Kentsel Biçimlenmeye Kuramsal ve Analitik Yaklaşımlar n I

KURAM
Kentsel Biçimlenmeye
Kuramsal ve Analitik
Yaklaşımlar
Dr. Derya OKTAY
Yıldız Üniversitesi
n
I l elişmiş ülkelerde son yıllarda ya-
I pılan araştırmalarla insanın top-
I W lumsal yaşamına ve eylemlerine
• I duyarlı bir kentsel biçimlendirme
\ 1 sistemini hedefleyen birbirinden
farklı birçok görüş ortaya konmuştur.
Bu yaklaşımlar ya kentin fiziksel elemanlarının
analizini, ya da toplumsal/
tarihsel değerler üzerine yapılan araştırmaların
yorumlanmasını çıkış noktası olarak
alırlar.
Tarihsel bağlamda kentsel biçim (1) ile
ilgili çalışmaların geçmişi Yirminci Yüzyılın
başına dek uzanır. Buradaki ana vurgulama
belirli yerleşmelerin (kentler, kasabalar
vb.) kentsel biçim elemanlarının
gelişimi ve bunları oluşturan bileşenlerin
araştırılması üzerinedir.
Tarihi örneklerin analizi ve çağdaş kentsel
mekanın evrimini konu alan yakın dönem
araştırmaların bulguları şu üç temel
ilgi alanının varlığını ortaya koymuştur:
(i) Kentsel biçimin biçim-kalıtsal sorunla
rı,
(ii) Mekansal yapının (2) elemanları,
(iii) Kentsel biçim-bilimin deneysel uygulamaları.
Birinci gruptaki çalışmalar, Conzen (3)
tarafından gerçekleştirilen yaygın bir biçimsel
analiz geleneğine yer verir. Conzen
okulu genel bir kullanım çerçevesi içinde
yararlı bir şekilde uyarlanabilecek bir dizi
kavram üretmiştir. Bu gruptaki çalışmalar
kentin nesnel analizini şu iki aşamada tamamlamışlardır:
fiziksel ve somut bir
gerçeklik olarak kent ve bir organizma
olarak kent.
Bu biçim-bilim çalışmalarının ana değeri,
çeşitli analitik tekniklerin, özellikle kent
planı analizi ile ilgili olanların, ortaya konmasındadır.
Burada üç tür plan elemanı
sistemi söz konusudur:
(i) Caddeler/sokaklar ve bunların bir cade/sokak
sistemi içindeki düzenlemeleri,
(ii) Bina arsaları ve cadde/sokak sistemi
içindeki konumlan,
(iii) Binalar, ya da daha açık olarak, blok
planlan.
ikinci gruptaki çalışmalar, ekonomistler
ve coğrafyacılar tarafından yapılan mekansal
yapı araştırmaları üzerine yoğunlaşır.
Buradaki ana ilgi, belirli kullanımların yerleştirilmesi
ve dağıtımlannın analizi ile belirli
elemanlar arasındaki işlevsel ilişkiler
üzerindedir. Bu araştırma alanı mekansal
örüntü ile ilgili şu kuramları kapsar:
- Merkezi Yer Kuramı (Christaller, Isard),
- Ekolojik Kuşak Kuramı (Hoyt, Burgess),
- Kentsel Büyüme Kuramı (Guttenberg),
- Kentsel Biçim Kuramı (Lynch, Rodvvin),
- Sistem Kuramı.
Kentsel biçimlenmeye üçüncü yaklaşım,
çoğunlukla kentsel biçimbilimin uygulayımsal
sorunlanyla ilgilenen kentsel tasanmcılar
ve mimarlar tarafından geliştirilmiştir.
Biçimsel analiz yoluyla toplanan
bilgileri tasarıma uygulama yöntemleri de
bu grubun ilgi alanına girer. Buradaki çalışmalar
genel olarak üç ana düşünce çizgisi
üzerine yoğunlaşır:
(i) Sitte (4) ve Le Corbusier (5) tarafından
geliştirilen, kentleri estetik ilkelerine
göre tasarlama kavramları,
(ii) Lynch (6), Appleyard (7), Jacobs (8) ve
Alexander (9) tarafından geliştirilen,
kullanıcı bakışlı açısından kentsel biçime
yaklaşım kavramları,
(iii) Krier (10), Rossi (11), Panerai (12) ve
Gebauer/Samuels (13) tarafından geliştirilen
kentsel biçim-bilim çalışmaları.
Bu grup daha çok kentlerin fiziksel dokularını
değerlendirmiş, bunu yaparken
de çözümlenen bileşenleri yapısal
biçimin temel tiplerine ayırmışlardır.
Krier, 'akılcı' kentsel tasarımın ölçütleri
seti oluşturmak için temel kentsel biçim
elemanlarının (bloklar, cddeler/
sokaklar ve meydenlar gibi) yapısını
incelemiş; Rossi ve Panerai kentlerin
tarihsel kapsamlarına yoğunlaşmış;
Gebauer ve Sanıuels ise evrimsel bir
değişimin dinamik süreci ile ilişkili ve
onun bir parçası olarak temel kentsel
biçim tiplerini irdelemiştir.
Bilinen kuramsal ve analitik yaklaşımlar
içinde kentsel biçimbilim yaklaşımı tasanma
uygulanabilirlik açısından en uygun
görünümü vermektedir. Bununla birlikte,
kentsel biçim-bilim yaklaşımı grubu genelde
fiziksel biçim tasarlama ölçütlerinin
saptanması üzerine yoğunlaşmasına karşın,
belirli çevrelerin etkin bir şekilde denetlediği,
yönetildiği, kullanıldığı ve süreç
içinde yenilemeler yapıldığı yöntemleri
tam olarak araştırmaz. Bu nedenle bu grubun
ana ilkelerinin kullanıcı gereksinmelerine
karşı daha duyarlı kent mekanlannın
ortaya çıkması için bir izlencenin oluşturuması
amacıyla sentezi gerekmektedir. Bu
bağlamda, Butina'nın ve Trancik'in çalışmaları,
birlikte, istenen kuramsal çerçeveyi
oluştururlar. (14)
Butina'nın Bütüncül Kentsel Biçim-
Bilim yaklaşımı (15, 16) yapısal çevrenin
üretimi olarak fiziksel biçim ile mekansal
yapının bütünleşmesini hedefler. Bu yeni
yaklaşım, fiziksel biçim elemanlan ile mekansal
yapı arasındaki ilişkiler ve bu sis-
. temler ile yasal/yönetimsel denetim biçimleri
arasındaki bağlantılar hakkındaki
tamamlayıcı bilgileri ortaya koyar. Anılan
çalışmanın temel varsayımından (fiziksel
biçim ile mekansal yapı elemanlarının ilişkili
olduğu ve tarihsel bağlamda birbirine
dayalı olduğu varsayımı) hareket edersek
şu yargıya varmak olanaklıdır: Kentsel biçim
elemanlannın herhangi birindeki değişmelerin
tüm diğer kentsel biçim elemanları
üzerinde önemli bir etkisi vardır;
ve ne zaman böyle bir durum söz konusu
olsa kentsel yapının tümü yeniden gözden
geçirilmelidir.
Butina, özgün bir izlem oluşturmak için
mekansal yapıyla ilgili çalışmalan kentsel
coğrafyacılar tarafından geliştirilen biçimbilimsel
çalışmalarla birlikte irdelemiştir.
Mekansal yapı ile ilgili ilk aşama çalışmalar,
kentin çeşitli parçalan arasında toplumsal
ve ekonomik ünitelerin bütünleştirilmesini,
bu alandaki istatistik verilerin
kullanımının önemini ve kentsel biçimin
ve bu kapsamdaki ilişkilerin gerçek oluşumunu
açıklamak için tasarlanmış basit ku-
MİMARLIK 24 91/1

amsal modellerin gelişmesi için gerekli
yöntemin belirlenmesinde büyük rol oynarlar.
Ancak bu çalışmalar kentlerin üç
boyutlu çerçevedeki sorunlarını göz ardı
ederek kullanımların dağılımını tek ve değişmeyen
bir yüzey üzerinde kabul etmiş
ve bir bölge içindeki karakteristik kullanımların
çeşitlenmesini yadsımıştır.
Butina'nın araştırması, ilk aşama inceleme
alanlarının ötesinde, kentsel biçimin
her elemanının global kent yapısı ile ilintisini
kurmak için, mekansal yapının kavramsal
sorunlarının kentsel biçimin fiziksel
elemanlarına mikro -ve makro- kent düzeylerinde
uygulanması gerektiğini de
göstermiştir. Buna koşut olarak da irdelenmesi
gereken elemanların karakterini belirleme
ve aralarındaki ilişkileri kurma doğrultusunda,
analiz için (Şekil 1) deki
yapısal çerçeveyi önermiştir.
Bu çerçeve fiziksel biçim ve mekansal
yapı ile ilgili olarak şu yararları sağlar:
İkinci olarak, mekansal yapı ölçütleri
kapsamına giren kullanım ve etkinliklerin
nitelik ve dağılımı, eşgüdüm sistemi ve
kentsel biçimin belirli elemanlarının hiyerarşisi,
bazı alanlardaki yapısal biçim elemanları
hakkında tamamlayıcı bilgiler sağlarlar.
Belirli kullanımların nitelik ve dağılımı
ölçütü, arazi kullanım sistemi, kullanımların
belirli binalar ya da alanlar içindeki
dağılımı ve kent içindeki genel
dağılımları hakkında nitel bilgiler sağlar.
Bu tür analiz özellikle kentin bir bütün olarak
genel organizasyonunun çözümlenmesi
için yararlı olup kentsel çevrenin sosyodinamiği
ile ilgilidir. Bu nedenle kamusal
mekanların tasarlanmasında son derece
önemli bir rol oynar. Benzer bir yaklaşım
Samuels ve Gebauer tarafından gerçekleştirilmiş
ve 'Tematik ve Antitematik Strüktür"
olarak adlandırılmıştır (17).
KURAM
Son olarak, merkezileşme ve yoğunlaşliştirme
projelerinde bir rehber-izlcnim işlevini
karşılayabilir.
Korumayla ilgili olarak bu yöntem kentsel
peyzaj araştırma/inceleme tekniklerini
ortaya koyarken, kentsel biçimin tarihsel
kapsamdaki global yapısı ile ilgili yararlı
bilgiler de sunar. Bununla birlikte, gelişmenin
kendisine yönelik tamamlayıcı bilgiler
sağladığı için daha anlaşılır koruma
politikaları ve izlenceleri için potansiyel
bir kaynak oluşturur. Bu tür yöntemler,
Conzen tarafından da belirtildiği gibi, her
günkü kentsel planlama ve tasarım uygulamalarında
kullanılabilirler. Bunun ötesinde,
var olan kent kesimleri ile kullanım
ve etkinliklerin toplusal ve estetik sorunlarına
ilişkin daha detaylı bilgi edinmek istediğimizde
yardımcı olabilirler.
Trancik, daha açık bir sınıflandırmaya
giderek, bütüncül bir tasarım yöntemi
oluşturma doğrultusunda, kentsel tasarım
kuramının şu üç yaklaşımdan etkilendiğini
Mekansal Strüktiir Bağlantıları
Fiziksel Biçim Bağlantıları
FİZİKSEL BİÇİM ELEMANLARI
(a) ARAZİ DAĞILIM PATERNİ (AD)
(b) İLETİŞtM/ULAŞIM AĞI (İA)
(c) BİNA TİPLERİ (BT)
MEKANSAL STRİİKTÜR ELEMANLARI
(a) KULLANIMLARIN NİTELİĞİ VE DAĞILIMI (ND)
(b) EŞGÜDÜM PATERNİ (EP)
(c) HİYERARŞİ (II)
Öncelikle, üç ölçüt -arazi alt dağılım paterni,
ulaşım/iletişim ağı ve bina tiplerikapsamındaki
nitel sorunlar hakkında bilgi
sağlamak yanında, aynı zamanda, özgün
arazi alt-dağılımının kentin büyümesiyle,
ekonomik, toplumsal ve kuramsal
değişimlerin bir ürünü olarak zaman içinde
farklılaştığı durumları betimler.
Ulaşım/iletişim ağı da belirli bir kentteki
arazi alt-dağılım çözümlenmesinin caddelerin/sokakların
karakteri paralelinde
gerçekleştirilmesi için benzer yararlılıklar
gösterir.
Bina tipleri analizi belirli binaların kökenlerindeki
tasarımları/kullanımları açık
mekanların karakteri ve kentsel peyzaj elemanlarının
genel bileşenleriyle ilgili bilgiler
sağlar; daha önemlisi, bu elemanlar arasında
bağlantılar kurar. Bu nedenle, imge
oluşumu yönünden okunabilirlik, kimlik
ve çeşitlilik kazandırma gibi kentsel tasarımın
temel bileşenleriyle bir arada düşünülmelidir.
'YEK'
ma kavramları yardımıyla belirli elemanların
hiyerarşik analizi, önceki analitik ölçütlerden
elde edilen bulguları yeniden
vurgular. Böyle bir analiz, ekonomik büyüme
ve kentin çöküşünden kaynaklanan fiziksel
biçim ve mekansal yapıya ilişkin ek
bilgiler sağlar. Bu tür çözümleme sorunları
kentsel biçim-bilimin erken dönem çalışmalarında
genellikle ilgiden yoksun kalmış,
ya da kentsel biçimin fiziksel elemanlarıyla
ilintisi kurulmaksızın ayrı bir
şekilde ele alınmıştır. Yakın dönemdeki
başlıca eleştiriler 'kentlerin ve kentsel çevrenin'
'Modernizm' etkisi altında 'akılcı' bir
yaklaşımla tasarlanması üzerinde olmuştur.
Söz konusu modern çevreler genelde
kentsel biçimin salt fiziksel sorunlarıyla ilgilenmiş,
tüm kent çevreleri için önemli bir
bileşen olan toplumsal karmaç ve çeşitlenmeyi
göz ardı etmiştir.
ŞEKİL 1.
Butina'nın Kentsel
Biçim-Bilim Analizi İçin
Strüktürel Çerçevesi.
(1986)
ŞEKİL 2.
Trancik'in Entegre Tasarım
Yöntemi İçin Kuramsal
Çerçevesi. (1986)
ŞEKİL 3.
Nolii'nin Roma Haritası
(1748)
Sonuç olarak, Butina'nın yöntemi eski
kent bölgelerinin korunması ya da yeni
bölgelerin tasarlanmasında ve yeniden geileri
sürmüştür: (18)
(i) Şekil-Zemin Kuramı,
(ii) Bağlantı Kuramı,
(iii) Yer Kuramı.
Bu yaklaşımlar önemli farklılıklar göstermelerine
karşın, birlikte, kent mekanlarının
toplumsal boyutları da içeren bütüncül
bir çerçevede tasarlanabilmeleri için
potansiyel izlemler sağlarlar. (Şekil 2)
Şekil-Zemin Kuramı kitle (şekil) ile
açık mekan (zemin) arasındaki ilişkilerle
ilintili olduğundan, Butina'nın arazi altdağılım
paterni yaklaşımına paralel bir
doğrultudadır. Mekansal tasarıma şekilzemin
yaklaşımı, basit anlamda, doluluk
ve boşlukların düzenlenmesini hedefler.
Böyle bir girişimin amacı, her biri kendi
içinde tanımlı fakat bir yönelim ekseni
içinde birbirleriyle ilişkide bulunan farklı
boyutlarda mekanların arasında bir hiyerarşi
kurarak bir kent ya da kent bölgesi
içindeki kentsel mekanlar sistemini belirlemektir.
Şekil-zemin analizleri, kentlerin
MİMARLIK 25 91/1

KURAM
mekansal yapılarındaki sorunlar ötesinde,
kentsel doku ve sistemleri tanımlamada da
son derece etkilidirler. Ancak, plan düzeyinde
kalan bu tür iki boyutlu bir gösterim,
durağan ve iki boyutlu bir mekan algısına
neden olabilir. Buradaki ikilemi
Conzen şöyle ifade etmiştir: (19)
"Geçmişteki pek çok planlama çalışması
yalnız cadde/sokaklar ve cadde/sokak
mekanlarının organizasyonu, yani 'doluluklar'
ve 'boşluklar' ile bunların estetik
uygulamaları ile sınırlanmış, cadde/sokak
bloklarının kendi içlerindeki yapısı ise sanki
hiçbir rolü yokmuş gibi göz ardı edilmiştir.
Bunun ötesinde, kentlerdeki büyümelerle
ilgili evrimsel yaklaşımlar, dışa
yansıyan büyümeyi büyük ölçüde vurgularlarken,
özellikle kent merkezlerindeki
tarihi dokuda bulunan blokların iç yapısındaki
önemli değişmeler (moderne dönüşmeler)
ile ilgilenmemişlerdir."
Kentsel tasarım yazınında pek çok kez
işaret edildiği gibi Giambattista Nolli'nin
Roma haritası şekil-zemin kuramını açıklayan
en iyi örneklerden biridir (şekil 3).
Bu haritada Roma kenti kamusal ve yarıkamusal
mekanlar ile özel mekanları birbirine
bağlayan mekanlar arası bir etkileşim
sistemi olarak gösterilmiştir. Nolli'nin gösteriminde
mekan özel bir değer taşır. Buradaki
kent mekanları pozitif özellikte olup
hacımsal biçimler olarak kitlesel -binalara
ait- biçimlerden daha iyi tanımlanmışlardır.
Bu da çağdaş kentsel mekan kavramının
tam karşıtıdır: Çağdaş mekan düzeninde
kentsel biçim serbest konumlu binalar
tarafından belirlendiği için şekilsel özellik
gösteren bileşenler kentsel mekanlar değil
binalardır (şekil 4). Binalarda düşeyliğin
egemen olması, arazide yeterli derecede
yayılmalarını önleyerek dış mekanları kendilerini
sınırlayacak öğelerden yoksun bırakır.
Pozitif karakterde mekanlar kentlerdeki
toplumsal yaşam için oldukça önemlidir.
Kamusal mekanlar bu özellikteki toplanma
mekanları (cadde/sokak, meydan, etkilişim
alanları, vb.) ile kente simgesel bir anlam
kazandırırlar. Torre vurguladığı gibi
(21), kent boşlukları insanların bir araya
gelmesini sağlayan yerler ve simgeler
olup, birey ile toplum arasında bir iletişimin
Varlığını gösterirler.
Şekil-zemin analizleri, kent mekanlarının
düzenlenmesinden başka, belirli bölgelerin
belirli karakteristiklerini göz önüne
sererler. Şekil 5 ve 6'da Göteborg merkez
kent bölgesinin haritası birbirinden farklı
kentsel dokuya sahip olan beş altı bölgeyi
göstermektedir, insanların mekanlar arasındaki
yönelimlerinde kent bloklarının biçimlenmesinin
etkisi düşünülürse (22),
kentin dokusunu ve fiziksel aralıkları, ya
da görsel yönelmelerin kurgusunu oluşturan
doluluk-boşluk organizasyonu özellikle
önemlidir.
Bağlantı Kuramı kentlerin farklı bölümlerini
birbirine bağlayan arterlerin organizasyonu
üzerine kurulmuştur. Burada
vurgulanan, şekil-zemin kuramında olduğu
gibi mekanlar şeması değil dolaşım şemasıdır.
Bu bağlamda, bağlantı kuramı
Butina'nın iletişim ağına paralel bir yaklaşım
oluşturur; bunun ötesinde, kentsel yapının
anlaşılmasında son derece önemli bir
rol oynar.
Maki, Kentsel Tasarım yazınını, büyük
ölçüde etkileyen 'Investigations into Collective
Form' adlı yapıtında bütüncül kent
mekanlarının yaratılmasındaki anaetkenleri
irdelemiş ve 'bağlantı' öğesini kent mekanları
örüntüsünün en önemli boyutu
olarak kabul etmiştir. Bu düşüncfenin ışığında
da üç temel yaklaşımı gösteren farklı
kentsel biçim saptamıştır: (Şekil 7) (23)
(i) Kompozisyonel biçim (kompozizyonel
yaklaşım)
(ii) Mega-biçim (yapısal yaklaşım)
(iii) Grup biçim (ardışık düzen yaklaşımı).
Kompozisyonel biçim iki boyutlu bir
plan içinde düzenlenen, soyut biçimler olarak
tek tek tasarlanmış binalardan oluşur.
Buradaki bağlantı açık seçik bir bağlantı olmayıp
dolaylı olarak hissedilir; sonuçtaki
etki daha çok serbest konumlu nesnelerin
J i m g g M y glj^nrnflii
-Il-idli*

yerleşme sisteminin yorumudur.
Mega-biçimde her bir bileşen hiyeyarşik
düzende, açık-uçlu ve içten bağlantılı bir
sistem içinde daha geniş bir çerçeve ile bütünleşir.
Bağlantı, bir yapı oluşturulması
için fiziksel olarak vurgulanır.
Grup biçim pek çok tarihi yerleşmenin
mekansal organizasyonunun karakteristiğidir.
Bir eksen boyunca dizilen elemanların
ikinci bir gruplama ile bir araya gelmesi
yoluyla oluşur. Grup biçimde bağlantı
ne somut bir şekilde ortadadır, ne de dolaylı
olarak hissedilir; organik ve üretken
yapının bir parçası olarak doğal bir evrimle
oluşmuştur.
Söz konusu biçimsel türlerin tümünde
bağlantı mekanizması tasarımda binaların
ve mekanların bir sistem içine yerleştirilmesinde
denetim elemanı olarak kullanılmıştır.
Maki'nin çalışmalarından öğrenebileceğimiz,
kentsel tasarıma bağlantı
kuramı ile yaklaşımda, uyumlu mekansal
ilişkilerin organizasyonu için çeşitli yöntemler
bulunduğu ve kamusal mekan
kompozisyonunun, tek tek mekanlar ya da
binalar tasarlanmadan önce bir bütün olarak
oluşturulması gerekliliğidir.
Bu kuramın geniş ölçekte en iyi bilinen
uygulaması Ed Bacon'ın Philadelphia kent
planıdır (Şekil 8), Bacon bu planlamada
kent kapsamındaki bağlaçları, kentteki
uyumu güçlendirmek ve istenen doğrultularda
yeni gelişmelere öncülük etmek amacıyla
bir araç olarak kullanılmıştır. Mantıksal
bir kentsel biçimin oluşturulmasında
geniş ölçekteki bağlantı sistemlerini gösteren
diğer örnekler Boston ve Washington
D.C. plan şemalarıdır (Şekil 9-10).
Yer Kuramı kentsel mekan içinde tarihsel,
kültürel ve toplumsal değerlerin anlaşılması
temeline dayanır. Bu tarihsel,
kültürel ve toplumsal değerler, kullanıcıların
görsel algılamaları ve bireyin yakın kamusal
çevresi üzerindeki denetimi, daha
önce açıklanan tanımlılık ve bağlantı ilkeleri
kadar önemlidir. Bu yaklaşım ile sınırlanmış
ve fiziksel olarak bağlayıcı olan mekan,
toplumsal ve yöresel değerlerden
kaynaklanan bütünsel bir anlam kazanır.
Yer kuramı, anılan nitel çerçeve ile Butina'nın
mekansal yapı analizi ile aynı amaca
yöneliktir.
Yer kavramını mekan kavramından ayıran
diğer bir nokta, mekanın fiziksel özelliklere
dayanan kategorilerle tanımlanabilmesi,
yerin ise çevresiyle anlam kazanarak
farklı yorumlara açık olması ve bu nedenle
de hiyerarşik bir sınıflamaya sokulamamasıdır.
Örneğin, Bath'daki (ingiltere) ünlü
'Circus' ve 'Royal Crescent'da bir yay çezen
bina duvarı mekana ait salt fiziksel bir nesne
olmayıp, aynı zamanda oluşageldiği ve
yer ettiği çevresini yansıtan özgün bir sistemdir
(Şekil 11).
Yer kuramı ile anlatılmak istenen diğer
bir konu, tasarımcıların çevresel kimliği ve
yer hissini anlamaları ve bunları destekleyen
düzenlemeler yapmaları gerekliliğidir.
Norberg-Schulz açıkladığı gibi: (24)
"Bir yer farklı karaktere sahip bir mekandır.
Antik dönemlerden beri yerin
ruhu insanın günlük yaşamda karşı
karşıya geldiği ve anlamına vardığı somut
bir gerçeklik olarak bilinmiştir.
Mimarlık bu yer ruhunu görselleştirmeli
ve mimann görevi insanın yaşamını
kolaylaştıran anlamlı yerler yaratmak
olmalıdır."
KURAM
Bu nedenle, kentsel tasarım, mekanlar
oluşturma düşüncesiyle salt biçimsel organizasyon
ile sınırlanmamalı, özgün yerler
yaratmak için çevrenin tüm bileşenlerinin
(toplumsal bileşenler dahil) sentezini
amaçlamalıdır. Burada tasarımcıların ana
kaygısı, fiziksel ve kültürel değerler arasındaki
ideal uyumun bulunması ve çağdaş
kullanıcıların gereksinmelerinin ve hedeflerinin
saptanması olmalıdır. Bunun gerçekleştirilebilmesi
için de ekolojik bir yaklaşımla
tasarıma başlamalı ve ilk aşamada,
verilen alanın yerel karakteristikleri araştırılmalı
ve çözümlenmelidir. (25)
Bu düşüncelerle birlikte, yer kuram'ını
benimseyenler anlatmak istedikleri değerler
üzerinde düşünce birliğinde olmalarına
karşın yaklaşımlarında genellikle çeşitlilikler
gösterirler. Bu grubun öncüleri ve yaklaşım
biçimleri şöyle sıralanabilir:
Erskine yerel -geleneksel- organik düzeni
sürdürmeye çalışmış, Yeni Klasikçiler
biçimsel düzenekleri yeni ve eski (var
olan) arasındaki bağlayıcılar olarak görmüşlerdir.
Fransız Bağlamsal Yaklaşımcılar,
en iyi bilineni Krier olmak üzere, kenti
kusursuz tasarımın kaynaklan olarak nostalji
ve bütünleştirme düşüncesiyle kaynaştırılmış
mekanlar ile biçimler arasındaki
karmaşık bir etkileşim sistemi olarak görürler.
Lynch, kent içindeki bireylerin kentle
ilgili zihinsel çizinlerin nasıl oluştuğunu
incelemiş ve kentlerin beş ana eleman (düğüm
noktaları, ayrıntılar, kesimler, bellikler
ve yollar) çerçevesinde tasarlanmasını
önermiştir. Anderson cadde/sokak ekolojisi
üzerinde çalışmış, Cullen ise dış mekanın
tinsel içeriğini vurgulayarak dizi mekanlardaki
ardışık algılamanın analizini
yapmıştır.
Tüm bu yorum ve eleştiriler sonunda,
duyarlı/başarılı bir tasarımı hedefleyen
bütüncül bir yöntemin şu üç ana niteliğe
sahip olması gerektiğini söylemek olanaklıdır:
mekansal tanımlılık, bağlantı/
iletişim ve tarihsel/kültürel/toplumsal değerler.
Notlar:
CI) Kentsel biçim kumamı ile bir kent bölgesi içindeki farklı
elemanların mekansal örüntüsü ifade edilmiştir.
(2) Mekansal yapı bir kentsel biçim ile davranış-etkileşim patentlerinin
bileşkesidir. Alt~sistemlerin bir kent sistemine
bağlanması bir dizi organizasyonel ilke ile gerçekleştirilebilir.
(3) M.R.G. Conzen, Almvick, Northumberland: A Study
in Toum Plan Analysis, Ins. of British Geographers,
Londra, 1969
(4) C. Sitte, City Planning According to Artistic Principles,
Randam House, New York, 1965
(5) A. Smithson (ed), Team 10 Primer, M.l.T. Press, Cambridge,
Mass., 1968
(6) K.Lynch, The Image of the City, M.l.T. Press, Cambridge,
Mass., 1960
(7) D. Appleyard et al., The View from the Road, M.I.T.
Press, Cambridge, Mass., 1964
(8) ]. Jacobs, The Death and Life of Great American Cities,
Random House, New York, 1961
(9) C. Alexander, A Pattern Language, Oxford University
Press, New York, 1977
(10) R. Krier, Urban Spaces, Academic Editions, Londra,
1979
(11) A. Rossi, The Architecture of the City, M.l.T. Press,
Cambridge, Mass., 1982
(12) P. Panerai et al., Elements D'Analyse Uriıaine, AAM
Editions, Brüksel, 1975
(13) M.A. Gebauer I. Sanıuels, Urban Morphology: Oxford,
A Place for A Forum (Araştırma Raporu), Oxford
Polytechnic, ]CUD, Oxford, 1983
(14) D. Oktay, Kentsel Kamu Mekanlarının Sosyal İşlevlerini
Güçlendirme Amaçlı Tasarım İçin Bir
Yöntem Araştırması, Yayımlanmamış Doktora Tezi,
Y.Û. Fen Bilimleri Enstitüsü,
(15) G. Butina, The Pattern of Modem Yugoslav Cities:
A Comparative Study of Plıysical and Spatial
Structure in Zagreb and Ljubljana, Yayımlanmamış
Doktora Tezi, Oxford Polytechnic, Oxford, 1986
(16) G. Butina, Research Issues itıto the Ev olu ti on of
Urban Form (Araştırma Raporu), Oxford Polytechnic,]CUD,Oxford,1986
(17) M.A. Gebauer & I. Samuels, a.g.e.
(18) R.Trancik, Finding Lost Space, Van Nostrand Reinhold,
Neu> York, 1982, s. 97
(19) M.R.G. Conzen, a.g.e., s. 6
(20) Pozitif mekan, belirgin ve kesin bir biçimi olan mekan
anlamındadır.
(21) R. Traııcik, a.g.e., s. 100'de
MİMARLIK 27 91/1