YÃ¶netim Bilimleri Dergisi - Ãanakkale Onsekiz Mart Ãniversitesi

T.C. 

ÇANAKKALE ONSEKİZ MART ÜNİVERSİTESİ 

BİGA İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ 

YÖNETİM BİLİMLERİ 

DERGİSİ 

JOURNAL OF ADMINISTRATIVE SCIENCES 

Cilt 8 • Sayı 1 • 2010 • Volume 8 • Number 1 

Bu Dergi Hakemli Bir Dergidir ve 

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi 

Biga İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 

Tarafından Yayımlanmaktadır. 

ISSN: 1304 - 5318 

Pozitif Matbaacılık 

Çamlıca Mh. Anadolu Bulvarı 12.Sk. 

Gimat / ANKARA 

Tel: 0 312 397 00 31

YÖNETİM BİLİMLERİ DERGİSİ 

Journal of Administrative Sciences 


SAHİBİ / Owner 

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Adına Rektör Prof. Dr. Ali AKDEMİR 

EDİTÖRLER / Editors 

Ali AKDEMİR (Prof.Dr., ÇOMÜ, Koordinatör Editör, Editor in Chief) 

Sedat LAÇİNER (Doç.Dr., ÇOMÜ, Danışman Editör, Advisory Editor) 

Mahir GÜMÜŞ (Yrd. Doç. Dr., ÇOMÜ, Danışman Editör, Advisory Editor) 

Suat UĞUR (Yrd.Doç.Dr., ÇOMÜ, Yönetici Editör, Co-Editor) 

YAZI KURULU / Editorial Board 

ACER Yücel (Doç. Dr., ÇOMÜ) 

AKTAN Coşkun Can (Prof.Dr., DEÜ) 

AŞIKOĞLU Rıza (Prof.Dr., Afyon Kocatepe Ü.) 

ATAÖV Türkkaya (Prof.Dr.) 

AYDINLI Ersel (Yrd.Doç.Dr., Bilkent Ü.) 

BAĞCI Hüseyin (Prof.Dr., ODTÜ / METU) 

BAL İhsan (Doç.Dr. Polis Akademisi) 

BENLİ Abdurrahman (Yrd.Doç.Dr., Sakarya Ü.) 

EFEGİL Ertan (Yrd.Doç.Dr., Beyket Ü.) 

ERHAN Çağrı (Doç.Dr., Ankara Ü.) 

ERGİN Hüseyin (Prof.Dr., Dumlupınar Ü.) 

EROL Mikail (Doç.Dr., ÇOMÜ) 

GÖKAY Bülent (Dr., Keele Ü.) 

GÖRMEZ Kemal, (Prof.Dr., Gazi Ü.) 

GÖZEN Ramazan (Prof. Dr., Çankaya Ü.) 

GÜMÜŞ Mahir (Yrd. Doç. Dr., ÇOMÜ) 

KAPUCU Naim (Yrd.Doç.Dr., Central Ü.) 

KARAMAN Zerrin Toprak (Prof.Dr., DEÜ) 

KARLUK Rıdvan (Prof.Dr., Anadolu Ü.) 

KASIM Kamer (Doç.Dr., AİBÜ) 

KAYA İbrahim (Doç.Dr. ÇOMÜ) 

KELEŞ Ruşen (Prof.Dr., Ankara Ü.) 

Alfabetik Sıra İle / In Alphepetical Order 

KİRTİŞ A. Kazım (Prof. Dr., ÇOMÜ) 

KÖKER Levent (Prof.Dr., AİBÜ) 

LAÇİNER Sedat (Doç. Dr., ÇOMÜ) 

McKINNEY Joseph A. (Prof.Dr., Baylor Ü.) 

MEZULANIK Jiri (Dr., Silesian Ü.) 

MORTAN Kenan (Prof.Dr., MSÜ) 

NARLI Nilüfer (Prof.Dr., Kadir Has Ü.) 

ÖKE Mim Kemal (Prof.Dr., Beykent Ü.) 

ÖZCAN Mehmet (Yrd. Doç.Dr., Güv.Bil.Ens.) 

ÖZNAL Erdoğan, ( E.Tüm Gnr., YÖK Üyesi) 

POLOUCEK Stanislav (Prof.Dr., Silesian Ü.) 

SEVİM Şerafettin (Prof.Dr., Dumlupınar Ü.) 

TUNÇOKU Mete (Prof.Dr., ÇOMÜ) 

TATOĞLU Ekrem (Prof.Dr., Bahçeşehir Ü.) 

TAN Sabri Sami (Yrd. Doç. Dr ., ÇOMÜ) 

UĞUR Suat (Yrd.Doç.Dr., ÇOMÜ) 

ULUYOL Osman (Yrd.Doç.Dr., Adıyaman Ü.) 

UĞUZMAN Tülay (Prof.Dr., ÇOMÜ) 

YAVAŞ Hikmet (Yrd.Doç.Dr., ÇOMÜ) 

YELKİKALAN Nazan (Doç. Dr., ÇOMÜ) 

YILDIRIM Engin (Prof.Dr., Sakarya Ü.) 

YILMAZ İhsan, (Dr., SOAS, Londra Ü.) 

Bölüm Editörleri / Section Editors 

Alfabetik Sıra İle / In Alphabetical Order 

Yönetim Gündemi / 

Management Agenda 

AKATAY Ayten 

AKDEMİR Ali 

KASIMOĞLU Murat 

MARANGOZ Mehmet 

ÖRNEK Ali Şahin 

YELKİKALAN Nazan 

Ekonomi Gündemi / 

Economy Agenda 

DEMİRCAN Esra 

DOLGUN Uğur 

ENER Meliha 

KALMIŞ Halis 

ŞAHİN Mehmet 

ŞENER Sefer 

TORUN Mustafa 

UĞUR Suat 

Uluslararası İlişkiler Gündemi / 

International Relations Agenda 

ACER Yücel 

BATIR Kerem 

KARAGÜL Soner 

LAÇİNER Sedat 

ULUDAĞ Bülent 

YOLDAŞ Yunus 

Kamu Yönetimi ve Yerel Yönetimler Gündemi / 

Public Administration and Local Government Agenda 

ALTUNBAŞ Derya 

BACAK Bünyamin 

GÖRÜN Mustafa 

GÜMÜŞ Mahir 

KAYA İbrahim 

PALABIYIK Hamit 

VARLIK Ülkü 

YAVAŞ Hikmet 

Yazı İşleri 

Sinem ERBAŞ 

Verda DAVASLIGİL 

Teknik Sorumlu 

Canan Öykü DÖNMEZ KARA 

Sekreterya 

Melda TEKİN 

Dizgi 

Gülden KARAASLAN 

Tasarım ve IT 

Gülden KARAASLAN 

Erdal AYDIN 

Tanju ÇOLAKOĞLU

HAKEM VE DANIŞMA KURULU / Referee Advisory Board 

AKAY Ali (Prof.Dr., MSÜ) 

AKATAY Ayten (Yrd.Doç.Dr. ÇOMÜ) 

AKDOĞAN Asuman (Prof.Dr., Erciyes Ü.) 

AKKAYA Cenk Göktuğ (Doç. Dr. DEÜ) 

ALPER Yusuf (Prof.Dr., Uludağ Ü.) 

ALTAN Ömer Zühtü (Prof.Dr., Anadolu Ü.) 

ASLAN Rıza(Doç.Dr. Balıkesir Ü.) 

AŞKUN İnal Cem (Prof.Dr., Anadolu Ü.) 

ATAMAN Muhittin (Yrd.Doç.Dr., AİBÜ) 

AYTAÇ Önder (Yrd.Doç.Dr., Polis A) 

BAKKALCI Ahmet Can (Yrd.Doç.Dr., Pamukkale Ü.) 

BAŞTAYMAZ Tahir (Prof.Dr., Uludağ Ü.) 

BAYRAKTAROĞLU Serkan (Doç.Dr., Sakarya Ü.) 

BENLİ Abdurrahman (Yrd.Doç.Dr., Sakarya U.) 

BOZATAY ANBARLI Şeniz(Yrd.Doç.Dr.,ÇOMÜ) 

BERKSOY Turgay (Prof.Dr., Marmara Ü.) 

BOZKURT Veysel (Prof.Dr., Uludağ Ü.) 

CANGIZBAY Kadir (Prof.Dr., Gazi Ü.) 

CHIKOVANI Guram (Prof.Dr., Tiflis Asya-Afrika Enstitüsü) 

CRISTEA Simona Mirela (Doç.Dr. Craiova Ü.) 

ÇİL Burhan (Prof.Dr. Gazi Ü.) 

DEMİR Hulusi (Prof.Dr., Doğu Akdeniz Ü.) 

DEMİRCAN Esra (Yrd.Doç.Dr.,ÇOMÜ) 

DOĞAN Özlem İpekgil (Yrd.Doç.Dr. DEÜ) 

DOLGUN Uğur (Yrd.Doç.Dr., ÇOMÜ) 

DUYMAZ İsmail (Prof.Dr., Yıdız Teknik Ü.) 

DYKE John Van (Prof.Dr., Hawaii Ü.) 

ER Fikret (Yrd.Doç.Dr., Anadolu Ü.) 

ERDEM Haluk (Yrd.Doç.Dr., ÇOMÜ) 

ERDOĞAN Engin (Prof.Dr., ÇOMÜ) 

ERDUMLU Güngör (Prof.Dr., Kocaeli Ü.) 

EREN Erol (Prof.Dr., Doğuş Ü.) 

ERKAN Hüsnü (Prof.Dr., DEÜ) 

EROĞLU Umut (Yrd.Doç.Dr.,ÇOMÜ) 

Alfabetik Sıra İle/ In Alphepetical Order 

FALAY Nihat (Prof.Dr., İstanbul Ü.) 

GEYLAN Ramazan (Prof.Dr., Anadolu Ü.) 

GIURCA VASILESCU Laura Vıctorıa (Doç.Dr., Romanya) 

GÖKTEPE Cihat (Yrd.Doç.Dr., Kafkas Ü.) 

GÖRÜN Mustafa (Yrd.Doç.Dr.,ÇOMÜ) 

GÖYMEN Koral (Prof.Dr., Sabancı Ü.) 

GÜMÜŞ Mahir (Yrd.Doç.Dr.,ÇOMÜ) 

GÜLOĞLU Tuncay (DoçDr., Kocaeli Ü.) 

GÜRKAYNAK Mehmet Rüştü (Prof.Dr.) 

İNAN Yüksel (Bilkent Ü.) 

KAVİ Ersin (Yrd.Doç.Dr., Yalova Ü.) 

KAYA İbrahim (Doç.Dr.,ÇOMÜ) 

KAYRİ Murat (Yrd.Doç.Dr., Yüzüncü Yıl Ü.) 

KİRTİŞ A. Kazım (Prof.Dr., ÇOMÜ) 

MARANGOZ Mehmet (Doç.Dr., ÇOMÜ) 

ORHAN Gökhan (Doç.Dr., Balıkesir Ü.) 

ÖRNEK Ali Şahin (Yrd.Doç.Dr.,ÇOMÜ) 

ÖZKÖK Ferah (Yrd.Doç.Dr., ÇOMÜ) 

PALABIYIK Hamit (Doç.Dr., ÇOMÜ) 

PAZARLIOĞLU Vedat (Prof.Dr., Dokuz Eylül Ü.) 

SAPANCALI Faruk (Doç.Dr., Dokuz Eylül Ü.) 

SARIYER Nilsun (Yrd.Doç.Dr.,ÇOMÜ) 

ŞAHİN Mehmet (Doç.Dr.,ÇOMÜ) 

ŞENER Sefer (Doç.Dr.,ÇOMÜ) 

TAN S. Sami (Yrd.Doç.Dr.,ÇOMÜ) 

TATOĞLU Ekrem (Prof.Dr. Bahçeşehir Ü.) 

TOKOL Tuncer (Prof.Dr., Uludağ Ü.) 

TORAMAN Cengiz (Doç.Dr. Balıkesir Ü.) 

TORUN Mustafa (Yrd.Doç.Dr.,ÇOMÜ) 

TUFAN Ekrem (Doç.Dr. Anadolu Ü.) 

ULUYOL Osman (Yrd.Doç.Dr. Adıyaman Ü.) 

YAĞANOĞLU Y. Nazmi (Yrd.Doç.Dr.,ÇOMÜ) 

YAVAŞ Hikmet (Yrd.Doç.Dr.,ÇOMÜ) 

YÜCEL Nilay (Yrd.Doç.Dr.,ÇOMÜ) 

Yönetim Bilimleri Dergisi (YBD) Worldwide Political Science Abstracts Database tarafından indekslenmektedir. 

Yönetim Bilimleri Dergisi (YBD) yılda iki kez yayınlanan hakemli bir dergidir. Gönderilen yazılar ilk olarak editörler ve yazı kurulunca bilimsel 

anlatım ve yazım kuralları yönünden incelenir. Daha sonra uygun bulunan yazılar alanında bilimsel çalışmaları ile tanınmış üç ayrı hakeme 

gönderilir. Hakemlerin kararları doğrultusunda yazı yayınlanır veya yayınlanmaz. Hakemlerin gizli tutulan raporları dergi arşivlerinde beş yıl süre 

ile tutulur. Dergi politikaları ve yazım kuralları ile ilgili detaylar dergi sonunda bulunabilir. Belirtilmemiş hususlar için dergi sekreteryası 

aranabilir. 

Journal of Administrative Sciences (JAS) is abstracted and/or indexed in Worldwide Political Science Abstracts Database. 

Journal of Administrative Sciences (JAS) is a biannual referee journal. Articles submitted for consideration of publication are subject to peer 

review. The editorial board and editors takes consideration whether submitted manuscript follows the rules of scientific writing. The appropriate 

articles are then sent to three referees known for their academic reputation in their respective areas. Upon their decision, the articles will be 

published in the journal, or rejected for publication. The refree reports are kept confidential and stored in the archives for five years. For the full 

details about the journal see Notes for Contributers section or feel free to contact with the editors. 

Yönetim Bilimleri Dergisi (YBD) / Journal of Administrative Sciences (JAS) 

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Biga İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 17200 Biga / Çanakkale - TURKEY 

Tel: (+90) (286) 335 87 38-40 Faks: (+90) (286) 335 87 36 

Erişim: http://biibf.comu.edu.tr/ybd.html / e-posta: ybd@comu.edu.tr 

YBD’de yayınlanan yazılarda fikirler yalnızca yazar(lar)ına aittir. Dergi sahibini veya editörleri bağlamaz. 

Tüm hakları saklıdır. Önceden yazılı izin alınmaksızın hiçbir iletişim, kopyalama sistemi kullanılarak yeniden basılamaz. 

Akademik ve haber amaçlı kısa alıntılar bu kuralın dışındadır 

All Rights Reserved. No part of this publication may be reproduced, stored or introduced into a retrieval system, or transmitted in 

any form, or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without prior written permission of the JAS editors. 

ISSN: 1304-5318


Journal of Administrative Sciences 


İÇİNDEKİLER / Contents 

Dergi Hakkında .................................................................................................... 7 

GÜNDEMLER / Agendas 

YÖNETİM GÜNDEMİ / Management Agenda .................................................. 13 

Ramazan UYGUN & Murat KASIMOĞLU 

Bilimsel Araştırmalarda Örtülü Ölçümler 

EKONOMİ GÜNDEMİ / Economy Agenda ....................................................... 27 

Sefer ŞENER 

Bölgesel Kalkınma Ajansları 

KAMU YÖNETİMİ VE YEREL YÖNETİMLER GÜNDEMİ / 

Public Administration and Local Government Agenda ......................................... 41 

Şeniz ANBARLI BOZATAY 

Yeni Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun Askerlik Hizmetine İlişkin Getirdiği 

Değişiklikler ve Vicdani Ret Tartışmaları 

ULUSLARARASI İLİŞKİLER GÜNDEMİ / International Relations Agenda ..... 49 

Yücel ACER 

Uluslararası Hukuk, İnsan Hakları ve Uluslararası Düzeyde Koruma 

Yönetim Bilimleri Dergisi (8: 1) 2010 Journal of Administrative Sciences

MAKALELER / Articles 

Yonca GÜROL & Onur Muhteşem ÇAPAN……....….………………………………….. 59 

Örgütsel Performansın Yükseltilmesinde İnsan Performans Teknolojisi Modeli 

Mirela CRISTEA & Sorin DOMNIŞORU & Murat KASIMOĞLU................................... 79 

The Auditors’ Role in Preventing the Insolvency Risk – Practical Aspects Feasible to 

Insurance Companies on European Level 

B. Aydem ÇİFTÇİOĞLU AYDEMİR……….………………..…………….……………. 95 

İşletmelerde Hedef Belirleme ve Etkili İletişimde NLP 

Yavuz YILDIRIM………………..…………….………….……………….……………… 117 

Determining Multifactor Productivity: How Robust the Relationship between Knowledge 

Generated Through Universities and Competing Theories of Productivity 

A. Celil ÇAKICI & Lütfi ATAY & Murat AKSU……..…………………………………. 147 

Bozcaada Turizmi İçin Geçerli Olabilecek Fırsatlar, Üstünlükler, Zayıflıklar ve 

Tehlikeleri Tespit Etmeye Yönelik Bir Araştırma 

Serdar KURT & Hilmi ZENGİN……………………... ……………………….………….. 167 

Beklentilerde Rasyonellik ve Yakın Rasyonalitenin Ekonometrik Testi 

Nuray HELVACIOĞLU & Hatice ÖZUTKU…………. ………………………………… 193 

Kültürel Farklılıkların Yönetiminde İnsan Kaynakları Stratejilerinin Rolü: IKEA Örneği 

KİTAP TAHLİLLERİ / Book Reviews 

Abdullah KIRAY………………………………………………………………………….. 219 

Hard Facts, Dangerous Half-Truths & Total Nonsense: Profitingfrom 

Evidence-Based Management (Yazar: Jeffrey Pfeffer) 

Çağla YAVUZ…….…………..…………………………………………………………… 225 

Sürdürülebilir İnovasyonu Yönetme, Küresel Büyümenin İtici Gücü 

(Yazar: Ian MAXWELL) 

Verda DAVASLIGİL……………………………………………………….….................... 233 

Bir Bilim Olarak İktisat Tarihinin Doğuşu (Yazar: Orhan KURMUŞ) 

Sanem BERKÜN…………………………………………………………….….................. 241 

Katılımcılık ve Kalkınma Ekseninde Yerel Sosyal Politikalar 

(Yazar: Ali SEYYAR – Oral DEMİR) 

YAZARLAR İÇİN BİLGİ NOTU / Notes For Contributors ........................................... 245 


7 


AMAÇ, KAPSAM VE YÖNTEM 

Yönetim bilimi, yönetim, yöneticilik ve liderlik kavramları, olguları hem 

bireysel, hem örgütsel, hem kentsel, hem ülkesel ve hem de uluslararası yönleri ile ele 

almakta ve belirleyiciliğini gittikçe artırmaktadır. Bireylerin, örgütlerin, işletmelerin, 

kentlerin, ülkelerin ve uluslararası ilişkilerin başarısında; finansman, teknoloji, insan 

kaynakları performansı kadar- belki de onlardan daha fazla- yönetim de belirleyici bir 

unsurdur. Hatta, insan kaynaklarının, teknolojinin, finansmanın verimliliği ve 

performansı, yönetimin, yöneticiliğin ve liderliğin başarısına bağlıdır denebilir. 

Özellikle vurgulanmalıdır ki ‘yönetim’ kavramı yalnızca işletme konseptiyle 

anılmayacak kadar genişlemiştir. İşletmelerin verimli, etkili, etkin ve kârlı 

yönetilmesinde yöneticilik ve liderlik yetkinlikleri büyük öneme sahiptir. Ancak, 

yönetimin, yöneticiliğin ve liderliğin etkinliği; işletmecilik yetkinliklerinin dışında 

becerileri ve yetkinlikleri de gerektirmektedir. Sözgelimi, yönetim süreçlerinde 

başarılı olmak işletmeciliğin rasyonellik ilkelerini olduğu kadar, kamusallığın, kamu 

yönetiminin, siyaset biliminin, uluslararası ilişkilerin ilkelerini de dikkate almayı 

gerektirecektir. 

Bu genel eklektik çerçeve içerisinde Dergi, işletme, ekonomi, stratejik 

yönetim, siyaset bilimi, uluslararası ilişkiler, çalışma ekonomisi, maliye, kamu 

yönetimi gibi temel alanlara ilişkin araştırmacı ve analitik yazıları yayımlamayı temel 

amaç edinmektedir. Belirtilen bu genel çerçevenin bir sonucu olarak, yazılarda 

yönetsel vurgunun ön plana çıkması doğal ve amaçlanan bir durumdur. 

Akademisyen, araştırmacı ve uygulamacıları yukarıdaki içerikte ulusal ve 

uluslararası düzeyde araştırma yapmaya ve makale yazmaya özendirmenin yansıra, 

kamu ve özel sektör yönetimi, bireysel yönetim ve uluslararası yönetim düzeylerinde 

yönetimin, yöneticiliğin ve liderliğin eklektik, sentezci, analitik açıdan algılanmasını 

sağlamak da Dergi’nin belirgin amaçları arasındadır. 

Somut başlıklarla YBD’nin ilgili olduğu konular; yönetim kültürü; 

yöneticilik ve liderlik; ekonomi; davranış bilimleri; insan kaynakları yetkinlikleri 

yönetimi; siyaset bilimi; kamu yönetimi; makro yönetim; maliye; çalışma ekonomisi, 

uluslararası ilişkiler, sosyoloji ve yönetim bilimi olup; söz konusu konular, 

kurumsallaşma, entelektüel sermaye ve entelektüel liderlik, yönetsel ve sosyal 

mühendislik ve davranış bilimlerine yönelik ilkeler, yöntemler, felsefe akımları 

temelinde ele alınmayı gerektirmektedir. Bu yargılar, yönetim kavramının, biliminin 

gittikçe eklektik, sentetik bir ruha büründüğünü göstermektedir. Bu eklektik ve 

sentetik vurguyu yayınlara taşımak, tüm düzeylerdeki yöneticilerin çok boyutlu 

yetkinliklere sahip olmaları gerektiğini vurgulamak YBD’nin temel amaçları 

olacaktır. 


8 

Öte yandan; hem özel ve kamu sektörünü hem de merkezi ve yerel 

yönetimleri, katılımcı demokrasi vizyonunda yönlendiren; yönetim modeli belirleme, 

istihdam sağlama, süreklilik temelinde çalışma, bireysel, örgütsel, toplumsal 

dönüşümü yönlendirme gibi işlevleri olan sivil toplum kuruluşları konusunda ulusal 

ve uluslararası yenilikleri yansıtmak Dergi’nin öncelikli hedefleri arasındadır. Bu 

maksat ve ilkeler çerçevesinde YBD, ‘Yazılarda Yönetsel Gündem’, ‘Ekonomi 

Yönetimi Gündemi’, ‘Kamu Yönetimi ve Yerel Yönetimler Gündemi’, ‘Uluslararası 

İlişkiler Gündemi’ ve ‘Makaleler’ bölümlerinden oluşmaktadır. Yukarıda belirtilen 

konular, hem bu bölümlerin ilgili olduğu bakış açısı ile hem de yönetim bilimi ilke, 

paradigma ve felsefesi bağlamında ele alınacaktır. Bu bakış açısı, günümüzde 

yönetim biliminin hem diğer konulardan etkilenen hem de o konuları etkileyen bir 

bilim dalı olmasının bir gereğidir ve bu özelliği ile de Yönetim Bilimleri Dergisi’nin 

bakış açısını oluşturmaktadır. 

YÖNELİMİ 

Ampirik (Görgül), kavramsal, analitik, sentezci, çıkarımsal, karşılaştırmalı 

çalışmalar ve yazılar. 

HEDEF KİTLESİ 

Akademisyenler, araştırmacılar ve özel sektör, kamu sektörü, ulusal ve 

uluslararası sivil toplum kuruluşları uygulamacıları, yöneticileri. 

YAYIN İLKELERİ 

Yönetim Bilimleri Dergisi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Biga 

İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi girişimi ve yürütücülüğünde yılda iki kez 

yayınlanmaktadır. Dergi; sosyal bilimlerin tüm alanlarındaki yöntemsel ve kuramsal 

bakış açılarına eşit uzaklıkta durur. Özgünlük ve yeni bilgi üretimi YBD’nin temel 

ilkesidir. 

Dergi’nin yayım dili Türkçe ve İngilizce’dir. Türkçe yazılar İngilizce özet, 

İngilizce yazılar Türkçe özet ile başlayacaktır. 

Dergi’ye önerilen çalışmalara ilişkin yayım kararları, yazar ve hakem 

kimliğinin karşılıklı gizli tutulduğu bir süreçte hakem değerlendirmelerine 

dayandırılacaktır. 

Çalışması yayımlanmak üzere kabul edilen yazara, telif ücreti ödenmeyecek, 

çalışmanın yayımlandığı dergi sayısı bir adet ücretsiz olarak gönderilecektir. 

Dergi’de davet üzerine yazılacak kitap incelemelerine de yer verilecektir. 

Dergi’ye gönderilen yazıların daha önce başka bir yerde yayınlanmamış 

veya yayın için gönderilmemiş olmaları gerekir. Daha önce kongrelerde tebliğ 

olarak sunulmuş ve özeti yayınlanmış çalışmalar, bu özelliği belirtilmek üzere kabul 

edilebilir. Yayın için gönderilen yazıların geri alınması istenirse yazarın bir dilekçe 

ile başvurması gerekir. Araştırma herhangi bir kuruluş tarafından maddi destek 

görmüşse makalenin başlığının son kelimesi üzerine (*) konularak aynı sayfada 

dipnot olarak belirtilir. Çalışma, Dergi tarafından kabul edildikten sonra, yazar 

‘Makale Kabul Formu’ (MKF) doldurarak yayın hakkını Dergi’ye devretmiş olur. 

Yönetim Bilimleri Dergisi (8:1) 2010 Journal of Administration Sciences

BÖLÜMLERİ VE BÖLÜM İÇERİKLERİ 

Y 

azılarda Yönetsel Gündem: Tüm akademik ve popüler dergilerdeki 

yönetim merkezli yazıların ağırlıklı olarak üzerinde durduğu, tartıştığı 

analiz ettiği konuları saptayarak bunları araştırıcılara ve uygulayıcılara 

aktarmak temel işlev olacaktır. 

9 

E 

konomi Yönetimi Gündemi: Türkiye’de, Dergi’nin yayınlandığı 

döneme ilişkin olarak, ekonomi yönetimine ilişkin kurumlardaki 

(DPT, Hazine Müsteşarlığı, Merkez Bankası vb.) gelişmeleri ve ilgili 

bakanlık ve kurumların yöneticilerinin yaklaşımlarını ve aldıkları 

kararları, temel tercihlerini, yönetim nosyonu ve değerleri (yönetim yaklaşımları, 

yöneticilik ve liderlik yetkinlikleri, karar alma yaklaşımları, koordinasyon 

yetkinlikleri, hedef belirleme, uzun süreli bakış, süreç ve ani müdahale yetkinliği) 

temelinde inceleyen, değerlendiren, analiz eden, çıkarsamalarda ve önerilerde bulunan 

ana yazıdan oluşur. 

K 

amu Yönetimi ve Yerel Yönetimler Gündemi: Çeşitli bakanlıklara 

ilişkin gelişmeleri, ortaya çıkan yeni yaklaşımları, projeleri ve 

benzeri gelişmeleri, belediyeler, il özel idareleri, yerel dinamikler 

olarak sivil toplum kuruluşlarını ve yerel konulara katkılarını, yerel 

yönetimler ve ilgili bakanlıklardaki idarecilerin ve uygulayıcılarının tutum ve 

tercihlerini, sosyal politikaya ilişkin güncel konu ve sorunları yönetim bilimi 

nosyonu ve prensipleri (yönetici yaklaşımları, yöneticilik ve liderlik yetkinlikleri, 

karar alma yaklaşımları, koordinasyon yetkinlikleri, hedef belirleme, uzun süreli 

bakış, süreç ve ani müdahale yetkinliği) temelinde inceleyen, değerlendiren, analiz 

eden, çıkarsamalarda ve önerilerde bulunan ana yazıdan oluşur. 

U 

luslararası İlişkiler Gündemi: Uluslararası konjonktür, statüko ve 

dengeleri meşgul eden konuları; uluslararası örgütler, uluslar-üstü 

örgütler, uluslararası sivil toplum kuruluşları, ülkeler ve onların 

karar vericilerinin tavır tutum ve uygulamamalarını yönetim bilimi 

nosyonu (yönetici yaklaşımları, yöneticilik ve liderlik yetkinlikleri, karar alma 

yaklaşımları, koordinasyon yetkinlikleri, hedef belirleme, uzun süreli bakış, süreçsel 

ve ani müdahale yetkinliği) temelinde inceleyen, değerlendiren, analiz eden, 

çıkarsamalarda ve önerilerde bulunan ana yazıdan oluşur. 

B 

ilimsel Makaleler: Bilimsel Makaleler bölümü, araştırmacı, analitik 

ve sentezci niteliğe sahip bilimsel makalelerden oluşur ve YBD’nin 

Editörler Kurulu ve Yardımcı Editörlerince yönlendirilir. 


GÜNDEMLER / Agendas

YÖNETİM GÜNDEMİ 

Management Agenda 

BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA ÖRTÜLÜ ÖLÇÜMLER 

Ramazan UYGUN 

Murat KASIMOĞLU 

Çoğumuz anahtarını kapı eşiğinde kaybeden ve anahtarı daha aydınlık 

olduğu için yolun aşağısındaki spot lambasının altında arayan geleneksel sarhoş tipine 

güleriz. Bunun gibi insanlar ve primatlar arasındaki ayrımı araştıran bir araştırmacının 

neden dikence balığı üzerinde çalışmalara başladığını merak ederiz. Bu iki olayda da 

araştırmanın amaçları ve metotları arasındaki farkları tanımlarken genellikle 

psikolojinin kaynağında yer alan araştırmanın amaçları ve metotları hakkında ya eksik 

yargıya sahibizdir ya da hiçbir yargımız yoktur (Willems ve Raush 1969: 1). 

Araştırma yapma basitçe bazı fenomen ya da olaylar ile ilgili anlayışı 

artırmak için teori ve ampirik araçların kullanılmasıdır. Teori ve uygulamanın 

birbirinden tamamen ayrılamadığı görüşü en azından Plato’nun çalışmaları kadar 

eskidir (Davis 1918: 168). Teori dünyanın bir resmini çizmektedir. Ama bilim bu 

resimde bazı alanları bizzat gözlemlenebilir kılmaktadır. Teori kabulünde bilim adamı 

resmin bu alanlarındaki doğruluğu konusunda iddialarda bulunmaktadır (Creath 1988: 

149). 

Epistemoloji doğayı, yeryüzünü, insan bilgisinin kısıt ve kriterlerini araştıran 

çalışma alanıdır. Bildiğimizi nasıl bilmekteyiz. Epistemoloji kısaca bu soruyu 

araştırmaktadır ve bunun için de yöntemler yapılandırılmıştır. Batı kaynaklı iki büyük 

epistemolojik gelenek zamanla ortaya çıkmıştır: doğacılık (natüralizm) ve idealizm. 

Bu iki gelenek günümüzde kullanılan bilimsel araştırma modellerine temel 

Arş.Gör., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Biga İİBF 

Prof.Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Biga İİBF 


14 


sağlamaktadır. İdealizm içsel bir perspektif benimserken doğacı yaklaşım dışsal 

perspektif benimsemektedir (Pohland 1972: 4-5). 

Yöntemler bilimin enformasyon toplamak ve analiz yapmak için kullandığı 

araçlardır enstrümanlar, teknikler, prosedürler. Diğer alanlardaki araçlar gibi farklı 

yöntemler farklı işlevleri yerine getirmektedir. Her yöntem diğerlerinde bulunmayan 

potansiyel fırsatlar sunmanın yanı sıra farklı kısıtlamalara da sahiptir. Mesela eğer 

duvara çivi çakmak isteniliyorsa çekice ihtiyaç vardır fakat amaç tahtayı düzgün iki 

parçaya ayırmak ise çekicin burada faydası olmayacaktır. Bunun için testere 

gereklidir. Ve tabi ki testere duvardan çivinin sökülmesine yardımcı olamaz. 

Tüm araştırma yöntemleri fenomenlerle ilgili bilgi elde etmek için sınırlı 

fırsatlar sunmaktadır. Tüm yöntemler kanıt toplama ve analiz etme için diğerlerinde 

bulunmayan farklı fırsatlar sunmaktadır ancak her yönteminde kendine has kısıtları 

bulunmaktadır. 

Yöntemler kanıt miktarını hem artırmakta hem de kısıtlamaktadır, 

Her yöntem değerlidir ancak tümü, zayıflıklara ya da kısıtlara sahiptir, 

Çeşitli yöntemlerin değişik kısıtları farklı yöntemlerin bir arada 

 

kullanılması ile aşılabilir, 

Ancak çoklu yöntem yaklaşımında metotlar birbirlerinin zayıflıklarını 

giderecek biçimde seçilmelidir (McGrath 1994: 154-155). 

Anketler aşırı statiktir. Bu nedenle süreçlerin incelenmesinde yetersiz 

kalmaktadır. Ek olarak toplumsal ya da bölgesel anketler kültür, gelenek, standartlar, 

değerler, fikirler, inançlar gibi materyal olmayan konuları dikkate almada başarısız 

olmaktadırlar. Bu maddi olmayan ve ölçülmesi zor konular soru formu yöntemiyle 

kavranabilir. Ancak bu da psikolojik zorluklar yaratacaktır elde edilen sonuçların çok 

az bilimsel değer ifade etmesi gibi. Daha iyi bir yöntem ise bölge ya da toplumun 

genel durumu ile ilgili bilinçli olarak hazırlanmamış şahsi mektuplar, gazeteler gibi 

her türden yazılı belgelerin incelenmesidir. Diğer bir yöntem ise katılımcı gözlem 

olarak adlandırılan araştırmacının incelenen yörede bir süre bulunmasıdır (Ellwood 

1933 : 56). Sosyal ve davranış bilimlerinde temel ilke güvenilir ampirik bilgi için 

farklı yöntemlere dayalı çalışmalarda kanıtların sabit olmasıdır (McGrath 1994: 155). 

Sosyal Bilimlerde Tepkisel Olmayan Araştırmalar: Örtülü Ölçümler 

Webb ve diğerleri (1966) yapıtlarında anket ve mülakat dışında kalan 

araştırma yöntemleri ile elde edilmiş verilere dikkat çekmektedir. Yazarların amaçları 

gerek veri toplamada gerekse veri analizinde göz ardı edilen araştırma yöntemlerini 

ön plana çıkarma böylece sosyal bilimciye kullandığı metotlar bakımından daha geniş 

bir bakış açısı kazandırma ve ona daha önce pek kullanılmamış ölçümleri hayata 

geçirme konusunda daha fırsatçı ve yaratıcı bir yaklaşım kazandırmaktır. Sosyal bilim 

araştırmalarının çoğunluğu anket ve mülakatlara dayalıdır, yazarlar bu tekelci ve 

yanılsamalara açık yöntemlere aşırı güven duyulmasını eleştirmekte özellikle tek 

başlarına kullanılmalarının sakıncalarından bahsetmektedir. Onlara göre anket ve 

mülakatlar farklı metodolojik zayıflıklara sahip olan yöntemlerce tamamlanmalıdır. 

Çalışmalarında yazarlar alternatif yaklaşımları örneklemekte aynı zamanda onların 

zayıflıklarını da sunmaktadır. Bu eser “araştırma tasarımı” kavramını vurgulamakta 


Yönetim Gündemi 

15 

ve tasarım dendiğinde akla gelen ölçülecek kişilik ya da özelliklerin ölçeklerine 

ulaşma (Rotter: kontrol odaklılık, Wallach ve Kogan: risk eğilimi ölçeği gibi) ve bu 

ölçekleri belirli bir deney ve kontrol grubuna uygulayarak sonuçlarını analiz etmenin 

yeterli olmadığına dikkat çekmektedir. Araştırmanın tasarımı neye malolursa olsun 

bir hipotezi ispatlamaya çalışmaktan çok araştırma sürecinde yanlılıkları olabildiği 

ölçüde gidererek, makul rakip hipotezler de üretebilme ve bunları metotla eleyerek 

gerçeğe ulaşmadır. 

Bilgi krallığına ulaşabilmek için birden fazla yol vardır (Pohland 1972: 6) ve 

gözlem de bu yollardan biridir. Mintzberg (1971)’in yönetici rolleri bugün en geçerli 

işletme ders kitaplarında hala okutulmaktadır ve o teorisini gözlem yöntemiyle 

oluşturmuştur. Gözlem ondan önce de yönetim araştırmalarında kullanılmıştır. 

Tablo 1: Yönetim Araştırmalarında Örtülü Ölçümler 

Çalışma n Gözlem 

Periyotlarının 

Sayısı ve Süresi 

Guest 

(1956) 

Jasinski 

(1956) 

Ponder 

(1957) 

O’Neil ve 

Kubany 

(1959) 

Landsberger 

(1961) 

Mintzberg 

(1973) 

Denekler Organizasyon Türü Araştırılan Değişkenler 

56 1, 8 saat Formen Montaj Tesisi Davranışsal değişkenler, 

faaliyetler, yer, temaslar, 

etkileşim 

Her bir formen için 

etkililik değerlendirmesi 

24 8, 2 saatlik 

periyotlar 

85 Vakalar 2 saatlik 

periyotlarla 

düzenli olarak 5 

dk. ara ile 

kaydedilmiştir;, 

31886 gözlem 

ortalama denek 

başına 375 

düşmektedir 

3 Her denek için 2 

sabah 2 öğleden 

sonra olmak üzere 

toplam 14 saat 

Formen 1 Üretim Tesisi Davranışsal değişkenler 

(temas, inisiyatif), iletişim, 

enformasyon akışı ve türü 

Performans değerleme, iş 

grupları verimlilik 

değerlendirmeleri ve 

çalışanların tutumları 

formenlerin etkililik 

değerlendirmelerinde 

kullanılmıştır 

Formen 2 Montaj Tesisinde 4 

Üretim Departmanı 

Orta 

kademe 

yöneticileri 

2 Mühendislik Tesisi Etkileşim 

5 5 İş günü CEO’lar Uluslararası 

Danışmanlık Firması; 

AR-GE Firması; 

Tüketim Malları 

Üreticisi; Banliyö Okul 

Sistemi 

(Martinko ve Gardner 1985: 678-682) 

Yönetim Bilimleri Dergisi (8: 1) 2010 Journal of Administrative Sciences 

Davranışsal değişkenler 

(Fonksiyonlar, örnek 

olarak enformasyon verme, 

hatta çalışma, problem 

çözme, farklılıkları 

giderme, karar alma, 

planlama) 

Etkililiği ölçmek için 4 

objektif ve 4 subjektif 

ölçüm kullanılmıştır 

Davranışsal değişkenler, 

faaliyetler, iletişim, 

inisiyatif, mevki, temas 

amacı, postalar

16 


Gözlem yöntemi teori güdümlüdür (Oberdan 1990: 25) ve tartışmasız tüm 

bilimlerin atasıdır (Ellwood 1933: 51). Sosyal araştırmaların farklı yöntem ve 

tekniklerinin erdemleri ile ilgili argümanlar verinin nasıl toplandığı ve analiz 

edildiğini ile ilgili hatalara dayalıdır. Bu argümanların temelinde gözlemin yanlış 

tanımlanması bulunmaktadır. Gözlem tüm veri toplama biçimlerinin temelidir. Veri 

toplama biçimleri temelde araştırma tekniklerinin nasıl organize edildiği, gözlemin 

nasıl yapıldığı ve kaydedildiği, geçerlilik ve güvenilirlik konularında 

farklılaşmaktadır. Sosyal bilimde bir çok gözlemin amacı olayları daha sonra ölçmek 

ve analiz etmek için yakalamaktır. Bazı veriler deneğin kendisi ya da başkaları 

üzerinde gözlem yapmasıyla elde edilmektedir mülakat ve standart testler gibi (Reis 

1971: 3). 

Eğer sadece psikolojik testlere dayalı araştırmalar gerçekleştirilirse, bu 

testlerin denekler ve onların içinde bulundukları sosyo-kültürel koşullarla ilgili çok az 

ya da hiçbir şey anlatmadığı görülebilir. Mesela sosyo-kültürel koşullar deneklerin 

muhtelif davranış örüntülerini kısıtlayabilmektedir (Mensh ve Henry 1953: 463). 

Sosyo-kültürel koşulların ortaya konmasında gözlem psikolojik testlere 

nazaran daha başarılıdır. Örneğin öğrencilerin öğrenme biçimlerini belirlemede var 

olan testler yerine gözlem yönteminin tercihini etkileyen üç ana faktör bulunmaktadır. 

İlk olarak bir çok öğrenme biçimi envanteri yazılı öz bildirime dayalıdır. Öz bildirim 

diğer davranışlar gibi bireyin toplam fenomensel alanının ürünüdür ve deneğin 

farkındalığına, sosyal deneyimine, işbirliğine bağımlıdır. İkinci olarak gözlem, 

öğretmenleri de, direkt olarak veri toplama sürecine dahil etmektedir. Son olarak ise 

gözlem yöntemi araştırmacılar arasında giderek veri toplamada yaygınlık 

kazanmaktadır (Mamchur 1981: 96-97). Ek olarak Davis (1918)’in yaptığı yüksek 

okul gözlem çalışmasının taslağı yüksek okul hocaları ile konferansla başlamakta, 

gözlemin organizasyonunun ve yönetiminin ayrıntılı biçimde planlanması ile devam 

etmekte öneriler kısmı ile de son bulmaktadır. Böylece bağlamla ilgili önemli ipuçları 

yakalanabilmektedir. 

İnsanoğlunun eylemleri gözlemleyebilme becerisi gözlem alanında birbirine 

bağımlı üç koşula dayalıdır. Başarılı gözlem, gözlemlenen alanda bulunan duygusal, 

bilişsel ve niyetsel yönelimin gözlemci tarafından anlaşılabilme derecesine, gözlem 

alanındaki bireylerin ya da grupların araştırma konusu olan problemin türü hakkında 

tam bir fikir birliği içinde olmalarına, deneklerin sembolik ya da sembolik olmayan 

hareketleri ve gelecekte ortaya konacak eylemle ilgili zihinsel eylemleri göz önüne 

serme istekliliğine dayalı olmaktadır (Schneider 1918: 280). 

Farklı gözlemciler olan biten hakkında aynı fikirde değillerse ya da 

gözlemlenenin davranışları çok değişken ise aynı nesnenin (birey, sınıf ortamı gibi) 

iki ölçümü arasında farklılık doğacaktır bu da güvenilirliği tehdit edecektir (McGaw 

ve Wardrop 1972: 14). 

Gözlem ile yargıda bulunma arasındaki bağ, gözlem yapma ve gözcülük 

arasındaki ile karıştırılmamalıdır. Örnek olarak taş devri insanının tenis topu 

bulduğunu varsayalım. Topu eline alır inceler ancak onun tenis topu olduğu bilincinde 

değildir çünkü bu anlayışa uzaktır. Spesifik olarak eğer birileri herhangi bir varlığı 

gözlemlerse aynı zamanda onun bazı özelliklere sahip olduğunu da gözlemlemelidir. 



17 

Taş devri insanı tenis topunu gözlemleyemez ancak onun yuvarlak ve sarı olduğunu 

gözlemleyebilir, bu kavramlar dışında o topu yerden alıp incelemesi için hiçbir nedeni 

yoktur (Creath 1988: 150). 

İnsanoğlunun bir fenomeni gözlemleyebilmesinin iki yolu vardır: çıplak 

gözle ya da herhangi enstrüman aracılığıyla (Mensh ve Henry 1953: 463). Gözlemde 

enstrümanın insan olduğu araştırmalarda bilişsel psikolojinin sunabileceği aydınlatıcı 

büyük miktarda veri bulunmaktadır. Bilişsel psikologlar algılamayı dünyanın bir 

modelinin yapılandırılması olarak görmektedirler. Gözlem tekniği insanın algılama ve 

onun nöro-biyolojik temellerine ve duyusal sistemin güvenilirliğine dikkat 

çekmektedir (Estany 2001: 207). 

Doğrudan gözlem yöntemi bilimsel araştırmalarda kullanılan en eski ve hala 

en geçerli enstrümandır. Doğrudan gözlem serbest (normalde koşullardan 

kaynaklananların dışında herhangi bir kısıtlama içermeyen) ya da manipule edilmiş 

(araştırmacının davranışların sergilenmesini hızlandırdığı) ya da kısmen 

denetlenebilen koşullarda uygulanabilir (Jersilo ve Meigs 1939: 473-74). 

Doğrudan gözlem projektif testlerin tek başlarına sağlayamadıkları 

fenomenler arasındaki ilişkilerin keşfedilmesine imkan tanımaktadır (Mensh ve Henry 

1953: 465). Ancak gözlemcinin varlığının yarattığı deneyde olma bilinci ya da diğer 

kısıtlamaların araştırılan davranışta tahrifat yapabileceği açıktır (Jersilo ve Meigs 

1939: 480). 

Doğrudan gözlemle ilgili bir kısıt araştırmacının varlığı ile gözlemlediği 

koşulları saptırma ihtimalidir. Ancak enstrüman ile gerçekleştirilen gözlemler ise 

teçhizatın tasarımının izin verdiği oranda veri aktarımına bağımlıdır. Eğer araştırma 

süresince tek bir enstrümana bağlı kalınırsa sadece onun aktarabildikleri 

değerlendirilebilecektir (Mensh ve Henry 1953: 464-65). Doğrudan gözlemde 

kullanılan objektiflik testi gözlemlenen ve kaydedilen davranışların içeriğinin iki ya 

da daha fazla bağımsız çalışan tarafından sınıflandırılmasıdır. Araştırma safhasında 

gözlemci farklı zamanlarda aynı veriyi sınıflandırmadaki tutarlılığını ölçebilir. Eğer 

tutarlılık yoksa şemasında revizyona gitmelidir (Jersilo ve Meigs 1939: 475). 

Kategorik gözlem enstrümanının en büyük bileşenleri arasında işlemsel olarak 

tanımlanmış davranış kategorileri kümesi, gözlem ve kodlamada öncelik ve kurallar 

kümesi, standart kaydetme formu (matriks), gözlemlenen verilerin organize 

edilmesinde ve analizinde talimatlar serisi bulunmaktadır (Martin 1977: 43). 

Endüstriyel ortamda gözlemi sınırlandıran bazı engeller bulunmaktadır. 

Modern endüstriyel örgütlerin kendine has yapısal özelliklerinin yanında faaliyette 

bulunduğu kapitalist toplum ortamı gözlemci tarafından araştırmaya uygun sorun 

türlerini ve yorumlama tekniklerinin işlerliğini sınırlandırmaktadır. Modern 

endüstriyel örgütlerin bazı yapısal özellikleri seçilecek araştırma probleminin türünü 

kısıtlamaktadır. Bu özellikler arasında bürokrasi, sahip yöneticiler ve kar amaçlı olma 

sayılabilir. Yorumlama tekniklerinin işlerliğini sınırlandıran kısıtlar ise departmanlar, 

gruplar ve bireyler arası rekabetten dolayı enformasyona erişimde zorluk, güvenlik ve 

gizlilikten dolayı engellemelerdir (Schneider 1918: 280-83). 

Kişilik özellikleri sergilendiği koşullara özgüdür. Bu nedenle bireysel 

farklılıkların araştırılması için gözlemin yönteminin kullanılması ileri derecede 


18 


sınırlamalara tabidir. Ancak gözlem iyi tanımlanmış koşullarda belirli grup üyeleri 

arasında kıyaslama yapılmasına olanak sağlamaktadır (Goodenough 1937: 477). 

Uygulamada gözlemcinin tüm koşullarda seçici olması bir gerekliliktir sonuçta 

gözlemci her şeyi görüp kaydedemeyebilir. Amaç belirli davranış hakkında ayrıntılı 

veri elde etmek ya da bir çok türde veya faaliyet biçiminin oluşumunu kaydetmek olsa 

da nelere önem verileceği, özellikle nelerin dikkate alınacağı, nelerin gözmezden 

gelineceği planlanmalıdır (Jersilo ve Meigs 1939: 474). Herhangi veri toplama 

prosedürü çok sayıda tekniğin organize edilmesinden oluşmaktadır. Bu tekniklerden 

biri olan örneklem, gözlem için seçilecek olayların ve mülakat için deneklerin 

tespitinde kullanılabilir (Reis 1971: 4). Gözlemcinin örneklem tekniği kullanarak veri 

toplanmasının iki temel avantajı vardır, daha küçük miktarda veri ile uğraşma ve kısa 

çalışma periyotları sayesinde gözlemcinin verimliliğinin üst düzeyde kalması (Boyd 

ve DeVault 1966: 542). 

Yazarlar eserlerinde, ölçümlerin geçersizlik kaynakları üzerinde 

durmuşlardır. Araştırmalarda tek yöntem kullanılmasını eleştirmişler ve çoklu metot 

stratejisinin benimsenmesinin hatalı ölçümleri giderebileceğini vurgulamışlardır. 

Ölçümü (Veri Toplama) geçersiz kılan hataları üç büyük grupta ele almışlardır: 

Katılımcıdan Kaynaklanan Hatalar: Ölçüme Gösterilen Tepki, Araştırmacıdan 

Kaynaklanan Hatalar ve Örneklemden Kaynaklanan Hatalar. 

Webb ve diğerleri (1966) populasyon kısıtına karşı tabakalaşmış örneklem 

tekniğinin kullanılmasını önermektedir. Bu teknik örneklem hatalarını azaltmak ve 

daha dengeli bir örneklem elde etmek amacıyla, popülasyondaki farklı grupların, 

kategorilerin, (yaş, cinsiyet, sınıf, eğitim düzeyi gibi) seçilen örneklemde popülasyon 

içindeki ağırlıklarıyla orantılı olarak temsil edilmeleri için, her gruptan 

popülasyondaki oranına göre örneklem alınmasıdır. 

Sosyometrik veriler kapalı küçük ölçekli sosyal sistemlerle ilgilenen 

araştırmacılar tarafından elde edilmektedir (Holland ve Leinhardt 1976: 2). Guttman 

ölçeği uzun yıllardır seçim, politik tutum araştırmaları, gruplar arası ilişkiler gibi 

bağlamları içeren ampirik çalışmalarda kullanılmaktadır. Guttman ölçeği her deneğin 

ölçekte sırasal bir pozisyonu olduğu önermesine dayanmaktadır. Denekler bu 

pozisyona soru ya da öğelere verdikleri cevaplara dayalı olarak yerleştirilmekte ve bu 

pozisyonla ilgili bilgi onun nasıl cevap verdiğini göstermektedir (Schwartz 1986: 79- 

80). Ancak fiziksel ölçüm hiçbir zaman kesin değildir bazı sistematik ya da tesadüfi 

hatalara sahiptir. Sistematik hatalardan kaçınılabilir ancak tesadüfi olanlardan 

kaçınılamamaktadır. Bu nedenle elde edilen veri tesadüfi olanlardan arındırılarak 

sabit kılınmalıdır (Urban 1924: 322). 

Anket, alan araştırması ve diğer güncel sosyal bilim araştırma teknikleri araştırma 

konusu olarak belirli, tanımlanmış bireylerin nitelikleri ve davranışları hakkında 

ayrıntılı, gerçekçi kayıt ve enformasyon gerektirmektedir. Geniş ölçüde kabul görmüş 

araştırma etik prensipleri araştırmacıların elde ettikleri araştırma verilerini 

saklamalarına neden olmaktadır. Ek olarak araştırma kayıtlarının mahremiyeti 

araştırmacıların akademik özgürlüğü olarak değerlendirilmekte ve bu araştırmacılar 

başkalarının bu kayıtlara ulaşmalarını kısıtlamaktadır (Palys ve Lowman 2002: 1-2). 



19 

Tablo.2: Araştırmalarda Yapılan Hatalar 

Katılımcıdan Kaynaklanan Hatalar Araştırmacıdan Kaynaklanan Hatalar Örneklemden 

Deneyde Olma Bilinci 

Eğer bireyler kendilerini kobay olarak 

hissederlerse ya da test aşamasından 

geçtiklerini bilerek iyi bir etki bırakmak 

amacına girerlerse, veya veri toplama 

metodu deneğin daha önce hissetmediği 

bir ilgi uyandırarak bazı yanıtları ortaya 

atar veya bazı tepkileri uyarırsa ölçüm 

süreci deneysel sonuçları saptırabilir. 

Rol Seçimi 

Bu soruları cevaplarken ya da görevleri 

yerine getirirken ne tür bir insan 

olmalıyım 

Değişim Aracısı Olarak Ölçüm 

Pratik yapma etkisi: Genel anlamıyla, 

öğrenmede alıştırmanın veya tekrarın 

yarattığı değişiklik veya iyileşme. Bu 

etki bazı durumlarda arzu edilen bir 

olguyken, aynı testin (örneğin zekâ 

testinin) tekrarlanmasının, testin 

geçerliliğini ortadan kaldırmak gibi 

istenmeyen sonuçları da olabilmektedir 

Başlangıç Etkisi: Başlangıçtaki ölçüm 

faaliyetinin ölçülen konuda değişimler 

yaratması 

Tepki – Cevap Kümeleri 

Sterotip Yanıtlar, 

Tepki Yanlılığı (katılımcının belli bir 

tarzda tepki verme eğilimi), 

Uysal Tepki Seti (Deneye 

katılanların,içeriklerine bakılmaksızın 

tutum ifadelerini kabul etme eğilimi. 

Uysallık, başka bir deyişle 'evetçilik,' 

kişilik ve tutum testlerinin sonuçlarını 

çarpıtabilir), 

Güven Yanılgısı (öğe düzeninden 

kaynaklanan düşen dikkat), 

Sağa Dönüş Yanlılığı (binaya ya da 

odaya girişte) 

Mülakatçıdan Kaynaklanan Hatalar 

Yaş 

Cinsiyet 

Irk 

Din 

Sosyal Sınıf 

(Webb ve diğerleri 1966: 12-27). 

Araştırma Enstrümanında Değişim 

Ölçüm (veri toplama) enstrümanı sıklıkla bir 

mülakatçının nitelikleri cevapları tahrif 

edebilir. Panel çalışmalarda ya da aynı 

mülakatçının iki ya da daha çok zaman 

noktasında kullanılmasında şu sorunun 

sorulması esastır: deneyci ya da mülakatçının 

tüm araştırma noktalarında aynı araştırma 

enstrümanını kullanma derecesi nedir. 

(Araştırmacının deneyim kazanması ya da 

süreçte yorulması gibi) 

Kaynaklanan 

Hatalar 

Populasyon 

Kısıtı 

Zaman İçinde 

Populasyon 

İstikrarı 

Farklı 

Bölgelerde 

Populasyon 

İstikrarı 

Yazarlar eserlerinin diğer kısımlarında çeşitli alternatif yöntemlere ayrı ayrı 

değinerek ölçüm yöntemlerinin taksonomisini yapmışlar, üstün ve zayıf yönlerini 

çalışmalarında sunmuşlardır. Bu çalışmada katılımcıların davranışlarının kaydedilip 


20 


kaydedilmediğini ayrımsamalarına ve davranışı kimin kaydettiğine göre altı büyük 

türde ölçüm sınıflaması gerçekleştirilmiştir: 

Öz bildirimler: Katılımcılar davranışlarının araştırma amacıyla 

kaydedildiğini bilmektedir. Örnek olarak anketler, mülakatlar, ölçekler, kağıt kalem 

testleri verilebilir. 

Gözlemler: Araştırmacı tarafından ya da fiziksel enstrüman kullanılarak 

davranışların kaydedilmesidir. Bazen gözlemler katılımcıların gözlemlendiklerini 

bildikleri koşullarda bazen ise bunu bilmedikleri koşullarda gerçekleştirilir. Ek olarak 

bazen görünür-açık gözlemde araştırmacı görüş dışında olabilir ancak katılımcı onun 

ortamda bulunduğunun farkındadır mesela, aynanın arkasında. Bazen ise gizli gözlem 

kelime anlamı olarak gizli değildir ancak uygulama gizlidir mesela otobüs ya da 

restorant söyleşilerine kulak misafir olma gibi. Örtülü gözlemle tepkisellik 

giderilebilir ancak populasyon ve içerik açısından bu da kısıtlama getirmektedir. 

Maliyetler ve atık oranları hala yüksektir. 

Arşiv Kayıtları: Araştırma amacı dışında üçüncü taraflarca tutulan arşiv 

kayıtlarına ulaşarak davranış kayıtlarını analiz etme diğer bir yöntemdir. Bu kayıtlar 

araştırma sürecinin dışında bulunan kişilerdir. Bu kayıtlara örnek olarak gazeteler ve 

diğer basılı medya, kamusal ya da örgütsel doğum, ölüm, evlilik kayıtları, günlük 

mektup gibi özel kayıtlar verilebilir. Bu kayıtların hiç biri araştırma amacına yönelik 

tutulmamıştır ancak bazılarında davranışı sergileyen bunların bir şekilde 

inceleneceğinin farkındadır. Mesela politikacıların konuşmaları gibi. Bu nedenle 

bunlar tepkisel olabilir. Ancak buradaki tepkisellik anketlerdeki ya da görünür 

gözlemcinin bulunduğu araştırma süreçleri gibi değildir. Arşiv kayıtları iki ana gruba 

ayrılabilir kamusal ve özel olmak üzere. 

Kamusal kayıtlar anket ya da açık gözlemde olduğu kadar tepkisel olabilir. 

Özel kayıtlarsa tepkisellikten uzaktır. Ancak her ikisi de içerik ve populasyon 

kısıtlarına sahiptir. Bazen de kayıt ve sunduğu konseptle ilişki düşük olmaktadır. İz 

ölçülerine göre daha az maliyetlidir. Ancak metodolojik olarak tüketilmişlerdir. 

Araştırma için gözlem ya da öz bildirimle daha fazla veri elde etme imkanı 

bulunmamaktadır. 

İz Ölçüleri: Burada aktör davranış izi bıraktığının ve bunların araştırma 

amacıyla kullanılacağının farkında değildir. Artış ve erozyon olmak üzere iki büyük 

sınıfa ayrılmaktadır iz ölçüleri. Tepkisellik katılımcının farkındalığı olmadığından 

düşüktür. Benzersiz örtülü olma ve tepkisel olmama özelliklerine rağmen sosyal ve 

davranış bilimlerinde hak ettiği ilgiyi görememektedir. 

Tutumları tanımlamak için sadece bir anketi oluşturan sorulara verilen 

cevapların kullanılması son derece mantıklıdır- böylece tutumlar hakkında bilinen her 

şey bu tip araştırmalardan sağlanmış olur. Tutumlar hakkında bilinenler diğer yandan 

öznel bildirime ait bilgilerden kaynaklanan riskler nedeniyle şüpheli bir konumdadır. 

Bir kırlangıcın görünmesi nasıl yazın geldiğini göstermiyorsa iki güçlü “kabul”, bir 

“ret” ve bir “bilmiyorum” cevabı da herhangi bir tutum veya sosyal değerin göstergesi 

değildir. Anketler ve mülakatlar, belki de en esnek ve genel kullanım açısından 



21 

yaygın bilgi toplama araçlarıdır. Yazarların eleştirileri onlara karşı değildir, onların 

eleştirileri metodolojik bir sığınak olarak görülmesinedir. 

Aşağıda yöntemlerin tepkisellikle, içerik ve popülasyon kısıtlamaları ile, 

maliyetle ve araştırma ile sunduğu kanıt arasındaki ilişkiyle ve kullanılabilir veri 

miktarına göre sınıflandırılması yazarların eseri dikkate alınarak sunulmaktadır: 

Tablo.3: Yöntemlerin Karşılaştırmalı Özellikleri 

Yöntemler Üstün Yönleri Zayıf Yönleri 

Öz bildirimler 

-Esneklik hem içerik hem de -Aşırı tepkiseldir, denekler 

populasyon yönünden 

araştırma içinde olduklarının 

-Maliyeti düşüktür 

farkındadırlar. 

-Toplanan verilerde düşük atık 

oranı bulunmaktadır 

-Yapılandırma ve uygulama için 

harcanan zaman düşüktür 

Gözlemler 

Arşiv Kayıtları 

-Esnektir, içerik ve populasyon 

açısından 

-Görünür gözlemcinin olduğu 

durumlarda tepkisellik oluşabilir 

-Gözlemciden ve fiziksel 

enstrümandan kaynaklanan 

gözlem ve kayıt hatalarına açıktır 

- Beklentiler hisler düşünceler için 

yararlı değildir sadece açıkça 

sergilenen davranışlar içindir 

-Hem zaman hem de kaynak 

açısından maliyetlidir 

-Atık miktarı yüksektir 

Kamusal Kayıtlar 

-Metodolojik olarak tüketilmiştir 

-Kayıt ve sunduğu konseptle 

ilişki düşük olabilir 

-Tepkisellik yüksektir 

-İçerik ve populasyon kısıtları 

Özel Kayıtlar 

İz Ölçüleri 

-Tepkisellik düşüktür 

-Metodolojik olarak tüketilmiştir 

-Kayıt ve sunduğu konseptle 

ilişki düşük olabilir 

-Tepkisellik yoktur 

-Örtülüdür ve davranışı gösteren 

ardında bıraktığı izden 

habersizdir 

-İçerik ve populasyon kısıtları 

-Gözlem ve özbildirim kadar 

içerik ve populasyon açısından 

esnek değildir. 

-Genellikle çok zaman gerektirir 

ve bazen de maliyeti ve atık oranı 

yüksektir 

-Her zaman araştırmanın konsepti 

ile doğrudan bağlantı 

kurulamamaktadır 

Araştırmacılar tepki ya da cevapları etkileyen bazı koşulsal replikleri 

raporlamaktadır. Bunlar arasında sosyal çekicilik, uyumculuk gibi eğilimler 

bulunmaktadır. Bazen bunların deneğin kişilik özelliklerinden kaynaklandığı 

düşünülmektedir ancak tepki ya da cevap sürecini en çok mülakatın kendisi 


22 


şekillendirmektedir: mülakatçı, soru formu ya da araştırmanın organizasyonu gibi 

(Cannel 1981: 395). Güvenilirlik azami derecede benzer ölçüm yöntemleri kullanarak 

gerçekleştirilen ölçümlerin sabitliğinin bir fonksiyonudur (Althauser ve Heberlein 

1970: 152). Genel olarak güvenilirlik örneklemin boyutu artığında yükselmektedir 

fakat araştırmacının bu avantajdan yararlanmasını engelleyen sınırlamalar da 

bulunmaktadır, örnek olarak incelenen davranışın koşullara özgü olması ve sabit 

biçimde sergilenmemesi (Jersilo ve Meigs 1939: 479). Güvenilirlik geçerlilikten önce 

sağlanmalıdır (Martin 1977: 46). Yüksek oranda geçerlilik araştırmada ölçülmek 

istenen konunun ölçüldüğünü ifade etmez. Bu sadece temalar ne ölçerse ölçsün, 

bileşik yapının onunla ilişkili olduğunu göstermektedir (Heise ve Bohrnstedt 1970: 

123). 

Genellikle sorulan usule ait soru ise, Benim araştırma sorunum için mevcut 

veri toplama yöntemlerinden hangisi en iyisidir. Burada şu alternatif soru sorulabilir: 

Hangi yöntemler grubu en iyisidir. Eğer bir hipotez, birbirini tamamlar nitelikteki 

test metotlarının çarpışmasından sağ çıkıyorsa o zaman kolay kolay ulaşılamayan bir 

geçerliliğe sahip demektir. 

Araştırmacılar bazen tek araştırma problemini birden fazla yöntem 

kullanarak incelemeyi tercih etmektedir. Birden fazla yaklaşım kullanma çok sayıda 

kanıt parçasından bütün oluşturmaya hizmet etmektedir. Biçim ve odakta farklılaşan 

yöntemler aynı zamanda birbirlerini denetlemektedir. Birden fazla yöntem 

kullanılarak tüm araştırma süreci güçlendirilebilir, daha zengin veriye ulaşılabilir, 

bulguların daha derin biçimde yorumlanması sağlanabilir (Pearce 2002: 104). 

Daha az tepkisel yöntemlerin olumlu yönü sıklıkla veri toplama maliyetinin 

düşük olmasıdır. Mülakat ya da soru formu sadece tek yöntem olarak görüldüğünde 

araştırmacı dışsal geçerlilik konusunda hayal kırıklığı yaşayabilir. Eğer tek yöntem 

kalıbını kırabilirse ve sözlü raporların yerine geçebilecek diğer ölçüm sınıflarını 

araştırabilirse akıllıca davranmış olur. Sözlü yöntemlerin en güçlü yönü -tüm içerik 

alanlarına ulaşabilme kabiliyetleri- gizli gözlem, iz, arşiv analizi prosedürlerinde zayıf 

taraftır. 

Sıklıkla atlanan verinin toplandığı koşullarla ilgili tam bilgi, sınıflandırmada 

kullanılan önemli terimlerin tanımları, hata riskin bariz olabileceği durumları 

denetleyebilme ya da bunu başaramamadır. Bu özellikle farklı alanlardan ve 

zamanlarda toplanan kamu kayıtlarının kıyaslanmasında ilgili karışıklık 

yaratmaktadır. İntiharın ya da kaza ile ölümün tanımsal değişkenliği gibi. Genel 

olarak izler ve arşiv kayıtlarında araştırma verisinin seçici hayatta kalma–kalıntı 

(survival) ya da tortu-birikinti (deposit) olma olasılığıdır. Bu hataları önlemek için 

araştırma tasarımının desteklenmesi ile mümkün olan düzeltmelerin yapılabilmesi 

mümkündür. 

Yazarlar eserlerinde hata riski ve bilinmeyen yanlılıklardan dolayı veri 

örnekleminin çok önemli olduğunu vurgulamaktadır. Yapılabilir olduğu her koşulda 

mevkisel örneklem işletilebilir. Benzer olarak zaman örneklemi sadece tek bir gün ya 

da haftada değil aylar ve yıllar boyunca uygulanmalıdır. Böyle bir çabayla hem 

populasyon hem de içerik kısıtlamasından korunulabilinir ve sıklıkla farklı mevki ve 

zamanlardan kazanılan sonuçların kıyaslanmasıyla ilginç veriler sağlanabilir. Zaman 



23 

ve mevki örneklemi için ihtiyaç gözlemsel ya da arşivsel verilerden ya da mülakat ve 

anketlere olandan daha az değildir. 

Diğer bir ortak talep, sözlü raporlama yaklaşımında pek de uygulanamayan, 

veri tasfiyesi ve dönüşümüdür. İhtiyaç, araştırmacının materyallerinin üretiminde 

düşen denetiminden kaynaklanmaktadır. Bunun bir istisnası suni alan deneyidir. 

Bunda araştırmacı tam denetime sahiptir fakat arşivlerden, iz kaynaklarından, 

gözlemlerden edinilen veriler sıklıkla kullanılmak için çok hamdır. Bu ihtiyacın altı 

çizilmiştir çünkü ikincil verilerin en büyük avantajlarından biri zaman serisi 

enformasyonunu iyi biçimde sağlayabilmeleridir. Zaman serilerinde değişmenin 

konjonktürel düzenler gibi dışsal kaynaklarını dikkate almak genellikle gereklidir. 

Sonuç olarak yönetim araştırmalarında en önemli sorunlardan birisi 

ölçmedir. Klasik olarak bildiğimiz ölçme yöntemlerinin yapısal olarak güvenilir ve 

geçerliliğe ilişkin taşıdıkları sorunların ortadan kaldırılması çok kolay değildir. Bu 

çerçevede bir araştırmacı için en önemli sorun güvenilir ve geçerli bir ölçüm modeli 

geliştirerek doğru bir araştırma yapması, bunun sonucunda doğru sonuçlara 

ulaşmasıdır. Aksi halde harcanan bütün kaynaklar gereksiz ve boşa gitmiş olacaktır. 

Bu noktada araştırmacının dikkate alması gereken en önemli yaklaşımlardan biri 

geliştirmiş olduğu geleneksel modeller yanında örtük ölçme modellerinin de 

geliştirilmesidir. Araştırmacının geliştireceği örtük modeller özellikle holistik bir 

yaklaşımın ortaya konmasında ve daha güvenilir, geçerli sonuçların elde edilmesine 

büyük katkı sağlayacaktır. Her araştırma sorusunun cevabına yönelik olarak bir model 

geliştirme olasılığı mevcuttur. Ancak araştırmacının mutlaka yaratıcı ve yenilikçi bir 

anlayış ile çalışma tasarımı yapmış olması gereklidir. 

Klasik ve ortadoks bilgiden kopuk epistemolojilerin araştırma sürecinin 

tasarımını zayıflatacağı için mutlaka geçmiş süreçlerin çok iyi bir şekilde ele 

alınmasına ihtiyaç vardır. Bu şekilde tedrici gelişim modelleri üzerine kurulu 

araştırma süreçlerinde özellikle örtük ölçüm modelleri geliştirilmesinde sağlıklı bir 

kuluçkalama süreci de işletilmiş olur. Doğru bir araştırma yapmak için araştırmacılar 

mutlaka örtük konular üzerinde çalışmak ve hiç kimsenin göremediği alanları görmek 

noktasında yetenek kazanmak durumundadırlar. 


24 


KAYNAKÇA 

ALTHAUSER, Robert P.; HEBERLEIN, Thomas A. (1970) Validity and the 

Multitrait-Multimethod Matrix, Sociological Methodology, Volume: 2, 

151-169 

BOYD, Robert D. ; DEVAULT, M. Vere (1966) The Observation and Recording 

of Behavior, Review of Educational Research, Volume: 36, Number: 5, 

529-551 

CANNELL, Charles F. (1981) Research on Interviewing, Sociological 

Methodology, Volume: 12, 389-437 

CREATH, Richard (1988) The Pragmatics of Observation, Philosophy of 

Science Association, Volume: 1, Number: , 149-153 

DAVIS, C. O. (1918) High-School Observation Work, The School Review, 

Volume: 26, Number: 3, 168-179 

ELLWOOD, Charles A.(1933) Observation and the Survey Method in Sociology, 

Social Forces, Volume: 12, Number:1, 51-57 

ESTANY, Anna (2001)The Thesis of Theory-Laden Observation in the Light 

of Cognitive Psychology, Philosophy of Science Association, Volume: 

68, Number: 2,203-217 

GOODENOUGH, Florence L.(1937) The Observation of Childrens Behaviors 

as a Method in Social Psychology, Social Forces, Volume: 15, Number: 

4, 476-479 

HEISE, David R.; BOHRNSTEDT, George W. (1970) Validity, Invalidity and 

Reliability, Sociological Methodology, Volume: 2, 104-129 

HOLLAND, Paul W.; LEINHARDT, Samuel (1976) Local Structure in Social 

Networks, Sociological Methodology, Volume: 7, 1-45 

JERSILO, Arthur T. ; MEIGS, Margaret F. (1939) Direct Observation as a 

Research Method, Review of Educational Research, Volume: 9, Number: 

5, 472-482 

MAMCHUR, Carolyn M. (1981) Determining Cognitive Style by Systematic 

Observation, Canadian Journal of Education, Volume: 6, Number: 4, 

92-104 

MARTIN, Jack (1977) The Development and Use of Classroom Observation 

Instruments, Canadian Journal of Education, Volume: 2, Number: 3 

MARTINKO, Mark J. ; GARDNER, William L. (1985) Beyond Strucutred 

Observation: Methodological Issues and New Directions, Academy of 

Management Review, Volume: 10, Number: 4, 676-695 



25 

MCGAW, Barry ; WARDROP, L. James (1972) Classroom Observation Schemes: 

Where are the Errors American Educational Research Journal, 

Volume: 9, Number: 1, 13-27 

MCGRATH, Joseph, E. (1994) Methodology Matters: Doing Research in the 

Behavioral and Social Sciences, Human-Computer Interaction: Toward The Year 

2000, Morgan Kaufmann Publishers Inc., San Francisco, CA, USA 

MENSH, Ivan N.; HENRY, Jules (1953) Direct Observation and Psychological 

Tests in Anthropological Field Work, American 

Antropologist,Volume: 55, Number: 4, 461-480 

MINTZBERG, Henry (1971) Managerial Work: Analysis from Observation, 

Management Science, Volume: 18, Number: 2, 97-110 

OBERDAN, Thomas (1990) Positivism and the Pragmatic Theory of 

Observation, Proceedings of the Biennial Meeting of the Philosophy of 

Science Association, Volume: 1, 25-37 

PALYS, Ted ; LOWMAN, John (2002) Anticipating Law: Research Methods, 

Ethics and the Law of Privilege, , Sociological Methodology, Volume: 

32, Number: 1, 1-17 

PEARCE, Lisa D. (2002) Integrating Survey and Ethnographic Methods for 

Systematic Anomalous Case Analysis, Sociological Methodology, 

Volume: 32, 103-132 

POHLAND, Paul (1972) Participant Observation as a Research Methodology, 

Studies in Art Education, Volume: 13, Number: 3, 4-15 

REISS, Albert J. (1971) Systematic Observation of Natural Social Phenomena, 

Sociological Methodology, Volume: 3, 3-33 

SCHNEIDER, Eugene V. (1950) Limitations on Observation in Industrial 

Sociology, Social Forces, Volume: 28, Number: 3, 279-284 

SCHWARTZ, Joseph E. (1986) A General Reability Model for Categorical 

Data Applied to Guttman Scales and Currents-Status Data, 

Sociological Methodology, Volume: 16, 79-119 

URBAN, F. M. (1924) On the Theory of Errors of Observation, The American 

Journal of Psychology, Volume: 35, Number: 3,322-331. 

WEBB, Eugene; CAMPBELL, Donald T.; SCHWARTZ, Richard, D.; 

SECHREST(1966) Unobtrusıive Measures, Rand McNally College 

Publishing Company, USA 

WILLEMS, Edwin P.; RAUSH, Harold L. (1969) Naturalistic Viewpoints in 

Psychological Research. Holt, Rinehart and Winston, Inc. U.S.A. 


EKONOMİ GÜNDEMİ 

Economy Agenda 

BÖLGESEL KALKINMA AJANSLARI 

Sefer ŞENER 

Son dönemde hızlanan teknolojik, kültürel ve siyasi gelişmeler 

küreselleşmenin etkinliğini artırmasına neden olmuş ve özellikle para, emek ve 

malların serbest dolaşım imkânları oldukça artmıştır. Bu durum tüm dünyada 

ekonomik, kültürel ve siyasi anlamda homojenleşmeye neden olmakta ve özellikle 

gelişmekte olan ülkeler için gelişim fırsatları yaratmaktadır. Ancak bu fırsatların 

yanında küreselleşmeyle beraber bölgesel ekonomiler bir takım tehlikelerle karşı 

karşıya kalmaktadır. 

Küreselleşmeyle beraber korumacı politikalar önemini yitirdiği için dünya 

ekonomisi için önemli ve çekici olan bazı bölgeler eski özelliğini kaybetmektedir. 

Buna bağlı olarak pek çok bölge durgunlaşma ya da gelişememe tehlikesi ile karşı 

karşıyadır. Diğer bir durum, yerel toplum için görev ve sorumluluğu olmayan küresel 

aktörlerin yatırımlarını her an kendileri için daha avantajlı farklı bir bölgeye 

taşıyabilme riskiyle beraber bölge ekonomisinin kırılganlığı artmaktadır (Çetin, 

2007(2): 155). Bu tür tehlikeler küreselleşmenin ekonomik anlamda kendisinden 

beklenen homojenleşmeyi tam olarak yerine getirememesine yol açmakta, bölgesel 

gelir farklarının artmasına ve yoksulluğa neden olmaktadır. 

Bu olumsuzluklara karşı günümüzde geleneksel kalkınma yaklaşımları 

başarısız olmakta ve yerel kalkınma modelleri ön plana çıkmaktadır. Bir bölgenin 

gelişememesi, yoksulluğun artması gibi problemlere karşı en önemli çözüm 

yollarından birisi; yerel kalkınma stratejilerin geliştirilmesi, bu stratejilerin 

uygulanabilmesi için yerel aktörler arasında koordinasyonun sağlanmasıdır. 

Günümüzde yerel otoriteler ve sivil toplumu içeren kamu ve özel sektör kurumlarının 

şekillendirdiği, kar amacı gütmeyen bağımsız organizasyonlar bu amaca ulaşmada 

etkili bir araç olarak değerlendirilmektedir (Çetin, 2007(1): 129). 

Doç.Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Biga İİBF 


28 

Sefer ŞENER 

Ekonomik kalkınmayı gerçekleştirmede standart bazı politika ve stratejileri 

benimseyen geleneksel yukarıdan-aşağıya kalkınma yaklaşımlarının başarısız 

olmasının ardında pek çok neden vardır. 

Tablo 1: Geleneksel Yukarıdan-Aşağıya Kalkınma ile Aşağıdan-Yukarıya 

Yerel Ekonomik Kalkınma Yaklaşımları Arasındaki Temel Farklar 

Geleneksel Kalkınma 

1.Yukarıdan-aşağıya kalkınma yaklaşımında 

müdahale gereken bölgelerle ilgili kararlar 

merkezde alınır. 

2. Merkezi yönetim ile idare edilir. 

3. Kalkınmada sektörel yaklaşım uygulanır. 

4. Diğer ekonomik aktiviteleri teşvik edecek 

büyük endüstriyel projeler geliştirilir. 

5. Finansal destekler, teşvikler ve 

sübvansiyonlar ekonomik aktiviteleri 

çekebilmek için temel uygulamalardır. 

Yerel Ekonomik Kalkınma 

1. Tüm bölgelerin gelişiminin desteklenmesi 

için girişim genellikle aşağıdan gelir. 

2. Yönetim katmanları arasında bağımsız ve 

dikey işbirliği, kamu ve özel kesim arasında 

yatay işbirliği vardır. 

3. Kalkınmada bölgesel yaklaşım uygulanır. 

4. Yerel ekonomik sistemin değişen 

ekonomik çevreye uyumunu teşvik etmek 

için her bir bölgenin kalkınma potansiyeli en 

üst düzeye çıkarılır. 

5. Ekonomik aktivitelerin gelişmesi için 

temel bazı koşullar sağlanır.. 

Kaynak: Pose, 2001: 10. 

Yerel ekonomik kalkınma, belirli bir bölgedeki özel ve kamu paydaşları 

arasındaki ortaklık düzenlemelerinin istihdam yaratılması ve ortak bir kalkınma 

stratejisinin uygulanması için teşvik eden katılımcı bir gelişim sürecidir. Süreç, yerel 

kaynakların kullanılması ve küresel bağlamda rekabet avantajı yakalanması için ortak 

bir tasarım ve kalkınma stratejisinin uygulanmasını sağlar (Van Boekel, 2004: 5). 

Yerel ekonomik kalkınmanın en önemli araçlarından biri dünyada 1930’lu yıllardan 

bu yana uygulanan bölgesel kalkınma ajanslarıdır. Bölgesel kalkınma ajansları, 

bölgesel gelişmişlik farklarının giderilmesi ve bölgelerin küreselleşmenin yarattığı 

hızlı değişime ayak uydurabilmelerini sağlamada başarılı olabilmektedirler. 

AVRUPA BİRLİĞİ’NDE BÖLGESEL KALKINMA AJANSLARI 

Bölgesel farklılıkların giderilmesine yönelik çabaların Avrupa ölçeğinde 

değerlendirilmesi, 1958 yılında yapılan Roma Anlaşması’na kadar uzanır. Önceleri 

Avrupa Yatırım Bankası tarafından desteklenen geri kalmış yörelerin kalkındırılması 

çabaları, Avrupa Birliği (AB) genişleme süreciyle birlikte bölgesel gelişmişlik 

farklılıkları belirginleşmiş ve Avrupa ölçeğinde daha sistemli bölgesel politika 

araçları geliştirilmesi ihtiyacı doğmuştur. 1975 yılında Topluluğun yapısal sorunlar 

yaşayan bölgelerini desteklemek amacıyla Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu 

oluşturulmuş ve benzer sorunların çözümü için ortak politikalar benimsenmiştir 

(TEPAV, 2009: 5). 

Yunanistan, İspanya ve Portekiz’in Birliğe katılması bölgesel farklılıkları 

derinleştirmiş ve 1980’ler boyunca İngiltere ve İskoçya’da başarıya ulaşan yenilikçi 


Ekonomi Gündemi 

bölgesel kalkınma stratejileri ve planları, Avrupa ölçeğinde geliştirilecek bölgesel 

politikaya temel teşkil etmiştir. Akdeniz ülkelerinin Topluluğa üyeliklerinin ardından 

Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu, Avrupa Sosyal Fonu, Tarımsal Kılavuz ve Garanti 

Fonu birleştirilerek Yapısal Fon oluşturulmuştur (Vet, 1998). 

1993’de AB’nin Orta ve Doğu Avrupa ülkelerini kapsayan önemli bir 

genişleme sürecine girmesiyle, Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin pazar ekonomisine 

geçiş süreci başlamış ve bu durum bölgelerarası gelişmişlik farklarının giderek 

büyümesine neden olmuştur. Bu nedenle bu ülkelerin Birliğe katılım süreçlerinde 

ekonomik ve kurumsal yapılanma, kapsamlı bölgesel kalkınma politikaları ve bu 

politikaları destekleyecek mali yardım araçlarıyla gerçekleştirilmiştir 

(TEPAV, 2009: 6). 

Günümüzde Avrupa ülkelerinde kendi bölgelerinin kalkınması amacıyla 

ulusal ve uluslararası düzeyde faaliyet gösteren farklı nitelik, yapı ve statüde 200'ü 

aşkın kalkınma ajansı bulunmaktadır. Bunların büyük bir kısmının, özellikle Brüksel 

gibi önemli dış merkezlerde temsilcilikleri bulunduğu gibi, Avrupa genelinde 150 

üyeye sahip örgütlenmiş bir üst kuruluşları da (Avrupa Bölgesel Kalkınma Ajansları 

Birliği-EURADA-European Association of Regional Development Agencies) 

bulunmaktadır (Maç, 2006: 3). 

TÜRKİYE’DE BÖLGESEL KALKINMA AJANSLARI 

Türkiye’de bölgesel politikalar ilk olarak 1960’lı yıllarda kalkınma 

planlaması ile başlamış ve sekiz kalkınma planında da yer almıştır. Kalkınma 

planlarının temel amacı, bölgelerarası gelişmişlik farkının kapatılmasıdır. Ancak 

kalkınma planlarında öngörülen hedeflerin gerçekleştirilmesi için uygulanan 

politikalar, bölgesel dengesizlikleri giderememiş, aksine daha da artırmıştır. 

Türkiye’de bağımsız yerel kurumların olmaması ve merkezi kurumların yerel 

düzeydeki birimlerinin işlevlerinin sınırlı olması uygulanan politikaların etkinliğini 

azaltmaktadır. Türkiye’de bölgesel Kalkınma Ajansı kavramına yönelik ilk çalışmalar 

1990’lı yıllarda başlamıştır. (Maç, 2006: 3). 

Ancak bu örneklerin çoğu proje aşamasında kalmış ya da uygulamada çıkan 

sorunlar nedeniyle sona ermiştir. Türkiye, Bölgesel Kalkınma Ajansları’nı ciddi 

anlamda ilk kez aday üyeliğinin tescil edildiği 1999 Helsinki Zirvesi sonrasında ele 

almıştır. AB Komisyonu’nun hazırlamış olduğu Katılım Ortaklığı Belgesi’nde orta 

vadede yapılması gereken düzenlemeler arasında yer alan Bölgesel Kalkınma 

Ajansları’nı oluşturmak amacıyla yasal düzenleme süreci başlatılmıştır. 

Bu doğrultuda öncelikle Topluluk kurallarına uygun olarak kısa vadede 

istatistiksel bölge olarak bilinen NUTS sistemi 22 Eylül 2002 tarihli Bankalar Kurulu 

kararı ile kabul edilmiştir. Daha sonra da 2003yılı Katılım Ortaklığı Belgesi’nde, 

katılım öncesi mali yardım programından yararlanabilmek için Bölgesel Kalkınma 

Ajansları’nın kurulması öngörülmüştür. 6 Temmuz 2006 tarih ve 26220 sayılı Resmi 

Gazete’de yayımlanan “Bazı Düzey 2 Bölgelerinde Kalkınma Ajansları Kurulmasına 

Dair Bakanlar Kurulu Kararı” ile Adana ve Mersin illerini kapsayan Çukurova ve 

İzmir ilini kapsayan İzmir bölgelerinde Kalkınma Ajansları kurulmuştur. 

29 


30 

Sefer ŞENER 

İzmir ve Çukurova bölgeleri için hazırlanan, bütün bölge aktörlerinin 

Bölgesel Kalkınma faaliyetlerinin kısa vadedeki ana çerçevesini belirleyecek “Ön 

Bölgesel Gelişme Planları” (ÖBGP), Mart 2007 tarihinde DPT tarafından 

onaylanmıştır. Ancak, Anayasa Mahkemesinde Kanun, Danıştay’da da Çalışma 

Yönetmeliği ve Kuruluş Kararnameleri aleyhine açılan davalar ve yürütmeyi 

durdurma kararları nedeniyle kurulmuş bulunan Ajanslar faaliyetlerini yaklaşık bir yıl 

süreyle durdurmak zorunda kalmışlardır. Anayasa Mahkemesinin Kanun hakkındaki 

kararının olumlu olması sonucunda kurulmuş bulunan İzmir ve Çukurova Kalkınma 

Ajansları Mart 2008’de yeniden faaliyetlerine başlamış ve yeni ajansların 

kurulmasının önünde herhangi bir hukuki engel kalmamıştır. 

22 Kasım 2008 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 10 Kasım 2008 tarih ve 

2008/14306 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile İstanbul, Samsun, Diyarbakır, Konya, 

Erzurum, Gaziantep, Mardin ve Van illerinin merkez olduğu, 23 ile hizmet edecek 

sekiz kalkınma ajansı daha kurulmuştur. 

Kalkınma Ajansları, Ulusal Kalkınma Planları ve bölge gelişme stratejileri 

çerçevesinde, bölgelerinde öne çıkan sektörlerdeki ve alanlardaki proje ve faaliyetlere 

teknik ve mali destek sağlayacaktır. Buna ilişkin temel mevzuat olan, “Kalkınma 

Ajansları Proje ve Faaliyet Destekleme Yönetmeliği” DPT Müsteşarlığı tarafından 

tamamlanmış ve 8 Kasım 2008 tarih ve 27048 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak 

yürürlüğe girmiş ve gerekli altyapı tesis edilmiştir. 

TÜRKİYE’DE KALKINMA AJANSLARININ NİTELİĞİ 

Bölgesel ekonomik kalkınma ve sosyal gelişme alanında yaşanan yapısal 

dönüşümün ve sürdürülebilir kalkınmanın en önemli kurumları arasında yer alacak 

olan kalkınma ajansları Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) koordinasyonunda 

kurulmaya ve faaliyete geçmeye başlamıştır. Kalkınma ajansları 5449 sayılı Kanunun 

birinci maddesinde ifade edildiği üzere; 

 

 

 

Bölgesel gelişme uygulamaları ile bölge planlarının etkinliği ve 

başarısının yükseltilmesini; bölgelerin ülke genel büyümesine, 

gelişmesine, refahına ve istikrarına katkısının artırılmasını; sosyal uyum 

ve adaletin güçlendirilmesini ve değişen küresel rekabet şartlarına 

adaptasyonun hızlandırılmasını sağlama, 

Yüksek nitelikli personeli, esnek kaynak ve istihdam yapısı ile kurum, 

kuruluş ve şahıslara sağladığı idari, mali, teknik desteklerle başta 

girişimciler olmak üzere bütün yerel aktörlerin kalkınma çabalarına 

katılımını teşvik etme, 

Sağlayacağı proje ve faaliyet desteklerinde kişi, kurum ve kuruluşların eş 

finansmana dayalı ortak proje üretme ve yönetme kültürü ve yeteneğini 

geliştirecek; sahiplenme ve işbirliği duygusunu güçlendirecek; bölgenin 

girişimcilik potansiyelini harekete geçirecek ve sürekli olarak 

yükseltme, 



Yerel potansiyeli, dinamikleri, özgünlükleri, kaynak ve imkânları ortaya 

çıkararak harekete geçirecek ve ulusal, uluslararası pazarlarda 

ekonomik, sosyal, kültürel birer değer haline dönüştürme, 

31 

 

Sonuç olarak, hem ulusal, hem de bölgesel-yerel düzeyde başta istihdam 

ve gelir olmak üzere ekonomik ve sosyal göstergelerin iyileştirilmesine, 

bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarının azaltılmasına ve 

dolayısıyla ülkenin genel refahının artırılması ve istikrarının 

pekiştirilmesine olumlu katkılar sağlama amaçlarıyla kurulmuşlardır. 

Ajanslar bu görevleri yerine getirmek için; 

 

Bölgesel gelişmeyle ilişkili stratejilerin hazırlanması, 

 

Kamu, özel kesim ve STK'lar arasındaki işbirliğinin ve koordinasyonun 

geliştirilmesi, 

 

Girişimciliğin desteklenmesi ve geliştirilmesi, 

 

İş ve yatırım imkânlarının araştırılması, tanıtımı ve kaynakların bölgeye 

çekilmesi, 

 

Yerel yönetimlerin planlama çalışmalarına teknik destek, kuruluşların 

kapasitelerinin geliştirilmesi, 

 

Kırsal kalkınma ve yerel kalkınma faaliyetlerine destek verilmesi ve 

 

AB fonları ve uluslararası fonların kullanılmasında aracılık ve 

koordinasyon gibi faaliyetlerini yürütmektedirler. 

Kalkınma Ajanslarının Kurulacağı Düzey-2 Bölgeleri 

Bazı Düzey 2 Bölgelerinde Kalkınma Ajansları Kurulması 25.01.2006 tarihli 

ve 5449 sayılı Kanunun 3, 8 ve geçici 2’nci maddelerine göre, Bakanlar Kurulu’nca 

14.07.2009 tarihinde kararlaştırılmıştır. Bu bağlamda faal olan ve kurulma sürecinde 

olan kalkınma ajansları şunlardır; 


TR1: İstanbul 

TR10: İstanbul – İstanbul Kalkınma 

Ajansı 

TR2: Batı Marmara 

TR21: Edirne, Kırklareli, Tekirdağ – 

Trakya Kalkınma Ajansı 

TR22: Balıkesir, Çanakkale 

TR3: Ege 

TR31: İzmir – İzmir Kalkınma Ajansı 

TR32: Aydın, Denizli, Muğla – 

(Geka) Güney Ege Kalkınma Ajansı 

TR33: Afyonkarahisar, Kütahya, 

Manisa, Uşak 

TR4: Doğu Marmara 

TR41: Bilecik, Bursa, Eskişehir – 

(Bebka) Bursa, Eskişehir, Bilecik 

Kalkınma Ajansı 

TR42: Bolu, Düzce, Kocaeli, Sakarya, 

Yalova – Doğu Marmara Kalkınma 

Ajansı 

TR5: Batı Anadolu 

TR51: Ankara 

TR52: Karaman, Konya – Mevlana 


TR6: Akdeniz 

TR61: Antalya, Burdur, Isparta – 

(Baka) Batı Karadeniz Kalkınma 

Ajansı 

TR62: Adana, Mersin – Çukurova 


TR63: Hatay, Kahramanmaraş, 

Osmaniye 

TR7: Orta Anadolu 

TR71: Aksaray, Kırıkkale, Kırşehir, 

Niğde, Nevşehir – Ahiler Kalkınma 

Ajansı 

TR72: Kayseri, Sivas, Yozgat 

TR8: Batı Karadeniz 

TR81: Bartın, Karabük, Zonguldak – 

Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı 

TR82: Çankırı, Kastamonu, Sinop 

TR83: Amasya, Çorum, Samsun, 

Tokat – Orta Karadeniz Kalkınma 

Ajansı 

TR9: Doğu Karadeniz 

TR90: Artvin, Giresun, Gümüşhane, 

Ordu, Rize, Trabzon – Doğu 

Karadeniz Kalkınma Ajansı 

TRA: Kuzeydoğu Anadolu 

TRA1: Bayburt, Erzincan, Erzurum 

TRA2: Ağrı, Ardahan, Iğdır, Kars – 

Serhat Kalkınma Ajansı 

TRB: Ortadoğu Anadolu 

TRB1: Bingöl, Elazığ, Malatya, 

Tunceli 

TRB2: Bitlis, Hakkari, Muş, Van – 

Doğu Anadolu Kalkınma Ajansı 

TRC: Güneydoğu Anadolu 

TRC1: Adıyaman, Gaziantep, Kilis – 

İpek Yolu Kalkınma Ajansı 

TRC2: Diyarbakır, Şanlıurfa – 

Diyarbakır-Urfa Kalkınma Ajansı 

TRC3: Batman, Mardin, Şırnak, Siirt 

– Dicle Kalkınma Ajansı

34 

Sefer ŞENER 

Kalkınma Ajansları, ulusal ihtiyaçları ve kalkınma amaçlı yerel örgütlenme 

taleplerini dikkate alarak; Türkiye’nin siyasi, idari, sosyal ve ekonomik koşulları ile 

dünya tecrübesi ve AB üyeliği perspektifini de gözeterek olarak oluşturulmuş bir 

modeldir. 

Yerel potansiyeli harekete geçirme ve yerel kalkınmayı gerçekleştirme 

rolünü üstlenen Kalkınma Ajansları, küreselleşmeden kaynaklanan tehditlerin bertaraf 

edilerek, sunduğu fırsatlardan azami yararın sağlanmasına yönelik yerel kalkınma 

stratejisinin oluşturulmasında çok önemli roller üstlenecektir. Bölgesel Kalkınma 

Stratejisine uygun olarak, yerel aktörlerce hazırlanacak proje ve faaliyetler; gerek 

ulusal kaynaklardan gerekse AB’den sağlanacak fonlarla kredi şeklinde değil, hibe 

şeklinde desteklenerek; yöre potansiyeli harekete geçirilecektir. 

Bölgesel stratejilerin hazırlanmasına destek verecek olan Ajanslar, 

girişimciliğin desteklenmesi ve geliştirilmesi; kırsal ve yerel kalkınma faaliyetlerinin 

desteklenmesi; kamu, özel kesim ve STK’lar arasındaki işbirliğinin geliştirilmesi 

rollerini üstlenecektir. AB fonları ve uluslararası fonların kullanılmasında da aracılık 

ve koordinasyon görevini yürütecek olan Ajanslar, hem araştırma ve veri tabanı 

oluşturma, hem de izleme ve veri değerlendirme alanlarında da faaliyet gösterecektir. 

Destek Programları 

Kalkınma Ajanslarının amacı; kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum 

kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, temin edilen kaynakları etkin ve yerinde 

kullanılarak yerel potansiyeli harekete geçirmek, ayrıca bölgenin yatırım imkânlarını 

iç ve dış yatırımcılara tanıtmak suretiyle bölgede yapılacak yatırımlar ile ulusal 

kalkınma planı ve programlarında öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak 

bölgenin ekonomik ve sosyal kalkınmasını gerçekleştirmek, rekabet gücünü 

yükseltmek ve sürekli kılmaktır. Bu amaç doğrultusunda kalkınma ajansları 

tarafından, yönetmeliklerinde belirtilen esaslar çerçevesinde, çeşitlik proje ve 

faaliyetlere farklı türlerde destek programları uygulamaları yapılmaktadır. Bu 

bağlamda 22 ilden oluşan 8 düzey 2 bölgesinin 2008 yılı bütçesinde 24.542.393 

TL’lik, 2009 yılı bütçesinde ise 249.147.865 TL’lik transfer ödeneği yer almıştır. 

Kalkınma Ajansları tarafından dört ana alanda hazırlanmış projelere yönelik 

destek programları yürütülmektedir. 

İktisadi Kalkınma Mali Destek Programı 

Sosyal Kalkınma Mali Destek Programı 

Küçük Ölçekli Altyapı Projeleri Mali Destek Programı 

Kırsal Kalkınma Mali Destek Programı 

İktisadi Kalkınma Mali Destek Programı: Bu mali destek programının 

amacı, istihdam ve üretimde hâlihazırda öne çıkan sektörlerin geliştirilmesi, bölge 

imkânları ve küresel ekonomik koşullar göz önüne alındığında gelişme potansiyeli 

olan sektörlerde yapılabilecek yeni yatırımların desteklenmesidir. Bu program 

kapsamında desteklenecek projeler için Ajans tarafından tahsis edilen toplam kaynak 

tutarı 11.000.000 YTL’dir. Bu program çerçevesinde verilecek destekler Asgari: 

20.000 YTL ve Azami: 400.000 YTL tutarları arasında yer almaktadır. Proje süresi 9 



35 

ayı geçmemelidir ve projeler, Ajansın faaliyet gösterdiği bölge içerisinde 

gerçekleştirilmelidir. 

Sosyal Kalkınma Mali Destek Programı: Bu mali destek programının 

amacı, sosyo-kültürel ortamın iyileştirilmesi, işgücü niteliğinin artırılması, çevresel ve 

kültürel değerlerin koruma-kullanma dengesinin sağlanması, bölgenin kaynak ve 

imkânlarının araştırılması ve tanıtılmasıdır. Bu program kapsamında desteklenecek 

projeler için Ajans tarafından tahsis edilen toplam kaynak tutarı 2.000.000 YTL’dir. 

Bu program çerçevesinde verilecek destekler Asgari: 20.000 YTL ve Azami: 100.000 

YTL tutarları arasında yer almaktadır. Proje süresi en fazla 9 aydır. 

Küçük Ölçekli Altyapı Projeleri Mali Destek Programı: Bu mali destek 

programının amacı bölgenin rekabet gücünü artırmaya, iş ve yaşam koşullarını 

iyileştirmeye yönelik küçük ölçekli altyapı projelerini desteklemektir. Rekabet 

gücünü artırma ve iş koşullarını iyileştirme amacına yönelik olarak bölge 

ekonomisinin gelişmesi bakımından önem taşıyan küçük ölçekli altyapının 

geliştirilmesi ve KOBİ’lerin ve tarımsal işletmelerin ortak üretim, ticaret ve hizmet 

altyapısını destekleyici küçük ölçekli altyapının geliştirilmesi, yaşam koşullarının 

iyileştirilmesi amacına yönelik olarak çevresel sorunların sürdürülebilir bir yaklaşımla 

çözülmesi, çevresel-kentsel kalitenin artırılması, kamu kurum ve kuruluşlarının ve 

yerel yönetimlerin teknik altyapılarının geliştirilerek hizmet kalitesinin artırılması, 

konuları öncelikli olarak desteklenmektedir. 

Kırsal Kalkınma Mali Destek Programı: Bu mali destek programının amacı 

kırsal kalkınmaya katkı sağlayacak gelir getirici faaliyetlerin bölge içerisinde sosyal 

ve coğrafi olarak yaygınlaştırılmasıdır. Bu amaca yönelik olarak, geniş toplum 

kesimlerinin üretim faaliyetlerine katılımlarının sağlanması ve kırsal alanda 

gerçekleştirilen ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesi konuları öncelikli olarak 

desteklenecektir. Bu program kapsamında desteklenecek projeler için Ajans 

tarafından tahsis edilen toplam kaynak tutarı 2.000.000 YTL’dir. Bu program 

çerçevesinde verilecek destekler Asgari: 20.000 YTL ve Azami: 200.000 YTL 

tutarları arasında yer almaktadır. Proje süresi en fazla 9 aydır. 

Sonuç 

Türkiye’de bölgesel dengesizliklerin giderilmesine yönelik çalışmalar planlı 

ekonomiye geçişle birlikte başlamış ve her kalkınma planında bölgesel politikalara 

yer verilmiştir. Ancak ülkenin geçmişte yaşadığı ekonomik ve politik iktidarsızlıklar 

bu planların gerçekleştirilmesine olanak tanımamıştır. AB ile başlayan müzakerelerle 

birlikte AB’nin üye ülkeler arasındaki bölgesel dengesizliklerin giderilmesi için 

uygulamakta olduğu kalkınma ajanslarının Türkiye gündemine gelmesine neden 

olmuştur. 

Türkiye’de merkezi yönetimin yerel yönetimler üzerinde büyük ağırlığının 

bulunması, bölgesel ajansların faaliyetlerinde, kurumlar arası belirsizliklere, 

anlaşmazlıklara ve görev çakışmalarının yaşanmasına yol açabilecektir. Ayrıca 

ajansların DPT’ye bağlı olması, kurumların tam olarak bağımsız olamayacağı ve 

bölgesel kaynak tahsisinde merkezi yönetimin ağırlığının bulunabileceğini 


36 

Sefer ŞENER 

göstermektedir. Bölgesel kalkınma ajanslarının çalışma felsefesi bölgeler arası 

rekabeti gerektirmektedir. Bölgeler arasında yaratılacak rekabet ortamı dezavantajlı 

bölgelerin avantajlı bölgelerle rekabet edememelerine ve sonuçta ajansların asıl 

kuruluş amaçları olan bölgesel gelişme hedefinden uzaklaşmalarına yol açabilir. 

Türkiye siyasi ve iktisadi anlayışı için yeni olan bölgesel kalkınma ajanslarının 

mevcut ekonomik ve siyasi yapıyla uyumlarının sağlanması durumunda bölgesel 

kalkınma için büyük getiriler sağlayabileceklerdir. 

KAYNAKÇA 

Bazı Düzey 2 Bölgelerinde Kalkınma Ajansları Kurulmasına Dair Bakanlar Kurulu 

Kararlarında Değişiklik Yapılması Hakkında Karar, Bakanlar Kurulu, Resmi 

Gazete, 27353, 19.09.2009. 

Çetin, Murat (2007)(1). Yerel Kalkınma Ajansları, http://eab.ege.edu.tr/pdf/6_2/C6- 

S2-M12.pdf (11.12.2009). 

Çetin, Murat (2007)(2). Yönetim ve Ekonomi, Yerel Ekonomik Kalkınma Yaklaşımı 

ve Uluslararası Organizasyonlar, Manisa,14/1 (2007) 153-170. 

Çukurova Kalkınma Ajansı, (2009). İktisadi Kalkınma Mali Destek Programı 2008 

Yılı Proje Teklif Çağrısı Başvuru Rehberi. 

Çukurova Kalkınma Ajansı, (2009). Kırsal Kalkınma Mali Destek Programı 2008 Yılı 

Proje Teklif Çağrısı Başvuru Rehberi. 

Çukurova Kalkınma Ajansı, (2009). Küçük Ölçekli Altyapı Projeleri Mali Destek 

Programı 2008 Yılı Proje Teklif Çağrısı Başvuru Rehberi. 

Çukurova Kalkınma Ajansı, (2009). Sosyal Kalkınma Mali Destek Programı 2008 

Yılı Proje Teklif Çağrısı Başvuru Rehberi. 

Hasanoğlu, Mürteza ve Ziya Aliyev (2006). Avrupa Birliği ile Bütünleşme 

Sürecinde Türkiye’de Bölgesel Kalkınma Ajansları, 81-103. 

Kalkınma Ajansları Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği, Bakanlar Kurulu, Resmi 

Gazete, 26303, 28.09.2006. 

Kalkınma Ajansları Denetim Yönetmeliği, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, 

Resmi Gazete, 27308, 03.08.2009. 

Kalkınma Ajansları Personel Yönetmeliği, Bakanlar Kurulu, Resmi Gazete, 26239, 

25.07.2006. 

Kalkınma Ajansları Proje ve Faaliyet Destekleme Yönetmeliği, Resmi Gazete, 27048, 

08.11.2008. 

Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun 

(5449), Resmi Gazete, 26074, 08.02.2006. 

Maç, Nazlı (2006). Bölgesel Kalkınma Ajansları ve Türkiye, Konya Ticaret Odası, 

2006 – 117 / 76. 



37 

Pose, Andrés Rodríguez (2001) The Role of The Ilo in Implementing Local 

Economic Development Strategies in A Globalized World,ILO, London. 

TEPAV (2009). Polonya’da Kalkınma Ajansları, http://www.tepav.org.tr/tur/ 

admin/dosyabul/upload/polonya_enson.pdf (11.12.2009). 

Van Boekel, G. ve Majon van Logtestijn (2004), Applying the Comprehensive LED 

Approach: The Case of Mozambique, Geneva: Switzerland. 

Vet, 

Jan Maarten de (1998). EU Enlargement and Preaccession: Reflections 

concerning Central and Eastern Europe, 

http://www.geo.ut.ee/nbc/paper/devet.htm, (05.06.2009). 


KAMU YÖNETİMİ VE YEREL 

YÖNETİMLER GÜNDEMİ 

Public Administration and Local 

Government Agenda 

YENİ TÜRK VATANDAŞLIĞI KANUNU’NUN ASKERLİK 

HİZMETİNE İLİŞKİN GETİRDİĞİ DEĞİŞİKLİKLER VE 

VİCDANİ RET TARTIŞMALARI 


29 Mayıs 2009 tarihli 5901 Sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu, Türk 

Vatandaşlığının kazanılması ve kaybedilmesi konularında, vatandaşlık hukuku 

sistematiği bağlamında bir takım değişiklikler getirmektedir. Yeni kanunun, Türk 

Vatandaşlığının kaybedilmesi noktasında askerlik hizmetine ilişkin getirdiği 

değişiklikler çerçevesindeki tartışmalar, özellikle vicdani ret tartışmaları ile 

birleşmektedir. Zorunlu askerlik hizmetinin söz konusu olduğu Türkiye’de felsefi, 

dini, ahlaki ve siyasi nedenlerle bu hizmetin yadsınması anlamına gelen vicdani ret ve 

beraberindeki tartışmalar 5901 Sayılı yasa ile siyaset gündemine yerleşmiştir. 

5901 Sayılı TVK, henüz tasarı aşamasından başlamak üzere, özellikle 

basında vicdani redde kapı aralandığı biçiminde kamuoyuna yansımıştır 1 . Türk 

Vatandaşlığı Kanunu Tasarısı’nın TBMM’de görüşülmesi sırasında MHP, tasarının 

askerlikle ilgili hükmünün, vicdani retçiliğin Türk hukuk düzenine yerleştirilmeye 

çalışıldığı eleştirisini getirmiş ve sürecin Türk toplum ve siyasi yapısıyla zıt bir 

görüntü verdiğini ifade etmiştir. CHP de bu kapsamda değişikliğin vicdani reddi 

Yrd.Doç.Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Biga İİBF 

1 Bu konuda benzer haber başlıklarından bazıları için bkz. Bülent Aydemir, Vicdani Redcilere Umut Işığı, 

Sabah, 14.3.2006, Ali Ekber Ertürk, “Vicdani Retçiler Vatandaş Kalacak”, Akşam, 14.3.2006, Zafer 

Çakmak, “Vicdani Ret Türk Vatandaşlığından Çıkma Nedeni Olmaktan Çıkıyor”, 14.3.2006, 

www.habervitrini.com/haber.aspid=213132 


40 


tanımayan üç ülkeden biri olan Türkiye açısından, genel af niteliğinde olduğuna 

dikkat çekmiştir 2 . 

Belirtilen düzenlemenin getirdiği tartışmalar, Anayasanın 72. maddesi 

uyarınca vatan hizmetinin her Türk’ün hakkı ve ödevi olduğuna ilişkin düzenleme ile 

çelişir göründüğü konusuna da odaklanmaktadır. Anayasada ifade edilen bu hüküm, 

Türkiye’de askerlik hizmetinin sosyolojik bağlamda toplum nezdindeki yerinin bir 

yansıması biçiminde değerlendirilebilir. Nitekim bu hizmetin hem bir hak hem de bir 

ödev olduğu yönündeki ifade, her Türk’ün asker doğacağı yönündeki sosyokültürel 

bağlılık biçimlerini yansıtmaktadır. 

Askerlik Hizmeti Çerçevesinde Türk Vatandaşlığının Kaybettirilmesi: 

5901 Sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun 403 Sayılı Türk Vatandaşlığı 

Kanunu’ndan Farklılığı 

Tartışmayı aydınlatma noktasında öncelikle yeni TVK’nın askerlik 

hizmetinin yerine getirilmemesi nedeniyle Türk Vatandaşlığının kaybedilmesi ile 

ilgili olarak 403 Sayılı TVK’dan büyük farklılık içeren düzenlemenin çerçevesi nedir 

sorusuna cevap verilmelidir. 11 Şubat 1964 tarihli 403 Sayılı Türk Vatandaşlığı 

Kanunu madde.25’de Türk Vatandaşlığını kaybettiklerine Bakanlar Kurulu tarafından 

karar verilebilecekler arasında yurtdışında bulunanlar açısından askerlik hizmetinin 

yapılmamasına ilişkin bir düzenleme yer almaktaydı. 403 Sayılı Yasa, madde.25 (ç) 

bendi; yurt dışında bulunup da muvazzaf askerlik görevini yapmak veya Türkiye`de 

savaş ilanı üzerine, yurt dışında bulunup da, yurt savunmasına katılmak için yetkili 

kılınmış makamlar tarafından usulen yapılacak çağrıya mazeretsiz olarak üç ay içinde 

icabet etmeyenlerin, (d) bendi; sevk sırasında veya kıtalarına katıldıktan sonra yurt 

dışına kaçıp da kanuni süre içinde dönmeyenlerin, (e) bendi; Silahlı Kuvvetler 

mensupları ile askerlik görevini yapmakta olanlardan görev, izin, hava değişimi veya 

tedavi için yurt dışında bulunup da süresi bittiği halde mazeretsiz olarak üç ay içinde 

geri dönmeyenlerin Türk vatandaşlığını kaybettiklerine hükmetmekteydi. 

403 Sayılı TVK’da sayılan üç bendin ortak özelliği, üç bentten dolayı işlem 

yapılması için öncelikle Milli Savunma Bakanlığından gelen bir önerinin 

gerekmesi ve haklarında kaybettirme işlemi yapılabilmesi için bu kişilerin Türkiye 

dışında bulunmalarının gerekmesidir. Diğer bir deyişle, yurt içindeki asker 

kaçakları için yasalarda belirlenmiş zorlamalar ve kovuşturmalar bulunsa da bu kişiler 

Türk Vatandaşlığını kaybetmeyeceklerdir. Yurt dışında bulunanlar da, askere alınma, 

Türk Silahlı Kuvvetler mensubu olma gibi durumlar bakımından belirtilen hükümlere 

tabi tutulmuşlardır 3 . 

5901 Sayılı yeni Türk Vatandaşlığı Kanunu, yurtdışında bulunanlar 

açısından, askerlik hizmetine yapılan çağrıya rağmen icabet edilmemesi ile ilgili 

olarak kaybettirme noktasında eski yasa hükmünü kaldırmıştır. Yeni TVK’da, 

Bakanlar Kurulu’nca Türk Vatandaşlığının askerlik hizmetinin yerine getirilmemesi 

nedeniyle kaybedilmesi noktasında bir hüküm bulunmamakta ve madde.29 (c) 

bendinde askerlikle ilgili tek düzenleme “izin almaksızın yabancı bir devlet 

2 TBMM Genel Kurul Tutanağı, 23.Dönem 3. Yasama Yılı 95. Birleşim, 28 Mayıs 2009. 

3 Rona Aybay, Vatandaşlık Hukuku, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., 2.B., 2006, s. 232-233. 


Kamu Yönetimi ve Yerel Yönetimler Gündemi 

41 

hizmetinde gönüllü olarak askerlik yapanlar”ın vatandaşlığın kaybettirileceğine 

atıfta bulunmamaktadır. 

5901 Sayılı TVK madde.43 itibariyle, Mülga 403 Sayılı TVK’ya göre Türk 

vatandaşlığını kaybedenlerin, Eski yasanın 25. maddesinin ç,d ve e bentleri uyarınca 

Türk vatandaşlığını kaybetmiş olan kişilerin başvurmaları halinde, millî güvenlik 

bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak kaydıyla, Türkiye'de ikamet 

etme şartı aranmaksızın Bakanlar Kurulu kararı ile yeniden Türk vatandaşlığına 

alınabileceğini düzenlemektedir. Dolayısıyla yeni TVK, eski yasanın belirttiği 

şartlarda askerlik hizmetinin yerine getirilmemesinin vatandaşlığın kaybına yol 

açacağı ile ilgili bir düzenleme yapmamasının yanında, eski yasaya bağlı olarak Türk 

Vatandaşlığını kaybedenlerin yeniden Türk vatandaşlığına alınabileceğine ilişkin 

düzenlemeye açıklık getirmektedir. Bu düzenlemenin yenilik getiren yönü, 

başvuranın “millî güvenlik bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmaması” 

kaydıdır. Zira ikamet şartının aranmayacağına ilişkin hüküm, 403 Sayılı TVK’nın 

yeniden vatandaşlığa alınmayı düzenleyen madde. 8’de de bulunmaktadır. 

Vicdani Retçilik 

Yurtdışında bulunanlar açısından yapılan çağrıya rağmen askerlik hizmetini 

yapmamanın Türk Vatandaşlığını kaybettirmeye yol açmayacağı konusundaki 5901 

TVK düzenlemesi ve yeni yasanın getirdiği değişikliklerin temel tartışma ekseni; bu 

düzenlemenin “vicdani ret hakkı”nı çağrıştırdığı noktasında gelişmiştir. Söz konusu 

düzenlemenin, bu tür bir hakka kapı aralayıp aralamadığı tartışmasının öncesinde 

vicdani ret ile ilgili kavramsal bir takım açıklamalara ve Türkiye’de bu yöndeki 

tartışmalara değinilmesi uygun olacaktır. 

Vicdanî ret, bir bireyin politik görüşleri, ahlaki değerleri veya dinsel 

inançları doğrultusunda askerlik hizmetini reddetmesidir. Vicdani ret düşüncesi geniş 

anlamda ilk olarak 19. yy.da ortaya atılmış, 20. yy.ın başlarında I. ve II. Dünya 

Savaşları sırasında taraftar bulmuştur. Savaş karşıtlarının uzun mücadeleleri 

sonucunda, vicdani ret hakkı günümüzde Birleşmiş Milletler İnsan Hakları 

Komisyonu ve Avrupa Parlamentosu tarafından temel insani hak olarak kabul 

edilmiştir. Vicdani ret kavramı, iradi olmayan bir yükümlülüğün reddinin, ahlaki ve 

vicdani değerlere bağlılığını ifade etmek için kullanılmaktadır. Kavramın giderek 

askerlik karşıtlığı ile eşdeğer sayılmasında, vicdani retçilerin zorunlu askerlik 

hizmetini iradi olmayan yükümlülüklerin başında kabul etmeleri ve bu nedene bağlı 

biçimde gerekçelerini ve direnme tarzlarını somutlaştırmış olmalarının payı büyüktür. 

Vicdani retçiliği tanıyan ülkelerde dini ya da din dışı gerekçelerle retçi 

statüsü kazanmak imkân dâhilindedir. Ancak bazı ülkeler bu konuda istisnalar 

getirmişlerdir. Örneğin Danimarka’da yalnızca siyasi gerekçeyle yapılan başvurular 

kabul edilmemektedir. İsrail’de vicdani ret hakkı yalnızca dindarlara tanınmıştır 4 

Askerlik hizmetine karşı çıkışa ilk kurumsal tepkinin George Fox tarafından 

17. yy.’da kurulan ve Protestanlığın bir kolu olan Quker adlı dini harekette 

somutlaştığı görülmektedir. Örgüt, dini ve ahlaki inançlara ters düştüğü gerekçesinden 

4 Murat Sevinç, “Türkiye’de ve Batı Demokrasilerinde Vicdani Ret, Zorunlu Askerlik ve Kamu Hizmeti 

Seçeneği”, AÜ SBF Dergisi, C.61/1, 2006, s.315. 


42 


yola çıkarak bu hizmeti reddetmiş, üyeleri de 1917’den itibaren askerlik hizmetine 

alternatif olabilecek hizmetleri belirleme konusunda çalışmışlardır. Quker’lerin 

pozitif hukuk düzenini, inançlarına aykırılığı nedeniyle reddetmeleri 5 pozitif hukuk ile 

inançlar arasındaki çekişmenin iyi bir örneğidir. ABD’de vicdanına uygun olmadığı 

iddiasıyla askerlik yapmayan ve bu amaçla protesto eylemlerinde bulunan bir kişinin 

davasında Yüksek Mahkeme, protestocunun askerlik şubelerinde meşru olmayacak 

biçimde sınıflandırıldığı gerekçesiyle yasayı ihlal etmesini meşru görmüş ve 

sınıflandırmayı gayri meşru bulmuştur. Karşı gelme prosedürünü ise savunma 

kapsamında değerlendirmiştir 6 . 

Vicdani retçi, eylemiyle salt bir yasal yükümlülükten kurtulmayı değil 

şiddeti reddetmesiyle doğrudan kamunun adalet duygusuna seslenmektedir. Vicdani 

ret, gerek dayandığı felsefi ve siyasal arka plan ve vicdani retçinin askerlik karşıtı 

eylemiyle şu özelliklere sahiptir; 

 

 

Bu eylemler, öncelikle demokratik sayılabilecek bir ülkede toplumun 

çoğunluğu tarafından meşru kabul edilen bir yasa ya da uygulamaya 

karşı çıkmaktadır. Dolayısıyla eylem, öncelikle bir ya da birden fazla 

hukuk normunu ihlal etmektedir. 

Vicdani retçiler eylemlerini açık biçimde sunmaktadırlar. Açık olmasının 

önemi, kamuoyunun dikkatinin çekilmesinin gerekliliğinden 

kaynaklanmaktadır ki bu özelliğini, kamuoyuna çağrı işleviyle birlikte 

değerlendirmek gerekir. 

Türkiye’de Vicdani Ret Tartışmaları 

Dünyada yaklaşık yüz yıldır tartışılan ve Batı demokrasilerinin gündeminde 

olan vicdani ret, total ret, alternatif kamu hizmeti kavramları Türkiye’nin gündemine 

son on beş yılda girmiştir. Bu konuda yazılanların çok sınırlı olduğu görülmektedir. 

Bunda Türkiye’de askerlerin ve askerlik hizmetinin tarihsel ve sosyolojik değerinin 

bulunduğu açıktır 7 . 

Türkiye’de vicdani ret hareketinin gelişim çizgisi, Batıdaki süreçlerden 

oldukça farklı bir yol izlemektedir. Dinsel gerekçelerin çevrelediği ve sonrasında 

liberal ve seküler bir hak hareketi biçiminde ilerleyen vicdani ret hareketi, Türkiye’de 

“total retçilik” biçiminde adlandırılmaktadır. Vicdani retlerini açıklayan ve savaş 

karşıtları olarak örgütlenen bu grup, AB standartlarında tanınacak vicdani ret hakkının 

onlar için kazanılmış bir mücadele olmadığını savunurken, zorunlu askerliğe alternatif 

biçiminde getirilecek sivil hizmeti de devletin bireye yüklediği bir yükümlülük 

biçiminde gördüklerinden kabul edilebilecek bir seçenek olarak 

değerlendirmemektedirler. Bu nedenle Türkiye’de vicdani retçilik, Batıdaki evrimci 

çizgisinden sıyrılarak Uzun’a göre marjinal düzeyde anarşizmin etkisi altında 

5 Adnan Güriz,, Hukuk Felsefesi, Siyasal Kitabevi, Ankara,2003, s.19. 

6 Sözü edilen dava, seçici hizmet görevlilerin yasaya aykırı sınıflandırma yapma konusunda ısrarlı 

davranmaları üzerine açılmıştır. bkz. Harrop A. Freeman, Sivil İtaatsizlik Üzerine Görüşler Bölümü,Sivil 

İtaatsizlik ve Pasif Direniş, Vadi Yay., 2.b., İstanbul,1999, s.116. 

7 Murat Sevinç, 2006, s.298. 



43 

gelişmektedir. Türkçe’ye, Sokak Dergisi ve Güneş Gazetesi aracılığı ile giren vicdani 

ret kavramı, Vedat Zincir ve Tayfun Gönül’ün vicdani retçi olduklarını açıklamaları 

ile kamuoyu tarafından izlenir hale gelmiştir. Askerliğe gitmediği için tutuklanan 

(sonrasında AİHM’e Türkiye aleyhine açtığı davayı kazanan) Osman Murat Ülke de 

her Türk’ün asker doğmadığı yolundaki düşüncelerini çarpıcı biçimde dile getirmiş ve 

Irak savaşının başladığı günlerde, “ölmeyeceğiz, öldürmeyeceğiz, kimsenin askeri 

olmayacağız” sloganından ötürü “emre itaatsizlik” ve “halkı askerliğe soğutmak” 

suçlarından yargılanmıştır. Medyanın yakından izlediği Mehmet Tarhan ise eşcinsel 

olması nedeniyle hak biçiminde sunulan askerlik hizmetinden muaf tutulmayı 

reddetmektedir 8 . 

Vicdani retçinin amacı, Yağcı’ya göre; açık, zora dayanmayan, halka 

seslenen, adalet talebine dayanan bir eylemle böyle bir eylemin ve bunu 

gerçekleştirenin karşılaştığı cezai yaptırımların ya da kötü muamelelerin ağırlığı 

arasındaki adaletsizliğin kamuoyu tarafından görülmesinin başarılmasıdır. Bu 

çerçevede çözüm ise yasa ve uygulamaların sertliğinin, yasa ihlali ile verilen ceza 

arasındaki ölçüsüzlüğün giderilmesinde 9 aranmaktadır. 

Toplumun adalet duygusu ve vicdanı, tarihi kültürel arka plana bağlı olarak 

farklı biçimlerde şekillendiğinden, vicdani reddin değerlendirilmesi de söz konusu 

yapıların etkisinde olacaktır. Buradan hareketle Türkiye’de vicdani ret konusundaki 

tartışmalarda problemin çerçevesini, yalnızca yasal düzenlemelerin çizmediği, siyasal 

kültürde askerlik hizmetine atfedilen değerin de belirleyici olduğu görülmektedir. 

Askerlik çağına gelen erkekler, “Her Türk asker” doğar düşüncesine dayalı biçimde 

bu hizmete farklı bir seremoni ile gönderilmekte, hizmetin görüleceği mekân “asker 

ocağı” biçiminde adlandırılmakta ve Türkiye’nin birçok yerinde hala askere 

gitmeyene kız verilmemesi gibi geleneklerle bu kurum yüceltilmektedir. Bu sosyokültürel 

yapı esas alındığında, her Türk’ün asker doğmadığı yolundaki yorumların, 

tepkiyle karşılanacağı kestirilebilir. Eylemin şiddetsiz, açık ve adalet talebiyle ortaya 

çıkması bile toplum nezdinde eyleme yönelik mesafeyi azaltamayabilecektir. 

Türk Hukuku Açısından Vicdani Ret 

Vicdani reddin, iç hukukumuzda nerede yer aldığının tartışılması oldukça 

yeni olmakla birlikte, savaş karşıtlarının web sitesinde ve yazılı basında birkaç yıldır 

yoğun bir yer edindiği gözlenmektedir. Konuya öncelikle uluslararası hukuktaki 

düzenlemeler açısından bakıldığında, Birleşmiş Milletler Sözleşmesi ve Avrupa İnsan 

Hakları Sözleşmesi’nin vicdani ret konusunda ülkelere tanıdığı takdir marjı dikkati 

çekmektedir. Öncelikle her iki sözleşme de vicdani reddi temel bir insan hakkı 

kapsamında görmemiş ve koruma altına da almamıştır. Ancak vicdani reddin iç hukuk 

tarafından benimsemesi halinde, askerlik yerine zorunlu bir başka hizmete tabi 

tutulmanın sözleşmelere aykırı olmayacağı öngörülmüştür. İç hukukta başta anayasa 

ve ilgili yasalara bakıldığında ise çelişki biçiminde yorumlanabilecek ifadelere 

8 

9 

Begüm Uzun, “Türkiye’de Vicdani Ret (1)”, 3.8.2006 http://www.savaskarsitleri.org/arsiv.asp (Erişim: 

4.8.2006) 

Nabi Yağcı, “Vicdani Ret Hakkı Nedir ne Değildir”, http://www.savaskarsitleri.org/arsiv.asp 

(Erişim:11.02.2006) 


44 


rastlanmaktadır. Öncelikle anayasa, vatan hizmetinden yalnızca askerliğin anlaşılması 

gerektiği noktasında yeterince net değildir. Anayasanın 72. maddesinde, “Vatan 

hizmeti, her Türk’ün hakkı ve ödevidir. Bu hizmetin Silahlı Kuvvetlerde veya kamu 

kesiminde ne şekilde yerine getirileceği veya getirilmiş sayılacağı kanunla 

düzenlenir” ve 18. maddesinde “Ülke ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda 

öngörülen vatandaşlık ödevi niteliğindeki beden ve fikir çalışmaları, zorla çalıştırma 

sayılamaz” denilmektedir. Belirtilen maddelerdeki vatan hizmeti/vatandaşlık ödevi, 

askerlikle eş anlamlı kullanılmamıştır. Ancak milletvekili seçilme yeterliğini belirten 

76. maddede, yükümlü olunan askerlik hizmetini yapmak, koşul olarak düzenlenmek 

suretiyle açıkça askerlik vurgusu yapılmıştır. Dolayısıyla Anayasa, kendi içinde 

çelişki yaratan bir duruma yol açmaktadır. 18. ve 72. maddeler, silahlı eğitim dışı 

hizmete imkân tanırken, 76. madde ise silahlı eğitimi vatan hizmetinin tek yolu kabul 

etmektedir 10 . 

Dünyada vicdani retçilik, zorunlu askerlik hizmetinin belirli gerekçelerle 

reddedilmesi yanında, bu hizmetin alternatif kamu hizmeti seçeneğinin 

değerlendirilmesi noktasında da şekillenmektedir. Buna göre, silahlı hizmeti reddeden 

bir retçi, hastane, sivil toplum örgütü ya da kütüphane gibi kamusal alandaki bir kamu 

hizmetini yerine getirebilmektedir. 

Vicdani retçilerin vatan hizmetini askerlik dışında yapmaları yasalarımızda 

benimsenmemekte ve yükümlü olunan askerlik hizmetini yapmamak ya da halkı 

askerlikten soğutmak suç oluşturmaktadır. TCK’nın Milli Savunmaya Karşı Suçlar 

başlığı altında düzenlediği 318. maddesi uyarınca “(1) Halkı, askerlik hizmetinden 

soğutacak etkinlikte teşvik veya telkinde bulunanlara veya propaganda yapanlara 6 

aydan 2 yıla kadar hapis cezası verilir. (2) Fiil, basın ve yayın yolu ile işlenirse ceza 

yarısı oranında artırılır”. Yine aynı yasanın Askeri İtaatsizliğe Teşvik başlığı 

altındaki 319. maddesi de bu teşvikte bulunanlara fiilin aleni olarak gerçekleştirilmesi 

durumunda 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası verileceğine, fiil, savaş zamanında 

işlendiğinde ise cezanın 1 katı oranında artırılacağına hükmetmektedir. Dolayısıyla 

belirtilen yasa maddeleri, vicdani retçilere ya da eşdeğer sayılabilecek başka bir kamu 

hizmetine de itiraz eden total retçilere ve bu hakkı savunanlara ifade ya da eylem 

imkânı vermemektedir. 

Eminağaoğlu’na göre vicdani retçilerin askerlik hizmeti yerine başka bir 

hizmete tabi tutulmayı beklemeleri, halkı askerlikten soğutma faaliyeti biçiminde 

değerlendirilemez. Çünkü askerlikten soğutma, genele yönelik bir suç olmadıkça 

oluşmamaktadır. Yükümlü olunan bu hizmeti yapmamak suç olarak düzenlenebilirse 

de retçilerin askerlik yapmaktan kaçınmaları suç olmamalıdır. Bunun ötesinde 

Eminağaoğlu, vicdani retçilerin zorla askerlik hizmetine tabi tutulmalarını, vicdan 

özgürlüğünün Anayasa’nın 13. ve 14. maddelerindeki sınırlamalara tabi olmadığı göz 

önüne alındığında, vicdan özgürlüğünü kısıtlayıcı yönüyle Anayasa’ya aykırı kabul 

10 Anayasa’nın 72. maddesinde olduğu gibi 1111 Sayılı Askerlik Yasası da “her erkek Türk vatandaşının 

askerlik yapmaya mecbur olduğu”nu ifade ederken, bu mecburiyetin vatan hizmetiyle eşdeğerliğini 

vurgulamamıştır. Ayrıca bu yasada, Silahlı Kuvvetlerde temel askerlik eğitimi yapılması koşuluyla, 

vatan hizmetinin kamu kurumlarında tamamlanabileceği kabul edilmiştir. Örneğin öğretmenler, Milli 

Eğitim Bakanlığı bünyesindeki okullarda görev yaptıkları bu süre içinde asker olmaktadırlar. Ömer 

Faruk Eminağaoğlu, “Özgürlük ve Vatan Hizmeti”, Radikal, 22.08.2005. 



45 

etmektedir. Bu bağlamda vicdani retçiler için askerlik hizmetinin söz konusu 

olmaması da Anayasa’nın 10. maddesindeki eşitlik ilkesine de aykırı değildir. Bunun 

dayanağı ise, 14. maddede belirtildiği üzere, Anayasa’nın hiçbir hükmünün, 

özgürlüklerin Anayasa’da belirtilenden daha geniş biçimde sınırlandırılmasına olanak 

sağlayacak şekilde yorumlanamaz olmasıdır. Dolayısıyla Askeri Ceza Yasası’nın 45. 

maddesinde benimsenmediği açıkça vurgulanan vicdani ret, Anayasa tarafından 

dışlanmamaktadır. Buradan olarak önerilen, Anayasa’nın 72. maddesinde “Kimse, 

her-hangi bir din, düşünce ve vicdani kanaat nedeniyle kanunla öngörülen sivil veya 

askeri nitelikteki vatan hizmetini yapmaktan kaçınamaz” şeklinde bir düzenlemeye 

gidilmesidir” 11 . 

Türkiye’de vicdani ret itirazında bulunan 70 kişi ve 20 Yehova şahidi 

bulunmaktadır. Bu kişilerden askerlik hizmetine alınanlar, askerlik hizmetini 

reddettiklerinde Askeri Ceza Yasası’nın “emre itaatsizlikte ısrar” suçunu düzenleyen 

maddesi uyarınca yaptırımlarla karşılaşmaktadırlar. Türkiye’de kendilerini total retçi 

olarak tanımlayanlar, militarizm denince sadece askerliği değil, toplumsal yaşama 

sirayet etmiş tüm hiyerarşik ve ayrımcı ilişkiler ağını kastetmektedirler 12 . Bu noktada 

Eminağaoğlu’nun Anayasa’nın 72. maddesine yönelik önerdiği düzenleme total 

retçiler için istenen düzeyde bir çözüm olamayabilecektir. Zira total retçiler, kendisini 

total retçi olarak tanımlayan Mehmet Tarhan gibi, askeri nitelikteki vatan hizmetinin 

her türüne karşı durmakta, alternatif hizmeti kabul etmemektedirler. Vicdani reddin 

taşıdığı düşünülebilecek sivil itaatsizlik unsurları, total retçilerde, sistemdeki tekil bir 

haksızlığın giderilmesini aşarak sistemin bütününü sorgulamaya yöneldiği için 

“anarşizm” kapsamında değerlendirilmeye daha uygun görünmektedir. 

Türkiye’de vicdani ret hareketi ve olgunun değerlendirilmesinde AİHM’nin 

verdiği bir karar, konunun gerek devlet gerekse toplum katında yoğun biçimde 

tartışılmasını sağlamıştır. Osman Murat Ülke’nin vicdani reddi nedeniyle cezaevinde 

kalması ve birliğine teslim edildiği halde askeri üniformayı giymeyi reddetmesi 

üzerine tekrar cezaevine gönderilmesi sonucu AİHM’e açtığı davada mahkeme 

24.1.2006’da açıkladığı kararıyla, Ülke’nin “insanlık dışı” ve “onur kırıcı” 

davranışlara maruz kaldığını belirterek, Türkiye’yi 11 Bin Avro tutarında tazminat 

ödemeye mahkûm etmiştir 13 . 

AİHM’in kararı bazı çevrelerin benimsediği gibi, Türkiye’de vicdani ret ile 

ilgili düzenlemelerin yapılması biçiminde algılandığında, başta Anayasa’da olmak 

üzere, Türk Ceza Yasası’nda ve Askeri Ceza Yasası’nda değişikliklere 

gidilebilecektir. Bu karar sonrasında Türkiye için süreç, vicdani reddi vicdan 

özgürlüğü kapsamında değerlendirip değerlendirmemesi kararı çevresinde işleyecek 

ve kamuoyunda ise daha çok siyasal kültürün bir bileşeni olması bağlamında 

tartışılacaktır. Nitekim askeri çevrelerin; ülkenin özel şartlarının AB ülkelerinde 

uygulanan askerlik yerine alternatif hizmetleri kaldırmayacağını, istismara açık 

11 Eminağaoğlu, 2005, Radikal. 

12 Ümit Kardaş, “Vicdani Ret Bir İnsan Hakkıdır”, Radikal, 30.10.2005. 

13 Safa Reisoğlu, “Vicdani Ret Yasaya Girmeli”, Radikal, 04.02. 2006,. AİHM kararı Ülke’nin de belirttiği 

gibi, vicdani reddin yasalarda ne şekilde karşılık bulacağına ilişkin yol haritası çizmemiş ancak yön 

göstermiştir. Ülke’nin kararla ilgili 27.1.2006’da yaptığı açıklamaları için bkz. Oral Çalışlar, “Vicdani 

Ret Kararı Ne Demek”, 2.2.2006, Cumhuriyet. 


46 


olduğunu ve kaos yaratabileceğini ifade etmeleri, tartışmanın taraflarından olan 

ordunun bu konuda taviz vermeyeceğini göstermektedir. 

Sonuç 

5901 Sayılı TVK’nın en tartışmalı yönü; askerlik hizmeti bağlamındaki 

değişiklik çerçevesinde ortaya çıkmıştır. Öyle ki yeni düzenlemenin asker kaçaklarına 

ve “vicdani retçilere” askerlik görevinden kurtulma imkânı sağladığı iddiaları ileri 

sürülmüştür. 403 Sayılı TVK Türk vatandaşlığının askerlik hizmeti nedeniyle kaybını, 

yurt dışında bulunup da yapılan çağrıya süresi içinde icabet göstermeyenler nezdinde 

mümkün kılmıştır. Yeni yasadaki haliyle askerlik durumunun vatandaşlığın 

kaybettirilmesi sebebi sayılmaması, tartışmayı, düzenlemenin askerlik görevinden 

kurtulma için bir gerekçe yaratıp yaratmadığı noktasına düğümlemektedir. Şüphesiz 

eski yasadaki hükümlerin kaldırılmış olması Türkiye’de vicdani reddin tanındığı 

sonucunu doğurmayacaktır. Ancak vicdani reddin açıkça yasalarda tanınmadığı bir 

ülke olarak Türkiye’de, söz konusu düzenlemeden hareketle retçinin kendisine 

tanıdığı bir hak olması düşüncesi dahi, bu tartışmanın vicdani ret bağlamını bertaraf 

etmeyecektir. 

Vicdani reddin değerlendirilmesi 5901 Sayılı TVK çerçevesinde yapılırken, 

mevcut iç hukuk mevzuatımız temel alınmıştır. Bununla birlikte Türkiye açısından 

yapılacak olan bir vicdani ret değerlendirmesinin Türk siyasal, kültürel, sosyal ve 

tarihsel çerçevesi dikkate alınmaksızın yapılması düşünülemez. Buradan hareketle 

Türkiye’de vicdani ret konusundaki tartışmalarda problemin çerçevesini, yalnızca 

yasal düzenlemelerin çizmediği, askerlik kültürüne atfedilen değerin de belirleyici 

olduğu görülmektedir. 



47 

KAYNAKLAR 

11 Şubat 1964 tarihli 403 Sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu 

12.Haziran 2009 tarihli 5901 Sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu 

TBMM Genel Kurul Tutanağı, 23.Dönem 3. Yasama Yılı 95. Birleşim, 

28 Mayıs 2009. 

Aybay, Rona Vatandaşlık Hukuku, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., 2.B., 2006 

Aydemir, Bülent Vicdani Redcilere Umut Işığı, Sabah, 14.3.2006. 

Çakmak, Zafer “Vicdani Ret Türk Vatandaşlığından Çıkma Nedeni Olmaktan 

Çıkıyor”, 14.3.2006. 

Çalışlar, Oral “Vicdani Ret Kararı Ne Demek”, 2.2.2006, Cumhuriyet. 

Eminağaoğlu, Ömer Faruk “Özgürlük ve Vatan Hizmeti”, Radikal, 22.08.2005 

Ertürk, Ali Ekber “Vicdani Retçiler Vatandaş Kalacak”, Akşam, 14.3.2006 

www.habervitrini.com/haber.aspid=213132 

Freeman, Harrop A. Sivil İtaatsizlik Üzerine Görüşler Bölümü,Sivil İtaatsizlik ve 

Pasif Direniş, Vadi Yay., 2.b., İstanbul,1999. 

Güriz, Adnan Hukuk Felsefesi, Siyasal Kitabevi, Ankara,2003. 

Kardaş, Ümit “Vicdani Ret Bir İnsan Hakkıdır”, Radikal, 30.10.2005 

Reisoğlu, Safa “Vicdani Ret Yasaya Girmeli”, Radikal, 04.02. 2006. 

Sevinç, Murat “Türkiye’de ve Batı Demokrasilerinde Vicdani Ret, Zorunlu Askerlik 

ve Kamu Hizmeti Seçeneği”, AÜ SBF Dergisi, C.61/1, 2006. 

Uzun, Begüm “Türkiye’de Vicdani Ret (1)”, http://www.savaskarsitleri.org/arsiv.asp 

(Erişim: 4.8.2006) 

Yağcı, Nabi “Vicdani Ret Hakkı Nedir ne Değildir”, 

http://www.savaskarsitleri.org/arsiv.asp (Erişim:11.02.2006) 


ULUSLARARASI İLİŞKİLER 

GÜNDEMİ 

International Relations Agenda 

ULUSLARARASI HUKUK, İNSAN HAKLARI VE 

ULUSLARARASI DÜZEYDE KORUMA 

Yücel ACER 

Günümüzde insan hakları prensipleri devletlerarası ilişkilerin önemli uğraş 

alanlarından biridir. Zira en temel niteliği ile bakıldığında uluslararası barışın ve 

güvenliğin korunmasında insan hakları prensiplerinin yaygınlık kazanması ve 

korunması vazgeçilmez bir öneme sahiptir. 

Hukuk düzeninin hak olarak kabul ettiği, yani koruma altına aldığı yetkiler 

arasında bir önem sıralaması var mıdır Bu soruya açıkça evet cevabı verilebilir. 

Hukuk düzeni içerisinde bazı haklar diğerlerinden daha üstün konumdadır. Bunu en 

iyi insan hakları kavramı ifade eder. İnsan hakları kavramı, insanı insan yapan ve bu 

nedenle de diğer haklarından daha önemli kabul edilen haklardır. Bu haklardan 

birisinin kişinin elinden alınmasının, o kişinin insan olma niteliğine zarar veriyor 

olarak değerlendirilmekte. En sade ifadesi ile insan hakları kavramı, insanlık ailesinin 

bütün üyelerinin eşit statüde sahip oldukları ve devredilemez haklar 1 olarak ifade 

edilebilir. 

Kişilerin insan olmalarından dolayı sahip oldukları devredilemez temel bazı 

hakların bulunduğu anlayışının yani insan hakları anlayışının ortaya çıkması çok yeni 

olmasa da bu anlayışın bütün dünyada güç kazanmaya başlaması son yüzyılın bir 

ürünüdür. Böylelikle, insan hakları her ferde tanınması gereken, devredilemez ve 

vazgeçilemez haklar olarak doğmuştur. Bu anlayış birçok ülke hukuk sistemlerinde 

kabul görmüş ve yaygınlaşmıştır. Peki uluslararası hukuk düzeyinde durum nasıldır 

Doç.Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Biga İİBF 

1 Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, giriş cümlesi. 


50 

Yücel ACER 

Uluslararası Hukuk ve İnsan Hakları 

Uluslararası hukuk, esas olarak bağımsız ve egemen devletler arasındaki 

ilişkileri düzene bağlayan bir hukuk dalı olduğundan, esas olarak devletlerin 

birbirlerine karşı haklarını ve yükümlülüklerini belirler. Ancak, özellikle 20. yüzyılın 

ikinci yarısından itibaren uluslararası hukuk, gerçek ve tüzel kişilere de haklar ve 

yükümlülükler getiren kurallar geliştirmiştir. Böylelikle uluslararası hukuk sınırlı bazı 

konularda da olsa devletlerle kişilerin birbirlerine karşı yükümlülüklerini de belirler 

hale gelmiştir. 

İnsan hakları, uluslararası hukukun, gerçek kişilerin haklarını düzenlediği 

sınırlı konuların başında gelir. Uluslararası insan hakları hukuku ile ilgili en esaslı 

sorulardan birisi uluslararası hukukun, kişilerin haklarını ifade eden insan haklarını 

neden bir düzenleme konusu olarak içerdiğidir. Pozitivist bir yaklaşımla bakıldığında, 

insan hakları, uluslararası barış ve güvenliğin korunması ile doğrudan ilgili bir konu 

olduğundan bir düzenleme konusudur. Yani, hala devletlerin içinde bulunduğu düzene 

ilişkin kaygılar ön plandadır. Ancak bu açıklama tek başına bu sorunun cevabı 

olamaz. Bilinmelidir ki tamamen insani kaygılar ve mülahazalar da, başka ülkelerde 

devletlerin kendi vatandaşlarına nasıl davrandığına, hangi hakları sağladığına kayıtsız 

kalınmasını engellemiştir denebilir. 

Günümüzde, uluslararası insan hakları hukuku, insan hakları kavramının iki 

temel yönünü bir düzene bağlar. Bunlardan ilki, insan hakları kavramının içeriğinin 

ne olduğunu, yani hangi hakların bu kavram içerisinde yer aldığını belirlemektedir. 

Dolayısı ile uluslararası hukuk, hukuki güvenceye alınacak temel kişi haklarının neler 

olduğunu tespit etmektedir. Dünyada çok değişik siyasal, kültürel ve dini gelenek ve 

prensipler mevcutken, bütün bu farklılıkların üzerinde her devlette sağlanması 

gereken insan haklarının hangi haklar olduğunun tespiti önemli zorluklar içerir. 

Uluslararası insan hakları hukuku, bu farklılıkları bağdaştırarak bütün insanlara 

tanınması öngörülen insan haklarının neler olduğunu belirlemektedir. 

Uluslararası insan hakları hukukunda temel maksat belirli hakların bütün 

dünya da güvenceye alınmasını sağlamak olduğuna göre, üzerinde geniş bir fikir 

birliği oluşturulmuş insan hakları kavramının oluşturulması hala önemini 

korumaktadır. Bu yönde özellikle Birleşmiş Milletler’in çabaları büyük önem 

taşımıştır ve önemli bir ilerle sağlanmasına da katkı yapmıştır. 2 Öte yandan, 

günümüzde geniş katılımlı temel uluslararası hukuk anlaşmalarının oluşturulup 

yürürlüğe konulmasında büyük katkı sağlamıştır. 

İkinci olarak ise, uluslararası insan hakları hukuku insan hakları kavramı 

içerisinde yer alan hakların yaygınlaştırılmasını ve korunmasını düzenlemektedir. 

Hukuk düzeni içerisinde herhangi bir hak, hukuk düzeni tarafından güvenceye 

alınmadıkça gerçekten bir hak niteliği kazanamayacaktır. Uluslararası hukuk düzeni 

de insan haklarının korunmasına yönelik güvenceler oluşturmuştur. 

2 

BM’nin temel amaçlarının sıralandığı Statüsü’nün 1. maddesine bakıldığında temel amaçlar arasında “ırk, 

cinsiyet, dil, veya din gibi unsurlar üzerinde ayrımcılık yapmaksızın insan haklarına ve temel 

özgürlüklere saygının geliştirilmesi” temel amaçlar arasında sayılmaktadır. Madde 1(3). 


Uluslararası İlişkiler Gündemi 

51 

Özetle, uluslararası insan hakları hukuku, bütün kişilere tanınacak insan 

haklarının neler olduğunu ve bu hakların tanınıp korunması için alınacak tedbirlerin 

neler olduğunu belirlemektedir. 

Küresel Uluslararası İnsan Hakları Antlaşmaları 

Evrensel boyutta düşünüldüğünde, insan hakları kavramının içeriğini 

dolduran ilk kapsamlı belge BM İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi olmuştur. 10 

Aralık 1949’da BM Genel Kurulu tarafından ilan edilen ancak devletleri bağlayıcı bir 

niteliği olmayan bu beyanname insan hakları kavramından hangi hakların anlaşılması 

gerektiğine açıklık getirmektedir. Beyanname bağlayıcı bir uluslararası belge 

olmamasına rağmen birçok açıdan önemlidir. Öncelikle Evrensel Beyanname oldukça 

kapsamlı bir insan hakları içeriği oluşturmaktadır. Günümüzde insan hakları, “medeni 

ve siyasal haklar” ve “ekonomik, sosyal ve kültürel haklar” olarak ikiye ayrılırken, 

Beyanname bu iki tür hakları da kapsamaktadır. İlk grup haklar devlete daha ziyade 

kişiye karışmama yükümlülükleri getirirken, ikinci grup haklar devletin kişilere 

sağlaması gereken hakları yani yapması gerekenleri ifade etmektedir. 

Beyannamenin ikinci önemi ise, kendisinden sonra yapılacak olan ve 

uluslararası bağlayıcılığı olan bölgesel ya da evrensel uluslararası bağlayıcılığı olan 

sözleşmeler için bir ölçüt olma özelliği göstermektedir. Şüphesiz ki günümüzde insan 

hakları olarak kabul edilen başka bazı haklar Beyanname’de bulunmamaktadır. 

Özellikle ekonomik, sosyal ve kültürel hakları sağlamak birçok devlet için çok zor ya 

da neredeyse imkansız olduğundan, sonraki bağlayıcı uluslararası sözleşmeler, 

Beyanname’deki hakların tamamını içermemektedir. 

Müteakiben, bağlayıcılığı olan uluslar arası insan hakları sözleşmesi ise 

Medeni ve Siyasal Haklar Sözleşmesi olmuştur. Sözleşme, 16 Aralık 1966 tarih ve 

2200 A (XXI) sayılı BM Genel Kurulu kararı ile kabul edilmiş ve devletlerin 

imzasına açılmıştır. 1976 yılında yürürlüğe giren Sözleşme’nin içeriğine bakıldığında, 

Beyanname’de yer almayan iki hakkın ilk maddelerde yer aldığı görülür. Özellikle 

sömürgecilikten yeni kurtulmuş ve bağımsız olmuş devletlerin BM içerisindeki etkisi 

ile, “self-determinasyon hakkı” ve “halkların kendi doğal kaynaklarından kendi 

faydaları için yararlanma hakkı” Sözleşme’de yer bulmuştur. Sözleşme, III. 

Bölümü’nde diğer medeni ve siyasal hakları sıralamaktadır 

Benzeri nitelikli ikinci uluslararası sözleşme BM Ekonomik, Sosyal ve 

Kültürel Haklar Sözleşmesi olmuştur. Bu Sözleşme de 16 Aralık 1966 tarih ve 2200 

A (XXI) sayılı BM Genel Kurulu kararı ile kabul edilmiş ve 3 Ocak 1976 yılında 

yürürlüğe girmiştir. Bu Sözleşme’de kapsanan haklar esas itibari ile, ekonomik, 

sosyal veya kültürel nitelikli iseler de BM Medeni ve Siyasal Haklar Sözleşmesi’nde 

olduğu gibi bu Sözleşme de self determinasyon hakkı ve halkların kendi doğal 

kaynaklarından kendi faydaları için yararlanma hakkını zikrederek başlamaktır. 

Sözleşme’nin III. Bölümü’nde ise diğer hakları sıralamakta ve tanımlamaktadır. 

Bölgesel Nitelikli Uluslararası İnsan Hakları Antlaşmaları 

Bu çerçevede insan haklarını uluslararası sözleşme konusu olarak düzenleme 

çabalarının ilk başladığı bölge Amerika Kıtası olmuştur. 1948 yılında kurulan 

Amerikan Devletleri Örgütü (ADÖ) ve onun kurduğu Pan-Amerikan İnsan Hakları 


52 

Yücel ACER 

Komisyonu’nun çalışmaları ile Amerikan İnsan Hakları Konvansiyonu, ADÖ’nün 

Kasım 1969’da San Jose’de (Kosta Rika) yapılan toplantıda 24 üye devletten 19’unun 

katılımı ile Amerikan İnsan Hakları Konvansiyonu imzalanmıştır. 22 Kasım 1969 

tarihinde imzalanan Konvansiyon yeterli onayı alarak 18 Temmuz 1978 tarihinde 

yürürlüğe girmiştir. 3 

Bölgesel olarak Amerikan İnsan Hakları Konvansiyonu’ndan çok daha etkili 

bir sistem kuran bölgesel uluslararası insan hakları düzenlemeleri Avrupa Kıtası’nda 

yapılmıştır. 1949 yılında kurulan Avrupa Konseyi örgütünün çalışmaları ile Avrupa 

İnsan Hakları Konvansiyonu 4 Roma’da Kasım 1950’de üye devletlerin Dışişleri 

Bakanları tarafından imzalanmıştır. Konvansiyon, gerekli 10 devlet onayını alarak 3 

Eylül 1953 tarihinde yürürlüğe girdirmiştir. Konvansiyon kapsamlı bir denetim 

mekanizması da kurmuştur. 

Amerika ve Avrupa dışında dünyanın başka bölgelerinde de devletler kendi 

aralarında uluslararası insan hakları belgeleri oluşturmuşlardır. 1945 yılında 7 Arap 

devleti 5 tarafından kurulan Arap Ülkeleri Birliği hem üye ülkeleri arasında sıkı 

kurumsal ilişkiler kurmamış ve hem de insan haklarını temel amaçları arasında 

saymamış olsa da, sonraki gelişmeler sonucunda Arap Ülkeleri Birliği örgütü 

güçlenmiş ve öbür taraftan Birliğin insan haklılarına olan ilgisi artmıştır. Özellikle, 

Birleşmiş Milletle ile yapılan işbirliği, 1967 yılında BM İnsan Hakları 

Komisyonu’nun bölgesel örgütlerden insan hakları komisyonları oluşturmalarını 

istemesi, ve 1968 yılında Tahran’da İnsan Hakları Üzerine Uluslararası Konferans 

toplanması ve bu Konferans’ta İsrail’in işgal ettiği topraklarda yaşayanların temel 

haklarının korunması konusunun ön plana çıkması gibi gelişmeler, Arap Ülkeleri 

Birliği’nin insan haklarına olan ilgisini artırmıştır. 

Afrika Kıtası, Arap Dünyası’na göre bağlayıcı bir uluslararası insan hakları 

belgesi oluşturma açısından daha ciddi bir mesafe kat etmiş gözükmektedir. 1961 

yılında kurulan Afrika Ülkeleri Birliği örgütünün çalışmaları bu konuda öncü 

olmuştur. 1979 yılında uzmanların katıldığı ve Dakar’da yapılan toplantıda hazırlanan 

Afrika İnsan Hakları Konvansiyonu taslağı, 1980 yılında Bangui’de (Gambiya) 

yapılan dışişleri bakanları toplantısında kısmen incelendi ve Afrika İnsan Hakları 

Konvansiyonu (Şartı) 26 Haziran 1981 tarihinde Nairobi’de yapılan Afrika Ülkeleri 

Birliği zirve toplantısında kabul edildi. İmzacı ülkelerin yarısının onayını alan 

Konvansiyon Ekim 1986’da yürürlüğe girdi. 

Görüldüğü gibi birbirlerine benzerlikleri ve farklılıkları olan bölgesel 

nitelikli insan hakları belgeleri de bulunmaktadır. Bunların ortak yönleri, hangi insan 

hakları prensiplerinin dünyanın değişik bölgelerinde kabul gördüğünü, 

benimsendiğini dolayısı ile yapılageliş hukuku prensipleri haline geldiğini göstermesi 

açısından önemlidir. 

3 Günümüzde 25 Amerikan devleti Konvansiyonu onaylayarak ya da sonradan katılarak taraf olmuştur. 

Taraf olmayan ülkeler Bakama Adaları, Belie, Kanada, Dominik Cumhuriyeti, Haiti, Guyana, Meksika, 

St. Kitts & Nevis, St. Vincent & Grenadines, St. Lucia, Suriname, Trinidad & Tobago, ve ABD dir. 

4 

Konvansiyon’un tam ismi “İnsan Haklarının ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına Dair Avrupa 

Konvansiyonu” dur. 

5 Bunalar: Mısır, Irak, Ürdün, Lübnan, Suudi Arabistan, Suriye ve Yemen dir. 



53 

Özel Konulu Uluslararası İnsan Hakları Antlaşmaları 

İnsan hakları kavramının içerisinde bulunan hakların tanımı ve bu hakların 

korunması ile ilgili olan ve yukarıda özetlenen evrensel ve bölgesel nitelikli insan 

hakları belgelerinde bulunan bazı haklarla ilgili özel nitelikli uluslararası 

antlaşmaların da oluştuğunu görüyoruz. Belirli hakların insanlık ve uluslararası 

toplum için ifade ettiği önemin büyüklüğü, bu hakların özel düzenleme konusu 

yapılmasını gerektirmiştir denebilir. Bu antlaşmaların oluşturulmasına yönelik 

çalışmaların merkezinde ise Birleşmiş Milletler’in olduğunu görüyoruz. 

Günümüze kadar yapılan bu türden uluslararası antlaşmaların ilki “Her Türlü 

Irk Ayrımının Yasaklanmasına Dair Uluslararası Konvansiyon” 6 dur. 1966 yılında 

imzalanan ve 1969 yılında yürürlüğe giren Konvansiyon, anti-semitizm ve özellikle 

sömürgecilikten kurtulup bağımsızlığını kazanmış ülkelerdeki ırk ayrımı gibi 

uygulama ve tutumların bu konvansiyonun oluşturulmasını sağlayan unsurlar 

olmuştur. 

Özel konulu bir başka uluslararası antlaşma “İşkence ve diğer Zalimane, 

İnsanlık Dışı, veya Aşağılayıcı Muamele ve Cezalandırmalara Karı Konvansiyon” 7 

dur. 1984 yılında imzalanan ve 1987 yılında yürürlüğe giren Konvansiyon, içkence ve 

kötü muamele veya cezalandırmaya maruz kalmama hakkını daha ayrıntılı 

düzenlemektedir. Ayını konuda bir başka uluslararası antlaşma Avrupa İşkenceyi ve 

İnsanlık Dışı veya Aşağılayıcı Muamele veya Cezalandırmanın Önlenmesi 

Konvansiyonu” 8 dur. Avrupa Konseyi tarafından oluşturulan Konvansiyon’un, 

işkencenin önlenmesine dair BM Konvansiyonu’ndan en önemli farkı ya da üstünlüğü 

etkili bir denetim mekanizması oluşturmasıdır. 9 

BM Genel Kurulu tarafından oluşturulan “Kadınlara Karşı Her Türlü 

Ayrımcılığın Önlenmesine Dair Konvansiyon”, 10 da Birleşmiş Milletler bünyesinde 

yürütülen çabalar sonucu oluşturulmuş bir başka özel nitelikli uluslararası 

konvansiyondur. 

İnsan hakları ile ilişkilendirilebilecek daha başka özel konulu uluslararası 

sözleşmelerden de bahsetmek mümkündür. Bunlar arasında Çocuk Haklarına Dair 

Konvansiyon, 11 Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılmasına Dair 

6 International Convention on the Elemination of All Forms of Racial Discirimnation”. 129 ülke taraf 

durumdadır. 

7 Convention Against Torture, and Other Cruel, Inhuman, or Degrading Treatment or Punishment”. 1987 

yılında yürürlüğe girmiştir ve 49 ülke taraftır. 

8 European Convention for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment. 

27 Nisan 1987 tarihinde imzaya açıldı ve 1 Şubat 1989 tarihinde yürürlüğe girdi. 

9 Bu Sözleşme’ye Türkiye’de taraftır. Bankız, Res. Gaz.: 27 Şubat 1988, s. 19738. 

10 Konvansiyon Aralık 1979’da BM Genel Kurulu tarafından kabul edilmiştir. 

11 Çocukların özel korunmaya ihtiyaç duydukları anlayışı ile hazırlanan ve 18 yaşın altındaki çocukların 

medeni, siyasal, kültürel ve sosyal haklarını bir araya getiren ve 20 Kasım 1989’da imzalanan ve 2 eylül 

1990’da yürürlüğe giren bir konvansiyondur. Konvansiyon temel olarak UNİCEF’in çabaları ile 

oluşturulmuştur ve İngilizce adı “Convention on the Rights of the Child” dır. Türkiye Konvansiyon’a 

1995 yılında taraf olmuştur. Bakınız, Res. Gaz. 27 Ocak 1995, s. 22184. 


54 

Yücel ACER 

Konvansiyon 12 ve Mültecilerin Hukuki Statüsüne Dair Konvansiyon 13 

sayılabilir. 

Özel uluslararası insan hakları düzenlemelerinin önemli bir kısmı da 

devletler arasında silahlı çatışmaların hüküm sürdüğü durumlarda insan haklarının 

neler olduğunu ve korunma mekanizmalarını düzenleyen konvansiyonlardır. Bunların 

başında 1949 yılında imzalanan 4 adet Cenevre Konvansiyonları ve daha sonra 

eklenen protokolleri gelir. 

İnsan Haklarının Tedbirlerle Uluslararası Korunması 

Uluslararası insan hakları hukukunun ikinci yönünün, yukarıda açıkladığımız 

insan haklarına ilişkin prensiplerin ve somut hakların yaygınlaştırılmasını ve 

korunmasını sağlamak olduğunu belirtmiştik. Uluslararası hukukun kişilere tanıdığı 

bu hakların, hangi devlet egemenliğinde olurlarsa olsun kişilere gerçekten de 

tanınmasını sağlamak, yani insan haklarını koruma altın almak için uluslararası hukuk 

çeşitli hukuki tedbirler ve hatta yaptırımlar öngörmektedir. 

Uluslararası hukukta insan haklarının korunmasına ilişkin kuralların iki 

temel maksadı olduğu söylenebilir. Bunlardan ilki, devletlerin insan haklarına ilişkin 

uygulamalarının tespit edilmesidir. Bir başka ifade ile, devletlerin insan haklarını 

kendi egemenliği altındaki kişilere ya da kurumlara sağlayıp sağlamadığını ya da ne 

oranda sağladığını ortaya koymaktır. İkinci maksat ise, devletlerin insan haklarını 

kendi egemenliği altındaki kişilere ya da kurumlara sağlamsına yönelik zorlayıcı bir 

etki yaratmaktadır. Bu ikinci maksat çerçevesinde, öngörülen tedbirlerle devletler 

insan hakları kurallarına uygun davranmaya zorlanmakta ya da uygun davranma 

yönünde bazı yaptırımlarla caydırıcı bir etki oluşturulmaktadır. 

Uluslararası hukukta insan haklarının korunmasına ilişki tedbirlerden 

bazıları, devletlerin ne oranda insan hakları prensiplerine uygun davrandığının tespit 

edilmesine yöneliktir. Birçok uluslararası sözleşmelerde bu, taraf devletlerin ilgili 

uluslararası kuruluşa periyodik olarak sunmaları gereken raporlar vasıtası ile 

yapılmaktadır. Avrupa ve Amerika kıtalarında olduğu gibi bunun yargısal yollarla 

yapıldığı örnekler de vardır. Öte yandan, herhangi bir uluslararası sözleşmeden 

bağımsız olarak Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu’nun uyguladığı 1235 ve 

1503 sayılı Genel Kurul kararlarına dayalı yöntemlerdir. 

Uluslararası hukukun insan haklarını uluslararası düzeyde korumaya yönelik 

tedbirleri (yaptırımlar) iki grupta ele alınmalıdır. İnsan haklarını ihlal ettiği tespit 

edilen devletlere karşı uygulanan bu yaptırımlardan ilki, uluslararası yapılageliş 

hukukundan kaynaklanan koruma tedbirleridir. Bunlara sözleşme dışı genel tedbirler 

de denmektedir. 

12 “Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide”. BM Genel Kurulu’nun 9 

Aralık 1948 tarihli ve 260 (III) a sayılı kararı ile kabul edilerek devletlerin onayına sunulmuş ve yeterli 

onayla birlikte 12 Ocak 1951 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Günümüzde 140 civarında ülke tarafında 

onaylanmıştır. 

13 “Convention Relating to the Status of Refugees”. BM Genel Kurulu’nun 429 (V) sayılı 14 Aralık 1950 

tarihli kararı ile 2-25 Temmuz 1951 tarihleri arasında Cenevre’de toplanan bir konferans sonucu 28 

Temmuz 1951 tarihinde imzalandı ve 22 Nisan 1954’de yürürlüğe girdi. Günümüzde 140 ülke tarafından 

onaylanmıştır. Türkiye bazı çekincelerle Konvansiyon’u onaylamış ve taraf olmuştur. 



55 

İnsan hakları prensiplerini ihlal eden devletlere karşı sözleşme dışı ve diğer 

devletlerin uygulama yetkisine sahip oldukları bazı yaptırımların bulunduğu 

görülmektedir. Devletlerin, inan haklarını “sistematik” olarak ihlal eden devletlere 

karşı silahlı kuvvet kullanmaya varmayan birçok yaptırımı özellikle de siyasi, 

ekonomik ve benzeri yatırımları uygulama hakkına sahip oldukları belirtilmelidir. 

Ancak, insan haklarını “sistematik” olarak ihlal eden devletlere karşı silahlı kuvvet 

kullanmaya varan yaptırımların uygulanıp uygulanamayacağı hala tartışmalı bir 

konudur. Literatürde yoğunlukla “insani müdahale” olarak adlandırılan ve insan 

haklarını “sistematik” olarak ihlal eden devletlere karşı silahlı kuvvet 

kullanılabileceğine dair yapılageliş hukukunda bir hukuksal yetkinin mevcut olduğu 

iddiası, kesin dayanaktan yoksundur. Bu tür durumlarda, aşağıda belirtileceği gibi, 

BM Güvenlik Konseyi kararına ihtiyaç duyulmaktadır. 

İhlalci devletlere karşı uygulanan ikinci grup yaptırımlar ise, yukarıda ele 

aldığımız uluslararası insan hakları sözleşmelerinin her birinin öngördüğü ve ilgili 

sözleşmede yer alan hakların korunmasını sağlayacak tedbirlerdir. 


MAKALELER / Articles

ÖRGÜTSEL PERFORMANSIN YÜKSELTİLMESİNDE İNSAN 

PERFORMANS TEKNOLOJİSİ MODELİ 

Yonca GÜROL 

Onur Muhteşem ÇAPAN 

ÖZET 

İnsan Performansı Teknolojisi Modeli ile çalışanların, 

kendilerinden beklenen performansı gösterebilmeleri için örgütte 

gerekli organizasyon yapısının oluşturulması hedeflenmektedir. İlk 

okunduğunda daha çok sayısal ya da bir başka deyişle mühendislik 

çağrışımı yapan teknoloji kelimesi, burada aslında ilgili yöntem ve 

araçların tümünü kapsayan bütünsel bir süreci ifade etmektedir. 

Model, sadece bireysel performans ile sınırlı kalmamakta örgütte 

bütüncül performansın sağlanmasında da kullanılmaktadır. Bu 

çalışmada; tüm çalışanların, kendilerinden beklenen performansı 

gösterebilecekleri yapının oluşturulmasıyla ilgilenenlere yol 

gösterici olmak adına performans teknolojisi modeli ve bu modeli 

hayata geçirme evreleri ele alınmıştır. 

Anahtar Kelimeler: Performans, Performans Teknolojisi, İnsan 

Performansı Teknolojisi, Performans Geliştirme, Performans 

Değerlendirme, Performans Analizi, Performans Teknolojisi 

Modeli, Dengelenmiş Hedefler Tablosu 

Doç.Dr., Yıldız Teknik Üniversitesi, İİBF 

Tübitak- Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Enstitüsü (Tübitak-UEKAE) 


HUMAN PERFORMANCE TECHNOLOGY MODEL FOR THE 

IMPROVEMENT OF ORGANIZATIONAL PERFORMANCE 

Yonca GÜROL 

Onur Muhteşem ÇAPAN 

ABSTRACT 

For those who work with human performance technology to 

accomplish the desired performance requirements, it is a 

prerequisite to constitute the necessary organizational structure. 

The word “technology”, which reminds of a quantitative and 

engineering based concept in the first place, is here used to reflect 

an integrated process that includes all related methods and tools. 

The model does not only limited to improving individual 

performance but alos entails to the improvement of organizational 

perofrmance as a whole. Human performance technology model 

and its stages are discussed in this paper to provide a guide for 

those who aims to constitute a system in which all employees show 

the desired level of performance. 

Keywords: Performance, Performance Technology, Human 

Performance Technology, Performance Development, Performance 

Appraisal, Performance Analysis, Performance Technology Model, 

Balanced Scorecard 

Doç.Dr., Yıldız Teknik Üniversitesi, İİBF 

Tübitak- Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Enstitüsü (Tübitak-UEKAE) 



63 

GİRİŞ 

Organizasyonların karşı karşıya olduğu zorluklar, insan kaynağı geliştirme 

uzmanlarının şirket performansını iyileştirecek, rekabet edebilirliği güçlendirecek, 

yenileme kapasitesi ve kabiliyetini arttıracak bir rol üstlenmelerini gerektirmektedir. 

Yeni roller ve rekabete uyum sağlama işletmenin işlevlerini, unvanlarını ve 

değerinin belirlenmesindeki kriterleri değiştirmiştir. “Personel” terimi “insan 

kaynakları”na, “muhasebe” terimi “finansman”a yerini bırakırken “eğitim” de yeni 

ve daha stratejik bir aşamaya geçme sürecindedir. Önce “öğrenme”ye, daha cesur 

organizasyonlarda ise “işgücü geliştirme”, “işyerinde öğrenme ve gelişme”, “öğrenme 

ve performans desteği”, hatta “performans güçlendirme”ye dönüşmüştür. 1 

Organizasyonlardaki eğitim işlevinin yerini de, öğrenim odaklı performans işlevi 

almıştır. 2 Başka bir değişim de 21. yüzyıl işletmelerinin değerinin belirlenmesinde 

yaşanmaktadır. İşletmenin performansının belirlenebilmesi için ana göstergeler artık; 

araç, ekipman, binalar gibi maddi varlıklardan, insanların bilgi ve becerileri, örgüt iç 

sistemleri, süreçleri ve müşteriler ile ilişkiler gibi maddi olmayan varlıklara doğru bir 

değişim geçirmektedir. Örgütlerin yeni başarı değerlendirme kriterleri somut maddi 

varlıklardan soyut maddi olmayan varlıklara doğru değişmiş ve örgütsel performansın 

önemi artmıştır. Bu değişimler işletmeleri ve akademik yazını performansın 

arttırılması için yeni araç ve yöntem arayışına yöneltmiştir. 

Performans teknolojisi modeli de bu bağlamda ortaya çıkan performans 

sistemine geçiş sürecinde gerekli ortamı sağlayan ve (PT) sürekli performans 

geliştirmeye olanak sağlayan yeni bir modeldir. Performans Teknolojisi, hedeflenen 

ve değer verilen sonuçlara ulaşabilmek için insan sermayesinin harekete geçirilmesi 

misyonunu üstlenmektedir. Model, örgütsel performansın mühendisliğinin yapılması 

olarak da ifade edilebilir. Literatürde, adı “İnsan Performansı Teknolojisi Modeli” 

olarak da geçmektedir. İnsan Performansı Teknolojisi (İPT), organizasyonun, 

organizasyon üyeleri ile paydaşlarının değer vereceği şekilde performans 

göstermesini sağlayacak sistemlerin mühendisliğini yapmayı amaçlayan profesyonel 

bir araştırma ve uygulama alanıdır. İPT, psikoloji, iletişim, nörolojik bilimler, 

yönetim bilimi, enformatik, ekonomi, ergonomi, ölçme ve değerlendirme gibi pek çok 

disiplinden türemiş bir alandır. Aynı zamanda eğitim teknolojisi, insan kaynağı 

geliştirme, örgüt geliştirme ve endüstri mühendisliği gibi bazı uygulamalı alanlardan 

da beslenmiştir. 3 

İlk okunduğunda daha çok sayısal ya da bir başka ifade ile mühendislik 

çağrışımı yapan teknoloji kelimesi, burada aslında ilgili model ve süreç ile ilgili 

araçların tümünü kapsayan bütünsel bir süreci ifade etmektedir. 

1 Erica Keeps, Harold Stolowitch, James Pershing, Handbook of Human Performance Technology,3. bs. 

(San Francisco: ISPI Yayınları, 2006), ss. xiii-xviii. 

2 Ethan Sanders, Sivasailam Thiagarajan, Ergonomics and Human Factors, (ASTD Yayınları, 2001), 105- 

109. 

3 Keeps, Stolowitch ve Pershing, Handbook…, s. xiii. 


64 

Yonca GÜROL & Onur Muhteşem ÇAPAN 

1- İnsan Performansı Teknolojisi Kavramı ve Tarihsel Gelişimi 

İnsan Performansı Teknolojisi, şirketlerin belirledikleri stratejilere 

ulaşabilmeleri için yine insanlar tarafından tasarlanan, uygulanan bir performans 

yönetim modelidir. İnsan Kaynakları Yöneticileri, İnsan Performansı Teknolojistleri 

ve çalışan performansından sorumlu herkesi ilgilendiren geniş bir kapsama alanı olan 

bir modeldir. Burada, “insan” kelimesi, söz konusu modelin sadece kişiler ve onların 

performansını arttırmak ile sınırlı olduğu izlenimi uyandırabilir; ama model, kar 

amacı gütmeyen topluluklar ve işletmelerin bütüncül performansını attırmak için de 

kullanılabilir. 

Türk Dil Kurumu performansı; “başarım” ve “takat sınırı” olarak 

açıklamaktadır. Performans “herhangi bir konuda başarılı sayılan bir sonuca 

ulaşabilmek için, yapılabileceklerin en iyi şekilde yerine getirilmesi yeteneği” olarak 

ifade edilebilir. “Teknoloji” kavramı ise girdileri çıktılara dönüştürmeye çalışan 

süreçlerdir. Bu modelde ise bilimsel bulguların kullanılarak perfonmansın artışını 

sistemli olarak sağlamayı ifade etmektedir. 4 Performans teknolojisi ile ilgili birçok 

tanım yapılmıştır. Bu tanımların hepsi birbirine benzemekle birlikte farklılıklar 

içermektedir. Performans Teknolojisi’nin bilinen en güncel ve şu ana kadar 

yapılmış tüm tanımları içerdiği düşünülen tanımı ise 2006 yılında James A. 

PERSHING tarafından “Handbook of Human Performans Technology” isimli 

kitabında Harold D. STOLOVIC ve Erica J: KEEPS’in yardımlarıyla yapılmıştır. 

İnsan Performansı Teknolojisi; sonuç odaklı, kapsamlı ve sistemik 

müdahaleler tasarlayıp geliştirerek organizasyonlardaki verimliliği arttırmak üzere 

yapılan çalışmalar ve etik uygulamalardır. 5 Bu model, organizasyondaki verimliliği, 

birey, grup ve örgütsel düzeyde müdahelelerle sağlamaya çalışır. Bireysel düzeyde işe 

yardımı destekleyen bilgi sistemleri ile grup seviyesinde öğrenme metodları ile, 

örgütsel seviyede süreç yenileme ve yapının yeniden dizaynı ile destek sağlar. 6 

Yüksek performans için öncelikli olarak performans probleminin mümkünse eğitim 

yolu ile çözülmesi, bir sonraki adımda performans kriterlerinin belirlenerek 

performans sistemine geçişin gerçekleştirilmesi ve son adımda da şirket içi teknoloji 

destekli eğitsel metodların hayata geçirilmesi istenen performansın elde edilmesinde 

yardımcı olacaktır. Adım adım performans sistemine geçiş örgütsel öğrenmeyi ve 

bilginin transferini de mümkün kılmaktadır 7 . 

4 Mehmet Gürsoy, ‘Çalışan Performansı Geliştirilmesinde Performans Teknolojisi Modeli ve Performans 

Teknolojisi Durum ve Tutum Araştırması’, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler 

Enstitüsü, 2003. 

5 Keeps, Stolowitch ve Pershing, Handbook…, s. 6. 

6 Thomas M Schwen, Howard K Kalman, Noriko Hara ve Eric L Kisling, ‘Potential knowledge 

management contributions to human performance technology’, Educational Technology, Research and 

Development, 46, 4; 1998, Academic Research Library, s.73 

7 Young Jang Hwan, ‘Performance, Performance System, and High Performance System’, Performance 

Improvement, 48, No. 3, Mart 2009, ss.16–20. 



65 

2- İnsan Performansı Teknolojisi’nin Gelişimini Yönlendiren 

Araştırmacılar ve Kurumlar 

İnsan Performansı Teknolojisinin (İPT) temellerini oluşturan çalışmalar ve 

akademik uygulamalar, 1960’larda Amerika’da ortaya çıkmıştır. Randell K. Day 

1997 basımlı “Performance Improvement Pathfinders” adlı kitabında; İPT’nin ilke 

etkileşimlerinin B.F. Skinner odaklı olduğundan bahsetmiştir 8 . Skinner, insanların 

kurumlarda nasıl organize edilmesi gereği üzerinde durarak çalışanların verdiği 

tepkiler tabanlı oluşturulmuş bir modelden bahsetmektedir. İlk adı “NSPI – National 

Society for Programmed Instruction” (Ulusal Programlı Öğretim Topluluğu) olan ve 

şimdilerde “ISPI – International Society for Performance Improvement” olarak 

tanımlanan Uluslararası Performans Geliştirme Topluluğu, PT (Performans 

Teknolojisi ) alanını sahiplenen ve uluslararası platforma taşıyan ilk kuruluştur. Bu 

günlerde ASTD – American Society for Training and Development (Amerikan Eğitim 

ve Gelişim Topluluğu) da alana ciddi destek vermeye başlamış, düzenli konferans ve 

seminerler düzenlemeye başlamıştır. Üniversitelerde, işteki insan performansını konu 

alan program ve dersler, sadece hareketin başladığı ABD ve Kanada’da değil, 

Avrupa, Ortadoğu, Afrika, Güney Amerika, Avustralya, Yeni Zelanda ve tüm 

dünyada da artmaya başlamıştır. 9 

Performans teknolojisinin temellerinin atılmasında büyük katkıları geçen 

bazı araştırmacılar ise Rummler ve Brache, 1995; Stolovitch ve Keeps, 1992, 1999; 

Wile, 1996; Zemke ve Kramlinger, 1982 olarak sıralanabilir. 10 

3- İnsan Performansı Teknolojisi Modeli ve Süreçleri 

İnsan Performansı Teknolojisi’nin tanımını yapma güçlüğü modele de 

yansımış ve tek tip olarak tasarlanamamıştır. Model ile ilgili farklı üretimlerin temel 

nedeni organizasyonların farklı ihtiyaçları ve performans istekleri olduğu gerçeğidir. 

Bir diğer nedeni ise bazı araştırmacılar yeni modeller oluşturarak, ticari olarak 

kullanmak istemektedirler. Günümüze kadar çeşitli kişi ve kurumlar tarafından 

oluşturulan değişik modeller mevcuttur. Fakat, bu modellerin hemen hemen hiçbiri 

tam olarak uygulanabilir bir model olmayı başaramamıştır. 2004 yılında ISPI; 

(Uluslararası Performans Geliştirme Topluluğu) yeni bir performans modeli ortaya 

koyarak, araştırmacılara ışık tutmaya çalışmıştır. 

Daha sonra J. A. PERSHING, ISPI’nin de yardımlarıyla 2006 yılında 

akademik çalışmaların ilerlemesi ile modeli yenilemiş, daha etkin ve uygulanması 

anlaşılabilir bir model ortaya koymuştur. “Handbook of Human Performans 

Technology ” isimli kitabının 3. basımında, Şekil 1’de görülen modeli 

yayınlamıştır. 11 

8 Randell K. Day, Performance Improvement Pathfinders, (1997), s. 22. 

9 Keeps, Stolowitch ve Pershing, Handbook…, s.xiii. 

10 Keeps, Stolowitch ve Pershing, Handbook…, s. 5-6. 

11 Keeps, Stolowitch ve Pershing, Handbook…, s.1 


66 


Şekil 1. İnsan Performansı Teknolojisi Modeli 

E. J. Keeps ve H.D. Stolovitch , Fundamentals of Performance 

Technology, 3.bs, (ISPI, 2006), s.15. 



67 

İnsan Performansı Teknolojisi modelinin hangi süreçlerle sonuca ulaşmaya 

çalıştığının yol haritası şekilde izlenebilmektedir. Bu yol haritasında model, “Algı 

Analizi” ile başlayacaktır. 

3.1. İnsan Performansı Teknolojisi’nde Algı Analizi 

Bu süreçte performans analistlerinin hangi ihtiyaçların veya konuların 

performans arttırımına ihtiyaç duyduğunun tespiti önem kazanır. Algı analizi, kimin, 

performans artışı sürecine dâhil edileceği, performans artışının nasıl sağlanacağı ve 

neden gerekli olduğu sorularına cevap arar. Örneğin; işgücü devir oranı problemi, 

örgüt ikliminin ve insan kaynakları politikasının değişim ihtiyacını; müşteri 

şikâyetleri, teslimat gecikmeleri problemi ise iş süreci ile ilgili prosedürlerin 

düzenlenmesi ihtiyacını gündeme getirir. Verimlilik sorunu, iş fırsatları ve kalite 

geliştirme çabaları da bu süreçte ortaya çıkar. Çalışanların kendi algılarıyla, bir 

performans problemi olduğunu kabul etmesi ve algılanan sorunu çözmeye karşı 

gösterecekleri olumlu davranış, süreci daha etkin kılacaktır. Algınan ihtiyaçların örgüt 

amaçları ile bilhassa da örgüt değerleri, normları ile uyumu da önemlidir. 12 

3.2. İnsan Performansı Teknolojisi’nde Stratejik Planlama 

Performans yönetimi süreci stratejik planlama sürecinin çıktıları olan 

misyon, vizyon ve stratejik amaçlar üzerine yol almaya başlar. Stratejik planlama ile 

organizasyonel olarak varılmak istenen hedefler planlanır. Bu aşamadan sonra ise 

yapılması gereken, bu uzun vadeli hedeflerin aynı bir ağacın kökleri gibi 

organizasyonun birimlerine ve hatta çalışanlarına kadar yayılması gerekir. Bu 

hedefler arasında en alt kademedeki personelin bile üstüne düşen görevin netleşmesi, 

daha sonra da bu görevlerin performans ölçeklerine dönüştürülmesi sağlanmalıdır. 

Böylece çalışanlardan beklenen performans belirlenmiş olacaktır. Stratejik planlama, 

İPT modelinin başlangıç aşamasıdır ve doğru planlanmadığı takdirde tüm İPT modeli 

sürecini yanlış yönlendirecektir. Dolayısıyla son derece önemli bir başlangıç 

aşamasıdır ve sorumluluğu tepe yönetime aittir. 

3.3. Dengelenmiş Hedefler Tablosu (DHT) 

Balanced Scorecard (Dengelenmiş Hedefler Tablosu), bir şirketin misyon ve 

stratejisinin anlaşılabilir performans ölçümleri şekline dönüştürülerek ifade edilmesini 

ve böylece stratejik ölçüm ve yönetim sistemi için gereken çerçevenin oluşturulmasını 

sağlayan performans yönetimi metodudur. Bu metod Harvard Business Review 

tarafından da son 75 yılın en etkili ve nitelikli yönetim fikri olarak seçilmiştir. 13 

Modelin öncüleri, Kaplan ve Norton 'a göre, geleneksel performans ölçüm 

sistemleri, çoğunlukla fınansal göstergeler üzerine odaklanıp bunun dışında kalan 

maddi olmayan ve zihinsel kaynakların performansını göz ardı etmektedir. 14 

12 Keeps, Stolowitch ve Pershing, Handbook…, s.16. 

13 Yılmaz Argüden, ‘Performans Ölçümleme ve Balanced Sorecard’, http://www.arge.com [10.12.2006]. 

14 Robert Kaplan ve David Norton, Balanced Scorecard, Çeviren: Sera Egeli, (İstanbul: Sistem Yayıncılık, 

1999), s.10. 


68 


Geleneksel finansal tabanlı ölçüm sistemlerinin aksine bu model bir şirketin 

performansının; müşteri boyutu, şirket içi yöntemler boyutu, öğrenme ve gelişme 

boyutu ve finansal boyut olmak üzere 4 grup gösterge ile ölçüldüğünü ortaya koyar. 15 

Bu dört boyut firmaların performanslarını (insanlara, sistemlere, prosedürlere 

yatırımı da içeren), kontrol etmek ve gelişme için neler yapmaları gerektiğini 

göstermek konusunda yardım eder. 16 Aynı zamanda bu model işletme stratejisini 

uygulamaya dönüştüren bir sistemdir. 

İnsan Performansı Teknolojisi modeli; Dengelenmiş Hedefler Tablosunu 

(DHT) performans yönetim sürecinde kullanılmasını öngörmektedir. 

Organizasyonların birbirinden farklılık gösteren stratejik planlama süreçlerine uygun 

esnek bir yapıya sahip bir model olması ve yöntemin performansa, geleneksel ölçüm 

sistemlerine nazaran çok daha geniş bir perspektiften bakmasından dolayı 

benimsenmiş ve uygulamacılara önerilmiştir. 17 

4. İnsan Performansı Teknolojisi’nde Stratejik Yayılım 

Stratejik planlama süreciyle birlikte organizasyonun izlemesi gereken 

stratejiler tepe yönetim tarafından belirlendikten sonra süreç bu stratejileri 

gerçekleştirecek olan çalışanların sorumluluk alanlarını belirleme ile devam eder. 

Dengeli bir stratejik yayılım ile her bir çalışanın üstüne düşen görev net bir 

şekilde anlatılarak, yapılması gereken işler, neden-sonuç ilişkileriyle birlikte 

tanımlanır. 18 Dengeli stratejik yayılım, en az stratejilerin doğru tespit edilmesi 

kadar önemlidir. Çalışanlara, yetkinlikleri dışı görevler verilirse, bu durum değer 

yaratmayan bir performansın göstergesi olarak ortaya çıkacaktır. 

4.1. İnsan Performansı Teknolojisi’nde Performans Planlama 

Çalışanlara, ulaşmaları gereken hedefleri anlatmak yeterli değildir. 

Mutlaka, göstergeler belirlenmeli ve “beklenen performans” planlanmalıdır. 

Performans göstergeleri, şirketten şirkete değişiklik gösteren, o şirketin ayırt 

edici yetkinliklerini ortaya koyan ve sonuç göstergelerine ulaşılıp 

ulaşılamayacağına dair bilgiler veren öncül göstergelerdir. 19 Çalışmanın sağlıklı 

yürülebilmesi için ast ve üst birlikte amaç ve hedefleri belirledikten sonra yine ulaşıp 

ulaşmadıklarını birlikte değerlendirmelidirler. Peter Drucker’ın “Amaçlara Göre 

Yönetim “felsefesi bu modelin omurgası olarak düşünülebilir. 

4.2. İnsan Performansı Teknolojisi’nde Performans Farkı (GAP) 

Analizi 

Stratejik yayılımı takiben, performans planlama sürecinde yukarıda ifade 

edildiği üzere çalışandan beklenen performans düzeyi belirlenmiş olur. 

Çalışandan beklenen performans ile sonuçta ortaya çıkan performans arasında 

15 F. Ferrier ve P. McKenzie, ‘Intellectual Capital: Managing the new performance drivers’, Monash 

University-ACER Centre for the Economics of Education and Training, 1999. 

16 Tamer Koçel, İşletme Yöneticiliği, 9. Bası, (İstanbul: Beta, 2003). 

17 Kaplan ve Norton, Balanced…, s.10. 

18 Robert Bradford, ‘Aligning Employees With Strategy’, www.inc.com/articles [25.12.2006]. 

19 Kaplan ve Norton, Balanced…, s.182. 



69 

pozitif , negatif bir fark ya da tam hedefi bulan bir sonuç ortaya çıkacaktır 20 . 

Yapılan performans farkı analizi süreci sonucunda tipik olarak 3 ayrı durumla 

karşı karşıya kalınabilir. 

Şekil 2. Performans Farkı Analizi Olası Sonuçları 

Şekil 3. Performans Geliştirme Sürecini Tetikleyen Unsurlar 

20 Maren Franklin, Performance Gap Analysis, (ASTD Press, 2006), ss.4-20. 


70 


Şekil 2, 3, 4, 5 yazar tarafından E. J. Keeps ve H.D. Stolovitch’in 

Fundamentals of Performance Technology kitabından uyarlanarak çizilmiştir. 

Şekil 3 ’de görüldüğü üzere Beklenen Performans Düzeyinin altında 

kalınması geliştirilmesi gereken durumları, beklenen performansın sağlanması bir 

performans fırsatı olarak görülmeli ve daha üst hedefler belirmeye yönelinmelidir. 

4.3. Performans Geliştirme Sürecini Tetikleyen Unsurlar 

Bir örgüt içerisinde çalışanda hem performans fırsatı hem de performans 

sorunu ortaya çıkabilir. Bu durumda, ilk bakışta performans sorunu daha 

öncelikli görülmesine rağmen gelişim stratejisine bağlı olarak performans 

fırsatına da öncelik verilebilir. Örneğin; bir fabrikada çıkabilecek bir makina 

arızasını çıkmadan düzenli bakım yaparak önlemek, sorun çıktıktan sonra 

onarmaktan çok daha düşük maliyetlidir. Performans sorunları ise insan kaynağı 

fonksiyonları yardımı ile çözülmeye çalışılabilir. Burada hedeflenen performansın 

hiç sorun çıkmadan sürekli geliştirilmesidir. 21 

4.4. İnsan Performansı Teknolojisi’nde Performans Analizi 

Performans analizi birey, grup ve örgütsel performansa odaklanır. 

Performans teknolojisi konusunda alana önemli katkılar sağlamış olan Joe 

Harles (1975 ), Robert Mager ve Peter Pipe (1984 ), Roger Kaufman ve Ryan 

Watkins ( 1999 ), Alison Rosett, performans analizi süreci için farklı modeller 

ortaya koymuşlardır. Tüm bu modeller incelendiğinde aşağıda şekil 4’te görülen 3 

ana evrenin daha ağırlıklı olduğu ifade edilebilir. 

Şekil 4. Performans Analizinin Aşamaları 

21 Allison Rossett, Analysis for Human Performance Technology, (San Francisco: Josey-Bass, 1999), 

ss.139–162. 



71 

4.5. Performans Farkının Tanımlanması 

Burada; “performans farkı” tanımlamasıyla anlatılmak istenen sadece 

pozitif ya da negatif bir performans farkı değil, performans sorunu ya da 

performans fırsatı olarak da düşünülmelidir. 

Performans analizi akış şeması aşağıda Şekil 5’de görüldüğü gibi 

gösterilebilir. 

Şekil 5. Performans Analizi Süreci 

Fark belirlenip, tanımlanırken bu farkın neden olduğu sonuçlar da ortaya 

konmalıdır. Bu sonuçlar bir sonraki aşamada, farkın önem derecesi belirlenirken, 

yapılacak değerlendirmeye de katkı sağlayacaktır. Sonuçlar performansın 

geliştirmeye ihtiyaç duyulup duyulmadığına işaret eden göstergelerdir. 

4.5.1. Farkın Kök Neden Analizi 

Kök neden analizi İPT modelinde bir nevi yönlendirici analizdir. Bu 

yönlendirmenin amacı, asıl yani “kök” nedenler üzerine yoğunlaşmak ve boş 

yere zaman kaybetmemektir. Alanıyla ilgili her türlü bilgi, beceri ve deneyime 

sahip olan bir çalışanın performansı beklenenin altına düşmüşse, sorunun kök 

nedeninin bilgi ve beceri eksikliği olmadığı varsayımında bulunabilinir. Bu 


72 


varsayımdan hareketle, detaylı öğrenme ve gelişim ihtiyacı analizi yapmak, 

değer yaratmayan bir çaba olacaktır. 

Önerilen, performans teknolojisi modelinin her aşamasında, “fayda / 

maliyet” dengesinin sürekli göz önünde tutulması gerektiği ısrarla 

vurgulanmaktadır. Amaç, süreci en etkin ve verimli şekilde işletmektir. 

4.5.2. Performans Toplantısı 

Bir çalışan, görevi ile ilgili tüm bilgi, beceri ve enformasyona sahip 

olabilir ve buna rağmen düşük performans gösterebilir. Bu konuda uyarı almasına 

rağmen, kendisinden beklenen performansı yine de gösteremeyebilir. Bu durumda 

çalışan ile performans toplantısı düşünülmelidir. 

4.5.3. Performans Geliştirme Çözümünün Seçimi 

Performans geliştirme çözümleri; enformasyon ve bilgi verme, motivasyon 

sağlama, yapı-süreç geliştirme, çalışma araç ve koşullarını ve sağlık ve güvenlik 

şartlarını iyileşirme çözümleri olarak sınıflandırılabilir. 

5. İnsan Performansı Teknolojisi’nde Fizibilite Analizi 

Çalışmanın bu bölümünde, seçilen performans geliştirme çözümlerinin 

değerlendirilmesi ”fizibilite veya yapılabilirlilik” adı altındaki çalışmalar yardımı ile 

yapılır. Çözüm ile ilgili yapılabilirlilik faktörleri pratiklik, politik ve kültürel uyum 

olarak sınıflandırılabilir. Pratik faktörler; seçilen çözüm önerisinin maliyet, zaman ve 

teknolojik uygunluk açısından sınanmasıdır. Bilhassa da genel yatırım getirisi 

açısından değerlendirilmesi gerekir. Fizibilite analizinin amacı; performans 

geliştirme çözümleri uygulanmadan önce, yapılacak olan yatırımın geri dönüşünün 

hesaplanması ve uygulanıp, uygulanamayacağı kararının verilmesidir. 22 Mali 

boyutun dışında, algınan yarar, hissedarlar ve örgütsel güç odakları açısından çözüm 

önerisinin sınanması politik faktörler içerisinde değerlendirilir. Kültürel faktörler ise 

yapılacak olan müdahalenin örgüt kültürüne uygunluğu ve örgütsel değişime etkisinin 

değerlendirilmesini içerir. 23 

5.1. İnsan Performansı Teknolojisi’nde Tasarım-Geliştirme-Uygulama 

İnsan Performansı Teknolojisi fizibilite analizini takiben, uygun görülen 

performans geliştirme çözümünün uygulanmasına kadar geçen sureç her çözüm 

için farklı açılardan ve farklı zorluklarda değerlendirme gerektirmektedir. Bu 

değerlendirmeler ne kadar farklı olursa olsun, bu süreç temel bazı aşamalardan 

oluşur. 24 Temel olarak; “Analiz”, “Tasarım”, “Geliştirme ve Taslak Deneme” , 

“Değerlendirme” ve “Uygulama” olarak sınıflandırılabilir. 

22 Charlene Muir Benjamin ve Don Kirkey, Feasibility Analysis : An Instruction Implementation Realıty 

Check, (Vancouver, 2005). 

23 Keeps, Stolowitch ve Pershing, Handbook…, s.23. 

24 Dean R. Spitzer, Handbook of Human Performance Technology: A Compherensive Guide for Analyzing 

and Solving Performance Problems in Organizations, (San Francisco: Josey Bass, 1999), s.164. 



73 

Şekil 6. Performans Geliştirme Çözümleri 


74 


Şekil 7. Fizibilite Analizinden Çözümün Uygulamasına Geçiş 

5.1.1. Analiz 

Analiz, bu noktaya kadar ulaşmış çalışmaların yeniden gözden geçirme 

işlemidir. İnsan Performansı Teknolojisi çalışmasında en baştan uygulama 

aşamasına kadar çalışmayı yürütmüş olan ekiple, çözüm geliştirme ekibinin 

birlikte çalışmasını içeren bir süreçtir. 

5.1.2. Tasarım 

Tasarım sürecini yürüten kişi ya da gruplar iki önemli hususu göz 

önünde bulundurmalıdırlar. Birincisi; tasarımın “teknik”, ikincisi ise “insani” 

boyutudur. Çalışanların insani gereksinimlerini dikkate almadan sadece teknik 

olarak yapılmış bir geliştirme çözümü başarıya ulaşamayacaktır 25 . 

5.1.3. Geliştirme ve Taslak Deneme 

Tasarım sürecinde ortak bir karara varıldıktan sonra sıra çözümün 

geliştirilmesi aşamasına gelir. Bu aşamada ilk once çözümün bir prototipi ya da 

taslağı oluşturulur. Bu taslağın geliştirilmesi, çözümün nasıl gerçekleşeceğine 

dair fikir verecek aynı zamanda, çözümde kullanılacak tüm araç ve materyalin 

de geliştirilmesini sağlayacaktır. 

25 Dean R. Spitzer, Handbook….., age, 170. 



75 

5.1.4. Değerlendirme 

Geliştirme süreci içinde yer alan değerlendirme çalışmaları biçimleyici 

değerlendirmedir ve temel amacı gelişim sürecinin hedeflenen şekilde 

ilerlemesini sağlamaktır. Çözüm uygulandıktan sonra yapılan değerlendirme ise 

özetleyici değerlendirme olarak adlandırılmaktadır 26 Özetleyici değerlendirmenin 

amacı ise, başlangıçta belirlenen hedeflerin ne derece gerçekleştiğinin 

ölçülmesidir. Özetleyici değerlendirmenin bir alt amacı da uygulanan çözümlerin 

güçlü ve zayıf yönlerini ortaya koymaktır. Uygulanan çözümün maliyeti ile faydasını 

karşılaştırmak, başarı değerlendirmesini yapmak, veri tabanı oluşturmak gelecekte 

yapılacak olan performans çalışmalarına ışık tutacaktır. 27 Dikkat edilmesi gereken, net 

ve ölçülebilir değerlendirme sonuçları olmadan ve uygulanan çözümlerin 

şirkete olan katkısı ispatlanmadan, performans geliştirme çözümünün ya da ilgili 

birimin etkinliğinin ortaya konulması olanaksızdır. 

Eğitim programlarının değerlendirilmesi üzerine çalışmalar yapan Donald 

R. Kirkpatrick eğitimlerin etkinliğinin değerlendirilmesi için 4 farklı yaklaşım 

ortaya koymuştur 28 . Bunlar; memnuniyet değerlendirmesi, öğrenme ya da başarı 

değerlendirmesi, davranış değerlendirmesi, iş sonuçlarının değerlendirilmesi 

şeklindedir. Bu yaklaşımların performans teknolojistleri tarafından da 

kullanılmasının yarar sağlayacağı düşünülebilir 

5.1.5. Uygulama 

Biçimleyici değerlendirme süreci kapsamında yapılan taslak denemeler 

sonrası çözümün uygulanma aşamasına gelinmiş olur. Uygulama sürecinin 

belirleyicisi, tasarım ve geliştirme kısmında üzerinde durulan çözümler olacaktır. 

SONUÇ 

İnsan Performansı Teknolojisi, fiili sonuçlara, aktif verimliliğe odaklanan ve 

sistem düşüncesini öne çıkaran bir modeldir. Modelin, sadece performans sorunlarını 

çözen bir araç olmadığı, bunun yanısıra organizasyon tarafından belirlenen planlara 

ulaşılması yönünde de katkı sağladığı görülmektedir. Model, performans 

problemlerini ortadan kaldırma hedefi doğrultusunda ilerlerken, aynı zamanda süreç 

ve organizasyonel yapıyı geliştirme çalışmalarına da destek sağlamaktadır. İnsan 

Performansı Teknolojisi, insan kaynakları fonksiyonunun en önemli alanlarından biri 

olan performans değerleme sürecine önemli katkılar sağlayabilir. Bu alanda modelin 

uygulanması ve sonuçların paylaşımı modeli daha da geliştirecektir. 

26 George Geis ve Sharon Shrock, Handbook of Human Performance Technology : A compherensive Guide 

for Solving Performance Problemsin Organizations, (San Francisco : Josey-Bass, 1999), s.191. 

27 Jack J. Philips, Handbook of Training Evaluation and Measurement Methods : Proven Models and 

Methods for Evaluation any HRD Models, (Houston Texas, 1997), s. 36. 

28 Donald L. Kirkpatrick, The ASTD training and Development Handbook : A Guide to Human Resource 

Development, (New York: McGraw-Hill, 1996), s. 19. 


76 


KAYNAKÇA 

Argüden, Yılmaz. ‘Performans Ölçümleme ve Balanced Scorecard’. 

www.arge.com/tr/mmbalancedscorecard, [10.12.2006]. 

Benjamin, Charlene Muir ve Don Kirkey. Feasibility Analysis : AnaInstruction 

Implementation Realıty Check, Vancouver, 2005. 

Bradford, Robert. ‘Aligning Employees With Strategy’, www.inc.com/articles 

[25.12.2006]. 

Day, Randell K. Performance Improvement Pathfinders, 1997. 

Dean, Peter ve David Ripley. Engineering Performance With or Without Training, 

Washington: A Publication of ISPI, 1997. 

Ferrier, F. ve P. McKenzie, ‘Intellectual Capital: Managing the new performance 

drivers’, Monash University-ACER Centre for the Economics of Education 

and Training, 1999. 

Franklin, Maren. Performance Gap Analysis, ASTD Press, 2006. 

Geis, George, Sharon Shrock. Handbook of Human Performance Technology: A 

compherensive Guide for Solving Performance Problemsin Organizations, 

San Francisco: Josey-Bass, 1999. 

Gürsoy, Mehmet. ‘Çalışan Performansı Geliştirilmesinde Performans Teknolojisi 

Modeli ve Performans Teknolojisi Durum ve Tutum Araştırması’, Yüksek 

Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2003. 

Hwan, Young Jang, ‘Performance, Performance System, and High Performance 

System’, Performance Improvement, Vol.48, No 3, Mart 2009. 

Kaplan, Robert, David Norton. 

Sistem Yayıncılık, 1999. 

Balanced Scorecard. Çev. Sera Egeli. İstanbul: 

Kaplan, Robert, David Norton. The Strategy- Focused Organizations, Boston: 

Harward Business School Press, 2001. 

Keeps, Erica, Harold Stolovitch. Handbook of Human Performance Technology: A 

compherensive guide for analyzing and solving performance problems in 

organizations, San Francisco: Joey-Bass, 1999. 

Keeps, Erica, Harold Stolovitch. Fundamentals of Performance Technology, 2.bs. 

ISPI Yayını, 2006. 

Keeps, Erica, Harold Stolovitch, James J. Pershing. Handbook of Human 

Performance Technology, San Francisco: A Publication of ISPI, 2006. 

Kirkpatrick, Donald L. The ASTD training and Development Handbook: A Guide to 

Human Resource Development, New York: McGraw-Hill, 1996. 

Koçel, Tamer. İşletme Yöneticiliği, 9.bs. İstanbul: Beta Yayınevi, 2003. 



77 

Philips, Jack J. Handbook of Training Evaluation and Measurement Methods: 

Proven Models and Methods for Evaluation any HRD Models, Houston: 

Gulf, 1997. 

Philips, Jack J. Measuring HR’s ROI (Return on Investment), İnsan kaynakları 

zirvesinde yapılan çalıştay, 2001. 

Rossett, Allison. Analysis for Human Performance Technology: A compherensive 

guide for analyzing and solving performance problems in organizations, San 

Francisco: Josey-Bass, 1999. 

Rossett, Allison. Handbook of Human Performance Technology: Analysis and More, 

ISPI Press, 2006. 

Sanders, Ethan, Sivasailam Thiagarajan. Ergonomics and Human Factors, ASTD, 

2001. 

Schwen, Thomas M, Howard K Kalman, Noriko Hara ve Eric L Kisling, ‘Potential 

knowledge management contributions to human performance technology’, 

Educational Technology, Research and Development, 46, 4; 1998, Academic 

Research Library, s.73. 

Spitzer, Dean R. Handbook of Human Performance Technology: A Compherensive 

Guide for Analyzing and Solving Performance Problems in Organizations. 

San Francisco: Josey Bass, 1999. 

“Tübitak UEKAE”. www.tubitak.gov.tr/hakkimizda.php [16.03.07]. 

“Tübitak UEKAE”. www.tubitak.gov.tr/urungel2.htm [22.03.07]. 

______________, ‘Certified Performance Technologist’. 

www.certifiedpt.org/index.cfmsection=standards [08.07.2006]. 


BAŞARISIZLIK RİSKİNİN DURDURULMASINDA 

DENETÇİNİN ROLÜ-AVRUPA DÜZEYİNDE SİGORTA 

ŞİRKETLERİ İÇİN FİZİBİL UYGULAMA BOYUTLARI 

Mirela CRISTEA 

Sorin DOMNIŞORU 

Murat KASIMOĞLU 

ÖZET 

Bütün dünyada etkisini gösteren ekonomik ve finansal krizin aksine 

sigorta şirketleri ve iş dünyasındaki diğer örgütler finansal istikrar 

için daha iyi bir denetim sitemi oluşturmak durumundadırlar. 

Özellikle başarısız olmamak ve iflastan korunmak için buna ihtiyaç 

vardır. Denetim yapanların bu konuda yaklaşımlar ortaya koyma 

noktasında kesin sorumlulukları vardır. Bu noktada risk unsuru 

taşıyan ödeme gücüne ilişkin yapı Avrupa Birliğinde 

oluşturulmuştur. Avrupa’daki sigortacılık sektöründe yapılabilir 

olan sigortacıların sigorta primlerin ispat etme yükümlülüklerinin 

olmasıdır. Sigorta şirketleri finansal istikrar için başarılı bir şekilde 

belirli bir portföyü yönetmeleri ve sürdürmeleri gereklidir. 

Çalışmamızda elde edilen bu sonuçların özellikle sigorta 

şirketlerinin tepe yönetimi açısından yararlı sonuçları ortaya 

koyduğu düşünülmektedir. Özellikle sigortacılık faaliyetlerinin 

iyileştirilmesini, başarısızlık riskinden uzak durmanın denetçiler 

aracılığı sigorta şirklerinde alınan risklerin incelenmesinde ortaya 

konan analitik inceleme örneklerinde ele alınmıştır. 

Anahtar Kelimeler: Sigortacılık, denetim, portföy optimizasyonu, 

risk, inceleme, ödeme yeterliliği 

Assoc. Prof. PhD., Faculty of Economics and Business Administration, University of Craiova, Romania 

Prof. univ. PhD., Faculty of Economics and Business Administration, University of Craiova, Romania 

 

Prof. PhD., Canakkale Onsekiz Mart University, Biga Faculty of Economics and Administrative 

Sciences, Turkey 


THE AUDITORS’ ROLE IN PREVENTING THE INSOLVENCY 

RISK – PRACTICAL ASPECTS FEASIBLE TO INSURANCE 

COMPANIES ON EUROPEAN LEVEL 

Mirela CRISTEA 

Sorin DOMNIŞORU 

Murat KASIMOĞLU 

ABSTRACT 

Against the background of the economic and financial crisis 

manifested all over the world, the insurance companies, as well as 

all business entities, are forced to account for a better control over 

their financial stability, in order to avoid the insolvency or even the 

bankruptcy, and the auditors have the obligation to enforce 

approaches which rely on great precision and loyalty. From this 

point of view, a solvency system oriented on risk was created within 

the European Union, feasible to European insurance companies, thus 

the insurers were obliged to analyze the ways of substantiating the 

insurance premiums and of taking up insurances in order to achieve 

an adequate structure of the portfolio at a certain level of financial 

stability. We consider that the result, deriving from the studies 

introduced in this paper, represents an useful instrument for the 

executive management of the insurance companies, which, by means 

of this paper, have the opportunity to improve the underwriting 

activity, preventing, thus, the risk of insolvency, and for their 

auditors, who may control the administration of risks undertaken by 

the insurance companies, taking into account the examples of 

analytical examination presented here. 

Keywords: Insurances, audit, portfolio optimization, risk, 

examination, solvency. 

Assoc. Prof. PhD., Faculty of Economics and Business Administration, University of Craiova, Romania 

Prof. univ. PhD., Faculty of Economics and Business Administration, University of Craiova, Romania 

 

Prof. PhD., Canakkale Onsekiz Mart University, Biga Faculty of Economics and Administrative 

Sciences, Turkey 


The Auditors’ Role in Preventing the Insolvency Risk – Practical Aspects Feasible to Insurance 

Companies on European Level 

83 

1. Introduction 

Starting with the second half of the year 2007, the international financial 

markets were influenced by the issues existing at that period on the high-risk 

mortgage market in the USA 1 , facing a serious deterioration of the perception on 

investors’ risk and a liquidity diminution. 

However, the Romanian insurance market, in full expansion and finalizing 

the stage of harmonization with the European legislation, was not very affected by the 

turbulences existing on the financial markets, due to the nature of insurances and the 

development and integration degree on the external financial markets. This situation 

does not involve the fact that the Romanian companies are protected against the 

effects of the ongoing crisis. On the contrary, managers and auditors should 

implement a careful observation of the activity of insurance companies. Considering 

these aspects, our paper, viewing possible examinations, may have a great 

contribution in improving the diagnosis made by the managers and auditors. 

Thus, the main aspects requiring a special concern within the insurance area 

consist in the growth of the damage rating for general insurances and the dynamics of 

the rentability of personal asset portfolio for life insurances. A precise calculation of 

the premiums owed by insured persons is essential for an insurance company, in order 

to create a high insurance fund necessary for covering the indemnifications, reducing, 

thus, the insolvency risk. 

The consumers’ and eventually, the citizen’s confidence in the financial 

stability of the insurance area is highly important, therefore, an indicator, called 

solvency margin, has been proposed within the European Union, meant to determine 

the solvency level specific to each insurance company and available for all member 

countries. 

The solvency margin represents the extent to which an insurance company’s 

assets exceed its liabilities 2 and expresses the company’s capacity of covering its 

liabilities making no use to its own capital. 

For each insurance category, general and life insurances, there are precise 

methods of calculation of the solvency margin and criteria concerning the valuation of 

an insurer’s assets and liabilities and the assets and debt category which are not 

included in the determination of the insurer’s solvency margin or which considered in 

a certain proportion. 

In Romania, according to the enforced regulation 3 , the insurers have the 

obligation to determine regularly the available solvency margin, the minimum 

solvency margin and the safety fund taking into account the financial report data and 

to ascribe them to the ISC (Insurance Supervisory Commission), at the end of each 

financial year. 

1 Known as the subprime crisis 

2 The insurer’ net assets. 

3 Insurance Monitoring Commission (CSA), Norms concerning the calculation methodology for the 

solvency margin owned by the insurer dealing with general and life insurances, for the minimum 

solvency margin and for the safety fund, April 24 th , 2008, OJ no 346 of May 6 th , 2008. 


84 

Mirela CRISTEA & Sorin DOMNIŞORU & Murat KASIMOĞLU 

The solvency margin held by the insurer represents the available solvency 

margin (the net assets) and it is compared to the minimum solvency margin, 

calculated on the basis of the norms issued by the CSA. 

The determination of the minimum solvency margin is differntly 

established for the general insurance activity and for the life insurance activity, after 

an algorithm used by the norms issued by the CSA for this purpose. 

One third of the insurer’s minimum solvency margin represents the safety 

fund. The minimum value of the safety fund for the companies dealing with general 

insurances, as well as for those dealing with life insurances is the equivalent in lei of 

3.2 million euros. For those companies concerned with general insurances, 

exclusively civil liability insurance or credit and guarantee insurances, the amount of 

the safety fund reaches 2.2 million euros 4 . 

The structure of the subscription portfolio should be elaborated by means of 

the return analysis and the financial stability analysis of the insurance activity. Thus, 

the insurers should find the adequate methods of substantiating the premium 

installments, the adequate ways of attracting insurances in order to achieve the right 

structure of the portfolio and the desired level of financial stability within the 

company. 

The present paper views the analysis of the subscription portfolio within an 

insurance company considering the number of estates comprised by the insurance and 

the net premium installment in order to obtain a certain level of financial stability. 

This analysis represents an essential instrument for each insurer as the optimization of 

the subscription portfolio generates more important returns for the company; it also 

improves the financial stability and reduces the possibility of insolvency. Using 

mathematical calculation, different solutions may be given in order to optimize this 

portfolio, determining thus its adequate structure to a certain level of stability planned 

by the company. 

On the other hand, we consider that the examples of analytical examination 

indicated in the paper may be emploied by the auditors of the insurance companies as 

well, representing an adequate alternative for independent assessment of insurers’ 

solvency and continuity. 

2. Material and Method 

The solvency represents an important aspect of the operational regulation 

within an insurance company, thus, for every year of the next period, auditors are 

concerned with the knowledge of certain aspects 5 : 

The level of the indemnifications to pay; 

The level of the indemnifications compared to level of the net premium 

paid for each estate category; 

The probability according to which the amount of indemnifications may 

exceed the amount of paid premiums. 

4 Other prudential restrictions and details are mentioned in the Norms concerning the calculation 

methodology for the solvency margin, OJ no 346 of May 6th, 2008. 

5 These aspects are studied and analysed by the insurance companies’ actuaries, as well. 




Compared to the multiannual average of risk indicators, considered for the 

net premium, there are errors reflected by the dissimilarities between the values of 

indemnifications to pay currently and those belonging to the given period. 

In order to establish the value of the difference between the indemnifications 

which ought to be paid currently and the indemnifications registered during the 

studied period, the mean squared error may be used: 

S n q( 1 

q) , (1) 

Where: 

S – insured sum of an insured estate; 

n – number of insured estates; 

q – probability of damage occurrence; 

(l-q) - probability of having no damage occurring 

The interval meant for the indemnification variation is given by the 

following relation: D : Pnt 

; 

Pnt . (2) 

The financial stability level is given by the value of the K coefficient: 

 

K . (3) 

Pnt 

As the K coefficient is lower, the financial stability level is higher (the error 

is less). 

In order to establish the number of years counted until an unpropitious 

year occurs, “a” is determined as it follows: 

100 1 

a . (4) 

K 

100 

P( D Pnt ) 

2 

The improvement of the financial stability level may be obtained by means 

of: a large number of insured estates; the increase of the net premium rate or the 

cession to reinsurance. 

For knowing if the cession for reinsurance is required, the maximum 

insured sum for each insured risk (X) is determined. This calculation should be held 

by the insurer, in order to obtain an adequate stability level: 

2 

X 2 K Pnt , (5) 

where K is the average coefficient of financial stability, for all risks, and Pnt 

is the net premium within the insurance company. 

The insurance companies resort to reinsurance for protecting its clients, the 

insured persons, whenever the assumed risks are too high. Through reinsurance 6 , an 

insurance company gets a higher financial stability and, in addition to this, a higher 

ability of dealing with new risks. One of the reinsurance functions is constrained by 

the monitoring and control institutions of the insurance market in each country by 

imposing a minimum level of solvency. 

85 

6 The reinsurance interferes whenever the insured sum allotted to a risk or a group of risks exceeds the limit 

that an insurance company is able to sustain without affecting the protection of the other insured persons. 


86 


In order to apply these ”pillars” of the analytical examination, an insurance 

company, for which the financial stability level is determined taking into account the 

variation of the net premium rate level and the number of the insured estates, is 

considered. Thus, the company insured 2,400 estates specific to a certain category, for 

an insured average sum of 32,000 euros, with a premium share of 0.7%. 

3. Results and Discussions 

Considering these data, the insurance company’s auditors are able to 

undertake an analysis of the company’s financial stability variation, considering 

different situations that may occur in practice. 

1) When the net premium rate increases, for example to 1.1%, the 

financial stability level of the company will be changed in one way or another. 

Taking into account the relation (3), the calculation of the financial 

 

stability coefficient indicating the financial stability level can be obtained: K . 

Pnt 

For the initial circumstance, 

 

0 

K 

0 

Pnt 

0 

S 

 

n q 

q 

0 

0 

( 1 q 

S n 

0 

) 

32, 

000 2, 

400 0. 

007 ( 

1 0. 

007) 

130, 

701. 

1 

 

0. 

24312. 

0. 

007 32, 

000 2, 

400 537, 

600 

 

When the net premium rate increases, the coefficient of financial stability 

becomes: 

S n q1( 

1 q 

1 

1) 

K 

1 

 

 

Pnt q S n 

follows: 

1 

32, 

000 2, 

400 0. 

011( 

1 0. 

011) 

 

0. 

011 

32, 

000 2, 

400 

1 

163, 

512. 

17 

 

0. 

19355 

844, 

800 

The exchange index for the financial stability coefficient is determined as it 

I 

K 

K 

 

K 

% 

K 

1 

0 

0. 

19355 

100 

100 

79. 

61% 

 

0. 

24312 

79. 

61 100 

20. 

39%. 




Therefore, the increase of the net premium rate from 0.7% to 1.1%, considering the 

fact that the number of insured estates and the insured value remain constant, leads 

to a growth of the financial stability level of 20.39%, this percentage is given by the 

diminution of the financial stability coefficient, K, from 0.24312 to 0.19355. Of 

course, this situation is recorded only if the market, respectively the competition 

agrees it. It is important to notice that, in the predictable future, investment and 

business decisions become more difficult to settle. At present, the companies are 

reserved, even reluctant, in investing, facing a period of incertitude, the consumers’ 

demand, including the insurance demand, registering a ‘free fall’. Considering the real 

situation determined by the auditors through effective tasks, the assessment of the 

companies’activity varies from reassuring to alarming. 

2) The financial stability level of the insurance company may be improved 

by increasing the market share. Assuming that the number of insured estates 

increases with 30%, and the net premium rate of 0.7%, as well as the insured value 

remain unchanged, the financial stability level may be determined. 

The initial number of insured estates, n 0 , was 2,400; its growth to 30% is 

expected, obtaining thus n 1 , which registers 3,120 estates. 

The modification of the financial stability coefficient is given by the 

following formula: 

K1 

I K 100 

 

K 

I 

I 

I 

K 

2 

K 

K 

% 

 

0 

S 

 

n 

 

n 

K 

1 

2 

1 

n1 

q ( 1 q) 

 

q S n S 

q ( 1 q) 

n0 

n 

 

n q ( 1 q) 

n 

0 

1 

0. 

7692 100 

0. 

877 100 

87. 

7% 

 

87. 

7 100 

2 

0 

1 

12. 

3%. 

q S n 

n 

0 

0 

q ( 1 q) 

2, 

400 

0. 

7692 

3120 , 

If the competition does not allow the increase of the net premium rate, the 

insurance company will make efforts for the growth of the number of customers, by 

raising the number of insured estates. The underwriting of over 30% of the initial 

number of insured estates leads to an increase of 12.3% of the financial stability 

level, creating thus a favorable situation for the insurance company. 

3) Further on, going deeply into the analysis, the experts wonder “in order to 

increase the financial stability level to a certain percentage, for example with 20%, 

compared to the initial situation, what is the number of estates needed to be 

underwritten” 

The increase of the financial stability level with 20% implies the diminution 

of the K coefficient with 80%, resulting l k : 

87 


88 


I 

K 

2 n0 

80% I 

k 

0. 

80 I 

K 

0. 

64 0. 

64 

n 

n0 

2, 

400 

n1 3, 

750 bunuri. 

0. 

64 0. 

64 

The result can be verified, using the relation: 

K 

1 

 

 

1 

Pnt 

1 

S 

 

n1 

q ( 1 q) 

 

q S n 

32, 

000 3, 

750 0. 

007 ( 

1 0. 

007) 

 

0. 

19449. 

0. 

007 32, 

000 3, 

750 

1 

K1 

0. 

19449 

% 

K 

100 

100 

100 

100 

20%. 

K 

0. 

24312 

0 

For increasing the financial stability level with 20%, the insurance 

company is forced to increase the number of insured estates about 1.5 times, from 

2,400 insured estates, to 3,750 estates. 

When the insurance company assumes such an objective, and the results 

obtained by the company’s auditors are not close enough to the given example, the 

error is significant and represents an alarm, a matter which requires new 

examinations. The auditors may need additional investigations in order to define the 

results as satisfactory or unsatisfactory, the verdict becoming available for the entire 

insurance ‘universe’. 

4) If it is not possible to increase the number of insured estates 7 , in order to 

raise the financial stability level with 20% compared to the initial level, the insurer 

may resort to the increase of the net premium rate. The question is then, which is the 

level of the net premium rate in order to provide a certain coefficient of financial 

stability 

As in the previous case, the growth of 20% of the financial stability level 

implies a diminution of 80% of the K coefficient, given by l k , as it follows: 

2 

I 

K 

80% I 

k 

0. 

80 I 

K 

0. 

64. 

When only the net premium rate is changed, l 2 k becomes: 

2 

I K 

n 

 

q 

q 

 

2 

1 

1 

( 1 q 

n q 

0 

1 

) q 

( 

1 q 

2 

0 

0 

q 

 

) q 

0 

1 

( 

1 q 

( 

1 q 

0. 

007 ( 1 q1 

) 

 

0. 

64 q1 

0. 

01089 1. 

089%. 

q1 

( 1 0. 

007) 

So, in order to allow the growth of the financial stability level with 20%, 

the insurance company has to increase the net premium rate about 1.5 times, from 

0.7% to 1.089%, fact that leads to a feasible value considering the market average. In 

1 

0 

) 

 

) 

1 

7 The market is saturated or other different reasons. 




addition to this, one should add to the net premium rate, a certain sum which 

represents the insurer’s expenses and profit, and the insurance company is not able to 

maintain the number of insured estates unchanged on a competitive market, in terms 

of an important growth of the net premium rate. 

A synthesis of the four cases leads to the following results obtained by an 

insurance company, as shown in the Table 1. 

Table-1. Possible Cases Registered Within An Insurance Company 

Case No of insured 

estates 

Net premium rate Value of the K 

coefficient 

Initial 2,400 0.7% 0.24312 

1 2,400 1.1% 0.19355 

2 3,120 0.7% 0.213 

3 3.750 0.7% 0.19449 

4 2,400 1.094% 0.19449 

Analyzing these cases, for a higher financial stability level, the insurer 

should choose either the increase of the net premium rate to a certain level, taking into 

account the competition on the market, or the increase of the number of insured 

estates belonging to the same category of risk. 

In practice, the portfolio of insurance companies, for the same category of 

insured estates, includes several risk groups. 

In addition to the initial case mentioned above, belonging to a certain 

category of risk (for example risk category type I), the insurance company disposes 

for the same class of three risk categories (see Table 2), thus the manager may adopt 

decisions according to a series of eventual situations. 

Risk 

category 

Table-2. The Portfolio Of An Insurance Company For A Class Of Three 

Risk Categories 

No of insured 

estates 

Insured average sum 

(euro) 

I 2,400 32,000 0.7 

II 2,100 34,000 1.1 

III 2,600 25,000 0.6 

Net premium 

rate (%) 

In order to establish the financial stability level for the whole insured class, 

respectively for the entire insurance company, it is important to determine first the 

financial stability coefficient for the other risk categories (risk category type II and 

III). 

For the risk category type II: 

89 

K 

II 

 

II 

 

Pnt 

II 

S 

 

II 

 

q 

n 

II 

II 

q 

S 

II 

II 

(1 q 

n 

II 

II 

) 

 


90 


34, 

000 2100 , 0. 

011( 

1 0. 

011) 

 

0. 

011 

34, 

000 2100 , 

For the risk category type III: 

K 

III 

 

 

Pnt 

III 

III 

 

S 

III 

 

q 

n 

III 

q 

S 

( 1 q 

n 

0. 

207. 

25, 

000 2, 

600 0. 

006 ( 1 0. 

006) 

 

0. 

252. 

0. 

006 25, 

000 2, 

600 

III 

III 

III 

The financial stability level for the whole class or for the entire portfolio of 

the insurance company is determined as it follows: 

K 

 

n 

n 

T 

2 

T 

, where: 

T 

 

i ; 

PnT 

i1 

i1 

categories. 

Thus, K T becomes: 

K 

 

T 

 

 

 

i1 

n 

n 

i1 

 

Pnt 

2 

130, 

701 

2 

i 

i 

 

Pnt 

 

2 

I 

162, 

511 

Pnt 

537, 

600 785, 

400 390, 

000 

I 

2 

 

2 

II 

II 

III 

 

98, 

445 

2 

III 

Pnt 

2 

III 

) 

Pn T 

Pnt i 

, i – number of risk 

III 

 

230, 

617 

0. 

135. 

1713 , , 000 

In addition, the insurance company may determine the number of years (a) 

to which an unfavorable year is recorded for each risk category, respectively for the 

entire portfolio of the insurance company, taking into account the relation (4). 

100 1 

a 

K 

100 

P( D Pnt ) 

2 

100 

a I 8. 

22 8 ani; 

12. 

156 

a 

II 

a 

III 

a 

T 

100 

9, 

661 10 ani; 

10. 

35 

100 

7. 

93 8 ani; 

12. 

6 

100 

14. 

81 15 ani. 

6. 

75 




In order to prevent losses hard to bear, the insurance company may cede a 

part of the concluded policies to the reinsurance company. For knowing whether the 

cession to reinsurance is imperious or not, it is necessary to compare the maximum 

insured value for each insured risk (X) to the insured sum meant for each risk. If 

the insured sum is lower than the maximum insured sum, the insurer is able to bear 

alone the insured risks and he is not forced to cede them to reinsurance (relation 5). 

X 

I 

X 

II 

X 

III 

2K 

2 

I 

Pnt 

I 

2 

2 

2 0. 24312 537, 

600 63, 

552; 

2 0. 207 785, 

400 67, 

307; 

2 

2 0. 252 390, 

000 49, 

533; 

X T 2KT 

Pn 

We notice that 

2 

2 

T 

X I >S I (63,552>32,000), II 

2 0. 135 1713 , , 000 62, 

439. 

X >S II , X III >S III , X T >S T . 

Therefore, the insurance comapny is not forced to cede the policies to reinsurance 

because it is able to undertake all the insured risks. 

4. Conclusions 

Considering the crisis of the external financial markets, one of the insurers 

affected by the crisis, the American International Group (AIG), the most important 

insurer of the world, has announced considerable reductions in its assets. One of the 

methods meant to protect the AIG’s financial stability was the diminution of the 

premiums for the insurance policies of the trade estates, as an attempt to gain market 

share. Prices for this type of insurances diminished with 11% since June 2007 till June 

2008. 

Starting from the basic assumption according to which insurances represent 

products which provide protection against risks having financial impact on insured 

persons, the auditors will consider the general background when making assessments. 

In July 2007, the European Commission launched an ample process meant to review 

the EU regulation regarding the insurances. This process is known as the initiative 

“Solvency II”. According to the definition of the “Solvency II” process given by the 

CEIOPS 8 , it represents the balance between the financial stability and the capital cost 

improvement. 

The most important characteristic of “Solvency II” consists in the fact that it 

relies on risk management, the capital demands being related to the insurer’s risk 

profile, thus, high risks will lead to high capital requirements. The amended Solvency 

II proposal is currently being discussed in the European Union Council and the 

Parliament. The adoption of the Directive is foreseen for the year 2009, and its 

transposition into the legislation of the member States should be finalized before the 

beginning of the year 2012 9 . 

The Solvency II system defines the regulators which are focusing on the 

capital adequacy- capital requirements, such as: SCR (Solvency Capital Requirement) 

91 

8 Committee of European Insurance and Occupational Pensions Supervisors. 

9 http://ec.europa.eu/internal_market/insurance/solvency/index_en.htm. 


92 


represents the level of prudence and reflects the level of capital that enables the 

insurer to absorb significant unforeseen losses produced by an event which may occur 

once in 200 years and the less important capital requirement - MCR (Minimum 

Capital Requirement) necessary for events which may occur in the following 12 

months. 

According to the directive project Solvency II, as it was approved by the 

European Commission in 2007, this solvency policy represents a compulsory 

condition for the companies which report subscribed gross premiums of over 5 

million euros. Pursuant to the data registered in 2007, there were 25 companies which 

matched this criterion (18 small and 7 middle organizations) on the Romanian 

market 10 . 

Following the European Commission request, the consulting company 

KPMG achieved a study concerning the assessment methodologies of the financial 

situation within an insurance company from the prudential supervision prospect. The 

main conclusion deriving from this study is that the solvency approach should be 

made according to three-pillar structure (similar to the approach adopted by the Basel 

Committee on bank system). The three sets of rules proposed by this approach refer 

to: 

Financial resources of the insurance companies (requirements of creating 

resources based on prudential principles, requirements concerning the 

structure and quality of insurers’ holdings and the solvency margin); 

Procedures of internal control and management of the insurers’ risks 

(including methods of monitoring the risk for the supervision 

authorities); 

Rules concerning financial reports with compulsory character for the 

insurers in order to obtain a higher degree of transparency of the activity 

and a stronger financial discipline. 

The rules aiming the aspects mentioned above form together the three pillars 

of the solvency system. 

In order to assess the right solvency system oriented on risk, feasible to 

European insurance companies, the European Commission requested the CEIOPS to 

develop several studies of quantitative impact (called QIS) meant to determine 

technical specifications on general and life insurances, to outline the solvency 

requirements using the standard method or internal models, to establish the capital 

requirements in a group or conglomerate context. These quantitative impact studies 

provided an internal approach of the new solvency system potential impact. 

If there is no way to compensate the negative technical results with the profit 

resulting from investment activities, the insurance companies should increase the 

10 Angela Toncescu – CSA Chairman, ”The estimated impact of Solvency II process on the local market. 

Errata to QIS4, seminar „The Solvency II impact on the Romanian insurance market”, 26th of November 

2008. The classification limits of insurance companies for insurers dealing with general insurances are, 

as it follows: big insurers, when dealing with subscribed gross premiums of over 1,000 million euros; 

middle insurers, when dealing with subscribed gross premiums between 100 million euros – 1,000 

million euros; small insurers, for subscribed gross premiums less than 100 million euros. 




capital in order to maintain their solvency. The main challenge on long and middle 

term for this financial market remains the premium adjustment, thus an adequate risk 

management will be provided meant to improve the technical results. 

This paper, the result of elaborated studies and analysis, on one hand, and of 

the existing economic-financial background, on the other hand, represents an useful 

instrument for the insurance companies, which have the possibility of improving their 

subscription activity, investment activity, therefore their financial stability, as well as 

for their auditors who, considering these analysis and examinations, are able to 

establish and justify in a better way the diagnosis and the support given to these 

companies in managing the risks. The rigorous exercise, performance and 

consideration of such assessments provide inevitably a high public concern 

manifested by the managers and the auditors of the insurance area. 

REFERENCES 

Alexandru, F. and D. Armeanu, “Estate and Life Insurance, Economic Publisher”, 

Bucharest, 2003 

American Academy of Actuaries, Council on Professionalism, “The roles of the 

actuary in the selection and application of actuarial models”, Discussion 

Paper, no.7, 2006 

Areus, A. and Loebbecke J., “Audit – an incorporated approach”, Arc Publisher, 

Chişinău, 2003 

International Association of Actuaries, “Report of Solvency — Working Party”, 

Insurance Regulatory Commission, February 2002 

Bomhard, N., “Risk and Capital Management in Insurance Companies”, The 

Geneva Papers on Risk and Insurance—Issues and Practice, 30/2005, 52– 

59, doi:10.1057/palgrave.gpp.2510008; 

Bruce, P., “Actuaries and auditors – actual and auditing functions as 

complementary disciplines”, www.findarticles.com, 1997 

Insurance Supervisory Commission, “Norms concerning the calculation 

methodology for the solvency margin owned by the insurer dealing with 

general and life insurances, for the minimum solvency margin and for the 

safety fund”, www.csa-isc.ro April 24 th ; 2008, OJ no 346 of May 6 th 2008 

Insurance Supervisory Commission, Seminar “The Solvency II impact on the 

Romanian 

insurancemarket”,http://www.csaisc.ro/index.phpoption=com_content&task 

=view&id=471&Itemid=85; 26th of November 2008 

ECB — European Central Bank, “EU Banking Sector Stability”, 

http://www.ecb.int/pub/pdf/other/eubankingsectorstability2007en.pdf; 

November 2007 

93 


94 


Eckardt Martina, “The Quality of Insurance Intermediary Services – An Analysis of 

Conduct and Performance in the German Market of Insurance 

Intermediation”, Working Paper no. 58, www.ideas.repec.org; 2006 

Gutterman Sam, “The Evolving Role of the Actuary in Financial Reporting of 

Insurance”, North American Acturial Journal, vol. 6, no., pp. 47-59; 2/2002 

Ioţa Ghizari and contributors, “The Audit of Financial Context within Business 

Entities”, RA Publisher Official Journal, Bucharest; 2006 

International Federation of Accountants and Chamber of Financial Auditors in 

Romania “Financial Audit 

2006”, Irecson Publisher, www.cafr.ro; Bucharest; 2007 

Morgan Ed, Slutzky Marc, “Preparing for Solvency II – Theoretical and Practical 

Issues in Building Internal Economic Capital Models Using Nested 

Stochastic Projections”, www.ica2006.com; 2006 

Sucală Lucia, “The Role of Auditors and Actuaries in Monitoring the Insurance 

Quality in Romania against the Backgorund of Solvency II Directive”, 

Expert Accountants and Authorized Accountants Body from Romania Revue, 

No., pp 62-69; 10/2008 

Vochiţa, L., Găină, A., “The International Financial System and the Financial 

Vulnerability in a Global Market”, Ecotrend Meeting, Constantin Brâncuşi 

University, Tg. Jiu; 21-22 Nov 2008 

World Economic and Financial Surveys, “Financial Market Turbulence Causes, 

Consequences, and Policies”, Global Financial Stability Report, 

International Monetary Fund, Washington DC. Oct. 2007 


İŞLETMELERDE HEDEF BELİRLEME VE 

ETKİLİ İLETİŞİMDE NLP 

B. Aydem ÇİFTÇİOĞLU AYDEMİR 

ÖZET 

Günümüzde bir çok işletme, örgütsel hedeflere ulaşmak için NLP 

tekniklerinden faydalanmaktadır. NLP bir sonuca varmak isteyen 

bireyler için her türlü şartta başarı getiren yeni bir tekniktir. Bu 

kapsamda Nero-linguistik programlama beynin deneyimlerimizi ve 

çevremizden edindiğimiz edinimleri nasıl kodladığı ile 

ilgilenmektedir. Söz konusu kodlama sistemi bireylerin iletişim ve 

davranışlarını etkileyen en önemli faktördür. Bu kapsamda 

çalışmada NLP tekniklerinin örgütlerde hedef belirleme ve etkili 

iletişim kurmada yöneticilere sağladığı faydalar tartışılmaktadır. 

Anahtar Kelimeler: İletişim, Hedef Belirleme, Motivasyon,Uyum 

Arş.Gör.Dr., Uludağ Üniversitesi, İİBF 


SETTINGS GOALS AND EFFECTIVE COMMUNICATION 

WITH NLP 

B. Aydem ÇİFTÇİOĞLU AYDEMİR 

ABSTRACT 

Many organizations in world have used the technology of NLP to 

assist them to achieve their corporate objectives or goals. NLP is 

useful in any situation in which two or more people must 

communicate in order to produce results. NLP, or Neuro-Linguistic 

Programming, is the science of how the brain codes learning and 

experience. This coding affects all communication and behavior of 

human beings. It affects how we learn and how you experience the 

world around us. This paper investigate , how the managers 

manage NLP techniques in their profesional business life such as 

setting organizational goals and effectivly communicate with others. 

Keywords: Communication, Set Goals, Motivation, Coordination 

Arş.Gör.Dr., Uludağ Üniversitesi, İİBF 



99 

GİRİŞ 

İş dünyasının geleceği ile ilgili birçok yayın, şirketlerin varlıklarını 

sürdürebilmeleri için köklü bir yeniden yapılanma sürecinden geçmesi gerektiğini 

vurgulamaktadır. Bu yapılanmanın etkili olabilmesi için tüm organizasyonun 

çehresini değiştirmek yerine altyapıyı oluşturan düşünce ve tutumların gözden 

geçirilmesi gerektiğinden bahsedilmektedir. Bir organizasyonda egemen olan kültür, 

genellikle yüksek konumdaki yöneticilerin ya da liderlerin kişilikleri, kültürleri, 

normlarının, inanışlarının ve tutumlarının dışa vurumu ile şekillenmektedir. 

Liderlerin, kişilikleri, kültürleri ve yönetim biçimi organizasyonun işleyişi ile 

bütünleşmektedir. Bu bağlamda örgütlerde arzu edilen yeniden yapılanma ya da 

değişim süreçlerinin başlangıç noktası, önderlerin düşünce ve davranış biçimlerindeki 

değişimdir. Yöneticilerin ya da liderlerin düşünce, tutum ve davranışlarındaki değişim 

örgüttün kültürüne yansıyarak tüm işletmeye yayılacak böylece örgüt genelinde bir 

değişim söz konusu olacaktır. 1 

Rekabettin küreselleştiği ve sınır tanımadığı görüldüğü günümüz iş 

dünyasında örgüt yapıları daha karmaşık ve esnek hale gelmiş, örgütlerin daha farklı 

yapılanmalara sahip olmasını gerekli kılmıştır. Bu kapsamda işletmeler başarıyı 

sağlamak ya da devam ettirmek için daha profesyonel iş gücüne ihtiyaç duymakta ve 

bu ihtiyaçlarını küresel pazarlardan karşılar hala gelmişlerdir. Dolayısıyla günümüzün 

işletmeleri, farklı normları, kültürleri hatta faklı lisanları konuşan bireyleri bir arada 

barındıran örgütler haline gelmiştir. Bu kapsamda günümüz işletmelerinin en önemli 

sorunu, söz konusu kültürel çeşitliliğe sahip bireyler arasında etkin iletişim ve 

koordinasyon sağlayarak, örgüt hedeflerine ulaşmak için hep birlikte hareket 

etmelerini sağlama olarak özetlenebilir. Bu zor görevi yerine getirebilmek için 

yöneticilerin alışıla gelmiş yöntemler yerine daha çağdaş daha yeni yöntemlere ve 

tekniklere başvurmaları gerekmektedir. Bu kapsamda Nero-lingustik programlama 

yöneticilere bireyler arası iletişimde uyumu sağlamada ve çalışanların örgüt hedefleri 

için çaba göstermelerini sağlamada yeni bir pencere açabileceği düşünülmektedir. 

Nöro-Linguistik Programlama (NLP) bir kişisel gelişim tekniğidir. NLP’nın 

temel prensibi, bireylerin düşünme biçimlerini tanıma ve onları yönetme becerisini 

kazandırmak olarak özetlenebilir. Bireyler NLP tekniklerini benimsedikçe 

yaşantılarını daha kolay yönlendirmekte, kendi deneyimlerini irdelemede 

ustalaşmakta ve başkalarının deneyimlerini yorumlamayı öğrenip, hem onlarla 

iletişim kurmada, hem de onlarla uzlaşıp ortak noktalar bulmada oldukça başarılı 

olmaktadırlar. 

Yönetim insanların insan tarafından, insanca, insan için arzu edilen amaçlara 

doğru yöneltilme sanatı olarak tanımlanabilir. Bu çerçevede hangi örgütte ve hangi 

kademede olursa olsun, yöneticilerin, kendi yetki, görev ve sorumlulukları içerisinde, 

çalışanların verimliliği artırmaları, iş doyumlarını sağlamaları, bireyler arasındaki 

çatışmaları ve uyumsuzlukları gidermeleri, örgütte takım ruhu geliştirmeleri, 

yenilikleri benimsetmeleri ve gelişmeye yönlendirerek, gerektiğinde de iş görenlerin 

1 Robert Dilts, NLP, Self –Organization Strategies of Change Management, Ancor Point Associates, Salt 

Lake City, Utah, July 1995 


100 

B. Aydem ÇİFTÇİOĞLU AYDEMİR 

davranışlarını istenen yönde değiştirmeleri beklenmektedir. 2 Bu bağlamda NLP’nin 

günümüzde oldukça kapsamlı görevler üstlenen yöneticilere gerek bireysel 

yetkinliklerin geliştirilmesinde gerekse çalışan performansını artırma, çatışmaları 

çözme gibi günlük faaliyetleri yerine getirmede fayda sağlayacağı düşünülmektedir. 

Bu öngörüden hareket ile çalışmada NLP’nın yöneticilere etkili iletişim kurma ile 

hedef belirleme ve yürürlüğe koyma konularında sunduğu farklı davranış teknikleri 

tartışılmaktadır. 

NLP NEDİR 

Nöro-Linguistik Programlama (NLP) birey davranışlarının arkasında yatan 

düşünsel ve bilişsel süreçlerle ilgilenmektedir. Söz konusu süreçlerde değişimlerle 

kişisel mükemmeliğe ya da başarıya ulaşılacağını varsaymaktadır. 3 Bu kapsamda NLP 

‘Kişisel mükemmelliğin sanatı ve bilimi’ ve ‘Öznel deneyim araştırması’ olarak da 

adlandırılmaktadır. NLP başarısızlık doğuran eylemler ile başarı yada mükemmellik 

getiren edimler arasındaki farkın bireyler tarafından anlaşılmasına yardımcı 

olmaktadır. NLP, ‘İyi yaptığım bir şeyi nasıl yapıyorum’ ‘Onu nasıl daha iyi yapa 

bilirim’’Başkalarında hayranlık duyduğum becerileri nasıl kazanabilirim’ gibi 

sorulara hitap etmektedir. 4 

Nöro-Linguistik Programlama (NLP) düşünme, dil ve davranış süreçlerini 

inceleyerek, hedeflere erişmek amacıyla onların nasıl etkin kullanılacağını öğreten bir 

çalışma alanı olarak tanımlanmaktadır. Başka bir ifade ile NLP bireyler tarafından 

istenilen davranışsal sonuçlara ulaşmak için gereken mükemmelliğin irdelenmesine 

ve yeniden oluşturulmasına olanak sağlayan bir yöntemdir. 5 Bu kapsamda NLP’nin; 

açılımında, 

Nöro, bireylerin görme, duyma, tat ve koku alma duyularını kullanarak, dış 

dünya ile ilgili deneyimlerini bilinçli yada bilinçaltı düşüncelere dönüştüren 

nörolojik süreçler olarak tanımlanmaktadır. Nöronlar beynimizin ve zihnimizin bir 

bütün olarak işleyişini irdeler. Nöro, düşünmemize ya da algılamamıza, yani herhangi 

bir davranışın temelini oluşturan beyinsel süreçlere ve sinir sistemine yapılan bir 

göndermedir. NLP’nin en çok üstünde durduğu konu, bireylerin nörolojik süreçlerin 

etkinliğini artırmak ve yönete bilme becerisi kazanmaktır. 

Linguistik, dilin bireylerin deneyimlerini anlam kazandırmak ve bu 

deneyimlerini kendilerine ya da başkalarına iletmek için nasıl kullandığı ile 

ilgilenmektedir. Dili kullanılma biçimi, bireyin kimliğini ve düşünce biçimini dışa 

vurma şeklidir. Dil olmadan bilinçli düşüncelerin zihinde canlandırılması oldukça 

zordur. 6 

Programlamada ise kasıt bireyin deneyimlerini irdeleyerek, oluşum 

basamaklarını belirlemesi, hedeflerine ulaşmak için onları yeniden düzenlemesi 

2 Tamel Koçel, İşletme Yöneticiliği, (Beta Basım Yayım, İstanbul,2003), ss 581-609 

3 Robert Dilts, What is NLP, htpp//www.nlpu.com/article, 2009 

4 Harry Alder,Yöneticiler için NLP,(Sistem Yayıncılık Temmuz 98,İstanbul), s3 

5 Sue Knight, Uygulamalarla NLP,(Sistem Yayıncılık 95, İstanbul), s11 

6 Asley Dowlen, NLP-help or hype Investigating the usses of nero lingustic programing in management 

learning, Career Development International, Vol 1, Issue 1,1996,2 



101 

anlatılmaktadır. NLP ye göre, bireylerin elde ettikleri sonuçlar ve onların birey ve 

diğer insanlar üzerindeki etkilerini kişisel olarak programlamak mümkündür. Her 

davranış bir dizi düşünce ve tutum sonucu oluşmaktadır. Bu diziyi belirleyecek 

davranışları kodlayıp, altyapılarının tanımlanması olasıdır. Dolayısıyla NLP’deki 

programlamada, bireylerdeki arzu edilen değişikliklerin gerçekleştirmek için duyular 

ve inançlar olmak üzere, düşüncelerin düzenleme ve programlama (bir bilgisayarı 

belirli görevler için uygun bir yazılımla programlamamız gibi) biçimi 

kastedilmektedir. 7 

NLP, insan organizmasında şaşırtıcı bir bilgisayar olan, fakat insanların 

kullanımı hususunda yeterli bilgiye sahibi olmadıkları beyinlerini, bilinçaltlarını nasıl 

daha etkin ve istedikleri gibi kullana bileceklerinin öğretildiği bir tekniktir. 

Beyinlerimiz henüz tanımlanmamış, el değmemiş bir kaynak gibidir. Yaptığımız 

benzetmeler, belleğimizde düşünce, tutum ve bilgilerimizi temsil yöntemimiz, 

depolama biçimimiz yalnız bize özgüdür. Bu kapsamda NLP bireylere belleklerini 

nasıl daha etkili kullanabileceklerini ve kontrol edebileceklerini göstermektedir. 

NLP’nin başlıca amacı, insanların daha etkili bir biçimde iletişim kurmasına yardımcı 

olarak, kişisel ve kişiler arası iletişimde mükemmelliği yakalamaktır. Herhangi 

birinin, iletişim, terapi, kişisel gelişim veya zihinsel kontrol alanlarında daha başarılı 

ve güçlü olmasını sağlamaktır. 8 

Bu teknik ilk olarak 1970’lı yılların başında psikolojiye ilgi duyan 

matematikçi Richard Bandler ve dil bilimci John Grinder ‘in kendilerine sordukları 

basit bir soruyla başlamıştır. Araştırmacılar, “sadece herhangi bir uzmanlık becerisine 

sahip bir kişi ile, aynı beceriye sahip olmasına rağmen konusunda daha üstün olan 

birisi arasındaki farkın nedeni nedir” sorusundan hareket ile NLP tekniğini 

geliştirmiştirler. Bu basit soru insanları dünyayı nasıl algıladıkları, nasıl düşündükleri, 

ne hissettikleri, beceri ve davranışların nasıl organize edebilecekleri konusunda bir 

model oluşturulmasına yol açmıştır. Bu model bazı tekniklerle kişilere tutum, bilgi ve 

becerilerinde değişimler yaratabilecekleri yol gösterici prensipler ortaya koymuştur. 

Başlangıçta amaçı, başarılı terapisçilerce kullanılan iletişim davranış 

modelini tanıtarak, bu modelin başkalarına aktarılabilmesini sağlamak ve kuramdan 

çok, daha iyi iletişim, hızlı öğrenme ve herhangi bir alanda kişisel başarı için 

kullanılabilecek bir model geliştirmek olarak özetlenen, zaman içerisinde, 

Antropolojı, psikoterapi, biyoloji ve sibernet alanlarından, önemli katkılar sağlanan 

NLP 9 kendi kültürünü oluşturmuş ve kullanım alanları ve yöntemleri oldukça 

gelişmiştir. NLP belli varsayımlara dayanmaktadır. NLP’nın işleyişini daha kolay 

anlayabilmek için söz konusu öğeleri kısaca vurgulamak gerekmektedir. 

7 Knight, a.g.k, s 15 

8 Heather Skınner, Paula Stephens, Speaking the Same Language : The relevance of nero-lingustic 

programing effective marketing communications, Journal of Marketing Communications, Vol 9, 2003, s 

179; Wolfgang Bernard, NLP and Beyond, The Original Belief Process, (http//www./nlp/nlp/htm), 2006 

9, A.g.k ,s 18 


102 


 

 

 

 

 

NLP bireyin kendi ile başlamaktadır. NLP göre birey kendisine inanır ve 

yönlendirmeye başlarsa çevresini de yönlendirebileceği varsayımına 

inanmaktadır. 10 

NLP’ye göre bilinçsiz süreçler, bilinçli süreçlerden daha güçlüdür. NLP 

hem bilinçli, hem de bilinçaltını hareketlendiren yöntemleri 

içermektedir. 

Bireylerin kimliği, inançları, sözleri ve davranışları arasındaki tutarlılık 

kişisel başarısının temelini oluşturmaktadır. Bu kapsamda NLP kimlik, 

inanç, sözler ve davranışlar arasında uyumu esas almaktadır. 11 

NLP bireylerin çevrelerini, bireye özgü nero-linguistik haritalarına bağlı 

olarak algıladıklarını ve bu haritaya bağlı olarak davranışlarını 

biçimlendirdiklerini varsaymaktadır. 

Birey ve çevresi sürekli olarak etkileşim içerisindedir ve bireyleri izole 

etmenin mümkün değildir. Bu nedenle NLP ‘de birey ile çevresi 

arasında bir dengenin oluşturulması gerektiği üzerinde durulmaktadır. 12 

NLP, başarıya ulaşmak için gereksinimimiz olan tüm kaynaklara bireyin 

sahip olduğu varsayarımı ile hareket eder. NLP söz konusu bu kaynakların en etkin 

biçimde birey tarafından kullanılması üzerinde durmaktadır. NLP bir öğrenme, kişisel 

gelişim ve olgunlaşma sürecidir. NLP’nin kişisel gelişim tekniği olduğu gerçeğinden 

yola çıkılarak, gelişim süreci içerisinde bireylere fayda sağladığı ana konulardan da 

bahsetmek gerekmektedir. Bu kapsamda NLP genel olarak, 

Öğrenmeyi etkin kılma, 

Kendimizin ve başkaların dünyayı nasıl algıladığını açıklama, 

İç ve dış iletişimi etkinleştirme, 

Bireysel potansiyeli, performansı doruğa çıkarma, 13 

Bilgiyi, daha etkin kullandırma, 

Kişilerde davranışsal değişimi gerçekleştirme, 

Duyarlılığımızı artırarak davranış ve tutumlardaki titreşimleri sezinleyip 

yorumlama yeteneği sağlama, 14 

Geçmişte yaşanan ve bireyler üzerinde kötü etkiler bırakan olayların 

tesirini azaltmada, 

Sigara içme gibi kötü alışkanlıklardan uzaklaşmada, 

Bir takım alerji hastalıklarının tedavisi gibi konularda bireylere fayda 

yaratmaktadır. 15 

Daha çok kişilik ile ilişkili psikolojik problemleri çözümlemek üzerine 

kurgulu gibi görünen bu program günümüzde rekabetçi, hızla değişen ve yenilenen iş 

dünyasında yöneticiler tarafından da faydalanılmaktadır. Günümüzde NLP, 

10 Robert Dilts, Belief Change Cycle,http//www.nlpu.com/article.htm, 2006 

11 

Knight, a.g.k, s 4 

12 

Robert Dilts, What is NLP, http//www.nlpu.com/article.htm, 2009 

13 Robert Dilts, Motivation, http//www.nlpu.com/article.htm 2006 

14 Robert Dilts, New Behavior Generator Strategy , http//www.nlpu.com/article.htm,2006 

15 Robert Dilts, Allergy Process , http//www.nlpu.com/article.htm, 2006 



103 

 

 

 

 

 

 

Hedef belirleme, bireyler arasındaki çatışmaları çözme, anlaşma ve 

uzlaşma sağlamada 16 

İletişimde ikna ediciliği arttırma, 

Topluluğa karşı ya da birebir sunumlarda iletişimden zevk almaya ve 

iletişim konusunda gelişme sağlamada, 

Olumsuz inançlar yerine, işletmede çalışanları güçlendirecek olumlu 

inançlar koymada ve benimsetmede, 

Yöneticilerin önemli ve stresli zamanlarında ruh hallerini kontrol 

edebilmelerinde, 

Yöneticilerin geçmişteki birikimlerini, doğal becerilerini alıp, istedikleri 

zaman kullanabilme yetisi kazanmalarında, 

Yöneticilerin diğerlerinde hayranlık duydukları becerileri kendilerinde 

uygulamada 17 18 konularında yöneticilere ve işletme yönetimine destek olmaktadır. 

Hızla değişen iş dünyasında, tek bir konuya özgü becerilere duyulan 

gereksinimin yerini, öğrenme ve uyum sağlama becerileri almıştır. Her gün daha 

fazla örgüt, çalışanlarının kendi performanslarını değerlendirebilecekleri, kendi 

çevrelerindeki engelleri yıkarak potansiyellerin doruğuna çıkarabilecekleri yöntemler 

araştırmakta ve bu amaçla, çoğu örgüt kendi içlerinde eğitim ve öğretim birimleri 

oluşturarak, çoğu zaman milyon dolarları bulan maliyetleri göze almaktadırlar. 

Bütçelerine büyük külfetler getiren bu eğitimler ve eğitim birimleri ile işletmeler 

rekabet avantajı yakalamaya ve tüketicilerinin gözünde diğerlerine göre daha üstün 

olduklarını göstermeye çalışmaktadırlar. Eğitim programlarının etkinliği ya da 

geçerliliği tartışılmamaktadır. Ancak alışılmış yöntemlerle işletmeler yalnızca 

sıradan, her firmanın sahip olabileceği sonuçlar elde edeceklerdir. Oysaki rekabette 

farkı yaratan eğitimin kendi değil eğitilen kişilerdir. Başarının sırrı eğitilen kişilerin, 

eğitimden ne aldıkları, ne kadar aldıkları ve öğrenilen bilgilerin ne kadarını gündelik 

yaşantılarına geçirdiklerinde yatmaktadır. Geleceğin anahtarı kişilerin içinde saklıdır. 

Yöneticilerin düşüncelerini, davranışlarını ve iç çatışmalarını yönetmedeki 

ustalıkları, yaratıcılığa ve işbirliğine dayalı bir geleceğin kapılarını açmakta, 

mensubu oldukları işletmeleri çağa ayak uyduran ve diğerlerine göre fark yaratan 

kurumlar haline getirmektedir. 19 Kısaca özetlemek gerekirse; organizasyonlar 

mükemmellik arayışındadırlar. Mükemmel organizasyon yapıları, mükemmel 

insanlarla (tek tek insanlarla ve özellikle yöneticilerle) ortaya çıkmaktadır. Bir 

insanın neyi motive ettiğini, en iyi sonucu hangi tür iletişimin verdiğinin bilinmesi, 

bir grup ya da bir organizasyon düzeyinde etkili olmanın en önemli unsurudur. 20 

NLP’nin işletmelere sağladığı en önemli fayda örgütsel etkinliğin temeli olan birey 

ve davranışları üzerinde yarattığı olumlu değişimdir. 21 NLP’nim etkisi ister öğrenme, 

16 Robert Dilts,Resolving Conflicts With NLP ,http//www.nlpu.com/article.htm, 2006 

17 Herry Alder, Başarının Sırrı NLP, (Sistem Yayıncılık İstanbul, 1998) s 8 

18 

Graham Yemm , Can NLP help or harm your business Management Service, 50, 2, 2006, s 44 

19 

Jeffrey Pfeffer, Rekabette Üstünlüğün Sırrı İnsan, (Sabah Yayınları, 2. Baskı, 1994), ss 5-8 

20 Koçel, a.g.k, s 633 

21 Robert Dilts, The New Leadership Paradigm, http//www.nlpu.com/article.htm, 2006 


104 


ister iletişim isterse hedefe ulaşma yada sorun çözme alanlarında olsun her düzeyde 

değişimi meydana getirmektedir. 22 

NLP bir kişisel gelişim programıdır. Bu kapsamda İşletmelerin en büyük 

kaynağı olan insanlar geliştikçe işletmelerinde gelişmemesi olanaksızdır. Kendini iyi 

tanıyan bir lider, yetenek ve becerilerini diğerlerine kolayca aktarabilir, iyi kurulan 

iletişim, tüm organizasyonu etkileyerek, daha verimli çalışılmasına olanak 

sağlamaktadır. Güçlü bir vizyon yaratmada ve organizasyonları bu vizyon etrafında 

toplamada, karşılıklı güven ortamı yaratmada, istediğimiz içsel kaynaklara ulaşmada 

NLP tekniklerinin ve modellerinin yöneticilere fayda sağlayacağı oldukça açıktır. 

Yöneticilerin davranış, tutum ve düşüncelerinde yaratıkları değişimler çevrelerine 

yansıyarak zamanla çoğunluğu etkileyebileceğini söylemek mümkündür. Bu 

kapsamda NLP teknikleri yöneticilere iki temel alanda fayda yaratmaktadır. İlki doğru 

hedef belirleme ve söz konusu hedeflere ulaşma konusunda motivasyon sağlama 

diğeri ise iletişimde etkinlik sağlama olarak özetlenebilir. 

1.Nlp ve Etkili İletişim 

Bireyleri başarılı kılan özelikleri, etkili iletişim yetenekleri olup olmadığı ve 

diğerleri ile nasıl iletişim kurduklarıdır. Diğerleriyle etkili iletişime kurma 

yeteneğimiz onların nasıl düşündüklerini anlamamızı (kişisel dünya haritası) 

kolaylaştırmakta ve yaşamımızın kalitesini yükseltmektedir. Ancak istenilen başarılı 

iletişim için bireylerin öncelikle kendisi ile iletişim (öz iletişim) kurması 

gerekmektedir. Etkili bir iletişim için bireyin önce kendisini tanıması ve ne istediğini 

bilmesi daha sonra başkasının zihnine girerek olayları ya da süreçleri nasıl algılandığı 

çözülmesi gerekmektedir. Bireyler ancak bu şekilde iletilen mesajların karşınızdaki 

birey tarafından doğru ve anlamlı olarak algılanıp algılanmadı tespit edilebilmektedir. 

Söz konusu iletişim becerisi yöneticiler için çok önemli bir yetkinlik alanıdır. Örneğin 

bir Genel müdürün geçici olarak işten çıkarmaların ardından personellin güvenini 

tazelemeye yönelik özenle hazırlanmış bir konuşması personel tarafından tamamen 

yanlış yorumlanmış, amacına ulaşmak bir yana, korku ve güvensizlik yaratıp verimi 

düşürmüştür. 23 

İletişim kurmak, bir yöneticinin etkinliğinin temel unsurudur. İletişim, 

özellikle konu liderlikse başarı ölçütleri listesinde daima üst sıralarda yer almaktadır. 

24 

Doğru iletişim, insanın zihninden bir başkasının zihnine aktarım yapabilmektir. 

Organizasyonlar birer iletişim yumağıdır. Organizasyonlarda, iletişim mesajların 

yukarıdan aşağıya, bazen de aşağıdan yukarıya aktarma çabası içinde sürmektedir. 25 

Araştırmalar işletmelerde yaşanan en büyük sorunun, örgüt içindeki bu iletişim 

çabasının arzu edildiği gibi işlememesinde kaynaklandığını göstermektedir. Kişilerin 

ya da bölümlerin birbirleri ile doğru iletişim kuramamasının işlerin aksatmakta hatta 

yanlış yapılmasını sağladığını söylemek mümkündür. Doğru iletişim, kullanılan araç 

22 Harry Alder,Yöneticiler için NLP, (Sistem Yayıncılık, 1998, İstanbul), s 14 

23 Alder, Yöneticiler……, a.g.k, s 4 

24 Koçel, a.g.k, ss 15-20 

25 Zeyyat Sabuncuoğlu, İşletmelerde Halkla İlişkiler,(7 Baskı ,Aktüel 2004, İstanbul), ss 42-51 



105 

ne olursa olsun bir beyinden diğerine bilgi aktarımı olarak tanımlanmaktadır. Ancak, 

uygulamada söz konusu sürecin çokta kolay yürümediği görülmektedir. 26 

Bir iletişimin anlamı, yol açtığı tepkidir. Her davranış gibi iletişiminde bir 

amacı vardır. İletişim çabalarımız bir eyleme ya da bir nedene dayalıdır. Örneğin 

bildirmek, ikna etmek, korkutmak ..gibi nedenler diğerleri ile iletişime geçme 

nedenimiz olarak düşünülebilinir. Bu yüzden eylemlerin sonuçları ve söz konusu 

sonuçların nasıl daha açık, güçlü yapılacağına ilişkin her şey kurulan iletişimin 

etkinliğine bağlıdır. İletişimde başarıyı iletişim kurma amacı ile iletişim kurulan kişi 

ya da kişiler arasındaki uyumun belirlediğini söylemek mümkündür. NLP, iletişim 

açısından çok önemli olan uyumlu ilişkinin nasıl kurulup sürdürüleceğini konusunda 

bireylere yol göstermektedir. NLP’de iletişim süreci, bireyin kendisini iyi tanıması 

yani zihin haritasını çıkarması gerektiği, bireyin kurulacak iletişimden ne 

beklenildiğinin tam olarak karar vermesi, iletişim kurulacak kişinin zihin haritasının 

çıkarılması (Vücut dili, dili kullanma biçimi), taraflar arasında ortak noktaların 

bulunmaya çalışılması, iletişim için uygun ortam ve metodun seçimi ve karşı tarafa 

aktarılacak bilgiye karar verilmesi olmak üzere beş ana aşamadan oluşmaktadır. 27 

Bireyler kendi algılama biçimlerine göre olayları, insanları değerlendirir ve 

kaydederler. Buna kişinin dünya haritası ya da bakış açısı, paradigması denmektedir. 

Bireyler yaşadıkları olayları ya da duyumları kendi kişisel filtrelerinden geçirmekte, 

söz konusu süzme işleminden sonra ise beyinlerine kaydetmektedirler. Bu süzme 

işlemi sürekli ve bilinçsiz olarak bireylerin bilinçaltlarına yerleşmektedir. Söz konusu 

süzme işleminde bireylerin kendi inançları, varsayımları, deneyimleri ve kriterleri 

büyük rol oynamaktadır. Doğru ve sağlıklı bir iletişimin en önemli noktası bu kişisel 

paradigmaları anlamaya çalışmakla başlamaktadır. İletişime geçmek istediğimiz 

bireyin ya da bireylerin zihin(dünya) haritalarını ya da paradigmalarını çözümlemek o 

birey ile en uygun iletişim metodunu, şeklini ve zamanını bulmamıza yardımcı 

olmaktadır. Bireyler ancak böylece doğru iletişimi başlatmaktadır. Aksi taktirde doğru 

iletişim kurmak pek mümkün olmamaktadır. Ancak iletişime geçilmek istenen 

bireylerin dünya ya da zihin haritalarını çıkarmak pek de kolay değildir. Bu nokta da 

bireylere NLP önemli ipuçları sunmaktadır. 

İnsanların duygu ve düşünceleri bedenleriyle bir bütünlük içermektedir. 

Beden dilleri, konuşma tarzları, kullandıkları kelimeler onların kişiliklerini, 

değerlerini, normlarını yansıtmaktadır. Başka bir ifade ile bireyler görsel, işitsel, 

duygusal olarak algılamada secicilik göstermektedirler. Bu secicilik onların 

paradigmaları hakkında bizlere ipuçları vermektedir. Bireyler kendi algılama ve 

biçimlendirme yöntemlerine göre iletişim kurama eylemindedirler. Bireyler beş 

duyularından edindikleri algılamaları, kişisel hassasiyetlerine göre duygu ve 

düşüncelerini biçimlendirmek için kullanırlar. NLP’ye göre bu algılamalar Görsel, 

İşitsel, Duygusal olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Bireyler hangi tür algılamalarını 

güçlü ya da ön planda olduğunu konuşma dillerinde ve hareketlerinde belli ederler. 

Bu üç düşünme sistemini anlayabilmek ve iletişime geçmek istediğimiz bireylerin 

hangi tür algılama biçimine yatkın olduğunu öğrenmek için bazı anahtar ipuçlarının 

26 Skiner, Stephens, a.g.k, s 180 

27 Dowlen, a.g.k, s 3 


106 


öğrenilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda aşağıda bireylerin algılama biçimlerinin 

hangi düşünme biçimine dahil olduğunu gösteren bazı anahtar sözcükler 

tanımlanmaktadır. 

GÖRSEL İŞİTSEL DUYGUSAL 

Görmek ses etki 

Odaklanmak duymak denemek 

Berrak söylemek hissetmek 

Parlak anlatmak dokunmak 

Resim tıkırtı koklamak 

Puslu konuşmak gergin 

Renk gürültü kaba 

Görüntü patırtı gevşek 

Bulanık tını şiddetli 

NLP’ye göre yukarıda sıralanan kelimeleri bireylerin kullanma biçimleri o 

bireylerin hangi düşünme sistemine dahil olduğunu konusunda bizlere yardımcı 

olmaktadır. Örneğin görsel unsurlara önem veren ya da görsel algıları daha açık olan 

bireyler konuşmalarında ; “Durum biraz bulanık, Çok renkli bir kişiliği var,Önümüz 

açık, Konuyla ilgili görüşleri pek net değil, Geleceği daha parlak görünüyor..vb.” 

ifadeleri tercih ederken işitsel düşünme biçimini tercih edenler ; “Uyum içindeyiz, 

Nasıl olduğunu anlat bana, Kulağa ne kadar hoş geliyor, Bunu söylemene sevindim” 

gibi duygusal düşünme sisteminde ise ; “Sancıdan iki büklüm oldu, Anlatmak 

istediğini kavradım, En içten dileklerle,Çok dokunaklı,Gururuma dokundu” gibi 

cümleler kurmayı yeğlemektedirler. 28 Bu tür kelimeler ya da kalıplar kullanan birinin 

hangi sınıfta olduğunun algılanıp, söz konusu kişiyle ona göre iletişim kurulmak yani 

onun düşünme sistemi ile bir başka ifade ile görsel ile görsel, duygusal ile duygusal 

iletişime geçmek iletişimin başarısı ve bireyler arası uyum için oldukça önemlidir. 

Örneğin işitselliğin ön planda olan bir biriyle, duygusal iletişim kurmaya çalışmak 

bizi istediğimiz sonuçlara geç götürebilir. Hatta ters bir etki yaratarak iletişimi 

bitirebilir. Duygusal iletişim yerine işitsel öğeler ile pekiştirilmiş bir iletişim biçimi 

seçmek iletişimin etkinliğini artıracak ve bizi istediğimiz noktaya götürecektir. Doğru 

iletişim biçimi ya da yaklaşımı, iletişimi kurup güçlendirdiği gibi karşımızdakinin 

iletişime olan motivasyonunu da artırmaktadır. Özellikle karşımızdaki bireyleri ikna 

etmede bu sınıflar bizlere oldukça fazla yardım etmektedir. Çünkü insanların ikna 

olmaları onların süzgeçlerinden geçebilmeye, bireylere ulaşmaya bağlıdır, bireyler 

ancak bu şekilde ikna olmaktadır. 29 Benzer biçimde bireylerin dili düzgün 

kullanmaları iletişimin etkinliğini artıran bir diğer önemli unsurdur. İletişim 

uzmanları, konuşmalarını dinleyicilerin etkin düşünme biçimlerine göre 

düzenlemektedirler. Böylece konuşmalarının giriş bölümünde, iletişim kanallarının 

28 Stanley CONNELL III, NLP Techniques for Sales people, Training and Development Journal , 1984, 

s 46 




107 

açılmasını sağlamaktadırlar. İletişimde, uygun iletişim kanalını açmamak farklı 

dillerde konuşan iki yabancını iletişimine benzetilebilir. Bu yabancılar birbirlerini 

anlayamaz, hatta yanlış anlaşırlar. Bu nedenle karşımızdaki bireyin yöntemiyle 

iletişim kurmak, onunla aynı dilli kullanmak demektir. 

Zenginleştirilmiş iletişim, bireylerde motivasyon ve bağlılık sağlamanın 

temel unsurudur. Dinleyicilerinizin gözlerine ve kulaklarına hoş gelen, duygularını 

okşayan konuşmalar dikkatleri canlı tutmakta ve konuşmacının daha kolay 

anlaşılmasını sağlamaktadır. 

NLP, herhangi bir olguyu sunarken veya insanlarla iletişimde bulunurken 

tümden uyumu sağlamayı önermektedir. Zihinsel uyum iç huzuru, fiziksel uyum ise 

sağlığı temsil etmektedir. Uyum aynı zamanda mükemmel ilişkiler kurmak için elde 

edilmesi gereken bir beceridir. İletişim kurmak uyumun temelini oluşturmaktadır. 

Ancak iletişim yalnızca dille olmamakta, göz teması gibi beden dili de iletişimin 

sürekliliğini sağlamaktadır. Örneğin gözler karşınızdaki birey ile yaptığınız iletişimin 

etkinliğini ifade ettiği gibi iletişimde geri beslenmenin alınmasında da yardımcı 

olmakta hatta göz hareketleri karşımızdaki bireyin düşünceleri hakkında bize ipuçları 

vermektedir. 30 Bu nedenle iletişimde beden dili ve sözcüklerin (içeriğinin) tümünün 

aynı mesajı verecek tarzda, anlam taşıması gerekmektedir. Bireylerin iletmek 

istedikleri mesajla, mesajı iletme tarzları birbirine uyumlu olup, birbirini 

desteklemelidir. 

Bireyler arası uyum, başkalarının bakış açısını görebilmeyi, onlarla aynı 

düzeyde iletişim kurup, duygularına saygı göstermeyi gerektirir. Uyum, etkili 

olmasını arzuladığımız tüm iletişimlerin en önemli unsurudur. İş dünyasında birçok 

karar, teknik beceriden çok karşılıklı uyuma bağlı olarak alınmaktadır. Ancak 

karşılıklı uyum anlık olarak değil, zamana bağlı olarak gelişen bir süreçtir. Uyumlu 

ilişkiler kurma ve bu ilişkileri sürdürme becerileri, NLP çalışmalarının üzerinde 

durduğu en önemli konudur. Çünkü çevrelerini ekileme ve değişim yaratma 

konusunda uzmanlaşmış kişilerin, başarılarındaki en önemli etkenin uyumlu 

iletişimler kurmak olduğu görüşü paylaşmaktadır. Benzer biçimde işletmelerdeki 

birçok yönetim sistemi, sistemin olumsuz özelliklerinden çok, uyum ortamı 

oluşturulmadan kullanılmak istenmesi nedeniyle başarısızlığa uğramaktadır. Uyum, 

iyi iletişimin, etki uyandırmanın ve değişim sağlamanın ön koşulunu oluşturmaktadır. 

Çevrenizdekilerin bedensel durumlarına dikkat ettiğimizde, karşılıklı uyum 

sağlayan kişilerin, çoğunlukla benzer duruş biçimlerini, hareket ve mimikleri 

sergilediklerini, aynı zamanda gülüp, konuşmalarını aynı biçim ve ritimde 

sürdürdüklerini gözlemlemekteyiz. Bu durum iki ya da daha fazla kişinin uyum içinde 

olduğu durumlarda daha net gözlenmektedir. Çevreleriyle derin bir uyum içinde olan 

kişilerle yapılan çalışmalarda, uyumlu bireylerin onlarla etkileşime katılan insanlarla, 

duruş, hareket ve mimikler, nefes alışveriş, ses tonu ve sesin niteliğini, kullandıkları 

dilin içerdiğinde (görsel, işitsel, duygusal) kilit sözcüklerinde, inançlarında, 

değerlerinde, konularında benzerlik sergiledikleri görülmektedir. Karşılıklı uyum 

ortamı oluşturmak, anlamlı birçok etkileşim için önemli bir zorunluluktur. Verimli bir 

görüşmenin, etkili bir toplantının, önemli bir mülakatın uyum ortamı oluşmadan 

30 Robert Dilts, Eye Movements and NLP, http//nlpu.com/article.html, 2009 


108 


gerçekleşmesi imkânsızdır. Uyum bir etkileme yöntemidir. Bir bireyle iletişim 

kurulduğunda, iletişim kuran kişide kurulanda bir sistemin bir parçası olurlar. Bu 

sürece katılan kişiler, sözcüklerin anlamını ve konuşmacının hedeflerini kolayca 

anlarlar, birbirlerinin duygularına saygı gösterirler. Bu, herkesin birbiriyle sürekli 

aynı fikirde olduğu anlamına gelmemektedir, yalnızca birbirlerini anladıklarını 

anlamaya çalıştıkları anlamına gelmektedir. 

İletişimde uyum sağlamanın unsuru, karşımızdaki bireyin durumuna, tarzına 

ve duygularına saygı duyarak ona ayak uydurmaktan geçmektedir. Karşımızdaki birey 

ya da bireyler endişeli görünüyorsa endişesini anlayıp uyum gösteririz, hoşça vakit 

geçirip eğleniyorsa, bizde onun eğlencesine katılarak eğlenir ona uyum göstermiş 

oluruz. Bu bağlamda karşılıklı uyum için iletişime geçtiğimiz birey ya da bireylerin 

ruh hallerini anlamak ve ona göre davranmak gerekmektedir. 

Karşımızdaki bireyin kişiliği uyumlu ilişkiler kurmada önemli rol 

oynamaktadır. Bazı bireyler çevrelerini algılamada ve sınıflandırmada ortak özelikleri 

dikkate alırken, bazıları ise farklılıkları dikkate almaktadırlar. Örneğin bir birey ortak 

eğilimleri yakalarken ya da dikkat ederken diğerinin dikkatini bir istisnalar 

çekebilmektedir. Bu noktada uyumlu bir iletişim ya da ilişki için karşımızdaki bireyin 

çevreyi nasıl algıladığını çözümlemek gerekmektedir. Uyumu temel alan bir insan 

genelleme yapma eğilimindedir. ‘Uyumsuz ‘bir insan ise genelde özgül yanlarla 

uğraşmaktadır. 

Uyum yalnızca başka insanlarla uyumlu iletişim demek değildir. İnsanlar 

aynı zamanda kendi içleriyle de uyumlu ilişkiler kurmalıdırlar. Buna tutarlılık 

denmektedir. Bireyin kendisi gerçekten coşkulu değil ise, başkalarında coşku 

uyandırması pek mümkün değildir. İşte bu noktada büyük önem sahibi olan tutarlılık 

ortaya çıkmaktadır. Kurulan iletişimde, bireylerin kullandıkları sözcüklerle onlara 

eşlik eden fizyoloji ve ses tonu gibi karakteristik özellikleri arasında bir uyum olması 

gerekir. İçten olmayanı fark etmeye yeteneğimiz, çoğu kez altıncı hissimize bağlansa 

da bu muhtemelen iletişimin tutarsızlığını farkında olmadan yorumlamamızdan 

kaynaklanmaktadır. İletişim açısından, bir insanın içindeki tutarlılık diğer insanlarla 

arasındaki tutarlılık kadar önemlidir. Tutarlı davranışlar hem başkalarını etkilemede 

hem de içsel tatminde çok önemlidir. Çünkü bir insanı motive edende, harekete 

geçirende içsel tatmin, içsel davranışlardır. Bunların tutarlılığı hedeflere ulaşmada 

veya insanlara bu hedefleri benimsetmekte ve inandırmada oldukça etkilidir. 

Yöneticilerin diğerleri ile uyum sağlayarak yönlendirebilecekleri durumlar genel 

olarak şu şekilde sıralanmaktadır. 

 

 

 

 

 

Bir tartışmada ya da mülakatta gergin olan ve çekingen olan adayı 

rahatlatmakta, 

Sabit fikirlerle çalışmayı sürdürmek isteyen bir elemana ya da birime 

çalışma yöntemlerini anlatmakta, 

Kızgın birinin sakinleşmesine yardımcı olmakta, 

Şüpheci bir meslektaşı ya da müşteriyi ikna etmede, 

Bir sorunu hafife alan insanın soruna daha ciddi yaklaşmasını sağlama, 



109 

Toplantıya düzen getirme, kapanışa götürme veya bir grubu önemli bir 

konu hakkında ikna etmede, 

Uyuşuk bir çalışanı coşkulu hale getirmede, 

Mevcut durumda bir değişiklik yaratma. 31 

Şirket yöneticileri, çalışanları ile arasındaki çatışmaları çözmek, bireyler 

arasında uyum sağlamak durumundadır. 32 Yöneticilerin yukarıda aktarılan faydaları 

elde etmek için bireyler arası uyumu nasıl sağlayacakları ve NLP ‘nın bu konuda 

yöneticilere sunduğu teknikleri incelediğimizde aynalama tekniğinin uyumlu iletişim 

için oldukça sık kullanılan bir yöntem olduğunu söylemek mümkündür. 

Çevremizi incelediğimizde birbirleri ile iletişim içerisinde olan bireylerin 

eğer uyumlu bir iletişim içinde iseler aynı fiziksel duruş ve tavırları benimsedikleri 

uyumlu değil iseler farklı duruş ve tavır içinde oldukları hemen fark edilecektir. 

Birbirleri ile uyumlu bireyler bir caddenin köşesinde konuşur veya bir masanın 

üzerinde birbirlerine doğru eğilmiş dururlarken, siluetleri aynı profile sahipmiş gibi 

görünür. Bu davranış biçimi “aynalama” olarak adlandırılmaktadır. Bu uyuşma, sesin 

hızı, yüksekliği ve tonun uyuşmasına kadar gidebilmektedir. Beden dili sizinkinden 

çok farklı olan (örneğin sizin açık, olumlu duruşunuza karşın, bacak bacak üstüne 

atıp, kollarını kavuşturarak oturan) bir insanla iletişim çok zor olabilmektedir. Yüz 

ifadesinin tüm nüanslarının, yanı sıra vücudunuzun diğer tüm duruşları ve tavırları da 

bu fizyolojik uyuşmaya dayalıdır. Yüzlerimiz açık birer kitap gibidir. Yüz 

uyuşmasında uyumlu bir ilişki yaratabilmektedir. 33 Bu nedenle yöneticilerin 

karşısındaki bireyle uyum sağlamak istiyor iseler onunla aynı ya da benzer beden 

şekline geçmeleri gerekmektedir. Bu durum aynalama ile uyum olarak 

tanımlanmaktadır. Bilinçli olarak aynalama görüntüsü bazı durumlarda rahatsız edici 

olabilmekte veya korkutucu gelebilmektedir. Bu tür durumlarda ise “örtülü uyuşma” 

veya “örtülü aynalama” olarak bilinen hafifletilmiş bir versiyonunu da 

kullanılmaktadır. Örneğin biri ellerini kavuşturmuşsa, yöneticilerde de bacak bacak 

üstüne atabilirler. Karşımızdaki birey çenesini elleri arasına almışsa bizde sadece bir 

elinizle yüzünüze dokunarak onunla uyum sağlayabiliriz. 34 

Yöneticiler karşılarındaki bireye ayak uydurduktan sonra onun ruh halini 

aradaki uyumlu ilişkiyi bozmadan değiştire bilirler. Örneğin aynama tam olarak 

gerçekleştiğinde başka bir ifade ile karşımızdaki birey ile bir uyum sağlandığında 

yöneticiler, ufak değişimler ile bilinçli olarak karşısındaki bireyi belirli bir ses tonuna, 

yüz ifadesine ya da fizyolojik duruşa doğru yönlendirebilirler. 35 Bu teknik hem sosyal 

yaşamda hem de iş yaşantısında uyumlu iletişim ve davranışlar sağlamada bireylere 

yol gösterici rol oynamaktadır. Aslında çoğumuzun gündelik yaşamda farkında 

olmadan kullandığı hatta çokta başarılı olduğu bu yöntem basit görünse de 

31 Alder, Yöneticiler…….a.g.k,s 41-42 

32 Koçel, a.g.k, s 664 

33 Robert Dilts, Some Beginig Modeling Drills and Exercises, http//www.nlpu.com/article.htm , 2006 

34 Conell, ag.k, ss 44-45 

35 Alder, Başarının……, a.g.k, ss 93-102 


110 


organizasyonlarda bazen büyük sorunların oluşmasını engelleyecek nitelik taşıya 

bilmektedir. 

2. Nlp ve Hedef Belirleme 

Üstün başarı sergilemiş kişilere, organizasyonlara ya da takımlara 

bakıldığında, bu kişileri farklı kılan özelliğin hedef belirleme konusundaki başarıları 

olduğu göze çarpmaktadır. Onların, gelişi güzel belirlenmiş ve kolayca unutulan 

hedefler yerine, gelecek için kendilerini zorlayan, motive eden, yönlendiren ve 

manevi açıdan yücelten imgelerle yola çıktıkları görülmektedir. Başarılı görülen 

insanlar eylemlerini, hatta bu eylemlerini içinde gerçekleştirdikleri ortamı (arkadaşlar 

ve iş arkadaşları dahil olmak üzere) , kimlikleri ve daha yüksek yönelim ve 

değerleriyle uyumlu kılmakta esrarengiz bir beceriye sahiptirler. 36 Bu kapsamda NLP 

tekniklere yöneticilere yalnızca iletişim becerilerini geliştirmede değil, aynı zamanda 

kişisel ve şirket hedeflerini belirlemede ve bu hedefleri uygulamaya sokmada da yol 

gösterici olmaktadır. Yönetici en az girdiyle en çok çıktıyı almayı sağlayan mevcut 

imkanları (insan gücü, ham madde..vb)şirketlerin hedefleri, vizyonu ve misyonları 

doğrultusunda, çalışanlarının tümünün katılımını sağlayarak, ulaşmak olarak 

tanımlanmaktadır. 37 Ancak herkesin paylaşabileceği hedefler koymak, çalışanlara 

benimsetmek ve bu hedefler doğrultusunda tek vucud olarak onların kollektif 

çalışmasını sağlamak pek de kolay değildir. Çoğu yönetici bu ödevleri yerine 

getirirken zorlanmakta, çalışanlarla iletişim kuramadıklarından yakınmaktadır. Bu 

nedenle çalışanların kişisel hedefleriyle organizasyon hedeflerini bütünleştirmek, 

hedeflerin anlaşılmasını sağlamak, çalışanları motive etmek her yöneticinin başarıyla 

yaptığı bir görev değildir. Bu nedenle birçok örgüt doğru hedef belirleme programları 

için milyonlarca dolar para harcamaktadır. Ancak bu çalışmaların çoğundan arzu 

edilen başarı sağlanamamakta, örgütsel hedefler çalışanların çoğu tarafından 

algılanmamakta, çalışma masalarının gözlerinden birine atılı ya da duvarlara asılı 

kalmaktan öteye gidememektedir. Bu nokta da NLP yöneticilere bu zorlu süreçte bazı 

kolaylıklar sağlamaktadır. 

Başarılı liderler, başarılarını bir gerçeklik haline getirmeden önce 

zihinlerinde yaşatmaktadırlar. Bu liderler bu düşünsel resimleri ve düşünceleri 

başkalarına da aşılayıp, onları da motive etmekte, söz konusu hedefe ulaşmak için 

çaba sarf etmeye ikna etmektedirler. Sonuçlar üzerinde odaklanarak düşünmek, 

istediğimizi elde etmeniz için oldukça etkili bir yöntemdir. Sonuçlara odaklanarak 

düşünme yöntemleri, çevreleriyle olan uyumu bozmadan, değişik alanlardaki 

isteklerini sürekli elde eden kişilerle yapılan araştırmalar sonucu belirlenmiştir. Bir 

hedefi iyi belirlemek için gerekli basamaklar vardır. Bu basamaklar incelendiğinde, 

üstün başarı elde etmiş kişilerin başarıya ulaşırken ‘modelleştirme’ yaptıklarını ve bu 

modellerle başarıya ulaştıkları görülmektedir. Bu bağlamda NLP zihinsel canlandırma 

yöntemleri ile bireylerde hedefe ulaşma arzusu uyandırmakta ve diğer bireylerinde 

söz konusu resmi görmelerini sağlayarak hedef için çaba göstermeleri konusunda ikna 

etmektedir. Bir başka ifade ile NLP ulaşılmak istenen hedefin bireye ya da gruba 

36 Roberts Dilts, Modeling , http//www.nlpu.com/article.htm, 2006 

37 Zeyyat Sabuncuoğlu, Tuncel Tokol, İşletme,(Ezgi Kitapevi ,Bursa, 2003), s 25 



111 

gerek maddi gerekse manevi kazanımlarının net olarak ortaya konulması ve söz 

konusu kazanımların bireylerde düşünsel olarak resmedilmesi ile bireylerde çalışma 

ve başarma arzusu, isteği yaratılması konusunda yardımcı olmaktadır. Tüm 

duygularımızı kullanarak hedefe ulaştığınız zamanı tasarladığınızda, kendinizi ona 

programlamış, başarma olasılığınızı artırmış oluruz. Zihinlerimiz, imgelerle gerçeği 

ayıramaz, böylece imgelerimizi, düşlerimizi gerçekleştirecek şekilde 

kullanabilirsiniz. 38 Tüm duygularımızı kullanarak hedefe ulaştığınız zamanı 

tasarladığınızda, kendinizi ona programlamış, başarma olasılığınızı artırmış oluruz. 

Zihinlerimiz, imgelerle gerçeği ayıramaz, böylece imgelerimizi, düşlerimizi 

gerçekleştirecek şekilde kullanabilirsiniz. 39 NLP bizlere bu kapıyı aralamamızda 

yardımcı olur. 

Hedeflere ulaşmada dikkat edilecek bir diğer husus ise hedeflere bakışın 

belirlenmesi, hedefler arasında bir hiyeraraşi oluşturulmasıdır. Bu kapsamda düşük 

düzeyli, kısa erimli hedeflerin büyük hedeflere katkı yaptığı bir hiyerarşiyinin 

kişilerde oluşturulmasıdır. Bu model örgütlerdeki hiyearaşik hedef yapısına 

benzetilebilmektedir. Organizasyonda ki hedef hiyerarşisinde en tepede örgüttün 

vizyonu yani ana hedefi yer almakta, alt kademelere inildikçe her bir birim daha sonra 

ise her bir gruba özel örgüt vizyonuna bağlı alt hedefler yer almaktadır. Genelde her 

bir alt düzey hedef örgüttün ana hedefini destekler nitelik taşımaktadır. NLP’de de 

aynı örgütlerde olduğu gibi kişisel hedeflerde de bir hiyerarşik yapı esas alınmaktadır. 

Bu hiyerarşinin en tepesinde ‘daha hoşnut olmak’, en altında ‘saat beş olmadan faksı 

Milan’a göndermek olabilmektedir. Bireyler kendi hiyerarşik hedef yapılarını ya da 

basamaklarını kurarak, zaman ve enerji harcadıkları rutin görevlerinin orta ve uzun 

vadede varmak istedikleri hedeflere götürüp götürmeyeceğini görme şansına sahip 

olabilirler. 40 Hedeflerimize ulaşmada başarılı olmak istiyorsak, genel hedeflerinizin, 

hem aynı düzeydeki hedeflerle hem de belirlemiş olduğunuz daha uzun erimli, daha 

üst düzeydeki hedeflerimizle uyumlu olması gerekmektedir. 41 NLP bizlere 

hedeflerimizi uyumlaştırmada, hedeflerimiz doğrultusunda içsel ve dışsal 

motivasyonumuzu artırmada ipuçları vermekte bu tekniklerle yöneticilerin başarıyı 

yakalaya bileceklerini öngörmektedir. 

Bu kapsamda NLP uygulamacılarının, yöneticilere hedef belirlemede ve söz 

konusu hedeflere ulaşmak için motivasyon sağlamada yol gösterici buldukları bazı 

temel ilkeler bulunmaktadır. Bu yaklaşımlara göre yöneticilerin spesifik hedefler 

belirlemeleri gerekmektedir. Dilekler değil, hedefler belirlenmelidir. Söz konusu 

hedeflerin ulaşıla bilir olması bireylerde istek yaratmaktadır. Hedefler açık ve 

ölçülebilir olmalı ve hangi zaman diliminde yapılacağı net olarak ortaya konulmalıdır. 

Zamanı belli olmayan bir hedef bireylere boşa vakit kaybettirip, motivasyonlarını 

düşürmektedir. Hedeflerin ne kadar zamanda yapması gerektiğinin bilmesi bireyleri 

hedeflere odaklamaktadır. Yöneticiler hedeflerini paylaşırken açık olmalı zaman ve 

yer belirtmelidirler. İnsan beyni eylemlerle çalışmaktadır. Hedefler ne kadar açık ve 


39 A.g.k, s 121 

40 Robert Dilts, Hierarchies of Criteria, The Article of Month, http//wwwnlpu.com/article.htm, 2006 

41 Robert Dilts, Positive Intention , htpp//www.nlpu.com/article.htm, 2006 


112 


tanımlayıcı olursa eyleme geçilmesi ve hedeflerin gerçekleştirmesi o kadar kısa 

zamanda olmaktadır. Hedef belirlenirken hedef hiyerarşisini de unutmamak 

gerekmektedir. Büyük hedeflere ulaşmak için küçük hedeflerden yola çıkılmalıdır. 

Bireyler küçük hedeflere ulaştıkça, motivasyonları artmakta ve büyük hedefe ulaşmak 

için daha fazla çaba sarf etmektedirler. 

NLP’da hedeflere ulaşmada yöneticilerin dikkate alması gereken bir diğer 

unsur başarının net olarak tanımlanması bir başka ifade ile başarının kanıtının ortaya 

konulmasıdır. Bu kapsamda hedeflerinizi başarmak ve diğerlerinden taktir toplamak 

başarılarımızın kanıtıdır. Başarıları tanımlamada öncelikle olarak birey kendi tatmin 

ve mutluluğunu ön planda tutmalıdır. Bireyler başarılarını kanıtlamada iki tür kanıt 

kullanmaktadır bunlar, Duygusal kanıtlar (İçsel huzur, mutluluk) ve Dışsal 

kanıtlardır.(Başkaları tarafından taktir edilme).Duygusal kanıtlar kişilerin içsel tatmin 

düzeyini oluşturmaktadır. Bireyin yeni hedefler belirlemesinde, motive olmasında çok 

büyük bir önem taşımaktadırlar. Başarının sırrı kişilerin içlerinde de bunu kabul 

etmeleri, istemeleri ve yapılacak eylemden ne kadar tatmin olduklarında yatmaktadır. 

Dışsal kanıtlar, başkalarından edindiğimiz edimlerden oluşmaktadır. Her birey 

diğerleri tarafından taktir edilmeyi, örnek gösterilmeyi, beğenilmeyi ister. 42 Bu insan 

olmanın doğasında var olan bir ihtiyaçtır. Diğerleri tarafından beğenilmek hem 

mevcut başarılarda hem de daha sonraki hedeflerin oluşturulmasında, bireyleri 

harekete geçirmede güven duygusu aşılamaktadır. Bu kapsamda hedef belirlerken 

içsel ve dışsal tatmin unsurları dikkate almak, arzu edilen başarıya ulaşıldığında da 

bireyleri taktir etmek ve diğerlerinin önünde onure etmek önemli bir motivasyon 

aracıdır. 

Hedef belirlemede yöneticilere yol gösterecek bir diğer önemli nokta ise 

hedeflerin düzeyinin doğru belirlenmesidir. Bazı durumlarda küçük hedefler harekete 

geçmek için yeterince motive edici olmamakta, büyük hedefler ise bireyleri korkutup 

kaçırabilmektedir. Aslında söz konusu durum bir algılama sorunudur. Bir bireyi 

korkutan hedef, diğerine basit ve kolay gelebilmektedir. Bu nedenle bireylerin kendi 

düzeylerine göre hedefler belirlenmeli ve başkalarının neler hedeflediği ve bunları 

nasıl şekillendirdiğine dikkat edilmemelidir. Çünkü her bireyin algılaması farklılık 

göstermektedir. Dolayısıyla bireyler algı haritalarını çıkarmalı ve hedef düzeylerini 

belirlemelidirler. 

Benzer biçimde hedeflerin olumlu ifadelerden oluşması da ulaşılabilirlikleri 

konusunda bireyleri motive etmektedir. Örneğin “Şirketimiz iflas etmesin” yerine 

‘Kalan borçlarımızı ödeyerek, şirketimizi kara geçirmek” gibi hedefler konulmalıdır. 

Zira insan beyni yalnızca olumsuz kökleri kaydetmektedir. Dolayısıyla olumlu 

düşünmek ve olumlu hedefler üzerinde çalışmak hem bireyi mutlu etmekte hem de 

zihinlerde daha kalıcı yer etmektedir. 

Bireyleri hedefe ulaşmak için hareket etmekten alı koyan bir diğer unsur ise 

hata yapmadan korkmalarıdır. Oysaki hatalar bireyleri eğitmekte ve hedeflere ne 

kadar yakın ve uzak olduklarını göstermektedir. Dolayısıyla bireylerin hataları hoş 

görülmeli ve istenen hedefe ne kadar yakın ya da uzak oldukları uygun bir dille onlara 

anlatılmalıdır. Hedeflere ulaşmada bir diğer nokta hedeflerdeki bireysel yetkinliktir. 

42 Ayşe Can Baysal, Erdal Tekarslan, İşletmeler İçin Davranış Bilimleri,( Avcıol Basımevi,İstanbul 1996), 

ss 111-120 



113 

Başka bir ifade ile hedefinize ulaşmada diğer insanların rolünün ne olduğu ve onları 

yönlendirme şansının ne kadar olduğudur. Eğer bireylerin diğer faktörleri 

yönlendirme şansı çok az ise istenen hedeflere ulaşması çok zordur. Bu nedenle 

bireylerin hedeflerini koyarken ya da yöneticiler bireylere hedef belirlerken kişinin 

yetkinliklerini iyi analiz etmeleri gerekmektedir. Aksi taktirde bireyler kendi 

yetkinlikleri dışındaki durumlarda boşuna vakit harcarlar ve istenen hedeflere 

ulaşamazlar. Benzer şekilde içsel ve dışsal kaynaklarda hedeflere ulaşmada oldukça 

önemlidir. NLP bireyler içsel kaynakları kullanma konusunda yardımcı olmaktadır 

ancak dışsal kaynakların yetersizliği başarıyı etkileyen önemli unsurlardır. Bu nedenle 

hem içsel hem de dışsal kaynakların uyumlu ve yeterli olması gerekmektedir. 

Bireylerin istenilen hedeflere ulaşmasında en önemli faktör bireyin buna 

yapabileceğine olan inancıdır. Birey başarılı olacağına ne kadar inanırsa zorluklarla 

baş etmesi ve farklı bakış açıları kazanması da o kadar kolay olmaktadır. Benzer 

şekilde hiçbir hedef hayata geçirilmeden ulaşılamaz. Bu nedenle bireyin korkmaması 

ve hedeflere ulaşmak için hemen eyleme geçmesi gerekmektedir . Birey ne kadar 

çabuk harekete geçer ise ilerlemesi ve sonuçlarını görmesi de o kadar çabuk 

olmaktadır. 43 

Sonuç olarak bireylerin kontrolü ya da etkisi dışındaki hedefleri 

gerçekleştirmeleri pek mümkün değildir. NLP aklın kullanılmasıyla ilgili pratik 

gerçeklikler içermektedir. İyi belirlenmiş sonuçlar, başarıyı sağlamak bireyin sadece 

düşlemek ve zihinde canlandırmaktan öte bir eyleme geçmesine dayanmaktadır. 

Bireyin kendisi, ailesi veya şirketi gibi başkalarının lehine hedef belirlemede ne kadar 

fedakâr olursa olsun, bu hedeflerin gerçekleşmesinde çok az payı varsa ya da payı 

yoksa aslında zamanını boşa harcıyor olabilir. Bireyin üzerinde etkinizin az olduğu ya 

da olmadığı durumlarda istenilen hedefe ulaşılmasında size yardımcı olması 

olanaksızdır. Bu ilke, bir örgütte, insanlarla sonuç elde eden yöneticiler için çok 

önemlidir. Bir yöneticinin hedeflere ulaşmadaki en önemli anahtar etkili bir otoriteye 

sahip olmasıdır. Bir yönetici, kaynaklar üzerinde kontrole ve insanlar üzerinde 

yaptırım gücüne sahip ise, başka insanların katılımını gerektiren büyük hedefleri 

gerçekleştirme yöneticinin gücü dâhilindedir. 

Bir futbol takımı için kalecinin ya da santraforun takımını birinci lige 

çıkarma gibi bir hedef belirlemesi gerçekçi değildir. Ama böyle bir hedef, otorite ve 

etkiye sahip olan takımın kaptanı ya da yöneticisi için oldukça geçerlidir. Kalecinin 

hayal kırıklığına uğramasına gerek yoktur. Kendini gereksiz yada önemsiz 

hissetmemelidir. Kaleci de kendi adına kurtarışlarının sayısını artırmak gibi ana 

hedefe uyumlu bir alt hedef belirleye bilir. Tüm takım üyeleri kendi görevlerini, 

hedeflerini yerine getirir iseler takım birlikte harikalar yarata bilir. Yöneticilerin rolü; 

etkilemek, inandırmak yada canlandırmak (yönetmek) olarak sıralanabilir. 

Örgütlerdeki diğer bireylerin yetenekleri ve görünürdeki taahhütleri ne olursa olsun, 

hedeflerin gerçekleşmesinde anahtar nitelikteki oyuncu yöneticiler olduğundan 

yöneticiler, hiç kimse yada hiçbir grubun hedeflerini sekteye uğratacak güçte 

43 Alder , Başarının…., a. g.k, s 120 


114 


olmadığından emin olmalıdırlar. Bu ilke, diğer çalışanlara son derece bağımlı 

olmalarından dolayı, özellikle üst düzey yöneticiler için çok önemlidir. 44 

SONUÇ 

Yöneticilerden beklenen en önemli iki görev örgütleri gelecek nesillere 

taşıyacak hedefler koymak ve etkili iletişim ile söz konusu hedeflere ulaşmak için 

çalışanları motive ederek tek bir vucud olarak çalışmalarını sağlamaktır. Başka bir 

ifade ile yöneticilerden, örgüt hedefleri ile çalışanların bireysel hedeflerini 

bütünleştirmeleri, bu konuda bir takım faaliyetler içerisine girmeleri beklenmektedir. 

Ancak yöneticiler, kişisel hedeflerini, ne olmak istediklerini tam olarak 

netleştirmediler iseler örgüt hedefleri ile kendi ve çalışan hedefleri arasında ilişki 

kurmaları olanaksızdır. Bu nokta da NLP teknikleri yöneticilerin ya da liderlerin etkili 

iletişim ile gerek kişisel gerekse örgütsel hedeflerin belirlenmesinde çalışanların söz 

konusu hedeflere ulaşılması için gerekli çabayı göstermelerini sağlamada oldukça 

fayda sağlamaktadır. 

Bu çalışmada çok kapsamlı olan NLP’nin yöneticilerin en önemli 

görevlerinden ikisi olan etkili iletişim ve hedef belirlemede, ulaşmada sağladığı 

faydalar üzerinde durulmaya çalışılmıştır. NLP bir kişisel gelişim tekniğidir. Kişinin 

düşünce süreçlerini daha iyi anlayarak, alışkanlıklara dayalı, çoğu zaman bilinçsiz 

olan davranışlarını kontrol altına almayı öğretmektedir. 45 Dolayısıyla etkileri de birey 

düzeyinde gerçekleşmektedir. Ancak NLP ile kişisel yeteneklerini geliştiren, kendini 

ve yeteneklerini tanıyan bir yönetici, diğerlerini de etkileyip gerek takımda, gerek tüm 

örgütte istenilen sonuçlara rahatça ulaşabilir. NLP geleneksel sorun çözme 

metotlarından ziyade, yaratıcılığı ön plana çıkararak ses, söz veya içerik ve beden 

dilinin bir bütün içinde uyumunu içermemektedir. NLP böylece yöneticilere olaylara 

ve insanlara farklı bakış açıları katarak, mükemmel davranış biçimini ortaya 

koymalarını sağlar. 

44 Alder, Yöneticiler…, a.g.k, ss 65-67 

45 Bernard, a.g.k, s 4 



115 

KAYNAKÇA 

ALDER Harry, Yöneticiler için NLP, (Sistem Yayıncılık, İstanbul, 1998) 

ALDER Harry, Başarının Sırrı NLP, (Sistem Yayıncılık İstanbul, 1998) 

BAYSAL Ayşe Can, TEKARSLAN Erdal, İşletmeler İçin Davranış Bilimleri, 

( Avcıol Basımevi, İstanbul 1996) 

CONNELL III Stanley, “NLP Techniques for Sales people”, Training and 

Development Journal , , 1984, 42-46 

CRAFT Anna, “Nero-lingustic Programing and learning theory”, The Crriculum 

Journal, vol 12, No 1, 2001,125-136 

DILTS Robert, Modeling,The Article of the Month, http//www.nlpu.com/article.htm 

2006 

DILTS Robert, Some Beginning Modeling Drills and Exercises, The Article of the 

Month, http//www.nlpu.com/article.htm, 2006 

DILTS Robert, The New Leadership Paradigm, The Article of the Month 

,http//www.nlpu.com/article.htm, 2006 

DILTS Robert, New Behavior Generator Strategy, The Article of the Month, 

http//www.nlpu.com/article.htm, 2006 

DILTS Robert, Implementing the Belief Change Cycle, The Article of the Month, 

http//www.nlpu.com/article.htm 2006 

DILTS Robert, Nlp Allergy Technique, The Article of the Month, 


DILTS Robert, Belief Change Cycle, The Article of the Month, 


DILTS Robert, Allergy Process, The Article of the 

Month,http//www.nlpu.com/article.htm, 2006 

DILTS Robert, Resolving Conflicts With NLP, The Article of the Month 

,http//www.nlpu.com/article.htm, 2006 

DILTS Robert, Motivation , The Article of the 

Month,http//www.nlpu.com/article.htm, 2006 

DILTS Robert, Moving From Vision to Action, The Article of the Month, 

http//www.nlpu.com/article.htm 

DILTS Robert, Positive Intention, The Article of the Month, 


DILTS Robert, Hierarchy of Criteria Technique, The Article of the Month, 



116 


DILTS Robert, Eye Scanning Patterns, The Article of the Month, 


DILTS Robert, Hierarchies of Criteria, The Article of the 

Month,http//www.nlpu.com/article.htm 

DOWLEN Asley,” NLP-help or hype Investigating the usses of nero lingustic 

programing in management learning”, Career Development International, 

Vol 1, Issue 1, 1996 

KNIGHT Sue ,Uygulamalarla NLP, (Sistem Yayıncılık, İstanbul, 1999) 

KOÇEL Tamel, İşletme Yöneticiliği, (Beta Basım Yayım, İstanbul,2003) 

SABUNCUOĞLU, Zeyyat, İşletmelerde Halkla İlişkiler,(7 Baskı ,Aktüel 2004, 

İstanbul) 

Sabuncuoğlu Zeyyat, Tokol Tuncel, İşletme,(Ezgi Kitapevi ,Bursa, 2003) 

SKINNER Heather, STEPHENS Paula, “Speaking the Same Language : The 

relevance of nero-lingustic programing effective marketing 

communications”, Journal of Marketing Communications, Vol 9, 2003, 177- 

192 

PFEFFER Jeffrey, (Rekabette Üstünlüğün Sırrı İnsan, Sabah Yayınları, 1994) 

YEMM Graham, “Can NLP help or harm your business”, Management Service, 50, 

2,2003 43-47 


ÇOK FAKTÖRLÜ VERİMLİLİK BELİRLEMESİ: 

ÜNİVERSİTELERCE ÜRETİLEN BİLGİ VE VERİMLİLİĞİN 

REKABETÇİ TEORİLER ARASINDAKİ İLİŞKİSİ NE KADAR 

GÜÇLÜDÜR 

Yavuz YILDIRIM 

ÖZET 

Bilginin kaynakları ve çok faktörlü verimlilik (MFP) üzerindeki 

etkileri Ar-Ge çalışmalarının ana hedefi olmuştur. Ancak, ülkelerin 

MFP seviyeleri bilgi stokları dışındaki faktörlere duyarlı oldukları 

görülmektedir ki bu dahil edilmeyen değişkenler ülkeler arasindaki 

MFP’nin farklılıklarının esaslarını, büyüme oranlarını açıklamada 

önemli olabilirler. Ar-Ge teorilerine rakip olan teoriler, verimliliği 

etkileyen diğer fakörler teklif etmişlerdir; beşeri sermaye, kamu 

altyapı yatırımları, ihracat pazarlarına erişim (yaparak öğrenme), 

ithalat, doğrudan yabancı yatırımlar bunlaran bazılarıdır. Bu 

teoriler MFP’nin bu değişkenler tarafından nasıl etkilendiğini 

analiz etmişlerdir. Ancak, bunların hiçbiri hem bilimsel bilgi üreten 

hem de iktisat teorilerinde belirtilen verimliliği belirleyen 

kaynakların sağlamlığını birarada incelememişlerdir. Yerek MFP 

belirleyicileri, üniversite Ar-Ge stoğu ve rekabetçi verimlilik 

teorilerinde belirtilen değişkenler kullanılarak, 13 OECD ülkesi ve 

1985-2005 yılları için tahmin edilmiştir. Sonuçlar göstermektedir 

ki, OECD ülkelerri genelinde homojen verimlilik ilişkisi olduğu 

varsayımı oldukça güçlü görünmektedir, çünkü tahmin edilen 

katsayılar çalışmadaki bütün ülkeler için farklı tahmin edilmiştir. 

Her ülkeye özgü parametreler görünürde ilişkisiz regresyon tekniği 

kullanılarak tahmin edilmiştir ve sadece üniversite Ar-Ge stoğu ve 

konjonktürel dalgalanmalar MFP’nin önemli belirleyicileri olarak 

genelleştirilebilir. 

Anahtar Kelimeler: Üniversite Ar-Ge stoku, çok faktörlü verimlilik, 

amortisman oranı tahmini, görünürde ilişkisiz regresyon, 

katsayılarının heterojenliği 



DETERMINING MULTIFACTOR PRODUCTIVITY: HOW 

ROBUST THE RELATIONSHIP BETWEEN KNOWLEDGE 

GENERATED THROUGH UNIVERSITIES AND COMPETING 

THEORIES OF PRODUCTIVITY 


ABSTRACT 

The sources and effects of knowledge on multifactor productivity 

(MFP) have been the main object of the R&D studies. However, if 

MFP levels of countries seem to be sensitive to the factors other 

than knowledge stocks; these omitted variables could be significant 

in explaining cross-country MFP differences, their growth rates and 

the fundamentals that drive them. Competing theories to R&D 

propose a range of other factors that may affect productivity, such 

as, human capital, public infrastructure, access to export markets 

(learning-by-doing), imports, foreign direct investments (FDI). 

These theories hypothesized how these variables influenced the 

MFP; however, none of them has analyzed the robustness of the 

sources that generate scientific knowledge and other determinants 

of productivity that emerge from economic theory. The 

determinants of domestic MFP are estimated using the university 

R&D stock and competing theories of productivity for 13 OECD 

countries for the period 1985-2005. Results shows that the 

assumption of homogenous productivity relationship across OECD 

nations appears quite strong and it is unlikely to hold and estimated 

coefficients are significantly differ for all countries. Country 

specific parameters were estimated by Seemingly Unrelated 

Regression estimator and we can only generalize the results for 

countries that university R&D stock and business cycles are 

important determinants of MFP. 

Keywords: University R&D stock, multifactor productivity, 

depreciation rate estimation, seemingly unrelated regression, 

heterogeneity of coefficients 





121 

INTRODUCTION 

The economies of western world have grown at a pace that greatly exceeds 

anything previously known in the long sweep of human history for more than two 

centuries now. In the last few decades, we have experienced what have come to be 

called the “information age” and the “knowledge economy”. These labels, in fact, do 

reflect a very real transformation that it is now “knowledge”—not labor, machines, 

land or natural resources—that is the key economic asset that drives long-run 

economic performance. 

Recent changes in the global environment and the new generation of 

“information age” force economists to generate new theories that try to figure out 

what happens to our understanding of economics if the large numbers of economy’s 

labor force are employed to create ideas, solve problems, and sell services rather than 

to produce any tangible goods. Furthermore, traditional production factors land, 

labor, and capital are loosing their significance in a boundless global environment 

because in such global environment where land in the form of office space or 

manufacturing infrastructure is no longer important. Labor can also be employed 

wherever it is most cost-effective worldwide. Another production factor capital is 

equally available to finance a project in Washington D.C. or in İstanbul. 

At the heart of this phenomenon lies a complex, multifaceted process of 

continuous, widespread and far-reaching innovation and technical change. Yet, 

“knowledge”, “innovation”, and “technical change” are elusive notions, difficult to 

conceptualize and even harder to measure in a consistent, systematic way. Therefore, 

while economists from Adam Smith on have recognized their crucial role in shaping 

the process of economic growth, until the last several decades have seen a number of 

pioneering efforts to overcome these measurement problems and gather data that can 

be used for the systematic empirical analysis of technological knowledge. 

Neoclassical growth models assume that innovation is an exogenous process, 

with the implication that investments in research and development (R&D) have no 

systematic and predictable effect on output growth. But, can it really be true that the 

huge amount of R&D investments made in recent years was undertaken without any 

expectations of gain A more plausible approach is to abandon the assumption that 

the innovation is exogenous to the economic system, and recognize that some part of 

innovation is, in fact, a form of capital accumulation. This is precisely the view 

incorporated in the “endogenous” growth theory of Romer (1986, 1990) and Lucas 

(1988). The concept of capital expanded to include knowledge and human capital, 

and added to conventional fixed capital, thus arriving at total capital. Increments to 

knowledge are put on an equal footing with all other forms of investment, and 

therefore the rate of innovation is endogenous to the model. 


122 


Following the implications of endogenous growth theories economist start 

showing more interest in the underlying determinants of the multifactor productivity 

(MFP) growth 1. 

Most empirical studies that investigate the role of knowledge on multifactor 

productivity concentrate on various measures of R&D such as business, public, and 

foreign, as the sources of productivity. In contrast to these studies, another measure 

of R&D that is performed at the universities is used as only source of knowledge, 

since previous studies did not make this distinction. They are either multi-country 

cross-sectional or panel studies (Lichtenberg, 1992; Coe and Helpman, 1995; Park, 

1995; Keller, 1998). Time series studies are limited (Luintel and Khan, 2004). These 

studies also report: i) a significant positive effect of domestic R&D on domestic 

productivity and ii) positive and significant international knowledge spillovers. These 

studies rarely allow for other determinants of productivity that emerges from 

theoretical models. There might be some omitted variables and these variables could 

be important if domestic multifactor productivity of countries seems to be sensitive to 

factors other than stock of knowledge. In addition to omitted variables issues, the 

existing literature mostly estimates the fixed effect models with the implication of 

parameters of multifactor productivity relationships are homogenous across the 

sample countries. On the other hand, countries may exhibit great difference in their 

productivity level, stock of R&D capital, etc. In such situation, the assumption of 

homogeneous productivity relationships across countries might be quite strong and it 

is unlikely to hold. 

The purpose of this paper is to analyze both issues; search for an omitted 

variables and dropping the assumption of parameters of multifactor productivity 

relationship is homogenous across the countries and estimate the country specific 

parameters using the seemingly unrelated regression (SUR) technique that also 

corrects for the contemporaneous correlation of the error terms across countries. 

This study is also argue that to measure the social returns to R&D it is better 

to use stock of R&D capital instead of intensity ratio which is share of R&D 

expenditures in gross domestic product (GDP) of the economy, because stock 

variables captures cross country differences better that intensity ratios. However, the 

problem with the calculating the R&D stock capital from flow of R&D expenditures 

is problematic because one has to make an assumption about the unknown 

depreciation rates of R&D capital. Generally, empirical studies construct to R&D 

capital stock using the perpetual inventory method with the assumption of 

depreciation rates ranges from 5% to 15%. In this study we propose to construct 

R&D capital and estimates returns to R&D simultaneously with grid search 

methodology that given depreciation rates ranges from –20% to 20%. By doing that 

our aim is to show that knowledge stock generated through R&D expenditures 

1 Multifactor productivity measures reflect output per unit of some combine inputs. A change in 

multifactor productivity reflects the change in output that cannot be accounted for by the change in 

combined inputs. As a result, multifactor productivity measures reflect of joint effects of many factors 

including new technologies, economies of scale, managerial skills, and changes in the organization of 

skills. Rest of the study multifactor productivity, total factor productivity, and productivity is used 

interchangeably. 




through spillovers and externalities it generates will be effective in the future 

innovations. In addition, we will also argue that the difference between the 

depreciation ratio that provides the maximum value of log of the likelihood function 

and that of conventional theories assume (e.g. 10%) will be significant. 

To determine the effect of both knowledge stocks generated through 

universities and other competing theories that might influence multifactor 

productivity, in the first section we will discuss the changing role of universities that 

make one to measure university R&D stock and analyze its impact on MFP. 

1. Universities and Multifactor Productivity 

Changes in the economic, social and knowledge environment provide 

opportunities to new or improved products. Research knowledge of university is 

increasingly considered as providing a significant number of opportunities to develop 

new or improved product. There are growing number of studies on the opportunities 

of knowledge transfer undertaken by universities and university researchers (see 

among others, Jensen and Thursby 2001; Dietz and Bozeman, 2005; Adams, Black, 

Clemmons, and Stephan 2005; Sampat, 2006; and Adams and Clemons 2008). In 

recognition of this fact, governments throughout the industrialized world have 

launched numerous initiatives since the 1970s to link universities to industrial 

innovation more closely. 

The three major forms of mechanism through which universities and 

university researchers transfer knowledge are the diffusion of research knowledge 

through conferences and scientific publications, the training of a skilled labor force, 

and the commercialization of knowledge. The first two-knowledge transfer 

mechanism related the Mertonian open science argument has been the main objective 

of the United State universities for centuries. On the other hand, the third source of 

diffusion of research knowledge through commercialization of knowledge has 

become very significant over the past quarter-century. The commercialization of 

knowledge can itself be considered under many alternative mechanisms, notably 

through consulting activities, research contracts with industry, patenting and spin-off 

formation. 

We witnessed a dramatic increase in patenting and licensing activities of 

publicly funded research by American universities. The main reason for change in 

the context of university research has been the evolution of legislation that has 

enabled the capitalization of knowledge, by which Etzkowitz, Webster and Healey 

signify “the translation of knowledge into commercial property in the literal sense of 

capitalizing on one’s intellectual (scientific) assets”, as well as “the way in which 

society at large draws on, uses, and exploits its universities, government funded 

research labs, so on to build the innovative capacity of the future” (1998, p.9). 

Slaughter and Leslie (1997) review some of the most relevant federal legislation in 

the United States, of which the Bayh-Dole Act of 1980 is arguably one of the most 

significant (see also Etzkowitz and Stevens, 1998). This act allowed universities to 

patent the results of research that the federal government had funded, thereby earning 

royalties by licensing innovations to private corporations. Thus even as the federal 

government was reducing direct support for academic research, it was removing 

obstacles to universities’ ability to profit from research. Such a development was not 

123 


124 


without controversy: “Some in Congress argued that granting private companies the 

rights to publicly funded research amounted to an enormous giveaway to 

corporations: others pronounced the act a visionary example of industrial policy that 

would help America compete in the fast moving information age” (Press and 

Washburn, 2000, p. 41). Bowie claims that the second argument won out because of 

“the growing threat of international economic competition and … the perceived 

decline in research and development capabilities of American Industry” (1994, p. 14). 

The Bayh-Dole Act’s effect has been significant. Before its passage, universities 

were producing approximately 250 patents per year (Press and Washburn, 2000), and 

as 1978, the government owned title to over 28,000 patents, of which fewer than 4% 

had been licensed (Etzkowitz and Stevens, 1998). On the other hand, in 1998 alone, 

universities produced over 4,800 patent applications (Press and Washburn, 2000). 

In addition to changing property rights, Slaughter and Leslie (1997) argue 

that globalization changed the nature of corporate competition, putting a premium on 

products and processes derived from scientific innovation: “As the economy 

globalizes, the business or corporate sector in industrialized countries pushed the state 

to devote more resources to the enhancement and management of innovation so that 

corporations and nations in which they were headquartered could compete more 

successfully in world markets” (p.7). Increased demand on industry’s side, together 

with the decreases in the supply of federal funding, thus put marketlike pressures on 

faculty members and their institutions to shift focus in their pursuit of support for 

research. Not surprisingly, then, the market-oriented behaviors of faculty and 

universities have become the key components of what Slaughter and Leslie describe 

as “academic capitalism”. 

Unique characteristics of U.S. academic environment are emphasized by 

Pianos (2002). Especially, the “flexibility” of the U.S. academic system and other 

make it relatively straightforward for leading academic scientists to become deeply 

involve with commercial firms, thus facilitating the formation of successful start-up 

companies. The willingness to exploit the results of academic research commercially 

distinguishes the United States environment that of either Japan or Europe. Mobility 

of academic scientists into commercial venture is difficult in the later regions where 

academic scientists are essentially civil servants operating on a rigid and hierarchical 

system. While Pisano’s comments are directed at the biotechnology sector, they 

would seem to be generalized to other areas of technology. 

Since empirical studies considers university R&D as a part of public R&D, 

returns to R&D that performed in the universities are measured by publications’ 

received patents, and citations. Compare to European counterparts U.S. universities 

generate significant scientific knowledge. For instance, Nickell and Van Reenen 

(2001) reports that even though the United Kingdom has a relatively strong science 

base build around an ensemble of university-related research institutes; nation has 

been having difficulties translating the science base into innovation and industrial 

performance. The authors argue that due to constraints researchers faces while they 

are doing consulting work, their commercial payoffs from their research efforts are 

limited. 

As a result of these changes with the improvement of property rights towards 

universities that can utilize the patent rights received from an innovation if the funds 




of R&D performed at the universities received from government made universities act 

in “market-like” behavior instead of basic knowledge generator. This change made us 

to analyze the contribution of university R&D stock to domestic productivity 

increases should be examined separately. 

2. Countries differ in their economic conditions (dropping the 

homogeneity assumption) 

Figure 1 plots the log of MFP for the countries and shows that they exhibit 

substantial fluctuations between countries. US multifactor productivity shows a 

modest upward trend throughout the sample period. UK multifactor productivity 

slows first 5 years of the period, and then improves somewhat since 1992. German 

total factor productivity shows noticeable increase during the later part of the 80s, but 

it stagnates from the early 1990s. Plots for Canada, Denmark, and Netherlands 

appear flat throughout. French and Spanish total factor productivity also appears to 

be flat during the sample period. Spanish productivity seems to be recovering from 

its decline starting at 1997. Ireland’s multifactor productiviy shows a rapid rate of 

growth from its low base. The Finnish total factor productivity trend appears similar 

to the Irish but the Finland’s total factor productivity growth rate is smaller. Belgian 

and Italian multifactor productivity exhibit similar patterns of slow growth. Japanese 

multifactor productivity increased quite rapidly during the first five years of the 

sample period then appears quite similar to the other major developed nations. 

In addition, Table 1 presents some summary statistics of data set we applied 

in this study. Descriptive statistics show heterogeneity in the growth rates of 

multifactor productivity and their determinants across the sample OECD nations. The 

average annual growth rate of MFP ranges between a minimum 0.4% (Spain) to a 

maximum of 3.2% (Ireland); the sample mean is 1.3%. The multifactor productivity 

of the United States and the United Kingdom increased by around 1.1% during the 

period 1985-2005. On the other hand, 

Figure 1. Multifactor productivity (logarithms): period 1985-2005 

125 

1,20 

1,10 

1,00 

0,90 

0,80 

0,70 

0,60 

0,50 

Belgium 

Canada 

Denmark 

Finland 

France 

Germany 

Ireland 

0,40 

1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 


126 


1,15 

1,10 

1,05 

1,00 

0,95 

0,90 

0,85 

0,80 

Italy 

Japan 

Nether. 

Spain 

0,75 

UK 

0,70 

1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 

US 

1. Multifactor Productivity. 2. Billions of constant 2000 PPP US dollars. 3. 

Intensity (R&D expenditures performed at higher education institutions as a % of 

GDP). 4. Stock of human capital is proxied by the average number of years of 

schooling of the population from 25 to 64 years of age. 5. Public infrastructure is 

proxied by the stock of public physical capital stock. 

6. Intensity (hightechnology 

imports (exports) as a % of total imports (exports)). 7. Stock (Outflow of 

foreign direct investment). 8. Stock (Inflow of foreign direct investment). 9. Life 

expectancy at age 1. 




Japan, Germany and France experienced higher growth rates of 1.4% or 

above (1.7%, 1.6%, and 1.4% respectively). 

As we discussed in the second section, universities share of receiving funds 

from government past 20 years and “market-like” behaviors of universities made us to 

not to consider university performed R&Ds as a part of public R&D. University 

R&D intensities of the sample OECD countries varies from 0.2% to 0.5% with a 

sample mean of 0.4 percent. Canada, Finland, and Netherlands have the same 

university R&D intensity of 0.5%. On the other hand, Spain and Ireland represents 

the lowest intensity of university R&D (0.2%). Comparison of R&D intensities of 

domestic R&D performed sectors and institutions represent that R&D intensities 

differ respectively by a factor of 21 and 1 across the sample nations. 

The stock of human capital appears to be the lowest in Spain (7.9 average 

years of schooling of the population from 25 to 64), while Canada has the highest 

(12.8) years of schooling; sample mean is 11 years. The United States and Germany 

follows the Canada with 12.7, 12.6 years of schooling, respectively. Public 

infrastructure intensity (government’s infrastructure related gross fixed capital 

formation to GDP ratio) varies between a minimum of 1.8% (the United Kingdom) 

and a maximum of 5.1& in Japan. The cross country-intensity of high-tech exports 

differs by a factor of nearly 6 [from Spain (5.5%) to Ireland (32.3%)]. On the other 

hand, Belgium’s intensity of high-tech imports (10.8%) is smaller by a factor of 2 

than Ireland (21.1%). 

A corollary to comparison of intensity measures is that; although number of 

nations in the sample has comparable (in some cases almost same) intensity measures, 

the differences in their R&D expenditures that generate stocks of knowledge are quite 

large. The reason for that is the significant dissimilar size of OECD economies. For 

instance; universities of the United Kingdom spent on average 2.3 billions of constant 

2000 PPP US dollars less than those German universities. If the relationship is linear 

between knowledge stocks generated through R&D performance of domestic 

economies and their positive and significant contribution to multifactor productivity, 

then Germany should have higher multifactor productivity growth for the sample 

period considered. Table 1 is also shows that Germany has experienced higher 

multifactor productivity growth (1.6%) then the United Kingdom (1.1%) and supports 

the idea that using the R&D intensities to explain cross-country differences in 

multifactor productivity could be misleading. 

The analysis of descriptive statistics for the sample of OECD countries 

considered above suggest that domestic multifactor productivity levels may be 

affected by the factors other than knowledge. Competing theoretical models of 

productivity argues that there are significant productivity differences across the 

countries and R&D may not be the only source that affects the productivity. 

3. Depreciation Rate Estimation 

A corollary that using R&D intensities (R&D expenditures as a % of GDP) 

as a proxy for domestic technological knowledge to explain the cross-country 

differences in the multifactor productivity appear rather problematic, because it does 

127 


128 


not capture the substantial differences in their stock of knowledge. Therefore, it is 

better to calculate the stock of R&D then estimate private or social returns to R&D 2 . 

However, computing net rate of return or interpreting shadow value of the R&D stock 

required an assumption about the private depreciation or obsolescence of the assets 

generated by the R&D investment. But, determining the suitable depreciation rate is 

difficult for two reasons. According to Hall (2007) appropriate depreciation rate will 

change slowly over time. Acceptable depreciation rate is determined by a firm’s and 

its competitor’s behavior. Progress of public research and science is also an 

important factor determining appropriate depreciation rate. As a result of not having 

enough natural experiments determining the lag structure of R&D in generating will 

be very difficult. Since such lag structure is required to identify an appropriate 

depreciation rate Hall argues that it is really difficult to measure appropriate 

depreciation rate. 

Hall (2007) clearly illustrates the some of the issues associated with the 

estimating R&D depreciation rates using a production function by discussing the 

types of identifying assumptions that are often needed to separately identify R&D 

depreciation rates. The first of these models assume that firms exist in a perfectly 

competitive market place that Hall mentions is inconsistent with the notion of R&D is 

often conducted to generate monopolistic returns. The second assumes that the output 

elasticities of ordinary capital and R&D capital are proportional to their input shares, 

which Hall characterizes as a “heroic” assumption that also may introduce a notable 

amount of specification error into estimation results. Hall (2007) by using Compustat 

data for a large panel of the United States manufacturing firms between 1974 and 

2003 period estimates an “implied depreciation rate” of -6% in a production function 

approach to measure the returns to R&D capital stock. She also reports that dividing 

the entire period into 6 different 5-year periods shows “implied depreciation rates” are 

different for each 5-year period. For instance, “implied depreciation rate” is -17.8% 

for the 1979-1983 period, and -4.7% for the 1999-2003 period. In the same study 

Hall also estimates R&D depreciation rates from a model related to the market value 

of the firm. Her estimates in this model is different than what she found using the 

production function approach. She estimates that R&D depreciation ratios ranging 

from 20 to 40 percent depending on the period. 

4. Methodology and Data 

We estimated the impact of creation of scientific knowledge through 

university R&D expenditures on productivity growth. The following system of 

equation is generally referred in order to evaluate the contribution of R&D to output 

growth: 

Y MFP FH 

, K 

(5.1) 

MFP G S, 

O 

(5.2) 

 

 

2 The term “social” used because the analysis we performed at the aggregate level. It implicitly measures 

the direct impact of R&D (i.e. the internal return at the firm level) and the externalities (i.e. the inter firm 

R&D spillovers) generated by innovative activities. 




129 

RD 

S 

t 

wl 

I 

tl 

(5.3) 

where Y is the output, H is the stock of private labor measured in hours 

worked, K is the stock of private capital, MFP states the current state of 

technological or scientific knowledge (multi-factor productivity), S stands for the 

measure of accumulated R&D capital (as a proxy for the knowledge stocks generated 

by domestic firms, public research institutions and foreign institutions), O is the 

RD 

other factors affecting multi-factor productivity. I represents the gross R&D 

expenditures in period t , and w connects the level of past research to the current 

l 

state of knowledge. For estimation purposes, a production function of a country i ’s 

explicit structure is generally of the Cobb-Douglas type, which has a log-additive 

t approximates O 3 . 

form, and an exponential trend 

1 

2 

Y exp 

t u H 

K S 

 

1 

, 

2 

i 

i 1,2,..., 

N (5.4) 

i 

i 

i 

i 

where u is random term, is the rate of disembodied technical change and 

, and are the output elasticities of labor, capital and R&D capital stock, 

respectively. The estimation of these parameters may be calculated by taking the 

natural logarithm of equation (5.4), as follows: 

ln Yi 

 

it 

1 ln H 

i 

 

2 

ln Ki 

ln Si 

ui 

(5.5) 

It is common to drive an index of multi-factor productivity ln MFP from 

equation (5.5): 

ln MFPi 

ln Yi 

ˆ H 

i 

ˆ 

1 

ln (1 1) ln K 

i 

it 

ln Si 

ui 

(5.6) 

the assumption of constant returns to scale with respect to labor and capital 

and payments of these traditional inputs are required for this analysis. In other words, 

the output elasticities with respect to labor (capital) are assumed to be equal to the 

labor (capital) cost share in total output and 

2 

is equal to 1 1 

. 

Given the theoretical and empirical discussions of previous chapter we 

eventually estimated the following equation: 

i 

ln MFP 

ln X 

6 

it 

h 

it 

ln S 

i 

ln F 

7 

1 

I 

it 

u 

it 

ln G ln H 

ln F 

8 

2 

O 

it 

U 

9 

3 

it 

h 

it 

 

ln L 

it 

4 

1 

it 

ln M 

(5.7) 

The variables (for country i and time t ) are defined as follows 4 : 

MFP is an index of multi-factor productivity of total economy. MFP is 

computed as the ratio of the domestic product of industry to the weighted sum of the 

5 

h 

it 

 

3 In this study, we introduce the omitted relevant variables that will be discussed. 

4 For simplicity we will drop the country i and time t subscripts for the rest of the chapter. 


130 


quantity of labor and fixed capital stock, the weights being the annual labor cost share 

and the capital cost share, respectively as given in equation (5.6). 13 OECD countries 

were selected according to availability of multifactor productivity data and resources 

devoted to research and development between the periods 1985 and 2005. These 

countries are Belgium, Canada, Denmark, Finland, France, Germany, Ireland, Italy, 

Japan, Netherlands, Spain, the United Kingdom and the United States. Data for MFP 

is obtained from the OECD productivity database. 

u 

S denotes the source of knowledge, R&D capital stock performed at 

u 

university institutions. Data on S for each sample country is constructed from the 

real R&D expenditures performed by the universities. The stock measures are 

constructed the way we discussed in the previous section. Interpretation of point 

elasticity should take into account the fact that the explained variable is not output (or 

GDP of industry) but MFP. That means we capture the social excess returns to 

university R&D, and not the total effects on output growth (which includes the direct 

effect or private return also). The source for R&D performed in universities is 

OECD’s R&D Database with the exception of the U.S. that is taken from the National 

Science Foundation. Finally, it is expected that 

1 

>0 

A measure of public infrastructure related physical capital is denoted by G . 

Theories of public infrastructure argues that the “quality” and the “size” of the public 

infrastructure affect productivity and growth through cost reduction and/or improved 

specialization. We proxy the stock of public infrastructure by the stock of public 

physical capital stock constructed from government’s gross fixed capital formation 

following the perpetual inventory method. Government’s gross fixed investment data 

exclude expenditures on public R&D and military 5 . Data is taken from the OECD 

Economic Outlook Database (No. 82, 2007). Even though empirical studies are 

mixed we expect a positive impact of infrastructure on multifactor productivity on 

theoretical grounds; thus 

2 

>0. 

H represents the stock of human capital, which is proxied by the average 

years of education for the age group 25 to 64. According to Bassanini and Scarpetta 

(2002) there are practically and theoretically better reasons to use a stock variable 

(average years of education) instead of a flow variable (e.g., school enrolment rate) to 

measure the impact of human capital on productivity and growth. First of all, quality 

of data on enrollment rates are generally lower than years of education, and to see the 

impact of changes in enrollment on growth one needs long lags, which are difficult to 

accommodate in our framework since we work on relative to shorter time span. 

Second, the alternative to using changes in years of education as a proxy for the 

accumulation of human capital is not suitable, as it refers to a net investment in 

5 We acknowledge that this is crude way of measuring public infrastructure. No data exits on governments’ 

aggregate stock of physical infrastructure. Studies use measures such as road mileage, phone lines, 

supply of electricity, number of airport terminals, etc. However, such indicators of public infrastructure 

appear more suitable for developing countries. Since our sample of OECD countries may not show any 

important changes in these measures of infrastructure during the late 20 th and early 21 st century, which 

covers our sample period, physical capital stock of governments’ is used to proxy public infrastructure. 




human capital rather than the required measure of gross investment. Finally, reverse 

causality problems are less severe when a stock measure is considered. Data for 

average years of education of the population aged from 25 to 64 is obtained from 

Arnold, Bassanini and Scarpetta (2007), and it is expected that 

3 

>0. 

1 

L is the life expectancy at age one. In general, life expectancy is a proxy 

for good health and desirable performance of nations. Barro and Sala Sala-i-Martin 

(1995) state that “higher life expectancy may go along with better work habits and a 

higher levels of skills” (p. 432). In this study we used life expectancy at age one, 

instead of life expectancy at birth, because differences in reporting the infant 

mortality across the countries. According to Healy (2006), in the United States, 

prematurity or size is not considered when counting the births. In other words, all 

births are considered as alive if they show any sign of life. On the other hand, 

European countries have different constraints to count a birth as alive, otherwise they 

don’t report newborn babies, and thus they will have lower mortality rates compared 

to the United States. For instance, in Germany, fetal weight must be at least 1 pound 

to count as a live birth; in other parts of Europe, such as Switzerland, the fetus must 

be at least 12 inches long, in Belgium and France, births at less than 26 weeks of 

pregnancy are registered as lifeless. Moreover, in some countries babies who die 

within the first 24 hours of birth are not reliably registered. Since probability of dying 

in every age group is a part of life expectancy calculations for those ages and the 

discrepancies in registering live births across countries, using life expectancy at birth 

may not be good indicator for cross-country comparisons. Thus, life expectancy at 

age one is used in this study. However, we don’t have available data for all the 

sample countries in this study. Thus, we used a formula that with data available for 

life expectancy at birth and for infant mortality, it is possible to calculate life 

expectancy at age one 6 (Morris, 1979). A comparison of life expectancy at age one 

same data we were able to find from National Vital Statistics Reports for the United 

States and from EUROSTAT database for European Countries shows that formula is 

calculating life expectancy at age one values with close proximity. For instance, 

correlation coefficient of 0.998852 is calculated between the estimated life 

expectancy at age one data from sung formula and those received from National Vital 

Statistics Reports for the United States. Data for life expectancy at birth and infant 

131 

6 The formula used to approximate the life table values at age one was: 

LE 

1 

LE 

 

0 

1 

q 

 

1 

q 1 

k 

where LE 

1 is the infant mortality rate per thousand live births; 

k is the average survival period (0.2 years) during the first year; 

LE 

o is life expectancy at birth; and 

q is the infant mortality rate per thousand live births. 

 


132 


mortality rates are taken from OECD Health Database (2007). Eventually, we use 

calculated life expectancy at age one data for all countries and expect 

4 

>0. 

Grossman and Helpman (1991); Coe and Helpman (1995); van Pottelsberghe 

and Lichtenberg (2001); Keller (2004) are all argue that imports are also another way 

of technology diffusion, and are denoted by . Countries engage in imports 

benefit from international knowledge spillovers. Since, recent literature on this issue 

emphasize the significance of trade in differentiated capital goods, we use a ratio of 

high tech imports of goods to total imports of goods to capture this effect and expect 

>0. 

5 

h 

X stands for the ratio of high tech exports to total export of goods. The 

theory of “learning by exporting” argues that domestic companies increase their 

specialization and multi factor productivity in the process of meeting the high product 

quality imposed by the foreign customers. Therefore, we expect 

6 

>0 7 . Relevant 

series to compute the ratios is obtained from OECD’s STAN Indicators database 8 . 

Another variable discussed in the literature among the competing theories of 

multifactor productivity is foreign direct investment (FDI) 9 . Since FDI has two 

I 

different angles, F stands for foreign companies invest in domestic country (inward 

O 

FDI), and F is domestic companies invest abroad (outward FDI), both type of FDI 

is included the model. Despite mixed empirical results we expect 

7 

and 

8 

to be 

positive. The data for both FDI stock variables are obtained from the United Nations 

Conference on Trade and Development (UNCTAD) database. 

Finally, a control variable that is added to model is the annual growth of the 

rate of unemployment, U . It is a stylized fact that productivity is pro-cyclical, and 

such periods of economies must be captured; therefore it is expected that 

9 



133 

current and past levels of research and development expenditures, 

w I RD 

l , where 

wl 

is a lag polynomial, describing the relative contribution of past and current 

research development levels to S 

t 

, and l is lag (backward shift) operator, equation 

(5.3) can be rewritten as: 

2 RD RD RD RD 

St 

w0 

w1l 

w2l 

I 

t 

w0 

It 

w1 

I 

t1 

w2 

I3 

 

(5.8) 

Since we have available data on the flow of business performed R&D and 

it’s known that some rate of depreciation of knowledge links flow of R&D to the 

stock of R&D, equation (5.8) can be re written as the stock of R&D at time t , S , 

and the flow of R&D at time t , I 

t 

over time are related by the rate of depreciation 

in the following equation: 

of knowledge 

S 

t 

I 

RD 

t 

RD 

I 

t1 

 

1 

 

I 

RD 

t2 

Measuring R&D capital stock 

 

I 

RD 

t3 

 

RD 

t l 

2 

3 

1 

1 

1 

l 

t 

I 

t 

(5.9) 

S requires both knowledge of its private 

depreciation or obsolescence rate, and time lag of l , again where l is the number of 

years it takes for a flow of R&D spending to become useful in private production (or 

to go through the phase of generating marketable products or process). 

Hall (2007) also argues that as long as both growth rate and depreciation rate 

of R&D capital stocks do not change very much within firm over time, the estimated 

elasticity of output with respect to either R&D capital stock or R&D capital flow will 

be the same. On the other hand, even thought the choice of depreciation rate may not 

influence the elasticity of output with respect to R&D, the same is not correct of the 

G 

rate of return derived from the elasticity. To see this, note that the gross, , and 

net, , rates of returns to R&D stock, S , are: 

G Y 

Y Y 

and 

(5.10) 

S 

S S 

therefore, to measure the returns to R&D one needs to know depreciation rate both to 

compute the correct level of R&D capital stock and also to convert gross returns to 

net returns. 

In case of deciding the depreciation rate to construct R&D capital stock, 

previous studies used the perpetual inventory method, which requires calculation of 

benchmark R&D capital stock, which calculated as dividing the first year R&D 

expenditure of the sample period by sum of average growth rate of R&D expenditures 

I RD 

during the period, and assumed depreciation ratio 

t 

. Assumed 

( g ) 

depreciation ratio used in cross-country studies ranges from 5% to %15. After 

calculating the benchmark year R&D stock, the rest of the sample period’s R&D 


134 


stock is calculated by sum of previous year R&D stock after discounting foe 

depreciation plus the current year’s R&D expenditures in the economy. 

RD 

St 

( 1 

) St1 

I 

t 

(5.11) 

However, perpetual inventory methodology does not consider the idea of 

negative depreciation ratio or another words appreciation. In other words knowledge 

generated through R&D expenditures become obsolete, and will not contribute the 

societies general stock of knowledge in a relatively short period of time. Moreover, 

the calculation of benchmark R&D capital stock calculation requires ( g ) to be 

greater than zero, otherwise we might run into negative stock of R&D capital values. 

Finally, perpetual inventory method does not consider the fact that the research and 

development process takes time and that current research and development may not 

have an impact on measured productivity. Griliches (1998) argue that completion of 

an R&D project, then turning into a product of this initial R&D project, and then 

seeing the revenue generated from this R&D project for the companies may take 

longer lags. Thus, we constructed the R&D capital stock using the formula (5.9) with 

the depreciation rates ranges between –20% and 20% with 28-year embodiment lag 

from R&D expenditures. 

Bayoumi, Coe, and Helpman (1996) argue that it takes 80 years to see the 

full effect of initial R&D investment. In other words, if we increase the current R&D 

expenditures by 10 percent, in about 80 years the R&D capital stock will reach the 

full amount of its steady-state increase of about 10 percent. In their version of 

augmented International Monetary Fund’s MULTIMOD simulation model, multifactor 

productivity is endogenized by relating multi-factor productivity to the stock of 

R&D capital, international R&D spillovers, and trade. However the fact of the matter 

is that the impact is large early on and very small in the last phases of the growth 

process. In particular, about half of the steady-state value of the R&D capital stock is 

obtained after 15 years. Thus, our approximation of taking 28 years of lags might be 

apposite. Thus, we started R&D stock calculations from 1953, because the 

availability of R&D expenditure data for the United States. Rest of the OECD 

countries’ data start at 1981. Since previous studies show that the United States is the 

major generator of R&D spillovers all over the world, and other countries uses the 

knowledge generated through R&D expenditures in the United States, R&D 

performed in the United States will influence the multifactor productivity of the other 

OECD countries considered here, and it will not effect our econometric estimates. 

Thus, we calculated R&D capital stock for each country starting at 1953, and used 

zeros for the rest of the OECD countries. 

Finally, given the various estimated depreciation rates at the firm level and 

industry level from a few studies, an estimation of depreciation rate at the aggregate 

(total economy) level may be helpful to understand spillovers and externalities 

generated through R&D expenditures are significant for productive knowledge of the 

society. 




5. Empirical Results 

Mosteller and Tukey (1977) argue that an econometric strategy would be to 

consider reasonable alternatives to see whether the results are sensitive to technique 

or specification. However, during the process of reporting the results we only 

consider different specifications of the equation (5.7). We systematically exclude 

variables from the specification (5.7) to check if estimated coefficients are statistically 

different 10 . We estimated the model using the Seemingly Unrelated Regression (SUR) 

estimator that corrects for the contemporaneous correlations of the error term across 

the nations. In addition, SUR allows us to estimate country specific parameters for 

the countries considered in this study. We have argued that assuming homogenous 

parameters and adjustment dynamics across all the sample countries in the panel 

would not be suitable because of the heterogeneity in multifactor productivity levels 

(or growth rates) and its determinants among the sample nations. In this context, the 

best empirical strategy would be to conduct country-by-country econometric analyses 

of equation (5.7). However, we only have 21 observations for each country and 

twelve theoretical determinants of multifactor productivity. Unfortunately, not having 

enough observation coupled with the number of the explanatory variables, degrees of 

freedom problems wouldn’t let us conduct country-by-country time series analysis. 

Another reason to use Seemingly Unrelated Regression is that the 

disturbances in equations for each country at a given time are likely to reflect some 

common unmeasurable or omitted factors, and therefore, could be correlated. When 

such correlations exist, it may be more efficient to estimate all equations jointly. Plus, 

Breusch-Pagan LM test shows that errors are contemporaneously correlated, hence we 

used the SUR rather than ordinary least square (OLS). 

Finally, since we construct the R&D stock and estimate the returns to R&D 

simultaneously, our results will depend on the, using Hall’s notation, “implied 

depreciation rate” (2007, p. 36). The estimated parameters would be the ones where 

estimated log of the likelihood function of SUR reaches maximum or minimum point 

for given depreciation ratios during the grid search process. In the calculations of 

R&D capital stocks we assumed depreciation rate is constant across countries and 

during the sample period of this study 

The distribution of log of the likelihood function can be seen in figure 2, and 

it is shown that log of the likelihood function reaches maximum value (1211.453) 

where depreciation rate is –2%. A depreciation (rather appreciation) rate of –2% for 

university R&D implies that spillovers, and externalities generated through R&D 

reflected in social returns to R&D is significant and previously generated knowledge 

may represent itself in the new innovations. 

135 

10 Only the final specification that includes all explanatory variables of MFP reported. 


136 


Figure 2: Pattern of log of the likelihood function estimates: SUR 

1211.453 

-2% 

1220 

1210 

1200 

MLE 

1190 

1180 

1170 

1160 

1150 

1140 

1130 

-30 -20 -10 0 10 20 30 

Depreciation Rates (%) 

Table 2 reports the country-specific multifactor productivity estimation 

results (in log levels) obtained from our estimated model in which impact of 

university R&D stock on multifactor productivity is taken into consideration with the 

competing theories of productivity. 

Changes in the country-specific point estimates of multifactor productivity 

with respect to university R&D stock, MFP 

S 

u , with the introduction of the 

competing productivity determining factors one can argue that considerable crosscountry 

heterogeneity is shown across the sample nations. While the estimated 

coefficients of stock of university R&D is statistically significant for the seven 

countries (France, Germany, Italy, Japan, the Netherlands, Spain, and the United 

States) at least 10% or better significance level, for five countries (Belgium, 

Denmark, Finland, Ireland, and the United Kingdom) the estimated coefficients are 

not significant, implying impact of its university R&D stock upon domestic 

multifactor productivity is not important. 



S 








not 




137 

Table 2: Country-Specific Parameter Estimates, in log levels; 

University R&D stock with competing theories of productivity - t-values 

BEL 

CAN 

DEN 

FIN 

FRA 

GER 

IRE 

ITA 

JAP 

NET 

SPA 

UK 

US 

S u G H L 1 M h X h F I F O U 

0.075 -0.190 -0.324 1.788 -0.092 0.083 0.113 -0.098 -0.070 

1.376 -1.021 -1.338 1.750 -2.030 1.668 3.795 -2.667 -2.377 

-0.098 0.130 1.324 -0.362 0.014 0.011 0.043 0.054 -0.056 

-2.527 0.844 1.932 -0.400 0.517 0.729 2.023 1.862 -3.764 

0.030 -0.229 2.410 -1.889 -0.085 0.103 -0.042 0.039 -0.071 

0.970 -1.222 2.087 -2.178 -2.056 2.639 -2.361 2.096 -5.854 

-0.013 0.365 0.482 1.709 -0.020 0.011 -0.011 0.044 -0.053 

-0.278 1.533 2.345 1.873 -0.502 0.383 -0.524 2.371 -5.294 

0.220 -0.342 -0.696 0.248 -0.033 -0.063 0.031 0.020 -0.056 

4.871 -2.176 -2.757 0.527 -0.680 -1.478 1.787 1.489 -2.463 

0.112 0.365 1.409 -2.297 -0.183 0.213 0.022 0.034 0.033 

3.436 2.265 3.260 -2.242 -2.104 2.113 0.644 1.004 1.463 

-0.015 -0.333 3.410 1.940 -0.245 0.251 0.061 0.015 -0.037 

-0.285 -2.687 5.123 1.372 -3.152 2.526 2.674 0.358 -1.043 

0.155 -0.514 -0.845 0.204 0.054 0.035 -0.017 0.049 0.014 

2.094 -1.488 -2.132 0.187 0.813 0.523 -0.630 1.238 0.174 

0.310 0.173 -1.072 -2.046 -0.184 0.042 0.008 0.038 -0.030 

6.122 1.429 -1.754 -3.115 -2.720 0.568 0.512 2.711 -0.976 

0.129 0.219 -0.716 -2.158 0.041 -0.076 -0.080 0.104 -0.042 

1.867 0.716 -0.530 -0.971 0.377 -0.617 -0.942 0.954 -1.136 

0.171 -0.180 -0.469 -0.314 -0.044 0.033 -0.011 -0.014 -0.015 

11.316 -6.433 -4.212 -1.184 -4.244 3.876 -1.623 -2.429 -2.689 

0.036 -0.048 0.272 2.563 -0.048 -0.044 -0.041 0.053 -0.056 

1.034 -0.528 1.333 2.793 -1.291 -1.139 -1.722 3.174 -2.933 

0.347 -0.112 1.060 0.896 -0.118 0.030 -0.009 -0.026 -0.017 

2.363 -0.703 0.902 1.345 -3.665 0.859 -0.436 -0.708 -1.373 

Mean est. 0.112 -0.054 0.480 0.022 -0.072 0.048 0.005 0.024 -0.035 

significant, implying impact of its university R&D stock upon domestic 


We also find the influence of the stock of public physical infrastructure on 

domestic productivity is not statistically important for 9 countries. While Germany is 

the lone country shows positive and significant effect of public physical infrastructure 

on her multifactor productivity, remaining three countries (France, Ireland and Spain) 

exhibit negative and statistically significant effect. 



S 







138 




not significant, implying impact of its university R&D stock upon domestic 


We also find the influence of the stock of public physical infrastructure on 

domestic productivity is not statistically important for 9 countries. While Germany is 

the lone country shows positive and significant effect of public physical infrastructure 

on her multifactor productivity, remaining three countries (France, Ireland and Spain) 

exhibit negative and statistically significant effect. 

Results of explanatory power of human capital on multifactor productivity 

become even more puzzling, since in addition to Italy, three more countries (France, 

Spain, and Japan (at 10% significance level)) exhibit the domestic productivity 

reducing impact of human capital. The parameter estimates of multifactor 

productivity with respect to human capital, MFP , appear positive and 

H 

statistically significant for the countries Canada, Denmark, Finland, Germany and 

Ireland. The rest of the countries do not show statistically significant effect on 

domestic multifactor productivity, even though they have positive signs. 

In the case of increases in life expectancy is productivity-enhancing 

argument, the estimated coefficients of life expectancy at age one, MFP 

1 , do not 

L 

show positive and statistically significant estimates for seven countries (Canada, 

France, Ireland, Italy, Netherlands, Spain, and the United States). Furthermore, the 

large estimated parameters are puzzling. 

The elasticity of high tech imports, MFP 

M 

h , seems negative and 

statistically significant for seven countries (the United States, Spain, Japan, Ireland, 

Germany, Denmark, and Belgium); and statistically insignificant for the remaining six 

countries. On the other hand, exporting high tech products appears productivityenhancing 

factor for the countries such as Belgium, Denmark, Ireland, Germany, 

Ireland, and Spain. 

Both inward FDI and outward FDI also appear to have similar parameter 

estimates compared to previous two sections. In the case of inward FDI, 

MFP 

F 

I , of the 13 sample countries, four countries (Belgium, Canada, France, 

and Ireland) exhibit positive and significant impact of inward FDI on domestic 

multifactor productivity; only the United Kingdom show negative and significant 

effect; and for the remaining countries the impact is statistically insignificant. 

Similarly, technological outsourcing (outward FDI) brings productivity improvements 

to five countries (Canada (at the 10% significance level), Denmark, Finland, Japan, 

and the United Kingdom); for Belgium, outward FDI reduces her multifactor 

productivity; and the remaining countries parameter estimates of outward FDI is not 

statistically significant. 




Finally, point estimates for growth rate of unemployment rate shows that 

productivity is procyclical. However, Germany’s wrong and statistically insignificant 

sign exists. 

As a robustness check, we also compared our results with the estimates of 

ordinary least square. OLS estimates also exhibit the similar pattern compared the 

SUR estimates; however, with OLS we are unable to control the business cycle 

shocks 11 . Growth of unemployment rate is the only variable that we would be able to 

generalize according to discussions we have previously. Plus, P-VALUE of 0.009 we 

received as a result of Breush-Pagan LM test shows that errors are 

contemporaneously correlated. Thus, the SUR estimates parameters more efficiently. 

Finally, we also check the significance of “implied depreciation rates” we 

estimated where the value of log of the likelihood function reaches maximum with the 

values of log likelihood function with the conventional 10% depreciation rate used to 

construct R&D capital stock. While estimated log of the likelihood function value is 

1181.431 with the conventional 10%, this value is 1211.453 when the depreciation 

rate is -2%. Therefore, likelihood ratio test with distribution with one degree of 

freedom shows that the difference between two depreciation rates is highly 

significant 12 . This also imply that conventional estimated depreciation rates such as 

10% or 15% do not reflect the idea of public good characters of intangible capitals, 

specifically R&D stock we used in this study. 

Conclusion 

One must be careful when drawing policy conclusions on the basis of an 

empirical analysis undertaken at an aggregate level and using OECD-wide data over 

two decades. Any policy lessons should be confirmed by more detailed, country-level 

investigations and case studies. While it is important to keep in mind the wisdom 

emphasized in Griliches (1967, p. 17) of “not asking too much from our data”, 

knowledge-multifactor productivity relationship was re-examined in a panel of 13 

OECD countries for the period 1985-2005. In this analysis of knowledgeproductivity 

relationship, we specifically focused on the possibility of omitted 

variables in determining productivity, and the ignorance of the idea that productivity 

relationship is heterogeneous across countries, since, first, factors other than 

knowledge stocks might influence the domestic productivity levels; in addition, the 

cross-country productivity levels show different degrees of sensitivity their 

determinants. 

Compared to exogenous theories of growth, endogenous growth theories, by 

abandoning the assumption that the scientific knowledge is exogenous to the 

economic system, have given new life to the investigation of the determinants of 

long-term growth. The typical arguments over neoclassical growth theory involve 

issues like how long a burst of investment might spur a higher growth rate of per 

capita income before reversion to steady state, and whether the marginal product of 

139 

11 Results are not shown here, but it is available on request. 

12 The value of distribution with one degree of freedom is 3.84146 at 5 percent significance level. 


140 


capital had some minimum bounds. Those questions appear less interesting than 

articulating a new perspective on the underlying determinants of the rate of the 

productivity growth with the implications of new growth theories. The case that it is 

the accumulation of knowledge, rather than the accumulation of physical capital, that 

is the engine of long-run economic growth relies on the particular properties of 

knowledge – which it is a public good, that its accumulation is potentially limitless, 

and that its accumulation does not suffer from diminishing returns. In this paper we 

followed the implications of new growth theories and analyzed the cross-country 

differences in multifactor productivity levels. 

We argued that other than types of knowledge stock omitted variables 

proposed by competing theories of multifactor productivity might be significant that 

omission of these variables might generate difficulties in policy analyses that enhance 

the multifactor productivity of the domestic economies. Previous empirical studies 

that analyses the role of knowledge on productivity concentrate on various measures 

of R&D as the sources of productivity. In addition to knowledge stock - university 

R&D - we used eight other determinants of multifactor productivity that are proposed 

by the competing theories. Those are the measures of government infrastructure stock 

and human capital stock, life expectancy at age one, ratios of high tech imports and 

exports, inward and outward foreign direct investment, as well as a control variable 

for the business cycle. We argued that if the omitted variables problem is true, the 

estimated parameters become biased and their conclusions unreliable. This raises 

concerns on these results. 

Furthermore, autoregressive fixed effects models are used by existing 

empirical studies. Even though these methods permit for country-specific fixed and 

country-invariant-time effects, they imply that productivity relationships are 

homogenous across the sample of countries. In other words, they cannot address the 

potential cross-country heterogeneity in slope parameters. Hence, we used Seemingly 

Unrelated Regression (SUR) estimator that differs from the method of pooling timeseries 

or cross sectional data to correct for potential correlations between the error 

terms associated with the 13 countries. In addition, SUR allows us consider crosscountry 

heterogeneity, because of the assumption that each cross-section unit has a 

different coefficient vector. Thus, we are able to report country-specific parameters 

and their significance. 

An empirical analysis of this nature has both theoretical and practical 

applications. At the theoretical level, importance of competing theoretical models can 

be revealed if they pass the empirical investigation of multifactor productivity 

determining factor. In practice, policy makers may be better informed by the 

identification of the key derivers of productivity and their parameters. 

The results show that the university R&D stock is statistically significant and 

have a positive impact on productivity for the countries France, Germany, Italy Japan, 

the Netherlands, Spain and the United States. On the other hand, remaining 

countries’ university R&D stocks lose their explanatory power on multifactor 

productivity. In fact, Belgium, Denmark, Finland, Ireland, and the United Kingdom 

are the countries that represent their university R&D stock are not a factor in 

determining multifactor productivity. Another country is Canada, which has a 




negative and statistically significant estimated parameter after introducing the 

competing theories of productivity. Estimated point elasticities vary across the 

countries representing that cross-country heterogeneity is important. 

Competing theories of productivity also follows the unexpected coefficient 

estimates as the stocks of R&D capital. The public infrastructure does not seem to 

enhance multifactor productivity. Its effects are insignificant for nine countries and 

significantly negative for the remaining four. The stock of human capital has a 

positive and significant impact on multifactor productivity. However, the estimated 

coefficients are very large. In addition to having large coefficient estimates, its 

negative and significant sign for France are also puzzling. Life expectancy at age one 

represents the similar pattern with the stock of human capital. Estimated coefficients 

are very large, and whether their statistically positive or negative impact on 

productivity brings more puzzling results. Furthermore, other determinants – ratios of 

high tech imports and exports, inward FDI, and outward FDI – of productivity show 

mixed results. They appear statistically significant in several cases but the signs of 

their coefficients do not always confirm the theoretical priors. Finally, business cycle 

control variable, growth of unemployment rate, has negative and statistically 

significant impact on domestic productivity for the majority of the countries in the 

panel (11 out of 13 countries have the negative sign and 7 of them are statistically 

significant). In other words, economic shocks have productivity reducing impact on 

domestic economies. 

The problem with the constructing R&D capital stock is that it requires 

knowledge of unknown depreciation or obsolescence rate, and time lag that represents 

the number of years for a flow of R&D to become useful in private production (or to 

go through the phase of generating marketable products or processes). Previous 

empirical studies assumed depreciation rates ranges between 5% and 15% to construct 

the R&D capital stock using the perpetual inventory method. On the other hand, 

results of a few papers that estimate the private depreciation rates at the firm level and 

industry level showed that “implied depreciation ratio” ranges from –17.8% to 

46.9% depending on the time, industry and estimation technique. Compared the 

results of empirical studies that estimate depreciation rates for R&D capital stock 

shows that “implied depreciation rates” might be negative and positive. However, in 

construction of R&D capital stock perpetual inventory method does not allow to use 

negative depreciation rates, or rather appreciation. 

On the other hand, we estimated depreciation rate through a grid search 

considering depreciation rates changes between –20% and 20% 13 by constructing the 

R&D capital stocks with 28-year embodiment lag from R&D expenditures and 

estimating their social rate of returns simultaneously using Seemingly Unrelated 

Regression (SUR) estimator. We estimated depreciation rate (rather appreciation) of - 

2%.Remanding that we estimated social returns to R&D, and the negative “implied 

depreciation rates” imply that the positive externalities and the intertemporal 

141 

13 Depending on the specification we estimated we had to check the lower depreciation rates, for example 

the “implied depreciation ratio” (rather appreciation) was –35% in the specification in which multifactor 

productivity regresses on only university R&D stock and unemployment rate growth. 


142 


spillovers generated through new innovations is higher than the negative effect of 

business-stealing effect in which innovations destroys the social returns from previous 

innovations. Another implication is that cost of distributing the idea previously 

innovated is small that Baumol (2002) argues that most innovations are nothing more 

than slightly improvements in something that already exists. Finally, estimated 

negative “implied depreciation rates” represents the public good nature of knowledge, 

which is summarized by Stephan (1996) 

“ .. it is not depleted when shared, and once it is made public others cannot 

easily be excluded from its use. Moreover, the incremental cost of an additional user 

is virtually zero and, unlike the case with other public goods, not only is the stock of 

knowledge not diminished by extensive use, it is often enlarged.” (p. 1200) 

Finally, the likelihood ratio test shows that the difference between the 

“implied depreciation rates” we estimated considering the values of maximum log 

likelihood function for all specifications and those with the traditional 10% 

depreciation rate is statistically significant at any significance level. This implies that 

considering the R&D stock capital similar the tangible capital stock could be 

misleading, especially at the cross-country studies social returns to generated 

knowledge or new ideas are higher than obsolescence of the benefits we receive from 

the previously generated ideas. 

In general, since the way we estimated the model we only used the university 

R&D stock. One can argue that colinearity will be problem, but we can add other 

domestic knowledge generating factors such as business R&D stock, government 

R&D stock, and foreign R&D stocks. Then, it would be interesting to see the results. 

Our results generally contradicts with the theory in estimating the impact of domestic 

sources that effects domestic productivity, such as, stock of human capital and life 

expectancy. Another way to estimate the model may be by defining the cross-country 

heterogeneity in productivity parameters. In this type of modeling, country-specific 

parameters assumed to be linear function of the country specific mean or per worker 

stocks of types of knowledge stocks. Eventually, the multifactor productivity 

estimated by cofactor of previous years productivity levels and mean or per worker 

stocks of university R&D stock 14 . Considering the cross-country heterogeneity in this 

manner would in our research agenda for the future. 

14 Pesaran et al. (2000) find that when cross-country heterogeneity is accounted in this type, the nonlinearity 

in macroeconomic relationship disappears. In other words, the econometric evidence of nonlinearity 

in macroeconomic relationships may be due to neglected heterogeneity. 




REFERENCES 

ADAMS, James D., BLACK, Grant C., CLEMMONS, J. Roger, and STEPHAN, 

Paula E., ‘Scientific Teams and Institutional Collaborations: Evidence from 

U.S. Universities, 1981–1999’, Research Policy, 34, 2005, pp. 259–285. 

ADAMS, James D. and CLEMMONS, J. Roger, ‘The Origins of Industrial Scientific 

Discoveries’ National Bureau of Economic Research (Cambridge, MA), 

Working Paper No 13823, February 2008. 

ARNOLD, Jens, BASSANINI, Andrea and SCARPETTA, Stefano ‘Solow or Lucas 

Testing Growth Models Using Panel Data from OECD Countries’, 

Organization for Economic Co-Operation and Development, Economics 

Department Working Paper, No. 592, 2007. 

BARRO, Robert J. and SALA-I-MARTIN, Xavier, Economic Growth, New York: 

McGraw-Hill, 1995. 

BASSANINI, Andrea and SCARPETTA, Stefano ‘Does Human Capital Matter for 

Growth in OECD countries A Pooled Mean-Group Approach’, Economics 

Letters, Vol. 74, No. 3, 2002, pp. 399-405. 

BAYOUMI, Tamim A., COE, David T. and HELPMAN, Elhanan, ‘R&D Spillovers 

and Global Growth’ National Bureau of Economic Research (Cambridge, 

MA), Working Paper, no. 5628, June 1996. 

BAUMOL, William J., The Free-Market Innovation Machine: Analyzing the Growth 

Miracle of Capitalism, Princeton: Princeton University Press, 2002. 

BOWIE, Norman E., University-Business Partnership: an Assessment, Lanham, MD: 

Rowman and Littlefield, 1994. 

COE, David T. and HELPMAN, Elhanan, ‘International R&D Spillovers’, European 

Economic Review, Vol. 39, No.5, 1995, pp. 859-887. 

DIETZ, James S. and BOZEMAN, Barry, ‘Academic Careers, Patents, and 

Productivity: Industry Experience as Scientific and Technical Human 

Capital’, Research Policy, 34, 2005, pp 349–367. 

ETZKOWITZ, Henry, WEBSTER, Andrew and HEALEY, Peter, ‘Introduction’. In 

ETZKOWITZ, Henry, Andrew WEBSTER, and Peter HEALEY (Eds), 

Capitalizing Knowledge: New Intersections of Industry and Academia (pp.1- 

17) Albany, NY: State University of New York Press, 1998. 

ETZKOWITZ, Henry and STEVENS, Ashley J., ‘Inching toward industrial policy: 

the university’s role in government initiatives to assist small, innovative 

companies in the United States’. In ETZKOWITZ, Henry, Andrew 

WEBSTER and Peter HEALEY (Eds), Capitalizing Knowledge: New 

Intersections of Industry and Academia (pp.215-238), Albany, NY: State 

University of New York Press, 1998. 

GRILICHES, Zvi, ‘Distributed Lags’ Econometrica, 37, 1967, pp. 16-49. 

143 


144 


GRILICHES, Zvi, R&D and Productivity: The Econometric Evidence, The University 

of Chicago Press: Chicago, 1998. 

GROSSMAN, Gene M. and HELPMAN, Elhanan, Innovation and Growth in the 

Global Economy, MIT Press: Cambridge, 1991. 

HALL, Bronwyn H., ‘Measuring the Returns to R&D: the Depreciation Problem’, 

NBER Working Paper, no. 13473, October 2007. 

HEALY, Bernadine, ‘Behind the Baby Count’ U.S. News & World Report 

http://health.usnews.com/usnews/health/articles/060924/2healy.htm, 24 

September 2006. 

JENSEN, Richard and THURSBY, Marie, ‘Proofs and Prototypes for Sale: The 

Licensing of University Inventions’, The American Economic Review, Vol. 

91, No. 1, 2001, pp. 240-259 

KELLER, Wolfgang, ‘International Technology Diffusion’, Journal of Economic 

Literature, Vol. 42, No. 3, 2004, pp. 752-782. 

LICHTENBERG, Frank R., ‘R&D Investment and International Productivity 

Differences’, National Bureau of Economic Research (Cambridge, MA), 

Working Paper No. 4161, September 1992. 

LIPSEY, Robert E., ‘Home and Host Country Effects of FDI’, National Bureau of 

Economic Research (Cambridge, MA), Working Paper No. 9293, October 

2002. 

LUCAS, Robert E. Jr., ‘On the mechanics of development planning’ Journal of 

Monetary Economics, Vol. 22, No. 1, 1988, pp. 3-42. 

LUINTEL, Kul B. and KHAN, Mosahid, “A Quantitative Reassessment of the 

Finance-Growth Nexus: Evidence from a Multivariate VAR”, Journal of 

Development Economics, Vol. 60, No. 2, 1999, pp. 381-405. 

MORRIS, Morris David, Measuring the Condition of the World’s Poor: the Physical 

Quality of Life Index, New York: Pergamon Press, 1979. 

MOSTELLER, Frederick and TUKEY, John W., Data Analysis and Regression: a 

Second Course in Statistics, Reading, Mass. : Addison-Wesley Pub. Co., 

1977. 

National Science Foundation, Division of Science Resources Statistics. 2008. 

Academic Research and Development Expenditures: Fiscal Year 2007. 

Detailed Statistical Tables NSF 09-303. Arlington, VA. Available at 

http://www.nsf.gov/statistics/nsf09303/. 

NICKELL, Stephen and VAN REENEN, John, ‘Technological Innovation and 

Performance in the United Kingdom’ Center for Economic Performances 

Discussion Paper, no. 488, January 2001. 




145 

OECD (1993). The measurement of scientific and technological activities: standard 

practice for surveys of experimental development – Frascati Manual 1993. 

Paris: OECD Press. 

OECD (2002). Benchmarking science-industry relationships. Paris: OECD 

OECD (2005). OECD science, technology, and industry scoreboard. Paris: OECD 

Press. 

PARK, Walter G., ‘International R&D Spillovers and OECD Economic Growth’, 

Economic Inquiry, Vol. 33, No. 4, 1995, pp. 571-591. 

PISANO, Gary P. ‘Pharmaceutical Biotechnology’, In Technological Innovation and 

Economic Performance, In. STEIL, Benn, David G. VICTOR and Richard 

R. NELSON (Eds.), Princeton: Princeton University Press, 2002 

PESARAN, Hashem M., HAQUE, Nadeem U. and SHARMA, Sunil, ‘Neglected 

Heterogeneity and Dynamics in Cross Country Savings’, in 

KRISHNAKUMAR, Jaya and RONCHETTI, Elvezio (eds), Panel Data 

Econometrics –Future Directions, Amsterdam, the Netherlands: Elsevier 

Science, 2000. 

PRESS, Eyal and WASHBURN, Jennifer, ‘The Kept University’ The Atlantic 

Monthly, Vol. 285, No. 3, pp. 39-54, 2000. 

ROMER, Paul. M ‘Increasing Returns and Long-run Growth’ Journal of Political 

Economy, 94, 1986, pp. 1002-1037. 

SAMPAT, Bhaven N., ‘Patenting and US Academic Research in the 20th Century: 

The World Before and After Bayh-Dole’, Research Policy, 35. 2006, pp. 

772–789. 

SLAUGHTER, Sheila and LESLIE, Larry L., Academic Capitalism: Politics, 

Policies, and the Entrepreneurial University, Baltimore, Maryland: Johns 

Hopkins University Press, 1997. 

STEPHAN, Paula E., ‘The Economics of Science’, Journal of Economic Literature, 

Vol. 34, No. 3, 1996, pp. 1199-1235. 

VAN POTTELSBERGHE DE LA POTTERIE, Bruno and LICHTENBERG, Frank, 

‘Does Foreign Direct Investment Transfer Technology across Borders’, 

Review of Economics and Statistics, Vol. 83, No. 3, pp. 490-497, 2001. 


BOZCAADA TURİZMİ İÇİN GEÇERLİ OLABİLECEK 

FIRSATLAR, ÜSTÜNLÜKLER, ZAYIFLIKLAR VE 

TEHLİKELERİ TESPİT ETMEYE YÖNELİK BİR 

ARAŞTIRMA 

A. Celil ÇAKICI 

Lütfi ATAY 

Murat AKSU 

ÖZET 

Bozcaada, Türkiye’nin Kuzey Ege’de bulunan ikinci büyük adası 

olmasına rağmen, turizm açısından yeterince gelişememiştir. 

Bozcaada turizmi için doğru stratejilerin ortaya konulabilmesine 

hizmet etmek amacıyla, bu araştırmayla, Bozcaada turizminin 

sorunları ve Bozcaada turizmi için geçerli olabilecek fırsatlar, 

üstünlükler, zayıflıklar ve tehlikeler tespit edilmeye çalışılmıştır. 

Araştırma birbirini izleyen iki aşamada gerçekleştirilmiştir. İlk 

aşama, 2007 yılı Kasım-Aralık aylarında, ikinci aşama 2009 yılı 

Ocak-Şubat aylarında gerçekleştirilmiştir. Her iki aşamada 

Bozcaada turizmi hakkında fikir yürütebilecek katılımcılara kolayda 

örnekleme ile ulaşılmaya çalışılmıştır. İlk aşamada açık uçlu altı 

adet soru yöneltilmiştir. İkinci aşamada kullanılan anket, ilk aşama 

verilerinin içerik analiziyle ortaya konan boyutlarından 

yararlanılarak hazırlanmıştır. İkinci aşamada birinci aşamada 

ortaya çıkan boyutların önem düzeyleri belirlenmeye çalışılmıştır. 

İlk aşama verilerine göre, en çok dile getirilen sorun ulaşım 

olmakla birlikte, ikinci aşamada en önemli sorun fiyatlarla ilgilidir. 

İlk aşamada en çok dile getirilen güçlü yan denizinin temizliği 

görülürken, ikinci aşamaya göre Ada olmasının çekiciliği en önemli 

güçlü yan olarak algılanmaktadır. İlk aşamada en çok bahsedilen 

rakip yerler olarak Gökçeada ve Assos olurken, ikinci aşamada ilk 

iki rakip destinasyon Assos ve Ayvalık olarak kabul edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler: Bozcaada, Turizm, SWOT Analizi 

Prof.Dr., Mersin Üniversitesi, Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik YO 

Yrd.Doç.Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik YO 

Öğr.Gör., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Gökçeada MYO 


A SURVEY TO DETERMINE THE STRENGTHS, WEAKNESS, 

OPPORTUNITIES AND THREATS (SWOT) AVAILABLE FOR 

TOURISM IN BOZCAADA 

A. Celil ÇAKICI 

Lütfi ATAY 

Murat AKSU 

ABSTRACT 

Bozcaada is the second biggest island of Turkey on Aegean Sea 

after Gökceada but tourism on the Island was not improved 

sufficiently. For the purpose of choosing right strategies, the issues 

of tourism in Bozcaada and strengths, weakness, opportunities and 

threats (SWOT) of Bozcaada were being tried to determine by this 

study. The survey was done at two stages. First survey was carried 

out between November and December 2007 and second survey was 

done between January and February 2009. It was tried to reach the 

participants who could say something and play some role for 

tourism in Bozcaada. Data at first survey was collected through six 

open-ended questions and second questionnaire was improved with 

the outcomes of first survey. The importance levels of each 

dimension which came out of first survey were tried to determine. 

The issue most emphasized by participants was transportation at 

first survey, but it was price at second survey. Cleanliness of sea 

was the most important strength of first survey and being island was 

the leading strength of second survey. First Servey showed 

Gökçeada and Assos as the most important competitors of Island 

but Assos and Ayvalık were found the leading comptitors in the 

second survey. 

Keywords: Bozcaada, Tourism, SWOT Analyse 

Prof.Dr., Mersin Üniversitesi, Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik YO 

Yrd.Doç.Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Turizm İşletmeciliği ve Otelcilik YO 

Öğr.Gör., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Gökçeada MYO 


Bozcaada Turizmi İçin Geçerli Olabilecek Fırsatlar, Üstünlükler, Zayıflıklar ve Tehlikeleri 

Tespit Etmeye Yönelik Bir Araştırma 

151 

1. GİRİŞ 

Turizm, döviz kazandırıcı ve yeni istihdam olanakları ortaya koyma 

bakımından diğerlerine göre karşılaştırmalı üstünlüğe sahip önemli sektörlerden 

birisidir. Bu yönü ile özellikle gelişmekte olan ülkelerin dikkatini çekmektedir. 

Önceleri sadece ulusal kalkınma aracı olarak kullanılan ve bu yönde desteklenen 

turizm sektörü, artık yöresel, bölgesel ve şehirsel kalkınmanın da destekleyicisi 

durumuna gelmiştir (Tosun ve Bilim 2004: 125). Türkiye, turizm sektörü açısından 

tek bir bakış açısından ele alınamayacak kadar homojenliği olmayan geniş bir ülke 

konumundadır. Dolayısıyla ülkemizde turizm sektörü açısından bölgeselleşme 

kaçınılmaz olmaktadır (Dinçer 1999: 23). Bölgeselleşme ise, turizm açısından 

gelişimi daha iyi planlayabilmek için destinasyon bazında çalışmaların yapılmasını 

zorunlu hale getirmektedir. 

Destinasyonun birçok faklı tanımı yapılmakla birlikte (Atay 2003: 26) ortak 

bir tanım olarak “turistler tarafından ziyaret edilen ve diğer bölgelerden farklı 

özellikler barındıran yerler” olarak tarif etmek mümkündür (Ünüsan ve Sezgin 2005: 

162). Destinasyon; yerel ölçekte sunulan mal, hizmet ve tatil deneyimlerinin 

bileşiminden oluşmakta (Kozak, Kozak ve Kozak 2006: 45) ve önemli sayıda 

ziyaretçi tarafından bilinen, turistlerin ilgisini çeken, farklı özelliklere ve ayırt edici 

yapıya sahip olan yerlerdir (Tosun ve Jenkins 1996: 520). Ekonomik olarak yerel ve 

ulusal yapıya katkıda bulunan, altyapı olanakları ile birlikte doğal ve kültürel cazibe 

unsurlarıyla desteklenen alanlar olarak da ifade edilebilen (Hudson 1998: 960) turistik 

destinasyonların özelliklerinin açık olarak belirlenmesi, destinasyon yapısının ortaya 

konulması, yönetim biçiminin saptanması, turistlerin ihtiyaçlarının karşılanması ve 

turistik talebin süreklilik kazanması bakımından önemlidir. Turistik destinasyonların 

bir coğrafi alan olduğu konusunda, fikir birliği söz konusudur. Bu bağlamda 

destinasyonlar, çok iyi tanımlanmış coğrafi alanlar olup, mikro ve makro ölçekte 

olabileceği gibi (Kotler, Bowen ve Makens 1999: 649) bir ada ya da kasaba 

durumunda da olabilmektedir (Kozak, Kozak ve Kozak 2006: 45). 

Destinasyon çekicilikler, turizm işletmeleri, ulaşım olanakları, organize 

seyahatler ve etkinlikler başta olmak üzere çeşitli destekleyici bir dizi unsurun bir 

araya gelmesiyle oluşur (Buhalis 2000: 98). Bu unsurlar, turizmden bağımsız ve 

turizme bağlı unsurlar olarak ikiye ayrılabilmektedir (Kozak 2006: 141). Bununla 

birlikte, bir turistik çekim merkezinin (destinasyonunun) doğal ya da yaratılmış olan 

değerlerinden oluşan avantajlarını uzun dönemler için rekabet edilebilir ve 

sürdürülebilir avantajlar haline dönüştürmesinin yararlı olacağı da ifade edilmektedir 

(Lee 2001: 317). Seyahat öncesi satın alım kararlarının verilmesini, destinasyondaki 

deneyim durumunu ve bu deneyimin değerlendirilmesi ile seyahat sonrasında 

davranışların ve niyetin şekillenmesine destinasyon imajı yardımcı olmaktadır (Chen 

ve Tsai 2007: 1115). Destinasyon imajının oluşumda ve destinasyonun gelişiminde 

destinasyonda ikamet eden taraflar önemli rol oynarlar. 

Bir turistik destinasyon, destinasyondaki turizm işletmelerinin ve sektör dışı 

işletmelerin bir bütün olarak gelişimi ile de büyüyebilir. Hem destinasyonun 

gelişmesinde etkin karar vericiler hem de işletmeler, misyonlarını ortaya koyduktan 

sonra, planlama aşamasında amaçlarını ve faaliyetlerini belirlerken olasılıklar 

karşısında durumlarını görmek için içsel faktörlerden kaynaklanan güçlü-zayıf 


152 

A. Celil ÇAKICI & Lütfi ATAY & Murat AKSU 

(strengths- weakness) yanlarını ve dışsal ortamın sunduğu fırsatların (opportunities) 

ve tehlikelerin (threats) analizini yaparlar (Kotler, Bowen ve Makens 1999: 86-87). 

Turizm sektörünün, işletmelerinin ve destinasyonların çevre koşullarından ve 

özellikle dışsal ortamdan oluşabilecek her türlü gelişmeden kolay etkilenebilir olması 

SWOT analizinin yapılmasını zorunlu ve anlamlı kılmaktadır. Özellikle olası talep 

daralmaları bu analizi gerekli hale getirmektedir (Oral 1999: 67). Bu kapsamda 

SWOT analizi, bir destinasyonun geleceği açısından içsel ve dışsal faktörlerin 

değerlendirildiği bir analizdir. SWOT çözümlemeleri doğru ve uygun şekilde 

kullanılabilirse, destinasyon için başarılı bir stratejiyi kısaca, açık, seçik ve anlaşılır 

şekilde ortaya koymada iyi bir araç olabilir. 

Bozcaada, Kuzey Ege’de bulunan Gökçeada’dan sonra Türkiye’nin ikinci 

büyük adasıdır. Turizm gelişimi açısından Bozcaada önemli bir turizm çekim merkezi 

(turistik destinasyon) olma potansiyeline sahiptir. Bugüne kadar ortaya çıkan turistik 

gelişme, bazı sorunları da beraberinde getirmiştir. Ayrıca, Bozcaada yaz nüfusunun 

kış nüfusuna göre yaklaşık beş kat artması ve günübirlik ziyaretçi sayısının hızla 

artması gibi etkenler taşıma kapasitesinin aşılmasına neden olmakta, bu da sorunları 

daha da arttırmaktadır. Bunların yanında, genel olarak adalardaki pahalı yaşam, 

Bozcaada’nın “pahalı bir yer” imajıyla da anılmasına yol açmıştır. Bu nedenle, 

politika geliştirilmesine yardımcı olmak ve en azından bir zemin hazırlayabilmek için, 

bu makalede Bozcaada turizminin sorunları, Bozcaada’nın güçlü ve zayıf yanları ile 

fırsatları ve tehlikeleri birbirini izleyen iki aşamalı bir araştırma ile ortaya 

konmaktadır. 

Bozcaada turizmine yönelik yapılan literatür taramasında dikkati çeken 

çalışmalar şunlardır; 

Pekcan C. (2001) 

Hamlacıbaşı F.Ü., Özkök 

F.(2006) 

Özkök F., Erdem S.H., 

Harman S., (2007) 

Hamlacıbaşı F.Ü.(2008) 

Can E.,(2008) 

Gökçeada ve Bozcaada’nın Turizm Potansiyeli’nin 

Tespiti ve Adalarda Turizmin Gelişme Olanakları 

Bozcaada’da Turist Harcamalarının Gelir Etkisinin 

Ölçülmesine Yönelik Bir Çalışma 

Tourism Impacts and Resident Support For Tourism 

Development: A Research on Bozcaada, Turkey. 

Yiyecek Turizmin ve Yiyecek Turizmini Açısından 

Bozcaada’nın Kaynakları 

Sürdürülebilir Turizm ve Bozcaada 

Çakıcı C., Aksu M., (2008) Bozcaada Halkının Turizm ve Çevre Bilinci Üzerine Bir 

Araştırma 

Özkök F., Harman S., 

Yavaş Ö., (2008) 

Çenet İ., (2008) 

Türemez Y., Bamyacı 

A.O., (2008) 

Bozcaada’ya Gelen Yerli Turistlerin Profilini 

Belirlemeye Dönük Bir Araştırma 

Bozcaada’ya Bakış ve 2010 Ada Vizyonu 

Bozcaada’da Turistik Ürün Geliştire ve Çeşitlendirme 

Üzerine Bir Çalışma 




153 

2. ARAŞTIRMANIN AMACI VE YÖNTEMİ 

2.1. Araştırmanın Amacı 

Araştırmanın amacı, Bozcaada turizminin sorunlarını ve Bozcaada turizmi 

için geçerli olabilecek fırsatları, üstünlükleri, zayıflıkları ve tehlikeleri ortaya 

koymaktır. Böylece, Bozcaada turizmi hakkında fikir yürütebilecek insanların 

değerlendirmeleri alınmış ve ortak bir yol haritası belirlenmiş olacaktır. Araştırma, 

Bozcaada’da turizm faaliyetlerinin geliştirilmesi sürecinde yönlendirici olabileceği ve 

politika geliştirilmesine katkıda bulunabileceği gibi, halkın karara katılım süreci ve 

sorunlar karşısında olası çözümleri sahiplenmesi açısından da olumlu etkiler 

yapabilecektir. Araştırma ile elde edilecek veriler ve bulgular sonucunda, 

Bozcaada’nın turizm destinasyonu olarak ön plana çıkması ve arzu edilen ziyaretçi 

talebini yakalayabilmesi için yapılabilecekler hakkında somut adımların atılması için 

karar desteği sağlanması da öngörülmüştür. Destinasyonun birinci derece kullanıcısı 

olan yerel nüfusun destinasyon yönetiminde yer alması, olası girişimlerin 

desteklenmesini ve başarıya ulaşmasını kolaylaştırabilecektir. Bozcaada turizmi ile 

ilgili yeterli literatür bulunmaması ve Bozcaada’nın bir destinasyon olarak SWOT 

analizinin yapılmamış olması da, mevcut araştırmayı gerekli ve önemli kılmaktadır. 

Söz konusu bu gerekçeler çerçevesinde, bu araştırmada yanıtları bulunmaya çalışılan 

araştırma soruları aşağıdadır: 

Bozcaada turizminin sorunları ve bu sorunların göreceli önem düzeyleri 

nedir 

Bozcaada’nın turizm açısından güçlü yanları ve bu güçlü yanların 

göreceli önem düzeyleri nedir 

Bozcaada’nın turizm açısından zayıf yanları ve bu zayıf yanların 

göreceli önem düzeyleri nedir 

Bozcaada’nın turizm açısından fırsatları ve bu fırsatların göreceli önem 

düzeyleri nedir 

Bozcaada’nın turizm açısından tehlikeleri ve bu tehlikelerin göreceli 

önem düzeyleri nedir 

Bozcaada’nın turizm açısından rakipleri ve bu rakiplerin göreceli önem 

düzeyleri nedir 

2.2. Araştırmanın Yöntemi 

Araştırma, birbirini takip eden iki aşamada gerçekleştirilmektedir. Birinci 

aşamada, Bozcaada turizminin sorunları, fırsatları, üstünlükleri, zayıflıkları ve 

tehlikeleri ile Bozcaada’ya rakip olabilecek yerleri belirlemeye yönelik açık uçlu altı 

soru, Bozcaada’da yaşayan farklı kesimlerden insanlara sorulmuştur. İlk aşama, 

kolayda örnekleme yöntemi ile yazarlarından biri tarafından 2007 yılı Kasım-Aralık 

aylarında yüz yüze gerçekleştirilmiştir. İlk aşamaya adada yaşayan turizmci, işçimemur, 

belediye kamu görevlileri ve siyasi parti temsilcilerine kadar çok farklı 

kesimlerden 57 kişi katılmıştır (Tablo 1). İlk aşamada açık uçlu sorulara verilen 

yanıtlar, kodlamaya dayalı içerik analizine tabi tutulmuştur ve ortaya çıkan bulgular 

değerlendirilmiştir. 


154 


Araştırmanın ikinci aşamasında ise, açık uçlu sorulardan elde edilen 

bulgular, ikinci bir anket şeklinde düzenlenmiştir. İkinci ankette katılımcılardan 

Bozcaada turizmine ilişkin fırsatlar, üstünlükler, zayıflıklar ve tehlikelere ilişkin 

konuların her birini önemine göre 1 ile 10 arasında bir puan vermeleri istenmiştir. 

Burada 10 en yüksek önem düzeyini göstermektedir. Diğer iki soruda ise, 

katılımcılardan kategorize edilen Bozcaada’daki turizm sorunlarını ve Bozcaada’ya 

rakip olabilecek yerleri önem düzeylerine göre sıralamaları istenmiştir. Bu aşamanın 

anketi, yine kolayda örnekleme ile Bozcaada turizmi hakkında fikir yürütecek 

insanlara yüz-yüze uygulanmıştır. İkinci aşama, 2009 yılı Ocak-Şubat ayları arasında 

gerçekleştirilmiştir. İkinci aşamaya 194 kişi katılmıştır. İkinci anket, öncelikle birinci 

aşamaya katılanlar olmak üzere, yine Bozcaada turizmi hakkında bilgi sahibi olması 

öngörülen kişilere uygulanmıştır. 

3. BULGULAR VE DEĞERLENDİRME 

3.1.Katılımcıların Demografik Özellikleri 

Tablo 1’de katılımcıların demografik özellikleri yer almaktadır. Buna göre, 

ilk aşamaya katılan katılımcıların dörtte üçü (%74) erkeklerden oluşurken, ikinci 

Tablo 1: Katılımcıların Demografik Özellikleri 

BİRİNCİ AŞAMA 

İKİNCİ AŞAMA 

Cinsiyet (n: 57) Sayı Yüzde Cinsiyet (n: 194) Sayı Yüzde 

Erkek 

42 

73,7 

Erkek 

65 

66,5 

Kadın 

15 

26,3 

Kadın 

129 

33,5 

Yaş (n: 55) Yaş (n: 194) 

20-altı 

1 

1,8 

20-altı 

13 

6,7 

21-30 

16 

29,1 

21-30 

79 

40,7 

31-40 

18 

32,7 

31-40 

55 

28,4 

41-50 

13 

23,6 

41-50 

31 

16,0 

51- üstü 

7 

12,7 

51- üstü 

16 

8,2 

Eğitim (n: 56) Eğitim (n: 194) 

İlköğretim 

9 

16,1 

İlköğretim 

22 

11,3 

Lise 

16 

28,6 

Lise 

79 

40,7 

Üniversite 

26 

46,4 

Üniversite 

87 

44,8 

Y.lisans 

5 

8,9 

Y.lisans 

6 

3,1 

Meslek (n: 57) Meslek (n: 194) 

Turizmci 

17 

29,8 

Turizmci 

65 

33,5 

Memur 

13 

22,8 

Memur 

55 

28,4 

İşçi 

8 

14,0 

Esnaf 

20 

10,3 

Serbest meslek 

7 

12,3 

İşçi 

19 

9,8 

Esnaf 

5 

8,8 

Serbest meslek 

11 

5,7 

Politikacı 

4 

7,0 

Ev hanımı 

6 

3,1 

Şarap işletmecisi 

2 

3,5 

Politikacı 

5 

2,6 

Ev hanımı 

1 

1,8 

Şarap işletmecisi 

4 

2,1 

Diğer 

9 

4,6 




155 

aşamada bu oran üçte bire düşmektedir. Başka bir anlamda kadınların oranı dörtte 

birden üçte bire yükselmektedir. Yaş dağılımı incelendiğinde ilk aşama 

katılımcılarının yaklaşık üçte biri, 30 yaşın altındadır. İkinci aşamada ise bu grubun 

payı neredeyse yarıya yakındır. 

Eğitim durumu dikkate alındığında, eğitim seviyesi yüksek bir grubun varlığı 

söz konusudur. Bu durum, Bozcaada için şaşırtıcı değildir. Adada yaşayan insanların 

eğitim seviyesinin yüksek olduğu söylenebilir. İlk aşamaya katılan lise mezunlarının 

oranı %29’dan ikinci aşamada %40’a çıkmıştır. Üniversite mezunlarında önemli 

değişiklik olmamıştır. 

Meslek dağılımı incelediğinde her iki aşamaya katılan turizmcilerin oranı 

yaklaşık üçte birdir. İkinci aşamaya katılan memur sayısı, dikkat çekici şekilde 

artmıştır. Sayıları az da olsa, her iki aşamaya da işçi, esnaf, serbest meslek 

mensuplarından ve şarap işletmecilerinden katılım gerçekleşmiştir. 

3.2.Bozcaada Turizminin Sorunları 

Tablo 2, katılımcıların Bozcaada’da turizm sorunları olarak neleri 

gördüklerini ve bunların dağılımlarını ortaya koymaktadır. Ankete katılanların 

sorulara verdikleri cevaplar dikkate alındığında, ortaya konulan sorunlar altı alt 

boyutta toplanabilmektedir. Bu boyutlar; ulaşım sorunları, kalite ile ilgili sorunlar, alt 

yapı ve üst yapı ile ilgili sorunlar, fiyatlarla ilgili sorunlar, tanıtım ile ilgili sorunlar ve 

çeşitli sorunlar başlıkları altında gruplandırılmıştır. 

1. Ulaşım sorunları: Katılımcılara göre, turizm sektörünün en önemli 

sorunu, ulaşım sorunudur. Bu sorun tüm sorunların üçte birinden fazladır (%36). Bu 

kategoride dikkati çeken Bozcaada’ya ulaşmada yaşanan ulaşım sorunudur. Ayrıca, 

Ada içindeki trafik, otopark ve adayla anakara arası ulaşımda feribot seferi sorunları 

da bunlar arasındadır. Oysaki turistik bölgelere ulaşım turizm ürünün satılmasında 

önemli bir rol oynamaktadır. Bu da yerel yöneticilerin ulaşım sorununa daha dikkatli 

şekilde yaklaşıp, sorunlara uygun çözümler üretmesi gerektiğini göstermektedir. 

2. Kalite ile ilgili sorunlar: Araştırmaya katılanların Bozcaada turizminde 

gördükleri ikinci sorun, kalite ile ilgilidir. Bu sorun grubu, tüm sorunların yaklaşık 

dörtte birini oluşturmaktadır. Bu grupta, çalışanlardaki ve konaklama tesislerindeki 

düşük nitelik dikkat çekicidir. Bu iki grupta yaşanan nitelik düşüklüğünün, turizm 

sektöründeki hizmet kalitesi ve turistin deneyimi üzerinde olumsuz etkileri olacağı 

kesindir. Bu nedenle, önemli bir sorun olarak ele alınmalıdır. Ayrıca, hizmet 

kalitesinin düşüklüğü, restoranların düşük kaliteli olması, işletme sahiplerinin yeterli 

nitelikte olmaması ve halkın olumsuz tavırlarından da söz edilmektedir. Nitelik 

sorununun orta ve uzun vadede giderilememesi, gelen turistlerin algısında olumsuz bir 

imaj yaratma olasılığını artırabilecektir. Böyle bir durum, turist sayısında azalmalara 

ve olumsuz sosyal haberleşmeye (olumsuz ağızdan ağza iletişim) sebebiyet 

verebilecektir. Nitelik düşüklüğü konusundaki en iyi çözüm eğitim olmaktadır. 

3. Alt ve üst yapı ile ilgili sorunlar: Üçüncü grup sorunlar, alt ve üst yapı 

ile ilgili olup; %11 oranında varlığından söz edilmektedir. Bu grupta en dikkat çekici 

sorun, belediye hizmetlerinin (çevre, çöp, kanalizasyon) yetersizliğidir. İlçede yaz 

nüfusunun kış nüfusuna kıyasla yaklaşık beş kat artması, bu sorunu çabuk fark edilir 


156 


hale getirmektedir. Planlamanın ve devlet desteğinin Adada sürekli yaşayan kış 

nüfusuna göre yapılması, sorunun çözümünü zorlaştırmakta, birçok tatil beldesi, buna 

benzer sorunları yaşamaktadır. Bozcaada Kaymakamlığı ve Belediyesi, çevre 

yönetimi konusunda hükümetten önemli destek alabilmenin yollarını aramalı ve 

halkın çevre konusunda duyarlılıklarını geliştirmeye çalışmalıdır. 

Alt ve üst yapı sorunları arasında sağlık sorunlarından, eğlence yerlerinin 

azlığından da söz edilmektedir. Bozcaada’da bir devlet hastanesinin olmaması, sağlık 

problemlerinin çözümünde büyük sorunlar yaşatmaktadır. Bu konuda Sağlık 

Bakanlığına önemli görevler düşmektedir. 

Tablo 2: Bozcaada Turizminin Sorunları* 

SORUNLAR f % f % 

1. Ulaşım ile ilgili sorunlar 79 36,4 

Ulaşım sorunu 

Trafik sorunu 

Otopark sorunu 

Feribot sorunu 

2. Kalite ile ilgili sorunlar 53 24,4 

Çalışanların düşük nitelikli olması 

Konaklama tesislerinin düşük kalitesi 

Hizmetlerin düşük kaliteli olması 

Restoranların düşük kaliteli olması 

İşletme sahiplerinin yeterli nitelikte olmaması 

Ada halkının olumsuz davranışları 

3. Alt ve üst yapı ile ilgili sorunlar 38 17,5 

Belediye hizmetlerinin yetersizliği (çöp,çevre,kanalizasyon ) 

Eğlence tesislerinin azlığı 

Sağlık hizmetlerinin yetersizliği 

Kapalı spor kompleksinin olmaması 

Bankacılık hizmetlerinin yetersizliği 

Hijyen sorunu 

Ada içi toplu taşıma (dolmuş) araçlarının yetersizliği 

4. Fiyatlarla ilgili sorunlar 24 11,1 

İzlenen yüksek fiyat politikası 

Konaklama tesisi ücretlerinin yüksek olması 

Restoranların pahalı olması 

5. Tanıtım ile ilgili sorunlar 6 2,8 

Yeterli iç tanıtımın yapılmaması 

Yeterli dış tanıtımı yapılmaması 

6. Çeşitli sorunlar 17 7,8 

Mevsimin kısa olması 

Turizm planının bulunmaması 

Arkeolojik kazıların yetersizliği 

Sivil kuruluşların eksikliği 

Sit sorunu 

TOPLAM 217 100,0 

*Birinci aşamaya katılan 57 kişiden sağlanan bilgilerin içerik analizi sonucu ortaya 

çıkan boyutlardır. 

38 

18 

15 

8 

15 

14 

8 

7 

5 

4 

16 

9 

7 

2 

2 

1 

1 

13 

6 

5 

5 

1 

6 

6 

2 

2 

1 

48 

23 

19 

10 

28 

26 

15 

13 

10 

8 

42 

21 

18 

6 

6 

3 

3 

54 

25 

21 

8 

2 

35 

35 

12 

12 

6 




157 

4. Fiyatlarla ilgili sorunlar: Araştırmaya katılanlar, Bozcaada turizminin 

sorunları arasında fiyatların yüksekliğinden de söz etmişlerdir. Bu gruptaki sorunlar 

%10 dolayındadır. Adadaki fiyatların yüksekliğinden şikayet edilmektedir. Bu 

makalenin yazarlarından biri, 2004 yılı Haziran ayında Bozcaada’da Turizm 

Bakanlığınca yürütülen yaygın turizm eğitimine katılmıştır. Bu eğitim sırasında 

esnafa yüksek fiyat uygulamamaları hususunda telkinde bulunulması, yerel 

yöneticiler tarafından belirtilmiştir. 2007 yılında da benzer sorunlardan söz ediliyor 

olması, bu sorunun zaman içinde kronikleştiğini çağrıştırmaktadır. Ada yaşamı, 

normalden daha pahalıdır, aşırı kar marjları veya yüksek fiyatlar, “Bozcaada pahalı 

bir yerdir” imajına yol açabilmektedir. Böyle bir imaj, olumsuz sosyal haberleşmeyle 

daha da yaygın hale gelebilir. Sonuçta, Ada esnafı bir kısır döngü içine girebilir. 

Başka bir ifade ile yüksek fiyat uygulandığı için turist sayısında azalma yaşanabilir, 

az turist geldiği için de esnaf yüksek fiyat uygulama yolunu seçebilir. Bu konu daha 

fazla kronikleşmeden yerel yönetim ve esnaf bu konuda bir tutarlılık sergilemek 

durumundadır. 

Bozcaada’da genel olarak fiyat yüksekliğinin içinde konaklama ve restoran 

hizmetlerine ilişkin fiyatların yüksekliği de vardır. Hizmet kalitesinde düşüklük ile 

birleştirildiğinde, turistlerin ödedikleri bedele göre algıladıkları kalitenin düşük 

olması beklenebilir. Böyle bir durum ise, tekrar ziyaret eğilimini olumsuz yönde 

etkileyebilir. Ayrıca, sebep olacağı olumsuz sosyal haberleşme, Adada faaliyet 

gösteren tüm esnafın yatırımları üzerinde olumsuz yansımalara neden olabilir. 

5. Tanıtım ile ilgili sorunları: Araştırmaya katılanlar, düşük bir oranda da 

olsa tanıtım sorunlarından bahsetmişlerdir. Tanıtım sorunları arasında yeterli iç ve dış 

tanıtımın yapılmadığından söz edilmektedir. Bu konuda Bozcaada için öncelikle 

hedef pazar bölümlerinin seçiminin yapılması, bir tutundurma bütçesi oluşturulması 

ve ardından da pazar bölümlerine dönük uygun tutundurma faaliyetlerine 

yönelinmesinde fayda vardır. 

6. Çeşitli sorunlar: İlk beş gruba dahil edilemeyen sorunlar, çeşitli sorunlar 

başlığı altında birleştirilmiş olup; %10 dolayında bir orana sahiptir. Turizm 

sezonunun kısalığı, dile getirilen sorunlar arasındadır. Bozcaada’daki iklim şartları 

gereği, sezon iki ay ile sınırlı kalmaktadır. Sezonun kısalığı, aynı zamanda, yüksek 

fiyat uygulamaya da zemin hazırlamaktadır. Sürdürülebilirlik kuralları ihlal 

edilmeden ve taşıma kapasitesi aşılmadan, yaz dönemi için yoğunluğu artırıcı 

önlemlerin alınması yoluna gidilebilir. Ayrıca, sezon öncesi ve sonrası için özel 

olarak tasarlanan tutundurma çabalarının yerine getirilmesi fayda sağlayabilir. 

Çeşitli sorunlar arasında, belli bir turizm planının olmayışından, arkeolojik 

kazıların yetersizliğinden, sivil inisiyatif eksikliğinden ve sit uygulamasından söz 

edilmektedir. Bunlardan turizm planı eksikliği dikkat çekicidir. Bozcaada’ya ilişkin 

bir planın katılımcı yaklaşımla geliştirilmesinde fayda vardır. Katılımcılığın 

sağlanamadığı planlar, genellikle, raflarda tozlanmaya bırakılmakta ve bir türlü hayata 

geçememektedir. Böyle bir plan geliştirilirken, sürdürülebilirlik ve taşıma kapasitesi 

ihmal edilmemelidir. 

Tablo 3, Bozcaada turizminin sorunlarına ilişkin her iki aşamaya katılanların 

tepkilerinin özetini göstermektedir. Araştırmanın birinci aşamasında ulaşım sorunu en 


158 


çok sözü edilen sorun iken, ikinci aşama sonunda ağırlıklandırma yapıldığında bu 

sorun, üçüncü sıraya düşmektedir. İkinci aşama verilerine göre, en önemli sorun 

fiyatlarla ilgilidir. Bunu kalite ve ulaşım ile ilgili sorunlar izlemektedir. Fiyatlar ile 

ilgili sorun ilk aşamada 4.sırada yer almasına rağmen, ikinci aşama sonuçlarına göre, 

göreceli olarak en önemli sorun şeklinde kabul edilmektedir. 

Tablo 3: Bozcaada’nın Turizminin Sorunları ve Ağırlıklı Sıralaması 



Sorunlar f % 1. 2. 3. 4. 5. 6. A. 

Puanı* 

A. 

Yüzde 

Sıra 

1.Ulaşım ile ilgili sorunlar 

2.Kalite ile ilgili sorunlar 

3.Alt ve üst yapı ile ilgili sor. 

4.Fiyatlarla ilgili sorunlar 

5.Tanıtım ile ilgili sorunlar 

6.Çeşitli sorunlar 

79 

53 

38 

24 

6 

17 

36,4 

24,4 

17,5 

11,1 

2,8 

7,8 

47 

36 

38 

49 

16 

5 

42 

49 

40 

35 

17 

9 

22 

43 

33 

53 

27 

12 

32 

37 

34 

31 

29 

27 

40 

19 

28 

13 

59 

31 

7 

7 

17 

9 

44 

106 

763 

789 

735 

809 

538 

372 

19,0 

19,7 

18,3 

20,2 

13,4 

9,3 

Toplam 217 100 4006 100,0 

*S iAP = [(f 1 *6)+(f 2 *5)+(f 3 *4)+(f 4 *3)+(f 5 *2)+(f 6 *1)] 

3.3.Bozcaada Turizminin Güçlü ve Zayıf Yanları 

Tablo 4, araştırmanın her iki aşamasına katılanlara göre Bozcaada turizminin 

güçlü yanlarını ve bu güçlü yanların göreceli önem düzeylerini göstermektedir. 

Araştırmada güçlü yan, Bozcaada’nın rakip çekim merkezlerine kıyasla daha iyi yerine 

getirdiği herhangi bir faaliyetten doğan avantajı veya Bozcaada’nın önemli bir 

avantajından elde edilen herhangi bir özelliği olarak tarif edilmiştir. 

Denizinin temizliği Bozcaada’nın güçlü yanları arasında en çok 

bahsedilendir. Ayrıca, bozulmamış mimari de güçlü bir yan olarak görülmektedir. 

Mimarinin korunmasında sit uygulamasının kuşkusuz önemli bir payı vardır. Ancak, 

bunun bir sorun olduğunu düşünenler de yok değildir. Adanın markalaşmış şarapları 

ve temiz havası, dikkat çekici diğer güçlü yanlardandır. 

İkinci aşamaya katılanlar, Bozcaada’nın en önemli güçlü yanının Ada 

olmasının verdiği çekiciliği görmektedir. Bunu, temiz havası ve sakinliği 

izlemektedir. Göreceli olarak 16 boyuttan daha en az önemli bulunan husus, eğitim 

seviyesinin yüksekliğidir. Büyük kentlere yakınlık, göreceli olarak daha az önemli 

bulunan başka bir güçlü yandır. 

Şehir yaşamının kalabalığından bunalan, çevre kirliliğinden ve iş yükünden 

yorulan insanlar için, sayılan güçlü yanların her biri dingin bir tatil için başlı başına 

bir motivasyon aracı olabilir. Güçlü yanlara ilişkin hususların sezonda gelen turistler 

açısından öneminin ortaya konması ve turistlerin geneli veya belli pazar bölümleri 

için bir anlam ifade eden güçlü yanların tutundurma faaliyetlerinde vurgulanması 

gerekir. 

3 

2 

4 

1 

5 

6 




159 

Tablo 4: Bozcaada Turizmi İçin Olası Güçlü Yanlar ve Önem Düzeyleri 

BİRİNCİ AŞAMA* 

İKİNCİ AŞAMA** 

GÜÇLÜ YANLAR f % n Ortalama S.Sapma 

1.Denizinin temiz olması 

2.Ada mimarisinin bozulmamış olması 

3.Markalaşmış şaraplarının olması 

4.Temiz havası 

5.Ada olmasının verdiği çekicilik 

6.Güvenli olması 

7.Sakinliği 

8.Rum kültürünün olması 

9.Ünlü çavuş üzümü 

10.Eko turizme uygun olması 

11.Ses kirliliğinin azlığı 

12.Büyük kentlere yakınlığı 

13.Eğitim seviyesinin yüksekliği 

14.Film ve dizi çekimlerinin mekanı olması 

15.Temiz enerji (rüzgar enerjisi) kullanması 

16.Hanutçuluğun olmaması 

27 

26 

18 

15 

12 

10 

8 

7 

6 

4 

3 

2 

1 

1 

1 

1 

20 

18 

12 

10 

8 

7 

6 

5 

4 

3 

2 

1 

1 

1 

1 

1 

193 

193 

194 

194 

194 

193 

193 

191 

191 

190 

194 

193 

190 

193 

194 

190 

8,4715 

8,1710 

8,2577 

8,5103 

8,5979 

8,1347 

8,4870 

7,4660 

7,4450 

7,5474 

8,0206 

6,9326 

6,1579 

7,6425 

7,8608 

7,2158 

2,20805 

2,47630 

2,31588 

2,11395 

2,12149 

2,51298 

2,13383 

2,50213 

2,55793 

2,40048 

2,42175 

2,61817 

2,66196 

2,40478 

2,36692 

2,59237 

Toplam 142 100,0 179 7,8132 1,61716 

*Birinci aşamaya katılan 57 kişiden sağlanan bilgilerin içerik analizi sonucu ortaya çıkan boyutlardır. 

**İkinci aşamaya katılan 194 kişiden sağlanmıştır. Yanıt kategorileri: 1:En önemsiz güçlü yan…..10:En 

önemli güçlü yan 

Tablo 5, Bozcaada turizminin zayıf yanlarını ve bu zayıf yanların göreceli önem 

düzeylerini göstermektedir. Zayıflıklar konusunda önerilen fikirlerin önemli bir kısmı 

sorunlarla örtüşmektedir. Birinci aşamaya göre, Bozcaada’nın en çok sözü edilen 

zayıf yanı Ada’ya ve Ada’dan ulaşım görülmektedir. Göreceli olarak sıkça bahsedilen 

diğer zayıflıklar arasında hizmet kalitesi düşüklüğü, fiyat istikrarının olmayışı ve 

sağlık hizmetlerinin yetersizliği yer almaktadır. 

Tablo 5: Bozcaada Turizmi İçin Olası Zayıf Yanlar ve Önem Düzeyleri 



ZAYIF YANLAR f % n Ortalama S.Sapma 

1.Adaya ve adadan ulaşım 

2.Hizmet kalitesinin düşüklüğü 

3.Fiyat istikrarının olmaması 

4.Sağlık hizmetlerinin yetersizliği 

5.Alt yapı hizmetlerinin yetersizliği 

6.Belediye hizmetlerinin yetersizliği 

7.Park sorunu 

8.Adada sosyal faaliyetlerin azlığı 

9.Seyahat acentaların olmaması 

10.Yönlendirici tabelaların eksikliği 

11.Adada Turizm İşletmesi Belgeli tesis 

olmaması 

12.Yeterli plaj olmasına karşın kullanılamaması 

27 

17 

12 

9 

8 

7 

4 

4 

3 

2 

1 

1 

29 

18 

13 

10 

8 

7 

4 

4 

3 

2 

1 

1 

191 

192 

192 

193 

192 

189 

192 

194 

194 

194 

192 

193 

7,6963 

7,7656 

7,9740 

7,9119 

7,4740 

6,9894 

7,9427 

7,8402 

6,8943 

6,4588 

7,1823 

7,2332 

2,60201 

2,50701 

2,52617 

2,58350 

2,56218 

2,76373 

2,62127 

2,75986 

3,07314 

2,84502 

2,69634 

2,64231 

Toplam 95 100,0 178 7,4644 1,82537 

*Birinci aşamaya katılan 57 kişiden sağlanan bilgilerin içerik analizi sonucu ortaya çıkan boyutlardır. 

**İkinci aşamaya katılan 194 kişiden sağlanmıştır. Yanıt kategorileri: 1:En önemsiz zayıf yan…..10:En 

önemli zayıf yan 


160 


İkinci aşamaya katılanlara göre, en önemli zayıf yan, fiyat istikrarının 

olmamasıdır. Bunu park sorunu ve sağlık hizmetlerinin yetersizliği izlemektedir. 

Zayıf yanlar konusunda dikkat çeken husus, ilk aşamada dördüncü sırada yer alan 

fiyat istikrarının ikinci aşama verilerine göre en önemli zayıf yan olarak 

algılanmasıdır. 

3.4.Bozcaada Turizminin Fırsatları ve Tehlikeleri 

Tablo 6, katılımcılara göre Bozcaada’nın turizm yönünden olası fırsatlarını 

ve bu fırsatların göreceli önem düzeylerini göstermektedir. Burada dikkat çeken, 

sorunlar, güçlü ve zayıf yanlar konusunda çok sayıda fikir ortaya çıkarken, fırsatlar ve 

tehlikeler konusunda çok az fikrin ileri sürülmüş olmasıdır. Araştırmada fırsat, 

Bozcaada’nın geleceğini olumlu yönde etkileyebilecek veya Bozcaada’ya herhangi bir 

şekilde rekabet üstünlüğü sağlayan Bozcaada’nın dışında gerçekleşen çevresel etmenler 

olarak tarif edilmiştir. 

Araştırmaya katılanlar, Bozcaada’nın Yunanistan ile olan bağından en 

sıklıkla söz etmişlerdir. Bu bağ, gelecekte Yunan adaları ile Türk adaları arasında 

gemi seferlerinin yapılmasını sağlayabilir. Fırsat olarak değerlendirilen dikkat çekici 

diğer hususlar arasında Bozcaada’da çekilen film ve diziler, Çanakkale Onsekiz Mart 

Üniversitesinin gelişmesi ve Assos, Truva ve Kaz Dağlarına yakınlık ve Bozcaadalı 

olduğu kabul edilen ünlü kişilerin varlığı sayılmaktadır. Assos, Truva ve Kaz 

Dağlarına yakınlık ve Bozcaadalı olduğu kabul edilen ünlü kişilerin varlığı (örneğin; 

gazeteci Haluk Şahin), tutundurma faaliyetlerinde bir avantaj sağlayabilir. 

Tablo 6: Bozcaada Turizmi İçin Olası Fırsatlar ve Önem Düzeyleri 



FIRSATLAR f % n Ort. S.Sapma 

1.Yunanistan ile olan bağı 

2.Bozcaada’da çekilen film ve diziler 

3.Çanakkale 18 Mart Üniversitesinin gelişmesi 

4.Assos, Truva ve Kaz Dağları gibi merkezlere yakınlığı 

5.Bozcaadalı kabul edilen ünlülerin varlığı 

6.Çanakkale’ye marina yapılması 

7.Sanat ve düşünce merkezi Aristo’nun Assos’una yakınlığı 

8.Avrupa birliği kırsal gelişim programları 

Toplam 

6 

4 

4 

4 

3 

2 

1 

1 

24 

16 

16 

16 

12 

8 

4 

4 

193 

194 

193 

194 

194 

194 

192 

193 

6,8756 

7,8402 

7,0052 

6,9794 

6,3144 

6,6495 

6,3177 

5,9534 

2,64084 

2,55311 

2,63292 

2,54485 

2,72184 

2,82858 

2,54141 

2,72964 

25 100 191 6,7631 1,83106 

*Birinci aşamaya katılan 57 kişiden sağlanan bilgilerin içerik analizi sonucu ortaya çıkan 

boyutlardır. 

**İkinci aşamaya katılan 194 kişiden sağlanmıştır. Yanıt kategorileri: 1:En önemsiz 

fırsat…..10:En önemli fırsat 

İkinci aşamaya katılanlara göre, Bozcaada’nın en önemli fırsatı, Bozcaada’da 

çekilen film ve dizilerdir. Bunu, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesinin gelişiyor 

olması ve Assos, Truva ve Kaz Dağları gibi merkezlere yakınlığı izlemektedir. Burada 

dikkat çeken özellik, Yunanistan ile olan bağın en çok dile getirilen özellik olmasına 

rağmen, önem düzeyine göre sıralamada dördüncü sırada yer almasıdır. 




161 

Tablo 7, Bozcaada turizmi açısından tehlikeleri ve bu tehlikelerin önem 

düzeylerini ortaya koymaktadır. Araştırmada Bozcaada yöneticilerinin, esnafının ve 

sakinlerinin endişe duydukları, olası kararların ve stratejilerin geliştirilmesinde dikkate 

alınması gereken ve Bozcaada için sorun yaratabilecek dış çevresel unsurlar tehlike 

olarak tarif edilmiştir. 

Bozcaada turizmi için söylenen tehlikelerin başında, Ada dışında gelişen 

bağcılık görülmektedir. Şarap, Bozcaada imajında önemli bir imgedir ve bağcılık ile 

yakından ilgilidir. Ada dışında gelişen bağcılıktan bu nedenle çekinilmektedir. Diğer 

önemli bir tehlike de Bozcaada’da eğlence merkezleri yapılması yönündeki 

baskılardır. Adanın sessizliği ve sakinliği yönündeki güçlü yanlarının bir anda 

değişmesine sebebiyet verebilecek bir tehdittir. Bu durum, halihazırda Adaya gelen 

turistlerin keyfini de kaçırabilir. 

Beş yıldızlı otel yapımı için alınan izin de bir tehlike olarak görülmektedir. 

Burada bir yönü ile küçük esnafın endişesi sezilmektedir. Beş yıldızlı bir otel, Ada 

için bir fırsata da dönüşebilir. Ancak, bu durumun bir tehlike olarak algılanması, 

halkın dışarıdan gelen yabancılara karşı geliştirdiği tutum ile yakından ilgili olabilir. 

Günübirlikçi sayısının hızla artması, Adada çevre sorunlarına, trafik 

karmaşasına ve kirliliklere neden olabilmektedir. Sorunlar arasında gösterilmekle 

birlikte, gazetelerde yüksek fiyata ilişkin çıkan haberlerden tehlikeler arasında çok az 

bahsedilmektedir. Pahalılık imajı, zaman içinde bir kısır döngüye dönüşebilir. 

Tablo 7: Bozcaada Turizmi İçin Olası Tehlikeler ve Önem Düzeyleri 



TEHLİKELER f % n Ortalama S.Sapma 

1.Ada dışında gelişen bağcılık 

2.Dışarıdan gelen yatırımcıların güneydeki eğlence 

merkezlerine benzer tesisler için baskı yapması 

3.Adaya yapılacak 5 yıldızlı otel ile ilgili verilen 

karar 

4.Günübirlik turizm olayının artması 

5.Bozcaada’daki yüksek fiyatlara ilişkin gazetelerde 

çıkan haberler 

6.Bozcaada’daki tehditlerin dışarıdan ziyade içerden 

kaynaklandığı düşüncesi 

8 

5 

3 

2 

1 

1 

40 

25 

15 

10 

5 

5 

192 

193 

194 

192 

194 

192 

5,5573 

6,3472 

5,9691 

6,5729 

7,8093 

6,5521 

3,00207 

2,81897 

3,20283 

3,02258 

2,71624 

2,80937 

Toplam 20 100 188 6,4840 1,82021 

*Birinci aşamaya katılan 57 kişiden sağlanan bilgilerin içerik analizi sonucu ortaya 

çıkan boyutlardır. 

**İkinci aşamaya katılan 194 kişiden sağlanmıştır. Yanıt kategorileri: 1:En önemsiz 

tehlike….10:En önemli tehlike 

İkinci aşamaya katılanlar, en önemli tehlike olarak Bozcaada’daki yüksek 

fiyatlara ilişkin gazetelerde çıkan haberleri görmektedir. Bu husus, ilk aşamada bir 

kez dile getirilmesine rağmen, ağırlıklandırmada en önemli tehdit unsuru olarak 

algılanmıştır. İkinci ve üçüncü tehlike unsuru günübirlik turizm olayının artması ve 

tehlike algısının Ada dışından değil içeriden kaynaklandığı düşüncesidir. Ada dışında 

gelişen bağcılık, ilk aşamada en çok sözü edilen tehlike unsuru olmakla birlikte, önem 


162 


düzeyinin belirlendiği ikinci aşamada göreceli olarak en küçük önem düzeyine sahip 

olmuştur. 

Güçlü Yanlar 

Tehditler 

Fırsatlar 

Zayıf yanlar 

Şekil 1: Bozcaada Turizmine İlişkin Güçlü/Zayıf ve Fırsat/Tehdit 

Ortalamalarının Grafik Olarak Gösterimi 

Şekil 1’de Bozcaada turizmine ilişkin güçlü ve zayıf yanlar ile fırsat ve 

tehditlerin önem düzeylerine ilişkin ortalamaların grafiksel sunumu yer almaktadır. 

Güçlü-zayıf ve fırsat ve tehditlerin önem düzeylerinin belirlendiği ikinci aşama 

verilerine göre, Bozcaada’nın güçlü yanlarının ortalaması 10’lu dereceleme üzerinden 

7,8132 olup; zayıf yanların ortalaması 7,4644’dür. Fırsatlar 6,7631’lik ortalamaya 

sahipken, tehditlerin ortalaması 6,4840’dır. İdeal olarak sıfır noktası ile güçlü yanlar 

ve fırsatların ortalamaları arasında yer alan üçgenin büyük olması, diğer üçgenlerin 

küçük olması arzu edilir. Grafik incelendiğinde dört üçgenin de aşağı yukarı aynı 

olduğu anlaşılmaktadır. Büyük olması arzu edilen ‘güçlü yanlar-fırsatlar’ üçgeninin 

alanı 26,42 birimdir. Küçük olması istenen diğer üçgenlerden ‘güçlü yanlar-tehditler’ 

üçgeninin alanı 25,33 birim, ‘fırsatlar-zayıf yanlar’ üçgeninin alanı 25,24 birim ve 

‘tehditler-zayıf yanlar’ üçgeninin alanı ise 24,20 birimdir. 

3.5.Bozcaada’nın Turizm Açısından Rakipleri 

Tablo 8, araştırmaya katılanlara göre, Bozcaada’ya rakip olabilecek yerleri 

ve bu yerlerin ağırlıklı sıralamasını göstermektedir. Birinci aşamaya göre, araştırmaya 

katılanların üçte biri, Adayı rakipsiz görmektedir. Buna karşın; Gökçeada ve Assos en 

önemli rakip destinasyonlar olarak algılanmaktadır.. 




163 

Diğer taraftan ikinci aşamaya katılan ve rakip yerleri önem sırasına koyan 

katılımcılara göre, rakiplerin başında Assos gelmektedir. Assos’u, Ayvalık 

izlemektedir. Bu iki destinasyon rakip yerine işbirliği yapılabilecek ve Bozcada 

turizminin gelişimine katkı sağlayacak destinasyonlar olarak dikkate alınabilir ve bu 

yönde çaba gösterilebilir. 

Tablo 8: Bozcaada’nın Rakipleri ve Ağırlıklı Sıralaması 



Rakipler f % 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. A. 

Puanı* 

A. 

Yüzde 

Sıra 

1.Rakipsiz 

2.Gökçeada 

3.Assos 

4.Ayvalık 

5.Yunan ad. 

6.Cunda 

7.Edremit 

8.Dikili 

9.Akçay 

10.Truva 

11.Altınoluk 

12.K. Kuyu 

19 

16 

16 

7 

7 

4 

3 

2 

2 

2 

1 

1 

23,8 

20,0 

20,0 

8,8 

8,8 

5,0 

3,8 

2,5 

2,5 

2,5 

1,3 

1,3 

- 

22 

27 

10 

45 

8 

6 

2 

5 

17 

7 

5 

- 

18 

30 

10 

8 

21 

5 

5 

7 

26 

12 

7 

- 

7 

23 

36 

11 

13 

9 

8 

11 

9 

12 

6 

- 

12 

8 

18 

12 

13 

25 

5 

8 

10 

18 

13 

- 

8 

13 

20 

7 

10 

13 

9 

14 

12 

10 

23 

- 

11 

14 

12 

2 

8 

13 

16 

13 

8 

23 

20 

- 

18 

8 

13 

6 

13 

16 

14 

10 

13 

14 

14 

- 

6 

8 

12 

5 

11 

13 

18 

18 

15 

15 

15 

- 

10 

4 

3 

6 

18 

19 

23 

13 

11 

17 

15 

- 

15 

4 

6 

10 

23 

9 

20 

23 

10 

8 

11 

- 

16 

4 

4 

37 

4 

13 

18 

16 

9 

3 

10 

- 

893 

1139 

1028 

956 

850 

786 

612 

687 

927 

857 

771 

- 

9,4 

12,0 

10,8 

10,1 

8,9 

8,3 

6,4 

7,2 

9,8 

9,0 

8,1 

- 

5 

1 

2 

3 

7 

8 

11 

10 

4 

6 

9 

Toplam 80 100,0 9506 100,0 

*R iAP =[(f 1 *11)+(f 2 *10)+(f 3 *9)+(f 4 *8)+(f 5 *7)+(f 6 *6)+(f 7 *5)+(f 8 *4)+(f 9 *3)+(f 10 *2)+(f 11 *1)] 

4. SONUÇ VE ÖNERİLER 

Bozcaada turizminin sorunları, güçlü ve zayıf yanları ile fırsat ve tehlikeleri 

üzerine yapılan iki aşamalı araştırma, oldukça önemli bilgiler sağlamıştır. Bulgular, 

araştırmaya katılanların Bozcaada turizmi ile yakından ilgili olduklarını ortaya 

koymaktadır. 

Belirlenen temel bulguların başında, Bozcaada’da fiyatlar önemli bir sorun 

olarak görülmektedir. Fiyatlar ile ilgili sorunlar en önemli sorun ve en önemli zayıf 

yan olarak algılanmaktadır. Yüksek fiyatların gazetelerde haber konusu yapılması da, 

en önemli tehlike olarak görülmektedir. Birbirini teyit eden bu bulgu, yerel ve 

merkezi yönetim tarafından önemsenmelidir. Fiyatlar konusunda yaşanan sorun, bir 

kısır döngüye sebep olabilir. Fiyatlar yüksek olduğu için daha az turist gelebilir, daha 

az turist geldiği için esnaf da daha yüksek fiyat uygulama eğilimi gösterebilir. Bu 

durum, medya ve olumsuz sosyal haberleşme yoluyla halka yayıldığında olumsuz bir 

imajın gelişmesine yol açabilir. Böylece, hâlihazırdaki fiyatların yüksekliği 

konusundaki imaj, daha da güçlenmiş olur. 

Fiyatların nasıl normalleştirilebileceği ve makul seviyelere çekilebileceği 

konusunda esnaf ve işletmecilerle görüşmelerde bulunulmasında ve ortak aklın 

belirlenip, fiyat istikrarının sağlanmasında fayda vardır. Bu konuda, yerel yönetimler, 


164 


kamu yönetimi, sivil toplum örgütleri, esnaf ve işletmeciler nezdinde bir duyarlılık 

geliştirilmesi, sorunun çözümüne odaklanılması ve tespit edilen çözüm önerilerinin 

sürekli ama bilinçli şekilde uygulanması gerekmektedir. 

Bozcaada’nın güçlü yanları arasında Ada olmanın yarattığı çekicilik, 

bozulmamış mimarisi, temiz denizi, temiz havası, markalaşmış şarapları ve sakinliği 

gelmektedir. Bu konuların tutundurma faaliyetlerinde kullanılabilmesi gerekmektedir. 

Bu güçlü yanlardan üretilecek mesajlar, özellikle eko-turizm pazarına dönük 

kullanılabilir. Başka bir ifade ile bu güçlü yanların turistler açısından anlamlı 

olabilecek bir değere dönüştürülmesi gerekmektedir. 

Zayıf yanlar sadece fiyatlarla sınırlı değildir. Ada’daki hizmet kalitesi, 

ulaşımdaki sıkıntılar, park sorunu ve sağlık hizmetlerinin yetersizliği önemli zayıf 

yanlar arasındadır. Bu zayıflıkların bir kısmının turizmi destekleyen hizmetler ile 

ilgili olduğu anlaşılmaktadır. Söz konusu zayıflıkların iyileştirilmesi için 

Bozcaada'nın yerel yönetimi başta olmak üzere, merkezi yönetim ve özel sektör 

girişimcileri tarafından çaba sarf edilmesi gerekiyor. 

Dikkat çekici fırsatlar arasında Bozcaada’da çekilen film ve diziler, 

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesinin gelişmesi, Assos, Truva ve Kaz Dağları gibi 

merkezlere yakınlığı ve Yunanistan ile olan bağı gelmektedir. Diğer taraftan, 

fiyatların yüksekliğine ilişkin gazetelerde çıkan haberlerden başka, günübirlik turizm 

hareketlerinin artması önemli bir tehdit unsuru olarak anlaşılmaktadır. 

Tehdit unsuru olarak algılanan başka bir husus ise, tehdidin dışarıdan değil 

Bozcaada içinden kaynaklandığı düşüncesidir. Bu ilginç olduğu kadar, 

düşündürücüdür de. Bu durum, Ada’da turizmin gelişmesinde paydaşlar arasında 

benzer duyarlılığın olmadığı, çeşitli koordinasyon sorunlarının bulunduğunu, sinerji 

yaratılamadığı ve işbirliği ortamının sağlanamadığını çağrıştırmaktadır. Dolayısıyla, 

turizmden etkilenen kesimlerin belli hedefler doğrultusunda bir araya gelebilmesi, 

sorunlar ve yapılması gereken işler konusunda işbirliği yapmaları ve sinerji 

yaratmaları gerekmektedir. 

Ortaya çıkan başka bir gereksinim de, Bozcaada’da turizmden doğrudan 

veya dolaylı olarak etkilenen kesimler ile Bozcaada’nın gelişmesinde kilit rol 

oynayan kamu ve yerel yönetimin bir araya gelip bir yol haritası belirlemesi, gerekirse 

bu amaçla yarı resmi bir örgüt kurmasıdır. Düzenli aralıklarla yapılacak çalıştay, 

toplantı ve seminer gibi etkinliklerle öncelikle Bozcaada turizmi için hedef pazarların 

belirlenmesi, hedef pazarlara göre gerçekleştirilebilir hedeflerin belirlenmesi, 

hedeflerin gerçekleştirilmesini sağlayacak pazarlama stratejilerinin formüle edilmesi 

gerekmektedir. 

Araştırmanın Sınırlamaları 

Araştırmanın en önemli sınırı, Bozcaada’da yaşayan, yönetimde söz sahibi 

olan ve olmayan sadece yerel insanların araştırmaya katılmış olmalarıdır. Halbuki 

herhangi bir yörede turizmin geliştirilmesinde sadece yerel faktörler değil, merkezi 

yönetimin ve merkezi yönetim tarafından uygulanan politikalar çok önemli 

olabilmektedir. Dolayısıyla, elde edilen bulgular anlamlı ve önemli olmakla birlikte, 

bunların merkezi yönetim tarafından dikkate değer bulunması, çalışmayı amacına 

ulaştırma işlevi görecektir. Bu nedenle, araştırmaya Kültür ve Turizm Bakanlığı, 

Çanakkale Valiliği, Çanakkale Belediyesi gibi merkezi ve yerel idareden konu ile 




165 

ilgili kişilerin de katılması, daha gerçekçi bir değerlendirmeye ulaşılmasını 

sağlayabilir. 

Diğer bir kısıt, her iki aşamada da örnekleme yöntemi olarak kolayda 

örneklemenin kullanılmasıdır. İlk aşama için çok önemli bir sorun teşkil etmemekle 

birlikte, ikinci aşamada örnekleme yönteminden kaynaklanan sorunları azaltabilmek, 

güvenirliği ve geçerliliği yükseltebilmek için örnek büyüklüğü elden geldiğince 

yüksek tutulmaya çalışılmıştır. 

Her ne kadar katılımcılarla yüz yüze görüşülmüş olsa da, böyle bir 

çalışmada, özellikle birinci aşamada grup etkileşimini sağlamak, daha fazla bilgiye 

ulaşmanın bir yolu olabilir. Önceden ilan edilen belli bir gün ve saatte yapılacak geniş 

katılımlı bir çalıştay düzenlenebilir; toplantıya katılanlar 10-12 kişilik çalışma 

gruplarına bölünebilir ve böylece grup etkileşimi sağlanarak sinerji yaratılabilir, 

araştırma konusu ile ilgili daha tatmin edici bilgiler derlenebilir. 

KAYNAKÇA 

ATAY, Lütfi, “Turistik Destinasyon Pazarlaması ve Bir Alan Uygulaması”, İzmir: 

D.E.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2003. 

BUHALIS, Dimitrios, “Marketing The Competitive Destination of The Future”, 

Tourism Management, 21, 2000, s.97-116. 

CAN, Emel, “Sürdürülebilir Turizm ve Bozcaada”, Çanakkale İli Değerleri 

Sempozyumları Kitabı içinde Bozcaada Değerleri Sempozyumu, 2008, 

Çanakkale 

CHEN, Ching-Fu ve TSAI, DungChun, “How Destination Image and Evaluate 

Factors Affect Behavioral Intentions”, Tourism Management, 28(4), 2007, 

s. 1115-1122. 

ÇAKICI, Celil, ve AKSU, Murat, “Bozcaada Halkının Turizm ve Çevre Bilinci 

Üzerine Bir Araştırma”, Çanakkale İli Değerleri Sempozyumları Kitabı 

içinde Bozcaada Değerleri Sempozyumu, 2008, Çanakkale. 

ÇENET, İbrahim, “Bozcaada’ya Bakış ve 2010 Ada Vizyonu”, Çanakkale İli 

Değerleri Sempozyumları Kitabı içinde Bozcaada Değerleri Sempozyumu, 

2008, Çanakkale. 

DİNÇER, Füsun İstanbullu, “Güney Doğu Anadolu Projesinde Turizmin 

Çeşitlendirmesi”, Anatolia: Turizm Araştırması Dergisi, 10-Eylül- Aralık, 

1999, s. 18-30. 

HAMLACIBAŞI, F.,Ümit, ve ÖZKÖK, Ferah, “Bozcaada’da Turist Harcamalarının 

Gelir Etkisinin Ölçülmesine Yönelik Bir Çalışma”, Uluslararası Çanakkale 

Kongresi, 2006, İstanbul. 

HAMLACIBAŞI, Fatma Ümit, “Yiyecek Turizmin ve Yiyecek Turizmini Açısından 

Bozcaada’nın Kaynakları”, Çanakkale: ÇOMU. Sosyal Bilimler Enstitüsü 

Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2008 


166 


HUDSON, Brain. J., “Waterfalls: Resources for Tourism”, Annals of Tourism 

Research, 25(3), 1998, s. 958-973. 

KAPTAN AYHAN, Çiğdem, “Bozcaada’da Turizm Hareketlerinin Gelişimine Yerel 

Halkın Yaklaşımı Üzerine Bir Araştırma”, Çanakkale İli Değerleri 


Çanakkale 

KOTLER, Philip, BOWEN, John ve MAKENS, James, Marketing Hospitality and 

Tourism, Prentice Hall, NJ.,1999. 

KOZAK, Nazmi, KOZAK, Meryem A. ve KOZAK, Metin, Genel Turizm: ilkelerkavramlar, 

6. basım Ankara: Detay Yayıncılık, 2006. 

KOZAK, Nazmi, Turizm Pazarlaması. 1. basım, Ankara: Detay Yayıncılık, 2006. 

LEE, Kian Foh, “Sustainable Tourism Destinations: The Importance of Cleaner 

Production”, Journal of Cleaner Production, 9(4), 2001, s.313-323. 

ORAL, Saime, Otel İşletmeciliği ve Konaklama İşletmelerinde Verimlilik Analizleri, 

İzmir: Kayrılmaz Matbaası, 1999. 

ÖZKÖK, Ferah, ERDEM, Sabri Haluk ve HARMAN, Serhat, “Tourism Impacts and 

Resident Support For Tourism Development: A Research on Bozcaada, 

Turkey”, International Tourism Biennial, 2007, Çanakkale. 

ÖZKÖK, Ferah, HARMAN, Serhat ve YAVAŞ, Özgün, “Bozcaada’ya Gelen Yerli 

Turistlerin Profilini Belirlemeye Dönük Bir Araştırma”, Çanakkale İli 

Değerleri Sempozyumları Kitabı içinde Bozcaada Değerleri Sempozyumu, 

2008, Çanakkale. 

PEKCAN, Cem, “Gökçeada ve Bozcaada’nın Turizm Potansiyeli’nin Tespiti ve 

Adalarda Turizmin Gelişme Olanakları”, ÇOMU: Sosyal Bilimler Enstitüsü 

Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2001 

TOSUN, Cevat ve JENKINS C.L, “Regional Planning Approaches to Tourism 

Development: In Case of Turkey”, Tourism Management, 17(7), 1996, s. 

519-531 

TOSUN, Cevat ve BİLİM, Yasin, “Şehirlerin Turistik Açıdan Pazarlanması: Hatay 

Örneği”, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 15(2), 2004, s. 125-138. 

TÜREMEZ, Yüksel ve BAMYACI, A. Onur, “Bozcaada’da Turistik Ürün Geliştire 

ve Çeşitlendirme Üzerine Bir Çalışma”, Çanakkale İli Değerleri 


Çanakkale. 

ÜNÜSAN, Çağatay ve SEZGİN, Mete, 

İletişimi, İkia Yayımcılık, 2005. 

Turizmde Strateji Eksenli Pazarlama 


BEKLENTİLERDE RASYONELLİK VE YAKIN 

RASYONALİTENİN EKONOMETRİK TESTİ 1 

Serdar KURT 

Hilmi ZENGİN 

ÖZET 

Çalışma, makroiktisatta son dönemde egemen görüş olan yeni klasik 

okulun “Rasyonellik” varsayımının günümüz iktisadında ve gerçek 

hayatta geçerli olup olmadığının beklenti anketleri ve ekonometrik 

testler vasıtasıyla araştırılmasını amaçlamaktadır. Öncelikle 

beklentilerin rasyonel olup olmadığı zayıf ve güçlü rasyonellik 

testleri kullanılarak araştırılmıştır. Bununla birlikte, Palmqvist ve 

Brayn (2005) kullanmış olduğu yöntemler esas alınarak bireylerin 

beklentilerinde yakın rasyonalitenin bulunup bulunmadığı 

incelenmiştir. Türkiye’de bireylerin beklenti yapılarının rasyonel 

beklenti yapısından daha çok yakın rasyonaliteye uygun olduğu 

sonucuna varılmıştır. Tam rasyonellik testleri bireylerin tam 

rasyonaliteye sahip olmadıklarını ve yakın rasyonaliteye daha 

uygun olduğunu göstermiştir. Dolayısıyla, elde edilen bulgular, 

uygulanacak iktisadi politikaların kısmen etkin olabileceği 

görüşünü desteklemektedir. 

Anahtar Kelimeler: Rasyonel Beklentiler, Yakın Rasyonalite, Yeni 

Keynesyen Okul 

1 10. Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu, Erzurum, 2009’da sunulmuştur. Kurt (2009)’dan derlenmiştir. 


Prof.Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi, İİBF 


RATIONALITY IN EXPECTATIONS AND ECONOMETRIC 

TEST OF NEAR RATIONALITY 1 

Serdar KURT 

Hilmi ZENGİN 

ABSTRACT 

The aim of the study is to research whether the rationality 

hypothesis of new classical school which is a prevailing 

macroeconomic school in the last period is valid in today's economy 

and real life through expectations surveys and econometric tests. 

First, it is examined whether the expectations are rational or not by 

using weak and strong rationality tests. However, the presence of 

close expectations of individuals based on the methods Palmqvist 

and Brayn (2005) have used. It is concluded that expectation 

structures of individuals in Turkey are rather appropriate to near 

rationality. full rationality tests have shown that individuals do not 

possess full rationality and more appropriate to near rationality. 

Therefore, the resulting findings support the economic policies 

which will be applied could be partly effective. 

Keywords: Rational Expectations, Close Rationality, New 

Keynesian School. 

1 10. Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu, Erzurum, 2009’da sunulmuştur. Kurt (2009)’dan derlenmiştir. 


Prof.Dr., Karadeniz Teknik Üniversitesi, İİBF 



171 

GİRİŞ 

Makroiktisatta beklentiler konusu sürekli tartışıla gelen ve üzerinde hala fikir 

birliğine varılamamış konulardan biri olmuştur. Keynesyen iktisattan önceki döneme 

hakim olan Klasik iktisat döneminde Klasik iktisatçılar olan John Stuart Mill ve 

Adam Smith’in tarif ettikleri çıkarlarını maksimize ve zararını minimize etmek 

isteyen Ekonomik İnsan (Homo Economicus) rasyonel bir insanı işaret etmektedir. 

Ayrıca, klasik iktisatta reel değişkenlerin kullanılması ve parasal değişkenlerin reel 

değişkenler üzerinde bir örtü olduğu düşüncesi, bireylerin rasyonel olduğunu ifade 

etmektedir. Buna göre Klasik okulun öngördüğü insan türü rasyonel bir insandır. 

Keynes (1936) Genel Teori’de beklentileri uzun ve kısa dönem beklentiler 

olmak üzere ikiye ayırmıştır. Keynes’e göre bireyler hem kısa ve hem de uzun 

dönemde çok iyi tahminciler değillerdir ve yanılgıya düşebilmektedirler. 

Müteşebbisin kısa vadede üretim ve istihdamın arttırılması veya kısılması veya aynı 

düzeyde sürdürülmesi ile ilgili kararlar vermesi gerekmektedir. Kısa dönemde yapılan 

yanlış tahminler, üretimin fazla veya eksik yapılmasına ve bu durum stokların 

artmasına veya azalmasına neden olabilmektedir. Daha Keynesyen bir ifade ile efektif 

talebin arzı aşması durumunda stok erimesi, arzın efektif talebi aşması ile stok 

birikimi meydana gelecektir. Böyle bir durumda dengesizliğin giderilmesi için 

piyasaya müdahale edilmesi gerekmektedir. Uzun dönemli beklentiler ise yatırımın 

belirsizliği ve bununla birlikte yatırım kararının verilmesi üzerinde etkili olan 

beklentiler olarak tanımlanmaktadır. Uzun vadeli beklentilerde ise dönem uzun 

olduğu için belirsizlik daha da ön plana çıkmaktadır. Belirsizlik altında karar verme 

durumunda uzun dönemli kararlar üzerinde, belirsizlik yanında, yatırımın beklenen 

getirisi ve yatırımcıların para kazanma hırsını simgeleyen Hayvani İçgüdü (Animal 

Spirit)’de etkili olacaktır. Keynes hayvani içgüdüyü daha çok pozitif olarak 

tanımlamış ve bu güdü var olmasaydı insanların yatırım yapmak istemeyeceklerini 

belirtmiştir. Çünkü insanın doğasında olan kazanma hırsı ve her zaman kazanacağı 

içgüdüsü insanlara yatırım yapmak için cesaret vermektedir. 

Beklenti kavramı, daha sonraları Friedman (1956)’ın miktar teorisini temel 

alarak elde ettiği para talebi teorisinde, para talebini belirleyen etmenler arasında 

fiyatlar genel düzeyinin artış beklentisinide içererek, Friedman’ın öncülüğünü ettiği 

Parasalcı (Monetarist) okul tarafından dikkate alınmıştır. Buna göre, Parasalcı 

görüşün dikkate aldığı beklentilerin geriye dönük (backward looking) beklentiler 

olduğu ve bireylerin beklentilerini oluştururken geçmişe bakarak karar verdikleri 

görüşünü savunmuşlardır. Bireyler geçmişe, özelliklede son dönemlere bakarak 

iktisadi kararlarını vermektedirler. Buna göre bireyler yanlış kararlar verselerde, 

hatalarını zamanla tedrici olarak düzeltmektedirler. Uyumcu (adaptive) beklentiler 

olarak adlandırılan, Cagan (1956)’ın tahmin ettiği hiper enflasyon ve para talebi 

modelinde oluşturduğu beklentiler modeli aşağıdaki gibi ifade edilebilir, 

e e 

e 

t t1 

( t1 

t1 ) ve 0 1 

(1) 

e 

Burada beklenen enflasyonu, enflasyonu, hata düzeltme 

katsayısını ifade etmektedir. Denklemde cari yılın beklentilerinin belirlenemsi 

üzerinde geçmiş yılın beklentileri ile bir önceki yılın gerçekleşme hatasının belirli bir 

oranda düzelterek etkili olduğu görülmektedir. Burada, hata düzeltme katsayısı 0 ise 


172 

Serdar KURT & Hilmi ZENGİN 

cari enflasyon oranı beklentisi geçmiş yılla aynı olmakta, katsayı 1 ise geçmiş yıl 

yapılan hata bir sonraki döneme tamamıyla yansıtılmaktadır. Parasalcı görüş bu 

modeli benimseyerek analizlerinde kullanmışlardır. 

Yeni Klasik Okul ise Muth (1961) tarafından ileri sürülen rasyonel 

beklentiler görüşünü benimsemiştir. Muth (1961)’un rasyonel beklentiler hipotezine 

göre, firmaların ve bireylerin beklentileri (daha genel olarak, subjektif olasılık 

dağılımı) aynı bilgi seti altında tahmin teorisi (objektif olasılık dağılımı) ile uyumlu 

olacaktır. Rasyonel beklentiler görüşüne göre, bireyler uyumcu beklentilerde olduğu 

gibi sistematik hata yapmamaktadırlar. Bireylerin hata yapabilirler, fakat sitematik 

olarak hata yapmadıkları için bu hataların beklenen değeri sıfıra eşit olacaktır. 

Rasyonel beklentiye sahip bireyler de hata yapmaktadır, geçmişte yaptıkları 

hatalardan ders almaktadırlar. Bu nedenle, beklenti hatalarından oluşan hata 

terimlerinde otokorelasyon bulunmamalıdır. 

Akerlof ve Yellen (1985a, 1985b) beklentilerin rasyonel olmadığını, 

bireylerin bazen elindeki bilgiden tam olarak yararlanmadığı görüşünü ileri 

sürmüşlerdir. Özellikle, ılımlı ya da düşük enflasyon düzeyinde toplumun belli bir 

oranının enflasyonun bu düşük oranını dikkate almadıkları vurgulanmıştır. Bunun 

nedeni olarak ise bireylerin elindeki bilgi setinin tamamını kullanmamaları, bazı 

verileri önemsiz görerek sadece önemli verilere dikkat etmeleri gösterilmektedir. Bu 

görüşe göre ise bireyler rasyonel davranmaktadırlar fakat bireyler yüzde yüz rasyonel 

olamamaktadırlar. Bazen rasyonel olmayan kararlarda verebilmektedirler. Akerlof ve 

Yellen (1985a) bu tür beklentilere Yakın Rasyonalite (Near Rationality) veya yakın 

rasyonel beklentiler olarak tanımlamıştır. Akerlof, Dickens ve Perry (ADP) (2000) 

Yeni Keynesyen Phillips eğrisini yakın rasyonaliteyi kullanarak tahmin etmişlerdir ve 

dengeden sapmanın maliyetlerinin küçük ve kazançlarınsa önemli olduğu sonucuna 

ulaşmışlardır. 

Bu çalışmada, öncelikle beklentilerin rasyonel olup olmadığı varyans sınır, 

yansızlık ile zayıf ve güçlü etkinlik testleri kullanılarak test edilmiştir. Bununla 

birlikte, Akerlof, Dickens ve Perry (2000)’in kullanmış olduğu yöntem temel alınarak 

bireylerin beklentilerinin yakın rasyonel olup olmadığı Palmqvist ve Brayn (2005)’ın 

geliştirmiş olduğu bir yöntem ile araştırılmıştır. 

LİTERATÜR 

Bu çalışma, yakın rasyonalite kavramı ile rasyonalitenin ve yakın 

rasyonalitenin direkt testleri üzerine odaklanmıştır. Bu nedenle öncelikle rasyonel 

beklentilerin direkt testi üzerine yoğunlaşmış literatür verilmiştir. 

Turnovsky (1970), ABD ekonomisi Kore savaşı dönemi, altı ay ve on iki 

aylık beklenti tahminleri için Livingston’ın altı aylık tüketici fiyat endeksi anket verisi 

ve EKK yöntemi ile fiyat beklentilerinin yapısını araştırmıştır. Veri seti bankacılar, 

finansçılar, akademisyenler, ekonomistler, sendika ekonomistleri, özel sektörde 

ekonomik tahmin yapan ekonomistlerden oluşmaktadır. Sonuçlar, 1954-64 dönemi 

için işadamlarının fiyat beklentilerinin rasyonellik hipotezine uymadığını göstermiştir. 

Fakat 1962-1969 dönemi için rasyonellik hipotezi kabul edilmiştir. Turnovsky ve 

Wachter (1972), ABD için 1949-1969 dönemi için iş adamlarından elde edilen altı 

aylık gözlenmiş ücret ve fiyat beklentilerini kullanarak beklentiler hipotezini Phillips 

eğrisi denklemini EKK yöntemiyle ile test etmişlerdir. Livingston’ın beklenti veri seti 



173 

kullanılmıştır. Ücret ve fiyat değişmesi beklentilerinin cari ücret değişmelerinin 

açıklanmasında önemli olduğu, beklenti değişkeni katsayıları anlamlı ve yaklaşık 0.35 

civarındadır. Bu rasyonel beklentiler hipotezini desteklememektedir. Gibson (1972) 

ve Pyle (1972) aynı veri setini (Livingston) kullanarak fiyat beklentilerinin nominal 

faiz oranı üzerindeki etkisini araştırmış ve beklentilerin rasyonel olmadığını tespit 

etmişlerdir. Pesando (1975) beklentilerle (Livingston) gerçek serinin katsayılarının 

aynı olduğunu ileri süren varsayımın şüpheli olduğunu, bu nedenle tahminin yapıldığı 

zamandaki tüm bilginin kullanılıp kullanmadığını test etmek için, gerçek serinin 

tahmininde kullanılan ve seriyi açıklamakta yeterli olan değişkenleri kullanılarak 

beklenti serileri tahmin edilmiştir. Bu çalışmada değişkenlerin gecikmelerinin 

kullanıldığı otoregresif bir model kullanılmıştır. Bu iki modeldeki katsayıların eşit 

olup olmadığını test etmiştir. Rasyonellik hipotezi zayıf formu red edilmiştir. Carlson 

(1977) Livingston beklenti serisi odaklı bir analiz yapmıştır. Tahmincilerin tahminleri 

yaptıkları dönemdeki bazı verileri tahminlerine yansıtmadıklarını ifade etmiştir. Buna 

göre düzenlenmiş veri ile yapılan testlerde rasyonellik tüketici fiyatları endeksi için 

red ediliyorken iken toptan eşya fiyatları endeksi için kabul edilmiştir. Mullineaux 

(1978), gerçek ve beklenti serisinin farkından elde ettiği hataları enflasyonun geçmiş 

değerleri üzerine koşup, elde ettiği zayıf etkinlik testini uygulayarak Carlson 

(1977)’ın verisi ile rasyonelliği kabul etmiş, Pesando (1975)’nun kullanmış olduğu 

veri ile rasyonelliği red etmiştir. Friedman (1980), üç ve altı aylık tahmin periodu olan 

ve sekiz yıllık bir dönemi kapsayan verilerle faiz oranı beklentileri verisinin 

rasyonelliğini test etmiştir. Sonuçlar, ankete katılanların yanlı tahminler yaptıklarını, 

geçmiş faiz oranı etkin olarak kullanmadıklarını, bireylerin hem uzun dönem hemde 

kısa dönem faiz oranı tahminleri makro ekonomik değişkenlere göre etkin değildir. 

Rasyonel beklentiler hipotezi red edilmiştir. Brown veMaital (1981), 1961-1977 

dönemi için ile uzman görüşlerinin yansız olup olmadığını ve rasyonelliği Livingston 

verisi ile test etti. Altı ve oniki aylık beklentiler yansız olduğu için beklentilerin kısmi 

rasyonelliği hipotezi red edilemedi. Fakat bilginin eksik kullanımından dolayı, tam 

rasyonalitenin red edilmesine enden oldu. Keane ve Runkle (1990), profesyonel 

tahmincilerin bireysel fiyat tahminlerinin rasyonelliğini test etmiş ve rasyonellik red 

edilememiştir. Jeong ve Maddala (1991), serilerin durağan olmaması ve eşbütünleşme 

uygulanabilir olması durumunda bu testlerin geçersiz olacağını ifade etmiştir. 

Eşbütünleşeme testleri uygulayarak rasyonelliği hipotezini red etmiştir. Bonham ve 

Cohen (2001), görünürde ilişkisiz regresyon yöntemini kullanarak uygun bir varyanskovaryans 

ile mikro-homojenlikliği test etti ve gayrisafi milli hasıla deflatöründe 

heterojenlik olduğunu tespit etti ve toplulaştırılmış veri ile rasyonelliğin test 

edilemeyeceğini, rasyonelliğin anacak bireysel seviyede test edilebileceğini öne 

sürdü. Mehra (2002), bir yıl sonrası tüketici fiyat endeksi beklentilerini içeren üç 

anket üzerinde rasyonelliği test etmiştir. Michigan hanehalkı beklentisi yansız ve 

etkin yahminler yapmaktadır. Livingston dönemin tamamında yansız ve etkin 

sonuçlar vermekte fakat alt dönemlerde rasyonellik ihlala edilmektedir. Üçüncü sonuç 

ise profesyonel tahmincilerin beklentilerinin yanlı ve etkin olduğudur. Bakhshi, 

Kapetanios ve Yates (2005), İngiltere enflasyon verisi için sabit tarihli tahminleri 

içeren beklenti verisi ile rasyonel beklentileri test etti ve beklentilerde pozitif bir 

yanlılık olduğunu tespit etmişler ve rasyonelliği red etmişlerdir. 


174 


Yakın rasyonalitenin geçerliliği ile ilgili yapılan testler aşağıdaki biçimde 

özetlenebilir. 

Cochrane (1988) tüketimin zamanlar arası dağıtımı teorisini gelire aşırı ve 

yetersiz duyarlılık, faiz oranı değişimi ve ihmal edilen bilgi alternatif karar kuralları 

çerçevesinde fayda maliyetlerini (kayıp) hesaplayarak ve Amerika’ya ait 

toplulaştırılmış verileri kullanarak test etmiştir. Çalışmada, yakın rasyonalite alternatif 

karar kuralları çerçevesinde dikkate alınmıştır ve küçük hatalar olarak 

değerlendirilmiştir. Bu küçük hataların hem bireyler hem de ekonomistler tarafından 

yapılabileceği vurgulanmıştır. Yakın rasyonalite kavramının Akerlof ve Yellen 

(1987)’in çalışmasında tanımladığından farklı olarak zamanlar arası maksimize edici 

varsayımı ve birinci derece koşullardan gelen ikinci derece maliyetlere sahip olduğu 

ifade edilmiştir. Çalışmanın sonuçları, optimal karar kuralından kaynaklanan 

farklılıkların ekonomik ve istatistiksel olarak küçük fayda maliyetlere sahip olduğu, 

bu maliyetlerin üç aylık 1 dolardan ve ay başına 30 sentten az olduğu açıklanmıştır. 

Teori küçük bilgi ve geçiş maliyetlerini içeren küçük modelleme yanlışlıklarını 

tahmin edemiyor ve küçük maliyetler teorinin red edilmesine neden olan sebeplerden 

biri olarak göz önüne alınabilir. 

Caballero (1992) orta ve uzun vadeli tüketim davranışının iyi bir 

tanımlamasını veren sürekli gelir hipotezi modelini ABD verisi için 1953:Q1- 

1989:Q4 dönemi için kişi başı tüketim harcamaları verilerini kullanılarak test 

etmişlerdir. Çalışmada, yakın rasyonel beklentiler düşüncesi mikro ekonomik 

düzeyde oldukça gerçekçi olduğu düşünülmektedir. Fayda maliyetleri bugünkü değer 

olarak hesaplanmıştır. Buna göre, bireyler tüketim seviyelerini sürekli 

ayarlamamaktadırlar ve tüketimin gerçek seviyesinde ayrılmasını beklemektedirler. 

Bu çalışmada heterojenliğin önemli bir rol oynadığı, yapısal şokların mikro ekonomik 

tüketim politikalarının doğrusal olmaması nedeniyle önemli bir yıpratıcı etkisinin 

olmadığı vurgulanmıştır. Kısa dönemde, yakın rasyonel mikro ekonomik tüketicilerin 

Amerika savaş sonrası tüketim verisiyle uyumlu olduğu tespit edilmiştir. 

Beeby, Hall ve Henry (2001) Avrupa Parasal Birliği’nin ilk 11 üye ülkesi 

için beklenti yapısı belirlenmeye çalışılmıştır. Modelin belirlenmesinde Muth 

(1961)’un Örümcek ağı modeli kullanılmıştır. Modelde döviz kuru tahmin 

denkleminde bağımsız değişkenler olarak ileriye dönük (forward-looking) beklentiler, 

döviz kurunun bir gecikmesi ve dünya faiz oranlarının temsilen (Proxy) ABD ile 

Parasal Birlik Bölgesi (Euroland) kısa dönem faiz oranları farkı dikkate alınmıştır. 

Beklentilerinn değişken ve gecikmelerini içeren bir öğrenme kuralından oluştuğu 

varsayılmıştır ve beklenti serisi zamanla değişen katsayıları tahmin etmek için 

kullanılan Kalman Filter yöntemiyle tahmin edilmiştir. Bunun nedeni bireylerin 

beklentilerini sürekli olarak güncellediği varsayımıdır. Burada on öğrenme kuralı 

geliştirilmiştir. Elde edilen sonuçlar, rasyonellikten küçük miktarlarda sapmaların bile 

çıktı üzerinde önemli etkilerinin olduğunu göstermektedir. 

Weder (2004), kararsız dinamik genel denge durumunda yakın rasyonel 

beklentilerin etkilerini araştırmıştır. İlk olarak, monopolistik rekabet modelini ve daha 

sonra değişebilir kapasite modelini kullanarak genel denge analizi yapılmıştır. Daha 

sonra 1954:01-1991:02 ABD verileri için zaman serisi özellikleri incelenmiştir. Yakın 

beklentiler bireylerin ekonomiyle ilgili bir kurala göre (rule of thumb) hareket ettiği 

varsayımı ile dikkate alınmıştır. Sonuçlar, rasyonellikten sapmanın ılımlı etkilere 



175 

sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Rasyonel beklentilerin terk edilmesinden 

kaynaklanacak potansiyel kazancın modelin tutarlılığının azaltılmasından 

kaynaklanan maliyetten daha küçük olduğu vurgulanmıştır. Bhalotra (2006) emeğin 

ya da işgücünün (effort) ücretin pozitif bir fonksiyonu olduğu etkin ücret modelini, 

yakın rasyonel beklentiler davranışını kullanarak, genel denge analizi yardımıyla 

incelemiştir. Tam anlamıyla optimum olan düzeyden sapmaların sezgisel karar verme, 

hatalar, işlem maliyetleri ve firmaların dikkate aldığı olası nedenlerden 

kaynaklanabilmesinin yanı sıra, ücret sapmalarının bir kısmının da kar kaybından 

kaynaklandığı tespit edilmiştir. 

Türkiye’de anket verilerinden yararlanarak beklentilerin analizi ve 

rasyonelliğin testi için yapılan çalışmalar aşağıda verilmiştir. 

Uygur (1983) 1977:Q3-1981:Q3 dönemi imalat sanayi ve onaltı alt sektörü 

için yapılan anket verileri sayısallaştırılarak beklenti serisi haline getirilmiş ve bu 

verilerden yararlanarak Türkiye için bazı sektörlerin rasyonel beklentilere sahip 

olduğunu tespit etmiştir. Uygur (1989), Türkiye’deki yaklaşık 2000-2500 imalat 

sanayi firması üzerinde yapılan üçer aylık eğilim anketleri beklenti verileriyle, 

1978:Q4-1988:Q4 dönemini incelemiştir. Ankette beklentiler nitel olarak 

belirlenmiştir. Beklenen enflasyon eşitliği tahmin edilmiş ve elde edilen sonuçlar, 

kamu sektörünün bazı parasal değişkenler ve faiz oranı üzerindeki kontrolünün, kamu 

harcamaları ve bütçe açığı gibi değişkenlerin ve bunların bazı gecikmelerinin 

enflasyon beklentilerinin şekillenmesi üzerinde önemli bir etkisi olduğu tespit 

edilmiştir. 

Yamak ve Küçükkale (1998) 1980:Q1-1995:Q1 dönemi Türkiye verileri için 

rasyonel beklentiler doğal oran politika etkisizliği hipotezinin geçerliliğini test 

etmişlerdir. Elde edilen sonuçlar reel değişkenler üzerinde beklenmeyen para 

politikasının etkili olmadığını ve sadece beklenen para politikasının ise etkili olduğu 

tespit edilmiştir. Dolayısıyla, politika etkisizliği hipotezi ve rasyonel beklentiler 

hipotezinin red edilmiştir. 

Metin ve Muslu (1999), 1986:Q1-1995:Q3 dönemi için Türkiye ekonomisi 

enflasyon ve parasal davranışın Cagan (1956) tipi para talebi modeli ile açıklanabilir 

olduğunu bulmuşlardır. Ayrıca, bu model vasıtasıyla test edilen rasyonel beklentiler 

hipotezi ilgili dönem için red edilmiştir. 

Karadaş ve Öğünç (2003), 1989:Q4-1999:Q dönemi için TCMB tarafından 

yapılan ve 1987 Aralık ayından sonra aylık olarak tutulmaya başlanan iktisadi eğilim 

anketi verilerini ve Carlson ve Parkin’in metodolojisini kullanarak beklentileri 

sayısallaştırmış, beklenti serilerini oluşturmuş ve beklentilerin rasyonel olup 

olmadığını etkinlik ve diklik (orthogonality) testleri ile test etmiştir. Evans ve 

Gulemani (1984)’den yararlanarak rasyonel beklentiler hipotezini test etmek için 4 

test uygulamıştır. Bunlar yansızlık, ardışık bağımlılık (otokorelasyon), etkinlik ve 

diklik (orthogonality) testleridir. Test sonuçlarından önce burada test edilen 

beklentilerin doğrudan gözlemlerle elde edilmiş gözlemler değil nitel değişkenlerden 

elde edilen değişkenler olduğu hatırlatılmalı ve bunlarda ölçüm hatalarının olabileceği 

varsayılmıştır. Test sonuçları 1989:Q4-1998:Q4 dönemi için rasyonellik hipotezinin 

red edilemediğini göstermiştir. Ek olarak, rasyonellik varsayımı bireylerin doğru 

enflasyon yaratma süreci mekanizmasını öğrenebilmeleri için istikrarlı bir ekonomik 

ortam gerektirmektedir sonucuna ulaşılmıştır. Çalışılan periyotta bir büyük iç ve iki 


176 


dış kriz olmuştur ve bu krizler ve bu ortam doğru enflasyon yaratma süreci 

mekanizmasını öğrenmeyi zorlaştırmıştır. 

Kara ve Küçük Tuğer (2005) Türkiye’de enflasyon beklentilerinin yapısını 3 

farklı anketten elde ettiği 5 farklı enflasyon beklentisi serisini ve 2001:08-2004:06 

dönemi için aylık verileri kullanarak test etmiştir. Yanlılık ve etkinlik testleri ile 

beklentilerin rasyonel olup olmadığı araştırılmıştır. Elde edilen sonuçlar bir ay sonrası 

beklentiler hariç diğer tüm beklentilerin rasyonel olmadığını, yani bireylerin mevcut 

tüm bilgiyi etkin olarak kullanmadıklarını göstermiştir. Tahmin hatası bir çok 

durumda döviz kurur ile ilişkili bulunmuştur. Dezenflasyon döneminda rasyonellikten 

sapmanın olduğu vurgulanmıştır. 

Barlas Özer ve Mutluer (2005) enflasyon beklentilerini beklentilerin rasyonel 

olup olmadığından daha çok beklentilerin yapısal özelliklerinin belirlenmesi üzerine 

odaklanmışlardır. İktisadi yönelim anketi beklentileri kullanılarak, beklentilerin alt 

sektörlerde nasıl çalıştığı ve geliştiği, zamanla nasıl değiştiği, gerçekleşme oranlarının 

ne olduğu ve diğer beklentilerle olan ilişkilerini medyan, standart sapma, basıklık, 

eğiklik gibi istatistikî yöntemleri kullanarak incelemiştir. Çalışmada iktisadi yönelim 

anketi kullanılmıştır. Beklentilerin yanlılığı da araştırılmıştır. Bu bölümde sayısal 

beklenti verileri kullanılmıştır. Regresyon denkleminde beklentilerin ortalaması değil 

medyan değerleri kullanılmıştır. Eğer sabit terim sıfırdan farklıysa beklentiler yanlı 

olacaktır. Sabit terim beklentilerin yaklaşık olarak gerçekleşmenin %17 üzerinde 

olduğunu göstermiştir. Yanlılık güçlü ve negatif katsayı mevcuttur. 

Oral ve diğ. (2008), Türkiye için finansal ve reel sektör TÜFE enflasyon 

beklentilerinin rasyonelliğini çoklu panel veri eşbütünleşme yöntemini kullanarak 

2001 Ağustos dönemi sonrası için analiz etmişlerdir. Yazarlar, panel tekniklerin 

kullanılmasının örnek hacminin artmasının yanında cevaplayıcı grupların arasında 

heterojenliğin de olanak tanıdığını vurgulamışlardır. Beklentilerin güçlü bir biçimde 

rasyonel olmadığının bulunması ile birlikte, geçmiş ve gelecek enflasyon oranlarının 

önemi bireylerin gelecek beklentilerinin belirleyicileri olması anlamında 

araştırılmıştır. Rekürsif (Recursive) tahmin sonuçları tahmincilerin geçmiş enflasyona 

oranla ağırlığı gelecek enflasyona yani hedef enflasyona verdiği sonucu göstermiştir. 

Başkaya ve diğ. (2008), bu çalışmada Beklenti anketi verilerinden 

yararlanarak 2003:01-2007:11 dönemi için Panel veri analiz yöntemleriyle Türkiye’de 

enflasyon beklentilerinin davranışsal yönleri ve para politikası ve iletişim stratejileri 

incelenmiştir. Sonuçlar, ankete cevap verenlerin ve TCMB’nin resmi tahmincilerinin 

beklentilerini şekillendirirken enflasyon hedefini dikkate aldıklarını göstermektedir. 

Başkaya ve diğ. (2008), özellikle 2006 dönemi sonrasında açık enflasyon hedeflemesi 

ile birlikte uygulanan politikaların başarısı için beklentilerin daha önem kazandığı 

görüşü belirtilmiştir. Sonuçlar, ekonomik ajanları beklentilerini şekillendirirken 

enflasyon hedeflerine, enflasyon oranının geçmiş değerlerine, ekonomik aktiviteye, 

döviz kuru ve ülke risk primindeki değişmelere dikkat etkilerini göstermiştir. 

Beklentilerinin oluşum yapısının zaman boyunca oldukça değişken olduğu 

görülmüştür. 

Yakın rasyonelite ile ilgili olarak bugüne kadar Türkiye üzerine çok kısıtlı 

bir literatüre sahiptir ve sadece bir çalışma yapıldığı tespit edilebilmiştir. 

Us ve Metin Özcan (2003) tarafından yapılmış bu çalışmada, rasyonel 

beklentilerle kurulan yapışkan fiyat modellerinin Amerikan ekonomisindeki 



177 

enflasyonist ataleti (inertia) açıklamada düşük performans göstermesi ilginin son 

yıllarda yakın rasyonalite ile kurulan yapışkan fiyat modellerine kaymasına neden 

olmuştur. Ne var ki, Türkiye’de enflasyonist atalet üzerine yapışkan fiyatlarla kurulan 

bir modelin olmadığını ve beklentilerle enflasyonun sürekliliğini açıklamayı çalışan 

bir çalışma olmadığını vurgulamışlardır. Daha önceki çalışmalar arasında, Türkiye’de 

enflasyonun sürekli (persistent) olduğunu onaylayan çalışmalar bulunmaktadır, buna 

rağmen, diğer çalışmalar da hem beklentilerin tam olarak rasyonel olmadığını ve hem 

de saf uyumcu beklentileri içermediğini gösteren deliller sunmuşlardır. Yakın 

rasyonel davranıştan enflasyon ataletine doğru bir bağlantı kurmayı deneyen bir 

çalışma bulunmamaktadır. Bu boşluğu doldurmak için bu çalışma yakın rasyonel 

beklentiler varsayımı altında yapışkan fiyat modelleri ile Türkiye için iki farklı 

enflasyon senaryosu ile bu modelleri test etmiştir. Optimal tek bir değişken tarafından 

tanımlanan yakın rasyonel beklentiler ki bu durumda diğer değişkenlere ait bilgiler 

ihmal edilir fakat ajanlar geçmiş enflasyon bilgisini optimal bir biçimde kullanır. 

Optimal tek bir değişken tarafından tanımlanan yakın rasyonel beklentiler modeli her 

iki döneme de uymakla kalmamış Lucas Kritiğine de maruz kalmamıştır. Alternatif 

olarak, yakın rasyonel beklentilerin geriye dönük olduğu varsayılmıştır. Bu alternatif 

senaryo, optimal tek değişkenli beklentiler yüksek enflasyon dönemi için bile daha iyi 

performans göstermektedir. 

EKONOMETRİK YÖNTEM VE VERİ SETİ 

Çalışmada kullanılan veri seti ve ekonometrik yöntem aşağıda açıklanmıştır. 

Veri Seti 

Çalışmada, anket veriler Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından 

(TCMB) mali ve reel sektörde karar alıcı ve uzman kişilerle, profesyonellerin 

beklentilerini saptamak amacıyla tutulmaktadır. Her ayın ilk haftası ve üçüncü 

haftasında anketler bireylere gönderilmekte ve ayın 15’inde ve 30’unda 

açıklanmaktadır. Bu çalışmada cari ayın, iki ay sonrasının ve oniki ay sonrasının 

beklenti serisi ve ayın 15’inde açıklanan veriler kullanılmıştır. Gerçek enflasyon serisi 

olarak iki TUFE serisi kullanılmıştır. Bunlardan ilki, 2001:08-2005:12 dönemi için 

1994=100 baz yıllı TUFE serisini, 2006:01-2008:06 dönemini kapsayan aylık veriler 

için ise 2003=100 baz yıllı TUFE serisi kullanılmıştır. Beklenti anketi ve 2003=100 

bazlı enflasyon verileri TCMB EVDS veri dağıtım sisteminden, 1994=100 bazlı 

TUFE verisi TUİK’ten alınmıştır. 

Ekonometrik Yöntem 

Bu bölümde ilk olarak beklenti serilerinin istatististiksel özellikleri dikkate 

alınacak ve rasyonel beklentiler hipotezi açısından değerlendirilecek, daha sonra 

rasyonel beklentiler hipotezi test yöntemleri açıklanacak ve uygulama sonuçları 

tartışılacak, ve nihayet yakın rasyonel beklentiler testleri uygulanacak ve sonuçlar 

değerlendirilecektir. 

Rasyonel beklentiler Muth (1961) “tarafından, firmaların ve bireylerin 

beklentileri (genel olarak, subjektif olasılık dağılımı) aynı bilgi seti altında tahmin 


178 


teorisi (objektif olasılık dağılımı) ile uyumlu olacaktır” olarak tanımlanmıştır ve 

aşağıdaki denkliklerle gösterilebilir. 

e 

E E | I ) 

(2) 

t 

t s 

t 

e 

t 

( t t s 

Burada, t dönemi enflasyon beklentisini, E beklenti notasyonunu, 

Et 

s 

s dönemi öncesinde yapılan enflasyonun t dönemi beklentisini, 

t 

It 

 

t-s 

s 

döneminde bilinen ya da mevcut olan bilgi kümesini, E( t | I t s) 

t dönemindeki 

enflasyonun t-s dönemindeki mevcut bilgi ile koşullu beklentisidir. 

Gerçek ve Beklenti Serilerinin İstatistiksel Analizi 

Öncelikle ön bilgi olması amacıyla beklenti serileri ve gerçek enflasyon 

serisinin grafiklerini inceleyelim, 

6 

5 

Cari Ay Beklentisi 

Enflasyon 

4 

3 

2 

1 

0 

-1 

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 

Grafik 1: Cari Ay Beklentisi ve Enflasyon Serileri 

Cari ay beklentisi ve enflasyon arasındaki ilişkiyi grafik üzerinde incelersek 

2002 öncesi dönem hariç açık ve sürekli bir yanlılık görülmemektedir, fakat 2003 

yılından sonra enflasyon oranının düşmesi ile birlikte hem 2003 öncesine göre her iki 

seri içinde değişkenlik veya varyansın azladığı ve daha istikrarlı bir dönem olduğu 

görülmektedir. Ayrıca beklenti serisinin gerçek enflasyon serisine göre daha daha az 

dalgalandığı görülmektedir, buda beklenti serisinin varyansının daha küçük olduğunu 

işaret etmektedir. 



179 

6 

5 

Iki Ay Sonrasinin Beklentisi 

Enflasyon 

4 

3 

2 

1 

0 

-1 

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 

Grafik 2: İki Ay Sonrası Beklentisi ve Enflasyon Serileri 

Grafik 2’de de ilk grafikte olduğu gibi beklenti serisinin değişkenliği gerçek 

seriye göre daha az olduğu grafikten gözükmektedir. Fakat 2002’nin altıncı ayından 

önce ve 2003’ün başından 2004’ün sonuna kadar bir aşırı tahmin sözkonusudur. 

Bunun nedeni olarak yüksek enflasyondan düşük ve daha istikrarlı bir enflasyon 

dönemine girilmesi gösterilebilir. 

80 

70 

Oniki Ay Sonrasi Beklentisi 

Enflasyon 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 

Grafik 3: Oniki Ay Sonrası Beklentisi ve Enflasyon Serileri 


180 


Grafik 3’den de görüldüğü gibi 2005’in ortasına kadar beklentilerde aşırı 

tahmin söz konusu iken, yani enflasyonu olduğundan fazla tahmin etme sözkonusu 

iken, bu tarihten sonra enflasyon eksik tahmin edilmeye başlanmıştır. Bu durum, 

yüksek enflasyon periyodundan düşük enflasyon periyoduna geçişte başlangıçta 

enflasyonun düşeceğine inancın az olduğu, daha sonra enflasyonun düştüğünün 

görülmesi ile birlikte iyimser beklentilerin artması sonucu enflasyonun eksik tahmini 

söz konusudur. 2005’in öncesi ve sonrasında yanlı tahminler yapılmıştır. 

Tablo 1: Tanımlayıcı İstatistikler (Aylık) 

Enflasyon Cari Ay Beklentisi İki ay Sonrasının Beklentisi 

Ortalama 1.143604 1.233444 1.216889 

Medyan 0.946422 0.935000 0.890000 

Maximum 5.895322 5.200000 4.500000 

Minimum -0.732912 0.070000 -0.060000 

Std. Sapma. 1.166472 1.060490 1.017289 

Toplam 102.9243 111.0100 109.5200 

Karesel Sap. 

Toplamı. 121.0984 100.0928 92.10413 

Gözlem Sayısı 90 90 90 

Tablo 1’den de görüldüğü gibi gerçek enflasyon serisinin standart sapması 

hem cari ay beklentisinden hem de iki ay sonrasının beklentisinden dah küçük olduğu 

görülmektedir. Bu grafiklerden de açıkça görülmekteydi. 

Tablo 2: Tanımlayıcı İstatistikler (Oniki Aylık) 

Enflasyon 

Oniki Ay Sonrası 

Beklentisi 

Ortalama 13.87538 15.97075 

Medyan 10.45000 8.850000 

Maximum 40.20000 53.40000 

Minimum 6.900000 5.450000 

Std. Sapma. 8.035778 13.30107 

Toplam 1110.030 1277.660 

Karesel Sap. Toplamı. 5101.325 13976.56 

Gözlem Sayısı 80 80 

Oniki ay sonrasının standart sapması gerçek enflasyon serisinin standart 

sapmasından daha büyüktür. Bu beklenti serisinde gerçek enflasyon serisine göre dah 

çok dalgalanma gözlenmiştir. Ayrıca medyan ve ortalama değerleride gerçek 

enflasyon serisine göre daha büyüktür. 

Rasyonel beklentiler hipotezi, bireylerin hata yapabildiklerini fakat sürekli 

olarak hata yapmadıklarını ifade etmektedir, bu nedenle elde edilen hata terimlerin 

beklenen değerinin sıfır olması gerekmektedir. 



181 

e 

ut 

t t ve E ( u t | I t s ) 0 

(3) 

Burada ut 

beklenti hatasıdır ve hata terimlerin ortalamasının sıfır olmasının 

beklendiği ifade edilmektedir. 

Tablo 3: Tanımlayıcı İstatistikler (Oniki Aylık) 

CARIAYHATA IKIAYHATA YILHATA 

Ortalama -0.069934 -0.073285 -2.095375 

Medyan -0.093920 -0.115389 0.580000 

Maksimum 1.721673 1.895322 5.950000 

Minimum -2.061764 -2.117145 -21.70000 

Std. Sapma. 0.655055 0.757393 7.055921 

Çarpıklık 0.055730 -0.178908 -1.078100 

Basıklık 3.391407 3.136557 3.336097 

µ=0 (t istatistiği) 0.31 0.36 0.01 

Jarque-Bera 0.627987 0.550052 15.87385 

Olasılık 0.730524 0.759552 0.000357 

Toplam -6.363990 -6.595663 -167.6300 

Karesel Sap. Toplamı. 38.61874 51.05437 3933.096 

Gözlem Sayısı 91 90 80 

Ortalama değerlerine baktığımızda cari ay ve iki ay sonrası hata terimlerinin 

sıfıra çok yakın değerler olduğunu görmekteyiz. Bu açıdan rasyonel beklentiler 

hipotezini doğrulamakta. Standart sapmalara baktığımızda tahmin periyodunun 

arttıkça doğal olarak standart sapmanında arttığını görüyoruz. Ayrıca, yıllık tahmin 

hatası hariç cari ay ve iki ay sonrası hataları normal dağılıma uymaktadır ve aynı 

sırada ortalamalar sıfıra eşittir. 

Rasyonel beklentiler hipotezinin direkt testinin yapılabilmesi için geliştirilen 

testleri üç gruba ayırabiliriz. Bunlar, yansızlık ve etkinlik testleri ve eşbütünleşme 

testleridir. 

Eşbütünleşme Testleri 

Jeong ve Maddala (1991) eğer gerçek ve tahmini enflasyon serileri durağan 

değilse yani birim kök içeriyorsa bunlardan elde edilecek Varyans Sınır testi sonucu 

ve regresyon testleri (yansızlık-etkinlik) sonuçları gerçeği yansıtmayacak ve bu 

testlerden elde edilecek sonuçlar rasyonalitenin hatalı olarak reddine neden 

olabilecektir. Bu nedenle öncelikle gerçek ve beklenti serilerine ADF testi 

uygulanması gerekmektedir. Eğer seriler seviyesinde durağan değil fakat aynı 

seviyede durağanlarsa eşbütünleşme teknikleri kullanılara tahminin yanlılığı test 

edilebilir. Burada amaç öncelikle serilerin uzun dönemde birlikte ahareket edip 

etmedikelrini test etmektir. Seriler uzun dönemde eşbütünleşik ise elde edilen uzun 


182 


dönem beklenti katsayısının bire eşit olmadığı istatistiksel olarak test edilir. Burada 

amaç, kısa dönemli dengeden sapmaların uzun dönemde tekrar dengeye hareket edip 

etmediğinin ve yansızlık varsayımının uzun dönemde de geçerli olup olmadığının test 

edilmesidir. Bununla denklemde otokorelasyon olmaması gerekmektedir. 

Tablo 4: ADF Durağanlık Testleri 

Seriler Sabitsiz -Trendsiz Sabitli Trendli 

Enflasyon -2.72 a -2.76 b -2.01 

Cari ay -2.70 a -2.94 b -1.98 

İki Ay Sonrası -2.57 a -3.47 a -2.27 

Yıllık -2.21 b -2.38 -3.19 c 

a, b ve c sırasıyla %1, %5 ve %10’da anlamlı. Gecikme uzunluğu Akaike kriterine 

göre hesap. 

Görüldüğü gibi bütün değişkenler seviyesinde özellikle sabitsiz-trendsiz 

modelde durağan bulunmuştur. Yıllık hariç diğer serilerin modellerinde trendli model 

anlamlı çıkmamıştır. 

Varyans Sınır Testi 

Varyans sınır testi Shiller (1981) ve LeRoy ve Porter (1981) tarafından 

geliştirilmiş bir testtir. Muth beklentilerin rasyonel olması durumunda beklentilerin en 

küçük varyanslı yansız tahmin edici özelliğini göstereceğini ve beklentilerin 

varyansının gerçek serinin varyansından küçük olacağını göstermiştir. 

e 

t 1 t et 

(4) 

e 

t 

var( ) var( ) var( e ) 

(5) 

t 

e 

t t 

olacaktır. 

t 

var( ) var( ) 

(6) 

Tablo 5: Varyans Sınır Testleri 

Beklenti Serisi ) 

var( t var( t 

e ) 

Rasyonellik 

Cari ay 1.35 1.12 Kabul 

İki Ay Sonrası 1.35 1.04 Kabul 

Yıllık 64.64 176.89 Red 

Varyans sınır testine göre cari ay ve iki ay sonrası beklentilerinin varyansı 

gerçek enflasyon serisnden küçüktür. Buna göre rasyonel beklentiler hipotezi kabul 

edilmiştir. Yıllık beklentinin varyansı gerçek enflasyon serisinden büyüktür ve 



183 

rasyonellik hipotezi red edilmiştir. Fakat bu test daha çok değişkenliği yüksek olan 

finans sektörü verielrinde daha iyi sonuçlar vermektedir. 

Yansızlık ve Etkinlik Testleri 

Rasyonel beklentiler hipotezinin diğer bir direkt testi yansızlık ve etkinlik 

testleri ile yapılmaktadır. Yansızlık testini ilk uygulayanlardan biride Turnovsky 

(1970) dir ve denklem aşağıdaki gibi yazılabilir. 

e 

t 

0 1 

t et 

(7) 

Burada sabit terimi, 

0 

beklenti değişkeninin katsayısını, e 

1 

t denklemin 

hata terimlerini ifade etmektedir. Eğer beklentiler rasyonelse 0 0 1 

1’e eşit 

olması ve H 0 : 0 

0 1 

1 

hipotezinin kabul edilmesi gerekmektedir. 

Hansen ve Hodrick (1980) önerdiği ve Kara ve Küçük Tuğer (2005)’in 

yaptığı gibi rasyonel beklentiler varsayımı altında anket verilerle yapılan EKK 

tahmini ile yapılan analizlerde cari ay hariç otokorelasyon problem ortaya 

çıkmaktadır ve standart hatalar tutarsız olmaktadır. Bu nedenle, denklemlerde 

otokorelasyona müsaade edilecek, otokorelasyonun etkisinin giderilemesi, 

katsayıların ve standart hataların tutarlı olması için varyans-kovaryans matrisinde 

Newey-West düzeltmesi yapılmıştır. 

Tablo 6: Yansızlık Testleri 

Seriler 

0 1 

2 

 

2 

R 

Cari ay -0.04 

0.98 0.99 0.73 

(-0.41) 

(11.38) a [0.61] 

İki Ay Sonrası 0.07 

0.88 0.93 0.59 

(0.49) 

(6.53) a [0.63] 

Yıllık 5.52. 

0.54 77.05 0.80 

(7.05) a (10.03) a [0.00] 

H 0 : 0 0, 1 

1, Parantez ve Köşeli parantez içindeki değerler sırasıyla t 

istatistikleri anlamlılık düzeyi. a, b ve c sırasıyla %1, %5 ve %10’da anlamlı.. 

Bu sonuçlara göre hem cari ay hem de iki ay sonrası beklentileri yansız 

beklentiler iken, yıllık beklentiler yanlıdır. Elde edilen sonuçlar cari ayda Kara ve 

Küçük Tuğer (2005)’in bulguları ile uyumlu iken iki ay sonrası beklentilerde 

uyumsuzdur. Fakat Küçük Tuğer (2005)’in yaptığı çalışmada gözlem sayısıs 30 

civarındaki iken bu çalışmada gözlem sayısı 90 civarındadır. Yapılan denemeler 

gözlem sayısı azaladıkça ve tahmin periyodu arttıkça beklentilerin yanlılığının 

arttığını göstermektedir 

Bununla birlikte etkinlik testleri tahminin yapıldığı dönemde elde edilen 

mevcut olan bilginin tamamının kullanıp kullanılmadığı ile ilgilidir. Etkinlik testleri 

zayıf ve güçlü olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Zayıf etkinlik testleri tahminin 

yapıldığı dönemde enflasyon serisinin geçmiş değerlerinin beklentilere yansıtılmasını, 


184 


güçlü etkinlik ise tahminin yapıldığı dönemdeki tüm bilginin beklentilere 

yansıtılmasını ifade etmektedir. 

Mullineaux (1978) zayıf etkinlik testi için bir yöntem önermiştir. Buna göre, 

ut 

1 t 1 

2 

t 2 

................. 

1 

t n 

vt 

(8) 

Tablo 7: Zayıf Etkinlik Testleri (Cari Ay Beklenti Hatası) 

Katsayı Std. Hata t-İstatistik Anlamlılık 

Enflasyon(-1) 0.076115 0.075402 1.009451 0.3160 

Enflasyon(-2) -0.064683 0.094521 -0.684331 0.4958 

Enflasyon(-3) -0.111802 0.094464 -1.183543 0.2403 

Enflasyon(-4) 0.007685 0.074072 0.103751 0.9176 

Cari ay beklenti serisi zayıf etkinlik testinden geçmiştir. Denklemde 

otokorelasyon yok ve hata terimelri normal dağılıyor. 

Tablo 8: Zayıf Etkinlik Testleri (İki Ay Sonrası Beklenti Hatası) 


Enflasyon(-1) 0.187878 0.083343 2.254290 0.0268 

Enflasyon(-2) -0.094720 0.097925 -0.967270 0.3362 

Enflasyon(-3) -0.062255 0.096815 -0.643034 0.5220 

Enflasyon(-4) -0.165309 0.077173 -2.142053 0.0351 

İki ay sonrası beklentiler birinci ve dördüncü gecikmelerin anlamlı olması 

nedeniyle zayıf etkin bulunmamıştır. 

Tablo 9: Zayıf Etkinlik Testleri (Oniki Ay Beklenti Hatası) 


Enflasyon(-1) 1.869945 0.559138 3.344334 0.0013 

Enflasyon(-2) -0.344648 0.941365 -0.366115 0.7153 

Enflasyon(-3) -0.358142 0.919241 -0.389606 0.6979 

Enflasyon(-4) -1.209227 0.494278 -2.446450 0.0167 

Oniki ay sonrası beklentiler birinci ve dördüncü gecikmelerin anlamlı olması 

nedeniyle zayıf etkin bulunmamıştır. 



185 

Burada katsayıların tamamı istatistiksel olarak sıfıra eşit yani anlamsız 

olmalıdır, çünkü beklentilerin rasyonel olması enflasyon serisinin geçmiş değerleri ile 

ilgili bilginin tamamının beklentilere yansıtılması gerekmektedir. 

Güçlü etkinlik için ise aşağıdaki denklem kullanılabilir. 

u 

t 

0 1Yt 

vt 

(9) 

Burada, Y t döneminde bilinen ve mevcut olan herhangi bir makroekonomik 

veya makropolitikayı ifade eden değişkenlerdir. 

Tablo 10: Güçlü Etkinlik Testleri (Cari Ay Beklenti Hatası) 


DLFAIZ1(-1) -0.284648 2.013951 -0.141338 0.8880 

DLFAIZ1(-2) 2.174948 2.017048 1.078282 0.2845 

DLREFKURTUFE(-1) -2.812928 2.026443 -1.388111 0.1694 

DLREFKURTUFE(-2) 0.721870 2.000876 0.360777 0.7193 

DLIHR(-1) 1.060501 1.105318 0.959453 0.3405 

DLIHR(-2) 0.789907 1.229842 0.642283 0.5227 

DLITH(-1) -0.143969 1.032983 -0.139372 0.8895 

DLITH(-2) -0.871745 1.059115 -0.823089 0.4132 

DLIMALSUE(-1) -0.255217 1.735939 -0.147019 0.8835 

DLIMALSUE(-2) -0.071996 1.712940 -0.042030 0.9666 

DLM1(-1) 4.048559 2.071201 1.954691 0.0545 

DLM1(-2) -0.222630 1.931785 -0.115246 0.9086 

C -0.144038 0.099680 -1.445005 0.1528 

R 2 0.132056 

Cari ay beklenti hatasını nominal aylık faiz, tufe bazlı reel efektif kur, 

ihracat, ithalat, M1 para arzı ve imalat sanayi üretim endeksi değişkenlerinin yüzde 

büyümelrinin iki gecikmeleri alınarak tahmin edilmiştir. Sadece para arzının bir 

gecikmesi ile %5’te anlamlı bulunmuştur. 


186 


Tablo 11: Güçlü Etkinlik Testleri (İki Ay Sonrası Beklenti Hatası) 


DLFAIZ1(-1) 2.365055 2.029244 1.165486 0.2477 

DLFAIZ1(-2) 1.608328 2.465908 0.652226 0.5163 

DLREFKURTUFE(-1) -4.353284 2.550426 -1.706885 0.0922 

DLREFKURTUFE(-2) -1.276921 2.305698 -0.553811 0.5814 

DLIHR(-1) 2.138061 1.414893 1.511112 0.1351 

DLIHR(-2) 0.964321 1.109576 0.869090 0.3877 

DLITH(-1) -0.767495 1.033532 -0.742594 0.4601 

DLITH(-2) -0.977681 1.086144 -0.900139 0.3710 

DLIMALSUE(-1) -1.503047 2.321303 -0.647501 0.5194 

DLIMALSUE(-2) -0.195076 1.991024 -0.097978 0.9222 

DLM1(-1) 2.187110 2.075784 1.053631 0.2956 

DLM1(-2) -0.724510 1.850755 -0.391467 0.6966 

C -0.029071 0.112408 -0.258623 0.7967 

R 2 0.225007 

Aynı değişkenleri ikiaylık beklenti hatası ile tahmin edince sadece reelkur ile 

zayıf bir ilişki tespit edilmiştir. 

Tablo 12: Güçlü Etkinlik Testleri (Oniki Ay Beklenti Hatası) 


DLFAIZ1(-1) 35.74403 14.92078 2.395588 0.0196 

DLFAIZ1(-2) 32.55048 16.49801 1.972994 0.0529 

DLREFKURTUFE(-1) -29.17915 29.20159 -0.999232 0.3215 

DLREFKURTUFE(-2) 16.60383 23.12531 0.717994 0.4754 

DLIHR(-1) -9.424099 10.88276 -0.865966 0.3898 

DLIHR(-2) -10.08896 11.92204 -0.846244 0.4006 

DLITH(-1) -0.794200 10.06337 -0.078920 0.9373 

DLITH(-2) -1.319163 10.11145 -0.130462 0.8966 

DLIMALSUE(-1) 3.928387 17.38304 0.225990 0.8219 

DLIMALSUE(-2) 15.74761 17.60647 0.894422 0.3745 

DLM1(-1) -39.93709 26.16228 -1.526514 0.1319 

DLM1(-2) -54.25564 28.33464 -1.914817 0.0601 

C 0.636721 1.522138 0.418307 0.6771 

R 2 0.245054 



187 

Aynı değişkenleri yıllık beklenti hatası ile tahmin edince faiz ve para arzı ile 

ilişkiler tespit edilmiştir. 

Yakın Rasyonalitenin Testi 

Bryan ve Palmqvist (2005) yakın rasyonel beklentiler görüşünün, 

gerçekleşen ve beklenen enflasyon arasındaki fark olan hane halkı beklenti hatalarının 

doğrusal olmayan bir şekilde enflasyonla ilişkili olacağını vurgulamışlardır. 

e 

2 

t 

t 0 1 

t 2 

t t 

(10) 

Eğer beklentiler yakın rasyonel ise 

0, 

1 0, 2 0 ve | 1 

| 2 

olmalıdır. 

Tablo 13: Yakın Rasyonalite Testleri (Cari Ay Beklenti Hatası) 


Sabit 0.446075 0.076536 5.828290 0.0000 

Enflasyon -0.393172 0.155491 -2.528578 0.0132 

Enflasyon 2 0.031258 0.028874 1.082572 0.2820 

Tablo 14: Yakın Rasyonalite Testleri (İki Ay Sonrası Beklenti Hatası) 


Sabit 0.529711 0.094296 5.617513 0.0000 

Enflasyon -0.494284 0.170506 -2.898921 0.0047 

Enflasyon 2 0.041019 0.035383 1.159284 0.2495 

Tablo 15: Yakın Rasyonalite Testleri (Oniki Ay Beklenti Hatası) 


Sabit 0.257222 1.546638 0.166310 0.8683 

Enflasyon -0.898937 1.440020 -0.624253 0.5343 

Enflasyon 2 1.559147 0.551340 2.827925 0.0060 

Cariay ve iki ay sonrası yakın rasyonelliğin testi denklemlerinde beta 

katsayılarının işareti doğru, fakat ilk katsayı anlamlı çıkarken üçüncü katsayı anlamsız 

çıkmıştır ve beta bir katsayısı beta iki katsayısından mutlak değer olarak büyük 


188 


çıkmıştır. Sonuç, olarak bu iki değişken yakın rasyonellik hipotezini kabul etmiştir. 

Oniki ay sonrası beklenti değişkeni yakın rasyonelitenin testi denklemine 

uymamaktadır. 

SONUÇ 

Cari ay beklentileri sadece güçlü etkinlik testinde bir değişkenler ilişkili 

bulunmuştur. Geri kaln bütün testlerden geçmiştir. Bu nedenle cari ay beklentisi 

değişkeni rasyonel olarak kabul edilebilir. İki ay sonrası beklenti değişkeni zayıf ve 

güçlü etkinlik testlerini sağlayamamaış ve yakın rasyonellik hipotezini kabul etmiştir. 

Brown ve Maital (1981)’in yorumunu takip ederek tam rasyonellikten daha düşük 

veya kısmi rasyonel olarak adlandırılabilir. On iki ay sonrası beklentiler ise 

tamamiyle ne yakın rasyonel ne de rasyonel olarak bulunmuştur. 

Çalışmadan çıkarılabilecek sonuçlar, 

a) Tahmin edilen beklenti periyodu uzadıkça rasyonellik azalmaktadır ve 

kullanılan gözlem sayısı arttıkça rasyonelliğe yaklaşılmaktadır. 

b) Eğer verilen kararların zamanla dinamik olarak düzeltilmesi söz konusu 

ise son ayda tamamiyle rasyonel olunacağından dinamik rasyonellikten 

bahsedilebilir. 

c) Genel olarak çalışmadan 2 ay ve sonrasında rasyonellik kısmi olarak 

mevcuttur denilebilir. 

Dolayısıyla, elde edilen bulgular uygulanacak iktisadi politikaların kısmen 

etkin olabileceği görüşünü desteklemektedir. 

KAYNAKÇA 

AKERLOF, George. A. and YELLEN, Janet. L., “Can Small Deviations from 

Rationality Make Significant Differences to Economic Equilibria”, 

American Economic Review, Vol. 75, 1985a, p. 708-720. 

AKERLOF, George. A. and YELLEN, Janet. L.. “A Near Rational Model of the 

Business Cycle with Wage and Price Inertia”, Quarterly Journal of 

Economics,Vol. 100 (Supplement), 1985b, p. 823-38. 

AKERLOF, George. A. and YELLEN, Janet. L., “The Macroeconomic Applications 

of a Dynamic Envelope Theorem”, Manuscript, University of California, 

Berkeley, 1987. 

AKERLOF, George A., DICKENS, William T. and PERRY, George L., “Near- 

Rational Wage and Price Setting and the Long-Run Phillips Curve”, 

Brookings Papers on Economic Activity, Vol. 2000:1, 2000, p. 1-60. 

BARLAS-OZER, Y. and MUTLUER, D., “Inflation Expectations In Turkey: 

Statistical Evidence from the Business Tendency Survey”, Central Bank 

Review, Vol. 5, No. 2, 2005, p. 73-97. 

BAKHSHI, H., KAPETANIOS, G. and YATES, T., “Rational Expectations and 

Fixed-Event Forecasts: An Application to UK Inflation,” Empirical 

Economics, Springer, Vol. 30, No. 3, October, 2005, p. 539-553. 



189 

BEEBY, M., HALL, S. G. and HENRY, S. B., “Rational Expectations and Near 

Rational Alternatives: How Best to Form Expectations”, European Central 

Bank Working Paper 86, 2001 

BHALOTRA, Sonia, “Near Rationality in Wage Setting”, Applied Economics, Taylor 

and Francis Journals, Vol. 38, No.21, December, 2006, p. 2513-2521. 

BONHAM, C. S. and COHEN, R. H., “To Aggregate, Pool or Neither: Testing the 

Rational-Expectations Hypothesis Using Survey Data.” Journal of Business 

& Economic Statistics, Vol. 19, No. 3, 2001, p. 278-291. 

BROWN, B. W. and MAITAL, S., “What Do Economists Know An Empirical Study 

of Experts Expectations, Econometrica, Vol. 49, No. 2, March, 1981, p. 491– 

504. 

BRYAN, Michael F. and PALMQVIST, Stefan, “Testing Near-Rationality Using 

Detailed Survey Data”, Working Paper 0502, Federal Reserve Bank of 

Clevelan, 2005.. 

CABALLERO, Ricardo J., “Near-Rationality, Heterogeneity and Aggregate 

Consumption,” NBER Working Papers 4035, National Bureau of Economic 

Research, Inc., 1992. 

CAGAN, P., The monetary dynamics of inflation. In: M. Friedman (Ed.), Studies in 

the Quantity Theory of Money, Chicago: University of Chicago Press, 1956. 

CARLSON, John A., “A Study of Price Forecasts.” Annals of Economic. and Social 

Measurement, Vol. 6, No.1,Winter, 1997, p. 27-56. 

COCHRANE, John H, “The Sensitivity of Tests of the Intertemporal Allocation of 

Consumption to Near-Rational Alternatives,” American Economic Review, 

Vol. 79, No. 3, June, 1989, p. 319-37. 

EVANS, G.and GULAMANI, R., “Test for Rationality of the Carlson–Parkin Inflation 

Data”, Oxford Bulletin of Economics and Statistics, Vol. 46, No. 1, 1984, p. 

1-19. 

FRIEDMAN, F., “The Quantity Theory of Money: A Restatement” in Studies in the 

Quantity Theory of Money, edited by M. Friedman. Reprinted in The 

Optimum Quantity of Money (2005), 1956, p. 51-67. 

FRIEDMAN, Benjamin M., “Survey Evidence on the Rationality of Interest Rate. 

Expectations”, The Journal of Monetary Economics, Vol. 6, 1980, p. 453-65. 

GIBSON, William E., “Interest Rates and Inflationary Expectations: New Evidence”, 

The American Economic. Review, Vol. 62, No. 5, December, 1972, p. 854- 

65. 

HANSEN, L.P. and HODRICK, R. J., “Forward Exchange Rates as Optimal 

Predictors of Future Spot Rates: An Econometric Analysis,” Journal of 

Political Economy, Vol. 88, 1980, p. 829-53. 


190 


JEONG, J. and MADDALA, G. S., “Measurement Errors and Tests for Rationality”, 

Journal of Business and Economic Statistics, Vol. 9, No.4, 1991, p. 431-39. 

KARA, H. and KUCUK-TUGER, H., “Some Evidence on the (Ir)rationality of 

Inflation Expectations in Turkey,” CBRT Working Paper No: 50/12, 2005. 

KARADAS, E. and OGUNC, F., “An analysis of private Manufacturing Industry’s 

Inflation Expectations,” Central Bank Review, Vol. 3, No. 2, 2003, p. 57-83. 

KEANE M. P and RUNKLE, D. E. (1990). “Testing the Rationality of Price Forecasts: 

New Evidence from Panel Data”, American Economic Review, Vol. 80, No. 

4, September, 1990, p. 714-35. 

KEYNES, John Maynard, “The General Theory of Employment, Interest and 

Money”, London: Macmillan (reprinted 2007), 1936. 

KURT, Serdar, “Beklentilerde Rasyonellik ve Yakın Rasyonalitenin Ekonometrik 

Testi”, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 

Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2009. 

LEROY, S., and PORTER, R., “The Present Value Relation: Tests Based on Variance 

Bounds”, Econometrica, Vol. 49, 1981, p. 555-74. 

MEHRA, Yash P., “Survey Measures of Expected Inflation: Revisiting the Issues of 

Predictive Content and Rationality”, Economic Quarterly, Vol. 88, No.3, p. 

17–36. 

METIN, K. and MUSLU, I., “Money Demand, the Cagan Model, Testing Rational 

Expectations vs Adaptive Expectations: the Case of Turkey”, Empirical 

Economics, Vol. 24, 1999, p. 415-426 

MULLINEAUX, Donald J., “On Testing for Rationality: Another Look at the 

Livingston Price Expectations Data”, The Journal of Political Economy, Vol. 

86, No. 2, April, 1978, p. 329-36. 

MUTH, John F., “Rational Expectations and the Theory of Price Movements”, 

Econometrica, Vol. 29, 1961, p. 315-35. 

PESANDO, James E., “A Note on the Rationality of the Livingston Price Expectations”, 

Journal of Political Economy, Vol. 83, No.4, August, 1975, p. 849- 

58. 

PHELPS, Edmund S., “Phillips Curves, Expectations of Inflation and Optimal 

Unemployment over Time”, Economica, New Series, Vol. 34, No. 135, 1967, 

p. 254-81. 

PYLE, David H., “Observed Price Expectations and Interest Rates”, Review of 

Economics. and Statistics, Vol. 54, August, 1972, p. 275-80. 

RICCI, U. D., “Synthetische Ökonomie” von Henry Ludwell Moore, Z. 

Nationaliikon, Vol. 1, 1930, p. 649-468. 



191 

SCHULTZ, H., “Der Sin der Statistischen Nachfragen,” Veroffentlichungen der 

Frankfurter Gesellschaft fiir Konjunkturforschung, Vol. 10, Kurt Schroeder 

Verlag, Bonn, 1930. 

SHILLER, R. J., “Do Stock Price Move too Much to be Justified by Subsequent. 

Changes in Dividends”, American Economic Review, Vol. 71, 1981, p. 421- 

436. 

TARGETTI, F., Nicholas Kaldor: The Economics and Politics of Capitalism as a 

Dynamic System, Oxford: Clarendon Pres, 1992. 

TURNOVSKY, S. J., “Empirical Evidence on the Formation of Price Expectations”, 

Journal of American Statistics Association, Vol. 65, December, 1970, p. 

1441-54. 

TURNOVSKY, Stephen J. and WACHTER, Michael L., “A Test of the Expectations 

Hypothesis Using Directly Observed Wage and Price Expectations”, Review 

of Economics. and Statistics, Vol. 54, February, 1972, p. 47-54. 

UYGUR, Ercan, Neoklasik Makroiktisat ve Fiyat Bekleyişleri: Kuram ve Türkiye 

Ekonomisine Uygulama, Ankara: Siyasal Bilgiler Fakültesi, 1983. 

UYGUR, Ercan, “Inflation Expectations of the Turkish Manufacturing Firms”, CBRT 

Research Department Discussion Paper No. 8904, 1989. 

WEDER, Mark, “Near-rational Expectations in Animal Spirits Models of Aggregate 

Fluctuations,” Economic Modelling, Elsevier, Vol. 21, No.2, March, 2004, p. 

249-65. 

YAMAK, R. and KUCUKKALE, Y., “Anticipated Versus Unanticipated Money in 

Turkey”, Yapı Kredi Economic Review, Vol. 9, No. 1, June, 1998, p. 15-25. 


KÜLTÜREL FARKLILIKLARIN YÖNETİMİNDE İNSAN 

KAYNAKLARI STRATEJİLERİNİN ROLÜ: IKEA ÖRNEĞİ 

Nuray HELVACIOĞLU 

Hatice ÖZUTKU 

ÖZET 

Günümüzde işletmelerin küreselleşme eğilimleri, işgören 

çeşitliliğinin ve kültürel farklılıkların artmasına neden olmaktadır. 

İşletmelerin rekabet üstünlüğü elde edebilmeleri için kültürel 

farklılıkların etkin bir biçimde yönetilmesi gerekmektedir. Bu 

çalışmanın amacı, kültürel farklılıkların yönetiminde insan 

kaynakları yönetiminin rolünün belirlenmesidir. Bu kapsamda, 

kültürel farklılıkların yönetiminde ön plana çıkan İsveç kökeni IKEA 

firmasını konu alan nitel bir araştırma yapılmıştır. Araştırmada 

önce kültürel farklılıkların yönetiminde IKEA’nın dünya genelinde 

izlediği stratejiler ortaya konulmuştur. Daha sonra IKEA’nın 

kültürel farklılıkların yönetiminde izlediği insan kaynakları 

stratejilerini belirlemek için Türkiye biriminde daha ayrıntılı bir 

çalışma yapılmıştır. Elde edilen bulgulara göre kültürel 

farklılıkların yönetimi konusunda IKEA dünya genelinde ve 

Türkiye’de global liderlik, çok kültürlü ekipler, örgütsel iletişim, 

güçlü kültür, öğrenen örgüt oluşturma ve insan kaynakları 

uygulamalarından yararlanmaktadır. Kültürel farklılıkların 

yönetiminde IKEA’nın Türkiye’de izlediği insan kaynakları 

uygulamaları olarak, insan kaynakları planlaması, öğrenme ve 

gelişim, açıklık, esneklik, iş ve yaşam dengesi ve liderliğe ilişkin 

stratejik uygulamaların ön plana çıktığı saptanmıştır. 

Anahtar Kelimeler: Kültürel farklılıkların yönetimi, insan 

kaynakları yönetimi, IKEA 

Öğr.Gör.Dr., Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi, Afyon MYO 

Yrd.Doç.Dr., Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi, İİBF 


THE ROLE OF HUMAN RESOURCE STRATEGIES IN THE 

MANAGEMENT OF CULTURAL DIFFERENCES: THE CASE 

OF IKEA 

Nuray HELVACIOĞLU 

Hatice ÖZUTKU 

ABSTRACT 

The globalization tendencies of firms lead to increasing labor 

diversity and cultural differences. In order for the firms to have 

competitive advantage, cultural differences should be managed 

efficiently. The purpose of this study is to determine the role of 

human resource strategies in the management of cultural 

differences. In this framework, a qualitative study is undertaken on 

the Swedish firm IKEA, which is well known for its management of 

cultural differences. We first put forward the strategies IKEA 

follows worldwide in the management of cultural strategies. Then 

we study in detail the branch in Turkey to determine IKEA’s human 

resource strategies in the management of cultural differences. 

According to our findings, in Turkey and worldwide IKE utilizes 

global leadership, multicultural teams, organizational 

communication, powerful culture, learning organization formation, 

and human resource practices in the management of cultural 

differences. Human resource planning, learning and progress, 

openness, flexibility, job and life balance, and leadership are found 

to be the major factors IKEA utilizes in Turkey in the management 

of cultural differences. 

Keywords: Management of cultural differences, Human resource 

management, IKEA 

Öğr.Gör.Dr., Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi, Afyon MYO 

Yrd.Doç.Dr., Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi, İİBF 



197 

GİRİŞ 

Son zamanlarda küreselleşen iş trendleri ve farklı kültürlerle iş yapma 

gerekliliği yöneticilerin dikkatini kültürel farklılıklara yöneltmektedir. Çokuluslu 

işletmelerin çok kültürlü bir işgören yapısı ile karşı karşıya kalmaları, bu işgörenlerin 

beklentileri ile, işletmenin standartlarını uyumlaştırma zorunluluğu rekabetçi üstünlük 

için kültürel farklılıklara duyarlı olma ve mücadele etme ihtiyacını doğurmuştur. 

Ancak kültürel farklılıkların bir avantaj mı yoksa bir sorun kaynağı mı olduğu, 

yönetilip, yönetilemeyeceği konularında araştırmacılar ve işletme yöneticileri 

arasında bir fikir birliği bulunmamaktadır. 

Yöneticilerin kültürel farklılıkları ve onun potansiyel avantaj ve 

dezavantajlarını ele alma biçimleri, örgütün kültürel farklılıklara yönelik 

yaklaşımlarını da etkilemektedir. Bazı örgüt yöneticileri, kültürel farklılığın örgüt 

üzerindeki etkisinden haberdar değildirler ya da kültürel farklılığı örgüt açısından 

etkisiz olarak görmektedirler. Farklılığı sadece bir sorun kaynağı olarak ele alan 

yöneticiler ise “bizim yolumuz en iyi yoldur” inancındadırlar. Bu düşünceye sahip 

olan yöneticiler, kültürel farklılığı sorun olarak ele aldıkları için, etkisini en aza 

indirmeye çalışırlar. Bu düşünce ile tüm elemanlarını aynı kültürel özelliğe sahip 

kişiler arasından seçerler. 

Kültürlerarası farklılıkların mutlaka desteklenmesi gerektiğini vurgulayan 

görüşler ise günümüzde uluslararası işletmecilik alanında hızla yerini almaktadır. Bu 

görüşü savunanlara göre, yüksek performansı ve rekabetçi üstünlüğü hedefleyen 

örgütler için kültürel çeşitliliğin mutlaka desteklenmesi gerekir. Bu anlayış kültürel 

farklılığı oluşturan işgörenlere yönelik uygulamaların, dolayısıyla insan kaynakları 

yönetiminin önemini artırmış ve stratejik açıdan ele alınması gereken bir olgu haline 

getirmiştir. 

2. KÜLTÜREL FARKLILIKLARIN YÖNETİMİ VE ÇOKULUSLU 

İŞLETMELER AÇISINDAN ÖNEMİ 

Günümüzde sayıları hızla artan çokuluslu işletmeler, faaliyetlerini başarılı bir 

biçimde sürdürebilme çabası içindedirler. Küresel pazarları hedefleyen bu işletmelerin 

karşılaştığı problemler yalnızca bir ülkede faaliyet gösteren bir işletmenin karşılaştığı 

problemlere göre daha çok ve daha zordur (Özalp, 1998, s.249). Konu ile ilgili 

çalışmalar, çokuluslu işletmelerin karşılaştığı temel sorunların başında kültürler arası 

farklılıkların geldiğini işaret etmektedir. Çünkü kültür, teknoloji transferini, yönetici 

tutumlarını, işletme-hükümet ilişkilerini, işletme içi ilişkileri ve daha pek çok faaliyeti 

büyük ölçüde etkilemektedir. Bu kapsamda daha büyük problemler kültürel açıdan 

farklı toplumlardan gelen insanların bir arada çalıştığı ortamlarda yaşanmaktadır 

(Mutlu, 1999, s.277). 

Örgütlerde kültürel farklılıklar yönetimi, 1960’lı yıllardan itibaren kültürel 

çeşitliliğin rekabet avantajı için ön koşul olabileceğine dair tespitler sonucunda, başta 

ırksal bütünleşmeler şeklinde siyasi hareketlerle, sonra çalışanlara eşit fırsatlar 

tanınması ve eğitilmesine yönelik örgütsel değişimlerle başlamıştır (Tereza ve Fleury, 

1999, s.109). 1980’li yıllarda ise, çokuluslu işletmelerin gelişiminin yarattığı, artan 

işgören farklılaşmasını etkin biçimde yönetebilmeyi sağlamak amacıyla gelişmiştir. 

Bunun nedeni kültürel çeşitliliğin, bu tür işletmelerde çok daha derin bir anlam ve 


198 

Nuray HELVACIOĞLU & Hatice ÖZUTKU 

boyut kazanması ve bu olgunun çok uluslu işletmeciliğin tüm unsurlarını 

etkileyebilmesidir (Seymen, 2005, s.10). 

Kültürel farklılık, aynı sosyal sistem içinde, farklı grup kimliklerine sahip 

insanların karışımından ortaya çıkan bir sonuçtur. Bu sosyal sistemler, çoğunluk ve 

azınlık olarak tanımlanabilirler ve çoğunluk olarak tanımlanan gruplar, diğer gruplarla 

karşılaştırıldıklarında tarihsel bir geçmişe sahip olduklarından, ekonomik kaynaklar 

ve güç bakımından daha avantajlı bir role sahip olurlar (Tereza ve Fleury, 1999, 

s.109). 

Kültürel farklılıkların yönetimi ise, örgütün amaçlarına ulaşmasını sağlamak 

için, tüm işgörenlerin kendi potansiyellerini tam olarak kullanmalarına olanak verecek 

bir ortam yaratmayı amaçlayan bütüncül bir odaklanmadır (Seymen, 2005, s.10). 

Başka bir ifade ile, tüm dünyaya yayılmış örgütlerdeki farklı kültürlerden gelen 

işgörenlerin davranışlarını ve nasıl yetiştirileceklerini araştıran global bir yönetim 

olarak tanımlanabilir. 

Literatürde kültürlerarası farklılıkların etkin yönetiminin sağlayabileceği 

rekabet avantajları konusunda genelde uzlaşma tespit edilmekle birlikte, bu 

avantajları sağlayabilecek yönetim uygulamaları konusunda birbirinden farklı 

yaklaşımların yer aldığı görülmektedir. Uluslararası iş ortamında kültürel 

farklılıkların eritilip yok edilmesi yerine, yönetsel ve örgütsel stratejilerle 

desteklenmesi ve bir örgütsel rekabet avantajı aracına dönüştürülmesi gerekliliği öne 

sürülmektedir. Bu araçlar global liderlik, çok kültürlü ekipler, örgütsel iletişim, güçlü 

kültür, öğrenen örgüt oluşturma, örgüt yapısına ilişkin düzenlemeler ve insan 

kaynakları yönetimi uygulamalarıdır. Kültürel farklılıkların yönetilmesinde 

kullanılabilecek bu araçları ana hatları ile aşağıdaki gibi açıklamak mümkündür. 

2.1. Global Liderlik 

Global liderlik çalışanları eğitimleri, etnik kökenleri, fonksiyonel uzmanlık 

alanları ve hangi işletmeden geldikleri ile ilişkilendirmeden evrensel kaliteyi 

yaratmaya yönelik bireyler olarak ele alan bir liderlik yaklaşımıdır. 

Global düzeyde yeterli bir liderlik için gerekli olan özellikler aşağıdaki gibi 

sıralanabilir (Abbas ve Camp, 1996, s.5-18): 

Global bir perspektiften dünya düzeyindeki iş çevresini anlamak, 

Farklı kültürleri öğrenme ve adapte olma, 

Farklı kültürlerden gelen insanlarla çalışırken eş anlı olarak onlardan 

öğrenme, 

Kültürel anlamda sinerjik bir örgüt yapısı yaratma, 

Uluslararası düzeyde kültürler arası becerileri kullanabilme yeteneği 

geliştirme, 

 

 

Yabancı meslektaşlara eşit davranış gösterme, 

Kariyer gelişimi ve örgütsel gelişim için tamamen global bir bakış 

açısına sahip olma ve küresel ortamda varlığını koruyabilme 

Liderin sahip olduğu bu özelliklerin bileşimi ise, her işletme için taklit 

edilmesi zor, ayırt edici bir rekabet avantajı aracını ifade edecektir. 



199 

2.2. Çok Kültürlü Ekipler 

Farklı perspektifleri bir araya getirerek karmaşıklığa yanıt verebilme 

kapasitesini ifade eden çok kültürlü ekipler, uluslararası işletmeciliğin; içsel 

bütünleşme ve dış adaptasyonunun eş anlı sağlanabilmesi sorununa çözüm olarak ele 

alınmaktadır (Scheineder ve Barsoux, 1997, s.181). Çok kültürlü ekipler, çok kültürlü 

çevrenin farkında olunmasını ve ortak bir noktada birleşerek uyumunu 

kolaylaştırmaktadır. Çok kültürlü bir ekip yaratılmasında göz önüne alınması gereken 

öncelikler şunlardır (Hodgets ve Luthans, 1997, s.176): 

Ekip üyeleri, etnik köken vb. temellere göre değil, onların görevle ilgili 

yeteneklerine göre oluşturulmalı, 

Ekip üyeleri, farklılıkların farkına varmış ve bunlarla uğraşmaya gönüllü 

olmalılar. Böylece ekip üyeleri kendi klişe düşüncelerinin farkına 

vararak, bu bilgi ile karşı kültürlerle kendileri arasındaki farklılıkları 

daha iyi kavrayabilirler. 

Farklı kültürlerden üyelerin bir araya gelmesiyle oluşturulmuş ekip 

üyeleri amaç ve görevler üzerinde karar verirken, homojen gruplara göre 

zorlanacakları için, ekip lideri bu konuda üyeleri yönlendirmelidir. 

Tüm üyeler bu sürece katılabilmeleri için eşit güce sahip olmalıdırlar. 

Kültürel egemenlik her zaman tepkiye yol açar. Dolayısıyla çok kültürlü 

ekiplerde güç üyelerin yetenekleri oranında dağıtılmalıdır. 

 

 

Tüm üyelerin birbirlerine karşılıklı saygı duymaları çok önemlidir. 

Hangi karar veya düşüncenin “daha iyi” veya “daha kötü” olduğu 

konusunda uzlaşmaya varılamaması halinde ekip lideri takım kararlarına 

pozitif bir yaklaşım sergilemelidir. 

Bu olumlu geribildirim üyelerin kendilerini bir ekip olarak görmelerine, 

kendi düşüncelerinin önemli görüldüğü algılamalarına ve üyelerin kendi katkılarını 

daha kolay tespit edebilmelerine yardımcı olur. 

2.3. Örgütsel İletişim 

Çokuluslu işletmelerde kültürlerarası farklılıkların bir rekabet avantajına 

dönüşmesinin ön koşullarından bir diğeri farklı kültürlerden gelen örgüt üyeleri 

arasında etkin bir iletişim ağının oluşturulmasıdır. Fakat kültürlerarası iletişimde, 

mesaj veren ile alanın farklı değerler, davranış normları, beklentiler ve tutumlara 

sahip olması bu iletişimin başarısız olma ihtimalini yükseltmektedir. Kültürlerarası 

farklılıkların yol açtığı iletişim aksaklıklarında, iletişimi güçlendirmek için video 

konferanslar, e-mail gibi teknolojik araçlar kullanılabilir. Fakat kültürlerarası iletişim 

farklılıklarında en belirgin ve aşılması zor olan bariyerler dil ve lisandır. Lisan 

farklılıkları, lisanın yaygınlığı, farklı işlevsel birimler arasındaki dil farklılıkları, aynı 

dilden kelimelerin ülkeden ülkeye farklı anlamlar taşıması, dilin açık ve net ifadeler 

ya da imalı, muğlâk ifadeler gibi kullanılma biçimi dil bariyerinin sadece bazı 

boyutlarını ifade etmektedir (Feelly ve Harzing, 2003, s.8). 

2.4. Güçlü Kültür 

Güçlü kültürü temel alan bazı yaklaşımlarda ise kültürlerarası farklılık 

yönetimine destek sağlayacak pozitif kültürün varlığına işaret edilmektedir (Perry, 


200 


2005; Sadrı ve Lees, 2001; Barney, 1986). Pozitif kültürün anahtar kavramları ise 

şunlardır (Sadrı ve Lees, 2001, s.854): 

İlk olarak, bir işletmenin geleceğine ilişkin tasarlanmış akılcı bir resmi 

ifadeleyen açık vizyonudur. Örgüt vizyonu, güçlü değerleri, dinamik ve 

karizmatik karakterleri olan üst düzey yöneticileri tarafından 

oluşturulduğunda daha etkili olur. 

İkincisi, örgütü oluşturan üyelerin şahsi değerleri ile örgütü amaçlarına 

ulaştırması beklenen örgüt değerlerinin birbiriyle uyumlu olmasını 

destekler. Örgüt vizyonu ve değerleri örgütün tüm seviyelerine yayılır 

ve tepe yönetim tarafından modelleştirilir. 

Üçüncüsü; Takım üyeleri veya ortaklar olarak görülen işgörenler 

örgütün tüm seviyelerinde değerli olarak algılanır. Ayrıca bölümler 

arasında işgören etkileşimi yoğundur. 

Dördüncüsü; Bu tarz bir kültür uyarlanabilir, çevresel değişime hemen 

cevap verebilir ve tüm işgörenlere eşit ve aynı mesafede davranır. 

Son olarak; örgüt kültürü, semboller, sloganlar, hikayeler ve seremoniler 

ile süreklileştirilebilir. 

Pozitif kültürün kültürel farklılıklar yönetimine katkı sağlayabileceği etki 

alanları ise şunlardır: Örgüt üyelerinin kültürle tanımlanmaları sonucunda iş ortamını 

daha zevkli algılamaları; işgören motivasyonunun sağlanması; yeni fikirlere açık 

olma; bilgi paylaşımı ve işgörenler arası iletişimin artması; öğrenmeye isteklilik ve 

devamlı gelişmenin sağlanması; işletmenin mevcut işgörenlerini elde tutmayı 

kolaylaştırması ve potansiyel işgörenler için cazip bir konuma gelmesi olarak 

belirlenebilir (Sadrı ve Lees, 2001 s. 856-857). 

Dolayısıyla örgütün tüm üyeleri tarafından paylaşılan güçlü bir örgüt kültürü 

oluşturmak doğrultusundaki bir yönetim anlayışı, kültürel farklılıklardan kaynaklanan 

sorunlara da büyük ölçüde çözüm getirmiş olacaktır. Çok kültürlü örgütlerde farklı 

kültürel değerlere sahip örgüt üyelerinin kendilerini önemli hissetmelerine ve ifade 

etmelerine de olanak sağlayan pozitif örgütsel kültürün birleştirici etkisinden 

yararlanmaları rekabet avantajına önemli katkılar sağlayacaktır. Pozitif örgüt kültürü 

yaratarak rekabet avantajı sağlayan işletmeler arasında; Wall-Mart, Southwest 

Airlines, Hewlett Packard, Xilinx örnek olarak ele alınabilir (Sadrı ve Lees, 2001, 

s.856-857). 

2.5. Öğrenen Örgüt Oluşturma 

Öğrenen örgüt kavramı, örgüt çalışanlarının yeni bilgi yaratmalarını, bunu 

paylaşmalarını, bu bilgiyi organizasyon bilgisi haline getirmelerini ve sorunların 

çözümünde kullanmalarını esas almaktadır. Böylece organizasyonlar yaşamış 

oldukları tecrübelerden ve yeni bilgi yaratıcı çalışmalardan, “nasıl rekabet 

edebileceğini” ve “sorunları nasıl çözebileceğini” öğrenecektir (Koçel, 2005 s. 434). 

Günümüzün çokuluslu işletmeleri kalite ve mükemmellik yaratımları açısından 

oldukça başarılıdırlar. Fakat bu başarının sürdürülebilmesi, global düzeydeki 

değişimleri önceden tahmin edebilme yeteneğini kısacası öğrenmeyi öğrenme 

yeteneğini gerektirir. Bu yeteneğe sahip olmak çokuluslu işletmelerin diğerlerinden 



201 

bir adım önde davranabilmesini sağlayan öğrenen örgütlerle mümkündür (Hodgets ve 

Luthans, 1997, s. 78). 

Günümüz küresel örgüt tepe yöneticileri, öğrenen örgüt yaklaşımıyla; 

öncelikle işletme içi çalışanların ve yöneticilerin kültürel değerlerini, sonra yan 

kuruluşları vasıtası ile farklı coğrafi bölgelerin ekonomik, politik, kültürel şartlarını 

öğrenmeyi sağlayarak, işletme performansını yükseltmeye yönelik, en iyi mal ve 

hizmet üretiminden sorumludurlar (George, 1996, s. 550-551). 

Hodgetts ve Luthans’a (1997, s.78) göre; öğrenen örgütleri niteleyen üç ortak 

özellik vardır. Bunlar açıklık, yaratıcılık ve kişisel etkililiktir. Bu özellikleri kısaca 

aşağıdaki gibi açıklamak mümkündür. 

Açık olma; Bu kavram öğrenen örgütlerin yeni trendleri kabul etmek 

yerine, değişimi önceden fark edebilme yeteneklerini ifade etmektedir. 

Öğrenen örgütler, değişim savaşından çok, nasıl öğrenecekleri, nasıl 

yaratacakları ve bundan nasıl kâr edecekleri ile ilgilenirler. 

Yaratıcılık; Değişimi ortaya çıkarmada gerekli bilgi ve becerilere sahip 

olma düzeyini ifade eder. Yaratıcılık, kişisel esneklik düzeyi ve risk 

almaya yatkınlık ile örtüşür. 

 

Kişisel Etkililik; Güvenin psikolojik boyutunu vurgulayan etkililik 

yapabilme, başarabilme konusundaki kişinin inancını ifade eder. 

Liderlik, örgüt kültürü, insan kaynakları uygulamaları, iş uygulamalarını 

öğrenen örgütlerle birlikte değerlendiren, Tolbert vd., (2002: 467)’a göre global 

öğrenen örgütlerin gerçekleştirmesi gereken değişimler şunlardır: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Global bakış açısına sahip etkili liderlere sahip olma, 

Örgütsel gelişim için, mevcut kültürlerin niteliksel ve niceliksel 

özelliklerini tespit edebilme, 

-Tüm seviyelerde ve fonksiyonlarda örgütsel gelişmeyi sağlamak için 

gerçekleştirilen değişimlerin benimsenmesini sağlama, 

İşgörenleri güçlendirme ve ekip çalışmalarına yer verme, 

İşin tüm seviyelerinde, davranışsal ve bilişsel açıdan personele 

odaklanma, 

Eğitim ve yetiştirme süreçlerinin öğrenen kişiye yönelik olmasını ve 

gönüllü katılımı sağlama, 

Performansı artırmaya yönelik oluşturulmuş yönetim sistemlerinden, 

yönetici ve çalışanları sorumlu tutma, 

Yan kuruluşlar ile iletişimi güçlendirme, 

Tüm çalışanlara örgütsel öğrenmelerini destekleyen ortamlar ve fırsatlar 

yaratma. 

2.6. Örgüt Yapısına İlişkin Düzenlemeler 

Çokuluslu işletmelerinin örgüt yapılarını, diğer çevresel faktörler kadar, 

kültürel faktörlerin etkisinden de bağımsız olarak oluşturmak mümkün değildir. Ana 

işletme-yan kuruluşlar ilişkilerinin ve çeşitli düzeylerdeki kültürel farklılıkların 

oluşturduğu karmaşık öğelerle başa çıkmaya olanak tanıyan, kültürler arası yönetimde 

en iyi uygulamaların geliştirilmesini destekleyen örgüt yapılarının varlığına işaret 

edilmektedir (Ghoshal ve Nohria, 1993, s.24). Bu süreç mekanik örgüt yapılarından, 


202 


organik örgüt yapılarına dönüşü ifade eden bir süreç olarak tanımlamaktadırlar (Cox, 

1991; Barney, 1986). Daniels ve Radebaugh’a (1998, s.535) göre, çok uluslu 

işletmelerin kültürel farklılığa yanıt oluşturabilecek örgüt yapılarında şu unsurlar yer 

almalıdır: 

Daha az hiyerarşik iletişim, 

Daha az denetim, 

Daha az prosedür, 

Düşük formelleşme düzeyi, 

Merkezleşme ve yetki dağıtımı arasında denge kurma, 

Açık İletişim kanalları ile kültürler arası bilgi akışının sağlanması, 

Kademeler sayısının azlığı, özellikleri bulunmalıdır. 

2.7. İnsan Kaynakları Yönetimi Uygulamaları 

Küreselleşme süreciyle birlikte farklı ülkelerde farklı kültürel geçmişlere 

sahip işgörenlerle çalışma zorunluluğu, bu işgörenlere ilişkin insan kaynakları 

yönetimi uygulamalarını da etkilemiştir. Bu gelişme farklı kültürlerden gelen 

insanların ihtiyaçlarıyla uyumlu motivasyon, liderlik, verimlilik, yetkilendirme, işyaşam 

dengesinin oluşturulması gibi insan kaynakları yönetimi uygulamalarının 

varlığını gerekli kılmaktadır. 

Çalışmanın bundan sonraki bölümünde kültürel farklılıklar yönetiminde 

insan kaynakları yönetiminin rolü ayrıca ele alınacaktır. 

3. KÜLTÜREL FARKLILIKLARIN YÖNETİMİNDE İNSAN 

KAYNAKLARI YÖNETİMİNİN ROLÜ 

Örgütlerde farklılık yönetimi, genel olarak 1980'li yılların sonu ile 1990'ların 

başında, demografik değişikliklerin yarattığı işgücü farklılaşmasını etkin biçimde 

yönetebilmeyi sağlayan bir insan kaynakları stratejisi olarak ortaya atılmıştır 

(Seymen, 2005, s.8). Hizmet içi eğitim programları ile çok kültürlü işgücüne 

yönelmek, yurt dışı görevlendirmelerde kültürel uyum programları, kültürel farklılığı 

destekleyen yönetsel yaklaşımlar, etkili insan kaynakları çalışmaları olarak ele 

alınmaktadır (Seymen, 2005, s.16). Kültürel farklılığın en önemli kaynağının giderek 

artmakta olan işgören çeşitliliği olduğuna dikkat çeken çeşitli yaklaşımlarda farklı 

işgücü ihtiyaçlarıyla uyumlu, etkili insan kaynakları yönetimi uygulamalarının önemi 

vurgulanmaktadır (Taylor, 1995; Lim, 1999; Wright vd., 1995). 

İnsanı ön plana çıkaran rekabetçi anlayış, kültürel açıdan karma bir 

işgücünün, etkin yönetildiğinde, rekabet üstünlüğü sağlayacağını savunmaktadır 

(Dadfar, 1991, s.83). Bu tarz bir yönetim literatürde, “olumlu faaliyet programları” 

(Affirmative Action Programs) olarak tanımlanmaktadır. Proaktif uygulamalar olarak 

değerlendirilen bu programlar; farklılıklardan nasıl avantaj sağlanacağını, işgören 

seçimi, eğitimi, geliştirme, performans yönetimi ve kariyer gelişimi gibi bir dizi İnsan 

Kaynakları Yönetimi süreçleri ile açıklayan programlardır. Çokuluslu işletmelerin 

olumlu eylem planları olarak adlandırılan insan kaynakları uygulamalarından 

sağlayabilecekleri avantajları aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür (Gwendolyn vd., 

2005, s. 346-360; Wright vd., 1995, s.272): 



203 

 

 

 

 

 

 

 

Global pazarda daha iyi hizmet sunmak, 

Kozmopolit bir anlayış geliştirmek, 

Yaratıcı işgücü oluşturmak, 

İşletme vatandaşı imajı oluşturmak, 

Kültürler arası farklılıklardan kaynaklanan çatışmaları azaltmak, 

Devamsızlık, işgücü devir oranı, işyeri tatminsizliği sonucu yaşanan 

olumsuzlukları yok ederek, maliyetleri düşürmek, 

Potansiyel müşteri ve işgörenler tarafından daha olumlu algılanması 

muhtemel, cinsiyet, etnik köken ayrımı yapmayan işletme imajı 

yaratmak. 

Çokuluslu işletmelerin yöneticileri olumlu faaliyet programlarını 

düzenlerken ve uygularken farklılaşma ve bütünleşme gibi iki zıt fonksiyonu 

dengelemek zorundadır. Çünkü çokuluslu işletmeler bir yandan faaliyet gösterdiği 

ülkelerdeki yerel kültürel farklılıklara duyarlı olmak zorundadırlar, diğer yandan 

dünyanın her yanında uygulanabilecek bütünleşmiş stratejilere ihtiyaç duymaktadırlar 

(Gwendolyn vd., 2005, s.352). Literatür incelemesi sonucu kültürel farklılık 

yönetiminde, insan kaynaklarına ilişkin aşağıda yer alan yönetsel ve örgütsel 

uygulamaların etkili olduğu ileri sürülmektedir (McCuiston vd., 2004, 

Combs vd., 2005, s.346, Beaver ve Hutchings, 2005, s.592-604). 

s.73-92, 

Liderlik; Global liderlik, çalışanları eğitimleri, etnik kökenleri, fonksiyonel 

uzmanlık alanları ve hangi işletmeden geldikleri ile ilişkilendirmeden evrensel 

kaliteyi yaratmaya yönelik bireyler olarak ele alır. Uluslararası iş faaliyetlerindeki 

gelişim, global eğitimli lider (globally literate leaders) kavramını yaratmıştır. Rosen’e 

(2000, s.48) göre; global eğitimli liderler ayırt edici dört temel özelliğe sahiptirler. Bu 

özellikleri aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür: 

Kişisel eğitim; Kişinin kendi kişisel değerlerinin farkına varması, 

Sosyal eğitim; Başkalarının değerlerini çekici ve avantaj olarak 

algılama, 

İş eğitimi; Örgütsel başarıya odaklanma, 

Kültürel eğitim; Kültürel farklılıkları değerlendirebilme. 

Ortak iş etiği yaratma; Aynı iş ortamında, farklı etik değerlere sahip 

işgörenlerin, ortak iş etik değerlerini paylaşabilme yeteneğinin yaratılması olarak 

tanımlanabilir. Doğal olarak bir işletmenin sahip olduğu etik ve sosyal davranışlar 

yerel koşullarla sınırlanamaz. Dolayısıyla, çokuluslu işletmeler faaliyet gösterdikleri 

ülkelerdeki başlıca etik sorunlarını saptayarak, ülkeler arasında benzerliği olan etik ve 

sosyal sorumluluk alanlarını gruplayarak, işletme ihtiyaçları ile örtüşen yeni bir iş 

etiği oluşturma eğilimi sergilerler (Hodgets ve Luthans, 1997, s.479). 

Yetki; Kültürel olarak farklı alt yapılardan gelen kişiler arasında kullanılan 

yetkinin kabul görmesi, kültürel duyarlı bir anlayışı ve yaratıcılığı gerektirecektir. 

Danışmanlık; Kültürel farklılıklara duyarlı yol gösterici bir rol, işgörenlerin 

işletmeye bağlılık ve sadakatlerinin de teminatını oluşturacaktır. 


204 


İş-Yaşam dengesinin oluşturulması; Geleneksel anlayıştan farklı olarak 

işgörenlerin iş-yaşam dengelerini oluşturabilmelerine katkı sağlayacak esnek 

uygulamaların varlığı iş ortamının daha olumlu algılanmasını sağlayacaktır. 

Yukarıda belirtilen yönetsel ve örgütsel uygulamalar dışında aşağıda 

sıralanan unsurların rekabet avantajı yaratma fırsatı sağlayabileceği ileri 

sürülmektedir: 

Esnek çalışma saatleri oluşturma, 

İşgörenlere farklılık gözetmeksizin eşit şartların sağlanması, 

Motivasyon ve iletişim çabalarının artırılması, 

 

 

Farklı kültürlere sahip işgörenler arasında çatışma yönetimi, 

Kariyer gelişimindeki belirlilik, rekabet avantajı yaratma fırsatları 

olarak belirlenebilir. 

4. IKEA’DA KÜLTÜREL FARKLILIKLAR YÖNETİMİ VE İNSAN 

KAYNAKLARI STRATEJİLERİ 

4.1. Araştırmanın Amacı ve Kapsamı 

Çok uluslu işletmelerde kültürel farklılıklar ve kültürel farklılıkların rekabet 

üstünlüğü sağlayacak biçimde yönetilmesi konusu son yıllarda hem akademisyenler 

hem de uygulamacılar tarafından gittikçe daha fazla ilgi görmektedir. Kültürel 

farklılıklar konusu ilk olarak insan kaynakları literatüründe ele alınmakla birlikte 

zaman içinde konuyla ilgili çalışmalarda insan kaynakları alanında fazla ilerleme 

kaydedilmediği gözlenmektedir. Bu alandaki çeşitli çalışmalarda kültürel farklılıklar 

yönetiminde insan kaynakları uygulamalarının önemine işaret edilmekle birlikte 

izlenebilecek insan kaynakları stratejileri konusunda yeterince çalışma 

bulunmamaktadır. Kültürel farklılıklar yönetimi, çoğunlukla örgütsel davranış 

alanında kültür merkezli olarak ele alınmaktadır. Bu araştırmanın amacı kültürel 

farklılıkların yönetiminde uygulanan genel stratejilerden hareketle izlenebilecek insan 

kaynakları stratejilerini belirlemektir. Bu kapsamda kültürel farklılıkların yönetimi 

konusunda dünya çapında örnek gösterilen ve incelenen İsveç kökenli bir firma olan 

IKEA’nın dünyadaki ve Türkiye’deki uygulamaları araştırılarak analiz edilmiştir 

4.2. Araştırmanın Yöntemi 

Araştırmada örnek olay yöntemi kullanılmıştır. IKEA’nın kültürel farklılıklar 

yönetimi ve insan kaynakları stratejileri ilk önce firmanın faaliyette bulunduğu çeşitli 

ülkeler bağlamında IKEA ile ilgili bilimsel araştırma bulguları çerçevesinde 

incelenmiştir (Ganeson, 2003; Kling ve Goteman, 2003; Solomon, 1991; Topçuoğlu, 

2007; Grol vd. , 1998; Kempinsky vd., 2005; vd). Farklı ülkeler açısından olgu ve 

bağlam arasındaki sınırların çok açık olmamasından dolayı IKEA’nın Türkiye’de yer 

alan İzmir biriminde ayrıca nitel bir araştırma yapılmıştır. Araştırmanın verileri, 

derinlemesine görüşmeler, doküman incelemesi ve gözlem yoluyla elde edilmiştir. 1 

1 Araştırmanın verileri birinci yazarın doktora tezinden alınmıştır. 



205 

4.3. Araştırmanın Bulguları 

4.3.1. Dünyada IKEA, Vizyonu ve Misyonu 

IKEA ismi, işletmenin kurucusu Ingvar Kamprand’ın ismini ve doğduğu yer 

olan İsveç’in güneydoğusundaki Elmtaryd bölgesi ve Agunnoryd köyünü ifade 

etmektedir. Mobilyacılık alanında faaliyete başlamış olan IKEA’nın, günümüzde ev 

ile ilgili ihtiyaç duyulabilecek 14 bin ürün çeşidine ulaştığı belirtilmektedir. 1945 

yılında savaş sonrası şartları iyi değerlendiren işletmenin kurucusu Kamprand’ın, 17 

yaşında Helsinborg/İsveç’te ilk mobilya mağazasını açtığı ve savaş sonrası elle 

işlenen İsveç tarzı mobilyaların genç çiftlere hem klasik hem de aşırı pahalı gelmesi 

sonucu, bu işe yöneldiği ifade edilmektedir (Ganeson, 2003, s.1). 1953 yılında 

şimdiki mobilya imparatorluğunun kalbi durumunda olan Almhult’da ilk mobilya 

showroomu açılmıştır. IKEA’nın ilk global adımı, 1961 yılında tedarik ihtiyacının bir 

kısmının Polonya’dan karşılanması ile başlamıştır. IKEA’nın global pazarlarda 

kazandığı ilk rekabetçi üstünlük, yeni Polonyalı tedarikçilerin maliyeti düşük olan 

yassı kolilerle dağıtım yapılması talebinin yerine getirilmesi ile elde edilmiştir. 

IKEA ile ilgili akademik araştırma bulgularına göre; işletmenin global 

düzeyde yayılmasında kurucusu Ingvar Kamprand’ın büyük rolü olmuştur. 

Kamprand, mobilyanın fiyatının uygun, kalitesinin iyi, tesliminin zamanında olması 

durumunda geleneksel ulusal mobilya pazarlarında, devrim sayılabilecek gelişmeler 

ve başarılar elde edileceği konusunda güçlü bir inanca sahip olmuştur. Bu düşünce 

zaman içinde işletmenin kalıcı misyonunu oluşturmuştur (Ganeson, 2003; Kling ve 

Goteman, 2003; Solomon, 1991; Topçuoğlu, 2007; Grol vd., 1998; Kempinsky vd., 

2005). 

Vizyon, misyon ve değerlerinin bileşimini bir rüya olarak ifade eden IKEA, 

bu bileşimi Şekil 1’de görüldüğü gibi ortaya koymaktadır. 

Şekil 1. İKEA Rüyası 

Kaynak: http://www.ikea-group.ikea. com (15.05.2006/ 27.09.2007) 


206 


IKEA’nın misyonu olan; “Mümkün olduğunca çok insanın satın alabileceği 

kadar düşük fiyatlarla, güzel tasarımlı ve işlevsel binlerce mobilya ve ev aksesuarı 

sunmak” ifadesi IKEA felsefesinin temelini oluşturmakta ve iş süreçlerindeki her 

evreyi şekillendirmektedir. Buna göre IKEA’yı geleceğe taşıyacak olan vizyonu, çoğu 

kişi için daha iyi bir günlük yaşam yaratmak olarak ifade edilmiştir. IKEA’nın 

misyonunu ve vizyonunu gerçekleştirmesinde büyük önemi olan insan kaynakları 

yaklaşımı ise kısaca nitelikli ve kendini geliştirmeye adamış kişilerle çalışmaktır. 

IKEA’nın vizyonu, misyonu ve insan kaynakları yaklaşımı, firmaya rekabetçi 

üstünlük sağlayan temel yapı taşları olarak kabul edilebilir. 

4.3.2. IKEA’da Kültürel Farklılıkların Yönetimine İlişkin Stratejiler 

IKEA’da kültürel farklılıkların yönetimine ilişkin ilk uygulamalar firmanın 

ilk kuruluş yeri olan İsveç’te başlamıştır. Etniklik ve kültürel farkların egemenliğinin 

dikkat çekici olduğu İsveç’te giderek çok kültürlü bir toplumsal yapı ortaya 

çıkmaktadır. Bugün İsveç nüfusunun %21’i göçmendir. Hem toplumsal yapının bir 

uzantısı olarak, hem de farklılığın bir işletmenin yayılması ve iş gelişiminde önemli 

bir role sahip olabileceğini fark eden IKEA, tüm İsveç nüfusunun işletmesine 

yansımasını hedefleyerek mağazalarında çalışanların %17’sini yabancılardan 

oluşturmuştur. 

İsveç’teki pazarın doygunluğa ulaşması ve azalan ulusal talebin IKEA’yı dış 

pazarlara yönlendirmesi yabancı çalışanları istihdam etme stratejisini desteklemiştir. 

İşgörenler arasındaki kültürel farklılıklar, IKEA’nın geniş tabana yayılmakta olan 

müşterilerini kendilerini ülkelerinde ve kendi pazarlarında hissetmelerini sağlamada 

bir yöntem olarak benimsenmiştir. 

IKEA’nın 1980’li yıllarda yayılmakta olduğu Avrupa’daki yeni pazarlara 

uyum sağlaması Avrupa’nın kültürel alt yapısının benzerliği nedeniyle daha kolay 

olmuştur. Bu pazar yapısında ürünler, kataloglar, iletişim çabaları neredeyse bire bir 

aynı olmuştur. IKEA’nın “dünyanın her yerinde aynı olabilmek” felsefesi bu yıllarda 

Avrupa pazarlarında geçerliliğini nispeten korumuştur. Fakat yıllar geçtikçe 

genişleyen müşteri tabanı, farklı ülkelerdeki 1600 tedarikçi, franchise yöntemle 

katılan yeni ortaklar, işgörenlerin kültürel profillerinin giderek farklılaşması, 

IKEA’da bazı uygulamaların esnemesine neden olmuştur (Grol vd., 1998, s.98-99). 

Ayrıca işletmenin globalleşen markası ve oluşan imajı, mevcut ve potansiyel 

müşterileri ile işgörenlerinde önyargılar oluşmasına neden olmuştur. Bazı ülkelerde 

IKEA fiyatlarının pahalı olabileceği yönünde bir imaj yayılmışken, diğer bazılarında 

ise, ürünler bizim beğenebileceğimiz kadar kaliteli değildir önyargısı gelişmiştir. Bu 

önyargılar, IKEA’daki iş koşullarından, yönetici tutumlarına kadar pek çok konuyu 

kapsamıştır. Dolayısıyla girilmesi düşünülen her bir pazarın kültürel altyapısının 

önceden öğrenilmesi IKEA için bir zorunluluk haline gelmiştir. 

IKEA’nın uluslararası pazarlarda kültürel farklılık yönetimi uygulamalarını 

aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür (Grol vd., 1998, s.99-107): 

IKEA Almanya: IKEA Almanya, yirmiden fazla mağazasıyla ve toplam 

satışlar içindeki %30’luk payıyla IKEA grubunda büyük bir öneme sahiptir. Fakat 

Almanların çok disiplinli, kusursuz ve formal örgüt yapıları, IKEA’nın esnek, 

informal, kişisel inisiyatife izin veren iş yapma felsefeleriyle uyum sağlamamaktaydı. 



207 

Bununla birlikte iş yapma tarzlarındaki farklılıklara rağmen, IKEA daima Alman 

müşterileri ve işgörenlerince hep özel ve başarılı olarak tanımlanmıştır. IKEA, 

Almanya mağazalarındaki yönetim talimatlarını, kuralları daha açık ve anlaşılır, daha 

ayrıntılı tanımlayarak gerekli adaptasyonu sağlamıştır. 

IKEA Fransa: Almanya’daki mağazaların yarısından daha az sayıya sahip 

Fransa IKEA’larındaki gelişim, IKEA’nın 1970/1980’li yıllar arasında indirimli fiyat 

uygulamalarına yönelik sektörel ve sendikal tepkiler nedeniyle daha sorunlu olmuştur. 

İsveç’in yönetim tarzındaki informallik, Almanya’daki değerlendirmelerden daha 

farklı olarak, Fransız yöneticiler tarafından, “istediklerini yapmakta serbest olmaları” 

şeklinde algılanarak bu durum zayıflık ve kararsızlık şeklinde yorumlanmıştır. 

Fakat mağazaların estetiği, çalışma tarzı, geleneksellikten hoşlanmayan, otuz 

beş yaş üstü işgörenlere IKEA’yı cazip hale getirmiştir. Fransa’da “yaparak 

öğrenmenin”, beceriyi geliştirmede yeterli bir yol olarak görülmemesi nedeniyle 

formal yetiştirme programları uygulanmıştır. IKEA kadrolardaki Fransız olmayan 

çalışanlara sendikaların ve müşterilerin gösterdiği tepkiyi azaltmak için, Fransız 

olmayan çalışanlar asgari düzeye indirilmiştir. 

IKEA Amerika: Amerika pazarlarına adapte olma, IKEA için gerçek bir 

deneyimdir. IKEA’lı yöneticiler Amerika’da, Avrupa’daki pazarda olduğu kadar 

varlık gösterememelerinin nedenlerini; Amerikalıların farklı ebatta ve işlevlerde özel 

ev döşeme kültürü ve Amerika’da Casino, Carrefour, Mark&Spencer gibi dev 

firmalarla rekabet etme zorlukları olarak açıklamaktadırlar. 

Amerika’daki gelişme, yüksek potansiyeli olan pazarların teşhisi, büyük 

şehirlerin çevrelerinde ucuz arsa alımları gibi uygulamalarla IKEA’nın Avrupa’daki 

seyrine tamamen uygun başlamıştır. Etkileyici mesajları, İskandinav tarzının farkı ile 

1980’li yılların sonuna kadar cazip gelen IKEA, Amerika’da umulan başarıya 

ulaşamamıştır. Böylece IKEA’lı yöneticiler “Amerikalı bir şirket mi olmalıyız”, ya 

da “Amerikalı müşterilere bizim pazarlamamızı adapte mi etmeliyiz” sorusuyla karşı 

karşıya kalmışlardır. 

1990’lı yıllarda cesaretli kararlar ve yeniden yapılanma için Volvo gibi 

büyük işletmelerden transfer edilen yöneticiler, Avrupa ürün dizilerini Amerika’ya 

adapte etmeye ve Amerika temelli kaynak tedarikine IKEA’lı ürün yöneticilerini ikna 

etmişlerdir. En önemlisi IKEA’lı yöneticiler tarafından, bu uygulamaların kendi 

vizyon ve kültürlerine ihanet olarak algılanmamasını sağlamışlardır. Amerikan 

perakende yönetim grubu lideri Goran Carstedt’in “Amerika’daki IKEA bayrağı hala 

mavi ve sarı, fakat biz içine bolca yıldız ve çizgiler kattık” ifadesi IKEA’nın esneklik 

uygulamalarına geçişini en iyi tanımlayan ifadesi olmuştur. IKEA mağazalarındaki 

ziyaretlerde kestirme yollar yaratma alternatifinin ortaya çıkması da, daima rahat 

arayışı içinde olan Amerikalıların talepleri doğrultusunda ortaya çıkmıştır. 

4.3.3. IKEA’da Kültürel Farklılık Yönetimine İlişkin İnsan Kaynakları 

Stratejileri 

IKEA işgörenler arasındaki kültürel farklılığı; geniş tabana yayılmış olan 

müşterilerinin kendilerini ülkelerinde ve kendi mağazalarında hissetmelerini 

sağlamada bir avantaj olarak ele almaktadır. Bu kapsamda IKEA kültürel bütünleşme 

çabalarına temel oluşturan insan kaynakları yönetimi uygulamalarındaki başarıyı 


208 


örgütün rüyası olarak tanımlamaktadır. IKEA’nın iş yapma felsefesine göre; nerede 

işgören çeşitliliği varsa, bu yer IKEA için rekabetçi üstünlük kazanmada potansiyel 

bir iş fırsatıdır (Kempinsky vd., 2005, s.2). 

“İsveçlilerin sadece İsveçli oldukları için, uygun bir yönetici adayı 

olabilecekleri düşüncesi IKEA gerçeklerine uymaz” diyen CEO Anders Dahlving’e 

göre; IKEA kadınlar ve azınlıklar için de çalışılacak en ideal işyerlerinden birisidir 

(Kling ve Goteman, 2003, s.31). IKEA yıllarca üst düzey yönetim pozisyonlarını 

kadınlar için cazip hale getirecek uygulamalara yer vermiş, bu konuda geleneksel 

olmayan yöntemler uygulamıştır. Okullara yaptığı ziyaretlerle, ticari fuarlara 

katılarak, hatta mağazalardaki kadın müşterilerle görüşmeler yaparak, potansiyel 

kadın işgörenleri IKEA’ya çekmeye çalışmıştır. IKEA kadınlara yönelik bu 

uygulamaların neticesinde 2004 yılında “Working Mothers Magazine” adlı dergide 

dünyadaki çalışan anneler için 100 en iyi firma arasında IKEA’ ya yer vermiştir. 

4.3.4. Türkiye’de IKEA 

IKEA’nın Türkiye’de yatırım ortağı MAYA Holding A.Ş. dir. 1980’li 

yıllardan itibaren Türkiye’den mal tedarik etmekte oldukları için, pazarı tanıdıklarını 

ifade eden IKEA yetkilileri, toplam ihracatın 1,3 milyar dolara ulaştığını 

belirtmektedirler. 

IKEA’nın Dünya Bankası Başkanı Hans Skelin’in, IKEA İzmir’in, 

franchising sistemle açılmış en iyi İKEA mağazası olduğunu belirttiği bildirilmiştir. 

Ayrıca IKEA Türkiye genel müdürü Mikeal Bartroff, en hızlı büyüyen iki pazardan 

birisinin Türkiye, diğerinin ise Japonya olduğunu, mağazanın açılışının üçüncü 

gününde mağazaya gelen doksan bin ziyaretçinin ise bir dünya rekoru olduğunu 

belirtmiştir. 

İzmir IKEA yetkilileri Türkiye’de pazardan pay almak yerine pazarı 

genişletmeyi hedeflediklerini belirtmektedirler. IKEA’nın kurulması sonrasında 

basında yer alan haberlerde yetkililerin bu hedeflerini destekler niteliktedir. 1 Mayıs 

2005 Capital dergisinde yer alan bir yorumda; IKEA’nın pazarı disipline edeceğinden 

ve bu sektördeki Türk şirketlerinin yatırımlarında artışa neden olacağından ve böylece 

pazarın kendiliğinden büyüyeceğinden bahsedilmektedir. Nitekim IKEA’nın 

kendisine rakip olarak gördüğü MODOKA, Ümraniye’deki 350 mobilyacı ile 

kuracakları fabrikayı tek çatı altında toplama ve IKEA’ya kaptırdıkları müşterileri 

geri kazanma kararı ile IKEA gibi dev bir marka olma yolunda ilk adımını atmıştır. 

Dolayısıyla IKEA’nın iş yaptığı her ülkedeki, mobilyanın satın alınma ve dağıtılma 

şartlarını etkilediği savı Türkiye’de de geçerli olmuştur. Ayrıca yabancı yatırımcıların 

girişi açısından da IKEA Türkiye önemli bir yatırım olarak değerlendirilmektedir. 

IKEA yetkilileri, işletmenin toplumsal açıdan istihdama katkı sağlayarak, 

ekonomik açıdan tüm dünyadaki mağazalarına Türk tedarikçilerden mal temin ederek, 

bireysel açıdan ise dünya mağazalarından alışveriş yapıyor olma hissi ile Türkiye’de 

kolay kabul gördüklerini ifade etmektedirler. 

Yöneticiler, İzmir IKEA’daki uygulamaların, diğer ülkelerdeki 

uygulamalardan farklı olmadığını ifade etmişlerdir. IKEA’nın tüm dünyada sisteminin 

ve tarzının aynı olduğunu, bu sistemin, yerel ihtiyaçları dikkate alma, kültüre duyarlı 

olma ve insana verilen değerle birlikte bu farklılığı içinde barındırarak, yerel 



209 

duyarlılıkla, global bütünleşmenin eş anlı gerçekleştirilmesine olanak sağladığını 

belirtmişlerdir. 

Örgüt Yapısı 

Türkiye’de, henüz yabancı işgören sayısı çok az olup, sadece üst düzey 

yönetim, farklı ülke yöneticilerinden oluşmaktadır. 275 kişiden oluşan İzmir IKEA 

çalışanlarının demografik dağılımları aşağıdaki gibidir. 

Ortaokul 6% 

Lise 27% 

Meslek Lisesi 17% 

Yüksek Okul-Üniversite 42% 

Diğer 8% 

Erkek işgören 61% 

Kadın işgören 39% 

IKEA’nın yönetim tarzı, İsveçli olmayan üyeler tarafından “açık ve insancıl” 

olarak tanımlanmaktadır. Bu yaklaşımın uzantısında, hiyerarşinin yer almadığı İzmir 

mağazası örgüt yapısında Şekil 2’de görüldüğü gibi mağaza yöneticisi ile işgörenler 

arasında tamamının IKEA çalışanları olarak adlandırıldığı sadece üç sorumluluk 

seviyesi bulunmaktadır. 

Mağaza 

Müdürü 

Servis 

Operasyon 

Müdürü 

Eğitim 

Müdürü 

İnsan 

Kaynakları 

Yönetim 

Müdürü 

Müşteri 

Hizmetleri 

Kasa 

Lojistik 

Grup Lideri Grup Lideri Grup Lideri Grup Lideri Grup Lideri Grup Lideri Grup Lideri Grup Lideri 

Şekil 2. IKEA Mağazaları Örgüt Yapısı 

http://www.ikea-group.ikea. com((15.05.2006/ 27.09.2007) 

Her bir grup liderine 30 çalışan bağlıdır. Örgüt şemasından da görülebileceği 

gibi, Servis Operasyon müdürü, Eğitim müdürü, İnsan Kaynakları Yönetim müdürü, 

Müşteri Hizmetleri müdürü, Kasa ve Lojistik müdürleri mağaza müdürüne bağlı olup, 

her bir müdürlüğe ise iki grup lideri bağlanmıştır. Her bir grup müdürünün yaklaşık 

otuzar kişilik çalışanları (co-workers) bulunmaktadır. 


210 


Örgüt Kültürü 

İzmir IKEA’da örgüt kültürü; informallik, saygı, farklılık ve büyüme için 

gerçek fırsatlar yaratabilme gücüne inanç olarak özetlenmektedir. Değişikliklere 

açıklığın vurgulandığı IKEA kültüründe; sadece yassı paketleme, ilk ismi kullanma, 

ortak amaca yönelik farklı yollar arayışı gibi klasik sembollerden taviz verilmeyeceği 

ve bunların örgütün kritik sembolleri olduğu vurgulanmaktadır. 

İzmir IKEA kültürü aşağıdaki temel ifadelerle tanımlanmaktadır; 

Birliktelik ve Heyecan; Meslektaşlarımıza saygı duymak, zor 

zamanlarda birbirimize yardım etmek. Kadrolamada; açık iletişime ve 

takım çalışmasına yatkın kişiler seçmek, 

Yenilik Arzusu; Yenilik için sürekli duyulan istek, değişiklik yapma 

eğilimi ve arzusu, 

Yüksek Maliyet Bilinci; IKEA operasyonun her alanında uygulanan 

yüksek maliyet bilinci; işletmenin iş fikrini yansıtan; en iyi, en düşük 

maliyetli, en kazançlı işin yapılabilmesi, 

Sorumluluk; Sorumluluk alma ve gerektiğinde vermeyi kabul etme 

isteği, 

Mütevazılık ve İrade; Başka insanlara ve onların görüşlerine saygı 

duyma ve önyargısızlık, 

Sadelik; Sade alışkanlıklar, sade faaliyetler, statü sembollerinden 

hoşlanmama gibi hem davranışlarda hem de faaliyetlerde gösterilen 

sadelik. 

Örnek Olma Yoluyla Liderlik; IKEA’daki “hiçbir metot, iyi bir 

örnekten daha etkili olamaz” inancı, 

 

 

Gerçekçi Olma; Günlük İşlerde Pratik ilişkiler kurmak, 

Daima “yolda” olmanın önemi; Hedefin kendisinden çok hedefe 

ulaşmak için farklı yollar bulmaktan zevk alma, 

İnsan Kaynakları Yönetimi Stratejileri 

İzmir IKEA insan kaynakları yönetiminde, öncelikli konular sekiz başlık 

altında toplanabilir; 

İşe alma planlaması, 

Geleceği düzenlemek, 

Çeşitlilik, 

Öğrenme ve gelişim, 

Açık IKEA, 

Esneklik, 

İş/Yaşam dengesi, 

Liderlik ve kültür. 

Ayrıca İzmir IKEA’da insan kaynakları yönetimi uygulamalarının birleşme 

ve bütünleşme, gelişme, yönetim ve liderlik olmak üzere üç hedefi olduğu 

belirtilmektedir. Ele alınan bu üç ana hedefin kültürel farklılıklar yönetimi 

uygulamalarını kapsaması, IKEA’nın bu alanda gösterdiği duyarlılığın bir ifadesi 

olarak kabul edilebilir. 



211 

IKEA’da Birleşme ve Bütünleşme; IKEA’nın bütünleşme yaklaşımı, 

homojenlik, tek tip düşünme veya İsveç kültürüne uygunluk gibi bir felsefeyi değil 

aksine, IKEA müşterilerinin beklentilerini karşılama potansiyeli ve hevesliliğine, 

IKEA felsefesini özümseyebilme yeteneğine sahip işgörenlerin bir arada 

toplanabilmesini hedefler. 

IKEA’da Gelişme; İnsan kaynakları yöneticileri, IKEA gelişiminin, 

IKEA’ya anlamlı katkılar sağlayacak işgörenlere bağlı olduğu inancıyla, kadrolama, 

terfi gibi kararlarında; “daha çok öğrenmeye yönelik güçlü bir arzu duyma” kriterini 

temel almaktadırlar. 

IKEA’da Yönetim ve Liderlik; IKEA’da liderler, işgörenlerin sadece 

yapmaları gerekenleri söyleyen ve denetimini gerçekleştiren kişiler değil, yetişme ve 

gelişme sorumluluğunu üstlenmiş kişilerdir. Bir başka ifade ile sorumluluğunu aldığı 

işgörene davranışlarıyla örnek olma, başarısı için gerekli ortamı yaratma, kısacası 

işletmede anahtar bir pozisyonda yer alması sorumluluğunu üstlenmiş kişilerdir. 

İşgörenler IKEA’da çalışmanın nasıl bir iş olduğunu şöyle ifade etmişlerdir: 

Büyüyen bir global şirkette çalışıyorsan, örgütün iyi tanımlanmış 

vizyon, misyon ve iş değerlerini paylaşmalısın, 

İşletmende, günlük işlerinde bir uzman gibi çalışarak, işletmenin tüm 

birimleriyle ilgini kesmeyerek, işletmenin başka ülkelerdeki 

birimlerinde farklı sorumluluklar alarak, becerilerini geliştirmelisin, 

İşletmede insani değerler ve takım ruhu işin önemli bir parçasıdır. 

Sadece kendinin değil, başkalarının gelişimine de katkı sağlamalısın, 

IKEA’da yaptığın her bir pozitif katkı mutlaka ödüllendirilecektir. 

Şirketinle birlikte büyüme ve gelişme şansına sahip olacaksın. 

Yöneticiler ise IKEA’da çalışmanın nasıl bir iş olduğunu şöyle ifade 

etmişlerdir: 

Dünyanın her yerindeki ihtiyaçlara yönelmek, 

Müşterilerin rahat edebileceği şeyleri yapmaya kendini adamak, 

Küçük başlayıp, yavaş adımlarla genişlemek, 

Her ülkede büyük şehirler çevresinde ve mağaza yakınlarında kurulmak. 

IKEA’da yer alan her düzey işgören, insanların ancak uykularında hata 

yapmayacaklarını, hatanın doğal bir öğrenme yöntemi olduğunu, ancak yapılan 

hatanın paylaşılarak bir daha tekrarlanmasına imkân verilmediğini belirterek, IKEA 

örgüt kültürünün Türkiye’de yaklaşık iki yıl gibi kısa bir süre içinde, düşünce olarak 

aktarılabildiğini ifade etmişlerdir. 

IKEA’da farklılıkları iyi bir biçimde yöneterek rekabet üstünlüğü 

sağlanmasına katkıda bulunan insan kaynakları yönetimi uygulamalarının evrensel bir 

cazibeye sahip olduğu belirtilmiştir. IKEA’ya üstünlük sağlayan insan kaynakları 

stratejilerini aşağıdaki gibi ifade etmek mümkündür. 

Kararlara katılım: İşgörenler kararlara katılmaktan ve tüm seviyelerde 

inisiyatif kullanılmasına olanak verilmesinden oldukça hoşnutturlar. Yapılan hatalar 

“yaparak öğrenmenin” bir parçası olarak kabul edilir ve hoş görülür. İşgörenlerin her 

ortamda fikirlerini ifade etmeleri mümkündür. 


212 


Bireyin önemi: İşgörenlerin kendilerini önemli hissetmelerini sağlayacak 

uygulamalar mevcuttur. İş geliştirme sorumluluğu üstlenirler, mevki ayrımı 

olmaksızın mağazanın sunduğu sosyal olanakları eşit şartlarda kullanırlar, yöneticiler 

dahil tek tip giyinirler, yaka kartlarında unvan taşımazlar, ihtiyacı olan tüm işgörenler, 

şirket arabalarını kullanabilirler. 

Kadrolama politikalarındaki eşitlikçi yaklaşım: İzmir IKEA işgörenleri 

işe alım kriterlerinden hoşnutturlar. İnsan kaynakları yöneticileri, kadrolama 

sürecindeki amacın; boş pozisyonları doldurmak değil, kurumsal değer ve vizyonu 

paylaşabilecek takım arkadaşlarının işletmeye katılımı olduğunu belirtmektedirler. 

Kadrolamada, yeterlilik kriteri alınan eğitimin ötesinde, yetenekler toplamı olarak 

ifade edilir. Bir başka ifade ile kişinin aldığı profesyonel eğitim, şart veya avantaj 

olarak değerlendirilmemektedir. Önyargısız olma, bildiklerini başkalarıyla paylaşma 

başta olmak üzere, dayanışma, bağlılık, mütevazılık, iyi iletişim becerisi, önyargısız 

olma gibi özellikler aranmaktadır. İzmir IKEA, kişileri ulusal kimlikleriyle 

ilişkilendirmeden, değişik ülkeler, perspektifler ve yaklaşımlardan gelen insanları 

işletmeye çekebilme amacı taşımaktadır. 

Eşitlikçi yönetim: İzmir IKEA işgörenlerin terfileri, ödüllendirilmeleri, 

eğitim düzeyleri gibi geleneksel ölçütlerden çok IKEA ruhunu anlamalarına ve 

işletmeye sağladıkları katkılara bağlıdır. Formal bir kariyer çizgisi olmayan IKEA’da, 

her işgören üst düzey yönetici olabilir. Haftalık iki gün olan izinlerin her bir işgörenin 

kendi ihtiyaçları doğrultusunda istediği bir günde kullanılabilmesi alternatifi de 

özellikle çalışan anneler için ideal uygulamaları ifade etmektedir. 

Yetiştirme Programları: İzmir IKEA’da yetiştirme programları; ayrıntılı 

kural ve prosedürlerden çok, tartışmaya dayalı, açıklamalı ve daha yumuşak bir 

yaklaşımda gerçekleşir. IKEA’nın insanları yönetme ve iş yapmadaki bu ince tarzı 

global düzeyde de koruyabilmek için, IKEA kültürünün kalbi olarak ifade edilen 

Almhuld’da yerel yöneticilere altı/sekiz ay arası IKEA tarzı (IWAY) ve IKEA kültürü 

eğitimleri düzenlenmektedir. İşgörenlere bu bilginin aktarılabilmesi, genelde örnek 

olaylar üzerinden yapılan uzlaşmacı yorumlarla gerçekleştirilmektedir. 

SONUÇ 

İşletmelerin küreselleşme eğilimleri ile birlikte işgören bileşimi gün geçtikçe 

farklı kültürlerden gelen kişilerden oluşmaktadır. Çok uluslu işletmelerde yer alan 

çalışanların farklı ırk, cinsiyet, etnik köken, yetiştirilme tarzları, inanç ve değerler, 

anlayış, alışkanlık, gelenek ve göreneklere sahip kişilerden oluşması bu çalışanların 

yönetilmesi ile ilgili farklı görüşlerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Kültürel 

çeşitlilik konusunda bazı akademisyenler ve uygulamacılar olumlu bir yaklaşım 

benimserken, karşıt yaklaşımlar da ileri sürülmektedir. Kültürel farklılığa olumlu 

yaklaşımı destekleyen temel görüş, kültürel farklılığın örgüt açısından küresel 

çevrenin beklentilerine karşılık verebilecek bir esneklik ve dinamizm unsuru olması 

noktasında yoğunlaşmaktadır. Böyle bir yaklaşıma sahip olan işletmeler kültürel 

farklılıkların yönetimi konusunda sahip oldukları yetenekleri rekabet avantajı 

sağlayabilecek çok önemli bir faktör olarak görmektedirler. 



213 

Kültürel farklılıkların işletme başarısına yön verecek biçimde yönetilebilmesi 

için çeşitli örgütsel ve yönetsel araçlar geliştirilmektedir. Bu kapsamda global liderlik, 

çok kültürlü ekipler, örgütsel iletişim, güçlü kültür, öğrenen örgüt oluşturma, örgüt 

yapısına ilişkin düzenlemeler ve insan kaynakları yönetimi uygulamaları yer 

almaktadır. Bu araçlardan insan kaynakları yönetimi uygulamalarının ön plana 

çıkması gerektiği ifade edilebilir. Çünkü insanı ön plana çıkaran rekabetçi anlayış, 

kültürel açıdan çeşitli farklılıklara sahip bir işgücünün etkin yönetilmesi durumunda 

rekabet üstünlüğü sağlayacağını savunmaktadır. Literatürde kültürel farklılıkların 

yönetiminde izlenebilecek insan kaynakları stratejileri olarak liderlik, kişisel eğitim, 

sosyal eğitim, iş eğitimi, ortak iş etiği oluşturma, danışmanlık, iş yaşam dengesi 

oluşturulması, esnek çalışma saatleri, eşitlik, çatışma yönetimi ve kariyer yönetimi 

gibi uygulamalar yer almaktadır. Ancak teorik olarak etkili olduğu ileri sürülen bu 

uygulamaların başarı düzeyi ve geçerliliği hakkında yeterince bilgi bulunmamaktadır. 

Hangi insan kaynakları uygulamalarının kültürel farklılıkların yönetiminde 

etkili olduğunu ortaya koymak amacıyla IKEA’nın uluslar arası iş birimlerini ve 

Türkiye’de İzmir IKEA’yı kapsayan nitel bir araştırma yapılmıştır. IKEA’nın 

faaliyette bulunduğu çeşitli ülkelerde kültürel farklılıkların yönetimine ilişkin olarak 

izlediği genel stratejiler ve insan kaynaklarına ilişkin uygulamalar, daha önceki 

çalışmaların bulgularından yararlanılarak ortaya konulmuştur. Kültürel farklılıkların 

yönetimine ilişkin İzmir IKEA’daki uygulamaları ortaya koymak için önce birim 

yöneticileriyle derinlemesine görüşmeler yapılmıştır daha sonra gözlem ve doküman 

incelemesi yapılarak elde edilen veriler zenginleştirilmiştir. 

Elde edilen bulgulara göre, IKEA’da kültürel farklılıkların yönetimine ilişkin 

dünya genelinde uygulanabilen başlıca ortak insan kaynakları stratejileri olarak, insan 

kaynakları uygulamaları ile ilgili olarak ayrımcılık yapmama, istihdamda kadınlara ve 

azınlıklara fırsat eşitliği sağlama dikkati çekmektedir. Diğer taraftan IKEA’nın 

faaliyette bulunduğu çeşitli ülkelerin kültürel farklılıklarına bağlı olarak uygulama 

prosedürlerinin ve bazı uygulamaların ülkelere göre farklılaştığı saptanmıştır. 

Örneğin, köken ülke olan İsveç IKEA’nın informal yönetim tarzının, Almanya ve 

Fransa’da zayıflık ve karasızlık olarak algılanması nedeniyle bu ülkelerdeki insan 

kaynakları uygulamaları formel prosedürlere göre düzenlenmiştir. Fransa’da biçimsel 

eğitim stratejisi ön plana çıkmaktadır. ABD’de ise, Amerikalıların farklı ev döşeme 

kültürleri nedeniyle insan kaynakları uygulamaları Amerikan bağlamına göre adapte 

edilmeye çalışılmaktadır. 

Araştırmanın Türkiye uygulamaları ile ilgili bulgulara göre, insan kaynakları 

planlaması, açıklık, esneklik, iş ve yaşam dengesi, kadrolama politikalarındaki 

eşitlikçi yaklaşım, yetiştirme ve geliştirme programları ve liderliğe ilişkin stratejik 

uygulamaların ön plana çıktığı saptanmıştır. 

Elde edilen bulguların değerlendirilmesi sonucunda kültürel farklılıkları 

başarılı bir biçimde yönetebilmek için öncelikle bütün çalışanların kendileri olma 

özgürlüğüne sahip olmak istedikleri göz ardı edilmemelidir. Bu kapsamda insan 

kaynakları yöneticilerinin esnek bir yaklaşımı temsil etmesi ve üst yönetimi bu 

konuda bilgilendirmesi ve ikna etmesi gerekmektedir. Diğer taraftan kültürel 

farklılıkları başarılı bir biçimde yönetebilmek için önemli olan insan kaynakları 

stratejileri işletmenin içinde bulunduğu bağlama göre değişebilmektedir. Çok uluslu 

işletmeler açısından dünya’nın çeşitli bölgelerinde yer alan tüm iş birimleri için 


214 


geçerli olacak evrensel uygulamalar paketi tanımlamak özellikle kültürel farklılıklar 

nedeniyle çok mümkün gözükmemektedir. Bundan sonraki çalışmalarda daha büyük 

örneklemler seçilerek farklı ülkeleri ve farklı sektörleri kapsayan karşılaştırmalı 

çalışmalar yapılarak kültürel farklılıkların yönetiminde evrensel olabilen ve kültürel 

bağlama göre farklılaşabilen uygulamalar konusunda daha derin kavrayış elde 

edilebilir. Ayrıca, kültürel farklılıklar yönetiminde, insan kaynakları stratejilerinden 

doğrudan etkilenen ve rekabet avantajı yaratabilme potansiyeline sahip iş performans 

sonuçlarını kanıtlayan araştırma verilerine ihtiyaç duyulmaktadır. 

KAYNAKÇA 

Abbas, J.A., ve Camp, R.C., (1996), Global Managers: Qualities for Effective 

Competition, International Journal of Manpower, 17 (6/7): 5-18. 

Barney, J., (1986), Organizational Culture: Can it be a Source of Sustained 

Competitive Advantage Academy of Management Review, 11 (3): 656-665. 

Beaver Graham, Kate Hutchings, (2005), Training and Developing an Age Diverse 

Workforce 

in SMEs, The Need for a Strategic Approach, 

Education-Training, 47(8/9): 592-604. 

Cox, T., (1991), Managing Cultural Diversity: Implications for Organizational 

Competitiveness, Academy of Management Executive, 15 (3): 45-55. 

Combs, G. M., Nodkarnı, S. ve Combs, M. W., (2005), Implementing Affirmative 

Action Plans in Multinational Corparations, Organizational Dynamics , 34 

(4): 346-360. 

Dadfar, H. ve Gustavsson, P., (1991), Competitive by Effective Management of 

Cultural Diversity, Int. Studies of Mgt&Org., 22 (4): 81-92. 

Daniels J. ve Radebaugh, L.H.(1998), International Business, Environments and 

Operations, Prentice Hall, New Jersey. 

Feely A. J. ve Harzing, W., (2003), Language Management in Multinational 

Companies: Cros Cultural Management, 10 (2): 37-52. 

Ganeson, S., (2003), IKEA: Managing Global Expansion”, ICFAI, Knowledge 

Center, Hyderabad, India,1-15. 

George, J. M. ve Gereth, R. J. (1996), Organizational Behavior, Addison Wesley 

Pub. Co. Massochosettss. 

Ghoshal, S. ve Nohria, N., (1993), Horses for Courses: Organizational Forms for 

Multinational Corporations, Sloan Management Review, 34 (2): 23-35. 

Grol, P. Schoch, C. Oddov, G. ve CPA, (1998), Cases in International 

Organizational Behaviour, Ed: M.W. Hall, Blackwell Pres..88-111. 

Gwendolyn, M. C., Combs, M., Karnı, S. N. ve Combs, M. W. (2005), 

Implementing Affirmative Action Plans in Multinational Corporations, 

Organizational Dynamics, 34 (4): 346-360. 



215 

Hodgets, R. M. ve Luthans, F. (1997) , International Management, McGraw-Hill, 

USA 

Kempinsky, P. ,Berg, H. ve Lundguist, K. (2005), Diversity as Driving Force, 

Visanu. 

Kling, K. ve Goteman, I. , (2003), IKEA CEO Anders Dahlving on International 

Growth and IKEA’s Unique Corporate Culture and Brand Identity, Academy 

of Management Executive, (1): s.31-37. 

Koçel, T. (2005), İşletme Yöneticiliği, Anka Yayınları, İstanbul. 

Lim, D. H., (1999), Organizational and Cultural Factors Affecting International 

Transfer of Training, Performance Improvement, 38: 30-36. 

McCuiston, Velma E., Barbara Ross Wooldridge, Chris K. Pierce, (2004), 

Leading The Diverse Workforce: Profit, Prospects and Progress, The 

Leadership & Organization Development Journal 25(1): 73-92. 

Mutlu (Can), E.(1999), Uluslararası İşletmecilik, Beta Yayınları İstanbul. 

Özalp, İ.(1998), Çok uluslu İşletmeler: Uluslararası Yaklaşım, Anadolu Üniversitesi 

Yayınları, Yayın No:1022, Eskişehir. 

Perry, K. , (2005), Culture As a Competitive Advantage, Boulder Country, Business 

Report, 24 (13): 6. 

Rosen, R. H., (2000), What Makes a Globally Literate Leader Chief Executive, 6- 

48. 

Sadrı, G. ve Lees, B., (2001), Developing Corporate Culture as a Competitive 

Advantage Journal of Management Development, 20 (10): 853-859. 

Schneider, S. C. ve Barsoux, J. L. (1997), Managing Across Cultures, Prentice Hall, 

Europe. 

Seymen, O.A., (2005), Örgütlerde Kültürel Çeşitlilik Olgusu, Boyutları ve Etkin 

Yönetimi Konusunda Farklı Yaklaşımlar: Yazınsal Bir Derleme, İÜ İşletme 

İktisadı Ens. Yönetim Dergisi, Şubat 2005, 16 (50): 3-23. 

Solomon, B., (1991), A Swedish Company Corners the Business: Worlwide, 

Management Review, 80 (4): 10-13. 

Taylor, C., (1995), Building Case for Diversity, Canadian Business Review, 22 (1): 

12-15. 

Tereza, M. ve Fleury, L., (1999), The Management of Cultural Diversity: Lessons 

From Brazilian, Industrial Management, (3): 109-115. 

Tolbert, A. S., Gary, N. Mc L. ve Myers, R. C., (2002), Creating the Global 

Learning Organization(GLO), International Journal of Intercultural 

Relations, 2(6): 463- 472. 


216 


Topçuoğlu, N., 350 Mobilyacı Türk IKEA’sı İçin Tek Fabrika Çatısında Toplanıyor, 

Business, 12.05.2007. 

William, M. J. B., (1989), A Review of Robert K. Yin’s Case Study Research: 

Design and Methods, Journal of Management Accounting Research, 157- 

163. 

Wright, P., Ferris, S. P., Hiller, J. S. ve Kral, M., (1995), Competitiveness Through 

Management of Diversity: Effects on Stock Price Valuation, Academy of 

Management Journal, 38 (1): 272-287 

http://www.ikea-group.ikea. com 


KİTAP TAHLİLLERİ / 

Book Reviews

HARD FACTS, DANGEROUS HALF-TRUTHS & 

TOTAL NONSENSE: Profiting From Evidence-Based Management 

Jeffrey Pfeffer, Robert I. Sutton. Harvard Business School Pres Boston, 

Massachusetts, 2006. 

Abdullah KIRAY 

Günümüz iş dünyasında başarısızlığa uğrayan işletmelerin en temel 

sorunları; olayları ve kavramları derinlemesine anlayamama, kanıtlardan uzak olan 

duygulara, söylentilere ve yanlış tahminlere itibar edilmesidir. 

İncelediğimiz kitap, örgütsel davranış alanında uzman olan yazarlar 

tarafından iş dünyasındaki şirketleri inceleyerek tanınmış şirketlerden örnekler 

sunmaktadır. 

Kitap üç ana bölümden oluşmaktadır. Birinci Bölüm; Sahneyi Hazırlama, 

İkinci Bölüm; İnsanların ve Örgütlerin Yönetimi Hakkındaki Tehlikeli Yarı-Doğrular, 

Üçüncü Bölüm; Kanıttan Eyleme isimlerini taşımaktadır. 

“Sahneyi Hazırlama” başlıklı İlk Bölümde, her şirketin niçin kanıta dayalı 

yönetime ihtiyaç duyduğu üzerinde durulmuş ve kanıta dayalı kararlar vermeyen, 

büyük cirolara sahip, pazar payları yüksek firmaların başarısızlığı ve kanıta dayalı 

kararlar alanların da başarıları anlatılmıştır. Özellikle şirket birleşmeleri örnek 

gösterilmiş ve Cisco System’in gerçekleştirdiği birleşme ve başarı nedenleri ayrıntılı 

olarak ele alınmıştır. 

Daha sonra zayıf karar uygulamaları, bunları tanıma ve bunlardan sakınma 

üzerinde durulmuştur. Zayıf karar uygulamalarından “yüzeysel kıyaslama(casual 

bencmarking)” anlatılmış ve şirketleri nasıl başarısızlığa götürdüğü Amerikan 

havayolu şirketi olan United Airlines’ın yaptığı ve başarısızlığa uğradığı yanlış 

kıyaslama ile örneklendirilmiştir. Diğer yanlış uygulama kararları olan geçmişte işe 

yaramış gibi görüneni değişen şartlarda uygulamaya çalışma ve henüz test edilmemiş 

fikirlere sıkı sıkıya bağlı olma anlatılmıştır. 

Ayrıca bölümde, Kanıta dayalı yönetim kavramı tanımlanmış ve kökeninin 

tıp biliminden geldiği üzerinde durulmuştur. Kanıta dayalı yönetimin temel ilkeleri 

olarak “ Geleneksel bilgi yerine gerçekleri koyma”, “Gerçeklere dayalı karar almaya 

sıkı sıkıya bağlı olma” anlatılmıştır. 

Birinci bölümün ikinci kısmında kanıta dayalı yönetimin nasıl uygulanacağı 

üzerinde durulmuştur. Uygulama yönündeki engeller ve bu engeller karşısında 

yapılması gerekenler anlatılmıştır. Engeller olarak, insanların çoğu zaman gerçeği 

duymak istememeleri ve iş fikirleri için piyasanın karmaşık etkinsiz olduğu 

Arş. Gör., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Biga İİBF 


220 


Evidence-Based Management 

gösterilmiştir. Yönetim fikirlerini değerlendirmek için bazı maddeler sunulmuştur. 

Bunlar, eski fikirleri eski olarak görmek, yeni fikir ve çalışmalara kuşkuyla bakmak, 

kolektif zekayı geliştirmek, üstünlük ve zayıflıkların üzerinde durmak, başarı ve 

başarısızlık hikayelerini kullanmak, ideoloji ve teorilere tarafsız bakmak şeklinde 

sıralanmıştır. 

Kitabın “İnsanları ve Örgütleri Yönetme Hakkındaki Tehlikeli Yarı- 

Doğrular” başlığını taşıyan ikinci bölüm altı alt başlıkta incelenmiştir. Birinci alt 

başlıkta, işin, hayatın geri kalanından farklı olup olmadığı üzerinde durulmuştur. İş 

yaşamında kıyafet politikaları, sorgulama yerine ne söylenirse onu yapma, gerçek 

duygular yerine önceden belirlenmiş duyguları gösterme, aşkın veya arkadaşlığın kirli 

bir dünya olduğu anlatılarak iş ile hayatın geri kalanının ayrı tutulması sonucu 

şirketlerde meydana gelen olumlu sonuçlar belirtilmiştir. İş yaşamını hayatın geri 

kalanından ayırmanın faydaları olarak rol çatışmasının azalması, objektif karar verme, 

örgütsel sınırların kontrolü belirtilmiştir. 

İkinci alt başlık ” En iyi örgütler, en iyi kişilere sahip olanlar mıdır”. Burada 

zeki ve yetenekli çalışanların şirket performanslarını niçin arttırdığı, en iyi 

çalışanların çoğunluktan iyi olduğu, örgütlerin ileride en iyi olacak olanları 

öngörebildikleri ve iyi çalışanların daha fazla çalışanı, iyi olmayan çalışanların daha 

kötü çalışanları çekeceği açıklanmıştır. Ayrıca çalışanların yetenekleri üzerinde 

durulmuş ve buna nasıl bakılması gerektiği açıklanmıştır. Daha sonra mükemmel 

çalışanlardan daha çok mükemmel sistemlerin önemli olduğu vurgulanmıştır. 

Üçüncü alt başlık “Mali teşvikler, şirket performansını arttırır mı”. Bu 

kısımda dünya çapında giderek artmakta olan mali teşviklerin neler yapabileceği 

olumlu ve olumsuz yanları örneklerle açıklanmıştır. Örgütsel performansı artırabilen 

teşviklerin 3 yönde etkisi olduğu belirtilmiştir. 

Bunlar, “Motivasyonel Etki”, “İnformasyonel Etki” ve “Seleksiyon 

etki”’lerdir. Herkesin parayla motive edilebileceği düşüncesi ele alınmış, ancak mali 

teşviklerin bazen de yanlış davranışlara yol açabileceği vurgulanmıştır. her şeyin mali 

teşviklerle çözülmeye çalışılmasının başarısızlık getireceği, bazen az olanın daha 

etkin olabileceği örnek gösterilerek, firmaların uygulayacakları finansal teşvik 

miktarlarının önemli olduğu belirtilmiştir. 

Dördüncü alt başlık “Strateji Kader midir”. Bazı şeyleri diğer firmalardan 

daha iyi yapabilen ve finansal kaynak ve zaman kısıtına sahip firmaların ” Hangi iş 

içinde olacağız” ve ikinci olarak da “Nasıl rekabet edeceğiz” şeklindeki iki genel 

strateji üzerinde durması gerektiği belirtilmiştir. Bu iki genel strateji, firmalarda ürün 

veya hizmetin fiyatına ya da maliyetine bağlı olarak uygulanmaktadır. 

Strateji, şirketlerin, tüzel kişilerin idaresi konusunda da önemlidir. Çoğu 

strateji danışmanları ve araştırmacılar kurulu, disipline olmuş tehdit ve fırsatları içine 

alan karar alma süreçlerinin örgütsel performansının büyümesine yardım edeceğini 

belirtmişlerdir. Konu İntel örneği ile pekiştirilmiştir. İntel’in araştırmalarda, kalkınma 

sürecinde ve imalatta etkileyici bir güce sahip olduğu şüphesizdir. %70 Pazar payı ve 

çok büyük satış ve kar rakamlarına sahip olarak mikro işlemci endüstrisinde baskın 

bir güç haline gelen İntel’in başarısının arkasında bilgisayar devi olan IBM’nin 

İntel’in işlemcisini kullanarak ilk bilgisayarını yapması yattığı ve bunun da stratejik 

bir karar olduğu belirtilmiştir. Stratejik planlamanın yararlarının yanı sıra taşıdığı 


Kitap Tahlilleri 

221 

maliyetler de belirtilerek firmaların stratejik odaklanmada başarısızlık konusu ile 

ilişkin neler yapması gerektiği üzerine öneriler de bölümde yer almaktadır. 

Beşinci alt başlık “Ya Değiş Ya da Öl”. Başarılı değişimler yapan firmalar 

ve liderleri her zaman takdir edilirler. Değişim, insanların; 

1)Statülerinden memnun olmadıklarında 

2)Gitmeleri gereken yönü belirlediklerinde 

3)Kendilerine aşırı güven söz konusu olduğunda 

4)Değişimin karmaşık bir süreç olduğunu kabul ettiklerinde meydana gelir. 

Bu maddeler “4 Büyükler” olarak adlandırılır. 

Ancak uygulamaya geçirmeden önce kararlarımızı çok iyi şekilde gözden 

geçirmeliyiz. Bu konu üzerinde kitap, firmanın kendisine 8 tane soruyu yöneltmesini 

önermiştir. Bu şekilde eğer başlangıçta soruların üzerinde dikkatli şekilde 

düşünülürse; değişimi yapma, erteleme veya kaçınma konusunda daha iyi kararlar 

alınabilecektir. Sorulması gereken sorular, “Yapacağın uygulama, şimdi yaptığından 

daha iyi mi”, “Yapacağın Değişim Gerçekten Zamana, Paraya Ve Katlanacağın 

Bozulmalara Değer Mi”, “Çekirdeği Değiştirmek Yerine Sadece Sembolik 

Değişimler Yapmak En İyisi Midir”, ”Değişim Yapmak Senin İçin İyi, Şirket İçin 

Kötü Müdür”, ”Değişimi Yapabilmek İçin Yeterli Güce Sahip Misin “, 

“İnsanlar Bu Değişimin Gerçekten Kalıcı Mı Yoksa Geçici Yararlı Mı Olacağına 

İnanıyor”, “Değişim Ortaya Çıktığında İnsanlar Bunu Anlayıp, Geliştirebilecekler 

Mi”, Değişimin Zamanında Başarısız Olduğuna Karar Verip Sonlandırabilecek 

Misin Ve Bu Konuda Bilir Kişi Kim Olacak”. 

Altıncı alt başlık, “Büyük Liderler, Şirketlerinin Kontrolünde Mi. Bazı 

insanlar liderlerin, örgütlerinin kontrolüne sahip olması gerektiğini düşünürken, bazı 

insanlar da liderlerin kontrolü konusunda tamamlayıcı olması gerektiğini düşünür. Üst 

pozisyondaki insanların, daha alt pozisyondakilere göre neyin, nasıl yapılacağını daha 

iyi bildiği, kıdemli liderlerin alt seviyedekilere göre daha bilgili ve daha iyi kararlar 

alacağı varsayılır. Ancak insanoğlunun her zaman boyun eğerek, liderlerin sürekli 

karar alıcı olması gerektiğinin yarı- doğru olduğu belirtilmiştir. 

Liderler; davranışlarının karlılık, verimlilik gibi sadece performans 

ölçütlerini değil, aynı zamanda personeller arasındaki iklimi, memnuniyeti ve akli 

sağlıklarını da etkilediği belirtilerek liderlerin konumu üzerinde durulmuştur. Ancak 

liderlerin insanların düşündüklerinden daha az derecede performans üzerinde etkili 

olduğunu belirten Pfeffer çalışmasında lider hareketlerinin, en iyi örgüt ile en kötü 

örgüt arasındaki performans farklılıklarının %10’undan daha azını açıkladığını 

belirtmiştir. Çünkü liderlerin yapamadıkları şeyler de vardır: Çoğu güçlü yöneticiler 

bile makro ekonomik trend, uluslar arası fiyat sistemi, savaşlar ve terörizm, örgütsel 

tarih ve iklimi üzerinde çok az etkiye sahiptirler. Dolayısıyla daha iyi sonuçlar 

alabilmek için liderlerin tamamlayıcı olmaları gerektiği belirtilmiştir. Çünkü bireysel 

düşünce sadece bir kişinin, daha dar kavrama yeteneğini ortaya koyarken, gruplarda 

ise birçok bireyin bakış açısı söz konusudur. 

Son olarak liderlerin yapması gerekenler üzerinde durulmuştur ve insanların 

yaptığı hatalardan birinin, liderliğin okunarak ve ders alınarak öğrenilebileceği, 

kulaktan dolma konuşmalarla hareket edilebileceği şeklinde görüşlere sahip olunması 


222 


Evidence-Based Management 

olduğuna vurgu yapılarak, en iyi liderlerin, kontrol altındaymış gibi davranacak kadar 

zeki olanlar oldukları belirtilmiştir. 

Kitabın son bölümünü (Üçüncü Bölüm) oluşturan “Kanıttan Eyleme”, 

“Kanıta Dayalı Yönetimden Yararlanma” alt başlığından oluşmaktadır. Sadece 

şirketlerin değil kamu yöneticilerinin de bilimden istedikleri cevabı alamama 

korkuları ile gerçek verileri göz ardı ettikleri belirtilerek kanıta dayalı yönetimin 

önemi üzerinde durulmuştur. Kanıta dayalı bir yönetim uygulamasından yararlanmak 

için, kör noktalarınızı, hatalarınızı ve şirket problemlerinizi iyi tanımalı, ayrıca en iyi 

veri ve mantığı bulma sorumluluğu ile takip etme sorumluluğunu almalısınız. Kanıta 

dayalı yönetim yaklaşımları uygulamak, yönetimi ve örgütsel performansı 

güçlendirecektir. Ancak rekabet üstünlüğü sağlayabilmek için kanıta dayalı yönetimin 

prensiplerinin uygulanması gerektiği belirtilerek bu prensipler tek tek ele alınmıştır. 

Bu prensipleri kısaca belirtecek olursak; 

 

 

 

 

 

Kanıta dayalı yönetim, bildiğiniz şeyleri yönetmeniz anlamına 

gelmektedir. Dolayısıyla nasıl yöneteceğiniz hakkında hem örgütünüzü 

hem de bilginizi bitmeyen fakat yararlı prototip olarak görmeniz 

gereklidir. 

“Övgü Yerine Sadece Gerçeklerle İlgilen” sloganı iş hayatını kirleten 

alımlı sözlere, kendini büyültmeye ve saçmalıklara dayalı kararlara karşı 

en iyi panzehirdir. 

Belli ve olağan şeyler üzerinde hakimiyet kurun. 

Kanıta dayalı yönetimin uygulanmasındaki en büyük engellerden biri de 

özellikle aşırı güven ve şişirilmiş başarı beklentileridir. Dolayısıyla 

riskleri görmenizi engelleyen aşırı optimizmliği bırakarak, örgütünüzü 

dışarıdan biri gibi görmeye çalışın 

Korku ve cesaretsizlik şirketleri batırsa da aşırı cesaret ve kendine 

güven daha yıkıcıdır. 

Son olarak bölümde, tüm bu uygulamalardan sonra başarısızlık elde edildiği 

takdirde insanların ne yapacakları üzerinde durulmuştur. Ve başarısızlık olmadan 

öğrenmenin olmayacağı savunulmuştur. Herhangi bir şey yanlış gittiği zaman, 

insanlar bu acı gerçekle yüzleşmeli, neden meydana geldiğini öğrenerek, daha iyi bir 

sistem kurabilmek için bu gerçeklerini ellerinde tutmalıdırlar. 

Başarısızlığa uğramadan yenilik de olmayacaktır. Birleşmelerden, yeni 

ürünle tanışmalara, teknolojik değişim çabalarına kadar çoğu örgütsel değişim 

çabaları; yüksek başarısızlık oranlarına sahiptir. Buradan hareketle kötü liderle iyi 

lider arasındaki fark ortaya konmuştur. Kötü liderler, aynı hatayı tekrar tekrar yapan 

liderken, iyi lider ise; yeni ve farklı hatalar yapan ve bu hatalardan bir şeyler 

öğrenerek kendine koşullar oluşturan liderdir. Bizler, liderleri diğer kişilere devamlı 

sorular soran, her zaman soruşturan ve araştıran meraklı kişiler olarak görürüz ancak 

liderler, her şeyi bilmek ve yapmak zorunda değildirler. 

Liderlerin işi, insanların devamlı bir şeyler öğrenebileceği ve yeni şeyler 

öğretebileceği, hangi işi yapıp yapamayacakları konusunda kendilerini keşfetmelerini 

sağlayarak acı gerçeklerle yüzleştirici bir ortam oluşturmaktır. 



223 

Kitap bütünüyle incelendiğinde, yapılan röportajların ve yazarların bireysel 

araştırmalarının ilave edilmesi ile gerçek hayattan örnekler verilerek anlatım 

zenginleştirilmiştir. Teoride doğru olarak belirtilen bir çok şeyin uygulama ve 

kanıtlarla tespit etme çabaları sonucu yarı-doğru ya da saçmalık özelliği taşıdığı 

üzerinde durulmuştur. 


(MANAGING SUSTAINABLE INNOVATION, THE DRIVER 

FOR GLOBAL GROWTH) 

SÜRDÜRÜLEBİLİR İNOVASYONU YÖNETME, KÜRESEL 

BÜYÜMENİN İTİCİ GÜCÜ 

Ian MAXWELL, Springer, 2009, 161 sayfa, ISBN: 978-0387-87580-4, Mawco 

Consulting Group Takapuna 0740, New Zealand. 

Çağla YAVUZ 

Yeni veya önemli ölçüde değiştirilmiş ürünün veya sürecin, yeni pazarlama 

yönteminin veya yeni örgütsel yöntemin işletme içi uygulamalarında, işyeri 

organizasyonunda veya dış ilişkilerde uygulanması şeklinde tanımlanan inovasyon; 

toplumsal, ekonomik, bölgesel, sektörel ve işletme düzeyinde olmak üzere, makro ve 

mikro birçok alanı etkileyebilmektedir. Bu kitapta inovasyon, hem firma düzeyinde 

hem de ulusal düzeyde ele alınmış, sürdürülebilir inovasyon kavramı tartışılmıştır. 

Kitap on altı bölümden oluşmaktadır. İlk bölümlerini; inovasyon-ekonomik 

büyüme ilişkisi, inovasyon kavramları, altyapısı, risk inovasyonu ve akademik 

invasyona ilişkin açıklamaları oluşturmaktadır. Diğer bölümlerinde ise, Çin ve 

Hindistan gibi inovasyon ile rekabet avantajı kazanan ülkelerin inovasyon çalışmaları 

örneklerle anlatılmıştır. Kitabın son bölümlerinde ise inovasyon sektörel açıdan ele 

alınmış, yenilenebilir enerji ve temiz enerji sektöründe, bilgi teknolojilerinde, sağlık 

hizmetlerinde inovasyon uygulamaları açıklanmıştır. 

Kitabın ilk bölümlerinde inovasyonun tarihçesi, önemi, ekonomik büyümeye 

etkisi, inovasyon türleri, farklı dönüşümsel seviyeleri ve inovasyon altyapısını 

oluşturan değer zinciri, aşamaları, inovasyon yeteneği, girişimcilik, açık inovasyon 

gibi inovasyon kavramının daha iyi anlaşılmasını sağlayan konular anlatılmaktadır. 

Buna göre; inovasyon yeni değildir; Rus ekonomist Nikolay Kondratiyef 

(1892–1938), kapitalist ekonomilerle önemli uzun-dalga ekonomik konjonktürlerin 

ilişkisini ilk tanımlayan bilim adamıdır. İnovasyon teorisi, yeni öncü iş ve sanayi 

sektörlerini yaratan teknolojik devrimleri yaratan bu temel inovasyon gruplarına 

dayanmıştır. Kondratiyef’in ilk fikirleri, 1930’larda uzun dönemli makro ekonomik 

konjonktürleri tahmin eden, başlangıçta 50-55 yıl süreceği öngörülen teoriyi geliştiren 

Schumpeter (1883-1950) tarafından ele alınmıştır. 



226 


Schumpeter, inovasyonun sadece kapitalizmin değil, genel olarak ekonomik 

büyümenin de itici gücü olduğuna ve girişimcilerin, inovasyonların aracı olduğuna 

inanmaktadır. Schumpeter ilginç bir şekilde, modern devletin ve büyük işletmelerin 

inovasyonu engellemesinden dolayı, girişimsel kapitalizmin gelişmeyeceğinden 

endişe duymaktadır. Bundan öte kapitalizmin sosyal fayda amacının yanı sıra, 

ekonomik faaliyetleri planlayan devletten güvenlik beklediği için girişimcilerin 

öneminin zamanla azalacağını belirtmiştir. Schumpeter bununla ilgili müthiş bir 

önsezi göstermiştir; çünkü bugün devletlerin bürokrasi önündeki engelleri kaldırmak 

ve inovasyonu canlandıracak güçlü bir altyapı yaratmak için yarış içinde olduklarını 

gözlemlemekteyiz. 

Son zamanlarda girdi ve çıktı parametrelerinin sayısı temelinde inovasyon ile 

ilgili olarak ülkeleri niceleme ve sınıflandırma girişimleri mevcuttur. Örneğin; 

INSEAD, Paris-Based Business School, Global Innovation Index (GII) ile ülkelerin 

inovasyon seviyelerini ölçme girişiminde bulunulmuştur. GII, ülkelerin inovasyon ile 

ilişkili politikalarının ve uygulamalarının güçlü ve zayıf yönlerini açıkça gösterme 

eğilimindedir. GII modeli, başarılı inovasyon sonuçlarıyla kanıtlanan ve inovasyon 

kapasitesini arttırdığına inanılan beşi girdi, üçü çıktı olmak üzere sekiz unsura 

dayanmaktadır. Beş girdi unsuru; kurumlar ve politikalar, insan kapasitesi, altyapı, 

teknoloji karmaşıklığı, iş pazarları ve sermayeden oluşurken; daha fazla bilgi 

yaratımı, artan rekabet gücü ve giderek artan refah kuşakları, çıktı unsurlarını yani 

uluslar için inovasyonun esas faydalarını sunmaktadır. Buna paralel olarak OECD, 

ülkeler için inovasyon sürücülerini, bilgi yaratımı, yayılması, uygulamaları ve fikri 

haklar gibi parametrelere göre ölçtüğü Global Innovation Scoreboard (GIS)’u 

geliştirmiştir. 

Kitabın ilerleyen bölümlerinde, inovasyonun farklı oluşum biçimleri ve 

türleri örnekler ile açıklanmıştır. Ürün, süreç, hizmet ve iş modeli inovasyonları en 

yaygın inovasyon modelleridir. iPod gibi yeni çıkan bir müzik çalar veya iPhone gibi 

yeni bir cep telefonu son zamanların ürün yeniliklerine örnek iken, geleneksel ham 

petrol arıtma yerine konserve gibi yenilenebilir işletme kaynaklarından otomotiv 

yakıtı üretmek için yeni üretim yolları geliştirmek süreç inovasyonu örneğidir. 

İnternet kullanımı aracılığı ile iPod’dan müzik indirme ve ödeme yapma ise, hizmet 

inovasyonuna örnek gösterilebilir. Google’ın sınırsız, güçlü internet arama motoru 

hizmeti ve amaçlanan reklam ‘click’leri de iş modeli inovasyonlarındandır. Bu 

örnekler pazara başarıyla getirilen inovasyon türleri ile ilişkilidir, ancak bazı 

durumlarda da pazara giriş, inovasyon türlerinin kombinasyonu ile gerçekleşebilir. 

Örneğin; Google hizmet inovasyonu olarak düşünülen yüksek seviyede başarılı 

internet arama motoru geliştirmiştir ama bu teknolojiden; gelirlerde, karlılık ve 

paydaşların değerinde çarpıcı büyüme oluşturmak için yenilikçi iş modelini seçmiştir. 

İnovasyon; ekonomik, bilimsel, teknolojik, eğitimsel, sosyolojik ve sanatsal 

insan faaliyetleri gibi çeşitli alanlarda olabilir. Kitapta öncelikle ekonomik, bilimsel 

ve teknolojik inovasyona odaklanılmıştır. Buna göre inovasyon; artırımsal, radikal ve 

yıkıcı olmak üzere üç gruba ayrılan farklı dönüşümsel seviyelerde gerçekleşebilir. 

Artırımsal inovasyon teknolojideki mütevazı, adım adım gerçekleşen değişimler ile 

ilişkilidir. Modern motorlu araçların performans, güvenilirlik, güvenlik, akaryakıt 

ekonomisi, rahatlık ve göreceli maliyet özellikleri açısından uzun yıllar boyunca 

evrimleşmesi artırımsal inovasyona örnek verilebilir. Radikal inovasyon, Apple’dan 



227 

İPod ve Nano-iPod’un bir zamanlar sık sık rastlanan Sony Walkman müzik çaların 

yerine geçmesi gibi mevcut teknolojiyi ikame eden önemli değişimleri içerirken; 

yıkıcı inovasyon ise, nihayetinde mevcut teknolojiyi tamamen gereksiz kılacak 

belirgin değişmeler gibi ürün ve süreç geliştirmeyi içerir. Yıkıcı inovasyonlara bir 

örnek film fotoğrafının, dijital kameralarla ve imajlarla yer değiştirmesidir. Fotoğrafa 

ait işlerde eski lider olan Kodak, dijital teknolojinin nihayetinde film ile yer 

değiştireceğini tanımakta yavaştı ve ayakta kalmak için mücadele verdi. İlginç olarak 

dijitale dönüş, dijital imajların yeniçağında inovasyon için değerli olan yetkinliği 

getiren, elektronik sektöründen Sony gibi yeni oyuncuları çekmiştir. İletişimde ise, 

internetin hemen hemen tamamen belgelerin mekanik transferinin yerine geçmesi, 

kâğıtsız ofis oluşmasını sağlayamasa da modern ofiste belge yönetiminin hızına ve 

etkinliğine önemli etkisi olmuştur. Youtube ve facebook gibi sosyal ağ yazılımları, 

genç kuşaklar için iletişim aracı olarak hızla telefonun yerine geçmeleri nedeniyle 

yıkıcı inovasyonlara diğer bir örnek olarak verilebilir. 

İnovasyon genellikle fikir ve icat, sonuç çıkarma aşaması, gelişme aşaması 

ve pazarlarda başlama aşaması gibi birçok basamağı içerir. İnovasyonun tümevarım 

aşamasından çıktığı ve pazarlarda büyümeyi sevdiği aşama olan çekilme aşaması 

‘inovasyonun eğilme noktası’ olarak adlandırılır. İnovasyon ile ilgili önemli diğer bir 

konu da inovasyon değer zinciridir. İnovasyon değer zinciri; araştırma geliştirme, 

üretim ve pazarlamayı içeren yeni ürün, süreç ve hizmetlere ilişkin gelişmelerin çeşitli 

aşamalarını kapsar. Bu değer zincirinin etkili yönetimi, maliyetleri düşürmek ve 

pazarda hızlı olmayı başarmak için önemli hale gelmiştir. 

İnovasyon yönetimi iki kısımlı proje seçim süreci gibi düşünülebilir. Birinci 

aşama olan fikir oluşturma ve teknik bilgiyi kanalize etme aşaması; içsel ve dışsal, 

çeşitli kaynaklardan elde edilen fikirleri taramayı içerir. Bu fikirlerin çoğu daha sonra 

detaylı bir biçimde tartışılacak olan ‘açık inovasyon’ aracılığı ile oluşturulur. İkinci 

aşama ise, fikir oluşturma ve tarama aşaması aracılığı ile geçen projelerin portföy 

yönetimini içeren, ‘pazara geçiş aşaması’dır. İşletme harika teknolojiye ve dünya 

çapında yönetim sistemine sahip olabilir, ancak, yürütmek için iyi yeteneklere sahip 

değilse; yeni, rekabetçi inovasyon dünyasında başarılı olamaz. Gary Hamel 

‘Geleceğin Yönetimi’ adlı kitabında gelecek on yıl içinde örneği olmayan şirketlerin, 

değişime bir şekilde meydan okumuş olacaklarını belirtmiştir. Aynı zamanda Hamel, 

en çağdaş organizasyonların ne ‘inovasyon DNA’larının ne de ‘DNA uyum’larının 

olmadığını ileri sürmüştür. 

İdeal bir inovasyon takımı; helikopter beceriler, analiz, hayal gücü, iletişim 

ve takım çalışmasının önemli olduğu yumuşak aşamayı oluşturan inovasyon süreci 

için zorunlu insan becerilerinin dengelenmesine gereksinim duyar. İnovasyonun 

‘sert’ aşaması için ise; takım çalışması, liderlik ve iletişim yeteneklerinin önemli 

olmasına karşın, dağılımı gerekli olan analiz ve gerçeklik çok daha dikkate değerdir. 

İnovasyon sürecinin farklı aşamaları için en uygun yeteneklerin kurulmasıyla 

yöneticilerin takımları yaratması ve bu farklılıkları değerlendirmesi önemlidir. Bu 

sadece takımın elde ettiği sonuçları geliştirmek ile kalmayacak, aynı zamanda, takım 

oyuncularına yüksek seviyede bireysel motivasyon da sağlayacaktır. Özellikle yeni 

açılan şirketlerin başarısı için üst yönetimin güçlü girişimcilik yeteneği önemli 

bileşenlerden biridir. 3M gibi şirketler ise, tamamıyla örgütte güçlü ve sürdürülebilir 

yenilikçi kültür yaratmışlardır. Bu kültür, 3M’in tanımladığı; inovasyon için yönetim 


228 


bağlılığı, inovasyon kültürünün etkin olarak sürdürülebilmesi, teknolojiye dayalı 

inovasyon desteği, araştırmacılar arasında güçlü ağ oluşturma, çok iyi inovasyon 

başarıları için çalışanlara ödüller, son dört yıl boyunca yeni ürünlerden elde edilen 

gelirlerin belirlenmesi ve müşteri ihtiyaçlarına bağlı olan araştırma projelerinin 

kesinleştirilmesi gibi ‘yedi inovasyon temeline’ bağlıdır. 

Artık daha çok işletme; özellikle inovasyonun erken ‘yumuşak’ aşaması 

için, potansiyel olarak yüklenebilecek işletmelerinin dışında, büyük yaratıcı yetenek 

havuzunun olduğunu anlamaktadırlar. Procter & Gamble gibi şirketler açık inovasyon 

politikasını benimsemişlerdir. Böylelikle yeni ürünlerinin %50’sini inovasyonun ilk 

aşamalarında işletme dışından sağlamaktadırlar. Üniversiteler, işletmelerin ‘açık 

inovasyon’ ortaklığı arayışı için en belirgin hedeftir ve bu gerçekten yükselen bir 

eğilimdir. Dünya üzerinde birçok girişimci üniversite, inovasyonun erken 

aşamalarında işletmelerle işbirliği olanaklarında faydalanacakları bu yeni anlayışı 

kabulleniyor ve iş modelini benimsiyorlar. Örneğin ABD’de MIT, oldukça proaktiftir 

ve birçok organizasyon ile inovasyon ortaklığı oluşturmuştur. Bu ortaklıklar, 

yenilenebilir teknoloji geliştirmede uzmanlaşacak yeni araştırma enstitüleri kurmak 

için Birleşik Arap Emirliklerinde Masdar Proje ile ortaklığı da içermektedir. 

Dünya genelinde daha çok işletmenin ‘açık inovasyon’u benimsemesi, 

çekici ortak fayda sağlayabilen inovasyon ortaklığından hoşlanan, bu iş modelini 

benimseyen üniversiteler için fırsatlar yaratacaktır. Bir diğer ‘açık inovasyon 

yaklaşımı’, temel olarak kendi işlerinin parçası olan yeni ürün ve süreçlere 

yönlendirilebilecek yeni teknoloji geliştiren ve yüksek derecede yenilikçi olan büyük 

işletmelerin, yeni başlayan küçük işletmelerle olan ortaklığında görülür. Örneğin; 

General Motors, tarımsal atıklardan ve hane halkı atıklarından bile ucuz olacak 

şekilde etanol yapmak için başarılı süreç geliştireceğini iddia eden daha küçük 

yenilikçi bir şirket olan Coskata ile ortaklığını duyurmuştur. Teknolojinin ve bilgi 

yeteneğinin dünya çevresinde hızla yayılması anlamına gelen ’açık inovasyon’ modeli 

değişik biçimlerde geniş çapta kabul edilecektir. Birçok şirket ayrı olarak inovasyona 

girişmenin kaldıramayacakları risk olduğunun farkına varacaklardır. 

Kitabın 6. ve 7. bölümlerinde inovasyon ile ekonomik büyüme sağlayan Çin 

ve Hindistan’ın inovasyon uygulamaları ve yetenekleri anlatılmaktadır. Son 10 yıldır 

Çin ve Hindistan gibi gelişen ekonomilerin küresel oyuncular statüsüne yükseldiği 

görülmektedir. Çin, bu dönem süresince düşük maliyet üretim yeteneğiyle çarpıcı çift 

rakamlı GSYİH büyümesinden yararlanmıştır. 

Çin; ipek dokuma, manyetik alan, astronomi saati, asma köprü, barut, 

hidrolik ve demir izabesini (eski demirlerin eritilerek sıvı hale getirilmesini) içeren 

kayda değer keşifleri olan uzun bir tarihe sahiptir. Bugün ise Çin, dünyanın en geniş 

teknokrasisidir: Ülke büyük ölçüde sosyal ve ekonomik ilerleme sağlamak için yeni 

teknolojilerin gücüne inanan mühendisler ve bilim adamları tarafından 

yönetilmektedir. Yeni bilgiye dayalı küresel ekonomide, ekonomik büyümenin temeli 

olarak dünya standartlarında bilim ve teknolojinin gerekliliği Çin hükümeti tarafından 

iyi tanınmaktadır. Ancak, sıklıkla yüksek seviyede teknik ve finansal risk ile ilişkili 

birçok aşamayı içeren bilimsel araştırmadan teknolojinin ticarileşmesi yolu karışıktır. 

Sonuç olarak, bilim ve teknolojiye dönük bu önemli yatırımlara ek olarak, hem yerel 

ve hem de dünya pazarlarında araştırma başarımlarını ticari ürün ve süreçlere 

dönüştürmek için eğitimde ciddi yatırımlara ve uzmanlaşmış yetenekler geliştirmek 



229 

için desteğe gereksinim olacaktır. Ayrıca, bugünkü Çin’de Konfüçyüs’çü değer 

sisteminin inovasyon için engel teşkil ettiği ileri sürülmektedir. Çünkü bu sistem; 

geleneklere uymayan düşüncelere ve otoriteye meydan okumayı engellemektedir. 

Ancak en iyi üniversitelerdeki birçok profesör ve araştırma yöneticileri, 

Konfüçyüs’çü değerlerin artık inovasyon için ciddi engeller oluşturmaması nedeniyle 

Çin toplumunun hızla değiştiğine inanmaktadırlar. Çin devlet liderleri, şimdilerde 

%1,3 olan araştırma ve geliştirme harcamalarını 2010 da %2,0’ye, 2020’de de %2,5 

‘a çıkarmayı planlamaktadırlar. Bu plan ile %60 oranında ekonomik büyüme, patent 

ve bilimsel atıflar açısından ise, dünya genelinde ilk beş ülke arasında olabilme 

amaçlanmaktadır. 

1940’ta kurulan Çin Bilimler Akademisi (ÇBA/CAS), Çin’deki en prestijli 

bilim örgütüdür. 100,000 araştırmacısı ile dünyanın en geniş araştırma 

organizasyonudur. 2010’da yaklaşık 80 ulusal kurumu ile bilimde, teknolojide ve 

sürdürülebilir gelişmede güçlü kapasitesiyle tanınacaktır. Son yıllarda, inovasyonu 

teşvik etmek ve bilgiye dayalı ekonomik gelişmeye katkı sağlamak için ÇBA (CAS) 

içinde bilim ve teknolojiye güçlü bir vurgu vardır. İlginç biçimde, CAS 

organizasyonunun Pekin’de 5 kampüsüyle ve yarısı doktora seviyesinde olan 30,000 

öğrencisiyle kendi üniversitesi vardır. Son zamanlarda da kendi Entelektüel Mülkiyet 

Ofisi aracılığı ile patent korumasını geliştirmek için yıllık ‘Patent Haftası’na 

başlamıştır. Bu hafta boyunca Pekin’de ticaret fuarları, sergiler ve çeşitli eğitsel 

faaliyetler gerçekleşmektedir. Ayrıca Bilim ve Teknoloji Bakanlığı’nın şubesi olan 

TORCH adı verilen organizasyon, inovasyon ve ileri teknolojili sektör gelişimi 

amacıyla tüm çevreyi geliştirmek için Bakanlık tarafından yetkilendirilen tek 

acentadır ve Çin’de de Batı’da olduğu gibi, ileri teknoloji parkları bu organizasyon 

tarafından etkin bir şekilde düzenlenmektedir. Son 10 yıldır bu parklardan sağlanan 

gelir olağanüstüdür (örneğin 2005’te 110 milyar dolara ulaşmıştır). 

Hindistan ise; ondalık sistem, ileri geometri ve çelik yapmak için karbon ile 

demir izabesini içeren keşifleriyle zengin bilim ve inovasyon tarihine sahiptir. 

Hindistan’da gelişmiş ülkelerin aksine, üniversiteler sadece eğitim ve öğretime 

odaklanma eğilimindedirler ve araştırma faaliyetleri büyük ölçüde devlet kurumları ve 

araştırma laboratuarlarında yürütülmektedir. Genç Hindistan üniversiteleri mezun 

havuzunun, ABD’ nin iki katı olarak 14 milyon Dolar olacağı tahmin edilmektedir. 

Bu geniş ve büyüyen yetenek havuzuna rağmen; yetenekli çalışan açığının, Hindistan 

inovasyonunun üzerinde temel bir kısıtlayıcı olduğu düşünülmektedir. Bilimsel ve 

Sektörel Araştırma Konseyi’nin (CSIR) parçası olan yaklaşık 38 araştırma enstitüsü 

vardır. Bu konsey sisteminin içinde en iyi seviyedeki enstitüler, Ulusal Kimya 

Laboratuarı, Hücre ile ilgili Merkez ve Moleküler Biyoloji ve Kimya Teknoloji 

Enstitüsü’dür. Ülke aynı zamanda Hindistan ekonomisinin itici gücü olan 

teknolojistlerin eğitiminde kilit rol oynadığı düşünülen 7 Teknoloji Enstitüsüne 

sahiptir. 

Geçmişte, Hindistan şirketleri dışsal rekabetten hükümetleri tarafından aşırı 

derecede korunurlardı. Fakat yeni açık devlet politikası, Hindistan şirketlerinin çarpıcı 

hızda uluslararasılaşmalarına, sınır dışı ortaklıklar kurmalarına ve ABD’de, 

Avrupa’da ve gelişen ekonomilerde bile satın almalarına olanak sağlamıştır. Wipro, 

Infosys Teknolojileri ve Tata Danışma Hizmetleri gibi Büyük BT-hizmet işletmeleri, 

niş oyunculara kaynak sağlamaktan, en önemli pazarlarda uluslararası şirketlere 


230 


kaynak sağlamaya doğru evrim geçirmişlerdir. Bu yeni küresel BT devleri, 

Infosys’ınki gibi en iyi yetenekleri çekmek ve kalmalarını sağlamak için, 

Hindistan’da kampus tipi Ar-Ge olanakları sağlamışlardır. 

Çin, Hindistan ve son zamanlarda da Vietnam gibi iş gücü maliyetinin düşük 

olduğu ülkelerde üretimi dış kaynak kullanarak gerçekleştirmek, son on yılda güçlü 

bir eğilim haline gelmiştir. Araştırma ve geliştirme, düşük maliyet ve eğitilmiş işgücü 

kaynağının hızla arttığı Çin ve Hindistan’a kaymaktadır. Microsoft, Google, Intel, 

Sun Microsystems, Adobe Systems, P&G, Toyota ve Schlumberger gibi şirketler son 

zamanlarda, araştırma ve geliştirme olanaklarını Çin’e kurmaktadırlar. Hindistan, Ar- 

Ge’nin küreselleşmesinden kar etmiştir ve şimdi inovasyon merkezleri kurma yeri 

olarak dünyada altıncı sıradadır. Google, 2004’te ABD’nin dışında ilk Ar-Ge merkezi 

olarak Bangalore’ı seçmiştir. Shell Grup da son zamanlarda Bangalore’da Ar-Ge 

tesisi açmıştır. Ve yakın gelecekte 1000 profesyonele kadar genişletmeyi 

düşünmektedir. 

Kitabın bir diğer bölümünde, inovasyon derecelendirilmelerinde açıkça 

görülmese de Singapur, Birleşik Arap Emirlikleri, İsrail, Finlandiya gibi ülkelerin 

inovasyon altyapısı için ilginç yaklaşımlar geliştirerek, çoktan beri elde ettikleri bazı 

başarı ve kazanımları ve inovasyon yetenekleri anlatılmaktadır. Singapur, OECD 

raporunda inovasyon sıralamasında 7. sıradadır ve bu başarısını büyük ölçüde üretime 

dayalı ekonomisini daha çok yüksek teknolojinin çok güçlü rol oynadığı modern 

rejime çevirerek sağlamıştır. Yabancı şirketler, Sigapur’da Ar-Ge tesisleri kurmak 

için finansal teşviklerle desteklenmiştir ve devlet de güçlü, destekleyici inovasyon 

altyapısı oluşturmak için yatırım yapmaktadır. Küçük bir ülke olarak Singapur 

devleti; Asya’nın biyomedikal merkezi olmak amacıyla yatırımlarını öncelikle 

biyoteknoloji alanına yöneltmiştir. İsrail de birincil unsur olarak bilim parklarıyla 

güçlü inovasyon altyapısı kurmak için yatırım yapmaktadır. Ek olarak, devlet İsrail’de 

yerel araştırma merkezleri kurmak için Microsoft, Intel, Motorola ve IBM gibi küresel 

teknoloji devlerini çekmede başarılıdır. İlginç bir şekilde, İsrail kişi başına %4,4 Ar- 

Ge harcamasıyla dünyada en iyi derecelendirmeye sahiptir. 

Diğer bir bölümde de bilgi teknolojileri inovasyonu anlatılmaktadır. 

Donanım ve yazılımdaki hızlı gelişmeler, iş çözümü biçimlerinde, işletmelerin ve 

organizasyonların dünya genelinde verimlilikte önemli karlar elde etmelerini 

sağlamıştır. İnternet kullanımının artması ve muazzam derecede bilgiye, dünyanın her 

yerinde kolayca ulaşılması, arama motorlarının önemini göstermektedir. Bundan öte 

internet, küresel iletişimi değiştirmiştir ve araştırma ve çevrimiçi reklam devi olan 

Google örneğindeki gibi, yeni yıkıcı iş modelleri yaratmıştır. Keyhole adlı Amerikan 

şirketi, 2001’de internet aracılığı ile jeo-tarama(geobrowsing) sağlamak için ticari 

sanal dünya yazılımını geliştirmiştir ki bu yazılım, 2001 ‘de Google’ a satılıp, 2005’te 

Google Earth olarak kurulmuştur. 

Gelecekte yazılım başvurularının uygulamaları üzerinde önemli etkisi olacak 

olan iki BT devi arasında, Microsoft ve Google, fevkalede savaş oluşacaktır. 

Microsoft’un iş modeli, geleneksel modele bağlıdır; böylelikle yazılım lisans ücreti, 

devam eden gelişmeler ve güncellemeler müşterilere satılmaktadır. Google ve diğer 

küçük oyuncular ise, bu iş modeline web aracılığıyla teslim edilen yazılım 

uygulamaları sunarak meydan okumaktalar. Örneğin; Google e-mail sistemini; hesap 

çizelgesi, kelime işleme, sunumlar ve yeni cep telefonu yazılımı gibi online 



231 

uygulamalarını yıllardansa sadece aylar içinde güncellemektedir. Küçük işletmeler 

için, bu online yazılım modeli içsel IT destek hizmet maliyetlerini önemli ölçüde 

azaltmaktadır. Microsoft son zamanlarda insanların makineyle etkileşiminin yeniden 

tanımlanmasını mümkün kılan dokunmaya duyarlı tablolu Surface adı verilen yeni bir 

teknoloji başlatmıştır. Bu surface teknoloji, insanların dokunmasından ve mekânsal 

oryantasyondan faydalanmaktadır, mouse ile tıklamanın ötesinde ekranda neler 

olduğu ile ilgili daha çok kesin bilgi sunmaktadır. Bilgi teknolojilerinde önemli 

inovasyonlardan biri olan robot teknolojisi ortalama insan emeğinin ücreti ile ilgili 

yetenekler ve düşük maliyetler açısından durmadan ilerlemeye devam etmesiyle 

artırımsal inovasyona iyi bir örnektir. Kesme, kaynak, montaj gibi güç görevleri 

yerine getiren birçok sektörel robotun sayısı, 1 milyon civarına ulaşmıştır. Tek 

fonksiyonu olan robotlar evlerin içine temizlik, çim biçmek, güvenliği sağlamak için 

yayılmaktadırlar. Belki daha da önemlisi, insansı özellik gösteren yeni nesil akıllı 

robotlar Toyota’nın robotu gibi laboratuarlardan çıkıyorlar. 

Kitabın son bölümlerinde, sektörlere göre inovasyon uygulamalarından 

bahsedilmektedir. Örneğin; Sağlık sektöründe inovasyon son birkaç on yıldır 

olağanüstüdür. Lipitor (Pfizer) ve Zocor (Merck) gibi kolestrol düşürücü veya Zoloft 

(Pfizer), Zyprexa (Eli Lilly) gibi şizofreni için üretilen, dünya çapında çok satılan 

ilaçlar, akıllı biyolojikler, kök hücreleri, kişisel ilaçlar, genetik testler, kalımlı ilaçlar, 

en ileri teknolojili operasyonlar, çok keskin radyoloji sağlık hizmetlerinde inovasyon 

örnekleridir. Sağlık hizmetleri inovasyonu devletlerin, hastanelerin, tıbbi sigorta 

şirketlerinin ve hastaların artan maliyetlerini beraberinde getirmekle birlikte; dünya 

standartlarında bilim araştırmalarıyla yeni ilaçların gelişimi, tıbbi cihazlar ve sağlık 

yönetimi yazılımını desteklenmektedir. Ayrıca sağlık hizmetlerinde inovasyon, 

robotlu operasyonda önemli ilerlemelerle tüm şiddetiyle devam etmektedir ve 

operasyon sonrası hızlı iyileşmeye dönük faydalar sağlamaktadır. 

Diğer bir bölümde elektronik mikroçip endüstrisiyle birlikte son birkaç on 

yıldır, güçlü teknolojik itici güç olan nanoteknolojide inovasyon örnekleri 

anlatılmaktadır. Sıklıkla risk sermayesiyle desteklenen birçok işletme, geniş 

çeşitlilikte uygulamalar için gelişen nanoteknoloji çevresinde odaklanan stratejileri 

benimsemektedirler. Örneğin; çok küçük gümüş parçaların anti-bakteriyal özelliği, 

nano-materyallerin ilk uygulamaları olmuştur. Nano-gümüş, şimdilerde geniş çapta 

uygulanmaktadır ve bandajlarda, gıda depolama kaplarında, spor giyimde 

bulunabilmektedir. Titan dioksit’in çok küçük parçaları UV süzücü güneş kremi 

yapmak için kullanılmaktadır. Bakteriler, flaş bellek ve bilgisayar çipleri ve kişisel 

bakım ürünleri gibi bazı önemli uygulama alanlarında, nanoteknoloji çoktandır 

etkilidir. Şarjlı batarya, iletken kapı, karbon nano boru, nano-ilaçlar, biopolimer, diğer 

nanoteknoloji inovasyonun örnekleridir. 

Kitabın en son bölümünde, aşağıdaki şekilde de görüldüğü ve daha önce de 

tartışıldığı üzere, hızlıca Schumpeter’in altıncı inovasyon dalgasına doğru 

yaklaşımımız anlatılmaktadır. Gerçekten, belki de inovasyonun yenilenebilir/ temiz 

enerji, bioteknoloji, genomik gelişmeler ve nano-teknoloji alanlarındaki hızı, bu 

dalganın devam ettirildiğinin iyi bir ispatıdır. 


232 


İnovasyon 

Aşamaları 

Şekil 1: Altıncı İnovasyon Dalgası 

60 yıl (1785-1845 55 yıl (1845-1900) 50 yıl (1900-1950) 40 yıl (1950-1990) 30 yıl (1990-2020) 20 yıl 

İşletme ve ülke seviyesinde inovasyon altyapısı gelişiminin, sürdürülebilir 

performans ve GSYİH artışının başarılabilmesi için hayati önem taşıdığı; 

inovasyonun, sadece gelecekte küresel büyüme için itici/sürükleyici değil; aynı 

zamanda iklim değişikliği, çevresel kirlenme, fosil yakacak kıtlığı, üçüncü dünya 

yoksulluğu, sağlık hizmetleri maliyetinin artışı, muazzam kentleşme ve yaşlanan 

nüfus gibi dünyanın yüzleştiği en dikkate değer konulara muhtemel çözümler 

sağlamada da çok önemli etkisi olacağı son bölümde vurgulanmıştır. 


BİR BİLİM OLARAK İKTİSAT TARİHİNİN DOĞUŞU 

Orhan KURMUŞ, Yordam Kitap Yayınları, Yordam Kitapta Birinci Basım: Eylül 

2009, 256 Sayfa, ISBN: 978–9944–122–85–6, Yayıncı Adresi: Çatalçeşme Sokağı 

No:19 Kat:3 Cağaoğlu 34110 İstanbul. 

Verda DAVASLIGİL 

Eylül 2009’da ikinci baskısı yapılan, Orhan KURMUŞ’un ‘‘Bir Bilim 

Olarak İktisat Tarihinin Doğuşu’’ adlı kitabı, yazarın 1982 yılında doçentlik ünvanını 

kazanmak için Üniversitelerarası Kurul’a sunduğu tezin kitaplaştırılmış halidir. 

Politik İktisadın Bunalım Dönemi, Politik İktisadın Yöntemi ve Rikardo Okulu, 

Tümevarım Yöntemi ve İngiliz Tarihçi Okulu, Tarihçi Okulun Etkili Olma Dönemi, 

William CUNNINGHAM: İktisat Tarihçisi ve İngiliz Milliyetçisi, William ASHLEY: 

İlk Akademik İktisat Tarihçisi ve Sonuç başlıklı dokuz ana bölümden oluşan kitapta 

iktisat tarihinin bir bilim dalı olarak ortaya çıkışı incelenmiştir. 

Kitabın ilk bölümü ‘‘Giriş’’ başlığını taşımaktadır. Bu bölümde çalışmanın 

amacı, ana ekseni ve ağırlık noktası açık bir dille ifade edilmiştir. İktisat tarihinin bir 

bilim olarak ortaya çıkış sürecinde önemli rol oynayan ve çalışmada sık sık sözü 

edilecek tarihçi iktisatçı, iktisat tarihçisi, ampirik bilimsel yöntem, tarihçi yöntem gibi 

kavramlar açıklanmıştır. 

İktisadın tümüyle ampirik-tarihi veriler üzerine kurulması gerektiğini 

savunan Leslie ve Ingram gibi iktisatçılar ‘‘tarihçi iktisatçı’’ olarak nitelendirilmiştir. 

Ampirik verilerin kullanılabileceğini söyleyen, soyut iktisadı bilim olarak 

reddetmeyen, tarih biliminden araştırma tekniklerini, iktisat biliminden araştırma 

konularını alan ancak her iki bilimden de bağımsız bir iktisat tarihi biliminin var 

olabileceğini düşünen iktisatçılar için ‘‘iktisat tarihçisi’’terimi kullanılmıştır. 

KURMUŞ’ a göre tarihçi iktisatçılar, iktisat bilimini tarih temeli üzerine kurmak için 

tarihçi yöntemi kullanırken iktisat tarihçileri aynı yöntemi iktisat tarihini bir bilim dalı 

olarak geliştirmek için kullanmışlardır. Ampirik bilimsel yöntem, teorilerin gerçekler 

üzerine kurulması ve öndeneyilerinin yine gerçekler karşısında sınanması gerektiğini 

savunur. Teorinin başlangıç noktası öncüllerin belirlenmesi ve sonuçların ampirik 

veriler yoluyla sınanmasıdır. Bu nedenle bilimsel yöntemde kullanılması gereken akıl 

yürütme biçimi tümevarım olabilir. İngiliz Tarihçi Okuluna göre, tarihi verilerden 

teorik öncüllerin elde edilmesi ve bu öncüllere dayalı olarak elde edilen teorilerin 

sonuçlarının gene bu veriler karşısında sınanması ‘‘Tarihçi Yöntemdir.’’ İngiliz 



234 

Bir Bilim Olarak İktisat Tarihinin Doğuşu 

Tarihçi Okulu tümevarımı temel bilimsel yöntem olarak kabul etmiş, bilimsel olmanın 

kıstasını açıklama gücü olarak kabul etmiştir. 

‘‘İktisat Tarihi Kapsam, Tanım ve Sorunlar’’ başlıklı ikinci bölüm sekiz alt 

başlıktan oluşmaktadır. ‘‘İktisat Tarihinin Günümüzdeki Durumu’’ adlı birinci alt 

başlıktan özellikle Anglo-Sakson ülkelerinde iktisat tarihi kürsüleri veya 

bölümlerinde lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyinde eğitim, öğretim ve araştırma 

yapıldığını öğreniyoruz. Ülkemizde de Ankara ve İstanbul Üniversitelerinde iktisat 

tarihi kürsüleri bulunmaktadır. Ayrıca İstanbul Üniversitesi’nde bir de İktisat Tarihi 

Enstitüsü vardır. Eğitim ve öğretim açısından bakıldığında iktisat tarihinin ne kadar 

gelişmiş bir disiplin olduğu anlaşılmaktadır. Diğer alt başlıklarda ise iktisat tarihini 

tanımlamada karşılaşılan güçlükler, iktisat tarihinin tarih ve iktisat ile ilişkileri gibi 

konular üzerinde durulmuştur. KURMUŞ, iktisat tarihinin, tarih ve iktisat 

disiplinlerinin dalları arasında en ileri disiplin olduğunu belirtmektedir. 

‘‘İktisat Tarihini Tanımlamada Karşılaşılan Güçlükler’’ alt başlığında iktisat 

tarihine katkısı bulunmuş çeşitli iktisatçıların tanımlarına yer verilmiştir. L.L. Price’a 

göre tarihsel olaylar tek bir nedenin değil bir nedenler demetinin sonucunda ortaya 

çıkar. Nedenler demeti de sonuçta sonuçlar dizisi oluşturur. Dolayısıyla iktisat 

tarihinde tekil olaylar ve kişiler yoktur. İktisat tarihi, yavaş ama karşı konulmaz 

güçlerin eğilim ve yönleriyle uğraşır. Unwin’e göre iktisat tarihi, yazılı tarih süresince 

insanların içinde bulunduğu iktisadi koşulların araştırılmasıdır. Gras’ın literatür 

taramasından çıkardığı iktisat tarihi tanımı nedenselliğe özel bir yer vermektedir: 

İktisat tarihi, iktisadi olayları zaman içinde sıralar, bu sıralamalarda neden sonuç 

ilişkilerini ortaya çıkarır ve tarihteki o iktisadi olayların neden meydana geldiğini 

açıklar. Farklı tanımlamalar bize iktisat tarihi disiplininin tanımı konusunda tanım 

yapmanın, görüş birliğine varmanın güçlüğünü göstermektedir. 

İktisat tarihinin iktisat ve tarih bilimleri ile ilişkilerini irdeleyen bir diğer alt 

başlıkta ise iktisat tarihi ile iktisat teorisi ve yöntemi arasında etkileşimin tek yönlü 

olduğu belirtilmektedir. Bu tek yönlü süreçte iktisat tarihi ‘‘etkilenen’’ iktisat teorisi 

de ‘‘etkileyen’’dir. Çalışma konusunun sınırlandığı zaman aralığı ‘‘İktisat Tarihinin 

Başlangıcı’’isimli alt başlıkta belirtilmiştir. Başlangıç dönemi 1830’lardan 1870’lere 

kadar olan süreyi kapsayacak şekilde tanımlanmış olup araştırma konusunu diğer 

ucundan sınırlayan tarih olarak 1901 yılı seçilmiştir. 

Üçüncü bölüm ‘‘Politik İktisadın Bunalım Dönemi’’başlığını taşımaktadır. 

Bu bölümde Klasik Okul ve Rikardo Okul’un kimlerden oluştuğu tanımlanmıştır. 

Genel anlamda Klasik İktisadın dar anlamda Rikardo İktisadının son bunalım 

aşamasının başlangıç noktası olarak 1869 yılında Mill’in ücret fonu teorisini 

reddetmesi olarak alınmıştır. Bu bağlamda ücret fonu teorisinin tarihsel gelişimi, 

Mill’in ücret fonu teorisini reddi, reddin sonuçları irdelenmiştir. Politik iktisat 

eleştirel bir bakış açısı ile incelenmiştir. 

Ücret fonu teorisi ortalama ücretlerin kısa dönemde nasıl belirlendiğini 

açıklamak amacıyla geliştirilen bir çözümleme aracıdır. Ücret fonu teorisi basit bir 

önermeyi içerir: ortalama ücret oranı, kısa dönemde, ücretlerin ödenmesi için ayrılmış 

sabit bir miktar sermaye malının toplam işçi sayısına bölünmesiyle elde edilir. Ücret 

fonu teorisinin İngiliz Klasik İktisadındaki başlangıcı Adam SMITH’dir. ‘‘işçinin 

idamesini sağlamaya ayrılan fonlar’’ ve ‘‘ücretlerin ödenmesi için ayrılan 



235 

fonlar’’deyimleri ilk kez A.SMITH tarafından kullanılmıştır. Ücret fonu teorisinin bu 

basit biçimi değişikliğe uğramadan Ricardo’ya kadar gelmiştir. Ücret fonu teorisi 

sınırları içinde kısa dönem ücret dalgalanmalarını inceleyen ilk kişi Torrens’tır. 

Torrens ücretlerin uzun dönemde geçimlik düzeyde belirleneceğini dolayısıyla ücret 

düzeyinin sabit varsayılabileceğini kabul ediyordu. Ancak kısa dönemde ücretlerin 

belirlenmesi ücret ödemeleri amacıyla ayrılan sermayenin miktarı ve toplam işçi 

sayısı arasındaki orana göre oluyordu. Nüfusun sermayeden hızlı artacağını, ücretlerin 

yükseleceğini ve çalışanların yaşam düzeylerinin yükseltilmesi için gösterilecek 

çabaların boşa gideceğini savunan Mill’e karşı ilk eleştiri Torrens’tan gelmiştir. 

Torrens’a göre işçi sınıfının yaşam koşulları, kolayca gözlenebilecek şekilde, 

iyileştirmektedir bu da nüfusun sermayeden daha hızlı artmadığının kesin kanıtıdır. 

Ücretleri düşürmek için kurulan işveren sendikaları ve ücretleri yükseltmek için 

kurulan işçi sendikalarının hangi koşullarda başarılı olacaklarını ülkenin dış pazarlarla 

olan ilişki derecesine bağlı olarak inceleyen Torrens Klasik İktisatçılar arasında 

ücretlerin işçi sendikaları aracılığıyla arttırılabileceği sonucunu ortaya koyan ilk ve 

tek iktisatçıdır. Thornton’un ücret fonu teorisini eleştirirken ücretlerin sermayeden 

ödendiği konusunda hiçbir itirazı yoktur. Temel eleştiri noktası ise ücret fonunun ürün 

olarak kabul edilmesidir. Thornton’ a göre ücret fonu parasal kaynaklardan oluşur 

dolayısıyla sabit olamaz. Mill ücret fonu teorisine ilişkin olarak çok eleştiri almış ve 

sonunda 1869 yılında uzunca bir süre savunduğu ücret fonu teorisini reddetmiştir. 

Böylece Klasik İktisadın temel taşlarından biri artık ortadan kalkmıştır. 

Politik iktisadın profesyonelleşmesi adlı alt başlıkta bağımsız politik iktisat 

kürsülerinin kuruluşunun doğa bilimcileri, felsefeciler, mantıkçılar ve dilbilimciler 

arasında geçen uzun bir mücadele sonunda oluştuğu belirtilmektedir.1825 yılında 

Oxford Üniversitesi’nde kurulan Drummond Kürsüsü bunun ilk örneğidir.19.yüzyılda 

üniversitelerin eski mezunlarından sağladıkları bağışlar ve kurulan vakıfların gelirleri 

en önemli gelir kaynaklarıydı. Bu bağışları yapan kişiler ve vakıf kurucularının büyük 

bir çoğunluğu ise toprak sahipleriydi. Klasik İktisadın toprak rantına bakışı ise toprak 

sahiplerini memnun edecek nitelikte olmadığından böyle bir görüşün egemen olduğu 

dönemde bu görüşleri öğretecek ve yayacak kürsülerin kurulması kolay olmamıştır. 

Politik iktisat öğreniminin giderek yaygınlaşması ve büyük ilgi görmesi önemli 

gelişmelere yol açmıştır.19.yüzyılın ilk yarısında büyük bir okuyucu kitlesine sahip 

olan dergilerin hemen hemen tüm yazarları amatör iken formel iktisat eğitimi görmüş 

üniversite mezunlarının sayısının artması bu tür yayınların giderek piyasadan 

çekilmesini sağlamıştır. 

‘‘Politik İktisadın Yöntemi ve Rikardo Okulu’’ başlıklı dördüncü bölümde 

yöntem sözcüğünün tanımıyla giriş yapılmaktadır. Yöntem sözcüğü kitapta genel 

kabul görmüş şekliyle amaca ulaşmak için izlenen yol ve tekniklerin incelenmesi 

anlamında kullanılmıştır. Klasik İktisatçılar ve özellikle Rikardo Okulu gerçekliği 

açıklamak için tümdengelim yöntemini kullanmışlardır. Tümdengelim yönteminde 

genellemelerden yola çıkılarak özel durumlar bu genelin bir parçası olarak incelenir. 

Tarihçi okul ise, gerek Almanya’da gerekse İngiltere’de tümevarım yöntemini 

benimsemişlerdir. Tümevarım yönteminde ise özel durumların incelenmesinden 

genele ulaşma amaçlanır. 


236 


Politik iktisatta teori ve uygulama ayrımı konusunda Senior ve Cairnes’in 

görüşlerine yer verilmiştir. Senior’a göre politik iktisat, iktisadi sorunlar hakkında 

tümdengelim yoluyla genel ilkeler elde eden bir uğraştı. Bu ilkelerin doğruluğu ya da 

her koşulda uygulanabilir oldukları hakkında iktisatçının öneri yapma hakkı yoktur. 

İktisatçının görevi genel ilkeleri ortaya koymaktı. Bu ilkelerin uygulanabilirliği 

hakkında karar verme yetkisi hükümet etme sanatınındı. Cairnes de, Senior gibi, 

iktisadi ilkelerin gerçek hayatta uygulanması konusunda iktisatçının hiçbir rolünün 

olmaması gerektiğini savunmaktaydı. Politik iktisat ve iktisatçı tarafsızdı. Çünkü 

bilimin amacı ve uğraş alanı genel ilkeleri ortaya koymak, hangi nedenlerin hangi 

sonuçları doğurduğunu saptamaktı. 

‘‘Tümevarım Yöntemi ve İngiliz Tarihçi Okulu’’ adlı 

bölümün‘‘Tümdengelimci Oxford’a Karşı Tümevarımcı Cambridge’’ alt başlığında 

politik iktisadın kullanması gereken yöntemin ne olduğuna dair üç ayrı yöntem 

savunan üç ayrı gruptan söz edilmiştir. Birinci grup risaleciler ( Newman, Pusey, 

Keble gibi din bilimcileri), ikinci grup noetics ( Oxford Üniversitesinde toplanan din 

bilimciler, felsefeciler ve mantıkçılar.), üçüncü grubu Cambridge Üniversitesi doğa 

bilimcileri oluşturuyordu. Politik iktisatta tümdengelimci Oxford’a karşı tümevarımı 

savunan Whewell savunduğu yöntemin politik iktisada nasıl uygulanacağını gösteren 

bir örnek sunmamıştır. Bu örneği ilk veren kişi Whewell’ın yakın arkadaşı Richard 

Jones olmuştur. 

Londra Üniversitesi King’s College’da 1833 yılında kurulan politik iktisat 

kürsüsüne seçilen ilk Profesör Richard Jones’tur. Jones tümevarımı tek ve doğru 

bilimsel yöntem kabul etmektedir. Rikardo Okulu’nun doktrinlerinin 

‘‘kozmopoliten’’ ve mutlak olduğu iddialarına karşı çıkan ilk İngiliz iktisatçının da 

Jones olduğu belirtilmektedir. 

‘‘Augusto COMTE ve Pozitivizm’’ alt başlığında, Comte’un politik iktisadın 

durgunluk dönemine girmesinin nedenlerine ilişkin düşüncelerine yer verilmiştir. 

Pozitif felsefenin kurucusu olan Comte insan düşüncesinin tarihi gelişimini başlangıç 

noktası olarak almıştır. Comte göre insan düşüncesi ve bilgi edinme süreci teolojik, 

metafizik ve pozitif evrelerden geçiyordu. Görüngülerin nedeni teolojik evrede 

tanrısal irade, metafizik evrede metafizik soyutlama, son aşama olan pozitif evrede ise 

bilimsel gerçekler ile açıklanıyordu. Comte’a göre, insan düşüncesinin bu üç aşamalı 

gelişimi bilime de yansımaktadır ve en basit bilim olan matematikten en gelişmiş 

bilim olan sosyolojiye kadar bir hiyerarşi ortaya çıkmaktadır. Bilimlerin eriştiği son 

aşama pozitif aşama üzerine inşa edildiği için bu felsefe sistemi pozitivizm olarak 

isimlendirilmektedir. Toplumsal görüngüleri açıklama gayesinde olan sosyoloji de 

bütün bilimlerden daha karmaşıktı. Toplumsal olaylar birçok yönden birbirine bağlı 

oldukları için toplumun çeşitli yönlerini tek başına incelemek akılcı değildi. Örneğin 

güncel iktisadi olaylar geçmiş veya güncel entelektüel, ahlaki ve politik gelişmelerden 

bağımsız olarak incelenemezdi. Politik iktisadın durgunluk dönemine girmesinin 

nedeni, politik iktisadın sosyolojiden koparılmış olmasıydı. 

‘‘Tarihçi Okulun Etkili Olma Dönemi’’ başlığını taşıyan altıncı bölümde 

19.yüzyılın son çeyreğinde Klasik İktisadı farklı açılardan eleştiren iki okul arasında 

mücadelenin olduğu belirtilmektedir. Klasik İktisadın geçirdiği bunalım dönemi ve 

ardından gelen çöküş yılları farklı görüşlerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu 



237 

görüşlerden birincisi tümevarımcı görüştür. Bu akımı temsil edenler Almanya’da 

Schmoller ve izleyicileri İngiltere’de ise İngiliz Tarihçi Okulu’dur. Bu akımın rakibi 

ise öznel marjinalist görüştür. Bu görüş ise Jevons ve Menger tarafından temsil 

edilmektedir. 

‘‘Jevons ve Tarihçi Görüş’’ adlı alt başlıkta Jevons’un istatistikî veriler 

kullanarak bu veriler doğrultusunda sonuçlar çıkarma çabasında olduğu, tarihçi 

görüşe yakınlık duyduğu ifade edilmiştir. Jevons ampirik çalışmaların önemini 

kavramış, akademik ve bilimsel çevrelerde sağlam bir yer kazanabilmeyi ampirik 

araştırmalar ile ilişkilendirmiştir. Tümevarım yöntemi ve tarihçi görüş konularında 

olumlu görüşlere sahip olan Jevons tarihçi okula bir konuda karşı çıkmaktadır ki buda 

tümdengelim yönteminin politik iktisatta temel yöntem olmasıdır. Jevons’un önerisi 

aşırı soyut tümdengelim ile ampirik tümevarım arasında uzlaşmacı bir yoldur. Bu 

uzlaşma önerisi Tarihçi Okul açısından önemlidir çünkü Politik İktisadın alt 

dallarından birisi tarihçi yönteme ilk kez sahip olabilecektir. Ancak Jevons’un soyut 

teori yolunda hızla ilerlemesi, Ingram’ın Jevons’un tarihçi yöntemi eksik ve yanlış 

anladığını ileri sürmesi nedenleriyle Jevons ile tarihçi okul arasında meydana 

gelebilecek yakınlaşma imkânsız hale gelmiştir. 

Bu bölümde Menger ve Schmoller’in politik iktisadın bilimsel yönteminin ne 

olması gerektiği konusundaki tartışmalarına da yer verilmiştir. Politik İktisadın 

soyutlamalar üzerine kurulmuş olduğu görüşüne dayanarak Schmoller, Politik 

İktisadın varolduğu biçimiyle hiçbir yararı olmayan bir uğraş olduğunu düşünüyordu. 

Schmoller’e göre iktisatçıların görevi ampirik veriler toplamak olmalıydı. iktisat 

teorisinin yerine de ampirik çalışmalar ikame edilmeliydi. Schmoller ve izleyicileri 

iktisat teorisini yeniden kurmak amacıyla veri toplama konusunda kapsamlı bir 

çalışma başlatmışlardı. Sonuçta elde edilen bilgi kümesinin iktisat biliminin yeniden 

kurulmasına katkısı olup olmadığı saptanamadan Menger’in saldırısı başlamıştır. 

Menger’e göre gerçekliğin bilimsel olarak açıklanması her şeyden önce teorik 

düzeyde başarılabilirdi. Menger, mikro düzeyde araştırmalar yapılmasının önemli 

olduğunu bu araştırmalarda kullanılacak yöntemin ise teorik ve tümdengelimci 

yöntem olduğunu savunmaktaydı. Menger ve Schmoller, uzunca bir süre bilimsel 

yöntemin ne olması gerektiği konusunda tartıştıktan sonra, isteksizce bile olsa diğer 

yöntemin de bilimsel olduğunu kabul etmişlerdir. 

Tarihçi okul ve Marshall alt başlığından Marshall’ın Alman Tarihçi Okuluna 

karşı derin bir saygı duyduğunu öğreniyoruz. Alman Tarihçi Okulunun tarihi verileri 

toplamak ve yayınlamakta gösterdikleri yetkinlik Marshall üzerinde olumlu bir etki 

yapmaktaydı. Marshall’ın tarihçi yöntemle ilgili ilk yazılı gözlemleri Cambridge 

Üniversitesi politik iktisat profesörlüğüne seçildiği zaman yaptığı konuşmada yer 

almaktadır. 

Bu bölümün son alt başlığında Arnold TOYNBEE’nin sanayi devrimi ve 

serbest rekabet sistemine ilişkin görüşlerine de yer verilmiştir. Toynbee’ye göre, 

serbest rekabet mekanizmasının kaynak dağılımını etkin bir biçimde gerçekleştirme 

işlevi unutulmuştur. Serbest rekabet varolma mücadelesi ile özdeşleştirilmiştir. Bu 

yanlış algıma toplumlara zarar vermektedir. Toynbee özellikle serbest rekabetin 

kendine değil İngiltere’de gerçekleştirilme biçimine karşıydı. Serbest rekabetin 

İngiltere’ye en büyük zararı verdiği dönem ise sanayi devrimi dönemiydi.1760–1820 


238 


yılları arasında İngiliz tarım ve sanayinin geçirdiği köklü değişiklikleri sanayi devrimi 

alarak ilk kez isimlendiren Toynbee’dir. Toynbee bu dönemde tarım ve sanayi 

üretiminin hızla arttığını, üretkenliğin yükseldiğini, sabit sermaye yatırımlarında 

görülmemiş bir yükselişin meydana geldiğini ilk defa göstermiştir. Bu niceliksel 

değişikliklere bakıldığında sanayi devriminin topluma çok şey kazandırdığı ifade eden 

Toynbee madalyonun diğer yüzüne bakıldığında sanayi devriminin büyük bir felaket 

olduğunu ileri sürmektedir. 

Marshall’ın öznel marjinalist yaklaşımın ve tümdengelim yönteminin en 

önde gelen savunucusu ve uygulayıcısı olduğu, Leone LEVI tarafından serbest ticaret 

konusunda tarihçi görüşün doğruluğunun ilk kez sınandığını, Toynbee’nin sanayi 

devrimi döneminin ilk bilimsel incelemesini gerçekleştirdiği bu bölümde 

belirtilmiştir. 

İktisat tarihçisi ve İngiliz milliyetçisi William CUNNINGHAM’ın politik 

iktisat ve iktisat tarihi konularındaki görüş ve düşüncelerine kitabın yedinci 

bölümünde yer verilmiştir. Cunnıngham, varsayımlardan türetilecek kuralların ancak 

bu varsayımlar sağlandığında geçerli olabileceğini bu nedenle iktisat politikalarının 

belirlenmesinde pratik bir değer taşımayacaklarına inanıyordu. politik iktisatta 

ampirik çalışmalara daha çok yer verilemesi gerektiğini düşünen Cunnıngham, politik 

iktisadın temel görevinin çözüm bekleyen güncel iktisadi ve toplumsal sorunlara 

pratik çareler önermek olduğu düşüncesindeydi. ampirizm yanlısı olan Cunnıngham 

politik iktisadın ampirik gözlemlere ne kadar çok önem verirse gerçek koşullara 

uygun politikaların yol göstericiliğinin artacağını düşünmekteydi. Cunnıngham politik 

iktisadın saf teori, uygulamalı iktisat ve iktisat tarihi dallarına ayrılması taraftarıydı. 

Cunnıngham’a göre bir teori toplum hayatındaki değişikliklere bağlı olarak 

geçerli iken geçersiz hale gelebilir. bu önermeyi ampirik olarak sınamak için 

Cunnıngham merkantilizm dönemini seçmiştir ve amacı bulyonist politikanın 

gerçeklerini ortadan kaldıran gelişmelerin merkantilist doktrini de nasıl değiştirdiğini 

göstermektir.16.yüzyılın sonları 17.yüzyılın ilk yarılarında kredi ve bankacılığın 

gelişmesi, gelişmiş borç bulma mekanizmalarının ortaya çıkması, elizabeth’in yabancı 

bankalardan, Londra tüccarlarından aldığı yüksek miktarda borçlar bulyonist görüşü 

sona sürüklemiştir. Cunnıngham’ın iktisadi görüş açısıyla iktisat tarihi ‘‘özel bir grup 

olgunun incelenmesi değil, bir ulusun tarihindeki bütün olguların özel bir bakış 

açısından incelenmesidir.’’ 

Kitabın sekizinci bölümünde ilk akademik iktisat tarihçisi J.ASHLEY’in 

akademik hayatı incelenmiştir. Ashley’nin akademik hayatının iki ayrı dönemde 

incelenebileceği belirtilmiştir. Birinci dönem ashley’nin iktisat tarihi yöntemi ve 

ortaçağ iktisat tarihi konularında önemli eserlerini verdiği 1888 yılından 1901 yılına 

kadar olan süredir. Bu dönem ashley’nin iktisat tarihçiliği dönemdir. İkinci dönem ise 

1901 yılından 1927 yılına kadar geçen süredir bu dönemde ise Ashley uygulamalı 

iktisatçıdır. Ashley, İlk dönemde öğrendiklerini ve öğrettiklerini ikinci dönemde 

somut sorunlara uygulamıştır. 

Ashley, Balliol College’da öğrenci iken Toynbee’nin sanayi devrimi konulu 

derslerine devam etmiş ve bu derslerde kazandığı en önemli bilginin ‘‘tarihçi 

yöntemin önemini’’ kavramak olduğunu ifade etmiştir. Toynbee Ashley’e Cliffe, 

Leslie ve Alman Tarihçi Okulu üyelerinin kitaplarını okumayı önermiş ve bu öneri 



239 

Ashley’nin bilimsel hayatında önemli rol oynamıştır. Ashley’nin düşüncelerini 

etkileyen ikinci kişi Schmoller’dir. Ashley Schmoller’e ithaf ettiği kitabında 

Schmoller’in kendisi üzerine etkisini şöyle ifade etmektedir: ‘‘sizin teşvikinizle… 

Tarihçi olmayı reddetmeden iktisatçı oldum.’’ Ashley’i etkileyen üçüncü kişi ise 

William Stubbs’dır. KURMUŞ, Stubbs’ın Ashley üzerindeki etkisini ve bu etkinin 

önemini anlamak için tarih felsefesi ve tarih disiplininin 19.yüzyılda geçirdiği 

süreçleri kısaca ‘‘Tarih, Tarih Felsefesi ve Stubbs’ın Oxford Okulu’’ adlı alt başlıkta 

incelemiştir.1866 yılında Stubbs’ın Oxford Üniversitesi kraliyet modern tarih kürsüsü 

profesörlüğüne atanmasıyla İngiltere’de tarih araştırmaları ve tarih yazıcılığı yeni bir 

döneme girmiştir. İngiliz arşiv belgeleri sistematik ve eleştirel bir biçimde 

değerlendirildi. Belki de bu sebeple Oxford Okulu Stubbs Okulu olarak 

isimlendirilmektedir. Ashley, Toynbee’den tarihçi yöntemin, Schmoller’den iktisat 

tarihinin, Stubbs’dan ise belgelere dayanan araştırmaların önemini öğrenmiştir. 

Ashley ortaçağ iktisat tarihi konusunda en büyük otoritelerden biridir. 

Ortaçağ iktisat tarihi ile ilgili tüm kitaplar fiyatlandırma uygulamalarının hakça fiyat 

kavramından kaynaklandığı konusunda görüş birliği içindedirler. Bu görüşe göre, 

ortaçağ Avrupa toplumunda hakça fiyat toplumsal hiyerarşi kavramı ile yakından 

ilişkilidir. Hakça fiyat, bireylerin iktisadi durumlarını değiştirmeden tutmanın en 

önemli aracıdır. Satılan mallar üzerine konulan fiyat ya da hizmet karşılığı alınan 

ücret malı satanın veya hizmeti yapanın toplum içindeki konumunu koruyacak 

düzeyde belirlenmelidir. Statükonun değişmesine neden olacak bir fiyat arzulanmaz. 

İngilizce iktisat literatürüne toplumsal hiyerarşi ve hakça fiyat arasındaki ilişki ilk kez 

Ashley tarafından geçirilmiştir. 

‘‘Bağımsız bir bilim dalı olarak iktisat tarihi’’alt başlığında iktisat tarihinin 

iktisat ve tarihten bağımsız bir bilim dalı olarak kabul edilişi anlatılıyor. İktisat 

tarihinin bağımsız bir bilim dalı olduğunun ilk göstergesi 1892 yılında Harvard 

Üniversitesi’nde kurulan iktisat tarihi kürsüsüdür. Dünya’da ilk örneği oluşturan bu 

kürsü Ashley için özel yaratılmıştı. Ashley’ e göre, hareket noktası toplumların 

gelişme yön ve hızlarının belirlenmesi olan iktisat tarihi dünü bugüne bağlayan bir 

köprüdür. 

‘‘Sonuç’’ başlığını taşıyan dokuzuncu bölümde iktisat tarihi, Klasik İktisada 

karşı başlatılan yerleşik teorilerin ve iktisadi politika uygulamalarının eleştirisiyle 

şekillenen bir başkaldırışın ürünü olarak ifade edilmiştir. Ücret fonu teorisinin reddi 

ile başlayan eleştiri dalgası, özel marjinalist akımın gelişmesi için uygun ortamın 

oluşmasını ve iktisat teorisini ampirik tarihi veriler üzerine yeniden kurma eğilimini 

güçlendirmiştir. Tarihçi başkaldırı Klasik İktisadın ve özellikle Ricardo Okulu’nun 

yöntem ve sonuçlarının eleştirilmesiyle başlamış Almanya’da Schmoller’in 

çalışmalarından esinlenerek 1870’li yıllarda Leslie ve Ingram’ın etkisiyle iktisat 

bilimini tümevarımcı temeller üzerine yeniden kurma mücadelesi başlamıştır. İngiliz 

Tarihçi Okulu üyeleri iktisat tarihi araştırmaları ve iktisat tarihinin akademik 

yönlerinin geliştirilmesi üzerine yoğunlaşmışlardır. İngiliz Tarihçi Okulu’na 

güçlendiren önemli unsur ise Jevons, Marshall ve Neville Keynes’in uzlaşmacı 

tutumları olmuştur. klasik ilkeler istatistikçiler tarafından ampirik biçimde sınanmaya 

başlayınca tarihçi görüşün savunduğu ilkeler hayata geçirilmiştir. 


KATILIMCILIK VE KALKINMA EKSENİNDE 

YEREL SOSYAL POLİTİKALAR 

Ali SEYYAR – Oral DEMİR, KAM Yayınları, Birinci Baskı, Ağustos 2008, 240 

sayfa, ISBN: 978-9944-936-30-9, Yayıncı Adresi: Kordonboyu, Ankara Caddesi, 

Akasya Sitesi, B Blok, Daire: 12, Kartal / İSTANBUL, 

Tel: 0 (216) 306 70 24 , Faks: 0 (216) 306 37 24 

Sanem BERKÜN 

Modern paradigmanın hakim değerleri arasında yer alan; ekonomik 

büyümenin zamanla sosyal refahta da iyileşme sağlayacağı ve teknolojik gelişme ile 

insanların daha adil koşullarda ve her anlamda daha kaliteli bir çevrede yaşam 

süreceği, beklentileri, öngörüldüğü gibi gerçekleşmemiş, sosyal ve ekonomik 

adalete, eş zamanlı olarak ulaşılamamıştır. Bu durum karşısında, çok boyutlu bir 

yaklaşımla değerlendirme yapma gerekliliği, akademik ve yönetsel çevrelerde 

anlaşılmış ve “İktisat”, “Sosyal Politika” ve “Siyaset Bilimi” arasında etkileşim 

giderek yoğunluk kazanmıştır. Özellikle; demokrasi, yerel yönetimler, kalkınma, 

katılım, yönetişim, sosyal siyaset, yerel sosyal politikalar ve sosyal belediyecilik gibi 

kavramların birbirleriyle olan ilişkileri, 20. yüzyılın ikinci yarısından sonra akademik 

tartışmalara ve yeni açılımlara yol açtığı gibi siyasi dünyamızın ve sosyal hayatımızın 

da önemli bir parçası haline gelmiştir. Yazarları tarafından, işte bu gelişmelere vurgu 

yapmak amacı ile hazırlanan kitap kabul edilen bir yüksek lisans tezinin sosyal 

politikalar ile zenginleştirilmiş haldir. 

Ali SEYYAR ve Oral DEMİR, tarafından kaleme alınan çalışma, multi 

disipliner bir boyuta sahip olması dolayısıyla, sosyal bilimlerin değişik alanlarında 

öğrenim gören öğrencilerin yanı sıra, akademisyenler, STK temsilcileri, bürokratlar 

ve (yerel) yöneticilerin de yararlanabileceği bir kaynak olmayı hedeflemekte ve 

bununla beraber ,Yerel Gündem 21 programını uygulayan Belediyelerdeki meclis 

üyelerine başvuru kitabı olma amacı taşımaktadır. Katılımcılık ve Kalkınma 

Ekseninde YEREL SOSYAL POLİTİKALAR adlı kitap, altı bölümden oluşmaktadır. 

Kitabın ilk bölümü, “Avrupa’ da ve Türkiye’de Siyasi ve İdari Boyutuyla 

Yerel Yönetimler” başlığını taşımaktadır. Bölüm içerisinde öncelikle; Siyaset, Yerel 

Siyaset ve Yerinden Yönetim ile ilgili gerekli kavramsal altyapı oluşturulmuş ve 

Avrupa Birliği Boyutuyla Yerel Yönetimler irdelenmiştir. Avrupa Konseyi ve Yerel 

Yönetimler Özerklik Şartı ve Özerklik Şartı’nın Türkiye açısından 

değerlendirilmesine yer verilen bölümde, son olarak Türkiye’de Yerel Yönetimler ve 

Yerel Yönetimler Alanında Yapılan Reform Çalışmaları’na değinilmiştir. 



242 

Katılımcılık ve Kalkınma Ekseninde Yerel Sosyal Politikalar 

“Yerel Boyutlu Katılımcı Demokrasi” başlığını taşıyan ikinci bölümde, 

günümüzde katılımın önemi ve gerekliliği üzerinde durulduktan sonra, yönetime 

katılımdan ne anlaşılması gerektiği ve halkın yönetime katılımına katkı sağlayan 

mekanizmaların neler olduğu soruları yanıtlanmıştır. Ayrıca Türkiye’de yerel 

yönetimlerde katılımcı demokrasi ve ülkemizde katılımcı demokrasinin önündeki 

engellerin neler olduğuna da bu bölüm içerisinde değinilmiştir. 

Kitabın üçüncü bölümü, “Yerel Boyutlu Kalkınma Stratejileri” başlığını 

taşımaktadır. Bu bölümde, kalkınma kavramının tarihi süreç içindeki açılımlarının 

yanında, yerel kalkınmanın boyutları (fiziki, iktisadi, sosyal, siyasi, kültürel ve 

manevi) da ayrıntılı bir biçimde irdelenmiştir 

“Katılım ve Kalkınma Boyutlu Yerel Sosyal Politikalar” başlığını taşıyan 

dördüncü bölümde, Merkezi ve Yerel Yönetim Boyutuyla Sosyal Politika 

uygulamalarına değinildikten sonra, Yerel Siyasetin Temel Sosyal Politika Görevleri 

başlıklar halinde incelenmiştir. Bunun yanında, eleştirel bir perspektifle, ülkemizde 

yerel sosyal politikalar değerlendirilmiş ve bu çerçevede belediyelerin sosyal 

harcamaları ve sosyal yardım uygulamalarına değinilmiştir. Yerel sosyal politika 

alanında yaşanan koordinasyon eksikliği ve yerel aktörlerin sosyal politikaları amaç 

dışı kullanımı da üzerinde durulan sorunlar arasındadır. Son olarak bu sorunlara 

yönelik çözüm önerilerini içeren yerel sosyal politikalara dönük yeni açılımlar 

sunulmuştur. “Dezavantajlı Gruplara Yönelik Yerel Sosyal Politikalar” başlığını 

taşıyan beşinci bölümde ise, özürlü ve yaşlılara dönük yerel sosyal politikalar detaylı 

olarak irdelenmiştir. 

Altıncı ve son bölüm, “Türkiye’de Katılım ve Kalkınma Odaklı Bir Sosyal 

Politika Aracı Olarak Yerel Gündem 21” olarak isimlendirilmiştir. SEYYAR ve 

DEMİR’e göre, gerek yerel siyasette katılımın sağlanması, gerekse kalkınmanın ve 

refahın oluşması için pozitif etki sağlayan, Yerel Gündem 21 programı, sosyal 

politika enstrümanlarıyla hem sürdürülebilir kalkınmayı amaçlamakta, hem de 

yönetişim anlayışını felsefesinde barındırmaktadır. Yerel Gündem 21, yerel sosyal 

politika aktörlerini belediyeler ile birlikte en verimli bir şekilde faaliyete geçirmeye 

çalışmaktadır. 

Merkezden yönetimin hakim, yerel yönetimlerin gelişmiş ülkelerle 

karşılaştırıldığında oldukça güçsüz ve ciddi problemlere sahip olduğu ülkemizde, 

merkezi yönetim ve yerel yönetimler arasındaki görev ve yetki paylaşımında yerel 

olana öncelik verilmesi amacıyla yerel yönetimlerin güçlendirilmesi ve 

özerkleştirilmesi çalışmaları sürmektedir. Bu amaçla bir yandan yerel olanın 

güçlenmesini mümkün kılan ve halkın yerel düzeyde yönetime katılımını teşvik eden 

yasal düzenlemelere, öte yandan bu yeni yasal düzenlemelere kolayca adaptasyon 

sağlayacak, halkın artan ihtiyaç, istek ve beklentilerini nicelik ve niteliksel olarak 

yükselterek karşılayacak çağdaş yönetim teknikleri ve yerel sosyal politikalara 

ihtiyaç duyulmaktadır. Bu doğrultuda, yazarları tarafından açık, yalın ve anlaşılır bir 

üslupla kaleme alınan kitap, yerel sosyal politikalar alanında ülkemizde literatürde 

bulunan boşluğu doldurma adına özgün bir nitelik taşımaktadır. 


YAZARLAR İÇİN BİLGİ NOTU / 

Notes For Contributors

245 

YAZARLAR İÇİN BİLGİ NOTU 

Yönetim Bilimleri Dergisi (YBD) çalışmanın teslimi anında başka bir yayın 

kuruluşu tarafından değerlendirmeye alınmamış bilimsel çalışmaları kabul eder. 

Çalışmalar mümkün olduğunca anlaşılır bir dilde, fakat bilimsel standartlar ve 

derginin koymuş olduğu kurallar göz önünde bulundurularak hazırlanmalıdır. Özel 

olarak talep edilmemiş çalışmalar yayınlansın veya yayınlanmasın iade edilmez. Bu 

nedenle gönderilen her çalışmanın yazarı tarafından bir örneğinin elde tutulması 

tavsiye edilir. YBD’ye yazı gönderen yazar(lar) kendisine telif ödenmeyeceğini kabul 

eder. 

Yayınlanmak üzere gönderilecek yazılar şu adrese gönderilmelidir: Yönetim 

Bilimleri Dergisi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Prof. Dr. Ramazan AYDIN 

Yerleşkesi, Biga İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, 17200, Biga, Çanakkale. 

E-posta: ybd@comu.edu.tr 

AMAÇ, KAPSAM, YÖNTEM 

YBD temelde ekonomi, işletme, siyaset bilimi, uluslararası ilişkiler, çalışma 

ekonomisi, maliye ve benzeri alanlara ilişkin çalışmalara yer vermektedir. Ancak 

YBD disiplinlerarası bir anlayışı benimsediğinden bu alanları destekleyici disiplin, 

konu ve yaklaşımlara da yer verir. Tüm bu alanlarda yönetim ve örgütlenme derginin 

önem verdiği bir diğer konudur. 

YÖNELİMİ 

Ampirik (Görgül), kavramsal, analitik, sentezci, çıkarımsal, karşılaştırmalı 

çalışmalar ve yazılar. 

BÖLÜMLER 

YBD temel olarak üç kısımdan oluşmaktadır. İlk kısımda ‘Gündem’ 

yazıları yer almaktadır. Gündem yazıları alanlarında en son gelişmeleri ve 

literatürdeki yenilikleri takip etmektedir. İkinci temel kısım ‘Makaleler’ kısmıdır. Bu 

kısımda belli kıstaslar dahilinde kaleme alınmış bilimsel çalışmalar yayınlanmaktadır. 

En son kısım ise kitap tahlilleri’den oluşmaktadır. YBD’de yayınlanan makaleler 

hakem sürecinden geçmektedir. 

TESLİM NORMLARI 

Yazarlar editör ve hakemler tarafından incelenmek üzere çalışmalarını dört 

kopya olarak göndermeli, bunun yanında çalışmanın hard disk kopyasını da 

eklemelidirler. Diskin üzerine yazının kayıt şeklinin açıkça belirtilmesi özellikle 

tavsiye edilir. Makale taslakları A4 (21.0 cm X 29.7 cm) kağıda bir buçuk ya da iki 

aralıklı olarak yazılmalı, kağıdın her iki tarafından yeterli miktarda boşluk ( 3 cm) 

bırakılmalıdır. Yazı karakteri olarak Times New Roman (12 punto) tercih 

edilmektedir. Yazı sağ ve soldan bloklanmış olmalıdır. Bu özellikler sadece ana yazı 

için değil dipnot, son not ve her türlü ekler için de geçerlidir. Sayfalar sıralı bir 

şekilde numaralandırılmalı, kağıdın sadece bir yüzü kullanılmalıdır. 


246 

YBD / JAS 

DİL 

YBD Türkçe ve İngilizce makaleleri yayınlamaktadır. Makalelerde sade ve 

anlaşılır bir dil kullanılmalıdır. Yabancı terimler yerine, yerleşmiş Türkçe karşılıkları 

kullanılmalıdır. 

KAPAK SAYFASI VE ÖZET SAYFASI 

Çalışmanın kapağında yazarın tam adı, unvanı, kurumu ve çalışmanın tam 

adı yer almalıdır. Uzun başlıklardan kaçınılmalıdır. Ayrıca iletişim adresi, telefon, 

faks ve e-posta adresleri de kapak sayfasında belirtilmelidir. 

İkinci sayfada çalışmanın Türkçe ve İngilizce başlığı, Türkçe ve İngilizce 

özeti (abstract) her biri 100’er kelimeyi geçmeyecek şekilde verilmelidir. Aynı 

sayfada toplam 10 kelimeyi geçmeyecek şekilde makalenin anahtar kelimeleri 

alfabetik olarak listelenmelidir. Ana metin üçüncü sayfadan başlamalıdır. 

BAŞLIKLAR 

Çalışmanın takibini zorlaştıracak başlık çeşitlerinden, gereksiz başlık 

numaralandırmalarından kaçınılmalıdır. Ana başlıklar büyük ve koyu (bold) şekilde 

yazılmalıdır. Makalelerde üç-dört ana başlık makul bir hedeftir. Alt başlıklar ana 

başlıkların içindeki birbirinden farklı kısımları göstermek için ilk harfleri büyük 

olacak şekilde ve yatık (italik) yazılabilir. 

EKLER VE TABLOLAR 

Ekler yazının uzunluğu ile orantılı olmalıdır. Ekler, metodolojik ayrıntıları ve 

ek bilgileri içermelidir. Tablolar gerekli hallerde ayrı bir dosyada ve 

numaralandırılmış olmalıdır. Ekler ve tablolar mümkün olduğunca en düşük düzeyde 

tutulmalı, sadece zorunlu hallerde kullanılmalıdır. 

KAYNAK KULLANIMI 

Kaynaklar metin içinde (Harward) veya dipnotta gösterilebilir. Metin içinde 

ve dipnotta gösterilen kaynaklar makalenin sonunda kaynakçada açıkça yazılmalıdır. 

Kaynak Kullanımı (Dipnot Biçiminde) 

Kitaplar İçin: Soyisim, İsim, (İtalik Olarak) Kitabın adı, Basım Yeri, 

Basımevi, Basım Yılı, Sayfa formatında dipnotlar hazırlanmalıdır. Aynı kaynağın 

tekrar kullanılması halinde; soyisim ve sayfa numarası verilmesi yeterli olacaktır. 

Aynı yazarın iki eserinden yararlanılması durumunda ikinci ve sonraki kullanımlarda 

yayım yılı da birlikte verilmelidir. 

Örnek: 

 

GÖZEN, Ramazan, Amerikan Kıskacında Dış Politika, Ankara: Liberte, 

2000, s. 85. 


Yazarlar İçin Bilgi Notu 

247 

 

BURCHILL, Scott ve LINKLATER, Andrew, Theories of International 

Relations, Londra: Macmillan Press, 1996, s. 65. 

Gözen, s. 86-87. 

A.S. Lee, ‘Integrating Pozitivist and Interpretive Approaches to 

Organizational Research’ Organization Science, No. 2, 1991, s. 342–345. 

 

D. E. Robinson, ‘Fashion Theory and Product Design’, Harvard Business 

Review, Cilt. 36, No. 6, 1958, s. 126–131. 

Robinson, s. 129. 

Kaynak Kullanımı (Metin İçinde & Harward) 

Örnek: 

(Gözen 2000: 85). 

(Burchill ve Linklater 1996: 90-91). 

 

 

Kaynakça 

GÖZEN, Ramazan, Amerikan Kıskacında Dış Politika, Ankara: Liberte, 

2000. 

BURCHILL, Scott ve LINKLATER, Andrew, Theories of International 

Relations, Londra: Macmillan Press, 1996. 

DEĞERLENDİRME SÜRECİ 

Değerlendirme süreci üç aşamadan oluşur ve tüm aşamalar gizli tutulur. 

Makale sahibinin talebi halinde çalışmanın hangi aşamada olduğu kendisine 

bildirilir. YBD, kabul ettiği makaleleri hemen ya da bir sonraki sayıda yayınlamak 

zorunda değildir. Ancak değerlendirme süreci ortalama 3-6 ay sürmektedir. 

1. Ön Değerlendirme 

Editör veya yayın kurulu, yazardan gelen çalışmayı değerlendirerek 

hakemlere göndermeye değer olup olmadığına karar verir. Çalışma hakemlere 

gönderilmeye değer bulunursa, editörün veya yayın kurulunun belirleyeceği iki veya 

üç hakeme, çalışmanın birer nüshası iletilir. Bu işlemler, ortalama 30 gün içinde 

tamamlanır. 

2. Hakem Değerlendirmesi 

Hakemler çalışmayı, Değerlendirme Rehberi’ndeki kıstasları dikkate alarak 

değerlendirir, raporlarını hazırlar ve editöre gönderirler. Bu aşamanın yaklaşık 90 gün 

sürmesi öngörülmektedir. 


248 

YBD / JAS 

3. Son Değerlendirme 

Bu aşamada Editör için iki seçenek söz konusudur. 

 

Hakemlerden gelen raporları dikkate alarak, son değerlendirmeyi kendisi 

yapabilir ve yazara raporu ile birlikte hakem raporlarını 30 gün içinde 

gönderir. Veya, 

Çalışmanın bir nüshasıyla birlikte hakemlerden gelen raporları tayin 

edeceği bir yardımcı editöre gönderir ve son değerlendirmeyi yardımcı 

editörün yapmasını isteyebilir. Yardımcı editör, en fazla 30 gün içinde 

raporunu yazar ve hakem raporlarıyla birlikte editöre gönderir. Editör ise 

en fazla 15 gün içinde, yardımcı editörün ve hakemlerin raporlarını 

yazara iletir. 

Son değerlendirme sonucunda yazardan düzeltme istendiğinde, yazarın 

düzeltme yaparak gönderdiği yazılara, değerlendirme sürecinin tüm aşamaları yine 

uygulanır. 

Hakem süreci olumlu olarak tamamlanan yazıların yazarlarının basıma hazır 

halde aşağıdaki ölçütlere uygun bir örneği e-posta ile dergi editörlüğüne göndermeleri 

gerekmektedir. 

NOT: 

Yazarlar çalışmalarının yayınlanabilmesi için hakem kurulu ya da editör 

tarafından talep edilmesi halinde çalışmalarında en geç yedi güç içinde gerekli 

değişiklikleri yapmakla yükümlüdürler. 

YBD’de yayınlanmak üzere gönderilen yazıların yazarları kendilerine 

telif ödenmeyeceğini baştan kabul ederler. 

Hakem süreci olumlu tamamlanan makalenin yazar(lar)ı 

(16,2cm*22,9cm) C5 ebatlarındaki bir kağıt ölçeğine tüm kenarlardan 2cm 

içeride olacak şekilde Normal stilde ve Times New Roman karakterinde 10 punto 

büyüklüğünde düzenledikleri makalelerini e-posta ile (ybd@comu.edu.tr) dergi 

editörlüğüne göndermelidir. Çok büyük tablo ve şekiller 6 puntoya kadar 

küçültülerek bir sayfaya sığdırılacak şekilde hazırlanmalıdır. 

Editörlerden ya da hakemlerden bu tür düzeltmeleri yapmalarını 

beklemeyiniz.

YÃ¶netim Bilimleri Dergisi - Ãanakkale Onsekiz Mart Ãniversitesi

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?

YÃ¶netim Bilimleri Dergisi - Ãanakkale Onsekiz Mart Ãniversitesi