Tekelci Kapitalizm ve Sınıf Yapısı - Siyasal Bilgiler Fakültesi

334 TÜLİNÖNGEN
ilişkilerine eklemeyen Fordist süreçler, çalışanları birikim yasalarına baglarken (Aglietta,
1979: i18), ücretli emegin üretim süreçleri yanı sıra toplumsal yaşamın öteki alanlarına
da bagımlı duruma gelmesinin tüm koşuııannı yaratmış 01ur. 14 Öyle ki yüzyıla
damgasını vuran Fordist rejim, haklı olarak sermayenin egemenligine toplumsal
meşruiyet saglayan hegemonik bir sistemin adı durumuna gelir. Fordizmi yeni bir
ideoloji olarak çözümleyen Gramsci, kitle üretimi sistemi ile yeni hegemonik ideoloji
arasındaki diyalektik ilişkiyi, başka bir deyişle fabrikada somutlaşan hegemooyayı çok iyi
tanımlamıştır (Gramsci, 1971: 277-320). Gramsci'in "Amerikanizm ve Fordism" adını
verdigi böyle bir hegemonik süreç, alt yapının dolayımsız bir biçimde üst yapıya egemen
oldugu rasyonel toplumun ve onun ürünü olan "yeni tür insannın doguşunun da
kaynagıdıro Taylor'un "egitilmiş goril" idealinden çok farklı olmayan bu yeni tür insanın
dogabilmesi için gereken koşullar, 1940'lardan sonra toplu pazarlıgın ve refah devletinin
gelişmesi ile gerçekleşir (Foster, 1988: 26). Ne var ki 'toplumsal sözleşme' ve 'kolektif
tüketim' normları, 1940-1960'lar arasında 'toplumsal ücret' olgusunda somutlaşarken,
Fordizmin bunalımının da temeııerini atar.
Öte yandan emegin sermayeye gerçek tabiyetinin bir başka dolayımsız sonucu,
çalışanların bir bölümünün iş süreçlerinden tümüyle dışlanması olgusudur. Gerçekten
niteliksizleşme olgusu, çalışanların emek süreci içinde sermayeye olan tabiyetini
artıorken, bir yandan da niteliksiz işçilerin işsizligini yaratmaya devam etmektedir.
Bunun başlıca nedeni, bireysel niteliksiz işçinin daha düşük ücretle çalışmaya hazır bir
başkasıyla kolayca degiştirilebilir duruma gelmesidir. İşçilerin birbiri yerine
geçirilmesinin, hiç kuşkusuz sermaye için bir maliyeti söz konusudur; ancak bunun işçi
açısından dogurdugu sonuçlar çok daha önemlidir. Söz konusu olasıhgın varlıgı bile, işçi
sınıfının kendi içinde yedek işgücü kategorileri ve yedek emek pazarları yaratmasının,
dolayısıyla türdeşlik, dayanışma ve sınıf bilinci açısından bölünmesinin başlıca nedeni
durumundadir.
Niteliksizleşmenin Öteki Yüzü: Emek Süreci İçinde
Proleterleşmeye Karşı Koyan Gelişmeler
Niteliksizleşme tezine yönelik eleştirilerin ilki, nitelik tanımının kendisi
üzerinedir. Günümüzde niteligin veya becerinin sorunsuz bir tanımını ortaya koymanın
olanaklı olmadıgını düşünen bazı yazarlar, nitelik ve beceri biçimlerinin sektörlere ve
dönemlere göre farklılaştıgını öne sürerler. Özellikle emek sürecinde son yüzyıl içinde
'ortaya çıkan degişikliklerin, Braverman'ın tanımladıgından daha karmaşık oldugunu,
kapitalist ülkelerin hepsi veya tüm endüstriler için geçerli genel bir niteliksizleşme
egiliminden söz etmenin olanaklı olmadıgını söylerler (Wood, 1982: 12, Broy ve Littler,
1988: 556). Bu arada feminist araştırmacılar da, 'niteliksizleşme varsayımının ve beceri
kavramları.nın büyük ölçüde erkek istihdamını veri aldıgına dikkati çekerler ve kadın
emegi açısından geçerli kavramlara ve emek süreci çözümlemelerine duyulan gereksinimi
dile getirirler. IS
14örnegin, Fordist sanayileşmenin futboldan baleye, mimariden, gündelik yaşama kadar
kendine özgü bir kültür ve yaşam biçimi yaratmış oldugu öne sürülür (Murray,1988).
15Feminist araştırmacıların niteliksizlcşme kuramlarına yönelik eleştirilerinin ve kadın
emeginin niteliksizleşmesi ilzerine görüşlerinin kapsamlı bir incelemesi için bak.
Baxter, 1991.