Türk Heykelinde Bir Öncü Sanatçı: Füsun Onur - Gazi Üniversitesi

gazi_sanat_tasarim02.qxp 04.01.2009 18:11 Page 203
Gazi Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Endüstri Ürünleri Tasarýmý Bölümü, Tunus Caddesi No:35
Kavaklýdere / ANKARA Tel: 0 312 425 76 75 E-posta: nahideyilmaz@gazi.edu.tr
Türk Heykelinde Bir Öncü Sanatçý:
Füsun Onur
Arþ. Gör. Ayþe Nahide Yýlmaz
Özet
Füsun Onur, çaðdaþ Türk sanatýnda heykel ve yerleþtime disiplininin sýnýrlarýný
geniþlemesine ve yeni tartýþmalarla zenginleþmesine katký saðlayan öncü
sanatçýlar arasýnda yer almaktadýr. Modernist ya da geleneksel heykelin
ciddiliðinden uzak ve tepkili bir þekilde, 'oyuncak/maket' gibi yapýtlar üretmiþ
ve böylece nesnelerle aramýzda oluþan fetiþistik ve yoz iliþkiyi sorgulamamýzý
saðlamýþtýr. Ýlhamýný çoðunlukla gündelik yaþamda karþýlaþtýðý sorunlardan ve
bu sorunlarýn çözümü için çevresinde bulunan eþyalardan alan sanatçý,
"geçicilik" ve "naiflik" üzerine kurulu yapýtlarý ile 40 yýl boyunca düzenli kiþisel
sergilerinin yaný sýra, ulusal ve uluslararasý birçok etkinliðe katýlarak Türk
sanatýnýn önemli isimlerinden biri olmuþtur.
Anahtar
Kelimeler
Füsun Onur
heykel
yerleþtirme
geçicilik
çaðdaþ
Türk sanatý
mekan
nesne
naiflik
AN AVANT-GARDE ARTIST IN TURKISH ART: FÜSUN ONUR
Abstract
Füsun Onur is one of the avant-garde artists who have contributed
contemporary Turkish sculpture and installation art to broaden and to
blossom their limits with new arguments. Far away from and reactive to the
solemnity of modernist or traditional sculpture, she has produced works like
'toys/maquettes' and made us question the degenerate and fetishistic relation
between the objects and subjects. Calling her inspiration usually from the
problem that faces her in everday life and objects surrounding her to solve
those problems, she has made many solo exhibitions and participated a
numver of national and international events with her works formed around
"ephemerality" ve "naivity" for 40 years, which puts her among the most
important figures of Turkish art.
Keywords
Füsun Onur
sculpture
installation
ephemerality
contemporary
Turkish art
space
object
naivity
203

gazi_sanat_tasarim02.qxp 04.01.2009 18:11 Page 204
Giriþ
1970'li yýllarda Türk sanatý kavramsal, minimal ve feminist
eðilimlerin de belli belirsiz tartýþýlmaya baþlandýðý bir dönemi aralamýþ ve
yeni duyarlýlýklarýn geliþmesine þahit olmuþtur. Türk sanatýnýn ilk kadýn
heykeltýraþlarý arasýnda olan Füsun Onur, Ýstanbul Devlet Güzel Sanatlar
Akademisi ve sonrasýnda Amerika'daki sanat eðitiminin ardýndan 1970'li
yýllarýn yeni eðilimlerinin ayrýksý bir temsilcisi olarak dikkat çeker. Heykel
disiplini, teknik olanaklarý ve çalýþma koþullarýnýn yarattýðý güçlüðe baðlý
olarak, özellikle kadýn sanatçýlarýn daha az ilgi gösterdiði bir alan
olmasýna raðmen, Füsun Onur heykel çalýþmayý istemiþ ve 1970'lerden
sonra açtýðý düzenli ve kiþisel sergilerle alanýn hareketlenmesinde önemli
bir rol üstlenmiþtir. Füsun Onur kadýn heykeltýraþ kimliðiyle bir sanatçý
olarak öncü isimler arasýna girmiþ, heykel sanatýnda bir geleneðin
oluþumuna katkýda bulunmuþtur. Onur'un çalýþmalarý biçim ve içerik
olarak heykel disiplininin sýnýrlarýný geniþletmesine, Türk sanat ortamýnda
yeni tartýþmalarýn belirmesine ve zenginleþmesine neden olmuþtur.
1970'lerin baþýndaki ilk sergilerinde boþluk-doluluk problemi etrafýnda
geliþen geometrik planlý hafif mekanlar oluþturarak, heykel sanatýndaki
geleneksel tavrýn ötesinde çalýþmalar üretmeyi tercih etmiþtir. 1970'lerin
sonunda doðru anýlar ve deðerlerle yüklü gündelik yaþam nesnelerini
yapýtlarýnýn merkezine alarak, onlara yeniden bakmak ve onlarla yeni bir
diyalog kurmak üzerine yoðunlaþmýþtýr. 1980'ler hem gündelik yaþama
hem de resim disiplinine ait bir unsur olan 'kumaþ/bez'ý/i yapýtlarýna
katarak sorguladýðý bir dönemi açar. 1990'lardaki çalýþmalarý müziðin öne
çýkarýldýðý disiplinlerarasý bir estetik düzenlemeye dönüþmüþtür. Füsun
Onur'un minimalist ya da kavramsal gibi akýmlar içerisinde
deðerlendirilen yapýtlarý, böylece, kimi zaman kaidesiz tek baþýna ayakta
duran soyut heykeller þeklinde ortaya çýkmýþ, kimi zaman baþlangýçtan
beri ilgilendiði mekân problemini galerinin her bir noktasýna taþýyarak
çevresel iþler yapmýþtýr. Mekân probleminin bir sonucu olarak, Onur,
yerleþtirmelere ve oyunbaz asemlajlara yönelmiþtir. Sanatçý, ilhamýný
gündelik yaþamda karþýlaþtýðý sorunlardan ve bu sorunlarýn çözümü için
çevresinde bulunan eþyalardan almýþtýr hep. Her an her birimizin
çevresinde bulunabilecek olan herhangi bir eþyayý kendi imgelemi ile
harmanlayýp yeni anlamlar kazandýrmasý öyle doðal, öyle kendiliðinden
ve bir o kadar da içtendir ki, yapýtlarýn sýcaklýðý ve anlaþýlýrlýðý hiç
kaybolmaz. Týpký bir çocuðun iki tahta parçasýndan uçak yapmasý gibi!
204

gazi_sanat_tasarim02.qxp 04.01.2009 18:11 Page 205
Füsun Onur'un Yaþamý ve Sanat Eðitimi
Füsun Onur, Atatürk'e ve kurduðu Cumhuriyet'e baðlý bireyler olan
Hayri ve Nedime Onur'un üçüncü ve son çocuðu olarak 12 Þubat
1938'de dünyaya geldi. Üsküdar Amerikan Kýz Koleji'ndeki yýllarýnda
sanata olan ilgisi ve becerisi okul öðretmeni Miss Blatter'ýn dikkatini çekti
ve Onur'u sanata yönlendirdi. Onur'u sanat konusunda cesaretlendiren
bir baþka nokta ise, gazetede heykeltýraþ Ayperi Balkan hakkýnda yapýlan
bir haber olmuþtur. Bu haberi okuduktan sonra "demek ki bu ülkede
kadýnlar da sanatla ilgilenebiliyor, heykel yapabiliyor" diye düþünmüþ ve
yaþamýnýn bundan sonraki seyrine böylelikle karar vererek 1956 yýlýnda
heykel öðrencisi olarak Ýstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi'ne
girdi. Her fýrsatta saygýyla andýðý Ali Hadi Bara'nýn atölyesinden mezun
olacaktý. Buradaki yýllarýna þu sözleri ýþýk tutuyor:
"Hadi Bara ilk atölye hocam oldu. Daha kendi atölyemi
bulmadan, yanlýþlýkla girdiðim bir atölyede sabahlýklý bir
model görmüþtüm. Beni görünce soyundu ve pozunu
verdi. Resmini çizmek ýçin çok heyecanlandým. O sýrada da
Zühtü Müridoðlu içeri girdi ve benim yanlýþ atölyede
olduðumu söyledi. Ben o atölyenin havasýný çok
beðenmiþtim ama çýkmak zorunda kalmýþtým. Hadi Bey'den
sonra da Zühtü Bey'in öðrencisi oldum. Klasik büstlerle iþe
baþladýk. Hadi Hoca beni, iki büst, bir nü, bir tors yaptýktan
sonra doðrudan canlý modele geçirdi. Çok zevkle ve
heyecanla çalýþýrdým. Formlara takýlýp giderdim. Son yýllarda
hoca torsta yaptýðým bir yenilik ýçin, 'bilinçli mi yaptýn?' diye
sordu. 'Hayýr' yanýtýný alýnca da 'dikkatli olun, yakýnda
soyut'a geçeceksiniz' dedi. Çalýþmalarýmý görmeye
geldiðinde, iyi ise neden iyi; kötü ise neden kötü; bunlarý
söylemesini kalbim atarak beklerdim" (Onur'dan akt.
Büyükünal 1990: 17).
1950 yýlýnda, öncesinde tamamýyla Rudolf Belling yönetiminde olan
Akademi heykel atölyesi ikiye ayrýlmýþ ve ayrýlan atölyenin baþýna Zühtü
Müritoðlu ve Ali Hadi Bara geçirilmiþtir. Bu süreç, araþtýrma ve
denemelere daha açýk, daha özgür bir çalýþma ortamýnýn oluþmasýný
saðlamýþtý Akademi'de. Özellikle, Bara, klasik heykelin yapýsal
kurgusundan yola çýkarak soyut biçimler oluþturmak istemiþ, heykeli tek
baþýna baðýmsýz bir alan olarak görmek yerine resim ve mimarinin de
birlikte olduðu bir sentez olarak algýlamýþtýr (Yasa Yaman 2002: 169;
205

gazi_sanat_tasarim02.qxp 04.01.2009 18:11 Page 206
Ercan 2006: 31). Füsun Onur, Bara'nýn eðitiminden ve rahat tavrýndan
çok etkilenmiþtir. "En ufak bir doða taklidine yönelmeden, yüzde yüz
tasarlama ve icada yönelme" sözleriyle açýkladýðý Bara'nýn eðitim anlayýþý,
plajda kuma çizilebilecek ya da havada elimizle boyutunu belirtebilecek
kadar basit formlar ortaya çýkarma isteðinin kaynaðý olarak gösterilebilir"
(Eyüboðlu 1974: 20).
Ýlk soyut heykelini Akademi bitirme yarýþmasýnda yapmýþ, ancak
soyuta geçiþinde mekanik bir algýlama, mekanik bir yansýlamanýn
kendisini etkileyip etkilemediði konusunda tereddüt yaþamýþtýr. Bunun
üzerine eðitimine yurtdýþýnda devam etmek ister, bu yüzden de
Amerika'da eðitim bursu veren Fullbright sýnavýna girer ve sözlüde
'Kendimi bulmak istiyorum' diyerek bursu kazanýr (Onur 1990: 71).
Ancak, Washington D.C.'de bulunan American University'de Brabansky
adlý bir öðretim üyesi ile çalýþtýðý ilk yýlýn ardýndan okul deðiþtirmeye
karar verir ve burssuz da olsa devam etmeyi kafasýna koyduðu Maryland
Institute College of Arts'a baþvurur. Kabul edilir ve atölye çalýþmalarýný bu
okulun geniþ olanaklarýyla sürdürme fýrsatý yakalar. Baltimore'da bu
süreçte geliþen olaylarý Füsun Onur þöyle anlatýyor:
"Baþvurduðumda burslarýnýn dolu olduðunu öðrendim, tam
bir sanat okuluydu. Kafamda projeler tasarlamýþtým ve
kendime çok güveniyordum. Geri dönmedim ve elimde
kalan bütün paramý bu okulun yaz kurslarýna yatýrýp
çalýþmaya baþladým. Çok da iyi etmiþim; kurs sonunda jüri
toplanýp beni bir yýllýk master programýna aldýlar. Atölyem
oldu. Gece gündüz aralýksýz çalýþtým. Malzeme veriyorlardý,
olmayanlarý da dýþarýdan üniversite hesabýna alabiliyordum.
Ayda bir gün hocalar deðerlendirme yapýyorlardý.
Notlarýmýn "A"dan aþaðýya olmamasý gerekliydi. Çizim
dersimizde genellikle doða çalýþýlýrdý. Ben zaman zaman
soyut desenler çizerdim. Hoca gördüðünde 'neden bunlarý
bana göstermediniz?' diye sordu. Kendisinin ileri bir desen
hocasý olduðunu ve beni bundan sonra takip edeceðini
söyledi. Önceleri inanmadým, sonradan deðerlendirme
yaparken benim soyut desenlerimi öne çýkarýnca ona
inanýp iþi ciddiye aldým (Onur'dan akt. Büyükünal 1990:
17)."
Füsun Onur, 1967 yýlýnda yüksek lisans eðitimini tamamlar.
Fullbright bursu kullanmýþ biri olarak, ülkesine dönüp faydalý þeyler
206

gazi_sanat_tasarim02.qxp 04.01.2009 18:11 Page 207
yapmak isteði ile doludur yüreði. Ancak Akademi ona beklediði ilgiyi
göstermeyecek ve eðitim alanýndan uzaklaþmasýna neden olacaktýr. "Ýyi
ki de girmemiþim akademiye, zaten çok fazla geçinemezdim o kafayla,
nasýl olsa yapamazdým. Ya çok mutsuz olcaktým zaman zaman feveran
edip" diyor þimdilerde ve tüm zamaný boyunca sadece kendi iþinden
sorumlu olmanýn, kendi deyimiyle, kurumlarýn dýþýnda kalarak farklý
kaygýlarla yýpranmamýþlýðýn rahatlýðýyla bakýyor.
Füsun Onur hakkýndaki en kapsamlý bilgiye Almanya Baden-Baden
Devlet Sanat Galerisi'ndeki sergisi için Margrit Brehm tarafýndan
hazýrlanan katalogdan ulaþýyoruz. Brehm, yazýsýnda Onur'un yapýtlarýný
Mekânýn Bölümlenmesi, Þeylerin Diyalogu, Resmin Yapýldýðý Malzeme ve
Ritmik Düzenlemeler adýyla dört evreye ayýrarak incelemiþtir. Sanatsal
sürecin anlaþýlmasý ve kolayca izlenmesi bakýmýndan bu sýnýflandýrma
oldukça yararlýdýr ve bu makalede de örnek alýnmýþtýr. Ancak, Onur'un
yapýtlarýný ve sanat anlayýþýný daha kolay kavramak adýna, bu bölümlere
ek olarak Ýstanbul Saplantýsý ve Ev ve Kadýn Duyarlýðýndan Yansýmalar
baþlýklarý altýnda iki konu daha eklenmiþtir. Ayrýca, Brehm'in yanýsýra,
Hacettepe Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü'nde Þirin Ercan tarafýndan
lisans tezi olarak hazýrlanan "Çaðdaþ Türk Sanatýnda Kavramsal Eðilime
Bir Örnek: Füsun Onur" adlý çalýþma da, sanatçý hakkýnda ayrýntýlý bir
inceleme sunmaktadýr. Tezde, Füsun Onur'un sanatsal yaþamý dört bölüm
halinde ele alýnmýþtýr: Geleneksel Heykel Eðitimi (1956-60), Amerika
Dönemi (1962-67), Türkiye'ye Dönüþ: Soyut Dýþavurumcu Heykeller ve
Mekan (1968-75), Kavramsal Sanat Uygulamalarý (1976-).
Ýlk Çalýþmalar: Mekânýn Bölümlenmesi
1950'lerde soyut heykel yapan sanatçýlar gibi, Füsun Onur da,
Ýnþacýlarýn 1920 tarihli "Gerçekçi Manifesto"sunu çaðrýþtýran gerçek
boþluk ve gerçek hacim sorunuyla ilgilenmiþtir. Ona göre, "heykelin
gereci oylum ve uzaydýr. Gerçek uzayda gerçek oylumla gizli oylumu,
uzayý vermek" için çabalamaktadýr (Onur 1986: 95). Ýlk kiþisel sergisinin
temel sorununu 'boþluk' olarak dile getirmiþtir ki, bu da, aslýnda hocasý
Hadi Bara'dan aldýðý bir tavýr olsa gerek (Onur 1990: 71). Plastik sanatlar
bireþimi düþüncesinden hareketle, yapýtla birlikte içinde bulunduðu
mekâný da sorgulamýþtýr. Bu sorgulama sýrasýnda kimi zaman alçý gibi
heykelin klasik malzemelerini biçimlendirdiði gibi, kimi zaman da
çevresinde bulduðu hazýr nesneleri yapýta dâhil etmiþtir. Bir heykeltýraþ
207

gazi_sanat_tasarim02.qxp 04.01.2009 18:11 Page 208
olarak kalýcý, saðlam, yýllar boyu ayakta kalacak heykeller üretmek
düþüncesiyle baþtan beri pek ilgilenmemiþtir. Bu eðiliminin Yoksul Sanat
akýmýyla da iliþkilendirildiði olmuþtur. Canan Çoker'e göre, örneðin,
Onur'un çalýþmalarýnda:
"(…) heykel kaidesinden inip mekâný kucaklýyor. (…) Onun
da heykellerinde, karþýsýna geçip bakma, çevresinde
dolaþma, zaman zaman da içine girip gezebilme imkâný
veren heykelsi anlatýmýn 'uzam-zaman' sentezi
bulunuyordu. (Arte Povera akýmýyla iliþkili olan) 'en az
malzemeyle, en yoðun ifadeye' ulaþmak olarak özetlenen
tavýr içinde, Füsun Onur, belki de teknolojisi geliþmemiþ bir
ülkeye uygun bir yapýt yaratmýþtýr" (Çoker 1982: 24-25).
'En az malzemeyle, en yoðun ifadeye' ulaþmak Yoksul Sanat
akýmýyla iliþkilendirilebilirse de, daha çok Füsun Onur'un öðrencilik
yýllarýnda hocasýndan dinlediði öðütlerin etkisiyle açýklamak yerinde
olacaktýr. Nitekim, bunu kendisi de doðrulamaktadýr:
"Hadi Bara'nýn aklýmda kalan sözlerinden biri de þu:
'Önemli olan tasarladýðýmýzý þekillendirebilmek, ama bunun
ille de mermerle, tunçla, bronzla, altýnla, betonla olmasý
þart deðil, þart olan tasarýyý ne yapýp edip en basit hatta
dayanýksýz ucuz gereçlerle ortaya koymak, onu hayata
karýþtýrabilmek, tasarý herhangi bir gereçle þekillenirse, bir
vücuda kavuþursa onu en kýymetli, en dayanýklý madenlerle
iþlemek kolay. Önemli olan yoktan varetmek' derdi"
(Onur'dan akt. Eyüboðlu 1976: 20).
1970 yýlýnda Ýstanbul, Taksim Sanat Galerisi'nde ilk kiþisel etkinliðini
gerçekleþtirir Füsun Onur. Bu sergide sünger ve tuvalden büyük soyut
heykelleri bulunmaktadýr, hem geometrik hem de organik bir bütünlük
içindedirler; mimariye yaklaþan ve izleyiciye "içeride neler olduðunu"
merak ettiren daha hacimli bir yapý egemendir. Sanki paralel bir
dünyanýn "ev"leri gibidir bu heykeller. Oyun oynarken kendi oyun
mekânlarýný inþa etmiþtir sanki.
Onur'un bu sergideki malzeme seçimi, ýþýðý kullanmasý, yapýtlarý
mekâna yerleþtirmesi sonraki çalýþmalarýna dair ipuçlarý vermektedir.
Sergiden hemen sonra, seyircinin dikkatini yönelttiði boþluk, bundan
sonra, tam bir ziyaret alanýna dönüþecektir. Çizgi ve boþluk iliþkisine
208

gazi_sanat_tasarim02.qxp 04.01.2009 18:11 Page 209
yöneldiði bu yeni çalýþmalarýný, açýk birer kompozisyon olarak
kurgulamýþtýr. 1971 tarihli bir soyut heykelinde dallarýyla gökyüzüne
uzanan bir aðaç betimlemesi görülmektedir. Bu çalýþmada dallardan
birinin ucuna asýlý olan plastik kýrmýzý top þaþýrtýr insaný, Onur'un
oyunbazlýðýnýn bir kanýtý olarak orada durmaktadýr. Onun bir elma
eðretilemesi olduðu düþünülmemelidir; daha çok, çocuklarýn oynarken
aðacýn dalýna kaçýrdýklarý plastik kýrmýzý toptur o. Kimi iþlerinde, izleyiciyi
þaþýrtan farklý bir malzeme kullanýr, pleksiglas, ayna gibi. Bu sürprizler
Onur'un deneysel ve yenilikçi yanýný temsil ettiði gibi, yaþamdaki küçük
ayrýntýlarý asla unutmayan ve onlarý da diðerleriyle birlikte kucaklayan
eðlenceli ve yaþam dolu bir kiþiliðin göstergesidir.
Resim 1. Ýsimsiz, 1970, sünger, 175 x 150 x 75 cm Resim 2. Soyut Kompozisyon, 1971,
ahþap, plastik top, 200 x 16 cm.
Ýzleyicinin dolaþma eylemini yapýtlarýndan ayrý tutmayan Füsun
Onur, zihninde tasarladýðý iþi yaptýktan/yaptýrdýktan sonra onu adeta terk
eder ve izleyicinin onu yeniden ve yeniden anlamlandýrmasý ile varlýðýný
sürdürmesini ister. Ýzleyiciyi iþe ne kadar çekebiliyorsa, izleyici ile iþ
arasýndaki diyalog ne kadar çoðalýrsa o kadar mutludur iþi için. 1971
yýlýnda hortum ve tulumba kullanarak yaptýðý bir çalýþma, izleyici ve iþ
arasýndaki iliþkiyi interaktif hale getirir. Tulumbaya her basýldýðýnda
hortum þiþmekte ve kýsa bir süre sonra tekrar inmektedir. Ýzleyicinin
sadece bakýþý deðil, eylemi ile nefes alan, var olan bir düzenlemedir bu.
1974 yýlýnda Türk Heykeltýraþlar Derneði tarafýndan gerçekleþtirilen
nü sergisine verdiði çalýþma ise, apayrý bir düzenleme mantýðýný ve
yaklaþýmýný gözler önüne sermektedir. Sergi, Gürdal Duyar'ýn Güzel
Ýstanbul heykelinin "kutsal türk anasýnýn böyle çýrýlçýplak teþhir
209

gazi_sanat_tasarim02.qxp 04.01.2009 18:11 Page 210
edilemeyeceði" gerekçesiyle yerinden edilmesini kýnamak adýna
düzenlenir. Füsun Onur hem heykel anlayýþýný hem de yerleþik kadýn
imgesini eleþtiren çalýþmasýnda bir seks simgesi olarak en çok da minibüs
gibi kamusal yerlerde rastlanýlan bir oyuncak bebeði birkaç yerinden
keserek üç yaný aynalý bir kutunun içine yerleþtirir. Nereye ait olduðu
tartýþýlan bu figür, gerçek parçalanmýþlýðý ve optik görüntülerdeki
çokluðuyla artýk hiçbir yere ait deðildir.
Alçý, tahta, pleksiglas derken çalýþmalarýnda kullandýðý malzemeleri
gittikçe hafifletecek ve tamamen gündelik nesneleri dönüþtürmeye ve
konuþturmaya yönelecektir artýk. Onun bu uçarý tavrý kimi çevrelerce
ciddiye alýnmamasýna bile neden olacaktýr 1 .
Resim 3. Nü, 1974, Tahta, cam, ayna, bebek, 30x20x15 cm.
Þeylerin Diyalogu
1970'ler Türk sanat ortamýnýn çeþitli etkinliklerle hareketlendiði
yýllardýr. Sanatsal kaygý ve tavýrda tüm dünyada eþzamanlý eðilimler
ortaya çýkmakta, Türk sanatýndaki hareketlilik de bu eþzamanlýlýðýn bir
uzantýsý olarak kendisini göstermektedir. Bahsedilen canlanma, modern
sanatýn ve modern sanat kuramlarýnýn sorgulanmaya baþlamasýna,
özellikle sanatta bir süredir egemen olan biçimcilik ve soyut dýþavurum
akýmýnýn eleþtirisine dayanmaktadýr. Minimalizm, yoksul sanat, eylem
sanatý, fluksus, oluþumlar, kavramsal sanat, beden sanatý, yeryüzü sanatý
1. Müzikli Koltuk adýný verdiði çalýþmasý, Akademi hocalarýndan Sabri Berkel tarafýndan "çocuk oyuncaðýyla sergiye
katýlýnýr mý hiç" sözleriyle 1976 yýlýnda Devlet Resim ve Heykel Sergisi'ne kabul edilmemiþtir.
210

gazi_sanat_tasarim02.qxp 04.01.2009 18:11 Page 211
gibi pek çok akým bu dönemde (1960'lar ve 1970'lerde) etkinlik
kazanmýþ ve tüm dünyada çeþitli þekillerde yanký bulmuþtur. Temelde,
sanat yapýtýnýn nesne-liðinin bir eleþtirisi üzerine þekillenen bu yeni
akýmlar, 1960'larýn Türk sanat ortamýnda Altan Gürman ve Ýlhan Koman
gibi genç sanatçýlar etkilemiþ, 1970'lerde onlara Canan Beykal, Füsun
Onur, Serhat Kiraz, Gülsün Karamustafa, Þükrü Aysan, Cengiz Çekil,
Handan Börüteçene, Ayþe Erkmen, Osman Dinç gibi isimler eklenmiþtir
(Madra 1992:2; Bek 2000:42; Ercan 2006: 24). Düzenli olarak her yýl
gerçekleþtirilen Devlet Resim Heykel Sergileri'ne ek olarak, Arkeoloji
Müzesi Açýkhava Sergileri ve Yeni Eðilimler Sergisi bu dönemde
düzenlenmeye baþlamýþ ve aralarýnda Füsun Onur'un da bulunduðu
birçok sanatçýyý bir araya getirmiþtir.
Füsun Onur'un, 1970'lerin baþýndaki soyut çalýþmalarýnýn ardýndan
sözel dile yaklaþan bir anlatýsallýk, hatta didaktik bir eðilimi
benimsediðini, klasik heykel tanýmýnýn sýnýrlarýný iyice zorladýðýný
görüyoruz. Yeni Eðilimler'de sergilenen Yetiþkinler Ýçin Hikayeler gündelik
nesnelerin kullanýldýðý didaktik çalýþmalardan biridir. Neyin iyi ve doðru
olduðunu göstermek gibi bir görevi vardýr bu çalýþmanýn. Üç farklý öykü
kendilerine ait kutularda doðrudan bir anlatýmla sunulmuþtur. Ayrýca,
kutularýn içine öykünün anlaþýlmasýný kolaylaþtýracak olan yazýlý notlar
iliþtirilmiþtir. Aynaya bakan köpeðin olduðu kutuda "kendini bir þey
sanma", diðerinde "kötülük çiçeklerini vaktinde koparmazsan, dikenler
büyür", beraberlik mesajý veren son kutuda ise "bir kiþiydiler, elele
verdiler" yazýlýdýr.
Þeyleri benzer bir þekilde konuþturmayý sürdürdüðü çalýþmalarýndan
oluþan Dýþtan Ýçe Ýçten Dýþa baþlýklý kiþisel sergisi 6-19 Þubat 1978
tarihleri arasýnda yine Taksim Sanat Galerisi'nde gerçekleþir. Gündelik
yaþamýn koþuþturmacasý içinde soyut düþünme yeteneðini kaybeden,
dilin eðretilemeler ve simgeler kuran zengin yanýndan uzaklaþan
izleyiciye bir eleþtiridir bu sergi. Bir iletiþim alaný oluþturma iddiasý taþýyan
serginin manifestosunda, imlerin günlük gereksinimleri yerine getirmede
temel olduðunu, ancak insanlarýn bu imleri çok anlamlý okumasýyla
yaþamý tekdüzelikten kurtardýðýný vyrgulamýþtýr. Bu tekdüzeliðin ortadan
kalkmasý yaratýcýlýðýn bir sonucudur ve bu yaratýcýlýk da insanlar arasý
diyalogu olanaklý kýlan þeydir ona göre (Onur 1978: 1).
Ancak, 70'lerin özellikle ikinci yarýsýnda sergilediði didaktik ve politik
tavýr, sanatsal açýdan bir tatmin getirmemiþ ve rahatsýzlýk yaratmýþtýr
211

gazi_sanat_tasarim02.qxp 04.01.2009 18:11 Page 212
sanatçýda. Belki de bu yüzden, kendi dünyasýndan küçük öyküler
anlatmaya ve gündelik yaþantýda karþýsýna çýkan biçimlerin peþinden
koþmaya devam eder 2 . Yerdeki Parlak Yuvarlaktan Çaðrýþýmlar adlý
yerleþtirmesi bunu örneklemektedir. Bu çalýþmasýnda ona esin kaynaðý
olan þey, güneþ ýþýnlarý üzerine geldiðinde parýltýlar saçan bir madeni
paradýr. Aldýðý esinle, gümüþ renge boyadýðý ahþap vitrinler içine doðal
malzemeler ve buluntu nesneler yerleþtirir. Birbiriyle ilgili ya da ilgisiz
görünen buluntu nesneleri bundan sonra çok daha yoðun bir þekilde
kullanacaktýr sanatçý.
Resim 4. Yerdeki Parlak Yuvarlaktan Çaðrýþýmlar, sergiden
genel görünüm
Resim 5. Aðaçtaki Gün Iþýðý
(Ayrýntý, YPYÇ)
Füsun Onur söz konusu olduðunda sýk sýk yapýlan vurgulardan biri
de Türk heykelinde "yerleþtirme" anlayýþýnýn yaygýnlaþmasýna olan
katkýsýdýr. Bu döneme kadar heykelde kullanýlan malzemeye
odaklanýlmýþken, ilk kez Füsun Onur'un heykelin sergilenme biçimine
dikkat etmesi ve dikkat çekmesi altý çizilmesi gereken bir noktadýr.
Yerleþtirme çabasý, mekansal kapsamla birlikte yeni bir anlamýn inþa
edilmesine olanak saðlar. Sergilerinde parçalar arasýnda kozmojenik
iliþkilerle kurduðu bütünlüðün, mekanýn yaþamsal niteliðine bir
2. Füsun Onur'un çalýþmalarýnda ortaya koyduðu politik tavýr, sonraki yýllarda davet edildiði çeþitli uluslararasý
sergilerde tekrar ortaya çýkacaktýr. Bunlardan, en önemlilerinden biri olarak sayýlan, ilki 1987 yýlýnda düzenlenen I.
Uluslararasý Ýstanbul Bienali'dir. Onur'un Harbiye Askeri Müze'de sergilenen Gölge Oyunu adlý çalýþmasý yukardakiler ve
aþaðýdakiler, yönetenler ve yönetilenler arasýndaki iliþki, Onur'un yine çocuksu ama eleþtirel anlatýmýyla, ipleri ellerinde
tutanlarýn karmaþýk bir düzeni kendi fildiþi kulelerinden yönettiði bir oyun olarak sunulmuþtur. Ayný þekilde, "Ýskele
Sergisi"nin Berlin ayaðýnda sergilediði yerleþtirmesi 'Almanya' Sözcüðünün Çocukluðumdaki Ýlk Çaðrýþýmlarý da böyle bir
tutum sergiler. Kendi dolabýndan çýkardýðý bir çocukluk giysisini, masanýn altýna saklanmýþ çocuk izlenimi verecek
þekilde masanýn altýna asmýþ, Almanya'dan kýz çocuklarýna hediye olarak getirilen sarý saçlý mavi gözlü bebekleri siyah
tüllere sarýp asker postallarýnýn içine yerleþtirmiþ ve loþ ýþýkla ürküntü ve tedirginlik yaratan bir ortam oluþturmuþtur.
Savaþý uzun süre yaþamýþ olan Almanya'nýn yetiþkin insan ve çocuk, umut ve karamsarlýk, aydýnlýk ve karanlýkla
geleceðini nasýl kurduðuna dair göndermelerdir bunlar.
212

gazi_sanat_tasarim02.qxp 04.01.2009 18:11 Page 213
gönderme yaptýðý düþünülebilir (Erzen 1982: 11-12; Ercan 2006: 34-
35). Bu þekilde çevre içindeki çevre yaratýlmýþ, doðadan yeni bir doða
üretilmiþtir (Gültekin 1994: 60).
Her konuþmada kullandýðýmýz sýradan sözcüklere, anlam
sýnýrlarýndan kendisini kurtarmýþ yeni kýlýklar bulur, özgür bir oyun
alanýnda düþsel bir manzara yaratýr Füsun Onur. Yalnýz, onun bu þiirsel
anlatýmý, güzel ve sevimli bir þeyler yaratma kaygýsý taþýmaz. Anlýk
çaðrýþýmlarla ortaya çýkan yeni baðlantýlar, daha çok, algýyý zorlayýcý,
gerçeküstü bir birlikteliðe iþaret eder. Onur'un buluntu nesnelerle 70'lerin
sonunda kurduðu þiirsel ve düþsel oyun dünyasýný "Þeylerin Diyalogu"
olarak adlandýran Margrit Brehm'e göre:
"Ýzleyiciler, sanki Alice Harikalar Diyarýnda'ymýþ gibi,
þeylerin gizli diyalogunu dinlemeye ve kendi öykülerini
uydurmaya davet edilir. Füsun Onur mini-dramalarý için
gerekli oyuncularý her zaman yakýn çevresinden bulur:
bodrum katýndan, arkadaþlarýnýn evinden, pazardan ya da
Ýstanbul sokaklarýndan. Bunlar, istisnasýz, yeni baðlantýlarla
yüklenmiþ gündelik nesnelerdir (Brehm 2001: 30)."
Resmin Yapýldýðý Malzeme
1980'lerle birlikte Onur'un sanat yapýtlarý için yeni bir yönelim
devreye girer. Resmin, boya dýþýnda kalan, malzemeleri bu yönelimin
odaðýndadýr. Tuval bezi (kumaþ), þase ve çerçeve ile bu malzemeler
kullanýlarak yaratýlan mekân yanýlsamasý, resim ve heykel arasýnda bir
karþýlaþtýrmayý akla getirir. "Resmin saðlayamayacaðý hareket ve gezinti
olanaklarý heykele özgüdür" demeye getirir Füsun Onur.
1980 tarihli Sabah Jimnastiði deniz kenarýnda tahta bir çerçeveye
asýlmýþ yamalý büyük bir kumaþ parçasýnýn bir bayrak gibi dalgalanmasýný,
dolayýsýyla özgür bir baðýmlýlýðý ya da baðýmlý bir özgürlüðü konu alýr.
Kendisine "yaramaz ve oyunbaz bir çocuk gibisiniz" denildiðinde yüzünde
beliren tatlý gülümsemeden yola çýkarak, özellikle bu çalýþmasýný izlerken
çok büyük bir keyif aldýðý, rüzgârla gelen her salýnýmda izleyiciyi
gýdýklamak istediði söylenebilir. Sabah Jimnastiði'nin ardýndan, iþe bakaný
harekete zorlayan ya da yapýtýn içinde gezinmesini saðlayan çalýþmalar
gelmiþtir. Resimde Üçüncü Boyut: Ýçeri Gel ilk türden bir çalýþmadýr. Yeni
Eðilimler Sergisi'nden ödüllü olan bu davetkâr yerleþtirme, ahþap bir
213

gazi_sanat_tasarim02.qxp 04.01.2009 18:11 Page 214
çerçeveden bir perde gibi aþaðý dökülen boncuklu mavi ipler adeta oda
içinde oda görünümü yaratmýþtýr (Atakan 1998: 100). Ýçine girilmesini
talep eden ve en azýndan bakýþlarýn "içeri" girdiði anda yerde duran
yataðý fark ettiren yapýtta "duvardaki resimle temsil edilen pencere bir
yer/boþluk haline gelir (Brehm 2001: 32)."
Ýkinci grup yerleþtirmeler verilebilecek en iyi örnek, düzenlemesi
Taksim Galerisi'nde yapýlan Çiçekli Kontrpuan-Mavi adlý sergidir.
Galerinin iç kýsmý, zemin hariç, mavi plastikten bir örtü ile kaplanýr ve
izleyiciye iþin içine girmekten baþka seçenek kalmaz. Galeriye giren
kimse kendisini masmavi, huzurlu bir deniz dibi manzarasýnýn içinde
bulur. Bundan sonraki kiþisel sergilerinde bu mekân kurma ve mekânda
izleyiciyi dolaþtýrma kaygýsýný sürekli taþýyacaktýr.
Resim 6. Sabah Jimnastiði, 1980, tahta, kumaþ
Füsun Onur'un çalýþmalarýna kumaþýn girmesi resme yöneltilmiþ bir
eleþtiri olarak okunabileceði gibi, her gün üzerimizde taþýdýðýmýz,
yýkanabilen, atýlabilen, yýpranan giysilerimize de gönderme yaptýðý
söylenebilir. Kumaþ ikinci bir ten olmuþtur insana. Bedeni hem örter hem
de gösterir. Nitekim, iþlerinde kullanmak için kumaþ almaya gittiði
maðazada tezgahtara da tenle iliþkilendirerek tarif etmiþtir aradýðýný:
"Þöyle, alttan teni göstersin." Aradýðý kumaþýn, arkasýný gösterecek, içini
gösterecek kadar ince olmasý ruhsal þeffaflýða ve saflýða özlemi yansýtýr.
Ýyi bildiði tül deðildir istediði. Çocukluðunda giydiði bir elbiseden
hatýrladýðý ama ismini bilmediði bu kumaþ organzadýr. Iþýðý elde etmek,
karanlýkla savaþýp aydýnlýða ulaþmak için artýk bu kumaþý ve yaldýzý koyar
iþlerine.
214

gazi_sanat_tasarim02.qxp 04.01.2009 18:11 Page 215
Ritmik Düzenlemeler
Füsun Onur 1970'lerin ikinci yarýsýndan itibaren yinelemeye dayalý
bir ritmi görselleþtirrerek, müzikle iliþkilendirilebilecek çalýþmalar
üretmeye baþlar. Müzik, zamansal bir sanat dalýdýr, izlenmesi ve
algýlanmasý için belli bir sürenin geçmesi gerekir. Bu süre, sanatçý
tarafýndan belirlenir. Ancak, bir heykel karþýsýnda izleyicinin ne kadar
zaman geçireceði heykel disiplinin sorunlarýndan olmamýþtýr. Bu konu
üzerine düþünen Füsun Onur, ritimle zamansal bir alan yaratan müzik
yapýtlarýndan esinlenerek bir dizi yerleþtirme tasarlamýþtýr. Bu dizideki
çalýþmalarýn isimlerini de opus, kadans, prelüd, kapris, nota gibi müzik
terimlerinden seçmiþtir zaten. Birbirinden farklý malzemelerin düzenli
ritimlerle bir araya getiren bu yerleþtirmelerin karþýsýna deðil, içine giren
ve gezen izleyici de iþin baþýndan sonuna kadar belli bir zamanýný ve
içindeki gizli bir enerjiyi yapýtla paylaþmýþ olur.
Füsun Onur müziðe olan ilgisini açýk bir biçimde ilk kez 14 Þubat-
18 Mart 1995 tarihleri arasýnda Maçka Sanat Galerisi'nde gerçekleþtirdiði
kiþisel sergide dile getirmiþtir. Kadans baþlýðýný taþýyan bu sergideki yapýt,
Burcu Pelvanoðlu'nun yorumuna göre, galeri mekânýnýn ta kendisidir.
Çünkü sergi düzenlemesi için sanatçýnýn kullandýðý elemanlar zaten
galeride bulunan asma çubuklarý ve kancalarý, tabureler ve çöp
kutusudur. Bunlara dýþarýdan eklenenler ise, Onur'un getirdiði boncuk,
pul ve tüllerdir. Tüm bu elemanlar (1/6/4) (1/4/4) (1)'lik ritmik bir
düzenle yerleþtirilirler galeriye. Bir müzik cümlesinin bitimindeki akor
dizisi anlamýna gelen kadans sözcüðü, sanki, yapýtý gösteren mekana
vurgu yaparak iþlevini iletir.
Resim 7-8. Kadans, Maçka Sanat Galerisi, 14 Þubat-18 Mart 1995
215

gazi_sanat_tasarim02.qxp 04.01.2009 18:11 Page 216
Resim 9. Opus II-Fantasia, Kunsthalle Baden-Baden, Almanya, 2001
Onur, ayný galeride ikinci in situ 3 çalýþmasý olan Prelüd'ü sessiz
müzik düzeni olarak tanýmlar. Bu olgu için uygun bulduðu elemanlar; iç
içe geçerek büyüyen legolar, zigon sehpalar, çekiçler ve kumaþ
parçalarýdýr. Ýþitsel olanýn hareketini takip ederek oluþturduðu diðer
görsel düzenlemeler 2000 yýlýnda Museum Fridericianum (Kassel)'da
gerçekleþen "Dünyanýn Þarkýsý" sergisindeki Dünyanýn Söylediði Þarký,
2001 yýlýnda Kunsthalle Baden Baden'de düzenlenen "Aus der Ferne so
nah (Uzaklardan Bu Kadar Yakýna)" sergisindeki Opus II-Fantasia, 2002
yýlýnda Rotterdam ve Yeni Zellanda'yý gezen "Ýstanbul ve Rotterdam'dan
Güncel Sanat Sergisi"ndeki Rýhtýmlar Arasýnda, 2003 yýlýnda Lunds
Kunsthall'daki Ýmpromptu (Doðaçlama) ve Boogie Woogie, Ýstanbul'daki
"Organize Ýhtilaf" sergisinde 11 tuvalden oluþan Op.2 Çeþitleme adlý
yerleþtirmeleri ile devam etmiþtir. Bunlarýn arasýnda, özellikle, Opus II-
Fantasia neredeyse kiþisel bir sergi kadar kapsamlýdýr. Füsun Onur, çok
sayýda salona yayýlan sergi için her 19 heykel kaidesi, 9 numaradan 250
çift örgü þiþi, Ýstanbul'dan kendisinin getirdiði porselen figürinler ve altýn
yaldýzlý ip yumaklarý kullanýr. Yerleþtirme, tek bir müzik aletinin
kullanýldýðý bir beste gibi düþünülmüþtür. Her bir nesne, sýrasý geldiðinde,
yalnýz baþýna ya da diðerleriyle belirli iliþkiler kurarak kendi payýna düþen
görevi yerine getirir. Zaman zaman (düzenli bir) karmaþa, zaman zaman
sessizlikler (boþluklar) vardýr parçada. Notalarýn tutkulu beraberliði,
nesneler arasý bir iliþkide yeniden canlandýrýlmýþtýr.
3. Yerinde; belli bir yer için tasarlanan, tasarlandýðý mekandan kaldýrýldýðýnda kendisi olamayan anlamýnda Latince
sözcük.
216

gazi_sanat_tasarim02.qxp 04.01.2009 18:11 Page 217
Sanatçýnýn Ýstanbul Saplantýsý
Gerçek bir Ýstanbullu olan Füsun Onur, çevresine, kültürel
birikimlerine karþý son derece duyarlý, sorumlu ve sevgi dolu biridir.
Ýstanbul'un simgesel mekânlarýndan biri olan Aya Ýrini'de yapacaðý bir
yerleþtirme için zaten varolan bir kancayý kullanmasý ve yapýya zarar
vermemek için azami çabayý göstermesi bunun en güzel örneðidir.
Bunun yaný sýra, özellikle Ýstanbul'a vurgu yapan iþlere de imza atmýþtýr.
1992-93 yýllarýnda tasarlamýþ olduðu iki yerleþtirme bu duyarlýðý
taþýmaktadýr. Ýstanbul Parklarý Ýçin Öneri Üsküdar'da bir park içinde
bulunan iki aðaç arasýna asýlacak olan metal bir madalyondur.
Madalyonun üzerinde Üsküdar'ýn tarih boyunca aldýðý isimleri yazýlýdýr.
Tarihsel bilincin oluþmasýný pekiþtirecek olan bu yerleþtirmenin
madalyonu, þu anda sanatçýnýn atölyesinde bir köþede durmaktadýr.
Resim 10. Ýstanbul Parklarý Ýçin Öneri, maket
Resim 11. Ýstanbul Takýntýsý, Ýskele Sergisi, Stuttgart, 1994
Ýstanbul'un en önemli simgelerinden biri olan Galata Köprüsü ise,
Onur'un baþka bir projesine esin kaynaðý olmuþtur. Onur, bu
çalýþmalarýna "proje" demektedir. 1993tarihli olan Galata Köprüsü Projesi
217

gazi_sanat_tasarim02.qxp 04.01.2009 18:11 Page 218
Ýçin Öneri'ye hazýrladýðý eskizlerde yazýlý olan notlar tutkusunu dile
getirmekte hem de çalýþma disiplinine dair ipuçlarý vermektedir:
"Köprü proje:
Bir þiþme bot'a arkasýnda nylon iple baðlý üç þiþme
dikdörtgen taþýyor. Bot ve taþýdýklarý florasan spray boyalý
ve karadan da iple tutturulacak. Karaya dikine, yerde bir
not olacak.
'Ben en çok denizi ve balýkçýlarý sevmiþtim. Elveda.'
Demek bizim eski Galata Köprüsü aramýzda bundan sonra
böyle yaþayacak. Yaklaþýk yapým gideri üç milyon.
Füsun Onur."
Onur'un Ýstanbul sevgisiyle tasarladýðý bu çalýþmalar uygulama
olanaðý bulamamýþtýr. Ancak, onun bu tutkusu yapýtlarýnda zaman
zaman yine ortaya çýkacaktýr. René Block'un düzenlemiþ olduðu gezici
Ýskele Sergisi, Berlin'den sonra IFA Enstitüsü'nün Stuttgart'taki galerisine
taþýnýr. Burasý için farklý bir çalýþma yapmýþtýr Füsun Onur: Ýstanbul
Takýntýsý. Bu kez Ýstanbul deyince ilk akla gelen camileri ve kubbelerini
andýran beyaz kumaþtan, küçücük, aydýnlýk, uçuþan oda Ýstanbul'u
düþlemek için oluþturulmuþtur. Varlýðý huzur verir, dinlendirir ve
davetkârdýr.
Sonuç Yerine: Ev ve Kadýn Duyarlýðýnýn Yansýmalarý
Füsun Onur, Ýstanbul'da Boðaz manzaralý eski yalýlardan birinde
yaþayan ufak tefek bir kadýn. Ablasý Ýlhan Haným ve kedisi Tekir'in ona
eþlik ettiði bu ev, yýllardýr sakin ama rengârenk, çocuksu ve çalýþkan bir
yaþantýnýn tanýklýðýný yapýyor. Ailesine ait olan evin her yaný, Füsun
Onur'un annesinin biriktirdiði biblolar, miniminnacýk süs eþyalarý, renkli
kutucuklar, çocukluktan kalma oyuncaklar ve giysilerle dopdolu. Zaman
hep akmýþ, besbelli; her gün yeni anýlar eklenmiþ ama yeniler eskileri hiç
silmemiþ, belleðin denize kavuþtuðu yerde hiçbir aný kaybolmamýþ,
üstelik yapýtlarýyla da hapsetmiþ bu anýlarý. Füsun Onur çok fazla
konuþmuyor, çekingen bir yapýsý var. Buna raðmen, 70 yaþýndaki bu
kadýnýn gözlerine baktýðýnýzda, orada dünyayý izleyen yaramaz çocuðu
hemencecik yakalýyorsunuz. Zaten çalýþmalarýnýn çoðunda bir oyun
duyarlýðý ve rahatlýðý duygusu, o keyifli ve enerjik çocuk görüntüsü
izleyiciyi ilk anda sarmalayýp kendi dünyasýna çekiyor.
218

gazi_sanat_tasarim02.qxp 04.01.2009 18:11 Page 219
Resim 12. Ablasý Ýlhan Haným ve Füsun Onur .
Füsun Onur'un Ýstanbul'a olan baðlýlýðý kadar, yaþadýðý bu mekâna,
evine olan baðlýlýðý da yapýtlarýnýn ortaya çýkma sürecini bir hayli
etkilemiþtir. Aile yadigarý eþyalara olan baðlýlýklarý son derece sýkýyken,
Onur'un yapmýþ olduðu heykellere yer kalmayýnca onlardan kolaylýkla
vazgeçebilmesi ilginç bir ayrýntýdýr. Öðrencilik yýllarýnýn hemen ardýndan
ortaya çýkan yapýtlarý inanýlmaz bir sadelik içindedir, evlerindeki
karmaþayla yadsýrcasýna. Sonra, bu karmaþa, bu yüzlerce minik eþya ile
barýþýr sanki, onlarý kullanmaya baþlar. Evinden hiç çýkmaz bu anlamda
Füsun Onur…
Onur, feminist bir sanatçý deðildir ama kuþkusuz ki yapýtlarýný
tasarlarken de, malzemelerini seçerken de bir kadýn oluþunun etkileri
görülmektedir. Modernist ya da geleneksel heykelin ciddiliðinden uzak
ve tepkili bir þekilde, malzeme çoðulluðuna baþvurarak, hazýr nesneleri
yapýtlarýna dahil etmiþ ve maket gibi, oyuncak gibi yapýtlar üreterek
nesnelerle aramýzda oluþan fetiþistik ve yoz iliþkiyi sorgulamamýzý
saðlamýþtýr. Evinde küçük bir kýz çocuðunun oynadýðý çocuksu oyunlar
gibi "geçicilik" ve "naiflik" üzerine kurulu olan yapýtlarý, baský yoluyla
deðil, kendiliðinden bir tanýma ve kabullenme yoluyla sýzar izleyicinin
beðenisine. Söylemek istediðini hiç zorlamadan hissettirir onun eleþtiri
oyunu. Çünkü, yakýndýr insana olabildiðince.
40 yýldýr yaþadýðý yalýnýn bahçe katýndaki atölyesinde "sadece
çalýþýyor" Füsun Onur. Kendisini çalýþmaya kaptýrmýþ doludizgin ve
kimseye kendisini düzeltme ihtiyacý hissettirmeden çalýþarak yerini
saðlamlaþtýrmýþ yýlbeyýl. 40 yýl boyunca düzenli kiþisel sergileri yaný sýra,
tutarlý ve ýsrarlý tavrý sayesinde ulusal ve uluslararasý birçok etkinliðe
katýlarak Türk sanatýnýn önemli isimleri arasýnda haklý bir yer edinmiþtir.
219

gazi_sanat_tasarim02.qxp 04.01.2009 18:11 Page 220
Kaynakça
AKYÜREK, Fatma. "Türk Heykel Sanatýnda 50'li Yýllarda Baþlayan
Dönüþüm Süreci ve Bu Sürecin Önemli Bir Ýsmi: Füsun Onur." Kadýn
Çalýþmalarýnda Disiplinlerarasý Buluþma, Yeditepe Üniversitesi
Sempozyum Kataloðu, cilt 2, 1-4 Mart 2004: 355-362.
ALÝÇAVUÞOÐLU, Esra. "Füsun Onur Yapýtlarýnda Yaþadýklarýný,
Ýçindekileri, Sevdiklerini Somutlaþtýrýyor." Cumhuriyet, 28 Aðustos 1999:
15.
ATAKAN, Nancy. Arayýþlar, Ýstanbul: YKY, 1998.
BEK, Güler. "Bienal Etkinlikleri ve Türk Sanat Ortamýndaki Etkileri."
Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim
Dalý Yayýnlanmamýþ Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2000.
BERK, Nurullah ve Hüseyin GEZER. 50 Yýlýn Türk Resim ve Heykeli,
Ýstanbul: Türkiye Ýþ Bnakasý Yayýnlarý, 1973.
BREHM, Margrit (ed). Füsun Onur, Aus der ferne so nah, Sergi
Kataloðu, Staatliche Kunsthalle Baden-Baden, Germany, 30 Mart-3
Haziran 2001.
BÜYÜKÜNAL, Feriha. "Füsun Onur ile Söyleþi", Sanat Çevresi, sayý
136, Þubat 1990: 17.
ÇOKER, Canan. "Füsun Onur ve Çevresel Sanatý." Sanat Çevresi,
sayý 42, Nisan 1982: 24-25.
ERCAN, Þirin. "Çaðdaþ Türk Sanat'ýnda Kavramsal Eðilime Bir
Örnek: Füsun Onur." Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat
Tarihi Bölümü Yayýnlanmamýþ Lisans Tezi, Ankara, 2006.
ERZEN, Jale. "Füsun Onur'un Yeniliði ve Türk Heykel Sanatý Ýçindeki
Yeri." Yeni Boyut, sayý 1/5, Eylül 1982: 9-12.
ESKÝOÐLU, Funda. "Heykeltýraþ Füsun Onur." Ankara Sanat, sayý
228, Nisan 1985: 7-8.
EYÜBOÐLU, Bedri Rahmi. "Yitirdiðimiz Deðerli Heykeltraþ Hadi
Bara." Milliyet Sanat, sayý 110, 13 Aralýk 1974: 18-20.
GÜLTEKÝN, Gönül. "Türk Kavramsal Sanatçýlarýnýn Çevre Yaratma
Sorununa Yaklaþýmlarý." Türkiye'de Sanat, sayý 14, Mayýs-Aðustos 1994:
56-61.
220

gazi_sanat_tasarim02.qxp 04.01.2009 18:11 Page 221
KÖKSAL, Aykut. "Füsun Onur: Kadans", Sergi Kataloðu, Maçka
Sanat Galerisi Yayýný, Ýstanbul, 14 Þubat-18 Mart 1995.
MADRA, Beral. "On Sanatçý On Ýþ : C Sergisi." Cumhuriyet, 22 Ocak
1992: 7.
OKBAY, Güzin Fuat. "Füsun Onur Sergisi." Ankara Sanat, sayý 117,
Ocak 1976: 14.
ONUR, Füsun. "9 Eylül 1906, Yetmiþinci Doðum Yýldönümünde
Hadi Bara." Ankara Sanat, sayý 125, Eylül 1976: 10-11.
ONUR, Füsun. "Bir Cevap." Sanat Çevresi, sayý 139, Mayýs 1990:
70-71.
ONUR, Füsun. "Büyük Sanatçý Kýymetli Hoca Hadi Bara." Ankara
Sanat, sayý 68, 1971: 10-11.
ONUR, Füsun. "Dýþtan Ýçe Ýçten Dýþa." Sergi Manifestosu, Taksim
Sanat Galerisi, Ýstanbul, 6-19 Þubat 1978.
ONUR, Füsun. "Modern Heykelin Türkiye'de Korunmasý." Hürriyet
Gösteri, sayý 66, 1986: 95-96.
ONUR, Füsun. "Prelüd", Sergi Kataloðu, Maçka Sanat Galerisi
Yayýný, Ýstanbul, 28 Kasým 2000-20 Ocak 2001.
ÖZAYTEN, Nilgün. "Dört El Ýçin Yazýlmýþ Bir Sonat: Göndermeler",
Hürriyet Gösteri, Mart 1990: 67.
ÖZAYTEN, Nilgün. "Sanatsal Düzlemde Ýstanbul Yorumlarý."
Cumhuriyet 2, 20 Ekim 1993:2.
PELVANOÐLU, Burcu. (Eczacýbaþý Sanal Müze'deki Füsun Onur
sergisi için yazdýðý makale)
SÖNMEZ, Necmi. "Füsun Onur'un Kiþisel Sergisi Maçka Sanat
Galerisinde: Bir Duyarlýk Arayýþý..." Cumhuriyet, 16 Mart 1995: 14.
SÖNMEZ, Necmi. "Galeri Iþýklarý'nda Sorgulama", Cumhuriyet,
03.01.1991.
YASA YAMAN, Zeynep. "Cumhuriyet'in Ýdeolojik Anlatýmý Olarak
Anýt ve Heykel (1923-50)." Sanat Dünyamýz, sayý 82, Kýþ 2002: 155-
171.
221