32,74,75,77<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Süleymaniye, 83,163,184,188,286,401<br />
Süleymanpaflazade Sait Pafla, 77<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Sultan Ahmet, 65,71,72<br />
‹lhanl› Hükümdar›,<br />
Sultan Hüseyin, 71<br />
‹lhanl› Hükümdar›,<br />
Sultan IV.Murat, 65<br />
Sultan Üveys, 64,70,71<br />
Sultanü’l-maflr›k ve’l-ma¤rib, 68<br />
Sümer, 18,100<br />
fiunafiye, 28,84,124,205,344<br />
fiündi’l-Bakkal, 106<br />
Sungur Nehri, 100<br />
Sünni, 34,35,94,112,122<br />
Suriye, 13,16,21,39,58,59,60,99,100,101,153<br />
Sürre men ra, 94<br />
Süryani, 34,87,159,160,161,162,165,166,172,261,351,3<br />
52,353<br />
Süveyfl Kanal›, 65,264<br />
Sykes-Picot Antlaflmas›, 16<br />
T<br />
Ta’an, 102<br />
Taci, 92<br />
Taciye, 85,116<br />
Tahir b. Hüseyin, Herteme b. Ayin, 63<br />
Tahmaye, 95<br />
Tahflin, 66<br />
Tak›yyüddin Pafla, 78,209,211<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Taku’l-Kisra, 104<br />
Ayvanü’l-Kisra,<br />
Tanzimat, 14,28,29,30<br />
Tanzimat Ferman›, 14<br />
Tarih-i Arabî, 57<br />
Tarihu Ba¤dad, 24<br />
Tar›miye, 42,92,93<br />
Tartar, 85<br />
Tafl mukataas›, 106<br />
Tatar, 70,103,156,241<br />
Tatran, 100<br />
Tebriz, 70,73<br />
Tel Nemrut, 55<br />
Telo, 54<br />
Terayanos,59<br />
Tersak,31,82,84,95,102,352<br />
Tertenek,27<br />
Tevrat,51,53,54,55,56,57<br />
Tikrit, 27,93,94,95,187,188,189,190,191,192,193,194,<br />
195,196,197,198,199,200,201,202,203,204,205,296,<br />
391<br />
Tîmâr sistemi, 25,26,27,41<br />
Timur, 21,65,71,72<br />
Tisfun, 58<br />
Topal Osman Pafla, 22,74,75<br />
Tramvay, 44,66,89,90,92,93,155,264,411<br />
Tugayzade Arslan Pafla, 76<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Tuna, 29,39<br />
Türk, 10,16,18,24,32,34,35,36,37,67,87,288<br />
Türkçe, 11,34,36,96,97,98,100,103,159,227,242,245,256,<br />
259,260,261<br />
Türkistan, 67<br />
Türkiye, 29<br />
Türkler, 67,95<br />
Türkmen, 4,21,24,100<br />
Tüveyse, 103<br />
Tuzhurmat›, 100,187<br />
Tuzluk, 82<br />
U - Ü<br />
Uceymi, 100,101<br />
Ümit Burnu, 65<br />
Ümmü’l-Helane, 105<br />
Ümmü’l-Hinne, 105,106<br />
Ümmü’r-Rabab, 26<br />
Ümraniye,102<br />
Ürdün,16<br />
Uveysat,110<br />
Uzayim,175<br />
Uzun Ahmet o¤lu Mehmet,74<br />
439
ORSAM<br />
Vadiü’l-Avsec,97<br />
Vadiülnur,100<br />
Vadiüssebil,100<br />
Valaryanus,60<br />
Vas›t,25,188<br />
Vasiyud,101<br />
Vecihi Pafla, 77<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Vend, 31,38,82,84,97,98<br />
Verge,54<br />
Vermez Yar, 102<br />
Vezir Camii, 88<br />
Vezir Erdeflir, 64<br />
Veziriye, 100,101<br />
V<br />
Y<br />
Yahudi, 34,160,161,162,163,164,165,166,167,168,169,<br />
170,171,172,173,174,175,177,178,179,180,181,182,<br />
183,184,370,411<br />
Yavuz Sultan Selim Han, 70<br />
Yemen, 34,39,146,149<br />
Yeniçeri, 22,25,26,74,97<br />
Y›ld›r›m Beyaz›t, 65,71,72<br />
Yukar› Dih, 27<br />
Yunan, 32,49,50,52,55,58,60,66<br />
Yunanca, 58,66<br />
Yunanl› ‹skender, 58<br />
Yusuf Agah Pafla, 78,209,218<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Yusuf Pafla, 74,77,288<br />
Ba¤dat Valisi,<br />
Z<br />
Zabab, 102<br />
Zabum, 55<br />
Zakarsin, 53,54<br />
Zap, 19,61,82<br />
Zaviye, 89,97<br />
Zebid Nahiyesi, 26<br />
Zehap nahiyesi, 83<br />
Zekarit, 110<br />
Zekeriya o¤lu Yahya, 68<br />
Zekiro, 56<br />
Zelabiye, 55<br />
Zemanaz Keridin, 56<br />
Zengabad, 25,26<br />
Zergil, 54<br />
Zergola, 54<br />
Zev’bee, 92<br />
Zevra Gazetesi, 23<br />
Zeylü Tarihi Medineti’s-Selam, 24<br />
Zift, 85,95,107,123,132,137<br />
Zindan, 95,102,369<br />
Z›rbatiye, 102,103,190,191,192<br />
Zor, 27,31,33,64,81,83,85,154,156<br />
Zor sanca¤›, 31,81,83,85,154<br />
Zübeyd aflireti, 103<br />
Züheyrat, 102<br />
Züheyri, 95<br />
Zühir b. El-Müseyyeb, 63<br />
Zülfikar, 65,72,73<br />
440
OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BAĞDAT
Change language