Adapazarı Endüstriyel Kaynaklı Emisyonların Envanterlenmesi-2011
Adapazarı Endüstriyel Kaynaklı Emisyonların Envanterlenmesi-2011
Adapazarı Endüstriyel Kaynaklı Emisyonların Envanterlenmesi-2011
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
T.C.<br />
SAKARYA ÜNĠVERSĠTESĠ<br />
MÜHENDĠSLĠK FAKÜLTESĠ<br />
ÇEVRE MÜHENDĠSLĠĞĠ<br />
ADAPAZARI ĠLÇESĠNDEKĠ ENDÜSTRĠYEL KAYNAKLI<br />
EMĠSYONLARIN ENVANTERLENMESĠ<br />
(Bitirme Tezi)<br />
HAZIRLAYANLAR<br />
BĠLAL SONSUZ G0701.12005<br />
A.FURKAN KARGIOĞLU G0701.12015<br />
MURAT ġIPKA G0401.12027<br />
M.MURAD ORUÇ G0701.12031<br />
ÖZGÜN HEPġEN G0701.12033<br />
ERCAN SELVĠ G0701.12035<br />
HARUN MUSTAK G0701.12036<br />
HAKAN KARGI B0701.12080<br />
MELĠKE KARAFAZLIOĞLU G0701.12034<br />
DANIġMAN<br />
DOÇ.DR. ġEREF SOYLU<br />
MAYIS – <strong>2011</strong><br />
i
SAKARYA ÜNĠVERSĠTESĠ<br />
MÜHENDĠSLĠK FAKÜLTESĠ<br />
ÇEVRE MÜHENDĠSLĠĞĠ<br />
ADAPAZARI ĠLÇESĠNDEKĠ ENDÜSTRĠYEL KAYNAKLI<br />
EMĠSYONLARIN ENVANTERLENMESĠ<br />
(Bitirme Tezi)<br />
HAZIRLAYANLAR<br />
BĠLAL SONSUZ G0701.12005<br />
A.FURKAN KARGIOĞLU G0701.12015<br />
MURAT ġIPKA G0401.12027<br />
M.MURAD ORUÇ G0701.12031<br />
ÖZGÜN HEPġEN G0701.12033<br />
ERCAN SELVĠ G0701.12035<br />
HARUN MUSTAK G0701.12036<br />
HAKAN KARGI B0701.12080<br />
MELĠKE KARAFAZLIOĞLU G0701.12034<br />
DANIġMAN<br />
DOÇ.DR. ġEREF SOYLU<br />
MAYIS – <strong>2011</strong><br />
Bu tez …./…./<strong>2011</strong> tarihinde aĢağıdaki jüri tarafından kabul edilmiĢtir.<br />
…………………………..<br />
………………………<br />
…………...................<br />
Jüri BaĢkanı Jüri Üyesi Jüri Üyesi<br />
ii
ĠÇĠNDEKĠLER<br />
ĠÇĠNDEKĠLER ...........................................................................................................Ġ<br />
SĠMGELER VE KISALTMALAR LĠSTESĠ ...................................................... VĠĠ<br />
ġEKĠLLER LĠSTESĠ ............................................................................................VĠĠĠ<br />
TABLOLAR LĠSTESĠ ............................................................................................. ĠX<br />
ÖZET .......................................................................................................................... X<br />
BÖLÜM 1. GĠRĠġ ...................................................................................................... 1<br />
BÖLÜM 2 .................................................................................................................... 2<br />
2.HAVA VE HAVA KĠRLĠLĠĞĠ ĠLE ĠLGĠLĠ GENEL BĠLGĠLER .............................................. 2<br />
2.1 Hava nedir? .................................................................................................... 2<br />
2.2 Hava kirliliği nedir? ....................................................................................... 2<br />
2.3 Emisyon ve imisyon nedir? ............................................................................ 3<br />
BÖLÜM 3 .................................................................................................................... 5<br />
3. HAVA KĠRLETĠCĠLERĠ VE ETKĠLERĠ ............................................................................ 5<br />
3.1 Birincil kirleticiler ve etkileri ......................................................................... 6<br />
3.1.1 Kükürt oksitler (SO x ) ...................................................................... 6<br />
3.1.2 Azot oksitler (NO x ) ......................................................................... 7<br />
3.1.3 Karbon monoksit (CO) .................................................................... 8<br />
3.1.4 Karbondioksit (CO 2 ) ....................................................................... 9<br />
3.1.5 Uçucu organik karbonlar (VOC) ..................................................... 9<br />
3.1.6 Partikül madde (PM) ..................................................................... 10<br />
3.1.7 Ağır metaller ................................................................................. 11<br />
3.1.8KurĢun (Pb) .................................................................................... 12<br />
3.1.9 Kadmiyum (Cd) ............................................................................ 12<br />
3.1.10 Nikel (Ni) .................................................................................... 13<br />
3.1.11 Kloroflorokarbonlar (CFC) ......................................................... 13<br />
3.1.12 Amonyak (NH 3 ) .......................................................................... 13<br />
3.1.13 Radyoaktif kirleticiler ................................................................. 14<br />
3.2 Ġkincil kirleticiler .......................................................................................... 14<br />
3.2.1 Parçacıklı madde ........................................................................... 14<br />
3.2.2 Yer seviyesindeki ozon (O 3 ) ......................................................... 14<br />
3.2.3 Peroksiasetil nitrat (PAN) ............................................................. 15<br />
3.2.4 Parçacıklı maddeye tutunabilen çeĢitli kalıcı organik kirleticiler . 15<br />
3.3 Hava Kirliliği risk grupları ........................................................................... 15<br />
iii
BÖLÜM 4 .................................................................................................................. 17<br />
4. HAVA KĠRLETĠCĠLERĠNĠN TÜRLERĠNE GÖRE KULLANILAN ÖLÇÜM YÖNTEMLERĠ ... 17<br />
4.1 Kükürtdioksit ölçüm yöntemleri .................................................................. 17<br />
4.1.1 Ġnfrared .......................................................................................... 17<br />
4.1.2 Elektro kimyasal sensörler ............................................................ 18<br />
4.1.3 GC ................................................................................................. 18<br />
4.1.4 FTIR spektrometre yöntemi .......................................................... 19<br />
4.1.5 Alev iyonizasyon ........................................................................... 19<br />
4.2 Azotoksit (NO x ) ölçüm yöntemleri .............................................................. 19<br />
4.2.1 Elektrokimyasal hücre ölçüm prensibi .......................................... 20<br />
4.2.2 Kimyasal ıĢıma .............................................................................. 20<br />
4.2.3 Kızıl ötesi ölçüm prensibi ............................................................. 21<br />
4.2.4 Termogrevimetrik analiz ve FTIR spektrometre sistemi .............. 21<br />
4.2.5 Azotdioksit absorbsiyon yöntemi .................................................. 21<br />
4.3 Asılı Partiküler Maddelerin tayini ................................................................ 22<br />
4.4 Partiküler Maddelerin tayini ........................................................................ 22<br />
BÖLÜM 5 .................................................................................................................. 23<br />
5.ENDÜSTRĠ KURULUġLARINDAN KAYNAKLANAN EMĠSYONLAR VE OLUġUMLARI .... 23<br />
5.1 Sakarya‟da sanayinin geliĢimi ...................................................................... 23<br />
5.2 Sakarya Ġli içerisinde faaliyet gösteren endüstriyel sektörler ...................... 24<br />
5.2.1 Kimya endüstrisi: .......................................................................... 24<br />
5.2.2 Tekstil endüstrisi: .......................................................................... 25<br />
5.2.3 Kâğıt endüstrisi: ............................................................................ 25<br />
5.2.4 Demir çelik ve metal endüstrisi: ................................................... 25<br />
5.2.5 Lastik endüstrisi: ........................................................................... 26<br />
5.2.6 Çimento endüstrisi: ....................................................................... 26<br />
5.2.7 Enerji santralleri: ........................................................................... 26<br />
BÖLÜM 6 .................................................................................................................. 27<br />
6. EMĠSYON GĠDERĠM YÖNTEMLERĠ ............................................................................ 27<br />
6.1 Partikül madde giderimi ............................................................................... 28<br />
6.1.1 Kuru baca gazı arıtım sistemleri ................................................... 28<br />
6.1.2 Siklon ............................................................................................ 29<br />
6.1.3 Torba filtre .................................................................................... 30<br />
6.1.4 Sulu baca gazı arıtma sistemleri .................................................... 31<br />
6.2 SO x ve NO x giderimi ................................................................................... 31<br />
6.2.1 Baca gazı sülfür giderme ............................................................... 32<br />
6.2.2 YaĢ tanecik gaz temizleyiciler ...................................................... 32<br />
6.2.3 Islak tutucu .................................................................................... 32<br />
6.2.4 Katalitik indirgeyici ...................................................................... 33<br />
6.3 Diğer Yöntemler ........................................................................................... 34<br />
iv
6.3.1 Bez filtreler .................................................................................... 34<br />
6.3.2 Aktif karbon enjeksiyonu .............................................................. 34<br />
6.3.3 Elektrostatik tutucular ................................................................... 35<br />
6.3.4 Sıcak gaz süzme sistemi ................................................................ 35<br />
BÖLÜM 7 .................................................................................................................. 36<br />
7. ENDÜSTRĠYEL KAYNAKLI HAVA KĠRLĠLĠĞĠ KONTROL YÖNETMELĠĞĠ ..................... 36<br />
7.1 Amaç, kapsam ve içerik ............................................................................... 36<br />
7.2 Ġlgili sektörlere ait uyulması gereken kurallar ............................................. 37<br />
7.2.1 Tarımsal sektörler .......................................................................... 37<br />
7.2.2 ĠnĢaat sektörü ................................................................................ 37<br />
7.2.3 Orman ürünleri .............................................................................. 38<br />
7.2.4 Asfalt üreten tesisler ...................................................................... 38<br />
7.2.5 Otomotiv sektörü ........................................................................... 38<br />
7.2.6 Tekstil sektörü ............................................................................... 38<br />
7.2.7 Kauçuk ve plastik üreten sektörler ................................................ 39<br />
7.2.8 Metal ve metal ürünleri imal eden sektörler ................................. 39<br />
7.2.9 Ġlaç sektörü .................................................................................... 39<br />
7.2.10 Gıda sektörü ................................................................................ 40<br />
7.3 Süt ürünleri üreten bir tesis için örnek ......................................................... 40<br />
BÖLÜM 8 .................................................................................................................. 44<br />
8.METODOLOJĠ ............................................................................................................ 44<br />
8.1 Emisyon faktörlerinin araĢtırılması .............................................................. 44<br />
8.1.1 Emisyon faktörleri nedir? Ne için kullanılır? ................................ 44<br />
8.1.2 Emisyon faktörü nasıl hesaplanır? ................................................ 46<br />
8.2 YARARLANILAN KURULUġLAR .......................................................... 47<br />
8.2.1 IPCC .............................................................................................. 47<br />
8.2.2 EEA ............................................................................................... 48<br />
8.3 Emisyon Faktörlerinin Hesaplanması .......................................................... 48<br />
8.3.1 EEA yöntemleri ............................................................................. 48<br />
8.3.2 EEA yöntemlerinin formülasyonu: ............................................... 49<br />
Tier-1: ..................................................................................................... 49<br />
Tier-2: ..................................................................................................... 49<br />
Tier-3: ..................................................................................................... 49<br />
8.3.3 IPCC yöntemleri............................................................................ 50<br />
8.3.4 IPCC yöntemlerinin formülasyonu: .............................................. 51<br />
8.3.5 Yöntem seçimi .............................................................................. 53<br />
8.4. Endüstriyel kaynaklı emisyonların envanterlenmesi .................................. 53<br />
8.4.1 Harita çalıĢması ............................................................................. 55<br />
8.4.2 Emisyonların hesaplanmasında izlenen adımlar ........................... 60<br />
8.4.3 Hesaplama yöntemi ....................................................................... 62<br />
8.4.4 Emisyon hesaplamaları ................................................................. 62<br />
8.4.5 Örnek hesaplama ........................................................................... 62<br />
v
8.4.6 Kabuller ......................................................................................... 67<br />
8.4.7 CO 2 hesaplamaları ......................................................................... 68<br />
8.4.8 Örnek hesaplama ........................................................................... 69<br />
8.4.9 Kabuller ......................................................................................... 70<br />
BÖLÜM 9 .................................................................................................................. 71<br />
9. HESAPLAMALARIN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ ................................................................ 71<br />
9.1 Yapılan hesapların sonuçlarına göre; sektörlerin kirlilik yükünün grafikleri<br />
............................................................................................................................ 71<br />
BÖLÜM 10 ................................................................................................................ 77<br />
SONUÇ ...................................................................................................................... 77<br />
KAYNAKÇA ............................................................................................................ 79<br />
EKLER ...................................................................................................................... 81<br />
vi
SĠMGELER VE KISALTMALAR LĠSTESĠ<br />
AD<br />
BM<br />
BMĠDÇK<br />
EEA<br />
DETA<br />
EIONET<br />
EMEP<br />
HPA<br />
IPCC<br />
LNG<br />
NDIR<br />
NMVOC<br />
OSB<br />
PAH<br />
PAN<br />
POP<br />
TCDD<br />
TSP<br />
TIER<br />
WHO<br />
: Aktivite oranı<br />
: BirleĢmiĢ Milletler<br />
: BirleĢmiĢ Milletler Ġklim DeğiĢikliği Çevre Konvansiyonu<br />
: Avrupa Çevre Ajansı<br />
: Demir Tahta Fabrikası<br />
:Avrupa Çevre Bilgi ve Gözlem Ağı<br />
: Avrupa‟da hava kirleticilerinin sınırlar ötesi taĢınımlarının<br />
takibi ve değerlendirilmesi iĢbirliği programı<br />
: Tehlikeli hava kirleticileri<br />
: Uluslar arası iklim değiĢikliği paneli<br />
: Sıvı doğalgaz<br />
: Kızılötesi<br />
: Metan olmayan uçucu karbonlar<br />
: Organize sanayi bölgesi<br />
: Poliaromatik hidrokarbon<br />
: Peroksiasetil nitrat<br />
: Kalıcı organik kirleticiler<br />
: Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demir Yolları<br />
: Toplam askıda partikül madde<br />
: Yöntem<br />
: Dünya Sağlık Örgütü<br />
vii
ġEKĠLLER LĠSTESĠ<br />
ġekil 3.1. Hava Kirliliğin Neticeleri ……………………………………….. 5<br />
ġekil 6.1. Basınçlı AkıĢkan Yatak Yakma Sisteminin Akım ġeması………. 27<br />
ġekil 6.2. Kombine Çevrimli Entegre GazlaĢtırma Sistemi………………... 28<br />
ġekil 6.3. Siklon……………………………………………………………. 29<br />
ġekil 6.4. Torba Filtre………………………………………………………. 30<br />
ġekil 6.5. Venturi…………………………………………………………... 31<br />
ġekil 6.6. NO x Giderimi Ġçin Katalitik Ġndirgeyici…………………………. 33<br />
ġekil 6.7. Aktif Karbon Enjeksiyon Sistemi……………………………….. 34<br />
ġekil 6.8. Elektrostatik Tutucular…………………………………………... 35<br />
ġekil 8.1. IPCC 2006 Raporunda Yer Alan Örnek Bir Karar Ağacı……….. 45<br />
ġekil 8.2.<br />
ġekil 8.3.<br />
Sakarya Ġli Sektör Dağılımı………………………………………<br />
Sakarya Ġlindeki Sektörlerin Güç Dağılımı Tablosu…………......<br />
ġekil 8.4. Sakarya ilindeki Doğalgaz tüketiminin sektör dağılımı ………… 55<br />
ġekil 8.5. Sakarya ilindeki Motorin tüketiminin sektör dağılımı ………….. 56<br />
ġekil 8.6. Sakarya ilindeki Kömür tüketimin sektör dağılımı ……………... 56<br />
ġekil 8.7.<br />
ġekil 8.8<br />
ġekil 8.9<br />
ġekil 8.10<br />
ġekil 8.11<br />
ġekil 8.12<br />
Sakarya ilindeki LNG tüketiminin sektör dağılımı ……………<br />
Sektörlerin Sakarya Ġli Haritasındaki Yeri……………………….<br />
Sektörlerin Sakarya Ġli Haritasındaki Yeri……………………….<br />
Tesislerin Etki Alanlar…………………………………………...<br />
OluĢturulan Toplam Etki Alanı…………………………………..<br />
OluĢturulan Toplam Etki Alanı…………………………………..<br />
ġekil 9.1. NOx Emisyonun Sektörlere Göre Dağılımı……………………... 69<br />
ġekil 9.2. SOx Emisyonun Sektörlere Göre Dağılımı…………………….... 70<br />
ġekil 9.3. CO Emisyonun Sektörlere Göre Dağılımı……………………..... 70<br />
ġekil 9.4. Toz Emisyonun Sektörlere Göre Dağılımı(PM 10 )……………….. 71<br />
ġekil 9.5. Toz Emisyonun Sektörlere Göre Dağılımı(PM 2)……………………….. 71<br />
ġekil 9.6.<br />
ġekil 9.7.<br />
CO 2 Emisyon Yüzdelerinin Sektörel Dağılımı…………………...<br />
Gıda Sektöründe Faaliyet Gösteren Bir Firmanın Emisyon<br />
Grafiği……………………………………………………………<br />
54<br />
55<br />
57<br />
58<br />
58<br />
59<br />
59<br />
60<br />
72<br />
72<br />
viii
TABLOLAR LĠSTESĠ<br />
Tablo 7.1. Tesis Özellikleri…………………………………………………. 40<br />
Tablo 7.2. Tesiste OluĢan Emisyonları……………………………………… 41<br />
ix
ÖZET<br />
Ġnsanlar seçme Ģansı olmadan çevrelerindeki havayı solurlar. Solunan hava kirli<br />
olduğu zaman insan sağlığı üzerinde geri dönüĢlü yada dönüĢsüz olabilecek bir çok<br />
olumsuz etkiye neden olmaktadır.<br />
Bu olumsuz etkilerin ve kirliliğin kaynağı; son yüzyılda hızla artan dünya nüfusu,<br />
sanayileĢme, ĢehirleĢme ve bu artıĢa bağlı olarak artan enerji ihtiyacının büyük<br />
kısmının fosil yakıtlardan sağlanmasıyla oluĢmaktadır. Fosil yakıtların<br />
kullanımındaki artıĢ atmosfer kompozisyonunda da gittikçe artan değiĢikliğe neden<br />
olmuĢtur.<br />
Fosil yakıtların yaygın olarak kullanıldığı alanlardan biri de sanayi kuruluĢlarıdır.<br />
GeliĢmekte olan ülkelerde sanayileĢmenin yanlıĢ yerlerde yapılandırılması ve<br />
endüstri kaynaklı emisyonların yeterli teknik önlemler alınmadan atmosfere<br />
bırakılmasıyla hava kalitesi gün geçtikçe kötüleĢmektedir.<br />
Bu çalıĢmada Sakarya ilinde hava kirliliğine neden olan sanayi kaynaklı global ve<br />
lokal emisyonların envanterlenmesi Tier-2 emisyon faktörleri kullanılarak<br />
gerçekleĢtirilmiĢtir. Emisyonların envanterlenmesi, bugünün değerlendirilmesinin<br />
yanında, geleceğe yönelik planlama çalıĢmalarına da katkı sağlayabilmektedir.<br />
x
TEġEKKÜR<br />
Bu çalıĢmanın hazırlanmasında değerli fikir ve görüĢlerini bizden esirgemeyen, her<br />
türlü yardımlarıyla yolumuza ıĢık tutan değerli danıĢman Doç. Dr. ġeref SOYLU‟ya<br />
teĢekkürü borç biliriz.<br />
Ayrıca çalıĢmamızda ArĢ. Gör. Burcu DER ve Hülya SEMERCĠOĞLU‟na yaptıkları<br />
yardımlar ve destekler için teĢekkürü bir borç biliriz.<br />
Eğitimimiz boyunca her türlü bilgi birikimlerini bizimle paylaĢan değerli<br />
hocalarımıza ve AraĢtırma görevlilerine sonsuz teĢekkürlerimizi sunarız.<br />
Gönüllü olarak bizden yardımlarını esirgemeyen sınıf arkadaĢlarımıza aynı zamanda<br />
Çevre ve Orman Ġl Müdürlüğüne ve ġube Müdür Vekili Ġlker ULU „ ya teĢekkürler<br />
ederiz.<br />
xi
1<br />
BÖLÜM 1. GĠRĠġ<br />
Sakarya Ġli, ülkemizin sanayileĢme sürecinde en hızlı geliĢim sergileyen merkezlerin<br />
baĢında gelmektedir. UlaĢım kolaylığı, elveriĢli bir iklime sahip olması bu geliĢimi<br />
destekleyen unsurlardır.<br />
Özellikle 1990‟lı yıllarda bu bölgede yatırımların hızla arttığı görülmektedir. Bu<br />
dönemlerde yeni sanayi bölgeleri oluĢturularak da bu süreç desteklenmiĢtir. 1999<br />
depreminde bölgenin yıkıma uğramasına ve 2005 yılı yatırım programında teĢvik<br />
bölgesi dıĢına çıkarılmıĢ olmasına rağmen bölgede yatırımlar artarak devam<br />
etmektedir. Mevcut 2‟si faal birisi de kısmen iĢlemekte olan 3 Organize Sanayi<br />
Bölgesi ile yerleri tespit edilen 4 tane yeni OSB ile birlikte toplam 7 OSB alanı<br />
mevcuttur.[14]<br />
Hızla artan sanayileĢmeye bağlı olarak gelen göçler yörede yoğun bir nüfus artıĢı<br />
yaratmıĢtır. Yoğun sanayi ve artan nüfusa bağlı olarak oluĢan çarpık kentleĢme,<br />
hava, su ve toprak kirliliği gibi çevre sorunlarını da ortaya çıkarmıĢtır. Bu nedenle<br />
Sakarya Ġli‟ndeki hava kirliliği birçok boyutlarıyla incelenmeye değer durumdadır.<br />
Kirliliği belirleme ve önlemeye yönelik çalıĢmaların ilk adımı hava kirliliğine yol<br />
açan kaynaklardan, atmosfere salınan kirletici maddelerin ve miktarlarının<br />
belirlenmesidir. Bu çalıĢma emisyon envanteri olarak bilinir. Gerçek emisyonlar,<br />
hem kaynakta hem de alıcı ortamda yapılan ölçümler ile tespit edilebilir. Ancak<br />
pahalı ve güç bir iĢtir. Bu nedenle de ölçüm yapılması olanaksız olduğu durumlarda<br />
ölçüm yerine, emisyon faktörleri kullanılarak hesaplama yöntemi tercih edilmiĢtir.<br />
Temiz hava planı çalıĢmalarında yerel ölçekte hazırlanan bu envanterler<br />
gereklidir.[1,2]<br />
Bu nedenle bu çalıĢma ile, hava kirliliğinin en önemli kaynaklarından biri olan<br />
sanayi tesislerinden (noktasal kaynaklardan) kaynaklanan hava kirleticilerinin<br />
envanterlenmesi amaçlanmıĢtır.
2<br />
BÖLÜM 2<br />
2.Hava ve Hava Kirliliği ile Ġlgili Genel Bilgiler<br />
2.1 Hava nedir?<br />
Hava, insan ve diğer canlıların yaĢaması için hayati öneme sahiptir. Yerküreyi saran<br />
gaz kütleye atmosfer adı verilmektedir. Atmosferdeki hava tabakasının kalınlığı 150<br />
km ‟dir. Bunun sadece 5 km‟si canlıların yaĢamasına elveriĢlidir. Yeryüzünden<br />
uzaklaĢtıkça hava tabakasının yoğunluğu azalır. Atmosfer, yerkürenin etrafında adeta<br />
düzenleyici ve koruyucu bir örtü Ģeklindedir.<br />
Havada yaklaĢık olarak;<br />
Azot %78,<br />
Oksijen %21,<br />
Karbondioksit ve asal gazlar %1 oranında bulunur. [3]<br />
Havada bulunan gazları üç grupta toplayabiliriz:<br />
1. Havada devamlı bulunan ve çoğunlukla miktarları değiĢmeyen gazlar (azot,<br />
oksijen ve diğer asal gazlar)<br />
2. Havada devamlı bulunan ve miktarları artan-azalan gazlar (karbondioksit, su<br />
buharı, ozon)<br />
3. Havada her zaman bulunmayan gazlar (kirleticiler)[4]<br />
2.2 Hava kirliliği nedir?<br />
Hava kirliliği; havada katı, sıvı ve gaz Ģeklindeki yabancı maddelerin insan sağlığına,<br />
canlı hayatına ve ekolojik dengeye zarar verebilecek miktar, yoğunluk ve sürede
3<br />
atmosferde bulunmasıdır. Ġnsanların çeĢitli faaliyetleri sonucu meydana gelen üretim<br />
ve tüketim aktiviteleri sırasında ortaya çıkan atıklarla hava tabakası kirletilerek,<br />
yeryüzündeki canlı hayatı olumsuz yönde etkilenmektedir.<br />
Doğal veya insan faaliyeti sonucu atmosfere karıĢan kirleticiler, her iki halde de<br />
atmosfere yayıldıkları anda hızla kimyasal reaksiyonlar oluĢtururlar ve hava akımları<br />
ile karıĢır, dağılır, yayılır ve taĢınırlar. Böylece kirleticiler, kaynaktan çıkıp, alıcılara<br />
ulaĢtığında karakterleri değiĢebilir.<br />
Hava kirliliğini kaynaklarına göre 3 kısımda inceleyebiliriz;<br />
1. Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliği<br />
2. Motorlu TaĢıtlardan Kaynaklanan Hava Kirliliği<br />
3. Endüstriden Kaynaklanan Hava Kirliliği: Sanayi tesislerinin kuruluĢunda yanlıĢ<br />
yer seçimi, çevre korunması açısından gerekli tedbirlerin alınmaması (baca<br />
filtresi, arıtma tesisi olmaması vb.), uygun teknolojilerin kullanılmaması, enerji<br />
üreten yakma ünitelerinde vasıfsız ve yüksek kükürtlü yakıtların kullanılması,<br />
hava kirliliğine sebep olan etkenlerin baĢında gelmektedir.[5]<br />
2.3 Emisyon ve imisyon nedir?<br />
Emisyon, havaya bırakılan veya çeĢitli kaynaklardan yayımı yapılan gaz ve<br />
parçacıkları tanımlamak üzere kullanılan terimdir. Genel olarak, yakıt ve<br />
benzerlerinin yakılmasıyla; sentez, ayrıĢma, buharlaĢma ve benzeri iĢlemlerle;<br />
maddelerin yığılması, ayrılması, taĢınması ve diğer mekanik iĢlemler sonucu bir<br />
tesisten atmosfere yayılan hava kirleticileri olarak tanımlanır.<br />
Ġmisyon, atmosferde bulunan, ölçülen veya teneffüs edilen tüm gaz ve partiküllere<br />
denir. [6]
4<br />
Atmosfere salınan kirletici maddeler fiziksel ve kimyasal yapılarına bağlı olarak<br />
sınıflandırılabilirler. Genel anlamda emisyon kirleticileri;<br />
Yanma Gazları (SO 2 , NO X, CO)<br />
Toz<br />
Tozda ağır metaller<br />
Uçucu Organik Buhar ve BileĢikler (VOC)<br />
Flor<br />
Klor<br />
PAH<br />
Dioksin - Furanlar<br />
Radyoaktif Maddeler<br />
vb. Ģeklinde sınıflandırmak mümkündür.
5<br />
BÖLÜM 3<br />
3. Hava Kirleticileri ve Etkileri<br />
Hava kirleticileri, havada bulunan insanlara ve çevreye zarar verebilen maddeler<br />
olarak bilinmektedir. Kirleticiler katı parçacıklar, sıvı damlacıklar veya gaz Ģeklinde<br />
olabilir. Bunlara ek olarak doğal ve/veya insan yapımı olabilirler.<br />
Hava kirleticileri genel anlamı ile hava kirliliğine sebep olurlar. Aynı zamanda hava<br />
kirliliği ile zincirleme Ģekilde birçok probleme sebep olmaktadırlar. Bunların en<br />
genel ve basit gösterimi aĢağıdaki gibi verilebilir;[8]<br />
HAVA<br />
KİRLİLİĞİ<br />
HAVA<br />
KALİTESİNİN<br />
BOZULMASI<br />
ASİT<br />
YAĞMURLARI<br />
SICAKLIK<br />
DEĞİŞİMLERİ<br />
OZON<br />
TABAKASININ<br />
İNCELMESİ<br />
SOLUNUM<br />
RAHATSIZLIKLA<br />
RI<br />
CANLI YAŞAM<br />
ÜZERİNDE<br />
TAHRİBAT<br />
BUZUL<br />
ERİMELERİ<br />
SERA ETKİSİ<br />
HASTALIKLAR<br />
CANSIZ YAŞAM<br />
ÜZERİNDE<br />
TAHRİBAT<br />
DENİZ<br />
SEVİYESİNDE<br />
YÜKSELMELER<br />
KÜRESEL<br />
ISINMA<br />
ZEHİRLENMELER<br />
BASINÇ<br />
MERKEZLERİND<br />
E DEĞİŞİMLER<br />
İKLİM<br />
DEĞİŞİKLİKLERİ<br />
ÖLÜMLER<br />
RÜZGAR<br />
KUŞAKLARINDA<br />
DEĞİŞİMLER<br />
UÇ<br />
METEOROLOJİK<br />
OLAYLAR<br />
ġekil 3.1: Hava Kirliliğin Neticeleri [8]<br />
Kirleticiler en genel olarak birincil ve ikincil kirleticiler olarak sınıflandırılabilir.<br />
Genellikle birincil kirleticiler bir volkanik patlama sonucu yayılan kül, bir taĢıtın<br />
egzozundan çıkan karbon monoksit veya fabrikalardan açığa çıkan sülfür dioksit gibi
6<br />
bir prosesten doğrudan salınımı yapılan maddelerdir.<br />
Ġkincil kirleticilerin yayımı doğrudan gerçekleĢmez. Daha çok birincil kirleticiler<br />
havada reaksiyona veya etkileĢime girdiklerinde oluĢurlar. Ġkincil kirleticilere önemli<br />
bir örnek yer seviyesi ozonudur; bu, fotokimyasal sis oluĢturan ikincil kirleticiden<br />
birisidir.<br />
Bazı kirleticilerin hem birincil hem ikincil kirletici olabileceği de dikkate alınmalıdır:<br />
bunların doğrudan yayımı gerçekleĢtiği gibi birincil kirleticiler vasıtasıyla da<br />
oluĢabilirler. Harvard Kamu Sağlığı Okulu‟nda yürütülen Çevre Bilimi Mühendislik<br />
Programına göre, Amerika BirleĢik Devletleri‟nde ölümlerin %4‟ü hava kirliliğine<br />
atfedilebilir.<br />
3.1 Birincil kirleticiler ve etkileri<br />
3.1.1 Kükürt oksitler (SO x )<br />
Kükürt oksit emisyonları, yakıtlarda bulunan kükürtten kaynaklanmaktadır. Kükürt<br />
dioksit suda ve vücut sıvısında yüksek oranda çözünen bir maddedir. Ortamda bir<br />
aerosol bulunması halinde; kükürt dioksit, aerosol ile birleĢebilir, bunun sonucunda<br />
etkisi daha da artabilir. Aerosol kükürt dioksiti absorbe ederek solunum sistemine<br />
taĢımaktadır. Daha sonra absorbe olmuĢ kükürt dioksit daha zararlı bir madde olan<br />
sülfürik aside dönüĢmektedir. Eğer bu iĢlem dıĢ ortamda olursa yani; atmosferin<br />
nemi ile birleĢirse asit yağmurlarına neden olabilir. Kükürt dioksitin gazının aĢağıda<br />
gösterilen reaksiyon sonucu sülfürik aside dönüĢümü gösterilmektedir;<br />
SO 2 + ½ O 2 → SO 3<br />
SO 3 + H 2 O → H 2 SO 4<br />
Bu kirleticinin etkileri ise;<br />
Solunan yüksek konsantrasyonda ki SO 2 %95'i üst solunum yollarından absorbe
7<br />
olur. Bunun sonucu olarak, bronĢit ve diğer akciğer hastalık semptomları meydana<br />
gelir.<br />
Solunmasıyla beraber oluĢan etki, solunum fonksiyonlarında değiĢme, hırıltılı<br />
solunum ve nefes darlığı gibi semptomlarda artıĢ Ģeklinde ortaya çıkar.<br />
DüĢük düzeylerdeki maruz kalınmasında bile kalp ve solunum sistemi<br />
hastalıklarına bağlı ölümlerde artıĢlar gözlenmiĢtir.<br />
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından; halk sağlığının korunabilmesi amacıyla<br />
500 μg/m 3 /10 dakika SO 2 sınır değerinin aĢılmaması tavsiye edilmektedir.<br />
[10][11]<br />
3.1.2 Azot oksitler (NO x )<br />
Azot dioksit özellikle, yüksek sıcaklıkta yanma reaksiyonları sonucu açığa çıkar.<br />
ġehirlerin üzerinde ince kahverengi bir sis kubbesi veya rüzgâr yönünde bir duman<br />
sütunu gibi görülebilir. Azot dioksit, NO 2 formülüne sahip kimyasal bir bileĢiktir.<br />
Birçok nitrojen oksitten biridir. Bu kırmızımsı kahverengi, zehirli gazın keskin ve<br />
yakıcı karakteristik bir kokusu vardır. NO 2 en önemli hava kirleticilerden birisidir.<br />
NO (azot oksit) renksiz, kokusuz bir gaz olup yüksek sıcaklık altında yanma iĢlemi<br />
sonucunda ortaya çıkar. Bu yanma reaksiyonlar aĢağıdaki gibi olmaktadır;<br />
N 2 + O<br />
N + O 2<br />
NO + N<br />
NO + O<br />
Ve ayrıca,<br />
N 2 + O 2<br />
2 NO<br />
ġeklinde azot monoksit meydana gelir. ĠĢte bu azot oksit, havanın oksijeni ile<br />
bileĢerek azot dioksiti aĢağıdaki Ģekilde meydana getirir:<br />
2 NO 2 + O 2 2 NO 2
8<br />
Bu Kirleticinin etkileri ise;<br />
Akciğerlerde geri-dönüĢlü ve geri-dönüĢsüz birçok etkisi olduğu saptanmıĢtır.<br />
Malzemeler ve tarihi yapılar üzerinde korozif etkisi vardır.<br />
DüĢük seviyeli konsantrasyonlara uzun süre maruz kalınması hücresel düzeyde<br />
değiĢikliklere yol açmaktadır.<br />
Bakteriyel ve viral enfeksiyonlara karĢı direnci düĢürmektedir.<br />
Kahverengi ve kokulu olan NO 2 , akciğer dokusunda hasara ve felce neden olur.<br />
Azot dioksit ‟e (NO 2 ) maruz kalan çocukların solunum sistemi semptomlarında<br />
artıĢ ve akciğer fonksiyonlarında azalıĢ olduğunu göstermiĢtir.<br />
Astım gibi solunum hastalığı olan yetiĢkinler ve çocuklarda; öksürük, hırıltılı<br />
solunum ve kesik nefes alma gibi solunum belirtilerine neden olabilir. [10][11]<br />
3.1.3 Karbon monoksit (CO)<br />
Yakıtın eksik yanması sonucu oluĢan renksiz, kokusuz ve tatsız bir gaz olup<br />
rahatsızlık vermeyen ancak çok zehirli bir gazdır. Doğal gaz, kömür veya odun gibi<br />
yakıtların tam yanmaması sonucu ortaya çıkan bir üründür. TaĢıt egzozları, karbon<br />
monoksit oluĢturan baĢlıca kaynaktır.<br />
Havada binde 3 sınır değerinde öldürücüdür.<br />
Kandaki hemoglobine bağlanarak, oksijen taĢıma kapasitesini düĢürür.<br />
DüĢük konsantrasyonlar da hipoksi (oksijen yetersizliği) ‟ye bağlı belirtiler ortaya<br />
çıkar.<br />
Yüksek konsantrasyonlar da yaĢamsal tehlikeler ortaya çıkar.<br />
Oksijen yetersizliği sonucu, toksik etkileri beyin, kalp, iskelet kası gibi hassas<br />
organ ve dokularda fonksiyon bozukluklarına neden olur.<br />
Sağlıklı bireylerde yüksek doza maruz kalma algılama ve görme gücünde<br />
azalmaya neden olur. [9][10]
9<br />
3.1.4 Karbondioksit (CO 2 )<br />
Karbondioksit (CO 2 ) atmosferde çok düĢük konsantrasyonda bulunan bir gazdır. Bir<br />
milyon hava molekülünde yaklaĢık 350 karbon dioksit molekülü bulunur. Çevrede<br />
önemli bir anahtar görevini yapar. Örneğin, bitkiler karbon dioksit alırlar ve bunu<br />
fotosentezlerinde kullanarak yaĢamlarını sürdürürler.<br />
CO (gaz) + H 2 O<br />
GüneĢ ıĢığı<br />
Karbonhidrat + O 2 (gaz)<br />
3.1.5 Uçucu organik karbonlar (VOC)<br />
VOC‟ ler genellikle endüstriyel prosesler sonucunda atmosfere bırakılırlar. DüĢük<br />
sıcaklıklarda oldukça kolay buharlaĢabilen uçucu organik bileĢiklerin<br />
emisyonlarından söz edilebilir. Bazı endüstriyel uygulamalarda VOC emisyonu<br />
oluĢturan proseslerin, üretim ve proses değiĢimini yapmak mümkün olabilir. Böylece<br />
havadaki ve sudaki emisyon miktarları azaltılmıĢ olur. Örneğin, boya endüstrisinde<br />
solvent bazlı boyalar geçtiğimiz bir kaç yıl içinde %80‟den %20‟ye indirilmiĢtir.<br />
ABD‟deki emisyonlardaki kümelenmenin temelini oluĢturan ve en çok kullanılan 14<br />
VOC ve HPA (tehlikeli hava kirleticileri) Ģunlardır:<br />
Toluen o-Ksilen<br />
Formaldehit Perkloro etilen<br />
Metilen klorit p-Ksilen<br />
Metil kloroform Kloro benzen<br />
Etilen Asetik asit<br />
M-Ksilen Triklorotrifloro etilen<br />
Benzen Trikloro etilen<br />
VOC‟ ler ya da diğer toksik kirleticiler tek baĢlarına emisyonların kümelenmesi için<br />
delil sayılmazlar. VOC‟ lerin kullanımı için çeĢitli yasal düzenlemeler vardır. Yasal<br />
düzenlemelerdeki amaç; emisyon limitlerinin denetim altına alınmıĢ kalite ve
10<br />
konsantrasyon miktarlarının tanımlanmasıdır. BileĢiklerin toksik etkileri ve bunların<br />
ortaya çıkma değerleri de eĢit Ģekilde önemlidir ve düĢünülmesi gereklidir. Örneğin,<br />
toluen çok fazla havaya verilen bir bileĢik olmasına rağmen benzenden daha az<br />
toksik etkiye sahiptir.<br />
VOC „lerin genel sağlık etkileri ise;<br />
Uçucu organik bileĢiklere maruziyet akut ve kronik sağlık etkileri oluĢturur.<br />
DüĢük dozda maruz kalma, astıma ve diğer bazı solunum yolu hastalıklarına<br />
sebep olur.<br />
Yüksek konsantrasyonlarda, merkezi sinir sistemi üzerinde narkotik etki yaparlar.<br />
EPA tarafından yapılan sınıflandırmada benzen kanserojen madde olarak<br />
değerlendirilmiĢtir. [9]<br />
3.1.6 Partikül madde (PM)<br />
Parçacıklar veya diğer adıyla partikül madde (PM) veya ince partiküller, gazda asılı<br />
halde bulunan katı veya sıvı haldeki çok küçük parçacıklardır. Buna karĢın bu isim<br />
partikül maddelerin bir arada bulunması durumunda kullanılır. Partikül maddenin<br />
yayım kaynağı doğal veya insan yapımı olabilir. Bazı partiküller volkanlardan, toz<br />
fırtınalarından, orman veya mera yangınlarından, canlı bitkilerden veya deniz<br />
serpintilerinden doğal biçimde oluĢurlar. TaĢıtlarda, güç santrallerinde ve çeĢitli<br />
endüstriyel proseslerde fosil yakıtların kullanılması gibi insan faaliyetleri de önemli<br />
miktarlarda partikül üretimine yol açar. Küresel ortalamada antropojenik partiküller<br />
(insan faaliyetleri sonucu üretilenler) Ģu anda, atmosferimizdeki toplam partikül<br />
miktarının yaklaĢık yüzde 10‟una karĢılık gelmektedir.<br />
PM „lerin genel sağlık etkileri ise;<br />
Sağlık üzerine etkisi partikül büyüklüğü ve konsantrasyonuna bağlıdır.<br />
Kanser yapıcı organik kimyasallar (PAH, dioksin, furan gibi) içeren partikül<br />
maddeler sağlık açısından çok tehlikelidir.
11<br />
Birçok farklı bileĢenden oluĢmuĢ olan partikül maddeler akciğerdeki nemle<br />
bileĢerek aside dönüĢmektedir.<br />
PM10, akciğere kadar ulaĢıp, kanın içindeki karbon dioksitin oksijene<br />
dönüĢümünü yavaĢlatmakta buda nefes darlığına neden olmaktadır. Bu durumda<br />
oksijen kaybının giderilebilmesi için kalbin daha fazla çalıĢması gerektiği için<br />
kalp üzerinde ciddi bir baskı oluĢturmaktadır.<br />
Kaba partiküller, astım gibi solunum rahatsızlıklarını kötüleĢtirebilir.<br />
Ġnce partiküller, erken ölümü de içeren çeĢitli ciddi sağlık etkilerine neden olur.<br />
Astım, kronik tıkayıcı akciğer hastalığı ve kalp hastalığı gibi kalp veya akciğer<br />
hastalığı olan kiĢiler PM „e maruz kaldığında, erken ölüm riski veya acil servislere<br />
baĢvuruda artıĢ olur.<br />
YaĢlılar PM maruziyetine karĢı hassastır. Bu grup, hastanelere veya acil servislere<br />
baĢvuru ve kalp ve akciğer hastalığından erken ölüm gibi risklere açıktır.<br />
PM „e maruz kalındığında, mevcut akciğer hastalığı olan kiĢiler ve çocuklar derin<br />
veya kuvvetli olarak soluk alamayabilirler ve öksürük ile kesik kesik nefes alma<br />
gibi belirtiler görülebilir.<br />
PM, solunum enfeksiyonlarına hassasiyeti arttırabilir, astım, kronik bronĢit gibi<br />
mevcut solunum hastalıklarını kötüleĢtirebilir. [9][10][11]<br />
3.1.7 Ağır metaller<br />
Ağır metal, metalik özellikler gösteren elementlerden oluĢan, açık ve tam bir<br />
tanımlaması yapılmamıĢ olan grupta bulunan elementlere verilen addır. Bu grubun<br />
içinde geçiĢ metalleri, bazı yarı metaller, lantanitler ve aktinitler bulunur. Duruma<br />
göre ağır metaller karbondan hafif elementleri içerdiği gibi en ağır metallerin<br />
bazılarını dıĢarıda tutabilir. Havada bulunan partiküllerin % 0.01-3'ünü sağlık<br />
yönünden çok toksik etkiler gösteren eser elementler meydana getirir. Bunların<br />
sağlık yönünden önemi insan dokularında birikime uğramalarından ve muhtemel<br />
sinerjik etkilerinden kaynaklanmaktadır. Belirli limitlerin dıĢında bulunabilecek her<br />
türlü metal, insan sağlığı üzerinde toksik etki gösterir.
12<br />
Bu etkiler genel olarak;<br />
Sinir sisteminin iletiĢimde bozukluklara,<br />
Kan sentezlemede sorunlara,<br />
Beyin organında hasarlara,<br />
Solunum yollarında rahatsızlıklara,<br />
Böbreklerde hasarlara,<br />
Deri hastalıklarına neden olur.<br />
Bu rahatsızlıklara neden olan metaller baĢta; KurĢun, Kadmiyum, Nikel v.b. Ģeklinde<br />
sıralanabilir. [13]<br />
3.1.8KurĢun (Pb)<br />
Mavimsi veya gümüĢ grisi renginde yumuĢak bir metaldir. KurĢunun tetraetil veya<br />
tetrametil gibi organik komponentlerinin yakıt katkı maddesi olarak kullanılmaları<br />
nedeniyle kirletici parametre olarak önem gösterirler. Tetraetil kurĢun ve tetrametil<br />
kurĢunun her ikisi de renksiz sıvı olup, kaynama noktaları sırası ile 110°C ve 200°C<br />
„dır. Uçuculuklarının diğer petrol komponentlerinden daha fazla olması nedeni ile<br />
ilave edildiği yakıtın da uçuculuğunu artırırlar. Kandaki kurĢun konsantrasyonunun<br />
0,2 μg/ml limitini aĢması durumunda olumsuz sağlık etkileri gözlenir. Kan kurĢun<br />
konsantrasyonu; 0,2 μg/ml limitini aĢması ile kan sentezinin inhibasyonu, 0,3-0,8<br />
μg/ml limitlerinde duyu ve motor sinir iletiĢim hızında azalma, 1,2 μg/ml limitinin<br />
aĢılmasından sonra ise yetiĢkinlerde geri dönüĢü mümkün olmayan beyin hasarları<br />
meydana geldiği belirlenmiĢtir. Havadaki kurĢun konsantrasyonu ile kandaki kurĢun<br />
konsantrasyonu arasında doğrusal bir iliĢki vardır. KurĢunun havadaki 1 μg /m3<br />
konsantrasyonunun kanda 0.01-0.02 μg/ml „lik konsantrasyonu oluĢturduğu tespit<br />
edilmiĢtir.<br />
3.1.9 Kadmiyum (Cd)<br />
Kadmiyum (Cd) gümüĢ beyazı renginde bir metaldir. Havada hızla kadmiyum<br />
oksit‟e dönüĢür. Kadmiyum sülfat, kadmiyum nitrat, kadmiyum klorür gibi inorganik<br />
tuzları suda çözünür. Havadaki kadmiyum füme konsantrasyonu 1 mg/m 3 limitini
13<br />
aĢması durumunda, solunumdaki akut etkileri gözlemek mümkündür. Kadmiyumun<br />
vücuttan atılımının az olması ve birikim yapması nedeni ile sağlık üzerine olumsuz<br />
etkileri zaman doğrultusunda gözlenir. Uzun süreli maruziyetten en fazla etkilenecek<br />
organ böbreklerdir. Böbrekte oluĢan hasarın tekrar geriye dönüĢü mümkün değildir.<br />
Akciğer ve prostat kanserlerinin oluĢumunda kadmiyumun etkisi kesin olarak<br />
belirlenmiĢtir.<br />
3.1.10 Nikel (Ni)<br />
Nikel gümüĢümsü beyaz renkli sert bir metaldir. Nikel bileĢikleri pratik olarak suda<br />
çözünmez. Suda çözünebilir tuzları; klorür, sülfat ve nitrattır. Nikel biyolojik<br />
sistemlerde adenosin, trifosfat, aminoasit, peptit, protein ve deoksiribonükleik asitle<br />
kompleks oluĢtururlar. Havadaki nikel bileĢiklerinin solunması sonucunda, solunum<br />
savunma sistemi ile ilgili olarak; solunum borusu irritasyonu, tahribatı, immünolojik<br />
değiĢim, alveoller makrofaj hücre sayısında artıĢ, silia aktivitesi ve immünite<br />
baskısında azalma gibi anormal fonksiyonlar meydana gelir. Deri absorbsiyonu<br />
sonucunda alerjik deri hastalıkları ortaya çıkar. Havada bulunan nikele uzun süreli<br />
maruziyetin insan sağlığına etkileri hakkında güvenilir kanıtlar tespit edilememiĢse<br />
de; nikel iĢinde çalıĢanlarda astım gibi olumsuz sağlık etkilerinin yanı sıra, burun ve<br />
gırtlak kanserlerine neden olduğu kanıtlanmıĢtır.<br />
3.1.11 Kloroflorokarbonlar (CFC)<br />
Bunların emisyonu, Ģu anda kullanımı yasaklanmıĢ ozon tabakasına zarar veren<br />
maddelerden gerçekleĢir.<br />
3.1.12 Amonyak (NH3)<br />
Tarımsal prosesler sonucu yayımı yapılır. Amonyak, NH 3 formülüne sahip bir<br />
bileĢiktir. Normal olarak, karakteristik keskin kokusuyla bilinen bir gazdır.<br />
Amonyak, gıda maddeleri ve gübreler açısından bir prekürsör olarak, karada yaĢayan
14<br />
organizmaların besin ihtiyaçlarına önemli katkıda bulunur. Ayrıca Amonyak, hem<br />
doğrudan hem de dolaylı olarak birçok ilacın sentezinde yapı bloğudur. GeniĢ<br />
kullanımına rağmen amonyak hem kostiktir hem de tehlikelidir.<br />
3.1.13 Radyoaktif kirleticiler<br />
Nükleer patlamalar ve savaĢ patlayıcılarından veya radonun radyoaktif bozunması<br />
gibi doğal prosesler sonucu üretilirler.<br />
3.2 Ġkincil kirleticiler<br />
3.2.1 Parçacıklı madde<br />
Fotokimyasal sis içinde bulunan gaz haldeki birincil kirleticilerden ve bileĢiklerden<br />
oluĢmaktadır. Dumanlı sis bir çeĢit hava kirliliğidir; „dumanlı sis‟, duman ve sis<br />
kelimelerinin bir araya gelmesinden oluĢur. Klasik dumanlı sis, bir bölgede yüksek<br />
miktarda yanan kömür sonucu duman ve sülfür dioksitten oluĢan karıĢımdır. Modern<br />
dumanlı sis ise, genellikle kömürden ziyade taĢıtlardan açığa çıkan egzoz gazlarından<br />
ve endüstriyel emisyonlardan oluĢmaktadır; bunlar güneĢ ıĢığı ile etkileĢime girerek<br />
ikincil kirleticileri oluĢturmakta ve bu oluĢan ikincil kirleticiler, birincil yayımlar ile<br />
birleĢerek fotokimyasal sisi oluĢturmaktadır.<br />
3.2.2 Yer seviyesindeki ozon (O3)<br />
NO x ve VOC‟ler den oluĢmaktadır. Ozon (O 3 ), troposferin en önemli bileĢenidir<br />
(ayrıca belirli bölgelerde stratosferin, yaygın olarak bilinen ismiyle Ozon<br />
tabakasının, önemli bir bileĢenidir). Ozon içeren fotokimyasal ve kimyasal<br />
tepkimeler, hem gündüz hem gece gerçekleĢen birçok kimyasal prosesi tahrik<br />
etmektedir. Ġnsan faaliyetleri sonucu oluĢan, anormal derecede yüksek<br />
konsantrasyonlarda (büyük miktarda fosil yakıtların yakılmasından ötürü), bir<br />
kirletici haline gelip dumanlı sisin bir bileĢenidir.
15<br />
Ozon‟un genel sağlık etkileri ise;<br />
Fiziksel aktivite sırasında ozon, akciğerlerin derinliklerine kadar nüfuz ederek<br />
zararlı etkilerini gösterir.<br />
Solunum yollarını tahriĢ edebilir (öksürük, boğaz tahriĢi ve göğüste rahatsızlık<br />
hissi gibi).<br />
Akciğer fonksiyonunu azaltarak, derin ve kuvvetli nefes almayı güçleĢtirebilir.<br />
Astımı kötüleĢtirebilir, astım ataklarının tetikleyicisidir. [10]<br />
3.2.3 Peroksiasetil nitrat (PAN)<br />
Benzer Ģekilde NO x ve VOC‟ ler den oluĢmaktadır.<br />
3.2.4 Parçacıklı maddeye tutunabilen çeĢitli kalıcı organik kirleticiler<br />
Kalıcı organik kirleticiler (POP‟lar) kimyasal, biyolojik ve fotolitik prosesler<br />
aracılığı ile gerçekleĢen çevresel bozunmaya karĢı dayanıklıdır. Bundan ötürü uzun<br />
menzillerde taĢınabilecek, insan ve hayvan dokularında biyolojik olarak<br />
yoğunlaĢabilecek, besin zincirinde birikebilecek ve insan sağlığı ile çevre üzerinde<br />
önemli potansiyel etkilere yol açabilecek Ģekilde çevresel koĢullara dayanıklı<br />
oldukları gözlenmiĢtir. [7]<br />
3.3 Hava Kirliliği risk grupları<br />
Bebekler ve geliĢme çağındaki çocuklar,<br />
Gebe ve emzikli kadınlar,<br />
YaĢlılar,<br />
Kronik solunum ve dolaĢım sistemi hastalığı olanlar,<br />
Endüstriyel iĢletmelerde çalıĢanlar,<br />
Sigara kullananlar,<br />
DüĢük sosyoekonomik grup içinde yer alanlar.
16<br />
Çevresel hava kirliliğinin toplum sağlığı ile iliĢkisi değerlendirilirken doğrudan<br />
sağlık etkilerinin yanı sıra içme ve sulama suyu kaynaklarının, bitki örtüsünün zarar<br />
görmesi ve makro klima değiĢiklikleri nedeniyle dolaylı etkilerini de göz önünde<br />
bulundurmak gereklidir. Tüm bunların yanı sıra ortamın nem oranı, sıcaklık, sıcaklık<br />
değiĢim hızı, rüzgârlar ve benzeri etmenler de çevresel hava kirliliğinin sağlık<br />
sonuçları üzerinde etkili olmaktadır.<br />
Genel olarak, tüm kirleticilerin oluĢturacağı sorunların ciddiyeti iki faktöre bağlıdır,<br />
KiĢi bu maddelere;<br />
Ne miktarda,<br />
Ne kadar süre ile maruz kalmaktadır.
17<br />
BÖLÜM 4<br />
4. Hava Kirleticilerinin Türlerine Göre Kullanılan Ölçüm Yöntemleri<br />
4.1 Kükürtdioksit ölçüm yöntemleri<br />
Kükürt oksitler (SO x ) insan sağlığını ve çevreyi önemli ölçüde tehdit eden<br />
kirleticilerdir. Kükürt oksitler içerisinde en önemli payı ise; kükürt dioksit (SO 2 )<br />
oluĢturmaktadır. Bu gaz yanmayan renksiz bir gaz olup, 0,3-1 um deriĢimler de<br />
ağızda karakteristik bir tat bırakmakta 3 ppm ( milyonda bir hacim)'in üstünde ise;<br />
boğucu bir his vermektedir. Fuel-Oil'in içerdiği kükürdün yanmasıyla önce SO 2<br />
oluĢmakta ve sonradan bunun bir kısmı yanmadaki hava fazlalığına bağlı olarak SO 3<br />
'e dönüĢmektedir.<br />
Kükürt dioksit ölçümleri;<br />
Ġnfrared<br />
Elektro Kimyasal Sensörler<br />
GC<br />
FTIR<br />
Alev Ġyonizasyon Yöntemleriyle ölçülmektedir.<br />
4.1.1 Ġnfrared<br />
Cihaz çabucak takılabilen değiĢtirilebilir hissediciler sayesinde güvenli olmayan<br />
Oksijen seviyesinin veya sayılan gazların takibini yapabilir.<br />
(Karbon Monoksit, Hidrojen Sülfit, Amonyak, Azot (Nitrojen) Dioksit, Sülfür
18<br />
Dioksit, Klor,Hidrojen) .Sağlam bir kasanın içine yerleĢtirilen cihaz, RF(radyo<br />
frekans) bağıĢık, su korumalı ve en uç seviyede dayanıklıdır. Bir sarsıntı korumalı<br />
üst kaplama cihazı, birçok yıpratıcı endüstriyel ortamdaki son derece kötü<br />
kullanımlara karĢı korur. Basit dört-tuĢlu kullanım düğmesi ayar, operasyon ve<br />
kalibrasyon iĢlevlerine kolay eriĢim sağlar.<br />
4.1.2 Elektro kimyasal sensörler<br />
Elektrokimyasal ölçüm hücreleri aynı olmakla birlikte elektrolitte farklı metallerden<br />
yapılmıĢ bir anot ve bir katot bulunur. Zarla ( hücreyle ) kaplı transducer yüzeyi ile<br />
elektrolit kısmi gaz geçirgen hücre ile numuneyi ayırır. Elektrokimyasal ölçüm<br />
prensibindeki en önemli özellik katottaki bütün moleküllerin indirgenmesi, anottaki<br />
dejenerasyon ile oksidasyon reaksiyonunun anotta yer alması ve yer alan elektrolitin<br />
çökelmesidir.<br />
Duyarlı bir elektroda seçilmiĢ bir gaz bileĢeninin elektrokimyasal reaksiyonuyla<br />
ortaya çıkan elektriksel akımın ölçüldüğü elektrokimyasal pillerden de yararlanılır.<br />
Tayin edilecek olan gaz bileĢeni yarı geçirgen bir zardan pile ulaĢır. Reaksiyon hızı,<br />
gaz bileĢeninin konsantrasyonu ile orantılıdır. NI içindeki oksitleyici bir elektrot<br />
kullanıldığı zaman elektrokimyasal reaksiyonla duyarlı elektrotta da elektronlar açığa<br />
çıkar. Bu elektrotta ilgili gaz bileĢeni konsantrasyonu ile orantılı miktarda<br />
elektronların üretilmesi, karĢı elektrotla aynı oranda negatif bir potansiyel farkı<br />
doğurur ve bu yolla elde edilen elektron akımı uygun bir elektronik düzenekle<br />
ölçümlenir. Pilin seçiciliği, yarı geçirgen zar elektrolit, elektrot materyalleri ve<br />
geciktirici potansiyel ile belirlenir.<br />
4.1.3 GC<br />
Bu cihaz esasen üç ayrı cihazın birbirlerine bağlı halde bulundukları bir sistemi teĢkil<br />
eder. Bu sistemin parçaları Elemental Analiz Cihazı, Gaz Kromotograf ve Kütle<br />
Spektrometresi cihazlarıdır. Bu sistemde katı, sıvı ve gaz haldeki maddelerde duyarlı
19<br />
izotop analizleri yapılmaktadır. Duyarlı izotop analizleri organik ve inorganik<br />
maddede Karbon (C), Azot (N), Oksijen (O), ve kükürt (S) için yapılmaktadır. Bu<br />
sistemde ayrıca karıĢım maddelerinde gaz kromatografta ayrılan her bileĢik için 13C<br />
izotop oranı analizleri yapılmaktadır.<br />
4.1.4 FTIR spektrometre yöntemi<br />
Tepkimeden dolayı absorbsiyon bantlarının Ģiddetindeki değiĢimler takip edilerek<br />
FTIR spektrometrede kantitatif analizler ve kinetik çalıĢmalar yapılabilmektedir.<br />
FTIR spektrometrede izosiyanatlı üretan tepkimelerini incelerken gözlenen üç tane<br />
belirleyici fonksiyonlu grup vardır. Bunlar; hidroksil, izosiyanat ve tepkimenin<br />
baĢlamasından sonra gözlenen poliüretan absorbsiyon bantlarıdır.<br />
4.1.5 Alev iyonizasyon<br />
Yanma hücresine giren sülfürün mevcudiyetinde, 50-120 ml/dk„da yakılan H 2 ile<br />
yakın ultraviyole ıĢınlarında alev görünür ve SO 2 konsantrasyonunu tayin etmek için,<br />
yakın ultraviyole radyasyon dozu ölçülür. Ultraviyole radyasyon dozu ölçülür.<br />
Ultraviyole radyasyon dozu S atomları dozu ile orantılıdır. H 2 jeneratörü veya H 2<br />
tüpü gerekli olduğu için geniĢ çapta kullanılmaz. Ancak yöntem ayrıca H 2 S e hassas<br />
olsa da H 2 S ve SO 2 bir ölçüm cihazı ile ölçülebilir.<br />
4.2 Azotoksit (NO x ) ölçüm yöntemleri<br />
Hava kirleticilerden azot oksitlerde insan ve çevre sağlığı açısından en az SO 2 kadar<br />
önemli bir kirleticilerdir. NO x emisyonlarının %90-95'i yakma sistemlerinden<br />
kaynaklanmakta, daha çok NO ve NO 2 ( birlikte NO x olarak adlandırılır) Ģeklinde<br />
gerçekleĢtiği ve bunlardan NO „nun daha fazla meydana geldiği belirlenmiĢtir.<br />
Yanma sonucu oluĢan NO x emisyonu genel olarak iki kaynaktan olmaktadır.<br />
Bunlardan birincisi yüksek sıcaklıklarda yanma havasının N 2 'nin oksitlenmesiyle
20<br />
oluĢan ısıl - NO x ( termal NO x ) diğeri ise yakıtın içindeki azottan oluĢan yakıt<br />
kaynaklı yakıt NO x ( fuel NO x ) 'dır.<br />
Azot oksitlerin ölçümleri;<br />
Elektro Kimyasal Hücre Ölçüm Prensibi<br />
Kimyasal IĢıma<br />
Kızıl Ötesi Ölçüm Prensibi<br />
Termogrevimetrik Analiz ve FTIR Spektrometre Sistemi<br />
Azotdioksit Absorbsiyon Yöntemi<br />
4.2.1 Elektrokimyasal hücre ölçüm prensibi<br />
Duyarlı bir elektrotta seçilmiĢ bir gaz bileĢeninin elektrokimyasal reaksiyonuyla<br />
ortaya çıkan elektriksel akımın ölçüldüğü elektrokimyasal pillerden yararlanır. Tayin<br />
edilecek olan gaz bileĢeni yarı geçirgen bir zardan pile ulaĢır. Reaksiyon hızı, gaz<br />
bileĢeninin konsantrasyonu ile orantılıdır. Oksitleyici bir elektrot kullanıldığında<br />
elektrokimyasal reaksiyonla, duyarlı elektrotta elektronlar açığa çıkar.<br />
Bu elektrotta ilgili gaz bileĢeni konsantrasyonu ile orantılı miktarda elektron<br />
üretilmesi, karĢı elektrotla aynı oranda negatif bir potansiyel farkı doğurur ve bu<br />
yolla elde edilen elektron akımı uygun bir elektronik düzenekle ölçümlenir. Pilin<br />
seçiciliği; yarı geçirgen zar, elektrolit, elektrot materyalleri, geciktirici potansiyel ile<br />
belirlenir.<br />
4.2.2 Kimyasal ıĢıma<br />
Havada NO, ozonla reaksiyona girdiği zaman, uyarılma aĢamasında NO 2 nin normal<br />
formu ve uyarılmıĢ formu oluĢur. UyarılmıĢ NO 2 , yer seviyesine döndüğü zaman ıĢın<br />
yayar. NO konsantrasyonu, bu ıĢımanın yoğunluğu ölçülerek tayin edilebilir. Eğer<br />
hava örneği, bir dönüĢtürücüden geçirilerek, NO 2 NO‟e dönüĢtürülürse; NO x lerin
21<br />
(NO 2 ve NO) konsantrasyonu, bu ıĢımanın yoğunluğu ölçülerek tayin edilebilir.<br />
Örneklem havasındaki NO 2 konsantrasyonu; iki ölçüm arasındaki farktan<br />
hesaplanarak bulunur.<br />
4.2.3 Kızıl ötesi ölçüm prensibi<br />
Kızılötesi (NDIR) yöntemle ölçümde, belli bir kızılötesi frekans bandında<br />
absorbsiyon özelliği olan bir gaz bileĢeni konsantrasyonunun tayini için ölçüm gazı<br />
uygun frekans bandında bir kızılötesi radyasyon ortamından belirli bir hızla geçirilir.<br />
Ölçüm gazındaki ilgili gaz bileĢeninin konsantrasyonu ile orantılı olarak meydana<br />
gelen absorbsiyondan oluĢan enerji kaybı, hiçbir absorbsiyon enerji kaybına<br />
uğramayan referans ortamla karĢılaĢtırılarak değerlendirilir.<br />
4.2.4 Termogrevimetrik analiz ve FTIR spektrometre sistemi<br />
TGA ile FTIR „in birleĢtirilmesiyle, termal ayrıĢma proseslerinin hem nitel hem de<br />
nicel özelliklerini elde etmek mümkündür. TG-IR ara yüzü verimli gaz transferi için<br />
seramik ağzın pozisyonu örneğe ayarlanarak yüksek hassasiyette analiz yapılmasını<br />
sağlar. Ayrıca sistem kirlenmeyi giderir ve gazın istediği yolun tamamının<br />
ısıtılmasıyla soğuk noktalardan kaynaklanan örnekten örneğe taĢınmayı da giderir.<br />
4.2.5 Azotdioksit absorbsiyon yöntemi<br />
Örneklem havası yaklaĢık 0,7 l/dk. akıĢ hızı ile absorblama çözeltisi içinden geçirilir.<br />
Suda çözünen azot dioksit nitrit „e dönüĢür. Naftil-etil-diamin-dihidroklorür (NEDA)<br />
ve sülfanilik asit, nitrit ile birlikte pembe renk (azot tipi bir bileĢik) oluĢturarak<br />
spektrofotometrik olarak 546 nm dalga boyunda azot dioksit (NO 2 ) konsantrasyonu<br />
tayin edilir. Ortam havasındaki yüksek kükürt dioksit (SO 2 ) ve ozon‟un (O 3 ) sebep<br />
olduğu interferonsa hassastır.
22<br />
4.3 Asılı Partiküler Maddelerin tayini<br />
Yöntemin esası duman Ģeklindeki asılı partiküller maddelerin genellikle 24 saatlik<br />
Zaman periyodunda 25-50 mm veya l00 mm. lik filtre kâğıtları üzerinde<br />
toplanmasıdır. Toplama iĢleminden sonra partiküllerin reflaktansı ölçülür. Ve yüzey<br />
Konsantrasyonu hesaplanır. Yöntem renk koyuluğu esasına dayanmaktadır. Bu<br />
sebeple siyah dumanı, isliliği Ölçmektedir. Örneklenen havada açık renkli<br />
partiküller; örneğin, çimento tozları Bulunuyorsa; sonuç, beklenenin altında<br />
olacaktır.<br />
4.4 Partiküler Maddelerin tayini<br />
Partikül madde ölçümlerinde kesikli ve sürekli olmak üzere iki temel Ģekilde ölçüm<br />
yapılabilmektedir. Kesikli ölçümlerde ölçümü yapılacak olan havanın belli bir hacmi<br />
bir filtre içinden geçirilerek tozlar filtre üzerinde tutulur. Daha sonra filtre tartılarak<br />
havadaki toz miktarı hesaplanır. Bu yöntem biraz geliĢtirilerek sürekli ölçüm<br />
yöntemi haline de getirilmiĢtir. ġerit halindeki bir kağıt filtre üzerinde belli bir sure<br />
boyunca sabit debi ile hava geçirilir, filtre üzerinde toplanan toz içinden beta ıĢınları<br />
geçirilerek toz konsantrasyonu belirlenir.
23<br />
BÖLÜM 5<br />
5.Endüstri KuruluĢlarından Kaynaklanan Emisyonlar ve OluĢumları<br />
Sakarya ili Marmara Bölgesi‟nin doğusunda ve Avrupa‟nın Anadolu‟ya açılan<br />
kapıları olan önemli iki karayolu ve bir demiryolu bağlantı güzergâhı üzerindedir. Bu<br />
konumu nedeni ile Türkiye‟nin lokomotifi olan Ġstanbul‟un etki bölgesindedir.<br />
Türkiye‟de 1950‟lerden sonra hızla yükselme trendine giren sanayileĢme ulaĢım<br />
imkânlarının daha kolay olduğu Marmara bölgesini kendisine üst olarak belirlemiĢtir.<br />
Bu bölgenin seçilmesinde pek çok faktör etkili olmuĢtur. Uygun iklim ve ulaĢım<br />
koĢulları, sermaye sahiplerini yatırım yaparken bu alana çekmiĢtir.[14]<br />
Özellikle 1990‟lı yıllar da bu bölgede yatırımların hızla arttığı görülmektedir. Bu<br />
dönemlerde yeni sanayi bölgeleri oluĢturularak da bu süreç desteklenmiĢtir. 1999<br />
depreminde bölgenin yıkıma uğramasına ve 2005 yılı yatırım programında teĢvik<br />
bölgesi dıĢına çıkarılmıĢ olmasına rağmen bölgede yatırımlar artarak devam<br />
etmektedir.[14]<br />
Mevcut 2‟si faal biriside kısmen iĢlemekte olan 3 Organize Sanayi Bölgesi ile yerleri<br />
tespit edilen 4 tane yeni OSB ile birlikte toplam 7 OSB alanı mevcuttur.[14]<br />
5.1 Sakarya’da sanayinin geliĢimi<br />
1950 Öncesi: Adapazarı ovasında sanayi anlamındaki ilk yatırım Demir Tahta<br />
Fabrikası‟nın (DETA) kurulmasıyla baĢlamıĢtır. Ġlerleyen yıllarda bu yatırımlar<br />
devam etmiĢtir.<br />
1911 yılı: Hendek-Adapazarı yolu üzerinde kurulan un fabrikası<br />
1935 yılı: Ġpek böcekçiliği,
24<br />
1943 yılı: Çorlu'dan Adapazarı'na nakledilmiĢ olan Askeri Ağır Bakım fabrikası,<br />
1950 Sonrası: Bu dönem Türkiye‟nin genelinde olduğu gibi Adapazarı‟nda ve<br />
çevresinde yoğun sanayileĢme hareketlerine yol açmıĢtır.<br />
1951 yılı: TCDD Vagon Fabrikası‟nın iĢletmeye açılması,<br />
1953 yılı: ġeker Fabrikası‟nın kurulması,<br />
1954 yılı: Sakarya‟nın il olmasından sonra idari fonksiyonların burada toplanması<br />
sanayinin geliĢmesine yön vermiĢtir.<br />
1964 yılı: Uniroyal Lastik Fabrikası (Good- Year)<br />
1973 yılı: Ordu Donatım Ana Tamir Fabrikası<br />
1987- 1998 yılları: Otoyol, Toprak Grubu, Pilsa, Yazakisa, Good-year, Noksel<br />
gibi kuruluĢlar kurulmuĢtur.[15]<br />
5.2 Sakarya Ġli içerisinde faaliyet gösteren endüstriyel sektörler<br />
Otomotiv sektörü<br />
Gıda sektörü<br />
Tekstil sektörü<br />
Orman ürünleri<br />
Yapı-ĠnĢaat malzemeleri<br />
Elektrik elektronik<br />
Plastik sanayi<br />
Kimya sanayi<br />
Enerji Santralleri<br />
Bu endüstriyel sektörlerden kaynaklanan emisyonlara bakacak olursak;<br />
5.2.1 Kimya endüstrisi:<br />
Bu endüstriye ait en temel kaynak kimyasal termik iĢlemlerdir. Kimya endüstrisinin<br />
hemen her çeĢit hava kirliliğine sebep olması bu termik iĢlemler nedeniyledir. Bu
25<br />
iĢlemler esnasında tozlar ve fümeler de çıkar. Bu kimyasal maddelerin emisyonu<br />
proseslerin çeĢitli safhalarında meydana gelebilmektedir.[15]<br />
5.2.2 Tekstil endüstrisi:<br />
Tekstil endüstrisinden çıkan en önemli kirleticiler çoğunlukla kumaĢ üzerindeki<br />
iĢlemler esnasında çıkmaktadır. KumaĢ üzerinde yapılan çeĢitli iĢlemler ise tozlar,<br />
SO 2 , organik buharlar ve mistlerin çıkmasına sebebiyet verir.[15]<br />
5.2.3 Kâğıt endüstrisi:<br />
Kâğıt endüstrisinde kullanılan kâğıt hamurunun iĢlenmesi esnasında yüksek<br />
miktarlarda buhara gereksinim duyulur. Buharın elde edilmesinde kullanılan fosil<br />
yakıtlar nedeniyle de SO 2 kirliliği söz konusudur. Kağıt hamuru ve benzer ürünlerin<br />
kaynağı olan bu endüstride diğer önemli emisyon kaynakları ise kireç fırınları ile<br />
ergitme tanklarıdır. Dolayısıyla yanma sonucunda çıkan emisyonlara ilave olarak<br />
kâğıt-baskı gibi iĢlemler nedeniyle oluĢan organik çözeltiler, kimyasal tozlar ve<br />
kurĢun oksitler de bu sektördeki baĢlıca kirliliği oluĢtururlar.[15]<br />
5.2.4 Demir çelik ve metal endüstrisi:<br />
Bu endüstri içerisinde meydana gelen baĢlıca kaynaklar; yüksek fırınlar, çelik<br />
fırınları, tasfiye fırınları ile metal kaplama ve ocaklardır. Bu fırınlardaki erime<br />
iĢlemleri sonucunda ise CO, toz, kül, metal oksit ve metal fümeler çıkar. Ayrıca<br />
metalin cinsine göre de ergime iĢlemi sonucunda SO 2 , kurĢun ve fümeler çıkacaktır.<br />
Kaplama iĢlemlerinde ise çoğunlukla mist ve buharın meydana geldiği görülür.[15]
26<br />
5.2.5 Lastik endüstrisi:<br />
Kaplama ve karıĢtırma iĢlemlerinin hakim olduğu bu endüstriden çıkan ve önemli<br />
hava kirleticiler toz ve karbon siyahı emisyonları ile organik buharlardır.[15]<br />
5.2.6 Çimento endüstrisi:<br />
Çimento endüstrisinde hakim kirletici partikül olup bunun yanı sıra yakıt kullanımı<br />
nedeniyle de kükürt, azot ve karbonlu oksitler kirlilik yaratmaktadırlar. Döner<br />
fırınlar, kurutucular bu endüstri tipinin baĢlıca emisyon kaynağını oluĢtururlar.[15]<br />
Bu nedenle de proses ve alkali tozlar da baĢlıca kirleticilerdir. Çimento tanecikleri<br />
küçük boylu olmaları nedeniyle solunum sistemi için büyük bir tehlikedir. 1 milyon<br />
ton/yıl kapasiteli bir çimento fabrikasında baca gazlarının 1 saatte taĢıdığı toz<br />
miktarının yaklaĢık 15 ton olması bu fabrikaların yaratacağı tehlikenin bir<br />
göstergesidir. Bu nedenle çimento fabrikalarının baca gazlarının tutulmasında mutlak<br />
suretle yüksek verimli filtrelere yer verilmelidir. Elektro filtreler bu konuda en iyi<br />
çalıĢan sistemler olarak kabul edilmektedir.<br />
5.2.7 Enerji santralleri:<br />
Günümüzde elektrik enerjisinin üretiminde kullanılan yakıtlar içerisinde en ön<br />
planda kömür ve petrol gibi fosil yakıtlar gelmektedir. Örneğin, ABD. de elektrik<br />
enerjisinin %90‟ından fazlası kömür ve petrolden elde edilir. Bu yakıtlar içerisinde<br />
bulunan en önemli elemanın kükürt olması sebebiyle enerji santralleri, yüksek<br />
miktarlarda yakıt kullanmaları nedeniyle en fazla SO 2 kirlenmesine yol açan kirletici<br />
kaynaklar olmaktadır. Bu nedenle enerji santralleri hava kirleticilerin uzun menzil<br />
taĢınımına yol açmaları bakımından günümüzün en kritik hava kirliliği yaratan<br />
kaynakları olmuĢ ve olmaya da devam etmektedir.[15]
27<br />
BÖLÜM 6<br />
6. Emisyon Giderim Yöntemleri<br />
Emisyonları gidermek iki aĢamada incelenir. Birincisi ve en önemlisi Verimli yakma<br />
sağlamaktır. Bunun için;<br />
Pulvirize Kömür Yakma<br />
AkıĢkan Yatakta Yakma<br />
1. Çevrimli AkıĢkan Yatakta Yakma<br />
2. Basınçlı AkıĢkan Yataklı Yakma<br />
Süper kritik ve Ultra süper kritik Termik Santral Teknolojisi<br />
GazlaĢtırma<br />
Basınçlı Pulvirize Kömür Yakma[16]<br />
ġekil 6.1 Basınçlı AkıĢkan Yatak Yakma Sisteminin Akım ġeması
28<br />
ġekil 6.2 Kombine Çevrimli Entegre GazlaĢtırma Sistemi<br />
6.1 Partikül madde giderimi<br />
Partikül madde için hava kirliliği kontrolü yöntemleri temel olarak iki ana baĢlık<br />
altında toplanabilir:<br />
1. Kuru baca gazı arıtım sistemleri<br />
2. Sulu baca gazı arıtım sistemleri<br />
6.1.1 Kuru baca gazı arıtım sistemleri<br />
Kuru baca gazı arıtma sistemi partikül gideriminde yaygın olarak kullanılan bir<br />
metottur. [17]<br />
Baca gazındaki partikül madde giderimi için üniteler;<br />
Gazdaki partikül madde oranına<br />
Ortalama partikül boyutuna
29<br />
Partikül boyut dağılımına<br />
Gazın debisine<br />
Gazın sıcaklığına<br />
Baca gazı arıtma sistemindeki diğer ünitelerle uygunluğuna (Kapsamlı<br />
Optimizasyon)<br />
Uyulması gereken çıkıĢ konsantrasyonuna bağlı olarak değiĢir.<br />
6.1.2 Siklon<br />
Siklonlar partikül maddenin gazdan ayırımı için kullanılan basit düzeneklerdir. Bu<br />
üniteler iri taneciklerin giderimi için kullanılırlar. Yanma gazındaki partikül madde,<br />
tabanda merkezkaç kuvveti ile toplanırlar.<br />
ġekil 6.3 Siklon<br />
Genellikle siklonlar tek baĢına emisyon standartlarını sağlayamazlar. Ancak baca<br />
gazı arıtım ünitelerinden önce, büyük partiküllerin giderilmesinde önemli bir rolleri<br />
vardır. Basınç düĢüĢü olmadığı için enerji tüketimi çok azdır. Siklonların avantajları<br />
arasında geniĢ sıcaklık aralığında çalıĢabilmesi ve dayanıklı yapısı da<br />
bulunmaktadır.[17]
30<br />
6.1.3 Torba filtre<br />
Torba filtre partikül maddenin toplanmasında çok sık kullanılan bir yöntemdir. Bu<br />
ünitede filtreleme güvenli, etkili ve ekonomik bir yöntemdir. Bu üniteler birçok<br />
dikine uzun torbalar içermektedirler. Giderim verimi çeĢitli boyutlardaki partiküller<br />
için oldukça yüksektir.<br />
Filtre malzemesinin, baca gazının özellikleri ile uyumu ve ünitenin iĢletme sıcaklığı<br />
elde edilecek olan verim açısından oldukça önemlidir. Baca gazının sıcaklık ve<br />
asidite gibi özelliklerine bağlı olarak seçilmektedir.<br />
Sürekli çalıĢtığında, partikül madde birikimi yüzünden filtrenin basıncında bir düĢüĢ<br />
olmaktadır. Kuru absorbsiyon kullanıldığında filtredeki bu birikim, asit giderimine<br />
yardımcı olmaktadır.<br />
Torba filtre ünitesinde, torbalar yukarıdan asılmıĢ metal tel kafeslerle<br />
desteklenmektedirler. Gaz, torbaların dıĢından akar, dolayısıyla torbaların dıĢ<br />
yüzeyinde bir toz birikimi oluĢur. Temizleme gerektiğinde, torbanın yukarısından her<br />
torbanın içine kısa aralıklarda basınçlı hava enjeksiyonu gerçekleĢtirilir. Basınçlı<br />
hava enjeksiyonu sayesinde her torba hareket eder. Böylelikle toz birikimlerinin<br />
torbadan ayrılması gerçekleĢir.[17]<br />
ġekil 6.4 Torba Filtre
31<br />
6.1.4 Sulu baca gazı arıtma sistemleri<br />
Sulu Baca Gazı Arıtma Sistemleri partikül giderimi için kullanılan bir baĢka<br />
metottur. Partikül madde gideriminde yüksek verimle çalıĢmasına rağmen, bu<br />
üniteler genellikle baca gazı içerisinde diğer gaz kirleticilerinin bulunması<br />
durumunda tercih edilirler. Baca gazındaki partikül madde giderimi için uygulanan 3<br />
sulu arıtma metodu vardır.[17]<br />
Venturi<br />
Sprey Kule<br />
Raflı Kolon<br />
ġekil 6.5 Venturi<br />
6.2 SO x ve NO x giderimi<br />
SOx ve NOx gidermek için genelde aynı yöntemler kullanılır. Beraber giderilmeleri<br />
hem yatırım maliyeti hem de iĢletme maliyetinin azaltılması nedeniyle öncelik<br />
hedeftir.
32<br />
6.2.1 Baca gazı sülfür giderme<br />
Baca gazı sülfür giderme, yanma sonrası oluĢan sülfür emisyonunu ortadan<br />
kaldırmak için kullanılır. Bu teknoloji altı ana kategori altında sınıflandırılabilir.<br />
Bunlar, yaĢ gaz temizleyiciler, sprey kuru gaz temizleyiciler, tutucu enjeksiyonu<br />
iĢlemleri, kuru gaz temizleyiciler, geri dönüĢüm iĢlemleri ve SO 2 /NO x<br />
emisyonlarının beraberce ortadan kaldırılmasını sağlayan iĢlemlerdir. YaĢ gaz<br />
temizleyiciler daha geniĢ kullanım alanı bulmuĢtur. [18]<br />
6.2.2 YaĢ tanecik gaz temizleyiciler<br />
Tanecik kontrolü için yaĢ gaz temizleyiciler, çoğunluğu ABD‟de kurulu bulunan,<br />
sınırlı sayıda kömür yakan termik santrallerde kullanılmaktadır. Bu yöntemde<br />
SO 2 ‟ye ek olarak uçucu kül de tutulur. Damlacıklar oluĢturmak için baca gazının<br />
içerisine su enjekte edilir. Daha sonra uçucu kül tanecikleri bu damlacıklara çarparlar<br />
ve tekrar düzenlenip kullanılacak yaĢ yan ürün oluĢur.<br />
YaĢ tanecik gaz temizleyiciler %90-99,9‟luk bir temizleme verimine sahiptir. Bu<br />
sistemde çoğunlukla kireç ya da kireçtaĢı kaynaklı olan bir alkali tutucu<br />
kullanılmaktadır. Temizleme kanalı, baca gazındaki SO 2 ‟nin kireçtaĢı pülp ile<br />
tepkimeye girerek alçıtaĢı oluĢumunu gerçekleĢtirdiği yakma kazanı ve baca gazı<br />
temizleme bölgesinin, alt tarafına doğru yerleĢtirilir. [18]<br />
6.2.3 Islak tutucu<br />
Yakma tesisinin oksidasyon ürünü olan klorlu organik bileĢik hidrojen klorür, florlu<br />
organik bileĢik hidrojen florür ve sülfür bileĢiği de sülfür dioksittir. Baca gazında<br />
bulunan bu bileĢikler sağlığa zararlı olduğu için baca gazından mutlaka<br />
giderilmelidir. Bu bileĢikler suda iyi çözündükleri için ıslak tutucu kullanılarak baca<br />
gazından uzaklaĢtırılmaları mümkündür.
33<br />
Endüstriyel atık yakma tesisleri genellikle 3 adet ıslak tutucu içerir. Baca gazı, ıslak<br />
tutucuda su ile iyi bir Ģekilde temas kurar ve istenmeyen gaz bileĢenleri su fazına<br />
geçer. Eğer alkali bir malzeme (soda, kalsiyum hidroksit gibi) püskürtme suyuna<br />
ilave edilirse proses daha da verimli olur. Böylece sodyum veya kalsiyum klorür,<br />
sodyum veya kalsiyum florür, sodyum veya kalsiyum sülfit gibi tuzlar oluĢur. Islak<br />
tutucuların verimleri hidrojen klorür için %99, hidrojen florür için %97 ve kükürt<br />
dioksit için %95 civarındadır. Islak tutucular aynı zamanda kalıntı partikülleri ve<br />
organikleri de baca gazından giderir. NO x „ler suda zor çözündükleri için ıslak<br />
tutucular, NO x gideriminde kullanılmaz. Bu kirleticileri gidermek için baĢka<br />
yöntemlerin kullanılması gerekmektedir.<br />
6.2.4 Katalitik indirgeyici<br />
Azot oksitleri (NO + NO 2 ) gidermek için kullanılan katalitik indirgeyici, daha çok<br />
termik santrallerde kullanmak için dizayn edilmiĢtir. Hem atık gaz hem de gaz<br />
Ģeklindeki diğer ilaveler (özellikle amonyak) katı seramik katalizör elemanlarının<br />
sıcak yüzeyleriyle kontak kurar ve böylece zararsız azot gazı ve su oluĢur. NO x<br />
giderimi çok yüksek olmayıp %50-70 civarındadır. [19]<br />
ġekil 6.6 NO x Giderimi Ġçin Katalitik Ġndirgeyici
34<br />
6.3 Diğer Yöntemler<br />
6.3.1 Bez filtreler<br />
Bez filtreler baca gazındaki tanecikleri sıkıca dokunmuĢ kumaĢtan eleme suretiyle<br />
toplarlar. Elektrostatik ayırma ve bez filtreler arasındaki seçim kömürün tipine, tesis<br />
boyutuna, kazan çeĢidi ve yapısına göre değiĢiklik göstermektedir. Elektrostatik<br />
tutucular için çok düĢük ya da çok yüksek dirençli olan taneciklerde bez filtreler<br />
kullanılır.<br />
6.3.2 Aktif karbon enjeksiyonu<br />
Bu teknoloji, kazandan çıkan baca gazı buharına enjekte edilen ve taneler üzerinde<br />
bulunan civa gibi kirleticileri absorbe eden aktif karbonun var olan tanecik kontrol<br />
cihazları yardımıyla tekrar geri alınmasını kapsamaktadır.<br />
ġekil 6.7 Aktif Karbon Enjeksiyon Sistemi
35<br />
6.3.3 Elektrostatik tutucular<br />
Elektrostatik tutucular kömür yakan termik santrallerde en fazla kullanılan tanecik<br />
emisyonu kontrol teknolojisidir. Partikül ve toz içeren baca gazları tanecikler<br />
üzerinde elektrik alan yardımıyla yük oluĢturan toplama levhalarının arasından yatay<br />
olarak geçerler. Bu tanecikler daha sonra toplama levhalarında birikirler. Kuru<br />
elektrostatik tutucularda topaklanmıĢ taneler darbe ve titreĢimle toz halinde<br />
toplanırlar. YaĢ elektrostatik ayırıcılarda ise tanecikler sprey yardımıyla yıkanarak<br />
pülp seklinde ayrılırlar.<br />
ġekil 6.8 Elektrostatik Tutucular<br />
6.3.4 Sıcak gaz süzme sistemi<br />
Bu sisteme göre geleneksel tanecik emisyonu giderme teknolojilerine göre 500ºC -<br />
1000ºC ve 1-2 MPa gibi daha yüksek sıcaklık ve basınçlarda çalıĢılmaktadır. Yüksek<br />
sıcaklıklarda çalıĢmak gazın soğutulması gerekliliğini ortadan kaldırmaktadır.<br />
Siklon, seramik filtreler, yüksek sıcaklık bez filtreleri, tanecik yataklı filtreler ve<br />
yüksek sıcaklık teknolojileri gibi bir dizi teknoloji üzerinde uzun yıllardır çalıĢmalar<br />
devam etmektedir. Bunlardan bazıları uygulama aĢamasına gelmiĢtir. Ancak ticari<br />
olarak kullanım alanı bulabilmeleri için daha ileri geliĢmeler gerekmektedir.
36<br />
BÖLÜM 7<br />
7. Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliği Kontrol Yönetmeliği<br />
7.1 Amaç, kapsam ve içerik<br />
Sanayi kuruluĢlarından kaynaklanan emisyonların çevreye ve insana etkilerini en aza<br />
indirmek, kontrol altına almak, doğabilecek tehlikelerden korumak amacıyla<br />
“Endüstri tesislerinden kaynaklı hava kirliliği kontrol yönetmeliği” yürürlüktedir.<br />
Bu amaç kapsamında yönetmelik; tesislerin kurulması ve iĢletilmesi için gerekli olan<br />
emisyon ön izni, emisyon izni, Ģartlı ve kısmi izinler için baĢvuruları kapsamaktadır.<br />
Ayrıca tesisten çıkan emisyonlardan kaynaklanan hava kirliliğinin önlenmesi,<br />
yakıtların, ham maddelerin ve ürünlerin kullanılmasını depolanmasını ve taĢınmasına<br />
dair hükümler içerir.<br />
Yönetmelikte aĢağıdaki ek maddeler bulunmaktadır;<br />
Ek-1: Emisyon iznine tabi olan tesisler için esaslar ve sınır değerler,<br />
Ek-2:Tesislerin Hava Kirlenmesine Katkı Değerlerinin Hesaplanması ve Hava<br />
Kalitesi Ölçümü,<br />
Ek-3: Emisyon tespiti için gerekli bilgiler ve emisyon ölümleri esasları,<br />
Ek-4: Ġzne tabi tesislerde baca yüksekliği ve hızının tespiti,<br />
Ek-5: Tesisler ve tesislerin uyması gereken emisyon değerleri,<br />
Ek-6: Genel kurallar, birimler, semboller ve çevirmeler,<br />
Ek-7:1/1/2010„dan itibaren geçerli inorganik toz emisyonları için emisyon sınır
37<br />
değerleri,<br />
Ek-8: Çevre ve Orman Bakanlığı ve valilik tarafından izin verilen liste-A ve liste<br />
B‟ye dahil olan tesislerin üretimlerine, yakıtlarına sınıflandırılmasını içerir.<br />
7.2 Ġlgili sektörlere ait uyulması gereken kurallar<br />
Tüm sektör grupları yakma tesislerinde kullandıkları yakıt türlerine göre<br />
yönetmeliğin ek.5-A maddesindeki hava kirletici emisyonlar için belirtilen sınır<br />
değerlere tabidirler.<br />
7.2.1 Tarımsal sektörler<br />
a) Gübre üreten sektörler: ek.5-R<br />
Gübre üretimi için amonyak üretiyorlarsa: ek.5-S<br />
Eğer gübre(tezek)kurutma tesisleri varsa: ek.5-(T.5)<br />
b) Yem üreten sektörler: ek.5-CC<br />
c) Hayvansal ürünler üreten sektörler: ek.5-T<br />
Tarımsal tesis olup yukarıda belirtilen gruplara tabi olan bir tesis değil ise ek.5-CC<br />
‟ye tabidir.<br />
7.2.2 ĠnĢaat sektörü<br />
a) TaĢ çıkarma biçimleri uygulanıyorsa<br />
b) ġist, kil ve benzeri maddeler patlatılarak öğütlüyorsa<br />
c) Boksit, dolomit, alçı, manyezit gibi maddeler öğütülüyorsa<br />
d) Dolomit, manyezit ve kömür yakma tesisleri<br />
e) Kireç fabrikaları<br />
f) Alçı kavurma tesisleri
38<br />
g) Çimento üreten tesisler<br />
h) Tuğla ve benzeri kaba seramiklerin piĢirildiği tesisler yönetmelikteki ek.5-C<br />
bendine tabidirler.<br />
i) Grafit ve benzeri maddeler üretilen tesisler: ek.5-O<br />
ĠnĢaat sektöründe olup yukarıda belirtilen gruplara tabi değilse ek.5-CC ‟ye tabidir.<br />
7.2.3 Orman ürünleri<br />
Ek.5-K‟da verilen yönetmelikteki maddeye tabidir.<br />
Orman ürünleri üreten bir tesis olup yukarıda belirtilen maddedeki gruplara tabi<br />
değilse ek.5-CC„ye tabidir.<br />
7.2.4 Asfalt üreten tesisler<br />
Ek.5-N„da verilen yönetmelikteki maddeye tabidir.<br />
Grafit ve benzeri ürünler üretiliyorsa: Ek.5-O„da verilen yönetmelikteki maddeye<br />
tabidir.<br />
Asfalt üreten tesis olup yukarıda belirtilen maddedeki gruplara tabi değilse ek.5-<br />
CC„ye tabidir.<br />
7.2.5 Otomotiv sektörü<br />
a) Motorlu araç ve otomotiv malzemeleri üretenler<br />
b) Beyaz eĢya, metal yüzeylerin ve ahĢap yüzeylerin boyandığı tesisler<br />
yönetmelikteki ek.5-V bendine tabidirler.<br />
Eğer yukarıda belirtilen gruplara tabi değilse ek.5-CC„ye tabidir.<br />
7.2.6 Tekstil sektörü<br />
Tekstil sektöründe üretim yapanlar yönetmelikteki ek.5-CC maddesine tabidir.
39<br />
7.2.7 Kauçuk ve plastik üreten sektörler<br />
Kauçuk ve plastik üreten tesisler yönetmelikte ek.5-CC maddesine tabidir.<br />
7.2.8 Metal ve metal ürünleri imal eden sektörler<br />
a) Yüksek fırın kullananlar bu maddeye tabidirler.<br />
b) Üretimde demir dıĢı metaller kazanan tesisler yönetmeliğin ek.5-D bendine<br />
tabidirler.<br />
c) Demir sintilemesi yapan tesisler bu maddeye tabidirler.<br />
d) Ham fosfat konsantrelerinin sintilendiği tesisler içi yönetmeliğin ek.5-E bendine<br />
tabidirler.<br />
Eğer tesiste;<br />
e) Kupol ocakları kullanılıyorsa Ek-5.F.1 maddesine tabidir.<br />
f) Çelik üreten konverterler, elektrikli ark ocakları, indüksiyonla ergitme ve<br />
vakumlu ergitme yapılıyorsa Ek-5.F.2 maddesine tabidirler.<br />
g) Elektrikli cüruf ergitmesi yapılıyorsa<br />
h) Tav fırınları (çeliğin ısıl iĢlem gördüğü) kullanılıyorsa<br />
i) Alüminyum ergitiliyorsa<br />
j) Alüminyum dıĢı metaller ve bileĢikler ergitiliyorsa bu tür tesisler yönetmeliğin<br />
ek.5-F bendine tabidirler.<br />
k) Dökümhaneler: Yönetmelikte ek.5-G maddesine tabidir.<br />
l) Alüminyum üreten tesisler: Yönetmelikte ek.5-I maddesine tabidir.<br />
Eğer yukarıda belirtilen gruplara tabi değilse yönetmelikte ek.5-CC maddesine<br />
tabidirler.<br />
7.2.9 Ġlaç sektörü<br />
a) Hidroklorik asit üreten tesisler,<br />
b) Nitrik asit üreten tesisler,<br />
c) Kükürtdioksit, kükürt trioksit ve sülfürik asit üreten tesisler yönetmelikteki ek.5-H<br />
bendine tabidirler.<br />
d) Karpit üreten tesisler,
40<br />
e) Klor üreten tesisler,<br />
f) Florür üreten tesisler yönetmelikteki ek.5-J bendine tabidirler.<br />
Eğer yukarıda belirtilen gruplara tabi değilse yönetmelikte ek.5-CC maddesine<br />
dahildirler.<br />
7.2.10 Gıda sektörü<br />
Gıda sektöründe üretim yapan tesisler yönetmelikte ek.5-CC maddesine tabidirler.<br />
7.3 Süt ürünleri üreten bir tesis için örnek<br />
Üretimi süt iĢleme kapasitesi 120 ton/gün,<br />
Yakma sistemleri 4200 ton/yıl kömür,<br />
Toplam ısıl gücü 33,8 MW,<br />
Buhar kazanı 18,74 kwh/ton ithal kömür kullanmaktadır.<br />
Yakıtın alt ısıl değeri 6200 kcal/kg üst ısıl değeri 7800kcal/kg „dır.<br />
Süt ürünleri üreten tesis, endüstriyel hava kirliliği yönetmeliğinde günlük üretimi<br />
maddede belirtilen değerden büyük olduğu için 120 ton/gün>10000L/gün olduğu için<br />
ek-8 kısmının 7.29 maddesine uyup ve yakma ürünü olarak kömür kullandığı için<br />
ek-8 kısmının 1.2.a maddesine uyup bu yönetmeliğe tabii olduğunu gösterir.<br />
Yönetmelikteki emisyon ölçüm formatını belirleyen ek-11 ve ek-6 kısımlarında<br />
belirtilenlere göre tesiste oluĢan emisyonlar ve tesis özellikleri aĢağıda belirtilmiĢtir.<br />
Yakıt Sistemleri Isıl Gücü(MW) Yanma Verimi<br />
Buhar Kazanı Bacası 2,3 84,37<br />
Buhar Kazanı Bacası 1,5 85,67<br />
Tablo7.1 Tesis Özellikleri
41<br />
1.No ‘lu Buhar Kazanı Bacası<br />
2.No ‘lu Buhar Kazanı Bacası<br />
Baca Gazı Sıcaklığı ( o C) 182,3 Baca Gazı Sıcaklığı ( o C) 188,33<br />
Baca Gazı Basıncı (MPa) 994 Baca Gazı Basıncı (MPa) 994<br />
Nem (%) 13,67 Nem (%) 12,67<br />
Yanma Verimi 84,37 Yanma Verimi 85,67<br />
O 2 (%) 13,06 O 2 (%) 11,91<br />
CO 2 (%) 7.08 CO 2 (%) 8,12<br />
Baca Gazı Hızı (m/sn) 4,69 Baca Gazı Hızı (m/sn) 4,56<br />
Baca Kesiti (m 2 ) 0,64 Baca Kesiti (m 2 ) 0,64<br />
Gerçek Baca Gazı Debisi (m 3 /h) 10743 Gerçek Baca Gazı Debisi (m 3 /h) 10446<br />
Kuru Baca Gazı Debisi (Nm 3 /h) 5455 Kuru Baca Gazı Debisi (Nm 3 /h) 5297<br />
CO (mg/Nm 3 ) 2967 CO (mg/Nm 3 ) 52,67<br />
CO (mg/Nm 3 ) %6 O 2 5667 CO (mg/Nm 3 ) %6 O 2 87,33<br />
CO (kg/h) 0,16 CO (kg/h) 0,28<br />
SO 2 (mg/Nm 3 ) 390 SO 2 (mg/Nm 3 ) 407<br />
SO 2 (mg/Nm 3 ) %6 O 2 73,9 SO 2 (mg/Nm 3 ) %6 O 2 673,33<br />
SO 2 (kg/h) 2,13 SO 2 (kg/h) 2,16<br />
NO (mg/Nm 3 ) 169 NO (mg/Nm 3 ) 190,33<br />
NO (mg/Nm 3 ) %6 O 2 320,3 NO (mg/Nm 3 ) %6 O 2 314,33<br />
NO (kg/h) 0,92 NO (kg/h) 1,01<br />
NO x (mg/Nm 3 ) 273,7 NO x (mg/Nm 3 ) 306,67<br />
NO x (mg/Nm 3 )%6 O 2 518,7 NO x (mg/Nm 3 )%6 O 2 507,67<br />
NO x (kg/h) 1,49 NO x (kg/h) 1,62<br />
Toz (mg/Nm 3 ) 66,25 Toz (mg/Nm 3 ) 62,16<br />
Toz (mg/Nm 3 ) %6 O 2 125,5 Toz (mg/Nm 3 ) %6 O 2 102,74<br />
Toz (kg/h) 0,36 Toz (kg/h) 0,33<br />
Tablo7.2 Tesiste OluĢan Emisyonlar
42<br />
Yakma tesisinde kullanılan yakma ürünü kömür olduğu için yönetmeliğin ek-5A.1<br />
maddesine tabiidir.<br />
Toz emisyonları için;<br />
- Katı yakıtlı yakma tesisleri için baca gazında toz emisyonları için %6 hacimsel<br />
O 2 esas alınır.<br />
Yakıt ısıl gücü= 33,8 MW olduğu için 5MW
43<br />
önlenmelidir.<br />
Burada kükürt dioksit ve kükürt trioksit miktarları kükürt dioksit üzerinden<br />
verilmiĢtir.<br />
%6 hacimsel O 2 miktarı esas alınarak; Yakıt ısıl gücü=33.8
44<br />
BÖLÜM 8<br />
8.Metodoloji<br />
8.1 Emisyon faktörlerinin araĢtırılması<br />
8.1.1 Emisyon faktörleri nedir? Ne için kullanılır?<br />
En genel tanımıyla emisyon faktörü, atmosfere bırakılan bir kirleticinin miktarı ile bu<br />
kirleticinin salınması ile ilgili iĢlem arasında bağlantı kurmaya çalıĢan, karakteristik<br />
bir değerdir. [25]<br />
Emisyon faktörleri genelde, kirleticinin ağırlığının, kirleticiyi salan aktivitenin<br />
hacmi, ağırlığı, uzaklığı ya da süresine oranı olarak ifade edilir. (örn; her bir mega<br />
gram kömür yakıldığında salınan partikül maddenin ağırlığı gibi). [25]<br />
Emisyon faktörleri, hava kirliliğinin çeĢitli kaynaklarından gelen emisyonların<br />
tahmin edilmesini kolaylaĢtırırlar. genelde de anahtar kategorideki bütün tesisler için<br />
uzun dönemdeki ortalamaları da temsil ettiği kabul edilir. [25]<br />
Emisyon faktörleri hesaplanırken, ulusal envanterdeki anahtar kategorilerin teĢhisi,<br />
envanteri oluĢturan uzmanlara öncelikleri belirlemelerinde ve tahminlerinin<br />
doğruluğunu artırmalarına yardımcı olur. anahtar kategori, kirlilik oluĢturan<br />
proseslerin bulunduğu sektörlerin ait olduğu kategorilerdir. sonuç olarak, emisyon<br />
faktörünün hesaplanması için yöntem seçiminin temeli olarak anahtar kategori<br />
analizleri yapılmalıdır.<br />
Anahtar kategoriler iki önemli emisyon envanteri hesaplaması yaklaĢımı açısından<br />
değerlendirilir:
45<br />
Ġlk olarak, ulusal bazda havayı kirleten emisyonların envanterlenmesindeki anahtar<br />
kategorinin teĢhisidir. Bu yolla envanterlerin, esas önemli olan emisyonların<br />
hesaplanmasında, öncelik sıralamasını kolaylaĢtırmak için sınırlı kaynakların<br />
kullanıĢlı hale gelmesine olanak sağlanmıĢ olur.<br />
Ġkinci olarak, envanterleme iĢlemine baĢlarken kirletme değerine ve sektörüne göre<br />
belirlenmiĢ anahtar kategoriler için daha detaylı bir yöntemin seçilmesidir. IPCC ve<br />
EEA‟da yer alan emisyon faktörü hesaplama prensiplerinin anahtar kategoriler için<br />
özel uygulamalarında, karar ağacını baz almak iyi bir yöntemdir. Çünkü karar ağacı<br />
kullanılarak daha doğru tahminler yapılabilir. Bazı durumlarda, envanter hazırlayan<br />
uzmanlar kaynak azlığı nedeniyle daha ayrıntılı olan ileri envanter yöntemlerini<br />
uygulamakta güçlük çekebilirler. Bu güçlük, ileri yöntemler için gerekli olan dataları<br />
toplama ya da 2. ve 3. kademe ileri yöntemlere özel diğer dataları veya ülkeye has<br />
emisyon faktörlerini belirleme konusundaki zorluklar olarak açıklanabilir. [20]<br />
ġekil 8.1. IPCC 2006 raporunda yer alan örnek bir karar ağacı
46<br />
1) Emisyon ölçümleri kalite kontrolüne uygun mu?<br />
2) Kaynak kategorisindeki bütün tekil kaynaklar ölçülmüĢ mü?<br />
3) Tier-3 metodunu kullanın.<br />
4) Bu kategoriye özel yakıt kullanımı mevcut mu?<br />
5) Ülkeye özgü emisyon faktörleri anahtar kategorinin ölçülmemiĢ bölümü için<br />
geçerli mi?<br />
6) Ölçümleri Tier-3 metoduyla kullan ve Tier-2 metodundaki ülkeye özgü emisyon<br />
faktörlerini ve AD‟ leri beraber kullanın.<br />
7) ÖlçülmemiĢ bölüm anahtar kategoriye ait mi?<br />
8) Ülkeye özgü verileri elde et.<br />
9) DetaylandırılmıĢ tahmin modelleri mevcut mu?<br />
10) Yakıtın yanması, ulusal yakıt istatistikleri veya bağımsız kaynaklardan çeĢitli<br />
modellerin uyarlanmasıyla tahmin edilebilir mi?<br />
11) Tier-3 metodu için ölçümler, Tier-1 yaklaĢımındaki varsayılan emisyon<br />
faktörlerini ve AD‟ leri beraber kullanın.<br />
12) Ülkeye özgü emisyon faktörleri mevcut mu?<br />
13) Tier-3 metodunu kullanın.<br />
14) Tier-2‟deki yaklaĢımda yer alan ülkeye özgü emisyon ve uygun AD‟ leri<br />
kullanın.<br />
15) Bu bir anahtar kategori mi?<br />
16) Ülkeye özgü verileri elde et.<br />
17) Tier-1‟deki yaklaĢımda yer alan elveriĢli AD‟ leri ve varsayılan emisyon<br />
faktörlerini kullanın.<br />
8.1.2 Emisyon faktörü nasıl hesaplanır?<br />
Genel olarak, sabit kaynaklardan her kirletici emisyonu, ilgili emisyon faktörleri ile<br />
yakıt tüketimi çarpılarak hesaplanır. Sektörel yaklaĢım olarak yakıt tüketimi enerji<br />
kullanımı istatistiklerine göre tahmin edilir ve terajoules olarak ölçülür. Kütle ve<br />
hacmi bilinen yakıt tüketim verileri öncelikle, enerji sabitine çevrilir. Tüm<br />
kademelerde yakılmıĢ yakıt miktarı aktif veri seklinde kullanılmıĢtır. Farklı gazlar ve<br />
yakıtlar için farklı kademeler uygulanabilir, anahtar kategori analizi bu noktada<br />
önemlidir. [21
47<br />
E: Emisyon<br />
A: Aktivite değeri<br />
E f : Emisyon faktörü<br />
E r : Toplam emisyon indirgeme verimi (%) [25]<br />
Elimizdeki verilere uygun olarak, emisyon faktörlerinin hesaplanmasında EEA‟nın<br />
Tier-2 yöntemi seçilmiĢtir. Ayrıca sera gazlarının emisyon faktörleri için de<br />
IPCC‟nin Tier-1 yöntemi tercih edilmiĢtir.<br />
8.2 YARARLANILAN KURULUġLAR<br />
8.2.1 IPCC<br />
Intergovernmental Panel On The Climate Change ( Hükümetler arası Ġklim<br />
DeğiĢikliği Paneli) kısa adıyla IPCC, günümüzde büyük bir sorun olan, çevre ve<br />
canlı yaĢamına büyük ölçüde uzun ve kısa vadede zararı olan iklim değiĢikliği<br />
olayının araĢtırılması, ve hükümetlerin bilgilendirilmesi, çözüm önerilerinin<br />
sunulması amacıyla Milletlerin iki örgütü Dünya Meteoroloji Örgütü ve BirleĢmiĢ<br />
Milletler Çevre Programı tarafından 1988 yılında insan faaliyetlerinin neden olduğu<br />
iklim değiĢikliğinin risklerini değerlendirmek üzere kurulmuĢtur. Panelin iĢlevi<br />
araĢtırma yapmak veya iklim ya da ilgili olayları izlemek değildir. Panelin baĢlıca<br />
faaliyetlerinden biri BirleĢmiĢ Milletler Ġklim DeğiĢikliği Çevre Konvansiyonu'nun<br />
(BMĠDÇK) uygulanmasına iliĢkin konularda özel raporlar yayınlamaktadır.<br />
(BMĠDÇK zararlı iklim değiĢikliği olasılığını kabul eden bir anlaĢmadır. AnlaĢmanın<br />
uygulanması sonradan Kyoto Protokolü'nü ortaya çıkarmıĢtır).<br />
Panel değerlendirmelerini ağırlıklı olarak emsal taramaya ve yayınlanmıĢ bilimsel<br />
literatüre dayandırır. Hükümetler arası Ġklim DeğiĢikliği Paneli yalnızca Dünya<br />
Meteoroloji Örgütü ve BM Çevre Programı üyelerine açıktır. [22]
48<br />
8.2.2 EEA<br />
European Environment Agency (Avrupa Çevre Ajansı) kısa adıyla EEA, çevre ile<br />
ilgili sağlıklı, bağımsız bilgiler vermekle görevli AB kurumudur. AB‟ye ve üye<br />
ülkelere çevreyi iyileĢtirme, çevreyle ilgili hususları ekonomik politikalara entegre<br />
etme ve sürdürülebilirliğe doğru ilerleme konularında bilgilendirmek ve karar<br />
vermelerinde yardımcı olmak amacıyla kurulmuĢtur. EEA‟yı kuran tüzük Avrupa<br />
Birliği tarafından 1990 yılında kabul edildi. Tüzük EEA‟nın yerinin Kopenhag<br />
olması kararının hemen ardından 1993‟ün sonlarında yürürlüğe girdi. Gerçek<br />
anlamda çalıĢmalara 1994‟te baĢlandı. Tüzük ayrıca Avrupa çevre bilgi ve gözlem<br />
ağını (EIONET) da kurdu.<br />
ÇalıĢmalarda mevcut bilgi örgütlerinden yararlanılır; onlarla iĢbirliği yapar,<br />
çalıĢmaları Avrupa düzeyinde koordine eder ve aynı iĢin tekrarlanmasını önlemeye<br />
çalıĢır. Farklı ülkelerden mevcut en iyi çevresel bilgiyi bir araya getirir. Verileri iyice<br />
derledikten ve kurumsal ağ (EIONET) aracılığıyla doğruladıktan sonra bilgiler çeĢitli<br />
yollarla sunduğu raporlarla kullanıcıların ulaĢabileceği bir duruma getirilir. [22]<br />
8.3 Emisyon Faktörlerinin Hesaplanması<br />
8.3.1 EEA yöntemleri<br />
Tier-1 Metodu; faaliyet verileri ile emisyon faktörü arasındaki basit doğru orantıdır.<br />
Faaliyet verileri hazır istatistiki bilgilerden (enerji istatistikleri, üretim istatistikleri,<br />
trafik sayımları, nüfus büyüklüğü, vb.) elde edilir. Varsayılan Tier 1 emisyon<br />
faktörleri özgün veya ortalama proses Ģartlarını temsil edecek biçimde seçilir.<br />
Teknoloji bağımsız olma eğilimindedir.<br />
Tier-2 Metodu; Tier 1 metoduna benzer faaliyet verileri kullanır, ama ülkeye özgü<br />
emisyon faktörlerini kabul eder; ülkeye özgü emisyon faktörleri; proses Ģartları, yakıt<br />
kaliteleri, giderim teknolojileri vb. ülkeye özgü bilgiler kullanarak geliĢtirilmelidir.<br />
Tier-3 Metodu; yukarıdaki aĢamalardan daha ileri gider;<br />
ve/veya geliĢmiĢ modellerin kullanımını da kapsamaktadır. [23]<br />
tesis düzeyinde veri
49<br />
8.3.2 EEA yöntemlerinin formülasyonu:<br />
Tier-1:<br />
‣ Ekirletici = ARüretim x EFkirletici<br />
Ekirletici: Kg cinsinden kirleticinin emisyonudur.<br />
ARüretim: Mg cinsinden üretim faaliyet oranı.<br />
EFkirletici: Kg kirletici/Mg ürün cinsinden ilgili kirleticinin emisyon faktörüdür.<br />
Tier-2:<br />
‣ Ekirletici = ∑ARüretim,teknoloji x EFteknoloji,üretim<br />
Ekirletici: Kg cinsinden kirleticinin emisyonudur.<br />
ARüretim,teknoloji: Spesifik teknoloji kullanılarak kaynak kategorideki üretim oranı.<br />
EFteknoloji,üretim: Bu teknoloji ve kirletici için kullanılan emisyon faktörüdür.<br />
Tier-3:<br />
‣ Etoplam,kirletici = ∑ETesis,kirletici + (Ulusal Üretim - ∑Üretim Tesis ) x<br />
EFkirletici<br />
Etoplam,kirletici: Bir kirleticinin kaynak kategori içindeki tüm tesisler için toplam<br />
emisyonu.<br />
ETesis,kirletici: Tesis tarafından raporlanan kirletici emisyonu.<br />
Üretim toplam: Kaynak kategorideki üretim oranı.<br />
Üretim tesis: Tesisteki üretim oranı.<br />
EFkirletici: Kirletici için emisyon faktörü. [24]
50<br />
8.3.3 IPCC yöntemleri<br />
2006 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories raporunda Sabit<br />
(Lokal) Yanmadan Kaynaklanan emisyonların hesaplanması için gerekli olan<br />
metotlar ve veriler açıklanmaktadır. Bu metotlar, Sektörel yaklaĢım için 3 yöntemde<br />
desteklenmiĢtir.<br />
(E f )‟nin iki kaynağı vardır. Birincisi proses esnasında oluĢan emisyon, ikincisi de<br />
tesisteki kazan veya diğer ünitelerden kaynaklanan emisyonlardır. Bu IPCC<br />
raporunda iki (E f ) için de hesaplamalar vardır. [20]<br />
Emisyon faktörleri (E f )‟nin hesaplanmasında IPCC raporunda 3 yöntem (Tier)<br />
izlenmiĢtir;<br />
1. Tier-1: Ulusal enerji istatistiklerinden elde edilen kullanılan yakıtlar ve varsayılan<br />
emisyon faktörleri ile ilgili bilgi kullanılarak hesaplanan faktör. Bu yöntemde,<br />
kaynak kategorisinde yanmada kullanılan yakıtın miktarı ve varsayılan emisyon<br />
faktörü gereklidir.<br />
2. Tier-2: Ulusal enerji istatistikleri ile birlikte ülkelere özel emisyon faktörleri ve<br />
eğer mümkünse ulusal yakıt karakteristikleri kullanılarak hesaplanan faktör.<br />
Burada ülkelere özel emisyon faktörleri kullanılır. Bu faktörler varsayılan<br />
değerlerle aynı olabilir veya değiĢebilir.<br />
3. Tier-3: Teknolojiye bağlı emisyon faktörleri ile beraber uygulanan yanma<br />
teknolojilerindeki yakıt istatistikleri ve bilgileri kullanılarak hesaplanan faktör.<br />
Tier-1 ve Tier-2‟de emisyonlar, ortalama faktöre göre hesaplanmıĢtır.<br />
Gerçekte emisyonlar:<br />
Yakıt türü,<br />
Yakma Teknolojisi,<br />
ĠĢletme KoĢulları,<br />
Kontrol Teknolojisi,
51<br />
Bakım Kalitesi,<br />
Yakıt yakmak için kullanılan ekipmanların yaĢı gibi faktörlere bağlıdır. [20]<br />
8.3.4 IPCC yöntemlerinin formülasyonu:<br />
Tier-1:<br />
Genelde, sabit kaynaklardan gelen emisyonların hesaplanması, yakıt tüketiminin<br />
buna karĢılık gelen emisyon faktörüyle çarpılmasıyla yapılır. Sektörel yaklaĢım<br />
olarak yakıt tüketimi enerji kullanım istatistiklerine göre tahmin edilir ve terajoules<br />
olarak ölçülür.<br />
‣ Emisyonlar GHG, fuel = Yakıt Tüketimi fuel • Emisyon Faktörü GHG, fuel<br />
Bu yöntem için;<br />
Yakıt miktarı,<br />
Varsayılan (default) emisyon faktörü (Ef) gereklidir.<br />
Tier-2:<br />
‣ Emisyonlar sera gazı, yakıt = Yakıt Tüketimi yakıt •Emisyon Faktörü sera gazı, yakıt<br />
Bu yaklaĢımı uygulamak için;<br />
Kaynak kategorideki yanan yakıt miktarına<br />
Kaynak kategori ve yakıt için her bir gaza ait ülkeye özgü emisyon faktörüne<br />
ihtiyaç vardır.<br />
Tier-2‟de, Tier -1‟de var olan Denklem 2.1 ‟deki varsayılan emisyon faktörleri<br />
ülkeye özgü emisyon faktörleri ile değiĢtirilir.
52<br />
Ülkeye özgü emisyon faktörleri için hesap, ülkeye özgü veriler dikkate alınarak<br />
geliĢtirilebilir. Örneğin; yakıtta kullanılan karbon bileĢikleri, karbon oksidasyon<br />
faktörleri, yakıt kalitesi ve teknolojik geliĢmelerdeki durum. Emisyon faktörleri katı<br />
yakıtlar için zamanla değiĢebilir. [20]<br />
Tier-3:<br />
Tier-1 ve Tier-2‟de emisyon tahmini için kaynak kategori ve yakıt bileĢimi için<br />
ortalama emisyon faktörleri kullanıldı. Gerçekte emisyonlar;<br />
Kullanılan yakıt tipine,<br />
Yakma teknolojisine,<br />
ÇalıĢma koĢullarına,<br />
Kontrol teknolojisine,<br />
Bakımın kalitesine,<br />
Yakıt yakmak için kullanılan ekipmanın ömrüne bağlıdır.<br />
‣ Emisyonlar sera gazı, yakıt,teknoloji = Yakıt Tüketimi yakıt,teknoloji •Emisyon sera gazı<br />
faktörü,yakıt,teknoloji<br />
Emisyonlar sera gazı, yakıt,teknoloji = Yakıt ve teknoloji cinsine göre verilen sera gazı<br />
emisyonu.<br />
Yakıt Tüketimi yakıt,teknoloji =Teknoloji baĢına yakılabilir yakıt miktarı.<br />
Emisyon sera gazı faktörü,yakıt,teknoloji = Yakıt ve teknoloji cinsine göre verilen sera gazı<br />
emisyon faktörü. [20]
53<br />
8.3.5 Yöntem seçimi<br />
ÇalıĢmada emisyon faktörlerinin hesaplanmasında, IPCC ve EEA kuruluĢlarının<br />
kullandığı yöntemlerden faydalanıldı. IPCC, dünya çapında etkili olan sera gazları ile<br />
ilgili değerlendirme yapmaktadır. Bu kuruluĢun esas amacı; veri toplamak veya<br />
araĢtırma yapmak değildir. IPCC, sera gazı emisyonlarının hesaplanması için gerekli<br />
olan verileri hükümetlerden alır, bunları değerlendirir, kontrolünü yapar ve kamuoyu<br />
ile paylaĢır. Ek olarak IPCC, sera gazları ile ilgili hesaplamalar ve değerlendirmeler<br />
yapar. Bu değerlendirmeler sonucunda hükümetlere raporlar sunar ve tavsiyelerde<br />
bulunur. Bu yüzden IPCC raporlarında yer alan emisyon faktörleri de sera gazları ile<br />
ilgilidir.<br />
CO 2 genel bir kirleticidir ve araĢtırma kuruluĢları arasında “altı kriter gaz” grubunda<br />
incelenmez. Bu yüzden, küresel anlamda kirletici bir madde olan CO 2 ‟in emisyon<br />
hesaplanmasında IPCC‟den faydalanıldı.<br />
CO 2 gazı dıĢındaki gazların emisyon faktörlerinin hesaplanmasında ise EEA‟daki<br />
yöntemler kullanıldı. EEA‟da elimizdeki verilere uygun olarak, teknolojiye bağlı<br />
emisyon faktörü hesaplama yöntemi olan Tier-2 kullanıldı.<br />
Tier-2 yöntemi; emisyon faktörü hesaplanmasında teknoloji faktörü de göz önünde<br />
bulundurulur. Ama teknoloji derken, sadece kullanılan yakma teknolojisi<br />
anlaĢılmaktadır. Örn; enerji tesislerindeki yanma teknolojileri dry bottom boilers, wet<br />
and dry bottom boilers vb. gibi. Bu teknolojilerdeki fark kullanılan yakıt tipidir.<br />
Formülünde kullanılan emisyon faktörleri yakma teknolojisine göre kullanılan yakıt<br />
türünü de göz önünde bulundurarak önceden ölçülmüĢ değerlerdir. [24]<br />
8.4. Endüstriyel kaynaklı emisyonların envanterlenmesi<br />
Önemli kirletici kaynaklarının neden olduğu hava kirliliği emisyonlarının<br />
belirlenmesi için kent ölçeğinde emisyon envanteri hazırlanmıĢtır. Endüstriyel<br />
tesislerinin çoğu, bacalarından çıkan gazlarla atmosfere çeĢitli hava kirleticileri<br />
yaymaktadırlar. Tek bir noktadan emisyonu atmosfere veren sanayi bacaları nokta
54<br />
kaynak olarak değerlendirilmekte ve envanterde yer almaktadır. ÇalıĢma alanında<br />
Çevre ve Orman Müdürlüğü‟nden alınan bilgilere göre 26 sanayi tesisi, nokta kaynak<br />
olarak değerlendirilmiĢtir.<br />
Sakarya Ġlinde tesislerin sektörel grupları incelendiğinde asfalt ,gıda, hayvansal ürün,<br />
ilaç ve sağlık, inĢaat faaliyet, kauçuk ve plastik, metal imalat, orman ürünleri,<br />
otomotiv, tarımsal, tekstil gibi çok farklı grupların yer aldığı görülmektedir.<br />
Sektör Dağılımı<br />
Asfalt<br />
4% 8% 4%<br />
11%<br />
11%<br />
8%<br />
15%<br />
8%<br />
4%<br />
Gıda<br />
Hayvansal<br />
İlaç ve Saglık<br />
İnşaat Faaliyeti<br />
Kaucuk-Plastik<br />
Metal İmalatı<br />
23%<br />
Orman Ürünleri<br />
4%<br />
Otomotiv<br />
Tarımsal<br />
Tekstil<br />
ġekil 8.2. Sakarya ili sektör dağılımı (ġirket sayısı üzerinden belirlenen yüzdelerdir.)
55<br />
KAUÇUK<br />
33%<br />
40,4 MW<br />
GÜÇ DAĞILIMI (MW)<br />
TARIMSAL<br />
5%<br />
6,745 MW ASFALT<br />
13%<br />
15,56 MW<br />
GIDA<br />
10%<br />
11,86 MW<br />
HAYVANSAL<br />
ÜRÜN<br />
4%<br />
4,53 MW<br />
TEKSTİL<br />
5%<br />
6,6 MW<br />
İLAÇ VE SAĞLIK ORMAN<br />
9% 6%<br />
10,85 MW 6,78 MW<br />
METAL<br />
3%<br />
3,774 MW<br />
İNŞAAT<br />
10%<br />
12,376 MW<br />
OTOMOTİV<br />
2%<br />
2,837 MW<br />
ġekil 8.3. Sakarya ilindeki sektörlerin güç dağılımı tablosu<br />
Ġncelediğimiz ve gruplandırdığımız bu sektörlerin tükettikleri yakıt cinsleri ve yakıt<br />
miktarları ile ilgili grafikler ise aĢağıda verilmiĢtir.<br />
ġekil 8.4. Sakarya ilindeki doğalgaz tüketiminin sektör dağılımı
56<br />
Motorin Tüketimi (kg/yıl)<br />
96,39%<br />
0,31%<br />
1,91%<br />
0,90%<br />
0,49%<br />
Metal<br />
Asfalt<br />
Tarımsal<br />
Gıda<br />
İnşaat<br />
Toplam = 7799320 kg/yıl<br />
ġekil 8.5. Sakarya ilindeki motorin tüketiminin sektör dağılımı<br />
Kömür Tüketimi (kg/yıl)<br />
90,73%<br />
8,81%<br />
Orman<br />
İnşaat<br />
Gıda<br />
Tekstil<br />
Toplam = 65 581 000 kg/yıl<br />
0,16%<br />
0,29%<br />
ġekil 8.6. Sakarya ilindeki kömür tüketiminin sektör dağılımı
57<br />
LNG Tüketimi (kg/yıl)<br />
25,24%<br />
74,76%<br />
Asfalt<br />
Hayvansal Ürün<br />
Toplam = 1 980 752 kg/yıl<br />
ġekil 8.7. Sakarya ilindeki LNG tüketiminin sektör dağılımı<br />
8.4.1 Harita çalıĢması<br />
Sakarya ilindeki endüstriyel kuruluĢların oluĢturduğu hava kirliliğinin belirlenmesi<br />
için Sakarya ilinin fiziki haritası üzeride bu tesisler noktasal emisyon kaynağı olarak<br />
belirlenmiĢtir. Bu kuruluĢların oluĢturduğu hava kirliliğinin etki alanları ayrı olarak<br />
haritada belirtilip toplam etki alanı oluĢturulmuĢ, bu toplam alan için araĢtırma ve<br />
incelemeler yapılmıĢtır.<br />
Sakarya ili haritasından bu fabrikaların yerleri tek tek tespit edilmiĢ ve harita<br />
üzerinde iĢaretlenmiĢtir.
58<br />
ġekil 8.8. Sektörlerin Sakarya ili haritasındaki yerleri<br />
ġekil 8.9. Sektörlerin Sakarya ili haritasındaki yerleri<br />
Tespit edilen fabrikaların bulunduğu yerlerden küçük bölgeler oluĢturulup, Tesislerin<br />
etki alanları belirlenmiĢtir.
59<br />
ġekil 8.10. Tesislerin Etki Alanları<br />
Bu etki alanlarından yola çıkılarak genel bir etki alanı oluĢturulmuĢtur. Bu etki<br />
alanları yerleĢim alanları baz alınarak belirlenmiĢtir.<br />
ġekil 8.11. OluĢturulan Toplam Etki Alanı
60<br />
ġekil 8.12. OluĢturulan Toplam Etki Alanı<br />
Harita çalıĢması yapıldıktan sonra belirlenen alan içerisinde kalan sektörlerin<br />
emisyon salınımlarının hesaplanması aĢamasına geçilmiĢtir.<br />
8.4.2 Emisyonların hesaplanmasında izlenen adımlar<br />
Envanterleme çalıĢmasının temelini oluĢturmak ve izleyeceğimiz yolları<br />
belirlemek için hava kirliliği, hava kirleticileri, etkileri, ölçüm yöntemleri,<br />
endüstri kaynaklı emisyon oluĢumları ve bu emisyonların giderim yöntemleri ve<br />
bu emisyonların envanterlenmesi için kullanılabilecek yöntemler incelenmiĢtir.<br />
Kirletici emisyonu olarak “temel kirleticiler” esas alınmıĢtır.<br />
Emisyonların hesaplanması için, çevre ve orman müdürlüğünden aĢağıdaki veriler<br />
alınmıĢtır;<br />
- Kullanılan yakıtın türü (sıvı, katı vs.)<br />
- Kullanılan yakıt adı<br />
- Yakıtın tüketim miktarı (birimiyle beraber)<br />
- Üretilen madde miktarı<br />
- Proseste kullanılan teknoloji(Yakma, o maddeyi üretirken kullanılan teknoloji)<br />
- Kullanılan teknolojinin özellikleri
61<br />
Endüstri tesislerinden salınan emisyonlar hesaplanırken, EEA 2009 envanterinden<br />
emisyon faktörleri alınmıĢtır. (Kullandığımız faktörlerin tabloları ek-12 listesinde<br />
verilmiĢtir.)<br />
Bu emisyon faktörleri, emisyon hesaplama yöntemine göre değiĢiklik<br />
göstermektedir.<br />
Emisyon faktörleri seçtiğimiz Tier-2 yöntemine ait olan tablolardan alınmıĢtır.<br />
Tesislerden salınan emisyonlar hesaplanırken, proses dıĢı ve proses içi olmak<br />
üzere iki tür emisyon hesaplanmıĢtır:<br />
Proses dıĢı emisyon hesaplamalarında, tesiste üretim prosesi haricinde veya proses<br />
esnasında olan yanma sonucu oluĢan emisyonlar esas alınmıĢtır.<br />
Proses dıĢı emisyonlar genellikle jeneratör, kalorifer kazanı vb. birimler<br />
tarafından salınmaktadır.<br />
Yanmada kullanılan teknolojiye göre ayırım yapılmıĢtır. Bu yüzden kullanılan<br />
yakma sistemi ve bu yakma sisteminin gücü gereklidir. Bu emisyon faktörlerinin<br />
birimleri ise verilen enerji baĢına oluĢan emisyonlardır.<br />
Proses içi emisyon hesaplamalarında ise, tesisin üretim prosesi içinde oluĢan<br />
emisyonlar hesaplanmıĢtır. Bu emisyonlar, ürünün üretimi sırasında oluĢan<br />
kimyasal reaksiyonlardan vs. kaynaklanmaktadır. Bu emisyon faktörlerinin<br />
birimleri üretilen ürün baĢına çıkan kirletici emisyonlarıdır.<br />
Proses dıĢı emisyonlar, elimizdeki verilerle genelde çoğu tesis için hesaplanmıĢ<br />
olup, proses içi emisyon hesaplamalarında sadece EEA‟nın raporunda kategorisi<br />
bulunan prosesler hesaplanmıĢtır. EEA‟nın raporunda bulunmayan prosesler için<br />
de, o tesis ile ilgili verilere bakarak, proses esnasında yanma olayı<br />
gerçekleĢiyorsa, o yanmadan dolayı kaynaklanan emisyonlar hesaplanmıĢtır.
62<br />
8.4.3 Hesaplama yöntemi<br />
Proses DıĢı Emisyonlar: Elimizdeki tesis verilerinde, yıllık kullanılan yakıtın ısıl<br />
değeri bulunarak, bu değer GJ (gigajoule)‟e çevrilmiĢtir. Çevrilen bu değerler<br />
EEA‟nın raporundaki Tier-2 emisyon faktörü değerleri ile çarpılarak emisyonlar<br />
hesaplanmıĢtır.<br />
Proses Ġçi Emisyonlar: Üretimleri EEA‟nın raporunda olan tesisler için emisyon<br />
faktörleri sektörlere göre ayrılmıĢ tablodan alınmıĢtır. Eğer proses EEA‟nın<br />
raporunda yoksa, proses esnasında oluĢan yanma reaksiyonları proses içi<br />
emisyonların hesaplanmasına katılmıĢtır.<br />
8.4.4 Emisyon hesaplamaları<br />
1. Emisyon hesaplamalarında alınan mevcut verilere uygun hesaplama yapıldı.<br />
Ancak, EEA‟nın 2009 envanter raporuna göre Tier-2 metodunda (teknolojiye<br />
bağlı), kullandığımız emisyon faktörü tablolarında alınan tesis verileri bazı<br />
durumlarda bire bir örtüĢmemektedir.<br />
2. Bilgiler, faktör tablolarıyla örtüĢmediği durumlarda, uygun kabuller yapılarak<br />
hesaplamalar yapılmıĢtır.<br />
8.4.5 Örnek hesaplama<br />
Seçilen bir endüstriyel tesis için örnek lokal emisyon hesaplamasını aĢağıdaki<br />
adımlar izlenerek yapılmıĢtır.<br />
Proses DıĢı Emisyonlar: (sera gazları hariç)<br />
Formül:
63<br />
Kullanılan formül EEA (Avrupa<br />
formüldür.<br />
Çevre Ajansı)‟nın Tier-2 yöntemindeki<br />
Tesisin Verileri:<br />
Kullanılan Ünite Kazan Kazan 2 Jeneratör<br />
Kullanılan Yakıt Cinsi Doğalgaz Doğalgaz Motorin<br />
Kullanılan Yakıt Miktarı (yılık,m3) 48100 48100 148920<br />
Toplam Güç(kW) 72 72 200<br />
Isıl Değerler Doğalgaz Motorin<br />
793650000 1518984000<br />
Kazan 1 – Kazan 2<br />
Emisyon Faktörleri:<br />
g/GJ NOx 70 mg/GJ Ni 0,984<br />
g/GJ CO 30 mg/GJ Se 0,011<br />
g/GJ NMVOC 3 mg/GJ Zn 13,06<br />
g/GJ SOx 0,5<br />
g/GJ PM10 0,5<br />
g/GJ PM2.5 0,5<br />
mg/GJ Pb 0,98<br />
mg/GJ Cd 0,52<br />
mg/GJ Hg 0,23<br />
mg/GJ As 0,094<br />
mg/GJ Cr 0,66<br />
mg/GJ Cu 0,4<br />
EEA(Avrupa Çevre Ajansı)‟nın 2009 yılında yenilediği Hava Kirleticileri<br />
Emisyon Envanter Raporu‟nun 1.a.4 numaralı sektör dosyasının içerisindeki<br />
1.A.5.a kategorisinde bulunan Tablo 3.33‟ten emisyon faktörleri alınmıĢtır.<br />
Buradaki faktör seçimi öncelikle seçilen Tier-2 yöntemi, toplam güç ve teknoloji<br />
göz önünde bulundurularak yapılmıĢtır.
64<br />
Emisyonlar :<br />
g/yıl NOx 232400 mg/yıl Ni 3266,88<br />
g/yıl CO 99600 mg/yıl Se 36,52<br />
g/yıl NMVOC 9960 mg/yıl Zn 43359,2<br />
g/yıl SOx 1660<br />
g/yıl PM10 1660<br />
g/yıl PM2.5 1660<br />
mg/yıl Pb 3253,6<br />
mg/yıl Cd 1726,4<br />
mg/yıl Hg 763,6<br />
mg/yıl As 312,08<br />
mg/yıl Cr 2191,2<br />
mg/yıl Cu 1328<br />
Emisyonlar Tablo 3.33‟ten seçilen emisyon faktörleri ile elimizdeki enerji tüketim<br />
birimi olan GJ cinsine çevrilmiĢ ve ısıl güçlerin çarpımıyla hesaplanmıĢtır.<br />
Jeneratör<br />
Emisyon Faktörleri:<br />
g/GJ NOx 1450 mg/GJ Ni 1,36<br />
g/GJ CO 385 mg/GJ Se 6,79<br />
g/GJ NMVOC 37,1 mg/GJ Zn 1,81<br />
g/GJ SOx 46,1<br />
g/GJ PM10 22,4<br />
g/GJ PM2.5 21,7<br />
mg/GJ Pb 4,07<br />
mg/GJ Cd 1,36<br />
mg/GJ Hg 1,36<br />
mg/GJ As 1,81<br />
mg/GJ Cr 1,36<br />
mg/GJ Cu 2,72
65<br />
EEA(Avrupa Çevre Ajansı)‟nın 2009 yılında yenilediği Hava Kirleticileri<br />
Emisyon Envanter Raporu‟nun 1.a.4 numaralı dosyasının içindeki 1.A.5.a<br />
kategorisinde bulunan Tablo 3.38‟den emisyon faktörleri alınmıĢtır. Faktör seçimi<br />
yukarıdaki açıklanan usülle yapılmıĢtır.<br />
Emisyonlar:<br />
g/yıl NOx 9207500 mg/yıl Ni 8636<br />
g/yıl CO 2444750 mg/yıl Se 43116,5<br />
g/yıl NMVOC 235585 mg/yıl Zn 11493,5<br />
g/yıl SOx 292735<br />
g/yıl PM10 142240<br />
g/yıl PM2.5 137795<br />
mg/yıl Pb 25844,5<br />
mg/yıl Cd 8636<br />
mg/yıl Hg 8636<br />
mg/yıl As 11493,5<br />
mg/yıl Cr 8636<br />
mg/yıl Cu 17272<br />
Emisyonların hesaplanması yukarıda açıklanan Ģekilde yapılmıĢtır.<br />
Proses Sırasında OluĢan Emisyonlar:<br />
Formül:<br />
Tesisin Verileri:<br />
Kullanılan Ünite<br />
Kullanılan Yakıt Cinsi<br />
Kullanılan Yakıt Miktarı (yıllık)<br />
Toplam Güç<br />
Isıl Değer<br />
Yıkama Tankı (boiler)<br />
Doğalgaz<br />
753360 m 3 /yıl<br />
1120 kW<br />
6215000000 kcal
66<br />
Emisyon Faktörleri:<br />
g/GJ NOx 70 mg/GJ Ni 0,984<br />
g/GJ CO 20 mg/GJ Se 0,011<br />
g/GJ NMVOC 2 mg/GJ Zn 13,6<br />
g/GJ SOx 0,5<br />
g/GJ PM10 0,5<br />
g/GJ PM2.5 0,5<br />
mg/GJ Pb 0,98<br />
mg/GJ Cd 0,52<br />
mg/GJ Hg 0,23<br />
mg/GJ As 0,094<br />
mg/GJ Cr 0,66<br />
mg/GJ Cu 0,4<br />
EEA(Avrupa Çevre Ajansı)‟nın 2009 yılında yenilediği Hava Kirleticileri<br />
Emisyon Envanter Raporu‟nun 1.a.4 numaralı dosyasının içindeki 1.A.5.a<br />
kategorisinde bulunan Tablo 3.34‟den emisyon faktörleri alınmıĢtır. Faktör seçimi<br />
yukarıdaki açıklanan usülle yapılmıĢtır.<br />
Emisyonlar:<br />
g/yıl NOx 1820000 mg/yıl Ni 25584<br />
g/yıl CO 520000 mg/yıl Se 286<br />
g/yıl NMVOC 52000 mg/yıl Zn 353600<br />
g/yıl SOx 13000<br />
g/yıl PM10 13000<br />
g/yıl PM2.5 13000<br />
mg/yıl Pb 25480<br />
mg/yıl Cd 13520<br />
mg/yıl Hg 5980<br />
mg/yıl As 2444<br />
mg/yıl Cr 17160<br />
mg/yıl Cu 10400<br />
Emisyonların hesaplanması proses dıĢında hesaplandığı gibi hesaplanmıĢtır.
67<br />
8.4.6 Kabuller<br />
Lokal kirletici hesaplamalarında yapılan kabuller aĢağıda verilmiĢtir;<br />
Asfalt üretimi yapan tesiste kızgın yağ kazanında motorin (fuel-oil)<br />
kullanılmaktadır. Hesaplamada, faktör tablolarından Tablo 3-36‟de ki faktörler<br />
kullanılmıĢtır.<br />
Metal üretimi yapan tesiste kalorifer kazanı kullanılmaktadır. Faktör tablolarında<br />
bu verilere uygun olarak, yakma teknolojisi “boiler” olarak seçilmiĢtir.<br />
Metal üretimi yapan tesiste yakıt olarak LPG kullanıldığı için tablolardan<br />
Tablo 3-37 seçilmiĢtir. Çünkü bu tabloda gaz yakıt kullanılmaktadır.<br />
Gıda üretimi yapan tesiste yapılan proses içi hesaplamalarında, EEA'nın<br />
Envanterinde çikolata üretimi esnasında oluĢan emisyonlarla ilgili bilgi<br />
bulunamadığından, üretim sırasındaki yanmadan kaynaklanan emisyonlar<br />
hesaplanmıĢtır. Faktör tablosu olarak, Tablo 3-33 kullanılmıĢtır.<br />
Ġlaç ve kimya sanayinde üretim yapan tesislerden birinde hesaplamalarında yakıt<br />
olarak doğalgaz kullanılmıĢtır. Bundan dolayı faktör tablolarında doğalgaza<br />
uygun olarak Tablo 3-34 seçilmiĢtir.<br />
Tarımsal üretim yapan tesislerden birinde proses içi yapılan hesaplamalarda<br />
kullandığı yakıt (fuel-oil/motorin) uygun olarak Tablo 3-38 seçilmiĢtir.<br />
ĠnĢaat sektöründe üretim yapan tesislerden birinde yakıt olarak sıvı doğalgaz LNG<br />
kullanılmaktadır. Faktör tablolarında ise, LNG ile ilgili değerler olmadığından<br />
yakıt cinsi olarak normal doğal gaz seçilmiĢtir.<br />
Gıda üretimi yapan tesislerden birinde yapılan hesaplamalarda ise emisyonlar<br />
sadece proses dıĢı olarak alınmıĢtır. Çünkü süt ve süt ürünleri üretiminde EEA
68<br />
raporunda da bahsedildiği üzere, prosesten kaynaklanan emisyonlar ihmal edilir.<br />
Bundan dolayı hesaplamalarda sadece proses dıĢı hesaplamalar yapılmıĢtır.<br />
ĠnĢaat sektöründe üretim yapan tesislerden birinde yakıt olarak motorin<br />
kullanmaktadır. Faktör tablolarında motorine uygun olarak fue-oil içeren tablo<br />
seçilmiĢtir. (Tablo 3-36)<br />
ĠnĢaat sektöründe üretim yapan tesislerden birinde hesaplamalarda, yakma ünitesi<br />
olarak kömür kurutma fırını kullanılmıĢtır. Faktör tablolarına uygun olarak Tablo<br />
3-32 seçilmiĢtir.<br />
Gıda üretimi yapan tesislerden birinde Buhar Kazanı-1‟in ısıl gücü çok yüksektir.<br />
Bu ısıl değere ait EEA envanterinde Tier-2 emisyon faktörü tablosu<br />
bulunmamaktadır. Bundan dolayı hesaplamalarda Tier-1 (default, varsayılan)<br />
emisyon faktörleri tablosundan faydalanılmıĢtır.<br />
Hayvansal ürün üretimi yapan sektörde faaliyet gösteren tesislerden birinde yakıt<br />
olarak sıvı doğalgaz, LNG kullanılmaktadır. Faktör tablolarında ise, LNG ile ilgili<br />
değerler olmadığından yakıt cinsi olarak normal doğal gaz seçilmiĢtir.<br />
8.4.7 CO 2 hesaplamaları<br />
Karbondioksit hesaplaması, IPCC‟nin tier 1 yöntemine göre aĢağıdaki adımlar<br />
doğrultusunda hesaplanmıĢtır ve sonuçlar tablo ve Ģekillerle verilmiĢtir.<br />
Firmanın kullandığı yakıt cinsine göre; IPCC‟nin Tablo 1.4 Default CO 2 Emission<br />
Factors For Combustion tablosundan CO 2 emisyon faktörü kg/TJ cinsinden<br />
alınmıĢtır.<br />
Daha önceki hesaplamalarımızda bulduğumuz yakıt ısıl değerleri ile(GJ), Tablo<br />
1.3 tablosundaki emisyon faktörleri ile çarpılarak CO 2 emisyonları hesaplandı.
69<br />
8.4.8 Örnek hesaplama<br />
CO 2 gazının emisyonları hesaplanırken IPCC‟nin Sera gazı Emisyon Envanteri<br />
Raporu‟ndan Tier1 yöntemine göre olan standart faktör tablosu alınmıĢtır. Çünkü<br />
raporda da anlatıldığı üzere EEA‟da sera gazı emisyonları hesaplanmamıĢtır.<br />
Bu tesis, emisyon hesaplamalarında proses dıĢı ve içi olmak üzere rahatça ayırt<br />
edildiği için seçilmiĢtir.<br />
Tesis Ġle Ġlgili Bilgiler;<br />
Proses DıĢı<br />
Kullanılan Ünite<br />
Kazan (boiler)<br />
Kullanılan Yakıt Cinsi<br />
Motorin<br />
Kullanılan Yakıt Miktarı (yıllık) (kg) 70400<br />
Toplam Güç (kW) 510<br />
Proses Ġçi:<br />
Kullanılan Ünite:<br />
Fırın, plent<br />
Kullanılan Yakıt Cinsi:<br />
Fuel-oil, gaz-oil<br />
Kullanılan Yakıt Miktarı (yılık) (kg): 1064000<br />
Toplam Güç (kW): 7500<br />
Hesaplama:<br />
PROSES ĠÇĠ FUEL OĠL 40.9 74100 (kg/TJ) 3030690 kg/yıl<br />
PROSES DIġI MOTORĠN 3 74100 (kg/TJ) 222300 kg/yıl<br />
Hesaplamada kullanılan faktörlerin birimi kg/TJ olduğundan firmaların kullandığı<br />
emerji birimi TJ ( terrejoule)‟ye çevrilmiĢtir.<br />
CO2 faktör tablosunda faktörler yakıtlara göre ayırılmıĢtır. Hesaplama yapılırken,<br />
tesisin kullandığı yakıta göre faktör seçilmiĢtir.<br />
1TJ = 1000 GJ
70<br />
8.4.9 Kabuller<br />
Global (CO 2 )kirletici hesaplamalarında yapılan kabuller aĢağıda verilmiĢtir;<br />
1. EEA 2009 envanterinde sera gazları dıĢındaki gazlar için faktörler verilmiĢtir.<br />
Karbon dioksit genel bir kirletici olarak sayıldığından, bu envanterde CO 2 ile ilgili<br />
faktörler verilmemiĢtir.<br />
2. Envanter‟de CO 2 ile ilgili emisyonlar hesaplanacağı zaman IPCC‟nin tablosunun<br />
kullanılması belirtilmiĢtir. Bundan dolayı hesaplamalarda 2006 IPCC<br />
Envanteri‟ndeki Tier-1 yöntemine göre CO 2 emisyon faktörleri kullanılmıĢtır.<br />
3. Hesaplamalarda, LPG ve Odun için faktörler bulunamamıĢtır.Bu yüzden, LPG<br />
için gaz yakıtı, odun için ise kömüre yakın bir değer seçilmiĢtir.
71<br />
BÖLÜM 9<br />
9. Hesaplamaların Değerlendirilmesi<br />
9.1 Yapılan hesapların sonuçlarına göre; sektörlerin kirlilik yükünün grafikleri<br />
984524,256;<br />
0,80%<br />
11853115,23;<br />
9,66%<br />
2477025,36;<br />
2,02%<br />
1751635,828;<br />
1,43%<br />
13059038,34;<br />
10,64%<br />
NOx<br />
2397294,761;<br />
1,95% 22089255,32;<br />
18,00%<br />
62508194; 50,95%<br />
g/yıl<br />
38987,83717;<br />
0,03%<br />
4666402,93;<br />
3,80%<br />
Asfalt<br />
Gıda<br />
Hayvansal<br />
İlaç ve Saglık<br />
İnşaat Faaliyeti<br />
860951,6342;<br />
0,70% Kaucuk-Plastik<br />
Metal İmalatı<br />
Orman Ürünleri<br />
Otomotiv<br />
Tarımsal<br />
Tekstil<br />
ġekil 9.1. NOx emisyonun sektörel dağılımı<br />
NO x emisyonları tesislerdeki yanma reaksiyonlarından kaynaklanmaktadır.<br />
emisyonlar ağırlıklı olarak proses dıĢı yanmalardan dolayı oluĢmaktadırlar. Fakat<br />
inĢaat sektöründe faaliyet gösteren bir firmada olduğu gibi, proses esnasında da NO x<br />
emisyonları oluĢabilmektedir. Yukarıdaki grafikte NO x salınım yüzdelerinde<br />
görüldüğü üzere en yüksek salınım yüzdesinin kauçuk-plastik sektörüne ve bu<br />
sektörden sonra gelen gıda sektörüne ait olduğu görülmektedir. Bu sektörlerdeki<br />
firmalar incelendiğinde tesislerindeki ısıl güçlerinin fazla ve bundan dolayı da NOx<br />
Bu
72<br />
emisyonlarının fazla olduğu anlaĢılmaktadır. NO x emisyonlarını azaltmanın birçok<br />
yolu vardır. Baca gazı emisyon kontrol yöntemleri de bunlardan biridir.<br />
446487; 0,25% 311452,8965;<br />
220337,8379; 0,18%<br />
0,13%<br />
278,4845512;<br />
0,00%<br />
33331,4495;<br />
0,02%<br />
104483956,5;<br />
59,38%<br />
SOx<br />
4922621,28;<br />
2,80%<br />
g/yıl<br />
65295191,7;<br />
37,11%<br />
12511,68449;<br />
0,01%<br />
147086,6955;<br />
0,08%<br />
71679,21448;<br />
0,04%<br />
Asfalt<br />
Gıda<br />
Hayvansal<br />
İlaç ve Saglık<br />
İnşaat Faaliyeti<br />
Kaucuk-Plastik<br />
Metal İmalatı<br />
Orman Ürünleri<br />
Otomotiv<br />
Tarımsal<br />
Tekstil<br />
ġekil 9.2. SOx emisyonun sektörel dağılımı<br />
SO x emisyonu kullanılan yakıttaki kükürt içeriğine bağlıdır. Yukarıdaki grafikten<br />
anlaĢıldığı üzere gıda sektörünün SOx emisyonları en fazla olan gıda sektörüdür.<br />
Gıda sektöründe faaliyet gösteren bu firmalara bakıldığında SOx emisyonları fazla<br />
çıkan firmaların düĢük ısıl değere sahip, kalitesiz yakıt kullandıkları görülmektedir.<br />
Isıl değeri düĢük yakıt kullanmalarından dolayı da yakıt sarfiyatları fazla olmaktadır.<br />
Kükürt oksit emisyonları az çıkan firmalar ise kaliteli yakıt kullanmaktadırlar. SO x<br />
emisyonu, kaliteli yakıt tüketimi ve proses iyileĢtirmeleri ile azaltılabilir.
73<br />
CO g/yıl<br />
663487,468;<br />
1,04%<br />
750701,0693;<br />
1,18%<br />
1093915,84;<br />
1,71%<br />
14510042,6;<br />
22,73%<br />
364925,3983;<br />
0,57%<br />
23542977,8;<br />
36,87%<br />
Asfalt<br />
Gıda<br />
Hayvansal<br />
İlaç ve Saglık<br />
İnşaat Faaliyeti<br />
Kaucuk-Plastik<br />
3223903,45;<br />
5,05%<br />
17859484; 27,97%<br />
1333257,98;<br />
2,09%<br />
11139,38205;<br />
0,02%<br />
491944,1083;<br />
0,77%<br />
Metal İmalatı<br />
Orman Ürünleri<br />
Otomotiv<br />
Tarımsal<br />
Tekstil<br />
ġekil 9.3. CO emisyonun sektörel dağılımı<br />
CO emisyonları ağırlıklı olarak tesislerdeki yanma reaksiyonlarından<br />
kaynaklanmaktadır. Raporda da anlatıldığı üzere CO oluĢumunun temel nedeni<br />
tesislerdeki yakma sistemlerindeki yanma proseslerinin tam verimle<br />
gerçekleĢememesidir (eksik yanma). Yukarıdaki grafikte gıda, plastik-kauçuk ve<br />
tekstil sektörlerinde CO emisyonunun fazla çıktığı görülmektedir. Gıda ve tekstil<br />
sektörlerinde faaliyet gösteren firmaya bakıldığında yakıt sarfiyatlarının fazla olduğu<br />
ve yakma sistemlerinin de geliĢmemiĢ olduğu görülmektedir. Ancak kauçuk-plastik<br />
sektöründeki firmaya bakıldığında ise firmanın prosesinde kaliteli yakıt kullandığı,<br />
buna karĢın, tesisindeki ısıl gücünün fazla olmasından dolayı fazla miktarda<br />
tüketildiğinden CO emisyonu fazla çıkmıĢtır. Grafikte CO yüzdeleri az çıkan<br />
sektörlerden orman ürünleri sektöründe bulunan firmalarda az miktarda yakıt<br />
kullanılmaktadır ve ısıl güçleri diğer firmalar gibi değildir. ĠnĢaat sektöründeki<br />
firmalarda ise genel olarak, yakma prosesleri çok etkin olmamaktadır.
74<br />
160980,0661;<br />
0,01%<br />
446487; 0,03%<br />
880950904,9;<br />
58,31%<br />
415688,0192;<br />
0,03%<br />
PM10 g/yıl<br />
12511,68449;<br />
0,00%<br />
35882,33632;<br />
0,00%<br />
278,4845512;<br />
0,00%<br />
614417595,7;<br />
40,67%<br />
33331,4495;<br />
0,00%<br />
5513816,188;<br />
0,36%<br />
8837874,624;<br />
0,58%<br />
Asfalt<br />
Gıda<br />
Hayvansal<br />
İlaç ve Saglık<br />
İnşaat Faaliyeti<br />
Kaucuk-Plastik<br />
Metal İmalatı<br />
Orman Ürünleri<br />
Otomotiv<br />
Tarımsal<br />
Tekstil<br />
ġekil 9.4. Toz (PM 10 ) emisyonun sektörel dağılımı<br />
393809,7024; 0%<br />
PM2.5 g/yıl<br />
5223615,336; 2%<br />
34825,04456; 0%<br />
8373123,428; 2%<br />
156535,0661;<br />
12511,68449; 0%<br />
30737595,66; 9% 33331,4495; 0%<br />
Asfalt<br />
0%<br />
446487; 0%<br />
Gıda<br />
278,4845512; 0%<br />
Hayvansal<br />
İlaç ve Saglık<br />
İnşaat Faaliyeti<br />
Kaucuk-Plastik<br />
310974904,9; 87%<br />
Metal İmalatı<br />
Orman Ürünleri<br />
Otomotiv<br />
Tarımsal<br />
Tekstil<br />
ġekil 9.5. Toz (PM 2,5 ) emisyonun sektörel dağılımı
75<br />
Partikül maddeler; katı parçacıklar, duman veya is olarak da bilinir. Partikül<br />
maddeler oksijence fakir ortamda bulunan yakıt moleküllerinin ısıl parçalanması<br />
özellikle hidrojenlerin kolayca oksitlenmesi, karbonların ise oksitlenemeden ortamda<br />
çoğalması durumunda oluĢur. Bu is tabakasının etrafında VOC, sülfat, H2O ve iz<br />
metaller gibi bileĢikler yoğunlaĢarak PM oluĢmaktadır. Yanma odasında yeterli<br />
sıcaklık, oksijen ve zaman bulunmadığı zamanlarda partikül maddeler bacadan dıĢarı<br />
atılmaktadır. Yukarıdaki her iki grafikte de inĢaat sektöründeki firmaların<br />
proseslerinden dolayı PM emisyonlarının fazla olduğu görülmektedir. PM emisyonu<br />
kontrol yöntemleri ile PM emisyonlarını büyük oranlarda azaltmak mümkündür.<br />
517421,322;<br />
0,541%<br />
6863230;<br />
7,180%<br />
CO2 (kg/yıl)<br />
17312,46;<br />
0,018%<br />
3064713,609;<br />
3,206%<br />
4201890;<br />
4,396%<br />
75708,56;<br />
0,079%<br />
823021,7296;<br />
0,861%<br />
3253952,115;<br />
3,404%<br />
284230,2; 0,297%<br />
4927650; 5,155%<br />
71565479,7;<br />
74,864%<br />
Tarımsal<br />
Asfalt<br />
Gıda<br />
İnşaat<br />
Otomotiv<br />
Metal<br />
Orman<br />
İlaç ve Sağlık<br />
Tekstil<br />
Hayvansal Ürün<br />
Kauçuk<br />
ġekil 9.6. CO 2 emisyonun sektörel dağılımı
76<br />
Gıda Sektörü‟nde faaliyet gösteren bir tesisin aktivitesinin fazla ve yakma<br />
ünitelerinin ısıl güçleri çok yüksek olması nedeniyle hesapladığımız emisyon<br />
değerleri çok fazla çıkmaktadır. Bu nedenle bu tesisin kirletici konsantrasyonlarının<br />
oranını gösteren grafik, diğer tesislerin grafiklerine katıldığında, grafiklerde<br />
anormallikler görülmektedir. Bundan dolayı, bu firmanın lokal emisyon<br />
hesaplamaları, çalıĢmada anlatılan Ģekilde hesaplanmıĢ ve grafiği de ayrı olarak<br />
aĢağıda gösterilmiĢtir.<br />
TSP<br />
94780828<br />
5%<br />
PM10 PM2.5<br />
90090268 85399709<br />
4% 4%<br />
diğer<br />
(Pb,Cd,Hg,As,Cr<br />
,Cu,Ni,Se,Zn)<br />
355013<br />
0%<br />
NOx<br />
339713734<br />
17%<br />
CO<br />
235009563<br />
12%<br />
SOx<br />
1070275985<br />
52%<br />
NMVOC<br />
122514208<br />
6%<br />
Birim: kg/yıl<br />
ġekil 9.7. Gıda sektöründe faaliyet gösteren bu firmaya ait emisyon miktarlarının dağılımı
77<br />
BÖLÜM 10<br />
SONUÇ<br />
Adapazarı‟nda hava kirliliği yerel ama aynı zamanda sınır ötesi bir sorundur. Bir<br />
sanayi bölgesinde açığa çıkan hava kirleticileri atmosferde taĢınarak bir baĢka<br />
bölgedeki insan sağlığına ve çevreye zarar verebilmektedir.<br />
Emisyon envanterlenme çalıĢması, hava kalitesini olumsuz yönde etkileyen<br />
emisyonların miktarlarının belirlenmesini sağlamakta ve hava kirliliğini önlemeye<br />
yönelik çalıĢmaların temelini oluĢturmaktadır. Emisyon envanterlenmesi gerçek<br />
zamanlı hava kalitesi modelleme çalıĢmaları için güvenilir girdi datalarının elde<br />
edilmesinde son derece önemlidir.<br />
Bu çalıĢmada sanayi tesislerinden kaynaklanan emisyonların envanterlenmesine<br />
yönelik araĢtırmalar kapsamında hava kirliliği, hava kirleticileri, hava kirleticilerinin<br />
etkileri, ölçüm yöntemleri, sanayi kaynaklı emisyon oluĢumları ve bu emisyonların<br />
giderim yöntemleri incelenmiĢ ve bu emisyonların envanterlenmesinde<br />
kullanılabilecek yöntemler belirlenerek envanterlenme çalıĢması gerçekleĢtirilmiĢtir.<br />
Bu envanterleme çalıĢmasının sonucunda; grafiklerden de görüldüğü üzere lokal<br />
emisyon (NO x , SO x , CO, PM 10 , PM 2,5 ) miktarlarının sektörlere göre değiĢtiği<br />
gözlenmiĢtir. Bu sektörler içerisinde, kauçuk-plastik ve gıda sektörlerinin diğer<br />
sektörlere göre ısıl güçlerinin fazla ve yakıt kullanımlarının daha yüksek olmasından<br />
dolayı NO x , SO x , CO miktarlarını arttıran en önemli sektör olduğu görülmektedir.<br />
Yani; kauçuk-plastik ve gıda sektörleri NO x , SO x , CO emisyonları için anahtar sektör<br />
konumundadır. PM 10 ve PM 2,5 emisyon miktarları incelendiğinde ise inĢaat<br />
sektöründe bu emisyonların daha fazla oluĢtuğu ve bu sektörün bu kirleticiler için<br />
anahtar sektör konumunda olduğu belirlenmiĢtir.
78<br />
Bu iki sektörün hava kirliliğinde büyük oranda artıĢa sebep olmalarının temel nedeni,<br />
gerek proses dıĢı (ısınma, jeneratör vb.) gerekse proses içi (üretim kazanları, fırınlar,<br />
kazanlar vb.) kullanılacak enerjiyi sağlamak için tesislerin ısıl gücü yüksek yakma<br />
üniteleri kullanmalarıdır. Ayrıca bazı küçük tesislerde de ısıl değeri düĢük kalitesiz<br />
yakıtların kullanımı hem yakıt tüketimini arttırmakta, hem de atmosfere salınan<br />
emisyon miktarında lokal artıĢ gözlemlenmektedir.<br />
Bu sebeple bu olumsuz etkilere neden olan emisyonların salınımlarının azaltılması,<br />
önlenebilmesi ve gerekli tedbirlerin alınabilmesi için Sakarya ilinde bulunan sanayi<br />
kuruluĢlarından kaynaklanan global ve lokal emisyonlarının envanterlenme çalıĢması<br />
yapılmalı ve gerek teknik, gerekse teknik olmayan (idari) çalıĢmalar yetkililer<br />
tarafından yürütülmelidir.
79<br />
KAYNAKÇA<br />
[1] Tünay, O. ve Alp, K. (1995), “Endüstride Emisyon Envanterlerinin Uygulama<br />
Esasları”, II. Hava Kirlenmesi, Modellemesi ve Kontrolu Sempozyumu‟95,<br />
Ġstanbul Teknik Üniversitesi, Maslak-Ġstanbul.<br />
[2] Ariztegui, J., Casanova, J., Valdes, M. (2004), “A Structured Methodology to<br />
Calculate Traffic Emissions Inventories for City Centres”, Science of the Total<br />
Environment, 334-335, 101-109.<br />
[3] www.kuresel-isinma.org<br />
[4] www.turkcebilgi.com/hava/ansiklopedi<br />
[5]http://isparta.cevreorman.gov.tr/isparta/AnaSayfa/cevreEtkiDegerveCevreYonSub<br />
eMudurlugu/havaKirliligi.aspx?sflang=tr<br />
[6] http://www.havakalitesi.cevreorman.gov.tr/turkish/faq/faq.htm<br />
[7] www.haberortak.com<br />
[8] http://www.yildiz.edu.tr/~kvarinca/Dosyalar/Yayinlar/yayin020.pdf<br />
[9] http://www.cevreonline.com/emisyon/hava_etkiler.htm<br />
[10]http://www.rshm.gov.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=178&It<br />
emid=512<br />
[11] http://baol-biyo.blogcu.com/hava-kirliliginin-insan-sagligina-etkileri/7223143
80<br />
[12] http://www.sahakk.sakarya.edu.tr/documents/BAM%20yanma%20emisyon.pdf<br />
[13] http://www.dmi.gov.tr/FILES/arastirma/webhakir.pdf<br />
[14] ASTO 2004 Yılı Ġktisadi Raporu S-17, S-18, S-19<br />
[15] M. Hayır Sakarya Sanayi Faaliyetleri ve Özellikleri S-3, S-4, S-5, S-6<br />
[16] AteĢok, G., “Kömür Hazırlama ve Teknolojisi” Yurt Madenciliğini GeliĢtirme<br />
Vakfı<br />
[17] ġantes Atık Ġmha Sistemleri Ltd. ġti.<br />
[18] World Coal Institute, “Clean Coal Technologhy”, London, 2004<br />
[19] Yıldız Teknik Üniversitesi, Çevre Mühendisliği Bölümü/Lisans Ders Notları<br />
[20] 2006 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories - CHAPTER 4<br />
[21] 2006 IPCC Guidelines for National Greenhouse Gas Inventories – Chapter 2<br />
Stationary Combustion<br />
[22] http://tr.wikipedia.org<br />
[23] EMEP/EEA air pollutant emission inventory guidebook 2009 - Technical<br />
Guidance To prepare national emission inventories – GiriĢ Kısmı<br />
[24] EMEP/EEA air pollutant emission inventory guidebook 2009 - Key category<br />
analysis and methodological choice<br />
[25] EPA - Emissions Factors & AP 42
81<br />
EKLER<br />
Sektörlere Göre Hesapladığımız Diğer Kirletici Yükleri<br />
Ek-1; Pb emisyonun sektörel dağılımı<br />
Pb mg/yıl<br />
24522,9016;<br />
0,12%<br />
10163,39638;<br />
0,05%<br />
546957,92;<br />
2,67%<br />
62525,81626;<br />
0,30%<br />
7255021,3;<br />
35,36%<br />
875114;<br />
4,27% 31583,53685;<br />
0,15%<br />
35869,53074;<br />
0,17%<br />
11609636,23;<br />
56,58%<br />
545,8297204; 65329,64102;<br />
0,00% 0,32%<br />
Asfalt<br />
Gıda<br />
Hayvansal<br />
İlaç ve Saglık<br />
İnşaat Faaliyeti<br />
Kaucuk-Plastik<br />
Metal İmalatı<br />
Orman Ürünleri<br />
Otomotiv<br />
Tarımsal
82<br />
Ek-2; Cd emisyonun sektörel dağılımı<br />
28106,66362;<br />
3,70%<br />
15445,27468;<br />
4185,166848;<br />
Cd mg/yıl<br />
0,55% 2,03%<br />
72550,213; 9,55%<br />
5469,5792; 0,72%<br />
13012,15187;<br />
1,71%<br />
464346; 61,11%<br />
117727,064;<br />
15,49%<br />
34664,70748;<br />
4,56%<br />
289,6239333;<br />
0,04%<br />
4112,04104;<br />
0,54%<br />
Asfalt<br />
Gıda<br />
Hayvansal<br />
İlaç ve Saglık<br />
İnşaat Faaliyeti<br />
Kaucuk-Plastik<br />
Metal İmalatı<br />
Orman Ürünleri<br />
Otomotiv<br />
Tarımsal<br />
Ek-3; Hg emisyonun sektörel dağılımı<br />
Hg mg/yıl<br />
5579,293267;<br />
0,28%<br />
Asfalt<br />
Gıda<br />
5755,374865;<br />
0,29%<br />
652951,917;<br />
32,61%<br />
1045802,856;<br />
52,23%<br />
Hayvansal<br />
İlaç ve Saglık<br />
İnşaat Faaliyeti<br />
Kaucuk-Plastik<br />
Metal İmalatı<br />
2996,166848;<br />
0,15% 49226,2128;<br />
2,46% 205384;<br />
10,26%<br />
17245,70024;<br />
0,86%<br />
1819,849858;<br />
0,09%<br />
128,1028936;<br />
0,01%<br />
15332,46677;<br />
0,77%<br />
Orman Ürünleri<br />
Otomotiv<br />
Tarımsal<br />
Tekstil
83<br />
Ek-4; As emisyonun sektörel dağılımı<br />
As mg/yıl<br />
3118,854408;<br />
0,35%<br />
290200,852;<br />
32,57%<br />
1613,484037;<br />
0,18%<br />
2352,196684;<br />
0,26%<br />
83939;<br />
21878,3168;<br />
9,42%<br />
2,46%<br />
804,2854214;<br />
15011,50377; 52,35509563;<br />
0,09%<br />
1,68% 0,01%<br />
6266,312506;<br />
0,70%<br />
465717,786;<br />
52,27%<br />
Asfalt<br />
Gıda<br />
Hayvansal<br />
İlaç ve Saglık<br />
İnşaat Faaliyeti<br />
Kaucuk-Plastik<br />
Metal İmalatı<br />
Orman Ürünleri<br />
Otomotiv<br />
Tarımsal<br />
Tekstil<br />
Ek-5; Cr emisyonun sektörel dağılımı<br />
82043,688; 2,25%<br />
26290,79106;<br />
0,72%<br />
4759,166848;<br />
0,13% 1088253,195;<br />
29,91%<br />
589362; 16,20%<br />
11300,63662;<br />
16515,42352; 33336,87752; 367,5996076;<br />
0,31% 0,45% 0,92% 0,01%<br />
Cr mg/yıl<br />
43997,51334;<br />
1,21%<br />
1742641,2;<br />
47,89%<br />
Asfalt<br />
Gıda<br />
Hayvansal<br />
İlaç ve Saglık<br />
İnşaat Faaliyeti<br />
Kaucuk-Plastik<br />
Metal İmalatı<br />
Orman Ürünleri<br />
Otomotiv<br />
Tarımsal
84<br />
Ek-6; Cu emisyonun sektörel dağılımı<br />
6865,88952;<br />
0,29%<br />
5747,333696;<br />
0,24%<br />
10009,34759;<br />
0,42%<br />
54695,792;<br />
2,29%<br />
32242,2288;<br />
1,35%<br />
725502,13;<br />
30,41%<br />
357189;<br />
14,97%<br />
3278,277376;<br />
0,14%<br />
222,787641;<br />
0,01%<br />
Cu mg/yıl<br />
26665,1596;<br />
1,12%<br />
1163106,92;<br />
48,76%<br />
Asfalt<br />
Gıda<br />
Hayvansal<br />
İlaç ve Saglık<br />
İnşaat Faaliyeti<br />
Kaucuk-Plastik<br />
Metal İmalatı<br />
Orman Ürünleri<br />
Otomotiv<br />
Tarımsal<br />
Ek-7; Ni emisyonun sektörel dağılımı<br />
6087,166848;<br />
0,20%<br />
54695,792;<br />
1,83%<br />
24622,99507;<br />
0,82%<br />
45462,76285;<br />
1,52%<br />
725502,13;<br />
24,30%<br />
878686; 29,43%<br />
16890,08822;<br />
0,57%<br />
Ni mg/yıl<br />
4765,912513;<br />
0,16%<br />
1162767,08;<br />
38,95%<br />
65596,29262;<br />
2,20%<br />
548,0575968;<br />
0,02%<br />
Asfalt<br />
Gıda<br />
Hayvansal<br />
İlaç ve Saglık<br />
İnşaat Faaliyeti<br />
Kaucuk-Plastik<br />
Metal İmalatı<br />
Orman Ürünleri<br />
Otomotiv<br />
Tarımsal<br />
Tekstil
85<br />
Ek-8; Se emisyonun sektörel dağılımı<br />
Se mg/yıl<br />
10300,73007;<br />
2,25%<br />
145100,426;<br />
31,62%<br />
275,2570587;<br />
0,06%<br />
43528,18129;<br />
9,49%<br />
10939,1584; 9822; 2,14%<br />
2,38%<br />
188,8119618;<br />
0,04%<br />
592,8578248;<br />
0,13%<br />
6,126660127;<br />
0,00%<br />
237340,958;<br />
51,73%<br />
733,291889;<br />
0,16%<br />
Asfalt<br />
Gıda<br />
Hayvansal<br />
İlaç ve Saglık<br />
İnşaat Faaliyeti<br />
Kaucuk-Plastik<br />
Metal İmalatı<br />
Orman Ürünleri<br />
Otomotiv<br />
Tarımsal<br />
Ek-9; Zn emisyonun sektörel dağılımı<br />
820436,88;<br />
1,89%<br />
58477,85441;<br />
0,13%<br />
326805,1988;<br />
0,75%<br />
519226,3192;<br />
1,20%<br />
10882531,95;<br />
25,05%<br />
12144449; 27,95%<br />
233440,2437;<br />
0,54%<br />
Zn mg/yıl<br />
17425163,49;<br />
40,10%<br />
125017,526;<br />
0,29%<br />
906615,4264;<br />
2,09%<br />
7370,784478;<br />
0,02%<br />
Asfalt<br />
Gıda<br />
Hayvansal<br />
İlaç ve Saglık<br />
İnşaat Faaliyeti<br />
Kaucuk-Plastik<br />
Metal İmalatı<br />
Orman Ürünleri<br />
Otomotiv<br />
Tarımsal<br />
Tekstil
86<br />
Metal emisyonları tesislerdeki yanma emisyonlarından (enerji tüketimlerinden<br />
kaynaklanmaktadır). Cıva, kurĢun ve kadmiyum gibi ağır iz metallerin emisyonları<br />
yakıt içeriğinde bulunmalarından kaynaklanır. Özellikle kurĢunsuz yakıt<br />
kullanımının azaltılmasından sonra kurĢun metalinin emisyonlarında büyük miktarda<br />
azalma olmuĢtur. Civa emisyonu ağırlıklı olarak yakma proseslerinde kömür<br />
kullanan tesislerden salınmaktadır. Yukarıdaki grafiklerde metal emisyonları fazla<br />
çıkan sektörlerde yakıt kullanımı fazladır. Daha kaliteli yakıt kullanılırsa metal<br />
emisyonları azaltılabilir.<br />
Ek-10; NMVOC emisyonun sektörel dağılımı<br />
1451004,26;<br />
2,20%<br />
NMVOC g/yıl<br />
64234,46328;<br />
0,10%<br />
54675070,11;<br />
83,01%<br />
4951815,722;<br />
7,52%<br />
2353220,38;<br />
133325,798;<br />
3,57%<br />
0,20%<br />
1113,938205;<br />
0,00%<br />
313596,7348;<br />
109391,584; 0,48%<br />
0,17%<br />
30430,0586;<br />
0,05%<br />
1785948;<br />
2,71%<br />
Asfalt<br />
Gıda<br />
Hayvansal<br />
İlaç ve Saglık<br />
İnşaat Faaliyeti<br />
Kaucuk-Plastik<br />
Metal İmalatı<br />
Orman Ürünleri<br />
Otomotiv<br />
Tarımsal<br />
Tekstil<br />
Metanik olmayan uçucu organik bileĢiklerin emisyonları çoğunlukla eksik yanma<br />
sonucu oluĢmaktadır. Yukarıdaki grafikten görüldüğü üzere NMVOC emisyonlarının<br />
büyük bir kısmı otomotiv sektörüne aittir. NMVOC‟ler genelde yanma<br />
proseslerinden ve yakıtların buharlaĢmasından dolayı oluĢmaktadır. Ayrıca sanayi<br />
boyalarının kullanılması sonucu da oluĢabilirler. Bu bileĢiklerin yüzdesinin<br />
azaltılması yolunda yapılan çalıĢmalarda önemli bir ilerleme sağlanamamaıĢtır.<br />
EEA‟nın raporuna göre ise 2010 yılı için emisyon azaltma hedefleri daha yüksek ve<br />
bundan dolayı da baĢarılması zordur.
87<br />
Ek-11; TSP emisyonun sektörel dağılımı<br />
0; 0,00%<br />
0; 0,00% 33331,4495; TSP g/yıl<br />
0,53%<br />
3072,7149; 0,05%<br />
0; 0,00% 446487; 8450,786; 7,04% 0,13%<br />
49806,336; 0,78%<br />
0; 0,00%<br />
5804017,04;<br />
91,47%<br />
0; 0,00%<br />
Asfalt<br />
Gıda<br />
Hayvansal<br />
İlaç ve Saglık<br />
İnşaat Faaliyeti<br />
Kaucuk-Plastik<br />
Metal İmalatı<br />
Orman Ürünleri<br />
Otomotiv<br />
Tarımsal
88<br />
EK – 12 Kullanılan Tablolar<br />
Kategori 2.A.1-Tablo 3.2
Kategori 1.A.4.a.i-Tablo 3.34<br />
89
Kategori 1.A.4.a.i-Tablo 3.38<br />
90
91<br />
Kategori 1.A.4.a.i-Tablo 3.36<br />
Kategori 3.A.2-Tablo 3.10
Kategori 1.A.4.a.i-Tablo 3.33<br />
92
Kategori 1.A.4.a.i-Tablo 3.37<br />
93
94<br />
Kategori 2.A.6-Tablo 3.2<br />
Kategori 1.A.4.a.i-Tablo 3.28
95<br />
Kategori 1.A.4.a.i-Tablo 3.32<br />
Kategori 2.D.2-Tablo 3.20
96<br />
Kategori 1.A.2.a-Tablo 3.2<br />
Kategori 1.A.2-Tablo 3.4
97<br />
Tabloların tamamı EEA (Avrupa Çevre Ajansı)‟nın 2009‟da yenilenen emisyon<br />
envanterlenmesi rehberinden alınmıĢ olup kullanılmayan diğer tablolara bu<br />
rehberden ulaĢılabilir. Listelerin bulunduğu adres aĢağıda verilmiĢtir;<br />
http://www.eea.europa.eu/publications/emep-eea-emission-inventory-guidebook-2009
Change language