B‹LG‹SAYARLI MUHASEBE PROGRAMLARI STANDARTLARININ ...

B‹LG‹SAYARLI MUHASEBE
PROGRAMLARI STANDARTLARININ
DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹
‹SMMMO Yay›n Organ› 7
Mali ÇÖZÜM 73
Yahya ARIKAN
‹SMMMO Baflkan›
G‹R‹fi
Bilgi ça¤›nda sermaye hareketlerinin yo¤un olmas› nedeniyle, iflletmelerin ayn›
standartlara göre haz›rlanm›fl; do¤ru güvenilir, karfl›laflt›r›labilir mali bilgilere ve
ortak bir muhasebe diline ihtiyaçlar› vard›r. Uluslar aras› muhasebe standartlar›na
uygun türkiye muhasebe standartlar› türkiye muhasebe standartlar› kurulu taraf›ndan
oluflturularak bugüne kadar 18 Adet standart Resmi Gazete’de yay›mlanm›flt›r.
Di¤er taraftan TÜRMOB taraf›ndan oluflturulmufl Türkiye Denetim
Standartlar› Kurulu da Uluslararas› denetim standartlar› konusunda çal›flmalar›n›
sürdürmektedir. Bu geliflmeler çerçevesinde gerek ulusal gerekse uluslararas› düzeyde
do¤ru güvenilir ve karfl›laflt›r›labilir bilgi üretilmesi aç›s›ndan Bilgisayarl›
Muhasebe Programlar› Standartlar›n›n da haz›rl›k çal›flmalar›na bafllanm›fl olmas›n›
ortak muhasebe dilinin oluflumu aç›s›ndan olumlu buluyor ve destekliyoruz.
Ancak henüzi çal›flmalar› süren tasla¤›n taraflar›yla tart›fl›larak vergi anlay›fl›ndan
uzak, muhasebenin tan›m›na uygun fonksiyonlar›n tümünü yerine getirecek
asgari özelliklere sahip, zaman›nda ve kaliteli bilgi üretmenin yan› s›ra bu bilginin
yorumlanmas› sonucunda iflletmeye de¤er yaratacak ve h›zl› karar alma sürecine
destek olacak mali ve yönetsel bilgiyi ortaya ç›karacak esasta olmakla beraber,
Türk Ticaret Kanunu tasla¤›na, Ulusal ve Uluslar aras› muhasebe standartlar›na
uyumlu bir muhasebe programlar› standartlar› çal›flmas› olmas›n› diliyoruz.
1. Bilgisayarl› Muhasebe Bilgi Sistemlerinde Mevcut Durum
Ülkemizde bilgisayarlar›n ifl hayat›nda yayg›n bir flekilde kullan›lmaya bafllamas›
1980’li y›llar›n bafl›na rastlamaktad›r. O günden günümüze kadar geçen sürede
konu ile ilgili olarak çok önemli ve h›zl› geliflmeler yaflanm›flt›r ve bu geliflmeler
yaflanmaya devam etmektedir.
Bilgisayarlar ifl dünyas›nda daha çok “muhasebe fonksiyonu” kapsam›nda yer
alan faaliyetlerin, daha h›zl›, daha güvenli ve daha düflük maliyetle yerine getirilmesi
amac›yla kullan›lmaktad›r.

Muhasebe faaliyetlerinin bilgisayar ortam›nda
izlenmesinde öncülük eden
programlar “genel muhasebe programlar›”
fleklinde yap›land›r›lm›flt›r. Bu
programlarda, iflletme olaylar›n› temsil
eden ve baflka ortamlarda haz›rlanm›fl
fatura ve benzeri belgelerin ve bu belgelerde
yer alan bilgilerin “muhasebe
fiflleri” ne dönüfltürülerek ifllenmesi
gerçeklefltirilmektedir. Günümüzde oldukça
geride kalm›fl say›labilecek bu
tür sistemleri kullanan iflletmeler ve
muhasebe hizmeti veren bürolara rastlamak
mümkündür.
Bu tip programlar›n temel ürünü devlet
birimlerine verilecek beyan ve bildirimlerin
daha h›zl› bir flekilde haz›rlanmas›n›
sa¤lamakt›r. Bu tip programlar›n
yer ald›¤› ortamlarda iflletme kararlar›n›n
al›nmas›nda yard›mc› olabilecek
bilgilerin üretildi¤ini iddia etmek
mümkün de¤ildir.
Bugün muhasebe bilgi sistemlerinde
ifllemler;
a. Yar› Otomatik Entegre sistemler :
Bu tip sistemlerde, genel muhasebe
programlar›nda gerçeklefltirilen faaliyetlerin
yan›nda di¤er baz› iflletme faaliyetleri
de bilgisayar ortam›nda yürütülebilmektedir.
Örne¤in stok kontrolü,
müflteri takibi, çek – senet, nakit gibi
ödeme belgelerinin izlenmesi, banka
hesaplar›n›n takibi, personel ile ilgili
ifllemlerin bilgisayar ortam›nda izlenmesi,
vb bu faaliyetlerin muhasebe
fifllerine dönüfltürülerek kay›tlara al›nmas›
ve dolay›s›yla muhasebe faaliyetleri
kapsam›nda ifllenmesi ifllemleri ya-
r›-manuel olarak otomasyona ba¤lanm›fl
olan sistemler bu grubu oluflturmaktad›r.
b. Tam Otomatik Entegre Sistemler:
Bu gruba giren sistemlerde, yukar›da
belirtilen muhasebe faaliyetlerine destek
olarak yürütülen faaliyetlerin do¤rudan-otomatik
olarak muhasebelefltirilmesi,
di¤er bir ifade ile muhasebe
fifllerine dönüfltürülmesi ifllemleri gerçeklefltirilebilmektedir.
Kuflkusuz bu
tip sistemler yukar›da aç›klanmaya çal›fl›lan
sistemlerden daha ileride bulunmaktad›r.
Bu sistemler daha çok orta
ve büyük ölçekli iflletmelerde karfl›m›za
ç›kmaktad›r.
c. Firma Kaynak Planlama Sistemleri :
Günümüzde firmalar faaliyetlerinin
büyük bir bölümünü bilgi ifllem ortamlar›nda
gerçeklefltirmeye yönelmektedir.
Bunun sonucunda gerek operasyonel
ifllemler, gerekse finansal ifllemler
bilgi ifllem sistemleri ile bir bütünlük
içinde ve çok boyutlu olarak gerçeklefltirilmektedir.
Bu konuda gerek ülkemizde
gerekse ülkemiz d›fl›nda firma
kaynak planlama sitemleri olarak,
SAP, BAAN, ORACLEE, MIS9000,
vb ürünlere s›kça rastlanmaktad›r. Bu
ürünler firmalar›n her türlü yönetsel ve
yürütsel faaliyetlerinin çözümünde,
gözlemlerimize göre, önemli tasarruflar
sa¤lad›klar› görülmektedir.
2. Belge Muhasebesinden ‹fllem
Muhasebesine Geçifl
Günümüzde gelinen noktada gerek ülkeler
gerekse iflletmeler ka¤›t-defter
‹SMMMO Yay›n Organ› 8
Mali ÇÖZÜM 73

gibi unsurlar ile u¤raflmaktan gün geçtikçe
uzaklaflt›rmaktad›rlar.
Bu durum da “belge muhasebesi” yaklafl›m›ndan
“ifllem muhasebesi” yaklafl›m›na
do¤ru bir e¤ilim söz konusudur.
Elektronik veri de¤iflimi sistemi
ile elektronik ortamda fatura düzenlemek
veya vergi dairesine beyanda bulunmak,
para tahsil etmek veya ödeme
yapmak oldukça kolay hale gelmifltir.
Defter ve belgelerin olmad›¤› bir dünya
içinde yaflamamam›z flu an gündemimizdedir.
Bu konuda güvenilir sistemler
gelifltirildikçe yaflam bu yönde
de¤iflim gösterecektir. Bu durum, ifllem
tiplerinin her firmada karfl›lafl›labilecek
gereksinimleri, karfl›layacak
flekilde yap›lanmakta ve yayg›nlaflmaktad›r.
3. Vergi Mevzuat›nda (VUK)
Elektronik ‹fllemler ve Bilgisayarl›
Muhasebe ‹le ‹lgili Geliflmeler
Vergi alan›ndaki teknolojiye dayal›
geliflmenin sadece elektronik beyannameden
ibaret oldu¤unu düflünmek yan›lt›c›
olur. Asl›nda hedeflenen, vergi
bayan›ndan vergi ödemesine ve vergi
denetimine kadar tüm unsurlar›n bilgi
teknolojisine ba¤l› oldu¤u bir elektronik
vergi idaresidir.
Vergi ve muhasebenin bilgi teknolojisi
çerçevesindeki de¤iflimine göz att›ktan
sonra, bu geliflmelerin vergi mevzuat›m›za
nas›l yans›d›¤›na bakmakta yarar
vard›r. Bilgisayar ortam›nda muhasebe
uygulamalar›ndaki geliflmelere koflut
olarak Türk vergi mevzuat›nda bir ta-
k›m yeniden düzenlemeler söz konusu
olmufltur. 213 say›l› Vergi Usul Kanunu’
nda bu hususta zaman içerisinde
de¤iflik düzenlemelere gidilmifl ve
mevcut tebli¤ taslaklar›ndan da anlafl›laca¤›
gibi gidilmeye de devam edilecektir.
a. Müteharrik yaprakl› yasal defter
kullanabilme
Yasal muhasebe defterlerinin bilgisayar
ortam›nda kullan›lan sürekli formlara
bas›lmas› için daha önceleri Maliye
Bakanl›¤›’nda özel izin almak gerekirken,
1985 y›l›nda yevmiye defterini
tan›mlayan VUK md. 183’e 3239 say›l›
yasa ile getirilen bir de¤ifliklikle mükelleflerin
iste¤e ba¤l› olarak “yevmiye
defteri ve tutulmas› zorunlu di¤er
defterlerini müteharrik yaprakl› olarak”
kullanabilmelerine olanak tan›nm›flt›r.
VUK md. 218’de yine bu düzenleme
ile ilgili olarak “tasdikli müteharrik
yapraklarda bu yapraklar›n s›ras› bozulamaz
ve bunlar y›rt›lamaz” fleklinde
bir hüküm getirilmifl bulunmaktad›r.
b. Bilgisayar ortam›nda uyulacak
kurallar ve standartlar› belirleme
yetkisi
Bilgisayar ortam›nda muhasebe ile ilgili
bu ilk düzenlemeden 10 y›l sonra
Maliye Bakanl›¤› bu alanda uyulacak
kurallar, yaz›l›m standartlar› ve genel
olarak uygulamaya iliflkin usul ve
esaslar› belirleme ihtiyac›n›n hissetmifltir.
1995 y›l›nda kabul edilen 4108
‹SMMMO Yay›n Organ› 9
Mali ÇÖZÜM 73

say›l› yasan›n muhasebe usul ile ilgili
VUK md. 175’ e getirdi¤i bir de¤ifliklikle
Maliye Bakanl›¤›’na “muhasebe
kay›tlar›n› bilgisayar programlar› arac›l›¤›yla
izleyen mükellefler ile bu bilgisayar
programlar›n› üreten gerçek ve
tüzel kiflilerce uyulmas› gereken kurallar›
ve bilgisayar programlar›n›n içermesi
gereken asgari hususlar ile standartlar›
ve uygulamaya iliflkin usul ve
esaslar› belirleme” yetkisi verilmifl oldu.
Ancak hukuksal aç›dan genifl bir çerçeve
oluflturmas›na ra¤men Bakanl›k
bugüne kadar bu yetkiyi yeni kullanmaya
bafllam›flt›r.
c. Bilgisayar ortam›n›n vergi
denetim alan›na dahil edilmesi
Vergi mevzuat›nda 1998 y›l›nda yap›lan
genifl kapsaml› de¤ifliklikler aras›nda
bilgisayarl› muhasebe alan›nda da
bir tak›m yeniden düzenlemeler yap›lm›flt›r.
4369 say›l› yasa bilgisayar ortam›nda
muhasebe ile ilgili olarak Vergi Usul
Kanunu’ nun iki maddesini de¤ifltirmifltir.
Yasa koyucu, VUK md. 256’ da yapt›-
¤› de¤ifliklikle vergi mükellefi ve di¤er
sorumlular›n muhafaza ve ibraz zorunlulu¤u
bulunan defter ve belgelere
özellikle “manyetik teyp, disket ve
benzeri ortamlar› ekleyerek muhasebenin
yürütüldü¤ü bilgisayar ortam›n›
vergi denetimi alan›na dahil etmifltir.
Bu ba¤lamada “disket ve benzeri ortamlar”
ifadesinin çok genifl bir alan›
kapsad›¤›n› da özellikle belirtmek gerekir.
Maddedeki baflka bir de¤ifliklik ise bilgisayar
flifreleri için de ibraz ve arz zorunlulu¤u
getirmektedir.
d. Deftersiz muhasebe
Bilgisayar ortam›nda muhasebe konusunda
4369 say›l› yasan›n yapt›¤› en
önemli düzenli VUK mük. md. 257
çerçevesinde olmufltur. Madde bir yandan
muhasebenin elektronik araçlarla
yap›lmas› veya bu kay›t ortamlar›nda
saklanmas› için Maliye Bakanl›¤›’na
izin verme veya zorunluluk getirme
yetkisini vermektedir. Bu hükümle
deftersiz ve kag›ts›z bir muhasebe için
yasal bir çerçeve oluflturmaya do¤ru
bir ilk ad›m at›lm›fl bulunmaktad›r.
e. Elektronik defter, Elektronik
belge, Elektronik kay›t
30.12.2001 tarihinde yay›mlanan 4731
say›l› kanunun 4/E maddesiyle VUK
Mük.Md 2 eklenen f›kra ile Maliye
Bakanl›¤›; elektronik defter, belge ve
kay›tlar›n oluflturulmas›, kaydedilmesi,
iletilmesi, muhafaza ve ibraz› ile
defter ve belgelerin elektronik ortamda
tutulmas› ve düzenlenmesi uygulamas›na
iliflkin usul ve esaslar› belirleme
yetkisini alm›flt›r. Bu maddeyle ilgili
VUK Genel Tebli¤ Tasla¤› da haz›rlanm›fl
olup internet sitesinde tart›flmaya
aç›lm›flt›r.
4. Bilgisayarl› Muhasebe Programlar›n›n
de¤erlendirilmesi
1. Program standartlar› ile ilgili yap›lacak
düzenlemede, Tek Düzen Hesap
‹SMMMO Yay›n Organ› 10
Mali ÇÖZÜM 73

Plan› ile ilgili 1 no lu Muhasebe Sistemi
Uygulama Genel Tebli¤indeki
“Düzenlemenin Amac›” ve “Düzenlemenin
Niteli¤i” bafll›klar›nda oldu¤u
gibi, as›l amac›n vergi de¤il muhasebenin
tan›m›ndaki fonksiyonlar oldu¤u
aç›kça belirlenmelidir.
2. Onaylanmam›fl muhasebe programlar›n›
kullanan mükellefler ile kendi
gelifltirdikleri ve bu Tebli¤le belirlenen
asgari standartlara uygun olmayan
programlar› kullanan mükelleflerin
vergi incelemesine öncelik verilecektir.
‹baresi hukuka ayk›r› ve tehdit niteli¤indedir.
Bugün küçük orta iflletmelerin
muhasebe kay›tlar› ve ifllemleri
meslek mensuplar›n›n bürolar›nda yap›lmaktad›r.
Burada meslek mensuplar›
mükellef karfl›s›nda zor durumda kalacakt›r.
3. Bugün piyasada var olan ve kullan›lan
yaz›l›mlar›n büyük bir k›sm› aranan
bu standartlara uygun de¤ildir.
Yap›lacak versiyon de¤iflikli¤i ile de
bu eksiklikler k›sa sürede tamamlanamayaca¤›ndan
, Bakanl›k onay› al›nmas›
mümkün olmayacakt›r. Programlar›n
(software) ve donan›mlar›n
(hardware) tümden de¤iflmesi gerekecektir.
Bunlar›n yenilenmesi ise mükelleflere
ve meslek mensuplar›na ciddi
maliyetler getirecektir. Bunun için
standartlar belirlendikten sonra, zorunlu
uygulama için makul ölçüde bir süre
belirlenmelidir.
4. Mükellefler ve meslek mensuplar›,
sat›n alm›fl olduklar› onayl› muhasebe
programlar›nda yasal de¤iflikliklerin
meydana geldi¤i süreç de tebli¤de belirtilen
asgari husus ve standartlara uygun
olarak güncellemeyen, muhasebe
bilgisayar programlar›n› üreten kiflilerin
mükellef ve meslek mensuplar›na
karfl› sorumluluklar› ve bu program›
kullanan mükellef ve meslek mensubunun
lisans haklar›n›n durumu ne olacakt›r.
5. Taslaktaki, kontrol numaras› uygulamas›
ile, biten ay›n sonu itibariyle
yap›lmas› gereken ifl ve ifllemlerin tümünün
takip eden ay sonuna kadar tamamlanmas›
ve geriye do¤ru kay›t girilmesinin
önlenmesi öngörülmüfltür.
Uygulamada belge ak›fl› kontrollü ve
h›zl› sa¤lanamad›¤›ndan bu uygulama
mükellefleri ve meslek mensuplar›n›
zor durumda b›rakacakt›r.
6. Taslakta, tebli¤in kapsam› belirlenirken
herhangi bir iflletme büyüklü¤ü
ölçüsü, iflletme veya bilanço esas›na
göre defter tutma ayr›m› belirtilmemifl,
muhasebe kay›tlar›n› bilgisayar yaz›l›m›
ile tutanlar kapsam içine al›nm›flt›r.
Muhasebe kay›tlar›n› bilgisayar yaz›l›m›nda
tutmay›p manuel olarak defter
ortam›nda tutanlar kapsam d›fl›nda tutulmufltur.
manuel ortam›nda defter
tutmak ödüllendirilmifltir. Ayr›ca,
elektronik defter belge tebli¤i tasla¤›na
gönderme yap›larak bu mükellefler
kapsam d›fl›nda tutulmufltur. Bilindi¤i
üzere elektronik defter belge tasla¤›nda,
bu taslaktaki programlara iliflkin
standartlar yer almamaktad›r. Elektronik
defterlerin en az bu tebli¤deki standartlar›
tafl›mas› gerekece¤inden bu
‹SMMMO Yay›n Organ› 11
Mali ÇÖZÜM 73

mükelleflerin kapsam d›fl›nda tutulmamas›
gerekir.
7. Muhasebede ifl ve ifllemleri bu taslakta
belirtilen bakanl›k onay› alm›fl
standartlara uygun programlar ile yap›lsa
bile; hali haz›rda oldu¤u gibi, kag›t
ortam›ndaki yasal defterlere bas›lmas›
zorunlulu¤u devam etmektedir.
Hatta buna iliflkin zaman›nda ka¤›da
bas›l›p bas›lmad›¤›na dair kontrol bile
konmufltur. Bu düzenlemeden sonra,
kay›tlar›n› standartlara uygun yaz›l›mlar
ile tutan mükelleflerin, 3568 say›l›
kanuna göre yetki alm›fl meslek mensuplar›
ile sözleflme imzalam›fl olmalar›
flart› ile defter yazma mükellefiyetleri
ihtiyari hale getirilmelidir.
8. Programlar›n amaca ve standartlara
uygun olup olmad›¤›n› en iyi test edecek
olanlar, bunlar›n kullan›c›lar›d›r.
Mevcut yaz›l›mlar kullan›c›lar yani
meslek mensuplar›n›n ihtiyaçlar›, önerileri,
hata ve eksiklikleri tespit edip
düzelttirmeleri sayesinde belli seviyelere
gelmifltir. Bunun için, test komisyonundaki
meslek mensuplar›n›n say›s›
artt›r›lmal›d›r. Ayr›ca Muhasebe
Standartlar›na uygunlu¤u aç›s›ndan bu
komisyona Türkiye Muhasebe Standartlar›
Kurulundan da temsilci al›nmal›d›r.
9. E¤er yasal defterleri yazd›rma ifllemi
ihtiyari hale getirilmeyecekse, tasla¤›n
3.1 bölümündeki 14 maddelik
yevmiye defterindeki asgari bilgilerin
hiçbir ka¤›da s›¤mas› mümkün de-
¤ildir. Faturadaki bilgilerin, ücret bordrosundaki
bilgilerin, vergi numaras›
ile birlikte T.C Kimlik numaras›n›n,
bir faturadaki birden fazla çeflidin
KDV oranlar›n›n, yevmiye defterine
ayr› ayr› yaz›lmas›n›n istenmesi uygulamada
büyük aksakl›klar yarataca¤›ndan
daha pratik çözüm düflünülmelidir.
10. Bölüm 3.2’ deki hesaplar›n alt seviyede
kodlanmas›, hesap isimlerinin
kullan›lmas› ve listelenmesi bölümünde;
Muhasebe Sistemi uygulama Genel
tebli¤ine göre alt seviyede hesap
kullan›mlar›n›n tamamen iflletmelerin
ihtiyaçlar›na göre serbestçe belirleyebilmesi
kural›na ayk›r› olarak, oldukça
detayl› bir takip istenmifltir. Bilindi¤i
üzere, literatür de bile alt hesap açma
kurallar› ve standartlar› mevcut de¤ildir.
Bu duruma göre düzenleme yap›lmal›d›r.
11. Tasla¤›n 3.5.bölümü bütünüyle
kald›r›lmal›d›r. Zira TDHP’ ne göre
Alacak ve Borç karakterli hesaplar,
dönem içinde özellikle iade ifllemlerinde,
belgelerin ödemeye göre geç kay›tlara
girmesi hallerinde ters yönde ifllem
görebilmektedir. Hesaplar›n ters
bakiye vermelerini önlemek için kay›t
girilmesine engel olmak, ticari hayat›n
gerçekleri ile ba¤daflmaz. Bu durum
göz önünde bulundurulmal›d›r.
SONUÇ
Bugün elektronik muhasebenin tüm
kurum ve kurallar› ile ifllerlik kazanabilmesi
ancak yasal altyap› yetersizliklerinin
giderilmesiyle mümkün olacakt›r.
Elektronik muhasebe verileri konusunda
4369 ve 4731 say›l› kanunlar ile
‹SMMMO Yay›n Organ› 12
Mali ÇÖZÜM 73

213 say›l› Vergi Usul Kanunu’nda yap›lan
de¤ifliklikler ile Maliye Bakanl›-
¤›’nca yap›lan çal›flmalar, di¤er taraftan
sosyal güvenlik sisteminde yap›lacak
ifllemlerin de büyük bir ço¤unlu¤unun
elektronik ortamda yap›l›r hale
gelmesi umut verici düzeydedir.
Ayr›ca yeni Türk Ticaret Kanunu kapsam›nda
ticaret hukuku teknolojik geliflmelerden
önemli derecede etkilenmifltir:
‹nternetin günlük hayata s›ra d›fl›
bir h›zla girip her alanda kullan›l›r
hale gelmesi, hukuku da etkilemifltir.
Bilgi teknolojilerinin geldi¤i nokta göz
önüne al›nd›¤›nda yasal yetersizliklerin
ciddi sorunlara yol açt›¤› görülmektedir.
‹flletmelerin finansal ifllemlerinde
elektronik muhasebeye geçmelerine
karfl›n yasal ifllemlerinde kag›da ba¤l›
kay›t ortamlar›n› kullanmak zorunda
kalmalar› eski yap›lanmalardan çok
farkl› olmayacakt›r.
Bu yasal yetersizlikler iflletmelerin bu
yönde önünü t›kayacakt›r.
Elektronik muhasebe ve programlar›n
standartlaflmas›na dönük çal›flmalar art›k
dönüflü olmayan bir giriflimdir. Bilgi
teknolojileri elektronik denetim aç›s›ndan
vazgeçilemez bir öneme sahip
olup bilgi teknolojilerinin denetimde
açaca¤› yeni ufuklar biz meslek mensuplar›n›
yak›ndan ilgilendiren önemli
konulard›r. Meslek odalar› ve mensuplar›
olarak bizler bu geliflmelerin bilincinde
olup gelece¤e haz›r olmak için
çal›flmalar›m›z› bu yönde yo¤unlaflt›rmaktay›z.
‹SMMMO Yay›n Organ› 13
Mali ÇÖZÜM 73