arapcanın temel kuralları - gariban tavuk

ARAPÇA'NIN
TEMEL KURALLARI
(Sarf - Nahiv)
Dr.Ahmet YAŞAR
D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi
Öğretim Görevlisi
2.BASIM

Bu kitabımı.
Her fırsatta "Seni dinî ilimlere vakfettim" diyen
ilim ve âlim aşığı merhum babamın aziz ruhuna ithaf ediyorum.
Bu kitabın ikinci baskısı İcitatAmızm müellifi merhum DR. AHMET
YAŞAR ve (^lu merhum İBRAŞaM^J^EM YAŞi^'ı^ iT|hlanna ithaf
olunur.
(Yayın Hakkı Yazanna Aittir)
Dizgi: Dr.Ahmet YAŞAR
Redaksiyon ve tashih: İ.Ethem YAŞAR- M.Yusuf YAŞAR
Baskı ve cilt: Anadolu Matbaacılık
Tarih: Temmuz 1996

TAKDİM
Bilindiği gibi Türkivomizde son yıllarda özellikle maarif sahasında
sevindirici gelişmeler oluyor. Yeni yeni üniversiteler ve fakülteler açılarak
eğitim ve öğretim yaygınlaştırılıp yeni bir uyanışm, dirilişin ve eski parlak
maziye dönüşün çabaları düşleniyor. İlahiyat sahasmın da bu müsbet
değişimden payını aldığını görmek, hepimize kıvanç veriyor. Ancak sayıca
görülen artışlar aynı oranda kalite ve keyfiyette kendisini gösteremiyor.
Bu hususta başta hocalar ve talebeler olmak üzere tüm yetkililerin ve
ilgililerin üzerlerine düşen her türlü görevleri hassasiyetle ifa etmeleri
gerekiyor...
Bütün Üahiyât fakültelerinde tesis edilen bir yıUık hazırlık öğretimi
Arapça çalışmalarına ve öğretimine yeni boyutlar kazandırmıştır. Bunun
pek tabiî bir sonucu olarak Arapça Filolojik çalışma vc araştırmalar önemli
ölçüde hızlanmış, her geçen gün parlak, çarpıcı eserler, uıa^tırmulur ve
tezler sunulmaya başlanmıştır...
Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Arapça Öğretim
Görevlisi Dr. Ahmet YAŞAR, uzun hizmet yıllarının tecrübesi, birikimi ve
nihayet doktora çalışmasından sonra ikinci bir eser takdim ediyor:
"Arapça'nın Temel Kuralları" Filolojik çalışmaların Öğretime dönük
olanlanndan bin. Özellikle lise mezunu gençlerimize Arap Dili'nin yapısını
ve felsefesini kolayca anlamada faydalı bir kitap. Fakültemizde, bu
sadette, Türkçe izahlı bir esere olan ihtiyacı gidermede önemli bir adım.
Arapça tedrisatında mühim bir yer işgal edecek Nahiv ve Sarf kitabı...
Yeni çalışmalannı görmek ümidiyle yazannı candan tebrik ederim.
Prof. Dr. Muharrem ÇELEBİ
m

ÖNSÖZ
Arapça, bütün dünyada, özellikle inanan kesimin rağbet gösterdiği
bir dildir. Hatta yurdumuzda bu dile karşı o kadar büyük ilgi, sevgi ve
saygt var ki insanimi2, yerde gördüğü Arapça yazılı bir gazete parçasını
bile öpüp basma koyduktan sonra, onu daha uygun bir yere kaldırmaktadır.
Arapça öğrenmek için en zor şartlara, gurbete vc sıkıntılara göğüs
germektedir. Bütün bunlar, Arapça'nın, Arap dili olmasından dolayı değil,
Kur'an ve Hadis dili olmasından ve dine olan saygıdan dolayıdır.
Arapça'nm halâ ilgi duyulan ve yalayan bir dil olmasmm hikmeti de budur.
Ülkemizde son zamanlarda, tmam-Hatip Liselerinin, tlahiyât Meslek
Yüksek Okullarının ve İlahiyat Fakültelerinin sayısı gittikçe artmaktadır.
Edebiyat Fakülteleri gibi Arap-Fars dillerini öğreten eğitim kurumlarının
yanısıra halk eğitim mferkezleri, özel vakıf ve kursların Arapça'ya
verdikleri önem herkesçe bilinmektecfir. İnsanların, dinini asıl kaynağından
Öğreılmek istemeleri ve giderek cazibe merkezi olan Orta Doğu ile
ilgilenmek istemeleri, kendilerini Arapça Öğrenmeye sevketıriektedir.
Gerçekten herkesin kendisini selahiyetli gördüğü din sahasında
söylenenler, bir curcunayı andırmaktadır. İnsanlar, babasından duyduğu bir
hikayeyi rahatlıkla "Kur'an'da şöyle yazılmaktadır" diyerek onu
ayetleştircbilmektedirler. Acaba Yüce Kur'an'da ne var, Hadisler'de neler
söylenmiştir Bunlan bilmek isteyen herkesin öncelikle Arapça öğrenmesi
gerekmektedir.
İşte bütün bunlardan dolayı daha ilkokuldan önce öğrenmeye
başladığım ve halâ öğrenmeye devam ederek elde ettiğim birikimi, on
yıldan beri D.EX). İlahiyat Fakültesinde Arapça hocalığı yaparak elde
ettiğim tecrübelerle birleştirerek bu mütevazi çalışmayı ortaya koymaya
çalıştım.
Herkesten önce çocuklarımın, öğrencilerimin ve Arapça'ya merakı

ettiğim tecrübelerle birleştirerek bu mütevazi çalışmayı ortaya koymaya
çalıştım.
Herkesten önce çocuklarımın, öğrencilerimin ve Arapça'ya merakı
olan heılcesin yararlanmasını ümit etmekteyim.
Özellikle, Fakültemizin hazırlık smıflannda yıllardır kaliteli bir programın
uygulanması için gayret sarf edilmektedir. Ancak eğitim, ağırlıklı
olarak Arapça eserlerden yapıldığından öğrencilerimiz zaman zaman
Türkçe olarak hazırlanmış kitaplara ihtiyaç duyduklarını dile
getirmekteydiler. Bu açıdan da çahşmamızın faydalı olacağı kanaatini
taşımaktayım.
Çalışmayı, iki kısımda ele aldım; Sarf kısmı. Nahiv kısfnı. Konulan
bir plan içerisinde sundum, konulan işlerken söylenmesi gereken kuralları,
teferruata dalmadan net bir biçimde maddeler halinde vermeye ve bunu
örnekler tizerinde açıklamaya çalıştım. Diğer bazı önemli hususları da
"Not" başlığı altmda takdim ettim.
Konunun sonunda genel bir değerlendirme yaparak ele alınan
mevzunun daha iyi anlaşılmasmı sağlamaya çalıştım. Saıf kısmmm sonuna
teferruatlı bir fiil çekim cetvelini belli bir plan içinde sundum.
Bu çalşmayı yaparken elde mevcut klasik ve modem birçok eserden
yararlandım. Bunlar arasında; Fuad Ni'met'in, "Mulahhasu Kavaidi'l-
Lugati'l-Arabiyye" isimli eseri, ençok yararlandığım ve çalışmama esas
aldığım kaynaktır. Bu eser, Mısır Eğitim Bakanlığı'nm eğitim kurumlarına
tavsiye ettiği eserler arasmdadır.
VI

Kitabın basımı konusundaki teşviklerinden dolay) Prof. Dr.
Muharrem ÇELEBİ Beyefendiye, kitabın tashihinde himmetlerini
esirgemeyen ve de|erli katkılarda bulunan meslektaşlarım; Dr. Rabiha
ÇELEBİ, Abdulkerim ÜNALAN ve HalU RRBOGA'ya teşekkür etmeyi
zevkli bir görev addetmekteyim. Tevfık AUah'tandu^.
Dr. Ahmet YAŞAR
İzmir 1994
vn

ıııv

Dr. Ahmet YAŞAR. (01.01.1955-23,02.1996)
19SS yılında Ağrı'nın Patnos ilçesi Eskikonak Köyünde doğdu. İlk
tahsilini köyUnde tamamladı. Birkaç yıl özel Arapça ders aldıktan sonra,
İmam-Hatip Okuluna kaydoldu.
1975'de buradan mezun oldu ve aynı yıl İzmir Yüksek İslâm
Ensticüsü'ne girdi. 1979'da Muş'un Malazgirt ilçesine mUftü olarak atandı.
I98rde Haseki Eğitim Merkezinde iki yıl ihtisas yaptıktan sonra
İstanbul'un Silivri ilçesine müftü oldu.
l98S'de Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi'nde Arapça
okuUiKun nlarak göreve başladj; I987'de Tefsir dalında Yüsck Lisans
>aparak bilim uzmanı oldu. 1994'dc de İslâm Hukuku dalında doktor oldu.
Ocak t99.S yılında İzmir İlahiyat Fakültesinde Öğretim Görevliliği
kadrosuna atandı.
Kitabunızm müellifi Dr. Ahmet YAŞAR, 23.02.1996 tarihinde Bursa-
Karacabey'de geçirdiği elim bir trafik kazasında 41 yaşında hakkın
rahmetine kavuşmuştur. 26.02.1996 tarihinde Bursa-Hamitler
mezarlığında ebedî istirâhatgâhma defnedilmiştir.
Ruhuna el-Fatiha...
Temel İslâm Bilimleri Daluida Yaptığı Çalışmalar:
i.İslâm Borçlar Hukukuna Göre Satım Akdinde Ayıp Muhayyerliği
ve Hukukî Sonuçlan (Doktora Tezi).
2.Taberî Tefsiri'nin Nüzul Sebepleri Açısından İncelenmesi (Yük.
Lisans Tezi).
3. Arapça'nın Temel Kuralları (Kitap, Anadolu Matbaası, İzmir
1995).
4. İslâm Ceza Hukukunda tdflmı Gerektiren Suçlar (Kitap, Beyan
Yaymlan, İzmir 1995).
5. İznûr İlahiyat Fakültesi Dergisi, Din Öğretimi Dergisi ve Fidan
Dergisinde, İlmî, dinî, içtimaî konularda bir çok makalesi yayımlanmıştır.
IX

ibrahim Ethem YAŞAR. (18.10.1977 - 23.02.1996)
Kitabımızın dizgisini, redaksiyonunu ve tashihini yapan
İbrahim Ethem YAŞAR. 18.H).iy77 tarihinde
Kahramanmaraş'ta dünyaya geldi. İlkokulu. İzmir-Güzelyah
Müdâfâa-i Hukuk ilkokulunda bitirdi. Ortaokul ve liseyi de
İ/mir İmam-Hatip Lisesi'nde birincihkle bitirdikten .sonra
1994 yılında Gaziantep Üniversitesinin Fizik Mühendisliği
Fakültesini kazandı. I994-199.'5 Öğretim yıhnda Hazırlık
sınıfmı başanyla bitirdi.
1995-1996 Öğretim yılı I. sınıf sömestr tatilinde Bursa-
Karacabey'de ailece geçirdiği elim bir trafik kazasında,
kitabımızın müellifi Dr. Ahmet YAŞAR ile beraber İ9 yaşmda
hakkın rahmetine kavuştu. Cenazesi Bursa-Hamitler
mezarlığında ebedî istirâhatgâhına uğurlanmıştır.
İbrahim Ethem YAŞAR'ın yazmış olduğu birçoksun ve
yapmış olduğu birçok özel çalışmaları mevcuttur.
Allah her ikisine de Rahmet eylesin.Ruhlarına el-Fâtihu...

SARF KISMI
GİRİŞ
SARF İLMİ(^^I
fdj,)
BİRİNCİ
BÖLÜM
FİİL (J^l)
I- YAPISINA GÖRE FİİL ÇEŞİTLERİ 3
A. Sahih Fiil ^j-^.nll J*ijl 3
a) Mehmuz jj > j 11 3
b) Muzaaf • «1 .-iiı 3
c) Salim jJLuJI 3
B. Mutei Fiil /JILAİI J*ÂJI 4
a) Misal JLÎİI 4
b)Eçvef
^^VI4
.c) Nakıs jjc^LJI 4
d)Lefıf , gjflill 4
II- KÖK HARFLERİNE GÖRE FÜL ÇEŞİTLERİ 4
A. Mücerred Fiil j^oJl 5
. B. Mezid Fiil «uj jj^l j^ij 1 8
in-ZAMANINA GÖRE FÜL ÇEŞİTLERİ
]^)
A. Mazi Fiil ı^^UI JJLÎJ)
xın

B; Muzari Fiil ^_,LA1I 22
C. Emir Fiili j-VlJ^26
IV- MA'MULÜNE GÖRE FİİL ÇEŞİTLERİ 29
A. Lazım Fiil ^jiUI JJLUI 29
B. Müteaddi Fiil (^d*:Lil J^ı 30
* İki meful alan fiiller 30
V- FAİLİNİN VARLIĞINA GÖRE FİİL ÇEŞİTLERİ 31
A. Malum Fiil j ^ ı 31
B. Meçhul Fiil j^^l j^ı 31
VI- ÇEKİMİNE GÖRE FİİL ÇEŞİTLERİ 32
A. Camid Fiil j^Ul 32
B. Mutasarrıf (Çekimli) Fiil . ı^.^-\\ j ^ ı 33
İKİNCİ BÖLÜM
İSİM (j^yi)
I- YAPISE^IA GÖRE İSİM ÇEŞİTLERİ 35
A. Sonu Sahih Olan İsim ^Vl 35
B. Sonu Sahih Olmayan İsim ^Vl - j - ^ - ^M ^ ^^^l 35
1 - Maksur İsim j j-=^ I j^V I 35
2- Mankus İsim o^^âiil 36
3- Memdud İsim j^j^l 37
n- BELİRLİLİĞİNE GÖRE ÎSÎM ÇEŞİTLERİ 38
A. Nekre İsim ıj^l ^•jı 38
B. Mafife İsim Lâ>ai 38
a) Zamir jj„.All39
xrv

) Alem (Özel İsim) ^ 1 39
c) İsmi İşaret ijLi^l 40
d) İsmi Mevsul jil \ 40
e) Jl takısı alan isimler J'u >_i^[;jtJ.I 40
f) Marifeye muzaf olan kelime 5 _ s U J L A J . ) 40
g) Belirlenmesi kasdedilen münada -ı 'ıjjt" jjır>'h U (^jLlIl 40
m- NEVİNE GÖRE İSİM ÇEŞİTLERİ 40
A. Müzekker İsim j£lLI 41
B. Müennes İsini c^^ll ^"^^ 41
IV- SAYISINA GÖRE İSİM ÇEŞİTLERİ 45
A. Müfred İsim 45
B. Tesniye İsim LS^'
C. Cem'i İsim ç-^l 48
V- TERKİBİNE GÖRE İSİM ÇEŞİTLERİ 57
A. Camid İsim j^LJI 57
1-Zat isim ^ \ 51
2- Masdar (Mana İsmi) jj.>-.tl 57
a) Sülasi fiiUe.rin masdarı ^iLîJI JAÂJI JJ •«-.» 58
b) Rubai, Humasi, Südasi fiillerin masdarı 59
c) Mim'li masdar LS-^^ JO^I 59
d) Yapma masdar ^-^l 60
g) Masdarm amel etmesi jj.^^Ll 61
h) Sarih ve Müevvel masdar JjJ-ll j jj-^ail 61
B. Müştak İsim j ü l l 62
XV

1- ismi Fail JxLLll ^ \ 62
a) İsmi failin elde edilişi J^UJI ^ \ ^ 6 3
b) İsmi failin amel etmesi Jj^lLil ^ \ 64
c) İsmi failin mübalağa sigası 4JUL1II ^j.r-> 65
2-İsmi Meful Jj^UI ^ \ 66
a) İsmi Mefulün elde edilişi JJAÜI ^\ ^ 6 6
b) İsmi mefulün amel etmesi Jja\l\ ^ \ J_a^ 61
3- Sıfatı Müşebbehe 5^_uiai 68
a) Sıfatı müşebbehenin elde edilişi 5 j • 11 5 a .^11 ^^^^^ 69
b) Sıfatı müşebbehenin amel etmesi 2^,.r.[\ 5â .^11 Jj>^ 70
4- İsmi Tafdü J^.xi-i | 71
a) İsmi tafdiün elde edilişi J ^ ) '^^^ 71
b) İsmi tafdilin bulunduğu durumlar Jj 11 ^ \ CZJİU. 72
c) İsmi tafdilin amel etmesi Jj --^â". II ^ | 73
5-6- İsmi Zaman ve İsmi Mekan û^' J û' -j " ' * 74
7- İsmi Alet ...Vl ^ ...... 7R
c) Beş Harfli İsmin Tasgiri (_j^LıiJI j^JLuaH 79
d) İkinci Harfi Zaid Elif Olan İsmin Tasgiri . ijLIj ı_Lll ^^{2 L^^L^ 79
e) Üçüncü Harfi İlletli Olan İsmin Tasgiri UÜ ÖJLİi U j'.j 79
VII- İSMİ MENSUB 79
XVI

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İ'LAL, İBDAL, İDGAM, HEMZE VE
NOKTALAMA
İŞARETLERİ
I- İ'LAL, İBDAL VE İDGAM 85
A. İ'Ial JüUyi 85
B. İbdal Jlj_.VI 87
C. İdgaiîi 88
n- HEMZE 88
A. Kelimenin başmda gelen hemze 88
1- Katı' Hemzesi j_LiJI 5j_aJb 88
2- Vasıl Hemzesi J^jJ) 89
B. Kelimenin ortasmda gelen hemze 90
C. Kelimenin sonunda gelen hemze 91
D. İki hemzenin birarada olması 92
m- BAZI NOKTALAMA İŞARETLERİ 93
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
FİİL
ÇEKİMLERİ^
I- SAHİH FÜL 95
A. Salim Fiil jJLJI J^l 95
B. Mehmuz Fiil J^l 105
I- Mehmuzu'l-Fâ PUJİ j ^ ^ ^ ' 105
2-Mehmuzu'l-Ayn ü^«JI jj-»^' 112
3-Mehmuzu'l-Lam j»iUI Jj-^l 119
xvn

C. Muzaaf Fiil ^jl^l JAÜI 125
II-MU'TELFÎİL JILUI J*UI 133
A. Misal Fiil jllll J^LII 133
1- Vavlı Misal çşjljJI JIMI 133
2-Yalı Misal ^^Ul JIMI 139
B. Ecvef Fiil >^^V( JAJJI 146
1 - Vavlı Ecvef cşj IjJ I I 146
2- Dördüncü babtan vavlı ecvef ^\J\ ^Li\ ^ ^jljJI vJ^Vl 153
3- İkinci babtan yalı ecvef LU ( UI i> UI 1160
C. Nakıs Fiil ^ L J I j ^ l i67
1- Vavlı Nakıs ^^1^1 ^ l J I 167
2- Yalı Nakıs ^ ( j j / 174
3- Dördüncü babtan yalı nakıs ^1 ^LJ| ^LUI 181
D. Lefif Fiil . iy,\\\ j^ı 188
1- MefrukLefıf. Jj>Ll) • kjiiU 188
2-MakrunLefif ^^^1 , ^_,^ın 195
3- Dördüncü babtan makrun lefif ^ I jJ I ^ UI ^jjl | . | 202
xvın

NAHİV KISMI
GİRİŞ
I- KELİME ÇEŞİTLERİ
1-İSİM
j^VI211
2-FİİL J^l 212
3- HARF 213
II- CÜMLE VE ŞİBHİ
CÜMLE
1- ANLAMLI CÜMLE S^l IL^\ 213
2- ŞİBHİ CÜMLE ,51 ..^11 213
III- BAZI GENEL
TERİMLER
1-NEKRE İSİM
5^(j^.^V(213
2- MARİFE İSİM 11JJLX\^İ\ 214
3-TENVÎN
j>^^l214
4- MÜFRED İSİM j>XI ^Vl 214
5- TESNİYE İSİM ^_^) 215
6-ÇOĞUL İSİM 215

7- MASDAR j 215
8- MAZİ FİİLİ ^ U l JAUI 216
9- MUZARİ FİİLÎ ^JLAİI JAİİI 216
10- EMİR FİİLİ ^'İ\ J*i 216
11 - İLLET HARFLERİ ÎLJI c J 2 1 6
BİRİNCİ BÖLÜM
MURAB VE MEBNİ İSİM (^p^l j
^.^^1)
I- MURAB İSİM j^VI 217
A. MERFU'İSİM (vTiLcjJ^I) jJ^^I 218
1. İSMİN MERFU' OLUŞUNUN İŞARETLERİ 218
2. İSMİN MERFU' OLDUĞU DURUMLAR ^-il jJj oVU 219
DMÜBTEDA
]^\219
2) HABER j-ıiJI 224
3) VE KARDEŞLERİNİN İSMİ L^l^l j ^,11 232
Ci\^ve Kardeşleri Ljlilji^l j 232
4) 'âi VE KARDEŞLERİNİN HABERİ l4:il^l j 'û' 238
* 'âl ve Kardeşleri ı>-a-IL, 5^_uül ^ j ^ l 239
5) FAİL J^cLiJI 244
6) NAİBİ FAİL J^UJI ._^b 249
7) MERFU İSME TABİ OLANLAR ^jj^l 255
a) SIFAT 256
aa) Hakiki Sıfat oiıi^JI Ui^l 256
ab) Sebebi Sıfat < ^, ,,,.11 ll^^l 257
XX

ac) Hakiki Sıfatın Çeşitleri LALIİÎJI

* Sayıların müzekkerlik ve müennesliği 314
MECRUR İSİM (oljj^İ) jj^^ll ,^^1 323
1. İSMİN MECRUR OLMASININ İŞARETLERİ 323
2. İSMİN MECRUR OLDUĞU DURUMLAR o^U 325
1) HARFİ CER'LE MECRUR OLANLARDI .J^.^ jj^l325
2) İZAFETLE MECRUR OLANLAR ÜLbV L j j ^ l 332
GAYRI MUNSARIFLAR I ^ 3 3 8
* GENEL DEĞERLENDİRME 5_alx oLk^iU 343
n- MEBNİ'İSİM ^p_aij^VI 346
1) ZAMİR 348
a) Munfasıl Zamir J.nsMI j .»,AİI 348
b) Muttasıl Zamir J.r^'Aİ jjn .Ali 350
c) Müstetir Zamir j ' ' - - ' ' jj - .^H '^'^'^
d) Zamirin Pekiştirilmesi j • ^ --Mf > .

7) BAZI MEBNİ ZARFLAR 4 j-.jU.^j_^bJI 368
8) İSİM FİİLLER J L«_âV I ^ 369
* GENEL DEĞERLENDİRME oLü^iU 371
İKİNCİ BÖLÜM
MEBNİ VE MURAB FİİL (^Ij^VI j .L^J) J-^')
I- MEBNİ FİİLLER JLLİVİ 374
1. MAZİ FİİLİ VE MEBNÎLİĞÎ t'jL^ j ^ U l JJLİJİ 374
2. EMİR FÜLİ VE MEBNİLİĞİ 6^Lu. j JiLİ 375
3. MUZARİ FİİLİ VE MEBNİLİĞİ 6 ^ j ^ LAİ I JüJ I 376
* Tekid Nun'un çeşitleri 377
II- MURAB FİİLLER JÜLİVl ^> 378
1. MÜZARİ FİİLİN REFİ j^jLAİl J*iJj j-âj 379
2. MUZARİ FİİLİN NASBİ f. JLAİİ J ^ I 380
3. MUZARİ FÜLİN CEZMİ ^JLAİI JxUl (»J^ 383
a) Bir fiili cezmeden edatlar 384
b) İki fiili cezmeden edatlar 385
* GENEL DEĞERLENDİRME

III- HEM İSMİN HEM DE FİİLİN BAŞINA GELEN HARFLER 394
NEL DEĞERLENDİRME 4^Lc v^Ui^iU 396
L Hemze 6j no II 395
2. Be PUI 396
3.Te PLJI 397
4. Sin ve Sevfe L J j ly^u, 11 397
5. Fe PLUI 398
Ö.Kef ^KJI 399
7. Lam (»iUI 399
8. Nun û>^l 401
9. Vav jl>ll 403
10. Ye .Ul 405
11. Lâ V407
12. Mâ L. 408
13. Em, Ev, İmma Ul - fi - jî 411
14. Ey c^l412
. 15. Neam, Bela, Ecel J^î-J^-j^413
16. Lakin, Lakinne ':>^-^414
* Mea 415
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ARAPÇADA
CÜMLE VE İRABDAKİ YERİ (^'j^V û-» J '^j^^

I- İRABDAN MAHALİ OLAN CÜMLE
İl- İRABDAN MAHALİ OLMAYAN CÜMLE
* GENEL DEĞERLENDİRME
* Fiil ve ismin Lıabmda kullanılan ifadeler
* BAZI İRAB ÖRNEKLERİ
418
422
424
425
430
BEŞİNCİ BÖLÜM
NAHİV ÜSLUPLARI (ie^^^l
^L^VI)
I-ŞART ÜSLUBU
n-KASEM ÜSLUBU
m- ÖVME VE YERME ÜSLUBU
IV- TEACCÜP ÜSLUBU
V- İHTİSAS ÜSLUBU
J= ^ 1 433
...^l 438
f jjl j ^sil ^jL^l 440
.-O-»'" 442
u^l.^-AVI 445'
VI- İĞRA VE TAHZİR ÜSLUBU
vn- İSTİĞASE ÜSLUBU
Vm- İSTİFHAM (SORU) ÜSLUBU
^ i ^ l j j^il ^jLuu\ 445
^U-.n.yi 447
fL^-iJL^yi ^jL^l 448
XXV

İARF

GİRİŞ
SARF İLMİ (uJ^I
flft)
1- Sarf ilmi, Arap dilbilgisinin bir kısmmı oluşturur. Diğer kısmı ise
Nahiv iknidir.
2- Sarf ilmi, kelimenin istenilen anlama göre şekil kazanmasmdan
bahseden bir ilimdir.
3- Arapça'da kelime, fiil, isim ve harf olmak üzere üçe ayrılır. Sarf
ilmi, kelimenin fiil ve isim çeşitleriyle uğraşır. Çünkü' sadece bu ikisi farklı
şekillere dönüşebilmektedir. Harfin ise bir tek şekli vardır.
4- Bir kelimenin bir halden diğer bir hale girmesine tasrif (. ij^.^'.II)
denmektedir. Fiillerin tasrifi, maziden muzari ve emre dönüştürmekle olur.
İsimlerde ise, müfredden tesniye ve cem'e dönüştürmekle olur.

irinci
FİİL (J^l)
b ö l ü m
Fiil, geçmiş, gelecek ve şimdiki zamanla ilgili olarak bir iş, bir oluş
bildiren lafızdır'.
I-YAPISINA GÖRE FİİL ÇEŞİTLERİ
Yapısına göre fiüler ikiye ayrılır, Sahih fiiller, mu'tel fuller.
A. Sahih fiil j^^-. mil J*iJI)
Sahih fiil, aslî harflerinden birisi illet harfi olmayan fiildir.
•'-'< = Yazdı, 'JUJSA = Ders çalışıyor, y.n'/l = Yardım et, gibi.
Sahih fiil üç kısma ayrılmaktadır:
a) Mehmuz (j,,>-cu4İl)
Mehmuz, aslî harflerinden biri hemze olan fıüdir. Aslî harflerinden ük
harfi hemze olan fiillere PLLİİ jjnij«, orta harfi hemze olana
ûjjJ I o([ n, son harfi hemze olana ise; ^iÜ I jj^^ denir. Örnek:
= Aldı, Jllu = Sordu, 1 jJâ = Okudu, gibi.
b) Muzaaf {< i\ ,AİI)
Muzaaf fül, içinde aynı cinsten iki harf bulunan fiildir. Örnek:
"yji = Sarstı, Vj = Reddetti, jj. = Bağladı, Jyij = Sarstı.
c) Salim (jJLJI)
Salim fiü, mehmuz ve muzaaf olmayan fiildir.
İ»4İ = Anladı, ı_ı'~< = Yazdı,
= Açtı, gibi.

B. Mu'tel fiil (JibLİl JAJJI)
Mu'tel fiil, aslî harflerinden biri veya ikisi illet haıfi olan fiildir.
^ j = Attı, = Sıçradı, fLa = Oruç tuttu, gibi..
İllet harfleri j - c5 - I dir.
Mu'tel fiil dört kısma ayrılmaktadır:
a) Misal fiil (JLÜl)
Misal fiil, aslî harflerinden ilki (j > j olan fiildir,
iş. j = Buldu, ^ı.'tj = Ümitsiz oldu, gibi.
b) Ecvef (i_sj^Vl)
Ecvef fiil, aslî harflerinden ikincisi ület harfi olan fiüdir.
JU = Dedi, t-jLla = İyi oldu, gibi.
c) Nakıs fiil (^LJI JxiJI)
Nakıs fiil, aslî harflerinden son harfi ület harfi olan fiildir.
(_jiJ = Rastladı (uğradı),
j = Attı, bj = Yaklaştı, gibi.
d) Lefif fiil (, ^ j ^ l l l JjuâJI)
Lefif fiil, iki harfi birden illetli olan fiildir. Bu iki harfi bitişik olursa o
:iil, makrun lefif, ayrı olursa mefruk lefifdir.
= Dürdü, ^jlj = Korudu, gibi.
II- KÖK HARFLERİNE GÖRE FİİL
ÇEŞİTLERİ
Fiiller kök harfleri itibariyle, iki çeşittir; mücerred fiüİer ve mezid
fiiller.

1. Mücerred fiil (j'^l J^l)
Mücerred fiil, bütün harfleri aslî olan fiildir.
- ^ •'"•< = Yazdı, j-C j = Söz verdi, JL = Kavuştu,
j = Attı, ^^^A-j = Yuvarladı, J3J j = Sarstı, gibi.
Mücerred fiil, iki kısımdır; sülasî olanlar, rubâî olanlar.
Üç harfli fiillerin
üç harfi de kelimenin asıl harfleri ise buna sülâsi
mücerred, dört harfli fiillerin dört harfi fiilin asıl harfleri ise buna rubâî
mücerred denir.
1- Mücerred sülasi fiil (^^liül J ^ l ı>IJI)
Mücerred sülasi fiilin altı babı (kalıbı) vardır:
a) JjLİj JaJ buna birinci bab denir.Omek:
11 , , f f ^, ,,,
j • •> j j .r-ı'ı = yardun etmek, J-AJLJ J_U; = geçmek,
^j-kj ^ = çıkmak, j = hükmetmek.
Bu bab, çoğu kere müteaddi, bazen de lazım olur.
Mütaaddi'ye örnek:
LLIC J^fi ->
= Muhammed Ali'ye yardım etti.
Lazım'a örnek:
^.jLlül'jLLi^VI 'j-iJı= Hoca kitap yayımladı.
3_j I UAJ I = Öğrenci yolu geçti.
jJAİI
= Öğretmen çıktı,
^UJI |->'^-> j = Hakim hükmediyor.
Genel bir kural olarak; muzaaf müteaddi fiiller daima birinci babtan
gelirler.
'dJLj j-Q = uzatmak,
= yarmak, jlil "[ui = bağlamak gibi.

) JjLİİ JjLİ buna ikinci bab denir. Örnek:
^j-jJı^ . _ ı = dövmek, ._ij.^^ jju^ = harcamak,
f o ^ ' ' ^ f a ^ " .'^
J3-la
= inmek, .JMI j ^J^\.y = oturmak
Bu bab, çoğu kere müteaddi, bazen de lazrnı olur.
Müteaddi'ye örnek:
l.'ı V ~ Hasan'ı dövdü,
jjiJJI >_JVI ^JO^ = Baba paralan harcadı.
Lazım'a örnek:
jLLuiiVI (J^JLŞ. = Hoca omrdu.
JjA-i = Yağmur yağıyor.
* Genel bir kural olarak; muzaaf lazım fiiller ve j ile başlayan misal
fiiller, ikinci babtan gelirler.
Muzaaf lazım'a örnek:
J_>-j j j = nazik olmak,. i^j
= hafif olmak,
j ile başlayan misal fiülere ömek:
LLjlj LL£,= iffetli olmak.
jjL-ı xcj = vadetmek,
= bulmak, c 5 ./-.j 1 h,^j = vasfetmek.
c) Jjti_ı Jjui buna, üçüncü bab denir. Omek:
jı-iLj jtJiJ = açmak, ^ n j = toplamak,
|R_LİJ jJnJâ = kesmek, ^ 1A ^ j j_uLİ. = kandırmak.
Çoğu kere müteaddi, bazen lazım olur.
Müteaddi'ye örnek:
^ ^ ^ » ^ ^ ^
^LJI j n ^ o jçJLâ = Muhammed kapıyı açtı.
^^>Lill ^LJI
= Satıcı müşteriyi kandırdı.

Lazım'a örnek:
,_jJii j = Ali gitti.
d) JJLLJ JJLİ buna, dördüncü bab denir. Omek:
JIJLA •^jl = sevinmek, ^JJLJ ^ = bilmek,
J-ii-j JJ:5 = kabul etmek, c_j .AÎ j •_• • Ac = kızmak,
t , Z ' - -
c-jjM.j ^ = içmek.
Bu bab, çoğu kere müteaddi, bazen de lazım olur.
Müteaddi'ye örnek:
LLİLuII ^ ^ = Bekir meseleyi bildi.
^ I_>:L5V I ^ J _ L â = Muhammed teklifi kabul etti.
U C - büyük olmak,
jikj jik = çok olmak.
Bu bab, sadece lazun olur.Örnek:
Cru^ = Ali iyi oldu. j^VI I-JT,^ = İş zor oldu.
f) JjLİj JsLİ buna, altmcı bab denir.Ornek:
'-•>••• j i^iiu-^ = Zannetti, JJLJ J = güvenmek.
Bu babtan gelen çok az fiil vardır.

Çoğu kere müteaddi, bazen de lazım olur.
Müteaddi'ye örnek:
^iUaLa I '.V..'- ^ ^ - u-ı'>• =Muhammed, Hasan'ı faziletli zannetti.
« {\'\:J^I) jjlj (jI" jI "' '^jJJ » = Süleyman, Davud'a mirasçı oldu.
Lazım'a örnek:
j n o j = Muhammed.güvendi.
ujjİLİl j»-«Jı = Elbise yumuşak oldu.
(Muhtarü's-sıhah'ta bildirildiğine göre ^
fiili, bu babtan şaz olarak gelmektedir.)
" Hangi fiillerin bu bablann hangisinden geldiğini bilmek, ancak
sözlükle mümkündür. Bir fiil, bir kaç babtan gelebilir.
2- Mücerred rubâî fiil (jj^L^II uUiJI)
Mücerred rubâî fiilinin bir tek kalıbı vardu" o da Jlllj Jil-â dur.
Bu babtan gelen bütün fiillerm çekimi şöyledir:
Emir îs.Meful İs.Fail Masdar Muzari Mazi
JLLİ Jlıİ-a JI-» < ft

edihniştiı-.
JJjJLluI > fiilinin aslı; jile. dir. İğ j'ıj «' lu^ harflerinden üçü ilave
»jja. > fiilinin aslı; ^jj=.. dir. J-^iJI
o^-^ cinsinden bir harf ilave
edibiıiştir.
ja.^l > fiilinin aslı; dir. I.j j \j ' CLu harflerinden bir harf ve '^V
JaiJ I cinsinden bir harf ilavesiyle yapılmıştır.
edilir.
1- Sülasi mezid (^ILİLİL İJJH»)
Sülasi mezid, mücerred sülasiye, bir, iki ya da üç harf ilavesiyle elde
Bir harf ilavesiyle elde edilen sülasi mezidin üç babı
vardır:
Bunlar, den JIAÎJ babı.
Kök harfleri ( jli ) nin başuia bir hemze ilave edilerek elde edilir.
Bu baba -masdannın adı verilerek- JLlÎ) babı denir.
Bu babtan gelen bütün fiillerin çekimi şöyledir:
Emir İs.mefui İs.Fail Masdar Muzari Mazi
JjLİl Jj-â_a JjLİ_o JI-»-âl JAİ-J JJLİ)
Fiillerin bu baba nakledilişinin sebeplerinden birkaçı şunlardır:
aa) Lazım (geçişsiz) fiili, müteaddi (geçişli) hale getirmek, ya da
müteaddi fiili, iki meful alabilecek hale getirmek için, Örnek:
Lazım
Müteaddi
j:jl= Çıktı. 'çr'j^î = Çıkarttı.

= Oturdu = Oturttu.
Müteaddi
'^-ûlu = İşitti.
İki mefule müteaddi
t-^' = İşittirdi.
= Okudu. l'^i = Okuttu, gibi...
bb) Bir yere girmeyi ifade etmek için JLLİİ babı kuUamlır. Ömek:
jl_^l = Irak
e Lal = akşam
jj^l = Irak'a girdi,
= Akşamladı.
r = sabah ^ \ İti] — Sabahladı.
Not:
Bu babtaki mazi fiilin üçüncü harfi uzun sesü I olursa, masdarı, İJLil
ölçüsünde" olur. Ömek:
jljl > j-j^ > 5JIjl =istemek.
b) ıJjLJ>den ıJng'ıbabı.
Bu babı elde etmek için, Jj-a nin, J- â II pLî'i üe J« â (I (j^'i
arasına
JjLİJI
Oi-t cinsinden bir harf ilave edilir. Bu baba masdarından dolayı
J n V t babı denir.
Bu babtan gelen bütün fiillerin çekimi şöyledir:
Emir îs.Meful îs.Fail Masdar Muzari Mazi
Fiillerin bu baba nakledilişiniıl sebeplerinden birkaçı şunlardır:
aa) Lazım bii' fiili müteaddi yapmak.Örnek:
= Yaklaştı ^ = Yaklaşturdı
- > ' . -
= Tamam oldu - Tamamladı, gibi...
bb) İki meful alacak hale (ettirgen) getirmek.Örnek:
jJİ = Bildi
jJl = Büdirdi, öğretti.
10

._t"t's = Yazdı
= Yazdırdı,
cc) Çoklulc, aşırılık ifadesi sağlamak.Ömek:
jJ=lİ = Kesti. jİJâ = Paramparça
etti.
t3>^ = Ayırdı.
j'jj = Dağıttı.
= Kapattı = Sımsıkı kapattı.
Not:
*Bu babtaki mazi fiilin son harfi
biçiminde yazılmış maksur elif ise,
masdan, W>\\ölçüsünde
gelir. Örnek:
> Ly-J>f > ^-e-^-H = eğitmek , yetiştirmek.
> |_^U'i j > LjJlİ = örtmek.
** J_ıı 4~ı babındaki fiil, isimden de türeyebilir. Örnek:
dLi.= cild, deriden
aU. = Ciltledi.
ç} JİU > den ILU-û babı.
Bu babı elde etmek.için, Ja-â nin Jaill PU ile, J-i\\\ Cr^-c arasına bir
elif ilave edilir. Bu baba masdarmdan dolayı

._AL = İstedi.
LJUa = Sürekli istedi, gibice)
Çokluk ifade etmek. Örnek:
ı_La_Lİ> = Zayıfladı
. J r La = Kat kat yaptı.
İki harf ilavesiyle elde edilen sülâsi mezidler, beş
babtır:
Bunlar;
JjtUii - Ja\~\ _ JiLs_al _ JLaJLil . JU den JI»" I babı.
T 3 ~ —
Bu babı elde etmek için JaJ nin başına bir hemze ve J•»JJIPU ile
JjöJI arasına bir o
ilave edilir. Bu baba masdarmdan dolayı, JLaJ-âl babi
denir.
12

Bu babtan gelen bütün fiillerin çekimleri şöyledir:
Emir İs.Meful Îs.Fail Masdar Muzari Mazi
o>D -A - a fi J ^ û fi J o fi ^ o " -^^0
JjLÜ-al J T ~ q n JjLİLo JLsJLsI "ı Vj J a " sI
Fiillerin bu baba nakledüişinin sebeplerinden birkaçı şunlardır:
aa) Dönüşlülük ifade etmek. Örnek:
^ ^ ^
^ ' o
2-0^ = Topladı. f°-^' ~ Toplandı.
Jil = Taşıdı
jV'°'»l = Taşındı, gibi...
bb) İsimden fiil elde etmek. Ömek:
jlıi = ekmek 3 •" I = Ekmek edindi, ekmek pişirdi,
cc) Mübalağa, aşırdık ifade etmek. Örnek:
..',.< = TCaynndı
._jmi" den çJ^U^i I babı.
7- T 7-
Bu babı elde etmek için, jli 'nin başına sadece bir hemze ve
J- a II cinsinden bir harf ilave edilir. Bu baba masdarından dolayı J^LıJl
babı denir.
Bu babtan gelen bütün fiülerin çekimi şöyledir:
Emir Îs.Meful Îs.Fail Masdar Muzari Mazi
JJLIL - Jj>-a- JiLaJİ Ja-â-J Ja-iıl
Bu babtan gelen fiiller lazım olduğu için meçhulleri yoktur.
Fiillerin bu baba nakledüişinin sebeplerinden birkaçı şunlardır:
aa) Sıfatlardan fiil elde etmek ve sakatlık ifade etmek. Ömek:
13

'(ji'jlaî = sağır
'^_^î = topal
'^JİIJILI = Sağırlaştı.
' ~ Topal oldu.
bb) Sıfatlardan fiil elde ederek renk ifade etmek. Örnek
j .A-^î = yeşil
j lAAl = YeşiUeşti.
j = kara jj-uul = Karardı, gibi...
d) >den jV^" babı.
Bu babı elde etmek için, jli nin başına" bir ^, ve JAUJ
O J ' '
cinsinden bir harf üave edilir. Bu bab'a JA-LÜ babı denir.
Bu babtan gelen fiillerin çekimi şöyledir:
Emir Îs.Meful- Îs.Fail Masdar Muzari Mazi
°(*'.-. •*,=".'.'
(Jjti_ı J» a ı Ja ^ t n . JjLİ_ı J< â I j Ja ^ I
FiiUerin bu baba nakledüişinin sebeplerinden birkaçı şunlardır:
aa) Dönüşlülük (mutavaat) ifade etmek. Ömek:
'Ju^ = Kırdı 'J^ = Kırüdı.
jJl = öğretti
jJjJl = Öğrendi, gibi...
bb) Bir fiüle baş başa kalmayı ifade etmek. Örnek:
j-^ ft = Uykusuz kaldı, .ij^^ = İbadet için uykusuz kaldı
cc) îsimden fiil elde etmek. Örnek:
6jL^jJI = yastık J_UJ^ = Yastık edindi.
dd) Bir yere ıiisbeti ifade etmek. Örnek:
> ^ ^ ^ •
den_JxUİ; babı.
14

Bu babı elde etmek için, başına bir c i j , JiiJUU ile JJLUI ^j*^
arasına bir elif ilave edilir. Bu baba J^Uj; babı denir.
Bu babtan gelen fiillerin çekimi şöyledir:
Emir îs.Meful İs.Fail Masdar Muzari Mazi
J^Lij J^LîlLa J^LLİJI t_U.LLj JjıLiJLj. J-cLiû
Fillerin bu bab nakledilişinin sebeplerinden birkaçı şunlardu*:
aa) Müşareket (beraberlik) bildirmek. Örnek:
jjjjj I = yardım
jjjLaJl = Yardımlaştı.
bb) ütLLa babından dönüşlülük (mutavaat) elde etmek. Örnek:
^ La = Öğündü ^ LLİi=Kehdi kendine öğündü.
L = Uzak tuttu
Ar.Lıi = Uzak durdu,
cc) Yapmacık bir davranış ifade etmek. Örnek:
Ljiaj-û =Hasta oldu^ ^jLaİl =Hastaymış gibi göründü.
= Ağladı. ^ Lıi = Yalandan ağladı.
Üç harf ilavesiyle elde edilen mezidler, dört
babtır:
Bunlar,
J^>L^' - Jl>«^l - J^^»^' - JLtİJilul bablandır. Bunları
şöyle özeüemek mümkündür:
a) J- V" •-1 > den ^ J I babı.
7- ; — .
Bu babı elde etmek için, JİJ nin başına CL, < . \ harfleri ilave
edilir. Bu baba, Jl^\~°n.l babı denir.
Bu babtan gelen fiülerin çekimi, şöyle olur:
Emir İs.Meful İs.Fail Masdar Muzari Mazi
^ ^ ^ ^ ^ ^ • "
Fiillerin bu baba nakledilişinin sebeplerinden birkaçı şunlardır:
15

aa) İstek (taleb) bildirmek. Örnek:
Jki. =Bağışladı.
jq^~ı"...l = Bağış diledi.
= Acıdı jsjii.j'< .Mİ = Merhamet diledi,
bb) Mefulu bir halde bulmak. {AJLL^ ^^^It Jj» ğ U ^1
jJ) Örnek:
jJil = İş büyüdü.
jj_liliılul= İşi büyük buldu,
j-û^l JÜi. =.Iş ağır oldu j^İ I J^İfn' ..11= işi ağır buldu,
cc) Bir halden bir hale dönüşmeyi ifade etrhek. Örnek:
t > t-ı II j
"ı İMİ = Çamur taşlaştı.
dd) Geçişlilik (müteaddilik) ifade etmek. Örnek:
= Çıktı. ^j \ '°iMİ = Çıkardı.
b}_jl^jlî I > den \ J11 u \ I babı.
7- ^ — —
Bu babı elde etmek için, Jİİ nin başına bir hemze, ayrıca, JjlUI
ca-c
cinsinden bir harf ve JjlUI (JKJL ile JjlUI arasına bir j ilave edilerek
elde edilir. Bu baba, JL»_İjlÎI babı denir.
Bu babtan gelen fiillerin çekimi, şöyledir:
Emir İs.Meful İs.Fail Masdar Muzari Mazi
Jr^jJLİİ JjijjlUû J-Cj-I s n JLljjlİİ JijJlİ_i J^^jjlİİ
Fiillerin bu baba nakledilişinin sebeplerinden birkaçı şunlardır:
aa) Bu bab mübalağa (aşırılık) ifade etmek için kullanılır. Ancak çok
fazla kullanılmaz. Örnek:
y y y y 0 y o
L_ıi=. = Kamburlaştı. ja=.l - iyice kamburlaştı.
•y ' y
y y y y O y f l .• *
j-uAi.. = Yeşerdi.
j ,A-^I = iyice yeşerdi.
bb) Bir kaç fül hariç, bu babtan gelen fiiller lazım olur. Müteaddi oları
fiiller şunlardır
^jJ^I = Tatlı buldu l=Üzerine çıktı (jjj^l^ Kötülük yaptı.
16

o _ *>
c) J. »AİI > den ı JI »j-al babı.
o
Bu babı elde etmek için, jli nin başuıa bir hemze, JAJJI CA^ ile fV
JaiJI araşma iki j ilave edilir. Bu baba masdarmdan dolayı JlJJLİİ babı
denir.
Bu babtan gelen fiillerin çekimi şöyledir:
Emir îs.Meful Îs.Fail Masdar Muzari Mazi
J.>»-al J>«-a-a J > « ^ Jljj«-âl Jj-s-if J>«-âl
Bu bab mübalağa ifade eder. Az kullanıhr. Örnek:
ia = Yaydı. i= jjAl = iyice yaydı.
d) \\LiJıI > den J^LIAI^I babı.
Bu babı elde etmek için,
nin başına bir hemze, JJULİI Cr^-^ üe f^
Jı-iJ I arasına bir elif ve sonuna da JA_Lİ I f V cinsinden bir harf ilave edilir.
Bu baba, J>ijt

JiVV"ı babıdır.
_jr«V' > den S\Vi~\ babı.
Bu babı elde etmek için JLLİ nin başına bir ÛL. ilave edilir. Bu baba,
jiliii babı denir.
Bu babtan gelen fiillerin çekimi şöyledir:
Emir İs.Meful İs.Fail Masdar Muzari Mazi
o yo " " J "O " " f J o " " f • ı f ^ O y - ^ y o ^ y y y y O y y
JJlİ'ı J U ^'> n J I » < "ı n JI-»

Emir İs.Meful İs.Fail Masdar Muzari Mazi
JLLİİ JLLİ^ JLLU, J:>LLİİ JLLİU JLtJI
Bu bab, lazımdır ve mübalağa ifade etmek için kuUanılır, Örnek:
"İjLüal = Mutmain oldu, rahat buldu.
III- ZAMANINA GÖRE FİİL ÇEŞİTLERİ
Zamanma göre fiiller üç kısma ayrılır: Mazi - Muzari - Emir.
A. Mazi fiil (" u"j " ^ "i•>I == Dün bakanlar meclisi toplandı.
fly ^fly S^fly a>Oy a
2- Mazi fiü inşa halinde, hal(şimdiki zaman) ifade eder. Örnek:
j l j j l .:l"ıı I = Evi sana sattım.( Satış konuşma anında olmaktadır.)
3- Mazi fiil, talep ifade ettiği zaman, şart edadan olan Ijl ve den
sonra geldiği ve başına kasemden sonra bir nefi edatı geldiği takdirde,
gelecek zaman anlamında kullanılır. Örnek:
y
tüü "ÜJI
= Allah seni bağışlasın!
19

Burada, \ ^ fiili, dua anlamında kullanıldığı için emri gaib gibi
terceme edilir. Emirler, talep ifade eder ve zaman itibariyle
gelecek
bildirirler.
'^jjj' ur^JJ
(ü') 'J' = Beni ziyaret edersen, seni ziyaret ederim.
Lı^ cj-üj L dofc cij't's'ı i viluUis.j = Hayatına yemin ederim ki,
yaşadığım müddetçe antlaşmanı bozmayacağım.
Yukarıda geçtiği gibi fiil yapısına göre, ya sahihtir, ya da illetlidir.
Sahih fiil, salim, mehmuz ve muzaaf olmak üzere üçe ayrılır. İlletli fiil ise,
misal, ecvef ve nakıs ve lefif olmak üzere dörde ayrdır.
Şimdi mazi fiilin sahih ve illetli sigalarının zamirlere göre çekiminin
bir örneği verelim:
1. Sahih mazi fiilin zamirlere göre çekimi:
Muzaaf Mehmuz Salim
Zamir
\1L]
1 j ü î
°-'

Not:
* Mazi fül, muhataba sı hariç bütün zamirlere bitişir.
* Mazi fiil, fail olan C:J ve mütekellim L sına bitişmekle diğer
fiillerden ayrılır.
* Görüldüğü gibi salim ve mehmuz fiillerin mazi çekiminde herhangi
bir değişiklik olmamaktadır.
* Muzaaf fiü ise, fail CL. si, mütekeUim L: sı ve cemi müennes Ö nun
bitiştiği sigalarda idgam çözülmektedir. Merfu' sakin zamirlerin bitiştiği
sigalarda bir değişiklüc olmamaktadır.
2. Mu'tel mazi fiillerin zamirlere göre çekimi:
Lj_o j
Nakıs(j) Ecvef Misal Zamir
U^ JU
VL5
y y y
I>ILI
0 y > 0 yy

Not:
* Misal fiilinin mazi çekiminde hiçbir değişiklik olmamaktadu-.
* Ecvef fiüin mazi çekiminde, merfu' müteharrik zamirlere bitişmesi
sırasmda ortasmda bulunan illet harfi düşer.
* Nakıs fiilin mazi çekiminde de bir değişiklik olmamaktadır . Ancak,
çoğul
j 1 bitiştiğinde, illet harfi düşer ve eğer düşen ület harfi elif ise, j
dan önceki harf meftuh olur, eLif değüse, j dan önceki harf, madmum olur.
Lcj > I V e ^JJll. > Ij)'r„X gibi.
B. Muzari fiil (^jL^l JAJJI)
1- Muzari fiü, konuşma anında ya da konuşma ânından sonra
meydana gelen bir işi, bir oluşu bildiren kelimedir. Başka bir ifadeyle;
şimdiki zaman, geniş zaman veya gelecek zaman ifade eden bir fiildir.
Örnek:
jLLII Sj^UaJI JJLSL:: ıjVI = Şu anda uçak hava alanından ayrılıyor.
t • ' '
f jlill ^j AI I jjL^iLoî^l j .11 = Gelecek hafta imtihan olacak.
2- Muzari fülin başına ihtida ^İ'ı, yahut nefi büdiren U gelirse,
şimdiki zamana hasredilmiş olur. Örnek:
(_^jjJI '^J-i:^
jLLl^VI "12,1= Hoca şu anda dersi açıklamaktadır,
d'ır
..tj . .• I = Şu anda senden memnun değüim.
ıl U Lo ıiljU r I L = istediğini vermiyorum, gibi...
3- Şu durumlarda da gelecek zamana hasredilir; taleb bildirdiği,
başına , >-ive .ii^harfleri geldiği, ve LJ dışındaki cezm ve nasb
edici bir edattan sonra geldiği zaman. Örnek:
'

f f ^ ^ *
ı-jı'si ı.ı = Yazacağım.
ı_.ı"'s I ı _ i = Daha soma yazacağım, gibi.
[_^^iJİI 1 ^
ji = Hasta iyileşeceictir.
ı_ı' ^
gibi. Diğer fiillerin hepsinde ise, muzaraat harfinin harekesi fetha olur.
^
> f^Jı-i = anlamak, j'uV'J > jUV'ıj = beklemek,
jki'
İMİ > j s i 'ı IM j = istiğfar etmek (bağışlanmak istemek).
,7- Muzari yapılan fiil, sülasi ise, muzaraat harfinden sonraki harf,
sakin, orta harf, harekeli kılmır.
j jJlİj = öğrenmek
> = büyüklenmek
23

9- Muzari fiil.bütün sakin zamirlere (tesniye elifi, cem'i j ı ve
muhataba sma) bitişir. Müteharrik zamirlerden ise, sadece cem'i
müennes nununa bitişir.
10- Muzari fiilinin basma cezm edatlarmdan in gelmesi, onu diğer
fiillerden ayırır. Çünkü mazi ve emir fiillerin basma bu edat gelmez.
1. Sahih
muzari fiillerin zamirlere göre çekimi:
Muzaaf
i f •
Mehmuz Salim Zamir
o -
o
lUJI
j t ,
t f
'
4> -
. I" -
^ Ö "
S III 1
o o *
J j İ - 0
- •,'•1-
. ı""-
i
bı
Not:
* Görüldüğü gibi, salim, mehmuz ve muzaaf fülerin zamirlerle birlikte
çekiminde bir değişiklik bulunmamaktadır. Sadece, muzaaf fiil, cem'i
müennes nununa bitiştiğinde idgamı çüzülmektedir. Fiil çekimleri için
24

dördüncü bölüme bakılabilir.
* Rubâî, humasî ve südasî fiillerin muzarileri, hemze-i vasıl ile
başladıkları zaman, hemze yerine muzaraat harfi geçer. Örnek:
jlî'l > 'j-âL
^^jLû I >
= yönelmek (Rubâî)
"ç,' o _ı = önem vermek (Humasî)
J
...I > J Iğ"w„j= yönelmek (Südasî)
2. Mu'tel muzari fiillerin zamirlere göre çekimi:
Nakıs ((_^) Nakıs( j) Ecvef Misal Zamir
0 '
y
, ,MjJI
y
>• /oy y ay
uJ-l>â-.
'o
y
0 y
y
~ y
yo
y
y
0 y 0 -
y
y
y y y y • y
y Oy A e y
y
ey
y
y
" y
• 1 ° -
y
y
* 0 y
y
y y
> f e y y 0 y
1 nV.I
ur»-H
bı
* 0 -
Not:
j ile başlayan misal fiillerin, JAIJI
Oi-^'leri muzaride meksur ise,
muzariye çevirildikleri zaman,j düşer. JJLİJI o^^'leri muzaride meftuh ya
25

da madmumsa, düşmez. Örnek:
jl'j > jj-ı = söz vermek, J > = vehmetmek,
•cL j > '«LL^J-J = şan şeref sahibi olmak.
LLI , • , , j-Lj , gibi fiillerin JAJJI Oî-t leri rneftuh
görünse de ashnda meksur olduğu için muzarilerinde j , düşer.
4İua, Vk.r ,
^
y
gibi masdarlardan da j, düşer.
* Ecvef fiiller muzariye dönüşünce, Jt Lll o^-t asluıa dönüşür. Cem'i
müennes ^ na bitiştiğinde ise, Ja < II
hazfedilh'.
* Nakıs fiil muzariye dönüştüğünde, JjJjl 'i aslına dönüşür.
Çoğulj ına ve muhataba
sına bitiştiğinde ise, illet harfi düşer. Eğer
düşen illet harfi elif ise, çoğul j ından önceki harf, meftuh olur. ^ \ \ >
a°S-!^
gibi.
C. Emir fiili (^Vl jki)
1- Emir fiili, konuşma anından sonra bir -iş, bir oluşun olinasını
istemeyi gösteren kelimedir. Örnek:
CLLJJI J j»_H^I = Annene, babana saygı göster!
2- Emir, ikiye ayrılır; emri hazır, emri gaib. Emri gaib; fıüi muzarinin
gaib ve gaibe sigalannm başına meksur bir J getirilerek yapılır. Örnek:
I = Yapsın!, gibi...
3- Emri hazır ise; fiili muzarinin muhatab ve muhataba sigalannm
başındaki muzaraat harfini atarak ve son harfini meczum yaparak elde
edilir.
26

örnek:
f jîli > = İkram et! J>1V~~ > jJl:i = Öğren!
ıjjJıjUİli >
I^jljjl = Yardımlasın!
Ancak, muzaraat harfi atıldıktan sonra ilk harf, sakin olduğu takdirde
telaffuzu
sağlamak için, başına bir hemze-i vasıl getirilir. Bu hemze
muzarinin JvUl
i madmumsa, madmum olur. Madmum değilse,
meksur olur. Rubâîde ise; meftuh olur. Örnek:
gelir:
fi fi o f a fi o fi fi " o * a " a
j > j-ı^l = Yardım et! ^~ Ti > jt:iil = Aç!
f > f = İkram et! Saygı göster!
Maziden muzariye geçerken hazfedilen hemze emir yapılırken geri
Örnek:
--o^o fi 9 - a ^ a a * D
rj ^" - "I > ^"ı.Mj > ^"ı ı„l = çıkarmak
" ^fi
jikJıl > ^fU 'ıj > 31U "il = gitmek
4- Emirler daima meczum olur, bu da ya hai'ekenin hazfi, ya da harfin
hazfı Ue olur.
Örnek:
'.'- ' .-^l ^I •-. I ,-.

l. Sahih emir fiilinin zamirlere göre çekimi:
Muzaaf Mehmuz Salim Zamir
1 n 1 M
fi fi
fi c
fi
- fi
fi 0
fi
5_JUUJLI
i» >
- ">' > y u t
InV.I
Not:
•1= Yukarıdaki cetvelde de görüldüğü gibi; salim fiilde hiçbir değişiklik
olmamaktadır.
* Muzaaf fiilin cem'i müennes nununa bitişmesi Ue idgamı çözülür.
2. Mu'tel sahih fiilin zamirlere göre çekimi.
Nakıs(^) Nakıs(j) Ecvef Misal Zamir
A'
fi a
fi 0
Not:
Yukarıdaki cetvelde görüldüğü gibi misal fiili ^^^\j olduğu ve
JADI'İ muzaride meksur olduğu takdirde emir fiilinde ilk harfi
olanj
< fi ^ o •
hazfedilir: S£.j> > xc gibi.
Şayet JjuUI Cry^'i muzaride meftuh ya da madmum ise bu j
hazfedilmez
j > pn^jj > ^ 1 gibi. Aslında bu, fiilin emri ^jl iken, j
28

harfinin sükunu ve bir önceki harfinin meksur olması ile j , ya
dönüşmüştür.
* Ecvef fiilin JAİJİ ûi-^ 'i aslına (jlj ve .= L ) dönüşür. İlk ve son
sigalarda ise; Jji-I I o^-^ hazfolur.
* Nakıs fiilde, illet harfi olan Jı Ijllul gibi.
* Fiil çekimleri için sarf kısmınm dördüncü bölümüne bakınız.
IV- MAMULÜNE GÖRE FİİL
ÇEŞİTLERİ
Fiiller mamullerine göre iki kısma aynimaktadur: Lazım ve müteaddi
füUer.
A. Lazım fiil (^j>Ul J^iJI)
1- Lazun fiil, failiyle yetinip, rnefulu bihe ihtiyaç duymayan fiildir.
Vn j»l_s =Muhammed kalktı, j - ^ ^ =Amr geldi.
Jİ.jJ I (jp]'-^ = Adam oturdu, gibi.
2- Hangi fiilin müteaddi, hangisinin lazım olduğunu sözlüklerden
öğrenmek mümkündür. Sözlükler verdikleri örneklerde ya doğrudan, fiilin
mefulunu gösterirler, ya da, fiilin sonuna bir t> zamirini ilave ederek
gösterirler. Örnek:
LLC > VLÛ ÖLL^I , burada bu fiilin iki meful aldığını görmekteyiz.
3- Lazım fiiller üç yolla müteaddi yapılabilirler:
a) JIAÎI babına naklederek,
D "
b) Jj'» â' babına naklederek.
29

c) Harfi cer getirerek. Örnek:
j . ^ = Cömert oldu. > llul 'J^ f^) >'j^î = Ali Hasan'a ikram etti.
Lıjb'j = Gitti. > 4-J J = Götürdü.
4-Müteaddilik yolu, bütün fiiller için geçerli değildir. Meselâ; Ali'yi
oturttum anlammda
^km.K denmez. Bazen müteaddiliğin bu üç yolu
f yy * f o fi y f e ^
bir fiilde uygulanabilir: 4_j CiJLa.j - l:iJl ^
= Talebeler, dersi anladı.
•_•!"< II Llt
' ^ - j_yJa-c| = Muhammed, Ali'ye kitabı verdi.
2- Müteaddi fiiller mutavaat (dönüşlülük) ifade eden bablara
nakledilerek lazım yapılabilir. Mutavaat babları, mücerred ve mezid bablar
kısmında belirtilmiştir.
Y-VN\ = Onu topladun.> " k = O da toplandı, gibi,
3- Bazen bir mefule müteaddi olan fiil JLSLİİ ve Jj-«- bablarına
nakledilmek suretiyle iki, üç mefule müteaddi hale geth-ilebilir. Örnek:
JSII t_J_LLJ I =Talebe dersi anladı.
- - f o y o
Jl >_JLLJI .rj nj \\ = Talebenin dersi anlamasını sağladım.
• [\ j
.V, ^^lıİJI Ijlr cj-JIi = Ali'ye haberin doğru olduğunu bildirdim.
* İki meful alan fiiller:
4- İki mefule müteaddi olan fiiller iki kısma ayrılmaktadır:
a) Aslı mübteda haber olan iki meful alan fiiUe;r;
30

i-j-A - JÂk - - ı_ıı.ı-> _ JU. - (>b bunlar, zannetti anlamuıa
geldiğinden bunlara
(j-UJI JLJLİI denir.
jJjLii - (^jj - (_jiJl -
_ j»-U. - c5'j bunlar, kesin olarak bildi
anlamına geldiklerinden bunlara ûi^LJ i J
j^"ı _ j^"ıl - jj - Jjuş. - Jjj=.. _ j
l denir.
bunlara, bir halden bir hale
dönüşü gösterdiği 'T'". Jjj -" " Jl^îl denir.
b) Aslı mübteda haber olmayan iki meful alan fiiller;
jJı-o _ JLuj _ jtJı_a . ^_jJa^l - (^ujJl - Lul^ gibi. Ömekt
j .AA, ila. (^jVl j-fjjJI (jıı ;ll = ilkbahar, yeryüzüne yeşil bir
elbise giydirdi.
5- Üç mefule müteaddi olan fiiller, yedi tanedir:

meksur, kendisinden önceki bütün harekeli harfler madmum yapılu;. Örnek:
y ^y - " t$ f
|..." = Teslim aldı > j^lm" = Teslim almdı.
Jİİlul = Danıştı > ^^I^V,..! = Danışıldı,
^tıJ = Sundu > '^Aİ = Sunuldu, ^»^1 = İkram etti > ^1 = İkram
edildi,
Jük = Muhafaza etti > JiiL = Muhafaza edildi.
3- Fül ecvef ise JJLLİ I üı^jı'i, ye dönüşür. Örnek:
JLî = Dedi > Jjj = Denildi, jLa = Avladı > .ı_n^ = Avlanüdı
4- Fiü muzari ise, ilk harfi madmum, sondan bir önceki harfi meftuh
yapüır. Ömek:
j%1 ıır~ j =Teslim alıyor > n.'ıj = Teslim alınıyor,
> l « = Danışıyor > > ı - = Danışılıyor,
^jij = Sunuyor >
= Sunuluyor,
= Saygı gösteriyor > = Saygı gösterüiyor,
İLilIı = Muhafaza ediyor > 1AV-> j = Muhafaza ediliyor.
5- Şayet sondan bir önceki harf, j veya ise, elife dönüşür. Örnek:
= Diyor > J.Lâl = Demliyor,
jjjj = Artıyor > jl^ = Ziyade olunuyor,
''ijg'iM.j = Yararlanıyor > JUVM.J = Yaraıianüıyor.
6- Emri hazırın meçhulü olmaz. Çünkü faüi muhatabtır.
VI- ÇEKİMİNE GÖRE FİİL ÇEŞİTLERİ
Fül, çekimine göre iki kısma ayrılır: Camid ve mutasarrıf.
A. Camid fiil (xoUI J^ı^l)
Camid fiil, (donmuş fiil) mazi ya da emir şeklinde bulunup, çekimi
32

yapılamayan fiillerdir.
1- Sadece mazisi bulunan fiiller, örnek:
lyu-d = değildir, fljU = mademki, müddetçe > (Nakıs fiillerden)
L,^ = Yaklaştı > (Yakınlık bildiren -mukarabe- fiillerinden)
jJ jik.1 = = = umulur, > (Reca fiillerinden)
^ =1 = ne iyi, ,JM'I_I = I.Vı-^V = ne kötü > (Övgü ve yergi fiillerinden)
lAc. = >U. = ancak, hariç
> ( İstisna fiillerinden).
''SL]= LiLİı = ^ = Başladı > (Şüru' fiillerinden)
2- Sadece emri bulunan fiiller:
LiJi = zannet ki...> ( Zan fiillerinden)
= bU ki... > (Yakin fiillerinden)
B. Mutasarrıf fiil (>-ij 11 LUiJl)
Mutasarrıf fiil; (çekimi olan) bir tek şekli olmayıp değişik şekillere
sokulan fiüdiı-.
İki kısma ayrılır:
1- Çekimi olan tam fiiller, bunların hem mazi, hem muzari, hem de
emri bulunur. Örnek:
L,^^l = Yaklaştı, JİLi = Dövüştü,
= Yuvarladı,
fLâ = Kalktı, Lİ^ = Yazdı
2- Çekimi olan nakıs fiiller, bunların da sadece mazi ve muzarileri
bulunur. Ömek:
.'Uyl Lo . [jl^ Lo . JJ L» _ Jl j Lc = devam ediyor > (Nakıs
fiillerden)
J-â,ji
_ jl^ = neredeyse > (Yakınlık bildiren -mukarabe- fiillerinden)
JAI. _ jlJa = Başladı > (Başlama -şuru'- fillerinden)
33

IKINCI BOLUM
İSİM (j^VI)
I- YAPISINA GÖRE İSİM ÇEŞİTLERİ
İsim, yapışma göre, iki kısma ayrılır: Son harfi sahih olmayan isim,
son harfi sahih olan isim.
A. Son harfi sahih olan isim (>LVI ^^l)
Son harfi sahih olan isim, maksur, mankus ve memdud olmayan
mu'rab isimdir. Örnek:
jjj = kova, ^ ıh - ceylan, 5 = oda, Jrj.j = adam.
B. Son harfi sahih olmayan isim rj^'^l' j^VI)
Son harfi sahih olmayan isim, üç kısma ayrılmaktadır: Maksur, ı
Mankus ve Memdud.
1- Maksur isim (jj II ^Vl)
Maksur isim, sonunda sabit bir elif bulunan mu'rab isimdir.Mu'rab
ismin sonundaki bu elifin aslı j ise, uzun (I), ^ ise, noktasız
şeklinde
yazılır, ancak elif şeklinde telaffuz edilir, mühim olan da budur. Ömek:
ı_^'< II = genç , (_$J4J' = doğru yol, L-=LJJI = baston,
(_5^1ll = hatıra, ^ol U = oyun sahası, ^\\r, ,^1.1 = seçilmiş.
İsmi maksurun elifi aslî değil, yukarıda belirtildiği gibi j veya ^ den
nıunkalib (dönüşme) dir veya müenneslik için zaidedir. ^^rnV^f , i_^A
gibi. Bunların müzekkeri, J~xV^r II, j^jjl şeklindedir.
İsmi maksurun irabı takdiridir. Çünkü elif hareke kabul etmeyen bir
harftir. Bu nedenle "teazzürden dolayı irabı takdiridir" denir.
y
35

* ismi maksur nekre olduğu (tenvin aldığı) zaman, ref, nasb, cer
halinde elifi, yazdı kalır ancak okunmaz, Öı;nek:
Nasb hali:
Ref hali:
,jJLâ eL». =Bir genç geldi
c.ıKj = Oyun sahasına girdim
Cer hali: L-ar ,jLc LIJI^I = Bir bastona dayandım.
2- Mankus isim j.^'>ll ^^1)
Mankus isim;. sonunda bir önceki harfi meksur olan bir (_g bulunan
mu'rab isimdir. Bu
aslîdir. Vazgeçilmezdir.Örnek:
^L=JLI= avukat,
\ = yol gösteren, ^IjJI = çoban,
^_^LL|| = hakim, ^^jljJI = vâdi, ^IjJI = davetçi.
* Yukarıdaki tanımdan da anlaşılacağı gibi, (=ceylan), kelimesi,
mankus isim değildir. Çünkü (Jdtn
önceki harf meksur değildir. Yine
Isj'^n kelimesi, mankus isim değildir. Çünkü sonundaki aslî değildir.
Yani aslen kelimenin bir parçası durumunda değildir. İsmi
mensub
oluşturmak için getirilen nisbet (j sidir.
Mankus isimin irabı, ref ve cer halinde, takdiri olur. Nasb halinde
ise, irabı lafzi olur. Çünkü damme ve kesrenin
üzerinde talaffuzu ağurdır.
* Mankus isim nekre olduğu takdirde, ref ve cer halinde sonundaki
(j düşer, ancak nasb halinde kalır. Örnek:
(»L=^ eL=k = Bir avukat geldi. (Ref hali)
f I
- ,_jlc •-• "1 ••• = Bir avukata selam verdim.(Cer hali)
L_a
oall j = Bir avukat gördüm. (Nasb hali)
* Tesniye halinde düşen (j tekrar geri gelir, örnek:
j»U-a > iken (jU^La-a PU. = iki avukat geldüer, haline dönüşür.
36

* Mankus isim izafetle veya Jl takısıyla marife olduğu takdirde, ref',.
nasb ve cer halinde
(jU. jjlc
sabit kalır. Örnek:
,_JJUİ.LLİI ^' jj^LJl = Muharremin onuncu günü,
P L ^ ^ müzekkeri > LJ_>İXJI = akreb,
pIrnüzekkeri > ''j_.^l = yeşil, P I = çöl
d) Cem'i için ilave edilen hemze, ömek:
p I fi \Cc = büyükler, P I^•Jj. = şairler,
pL^jj - reisler, PLJİ = edipler
Not:
Müenneslik veya cem'i için ilave edilen zaid hemze ile biten isim,
tenvin almaz. Çünkü gayrı munsarıf olur. Ancak,
Aslî veya j - ^ den döpüşme hemze ile biten isün, tenvin alır. Ancak
hemzeden sonra, tenvin yazmak için bir daha elif yazılmaz;
Çünkü,
37

hemzenin iki elif arasında gelmesi caiz olmaz. Ömek:
f y ^ B
ç.IİM « _ f.IAljI gibi. Ancak,
ULu-a _ UIAJIJI şeklinde yazılmaz.
II- BELİRLİLİĞİNE GÖRE İSİM ÇEŞİTLERİ
İsim, belirliliğine göre, iki kısımdır; Nekre ve marife.
A. Nekre isim (Î^İAJI '^Vl)
1- Nekre isim; belirsiz varlıkları gösteren kelimedir.
(jl.ıı'ıl = bir insan, J-UJİ = bir arslan, 5j-ûj = bir çiçek.
2- Nekreliğin işareti tenvindir.
B. Marife İsim (Ujill J^VI)
1- Marife isim, belirli bir varlığı gösteren isimdir.
j n n = Muhammed, ,jLu-iVl = insan,
11 jjtı = bu arslan,
g-uuiJLJI îjjij = menekşe çiçeği.
2- Yedi tane marife vardır. Bunlar;
a) Zamir,
b) Özel isim (jJl),
c) İsmi işaret,
d) İsmi mevsul,
e) Jl takısı alan isimler,
f) Bir marifeye muzaf olan kelime,
g) Belirlenmesi kasd edilen münada.
Şimdi bunları kısaca özetleyebiliriz:
38

a) Zamir:
Nahiv kısmmda mebni isim bahsinde yeterince bilgi verilmiştir. (Bkz:
s.336-346)
b) Alem (Özel isim):
Bir şahsı veya bir yeri, yahut bir şeyi belirlemek için konan addır.
,\ o -> n = Muhammed, ÎALU = Ayşe, ı_ıjJ_LI = Fas,
I 'ı • I = Lübnan,
= Mekke, Jj-ıJıl" .nl = İstanbul. •
Özel isim, üç çeşittir: Künye, lakab, isim.
aa) Künye: = baba < fI = anne . = oğul lafızlarıyla
başlayan terkiblerdir.
L_L^ - cjAK f\. J^] gibi.
bb) Lakab: Belli şahıslan hatırlatan bazı sıfatlardır.
Ji^LJI _ ^/••~/n _ jjj-oUl gibi.
cc) İsim: Künye ve lakab olmayan isimlerdir.
İsimler, müfred, olabilir; ~ ftîJ-* ~ S^'-'^-
İzafet terkibi olabilir; j LijLİ I j_ı-c _

"^...^ = güzel, jj-^^ = övülmüş, '^J^ = cömert, ^jJu
= şerefli,
jjjil = en nurlu, JA^Î = en mutlu, SjJbLSJ I = kahredici.
- Yahut, masdardırlar;
(j^-Ls^ - s ı ^ - - f'j^r- u-'i^ı - 1 3 ^ ^
JIAJİCI gibi.
- Yahut, cins isimdir; jjj-il- Ij^^j - Sjjj - I^LJi - gibi.
- Yahut da, fiildir; Ç^i] J«J : ) I^JAII J-t - O-JJ-I - a^l gibi.
2) ıj-jl kelimesi iki özel isim arasmda gelirse, elifi hazfedilir,
yazdmaz.e-jl UAİI j^-j j- J^ j-l I gibi. Jİ. jJ I olmaz.
f) Marifeye muzaf olan kelime,
Nekre bir isim, marife bir isme muzaf olduğu takdirde marife olur.
l_jlh^> «_JJI:LII 1_ILI^ gibü (Mecrur isim kısmmda anlatılacaktır.)
g) Belirlenmesi kasdedilen münada,
Nekre bir isim, kendisine seslenilerek marife olur. Münada kısmında
anlatılacaktır (Bkz: s.290-295).
III- NEVİNE GÖRE İSİM ÇEŞİTLERİ
isim.
İsimler çeşitlerine göre iki kısma ayrılır; müzekker isim, müennes
40

A. Müzekker isim (j^iil '^Vl)
1- insan ve hayvanların erkek olanını gösteren isimdir.
J I r — t^Luös. - J-UJL - ,\j I I — (J^J- |
gibi.
2- Cansızları gösteren bazı isimler, müennes kabul edilmiştir.
j y f • ^ fi ^ fi % fi t .
Bunlara mecazî rhüennes de denir. JIJ - plj-. .o -

) Sıfatları müennes yapmak için ilave edilen bir l olur.
5 I . >-«. : J j n-ş - 5j.LaiJı| = bayan insan
= kişi > 51 _>-ûl = bayan kişi gibi.
dd) Müzekkeri cins isim olan bazı kelimelere müenneslik
5 si
bitişebilir. Bu takdirde, 5 , teklik ifade etmiş olur. Örnek:
*^\^ = güvercin, ^tl.j — tavuk, = sığır, j l = çekirge,
J(İ!i[^ = portakal, ^t_J3j = karpuz, j \ .r. = kaya, gibi.
Şimdi bunların sonlarına \ ilave edecek olursak - ^^LL^^ ~ 'i A
42

6jij gibi.... Bu takdirde anlamı; bir güvercin, bir tavuk, bir inek... olur.
Çünkü i, vahdet bildirir. Hayvan isimlerinde, müzekkerlik ve müenneslik
farketmez

Elifi memdude, şu durumlarda müenneslik alameti olur:
aa) Müzekkeri JJLÂ) , müennesi; P^UJ kalıbmda olan müennes
sıfatlarda. Örnek
j_a^ I > p Ijr^~^ = kırmızı.
^J^'^ > p Ij-^-r = kör.
bb) Yapdarı itibariyle elifi memdude ile biten isim ve sıfatlar. Ömek:
p|j_a_uo = sahra,
I • •• ^ = güzel,
PLJJİ£= dişi akrep, pljj_iLt = aşure.
Not:
Elifi memdude, şu durumlarda müenneslik alameti
sayılmaz:
1] Elifi memdudenin hemzesi kelimenin aslî harfi ise.
plol-ıl = başlangıç, gibi.
2] EUfi memdudenin hemzesi, j < fj dan dönüşme ise.
fLuj = bina, PLLUS = safa, gibi.
3] Elifi memdudenin hemzesi çoğul içinse."
pljjıli = şairler, pLJil = büyükler, PLLU. = halifeler, gibi.
4- Üç çeşit müennes vardır;
a) Lafzî müennes, müzekker isim olduğu halde müenneslik
alameti taşıyan ishndir. PÇJ^j - â_IJIA1> gibi
b) Manevî müennes, müennes isim olduğu halde müenneslik
işareti taşımayan isimdir, jb - u" »f^j-* gibic)
Hem lafzî, hem de manevî müennes, hem müennes ismi
44

hem de müenneslik işareti taşıyan isimdir.
^lj°n^ - ^1 .1- 5» .Lİ gibi.
5- Manevî müennes, dört yerde olur:
a) Müennes özel isimlerde, gibi.
b) Kadınlara has isimlerde, cuAi - gibi.
c) ÜUce, şehir ve kabile isimlerinde, ç»LiJI - ^^La^ gibi.
d) Bazı çift organ isimlerinde, - Ja.j - Oj-t gibi. Bunlardan
bazıları da müzekker sayılmıştır:
^°"> 111 = çene kemiği, jUl = yanak, t_A^L=JI = kaş,
(jijil = dirsek, ^jj-aJI = şakak, gibi.
IV- SAYISINA GÖRE İSİM ÇEŞİTLERİ
İsim sayısına göre, müfred, tesniye ve cem'i olmak üzere üçe ayrılır.
A. Müfred isim (j^(
Müfred isim, -müemıes veya müzekker- tek varlığı gösteren isimdir.
(_yİ£ = Ali, ç»iU = çocuk,
= at,
öLlî = genç kız, SJ-IL. = sofra, gibi.
B. Tesniye İsim (
Tesniye isim, -müzekker veya müennes- iki varlığı gösteren isimdir.
1- Tesniyenin yapılışı;
Tesniye (ikil), müfred ismin sonuna ref halinde jj I , nasb ve cer
halinde ^
ilave edilerek yapdır.
45

Nasb ve cer halinde, tesniye (j sinden bir önceki harf, meftuh olur. ;^
ise, her zaman meksur olur.
- f
CrOJ jj
= iki mühendis geldi. (Raf hali)
= iki devleti ziyaret ettim. (Nasb halı)
CaHjj... j .ji< JJ-» = İki bayana uğradım.(Cer hali).
Tesniye olacak kelimenin müfred, mu'rab olması, ancak mürekkeb'
olmaması
gerekir. Buna göre tesniye ve cem'i bir kelimenin tesniyesi
olmaz. Aynı şekilde, şart isimleri, soru isimleri gibi mebni olan isimlerin de
tesniyesi olmaz.
2- Maksur, mankus ve memdud ismin tesniyesi;
a) Maksur bir isim tesniye yapıldığı zaman, bakılır:
Bu isim üç harfli ise, elif aslına dönüştürülür. Örnek:
y y y y y y y
Lax = baston > ^1 j-ı-sı£ - ^J-JJ >^>r = iki baston
y
y
= genç > LJIİ - ûir^ı^ = iki genç.
^= Maksur isim dört veya daha fazla harfliyse, elifi ^ ye dönüştürülür.
Örnek:
••• > = hastahane > jl_ı^.7,"ı... o - ji ~ • - = iki hastane.
b) Mankus bir isim tesniye yapıldığı zaman:
Eğer
si mahzufsa geri iade edilir. Ömek:
f>K n = avukat > (jLı-al ~>»- n = iki avukat
c) Memdud bir isim tesniye yapıldığı zaman, bakılır:
* Hemzesi, müenneslik içinse, j'a dönüştürülür. Örnek:
p|j>^A. = yeşil > ü ' j ' - (>^j'j-'^ = iki yeşil.
Hemzesi aslî harf ise, olduğu gibi kalır. Ömek:
46

pLjJa = uzay, gökyüzü boşluğu > (jULAi - (^^-^PLA^ = iki uzay
* Hemzesi, ı^- j den dönüşmüşse, ya hemze olarak kalır, ya da j
a dönüşür. Örnek:
pLlj = bina. Aslı, yaîdir. den) > (jULlj, j,! jLlj = iki
bina
pI n • u = gök. Aslı, vavîdir. (j «.nj Lljo. dan) > ^\e.L^,
^1 JUjlu= iki gök
3- Tesniyenin ^j'u muzaf olduğu zaman düşer:
Örnek:

* Tesniye bir zamire muzaf olarak kullanıldıkları zaman, te'kid olup
tesniye irabına uyarlar. Örnek:
LAİARA^ J-" = iki adamm ikisi de geldi.
Bu örnekte il^ te'kid olup I ile merfudur. Ömek:
I -f/'K
Bu örnekte
pjJİjjM. II 'c^] j = İki bayanm ikisini de gördüm.
lafzı te'kid olup ^J ile mansuptur.
Tesniye ve marife bir isme muzaf olarak kullanıldıkları zaman,
maksur ismin irabına tâbi olurlar. Yani ref, nasb ve cer hâli takdirî olur ve
bu lafızlardan sonra gelen kelime muzafun ileyh olmak üzere mecmr olur.
Örnek:
tjljj't-^ n
jJ I il^ = Her iki adam çalışkandırlar.
jjLid^JLş^ Or\-ljj... II LiK = Her iki bayan çalışkandu-lar.
ûrtJja. jJ I
ITJJ'I J = Her iki adamı gördüm.
ujJ^jj... 11 LiK ca-fl j = Her iki bayanı gördüm.
ıj

1- Cem'i müzekker salim, (jJLJI j^lLI j-

jc-aLi = yüksek, ^j... 't = geniş sıfatları, akılsızlar için
kullanıldığından cem'i müzekker salimleri olmaz.
j_ojsı.l = kırmızı, j .A-^i = yeşil sıfatlarının da cem'i
müzekker
salimleri olmaz. Çünkü bunlar, müennesi PiLs_â olan JaJÎ babındandır.
^Liia^ = susuz ve
I •» 1 .t. = tok sıfatlarından da gelmez. Çünkü bunlar,
müennesi ^^laJ olan (j>L*_a babındandır. JJ-J^ = sabırlı, ^js^ = yaralı
kelimelerinden de bu cem'i yapılmaz. Çünkü müzekker ve müennesleri
aynıdır.
salimleri;
c) Maksur, mankus ve memdud isimlerin cem'i müzekker
aa) Maksur isim, cem'i müzekker salim sigasına çevirildiği zaman,
elifi hazfedilir ve cem'i j veya
s ından önceki harf fethah olarak kalır.
Örnek:
^ ^ ' ^ ^ * ç. ^ o f ^ a ^ f * o * - a f
bb) ismi menkus, cem'i müzekker sigasına çevirildiği zaman, ^ sı
hazfedilir, cem'i j ından önceki harf madmum olur. Cem'i
sından önceki
harf meksur olur. Örnek:
^LJI>'ûjJLJI-CA^LJI - ^_. O^UJII -'c^UII
cc) Memdud bir isim, cem'i müzekker salim sigasına çevirildiği
zaman, memdud ismin tesniyesi halindeki kaidelerin aynısı geçerli olur.
Örnek:
cUj > OJ'^'^J = Hemze burada aslîdir.
pLıl > üj

örnek:
Aslı; ((j^>^jo-a) dir.
LijLi-UI j_uj'jj_a j .A-^ = Dil hocaları geldiler.
jjJaJI
Aslı; (cr; .ıı,\'i[]
••ıj'ıo ft ıTjJLLâ = Yol mühendisleriyle karşılaştım.
dir.
olurlar:
e) Şu lafızlar irab bakımından cem'i müzekker salime tâbi
Bu isimler, ikinci maddede sayılan cem'i müzekker salimin şartlarmâ
haiz değildir. Ancak bunlar, j ile merfu',
ile mansub ve mecrur olmakla
cem'i müzekker salime tabidirler. Ömek:
iUj ö>«-jjl j.n-> = Kırk adam geldi.
« OidLıJI ı_ıj dJ x«->ll » = Alemlerin Rabbi olan Allah'a hamd olsun.
LJIJI zLaJi ' ulj I I 'ı T j , f I n ~t > TZJ La I n ~> , j ı ([ ı > • ~ • I j ' j ''
Sonunda 6 olan isimler cem'i müennes salime çevirilmeden, yani
sonuna
ilave etmeden l hazfedilir. Ömek:
b) Cem'i müennes salim olabilen isimler şunlardır:
1] Müennes özel isimler ve sıfatlar: ._ı'ıj3 - gibi.
51

2] Sonu 5 ile biten isimler:
_viA gibi.
y y y
Ancak çok az sayıda isim var ki, bunlar istisna teşkil etmektedir.
_
SLi. 51 ^1 gibi.
Çünkü bunların cem'ileri sırayla şöyledir: PU( _ "lüui.. ""»-tj
3] Elifi maksure ile sona eren isimler
(SJ-^ - LSJ^'-^ - LS-^ - LS-^ gibi.
o y
PLUJI
Ancak bunun da bir kaç istisnası vardır: Bunlar müzekkeri jj:iûJ olan
,_^lLa vezninde gelenlerdir. Ömek:
Bunların cem'ileri, sırayla şöyledir: ^Lı_j.- °^J,IL^.
f^L^
4] Elifi memdude ile sona eren isimler, PLWa. _ P _ P I j->
gibi. Ancak, müzekkeri JaJl vezninde olan P^iûÜ veznindeki isimler hariç.
Örnek: PIjLua - P I - plgibi.
Cem'ileri; 'jîla ^ "^^lio. - ^^11. şeklindedir.
5] Akdsızlar için ismi tasgir (küçültme isimleri).
^ 't j • n - ~ >f4J gibi.
6] Akılsızlar için kullanılan sıfatlar.
jjtıLi - jt-oLi = görkemli.
(UHIIİALİ
.ıji"ıj cijLkjiLi JLJ.^ 6İA) denir.
7] Üç harften fazla mastarların çoğunda.
— ^^Lual — ^ j k 't~ı — j 1 İTİ "ı
d İ l ' .u) - pl j^l - jİj_4İ - ^1 j^l gibi.
8] Semai (işitmeye dayalı) bazı dummlar.
'S:^- j»Lİ=>. - ^\ > [izjli^] •• I d r n.->) gibi.
c) Maksur, mankus ve memdud isimlerin cem'i müennes
salim
olması;
52

aa) Maksur isimden cem'i ıjıüennes salim yapılacağı zaman elifine
bakdır,
*Şayet elif kelimenin üçüncü harfi ise, aslına dönüşür (j veya ^).
Örnek:
* Elif, kelimenin dört, beş veya altıncı harfi ise, ^^ ye dönüşür. Ömek:
bb) Mankus isimden, cem'i müennes salim yapılacağı zaman, şayet
sı hazfedümişse, geri gelir. Ömek:
^jU. j-»^) IİJLJJL^ j'-f-j^'-^
JJ-* = Akan nehirlere uğradım,
cc) Memdud bir isimden cem'i müermes salim yapılacağı zaman,
hemzesine bakılır.
* Şayet hemze aslî ise, olduğu gibi kalır.
pLJı.Ll= yapmak > CJULÎJII , gibi.
* Hemze müenneslik içinse, j' a dönüşür. Örnek:
p l = çöl > oljlj •-> = güzel > CJIJI 'I..!-.
* j veya ^^ den dönüşme ise, ya hemze olarak kalır, ya da j'a
dönüşür. Örnek:
PLO_UI = gök> LTJIPI n - . j n •») : Buradahemzenin aslı jdır
pLij vefa > dıULij (ciıljLâj) : Burada da hemzenin aslı ^J dır
d) Orta harfi sahih ve sakin sülasi bir isimden cem'i
müennes salim yapmak;
* Şayet ilk harfi meftuhsa, cem'i müennes salimde, ikinci harf de
meftuh olur. Örnek:
isiij > LZjlikj , 5_4°^>.^l J^, l_>!İİ.JI>OJI JAJI ,tî]->>t::iLlL.
* İlk harfi madmum veya meksursa, J-«11 p^_c in sakin veya meftuh
olması, yahut bir önceki harfin harekesine tâbi olması gerekir. Ömek:
53

sj ~ -V = Dir oda > ıjiıij 7> -> - enij 7> -> - CJIJ 7> ~.
JJL = liizmet > La iâ. - LHILSAÎ. - ciıLoAa. . urjLoAİ Şeklinde bif
ifade yanlıştır.
Not:
Müfred isim sülasi değilse, j>jj_a gibi.Yahut S jjii gibi JAUI
i
illetli harfse, yahut orta harfi hareKeliyse, 12 jj
gibi. Bu durumlarda Cry;
Ja.^ ilmüfredde nasılsa, öyle kalır. Örnek: uuLSjj - K=j\jjii-
crjLalj^
3-Kirik çoğul ( j.u„ tjjLci
t>uij= nefis > gı±iJÎ
54

2]
• • = yaralılar.
55

^jjL^Jj^ = hastalar,
= ölüler, gibi...
dd) J-Va veya Jİİ kalıbındaki isimler, şu kalıplarda çoğul yapılır;.
'jUJ >
JLL^ = dağlar,
JU.j= erkekler, jU_ı = denizler, gibi...
Jjlî >
= kalpler,
= mezarlar, j»>Lc = ilimler, gibi...
ee) Son çoğullar
Son çoğulların, kırık çoğpl elifinden sonra, iki harekeli harfi, ya da
orta harfi sakin bir ^ olan üç harfi bulunur.
Bu çoğullar şu kalıplarda gelmektedir;
J^Lâl > jJiLci = daha büyükler ,
JuiaLal = daha fazileüüer , gibi.
JjjıLiı > Ö-JJLJI = ibrikler, Lul = üsluplar, gibi...
JiLuâ
JüUla
> JLUuj= mektuplar. L-iIıU^ = sahifeler, gibi...
> v_>jal j-o = mezhepler, ^jİA.a = medreseler, gibi...
JjjıUİ >
= anahtarlar, JjjLil. = mendiller, gibi...
J^ljj > = cevherler, Pj)^ = caddeler, gibi...
J^LLİ
> JJJLI5 = kandiUer, J-JJİ .^-.r = serçeler, gibi...
Not:
1- Bazen çokluk bildiren çoğul (5ji^l ^-^1.) yerine, azidc bildiren
çoğul ( jLİ£İ = Boyunlar. Boyun, asimda çok fazla olduğu için çokluk
bildiren bir kalıptan kuUandmalıydı. Ancak bazen böyle olabilmektedir.
Zaman zanıan bunun tersi de olabilmektedir. Yani bazı durumlarda
56

azlık bildiren çoğul yerine, çokluk bildiren çoğul kullandır. Örnek
jLj
> JLa-j = adamlar, gibi...
2- Bazen aym kelimenin birden fazla çoğulu olabilir.
Bazı kelimeler, cemi müzekker salim olabilme şartlarmı taşıdıkları
için hem cemi müzekker salüne, hemde kırık çoğula sahip olurlar Ömek:
> ös^^ ~ Lillk •= yazarlar
J_aLt > jj^U - JLa^ = ışçder
V- TERKİBİNE GÖRE İSİM ÇEŞİTLERİ
İsim, terkibine göre iki kısma ayrüır: Gâmid isim, müştak isim.
A. Camid isim (i-t^JI /^Vl)
Camid (do^nmuş) isim, başka bir şeydei^ türetilmeyen isimdir. Camid
isim, iki çeşittir: Zat ismi( buna, ismu cins de denir). Mana ismi (buna
masdar da denir).
1- Zat ismi {^VA\ j^l),
Lafzmdan aynı anlamda bir fiil elde edilmş;^.i^ illerdir. Ömek:
jLj = Adam, ^jl-ai = Dal, = Ne^. ;fitı' kelimelerden aynı
anlamı ifade eden bir fiİI türetilmediği için bunlara zat, ya da cins isim
denmiştir.
2- Masdar (j,.wr.ll);
Masdar (ya da mana ismi); Bir zamana bağlı olmaksızın, bir mana
57

ifade eden kelimedir:
'JAC = adalet, j^LûJLa.l= toplanmak, j»l jk| = ikram, gibi..
Masdar, sözlükte, mazi ve muzariden sonra üçüncü sırada gelen
kelimedir. Masdar, fiilin ve bütün müştak isimlerin köküdür.
Fiil, sülasi (üç harfli), rubaî (dört harfli), humasi (beş harfli), südasi
(altı harfli) olur, bunlarm her birmin özel masdarı olur.
a) Sülasî fiillerin masdarı (^^liLlIl JJLÜI H)
Sülasî fiillerin masdarlarmın özel bir kuralı yoktur. Bunların çeşitli
kalıpları vardır. Bunlar, hocadan duyularak, ya da sözlüklere bakılarak
bilinebilir.
Ancak genellikle;
-Sanat, meslek ve iş ifade eden sülasi mücerred fiillerin masdariarı
İJ Lüı kalıbından gelir.
'iıo = sanat, i^lj3 =ziraat, 6jL=Ji = ticaret, gibi...
- Hareket, kıpırdanış ifade eden sülasî fiillerin masdariarı /[j^»^
kalıbından gelir. Örnek:
'ıjLıü = kaynamak, "[jl .Aj < = taşmak, "[jl jlüL = uçmak,
- Renk büdiren sülasî fiülerin masdariarı, kalıbmdan gelir.
l = yeşiUik, ijLua = sardık, 5 = kırmızılık, gibi...
- Hastalık ve ses ifade eden sülasî fiillerin masdariarı JL*^
kalıbından gelir.
JU ••• = öksürmek,
j = nezle, PI£J = ağlamak gibi.
- Kaçınma, uzaklaşma ifade eden sülasî fiillerin masdariarı, JU-â
kalıbmdan gelir.
cLI = reddetmek, jLil = ürkmek, ^Lic= ayıplamak, gibi...

Şayet masdar bu anlamlarda değilse genellikle şu kalıplarda olur;
- Sülasi fiil müteaddi ise, masdarı, Ja_a kalıbından gelir.
jıJli = açmak, j_İJi = yasaklamak,
= anlamak, ı_3jaia = dövmek,
''^a..u = işitmek,
j = yazmak, gibi. ^ j şeklindeki bir ifade yanlış olur.
- Sülasi fiil lazunsa, masdan, 'jj^^i kalıbından gelir, ömek:
jlş. = Oturmak, jjjJ = oturmak,
j = secde etmek, ^ jlL = doğmak, .
Bunlardan ayrı olarak, J>ii = kabul etmek nıasdarı, Jjj-â kalıbından
gelir. Bazıları da den
jl^ = fuar, gibi.
Ancak genellikle fiilin Uk harfi iUet harfi ise, JALO kalıbından geür.
jJSj > den
j-âj-a = mevki,
sx.j>
den ±c^ = kararlaştırılan yer,,randevu, gibi.
- Fiil sülasi değilse, mimli masdan, muzarisinin kalıbında gelir.
Ancak, bu muzarinin muzaraat harfi yerine madmum bir mim getirilir ve
sondan bir önceki harfi meftuh olur. j_yilLJI = buluşmak, gibi...
* Mim'li masdara bazen bir 6 ilave edilebilir.
59

5 jlollû = zarar, lıiljj = menfaat, = va'z , gibi.
d) Yapma masdar
Yapma masdar, camid ismin sonuna

merrede olduğu gibi masdann sonuna bir l ilave edilir. Bu konuda heyet ve
merre isimleri farksızdır.
g) Masdann amel etmesi (jj-uoJlI J-a-c)
Masdar bazen fiili gibi amel eder; fiil ve fail alır. Masdarm fiili gibi
amel etmesi iki yerde olur:
a) Masdar fiilin yerine geçtiği zaman. Ömek:
(JLuhVrd'^l : JLû-â^l = İhmali bırak! Burada, dp
masdan, °djl\ fiüinin yerine geçtiği için, fiil gibi amel etmiş,
JLaJ^yi,
masdarm mefulu bihi olmuştur.
b) Masdarm yerine, müevvel masdar konabildiği zaman. Örnek:
J.ııt II (_Lc ı_ıjJı, jj_o -• • ^ - = Ali'nin bal yiyişine şaştım. Burada,
masdannın yerine; jjl ve jli
konabilir. Yani masdan müevvel
konabilir. Bu takdirde cümle şöyle olurjUdl u_.,>A-ı °öl '-°}-:-f
Bu nedenle, masdar, fiil gibi amel etmiştir. Burada masdar olan
c_ı^^-i,
failine muzaf olmuş, fail olan ,_jic lafzen mecmr, ama mahallen merfu'dur.
J----11 fetha ile mansub, masdarm mefuludur.
h) Sarih ve müevvel masdar (Jjjil j.wnllj JİLJ.1)
Masdar, sarih ve müevvel olmak üzere ikiye aynhr.
aa) Sarih masdar, normal şekliyle gelen kök halindeki masdardır.
Yukarıdaki misallerde olduğu gibi.
bb) Müevvel masdar, sarih masdara te'vil edilen,
dönüştürülen
masdarlardır. Müevvel masdar, şunlardan oluşur;
l]°jjl+
JjLİ den. Örnek: dLu'l °ıj'\ xjjl = Seninle karşılaşmak
y
fi
istiyomm. Bu şu dernektir: d^LLLi-o AJJI
2] La + jLa den. Örnek: c.ıl ^ e. La ıj^'^j^ = Yaptığın beni
sevindiriyor. Bu şu demektir: dla-c
61

3]*tj1 + ismi ve haberinden. Örnek: (jLaJLaVI ^-^^ *ÛJ-a =
Hedefi imtihanda başardı olmasıdır. Bu şu demektir:
* fi fi fi y y
jjUji-ûVI
«La-LaJ

ierçekleştireni gösterir. den j»^La = oruç tutan
JLâ > den JLli = söyleyen
> den = satan, gibi...
2] JAİJİ Oi-t 'i meftuh olan bütün sülasi fiillerin ismi failleri J^Li
ölçüsünde geldiği halde, bir istisna olarak ^Li,-c_jLi,- y * y
y.\x^ > den ı . B j » i r . = zayıf,
' » - , •> 'y
,^iır\ >den ı_ den J_ın-^ = güzel.
4] JaJJI CA^'İ meksur ve lazım olan sülasi fiillerin de ismi failleri
JrU ölçüsünde gelmez. Ömek:
j^jl >den ^ ji = sevinçli,
j n-> > den j.ft->.î = kırmızı,
U r > den
LiıJajı = isusuz.
63

Not:
Bu son iki maddedeki, kelimelere, ismi faüden ziyade, ismi faile
benzeyen sıfatlar anlamında, "Sıfatı müşebbehe" denir.
bb) Sülasi mücerred olmayan bir fiilin ismi faili:
Sülasi mücerredin dışındaki fiülerin ismi faili, o fiüin muzarisinin
muzaraat harfi madmum bir mim'le değiştirilir ve sondan bir önceki harfi
meksur yapılır. Ömek:
JîlLi > IbUİ > dan JJlLilı = savaşan,
(j.'"^ I > (j ''"--^ > dan . .1 > n = lyı eden,
fi " fi " f
jLiî > JJLLJ > dan .ijs n = ifade eden.
^j_jı > ^ j _• > dan ^ J.7. = kanun koyduran,
j»aaû > ^j^'ıj > dan ^.t-a'v n = ilerleyen,
jâ\~ı'ı.l >
'wı.j > dan j-xl = Katili yakaladı. JLLDI, ismi faüdir.
İkinci halde fiil gibi amel eder, ya faü alır ya da meful alır. Bu takdirde
ismi faü yerine bir fiü koymak mümkündür. Bu da iki dummda olur:
64

aa) İsmi failin başmda ismi mevsul anlammda Jl takısı bulunursa;
ûj^î J^LLİI Jİ.>II pLa. = Kardeşi faziletli adam geldi;
Burada, JJL] kelimesi, JjiLâJI ismi failinin faüidir ve başmda ^jJI
anlamında JI takısı bulunmaktadır. Ayrıca İsmi faü yerine bir fiil koymak
mümkündür; t>j^î J .As (_gjJI Jjj.jJI eU. demek mümkündür.
. f y y y f y y > f
«LiLj (jIıUJl OJL»_O ,_I j = Vatanına ihanet edeni cezalandırmak
gerekir. Bu örnekte, jj-kj kelimesi, jjLUJI ismi faüinin mefuludur.
bb) Başmda Jl takısıbulunmayıp, halve istücbale delalet ettiği (yani
ismi faü yerine bir fiili muzari konabüdiği) zaman ve kendisinden önce, nefi
veya soru edatı geçtiği, yahut kendisinden önceki bir mübtedaya veya bir
mevsufa dayandığı zaman, fiü gibi amel eder. Örnek:
^ 9 . fi fi Q ^ fi *•
tj^jVI 6jj^
lijjLa. ^>UJI = Çiftçi, öküzü yeri sürendir.
Burada,
JIJJU., ismi fail olup, kendisinden önce geçen bir mübteda
(^iLâJ I) var ve hal veya istikbale de delalet ediyor bu nedenle fiü gibi amel
etmiştir, jji; kelimesi, ismi faüin failidir.(_,ijVl mefuludur.
Ayrıca ismi faüin yerine bir füli muzari rahatlıkla getirüebüir;
(_>ijVI
JLJ>=-J c^SlâJI denebilir.
Ç ijVI .'Mor cz^\ d jbl = Şu anda işirü terk mi ediyorsun
Bu cümlede de, djb ismi fail, aynı zamanda mübteda
olup,
kendisinden önce soru edatı(l) geçmiş, ojJıl mahaUen merfu' djb ismi
failinin faüidir. Aynı zamanda, haber yerine geçmektedir (şedde mesedde'lhaberdir).
J.^^ ismi faüin mefuludur.
c) İsmi failin mübalağa sigası (5JJLıII ^j.^)
* İsminden de anlaşıldığı gibi, ismi fail, mübalağa veya çokluk ifade
65

ettiği zaman, buna ismi failin mübalağa sigası denir.
Beş kalıbı vardır;
JIİJ > ^ lll = çok engelleyici, = çok taşıyıcı,
JLLLO > pUk o = çok yaralayıcı, "r I ^ = çok rahatlatıcı,
J^>jui > _»Li, = çok bağışlayıcı, = çok şükredici,
JjjLİ > 1^ jI r = çok bilen, »••• = çok işiten,
Jal > Jüj = çok uyanık, l^j = çok anlayışh.
* Mübalağa sigası sadece sülasi fiillerden yapılır. Jlll sigasi, aynı
zamanda sanatkarlara da isim olmaktadır;
j llJi = marangoz,
^ I. ,1 'I = dokumacı,
j lll = fırmcı,
^ UJa = değirmenci
2- İsmi meful (Jj» âil f^O
Yapılan işten etkilenen kişi veya nesneyi göstermek için, meçhul
fiilden türetilen isimdir. Örnek:
^j o,,, n Juj^aJI = Konuşma duyulmuştur. Burada ^j - --i
kelimesi,
meçhul fiü olan ^ n ^.ı fiUinden alınmıştır.
a) İsmi mefulün elde edilişi:
aa) Sülasi fullerin ismi mefulu, Jj-»â,« ölçüsünde gelir. Örnek:
^ o 1.1 > den
«... a = duyulmuş,
JİL >den
J>Ll.o = nakledilmiş.
* Yaî ecveflerde.
Mesela
ve L_JLC fiülerinin ismi mefuUeri;
66

I n ve ı_ı_n
şeklinde gelir.
* Vavî ecveflerde,
Mesela J Lâ ve j»V fillerinin ismi mefuUeri;
J^i^
ve ^jJ_a şeklinde gelir.
* Yaî nakıs fiillerde,
Mesela, ^
j ve ,_jJı-ı fiillerinin ismi mefuUeri;
^
ve ^ 'ı I o şeklinde gelir.
* Vavî nakıs fiUlerde,
Mesela, Uj ve U.j fiillerinin ismi mefuUeri,
j_a ve j.a.j-a şeklindedir.
* Bazı sülasi fiiüerin ismi mefuUeri, ölçüsünde gelebiUr. Örnek:
fi y fi '
yaralanmış,
= öldürülmüş, gibi.
Bu sigalarda müzekkerlik müenneslik farkı yoktur.
fi y fi fi y fi
3 ili > dan 3IÎU = kapatılmış
ji3 > 'jsLi > dan jti5_o = takdir edilmiş,
L5fJJ > LS^'JÎ; Ls^'j^ = uyulmuş,
~ ' o fi t fi fi y , , ü fi fi , a ^ a fi
^" ır.l > ^ "1 ıııj > dan ^j^~ı..ı n = çıkarılmış,
y.' jfi fi, i fi fi' f >
jinpl > j "1 j >dan |..fL_9 = itham edümiş.
b) İsmi mefulun amel etmesi (Jjjjil J*^):
İsmi mefulun amel etmesinden kasıt, meçhul fiü gibi naibi faü
67

almasıdır.
İsmi meful cümle içinde isim veya sıfat olarak bulunabilir, ya da
meçhul bir fiilin işlevini yerine getiren bir kelime olarak bulunabilir.
Birinci halde amel etmez. Ömek:
J .r.,.;!! ^_^r^l = Geleceğe bak!
t_jj I
qV"/l I Jş. jJ I
ı_JLkJI Ijj» = Bu talebe sevimlidir.
= Kültürlü adam hoşuma gidiyor.
İkinci halde, ise meçhul fiü gibi amel eder. Bu da iki dummda olur:
aa) Başmda ismi mevsul anlamında bir Jl takısı bulunduğu ve
kendisinden sonra naibi faü veya meful olacak bir kelime bulunduğu ve
ismi meful yerine meçhul bir fiil konabildiği zaman. Ömek:
îjJiLLlL 6jil j>5ll j-^ÎII 'r-ij^ J ^ = Kahire'de yapılması
kararlaştırılan konferansın tarihi değiştirildi.
Burada, jlc kelimesi, j^>illismi mefulünün naibi faüidir. ismi meful
amel etmiştir. Çünkü, ismi mefulün başında, J( var ve kendisinden sonra
naibi fail olabilecek bir kelime gelmiş, ayrıca ismi meful yerine meçhul bir
fiil koyup cümleyi yeniden düzenleme imkanı var. Mesela;
ljJbÜJL 6Jİ-C jj2 j^jll ^jLü Jj^ demek mümkündür.
bb) İsmi mefulün başında Jl takısı bulunmayıp, ancak yerine meçhul
bir füli muzari konabiliyor ve başında da nefİ veya soru edatı bulunuyor, ya
da başındaki bir mübteda veya sıfata dayanıyorsa. Ömek:
îjIıU.
kelimesi,
^Ur'n 3IUJI = Başarılı, ödül verilendir. Burada, SjLU.
. ismi mefulünün mefuludur.
3- Sıfatı müşebbehe (J^UJI jk-LuL ^ j 1.7.11 < < .v. 11)
Sıfatı müşebbehe, sülasi lazım fiilden türetilen ve ifade ettiği mana
68

ile sürekli olarak sıfatlanan kişi veya varlığı gösteren bir lafızdır. Örnek:
fiti
(^j'ı-JI
I jJb = Bu asker cesurdur.
IİA = Bu genç cömerttir.
Cesurluk ve cömertlik sıfatları ge^ci olmayıp daimi sıfatlardır.
İsmi fail de, bir vasfı bildirir, ancak bildirdiği vasıf devamlı değildir.
Mesela;
= uyuyan, (>JU. = oturan kelimeleri de bir vasıf bildirir.
Ancak, uyuyan, uyanabilir, oturan, kalkabilir. Bunlar süreklilik bildirmezler
a) Sıfatı müşebbehenin elde edilmesi: (^o I.T.U LLUSJI '^JM^)
Sıfatı müşebbehe sadece lazım sülasî fiülerden türer.
Lazım sülasi fiiller üç vezin (ölçü) de gelir;
^ fi f ^ jf ^ fit f \
ı_U-a - JAİ - Jxi \
aa)
JAJ ölçüsündeki lazım sülasi fiilden türeyen sıfatı müşebbehe
şu kalıplardan gelir:
fi fi ' fi y
- JjLİ > rjl = sevinçli, j -^ı^» = kederli, gibi sevinç ye üzüntü
bildiren kelimeler.
- Jİİ1 > (müennesi; P i û ! i ) 'JJ1.Î = kırmızı, '^Jc] = topal, gibi renk
ve sakatlık bildiren kelimeler.
- jüüui > (müennesi; ^°xl) ^\A,°Ur = susuz, ö'-^İH' ~ ^Ç' S^^i
doluluk ve boşluk bildiren kelimeler.
bb) JAJ ölçüsündeki lazım sülasi fiilden türeyen sıfatı müşebbehe şu
ölçülerde gelir;
- Jjjti > LLJJ-İ = pek şerefli, = pek cömert, gibi...
fi C ^ fi D ^ fi C ^
- JjLİ > ı_n .r. = zor, Jj İM = kolay, gibi...
fi fi fi fi fi fi
- JLLİ > ^K ı7ı = cesur, CJIjJ = tatlı(su), gibi...
- JLjti > (jLİ. = korkak, ^Lak = iffeüi, gibi...
- JİÎ > jia-ı = kahraman, 69 = güzel, gibi;..

. jjLk > j±=^ = tatlı, ^ = acı, gibi...
cc) 'jV.i ölçüsündeki lazım sülasi fillerin çok cüzi bir kısmında sıfatı
müşebbehe yukarıdaki ölçülerden farklı ölçülerde gelir. Ömek:
v_ıLL > den ıVl-ı = iyi, güzel,
j Li, > den J j ıtı = arzulayan
LJLİ > den Lıj'.T.l = saçı ağaran
dd) Bazı sıfatı müşebbeheler, ismi meful anlamını verirler. Ömek:
j = gönderilmiş , Jj~ı s = öldürülmüş, (jîLo = dolu.
b) Sıfatı müşebbehenin amel etmesi: (< o . ,7, U LL^-JI J-OJI)
Sıfatı müşebbehenin amel etmesinden kasıt, lazım bir fiil gibi amel
etmesidir.
Sıfatı müşebbehe, sıfatı sebebiyyeye delalet ettiği zaman amel eder.
Sıfatı müşebbehenin ma'mulü (kendisinden sonra gelen isim) üç
dummda bulunur:
* Fail olmak üzere merfu' olur. Bu da, fail olacak isim, ya bir zamire
ya da bir isme muzaf olduğu takdirde olur. Ömek:
6jk°'ı.ft iLjjLa. LLilıl CJLIJ = Manzarası güzel bir bostana girdim.
Burada,j k 'ı n kelimesi, zamire muzaf olur ve damme ile merfu', sıfatı
müşebbehe olan Jj «-^ kelimesinin faili olur.
* Temyiz olmak üzere ^mansub olur. Bu da nekre olduğu zaman olur.
Ijk ı n JJ n-sll (j(~.ı. ıII cjİİ-J = Manzara bakımından güzel bostana
girdim. Burada,
Ijk 'LO kelimesi, nekredir ve fetha ile mansub, sıfatı
müşebbehe olan Jj n-vll kelimesinin temyizidir.
70

* izafetle mecrur olur. Bu da başmda Jl takısı bulunduğu takdirde
olur. Ömek:
j '• H JJ n^ll j,!'ıı/ı II [ZALJ = Güzel manzaralı bostana girdim.
Burada, jk 'ı [ I kelimesi, izafetle mecrurdur, başında, Jl takısı vardır.
4- İsmi Tafdil (Jj,Aâ-|l JL^I)
İsmi tafdil; renk ve sakatlık dışında bir vasfın bir varlıkta başka bir
varlıktakinden daha çok olduğunu göstermek için türetilen isimdir. Örnek:
^jVl ^
'jl^l [j.ı'fl^7JI = Güneş dünyadan büyüktür.
İsmi tafdilden önceki kelimeye JliLo, sonraki kelimeye de JİÂL»

edilir.
Ömek:
6jj&LLİl yr^Lıl j-i-ok j>i lİLi^jl 'jhk] '^Vl
=.En büyük
piramit, Kahire'nin bütün binalarmdan daha yüksektir.
Bu örnekte,^ LLHjl masdan sülasi olmayan bir fiilin masdarıdır. Bu
nedenle normal yollarla ismi tafdili yapılmaz. Ancak bu fiilin masdannın
başına yi^] kelimesi getirilerek ismi tafdil anlamı elde edilmiştir, jî^]
kelimesi, haberdir. Uliiijl kelimesi, fetha ile mansub, temyizdir.
b) İsmi tafdilin bulunduğu durumlar: ( J j I I |^l oVU.)
İsmi tafdil dört durumda bulunabilir:
aa) İsmi tafdilin başında
Jl takısı bulunmayabilir, aynı zamanda
izafet halinde de ohnayabilir.
Bu durumda ismi tafdilin; müfred, müzekker olması ve kendisinden
sonra gelen kelime («ijlr
J .AS n) nin, ^y-a harfi ceriyle mecrur olması
gerekir. Ömek:
jUaiJI (>a ^j^1'û_^LkJI = Uçak, trenden daha süratlidir.
(>j
uulj^LLJl = Uçaklar, trenlerden daha
süratlidir.
bb) İsmi tafdil, Jl takısı ile marifelik kazanmış olabilir.
Bu takdirde, ismi tafdilin, kendisinden
önceki kelimeye; (J.As o),
müzekkerlik, müenneslik, tesniye ve cemilik bakımından uyması gerekir ve
4 jlr J .AÂ n de zikredilmez.Örnek:
jlı^Vl j^Vl = En büyük erkek kardeş zekidir.
^^^lıSJI ıjiii.^1 — En büyük kız kardeş zekidir.
cijL^J cLıL_>l^l ol.5^Vl = En büyük kız kardeşler zekidirler.
72

(jl/o k^ II û^lJjjJI

anlamda bir fiil konabildiği yerlerde fiil gibi fail alır. Ömek:
jla - c_ılLo ŞCklİndC gelİİ".
* Sülasi fiü nakıs ise, (^>a-o - jl o şeklinde gelir.
74

- JAİ_O
* Fiilin son harfi sahih ve muzarisinin J-> a 11 o^'i meksur ise, şöyle
olur: = dönülen yer ve zaman, Jy^^ = inilen yer ve zaman
Fiilin sonu sahih ve başı illetli ise,(misal fiilse) şöyle olur;
jJ j-o = doğum yeri ve zamanı, j
= gelinen yer ve zaman,
bb) Sülasi olmay;ın Tülden ismi zaman ve ismi mekan, ismi meful
ölçüsünde gelir. Örnek:
o ' - / ,
^ ~ ft= toplanılan yer ve zaman, toplum.
^ a
•> = şifa bulunan yer ve zaman, hastahane.
Not:
Bir şeyin çok olduğu veya bir işin çok yapıldığı yeri gösteren ismi
mekanın sonuna bir 5 eklenir. Böyle isme kesret ismi denir. Ömek:
5_ılLo = köpeği bol yer,

= saban, l \ = ayna, û'->e-» =terazi, gibi...
j'Jj^
= töq5ü, eğe, 'j^î-û = kirman, İJlAuı = orak, tırpan,
Jjj_o = kazma, külünk, = mikroskop, ı_ıâ~ n = matkap.
-

Mesela:
> = ırmakcık (küçüklüğü göstermek için),
i 'A
jjjl > = oğulcağızım (sevgi ve nazlamak için),
J_L3 > JJ ıs = hemen önce (zaman yakmhğı için),
J ^ D ' ^
jl£ > ._..'ı 1^ = katipcik, katipcağız (horlamak için),
2- İsmi tasgirin elde edilmesi : (jj» ii ^1 '^j^a)
>* » y ^
a) Sülasi isimde JL^AJ ölçüsünde,
^
o " f
b) Rübaî isimde JAJJLİ ölçüsünde,
c) Humasî isimde JJAIIJLJ ölçüsünde gelmektedir.
a) Üç harfli ismin tasgiri (^>lllI jj>..-.-.)
aa) Yukarıda belirtildiği gibi, sülasi ismin tasgiri (küçültülmesi) için
JjjLİ kalıbına sokulması gerekir. Örnek:
jL j > den Jjlj = adamcık,
j>u^ > den tj j • •/•v = hüseyincik
j_oJ > den ^ = kaplancık,
j > den
= çiçekcik,
bb) Müenneslik işareti taşımayan müennes bir isim, tasgir
yapılacağı zaman sonuna l harfi ilave edilir.
Örnek:
lİj» > ftjİJıl =hindcik,
id * • a y ^
j»l >
P.. n .M >
S - j > I = annecik
Lcallli = güneşcik.
77

cc) üç harfli ve sonunda müenneslik işareti olan l, elifi maksure, elifi
memdude, sonunda zaide
bulunan isimler ve JİJUÎÎ ölçüsünde gelen
bütün kırık çoğullar, üç harfli isimlerin hükmüne tabidir. Yani tasgir işlemi,
asıl kelimede yapılır. Ömek:
lj\ M. > den Jij\\'N, = ağaççık,
fi s fi Y A y fi
S jjfc > den 6 j_ıjA = kedicik,
^j, n°\ iu > dan ıj^:^.:^
o ^
û Y fi
= selmacık,
(jsa^ > dan (jAjt = mutlucuk
cIj>dan
PIjj-^..-. = çölcük,
pljjJıi. > dan plj_jutü. = yeşücik,
nV,n> dan 'jjLılllu= selmancık,
LaİLc> dan dan dan
jl/yıl = nehirciklcr.
b) Dört harfli ismin tasgiri (^^L^JI jji .^-•)-
Dört harfli ismin tasgiri için, JAIİİ kalıbına sokulması
gerekir.
Örnek:
fi , o ' fi , , fi
^'ı ./IO > dan ^'ıj 1^ n = fabrikacık,
J3Ax > dan Jjj "ı n = evcik,
aa) Dört harfli ve sonunda müenneslik işareti olan S, elifi memdude
ve sonunda zaide jjl bulunan isimler, dört harfli isimler gibi tasgir edilirler.
Örnek:
fi'' t fi,, t Y t
Sjl-ıııı o > dan 6jh jııı ft = cetvelcik,
4-> wnft > den < -> jjıu o =tesbihcik,
PLLJJI > dan PL»JJJI = çarşambacık,
tjljicj > dan ü' j-i^-cj = safrancık.
78

Örnek:
c) Beş harfli ismin tasgiri (j_j_LuUiJI .--•)
Beş harfli ismin tasgiri için J n jVt kahbma sokulması gerekir.
^Lu^ > dan
ıj.nn = lambacık,
jjiusLC > dan jj

Şeddeli ^ 'ya; nisbet yası, ^ nm bitişik olduğu isme; mensubu ileyh,
bundan önceki isme de mensub isim denir.
İsmi mensub, şunlardan birine aidiyeti bildirmek için kullanılır:
* Cinsiyet;
jS^jli - ç^s^^ -
Türk, Fransız, Arap, gibi...
* Vatan ;
- (^JİJİJ - t^j-â'Lâ =Izmir'li, Bağdat'lı, Kahire'li, gibi...
* Din ;
^
j• !• n - ^iLuul = Islama ait, Hıristiyanlığa ait, gibi...
Meslek;
^ J U J - LT^Ijj = ticarete ait, ziraata ait, gibi...
Herhangi bir sıfat;
j_yi-o j -
J = kumcu, gümüşçü, altıncı...
2- İsmi mensub ile ilgili temel kural, mensubu ileyh'in sonuna
bir önceki harfi meksur olan şeddeli bir ^ nin ilave edilmesidir. Örnek:
ur^yl^-L^gibi.
3- İsmin sonunda l bulunursa, mensubu yapdırken, bu: l düşer.
Örnekti
j j
„İ i > (jj j't^°'-y I = İskenderiyeli.
Â_oJaLi > ^j-fiJaU = fatmaya ait.
4- Maksur ismin ismi mansubu şöyle yapılır:
a) Şayet elif, kelimenin üçüncü harfi ise, j 'a dönüşür.,Örnek:
Lıİ > = Gana'h , La-L > (jj^ =Tama'b,
L5J^ > ç5jj^ = Nava'lı
SUİ. > (jj-cL^ = Hama'lı, iljJı > ^^jjJı = çekirdekçi.
80

(Bu son iki misalde, kural gereği önce l düşmüş sonra elif j'a
dönüşmüştür.)
b) Şayet elif kelimenin dördüncü harfi ise, baküır;
=•= Eğer kelimenin ikinci harfi harekeli ise, ismi mensubu yapılırken,
elif hazfedilir. Ömek:
Ijl^
> ^alk = Kanada'lı,
(j^'j-i > Is-ij-i = berede mensub (ait)
* Eğer ikinci harf sakinse, elif ya hazfedilir ya j 'a dönüşür ya da j
dan önce, bir eüf ilave edilir. Örnek:
I L',L > L -. L - L •• L - ^ L •. U = Tanta'lı, gibi...
y • - y • -
c) Şayet elif, beş veya altıncı harf ise, ismi mensubu yapılırken
muüaka elif hazfedilir. Örnek:
LıJiji >
ji = Fransa'lı, Fransız,
lljj:*) > [^jj) = Amerika'lı,
ULOJ > =Libya'h,
Ljj^ >(^jja4, = Suriye'li.
(Bu son iki örnekte, önce elif, sonra (j, üç.(j yanyana gelmesinler
diye hazfedümiştir.)
5- Mankus ismin ismi mensubu şöyle yapılır:
a) Şayet (j, kelimenin üçüncü harfi ise, j 'a dönüşür ve bir önceki
harfi meftuh olur. Örnek:
T.'. 11 > (jj > .7.1( = hüzünlü.
b) Şayet ^ kelimenin dördüncü harfi ise, hem hazfı, hem de j 'a
dönüşmesi mümkündür. Ömek:
(^jLJI > = çağıran ^jjLlIl - ^^jLlJI
4_ij jJÜ I > = terbiye eden
I
81

c) Şayet fj, kelimenin beş veya altmcı harfi ise, hazfedilir. Ömek:
11 = yükselen > den ,_JİİJLL^I gibi.
6- Sonunda elifi memdude olan bir ismin ismi mensubu
şöyle
yapılır:
a) Şayet, hemze asli ise, olduğu gibi kalır ve sonuna nisbet ^J sı
ilave edilir. Ömek:
pLUıl = yapmak
>dan'^pLiİI,
pliüjl = başlangıç > dan j^Jıliİjl gibi.
b) Şayet, hemze, j ve den dönüşme ise, olduğu gibi kalabilir, ya
da, j a dönüşebilir. Örnek:
PLLİJJ = gök> dan ^La-L^ - ^jl n'..,
pljj kurtarmak > dan ^jlai-j^ljj gibi.
c) Hemzesi müenneslik için ilave edilen bir hemze ise, j 'a dönüşür.
Örnek:
(.\j^a-L^ = çöl > den = çöle mensub ,
pl LAJ I =beyda> ^jl ı ı = beydalı, gibi...
7- Sonunda şeddeli ^^ bulunan bir ismin ismi mensubu
şöyle
yapılır:
a) Şayet şeddeli ^^ den önce bir harf geçmişse, ilk aslına, ikinci^
'a dönüşür. Ömek:
= dürmek > den ^jjJ» , ] ^ = diri > den '(jj^ gibi.
b) Şayet şeddeli (j dan önce iki harf geçmişse, ük (j, hazfedilir, ikinci
t^, j'a dönüşür ve bir önceki harf de meftuh olur. Örnek:
= Peygamber > den , = ali > den ^jil gibi.
c) Şayet, şeddeli dan önce, üç veya daha fazla harf geçmişse, ^
hazfedüir ve yerine nisbet yası geçer. Örnek:
82

j_yXİLiJI > ' ^ L i J ( = şafiî, lİJLjİlll > '^^ll I = Dakhallı,
••yy ~yy y «y
8- Üç harfliyken iki harfe düşmüş isimlerin ismi mensubu
şöyle
yapılır:
Aslında bütün Arapça isimler en az, üç harflidir. Ancak bazı isimlerin
son harfi düşerek iki harfe inebilmektedir. j j -^j - - gibi.
Bunların düşen son harfi ya j ya da ^ dir.
Yine bazen üç harfliyken son harfi düşen ve sonuna müenneslik l si
ilave edilen isimler vardır:
lj^
= top, 4 'I . ı. = yıl, den ^jjl _ ^] = kardeş > den ^jll
•ri Y Y » ( Y Y
j»j = kan > den j _ jj = el >den (jjs^
= top > den - Ll-- = sene > den "(j^i-^
y *• y ^
4i_öı = dudak > den ^>a-ö. _ iiJ = dil > den [^jJd
4.1j = ciğer >den^j.lj
9- Çoğul ismlerin ismi mensubu şöyle yapılır:
a) Asıl olan çoğul isimlerden ismi mensubun yapılamamasıdır.
Ancak, çoğullardan ismi mensub yapılmak istenirse, müfredi esas alınır.
Örnek:
y f y d y
pljjj = bakanlar > j^jj > csj^fjj
Jjj
= devletler > jjJjJ
b) Şayet, kelime ismu cem' (topluluk ismi) ise, ismi mensubu
yapılabilir. Örnek:
f o y ^ S Y
^jiJ I = kavim > den
j2J I
83

_Hİ;3İJI = Cezair > deh^jLIjİJI
c) Ancak günümüz Arapça'smda, çoğul isimlerin de ismi
mensubunun yapıldığmı görmekteyiz. Buna göre şöyle denebilir:
4IIJİlLjI '
J^j-al
84

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İ'LAL İBDAL İDGAM
HEMZE VE NOKTALAMA
İŞARETLERİ
I- İ'LAL, İBDAL VE İDGAM
Arapça'da, kelimenin bazı harfleri, düşer, bazı harfler bazı harflerin
yerine geçer, buna ibdâl
(JIJ-JI) denir. Meydana gelen bu değişiklik illet
harflerinde
oluyorsa, buna, i'lâl ( J:>UI) denir.
Aynı cinsten iki harf yanyana geldiğinde, bazı şartlarla, önceki
sonrakine katılır, ikisi birleşir ve şeddeli bir haif olursa, bu işe de idgam
(j»Lc.jl) denir. Şimdi bunları kısaca ele alalun:
A. İ'lâl (JiUyi)
Kelime içinde, illet harfinin düşmesi, yada bir illet harfinin başka bir
illet harfinin yerine geçmesidk.
İ'lâl şu yollarla olur:
1- Elifin j 'a dönüşmesi; (ijlj .»iJVl L ^ )
Elif dammeden sonra geldiğinda, j 'a dönüşür. Ömek
jJhLi. > den JJ»jli = görüldü, ^U. > den f^j^ =hükmedıldi.
2- j 'in 'ye dönüşmesi; (PL JIJJI LJI)
Şu durumlarda j, (j ye dönüşebilir:
a) j ve ^ aynı kelimede yanyana gelir, önceki sakin olursa. Örnek:
jUu > jjjjxj > jj_ı_uj > ij-Lxı = efendi.
. (^j-i > > Çj-^ > 4-^ - kızartmak.
b) Sülasi fiilin ismi mefulünün sonu (j ile mu'tel olursa. Örnek:
.Al n > (Jjjıi_a) >
" = hükmedüen
85

'ı 1 n > (JJAİjj)
> ^ 'ı 1 n = bina edilen
c) j sakin kendinden önceki harf sakin olursa. Ömek:
J a -fi
JIJJI > JLJJ)
fi a fi
d) j kelimenin sonunda bulunur ve kendinden önceki harf meksur
olursa. Ömek:
jJLJI > ^LJI.
3- j ve nin hemzeye dönüşmesi; (PLJİJ JIJJI \_Xİ5
6 j-a-â)
j ve ^ şu yerlerde hemzeye çevirilir:
a) Ecvef sülasi fiilin ismi failindeki aslı j veya (j ,. olan elif, hemzeye
dönüşür. Örnek:
fi
j » >
^La > j»^Lo = omçIu
j 1.^ > jLa > j!ıLo = avcı
b) 3"^^ (j harflerinden biri kelime sonunda olur ve kendinden önce
zaid elif bulunursa. Ömek:
Lc j > j-c
> "p U j = dua
(_^j-i2 > (_j-*i>5_ı > fLAİ = hüküm vermek
4- Hazf (illet harfinin düşmesi);
a) Ecvef fiümin ismi mefulünden j düşer. Ömek:
fi fi o fi fi
JU > Jjj5-a >
(Jjjli-o) > Jji-4 = söylenen
> ^j_Ljjj > (Jjjıi_a) > 2-:ij_o = satılan
b) Kendilerine benzer bir harften sonra sakin olurlar ve
kendilerinden sonra gelen harf de sakin olursa. (( e benzer hareke fetha _
, j'a benzer hareke damme _ , 4^ ya benzer hareke kesre _ , dir.)
86

Örnek:
I = > UJLL >
0 0" a
> v_Li = Kork!
j = > j^Lâ >
> ^ = Kalk!
^ = > > ^ > Cre = S^t!
c) Nakıs fiilin sonundaki ület harfi, bu fiil meczum olunca, hazfolur.
Örnek:
j^j-ş
> ^J-j/^ > ^jl > ^jlV = dua etme!
^ .As j > ijAİj jJ > > gAs" V = Hükmetme!
.M ^ j > ^t.^j jJ > Iji^l > ^7, ^-ı ^ = Korkma!
B. İbdâl (Jli^yi)
Bir harfin diğer bir harfin yerine geçmesidir.
Şu haller ibdâl örnekleridir:
1- JLİiil babının JjtâJl PLS nin dönüşmesi;
Sülasi bir fiilin JAÜI
pLi i j ise ve JL*.lil babma sokulursa, j , o
'ye dönüşür. Örnek:
> ..N">jl > . .9 .^'ıl = Vasıflandı.
Bu durum muzari ve masdar için de geçerlidir. Ömek:
ı \ ı^t > >_9 ..N"!JJ > >.t .^"j = Vasıflanıyor.
y y y
fi • fi ' fi i
LLuaj > UL^jl > Ul ıN'ır = vasıflanmak.
2- JLaJLâl babının o sinin j 'a dönüşmesi;
Sülasi bir fiil J , j , j harflerinden biriyle başlarsa, bu fiü, JİjLLâl
babma sokulursa, JUJiJl ın o si, j 'a dönüşür. Ömek:
> > = İddia etti.
'^'j > jl > j jl = Hatu-ladı.
87

l»-a. j > ^1 ->"ı jl > ji^J jl = İzdiham oldu, sıkıştı.
3- JLsJiil babının Lij sinin L 'ya dönüşmesi:
Sülasi bir fiil, (_> ^Â'n^l > ı^'ıU .nl = İyi yapmak, ziyafet hazırlamak.
>_jj^ > ı_Ij">.>»l > ı_Jj U ı^ıl = Dalgalandı, bozuldu,
jjJo > jj" U( > j^1 = Bir düzende oldu.
^
> ^J-kl > jxikJil = Karardı.
C. İdgam (,»L£JVI)
Aynı cinsten iki harf yanyana geldiğinde, kolaylık ve hafifllik için bu
İki harf iç içe girerek şeddeli bir harf haline gelir ki buna idgam denir. Bu iş
için bu İki harften birincisinin sakin ikincisinin harekeli olması gerekir.
Değilse önce bu hale getirilir Örnek:
af i t
jJJ.I> jtil = beyin
> jo-iı > j_i = Bağladı
II. HEMZE
(-6>4JI)
' Hemze, ya kelimenin başında, ya ortasında, ya da sonunda olur.
hemzesi.
A.Kelimenin başında gelen hemze
Kelimenin başında bulunan hemze ikiye ayrdır: Katı' hemzesi, vasü
1- Katı' hemzesi (^.Llli 6JJ>-A)
Katı' hemzesi, ister kelimenin başında, ister arasında olsun.daima
okunabilen ve e şeklinde yazdan bir harftir.
88

Katı' hemzesi, şu yerlerde kullanılan
hemzedir:
a) Dört harfli bir fiilin mazi, emir ve rtjasdarmm başmdaki hemze.
V s roM, > S ı^M, L-âl ın'J
gibi.
b) Harflerin başmda bulunan hemze.
°ül 'ûl' Lş^l 'J' gibi •
JI 'm başmdaki hariç, çünkü bu vasıl hemzesidir.
c) İsimlerin başındaki hemze.
gibi.
Ancak, ÎAJI , ,^^1 , l] ^ \ , ^JLMI , öl"f-^' ı ff'
nin hemzeleri hariç, çünkü bunlarm başındaki hemze vasd hemzesidir.
2- Vasıl hemzesi (J^jJI Sj-a-ft)
Vasıl hemzesi; hemzesiz olarak ( I ) şeklinde yazılan, kelimenin
başına sakin harfi
telaffuz edebilmek için getirilen ve kelime başında
okunan, ancak kelime arasında okunmayan bir eliftir.
Vasıl hemzesi şuralarda kullanılan hemzedir:
a) Beş ve altı harfli fiillerin mazi, emir ve masdarlarının başında
bulunan hemze.
JLLCI,
JÜII , jlj-if I = alışkanlık (beş harfli)
" .MI, tj"»" '"I , ÎJIJLIİİJİ = Yardım etmek (altı harfli)
b) Sülasi bir fiilin emrinin başındaki hemze.
11^1= İşit, J^l = Çalış y'j I = At, [_y^j I = Razı ol!
°^^U Şükret, = Hatu-la, Jİjl = Gir, İlli = Affet, gibi.
Mazinin JjJJI
oj-c 'i madmumsa emrin başındaki hemze madmum
olur, diğer yerlerde meksur olur.
c) Ta'rif harfi olan Jl takısının hemzesi.
89

« o^-LI-s-" ^ j

J JJ = Dönüyor, PVjjs = şunlar.
b) Hemze sakin bir harften sonra, madmum olursa,
d'JİJ = hastalığm, 1'jl^J = zekası, gibi.
c) Madmum bir harften sonra, meftuh olursa,
Jjş.jj = Tehir ediyor, PL^JJ = başkanlar, jlj_â = kalb.
d) Madmum bir harften s(^nra sakin olursa,
j-oJij-a = konferansçı, t>»j-û = inanan, 5 j jj = çukur.
Kelimenin arasında gelen hemze şu yerlerde elif üzerine yazılır:
a) Hemze, meftuh bir harften sonra meftuh olursa,
4jı..ı o = bir mesele, 0 .L=.Lâ-o = sürpriz, '^ı^ = sanki.
b) Hemze, sahih ve sakin bir harften sonra meftuh olursa,
l\\
= ansızın, (J[\ k = susamış.
c) Hemze meftuh bir harften sonra sakin olursa,
I j = baş, j^ln = gecikme
Kelimenin arasında gelen hemze, şu yerlerde müstakil yazılır:
a) Hemze, eliften soru^a meftuh olursa,
îpli^ = denklik, JpliJl = bir şeyle sevindi.
b) Hemze sakin j dan sonra meftuh olursa,
Jpj n^u = bir yer adı.
c) Hemze madmum ve kendisini çeken bir med harfi varsa ve
öncesinde kendisiyle bitişemeyen bir harf olursa,
1 jjjl = Başlayınız!
C. Kelimenin sonunda gelen hemze (mütetarrife)
1- Kelimenin sonunda gelen hemzeden önceki harf meftuhsa, hemze
elif üzerine yazılır. Ömek: LıJı - l j^l -
Ij=Jj
91

2- Bir önceki harf meksursa ^ üzerinde yazdu".
3- Bir önceki harf madmumsa, j üzerine yazdır.
fi fi
4- Sakin bir harften sonra müstakil yazdır.
pLitJİ — p ı_ıx — F (_âj — pjj^-plj -> ı.-< gibi.
D- İki lı^mzenin birarada olması
1- Birinci hemze harekeli ikincisi sakin olursa, ikinci hemzenin ilk
hemzenin cinsinden bir med harfine dönüşmesi gerekir. Ömek:
= irnan
etti > asili: ^°\] dir.
= iman edildi > aslı: (j-al
jjLul= iman > aslı:
^Jİ = Adem > aslı:
(jLlldtr
(»jli dir.
2- İlk hemze sakin, ikincisi harekeliyse, birinci hemze ikincisinde
idgam edilir. Ömek:
jllu = sordur > aslı: JPHU şeklindedir.
3- Her iki hemze de ineftuhsa, İkincisi, j'a dönüşür. Örnek:
'«iJı_a
jJ6 = O, ondan daha iyi imamdır.
Bu cümlede J\ kelimesinin ash: "^»11 dir.
***
92

III- BAZI NOKT^ALAMA İŞARETLERİ
Bunlara Arapça'da . C:JL.:>LC denir. Türkçede noktalama
işaretleri ne için kullanılıyorsa Arapça'da da onun için kuÜanUır. Bu nedenle
biz, bu işaretlerin daha çok isimleriyle ilgileneceğiz.
= Virgül
= Noktalı virgül
LLÂIJİ
= Nokta
= İki nokta üstüste
^»l|]ö~ı ...Vl 4_oiLc :[*!] = Soru edatı.
ı_iauLİİI

DÖRDÜNCÜ BOLÜM
FİİL
ÇEKİMLERİ
I- SAHİH FİİL
A. Salim fiil:
jJLuJI ^Jİ*-LI ,_jaiaLLI aı
UZj j ı

^ L J I
^ J L ^ I 'L_i-ij-.-a2İLJI J^H^I
(Yardım ediyor, eder)
• I ' °-

^L. f
j-^l
Jj4^) ^jL-ai .aj,>^
(Yardım edilmedi)
jjUl
I JJ 1 ıL 'ıj aj Ij 1/1 'ıj j 1

(Elbette yardım etmeyecek)
f f o - a '
JG
^
^ O " O •>
I ' " •
j ı^^^ û-l
" - . * ° -,
j - ^ ı û-l
***

(Mutlaka yardım ediliyor)
^_j_lİU(
,1 ) • ^ » • I 1 • >- ' • I I ı_ıLâJI
ÛİJJ l^'' '.I (j 1J '"' ' öj ''~ I y fi y y a t y ^ fi y y y
(Mutlaka yardım ediyor)
^ 1 j>LI
'l " ' ' 'ı

(Yardım etmiyor.etmez)
,n I I La
UJJ-'
TJLJ I'I'tJ Lû
TJLJ lo'ıL La
J 1 N 1 J LA
f t 9 -
J r

(Yardım edilmeyecek, edilmez)
UJJ-
s-^ÜLİl
" a " o *
j n-ı t ı a
ioLLiJI
] ı
•
oj=uaı
1 ..-.v.V
AK-III
(Yardım eden, yardımcı)
j>il
jjlj^Lı
j£jil
tTjljjuaLâ
***
6j-ı-aLj
•
öJı^l
(Yardım edilen, edilmiş)
Jl
jjill
***
joiaLıJI j^jsl ı. S j
(Yardım et!)
^ 1 j >ll
ljj-^(
ı>l^'ı " A
j
J
'j-^l
***
c5j-^l
5_J=UJll
101

(Mutlaka yardım et!)
i f' " '. ı' ' "-i
* - M
jjÜI

(Yardım etmesin
\jj ın'ıjV °'
j jÜI
***
(Yardım edilmesin, olunmasm)
' ° ' °.' t
Û J 'fı'ljV
ij'.fiV.v
0 ' 0 *
J n-ı 'l J J
. ' c *
, ,MiJI
,,!

(Bir çeşit yardım etmek)
~-' j • ^ ' Ö 1-1 J 1 ı-ı I 6 J r f-ı t
' y y d y
***
(Bir yardımcık)
^jJıİUI
ÛJJJ ÛUJ J '
***
( IJ) 1II 'ı 1,1 ^ r lll ' ° ' J •
(Yardıma mensup bir kişi)
Y Y •* Y
S ^5
O Y
***
J^LLİI ıı.L

B. Mehmuz fiil
1) Mehmuzu'I- fa'
FLLİI jj-Hİl fj-La-LI Lj^LIl '-^fj-
(Tercih etti)
Li'jiiî
f-'j-'i Lo_ı j_j| ' - '=-1
o-'j-'l
1
***
*•
K-11
-â-i j
ı n'
(Tercih edildi)
^ n~.ll
ajill
P -
***
Ll jii I
,.K-n
105

1 a-ij m'ı
(Tercih ediyor)
' i»'
j^4;
1 '=-1- J y oy
y 0
^ U i )
P K-11
(Tercih ediliyor)
y f o f
y 0
ulj-»^
J^>f
y e y 0 ^ y
^ ^ 0 >
aij-ıj-»
^ ^ -. *
J^J^
y
uJj-JJ-" û'j^-P J-iJ-»
y 0 y 0 ^
'• • '
û'j^P
C>f J^P
***
p K-, 11
(Tercih etmedi)
ÖJ_.IU jU
lj>P
UJ-''-' f-ı
j^'-'H
«J^^H j^hf H ^üuı
ij^ı^P
» 1'. 'ı
***
106

PLÜI jj-« f-L» fj>=J-l J>f=J>l {[^jL-^l ı-Ljj-i-aii
^ 1
(Tercih edilmedi)
j jül
* 0 -1 b fi 0 ^
„ .'
•: • ' »
a " 0 >
j-'j-'
0 ^
H
^ 0 ^ o a ^
•: • ' • -
^ fi 0 "
(Halâ tercih etmedi)
I
İLİ
U
I jhh U
I
j>LI
o " B'
^
^liJI
i^üuı
._J=UJLI
I Jib LL
jIiLi U
l_J=UJ.I
s
i;!: ü
^^K-11
***
°j^/ Ü
FLLII jj-H-*"! ı>o LJ-j f»j>ail J>f=il f^jLı-Lİl LJLJJJ^
^^.-.11
(Halâ tercih edilmedi)
m
jjÜI
İJ-HJIÎ Li Li ^liJI
0 - a fi
U
İJİLLİI
^ B ^ ^
Lj^uaı
uj-'J-' LL 'j-'J-' u c^j^P Li

(Elbette tercih etmeyecek)
^ 1 Jjlll
•
5_.lliJI
j_.l_ı û-i K- 11
•IJ İp 1
(Elbette tercih edilmeyecek)
^ 1
' 0 ^ 0 y
0 - 0 J 0
û J^>^ û-l
***
u:SjjJ 1 (j J-J
(Mutlaka tercih ediyor, eder)
- - o ^ 0 -
ç. K-11
^.-.11
jjÜl
Uj->L-J
Uj-ıLJ
UJ-iUJ.
***

(Mutlaka tercih ediliyor, edilir)
s * - 0 * '
6J^J^
t 1' Q 0 fi "
^ 1
^ E * ' I«'
•t ' S * ' a - î 0 * '
# ' O t '
Lj=liJll
S .f ^ P .^
(jj
V1 ı_L.
UJ-'J^
(Tercih et!)
***
'Al
111 (j

jjl k_a_jj_L-a:i
FUJİ Jj-=-e^l O-o (»Ali ^.iIjLiLlI
(Tercih etsin!)
cA^<
j jÜI
Ij_hl^ 1 •_.LUJI
lAı^
*•
***
.UJI jj.^1 6- J^l ^ÜUI
j_ıLlJ
L^ÜUI
.UJI
(Tercih edilsin)
^n^ll
ijj^A pa
^ÜJI
nö 11 û " fj'^ '1 --^ti-iı
A ^
5_LİLiJI
(Tercih etmesin!)
jjili
Ij'jİiÇ H
A4 ^ , ,MiJI
PLLİI jj n j 11 6-" JJj^l.l ı-ı.ıliJ 1
1 ^ 1_İİLLJI
^n-^ll
^' ^ 0
Ij^jj V
(Tercih edilmesin!)
9
IjJİJJV
FİiJI jjjı^ J,l (j-» J-fiLaJI ^j-ul
(Tercih eden)
jjiil
• î» '
e 0 ^
^UUI
•
4_LLÜJI
^«^11 ^ 1 j^l
- > _ ^
Jjj^î ûAî j^aı
'^1 j^î
110

p LLJ I jj)
n j il jj_o JjXaJLI ^ mi
(Tercih edilen)
ir
ÛJJJ-''-^
J g-
6JJ-.U
***
•il
° . - : İUUİ
'
j_ı_ıLı
:JLLİİI
: JİUİİ
j-ll 1 r lll jl II ) İlli J : JN.riınl
***
111

2) Mehmuzü'l- 'ayn
(Sordu, istedi)
y 0-> ' •" ' t ^ 1 1
° 1V'
.1 1 1 Lm
^JLİLuı
1 . ~11 • ••
1 .-.vr...
Lüuu
. * I 1 t -> n ,j

Oi^JI jjJ-fil ıj-a J>feJ«' l^jLJdi
e-Ljj-L^
(Soruluyor, sorulur)
5 ıMiJI
Jluİ-.
' '(f
Jl1M 1
(Sormadı)
JJ .fr"
p K-11
1 V° ' "l
1 jJll«_i jJ
Û-ILJ-U-J ^ 5-1:. üuı
yi:..'-, p
***
(Sorulmadı)
1 jJl.U-l |J
' ' •
• f • *. 0 -
1 jJİMİ 1 jJ
0 0 * 0'
^ m ı
5_LLUJLI
***
113

I.(.j>il ı^jLai ^ jLAİl _i
(Halâ sormadı)
J ^ l
1 Jîlul U ..^ÜJ.I
J.I J>j^l ^jl
• (Halâ sorulmadı)
j^.^ll ^ 1
\
j jill
iJî:;, u
y P f B ^ ^
tjJıili ' LL
^ULİİ
5_LİÜÜI
1 JıLl U JÎ-..SU u_j=mı
5_ukUİI
JL^ U
***
Jllul U
pK-.ll
ûolJI jj o(j 11 Û-*
( Ij m'ı 11 ^jU Ll^jl IAU 1 9jji(-ı"ı
(Elbette sormayacak)
j^«^ll
yfl y B y
1 jju*ı_ı (2>J
' f "0 y o y
IjJUoZİ ûJ
j>il
' ' ° 'l ._^UJI
İJLUJİ
y yB y Oy
c_J=UJLI
***
Jt-"l u-l

(Elbette sorulmayacak)
,_^IJUI
öJUuj û-i JUu_ı û-l
'L"' " 'L
JUu_ı jj-l
ıj-Û 5J_ui"JI
y yo I 0 y
ju-ı
:>J
(Mutlaka soruyor, sorar)
• - M
i_>:.LiJi
öLJU-uİj
< y yfl yy
::,vıLiıJ
***
(Mutlaka soruluyor, sorulur)
^ 1
1 ,-MiJI
• 1' ••• • 1 1 1 1 il
ijIıliJI
ûLlil 1 1 1 f
,j

(Mutlaka soruyor)
^LUl
° 'ıf' '_'ı
-1

•Jl-i c^«-.ıı
(Mutlaka sor!)
jjÜI
ûJ'Uul
-
ûJu-l
- -
***
(»>JLI ^IâJI ^ l ^ j ^
(Sorsun!)
^ 1
IjiJllalj °jr...'.ı ^ÜLİI
*•
***
1 j ^ l t > J ^ l ..^liJI -
(Sorulsun!)
)Ji14j
•jî14j
***
.»«il ı> J^LiJI 1^ Mil
(Soran)
^ 1
j:SÜI
(j i-^-l-t Lui tbL^
***
117

(Sorulan)
jjHI
'.
V ' '
J^jil
***
lx.jil
AVI jj Ll ^jL^I ^L^I
0 O f
JL^I "jU : Jl^l
* # - *
jL.
: J-ia-Lü
5j;ı,,/n
JFL-UI
jıl^ı 'jr^j.1 jr.Aı : JUiLİ
^ ^ f
JTı°..ı( J V\ nı J J1V.J Jlx-İl
*•
jL^ JUoJİ : JÂA^
J . L ^
Jplın"
. ^ B ^ e • • . D O . ^ A . - O . ' ^ ^ 0 - 0 D O
JA.^1 jı.„-...ı j^..,-.,.j jı.,.-,„ı : ju^-,„l
***
118

3- Mehmuzü'l- Lam
1 ^JİÎLII ,_j^ıiaU( .
(Okudu)
İl jJ
^UJI
'ir '- 1 -r -
Lil j_a chjI j-a ll
>
" "1.
^UJI
5_iLUJI
^uaı
O' ^
** ^ "S 4_j=iiaı
f 0 f
pK-ü
^Jİ-^ 11 ^ J L-âl 1 v_İ_l j i(~ı"ı
(Okuyor)
^ ) j>II
ÛJİJÂ:; ij^ ..^ÜÜI
'
B' i'.
0.'-
û i j ^
1 jİj
î_ilUJI
^- t' ^UJII
y g y 0 -
6^j^
iy e -
^mı
Iji^
.Di
^ 1
119

|.:iüi jj^ı Jj4-ii ij^^
(Okunur, okunuyor)
^ 1
• - 1 1
^ fi fi- e f
i'
i''.'
- e' 1'
'Af
ti
\ ^ 5_J.UJ1
•
' f ' c t 9 fi
t/ ti
' i ' • ,' 0 /
i' uf
•A
u'A
iji:
' ,- ti Uİ'UJLI
t' «_t
(Okumadı)
JA'
t' •'.
t' ° 'l
'A H
ijin
Ç^I'A P
•
***
(Okunmadı)
îjil p
Tjij.p
***
jl.nll ^
jjüi
•iA^
°)AP
°İAH
,' ti -
•
120

IJI'JÎ: U l'jilU "I A ü
î u
iji'jii u î'j^ u "fjii U
Û'A LI c^lA LL l^LUl
î LL "rjii u 'l'A ti 11
Lfil 6-« 'LJLL CJJ^' Jj4^' t - » * - ^ ' 'Af
'. 11
û'^a-' Ut
•e' • ' •! ,
îjİJlU
(Halâ okunmadı)
jjAil
lA Li 1 jij LL
1A Li 1 LL
1 U 1 ^ Li
***
t5İA "Li
"'l'jil U
4i(> A yj'^^'tll fJ-L»-i 1 ^jl.AlI . «
(Elbette okumayacak)
j>il
J A y
lAfûJ
IA(>J
***
'İA6^
çşjA 6J
ij3i (>1
VLiJ.ı
121

(Elbette okunmayacak)
j jiil
> 0 0 '
' ',
l>ı^ (>!
ı' - - °. "I
i j ^ u-l lAcjJ ,,K-ıı
> 51 Iİ'TII ,ı,«Cj"IR jj-,, (»JI1Iı ^jl.nll
(Mutlaka okuyor, okur)
û 'A-i u 'A-i
'ü 'A-i 6 1AJ
c' -'-'i
û
1 AJ
***
,.!

(Mutlaka okuyor, okur)
^.-,11
jjül
-
— — °. 'r --'l
-
- -,
O \
(Mutlaka okunuyor, okunur)
jjÜI
- û ıAJ
: - -
- ü â-J
p K-11
JLI ü-' jxâL^I j_al
(Oku!)
^ 1
lî'j^l
(Mutlaka oku!)
j>ll
123

(Muüaka oku!)
- •u'i:,i!
' - -
•
(Okusun)
ijl'jSİJ
•
(Okunsun)
1 jijJ 1 jijJ
•
(Okuyan, okuyucu)
oİjLS
(Okunmuş, okunan)
1 V-ILJJ
' , ' 1'
***
124

0 0 €
r c f
(« ey :* -
^
6I jLLa
: LULâl
TjUii
^
y
pljüJâl
fi
> ' 0 '
«s t'
.JLuul
:JU.-JÂı
.İJ5--.J
y
• y
***
Muzaaf fiil:
^jLd\
J*iJI ._L.,
(Uzattı)
y 0 ^ y
s -
> / D ' >
La-ıJJji
s ^ 0 B <
î 0 - -
•
125

(^LAİI) , h^.^U J ^ ^ l (^LLI ı>-âJI
(Uzandı)
1
' 0 f
i
B * O' > ' 0 fi
* e'' fi
1 (.jLdl
1 -° '
(Uzatıyor)
O' >
CIJ J J-O
^UII
"fi t' fi
OJJ-0 ,1K-, 11
' < * '
ÛjJ-«^
' O * 0 '
(j J JJLJ
' • .t fi '
. I" '
,1-0-1
.* * ' Î ' -
J n'ı
r ' -
i* '
' • > 0 -
(JJJ_AJJ
(JL J-a_ı
I*' ' Î * -
•/ fi '
J-O 1
•
***
LAİI). 4şJll JLAİI JxiJ( ^ j ^
(Uzatılıyor)
^ ^ fi
(J JJJA_J
' * - I
JJXO-J
' O ' O *
(J J-< " "
*''
J-OJ
* ' fi
,JL JJO-i
ılj n I
- L" -
(JI J-O_ı
'. L' ' -
J-OJı
***
J ,Q-J
Î - fi
JFT-|
I - *
J-OJJ
•t ' fi
^JJ-a^
Â-jJUlİll
126

j»jjj=ir^j-i-«-i.ı» i* .Aü ^jLaii
jjuiJ)
(Uzatmadı)
1 " ' "'i
^ fi fi' 0-* a fi 0 ^ fifi fi 1' 0^
(jj_a_ı) J_a_ı jJ
• '_
Jjj_ı /»J (^J,.Lû-ı ) J_o_ı jiJ
*''.'-(
1 J.o 1 âJ J 0 1 aJ
1 i ~ jkJ ft~ H
(Uzatılmadı)
^jl.AlI J,5ll . i
j j ü l
LjJJ-a-ı jU
i" ' ° 'ı
İJ nJ jJ
i ' fi ,
- > o
5_LİliJI
İJJ--^ jJ
I'JIJI^J
Jj_l jJ s ' ' "
XoJ, jJ
***
J-o I jJ
K2İI
(Halâ uzatmadı)
j>II
IjJ-oj U
I Jfi_ı U (JJ-aJ ) J ft I LL
> " ^ ^ fi tl 9 fi 9 fi' fifi fi ^
tjjJ-o-j Li İaJI LL (jjjLİ j j-aJi LL
fi ^ ^

Ul. Jj4=ii ..»"^.niı j*ijı ^
y e y 0 ^ 0 y
(Halâ uzatılmadı)
Ül
U
u
' '"ili I" -
U
i' >
U U
« ' > •
-îr
^J-aû Ul
AUJI

(Mutlaka uzatıyor, uzatır)
jjÜI
', J n 1 I
Û " ~ I
i i ' '
J_a_ıJ
5_JaUJll
..K-.ll
(Mutlaka uzatılıyor)
s i ' ' '
Û "J ' ÖİX0_J
# ' 0 ' 0 > -
ÛI.La.ıJ
j>il
*.*' i'f
•
1_J.(JJI
*. /-"""-'I
(jl.t n 1 1
* s ' >
(j.t n 1
***
s i ' *
Jl j_ı^j:JI öP C-^' , îV.Aiı ^
(Mutlaka uzatıyor)
^UJLI
•
pK-.ll
û
Jl
" j I
JÖİI
j^l
.:.iijı
o t * ' '
o i * - -
•..U'ıl
u
***
^Uil
5^Lkll
J^l
129

•M
(Mutlaka uzatılıyor)
B i ' fi '
,1J n I 1
'
(j J_a_jJ
0 s ' '
B i , * o i ,
0 i " fi^
,.!

(Uzatsın)
^ 1
jjiil
***
(Uzatılsın)
a - '
j_a_J
ÛJJ-a-fJ
* ' '-I
J n 11
l'alail
i ' f '
J-aJü
***
j•» .A 11 Jj-Lİl û-a'A'-aJI
,1 0 1 I
1—â-jjj
(Uzatan, uzatıcı)
LS-
***
(Uzatılan)
' * * o '
(j jJjJ-a-o
.< > • -
***
131

o fi - d *^ - d f fi d - - -fi - - i
•1 n ı lll) JTJ A ı ...I .1 n 1 MI ı Jn ı ııJ : JI-«J T LUL
***
***
132

II- MU'TEL fiil
A. Misal fiil
1- Vaviı misal fiili
(Söz verdi)
0 if 0 yy
f 0 - - '
1 n"J fJ
0 yyy
JX. J
y • y y
a ^ o - V.
b!llj
0 y y
y
/ D y y
(Söz verildi)
^ 1
- a' f
bicj
0 - *
. L^UÜI
B ^ D ' ^ 1 '
^LUI
1_0_I J^J
-y
U_ıJx.j y
0 / 5_lLUJII
1.°' •*
bjx j
y
0 >
bic j
y
***
> 0 J
y
133

(Söz veriliyor)
^ 1
.lliJl
ûi
(Söz veriliyor)
, c - f
r -
f
pldıij-.
r - f
- e - >
f - f
5_LLIİJLI
***
(jj]j^\ JLÜII ^jLiJLI .-1
(Söz vermedi)
:J-
Ijjjj
p
, o' ^ 0 -
İd*:; jJ
°' "l
• ' t ° 'l
1 H-, P
' - "'l
0 - O y
— y y '
d£İ pJ
5_LLUJL(
pl

ji>ıı jmı 6- A fjA' JjA' tjL^' ^ j . ^
(Söz verilmedi)
J >il
..vIıLUl
(J JJıJ-. JU
LOÜ^i JJ
fi
a '
loij^ıY
0 0
jxj_. jj
***
-A f jJM' f jİ . Il^jl.il
(Halâ söz vermedi)
L^LiJI
^mı
4_J=UİI
,,K-ll
^ 1 jjül
j'ı-.', li
li
ijliU
la*ii LL
0 fi'

(Elbette söz vermeyecek)
t
- a '
Jaj ûJ
*•
" y o -
5 .MJJI
y
0 •»
' ' - °. 'l
y
JAJI ^jj
y •
IJJLU ÛJ
y y o * *
***
ü ^jliAlI v.i ij
(Elbette söz verilmeyecek)
jjÜI
laljl y
y y ^ 0 y
j^jJi öJ
İJİÜUI
Ijj^jJi ûJ
İJ^jJİ oJ
ûJ
' i ° 'l
(^icjj û-l.
y
pK-.ll
^ji^ı jLiLii üjiiüi. j." 11 (j j ' j." (*j 1«11 ^ j 1 1
(Mutlaka söz veriyor)
jjüi
• I'" "I
<
^ÜUJ
5_L!.tiJI
* '' '
***
''-'(
(j'i*-"-'
y
p 11
136

C5j'jJ' Jbil Û-* ^ I J' f;_jl-LAj.l ı_İ_jjj-aj
(Mutlaka söz veriliyor)
• o ' * .
(JLJJJCJ_J Û ' - ^ J - ^ Ü'^J-^ î-LjliJI
, (jt-J-Lcj-J-l û'^^J^ Û ' ^ J - ^

(Söz versin!)
öjjı_J l.n" I, j7 J LALİJLİI
y y *• y y y
***
(Söz verilsin!)
f- - t - f a - f
- o - t - f o - • t"
y y y
***
(Söz veren)
***
c^j'j-" JbJlI û-o Jj-»-â-LI
ı_i_ij_ı.a:5
(Söz verilen)
^ * o - f c - ^ t o -
* % a - - t 9 - * - t a -
***
138

jj Ll . ^jL^I ^ L J I
- ' 0 {
: Jl^l
fiİ'f
0 y
6J£I j_a
e . ' 0
jLtjJıf
JjCJJlj
— .
—j-ii
: JLxiül
^1 : JUJİÎI
0 fi "
*i' '
t i ' , , ' i ' '
: JjLİ2
jjılj:i " , '_' ACIJJ:
* J~ - Tİ 1^1 « .* • ..I JAJ~İJILİ JX. J~ I.IIİ : (Jla ^ " İlli
2- Yalı misal:
***
'^LjJI Jliıll Û-» f ji^l (j^LIl
(Kolay oldu)
^ j - L ^
^-ajsJI
j>il
'jj^ j ^ ..olLiJI
' O t '
0 > a f ' ^ « / >-
fi A 0 fi
• ^ ^ ^ ^ l^LiJI
^laı
L^ J 1 IVJ ı_j»mı
/ 0 * -
dıj m -t ^ 1
***
139

(Kolay olundu)
' o ' f 0 - t
c f a ' r - e' >
1-°' ' 1-°' '
/ o
J ' M J
pK-ll
(Kolay oluyor)
•İLİ
> / o ^
ÛJJ
^ o ^ o •
(jJ'" J J
G > O -
ö^^jJxJJ
/ > o -
J I li I 1
'• I ' ° -
I ' ° -
u'j-'-^
***
J I II 1 1
eh J--^
j ^ ı
.IıliJI
(Kolay olunuyor)
ÛJj-«J-f
ÜJJ-">J
ûj-">j
I ' i " i
1 ' ' '
> > 't , f

l^UI JLİLII j. Li (»A-LI {;^JLLAJ.I
(Kolay olmadı)
fi fi 0 ^ O ^
fi 0 ' a 9 fi 0 0 '
^ 0 fi 0 ^ B ' fi 0 .' a , fi 0 , a ,
Ij-L^ jJ J.^JI_l3 jJ
B ^ B ^ 6
j r n 11 AJ j m ıl AJ ,jil
°' °' il ^ L J I
UJ
Hu
ijLÎÎU-
İ-LLLÜI
UJ
o
J
/ B ' «I
I j ^ u
***
J:,;ı^ü
^J 1ıı J ~ı LL
A=L^'

(Halâ kolay olunmadı)
Lf
u
jjlll
0 - > d .
1 J_LXıJJ u ° ' - 1 1
>
U ° ' -II
u
U
pK-tl
j - i M j - i LL j I LL p l\ 1 I.
(Elbette kolay olmayacak)
^ > o - o -
> o '.^ o y 0 >
UJ
UJ
o f ' o " o "
y >. O y O y
j - " ^ Û-l
J-"
f
J^
Lf
Oy
• - ı ı
' ' ' ı
O
o y o y
J-AJ ûJ
O y O y
y J o y • y
j ^ - ^ û-l
***
jjül
y .* o y S y
j-'^ef û-l
- f a " 9 -
J
ı" J"' û-"
J ı" ' û-"
f • y o y
^ j ^ ^ ûJ
*• y
J
^LJI Jlilil Û-* û-l-e 'T'J Jj(i->U ^jl .Ali ı_i
:fj-
(Elbette kolay olunacak) .
a>ll
^!.UUI
i-iLUJI
^UII
5_j=uaı
'JJ-",>f
y fl y ^ ' 'i
ÛJ-"J-f Û-l
' JJ-"P ûJ
UJ-^J-'Û-'
j-">^ ûJ
ı_^jj û-l
'j-">^ y
ij_uıjû Û-l
ı ' i 'I
j-^j-" û-l
y y .P o y
J-"Je Û-J
j-">J y
J J-"

(Mutlaka kolay oluyor)
'•V-
uj "•jji
' °"ı
U J ' " J ' '
LS
'•I ' ° "l
I ' °-'ı
I /...V-.ı
u'j"'j
i f C ' -
(j I j r rı I il
|JJ"'J ' '
^(^Ul Jllil
UJ"'J
LLlİİII JJLİI J>J^I f^j.LAJ
(Mutlaka kolay olunuyor)
^LÜUI
İ^UJI
^UJII
5_J=Lkll
,j

J^LJI JLİII UjiiJI jj^jill âj^ ^ J^tf^l ^jL-LLI C - İ J , ^ ^
(Mutlaka kolay olunuyor)
» ' ' '
-
0 J - ^ ^
-
-
-
b - - .P y
ûj-^j-j-i
İjLUJİ
pK-ll
(Kolay ol!)
jjill
***
(Mutlaka kolay ol!)
***
!İ ''i viuj
ÛJ-"J « I v_JaliJ.l
' ' I
(Mutlaka kolay ol!)
UJ-'-uJ '
***
144

(Kolay olsun)
r t t ' - t a , a t a ,
Ijj.Mjjl j.Mj.l ^ÜJI
- . * 0 > ' ' fi 9 .f" o fi a ^
Û J ' " J J ^ İJ 'n j"î I j ı M J "i I «LJIIIJLİI
^ ^ ^
***
^t^UI JLÜl (> Jj4^l pK-.Mj ^-.1
(Kolay olunsun)
fi ^ fi
|j_UJJ_J
^ i' •
1 jjjj^j^
***
(Kolay olan)
* fi
I2JIJ_ojL
,fi
J-JLULj
dı 1 j-uıLı Lj J_İ-uLj 6 J-cuLj-
***
#•
(Kolaylanan)
***
145

Ul
° '"i
IjL^I
rJLJâl
j-uıl-l
1- -', '
j_ui|_l_l
J
^
•^1
jLu_^l
jlİi
^ ^ o ^
J'"j''j
lIaII
' ' -I
: JbLAJıl
JLlÛI
J I II t 1 I
Lİ
^ • •• 1*1*
J - -
y y 0 0
» . t " . ..1
***
Ecvef
1- Vavlı ecvef
^ji^ı
eijlvı ^^.jLaı^uı
(Dedi. Ash: j'j^)
t^ı ^ 1 j>il
IjJU
Vli
lÜJI
LÜU
IM«
> ut
ln-|q
ı-,n
y 0.^
ı-ılâ
Cıl<
y
5_j=mı
pK-l,l
***
146

(Denildi)
(jLi
ı-,ı
fi 9
I .-.h
,-,İ4
bil 1 -.14 :-.h ,.K-ıı
(Diyor, der)
1 < JJ rfl' 1
âA
'JA
JjÂ3
***
fi
J>ı
,.( »
Jlin
^ÜUI
l-LİLiJI
A_Juuaı
***
JLSJ. 'JUÎ ,j

MI ^jİ.AlI 1 S—ij ı^-ı
(Demedi)
. S. 1 1
J^l
0 - "o '
^ÜJI
y
0> y ffl y
.P f " a "
Ijjjlli f-i
Vji3
0 .P y 0 '
JİJlpJ
L^LlII
._J=UJll
5_J=UİI
- pK-ll
(Denilmedi)
t^ı ^ 1 J_^1II
> ^ •
v^üJI
t f a -
VLîS p
- f a -
- û ^ H
jJ ^uSp
s y J a y
j^'ıp
1
***
5_l1LlII
^Ull
4_ukLkil
pK-,1,1
, 11 ^jl.Aİl 1 < JJ K-l"
(Halâ demedi)
^n-^ll
jjill
IjJji u
^liJI
0 J y ^

^jljJI uJj^VI Ü-* J>*^' ^jLıAlI V _ L J J ^ ^
(Halâ denilmedi)
ıjul U
:>iL. u
IjJU:: U
vuS U
^ U vul U 5_J=UJLI
jiSU jiS u
***
^jIjJI ı_âj^Vl ^*
(Elbette demiyecek)
P K-, 11
^ Ü U I
ûJ
)jJji:ı 6J
- o> y a
J j5J. °ûJ
Jjl3 'ûJ
LS-IûJ
0 - - - ^ s -
***
.fa-
5_J=UJLI
P K-11
149

(Mutlaka diyor, der)
jjlii
* , t t , ,
ûLJÜİ-J
* * - -
6JAÜ
^ K-11
(Mutlaka deniliyor)
tAi
• - 1 1
yulı
5_LLLiJI
ûvulj
***
yuİJ
yu'v
(Mutlaka diyor)
- -
. -
0 ' *
6JjiU
-
•
0 ^. > ^ ^
-
-
tt , 9 , ,
***
y^^v
L^ÜLİI
150

(_5jljJI uij^VI û-a iiiLîJI j-ıS>ıJI (jj-J Cr" JJA' tjL^' ı-â-fj-i-=L:
(Mutlaka deniliyor)
•.'I II
JjÜ'
, /.UJI
-
iil
-
y> j^aı
151

(Diyen, söyleyen)
^ 1 ^ 1 ,yd\
***
(Denilen, söylenen)
^ 1 ^ 1
t t Q - - '
***
iıuı
JUı
: Jjt a.'»
: 4İtUİ
jilı Jli:.! : Jl,,i°M
jlil JLUl Jl-5', :Jlt-/Â(
J'ji:ı_.
: J Ü J
e e
JSİİ^I LİLilL^I JjV-|°..,j JUV.MI rJLsulü
152

2- Dördüncü babtan Vavh ecvef:
(Korktu, asİKcJj^)
jjÜI
LJU.
i t i '
o
ft "i "S
n "ı "i "S
' o
a
vZıİıa.
t 0_
K-11
1_U-LJ JJLİ ı_.L
ı_9j.^VI Jj^JsJ.) ^_JaiLLI
(Korkuldu)
jjül
l—L-l
o t t t
a "ı Q -k
- D t
" ~ a
5_J=.UJ.I
o t
t
ot
^ " O " " y
Ja_L-ı J»J uij^VI ç>>Ls_LI ^jl
(Korkuyor)
^ 1
• - M
PUIAİ
t
LoLUJI
ÛJ-aLkİi
^uaı
J-â-â-J
.j

f , o ' »
(Korkuluyor)
^ (
' t ' t.
AA
ûLâLLU
Af
^UII
(jLâLiJi
IsLkJ.
JAÎ ı-j^" (>» A (*JA' i*A-L'
tA'
(Korkmadı)
LiAP
.....
jjÜI
° i."' - ° 1
IjJUJifj e ....
, .MiJI
tA<
^ ıf 0 "
|j_âLk_ı jJ
AA
0 ' , 0 -
***
ı> A r^A' JJA' ^J^VI
(Korkulmadı)
uü4p
UüJiP
ULiJiP
1 < ~» 'l p
***
JA'
. . > o .
^ıK-,11
K-11
154

IJAİJ JJLİ L_JL tj-a LJj
(»jiaJ.1 tJjjj.VI ı_İjj_ua3
(Halâ korkmadı)
^ 1 jjill
ULklU
^LiJI
UUJi u
IjJUJıU
ULklU
0 " "
._J»UJll
UUJitl
v-â ^ 'ı U P K-11
1 ıLı La.l_ı 1 f jj^l J j - j ^ ^ 1
(Halâ korkulmadı)
^«-,11 ^ 1
liLkI U
" 0 " f ^
0 ^ ül liLkSU
ULkSU
LiLiJiU
, i ^ U
***
- • • 11
• 'i-. 1 u
0 , t d
1 i k", LL
5_.!.LiJI
Jxi_j JsLİ >-JLJ jjjı (jlj >_ıj ın'ı LI ^jlsJI ı_ij^VI
(Elbette korkmayacak)
j^l
lilkl û-l
^ülji
uuVûJ ı_iL=Jl û-İ L^UlİI
> - - e
û-l
LâLklûJ
LiLklûJ
LiliJiûJ
***
y o y 0 y
ı-aLk^ û-f
•* y
._JaUJll
ljJ»Lai
liUı y p K- 11
155

(Elbette
korkulmayacak)
* * 0 '
* * 0 - ' ' ^ 0 ^
^" û-'
' ^ .> 0 '
,_âi;.-. (jj ı_aUJı (jJ ' j 0
(Mutlaka korkuyor)
(>j
^-e^l 'ı"ı II Jj-â-ll
yuJj ûLâLkoJ AlLj ,_,LliJI
ûl'ıV^yi ûl^üJÜ Al-kİÜ iolılijl
ûİLklI ûLâLLÜ ûiUİJ .JoLUr
ûbHü ûi^LiJü A u J j 5_j=uaı
yLkU yuJj 6İLLV' ,.K-I.l
***
"
(Mutlaka
korkuluyor)
JjHI
ûilllİJ
1 ^ o ^ , * > -
* 1 . ' 'l
***

OjüJI jjl^^jjJI (jjJ ^ J« < j Jjlİ i_jLi (j-a ı_ajJi.VI ' â .j . j^s",
(Mutlaka korkuyor)
ÛjUJÜ - 6iUJlJ v_jamı
°ÛİLLİİ ûîUÜ û^U.V pK-ll
ÂJjiîJI OJı^jjJI û>J ^ JÂij J»J ._jL û-» Jj4^I >=-^' V. â jj-laI
(Mutlaka korkuluyor) .
^ 1 jjill
jj-sLa-jJ — û-^LâJjJ ı_vt-ıliJ.I
ûiLkU 6ÎLi^ İJÎI^V P «-• 11
(Kork!)
9 ^
IjjLâ. LiU. ı_ii. Jjsi-Ll
ûîl LiLk ^LL CLMJII
ÎLöîJI j_ı£^pjl (j>J ^ ı-ij^Vl I JJ> û-»j-^^' > âU. jjJ-LI
ûLliji. â^\^ 6-^1-=^ -i^^LI
157

(Mutlaka kork!)
Cr^l ı.r:^l JjiJ>l
***
(Korksun!)
t^l
Jji.ll
" **
** *» y
* * *
J * ^ j (J-a-İl -a u-â^^VI J J j'^l I < tlÜLİ I j-a I ' ^ *j
(Korkulsun!)
ç-^l ^_^JLÜf jjül
tjîlll LiLklI LLklI î-iLliJI
Lillı Lillj LalV p !

(Korkulan)
i'
' '
***
^ * 9 " " •*
^JLAİI (^LLI ^ U I
o ' * - .< o ' f i ' r ' i ' O '
ı_SJ^ I. < ıj) ı ı_aj)-~> t ı_SJ^ : J '« A I
I sJ) ~> 1 ı_aJ) ı ı < 9J) ~» ı : (J* A '
o . . . . . . . .1*.
o . 0 o , * . e . ". . 8 0 0
. A ^ " •,, I ' AL ~ " i ..I . A 1 ^ "ı ,.. 1 . â I " ,,. I :,J I « A " • ..I
.. . . . .
Not: Bu fiilin iftial ye infial kalıplarına nakledilmesine pek rastlanmaz.
***
159

3- İkinci babtan yalı ecvef :
(Sattı, aslı:'jlj_ı)
IjİL
UL
bİL
Cj^cL
5_LÜJI
A v
I ^" * '
I -°
İn n >
Lİİ
JALj JİJ U-JL (>» C^LJ' '-sA"^' Û-» JJA'
(Satıldı)
Lr^Li) c_İ_ij.ı^
j j ü l
f o l
f A
I n 11 I
ı â-lj ı

(Satılıyor)
, o , f
y
a " f
(jLcLl
p K-i 11
(Satmadı)
^ 1
İt 1 J J ^ , ,MiJI
- •' - • -,
°''
***
İjLÜUI
c_j=mı
5_j=mı
pK-.ll
(Satılmadı)
j>il
0 y
Ul /. fj
^liJI
0 " f 0 y 0 ' ^ 0 '
4_lLUJI
Lcl p ^ U I I
" B >• ^ 0 •»
Ul (J îjLUJll
a - f 0 " g - .f 0 -
pK-.ll
161

(Elbette satılmayacak)
0 y ^ 0 y
û ^ ü-'
ULİ -J
pK-ll
(Mutlaka satıyor)
< • • •
û I' ^ ' j I
I ^ 1
j
ûU ı.Vı
*. ' ' 'ı
a illi
^ . .-I
İJLÜLİI
*. ' ' 'f
uj.' 'I
û I •* j.'" I
***
pK-ll
1 a ij
(Mutlaka satılıyor)
(İH
(Jİ !•» 1 I I
ûULİJ
ÛULİJ
v_^LiJI
***
163

(Halâ satmadı)
;>JJU UJ-İİU 4_LLülii
(J
(Halâ satılmadı)
(^n^ll
j ^ l
IjİLİU
ULŞU
a d f
d
, ,^LiJl
5_^IAJI
ijlıV- U
^ U i l
Ul U

(Mutlaka satılıyor)
j_^l ^JJLİUI JJİİI
T J I J I — ^ J .' J I l_LIILIJI
0
Q fi ^ ^ o ^
'
(Mutlaka satılıyor)
j _ a ^ l
I I I
D fi ^
I *-»-i i—iJaLül
' 1 ' ° ' * . '
(jLJA-j û^-'^ â^H^f < 11-ıLr.l.l
164

(Mutlaka sat!)
ç-^l
^jJâil
o > s '
J>JL_LJ — Ö-*-f^f ı_ıiaL=J>l
-***
'^LJI (> (.c_.UJI j^l t _ L ü j ^
(Satsın)
1Jİ JJ I N j j" I A j J 4_jijLiJI
***
(Satılsın)
j.«.->ll ^_^'ıM.I jjAİl
IjİLİl LcLİJ ^ ^liJI
"jllı ^ °jl'v jJi^ii
***
(Satan, satıcı)
'öjlIıL. jjULL '^L j £ a i
***
165

(Satılan)
j-^l
.jjâll
- Y
dj (İlin I "it 1 ı n 4 1 ı ı n (.IJ-Î j-11
***

C. Nakıs fiil
1- Vav'lı Nakıs
(Savaştı, aslı: j'ji)
Jâll
jjÜI
' o y '
s ^ o - " a -
O Y -
(^jljJI ^ L J I
Jj.^1 ^ U l
(Savaşıldı)
.f
j>il
e Y /
.^UJI
3 / ' »
• *•
1 -
1 -
^uaı
ULIUI
bjj^
.J

L5Jİ>II u^l-J-" J>f^'
^jLıAİl
(Savaşılıyor)
y 0 y 0 >
• 1
0 %
y 0 " 0 f
tjLjjA-l
e ^
5_.:.iijı
^ 0 ' 0 * 0 t
y e y 0 >
p K-11
f-^ fjj^' C5j'>" o^l-^' fj^l
(Savaşmadı)
^JLAII
y
1 "ı y * > y 0 y
> 0 y e y
1 °'l ljja_i
-. '.V.
, > 0 - 0 ,
- .f 0 y • 0 y
/ 0 " a y /'o - Oy
***
ja_, jü
^lAJI
^Lkll
pK-ll
.11 ^jl.AlI
(Savaşılmadı)
^ \
Lfj^ p
y b y 0 .f 0 - y 0 .F 0 y
L jij; p
y 0 " 0 ^ 0 y y 0 ^ oy
***
P
°'ı
j * ' H
p 1)
168

, II ^jl.AlI 1 L-İJ If1~l
(Halâ
savaşmadı)
j^.~.l(
fi 0 " ^1 ^ fi fi ^ ^ ,f 0
>f u ^UÜI
Ijj^ u
^ fi 0
(^j>ll (^jljJI o-^UIJj4^l
j^oıll
(Halâ savaşılmadı)
tt
j ^ u ^UJLI
• °- - il
4_J=liJll
>ı U p K-1 i
ijUdl
ijjilU L ji_! Li ^UJI
ijjÜU
c " a fi «1
, 0 fi J
4_LliJI
._j»uaı
Lf A Li Ç5 J^ Li 4_J=UJLI
>c 1 U
***
CjLi c_.jWJLI ^jljJI ,j^LJI
(.JLLİI ^JUJLI
(Elbette
savaşmayacak)
^ 1 j>aı
^ 0 ' 0 " fi 0 - 9 ^
J A 6J ..^ÜLİI
> 0 ^ 0 -
ÜJ>*-f û-l û-l İ^UJI
'jj^ û-l
' :^ 0 e fi'
jjiz
û-l
>_J»UİI
ÛJ>^ÛJ IjjiJi û^ c5j^ û-l 3_J=UJll
^ D - 0 ^
jjij. û-l
^ ^ D 0 -
jjij. û-l
***
169

(JLJ L-j J ı fi 't I I u ^ b J I JjA' tjL^
ı s J J ı ı-1 ı
(Elbette savaşılmayacak)
^ 1 jjlil
" 0 > 0 '
*• 6 ^ • 0 > 0 ^
p - 0 > 0 -
(>l
6-'
jiK-,l,l
51 ı5 J Jli^jill ^ cSjljJI u-^UI (»jLai
^ 1
ü , * 0 - -
(Mutlaka savaşıyor)
^ ^ 0 ^ ^
û'jjA
« * 0 ' '
# . > 0 - -
s . * » . -
ûljjül
***
İLıiİJI j^jUl ^jl^l ^ U l J ^ l ^jLAJ
(Mutlaka savaşılıyor)
,1 K- 11
f
J^
j>Jll
i ^ a fi ^
Chf JA
ıjLîJ-A
jjLijji-J (jLjÂJiJ

UJİİJİ J_I1J:JI ÛJ-^
Ç5j'j-" u^bJI ^JLLII J^JLAJ
(Mutlaka savaşıyor)
Q ^ O ^ o " > a " "
e " f a > "
5_LİİJÜI
o ° ^ "I
-J
0 - - o / y
( J J J ^
o y y B ^ y
:J;>'V
ı

^jljJI L>o^LjJI Û-* jJ-öLaJI j_al ı Q
(Mutlaka savaş!)
^ 1
-
***
LJLI^JIJJI^LJI
J^JLLII
(Savaşsın)
^ fi-tll
v_.lliJI
***
5_L!.UJI
^1 C5JİJ-II o^L^' J^f^l
(Savaşılsın)
0 " 0 >
LjV-.'(
> p j, !

(Savaşılan)
j - ^ l
- i A '
J f \ ' ' i t a , *f t a ,
***
j,ı.f,ll
C5J^
SljLi-a CSjLi-j ':4İcU_a
. ' 0
' î - ' - ' - ^
'.'_•/(
C5J-^'
: JÜLİJ.!
: 'JI.-JQI
^ i'
( J J ^
: jU.
: JİUİ;
r " e *l 0 B
,„",.„l
r.lJİ.M-.,'„l
***
173

2- Yalı nakis:
(Attı)
o ' ^
jjÜI
Li-^J
.İLLİ
i > o ^ ^
o ^ -
> o - -
t a ' '
ft "t J ft J
ı_ı_o j
' a ' '
' »J
i-i I n j
'
t a ' '
5-LLU
Kmı
(Atıldı)
J.n~.l)
/ t
AJ
LJ^J
, O ^ '
x:.iijı
i ' ' t
LU
^ ^ •
A
fi
ılı 1 n j
.Kül
(Atıyor)
LAİ"
^ t a ' « >
'
t a '
LT-JT!
•1 ' ° - a '
• 1
6 ^
U!.LLII
0 ^
0
L^-H
— J'
0 "
LS-'-H
,.K-Il
174

(Atılıyor)
" 0 " 0 f
Y 0 - 0 ^
• 1 ' ° -
u'-f-'j-'
- 0 >
" » • ' O f 0 >
L5-P
' • ^ 0 /
Y 0 Y 0 .f
Y 0
- e .f
1 ^jl.AU
(Atmadı)
^ n->ll
'j-"J^ p , /.ÜLİI
B Y B Y OY OY
'. ° ' ° 'L
._J=UJll
"'- •"(
OY
OY
***
jü. j.j>ll ^LJI ^ L J I
(Atılmadı)
Jj^l^jUJ.!
pK-|(
I fl-l J 1 F~L ı
t ^ l ^ 1 ü>il
P U°>f P f^f P
y o y o ^ F o y I ' ' ' " 'I y o ^ ^ B Y
J^ H LJ-*J^ H f-H fJ
O Y O > 0 y YG^FOY y o ^ ^ B Y
(>f-»>^ P Lılj^ p ÇT^-HH
***
.j

(Halâ atmadı)
^ÜÜI
f o y ^
u
J-a j-Ü LL
UL. (»j>il ^Ul ^ L J I C:
(Halâ atılmadı)
^ 1 ^ 1
' 0 •• ' * ,
u
. & I I
^UJLI
ui=mı
. ı

(jlj ı-jj - FI LI.I ^LJI (j^LUl û^ J>f=il fı^jLAİl ^—1J ı ^A
Ûİ-^hf-oj^
Û^ A
ûLlj-oj-lJ Û L L X ^
ûe-A
***
ıJI ûj^ cr« A
(Mutlaka atılıyor)
>
s 0 > -
Û ^ A
(>A
« 0 ' -
s ' ' 0 ' '.
jjLij-ojjJ
* " ° '-'i
s » ' 0 * -
ÛJ^A
> a / ^
ûLj^A
ûLx^A
s
Û ^ ^
û^ jli

(Mutlaka atıyor)
o •* D
o y o y y
^J_i-Oj-jJ jJ-J-AjJlJ jJ-*-*J^ 1^ I ^ "i 1. I
"y *y "y '

ü_ıiLkll j_ı^jJLlI jjjjı c^Liil

(Atılan)
^ \ jjJâil jjill
ÛJ:^«J^ öA>a i:Şf->^ J^'i-'-'
I*' " ' ,1*' » ' is' o - . 1 1
**=fc
>^VI jo^l ç.jLiJl (_^UI \_jLJI
PUJ] l:^-'^ CT^j' • JL»^İ
fi_' o ' S ' •
j»A (j^'ji; ^'jil : jüo:.!
j^j' ^L^jl çA-^ l A j İ • JL»^I
f J^ (AA/>^ ur-»J^ t^->-' •
PLOJİUII (j_ij,>:i*.xj ^jJLu.! : JN j'ı .1
***
180

3- Dördüncü babtan Yalı Nakıs:
(Razı oldu)
c f " -
,% I I I ^1J
1 -
i >
A-A.
d H >ı j
H rı
j
^ 1
_1İJ
. * . ı . X ^
t f ' X
n ~ 11
i f ' t
•" • " ^
J
JAİ-İ JJLİ ,_.LI
***
ı^l-f-" u^f-J-^' Ü-» ^jlaJI f;^jLâil
(Razı oluyor)
jjlii
I_LJ
P K-11
" 0 y a y y O y
» • a v o y y O y y - o y.
y 0 y. a y y O y
y
" O y O y y O y
y
O y
y 0 y O y
c_J=UJ.I
y
-» O y y O y
***
181

(Razı olunuyor)
t s ıJ ı

(Halâ razı olmadı)
^ 1
1 ,,^°jlUL U
1 1 ' • ° - 1ı
j^
u
ijLuaı
***
u^UJI ' u u j.j>üi j.>^ı ^jL-a
U
pK-ll
(Halâ razı olunmadı)
u ^ ^ u u v_xlUJI
' • ° - 11
IjLliJI
1 ws°p u
' '"• 11 P K-11
***
v_a_ı
(Elbette razı olmayacak)
^ 1 J>LII
LT^-^T; Û-I
Uİaj:ı
[jJ
LS^P
û-l
0 - a - 0
u^j-i ü-i
' 0 y Q
a • y fl o y^
û-l
' 5_LİatİJLI
p « - 11
183

^LJI (j-a-âLJI j>« A v-J 'L* J.H^'
o >
6 ^ J^ O-l A a jJİ û-l LT^^ Ö-l
B ^ O ^ O - * / - B . ^ B - ' > _ Q . ^ 0 - '
I vj û-l A**-H û-l if^j-^ (j-l
û ^ ji û^ (j-l (j-^ j ^ (j-l
5_LLIİJLI
Lr^>^ (j-l (_r^>J(J-l (_r^jl (jJ
Ûj-J t- ^_pLJI (j^LJI û-« (»A-LI fl^jL^
(Mutlaka razı oluyor)
t A i ^ 1
û>^°A
(jl ''-"^>f-i
'ÛLA°A
Û^Aa
5 ^ ^^^^^
i * ' '
ÛJ^J^ û A ^ A û ^ A
û L ^ A
( j ^ A
***
v_^LiJI
(J^J^ ^, K- 11
A
A
ûjM Ayı lA^Lj-II Û-*
(Mutlaka razı olunuyor)
t A i
a * ' * '.
ÛJ-^A
ûlj'fi^j-l
s ' ' 0 ' '
l_l_»JUO JjJ
û A * A 5^ ÜJI
i f ' af'
û j ^ A
(Jİ tJlf>J-lJ
* - - •',
(j-f^J-^
* 1 ' ° -'l
ûLiJ-aj-ü
^mı
û A"A (J-f^J-^ 5_J=Uil
* " • -1
û^liijjj
ö - ^ 0 >
(j-^JV
p K-11
184

(Mutlaka razı oluyor)
^n-.ll
j_^l
- ". • "i ^UJI
-
". ° '.'<
LJLUJİ
. - (2J_1^JİJ
- -
° V p K- 11
***
^ 1
5î lÂ^II
(Mutlaka razı olunuyor)
• - ,jj^j_lj ._^UJI
- -
JjjjiajjJ
jJ-l^jV
***
1 (J^JLIJI ^ jj^LaJl j_al i.

(Mutlaka razı ol!)
jjiII
ı'-°'-° I * ı ' ° ı * ' ° ı
***
(Mutlaka razı ol!)
' ''
'
Jbll
jj^UI ^İJÜI t>
***
pK-|,lj ^liJI j^^l
(Razı olsun!)
y

(Razı olan)
fi " " fi*
Clıl lifli j û I "' IJ ^ J I fı I j ıJlLjJlI
***
Ij-jLiJI ,_)^A_Î LJJ i ıj J t A 1.1^1 illi 1 a_ıj I fı~
(Razı olunan)
^-jtaJI (_^.:ı-y 11 Jji-LI
^
o
UJ J'^ J-9
U' J 'J-^
ıJLıl ı ı>ıj-j Û ' ~' '' 'ij-a ı ıfı j-a ' - • 'ıJ II
***
^LJI ^ L J I
jiir.ll ^jLUl ç^Lil
pLbjl
LJ^' J^
' • ° • r
JUİI
: J-nA 1
CK>İJ öLuûl j ^
j^j-ji
- O ^
' ° 1 : jbaiı
Not: Bu fiilin infial babından kullanılması pek alışılmış bir şey değildir.
(jAJjjl P L ^ J I j^ı-İjj_j İt lA'ljl : JL»JLil
• .fi ^ tf'
tf-*- fi ^ ^ fi ^ * i^'-
187

I
P LLÛ } ~l. ı ıJ I
0 0 ^ B - a
~l 1 lll
D. Lefif
***
1- Mefruk lefif:
(Korudu)
^ 1 J ^ 1
y e - y
i > 0 , ,
1" 'j 0 - ^
pK-U
***
Jjjill u â_ıil II j>a ^>L»İI ı.^UI
(_İJJJ-

(Koruyor)
. S. 1 1
ûA
(JLjlİJ
ıJRJIJ
0 ^
*•
•
LA
LA A'
ç, K- 11
***
ıjjjÜI >. j

jjjill . ^ pJ_. cjj>jJ.I J^jjşll f^jL^
(Korunulmadı, korunmadı)
^ 1
Lli jH jJ
IJÎJIİ !j
4_bLiJI
.

jjjül. \yt\\ \
lA vJ "''''L' fA-Ll ^JLLAİI .-JL-I^
(Elbette korumayacak)
'A
y
' - ' °. 'ı
0 '
.• ^ 0 f
LAA
cA y
^ y
; > y .
***
(JJjJİI I—s J G I 11 jj-* L>-l-F 1—)J 'J , LfJJ^iJ-l y^j^y 5_uumı
(Aj-^y
Aj^J
***
** fi a *
^ I Â ~. 11 ı j< I (jJ-J J-a ^ J N Ll ıj JJ-â-LI • » J a I
fK-.ll
ûl'-j^-l
(Mutlaka koruyor, korur)
K-'-'i
(j^
(-> '
I
ü ' - -
(2,L^ıiiJ
(jL^-l
j>ll
Oi-îîl
^ÜUI
5_^liJI
4_j»l^l
Lail^l
* -'.'I
v>-İ_J
..K-ll
191

(Mutlaka korunuluyor)
j ^ l
^LLİI
* r - -'ı 5_^liJI
(jLı-jjjIÜ
Jl - t '
^ L Ü L İ
^_j=uaı
s' - ' » .
pK-ll
***
^
(»jİail Jjjiil 1 â jal II
(Mutlaka koruyor)
0 > , ,
:
^liJI
j ^ l
4_ıLUJI
- 5_J=UJLI
- - •İÜ 5_u,uaı
***
•Jj^l Jjjill , i lâlll ^
p K- 11
(Mutlaka korunuluyor)
-
0 y .f -
\_J.LiJI
- Î-LIIIUI
- v_JaUJLI
- -
•
ULUil
pK-ll
192

(Korun!)
***
J
Ui
*< IJ < "I 11 J-i£jJlJI ^-a jJjjÜl I â j < I 11 ^j-a jjJal^l j_a I v S jj ı

j>il
9 ^ ^ - ,
ıj-j-5j-ı-l
Lı^j-lJ
J A
_^UJI
4_LLLİJI
Jj-U
JjJj
***
K-11
jjji-tl V. IJ 3İI
j-aVi jj^l ^jLAİl c^UI vMi
Jji.
'plj-ıl
-
- a ^
^ -
:. JUJI
: Jjı
•
^
fi
SLSlj-a AA Ab
Jj^l
0
eLSjJil A A (AA
: jLa:.!
194

LP' er-^l : JUlıJıl
» y o y
^
y
JUî-.J
2- Makrun lefif
***
1 , Â .illi
(Dürdü)
• i. 1 1
Ljl
j>il
^ Ü U I
y 8 y >
>>^>^
e ^ 0 y
y
LAİÜJI
1 fl ıjjJa tİtJjJa ^ U J L I
i > 0 y
y
LLLıjJa OIJJJA

Ü J A ı
(Duruyor)
OJ3^
e "
UJ3^
- 0 y
y' • *•
***
,j

ojjül ^i_ıiUI ^
(Dürülmedi)
J>e^l
jjÜI
Lji:^pJ 'a;p .v^UJI
•• D y 0 .f 0
oLÜJI
JLJ, pj
***
e ** 0 .f. 0 y
jlı p
^UJI
İ^Lkll
pK-ll
1 . 4 .illi (> ' UL j*j>ll (.JLJLI j. jL^I ' ^ JJ
(Halâ dürmedi)
^ 1 jjiII
^ÜUI
jLlU
ll Jj^l ^jL^I
^liJlI
i^liJI
pK-ll
(Halâ dürülmedi)
j>il
|J>J4U L'jLİU ^ÜJI
.5_^liJI
LjUiU
._j»Laı
e - 0 /
>ıu
4_JaLai
pK-ll
197

jjjj-î-LI I Lj-sUI j-ı-öLaJI J.Jİ 1 h ij
(Dür!)
y y y y
(Mutlaka dür!)
A'
y y.
öJ.^1
> . 4 IJ I «-ı"ı
(Mutlaka dür!)
• y y
Ul .
JJILı
j^aı
ö^^l
I . 4 I 1 I r-l'
c>^>il
ûjjül'
^jâlll 6- fj^l
(Dürsün!)
^ 1
LUJI
J >UI
^1
I./.I-J
y
o
ULÜJI
l_LjlLLI1 jj-o
Jj4aiİA_ı!ıUJI j_al
(Durulsun)
^-Ojj^
^ n-.ll
lj>Ij
y
y
uyu'-ı
y
y
j>il
jL;j
jLii
^UJI

(Düren, dürücü)
***
(jjjjJ.) ı_LjiJJI Û-» J J * < U
(Dürülen)
ı^JiUll
ı—Ljj-uaj
jjÜI
' i"' °I ' I-*' °( ' °l ' • 1 <
ı^lj Ljj İn rı . LIljJ l-ı o "L-i j l-ı n • " •'»j i I
***
AVI ^ ü l wUI
« . ^
 l
: JLJil
A LjUi

0 ^ 0 » « 0 0 " • 0 - 0 ' O - O 0 - 0
) l-ı" .yıl pljU'ı Mil (JJ h ' II. j (_gj t-ı ' İlli :JIAİJ1-UJI
***
3- Dördüncü babtan makrun lefif
(Canlı oldu, yaşadı)
2-^1 LA-L' '^A'
İ J I j j ~ > j. j% 1 ıIıLaJI
û -
I' j j • ~ • J •" • ' •
._j=mı
5_Lj=uaı
iJjLİj JjLİ L_ıLı û-«. ÜJJ-5-LI >Jjsl II jj-jı J>AI Lf^LLI
I—LJJ-I-SLÜ
(Yaşanıldı, canlı olundu)
I o l~> I 1 l~» , • 1-^ I ıIıÜLİl
' t ' t a ' t
I ~1 J I -t
1-^ • ' • ı_ı_LLâJLI
I ~ ~ --
ıj~ j j I fl ' _ı j-1. • - • j

- o " - "
JJLİJ JJLİ ı_jL jj-a ü J jÜ' < 4 J < I I' ıj-a ^JİJLİ) ^ j I lö 1.1
(Yaşıyor)
JJLL JJLİ C_.L (>X
- . B y 9 -
ıl 1
fail ^jL^
(Yaşanılıyor)
.LliJI
İJİUJI
^UJLI
5_J=.UİI
..K-.ll
LS
I
j >il
- o - o ^
ü .' J *> .'
- o - o ^
- o - O ^
I "
•I '°
***
Jjıî-; JJLİ V_JL jj-a |Jj ^jjşil ^JLLII (JJJÜI
- o - o *
Lll
I.SJSİ
v:.iijı

- o - -
JJLLJ JJ-İ U_JL fJ-f f JA' JJA' ÛJA' «-A
(Yaşanılmadı)
- 0 ^ 0 -
I I 1 ^ "l jsj
I^Ji P,
- 0 - 0 > o -
s > o
• • ^
e / o •
^ 0 ^ o -
• • ^
P
• - o > «
P
^ o fi. o '
i-uLLkLI
jJİUI
***
I. < JJ m~
(Halâ yaşamadı)
0 - 0 tf*
1«1-^ ' u
L>
1 '°
'.U
1 u
(
1
- >
- LL
j>II
^mı
- 0
..Kili
***
. J A İ J Ja_â L_JL j>o LJj j»jjall Jj^ail ÜJA«'

(Elbette
yaşamayacak)
4 ^
a - s - a
ı' ° ', ° 'ı
Y
y a o -
***
- D - P -
-» B - P
Y
(Elbette yaşanılmayacak)
:f-H
JjiII
B - B / B "
- a > a -
û '
' (İH
' ° i °. 'ı
- o ^
1 ° '•
5_LİLiJI
- o - o ^ o -
(JJ.''""'tİH J J I tJ-l
***
o - o > e
. - o ^ o
..K-ll
(Mutlaka yaşıyor, yaşar)
*. ' - ' "l
, .MxJI
y o f O - -
s ^ - o - -
(j J
s - - o - -
.rf - a - -
=. "• --|
< " ° V ,j

5JLıiiLİI jj^jJLİl oJ-J ^ J>A' ûj>âl' «-â-filJI
(Mutlaka yaşanılıyor)
a > - o f "
ûi
AM
i - - 0 > -
.LLiJI
>,ı ,',VVı
i ' ' • '.
ı_i:.LLjı
î f ' a r '
^
'-'(
ı t -> 1 I
ûiAVı • . - 1
s - - 0 > - s' - ' » ' ,
***
P 11
(Mutlaka yaşıyor, yaşar)
^ 1 jjiil
" ° "I
B - - 6 y -
o < - o -
e - 8 - -
iA
f K-. 11
***
LLiüJI jj^jJÜI jjj-i Jj-A' ûjA"' ^-ifil-
(Mutlaka yaşanılıyor)
. â-i j . n "ı
t r ' ç f '
o ^ y D
ojj~> 'I
- - 1. >
K- 11
206

Jaİ_İ Jjlİ ._ıLi û-ja ( j j j ^ ' ı_ijiJJ) (j_a jjiaUJI j_ol ı_Ljj_
(Yaşa!)
- e
1^1 L^l ^ 1 j^HI
(Mutlaka yaşa!)
ûLf^l t>f:^=^l J^-^'
(jl' (j I j j ~> I (j.'.' I löJj-LI.
(Mutlaka yaşa!)
t-A' ı.r-^' JjJ-ll
(Yaşasın!)
2-^1 j^II
IJ J J I t J J -S 1 I ^ ' t I LjÜLlI
Jj-faJLI ÛJjÜI ' t J < I 11 ıj-a v_i!ıLiJI j_ol (_Âjj-ı-aJ
(Yaşansın!)
2-^1 jjiil
ûjjj^ Ijj'I 'I L-iIiULII
jJ^I
207

jjjjÜI • â j â I 11
Jx.liJI p-ujl i. \ JJ"^"'
Not: Bu babın bu fiilinden ismi fail kullanılmaz.
***
(jjjÜI
: JJLİJ
Laji I -s I I ^ ' J LL^ : Jflij
, -t "l İlli pl I "l İlli -»."llllJ I J -s "l ı lll : Jljl 0"l İlli
208

209
ISMI

210

GİRİŞ
I- KELİME ÇEŞİTLERİ
Arapça'da kelimeler üçe ayrılır: İsim- Fiil- Harf.
1-İSİM {f^İ\) :
İsim, insanlara, hayvanlara, bitkilere, cansızlara, yerlere, zamanlara,
ve sıfatlara delâlet edip ve herhangi bir zaman bildirmeyen kelimedir.
Örnek:
JİJ = bir adam, "IluI = bir arslan, lJH» j - Çİçek, j -^-v = ta.ş,
SjjtıLLİI = Kahire, "^^^^ = ay, 'l sjk'ı = temiz, J^^" = istiklâl.
İsmin bazı özellikleri vardır, bunlardan bir tanesi bir kelimede
bulunursa o kelimenin isim olduğu anlaşılmış olur. Bunları şöyle
sıralayabiliriz:
* Tenvin alması, örnek:
= herhangi bir adam,
LiLl^ = herhangi bir kitap,
6j
.M = herhangi bir ağaç.
* Başına belirlilik takısı Jl gelmesi, örnek: ,
Ja.^ I = adam(bilinen),
ı_jl"ı'sll = kitap,
'ij^-iJI = ağaç.
* Başuia nida edatının gelmesi, örnek:
Jş.jL = ey adam!
o -1 n L = ey Muhammed!
* Harf-i cer ya da izafetle mecrur olması (esre alması), örnek:
211

6 j ..7111 jj±c = ağacın üzerinde,
6 j 7> .7,11 jj-ueıi. = ağacın dalı.
* Mübteda olabilmesi (kendisinden haber verilcbılınesi;,örnek:
jji-o ujLllJ I = kitap faydalıdır.
JJLLO ı_)L:i£JI cümlesinde c-ıLnUI kelirhesi mübtedadır.
kelimesiyle kendisinden haber verilmektedir. Öyle ise isimdir.
2- FİİL(JjLİJI) :
Fiil; özel bir zamanda bir i.şin, bir oluşun meydana geldiğini gösteren
kelimedir, ömek:
= yazdı, (jj^ - oluyor, koşuyor, Vn°-I = dinle!
y^ " ^ y
Fiilin de bazı Özellikleri vardır. Bu özelliklerle diğer kelimelerden
ayrılır. Burüarı şöyle sıralayabiliriz:
Fail olan a» harfinin bitişmesi, ömek:
ı-/;'< = Yazdım, cu°j^ = Şükrettin. Kelimelerindeki
'^ZJ ve iju
gibi.
* Müenneislik\rj' sinin bitişrhesi, ömek
Lı'ı

3- HARF (^^\)
Harf; yalnız başına bir anlamı olmayan ancak beraber kullanıldığı
isim veya fiil üe bir anlam ifade eden kelimelerdir. °^ , , • ^ gibi.
n- CÜMLE VE ŞİBHİ CÜMLE
1- ANLAMLI CÜMLE Jı = Bizmücahidleriz.
yazıyor.
Fiil Cümlesi: Fiil üe failden oluşan cümledir, ömek:
Ja.jJI = Adam geldi, ^ju ı_JLkJl ı_.'«^_ı = Öğrenci, dersi
2- ŞİBHİ CÜMLE (LL^I ^ )
Şibhi cümle, kendisinden sonra muzafun ileyh bulunan bir zarftan
veya car-mecrurdan oluşan ifadelerdir, örnek:
jd k 11 J-tS = öğlenden önce, lj
.7.11 jjj = ağacm üstünde,
JjJıil
= evde, • •"

= herhangi bir adam, A^l = bir afslâh, 5_LJJJI = bir şehir.
2- MA'RİFE İSİM (U^\ J^VI)
Ma'rife, belirli bir şej'e delâlet eden isimdir. Birçok ma'rife çeşitleri
vardır. Bunlar şöyle su-alanmaktadır:
a) Zamirler; Liİ , oJıî , J-A ...gibi..
b) Özel isim; ,ı » o , Sj-âLâJI... gibi.
c) İsmi işaret; İla», ... gibi.
d) İsmi mevsul; (jjd\, â^U I ... gibi.
e) Harfi ta'rifli (Jl) isim, örnek:
^jJI = adam, 's^İl
= arslan, ÎJLJJII = şehir,^^1 = nehir...
f) Herhangi bir marifeye manevî izafetle nrtuzaf olan isim, ömek:
L_JLLJr c_jLl^ = talebenin kitabı, «uLlS = onun kitabı.
g) Belirliliği istenen münada; v_JUa L (J,:..«7 ıji[A\) = hey
öğrenci! gibi.
3-TENVİN (^jJ^I)
Tenvin, nekre ismin sonunda telaffuz edilen fakat yazılmayan sakin
bir nundur. İki ötre, iki esre ve iki fetha şeklinde yazdır, ömek;
j PU. = Bir adam geldi, CJJI j = Bir adam gördüm, ^
JJJ. JJ
= Bir adama uğradım.
4- MÜFRED İSİM ( j ^ ' ^-^0
Müfred isim, müzekker veya müennes bir şeye delâlet eden isimdir.
J j = bir çocuk, SLlâ = genç kız.
214

5- TESNIYE ISIM (,^1 j^VI)
Tesniye isim, sonunda tjlyahut
bulunan ve iki müzekker ya da
iki müennese delâlet eden isimdir. Örnek:
jjjll'j . (jljjj = iki çocuk,
Cj^lll.
ıjbLl-a = iki genç kız
6- ÇOĞUL ıSıM ( j-^l
Çoğul, iki müzekker, yahut İki müennesten fazla şeye delâlet eden
isimdir. Çoğul üçe aynbr;
a) Cem'i müzekker salim (^LJIj^sX\ ^^^j :
Müfredinin sonuna, veya ^ ilavesiyle elde edilen cem'idir,
ömek:
= mühendisler.
b) Cem'i müennes salim (^LJI LI j-*^) ;
Müfredinin sonuna djI ilavesiyle elde edilen çoğuUaıdır, ömek:
IMJ'II) n = bayan mühendisler.
c) Kırık çoğul (jjııı

Masdar iki çeşittir:
a) Sarih masdar: Yukarıdaki örnekte olduğu gibi.
b) Müevvel masdar: Sarih masdara dönüştürülmesi mümkün olan
ve Ûİ+ fül yahut
+ isim+ haberden oluşan ibarelerdir. Ömek:
j
ûi j^jl = Gehneni ümid ederim. Cümlesindeki
cümlesi, ••'jj;-^- sarih masdarına çevirilebilmiştir. Cümlenin-aslı şudur:
cijj
IA Jİ.Jİ = Gelmeni ümid ederim.

BİRİNCİ BÖLÜM
MU'RAB VE MEBNİ İSİM (PL_JIJ ^I^^VI t> p^VI)
MU'RAB İSİM jj-il Cümle içindeki durumuna göre son
harekesi değişen isimlerdir. İleride açdcIayacağımız gibi Jş.jJ I kelimesi
mu'rab kelimedir. Cümle içindeki yerine göre, son harekesi danune (ötre),
fetha (üstün), kesre (esre) olabilmektedir.
MEBNİ İSİM •>; 1,1 Cümle içindeki yerine göre son
harekesi değişmeyen isimlerdir. Meselâ
kelimesi mebni bir. isim olup
cümle içindeki durumu ne olursa olsun son harekesi değişmeyip
hep
damme olmaktadu".
Mebni isimler, şunlardır: Zamirler, ismi işalretler, ismi mevsuller,
ismi şartlar, soru isimleri, bazı zarflar, isim fiiller ve mürekkeb sayılar.
İleride bu konu üzerinde durulacaktır.
I- MU'RAB İSİM (UjUl j^^l)
Murab isim, cümle içindeki yerine göre son hiarfinin harekesi değişen
isimdir. Mu'rab isim:
* Merfu' isim,
* Mansub isim,
* Mecrur isim, olmak üzere üçe ayrılır.
217

A . MERFU' İSİM
(j^^jll ^İ\)
İSMİN MERFU' OLUŞUNUN
İŞARETLERİ
İsmin merfu' oluşunun işaretleri: Damme (_), elif (I) ve vav (j) dır.
1- Damme (ötre),
Müfredlerde, cem'i müennes salimlerde ve cem'i teksirlerde (kırık
çoğul) de ref işareti olmaktadır.
Müfred kelimeye Ömek: L_J LLJ I = Talebe başardı.
Cem'i müennes salime örnek: djLujjjil cjj lA-^, = Bayan
öğretmenler geldiler.'
Cem'i teksire Ömek:
JLa.jJI j»LS = Adam kalktı.
2- Elif,
Tesniye (ikü) lerde ref işareti olmaktadır. Yani elif harfi ötre yerine
geçmektedir. Çünkü bu elif, ismin bir parçası değUdir, sadece o kelimenin
iki kişiye delâlet ettiğini göstermektedir.
Tesniye müzekkere ömek; (jLJJLLJI = İki öğrenci başardı.
Tesniye müennese Örnek: (j I "ı j I Lc jjbj^LkJl = İki uçak
yüksektirler.
3- j ,
Cem'i müzekker salimlerde ve esmai hamsede ref işareti
olmaktadır. Çünkü j harfi ismin bir parçası olmayıp sadece o kelimenin
çoğul olduğunu göstermek için müfred kelimenin sonuna üave edilmektedir
ve ref işareti olmaktadır.
Cem'i müzekker salime Örnek: j'.....rıd Ll j .A-. = Mühendisler
geldiler
218

Esmai hamseye örnek: d^l PU.= Kardeşin geldi.
Esmai hamse denilen beş isim şunlardır: (jj . . ^ , , c_,î)
* Damme, aslî ref i^eti, I ve j da ferî ref işaretidir.
* (_yİiİJ' gibi sonu elifle biten illetli isimler, ya da ,_j^UJİ gibi ile
biten illetli isimler, mukadder damme Ue merfu' olurlar.
İSMİN MERFU' OLDUĞU DURUMLAR (^Vl
^^U)
YA DA MERFU'LAR (^Lc^jll)
İsim, altı durumda merfu' olur. Bunlar şöyle sıralanmaktadır:
• i) Mübteda, ()j:i_JLI)
2) Haber, (^1)
3) (jL^ ve kardeşlerinin ismi ^1).
(Mukarabe, raca ve şuru' fiillerinin ismleri de
nin ismi gibidir)
4) û| ve kardeşlerinin haberi, (^1 j-xi)
5) Fail, (J^liJI)
6)Naibi fail.(J^UJI
^L.)
* Herhangi bir isim, merfu' bir isme tabi olursa (^iU j-JI-IJI
^jjjil) (yani merfu' bir ismin sıfatı, bedeli, ma'tufu, atfı beyânı ve te'kidi
olursa, o da merfu' olur.)
1) MÜBTEDA (IJILJLI)
1- Mübteda, isim cümlesinin başına gelen merfu' isimdir.
Örnek:
Cjsa^ LJJKUI = Altın madendir. ili.kelimesi müfred kelime
olduğu için damme ile merfu'dur.
219

= İki kadı adaletle hükmediyor. (JLA^LLİI kelimesi, mübteda olup,
tesniye olduğundan elif ile merfu'dur.
( jJLuıj^lo J-jLa. "üV JljJL ^JJ-LC^UI ) (jJ-^Llj-o ^ J-^^iU I
= Oyuncular rekabet ediyorlar . Bu cümlede ^j-e-^^' mübteda
olup, cem'i müzekker salim olduğundan j ile merfu'dur.
= Ortaklar hem fikirdirler, e j^iJ I mübteda olup, kırık çoğul (cem'i
teksir) olduğundan damme ile merfu'dur.
= Hemşireler şefkatlidir. oLaj-JI mübteda ölüp, cem'i müennes
salim olduğundan damme ile merfu'dur.
2- Mübteda şunlardan biri olur:
a) Mu'rab bir isim olur. (Yukarıdaki cümlelerde olduğu gibi)
b) Mebni bir isim olur.(Zamir, ismi işaret, ismi mevsul ve ismi
şart gibi) Örnek:
= Ben Arab'ım, cümlesinde, Ll zamirdir, mebnidir, mahallen
merfu'dur, mübtedadır.
= Bu Rabb'imin ikramıdır. \1& ismi işarettir, mebnidir, mahallen
merfu', mübtedadır.
\fl öj^j^ f—î ^c^'^O f .'1^ f cUâJ

(LI" J n (tij J-. n = Ödülü kazananın büyük üstünlüğü var.
(_jjJI İsmi
mevsuldur, mebnidir, mahallen merfu', mübtedadır.
(|XLJ_O j-âj J-a-o ıj-i-^^ -la j - ^ f---"! '• (>») •'-'->.•
= Eken biçer. , ismi şarttır, mebnidir, mahallen merfu',
mübtedadır.
(Mebni ismi işlerken bunlardan tekrar bahsedeceğiz.)
ç) Masdan müevvel olur.(Fiili muzarinin başında ^1 bulunduğu
zaman masdan müevvel olur.) Örnek:
= Birleşmeniz, sizin için daha iyidir. Ijj-."~ ^j'k^li^f^^sinden
masdara dönüştürülmüş olan ji^jUJil kelimesi, mübtedadır.
d) Mübteda daima isim cümlesinin başında olur. Ancak,
mübtedanın başına bazen "lam-ı ibtida" denen meftuh bir lam gelebileceği
gibi, olumsuzluk ve soru edatlarından biri de gelebilir. Bunlar irab
yönünden
rrtübtedada bir değişiklik yapmazlar. Örnek:
= Zeyd, Ali'den daha faziletlidir. Burada J, lamı ihtidadır, 3 ,
damme ile merfu' mübtedadır.
(« ldj_u : JjJ < (_yiJ ıJji. :L)
'1 ft~ IL »__JI-l-.il ıJ-LJ Lo
= îstenenlere ulaşmak temenni ile değildir^ Burada, L», nefi edatıdu-,
JjJı damme ile merfu' mübtedadu-.
= Sen başarılı mısın Burada, Jji>, soru edatıdır, cj-il, mahallen,
merfu' mübtedadır.
221

e) Mübtedada asıl olan marife olmasıdır. Bazı istisnalar
dışmda mübtedanın nekre olması kabul edilemez.Bu istisnalar şunlardır:
Mübtedanın Nekre olduğu yerler:
a) Mevsuf olduğu zaman:
(lJjj-oj_o «LJV 1 j"ı j n hj^j) 1-jjJı.c ftfJ^ J^-j" Bizim
nezdimizde cömert bir adamdır.
Burada, kelimesi nekre olduğu halde mübtedadır. Çünkü
kendisinden sonraki LiaAa
ifadesiyle vasıflanmıştır.
b) Nekre muzaf olduğu zaman:
= iyilik isteyen durmaktadır.
Lj
LU kelimesi, nekre olduğu halde burada mübteda olmuştur. Çünkü
nekre bir kelime olan tjl
I kelimesine muzaf olmuştur.
c) Başına olumsuzluk edatı (Nefi) gelirse:
i 'ı \ ,jj_ULu_o

Burada, Js. j kelimesi nekre olduğu halde, basma soru edatı olan Jjn
geldiğinden mübteda olmuştur.
3 - Genel olarak başlıkların mübtedası mahzur olur (Kitap,
hikaye ve sahife başlarındaki başlıklar... gibi.) Meselâ:
j^VI j_aj cuVlr». = İsmin rnerfu' olduğu durumlar. Başlığında
mübteda hazfedUmiştir. Aslı, şöyledir:
f^İl
UIJVU. ÛIA = Şunlar ismin merfu' olduğu hallerdh. ûla
kelimesi mahzuf mübtedadır.
Mübtedanın mahzuf olduğu başka yerler de vardır:
a) Haber masdar olup fiilin yerine geçerse,
( I IJ "ı J N l^j^ JİJ I J j J I I I 'ı i "kj-a bj-xjllx\ '• |J^-&^ j > i(-l
= Güzel bir sabırdır.
fi
'
Bu cümlede mübteda olan LlLSj_a kelimesi, mahzuftur. Çünkü haber
durumunda olan j
kelimesi _>_u^ fiilinin naibi olarak masdardır.
b) Mübtedanın mahzuf olduğunu gösteren bir delil olursa:
Meselâ : Kitap nerede diyen birine cevap olarak ^Jl =
Masanın üstünde, diyoruz. Burada demek istediğimiz; ,_jlc _ •l'

Burada ı>U.ilJI kelimesi mübtedadır ve haberden sonra gelmiştir.
Bu konuya haber kısmında tekrar döneceğiz.
2) HABER ( )
1- Mübtedanm manasmı tamamlayan şeydir. (Yani mübteda
ile birlikte anlamlı bir cümle oluşturan kelime ya da kelime gurubudur.)
Örnek:
( j 11
(PlLj.« : juSi^ t-*^ ~ Bayan mühendisler maharetlidirler. Burada,
^\jJkLa kelimesi, haberdir. Cem'i müennes salim olduğundan damme ile
merfu'dur.
2- Haber mübtedaya müfredlik, tesniyelik, cem'ilik,
müzekkerlik ve müenneslik bakımından uyar.
Müfrede ömek: j.*.öLa.
j ol 1= Öğretmen geldi.
Müfred müennese ömek: l jr^U.
Lıajj jJ.I= Bayan öğretmen geldi.
Tesniyeye örnek:
224

jjil = Öğretmen ve öğrenci gelmiştir
(iıazırdır).
(jlj-'.aU (jl-^j-J-l-l = İki öğretmen geldiler.
Tesniye müermese örnek:
(jLija^U>. ^I'ı IMJJII = İki bayan öğretmen gelmişlerdir
Cem'i müzekkere örnek:
(jjj^l;^. (jj_uujjll= Öğretmenler gelmişlerdir.
Gem'i müennese örnek:
CJI>Lİ,U.
LTJL^J il, 1= Bayan öğretmenler gelmişlerdir.
Şayet mübteda(jl -v .T.VI , d^ljl/.., II < JL^JI , JjLİİl) gibi cansız
ve çoğul olursa, haberin müfred müennes ya da cem'i müennes olarak
gelmesi mümkündür. Örnek:
LJJLC JLijJI veya diLJLc JL^JN Dağlar yüksektir.
3- Üç çeşit haber yardır:
a) Mu'rab veya mebni müfred bir isimden oluşan haber.
Haber, mu'rab ve müfred bir isim olabilir. Bu takdirde, haber nekre
olur. ,
- Mu'rab müfred isim iki çeşittir: Camid isim, müştak isim.
- Camid isim: kendisinden fiil türetilmeyen donuk isimlerdir.
s^] = arslan, j4^=nehir, ^liJi =elma, ^ ..nr=dal, gibi.
- Müştak isim: Fiilden türetilen ve sıfat bildiren isimdir.
jaiaL:^ =gelen,jJt»La =maharetli, g^U j, =cesaretli,
. jl^ =tatlı, j_a^l =kirmızı, gibi...
225

Görüldüğü gibi, _H^U, fiilinden, j-aL», ^ fiilinden, ^L^^,
.^.'fiilinden. Su. fiilinden, 'jll. fiilinden türetilmiş olup her
biri bir sıfat anlamı vermektedir.
Yukarıdaki örneklerde olduğu gibi, müfred isim olan haberler,
genellikle müştak isim olurlar. Az da olsa bazen haber cins isim de
olabilmektedir. Örnek:
(^L^ ^1)' iioil
= Sen arslansm.
Burada
OJOJI kelimesi cins isimdir ve haberdir. Ancak arslandan kasıt
yine de müştak isim olan "cesaretlisin" kelimesidir.
* Haber, mebni isim olabilir, {ydm zamir, ismi işaret, ismi mevsul
olabilir). Ömek:
ı U j-ii «Ja^ ^ 'ı ı A j J rı I rı '.pJk^ « j) -> I 4 I, I tiljj Jİ ))
= Onlar felaha kavuşanlardır.
Bu örnekde ^
mebni bir isim olup, mahallen merfu', mübtedanm
haberidir.
«^o^L. ^iJI cdÜjh)
(Ij'ı ı Ll j_ijL Jjjuaj-0 |I_I.ul
JJ l)= Onlar hidayete karşılık dalaleti
satın alanlardır. Burada t>jUI , ismi mevsul ve haberdir.
b) Şibhi cümle(car-mecrur veya zarf ve muzafun ileyh) den
oluşan haber
Örnek:
(|.G_J.I j_uL .jjj^j jU. :^_l^l jjJ) ^ 'jj.l^l=İşçi
fabrikadadır.Bu cümlede, ^'ı .^Ll şibhi cümle olup mübtedanm
haberidir. Çünkü car-mecrurdur.
CJI L J L O ^ J jJi

Burada şöyle bir soru akla gelebilir; haber merfu' oluyor. j»L.I
kelimesi meftuh olduğu halde nasd oluyor da haber oluyor Bunun cevabı
şudur: Haber cins isim veya müştak isim olduğu takdirde merfu'
olur.
Şibhi cümle olduğu zaman ise (yani; haber zarf ve muzafun ileyh ya da car
mecrur dan oluşan bir ibare ise), ref
işareti görünmez şibhi cümleyi
meydana getiren ibare haber olmaktadır. Burada ^Lal kelimesi mahzuf bir
fiüle mansubdur ve kendisinden sonra muzafun üeyh de gelmiş olduğundan
şibhi cümledir bu nedenle ref işareti görünmemektedir.
(Mansub isim bölümünde mefulu fih konusu gelecektir.)
c) İsim veya fiil cümlesinden oluşan haber. Örnek:
J a ,_y_a i j n ı.ıl 4.1 n : J-tLjJ I

Burada j^>L^V I kelimesi mübteda, jloİ-o kelimesi, haberdir. Araya
^IjjJI gibi bir sıfat girmiştir. Şayet biz, jj^ljjJI '^iL^V I = Ziraî ıslah,
dedikten som-a susacak olursak, cümle anlamsız kalacaktır. Cümlenin tam
anlam ifade etmesi için haberi söyleyerek
OJİ-Û ^IjjJI j^:iLuayi = Ziraî
ıslah faydalıdır, dememiz gerekir.
J_A-

olup haber vasıf bildirlyorsa.
Ömek:
^j_âj_a ^»aL» j_L^ .^\yii'\ ...I L _ s ^ :63-a+JI) : J^U )
(j^J_a I.Tı I n j_âj J^»-a (_y-l->-aj j ft.r. :CJ^Î .4 n .AİL = Ayakta mısın
Bu cümlede, mübteda ile haberin basma soru edatı olan ( 1 )
gelmiştir. Bunun yerine olumsuzluk edatı da gelebilirdi. Haber olan JJ-IU (=
ayakta olan) kelimesi de ismi fail olduğu içirt vasıf ifade etmektedir. Bu
durumda haber başa geçebilir.
Cümlenin irabını (arapça olarak verdiğimiz gibi)
şöyle yaparız:
Hemze: Som edatıdır. ^JıLS mukaddem haber olup damme üe merfu'dur.
CJJIÎ, zamir olup mahaUen merfu'dur, muahhar mübtedadır.
c) Haber şibhi cümle olup mübteda marife olursa. Ömek:
(4.n..AlL ^j-âj-A
ÎJ'I; n :5_»iLuJI = Yavaş olmada selamet vardır.
Bu cümlede, ^^JıliJI ^
car mecmr ve o»iLuJI mübteda ve marife
olduğundan haber başa geçmiştir.
J!ıLî .^.il^ ^ ^jJi : ^ U J I ^L«l) :j=JI JJU ^^UJI ^Lal
(âj 111*^.1 LJ JJJ •V n İjJ I ı_âl ı.rı.ft :,3-^l .'4 n ı A ILJ J|^J^J_O J.İJ_Û IJ" _» n
= Kadınm önünde hakkı söyleyen vardır.
Bu ömekte de
(»Lal zarf ve muzafun ileyten oluşan şibhi
cümle olduğu için mukaddem haberdir. JlLâ kelimesi izafetle marifelik
kazandığından muahhar mübtedadır. ^3^JI muzafun ileyhtir ve kesre üe
mecmrdur.
6- Bazen haberin mübtedadan önce gelmesi vacip olur.
Bunları şöyle sıralamak mümkündür:
229

a) Haber şibhi cümle, mübteda da nekre olup, muzaf olmaz ve vasıf
bildirmezse. Ömek:
^ «I ı> >•
(5 . .x\L ^j_âj_9 î j'ı j n = Evimizde bir adam vardır.
Gürüldüğü gibi, l " j • ^_gl car-mecmr mukaddem haber, Ja. j nekre
olup, ne muzaf ne de vasıf bildiren bir kelimedir. Bunun için muahhar
mübtedadır.
JLLJJ
^J-IC. = Yanımda bir dinar vardır.
Bu örnekte de, (jxle. zarf olup, mukaddem haber, JLLJJ muahhar
mübtedadır. Çünkü nekredir, muzaflık ve vasıf bildiren bir kelime de
değildir.
b) Haber, soru edatları gibi başta olması gereken lafızsa. Örnek:
[< L ^jJ>^j-« I•i^^>-» = imtihan ne zaiman
Bu cümlede haber olup, soru edatı olduğundan başa geçmesi
zomnludur. (jLaJLaVI muahhar mübtedadır.
c) Habere giden bir zamirin mübtedaya bitişmesi. Ömek:
(ej-ıijJI jJhj - Abdestin şartları vardır.
Bu cümlede, p jLİ car mecrurdur ve mukaddem haberdir.

7- Bazen birden fazla haber olabilir. Örnek:
(--^ kelimesi mahzuftur. Cümlenin takdiri; ^jj ^
< d
231

^Ui SUrJI şeklinde olur.
Ömek:
c) Mübtedaya beraberlik ifade eden j ile atıf yapılırsa.
( û L > A j ujjl. = Her asker silahı iledir.
Burada, (jsl^
mübteda, «4^>Lu.j kelimesi beraberlik bildiren bir
j harfiyle mübtedaya atıf yapılmıştır. Bu nedenle haber durumunda olan
ûbj"< n kelimesi hazfedümiştir.
3) jll VE KARDEŞLERİNİN NİN İSMİ ( j ^ 1
1- ıjll nin ismi; başına ve kardeşlerinden birinin geldiği
mübtedadır.
nin ismi daima merfu' olur. Ömek:
n.iAlL ^>ajj. jl£ j>^l :'jjt.a^) : LLLU J n -> « jjl^ = Muhammed
ayakta idi. Cümlesinde, j n o kelimesi, daha önce mübteda idi. Basma jl^
gelince jj il nin ismi oldu.
2- nin kardeşleri, (Bunlara nakıs, ya da nasıh fiil denir.)
isimlerini ref, haberlerini nasb ederler, jll nin kardeşleri ya da nakıs fiiller
şunlardır:
a) Zaman gösteren nakıs fiiller, bunlar:
CTJLI , ^_J^-uJÎ < "JJSy . ^j^^ırA i fiilleridir. Sağdan itibaren şu
anlamlara gelirler: Sabahladı, kuşlukladı, gündüz devam etti, akşamladı,
geceledi, anlamlarmia geldikleri vakit, tam fiü olarak, kuUanüırlar, yani artık
232

nakıs fiil gibi isim haber almayıp yerine bir fail almakla yetinirler.
Omek: « f^j \ ı/r>3 O^^J rn o" ÛİS^ tjt^ J"i 4 ))
=Akşamladığmiz ve sabahladığınız zamanlar cenabı Hakk'a teşbih ediniz!
Bu misalde Û J * " ÛJ-=^ .'^ii^^ri tam fiil olup bir faü almakla
yetinmişlerdir o da j du:.
jljj)
fj^Lj^Lo oL = Dostum evimde geceledi.
Burada oL, tam fiü, AJJIÛ takdiren merfu' faildh.
i»jlj I IJJi = Günün gölgesi devam etti.
Bu misalde de Iji tam fiü J J J I, faüdir.
Şayet bu anlamlarda kulanüamıyorlarsa jL^a (= oldu) anlamında
kuUanüırlar.
Örnek: lj-aİU Ij > • MJ I .z.ı-^ wr.1 = Ağaç, meyveli oldu.
l^jL-ı; ûj n'ıi ft ÛJ) "'^J''!! I'
CJ^'^î = Mühcndislcr, işlerine önem
verir oldular.

c) Olumsuzluk bildiren nakıs fiil, ( ^.^^^ ) ~ değildir.
Ömek:
^14^ ^LaJjl ^j*^ = Başarı, kolay değildir
^ju^ nakıs fiili olumsuzluk bildirir. danune ile merfu', ismi,
iL|-Mi fetha ile mansub, haberidir.
d) Süreklilik bildiren nakıs fiiller, bunlar:
L. . Jül L. - L.. JI3 L.) fıiUeridir. Ömek:
0^ukLuA\ Cj\\ jjUjjlİJI 'c_^L. = İki füze, aya doğru
gitmeye devam ediyor.
Bu örnekde, ^j-^ L. nakıs fiil, (JU.JJLM*JI tesniye olduğundan elif Ue
merfu', ismi, Of^iIL'f tesniye olduğu içinile mansub olup haberidir.
e) Müddet belirten nakıs fiil, ( ^Ij U) = Müddetçe,
madem.
Ömek: «IljLi^l CJ^Ij U ^jLUf V = Kırmızı ışık
yandığı müddetçe caddeyi geçme!
3- jl^ ve kardeşlerinin tamamı fiildirler.
* Nakıs fiiller çekimleri itibariyle üçe ayrılırlar.
a) Muzari ve emir sığaları olanlar.
234

Bunlar; .jLa . tijL . ^_JJux-al < JJi . j_Î-=^Î « j^-^l < üll fiilleridir.
Bunlarm muzari ve emirleri mazi gibi amel ederler.
Muzariye örnek:
JLAJI)

j
cümlesinden sonra gelmiştir.
* Nakıs fiillerden ^^Jli L» , Jlj L» , (j., j I hariç, diğerleri tam fiil
olarak kullanılırlar. Tam fiilden kasıt, failiyle yetinip, habere ihtiyacı
olmayan fiillerdir. Ömek:
(jl^ .1 fl'ıjî e> JLLİ.Î ^ b u u = Nerede bulunursa bulunsun onun
haberlerini izleyeceğim. Burada, nakıs fiil değü, oa.j anlammda tam
fiildir. Bir başka pmek
Kjj-aVI JJ,^'ı -dJI ^_^\İ])y.= Dikkat edin, işler Allah'a döner.
Buradaki j j
fiüi nakıs olmayıp ^ j J i anlamında tam bir fiildir. Faili
jj-t^'i I kelimesidir.
4- Bazen (jl^ , zaide olarak gelir.Örnek:
uilÜLa (jl^ ia-jj V = Senin gibisi bulunmaz. Buradaki ,j
, fazladır.
Sadece anlama kuvvet kazandırmak için getirilmiştir.
5- Bazen nin meczum muzarisinden ^j hazfedilir.
Çok kullanıldığı için talaffuzunda kolaylık olsun diye,
yerine,
d_j jJ denmektedir.
6- (jl£ nin ismi, başına ^jl^ gelmeden önce mübteda
olduğundan tıpkı n^übtedada olduğu gibi, ya mu'rab bir
isimdir; ya da mebni bir
isimdir.Örnek:
La-jj'iM. n ^JAJJİI Ijjb (_y-H."jl = Bu- hasta, istirahat ederek
akşamladı. Burada, Iİ4 mebrü bir isim olup, mahallen merfu'
-^i nin
isnüdir. La^-jj'ı,,.», haberidir.
236

7- Mukarebe, raca ve şuru' fiilleri, nin kardeşlerinden
sayılır.
Mukarebe (yakınlaştırma) fiilleri ( Ojlill JLLİİ)
Şunlardır: ıdJüj\ . . jll = neredeyse.
Raca (ümit) fiilleri (PU.'JJI JÜLİÎ )
Şunlardır: ,jJjLLl . < • = umulur ki...
Şuru' (başlama) fiilleri ( ^jj^iJI
JLaJI)
Şunlardır: LUÛ , Jjuş. , jiJa , K.1 LiJıl < ^ = başladı.
* Bu fiiller, mübtedayı ref, haberi nasbederler. Haberleri, daima fiili
muzariden oluşan bir cümledir.Örnek:
Jj^. i n .AİL ^jjj-a jll • (JM n r7, II ) : J>Ü1 n MI 11 djjll
(.g^jl lA n LjJjLİ 5_ILLİ H
kelirnesi, j 11 nin ismidir. Haberi ise J
fiü cümlesidir ve bu fiü, muzari
fiüdir.
* Bu fiülerin haberlerinin başında ^1 gelmektedir. (jJjLkl <
fiillerinin haberlerinde gelmesi mecburi iken, ^^

aşına jjî gelmiştir.
'•^J'I(jl
İ-ajVl Lujl^ — ^jsTt 1-0jVl tzjjl^ = Kriz, neredeyse
sona erecek. Haberin başında °(jî olabilir de, olmayabilir de.
* Şuru' (başlama) fiillerin haberinde °(jl olmaz. Örnek;
(jj-m-L jV jV i JA.] = Çocuklar, oynamaya başladüar. Haber olan fiili
muzarinin başmda (jl
bulunmamaktadır.
* Mukarabe, raca ve şuru' fiilerinin sadece mazileri kullanılır. Başka
çekimleri yoktur.
JJL^ , J.LU . ıdoijî . jl^ fiilleri hariç. Çünkü bu fiülerin
muzarüeri de kuUanüır. Ömek:
(( jkji'jLua_ıî ^ i U ^ . ''^^ " ~ Nerdeyse şimşek,, gözlerini
kamaştıracak.
4) '(jl VE KARDEŞLERİNİN HABERİ (l^^lji.!j v^l .h^)
1-Başına '(jl ve kardeşlerinden birinin gelmiş olduğu isim
cümlesindeki habere, '(jl ve kardeşlerinin haberi denir. Bilindiği gibi '(jl ve
kardeşleri mübteda ile haberin başına geldiğinde mübtedayı nasbeder,
haberi ref eder. 'Artık mübteda- haber diye isimlendirümezler. Mübtedaya
"(jl 'nin ismi, habere de, "(jl 'nin haberi denir. Ömek
(.4_O_LAİLI^j_âj-o 2»! j .•'^ : p jI r .(j| j»_ı-uj :

2- û| nJn kardeşleri, ya da fiile benzeyen harfler: ( «-ij^l
JAİJL Â j I MI [, I) şunlardır: < CJ_J . . ',jtl < 'ü' • 'ol
(jj 'û' • Tekid (pekiştirme) için kullandır, ömek:
« j>Lt «LİII 'ûl »= Şüphesiz, Allah, bağışlayıcıdır,
ûi cümle başında, '^î
ise cümle arasmda bulunur ve cümleye
nıascl;ır manasını kazandırır. Ömek:
LıJL Ls-^ 'L:-««A5J-« İ^Llj-aJI 'tjl tjJıJ» . M j = Ülkemizde sanayinin
ileri olıiKisi. beni mutlu ediyor. Görüldüğü gibi, '^î cümle arasında ve
masdar manası vermektedir.
'jjil : Haberi camid olursa benzetme (teşbih), müştak olursa zan,
ifade etmek için kuUandır, ömek:
AjI İli n-. n 'jtl = Muhammed, arslan gibidir. Burada, Al
kelimesi,
camid ve haberdir. Bu nedenle teşbih ifade etmiştir, bu durum "gibidir"
kelimesiyle ifade edümiştir.
jijftU tiLîl = Sanki anlayansın. Bu cümlede ise, 'jj-aLi kelimesi
müştak ve haberdir. Zan ifade etmiştir. Bu durum, "sanki" kelimesiyle
ifade edilmiştir.
ûU : Kendisinden önceki cümlenin tersine bir anlam kazandırmak
için kullandır. (İstidrâk) Örnek:
aji_o -LiİJ jj^ın LıLlSül = Kitap küçüktür, fakat faydalıdır,
jj-tui
cK>-fjl İla L> = Bu, beyaz değil, fakat siyahtu".
ojl : Temenni etmek için kullandır. Örnek:
239

^jLS ^Luil
cLi-JLI = Keşke yolcu, gelse!
^ • • -^ S
I cu.ll = Keşke sonuç, güzel olsa!
cjl nin sonuna mütekellün si bitişirse, ^ den önce vikaye ^
nu bitişir. Ömek: jj-»... ^ I = Keşke mutlu olsam.
JjJ : Ünüd etmek için kuUanılu-. Ömek:
İdi, Jr-- - jaJ) JjJ = Yann hava, normal olabilir. (Belki yarm hava
normal olur.) Çoğu kere bu edatm başmdaki J , hazfedilir. Ömek:
LxjjJ '^^1 L U = Kurtuluş, yakm olabilir.(Belki
kurtuluş,
yakmdu-.) Bu ümit var.
* Olumsuzluk bildiren V da ismini nasb, haberini ref ettiği için, ^1'
nin kardeşlerinden saydır. Buna cinsini nefyeden V da denir. Örnek;
^Ij jjj-L- V = Hiçbir sevinç, devamlı değildir. isun, jJılj
haberdir.
3- ^1 ve kardeşlerinin haberi üç şekilde gelebilir:
a) Zahir (açık) bir isim olur: Yukarıdaki misallerde olduğu gibi.
b) Şibhi cümle (zarf veya car-mecmr) olur. Ömek:
>_tA.~JI jjuj
Bu cümlede
jl\ 'jJİ = Şüphesiz, rahatlık, yorgunluktan sonradır.
ı_n" 11 İSLJ zarf ve muzafun ileyhten oluşan bir şibhi
cümle olup
nin haberidir.
jljJI (j-s Ja.j V = Evde, erkek cinsinden hiç kimse, yoktur.
Bu misalde de j I jJ I (_j_a car-mecrur olup, V nm haberidir.
c) İsim veya fiU cümlesi olur. Ömek:
* i •
jjj-ıi -dju-a ^1 I ..-.11 (jl = Şüphesiz, lamba, ışığı kuvvetlidir.
Burada J J J J İ dyja
isim cümlesi olup, jl nin haberidir.
240

Lj-j
jjjLj v_jLuiJ| OJ-J = Keşke bir gün gençlik, dönse.
Bu cümlede de jJJL^ kelimesi, fiü cümlesi olup, .-.jl nin haberidir.
(Dördüncü bölümde cümle ve cümlenin irabdaki yeri konusunda bu konuya
tekrar döneceğiz.)
4-^1 ve kardeşlerinin haberi şibhi cümle olur, ismi de
marife olursa, haberi isminden önce gelebüir. (Tekaddüm edebüir), Ömek:
LoiLuJI ,_sJıLlJl (_jj ûl = Şüphesiz, teennide, kurtuluş vardu".
Burada haber car-mecmr ve isim de marife olduğundan, haber
^liJI), ismin önüne geçmiştir.
5- Şu iki yerde ise haberin öne geçmesi mecburidir:
a) Haber şibhi cümle, isim de nekre olursa. Ömek:
(j^JM. 'jj f^j • fjL» jl jJİ : y^l ^ ) l^ya^ I ^ =
Şüphesiz, zorlukla beraber kolaylüc, vardu".
Burada, " şibhi cünüe olup, ^1 nin mukaddem haberi, I^yju^
ise nekre ve muahhar isimdir. Bu nedenle haber öne geçmiştü.
b) İsimde habere giden bir zamir bulunursa. Örnek:
' Lj-ua-La jUl ^ ûj = Şüphesiz evde, evin sahibi, vardu".
'A>* 6.1 f-^i --U-L-^L^ . 'âi ^ •jl-^l Lş^)
Burada jljjl
ceur- mecmr olup '^1 nin mukaddem haberi, t4_ua.La
kelimesi muahhar ismi, görüldüğü gibi habere giden bir zamir, kendisine
bitişmiş bu nedeıüe haber mukaddem olmuştur.
241

fi
6- jjl ve kardeşlerine, La bitişirse artık amel etmezler.
Ancak
_ı I hariç. Çünkü bu edata. La bitiştiğinde amel etmesi ve
etmemesi caiz görülmüştür. Örnek:
Sj^l
(jj-J-»>L' L"! = Şüphesiz, mü'minler, kardeştirler. û| ye La
bitiştiği için amel etmemiş, (jJ-^J-^' . mübteda ve j ile merfu' dur.
Çünkü cem'i müzekker salimdir. îj^j, haberdir.
ûL=^yi I o" j I veya û'^'^V' I-«JLjJ bu misallerde ise,
1-1 jl ye La bitiştiğinde, ız.\\ l'nin amel edip etmemesinin mümkün olduğu
görülmektedir .(jLaJLaVI
kelimesini meftuh okursak, cj-J'nin ismi olur.
merfu' okursak, mübteda olur. cj-J,
amel etmemiş olur.
- ' a
7- (j| nin hemzesi şu durumlarda meksur olur:
a) Sözün başında. Ömek:
^

e) Hal cümlesinin başmda. Örmek:
karşılaştım.
jV"'H J^'ı-Mj «Cılj

( liLiLıi ü-* '-•.»:> f '• J>â-j û' )• f^y^ '^'l û-« c ı . ı r = Ayakta
olduğuna , şaştım.
Burada da j»^LS ıilll ü-» yerine, «iLoLuS jj-a diyebiliriz.
9- *ûi nin haberinin başına te'kid ifade eden meftuh bir J
gelmesi caizdir, 'jjl nin kardeşlerinin haberinde böyle bir şey söz konusu
olmaz. Ömek:
« J^Jjji^jiJ «ÜJI "(jl »= Şüphesiz, Allah, çok kuvvetli ve azizdir.
Bu ç»V "m (jl nin muahhar isminin başına da gelmesi mümkündür.
Ömek:
Ijj^î^ tdJ (jlj = Şüphesiz, senin için, büyük ecir, vardır.
Burada,
Ij.a.V isimdir ve haberden sonra gelmiştir, basma tekid j»V ı
gelmiştir.
5) FAİL ( JiiLiJI)
1- Fail, ma'lum bir fiilden sonra gelip, fiili yapanı veya
fiille niteleneni gösteren merfu' bir isimdir.
Örnek:
(i n.AlL ^jJj_o J^U : J=.jJI ): J^jJI |»U 5.Adam, kalktı'. 'j^^JI
fiüden sonra gelmiş, kalkma fiilini yapan merfu' bir isimdir.
((jAiLo «LiV^VL JcLi (jL^ULI) : (jL^UI = İki
avukat, davalaştı.
Bu cümlede, (jU-aUJll kelimesi, tesniye olduğu için elif ile merfu' ve
faildir. Çünkü davalaşma işini gerçekleştiren bir kelimedir.
(JIJJLj jjjj Jxli : (jj JrnU ) : (jj nl.ıı U La3 = Müslümanlar,
karşdddı anlaştüar. (jj nl... Ll kelimesi, j ile merfu' ve faildir.
244

(LcL^^L ^>a_H» ı>La : ö^f) ' üL^^V ^ 'û^Ltl =
İmtihan neticelerinin ilanı, gerçekleşti.
Burada jiUI damme ile merfu' fiili yapan değil, ancak fiille nitelenen
bir kelime olup, faildir.
2- Fail ya mu'rab bir isim olur, ya mebni bir isim olur ya
da müevvel bir masdar olur.
a) Mu'rab isme ömek olarak yukarıdaki ömekler verilebilir.
b) Mebni isme örnek:
( JüU J-a^ (j_â ^j-IJ-a jj n./ı :pLlJI ) : C.WMl-ş = Oturdum.
Bu cümlede ki CL. zamiri, açık bir zamir olup, mebnidir ve mahallen
merfu', faildir.
(IOZLJLI iLuJlj .jjk f ûjjjS:; yru,,» jj ».a J^liJIj = Adam geldi.
Burada Jş.jJI mübteda, damme ile merfu', j fiili mazi, faili
içinde gizli (müstetir) olan jj» zamiridir. Fiil, failiyle beraber,
mübtedanın
haberidir.
(JiU J-a-a (j-^" SjLil |S_i-ul : lift) : u_JUaJI lift
= Bu talebe , başardı. Burada, lift ismi işaret olup mahallen merfu'
ve faildir. Çünkü, mebnidir.
(JrLâ^jJj J.a^ ^ ^_yjLj_a^Jjiuaj-a j^l : (jÛ \ ): ._ı.:il (^JJ I P U.
= Yazan geldi. Burada, ^^ill ismi mevsul, mahallen merfu', faildir.
Çünkü mebnidir. (İkinci bölümde mebni isim üzermde duracağız.)
c) Müevvel masdara örnek:
«jl ı> jxu=ll (. J Jj^ (AA ) = JA (jl (AA
•{(j^ .A) «A^I-I ALi
« d jji» -.(^1 JaiJIj = Başarman gerekir. Burada
245

fail, jjlii
°(jî terkibinden mastara dönüştürülmüş olan d jj-â kelimesidir.
( d L l a ^ ,_jJij_cu : •-• ^ -^'^ dJıl ^ = Başarman beni, sevindirdi.
Burada da 'jjî ,'(jl nin ismi ve 'jl nin haberinden müevvel olmuş
(dönüştürülmüş) masdar; »iU-Uj kelimesidir ve faildir. Masdar-ı nıüevvel
demek; birinci misalde olduğu gibi, ya (ji ve fiilinden, ya da İkinci misalde
olduğu gibi j,| ve isimle haberinden müevvel olmuş
(dönüştürülmüş)
masdar demektir. Yani, fail, fiil ve isim cümlesi olamayacağı için bu
cümleler, müfred masdara tevil ediliyor. Zaten gerek muzari fiilin
başındaki gerekse, isim cümlesinin başmdaki > ınasdar manası
vermektedir,
3- Fail açık bir isim olduğu takdirde fiil başta ise müfred
olur.
Örnek:
'o^jsil
j-uka. - Öğretmen, geldi. Burada fail müfred,
(jLuijjJlI
_vxAa. = İki öğretmen, geldi. FaU tesniye,
(jj-uijjil j-^J^ = Öğretmenler, geldUer. Fail cemi',
uijLuijjil
j-ı-İA. = Bayan öğretmenler, geldiler. Fail cemi'
müennestir.
Bütün bu durumlarda fiil hep müfred kalmaktadır.
4- Bazen fiilin, failine müenneslik bakımından uyması
gerekir.
a) Fail, hakiki müennes ve zahir isim olup fiille arasına bir şey
girmemişse, fiil de müennes olur.
Fillerde müenneslik işareti; fiili mazinin sonundaki sakin cı, fiili
muzarinin başındaki harekeli c dir. Ömek:
246

f ^ - fi " fi o ^ ^ ^

(j^î kelimesi girmiştir. Bu nedenle fiilin müennes ya da müzekker
olması caizdir.
Şayet fiil ile fail arasına giren kelime, Vl ise fiilin müzekker olması
tercih edilir. Örnek:
ljlLâJI
Vl SjIıUJI JLi L = Ödüle ancak başardı olan, kavuştu.
h) Fail, zahir isim ve mecazi müennes olursa.
Ömek: I ^lU j ji ».u 11 ^Ha-^ = Güneş, doğuyor.
c) Fail kırık çoğul (cem'u't-teksir) olursa.
Örnek: sLJıiJI j^-ia. ji
sLaUI Oj-uâta, = Kadılar, geldi.
6- Failin hemen fiilden sonra gelmesi şart değildir.
Fiille fail arasına bir veya birden çok şey girebilir. (Özellikle mefulün
faile takaddümü söz konusu olursa fiil ile fail arasına fasda girer). Örnek:
'^SlUI jLl^I L^VI t>LLll ^J,'^\'^ = Çiftçi, beyaz ve kaliteli
pamuğu topluyor. Bu cümlede ^'ı-^^j , fiil, ^iLâJI .faildir. Araya bir meful
ile iki sıfat girmiştir.
7- Nerede ma'Ium bir fiil varsa orada mutlaka bir fail var
demektir.
Cümlede faili tanımak için akıllılar için "Kim", akılsızlar için "Ne"
somsu, somlur, bu sorulara cevap olan kelime, faildir. Örnek:
Lcl 7. r» 1 ı_ı_ıJLiJI
jJİL = Hatip, cesaretle konuştu. Burada Kim
konuştu Somsunun cevabı " Hatip" olduğuna göre faü, hatiptir.
İj_ı~ı^ pLui'l 'jjji:iJI ijS^^
= Rapor, çok şey ihtiva ediyor. Burada
da ihtiva eden nedir
Sorusuna cevap olan kelime "rapor" olduğuna göre
fail rapordur.
248

8- Bazen fiil hazfedilir sadece fail kalır. Örnek:
: J 1 ^ ı jjJUl j Jl = Siz iyi iken ydlar, gelsin
(Bu ifade,*mutlu yıllar, ya da mutlu bayramlar, bayramınız kutlu olsun
anlamlarında kullanılır.) Burada J = Ordumuz, düşmanı yendi. Şeklindedir.
Düşmam yenenin kim olduğu bilindiğinden, fiil meçhul hale çevirilerek fail
hazfedilmiş yerine meful geçmiştir. Bu meful, damme ile merfu', naibi fail
249

diye isimlendirilmiştir.
2- Fiil ya müteaddi olur, ya da lazım.
Müteaddi fiil, bir veya daha fazla mefulu bih alan fiil demektir. Lazım
fiü ise mefulu bih almayan fiillerdir.
a) Faili hazfedilen fiilin, bir mefulu bihi varsa, naibi fail olmak üzere
merfu' hale getirilir.(Yukarıdaki örneklerde olduğu gibi.)
b) Faili hazfedilen fiilin birden fazla mefulu bihi varsa, birinci mefulu
bih ref edilerek naibi faü olur, diğerleri mensup olarak kalırlar. Ömek:
: SjLU. . ^ n.AİL ^jjj-o JcU c_^L Jt^LJI ) SjlU. J^LJI '^i^^l
[< Â İL c_jj ı^'ı «u ijjı \ n = Başarüıya, hediye verüdi. Bu cümlenin
aslı; . 6j.^La. ^^Lj-ll (^1* U
rl = Öğretmen, başarüıya hediye verdi.
Fail olan ^iaJLI kelimesi, hazfedilince, birinci mefulu büı, olan ' jtş.L
kelimesi, naibi fail olarak faüin yerine geçmiş, ikinci mefulu bih olan
ljJıU.kelimesi
mansup olarak kalmıştu-,
c) Faili hazfedilen fiilin, mefulu bihi yoksa, yani fiil lazımsa, fiil,
meçhul hale çevirilir naibi fail,
masdar, çekimi olan bir zarf ya da car
mecmr olabüir.
Örnek: {^Lk ._^L jL. ) jLlj^l i'jİîl
= Bahçelerde temiz hava", almır.
Bu cürrüenin aslı; jJlıldaJI
(juLJI bj'ı" j = insanlar, bahçelerde
temiz hava alırlar. Şeklindedir. Fail olan ^Ju LJ I kelimesi, hazfedilince ve
fül meçhul hale getirilince, car-mecmr naibi f^ü oldu.
3- Fiilin faili varsa fiil, ma'lumdur. Çünkü faili bellidir. Fiilin
naibi faili olduğu takdirde ise, fiü, meçhuldür. Çünkü faili beUi değüdir.
250

4- Fiilin meçhul yapılması şu şekilde olur:
- Fiil mazi ise :
* Sondan bir önceki harf, kesre ve ondan önceki tüm harekeli harfler
madmum yapılır.
Sülasi mücerred fiüe örnek:
öılİsVl j 11. •> 11 2_İL^ = Marangoz, mobilya yaptı. Bu cümlede,
mazinin sondan bir önceki harfi esre ve ondan önceki tek harekele harf
olan madmum yapdarak, 'ölİlVl fjLa (= Mobilya, yapıldı.) Şeklinde fiil
meçhul yapılmıştır.
Rubaî fiile ömek,
^İLâJI ^ail i»^î = Öğretmen, başarana ikram etti.
jll = Başaran, ikram edildi. Şeklinde meçhul olur.
Humasî fiile ömek,
33iLJI \ n UU cn'/ı11.~ı = Fatma ödülü teslim aldı.
İJ^UJI •-•
= Ödül teslim almdı. Şeklinde meçhul olur.
* Sondan bir önceki ya da sondalci harf, elif ise, hemen (_g ye çevirilip,
U den önceki harf, kesre yapdu-.Örnek:
jj»L4J( JL2 = Şalıit, hakkı söyledi.
Bu örnekteki fiüi meçhule çevirmek için, sondan bir önceki harf elif
olduğundan, ilk harfini madmum yapamak gerekiyor. Çünkü elifi 4^ ye
çevirince
^ den önceki harfi kesre yapmak gerekiyor. O zaman cümle
şöyle olur: ja^' ı-A - söylendi.
(_^ğ°.i"i°M.( = İçecek bir şey istedi. Bu fiü elifle bittiğinden meçhul
yapılırken, elifi
ye çevirilir ve bir önceki harf meksur yapüır, diğer
harekeli harfler normal kurala uyularak madmum yapılüır ve fiü ^.im" ı.ıl
251

haline gelir.
- FIIL MUZARI ISE:
* İlk harfi madmum yapılu-, sondan bir önceki harf, meftuh yapılır.
Örnek:
0;; 'ınJI ^jjl = Çiçek, gözleri memnun eder. Muzari fiili
meçhule çevirmek için ilk harfi, madmum, sondan bir önceki harfi de meftuh
yapılır. Cümle şu şekli alır:
,JI\JL*JI '^y^ = Gözler, memnun olur.
0;^:>UI 'ı_)"Llil j-â>Lil
İnsanlar, oyuncuları seyrediyor. Meçhule
çevrilince, cümle şöyle olur: j,jj.tiUI Lil = Oyuncular, seyredilir.
* Fiilin son harfi ya da sondan bir önceki harfi, ^J veya J olacak olur,
ve bu harfler sakin olurlarsa, elife çevirilirler. Ömek:
,>kiJI ^SuJI ^_4_ıj = Çiftçi, pamuğu satıyor. Meçhule çevirmek için,
ilk harfi madmuma, sondan bir önceki harfi, ^ olduğu için, elife çevirilir.
Dumm şöyle olur: (jJoiJI ^\^
= Pamuk, satılır.
(JLA^J ÂJAIIX\ (»J-L^ = Müslümanlar, Ramazanda oruç tutarlar.
Yine ük harf damme, sondan bir önceki harf J olduğu için elife çevirilir.
Dumm şöyle olur: 'ÛLAİO j ' ^ L ^ = Ramazanda, omç, tutulur.
^Q..ı'°..j = İçecek bir şey istiyor. Bu fiili meçhule çeviımek için son
h£uü (j olduğundan ve sakin olduğundan elife çevirilir ve
• olur.
5- Naibi fail dört çeşittir:
A) NAIBI FAIL MU'RAB BIR ISIM OLUR. (Yukarıdaki örneklerde olduğu
gibi.)
mevsul..)
H) MEBNI BIR ISIM OLUR. (Gizli veya açık zamir, ismi işaret, ismi
252

ömek:
^JxLi = Ziyaretin bana sürpriz oldu. Fiilin sonundaki CJ açık bir zamir olup
mebni ve mahallen merfu', naibi faildir.
(_jJı_ı_o jjiLa JJLİ : ç»3J> . n ırılL ^jJjj» I.Tı ı o : JJJLJI) ^jJb jdjJI
J » «ÜL&sJIJ ^ j • ' Â ~ j "ı " III N j I 1 S J-cliJI I ıIıLj j J J D 7" " I I
(. j_uL = Düşman, yenildi. Bu cümlede, josJ I kelimesi mübteda,
kelimesi, fiili mazi ve meçhul, naibi faili gizli zamir olan jjk dir. Cümle,
mahallen merfu' ve haber olur.
(JcU = Bu günahkar, sorgulanıyor. Burada 11* ismi işaret olup mebnidir
ve mahallen merfu', naibi faildir.
(JtLi ..ılLı Ja^ ^ ;_JJLJ_O. J>uaj-o ^ Jj-İ^
= Başaran, ödüllendirildi, jj-o isrni mevsul, mebni ve mahallen merfu', naibi
faildir. (İleride mebni isim konusu ele alınacaktır.)
c) Müevvel masdar olur.
(J^L^ij.! ^ "".ij'-^'n dil L_âJİ = Senin çalışkan olduğun,
bilindi. Burada j^'-^^ cLÎ, Jjl(]~-ş.l tevilinde olup naibi faildir.
d)- Sarih masdar, çekimi olan zarf ve car-mecrur olur. (Fiil, lazım
olduğu takdirde). Örnek:
(Jr,Li\_L!ıLi jj&j j.ı ın fl : JLLİİ )
JJJ-LL JLLSİ J_L5İ = Şiddetli bir
yönelme, yönelindi. Burada JUil masdar ve naibi faildir.
5JL_Q^
LLL = Güzel bir gece uykusuz kalındı. Burada

6- Nerede meçhul bir fiil varsa orada naibi fail de vardır.
Naibi fail ise, yukarıda geçtiği gibi, ya mu'rab isim, ya mebni isim ya
masdar (müevvel-sarih), ya car-mecrur, ya da zarf olur.
7- Naibi fail, tesniye ve cemi' olur fiil de başta olursa
müfred olur.Örnek:
jJ jJ I ı_) jla = Çocuk dövüldü.
ÛIaJJ-II ,_jjla=İki çocuk dövüldü.
jV jVl ı_j jİ2a = Çocuklar dövüldü.
Li.Li-J I coj jlb = Kız çocukları dövüldü.
8- Fiilin failine müenneslik bakımından uyması konusu,
meçhul fıU ile naibi fad için de aynen geçerlidir.
Örnek
f.\jJbjJL
4 n t->U o; I = Fatma, Zehra diye lakaplandı.
Bu cümlede, naibi fail (LaJaLi), hakiki müennes, fiil ile arasına bir
iey de girmemiş, bu nedenle fiil de müennes olmak mecburiyetindedir.
cılUal PLALİI 4 'ıjB M. = Uzay gemisi, serbest bırakıldı.
Naibi fail müstetir zamir olup kendinden önceki bir müennese
ittiğinden fiilin müennes olması gerekir.
c_j jiJI(
jî ) oıjo'ıl = Savaş, sona erdirildi.
Burada naibi fail (u_>j^l), mecazi müennes olduğundan, fiilin
üemıes veya müzekker olması caizdir.
çjL-alI (ızjjı-ıjl jl) f-i5İ = Fabrikalar, kuruldu.
Burada, naibi fail (^L^l), kırık çoğul olduğundan fiilin müzekker
ya müennes olması caizdir.
254

9- Naibi failin hemen fiilden sonra gelmesi şart değildir.
Bazen araya bir veya daha çok fasda giribilir. Örnek:
«LLO-C PLLİ JjıLdJ U-ıj L» Jl J^VL Jıp^J = Ücretten, işçiye
çahşmasmm karşıhğı verilen şey kasdediür.
Bu cümlede naibi fail, Jl kelimesidir ve fiil Ue araşma car-mecrur (
j^VL) girmiştir.
10- Aslolan naibi failin, meçhul bir fiilden sonra
gelmesidir.
AiK;ık bazen
ismi mefulden sonra da gelebilir. Çünkü bazen ismi
nıeiu! tla meçhul fiil gibi amel eder. Ömek:
SjjüLLIL V-kîc j'jÜI jjûjl) J'jx = Kahirede yapılması
kararlaştırılan konferansm uırihi. değiştirildi.
Bu cümlede Jxc, meçhul fiil, jt-jjL naibi faili, j^jJLI muzafun üeyh,
j'jill sıfat ve isnü meful, jit ismi mefulun naibi faili Sj-âLâJL car-mecrur
ismi mefule müteaUik olur. Görülüyor ki naibi fail ismi mefuldan sonra da
gelebUiyor.
7) MERFU' İSME TABİ OLANLAR (^jljl\ j^iU ç-ı\
Yukarıda merfu' okunan isimleri altı maddede açıkladık. Şimdi de
kendisinden önceki kelimenin irabını alan tâbUeri açıklayacağız. Bu tâbiler,
merfu' bir kelimeden sonra geldiklerinde merfu', mansub bir kelimeden
sonra geldiğinde mansub ve mecrur bir kelimeden sonra geldiklerinde
mecrur olurlar.
Kendilerinden önceki kelimeye uyduklarından dolayı "tâbi" diye
255

adlandırılan bu kelimeler, sıfat (na't), atıf, te'kid (tevkid) ve
bedelden,
ibaret olup dört tanedir.
a) SIFAT ( U ^ l ) veya ( ot .11)
1- Sıfat, kendisinden önceki isimde bulunan bir vasfı
gösteren
tâbidir.
Sıfattan önceki kelimeye >_âj^-aj-» yada, SIIJJLİJJ denir. Örnek:
(^^j^
\\
Doğrudan doğruya mevsufunun manasını tamamlayan bir tâbidir.
Başka bir ifade ile, bizzat mevsufta bulunan bir sıfatı gösteren tâbidir.
Örnek:
LULaJI Jİ. jJl = akıllı adam
JiLfi, kelimesi doğrudan doğruya Ja. j ün manasını tamamlamaktadır.
LUîaLiJI Jş.jJI

ab) Sebebi sıfat: 5j, ,,„ll JO sıfatı. Hasanın değil, ona ait olan ^j'in manasını
tamamlamaktadır.
.4jjk] A=UJI Jja.jJ I PLJ. = Kardeşi faziletli adam, geldi.
Burada J^UJI kelimesi, meysuf olan Ja.j ile irtibatı olan
kelimesinde bulunan bir sıfata delâlet ettiğinden sebebî sıfattır.
3- Hakiki sıfat mevsufuna marifelik, nekrelik, müzekkerlik,
müenneslik, müfredlik, tesniyelik, cemi'lik ve irab bakımmdan uyar. Ömek:
JiiıUJI Jş.jJI
PLŞ- = Faziletli adam geldi. Müfredlik, müzekkerlik,
marifelik ve merfu'luk, bakımmdem uymuş,
jiLaUjr (jiLa-jJI = Faziletli iki adam geldi. Tesniyeilik,
müzekkerlik, marifelik, meifu'luk bakımından uymuş,.
(^jjLiLill JU.jJI cL. = Faziletli adamlar geldiler. Cemi'lik,
müzekkerlik, marifelik ve merfu'luk bakımından uymuş,
urOLâU O P D J ^ o-ılj = Faziletli iki bayan gördüm. Tesniyelik,
müenneslik, nekrelik, mansupluk bakımından uymuş bakımından uymuş,
oiLaLâ oİJİ" A
'-• "I"' = Faziletli bayanlara selam verdim. Bu
misalde de sıfatla mevsuf, cemi'lik, müenneslik, nekrelik, mecrurluk
bakımlarından birbirine uymuştur.
* Mevsuf, akılsız çoğul olursa, hakiki sıfatm müfred müennes, ya da
257

cemi' müennes olması caizdir. Ömek:
*. ' 1
rjLJLJIjl 5_JLaJI JLıaJI = Yüksek dağlar, yakındır.
gelebilmiştir.
Hakiki sıfat olan LJLLJ.I kelimesi müfred veya cemi' şeklinde
* Sebebî sıfat, daima müfred olur ye mevsufuna marifelik, nekrelik ve
irab bakımından uyar. Kendisinden sonraki kelimeye de müzekkerlik ve
müenneslik bakımından uyar. Ömek:
AjAÎ J^üJI Je-jJI pLa. = Kardeşi faziletli adam, geldi.
6İ(Jo^UJI Ja.jJI pU. = İki kardeşi faziletli adam, geldi.
LLJIIJJLÎ J^La (jiU. j
PU. = İki kardeşleri faziletli olan iki adam,
geldi.
'
j^^lji.) ILaliil J La.jJI PU.= Kız kardeşleri faziletli adamlar, geldiler.
(>plj^i LLüaLâ CJIJ j .u dip La, = Kız kardeşleri faziletli bayanlar, geldiler.
6 J ^ L Ü l Ja-jJI CJJÎ j = Kardeşi faziletli adamı, gördüm.
LftJJLİ JiiaLiJI

OVU. İJIJJI iU.j CJJI J = Teyzeleri cömert adamı gördüm.
Bütün bu örneklerde, sebebî sıfat, kendisinden önceki mevsufuna
marifelik, nekrelik ve irab bakımından uymuş olup, hep müfred gelmiştir.
Kendisinden sonraki kelimeye de sadece müzekkerlik ve müenneslik
bakımından uyum sağlanııştır. Sebebî sıfattan sonra gelen kelimde
bulunan zamirler mevsufa müzekkerlik, müenneslik, müfredlik, tesniyelik
ve cemi'lik bakımından uymuştur.Ayrıca, sebebî sıfattan sonraki isim,
sebebî sıfatın faili olarak merfu' olarak gelmiş ve mecrur bir zamir ile
beraber kullanılmıştır.
* Sebebî sıfattan sonraki isim ya izafetle mecrur olur, ya da fail
olmak üzere merfu' olarak mecrur bir zamirle beraber kullanılır.Bununla
ilgili ömekler yukarıda verildi.
Sebebî sıfattan sonraki isim izafetle mecmr olduğu takdirde, sebebî
sıfat, tıpkı hakikî sıfat gibi kendisinden önceki mevsufa her bakımdan uyar.
Ömek:
jiİJI
j = Ahlakı iyi adamı gördüm.
jÜJI j_^llul. (jlİ^j ^ < j = Ahlakları iyi iki adam gördüm.
(jl^ll û I •" ^l^j j =Ahlaklan iyi adamlar gördüm.
^ fi ^ ^ fi
jJİJI 4 ' s i CJJÎ j = Ahlakı iyi bir kadm gördüm.
^ fi fi
j L j l LZJI PI.M'I CJJIJ = Ahlakları iyi kadınlar gördüm.
Bu misallerde görüldüğü gibi, sebebî sıfattan sonraki isim izafetle
mecmr ve sebebî sıfat olan Û'--» kelimesi mevsufa hakikî sıfat gibi her
bakımdan uymuştur.
259

ac) Hakiki sıfatın çeşitleri:
4- Hakikî sıfat, üç çeşittir:
a) Müfred isim. Ömek:
(' di.^ :^ jUlr ) \ njkr İİJJJ» J^^-"^^! =İstanbul, büyük bir
şehirdir. Burada İAJİLC müfred bir isim olup sıfattu-.
b) Şibhi cümle: (Yani zarf+muzafun ileyh, ya da car+mecmr). Örnek:
d j J j - i CJjj-a j^aJJ = Hakkm, her sesin üstünde bir sesi
vardır. Burada JjJ kelimesi, ciı^i-a kelimesinin sıfatıdır. Zarf olduğu için
şibhi cümledü".
jJLLII j^^ljj (j-o üUJÎ ^lÂii = En güzel nağmelerden bir lahin,
yayınlanır. Bu cümlede,/ ^Ijj (j-a car-mecmr, üL=JVl nin sıfatıdır. Şibhi
cümledir.
c) İsim veya fiil cümlesi: Cümlenin sıfat olması için mevsufunun
nekre olması gerekir. Ömek:
'jjüjLS 6jj-j^jj

kelimeye de ma'mf (jjku) denir.Örnek:
I j jL»_« ırj-^->'< = Suâd ve kız kardeşi, başardı. Burada CJL^I
kelimesi, merfu'dur. Çünkü fail ve merfu' plan jl» m kelimesine ma'tuftur.
Lij^î ile jl-t .1. arasına atıf harfi olan j
girmiştir.
2- Atıf harfleri dokuz tanedir ve şunlardır:
Bazıları L»! yı da, atıf harfi olarak benimsemiştir.
= Ma'tuf ve ma'tufun aleyhin mutlak beraberliğini ifade eder. Sıra
bUdirmez. Gecikme ifade etmez. Ömek:
•ijt ...j y*:*. j j n pLa. = Muhammed, Hasan ve Said, geldiler.
Burada. Muhammed, Hasan ve Said'le beraber. gelmiş oluyor, j harfi
birisinin öbüründen önce veya sonra geldiğini ifade etmez. Çünkü j,
sadece beraberlik gösterir.
jiLU) :
PUJİ-T
= Ma'tuf ve ma'tufun aleyh arasındaki beraberliği gösterdiği gibi,
sıra (tertib) ve araya zaman girmediğim (ta'kib) ifade etmektedir. Ömek:
(_yjtijJ.U f'd'ı U ıJ=>-J = Sanık ve hemen arkasından avukat, içeri
girdiler. Burada atıf harfi
olduğundan üç anlam çıkmaktadır.
a) Hem itham edilen hem de avukat gelme işinde ortaktırlar,
b) Avukat, itham edilenden sonra gelmiş oluyor (s u-a bildiriyor),
c) Avukat, itham edilenden hernen sonra gelmiş oluyor (araya uzun
zaman girmiyor).
261

= Sıra ve gecikme ifade eder. Önjek:
'(jLJLc ^ ^j^l ^^iLLİl j2 = Ebubekir, sonra da Osman,
hilâfeti üstlendi. Burada Osman'm hilafeti üstlenmesi hem Ebubekir'den
sonra ve hem de araya uzun zaman girdikten sonra olduğu
anlaşılmaktadır. Çünkü; ^ hem sıra hem de gecikme bildirmektedir.
(viLiJI JÎ jjj^-.ll) : JÎ -1
= Seçenek veya şüphe ifade eder. Örnek:
Lyic jî Vn
n j-^^l JÂ^ = Muhammed yahut Ali, haberi götürdü."
Bu cümle, seçenek bildirir. "Ya Muhammed, ya da Ali haberi
götürdü." şeklindeki bir tercüme ise şüphe bildirir.
(Cr^^l yll^l) • }] -o
= "Yoksa" anlammda olup iki şeyden birinin belirlenmesini istemeyi
ifade eder. Ömek: -
""k^j'!..! n yi duiî ^Lî = Sen uyuyor musun, yoksa uyanık mısm
(vJjizudl (> ,>ll) : i -A
= Ma'tufun, ma'tufun aleyhin hükmüne uymayıp olumsuz olduğunu
ifade eder ve sadece olumlu cümlede kuUanüır.. Ömek:
Lı'n
(I i 'jş_ık_JI gj-kL = Karpuz olgunlaştı, üzüm değil. Burada,
4 jlr ı_âjUa n olan karpuz hakkında verilen hüküm, olgunlaşmak, ı_âjUı»
olan üzümün hükmü ise, ona göre olumsuz.
262

(dljdll^iU ) : AJ -V
= Ma'tufun hükmünün, ma'tufun aleyhin hükmünün aksi olduğunu
ifade eder. Sadece olumsuz cümlede kullanılır. Ve "Fakat" arüamma gelir.
Örnek:
b "ıjU Is-U Lo = Ali, başarmadı fakat kardeşi, başardı.
(j^L^I ^ \ JJAJLLI) : - A
= "Bilakis","fakat", "hayır" gibi anlamlara gelip, geçen hükümden
yüz çevirme (vazgeçme) anlamını ifade eder ve hem olumlu hem de
olumsuz cümlede kuUandabüir.
Olumlu cümlede veya emir cümlesinden sonra kullanıldığında ifade
edilen ük hükmü kaldmr, yeni bir hükmü ifade eder. Ömek:
I •• • - ^ J_j I n j 11M COJI j = Selim'i, gördüm, büakis Hasan'ı (gördüm).
Burada ük geçen hüküm selimi görmektir. Jj ile o hükümden vazgeçilerek
hasan görülmüştür.
Emir cümlesinden sonra kuUanüışma örnek:
jj^.n. Jj
-1 j I - Ali kalksm, hayır Said kalksın!
Olumsuz cümlede ise, ^
hükmündedir.Yani bir önceki cümlenin
anlammı olumsuz yapar, önek:
jJU. JJ
>•» ••• (»Lâ La = Said kalkmadı, büakis Haüt kalktı.
JjlA. JJ JJ-» n. LUÛİJ V = Said değü biakis Halü gitsin!
(

* İp Yukarıda geçtiği gibi atıf harfidir. Bazan, jJs nin sonuna meftuh
bir \ZJ bitişebilir. İbn Malik Cernu kuleyi kullanırken şu ifadeden yararlamr:
«Ûi ^ jucL. JUiî dil lUi Jxiî iLuâl M Bu beyitte hem ^
hem de
edatları atıf için kuUanılmıştü.
* p -ilk harf fetha olursa- zarf olup uzak yer ifade etmek için JLIA
anlamında kullanılır. Bazen sonuna yuvarlak bir l bitişebüir.
Örnek: (SOJOC Jajj-i JLIA r^^î) ^l-^MI IS^SSL J a ( ^ 1 ^ ) =
Orada, başarı için, bir çok şart vardır. Bu misalde, ^ veya J_JJJ:J (_J1C I 't nI • .1 = Ali'yi ve Hasan'ı selamladık.
(_jlc U.1 j dJU. LLl LLJI j = Halid'in ve Ali'nin kardeşini gördük.
* Ma'mfun aleyh, fule bitişik bir zamirse, kendisine atıf yapdabilmesi
için önce - arada başka kelime yoksa- bu zamir munfasılı ile te'kid edilir.
Ömek: ^jic j Lî Üij
= Ben ve Ali, kalktüc.
Atıf çeşitleri:
3- Atıf ikiye ayrılır:
Atfu'n-Nasak ve Atfu'l-Beyân.
a) Yukarıda geçen dokuz harfle yapdan atıflara j . . , 'ı 11 Lila-c denir.
b) Matbuunu daha çok açdcIamak için getirilen atıflara J L-JI ^ s t-
264

denir.
Atfu beyanlar, marifelik ve nekrelik bakımmdan matbua uyarlar.
Daha çok isimlerle beraber bulunan lakab ve künyelerden sonra gelen
isimler, atfu beyan olurlar.Ömek:
ijâÂa. j^î e U. = Hafs'm babası Ömer, geldi. Bu misalde jj^,
^^aia, JJÎ künyesinden sonra gelmiş ve onu açıklamaktadu:.
* Atfu beyan ile matbuıı arasında ^1 = yani, anlamındaki açdcIama
edatı bulunabilir. Ömek:
'j^(J\ o-o-La. J J Î PU, = Hafs'ın babası yani Ömer, geldi.
* Atfu beyanlar aynı zamanda, bedeldirler. Ancak her bedel atfu
beyan değildir. Şayet atfu beyanı, matbuunun yerine geçirmek uygun
düşmüyorsa o takdirde bu atfu beyan, bedel değildir. Yerine geçirmek
mümkün olursa, aynı zamanda bedeldir. Ömek:
^LcaJU.6j_iİ4j11 = Babası Halit, alim idi.
Burada, jJU.'i
t>jJ\ kelimesinin yerine geçirmek mümkündür:
jJLc jJU. = Halit alim idi demek mümkündür. Ancak , J^ıjLaJI (_jlc L =
Ey arslan Ali! Cümlesinde öjU'ı ,_jic kelimesinin yerine geçirerek; L
jjjLJI
demek mümkün değildir. Çünkü L ile Jl, lafzaiCelâl'dan başka
hiçbir yerde yanyana kullanılmazleu".
Ayrıca, *^jLe. dj^î
PU. = Kardeşin ali, geldi. Cümlesinde, muhatabın
Ali'den başka kardeşi varsa, ^JLC kelimesi atfu beyan olur, yoksa bedel
olur.
=•= Atfu beyan da bir tâbidir. Atfu beyanın matbuundan daha açdc ve
daha meşhur olması gerekir. Aksi takdirde bedel olur. Örnek
265

Ja.jJI İla» eU. = Bu adam geldi, cümlesinde LWJJI, ismi işaretin
bedelidir, atfu beyanı değildir. Çünkü ismi işaret, Jl ile marifelik kazanan
kelimeden daha açık ve daha belirgindir.
* Atfu beyan bizzat maksud değildir. Maksud olan onun matbuudur.
Atfu beyan vasıtasıyla matbuu açıklığa kavuşturulur. Oysa bedel bizzat
maksuddur.Mubdelu minh maksud değUdir.
c) TE'KİD ( l^tJI ) :
1- Dinleyicinin yanlış anlayabileceği sözleri yanlış
anlamalara mahal bırakmayacak şekilde pekiştirmek için
zikredilen bir tâbidir.
2- Te'kid iki çeşittir:
a) Lafzî te'kid; İsmin, fiüin, harfin ve cümlenin tekrarı ile yapüan
te'kiddir. Örnek:
'jjjjJI
j>ll f U. = Bakan geldi bakan. İsnıLn tekrarı.
4_JI ül. rıjjj-ll PLJ. = Bakan geldi dediğimizde,
diıüeyici tereddüt edebilir. Bakanın temsücisi gelmiştir vehmine kapılabüir.
Ama ikinci kere ^jjJI dediğimiz zaman artık dinleyicinin bakanın gelişi
konusundaki tereddüdü giderümiş olur.
266

) Manevî te'kid; bil , ^11 < , ^-^^ . Jl < o^l .
kelimeleriyle yapılan te'kiddir.
* Bu lafızlara, müekkede (pekiştirilene) uygun düşen bir zamirin
bitişmesi gerekir. Şimdi bu lafızları tek tek değerlendirelim:,
(juİJı ve Oi-t lafızları, müfred bir kelimeyi te'kid için kullanıldığında
müfred olarak, tesniye ve cemi' bir kelimeyi te'kid için kullanıldığmda ise,
JİJÎ vezninde cemi' olarak gelir. Ömek :
«Ln'ojjuai
< M.^'ı jjtLiJI ,_^î = Bizzat şairin kendisi, kasidesini
okudu.
I(j 'ıjf İA-ULİ j j A a . = Fatma'nın bizzat kendisi, geldi.
Bu iki ömekte te'kid edilen kelime (müekked), müfred olduğundan
ve Oi-^ kelimeleri de müfred gelmiş, bu kelimelere, te'kid edilen
kelimeye uygun birer zamir bitişmiştir.

="=637011 (j-â-. ve ûi-c kelimelerinin başına L_) harfi de gelebilir.
Ömek; (->• , kelimeleri, cemi' ifade ettiklerinden te'kid ettikleri
kelimeler de cemi' yani bütünlük ifade eden bir kelime olmalıdır.Ömek:
«ÜJI JLJ^ I(;K '(JULJI = Bütün insanlar, Allah'ın kullarıdır.
DA.1 J ı_.h pu7 j o-% (JJ ol 1,1 il = Bütün müslümanlar, bir tek kalptirler.'
p d Tl n Lc u_JiLLJI j lA-^. = Talebelerin umumisi (tamamı), geldiler.
Bu esasa göre şöyle dememiz gramer açısından caiz olmaz: pLa.

La_Aill jjiU.jJ I pU. = İki adamın ikisi de, geldiler.
jjbjJuLa L-o-âLlJl tjl" '~l*^ müekkede uygun
bir zamirle birlikte değil de herhangi bir yerde kullanılırsa, cümle içindeki
yerine göre irab edüir. Ömek:
(j^y-lİLa = o ikisinde, akan iki kaynak, vardır. (jl'»jr, muahhar mübteda
eUfle merfu'dur. Çünkü teşriiyedir.
Ja. jJ I ^tiJı PU. = Adamm kendisi, geldi.
Burada (_>ııü kelimesi, damme Ue merfu', faUdir.
d) BEDEL (Jo^l)
1- Bedel; matbuunun tamamına ya da bir kısmına işaret
eden bir tâbidir.
Bedelden önceki kelimeye mubdelu minh denir. Ömek:
plnJ.-ıJI jJI 'tjjjU İljlkJI = Halife Harun Reşit, almüere
ikram etti. Burada ,.ij .MJJI ÜjjU , merfu'dur. Çünkü merfu' bir isim olan
İLALL'
nün bedelidir.
2- Bedel dört çeşittir.
a) Bedelu mutabık, ya da( JUl J>Û jUl Jdj ) :
Bedelu mütabUc, bedel ile mubdelu minhin birbirine uygun düştüğü
bedellerdir. Yukarıdaki örnekte görüldüğü gibi Harun Reşit kelimesi,
tamamen Halife kelimesini karşılamaktadır.
269

) Bedelü'l-ba'd mine'I-kül ( JUl uA> .11 Jaj):
Bedelü'l-ba'd mine'l-kül, bedelin, mubdelu minhin bir parçası olduğu
bedellerdir. Örnek:
JjVl. 6^ja.
ç_ıJa = Kitap, basddı ilk bölümü.
Burada bedel, 6 j j a . kelimesi olup mubdelu minh olan ._.l"ı'vll
kelimesinin bir parçasıdır.
c) Bedelu istimal (JL' .7.1 Jaj);
Bedelu istimal, bedelin, mubdelu minhin ne tamamı, ne de bir parçası
olmayıp, onun kapsamına giren bedeldir. Örnek:
'«OİLUJ, jLiJ i
= Cadde, beni memnun etti temizliği.
Burada ÜL1L:I, bedel, ^ jLiJ I mubdelu minhtir. Ancak bedel mubdelu
minhin ne tamamı ne de bir parçasıdır. Fakat, ikisi arasında bir başka
yönden ilgi vardır. Nezafet, caddenin kapsamma girmektedir.
Son iki bedelde, -misallerde görüldüğü gibi- mubdelu minhe dönen
bir zamirin bulunması gerekir.
d) Bedelü'l-ğalat( UiJI JJJ):
Bedelü'l-ğaİat, bedelin, mubdelu minhie hiç bir ilgisinin bulunmayan,
yalnışlıkla ya da unutularak söylenen bedeldir. Örnek:
ç. -.111 ıjAjJI cJ£î = Peynir yedim, -peynir demişim- et.
* Bedel ile mubdelu minh arasında marifelik, nekrelik bakımmdan bir
uyum aranmaz. Ancak, nekre bir kelime marife bir kelimeye bedel olacak
olursa sıfatla mevsuftan meydana gelmesi gerekir. Örnek:
270

fi " " o - y
H 5.UaLa. İ J J H İJJUOL 5_u-aLlJL (jı

B. MANSUB İSİM (^jj-=Lai
İSMİN MANSUB OLUŞUNUN İŞARETLERİ ( j^VI
oLiU)
İsmin mansub oluşunun alametleri şunlardu-:
Fetha ya (^), kesre (__) ve elif ( I ).
1- Fetha,
Müfred isim ve ku-ık çoğullarda nasb işaretidir,
âjlJ...JI jIıLuJI jLâ = Şoför, arabayı sürdü. Bu misaldeSjLijaJI
müfred isimdir ve nasb işareti fethadır.
(jnaj •.^•ı II
JJII ^JJİ = Öğretmen, metinleri açıkladı.
Burada,
m't II kelimesi kırık çoğuldur ve nasb işareti, fethadır.
2- cş,
Tesniye ve cem'i müzekker salim sigalarmda nasb işaretidir. Ancak
hu
ismin bir parçası değildir. İsme, tesniye veya cem'inin bir işareti
olarak ilave edilmektedir. Tesniye \j sinin bü: önceki harfi meftuh, cem'i ^j
sinin bir önceki harfi, meksur olur. Ömek:
(Oi-ll-'-jJİI) (j;^^JaI,l cuJLLS = İki öğretmenle karşılaştım.
Burada (jrtJuıjjJlI veya (JK ' .njdll kelimesi, meful olup mansubtur ve
nasb işareti
dir. Kendisinden önceki harf de meftuhmr.
(j;; .11

3- Kesre (esre),
Cem'i müennes salimde nasb işaretidir.
cjLbj-oil dj-ıl j = Hemşireleri gördüm. Misalinde C J L û c e m ' i
müennes salim olup, mefuldur ve nasb işareti kesredir.
4- Elif,
Esmai hamse denilen beş isimde nasb alametidir.
dU.1 LujJbLi = Kardeşini gördüm.
Misalinde dLki, esmai hamsedendir. Mefuldur ve nasb alameti
eliftir.
* Fetha, aslî nasb işareti, diğerleri ferî nasb işaretidirler.
=

İSMİN MANSUB OLDUĞU DURUMLAR
(^Vl ....^•ı 'cVU)
YA DA
MANSUBLAR ( cLj.^M.I)
İsim, şu onbir yerde mansub olur:
1) tj^'nin haberi olduğunda.(
2) '(jl'nin ismi olduğunda.('(jl
3) Mefulu bih olduğunda.(

nin haberidir ve fetha ile mansubtur. Çünkü aslı; V^^a. ^1*-LI şeklindeydi
ve j^U. kelimesi mübtedanm haberiydi basma geldiği için ,jll'nin
haberi oldu.
2- jjIS'nin haberi, şunlardan biri olur:
a) Müfred bir isim olur. Yukarıdaki örneklerde olduğu gibi.
b) Şibhi cümle (zarf+muzafun ileyh. ya da car+ mecrur) olur.Örnek:
jLajVI Jj-a J^sJJI jt_u-oî = Arı çiçeklerin üzerinde sabahlar oldu.
Burada, jUjVl jjJ = şibhi cümle, jt_u.aî'nin haberidir,
i'v ı.M 11 d nı.r II (j-uu^l =Balık, ağda akşamladı. Burada ^
ÎS-uUIcar-mecmr (şibhi cümle)\_^ı,t o] 'nin haberidir.
c) İsim veya fiil cümlesi olur. Örnek:
djjji
öjJJ pLüJI jjl^ = Kış soğuğu, şiddetliydi.
Burada,
o-ıdai ÛJJ_J mübteda haberden oluşup bir isim cümlesidir,
mahallen mansub, haberdir.
,_yl_ı_j jJjJI Jlj La = Çocuk, ağlamaya devam ediyor.
Burada, ^J^JJ fiil ve failden oluşan bir fiil cümlesi olup, mahallen
mansub Jlj L'nin haberidir.
3- Haber şibhi cümle, isim de, marife olursa haberin isimden önce
gelmesi caizdir. Örnek:
(jiLoı^ I 6 j-ıa. Cr:^^ =Tembel, şaşkınlık içinde sabahladı.
Bu misalde, l JJLS. şibhi cünüe mukaddem haber, '(jiLooil I marife
muahhar isim. Burada haberin başa geçmesi ya da geçmemesi caizdir.
l ,j-a 'ıjiLuıSJ I j^_u-a1 şeklinde de gelebilir.
276

4- Haber şibhi cümle , isim de nekre bir isim olursa, haberin isimden
önce gelmesi şarttır.Ömek:
İjjl
PLLI (_jJ ıjll = Suda bir bardak, vardı.
İsim ( L_jjl), nekre, haber ( PLLI ^_j_â) car-mecrur şibhi cümle
olunca, haber başa geçmiştir.
5- Çoğu kere ve ]jj 'den sonra; jjll, ismiyle beraber mahzuf olur.
Sadece haberi kalır. Ömek:
\Lİsua . J_ıi L, Jjuâ di = Eğer., söylenen doğruysa, söylenen
söylendi. Bu cümlenin tam şekli; lijı^ JjÜI
(jll jjl JJJ LO J-L3 sl
burada JjÜI (jll jjl, ifadesi mahzuftur. Sadece jjK'nin haberi olan,
ûsua
kelimesinin zikredilmesiyle yetinümiştir.
J 5 jJj - 'jjji = Bir tek kelimeyle de olsa senden cevap
istiyomm. Cümlenin tam şekli şöyledir:
SA=.IJ 4 J< jjJl (jl£ jJ j lil 'ı o jjjl
= Bir kelime de olsa senden
cevap bekliyorum.
Not: Mübteda ile haberin başına
CL>İ < V < La < °(jl olumsuzluk
edatları geldiğinde, (j.. j I gibi amel ederler. Yani isimlerini ref, haberlerini
nasb ederler. Ancak bu şekilde amel etmelerinin bazı şartları yardır. Şöyle
sıralayabiliriz:
a) Bu edatların ismi haberden önce olmalı ve bunların ifade ettikleri
olumsuzluk istisna edatıyla bozulmamahdu-. Ömek:
Ât j'I n
in~.ll Lo = Kaleler komyucu değiller.
Burada Lo nefi edatıdır, ^-j l'yp benzer, —-II ismi,

olumsuzluk Vl gibi bir istisna edatıyla da bozulmamıştır. Bu yüzden
I
gibi ismini ref, haberini nasb etmiştir.
b) i nin yukarıdaki şartlarla birlikte, isim ve haberinin nekre olması
gerekir. Örnek:
lİAjj-a ^ jLi V = Hiçbir cadde kalabalık değildir.
Burada isim ve haberinin nekre olduğu görülmektedir.
c) aslında sonuna meftuh bir müenneslik LTJ si ilave edümiş bir
nefi i sidir. Daha çok ismi mahzuf olur. Ömek:
LCLLU CUV =ŞU anpişmanlık zamanı değildir.
Cümlenin tam hali, şöyledir; (»jJı LtLjj LtLJI
, burada 5_tLJI
mahzuf isimdir.
2) ol VE KARDEŞLERİNİN İSMİ ( j '^jl ) :
l-'jjl'nin ismi; '(jl ve kardeşlerinden birinin başına geldiği
mübtedadır. Örnek:
fi
'
^jJÜ-a ^LJI (jl = Şüphesiz kapı açıktır. Cümlenin aslı şöyleydi:
^j"ı< n I—jLJI =Kapı açıktır.
(jljjLuî (jj.i!ıLiJI '(jil = Sanki iki komutan, iki arslandırlar. Burada
- • fit •
(j_jjlLLll isim ve ^j ile mansubtur.
2- '(jl "nin ismi aslında mübteda olduğundan şunlardan biridir:
a) Mu'rab bir isim olabilir.(Yukarıdaki örneklerde olduğu gibi)
b) Mebni bir isim olabilir.(Zamir, ismi mevsul, ismi işaret...) örnek:
|xjjl libl = Sen cömertsin.
Burada d zamir, mebni ve mahaUen mansub ,j l'nin ismidir.
278

= Odaların arkasından sana seslenenlerin çoğu anlamazlar.
Bu ayetteki ûjIİİ ismi mevsul, mebni ve mahallen mansub ^jl 'nin
ismidir.
I Tl al 1x4 "(ji = Bu bizim emelimizdir.
Burada,
İJJH ismi işaret, mebni ve mahallen mansub 'tjl 'nin
ismidir.(11. kısımda mebni isim konusunda tekrar ele alınacaktır.)
3- Cinsini nefyeden V, ismini nasb, haberini ref ettiği için 'jjl 'nin
kardeşlerinden sayılır. Cinsini nefyetmesi demek, isminin bütün cinsini
olumsuz yapması demektir. Bu özelliği ile, normal olumsuzluk edatı olan İ
dan ayrılmaktadır. Çünkü bu i , sadece bir veya daha çok şeyi olumsuz
yapar ama cins olarak o şeyi olumsuz yapmaz.
* Cinsini nefyeden V'nın ismini nasb haberini ref edebümesi için üç
şart vardır:
a) İsminin neki'e olması gerekir.
b) İsmiyle kendisi arasına bir şeyin girmemesi gerekir.
c) Kendisinden önce harfi cer gelrnemesi gerekir.
Not:
Cinsini nefyeden V üe ügüi bazı bügüeri buraya almada fayda vardır:
a) V'nın ismi muzaf ya da şibhi muzaf ise mansub olur. Şibhi muzaf
demek; nekre bir kelime olup arkasından anlammı tamamlayan bir kelime
gelen demektir. Örnek:
L l n JxLi y = Kötü iş yapan, sevimli değüdir.
279

Burada, J^Li ,V 'run ismi, fetiıa ile mansubtur. Çünkü muzaftır.
'jjb LU> SLIL LJ ll V = Dağa tırmanan hiç kimse görünmemektedir.
Burada UJLL kelimesi i 'nm ismi olup fetha ile mansubtur. Çünkü
şibhi muzaftır. Nekredir, kendisinden sonra gelen iLıa. kelimesi manasını
tamamlamaktadır. Çünkü eğer bu açıklayıcı kelime olmasaydı. Hiç bir
tırmanan görünmemektedir, şeklinde bir cümle olurdu. Akla nereye
tırmanan sorusu gelirdi
b) İ'nm ismi muzaf ya da şibhi muzaf olmadığı zaman mansub
olduğu şey üzerine mebrü olur. Örnek:
= Evde erkek cinsinden kimse yoktur. Burada Jş.j , İ 'nm ismi mahallen
mansub fetha üzere mebnidir.
(jjT-N I j
nİM. n i = Hiçbir müslüman dönmemiştir.
Burada pr; kelimesi,V 'nin ismidir, üzerine mebni ve
mahaUen mansubtur.
c) i 'nin ismi marife ise, i, fonksiyonunu kaybeder ve o kelimenin
tekrarı gerekir. Örnek
^1 jjtî ü's^=-'^' ^ J '
^ = Ne kavim kavmim, ne de
yardımcılar yardımcım.
Burada, i, nefi edatı, ^jiJI, mübteda, damme ile merfu',
takdiren merfu',' mübtedanın haberi,
jlll marife olduğu için tekrar edilmiş
ve V, fonksiyonunu kaybetmiş.
d) "i 'nm başına harfi cer gelirse, V 'dan sonraki ismi cer eder. V, zaid
kabul edüü. sadece olumsuzluk büdirir. Ömek:
ı_i>LJ ^jJıaJI ^dijj = Asker korkusuzca ilerliyor.
Burada,
harfi cer,V olumsuzluk edatı olup zaidedir, L_S
280

kelimesi harfi cer ile mecrurdur.
e) V ile ismi arasına bir şey girerse amel etmez (fonksiyonunu
kaybeder). Örnek:
fi c
.i^ I I (] j
V = Orada kimse yoktur.
Burada V, nefi bildiren bir harftir. L^jj, car mecrur,
mukaddem
haberdir;
j^l ise, damme ile merfu' ve muahhar mübtedadır.
f) Cümlenin gelişinden anlaşıhyorsa, V 'nin haberinin hazfi caizdir.
Örnek:
4 .^0 'i II (juUuî 'û M, i j ^JjJI = İlim, şüphesiz kalkınmanın
temelidir.
Burada haber mahzuftur. Cümlenin tamamı şöyledir:
< .Ad 'I II ^_yalxfi^ dJ j |_yİ J M. i j jjjjl
Burada,

- Ya ismi mevsul, muzafun ileyh olur. O takdirde, I n j . İ 'dan
sonraki isim, merfu' okunur.Çünkü mahzuf bir mubtedenın haberi olur (j-ft
- Ya da isim ve muzafun ileyh olur. o zaman I n j . i 'dan sonra
gelen isim mansub olur. Çünkü temyiz olur. Ancak bu durumda ismin nekre
olması şarttır.
3) MEFULU BİH (

Birden fazla meful alan fiiller şunlardır:
a) Aslı mübteda-haber olan iki meful alan fiiller, bunlar; zan, yakın ve
tahvü(değiştirme) olmak üzere üç gurupta toplanabilir.
* Zan fiilleri ( .*jkJI JLLİ) ):
..-•-a _ JjLa. _ ji_c j _ I M _ JU. _ (jii =Zannetti.
* Yakin fiilleri (cA^e-" Jl^'):
(ji±cl ^ 'n A ı) jJjJi _ j_yiJi _
j _ j»lc - c^l j = Yakinen bildi. Bu iki
gurup fiile U_JjlÜ I J Lua) da denir.
* Tahvil fiilleri (J-.j^l JL^İİ):
y y y fi • fi yy y fi -
J-kJi -
- JJ - Jta. _ Jja. _ jj.^ = Kıldı, bir halden bir hale
çevirdi. Ömek:
Lx!ıLı Ja.jJI
I - . 'ı 'ı k = Adamı uyuyor zannettim.
Burada Ja.jJ) birinci mefulu bİh, fetha ile mansub,. IİİL,
ikinci
mefulu bih, fetha üe mansubtur.
dU.1 I j n -> n .r.lA. = Muhammed'i kardeşin sandım.
I,.' a ~. A, birinci meful fetha ile mansub,

anlamlarma gelir. Örnek:
^j'^'
ı->^^^ ~ ilkbahar yere yeşil bir hülle
giydirdi.
Burada, ,_^jVÎ, birinci mefulu bih, ikinci mefulu bihtir. Bu iki
kelimenin aslı, mübteda üe haber değildir.
3- Mefulu bih şu üç şeyden biri olur:
• a) Mu'rab bir isim olur. Yukarıdaki örneklerde olduğu gibi.
b) Mebni bir isim olabüir. (Muttasü veya munfasü zamir, ismi işaret,
ismi mevsul...) Ömek:
j= Seni gördüm.
d, muttasü mebni bir zamirdir mahallen mansub mefulu bihtir.
« j-ıaJı d LI »= Ancak sana ibadet ederiz.
Burada, dLI, munfasıl mebrii bir zamirdir. MahaUen mansub mefulu
bihtir.
ı_j-tiUI İli
n-şll ^ 7 . = Herkes, bu oyuncuyu destekliyor
Bu cümlede, 114, ismi işaret, mebni, mahallen mansub
ve mefulu
bihtir.
c) Müevvel masdar olabüir. Ömek:
Ujjj^
ı>«^f (jl ı.i->ı^ll oJ^I = Gazeteler güvenliğin zorurüuluğunu
te'kid ettüer.
Burada, (jjj^
(j-^Vl "^'l cümlesi, masdarı müevvel olarak mefulu
bihtir.
4- Bazen mefulu bihin failinden önce gelmesi caizdir.
Örnek:
'^iLâJI (J-LLII (_f^-j = Pamuğu topluyor işçi.
284

Bu cümlede, âJkLlI, Mukaddem mefulu bih olup, fetha ile mansubtur.
Meful burada öne geçmese de olur. Ancak, mefulu bih, munfasıl zamir
olursa öne geçmesi zorunludur. Ömek:
« 1 ~ı• .1 'ı dLI j J ı»'ı dLI ))= Ancak sana ibadet eder ve ancak
senden yardım dileriz. Burada dLI munfasıl zamir olduğundan öne
geçmesi zorunludur.
5- Cümleden hazfedildiği anlaşıldığı takdirde, fiilin
hazfedilip mefulu bihin tek başına kalması caizdir. Ömek:
Kimle karşüaştın Sorusuna;
lİLc diyerek cevap vermek gibi.
Cevabın tamamı şöyledir: ULc ^Lıl ıLâ = Aliyle karşüaştım.
Çok kuUanüan bazı ifadelerden de fiil hazfedilir. Ömek:
Ua-j-o j "vLai = Hoş geldin. Bunun takdiri şöyledir:
f -* t. ^ t ' \
41 ••. ..iLrj") j iLA) ^ZJ~fi\. Fiil hazfedümiştir.
6- Asıl olan mefulu bihin fiil ve failden sonra gelmesidir.
Ancak bazen masdar veya ismi fail de fiil gibi amel edip meful
aldığmdan burüardan sonra da mefulu bih gelebüir. Örnek:
JLuhVI 11 jJi = Ihmtüi terketmek.
Burada JI-i-ûV I, masdar olan ll^p keümesinin mefulu bibidir,
ıill .As jlLiJI Ll = Faziletine teşekkür edenim (fazüetihe teşekkür
ederim). Burada, dI*Ai kelimesi jlLiJ I ismi faüinin mefulu bihidir.
4) MEFULU MUTLAK (jLLil Jj*ÜI):
1- Mefulu mutlak, fiilin manasını pekiştiren, ya da
sayısını bildiren veya çeşidini gösteren ve fiille aynı kökten
285

olan,
mansub bir masdardır. Örnelc:
l"k T-V \ ok = Dersi bir ezberledim ki!
Burada, Uüa, kelimesi, fiilin manasını te'kid eden (pekiştiren) bir
mefulu mutlak olup, fetha ile mansubtur ve fiil ile aynı kökten bir
masdardır. Masdarlar da isimdir.
oLjjJa
IÎ •
Ö:iL3

Burada, r . kelimesi, mefulu mutlak^ fetha ile mansub, JLII,
nuzafun ileyh kesre ile mecrurdur.
b) Fiilin masdarma muradif bir niasdar getirmekle. Örnek:
fi fi
llujlş. ooa-â = Bir oturuş oturdum.
Burada, Lujla. kelimesi, IjjjLâ kelimesiyle muradiftir,
mefulu
mutlaktır.
c) Masdarı zikretmeden sıfatını zikretmekle. Örnek:
Ls_jj_uj âl.j^ll
= Hayat süratli bir şekilde gelişmektedir.
Bu cümlenin tamamı: IİJJ-L- IJJ U" sÇİJI jj^'' şeklindedir.
Mefulu mutlak olan « TjjLji)) kelimesi, hazfedilmiş, sıfatı olan« (1-ij.^)) .
kelimesi onun yerine geçmiştir. Bu duruma göre, «lljjjui)) kelimesinin
iıabı şöyle yapılmaktadır: Mefulu mutlakın naibi olup fetha ile mansubtur.
d) Masdardan önce ismi işaret getirmekle. Örnek:
j»l jSyi dJj «LLûjkî = Ona şu ikramı yaptım.
Burada, dJj, ismi işaret, mebni, mahallen mansub mefulu mutlaktır.
i»l jSy I ise, ismi işarete fetha ile mansub bedel olur.
e) Masdar çeşidini gösterecek bir kelime getirmekle. Örnek:
djljj
SJ-C

Aslı: I lAjI (_^]=dönüş yaptı (avdet etti), şeklindedir. Fiil
hazfedilmiştir.
dJI j l = AUah'ı her türlü eksiklikten tenzih ederim.
Aslı; "ÜJI jU III. ^ I İlli şeklindedir. Bunun örneklerini çoğaltmak
mümkündür.
5) MEFULU LEH (;> IM'I .TJLSKİI

dolayı çocuklarınızı öldürmeyiniz, sizi de onları da biz besliyoruz.(Enam,i5i)
Burada,
JİLol (>5 de mefulu leh, j>a harfi ceriyle mecrur olmuştur.
JSLJ I (j"'SJJ Vj 11]" •» Ul j_j_4ı ^ < l(]".ıı ı-> 5j_û (_j_â jLjJI Sljjjl cr.11A j»
« ij^jVl ^LiA (j_a = Bir kadın hapsetteği, yedirip içirmediği ve kendi
imkanlarıyla bir şeyler yemesine müsade etmediği için ölen bir kediden
dolayı cehenneme girmiştir. (Hadi.si şerif,Buhari,ıı,i83)
Burada S jjn ^ de mefulu leh ^ harfi ceri üe mecrur olmuştur.
fi
" I ••••< Lu plja.... »= yaptıkları sebebiyle ceza olarak.
Bu ömekte de mefulu leh, sebeplik bildiren l_j üe mecmr olmuştur.
3- Mefulu lehin mansup olmasının-bazı şartları vardır.
Bunlardan biri eksik olursa bu mefulün mansup olması caiz olmaz.
a) Masdar olması gerekir. Şayet masdar olmazsa mansub olmaz.
Örnek:
« j^Lı^iU j c-KijVl j »= (AUah) yeri halk için koydu (Rahman.lO).
Burada |»LıVl kelimesi masdar olmadığından mansub olmamıştır.
b) Masdar, dış duyulara değilde iç duyulara ait bir masdar olmalıdır
ki, buna kalbî masdar denmektedir. Masdar kalbî değilse mansub
olmaz.Örnek:
Spİ jiU vola. = Okumak için geldim.
Burada, îpIjJ masdarı kalbî olmadığı için mansup değildir. Kalbî
masdarlardan bazüarı şunlardır:
1% jk»111 = saygı, Jit^V 1 = saygı, jj-^'11 = hakaret,
ÂjoiiJI = korku, jiJI = korku, 5Îj=A\ = cüret,
İJİ:jJI = rağbet,
pIj-.II = utanma,

c, d) Masdar ile fiilin zamanlan ve failleri aynı olmalıdır. Aksi
takdirde mefulu leh mansup olmaz. Örnek:
j> Ll 11 j-aLui = ilim için yolculuğa çüctım.
Burada yolculuğun zamanı mazi, ilmin zamanı da istikbal olduğundan
mefulu leh mansup olmayıp haifi çerle mecrur olmuştur.
^lıJI
IJ o j k 1 'ı I .ılV/>-^l = İlme saygından dolayı seni sevdim.
Burada sevmenin faili, mütekellimdir yani
Lil dir. Saygınm faili ise
muhatabtır yani
cj^I dir. Fiüle masdar arasında fail birliği olmadığmhdan
mefulu leh mansup olmamıştır.
e) Masdarla fiil arasındaki zaman ve fail birliği, aynı zamanda fiilin
meydana gelişinin nedenini teşkil etmelidir. Yani "Niçin" sorusuna cevap
olmalıdır. Ömek:
^ 11JI ,_j_a 5_ı-c j cjAş. = ilme rağbet için geldim.
Burada, "Niçin geldin" sorusuna jJjJI ^ 5_uc ifadesi cevap
olduğu için mefulu leh mansup olmuştur.
Şayet bu soruya cevap veremeyecek konumda ise mefulu leh olmaz,
cümle içinde ne olması gerekiyorsa o olur.
6) MEFULU MAAH ( Ou» JJJLİİ I) :
1- Mefulu maah, beraberlik ifade edebilmek maksadıyla
^
anlamındaki j dan sonra gelen mansub bir isimdir. Örnek:
JjjJI ,5 o jj-u = Nil ile beraber yürüdüm. Buradaki j maiyyet yani
beraberlik gösteren bir harftir. Jj'ıl I ise, fetha ile mansub, mefulu
maahtır.
290

jj_JJI
j ..r-ıUılj' n.l = Kuşların ötüşüyle beraber uyandım.
Burada yine j beraberlik ifade eden ^anlamındadır. AJ^JLI kelimesi
fetha ile mansub mefulu maahtır.
2- Mefulu maahın mansub olmasının bazı şartları vardır.
a) Mefulu maah fazla olmalıdır, yani onsuz cümle
kurulabilmelidir.Şayet j dan sonraki kelime cümlenin esaslarındansa
mefulu maah olarak mansup olamaz, örnek:
JjK j "jj^
,1. dJİİİ.I = Said ve Halil katddüar.
Halil kelimesi burada, Saide atfedilmesi gerektiğinden
cümlenin
temel öğesidir. Bu nedenle mefulu maah olarak mansup olmaz.
b) Kendisinden önce bir cümle geçmiş olmalıdır. Şayet kendinden
önce müfred bir kelime geçmişse, makabline ma'tuf olur. Örnek:
OLıi. j
Burada Jl, mübteda,
PC5J-0I J l = her kişi ve durumu.
P^^J^I, muzafun üeyh, «LiLij, J l üzerine
ma'tuftur. Haber vucuben gizüdir oda jjLijiiîl dir.
Not: Maiyyet j 'ı ile, atıf harfi olan j 'ı karıştırmamak lazımdır. Atıf
harfi olan j , kendisinden önceki ve sonraki kelimelerin hükmünün
kendilerine nisbeti konusunda ortak olduklarını gösterir. Ancak beraberlik
ifade eden j , bu ortaklığı ifade etmez, sadece beraberlik ifade eder. Fiilin
ifade ettiği manada ortaklık büdirmez. Örnek:
(jı.ı^ j j n ~. n J-LATİ. = Muhamincd ve Hasan geldiler. Buradaki j
atıf harfidir. Hem Muharrimed'in hem de Hasan'm gelme konusunda ortak
olduklarını yani her ikisinin de geldiğini ifade eder. Ancak, j ' - ~ -
p.. ftM.II .-jjj^ = Muhammed güneşin batışı jle beraber geldi. Görüldüğü
291

gibi burada sadece Muhammed ile güneşin batışmm beraberliği
ifade
edilmekte, yoksa Muhammed ile güneşin batışı gehne konusunda ortak
değiller. Çünkü güneşm batışı gehnez.
***
7) MEFULU FİH Jj^O
1- Mefulu fih, fiilin işlendiği zamanı veya mekânı bildiren
mansub
isimdir.
Mefulu fih, "Ne zaman" veya "Nerede" sorularına cevap olan
kelimedir. Fiilin ne zaman işlendiğini gösteren mefulu fihe, zaman zarfi
denir. Nerede işlendiğini gösteren mefulu fihe de, mekân zarfi denir. Ömek:
SlJ '6>ILLJ i CJJJLJJ = Uçak geceleyin yolculuğa çıktı.
Burada, iLJ zaman zarfi ölüp, fetha ile mansubtur. Çünkü, fiilin
işlendiği zamanı ifade etmektedir.

3- En önemli mekân zarfları şunlardır;
_ - ıJ_H^ - »--»J l*^ - Jl n [7ı - JI I LI .1 - L^^-^ - I • < I - ı'ljj - ^l-«l
, - - of
- ÛjJ - Jj-S' - - - pli-Lj _ (_5jJ - JJ-c _ ûj_j _ ıZı->" - >_)>5 - 3J-Ş
.jjLo J I - Jİ _ Jj_a bunların anlamlan sırayla şöyledir: Ön, geri,
arka, sağ, sol, kuzey, güney, doğu, batı, üst, yakınında, alt, arasında,
katında, yanında, nezdinde, e doğru, civarında, etrafında, aşağısında,
niU, fersah, kilometre.
4- Zaman ve mekân zarflan şu kısımlara ayrılırlar:
a) Mutasarrıf . (Bazen zarf olarak bazan zarf olmayarak kullanılan)
zarflar. Bunlardan bazıları şunlardır: _ ^ 'ı.ı. _ j j IM _ ^ j
ı • ,h _ |»jj _ 5_cLuj
_ (y^ji.ijli-ii j I _ ^c_ujjjl _ J-i-a - < k ->l _ Sc. - J-J - J d ^ - c 1111 n _ ^ I 11 ^
_ U ..Ij - ._ıj^ _ Jj-i - - JLali -jL^ Bu zarflar, zarf olarak
kullandabiürler, dolayısıyla da mefulu fih olmaları itibariyle mansub olurlar'
Bunlar zarf olmadan da kuUanüabilirler, o takdirde cümle içindeki yerine
göre irab olur. Ömek:

4_.jU^I ûLjj'^'
L5>^' = Doğu, semavî dinlerin beşiğidir.
Burada. 'ı3_>^'. mübteda olup, damme ile merfu'dur. Görüldüğü gibi,
^j-> ' JH-^ J'J^ kelimeleri zarf olarak değil de normal bir isim
olarak cümle içindeki iraba uymuştur.
b) Mutasarrıf olmayan (Sadece zarf olarak kullanılan) zarflar. Bu
zarflardan bazıları şunlardır:
_ PİJJ _ PLIİI _ J^U. _ JljJ= _ da_ı _
_
- Bu
zarflar, cümlenin neresinde olurlarsa olsunlar
daima zarfiyetten dolayı
mansub olurlar.
Bunlar,
- Ya mefulu fih olurlar, (kendilerinden önce geçen fiilin zaman veya
mekarunı biIdirdikIerinde)'doIayısıyIa da mansub olurlar.
V*-^'"-" Jj-^ diljIıLkJI j-d=Jl = Uçaklar bulutların üstünden uçar.
jjj mekan zarfi, mefulu fih olup, fetha ile mansubtur.
- Ya da bir mübtedaya haber veyahut bir şeye sıfat olurlar. O zaman
vucuben mahzuf bir fiille mansub oluriar. Ömek:
« djLj-oVl ^IjJÎ LiaJl » = Cennet annelerin ayakları
altındadır.(Hadls-i Şerif)
Burada,
mekân zarfi, haber olup vucuben mahzuf olan jâfiiliyle
mansubtur.
dj-lc Ja.j_ı ^ jj_a = Yanında olan bir adama uğradım.
Burada,
jJut, mekân zarfi, Ja.j kelimesinin sıfatı olup vucuben
mahzuf olan jâ"ı..rl fiiliyle mansubtur.
Not:
a) Mutasarrıf olmayan zarfların ^ harfi ceri ile mecmr olmaları
2*94

caizdir. Ömek:
««ÜJI
JJLC J)-O IJI Ji» = De ki: Hepsi Allah kalındandır.
-L!>I J J tj-o V:LIJ-İ- = Arkasından yürüdüm.
b) Cümle içindeki yere göre değişmeyip mebni olan bazı zarflar
vardır. jVI < ıjü-ol ı
.±.1 j -> gibi. (Mebni isimler konuşundu bunun üzerinde tekrar
duracağız.)
c) Herhangi bir zarftan sonra gelen bir isim, daima mecrur olur,
çünkü muzafun ileyhtir.
d) Lo harfi bazı zarflara bitişebilir. Ancak bu Lo zaidedir (bir iş
görmez), bu harf, zarfa etki etmez ve onu iş yapmaktan alıkoymaz. Bu
zarflar, mansub olmaya ve kendisinden sonra gelen isim ise muzafun ileyh
ve mecmr olmaya devam eder. (Yani bu La, kaffe değüdir.)
fi' A fi » fi ^ y "a
Lû*nın bitiştiği zarflar genelde şunlardır: * JAJ . ı '
ömek:
j-ıi-b Uijj j IA-> j (jl «c;jjş. j = Gecikmeden gelmesini rica ettim,
(j jj kelimesi, mansub bir zarftır. Lo, zaidedir. j^'Ct muzafun ileyh
kesre ile mecmrdur.
8) HAL (JUl) :
1- Hal, fiilin meydana geldiği sırada failin veya mefulun
ya da o anın durumunu açıklayan mansub ve nekre bir isimdir.
Başka bir ifade ile, fiil nasd meydana geldi sorusuna cevap olan
kelimedir. Türkçede buna "dumm zarfı" denir.
Durumu açıklanan faU veya mefulu bihe, JUJI LA^L^ veya JUJljj
denir ve marife olur. Ömek:
295

' t t
İJ ^ d!ıliJ I PU. = Komutan muzaffer olarak geldi.
Burada, Ij
fetha ile mansub, gelme sırasmda fail olan a!ıL3'in
durumunu açıkladığı için haldir.
fi
'fi
LJL^
PLLI CiJj-LL = Suyu safken içtim.
Burada, lliL^, su içme sırasında meful olan elil kelimesinin
durumunu belirttiği için fetha ile mansub haldir.
U j o
İJJ.1A-. = Hepsi beraberce geldiler.
Burada U j«-v gelme sırasında failin durumunu açıklamaktadır.
Fetha ile mansub haldir.
5JJUa j M n .M 11 j >ZJJ; 11 \>a ciLtŞ'j = Güııeş doğarken evden çıktım.
Burada, çıkma fiili meydana gelirken o anm durumu açıklanmaktadır.
2- Bazı şartlarla JLJI ._ı^L^, (hal sahibi) nekre olabilir.
Bunlar, şöyle sıralanabUir:
a) Hal, hal sahibinden önce gelirse,
b) Hal sahibi, mevsuf veya muzaf olursa, ömek:
M LJ't r ^j-n I j-A I p ı^-> j-a I Jl Jjij
»= Katımızdan bir buymk
olaıak, her hikmetli işe o gecede hükmedilir.
Burada, l^i, hal,
fi
jlai Jl, hal sahibi, mevsuf, dolayısıyla nekre,
*_;

- Hal olan müfred isim, normalde nekre ve vasıf bildiren bir kelimedir.
Yani müştak (türetilmiş) bir isim olur.( = Komutan resmi elbisesiyle ücen geldi.
Buradla hal yine şibhi cümledir.
c) İsim veya fiil cümlesi olur. Örnek:
297

5. Ll ••• ^j.. >ı.7. Ilj .^.Us .-• ,••! = Güneş yükselirken uyandım.
Burada, LaJaLu [j • • Mj cümlesi, isim cümlesi olup, mahallen
mansub haldir.
I j JÜaJI jLcu = Çocuk ağlayarak yürüdü.
Burada, ^_^<
fiü cürtüesi olup, mahaUen mansub haldir.
* Hal olan cümlede kendisini sahibü'l-hale bağlayan bir rabıtm
bulunması gerekir. Bu rabıt, bazen sadece j , olabüir ki buna

Nasıl geldin Diyen birine, sende: LSIj = Binekli olarak, diye cevap
verdiğinde fiilin ve hal sahibinin hazfi caizdir. Cümlenin takdiri: LSI j>ij
şeklindedir.
Vacip olduğuna örnek:
Ij^LtfLİ tjVI j>-û ojİ ojU"JI 6İA At"'; = Şu andan itibaren daha fazla
bu talimatlara uyarsm.
fi
y
Burada,
lotLa kelimesi, hal olup fiili ve hal sahibi mahzuftur'
Cümlenin takdiri laxLâ jjı.uj ;>ajJI j (jVI (j_a ol AjIt'U ala ^_ı:i3 = Şu
andan itibaren bu talimatlara uyacaksın ve zaman da fazlasıyla gidiyor.
Şeklindedir.
.^9 jLı-ıj-> cj-jjJLJıl = Bir dinardan fazlasıyla satın aldım.
fi
litLa. haldir , fiili ve hal sahibi mahzuftur. Cümlenin takdiri;
«_.u

Ali gelme konusunda diğer erkeklere muhalefet etmiştir.
3- Vl dan sonra gelen bir müstesnanm irab bakımmdan üç
durumu vardır;
a) Cümle müsbet (olumlu) ve müstesna minh zikredilmişse
(anılmışsa), müstesnanın mansub olması vaciptir. Örnek:
ılı r VI JU.jJI j-tA^ = Bütün erkekler geldi. Ali hariç.
Burada, Ijlr müstesnadır ve mansub olmak zorundadır.
Çünkü
cümle olumludur (müsbet), ve müstesna minh olan JU.jJI kelimesi
zikredilmiştir.
b) Cümle menfi ( yani olumsuz olduğu zaman), müstesna minh de
zikredilmişse, o zaman müstesnanın mansub olması, ya da müstesna
minhe bedel olup onun irabına tabi olması caizdir. Örnek:
[^jLc)\\\r VI i»L3 La = Ali hariç hiç kimse kalkmadı.
Bu cümle, olumsuz ve müstesna minh zikredildiği için, müstesna
olan Ijlr kelimesi, müstesna olarak mansub okunabildiği
gibi;
kelünesine bedel olmak üzerç, ^_jic şeklinde merfu' olarak da okunabilir.
c) Cümle menfi ve müstesna minh de zikredilmemişse, cümledeVl
yok farzedilerek, müstesna, cümle içindeki durumuna göre hareke alır.
Örnek
^_JJLC Vl j»LS La = Ali hariç kimse kalkmadı.
Burada, cümle olumsuzdur ve müstesna minh olan d^l
kelimesi
zikredilmemiştir. Dolayısıyla Vl yı yok farzederek '^_jic kelimesini merfu'
okuyabiliriz. Çünkü damme Ue meriü' faUdir.
J^l V| Lıl.â La = Hakkın dışında hiç bir şey söylemedim.
Burada da aynı durumdan dolayı, jUl kelimesi fetha ile mansub.
300

mefuldur.
4- j_ıi ve (^jjui dan sonra gelen müstesna daima muzafun
ileyh olduğundan mecrur olur.
Ancak j-ıi ve (JJ-LU lafızlannm irabı, Vl dan sonraki müstesnanm
iıabı gibidir. Örnek:
i , , '
^Ju.
JU. jJ/ i»Li = Ali hariç erkekler kalktı.
Burada cümle müsbettir ve müstesna minh zikredilmiştir.
Bu
durumda VI dan sonraki müstesna mansub oluyordu. O halde burada
lafzı da mansub olacaktır. kelimesi de J_LC kelimesinden sonra,
geldiğinden muzafun ileyhtir ve mecrurdur.
(_jlc JJLİ, ^LS La = Aliden başkası kalkmadı.
Bu cümle, menfi ve müstesna minh mahzuf olduğundan V| dan
sonraki müstesna cümle içindeki yerine göre hareke alacaktı. Bu nedenle
j-j^ kelimesi de cümle içindeki yerine göre merfu' olmuştur. Çünkü damme
ile merfu' faildir.
5- Lill. < Ij-c < iû. istisna edatlarındaıı sonra gelen
müstesnanın iki durumu
vardır:
a) LiU.

) lliıLk = Eşekleri hariç erkekler geldi.
Burada, JLL^S., JLa.jJI cinsinden değildir.
c) Müferrağ;
Müstesna minhin zikredilmediği cümlelerde istisna müerrağdır. Bu
istisna çeşidi sadece olumsuz cümlelerde olur.
Örnek: 'djLî Vl PÛ. L = Kardeşinden başkası gelmedi.
Burada müstesna minh olan
kelimesi zikredilmediği için istisna
nıüferrağdır.
302

Not:
a) j-il ve (jj^ lafızları yukarıda geçtiği gibi istisna için
kullanılabildiği gibi, başka gayelerle de kullanılabilir. Başka gayelerle
kullanıldığında cümle içindeki yerlerine göre hareke alırlar. Ömek:
J4İ-0 j-j-t LiLıilS = Sözün anlaşılmamaktadır. Bu cümlede, damme
ile merfu' haberdir.
b) Bazen kelimesinin başına Jl gelir. O zaman j ^ l = başkası
anlamma gelir. Ömek:
j\'iJI (3jâ . Jİ".-.-. îjL^liJI 6Jjt> = Bu şahitlik, başkasmm hakkıyla
ilgilidir. BuradaI muzafun ileyh olduğu için mecrurdur.
10) MÜNADA ((^JLU.1) :
1- Münada; bir nida edatından sonra gelen isimdir.
Nida edatlarının en tanınanları şunlardır:
'
L : Her türlü nida (seslenme) için kuUamlır.
I : Yakına seislenmek içindir
. tj\ - Lj-A - Lj) : Uzağa seslenmek içindir.
2- Münada iki çeşittir: (Mansub ve Mebni).
a) Münada, muzaf, şibhi muzaf ve kasdedilmeyen bir nekre (nekre-i
gayri maksude) olursa, münada Mansub olur. Bu dummda münada gizli
bir fiille mansub kabul edilir. O da JJ,JÎ = Çağırıyomm, fiilidir. Örnek:
«ÜJI 'ojjı L = Ey Abdullah!
Burada, J_LC münada ve muzaf
bir kelime olduğundan fetha ile
mansubtur.
303

iLu=. LaJLU L = Ey dağa çdcan!
Burada, LsJ LU, münada, fetha ile mansub, çünkü şibhi muzaftır ve
kendisinden sonraki kelime ile anlamı tamamlanmaktadır. Bu yönüyle
muzafa benzemektedir.
XL iU.j
Ll = Ey (herhangi bir) adam, elimi tut!
iU. j münada, fetha ile mansubtur. Çünkü; kasdedilmeyen, (nlu orta
her hangi bir adama) seslenilmektedir.
b) Münada, özel isim, yada kasdedilen bir nekre ise, ref alameti
almak üzere mebni olur. Örnek:
L =Ey Aü!
Burada ^jLe. özel isim, münada ve damme üzere mebnidir.
LJ = Ey satıcı!
j-!ILJ, kasdedilen bir nekre olup, damme üzere mebnidir.
(j LJaJjj, L = Ey iki polis!
Burada, üLjiajji, kasdedilen nekre ve elif üzerine mebnidir. Çünkü .
tesniyedir.
ıjjjjLâ L = Ey gücü yetenler!
(jjjjLâ kasdedilen bir nekre,
j üzerine mebnidir. Çünkü cem'i
müzekker salimdir.
Not:
a) Kasdedilen ve kasdedilmeyen nekreyi şöyle anlayabiliriz: Yardım
isteyen bir insan düşünelim. Eğer önünde duran adama seslenerek yardım
işiyorsa, ^_s-ili-i1 Jş. j
LJ = Hey adam beni kurtar! diyorsa bu adaın(J:ş. j LJ
), kasdedilen nekredir. Eğer önünde herhangi biri yoksa, ve kendini
duyabilecek herhangi bir adama sesleniyorsa; ^_y:>ji:ıl
LJ = Hey adam
304

(kim var orada) beni kurtar! Diyorsa, çağırılan bu adam (iU.j
L),
kasdedilmeyen nekredir.
b) Eğer, münada özel isim ya da kasdedilen nekre, müfred bir
isimse, bu isim damme üzerine mebni olur ve tenvin de almaz. Çünkü
mebni isim, tenvin almaz, j n » L . ^Ic Li denir. Ancak L velj
"j_a-=^denmez.
3- Münada Jl takısını alan bir isimse, iki durumdan birini
uygulamak,
mümkündür.
a) Nida harfinden sonra erkekler için, Ljlî, bayanlar için lj" j1
kelimeleri münada olarak getirilir, bunlardan sonra gelecek olan ve Jl
takısını alan isim, sıfat olmak üzere merfu' olur. Ömek:
'ı Uljl\ L^l L = Ey vatandaşlar!
Bu cümlede, L, nida harfidir, [j],
münadadır ve damme üzerine
mebnidir. Çünkü kasdedilen nekredir. LA, zaidedir. (jjJjaljJLI,
kelimesinin sıfatı olduğu için j ile merfu'dur. Çünkü cem'i müzekker
salimdir.
b) Nida harfinden sonra uygun bir ismi işaret getirüir ve bu ismi
işaret, münada olur, Jl takısı alan isim, sıfat olmak üzere merfu' olur.
Ömek:
SLLLİI 6J_a L = Ey genç kız!
L, nida harfi, Aİa, münada, mebni ve mahaUen merfu'dur. sLiİJI
kelimesi 6 1A kelimesinin sıfatı, damme ile merfu'dur.
Bu kuraldan «uLi I lafzı hariç tutulmuştur. Doğradan, dJ I L denir.
Genellikle AUah'a seslenirken « ^4!! I» denir. Şeddeli mim nida harfi yerine
getirilir.
305

4- Bazen nida harfi hazfedilebilir. Örnek.
J_Aİİ X6.=JÛ = Muhammed
gel!,
(jj •' L-IjX\
= Vatandaşlar!
,_jJ1İJUUJ ^
i J1_UU = Bayanlar, baylar!
« i , ,1 ^ 6 ^ j  'I • M LpjJI İJGİ Lljj)) = Rabbimiz! bize
dünya ve ahirette iyilik ver!
Bütün bu misallerin başmda
L harfi var demektir.
5- Münada, mütekellim (j sına muzaf olduğu zaman
mütekellim u sınm hazfedilmesi ve yerine bir kesrenin konması
mümkündür. Ömek:
jj
L = Arkadaş ım!,
Burada, jjjj-a kelimesi münada ve mütekellim (_g sına muzaf olmuş
ve mütekellim (j sı hazfedilmiş, hazfedildiğine işaret olması için
kelimenin son harfine bir kesre konmuştur. Mütekellim ^ smın elife
dönüşmesi de caizdir. ^_^^jj.n L yerine IL^ju^ L demek mümkündür.
10.1.f
j V J ~ Rabbim beni ilimce artır, (ilmimi artır.).
Cümlenin takdiri; Laic j^-i J J
j IJ şeklindedir.
* Mütekellim ^j sına muzaf olan münada L_.Î veya ise, şöyle
lalafuuz edilebilir; TJ-ol LJ < LJ veya ı_S^1 LJ . CUJİL veya LJ < cjl] LJ
OJİOI veya öLiLl LJ « ÖLİJI LJ denir. Burada, d*, harfi
harfi yerine geçer.
6- Nida konusuyla ilgili üç konu daha vardır. Bunlar:
İstiğase, nudbe ve terhimdir. Bunları sırayla izah etmeye çahşalım:
306

a) Istiğase ( ^li" ..ıVI ), veya (,_j_ıiş-aJlJI PIAIJI)
İsttğase, yardıma çağırmak demektir. Yardıma çağırılan J harfi üe
çağırılır ve buna «LJ LU"°.. U
denir. Kendisi için yardım istenene ise,

4Lal IJ = Vah anacığım vah!
t, Ij+Ji I j = Vay belim vay!
Bu misalde görüldüğü gibi, nudbe, nida harfi olan Ij, sonu ÛI
harfleriyle biten mendub münadadan oluşmaktadır.
İ'rabı şöyle olmaktadır: I j , Nida harfidir ve nudbe için kullanıhr, Idol
nekrei maksude, mendup münada, mukadder damme üzerine mebnidir.
Damme görünmemektedir çünkü te'kid için kelimenin sonuna getirilen
eliften dolayı sonu meftuh olmak zorundadır. Bu fetha arızidir ve
dammenin ortaya çıkmasını engellemektedir.
c) Terhîm _HJI) ,
Seslenirken sözün son kısmının hazfedilmesidir. Örnek:
jlj-a. L dan I_LjL=. L , jN .H L dan lı m L gibi.
Terbimi caiz olan isimler
şunlardır:
a) Sonu müenneslik l si ile biten bütün müennes isimler. Ömek:
^Li
L (=

lİJaLâ L > dan fJaLâ L gibi,
li) TEMYİZ Oj_.n-.ll) :
1- Temyiz, kendisinden önceki belirsiz kelimeden ne
kasdedildiğini açıklayan, mansub ve nekre bir isimdir.
(Başka bir ifade ile, temyiz; kendisinden önceki kelimeyi
belirsizlikten kurtarmak için jj-o anlammı kapsayan nekre bir isimdir.)
Örnek:
\jLfi^ jlj's cj-IJ"I .7.1 = Bir kilo şeker satm aldım.
Şayet jJLI deyip durursak, dinleyici bir küo aldığunızı bilir ama bu
bir kilonun ne olduğunu bilemez. Çünkü küo kelimesi belirsiz (mübhem)
bir kelime olup her şey için kuUandabüir. Acaba bir küo pamuk mu, pirinç
mi, şeker nü I jlLu dediğimiz takdirde bu belirsizlik ortadan kalkımş olur.
Bu cümle aym zamanda jljl cj-IJ" .»I sekimde "açıklayıcı (j-«>"
anlamını da taşımaktadır.
jİjl kelimesine ^Iı^'(açıklanan), l^jSİJcelimesine de^j-ıl:
(açıklama) denir.
2- Mümeyyez iki çeşittir:
a) Melfuz (zikredilen) mümeyyez.
_Melfuz mümeyyez, ağırlık, hacim, alan ve sayı belirten isimdir.
Ömek:
fi fi ' fi ' ' o '
LıJbJ La-âjj cj^J~I .7.1 = Bir dirhem altın satm aldım. J^-AJJ ağırlık
birimi ve melfuz mümeyyez, Ljbj temyizdir. IİLAJ kelimesi, bu şekilde
geldiği gibi, şu iki şekilde de gelebilir: v_i-ftj ^
Lj-AJJ
309

Burada ^j^,
tlUl LLiV I L._>li = Baba bir bardak süt içti.
hacim bildiren bir isim olup, meli'uz mümeyyez, LuJ,
temyizdir. Yine, temyiz üç şeküde ifade edilebilir:
Lı_J L^... ı jj-J (j-û L^....
o

şöyledir: - « oj-â-j c^Ua. Burada (jn.L'ı faildir.
Ulü aJI 6jlJ = Allah onu ilim bakmnmdan arttırsm!
Burada,
lllc kelimesi temyiz ölüp mefulden dönüşmüştür. Çünkü
cümlenin aslı şöyledir:
Vnlr :juj Üiü
Jj-aill ,ji = Smıfta otuz üç talebe vardır. Burada,
LJ Ua, fetha ile mansub temyizdir.
311

* 100 ile 1000 sayılarının ve her birinin, tesniyelerinin,
cem'ilerinin ve katlarmın temyizi, müfred ve izafede mecrur olur. Ömek:
İjLi Üi pU. = Üçbin çocuk geldi.
4- Dört çeşit sayı" vardır:
a) Müfred sayılar, bunlar: 1-10 ve aralarındaki sayüar üe 100 ve
1000 sayüarıdu".
b) Mürekkeb sayılar, bunlar: 11-19 ve aralarındaki sayüardır.
c) Ma'tuf ve ma'tuf aleyh sayılar, bunlar: 21. .29,31.. .39,
91...99 gibi aralarma atıf harfi girebüen sayılardır.
d) Ukud sayılar, bunlar: 20,30,40...90 gibi 20'den başlamak üzere
büyüyen oıüu sayüardu".
5- Mu'rab ve mebnilik açısından sayılar:
Mürekkeb sayüar hariç bütün sayüar, mu'rabdır. Yani cünüe içindeki
yerine göre, merfu', mansub ve mecmr olurlar. Mürekkeb sayüardan 12
sayısı hariç, her üci taraf, fetha üzere mebni olur. Çünkü 12 sayısınm ük
kısmmm irabı tesniyenin irabı gibidir. Yani ref hali elif, nasb ve cer hali
ise (j iledir. İkinci kısmm irabı ise, yine f^ha ürerine mebni olur.
312

ömek:
>_>'ıl

6- Müzekkerlik ve Müenneslik Bakımından Sayılar,
a) 1 ve 2 sayısı.
İster müfred, ister mürekkeb ister ma'tuf aleyh olsunlar
daima
maduduna müzekkerlik ve müenneslik bakımmdan uyarlar Örnek: 5_jjiJLj
j
J JJ» = Köyde bir okul vardır.
Burada,
j sayısı müfreddir. Madudu olan

;LJLU Oi-j!>lİ j üi-J^'
j = Otuz iki öğrenci gördüm.
Burada Ü[S^I kelimesi, ma'tuf aleyh durumundadır ve madudu olan
LJ Ua kelimesiyle müzekkerlik bakımından uymuştur. .
olur.
* (1) sayısı iki şekilde ifade edilebilir: ,
ji^lj, müennesi: , yahut; müennesi: ^ajs-l şeklinde
* (2) sayısının şekli ise;
Ref halinde
^l^'' müennesi: (jLnİil, nasb ve cer halinde; Oi-ijl.
müennesi: OrtJiiİll şeklinde olur. 2 sayısı 10 sayısıyla mürekkep olduğu
takdirde sonundaki jj harfi düşer. Örnek:
« Ij^-ıi jji.fi Lml «tUl jjK]..7..II SdA (jl ı) = Allah'ın katında
y y y . y
ayların sayısı onikidir. (Tevbe,36)
5juui 6 jliı-t I"
b) 3 ile 9 ve aralarındaki sayılar,
y '
*• y
j-a^ = Kız kardeşimin yaşı, onikidir.
İster müfred, ister mürekkeb ve ister ma'tuf aleyh olsunlar 3 üe 9 ve
aralarınhdaki sayılar madudunun müfrediyle müzekkerlüc ve müenneslik
bakımmdan (â nin bulunması bakımındem) terstirler. Ömek:
•_•"< 5J_J jl CJI J-2 = Dört kitab okudum.
Burada, LsLİji sayısı müfred sayılardan olup, madudu olan
kelimesinin müfredi olan c_jl-l£ kelimesiyle müzekkerlik ve müenneslik
bakımından zıttır. Yani madutta S varsa, sayıda \ olmaz, madutta 5 yoksa,
sayıda î olur.
CJI J-^.-V ^•j-a.-L J^AİLJ = Evde beş oda vardır.
fi • y ^ ^
Burada, u.j-a4> sayısı, madudu olan

5 jİLİ. kelimesiyle müzekkerlik ve müeımeslik bakm[imdan zıttır.
LJLU jjfLc ÎİJiÜ; ^jaJ = Onüç öğrenci başardı.
Burada, sayısı terkib halindedir ve madudu olan LJLL
kelimesiyle, müzekerlik, müenneslik bakunmdan zıttır.
Uj'j (j^iLiij y - jl^l jL-a = Otuz yedi devlet, kararı tasdik
etti.
Burada, ^ ı,sayısı, ma'tuf sayı olup, madudu olan U jj kelimesiyle,
müzekkerlik ve müenneslik bakımmdan zıttır,
c) 10 sayısı,
10 sayısı, müfred olduğu zaman (yukarıda geçtiği gibi), madudunun
müfrediyle müzekkerlik ve müenneslik bakunından zıttu". Mürekkeb olduğu
zaman ise, maduduyla, müzekkerlik ve müenneslik bakımından uyum
içindedir.
* jjiut sayısında ^J. harfinin meftuh olması asıldır. Bu sayının
sonuna Ş harfi bitiştiği takdirde, S^jlil şeklinde (ji harfinin sakin olması
caizdir.
* Yukarıda geçtiği gibi, 10 sayısı (jj.c) , müfred olduğu takdirde,
mu'rab olur, mürekkeb olduğu takdirde ise, daima fetha üzerine mebni
olur. Örnek:
JU.J Ij'.i, e j .o-v = On erkek geldi.
Burada lj,-,, r kelimesi, müfred olduğu için, mu'rabdır ve fail
olduğundan dolayı damme ile merfu'dur. Aynı zamanda
madudunun
müfrediyle (Jş. j) müzekkerlik ve müenneslik bakımmdan zıttır.
OJİjj 1,1 j.7ır

İLJ 6jli£ ^_ya^ j dj-i jji-c la-i jî f_gl I 'ı~tl n = izmir'de on
dört gün ve on beş gece kaldüc.
Bu misalde, J.TI r ve \j .7. r sayısı, terkib halinde bulunduğu için
fetha üzere mebnidir ve jJu^ sayısı, madudu olan Lo kelimesiyle,
müzekkerlik ve müenneslik bakımından uyuum içindedir, l j-i-t sayısı da
madudu olan ILJ kelimesiyle uyum içindedir.
d) Ukud sayılar
Ukud sayılar, (20-90) ile 100 ve 1000 saydarı ve bu iki sayının
katları -ister müfred, ister ma'tuf aleyh olsunlar- müzekkerlik ve
müenneslik bakımından değişmezler, yani: madudları ister müzekker olsun
ister müennes bu sayıların şekli değişmez. Ömek:
5_J Ua ıj>J^ j •^'^ = Otuz kız öğrenci geldi.
Burada ûvH^ sayısı ukud sayıdır. Madudu olan 4_JUa kelimesi,
müennestir. Ancak, ukud sayısmm şekli değişmemiştir.
fi • O- " A O y y** fit. ^ ^ Q f ^
IjJLa jl •< (j-ij.~ur j ûj-^Lo (_jJII
L â = Yaklaşık iki yüz yirmi
kilometre katettik.
Burada, O^JJL^ ve ukud sayı olan ^j'.nr saydarı müzekker madud
y
olan I
jlıl kelimesine göre şekillerinde bir değişiklik olmamıştır.
7- Sayıların Jl ile marife yapılması,
* Sayı müfredse ve Jl ile marife yapdmak isteniyorsa, kendisinden
sonra gelen ismm yani muzafun ileyhhı başına Jl getirilir. Ömek:
fi *
4 ıl l-ı .11 V~...ı PU. = Talebelerin altısı geldi.
Bıurada, 4".„ sayısı müfred ve Jl üe marife yapdmak istendiği için
kendisinden sonra gelen isimin başına Jl getirilmiştir.
* Eğer bu sayı mürekkeb ise, ilk saymm basma Jl getirilir. Ömek:
317

- » y y .
LL
jaiuı < Mi'n-^ll I 'ıj ın< = Yazlıkta on beş günü geçirdik.
* Eğer bu sayı, ma'tuf ve ma'tuf aleyh ise, Jl her iki sayının basma
getirilir. Ömek:
LL^ (jjjjijjlj 4 ••• n'^ll ol J-i = Yirmi beş kitabı okudum.
8- Sıra sayıları,
Sıra sayıları,
JjtU kalıbında olurlar. Bu sayılar, her durumda,
maduduna müzekkerlik, müenneslik bakımmdan uyarlar. Mürekkeb sayılar
(11-19) hariç, diğerleri mu'rab olurlar. Mürekkeb sayıların her iki tarafı
fetha üzere mebni olur. Örnek:
. i ı^vllj

a) :
Bu kelime (3-9) sayılanna delâlet eder ve müzekkerlik, müemıeslik
ve temyiz açısmdan bu saydarm hükmünü alır. Ömek:
..-â . .X , tiJİj-3 = Bir kaç hikaye okudum.
Burada, ^.A ı kelimesi, fetha ile mansub, meful;
.^â kesre ile
mecmr temyizdir. Ayrıca
ı A ı kelimesi, madudu olan (jr. .nâ kelimesinin
müfredi 5 .^â sözcüğü ile müzekkerlik müeımeslik bakımmdan zıttır.Çünkü
bu konuda (3-9) sayılarına tabidir.
b) ( ^j^ldâ-yn.yi ) = Soru edatı olan^1, ve (İjj-ıiJI ^) =
Çokluk bildiren
^
^ Soru edatı olan kem ile, sayı somlur. Bu edatın temyizi, müfred
mansubdur. Ancak ^'in
başına harfi cer gelirse, temyizin mecrur ohnası
da caiz görülmüştür. Ömek: .
ç ciı J-a Li Lljjj jil = Kaç şehir gördün
Burada som edatı olan
den sonra gelen IIJJJ» müfred mansub bir
isim olup temyizdir.
Ç

Burada, j>LL izafetle, ya da ^ harfi ceri ile, mecrur olup, ^ 'in
temyizidir.
Bu manada ^"ik. kelimesinin temyizi de ^
ile mecrur olur. Ömek:
cj^l j
= Nice hayvanlar gördün!
* ^'in irabı
j ^ , ister haberiyye olsun ister istifhamiyye olsun şu şekilde irab
edilir:
* Kendisinden sonra fiil gelirse mahallen mansub mefulu bih olur.
Ömek:
oÂLj] ıİH») J^âJı ^ = Nice paralar harcadm Burada ^
mahallen mansub, oü-iî fiilinin mefulu bibidir.
Örnek:
* Kendisinden sonra fiü bulunmazsa, mahallen merfu' mübteda olur.
d jJİA ._jb^ ^ = Yamnda nice kitab vardır. Burada ^ mahallen
merfu' mübteda olur. ^^l^
temyiz, d j-lc haber olur.
e) Ij^:
Bu kelime çokluk ifade etmek içiiı kullanılır. Müfred olarak veya
mükerrer ve ma'tuf olarak gelir ve temyizi mansub ıriüfred olur. Örnek:
ULc I
i2x/\j = Şöyle şöyle bir aüm gördüm.
iJLıdii. la^ j Ijk oll = Şöyle şöyle konuştum.
LJU I j^j lİ^ CJJIJ^Î = Şöyle şöyle bir alime ücram ettim.
Burada, I
mükerrer ve ma'tuf olarak zikredümiş, temyiz müfred ve
mansub olarak gelmiştir.
320

d) c.^:.:
Bu kelime iki ukud sayı arasmdaki sayılara işaret etmek
için
kullandır. Ömek:
4 .o^ oî^^j Lâj't oî^ = Otuz küsur kitab okudum.
Burada kasdedilen; 30 ila 40 arası bir sayıdır. Bu, 35, yada 37 veya
39... olabilir. Ama 41 veya 29 olamaz.
***
321

322

C. MECRUR İSİM (JJJ4' J--"'-/')
İSMİN MECRUR OLMASININ İŞARETLERİ {^İ\ js. oLoiU)
İsmin mecrur olmasmm işaretleri şunlardır:
Kesre (_), ya ( ^ ),,fetha (1).
1- Kesre,
Müfred isim, kırık çoğul Ve cem'i müennesi salimde cer işareti
olmaktadır. Ömek:
jljJI jjJÎ C.11 • ^ j = Eve ulaştım.
Burada JIJJI kelimesi, müfreddir ve kesre üe mecrurdur.
JU.jJI
c.ı"o->"ı = Erkeklerle konuştum.
Burada
J L L J J I kelimesi kırık çoğul(cem'i mükesserj ve kesre üe
mecmrdur.
OLÛISLII C J L J L L J İ O İ i Kız öğrencüer, bayan öğretmenleri
dinlediler. Burada, OLLLLII, cem'i müennes ve kesre üe mecmrdur.
Ömek:
Tesniye, cem'i müzekker salim ve esmai hamsede cer işareti olabüir.
(jj
^ â ^^J^ cJJJal = İki kıssaya muttali oldum.
y
y
Burada Orş' .^ğ, tesniye ve ^ üe mecmrdur.
Çr; n.j:t() U (jlc C.I n1 ..I = Mühendislere selam verdim.
y ' •
İİ4II burada cem'i müzekker salim olup, ^ üe mecmrdur.
^
CJVJ'^' = Kardeşinle konuştum.
323

Burada d-ı^î.esınai hamseden olup,
ile mecrurdur.
3- Fetha,
Bazı isimler var ki, -müfred ve kirde çoğul olduklarında-, fetha ile
mecrur olurlar. Bunlar gayrı munsarıflardu". (Bu konu deride gelecektir).
Not:
1- Elif veya de mu'tel olan isimler, mukadder bir kesre de mecrur
olurlar. Ömek:
İL 'LZUJ^ = Gence uğradım
Burada, ^'âII kelimesi, sonunda elifi maksure
bulunduğundan
maksur isimdir; harfi çerden sonra geldiği için mecmrdur. Ancak elif hareke
almayan bir harf olduğundan, sonunda bir kesre takdir edüir, yani var kabul
edüir. Bu nedenle "mukadder bir kesre üe mecrurdur" denir.
JiaJL
j tjl (jj^LSJI ,_jlc = Kadı'nm adaletle hükmetmesi
gerekir.
(joisLLlI kelimesi de sonu ^ üe bittiğinden nakıs isimdir, (j üzerine
kesre koyarak okumak düe ağır geldiği için, yazdmaz, ancak orada bir
kesre takdir eddir ve "mukadder bir kesre de mecmrdur" denir.
2- Kesre aslî cer işaretidü. ^ ye fetha ferî (yedek) cer işaretleridir.
***
324

İSMİN MECRUR OLDUĞU DURUMLAR (^Vl
oVU)
YA DA MECRURLAR
(oljjj^II)
İsim, ilii durumda mecrur olur:
1) Basma bir harfi cer geldiği zaman,
2) Muzafun üeyh olduğu zaman.
* Mecrur bir isme tabi olan kelime de, mecrur olur. (Bakınız; merfu'
isimler bölümündeki tabilere).
1) HARFİ ÇERLE MECRUR OLANLAR
(^1
1- Herhangi bir harfi çerden sonra gelen isim mecrur olur.
Harfi çerler şunlardır:
Ömek:
tLjjIJI J jlll ö-o oj-Lu = Evden bahçeye yürüdüm.
Burada, Jj-lil ismi, harfi çerden sonra geldiği için jj-a harfi ceri üe
mecrur ve cer alameti kesredir, li^jlil kelimesi de ,jJI harfi ceri üe
mecmr ve cer alameti kesredir.
Harfi çerlerin ifade ettikleri anlamlar ve kullanılış
biçimleri:
\] ^ : den, dan.
jjLiJJ Jİ ^- j 1 1 jî ploİj^U J ni'iMi'ı : Ij-a = Başlamak, kısmiyet
ve açüdama için kuUanüır. Ömek: •
325

JYD\ j>a co^j^ = Evden çıktım.
Burada, çıkmanın başlangıç noktası ev olduğu
harfi çerinden
anlaşdmaktadır.
jil j>a LuLâJıl = Paralarımdan harcadım.
Burada harcamanın paralafının bir kısmmdan olduğunu yine ^j-a den
anlamaktayız.
Jlil (j_c 'pjj^ (j'Ll^. Lo = Yanımda mal cinsinden bir şey yoktur.
Burada şeyden kasdın mal olduğu ^
harfi ceri üe ortaya konmuştur,
(j-a'in tekid, bedel, zarfiyet, sebebiyye gibi anlamlar da ifade
ettiği
teferruata yer veren eserlerde zikredilmektedir.
Y]^l.:e,a\

mümkündür. Meselâ:
« J-ıLII ^_yJI ^LJ-LUI Ij-ajl jJl » = Sonra orucu geceye kadar
tamamlaym!
Âyetinde orucun gecenin ük smırma kadar olan zamam kapsadığını
anlamak mümkündür. Ancak gecenin son sınırına kadar ya da gecenin
ortalarma kadar olan kısmım kapsadığmı da anlamak mümkündür. Nitekim
Caferi mezhebi
l'nm aıüammdan hareketle gecenin bir kısmma kadar
oruç tutmanm gerektiği hükmünü çücaımışlardır.
V] ı^'I-^ :...mcaya kadar, hatta, taki...
Fiilin basma geldiğinde nasb edatı, ismin basma geldiğinde, atıf veya
cer harfi olmaktadu".
PİijJUiU
= Bitiş ve sona eriş büdirir. Tıpkı ,jJI gibi mabadmm
makablinin kapsamma girip girmediği konusu tartışmalıdır. Ömek:
« JV^' ^^'^ " Ls-^ ISF " ~ (Kadir gecesi), fecrin doğuşuna
kadar selâmettir. Burada selâmetin zaman itibariyle fecrin doğusuyla sona
ereceğini gösteren ,_^-ı-^, harfi çeridir.
« Jj-tuVI Ja_pJI jj-^ (jA J ıV I İn j»U j ı"ı_ı (jJla. IJ-JJJİİ J \>Ü )) =
Beyaz iplUc siyah iplikten ayırt ediünceye kadar yiyiniz içiniz!
Buna göre omçIunun fecirden sonra yeyip içmesi caiz görülmemiştir.
1] : İçinde, de, da...

ulunduğunu gösteren ^ dir. Hakikî zarfiyet bildiriyor.'
^ f i ' ^ y J ^ O f i fi " 9 fi ^ ^
« 4 'ı, I. 6j-uil j = Oku yaydan fırlattım. Burada ayrdış için.
t>c harfi, JLJ, (_j±c,^iUI,
anlamlarmda kuUandır.(bkz.Cami'ud-
Duru.si'l-Arabiyye, 3/166-202)
1] ,_jic : ...Üzerine, üstünde...
pjtü'ı ...iU : (jlt = Üst, üzeri anlamı için kullandır, Ömek:
• •"_jI"U anlamlarma gelmektedir. ^ LJ I
:(i_i) ...üe, de, da...
.,^.M

jJiJL cıoJiS = Kalem üe yazdım.(yardmiıyla).
sj-J ILLoj çj-jj' .MI = Yüz liraya aldım, (karşüığmda).
f
j n
jj-j> = Mulıammed'e uğradım, (onurda beraber olmak,
bitişik olmak, yakm olmak).
JJı (jJ

edilir,«
U. : Ancak, hariç anlamlarma gelirler.
Bunlar hem istisna Ğdati, hem de harfi cer olabilmektedirler. Ömek:
^jJİ (LiU

ihtiyacı yolctur, ancalc manayı pekiştirmek için getirilirler.
Zaide harfi çerler, kendilerinden soma gelen isimleri mecrur yaparlar,
ancak, bu isimler, cümle içindeki yerine göre irab edilirler. Bir kısmı
şunlardır:
* (j-a harfi ceri.
Bu harfin zaide olması için kendisinden önce bir nefi veya soru
edatının geçmesi ve kendisinden sonra gelen ismin nekre olması
gerekmektedir. Örnek:
(( ""ia-lj İVI VI

) d ve L_j j den sonra Lo gelir ve onları amel etmekten alıkoyar.
Ömek:.
J .7ı ^ *jJıî jjjj-a Luj = Bazen bir arkadaş öz kardeşten yararlı
olabilir.
c) Bazen hazfedilir. Yerine harfi cer kabul edüen ve rubbe j'ı
denilen bir j gelir. Ömek:
j_=^l JjJ j = Nice geceler, deniz dalgası gibidir. Burada
cümlenin aslı: j^alJI ^j-ok J^J Lıj şeklindedir.
3- lit . !ıU. , LiLa. . ve zaid harfi çerler dışmdaki diğer harfi
çerler için bir mütaUak aranır (yani; cer harfinin bağlı bulunduğu bir kelime
aramr). Bu mütallak da ya bir fiil, ya bir şibhi fiü, ya da fiü manalı bir
kelimedir. Fule ömek:
" y f e y y
JlllI ,_j±c •-•ââj = Minberin üzerinde durdum.
Şibhi fiile ömek:
jJİJL
Lil = Ben kalemle yazanım.
Fülin manasına ömek
^LuAiJ li'l = Tembellere öf olsun!
2) İZAFETLE MECRUR OLANLAR (^iL^VL jj^^il)
1- İsim muzafun ileyh olduğu zaman mecmr olur. Muzafun ileyh,
kendisinden önceki isme, dayanan bir isim veya zamirdir. Ömek:
Burada
oLıl,^^!
İİjAa. o j j = Haiyvanat bahçesini ziyaret ettün.
kelimesi, muzaf, o b l m u z a f u n ileyhtir. Şayet,
332

trıj j deyip susacak olursak, hangi bahçenin ziyaret edildiği
anlaşılmayacaktır. Muzafun ileyh olan

Cümlenin takdü-i: (_sJLJJI
^^Ul öLa^i «Llj cı ılt-.' şeklindedir.
Muzaf ve muzafun ileyh
ile ilgili hükümler
2- Muzaf (liLAİl) :
a) Muzaf genelde nekre olup cümle içindeki yerine göre irab alır.
Ancak, muzaf müştak (türetilmiş) bir isim (yani: ismi faü, ismi meful veya
sıfatı müşebbehe) olursa, J i üe marife olabiür. Ömek:
^.Lüj-a

Bu misalde, (JAjlj . , . jjjj isimleri, muzaf olarak
kullanümıştu-.
0|öfjll lİKj Cî!-^j-" ^ LF^'^ ~ Bana üd adamm ikisi ve üd kadmm
ikisi geldUer. il^ ve LiK, sadece marife ve tesniyeye muzaf olurlar.
d FY I ^-fUl .il/ı I = Emrine icabet ediyorum Allah'ım, sana
yöneliyorum. Burada
tesniye masdar ve mansub olup zamire muzaf
olmuştur.
c) . ûjJ - JJ' - j - ^ - - J-ı-3 gibi kelimeler, muzaf
oldukları takdirde cümle içindeki yerine göre irab edilir. Ancak, eğer
bunların muzafun ileyhleri, mahzuf olur da manaları duruyorsa
yani
muzafun ileyhlerın var olduğu kasdedUiyorsa, damme üzerine mebni
olurlar. Ömek:
p

ile) bir birine karıştırılmaktadır. .•_ı. n . kafi, yeterli olmak anlamına
gelmektedir ve yukarıdaki açıklamalar kapsamına girmektedir. L. •..
ise,
• _—- (takdir etti, saydı) fiilinden türetilmiş olup, zarfiyet üzere
mansubtur ve "...e göre" anlamını taşır. Ömek:
jj_oJI

• y y y y y y y
ve İÇ işleri bakanlıklarına gittim. Ük balinde û^j\'jj kelimesinde tesniye
^j'u varken ikinci halde bu harf izafetten dolayı düşmüştür.
tjjluj'xo j > oUİI Ijluj jjAa. = Dü öğretmenleri geldüer.
y
Burada, ilk cümledeki ÛJ-^j-^
kelimesinde cem'i müzekker ^j'u
bulunduğu halde, İkinci cümlede izafetten dolayı bu jj harfi düşürülmüştür,
ikinci cümlede, j^jj^ kelimesinin sonundaki j , zamir olmayıp ref
alameti olduğundan dolayı kelimenin sonuna elif (I) yazdmaz.
3- Muzafun ileyh («t-Jj UJLA^) :
a) Muzafun üeyh, ya zamir olur ya da açdc bir isim olur.
b) Muzafun ileyh zahir (açık) bir isim olursa, genellikle marife ve
daima mecrur olur. Bazen de nekre gelebilir. O takdirde muzaf a tahsis
kazandıru". Ömek:
Çjj ...j'ı'/ll 4_LJ j_û CJIJÎ = Mühendislerin şehrinde ikamet ettim.
y y y y » y.
Burada,
IM.!'to 11 kelimesi muzafun ileyhtir. ^ üe mecmrdur, çünkü
cem'i müzekker salkndir.
o y o f f O y ^ y yy y y f O y
l\lj'\,

d) Mütekellim ^^'sı sonu elif olan bir isme bitiştiği takdirde meftuh \j
şekhnde yazdu-. Şayet sonu ^j ile biten bir isimse, mütekellim ^ sı diğer
de idğam ediür ve şeddeli meftuh bir^^ şeklinde yazdır.
Sonu elifle bitene ömek;
= hariç > ( j \ = benim dışımda
jjljj = ikiel > (_^l-i_ı = üd eüm
Sonu (j üe bitene ömek:
(_j_a LJII = avukat > ^
Cry-jj-» = öğretmeıder >
= avukatım
= öğretmerderim
GAYRI MUNSARIFLAR (^j^ra
.^^^1):
1- Asıl olan her müfred ismin ve kırık çoğulun kesre ile
mecrur olmasıdır. Tıpkı, başlarında tarif edatı Jl
bulunmadığı
zaman tenvin almaları gerektiği gibi. Örnek:
(J La.jJ I) Ja.J-l I CJ nl... = Adamlara selâm verdim.
Ja.j veya JU.j burada kesre de mecrurdur. Asd olan da budur.
Ja.j (JLa.j)eLa. = Adam geldi.
Burada, JLaj veya Ja.j kelimelerinin başmda Jl bulunmamaktadır.
Bu nedenle tenvin almaktadır.
2- Ancak yukarıdaki kurala aykırı olarak, bazı isimler var ki
bunlar, başmda Jl bulunmadığı ve muzaf olmadığı zaman ne tenvin alırlar
ne de kesre ile mecmr olurlar. Kesre yerine fetha ile mecrur olurlar.
İşte bu isimlere, gayrı munsarıf denir.
338

3- Gayrı munsarıf, ya özel isim ('alem) olur, ya, sıfat olur,
ya da isim olur.
a) Özel isim şu yerlerde gayrı munsarıf olur:
aa) Müennes olduğu zaman.(İster sonunda müenneslik 5'si
bulunsun, ister bulunmasm) Örnek:
t s ' f o ' f ' ' t t i ' , ' i^' i'
. (Jr^ı aj - JİOJLJ- ı_ı \\j _ jLa_uj_ 4_ıjLa_a _ 4_aJaU
Bunlar gayrı munsarıftır. Çünkü hem özel isim, hem de
müennestirler.
Şayet müennes özel isim, üç harfli olup orta harfi sakin olursa, gayrı
munsarıf olması ve olmaması caiz olur.
_ j-c j _ j- 9 ' ' ' ' / ' 9 f
.jjİLjjı (jLj^i. u-jn'ıjf (^jli - Oj-aJ-ıAa,_ djjjjjJı. IJ;I« .1 - Jj^ m JJ-J
-.y - y y
ad) Sonunda jjl bulunanlar..
Örnek:
.(jLafi- û'-'-i^- ıjl
(jL—^- ü'jj-«
339

ae) Fiil vezninde olursa. Ömek: t_._>İf - oj^j - SAJSJİ
af) JÂJ kalıbmda olursa. (Udul) Ömek:
• U^ - j-â - O^J -
b) Sıfat şu yerlerde gayrı munsarıf olur:
ba) jjiûj vezninde gelip müeımesi, j^is-â kalıbmda olursa. Ömek:
.JJLLIİİ- û i ^ j ^ - Û Q ^ - Û'',>^- ü i ^ = ^
bb) JAJI kalıbmda olursa. Ömek:
bc) l'den lO'a kadar sayıların JIAİ ve Jtl.n kalıbında gelmesi.
(Üleştirme sayıları) örnek:
'ı *. ' ' ' ' ( ' ' 1''' 'l*
bd)
kelimesinin çoğulu olan jAİ kelimesi.
***
c) İsimler şu yerlerde gayrı munsarıf olmaktadır.
ca) JjJLlİ . J^ljJ i J-Lcila _ l u i i - ' - J^ûî _ Jclîî . J-^Liî
kalıbında olan isimler. Bu kalıplarda gelen çoğullara; ^jV'ı» i j . ^
^ I denir. Ömek:
xj_ıiLl = şiirler, marşlar, JoiaLil = en faziletliler,
J^Lüuj= kitapçıklar, mektuplar,
^j-jl'il = okullar,
jt-pûlo = anahtarlar, ^jlj^ = caddeler, ^j^U^l = serçeler.
340

cb) (İster özel isim, ister sıfat isterse, isim olsun)
müenneslik
alameti olan elifi maksure
veya elifi memdude ile bitenler. Bu kelimenin
müfred ya da cem'i olması farketmez.
Elifi maksure'ye ömek:
^jilu = bddırcm, (^jV^
= fısdtı, (_^.7.°lı r = susuz, ^^1^4 = aç.
nl ••• =Selma, (jj^^ = hatıra, ^^\i~>. = hamüis, = müjde.
Elifi memdude'ye ömek:
e \'Ji>j = Zehra,
e 1^1^ = yeşil, IjLuL = kırmızı,
= güzel, plj -. ./-.= çöl, PLSJJ^I = arkadaşlar.
Not:
-Şayet kelimenin sonu müenneslik için olmayan bir elifi maksure ile
bitiyorsa, o zaman bu kelime munsarıf olur yani tenvin alır. Gayrı munsarıf
olmaz. Ömek:
^Jll = bir genç, \JiLi = bir oyun sahası, ^Jt°^^°,,!n = bir çağu-dan
Bu kelimelerin sonundaki elifi maksureler, müenneslik için değildir.
-Yine eüfi memdude ile biten bir kelimenin sonundaki elif, kelimenin
aslından ise, veya ^J ve j dan dönüşmüşse, gayrı munsarıf olmaz. Örnek:
FIJJLJI = başlamak, PI.T.'ıl = kurmak
y y y •
Bu iki kelimedeki elif kelhnenin asli harfidir.
cL-j = bina. Bu kelimedeki ehf, ^J den dönüşmedir.
pLolu = gök. Bu kelimedeki elif ise, j dan dönüşmedir.
Bu nedenle bu kelimeler, gayrı munsarıf değildirler.
341

4- Gayrı munsanriar, Jl 'takılı ve izafet halinde değilse,
tenvin ve kesre almaz. Fetha ile mecrur olur.
Örnek:
( LJULIQ ) ^jJI ( OjUL ) ,_.-ı

Jl var. Bu nedenle kesre alabilmiştir.
J^j_İ:,LLujI
da.Lu_o j_j_a ı.zıj'iı/-. = İstanbul'un camilerinde namaz kıldım.
1, burada da mu^af olduğu için kesre alabilmiştir.
MU'RAB ISMIN GENEL BIR DEĞERLENDIRILMESI
Mu'rab isim konusunu bitirirken bu isimle ilgili bazr genel esaslar
vermede fayda vardır. Şöyle ki;
1- İki marife isim, ya da iki nekre isim peşpeşe geldiklerinde'ikincisi
birincisinin daima sıfatı olur ve dolayısıyla onun irabmı alır. Ömek;
JibLLİl Ja.jJI PU. = Faziletli bir adam geldi. (İki marife isme
örnek)
iLiaU iU. j
cuLJİ j = Faziletli bir adam gördüm.(İki nekre isme örnek)
Jj^iaLa J^j->
j-o = Faziletli adama uğradım.(İki nekre isme
örnek)'-.
2- İki isim peşpeşe gelir de birincisi nekre, ikincisi marife olursa,
ikinci isim muzafun ileyh ve mecrur olur. Ömek:
\_JLLJI e_iLil ciıül = Talebeninkitabmı aldım.
3 - İki isim peşpeşe gelir de, birincisi, marife, ikincisi nekre olur ve
başına fül gelmemişse, birincisi mübteda, ikincisi haber olur. Örnek:
fi fi
jjJı jJjJ I = Dim nurdur.
4- Hal üe temyiz, nekre ve mansub birer isim oldukları için aralarında
ince bir fark vardır. Ancak hali, genellikle fiilin meydana gelişi sırasında
failin veya mefulun durumunu açıklayan nekre bir vasıf olarak belirlemek
343

mümkündür.
Temyiz ise, genellikle kendinden önceki kelimeyi
belirsizlikten
kurtaran ve (j_o anlammı taşıyan bir isimdir.
Örnek
LLİLS. eUlvTjjjJi = Suyu safken içtim. L_aLâ haldir, \ .i
jljl (jdlsL = Bende bir kilo şeker var. I jl.^ temyiz ^
j< •••anlamında normal bir isimdir, vasıf değildir.
fi
5- Esmai hamse şunlardır: j'j _ ji _ ^ _ ^ 1 . !LJ1
Bu isimlerin ref hali j , nasb hali elif, cer hali (j ile olur. Ancak,
esmai hamsenin bu irabı alması için, mütekellim ^ sının dışında bir şeye
muzaf olması, müfred olması ve mükebber olması (yani: müsağğar
olmaması), gerekir .Qrnek:
İd jjkî e La. = Kardeşin geldi.
Burada,jjLİ muzaf, müfred ve mükebberdir yani: müsağğar değildir.
FaU olduğu için ref durumundadır ve ref hali j üedir. Ömek: 'dLLÎ CJJI J
= Kardeşirü gördüm.
Burada da dLi) meful olduğu için nasb hali elifledir.
ı'lj-^L cL.jj-4 = Kardeşine uğradım.
Burada da d-ı^kî kelimesi, harfi çerden soma geldiği için, cer haü ^
iledir.
* Esmai hamse muzaf olmadığı zaman, normal hareke alır.
İrabı lafzi olur.Ömek:
. ' ûj n I • III,I ji^j n-^l ^] 11» n Jl = Hcr müslümau, bütün müslümanların
kardeşidir. Buradaki kelimesi, muzaf olmadığı için esmai hamsenin özel
irabıyla değU de, hareke Ue normal bir isim olarak irab olmuştur.
344

* Esmai hamse, mütekellim (^'sına muzaf olursa irabı
takdiri olur. Örnek:
^1 = Babam cömerttir.
Burada, kelimesi, üzerinde ınulcadder olan damrne ile merfu'
olup, rriübtedadır. (j ise, muttasd zamir olup, mahallen mecrur muzafun
ileyhtir.
damme ile merfu', haberdir.
* Esmai hamse, tesniye veya cem'i olursa, tesniye ve
cem'i irabma tabi olur. Örnek:
J_LAJ i J j

şeklinde gelir. ÂLJJI ise kocanın annesine (kayın valideye) denir.i
jJ kelimesinin aslı: i.j_â, tesniyesi, lj_â ve (_jj_a, çoğulu:
6İ>i)
şeklinde gelir.
jJ kelimesinin aslı: (^jj, tesniye müzekkeri, IjJ ve (^jj, çoğulu: jjJ
veya
tesniye müennesi, Liljjive ^1 jj, çoğulu ise; ızjljj şeklinde
gelir, jj sahip anlamına gelmekte olup, mutlaka bir cins isme muzaf olarak
selir. Bir zamire veya bir sıfata muzaf olmaz . j»j_ı CJIj ve \LA
cjlj gibi
yerlerde zarfı zaman olup fetha üe mansuptur. -
II- MEBNİ.İSİM ('^^1 j^VI)
1- Mebni isim, cümle içindeki yerine göre sonunda bir
değişiklik meydana gelmeyen isimlerdir.
2- Mebni isimler sekiz tanedir.
1) Zamirler,
2) İsmi işaretler,
3) İSITİİ mevsuHer
4) İsmi şartlar,
5) İsmi istifhamlar,
6) Mürekkeb sayüar, (11-19),
7) Bazı zarflar ve zarftan oluşan bazı terkipler,
8) İsim fiiUer.
346

3- Mebni isimler, tenvin almazlar,
Bunlarm büyük bir kısmı harflere benzerler ve cümle içinde aldıkları
duruma göre ne üzere mebni iseler o şekilde kalırlar.
* Sükun üzere^mebni olan i: '.-nler; - - bl - (jli I gibi...
* Fetha üzere mebni olan isimler; (jU ı—â-i^ - - oJılgibi...
'^ Damme üzere mebni r an isimler; ı±.ıj->. - gibi.
Kesre üzere mebni olan isimler;
(ju_aî _ PVJJI _ & jjti gibi...
4- Mebni isimlerin irabı mahallidir,
• Bunlar ref, riasb veya cer durumunda 'gelirse, sonunda hiçbir
değişiklik olmaz ancak, cümle içindeki durumuna göre, mahallen merfu'
veya mahallen mansub, veya mahallen mecrur olur. ^
Not:
İkinci maddede sürekli mebni olanlan isimleri sıraladık bunlara,
lazımî mebniler denir. Bazen de kullanıldıkları yerden dolayı geçici olarak
mebni olan rnü'râb isimler vardır. Bunları üç maddede göstermek
mümkündür:
a) Münada, müfred bir özel isim ya da, kasdedilen bir nekreolursa,
merfu' olduğu şey üzerine mebni olur; Ömek:^
= Ey Muhammed!. j n n kelimesi damme üzerine mebni.
tjj JLL L = Ey Halitler! (jjjJLk kelimesi^ j üzerine mebnidir.
(_ğS^
İJL JŞ-J L = Hey adam elimden tut!, damme üzerine mebnidir.
b) Cinsini nefyeden V nin. ismi, muzaf olmadığı zaman, mansub
olduğu şey üzerine mebni olur.
347

örnek:
« «ÜJL VI Ijl V j Jj^ V )) = AUah olmadan hiçbir güç kuvvet
olmaz.
Burada, Jj^ ve Skelimeleri, cinsini nefyeden V mn haberidirler ve
fetha üzerine mebnidirler, Çünkü muzaf değiller.
c) «(jjj < J j] . ı_wıı-> . jLuc i sa-ı < J_L5 » gibi kelimelerin muzafun
ileyhleri mahzuf olduğu zaman damme üzerine mebni olurlar. Ömek:
Jİİ (j-o • •l'

Bunlar, mahallen merfu', mübteda, veya haber, yahut, fail, veyahut
da, naibi fail olurlar.
Merfu' munfasıl zamirler şunlardır:
Cem'i Tesniye Müfred
Gaib
Gaibe
Muhatab
Muhataba
InV.Î
Mütekellim
* *
örnek:
Ll = Ben bir Arabım. Bu örnekte, Ll munfasd zamir olup,
sükun üzere mebnidir ve mahallen merfu' mübtedadır.
jjfc f'LS = O kalktı. Bu cümlede, jJb munfasıl zamir, fetha üzere mebni
ve mahallen liıerfu', faildir.
İ\ lillj jJ = Sadece biz mükafatlandırıldık. Burada, (j_aJı munfasd
zamir, mahaUen inerfu', naibi faildü*.
b) Mansub Munfasıl Zamirler,
Bunlar, mahallen mansub mefulu bih olurlar.
Mansub munfasıl zamirler
şunlardır:
Cem'i Tesniye Müfred
Gaib
Lj>LI • ;li
Gaibe •;>ûLi L^lll uılı
- p
Muhatab
Muhataba
MütekeUim
LLİ
1 n

örnek:
M > ' IM \ «JLİ j .s \t \ dLI )) = Ancak sana ibadet eder ve ancak
senden yardun dileriz. Burada, dLI munfasıl zamir, fetha üzere mebni
olup, mahallen mansub mefulu bihtir.
b] Muttasıl Zamirler ( L L ^ i . ,A1I)
Muttasd zamirler üç kısma ayrdır;
a) Merfu' Muttasıl Zamirler,
Bunlar, daima ya tam, ya da nakıs bir fiile bitişirler.
Merfu' muttasıl zamirler şunlardır:
aa) Fail olan
harfi. Örnek:
ı>iiujj_ y\ ıııjj_ I n"ı i M j j _ IIIJJ_ .-j 1 .-. ..ij \ deki harfi.
ab) Fad olan L.
Luioijj = Ders çalıştık. Buradaki L gibi.
ac) Tesniye elifi.
, Lujjl _ ^jLujsii _ ^jLaijjj _ 1' .ırjj- Lujj kelimelerindeki (I) gibi.
ad) Çoğul j 'ı.
Ij-ı^jjl - ûj-L^j^-
Ij-ı-ujj kelimelerindeki j gibi.
ae) Muhataba
j_^jjl _
sı.
kelimelerindeki (j gibi.
af) Müenneslik (j'u.
deki
gibi.
Merfu' muttasd zamirler tam fiile bitiştikleri takdirde, mebni oldukları
için mahallen merfu' fad olurlar. Nakıs bir fiile bitiştiklerinde ise, mahallen
ineıfu' nakıs fiilin ismi olurlaı. Örnek: •
350

» oljj = Gazeteleri olcudum. 'Burada, o muttasıl merfu'
zamir olup, damme üzerine mebni ve mahallen merfu', faildir.
j \ j j11. j (jl JI Lâ II = İki tren yürüyor. Burada I, mahallen merfu'
" " • y y
faildir.
^ a " " f y "
(jr>-^.'t
merfu' faildir.
cjLJLkJI = Kız öğrenciler başardılar. Bunrada (j, mahallen
y
5_oi J-IJİ. -' •< = Siz ümmetlerin en hayırlısısınız. Burada
mahallen
merfu', (jl^'nin ismidir.
b) Mansub Muttasıl Zamirler,
Bunlar, ya bir fiile, ya da (jl ve kardeşlerinden birine bitişirler.
Mansub muttasıl zamirler şunlardır:
ba) Mütekellim
si:
j

jj^j_«
«iJıl = Şüphesiz o vardır, o zamiri mahallen mansup (jİ nin ismi
olur.
c) Mecrur Muttasıl Zamirler:
Bunlar, ya bir isme, ya da bir harfi cere bitişirler.
Mecrur muttasıl zamirler
şunlardır:
ca) Mütekellim ıj si.
,_j_jLil = Benim kitabım. Buradaki (j gibi.
cb) Mütekellim b sı.
> y
LLJLI^ = Bizim kitabımız. Bu terkibteki Lı, gibi.
y ^
cd) Muhatab d si. •
(jk!jLli_°js^Lll_ I «1 ıLÎl- djlill^ dllil kelimelerindeki, d gibi.
y ' ' y ' y y " y ' y
Mecrur muttasıl zamirler, bir isme bitiştiklerinde mahallen mecrur,
muzafun ileyh olur, şayet harfi cere bitişirse, mahallen mecrur olur. Çünkü
mebnidirler. Ömek:
6 jll j-â

a) Mutlaka müstetir olması gereken zamirler
Normal bir ismin yerine geçemediği zamirlerdir.
Zamirlerin mutlaka müstetir olduğu yerler şunlardır:
aa) Emri hazınn ük sigasmda (Müfred müzekker muhatab). Örnek:
LJIII = Yaz! Burada, LıJllI emri hazu" fiüi, sükun üzerine mebni, faüi
zorunlu olarak içinde gizlidir ve CJJI] dir. Bu zamirin açığa çıkması caiz
değüdir. Şayet cj-iî • •"

d] Zamirin pekiştirilmesi (j_L.cL^l ia^b)
a) Munfasıl zamirlerin pekiştirilmesi, tekrar edilmesiyle olur. Örnek:
j» _>-> jjl jji-aJI j-ii jJi = 0,;Ğafur, Rahimdir O,
«ıjj-»'llll'I dLjl dl_jl ))= Ancak senden, ancak senden yardım dileriz.
b) Müstetir ve muttasıl zamirlerin pekiştirilmesi ise, merfu- munfasıl
;ir zamir ile olmaktadır. Ömek:
v_ia.ljJL Lll o-aJs = Görevimi yerine getirdim ben.
Burada Ll, merfu' munfasıl zamirdir. Merfu' muttasıl zamir olan o
'yi pekiştimıektedir.
ûüLJI CJJİI çt-lLil = Sen pencereyi aç, sen!
Burada, CJJI) müstetir olan lOJl yi pekiştirmektedir. ;
c) Merfu' muttasd ve.munfasıl zamirlerin jn^'t ve Oi-^ kelimeleriyle
te'kidi için önce, merfu' munfasıl bir zamirle pekiştirilmesi gerekmektedir.
Örnek:
ı_ı.-^ljJL (_jj-u-i:ı Ll
= Görevi bizzat ben yerine getirdim ben.
Burada, muttasıl zamir olan o'yı (jn s 'ı kelimesiyle pekiştirmek için
önce munfasıl bir zamir olan Ll ile pekiştirilmiştir.
d) Merfu' muttasıl veya müstetir bir zamirin o-^ < jk < LİS ,
gibi bir kelime ile pekiştirilmesi için, • önce munfasıl bir zamirle
pekiştirilmesi şart değildir. Örnek:
Ljtı!yl£ 1
J^LL^İI = Adamlarm ikisi geldi.
Burada elif, merfu' muttasıl zamir olup herhangi bir munfasıl zamire
ihtiyaç olmadan ilS ile pakiştirilmiştir.
354

5- . .LII J İ ı _ i l .T,""^! jx4İl jjjJjLa_j PLJJJI = Bütün ilim
adamları, tabiatm sırlarmı keşfetmeye çalışıyorlar.
Bu cümlede Jl kelimesi merfu' muttasıl olan j zamirini
pekiştinniştir. Bu te'kid için munfasd bir zamire ihtiyaç duyulmamıştır.
***
Zamire atıf .AJI . VUalI)
a) Munfasü zamir, munfasü zemire atfedilebilir. Örnek:
^fjJI ^
(jLüLa CJJII j bl - Ben ve sen görüş birliği içindeyiz.
b) İsim, zamire atfedüebiür. Örnek:
f ' t t t ' ' a f
^j n aU~ n j-ia. j jiJtı .= Onlar ve komşuları anlayışlıdırlar.
' " • a f . "
isimdir ve
zamirine atfedilmiştir.
c) Bir ismin merfu' muttasıl veya müstetir bir'zamire atfedilebilmesi
için aralarına ya munfasıl bir zamir, ya da herhangi bir şeyin girmesi
gerekmektedir.. Örnek:
ıjjjiJI jLiJiV ^JL^^J Lıl j-Lİi = Ben ve arkadaşım boğulanı
kurtarmaya başladık. Burada JJA^ ile LTJ zamiri arasına, bl zamiri
girmiştir. Başka bir şey de girebüir.
d) Bir ismm mansub muttasıl bir zamire atfedilmesi için, araya
girecek herhangi bn fasüaya ihtiyaç yoktur. Örnek:
jjjJaJlI jjjjlıl^ öpLijlaij «LÎÛIJ = Onu ve arkadaşlarını, yolu
geçerken gördüm. Burada cLija^l, riıuttasü mansub zamir olan & ya
atfedilmiştir ve araya bir şeyin girmesine gerek duyulmamıştır.
e) Bir isimin mecrur muttasıl'bir zamire atfedilmesi için cer eden
(harf veya isim) in ma'tufla birlikte tekrar zikredümesi iyi olur. Örnek:
-LJ^UJ

" " ,r ^ " H ^ > "
«ü-i-û j ^ j «Ls-a CJİİJ-:^ = Onunla ve arkadaşıyla konuştum. Burada
^
ismi, ma'tufun başında tekrar zikredilmiştir.
f] Fasıl zamiri (J.r^^ll jjn.r.)
Fasıl zamiri, mübteda ile haber arasına, ya da aslı mübteda haber
olan iki kelime arasına giren bir harftir. Mübtedadan sonraki kelimenin
sıfat olmayıp, haber olduğunu göstermek için kullandır, bir nevi te'kid ifade
eder. Ömek:
j^LjJI jjtı jjjttj = Züheyr şairdir.
Bu cümlede JJ>, mübteda ile haber arasına girmiştir. Eğer bu fasıl
zamiri olmasaydı, jj:LiJI kelimesi, j^Jbj'in sıfatı zannedilecekti, araya
fasıl zamiri girince, j^^LiJI kelimesinin sıfat değil, haber olduğu bilinmiş
oldu.
- f - - t a - -
t_GKJl jjfc

gaibe sigasından olur. Öriıek:
« "j^l .•• o jJaJ.1 O'ı•> h = Yağmumn devam ettiğini sandım.
Burada & zamiri ujjiLlI JLSLİİ' tan sonra gelmiş ve birinci meful
357

fi > " ^
durumundadır, j-LlI, mübteda, j «' • ı. n haberdir. Mübteda haberden
oluşan isim cümlesi mahallen mansub ikinci meful olmakatdır.
-Munfasd şan zamiri, genellikle mübteda olur. Örnek:

gerekir.
h] Zamirin mercii (döneceği yer) (jj «.Ali
Zamir, gaib ve gaibe içinse, mutlalca bir yere raci' olması (dönmesi)
* Zamir, kendisinden önce lafzen zikredilen bir isme gider ki, asıl
olan da budur. ^Lü^l = Kitabı aldım gibi. Burada I zamiri
kendisinden önce zikredilen • _.l~

anlaşılan Hz. Nühun gemisine dönmektedir.
ZAMİRLERLE İLGİLİ GENEL BİR
DEĞERLENDİRME
1- Zamirlerden (J_Û, çoğul j 'ı ve müennes^ı,^ ^'u sadece
insanlarm (akılldarm) çoğulu için kullandır. ^jJi zamiri ise akdsız çoğuil
için de kuUandır. Ömek:
'^jİJI Lpl^plil L»
'j^üLâVl = Kalemler, bugün satmaldıklarundır.
2- MütekeUim ^ si fiile bitişirse, fiU Ue kendisi araşma vikaye j,'u
denUen ö'nun girmesi gerekir. Bu (j'a vikaye (j'u denmesinin sebebi, fiüi
meksur olmaktan komduğu içindü. Ömek:
^[^1^ = Bana te^kkür etti. ^ harfi kendisinden önceki harfin
meksur olmasını ister. Oysa fiüi mazi fetha üzere mebnidir. PiiU mazinin
fetha üzere devam etmesini ve kesre ahnamasmı sağlamak için, (j
üe fiil
araşma komyucu anlammda vikaye (j'u getirilmiştir.
^j

^J den önce vikaye (j'nun gelmesi mutıaKa gereKlıdir. Omek:
j_JJı-A 'ö>=^' v^-İ V-^^' ^ ~ yaklaşmca, üzüntüm gitti.
3- Ma'Ium bir fiüe bitişen iki zamirden iUd, mahallen merfu' faü,
ikincisi, mahallen mansub, mefulu bihtir. Ömek:

Ancak yakın ve uzaktaki şeyleri göstermek için bunların baş veya
sonlarma bazı takılar ilave edilir. Meselâ, yakma işaret etmek için, işaret
isimlerinin basma tenbih LA sı getirüir.
Buna göre yakm için ismi işaretler şunlardır:
Cem'i Tesniye Müfred
Müzekker için = pVj-ft jjlJ-A İla»
Müennes için = ıjLLft il*
Yakm yer bildirmek içinse; LLÛLA (LI^) = burası. KuUamlır.
c) Uzaktaki şeylere işaret etmek için, ismi işaretin
sonuna, d veya d ile J ilave edilir. Buna göre:
Uzak için ismi işaretler
şunlardır:
Cem'i Tesniye Müfred
Müzekker için = dUjl d:.lj dJj . dlj
Müennes için = dUjl dJiLi dj'ı _ dLi
Uzak mekan için d LLA ve dJ LU» lafızları kuUanUır,
3- îsmi işaretler, ( ^jljjb ve ^jLUb] hariç mebnidirler. İstisna olan bu
iki ismi işaret, mu'rabtırlar ve tesniyenin irabına tabidirler.
İsmi işaretler mebni oldukları için cümle içindeki yerine göre bazen
mahallen merfu', bazen mahallen mansub ve bazen da mahallen mecrur
olurlar. Ömek::
4_ijjjJI

4- İsmi işaretten sonra, başmda Jl olan bir isim geldiği takdirde, bu
isim, ismi işaretin bedeli olur ve dolayısıyla onun irabına tabi olur. Ömek:
jd~t 7> n t_JLLJI
Ijjt» = Bu öğrenci çalışkandır. Burada, İla, ismi
işaret sükun üzere mebrü ve mal^aUen merfu' mübtedadır. ._JLLJI, ismi
işaretin bedeli olup, damme ile merfu'dur. jd" 7. » mübtedanın haberi olup,
damme ile merfu'dur.
ıjrf'M^â II Oi^U cul = Bu iki kıssayı okudum. Burada, ol füli
mazi, sükun üzerine mebnidir. o, zamir,damme üzere mebni ve mahaUen
merfu', faüdir. OrpLa, ismi işaret,mefulu bih olup, (j ile mansubtur. Çünkü;
tesniyenin irabı gibi irab alır. p;
II ismi işarete bedel olup,, ^ ile
mansubtur.
Not:
a) Akılsız çoğuUara, müfred müennes ismi işaret olan 6 JJ» ve dlH üe
işaret edüir. Nadiren de PVJ-Û veya dJJ jl üe de işaret edilebilir. Örnek:
3 -> jMı (i>-jjLiil lÜI:j l Arşın böyle
363

mi gibi.
Bazen de, hem J, hem de d ismi işaretin sonuna ilave edilebilir.
Ömek: dJ ÖLLİ ol\Vj SLi.U Ldl lulil gibi.
3) İSMİ MEVSUL ( J ^ ^ l ^H)
1- İsmi mevsul, kendisinden sonraki sıla cümlesiyle
birlikte belirli bir şeye delâlet eden mebni
isimdir.
2- İsmi mevsuller şunlardır:
Cem'i Tesniye Müfred
Müzekker için û-f^' ü'J^' ts^^
Müennes için (j^iUI) ^iUI û^^l yr^l
Müzekker ve müennes akdiüar için, hem müfred, hem tesniye hem de
cem'i sigalarmda jj-û (=kim) edatı kullandır.
Müzekker ve müennes akdsızlar için, müfred, tesniye ve cem'i
sigalarmda ise L» (=ne) edatı kuUanıür. Ömek:
j>L5 jj_a pU. = Kalkan geldi.(Erkek için)
jj_a p U — Kalkan iki kişi geldi.(Erkek için)
Ij-aU
PU = Kalkanlar geldiler. (Erkek için)
Görüldüğü gibi müfred, tesniye ve cem'i müzekicer için jj-a (=kim)
kuUandmaktadır. Müenftes için de aynı şey geçerlidir. Şöyle ki;
CJ^U [j-a CJPU = Kalkan geldi.(Kadm için)
(j-a VTJPU — Kalkan üci kişi geldi.(Kadm için)
4J_ûj
O P U = Kalkanlar geldüer. (Kadınlar için)
fi6yyyy>0p
5_L^ ^ cı ı~

tjjjlLal
iyi .-, j'ı's La ^_^'ı;-şVî = Yazdığuı iki hikaye hoşuma gitti.
ÂR^,WK [j-o IZLF

Fiil veya isim olan sıla cümlesinde, sdayı mevsule bağlayan ve ona
müzekkerlik, müenneslik, müfredlik, tesniyelik ve cem'üik bakımından
uygun düşen bir zamirin bulunması gerekir. Bu zamire "aid" denir.Örnek:
nK"ı ,_y^!»Lll oljj... II o'nM-%1 = Konuşan bayanlar, iyi ettiler.
Burada, sıla cümlesi müenneslik j 'nu kapsamaktadır. O da mevsule
müenneslik ve çoğul bakımından uygun düşmüştür.
Cünüerün gelişinden a.-'.laşılırsa, bu aidin mahzuf ohnası caiz olur. Bu
da daha çok aid, muttasd mansup bir zamir olduğu zaman olur.Örnek:
olill
tl>JIıı fU. = Mükafatlandırdığımkişdergeldder.
Zarf ya da car mecrur olan sdalarda vucuben hiı fid takdir eddir o da
"jiJLujl fiilidir. Meselâ; 4i_ıaİJI ^
j^lJI jU°jVl cnlJLâ cümlesinin takdiri;

4) İSMİ ŞART (J= jAJ)
1- İsmi şart, iki cümle arasına girip onları bir birine
bağlayan mebni isimlerdir.
Bu iki cümlenin ilki, ikincisinin meydana gelmesinin şartıdır,
2- İsmi şartlar, (ya da şart edatları) şunlardır:
^ " y y a y y $ o y I» y e y " Q " y i y y * y o y
- I n _ I t j~> _ _ I n 'ı jI _ (JJİ - (jLJI _ - La _ jj-a
3- [^1 hariç şart isimleri mebnidirler. Bu nedenle cümle
içindeki yerine göre, mahalen merfu',veya mansub veyahut mecrur olurlar.
Örnek:
j •r.°-> j ^jjj [j_a = Kim ekerse, biçer. ^
şart ismi, sükun üzere
mebni, mahallen merfu', mübtedadır.
(Şart isimlerine, fiili muzarinin cezmi konusunda tekrar döneceğiz.)
5) İSMİ İSTİFHAM (|»L4İ2^V( ^1)
1- İsmi istifham, bir şeyi sormak için kullanılan mebni
isimlerdir.
Bunlara soru edatları da denir.
2- İstifham isimleri şunlardır:
. (j\ - C_LJ£ - - Chf' - LS-^ - La - tİH»
3-(^1 hariç, ismi istifhamlar, mebnidirler. Bu nedenle cümle
367

içindeki yerine göre ya maiıallen merfu', ya mahallen mansub, ya da,
mahallen mecrur olurlar.
İsmi istifhamlar, cümlenin başmda olurlar, ancak kendilerinden önce
harfi cer gelebilir. Örnek:
S LiLJ I Crj-JLİLl I Lu=^î ^
= En çok sevdiğin sanatçı kimdir
sLıLllil (lA CJ1J"I°.7,I 1^ = Bu kitabı kaça aldın
İleride soru uslubü konusunda ismi istifhamları tekrar ele alacağız.
6) MÜREKKEP SAYILAR JİI JI^CVI) :
1- Mürekkep saydarın(ll-19), (12 sayısının ilk kısmı hariç), her iki
kısmı da fetha üzerine mebnidir. (Sayıların temyizi ve irabı konusuna bakınız).
2- Bu sayılar, -fetha üzerine mebni olmakla beraber- cümle içindeki
duruma göre irab alırlar. Ömek:
LJUa j.Tı r oa.) PU. = On bir talcabc geldi. Burada, ^^.1 fetha
üzerine mebni, mahallen merfu' faildir. LJUa temyiz, fetha ile mansubtur.
7) BAZI MEBNİ ZARFLAR VE ZARFLARDAN
OLUŞAN TERKİPLER
1- Esas olan bütün zarfların mu'rab olmasıdır. Ancak bazı zarflar,
mebnidirler. (Zarf konusu mansup isim konusunda geçti.)
Mebni zarflar
şunlardır:
. ^ - (jji - Ijl _ JI - jjVl _ (jii-ol _ töji^ Ömek;
fi " y f f o f a y
LJU.
CJJI^ LIUJI^ o. MI-s = Oturduğun yerde oturdum. Burada, öj-^
y "
zarfı mekan, damme üzerine mebni, mahallen mansub mefulu fihtir.
2- Zarflardan oluşan terkipler de mebnidirler. Ömek:
368

jLp J-jJ = gece-gündüz, Oi-^
= ara ara.
Not:
«jl» zarfı geçmiş zamana delâlet eder, sükun üzere mebni olur ve
cümleye muzaf olur. Ömek:
-^'n {»U jl ı'h'T-^. = Muhammed kalktığmda sana geldim.
Cümleye muzaf olmadığı zaman tenvin alır ve çoğu kez zaman
bildiren ^ JJ
J T N JJ
< CJÎ j < Cr^ gibi bir kelime ile kuUamhr.Ömek:
ı ' • «j 1 ^ ıı ı
8) İSİM FİİLLER (JLı-âVl PL^I)
1- İsim fiiller, fiil manasında kullanılan, fakat fiil alâmeti
taşımayan mebni isimlerdir.
2- İsim fiiller, zaman bakımından üçe ayrılırlar:
a) Mazi manası veren isim fiiller. En önemlileri şunlardır:,
(jjLj) OI4JJ>=Uzaklaştı. (j^^l)
llli=Ayrüdı,
(^^)
Lı^>AJI= Süratlendi.
b) Muzari manası veren isim fiiller. En önemlileri şunlardır:
(j\ I A~d) Lal = öff! (jJkjJll) b'\ = acı çekiyomm, âh!
(i—ı >'»-ıl) (JJ = hayret ediyömm, Vaay! (,_^â^j) JA^=yeter .
c) Emir manası veren isim fiiller. En önendileri şunlardır:
(j j) =Arttu-! (L^JLUUI) Oi-«î =Kabul et!
jLI) =Çabuk ol! (,zk°,J)

(j'jJI)
Kabullen!
Yukarıda geçen isim fiiller yatımda, tam ve sülasi fiilden « J Lxİ»
kalıbında yapdan isim fiiller de vardır.Ömek:
(ji^l) jljl = Sakın! ^üu = Müdafaa et! (°^^n°ı..l) ^Uİ.
= Duy!
3- İsim fiiller, mebni isimler olup, müfred, tesniye ve
cem'i için bir tek şekli vardır. Örnek:
L^î SiL^I ı^glji
JUjJI l^] ûillfiJI
= Ey adam namaza gel!
= Ey adamlar namaza geliniz!
Şayet muhatap d zamirine bitişecek olursa, müfred, tesniye ve cem'i
sigalarmda bu zamir uygun şekil alır. Örnek:
ül I •••(•ıj Lcjj-bdU = işte sana uygun bir konu!
t X f fi t a - af-
-^_ı^Llj Lcjaiıj_a j»^Lft = işte size uygun bir konu!
4- İsim fiiller temsil ettikleri fiiller gibi fail veya meful alırlar. Ömek:
^U'ıll
JJVI CJLJJJİ = Başarı konusunda emel (arzu) uzaklaştı.
Türkçede, "Heyhat başarı ümidi kalmadı" şeklinde ifade edilebilir.
Burada oL^^jb mazi manası veren bir isim olup, fetha üzerine mebnidir.
J-aVi, damme üe merfu' olujfl m faüidir.
5iL.aJ I (jlc ^jja. = Haydin namaza!
Burada,
, emir manası veren bir isim fiü olup fetha üzerine mebni,
faü müstetü olan oJıî dü. SilLaJ I ,_yic car mecmrdur.
J_UJVI jlâa. = Arslandan sakm! Burada, xıajVl isim fiüin mefulu
bibidir.
iaiâ (jjJljjJ d i J = iki lira harcadım, yeter. Burada Ls a^a

mlamındadır Lll
'in LJ si, atıf harfidir. LJk muzari manası veren bir isim
fiildir. Sülcun üzerine mebnidir. Faih müstetirdir ve jjn dir.
MEBNİ İSİMLE İLGİLİ GENEL
DEĞERLENDİRMELER:
1- Mebni isimlerin sonu değişmez.
Bunlar ya sülcun, ya fetha, ya damme, ya da kesre üzere mebni olur.
Mebni isimler cümle içindeki durumuna göre mahalli irab alırlar. Ref
durumunda ise, mahallen merfu', nasb durumunda ise mahallen mansub,
cer durumunda ise mahaUen mecrur olurlar. Ömek:
JLj.jJI fiİj-A j_LAa. = Şu erkekler geldiler. Burada, ismi işaret kesre
üzere mebni ve mahaUen merfu' faüdir.
JU.jJI pVjJt» «o-ıîj = Şu erkekleri gördüm. Burada, mahallen
mansub mefulu bihtin
JU.jJI PVJ^ = Şu erkeklere uğradım. Burada, mahallen
mecmrdur.
2- Mebni isimler, tenvin almazlar.
İster aslî veya arızî mebni olsun fark etmez. Meselâ
L denir,
ama jj»_=_a L denmez. jIaJI ^ Ja.j V denir, amajljJI ^ ^
t i t ' * i i
denmez, -u-j j 4 < j U \ j denir, ama jjuj j \ \\ U denmez.
371

372

IKINCI BOLUM
MEBNİ VE MU'RAB FİİL (^l^^lj PLLJJI J^iJI)
* Fiil, beUi bir zamanda bir işin yapüdığmı gösteren kelimedir.
Fiil, çekimi ve zamanı itibariyle; Mazi, Muzari ve Emir olmak üzere
üçe ayrUır.
Nahiv kuralları açısından fiil, Mebni ve Mu'rab olmak üzere üciye
ayrılu'.
* Mebni fiil, cümle içindeki konumuna göre sonu değişnieyen fiildir^
Meselâ, LAI^ fiüi bir mazi fiüdk. Cümlenin içindeki konumu ne olursa olsun
son harakesi değişmemektedir. İster 5JLuj
^J[x. ._ .~.< = Ali bir mektup
yazdı diyelim, ister,

mu'rab olur. Ancak, cem'i müennes (j'u ve te'kid (j'u bitiştiği zaman
muzari fiilde mebni olmaktadır.
Aşağıda bu konu tafsilatlı olarak açıklanacaktır.
I- MEBNİ FİİLLER (JÜLİVl (> '^^1) :
Mebni fiiller, şunlardır:
1. Mazi fiili (fiüi mazi),
2. Emir fiüi,
3. Sonuna cem'i müennes veya doğrudan te'kit ,j'u bitişen muzari fiüi.
1 . MAZİ FİİLİ VE MEBNİLİĞİ (^Llaj ^^Ul J3_LJI) :
Mazi fiü mutlaka mebni olur
Mazi fiil üç şey üzerine mebni
olur:
a) Sükun üzerine:
1] Mazi fiüin sonuna; faü olan o büiştiğinde. Ömek:
(j_ıj^_ıi _ '"' - LoâjI r7ı _ ı"< - Cji"i _ vİjjS ı7ı
2] MütekeUim b sı bitiştiğinde. Örnek: b^^lji
3] Cem'i müennes g'nu biüştiğinde. Omek: (j
b) Damme üzerine:
* Cem'i müzekker j '1 bitiştiğinde. Örnek: I jj< .i
c) Fetha üzerine: ,
1] Müenneslik o si veya tesniye elifi bitiştiğinde, örnek:
374

2] Mansub muttasıl bir zamir bitiştiğinde. Ömek:
3] Sonuna hiçbir şey bitişmediğinde j< .i gibi.
2 . EMİR EjİLİ VE MEBNİLİĞİ ( 0 ^ J ^Vl JAJ) :
Emir fiili mutlaka mebni olur
Emir fiili dört şey üzerine mebni olur:
a) Sükun üzerine.
1] Sonu sahih bir harfle bittiğinde ve sonuna herhangi bir şey,
bitişmediğinde. Ömek:
= Şükıet!
2] Sonuna cem'i müennes ^j'u bitiştiğinde. Ömek: ıj'j';

Not:
Emir füli, sonu illetli harfle bitiyorsa, ület harfinin hazfı üzerine mebni
olur. Ancak fiilin sonu sahih olup, sondan bir önceki harf ületli ise,
jllllul , ^Ûa'l . jLu) gibi. O zaman, bu fiüin emri, sükun üzere mebni
olur.Örnek
^ = Ol! Yürü! °j_l=.i = İtaat et! ,,.1 = Yararlan
Sonundan bir önceki ület harfinin hazfımn sebebi ise, iki sakinin yan
yana gelmesini önlemek içindir. Meselâ ^LLÎ fiilinin aslı; emirde, ^_ıJai
şeklindedir.^ ve ^ üci sakin harf, yan yana gelince illet harfi hazfedüir. ve
jJaî haline dönüşür.
Te'kid (j'u bitiştiğinde üci sakinin yan yana gelmesi söz konusu
olmadığından ^ hazfedümemektedir.
^ j M denir.
3 . MUZARİ FİİLİ VE MEBNİLİĞİ (Ö^LLJJ ^JLAII JAİJİ)
Muzari fiüinde asü olan mu'rab olmasıdır. Ancak muzari füline, cem'i
müennes veya te'kid Û'U bitiştiğinde mebni olur.
Muzari fiili iki şey üzerine mebni
olur:
a) Sükun üzerine.
Sonuna cem'i müennes (j'u bitiştiğinde. Ömek:
(jj^^ıj "y^ = Onlar şükrederler.
b) Fetha üzerine.
Sonuna doğmdan te'kid (j'u bitiştiğinde. Ömek:
"(jj^n.jl = Mutlaka şükrediyor.
Şayet doğmdan değilde araya (tesniye elifi ve çoğul j'ı, muhataba (j
sı, cem'i müennes (j'u gibi) bir şey girerse, tesniye, cem'i ve muhataba
sigalarmda mu'rab, cem'i müennes sigasmda ise, sükun üzerine mebni
376

olur. Örnek:
^LkJI (jljlalu V = Siz iki erkek zalirne asla yardım etmeyiniz!
jJLLÜl (jj ınTı V = Zalime asla yardun etmeyiniz!
^LkJI "ûj^-r-»''" V = Sen(bayan) zalime asla yardım etme! Bu
misallerde görüldüğü gibi fiili muzari mu'rabtır
^UiJI İjLi j •r.Tı V = Siz iki bayanlar, zalüne asla yardım etmeyiniz!
Burada, muzari fiüinin sonuna cem'i müennes nunu bitiştiğinden
sükûn üzerine mebnidir. Bu
^ ile tekid (j'u arasına aralarmı ayırmak için
bir de elif gelmiştir.
Not:
Te'kid (pekiştirme) jj'u daha sonra açıklanacak bazı şartlarla emir
veya muzari fiülerinin sonuna bitişen ^ dur.
Te'kid (j'u iki çeşittir:
1] Sakü (j ; Şeddeli ve meftuh olur. Örnek:
^ '•

) Muzari fiili, talep bildirdiği zaman te'kid' (j'u ile pekiştirilmesi caiz
olur. (Talep, emir, nehiy ve istiflıamı kapsar.) Örnek:
^jjjliJI jj 9< 'ı j I JI (jjjjLİJI (ji-İjJ = Gücü yetenler infak etsinler!
y • y y '
Burada muzari fiili emiri gaib bildirmektedir. Bu nedenle sonuna
te'kid (j'u gelebilir de gelmeyebilir de.
^^iûli V JI J ^ iej-Qİ ^da^ V = Deneyinceye kadar kimseyi
övme! Burada da nehiy bildiriyor. Yine aynı durum söz konusudur.
Ç^ljülilû ^ (İjİiljiiî) o^i^ji S(^ljJİ IİA ^Jj^ jJljJil =Bu
görüşe katılıyor musun Burada muzari füli istifham (soru) bildirmektedir.
Dolayısıyla tekid (j'nu ile pekiştirilmesi ya da pekiştirilmemesi caizdir .
c) Yukarıdaki durumların dışında muzari fiili pekiştirilmez. Ömek:
^Lu-a
ıjı. n .7. II 3J.7.'I = Her sabah güneş doğar.
Örnek:
d) Emir fiili talep bildirdiğüıden te'kid jj'u ile pekiştirilmesi caizdir.
• (tj< j Ulji) liLjJIj OJ-J-UÎ Jı d-ıoJIj ^ 1
= Annene, babana itaat
et! Burada emir fiilinin hem te'kid y 'u aldığını hem de almadığını
görmekteyiz.
e) Mazi fiili te'kid ^j'u ile te'kid edilmez.
n- MU'RAB FİİLLER (JLLİVI (> V-H^')
Mu'rab fiil, cem'i müennes ve doğrudan te'kid jj'u ile bitşmeyeıı
muzari fıüleridir.
Mu'rab muzari fiil, üç kısma
ayrılmaktadır:
Merfu' , Mansub ve Meczum.
378

1 . MUZARİ FİİLİNİN REF' İ.(^JLAİI J-İJ)
1- Muzari fiili, başında nasb ve cezm edici edatlar
bulunmadığı zaman merfu' olur.
2- Muzari fiilinin ref alameti şunlardır:
a) Damme (_)
•ı_ı"*%"ı - Lı'ij j-ü- Lrt

Not:
Muzari fiili, sonu illetli ise, ref i, mukadder bir damme ile olur. Örnek:
= Koşuyor. Sonu elif ile biten mu'tel bir fiildir. Bu nedenle, elif
üzerinde mukadder olan bir damme Ue merfu'dur.
j
••• - = Sonu j ile biten mu'tel bir fiUdir. Bu nedenle j üzerinde
mukadder olan bir damme Ue merfu'dur.
(_j_ojj = Atıyor. Sonu ^ ile biten mu'tel bir fiüdir. Bu nedenle ^
üzerinde mukadder olan damme ile merfu'dur.
2 . MUZARİ FİİLİNİN NASBİ (^jL^I J^l .-M.,-.)
1- Muzari fiili, başında nasb edici edatlardan biri
bulunduğu zaman mansub olur.
2- Muzari fiilinin nasb alametleri şunlardır:
a) Fetha.
- ı_."

3- Nasb edatları (harfleri) şunlardır:
Bunların kısa bir açıklaması
\] = mekj mak, mesi, rhası anlamlarma gelir.
Buna °ıjl i masdariye de denir. ,jî i'masdariyye demek kendisinden
sonra gelen fiil ile beraber masdara dönüştürülebilen demektir. Ömek:
î» jülîi o I is^y^ - Senin ilerlemen beni sevindirir.
Burada, ^jiVı muzari fiil, fetha ile mansubmr. Faili müstetü- zamir
olan
ciall dir. °(j1 ve fiilden oluşan müevvel masdar, (ki o da' dLi'lıi:; dir)
faildir.
6-1 = (Gelecekte te'kiden olunisuzlukbüdÜTnek içindir).
Ömek: 5J LujJ I î>l = Ali asla mektubu yazmayacaktu-.
V] ^ = ki, için gibi anlanüara gelir. (Ta:'lil, sebep bildirmek içiridir.)
Örnek: ' ~ \ Lujjl = Çalışınız ki başarasınız. Ya da
başarmanız için çalışın! Burada I-.V'"! muzari fiil, (j'nun hazfı ile
mansubtur.
£] [j j( = Öyle ise anliammdadtr. (Kendinden önceki bir sözün
cevabında kullanılır).
Örnek : ^»'j'' = Sana geleceğim diyen birine cevap olarak; °(jj|
LiLo j^1= Öyle ise sana ikram ederim, demek gibi...
geUr.
0] JJİAJJI = anlammda ve ki, için, sebebiyle anlarhlarma
381

örnek: CIJX-LU Ij.nja'ıl ]jLax.\ = Mutlu yaşamak için çalışınız!
Burada, Ijmı*'»
muzari fiil, jj'nun hazfı ile mansubtur.
1] jj)->-%ll = İnkar 'ı da denir.
Olumsuzluğu kuvvetlendirmek için kuUanüır. Kendisinden önce menfi
bir
fiili veya türevlerinden birinin geçmesi gerekir. Ömek:
CrLÂjLıII ....^1 •-••1 tis
La = Münafddarla arkadaşlık edecek değüiz.
Burada inkar J 'mdan önce olumsuz (jlS geçmiş ve olumsuzluğu
kuvvetlendirmiştir.
« iLi^ ı^l.'^^Vjl ^ J f4J >M4J '"^' 'û^ f-İ » = Şüphesiz, AUah,
onları bağışlayacak değildir. Onları doğm yola çıkaracak da değUdir. (Nisa
4/168).
Burada 'nin türevi olan gelmiştir.
V] laj_uJI»LiJI = Fal sebebiyye, kendisinden önceki kısmın,
kendisinden sonraki kısma sebep olduğunu gösterir ve kendisinden önce
ya bir nefi ya da talep geçmelidir. (Talepten kasıt; eimir, nehiy ve somdur.)
Örnek: v_jljİLll IJJLLLS IjLa^l = Hayır işleyin ki sevaba naü
olasınız! Burada, IjJİTı'a fiiU (j'nun hazfı ile mansubtur.
A] (jla. = taki, ...mcaya kadar gibi anlamlara geür.
d jjj ^_fJk'û pKVt V = Sıran gelinceye kadar konuşma! fiili
fetha üe mansub olmuştur.
Not:
a) Bazen °jj] harfi, nefi harfi olan i ile iç içe girer (idgam olur). Bu
haliyle de nasb edatı olarak amel eder. Ömek:
382

(jKil Ijjb JJÛLJ Vl

2] Sonu illetli fîiUerde, illet harfinin hazfı. Ömek:
j_ı jJ = Razı olmadı, j»jj jJ = Atmadı.
3- Muzari fiilini cezmeden edatlar iki kısımdır:
Bir fiili cezmedenler, iki fıüi cezmedenler.
a) Bir fiili cezmeden edatlar şunlardır:
Bütün bu edatlar harftir ve bunlara; cezm harfleri denir.
Muzari fiilinin başına gelir, olumsuz yapar, cezmeder,
manasını
maziye çevirir. Omek: j n -> n j •A-> j jJ = Muhammed gelmedi, j .
muzari fiüdir. Sükun üemeczumdur.
j
X] IJL:
Muzarinin başına gelir, geçmişten konuşma anına kadar olumsuz
yapar, cezmeder, manasını maziye çevirir. Örnek:
Ijjiijjl LLj jLjLûVI !iii>a >L. - İmtihan vakti geldi,halâ çalışmadmız.
jjuj jii fiiü, jj'nun hazfı üe meczumdur.
Muzari malum, meçhul, gaib, gaibe, ve mütekeUim sigalarmm basma
gelir ve talep büdirir. Ömek:
«üLa JLLI ı_iikLa JiJ-ıJ = Mal sahibi mahndan infak etsin!
384

Burada, J-â-İJ fiili, sükun üe meczumdur.
Muzarinin başına gelir ve nehiy bildirir. Ömek:
Lâ JJAJLI L" y = İyiliği unuüna! Burada, (j,. Ti fiüi ület harfinin hazfı
üe meczumdur.
b) İki fiili cezmeden edatlar şunlardır:
^1 _ LİJİ_ I n tj->-,jJI- LIAJI. (jj|_ jül. Lifa. L_ (jj _ L jl. (JI .
Bu edatlara, cezm edici şart edatları denir. Bunlar iki muzari fiüi
cezm ederler; birincisine: fi'lu'ş-şart, İkincisine: cevabü'ş-şart denmektedir.
'(jlve Lajl hariç, bütün bu edaüar isimdirler. °(jl ise harftir. ^1 hariç,
bütün bu edatlar mebnidirler.^! mu'rabtır. Şimdi bu edatları tek tek ele
alabiHriz:
\] °(jl = Eğer, şayet, isen...
°(jl eğer, şayet anlamında kullanılan, cevabı şarta bağlayan ve
cezmedici şart edatı olarak irab olan bir harftir. Ömek:
» J ILI" (jİ = Eğer çalışırsan başarırsın. Burada (jl cezmedici
şart harfi olup sükun üzere mebndir. Ij^^
fi'lu'ş-şart, sükun ile meczum,
faili: gizli zamir cj-i) dir. ^7. 'ı' ise, cevabu',ş-şart, sükun üe meczum.
Faüi: gizli zamir olan ciuiî dir.
Y][jL = kim
AkıUüar için kuUanüır. Ya mahallen merfu' mübteda, ya da-mahallen
mansup mefulu bih olur. Örnek:
385

« j.r.->j ^j>j (>> )) = Kim ekerse biçer. Burada : cezm edici şart
ismi, sükun üzerine mebni, mahallen merfu' mübtedadır. '^Jj-^ : fi'lu'ş-şart
sükun ile meczum, faüi gizli zamir olan jjsdir. Fiü ve failden oluşan cümle,
mahallen merfu' haberdir.
cevabü'ş-şart, sükun üe meczum, faili:
gizü zamir olan
dir.
r-l]
j ıl = Ne, her ne
Bu ücisi de akdsızlar için kuUanüır. Ya mahaUen merfu' mübteda, ya
da mahallen mansub mefulu bih olurlar. U : ne, L. g.jLuialI I LJI j_aLU_J i. flj'.nl I UZJLJ = Yaz geldiği zaman
y y . ^ y
insanlar, yazlüclara giderler.
S-K-\-\. ] LJLL^ - - L^î . ';yj\ = Nerede
Nerede anlamında mekan için kuUanüırlar. MahaUen mansub, fi'lu'şşart
için mefulu fih olurlar.(Zarfı mekan) Ömek:
386

« LJJİI f^jüJ Ij^j^ I n'iji »= Nerede olursanız olun ölüm sizi
bulur. (Nisa4/78).
o - 0 . 0
v_ı-ft JÎ
J3 ^1 = Nereye gidersen giderim.
^^] kâj< = Nasıl
Nasil anlamında, mahallen mansub hal olur. Ömek:
djLiL^
(^Lllf j-ttiÜl I nVj

4- Fi'lü'ş-şartın hazfı:
Nefi edatı V ile idgam oluş (birleşmiş) j( den (Vl) sonra gelen fi'lü'şşart'm
hazfı caizdir. Ömek:
Vlj ^•°...-^\\ . ^LJI J_aLk = İnsanlara iyi muamele et,
yoksa senden hoşlanmazlar.
Burada Vl = V jl demektir, jl cezmedici şart edatı, V nefi edatı,
fi'lü'ş-şart olan J-«L»İ mahzuftur. JIJ fiili, j'un düşmesiyle
meczumdur. j, fail, d zamir, niebni mahallen mansub rnefulu bihtir. Cümle
cevabü'ş-şarttır.
5- Taleb (emir ve nehy )in cevabında muzari fiijinin meczum
olması.
Muzari fiili emrin ve nehyin cevabı olarak gelirse, meczum olur. Bu
takdirde, muzari fiilinin mahzuf bir şartla meczum olduğu kabul edilir.
Ömek:
İd J I j'Vj (J^JLJI fj^y = İnsardara saygı göster ki, sana saygı
göstersinler. Burada, dj-o j "
j fiili, j'nun hazfı üe rneczumdur. Çünkü,
emrin cevabında gelmiştir. Cümlenin takdiri:şöyledir: UÜLIİI j»jia:i jl
dj-^j".- ' = Şayet insanlara saygı gösterirseh onlar da sana saygı
gösterir.
MUZARİ FİİLİNİN GEZMİ İLE İLGİLİ
GENEL
DEĞERLENDİRMELER
a) Mu'tel fiüi muzari, ület harfinin düşmesiyle meczum olur, Örnek:
jİLAj = Affediyor > ı_L«_j jJ
388

^_f^J^ = Razı oluyor > ^ j - ;
jJ
Şayet fiil, sonu sahih olur da sondan bir önceki harfi illet harfi olur
ise, sükun ile meczum olur. Ancak iki sakin yan yana gelmesin diye
ület
harfi hazfedüir. Ömek:
U " IM j jJ _ a£j jJ _ (jİj ^ bu kelimelerin aslı: _ jlîl ^ _ fJ
U" ıı.j jJ şeklindedir. Burada son harfler cezm edatından dolayı sakin,
illet harfi de sakin olunca, illet harfinin hazfedümesi gerekiyor.
b) İki fiili cezmeden edatlardan sonra her zaman iki muzari fiili
bulunması şart değildir. Bazen, iki fiilden birisi mazi diğeri müzari olabüir.
Ya da her ikisi de mazi olabüir.
- İki fiü muzari olursa, her ikisi de meczum olur.(Yukarıda geçtiği
gibi)
- Fiilin biri mazi birisi.-de muzari olurusa, muzari fiiü meczum olur,
mazi fiüi de mebni ama mahallen meczum olur. Örnek:
fi ' ' a f i '
Ic PU (jl = Eğer Ali geldiyse, Hasan kalkar. .
- İki fiil de mazi ise, her ikisi de mebni olup mahallen meczum olurlar.
Ömek:
« j (j_a »= Kim sabrederse muzaffer olur. Burada j-n^ ve
fiüleri, fetha üzere mebni ve mahallen meczumdurlar.
5 ^ " " ^ fi- ^ 9
c) .^1 - (jHİ - (j-^ - Lo _ (j-o kelimeleri, hem şart edatları, hem de
soru edatları olarak kullanılırlar. Ancak her iki durumda da (j] hariç, mebni
olurlar.
Bunlar, şart edatı olarak kullanıldıklarında daima cümlenin başında
olurlar ve iki fiüi cezmederler. .
Soru edatı olarak kullanıldıklarında da, cümlenin başında gelirler ve
389

muzaf veya harfi çerden sonra gelebüir. Kendisinden sonra gelen fiile tesir
etmediği gibi, cümle içindeki durumuna göre de irab edilirler.
(Şart ve soru üslubu bahsinde bu konuya tekrar deyineceğiz)

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
HARF
(^j^l)
Harf, kendi başına bir anlamı olmayan ancak başkasıyla birlikte bir
anlam ifade eden kelimelerdir
Arapçada harf sayısı fazla değildir. Bunların toplam sayısı sekseni
geçmez. Hepsi de mebnidir.
* Bazıları sükun üzere mebnidirler;
• jJ-J^-(»l-jl-jjJ-,^-jA.^Jgıbı.
* Bazıları fetha üzerine mebnidirler;
• - 6^ - ü'- ül-gibi.
'^^ Bazıları damme üzerine
mebnidir;
. jJı_a gibi.
''^ Bazıları, kesre üzere
mebnidirler;
J _ (_! harfi çerleri gibi.
Harfleri, cümle içindeki yerine ve kelimeye etkilerine göre üç kısma
ayırmak mümkündür:
İsmin başına gelen harfler- Fiilin başına gelen harfler- Hem ismin
hem de fiilin basma gelen harfler.
I-İSMİN BAŞINA GELEN HARFLER ^ Jlj^ ^j^^)
1- Harfi çerler.
Bunları şöyle sıralamak mümkündür;
- - (d) aı^ı - (v)-LJi _ ^ _ ^ _ _ ^ 1 .
391

.LiU _ İJ^ _ iU. _ jJı-» _ j_o _ LJ j - - I 11^ II PL _ (j) ... < 11 jl j
Bütün bu harfler, kendilerinden sonra gelen ismi cer ederler.
Kendilerinden sonra gelen isim daha önce bahsi geçen cer alametlerinden
biriyle mecrur olurlar.
2-jl ve kardeşleri. JJLUIL

5- Ma'iyyet j'ı.
Beraberlik [maiyyet] anlamma gelen j, bu harften sonra gelen isim ,
mefulu maah olduğundan mansub olur.
6- İbtidâ lamı (J).
Cümle başmda gelir. Kendisinden sonra gelen isme tesir etmez.
Ömek:
dJ L-UOLLV 'dj n-ıJ = Ömrüne yemin ederim ki sana karşı dürüst
olacağım.
II- FİİLİN BAŞINA GELEN HARFLER
1- Nasb harfleridir.
Bunları şöyle saymak mümkündür;
.Jî^ . Vj//,M 11 'p LU I _ j jUJI . JjN'J I '^İ - °ö jj - - û-l - °ûl
Bu harfler muzari fiilini nasbederler. Bu harflerden sonra gelen
muzari fiili, fetha üe mansup olur. Efali hamse ise, (j' nun hazfı üe mansub
olur.
2- Cezm harfleri.
. °jjl_ LjJbLJI . j-aVl '^t- Lİ - ^ şeklinde sıralanabilir.
Bunlar, muzari fiilini cezmederler. Bu harflerden sonra gelen muzari
fiüi, sükun üe meczum olur. Efali hamse ise, ij' nun hazfı ile meczum olur.
Sonu üleüi bir muzari fiüi ise iüet harfinin hazfı ile meczum olur.
Bunlarm içinde sadece jjl iki muzari fülini cezm eder. Diğerleri bir
muzari fiilini cezmeder.
393

3- Nefi edatı olan V _ L. .
Normal olarak L , mazi fiilin başmda, İ ise muzari fiilin başmda
gelir. Bu iki harf, kendilerinden sonra gelen fiile tesir etmezler.
4- °Aâ harfi.
Mazi fiilin başına geldiği zaman te'kid (pekiştirme) ifade eder.
Muzari fiilin başına geldiğinde ise, azlık ifade eder. İrab bakımından
kendisinden sonra gelen fiile tesir etmez.
5- LJJ_LUj _ Oıî-^l harfleri.
Muzari fiilin başına gelirller. Oj-^ yakin gelecek,
ise uzak
gelecek bildirir. Kendilerinden sonra gelen fiile irab(hareke) bakımmdan
tesir etmezler.
III- HEM İSİMİN HEM DE FİİLİN BAŞINA GELEN
HARFLER
1- Atıf harfleri.
Şunlardır:
Bu harfler, ya iki ismm ya da iki fiilin arasına girerler kendilerinden
sonra gelen kelime kendinden önceki kelimenin irabma tabi olurlar.
yoktur.
2- Soru harfleri olan ] _ Jjı» .
İsim veya fiilin başına gelir ancak irab bakımından bir tesirleri
394

3- Hal ifade eden j .
Sahibü'l-hal ile hal cümlesi araşma giren ve onları bir birine bağlayan
bir harftir. Cümle ister isim cümlesi olsun ister fiil cümlesi olsun
farketmez. Ancak, müsbet muzari fiüle başlayan cümle hariç, bu cümlenm
basma j ' ı haüye gelmez.
j'ı dan sonra gelen cümle, mahaUen mansub hal olur.
***
4- Kasem lamı (J) .
Kasem(yemin)in cevabının başına gelü. İster bu cevap isim cümlesi,
ister fiil cümlesi olsun farketmez. Ancak olumsuz kasemin cevabı hariç.
Kasem üslubunda bu konuya tekrar döneceğiz.
BAZI HARFLER HAKKINDA GENEL
DEĞERLENDİRMELER
Daha önce harflerin cümle içindeki yerine göre bir taksimatını
yapmıştık. Şimdi ise, birden fazla gaye için kuUanüan ve bir çok yerde
kuUanüan harfler hakkında genel bir değerlendirme yapacağız:
1) S j n d 11 = Hemze :
Hemze, ya nida harfidir, ya da soru harfidir.
a) Hemze nida harfi olarak kuUanüdığı zaman isim(münada) den
önce geür ve yakın nida için kuUanüır.Ömek: IJ_L5Î J n
nl = Hey Mehmet
gel!
b) Hemze, soru edatı olarak kuUanüdığı zaman, hem ismin hem de
fiüin başına gelir. Ancak başlarına geldiği kelimelerin irab durumuna tesir
etmez. Hemze ile şunlar sorulur:
395

1] iki şeyden biri sorulur. Bu takdirde soru edatı olan hemzeden
sonra, j»1 gelir. Ömek:
Ç 6
°f»J l-ı ı< j I jLkJâl = Trene mi bindin, yoksa arabaya mı
2] Müsbet veya menfi cümlenin mazmunu sorulur. Örnek:
S < ır-ı^ II öjjt» CZJ] jk] = Bu hikayeyi okudun mu
S ^Ll^ jJt ^] = Kitabımı görmedin mi
2) '.Ul =Be harfi:
Be ( ı _ . ) harfi, daima cer harfidir. Ya ismin ya da zamirin başına gelir.
v_j harfi, ya aslî olur ya da zaide olur.
a) Aslî olduğu zaman şu amaçlardan biri için kullanılır:
1 ] Zarfı mekan için kullanılır. Örnek:
J^JıiL SjluVl
n~ıVı = Aile evde toplanır.
2] Yardım için kuUamlır. Ömek:
CAİUL 3 iA.ll ıjı.a l-ı = Ekmeği bıçak yardımıyla kestim.
. 3] KarşUık (ivaz) için kuUamlır. Örnek:
fi "O fi- . o " - -• fi
ûj_J Oj •» j ıM j ,_,l:i^l cj-IJ-I-Iİİ = Kitabı yetmiş lira karşılığında
aldım.
4] İltisak (fiüi mefulüne bağlamak) için kuUamlır. Ömek:
t f a ' '
L = j = Muhammed'e uğradım.
fi v
5 jKasem (yemin) için kuUanüır.Örnek:
uL.. . jınj ı>l dJL = Allah'a yemin ederim ki, halckımız asla zayi
olmayacaktır.
b) Zaide olur. c_ı harfi şuralarda zaide olur:
1] ,_>u_J nin haberinde. Ömek:
396

i_ujj_ı j i i J I (jM > I = Fakirlik ayıp değildir.
2] ,_jlS nin failinde; Ömek:
LJ j

* ı_âj_uı harfi ise, fetha üzere mebrü ölüp, o da muzari fiüin basma
gelir ancak biraz daha uzak gelecek ifade eder. Ömek:
jÂl dı'jjj]
ı _ â = İki ay sonra seni ziyaret edeceğim.
5) PUJİ = Fa harfi:
LJ harfi:
a) Atıf harfi olur:
Bu takdirde, tertib (sıra) ve takip (peşi sıra) bildirir. Fiilin ya da
ismin basma gelebilir. Örnek:
Vaj-â jli îiiUJI L-JjŞ = Ebu Bekir halifeliği üstlendi. Onun
;ıeşi sıra Ömer üsüendi.
b) Nasb harfi (fai sebebiye) olur.
Muzari fiüin başına gelir ve onu nasb eder. Bu LJ , makablinin,
..labadine sebep olduğunu gösterdiği içm adma fai sebebiye denmiştü. Bu
dan önce bir talep (emir, nehiy) veya nefi (olumsuzluk) edatı bulunur.
Oınek:
f f''
Ijjj'i'
fi fi
i I s j
fi fi
Idj Ij-ij^ = Başarmanız için tek el(vücut) olunuz!
(Talep)
j»jJiLâ (_ylluJI (_j-â dlj ••^'t La = Gayretten kısmadım ki pişman
olayım. (Olumsuzluk)
c) Şartın cevabında ihtida harfi olur.
İleride değineceğimiz gibi bazı yerlerde şartın cevabında mecburen
ı_s bulunur. Ömek:
Cr^u (J.ı Jİ t ^jjjıJI
(>a = Sırrı ifşa eden emin değüdir.
398

6) vjKJI =Kef harfi:
Kef, ya zamir olur ya da harf.
1- Zamir olan kefe "kâfü'l-hitâb" denir. Bu d:
a) Ya fiile bitişir. Bu takdirde mahallen mansub mefulu bih olur,
b) Ya da isme bitişir. Bu takdirde de, mahallen mecrur muzafun ileyh
olur. Ömek:
dü_jL3 = Seninle karşdaştı, dULlİj = Seninle karşdaşıyor. (Mefulu
bih)
uilİLlS lift = bu, senin kitabmdır. (Muzafun ileyh)
2- Harf olan kef,
a) Ya harfi çerdir. Bu takdirde teşbih bildirir. Ömek:
iioıVlS CJJII = Sen arslan gibisin
b) Ya da zaid hitab harfidir. Bu da şuralarda olur:
1] İşaret isimlerinde; d-U jl _ .ıl I' _ dJ j gibi.
2] Munfasıl mansub zamirlerde. dLI gibi.
3] Bazı isim füUerde. dojjj _ Iıbjj gibi.
7) '^.iUI = Lam:
Lam ( J ), dört şekilde kullanılmaktadır:
a) Harfi cer olur.
Bu takdirde
1] Ya meksur olur milkiyet ve ta'lil bildirir. Ömek:
« jV I ^ Lo j CL. I jİMi 11 ^j_â La

y\V-\ I 5_uujxLI
İj_JjLİI ._ufll-ı = Öğrenci olcüla öğrenmelc için
gidiyor, (meksur ve ta'lU, yani sebep ifade ediyor)
2] Ya da meftulı olur, istiğase (yardım dilemek) ve taaccüb (hayret)
için kuUandu". Örnek:
jjLJI

l] ihtida lamı (PIJJLJVI ^İ). Mübtedamn başında olur: Ömek:
jjlû-c jj_o JİAii jj^J = Zeyd mutlaka 'Amr'dan daha fazilethdir.
2] Ll nin haberinin ya da muahhar isminin başına gelen. J . Bu J,
sadece L'
nin isim ve haberinin başına gelir diğer kardeşlerinin isim ve
haberinin başına gelmez. Ömek:
« jLajiLJ dlj (jl » = Şüphesiz Rabb'in gözeüemektedir.(ismin
başında)
^LJVI (JJV \ jİLsJ dJj j_j_a L' = Şüphesiz bunda akıl sahipleri için
y * ' y y *y • - • ^
ibret vardır. (Haberin başında)
3 jJ ve VjJ nin cevabında gelen lam. Örnek:
(_^^l

a) Te'kid Nunu (s^'cJİ ^j^)-
Te'kid nunu, ya iıafife ve sakin olur, ya da sakile ve şeddeli olur.
-Fiili rnuzarinin mebniliği konuşunda anlatılan şarüarla- Muzari ve emir
fiillerine bitişmektedir. Örnek:
liLjJlj
sonuna bitişen
t>«-j-l=l = Mutlaka anne babana itaat et! Burada emrin
j,. te'kid ifade eden muhaffefe ve sakin bir ^ dur.
6 I ~ı< \ I = Elbette yazacağız. Burada muzari fiilin sonuna gelen ^,
te'kid ifade eden müsakkele bir jj dur.
b) Vikaye nunu (5_;UjJI 'ûJ^) •
Nunu vikaye; fiilde ve bazı harflerin sonunda bulunan mütekellim (j
smdan önce gelen ^ dur. Örnek:
^'t* n\n = Beni işitti (Mazi fiil)
'n nı.ıj = Beni işitiyor (Müzari fiil)
ir*-
.la i-l = Beni dilde! (Emir fidi)
^[/= şüphesiz ben (Harften sonra)
c) Cem'i müennes nunu.(ti:jL:ıyi (jjJı)
Cem'i müennes ıj\ı; cem'i müennesi göstermek için zamirlere
bitişen meftuh ve şeddeli bir nundur.
Örnek:
L^L^
= sizin kitabmız (Cem'i müennes muhataba)
6^LiS = onların kitabı (Cem'i, müennes, gaibe)
s * - - -
= Siz bayanlara teşekkür etti,
j's-Mj = O bayanlara, teşekkür ediyor,
= O bayanlara, teşekkür et!
402

d) Zaide nun (SdlIjJI ûjJJI).
1] Zaide j ; sonuna tesniye elifi, cem'i j'ı ve muhataba (j sı bitişen
muzari fiillerinin (yani efali hamsenin) sonunda olur.
Fiilin başına nasb ve cezm edatlarından biri geldiğinde ise hazfedilir.
Ömek:
2] Zaide j , tesniye ismin sonuna bitişir ve meksur olur. Örnek:
(jllulLflI = İki mühendis.
3] Zaide j , cem'i müzekker salim isimlerin sonuna bitişir ve meftuh
olur. Ömek:
- f a - f
jj M i j i d ll = Mühendisler.
4] Tesniye ve cem'i müzekker isimler, muzaf olduklarında
sonlarındaki zaide j , hazfedüir. Örnek:
y y " o y f y y
SJLJJJI I .IIJ'H] O P La. = Binanın iki mühendisi geldüer.
f t a - f - - '
J j U I Laij'id n j . . ^ = YoUarm üd mühendisi geldi.
y y '
9) jl>ll = Vav harfi :
j harfi ya Zamir ya da harf olur.
1- Zamir olan j
Bu j'a «CCLLIJIJIJ)) denir. Muzari, mazi ve emir füUerinin sonunda
olur. Mahallen merfu' faü olur. Örnek:
Ij'jSİi = Şükrettiler (Mazi fiü)
ıj j^^Slij = Şükrediyorlar (Muzari fül)
403

I jj< .7.1 = Şükrediniz! (Emir fiili). Bu ömeklerde j , faildir.
2- Harf olan j
Bu j ise, dört çeşittir;
a) Atıf harfi.
Ma'tuf ve ma'tufun aleyh arasmda ortak bir ciheti anlatmak için
kullandu-. Atıf harfi, isim ve fiilden önce gelir. Örnek:
UJJJI
LLAJ J !uA_uij İJL^I j-ukr^ = Ahmet ve said geldiler ve
bahçeye gittiler.
b) Cer harfi.
Bu da iki çeşittir;
1] Kasem j'ı. Yemin edüen şeyin başına gelir. Örnek:
«üJ I j = AUah'a yemin ederim,
ıibl-ia.j = Hayatına yemin ederim.
(Başın hakkı için.)
• 'Is^ j = Hakkına yemin ederim.
2] LJJ anlamındaki j , jlj). Bu harf, LJJ hazfedildücten sonra
onun yerine geçer ve nekre ismin basma gelir. Örnek:
^ . 1 j'il 14-. ij.±-J 5
= Nice şehirler vardu: ki, orada bir dost yoktur.
c) Beraberlik bildiren j ÇL^l jlj) .
Beraberlik bildirir, kendisinden söhra gelen isim, mefulu meah ve
mansub olur. Örnek:
tjıı n .7ı il ^jLUj ınkğj'ı ı„l = Güneşin doğuşu ile beraber uyandım.
404

d) Hal bildiren j , (

= Bana uğradı.
b) Muhataba (j sı. (

d) Nisbet ^sı (,_M.,Mı PL).
Nisbet yası; mensubiyet gösteren, şeddeli ve makabli (bir önceki
harfi) meksur olan yadır. Ömek:
= Mısırlı, ^_glJ^= Kufeli, jl, =Tiirk,
" ' i -' i
^_jjL-oLA. = üniversiteli, (J-AJ-C = ilmî
11) V = La harfi:
i harfi, hem ismin hem de fiilin başına geür.
1- Fiilin başına gelen )l, ya nefi ya da nehiy için kullanılır.
a) Nefi i sı,
Normalde muzari fiilin başına gelir ve kendisinden sonra gelen fiilin
irabına tesir etmez. Örnek:
PLLIİJİ - •^'••j V • • 11 = Kışın üzüm olgunlaşmaz.
b) Nehiy V sı,
Bu, aym zamanda cezmeden bir harftir. Muzari. fiüinin basma gelir.
Kendisinden sonra gelen füli cezmeder ve nehiy büdirir. Ömek:
«j_5jlSİu ^ülj iilLaJI I V » = Sarhoşken namaza
yaklaşmayın!
2- İsmin başına gelen i ise; dört şekilde kullandır;
a) Atıf harfi, (• ^j^) .
Ma'tuf üe ma'mfun aleyh arasına güer ve ma'tufu olumsuz yapar.
.7.11 V ^nlli Lıj.^r^ = Buğdayı biçtüc arpayı değil. Arpa
ma'tuftur.
b) Cinsini nefyeden V,
Buna jl nin kardeşi de denir. Mübteda üe haberin başına gelir ve
ismrtıi nasb haberini ref eder.
407

Ancak bunu yapabibnesi (yani, Lj gibi amel etmesi) için, isminin
nekre ve doğrudan kendisine bitişik olması ve haberini ismin cinsinden
olumsuz etmesi lazımdır. Örnek: «

1- isim olan U dört şekilde kullanılır:
a) İsmi mevsul olan L>.
Akdsızlar için kullanüır.(Mebni isim kısmmda geçti) Örnek:
i_yaLsil (j_û '.z-

ömek:
' >
> ^JJL Lo = Muhammed çıkmadı.
çekmmem.
dbüliâ |> 'f^v'A Li j+laJi °jl = Eğer çalışırsan seni ödüllendirmekten
b) Olumsuzluk harfi olarak kullanılır.
Mübteda, haberin başına gelir, bu takdirde, iki dummda olur;
1] ^j- ' I gibi ismini ref, haberini nasb eden L olur. Ancak bunun
için; ismin haberden önce gelmiş olması ve haberden önce
istisna
edatmın gelmemiş olması gerekir. Ömek:

d) Zaide, ancak engelleyici olmayan L»
( J-iaJ I jx li jji 4 il I j)
Yani makablinin mabadinde amel etmesini engellemeyen.Bu U,
Şuralarda kullandır;
1]« pl_ı_(j^_j-a)) harfi çerlerine bitiştiğinde. Ömek:
Oj-ajLı 1)
j.r-.j I JJİ5 La^ = Birazdan pişman olacaklardır.
Burada, j ^ harfi cer, U zaide, J^LS harfi çerle mecrurdur
ve
görüldüğü gibi L> harfi çerin amel etmesini engellememiştir.
2] « ûjJ- ojuj- J-L5)) gibi bazı zarflara bitiştiğinde, Omek:
j_ıiG LLİJJ JJ A Z . = Gecikmeden gelmesini rica ettim.
Burada La'nın gelmesi, jjj'nin amel etmesini engellememiş ve
j-UlH kelimesi muzafun deyh olduğu için mecmr olmuştur.
13) Lal _ JI _ ^1 = Em - Ev - İmma harfleri :
Bu üçü de atıf harfleri olup, anlanı bakımından birbirine yakındırlar.
Ancak her birinin ayırıcı bazı özeUİkleri vardır;
*' j») harfi, ya PIJ^ kelimesi, ya da soru hemzesinden sonra
kuUamlır. Ömek:
o ıJF j»l ^zjy^\ ^jLe. PLJJJU = Gelsen de gelmesen de benim için birdir.
1; 'I r ^1 cjISI VLLljj I = Portakal mı yedin üzüm mü
* jî harfi, ya tahyir, ya taksim, ya da şek için kuUamlır.
Tahyir, iki şeyden birini seçmek, taksim, kısımlara ayırmak, şek ise,
şüphelenmek demekrir. Örnek:
Lİlc jî V LS:Ij-j "JL^ = Ya potakal, ya da elma al! ( Tahyir için )
ı_9j:a. JI Jjlİ JI j>_uıl i nKII = Kelimc, ya isim, ya fiil, ya da harftir.
(Taksim için)
JI Js.
jjUl JÜ = Ali ya da Muhammed haberi götürdü.(Şek
411

için)
* Lol harfi, J\ gibi ya tahyir, ya taksim, ya da şek ifade eder. Ömek;
harftir. (Taksim için)
LİJ JaJ LİJ ^1 Ll LJUl = Kelime, ya isimdir, ya fiildir, ya da
14) °J\ = Ey harfi
^1 hem isim hem de harf olarak kullanılır. Ancak, isim olarak •
kullanılması daha yaygmdır.
1- İsim olan
Bu J^i hem akıllılar, hem de akılsızlar için kuUamlır. ^î, hem şeddeU,
hem de mu'rab olur. Yani cümle içindeki yerine göre irab alır.
Müennes için kullanıldığında müenneslik & sini de alması caizdir.
beş kısma ayrılır:
a) ^ veya U anlamında mevsul isim olur.
Bu takdirde sıla cümlesine ihtiyacı olur. (Daha önce mevsul isim bahsinde
geçti.) ömek:
(djut (JS\ | > ,_^\ı;>/j:

örnek:
jjjjJaljil
Lfj] = Ey vatandaşlar!
e) Nekre bir isme sıfat olur. Örnek:
Ja. j Jş.j_i jj-o = Bir adama uğradım, ne adam!
2- Harf olan (J\ ise: sükun üzere mebni olup, üç şekilde
kullandabilir;
a) Nida harfi olarak. Örnek:
J_L3İ J n n = Ey Muhammed gel!
b) jî anlamında açıklama gayesiyle. Örnek:
^|J!>LAJIJ CJI^1
°J\ dil ;iii j_.ujı lılöUİl Ll jk ^IVL V.^-y
.cjLi HİIj= ücretten kasdedilen işçinin çalışmasına karşı elde ettiği her
şeydir veya maaş, ilaveler ve mükafatlardır.
c) ^1 şeklinde kasemden önce kullanılan bir harf olarak.
Ömek:

Eğer 1 ile müsbet cümlenin kapsamından soruluyorsa, cevap müsbetse,
jsjji menfi ise, V ile verilir. Tıpkı Jjfc ile sorulan sorularda olduğu gibi.
Ömek:
S ,_>ujjJI •-•-fA
(jujjJI oj-fi ^
= Dersi anladın mı Bu somnun cevabı müsbetse:
= Evet dersi anladım şeklinde olur. Cevap menfi ise:
LujoJI ^ 1 jd V = Hayu- dersi anlamadım. Şeklinde olur.
Şayet i ile menfi bir cümlenin mazmunundan somluyorsa, cevap
müsbetse ^^Li ile menfi ise, üe verüir. Ömek:
(^jjJI ç i'"' ç n = Dersi anlamadın mı Somsunun cevabı
müsbetse:
j'jJI '-d 'o ,_JJLJ - Büakis dersi anladım. Somnun cevabı menfi ise:
y y .
j jJ I
jJ j»jJı = Evet dersi anlamadım..
^ üe 1X^1 ve arasmda hiçbir fark yoktur. Üçü de evet demektir.
16) 6^ - 6^ = Lakin ve lakinne harfleri:
• * 6^ Atıf harfi olup kendisinden sonra gelen kelimenin, kendisinden
önce gelen kelimenin hükmünün aksine olduğunu gösterir (İstidrak ).
6^ ile nefi ve nehiyden sonra atıf yapılır. Yani
den önce bir nefi
veya nehiy geçmelidir. Ömek:
j_jlc
jj - ^ ' j '^-^ La = Mahmud gelmedi ancak Ali geldi.
Burada Ali hakkındaki hüküm, Mahmud hakkındaki hükmün
aksinedir ve [jU den önce menfi bir cünüe geçmiştir.
Llc 6^ -> ^ jK.r.-, i = Mahmuda teşekkür etme, ancak Aliye
teşekkür et!
Burada nehiyden sonra gelmiş ve kendisinden sonraki,
kendisinden öncekinin hükmüne zıttır.
* • ûi "i" kardeşlerindendir. Bu da istidrak bildirir. Yani
414

maba'dinin makablinin hükmüne muhalif olduğunu gösterir. Ancak ^jSJ
harfi, mübteda ile haberinin basma gelerek, mübtedayı nasbedip kendisine
isim, haberini ref eder kendisine haber yapar. Ömek:
jj •< «I«â-. jü
>_)l~

416

DÖRDÜNCÜ BOLÜM
ARAPÇA'DA
CÜMLE VE İRABDAKİ YERİ(^l^yi l^^l

Burada;
j^ıAa. mazi fiil, sükun üzerine mebni, U muttasıl zamir,
sükun üzerine mebni 'mahallen merfu' faildir.
c) Müstetir (gizli) zamir olur. Örnek:
j - L ^ Ja.^ I = Adam geldi.
jJI mübteda, j -^^ mazi fiU, fetha üzere mebni, faü, gizli zamir
olan jjs dür. Cümle mahallen merfu' haberdir.
d) Müevvel masdar olur.
Müevvel masdar ya jl + fulden,, ya da, jl + isim + haberinden
oluşur. Ömek:
"ı'ı jî
^'jxii_ı = Başarman beni sevindüir.
Burada, -
j) den oluşan müevvel masdar, faildir.
Lr',>^
= Senin başarılı olman beni sevindüir.
Burada da, jt-a-Li CLLII dan oluşun müevvel masdar faildir.
I- İRABDAN MAHALLİ OLAN CÜMLE
Cümle, ister isim cümlesi, ister fiil cümlesi olsun bazen müfred isim
yerine geçerek onun irabını alır j-ıAa. cümlesinde olduğu gibi.
Burada, J-M^ cümlesi, fiil ve failden oluşan bir cümledir ve müfred bir isim
olan haber yerine geçmiştir ve onun irabım almıştır. Çünkü cümle şöyle de
ifade edilebilir: ^bU. lk>>"- Yani j ' j cümlesi, j^iaU. kelimesinin
yerine geçmiş ve onun irabmı almıştır.
Dokuz yerde isim ya da fiil cümlesi, müfred yerine geçer ve onun
irabını alır.Yani irabdan mahalli olur. Bunları şöyle sıralayabibriz:
418

1- Cümle, mübtedaya haber olduğu zaman. Örnek:
< 2 L p l .nf I jLj^Vl = Ağaçlar, dalları yapraklıdır.
jLa-j,VI = Damme ile merfu' mühtedadu". L^^L^Î, damme ile merfu'
ikinci mübtedadır. La , zamir sükun üzerine mebni, mahallen mecrur
muzafun ileyhtir. 4-âjj-8 , damme ile merfu' (jUaii' nm haberi, ikinci
mübteda ve haberinden oluşan cümle mahallen merfu' birinci mübtedanm
haberi olur.
^ • • •• J d-n .İL Ii = Balüc yüzer.
Burada, dl n n. II, mübteda, ^-J... J , muzari fiil, damme ile merfu', faili,
müstetir zamir olan jJt» dir. Cümle mahallen merfu' haber olur.
Haber cümlesinde cümleyi mübtedaya bağlayan bir bağlacın (rabıtın)
bulunması gerekmektedir.
2- Cümle, (jl^ veya kardeşlerinden birine haber olduğu
zaman. Örnek:
5«J

Burada da ,jxi JXJ fiil cümlesi, mahaUen merfu' jl nin haberi olur.
4- Cümle, mefulu bih olduğu zaman. Ömek:
n Lil : İJUaJI JLâ = Öğrcnci, ben ciddiyim dedi.
j 7. n. Ll cümlesi, mahaUen mansub mefulu bih olur.
5- Cümle, hal olduğu zaman. Örnek:
•j^l j İ j j ^ j jjjJI ^jLt j ..-.~ı°'r< = Biz tek el iken düşmana galip
geliriz.
Burada, j -1 haliyedir. j ^ munfasıl zamirdir, damme üzerine
mebnidir ve mahaUen merfu' mübtedadir. JJ haberdir.
j Damme ile
merfu' sıfattır. Mübteda haber cümlesinden oluşan isim cümlesi, mahallen
mansub haldir,
VjAİ jJjhJl C.ıil n.ı. = Kuşları öterken işittim. Burada jji:: fiil
cümlesi mahaUen mansub haldır.
* Marifeden sonra gelen cümle hal cümlesi olur. Cümleyi sahibü'lhale
bağlayan bir rabıt (bağlaç) olması gerekir. Bu bağlaç, j olabüir, zamir
olabüir, yahut her ikisi berebar olabilir.
6- Cümle, sıfat olduğu zaman. Örnek:
'iSi û^ljjft ^_İİLJ) i a < = Havası güzel olan bir
köyde, yazı geçirdik.
Burada,
Ujlisim cümlesi mahaUen mecrur İjj^ keUmesinin
sıfatı olur.
jjjin
I jjj U cji n Mı = Öten kuşlar dinledim. Burada: jjjLi fiil
cümlesi, mahaUen mansub jjj I- kelimesinin sıfatıdır.
420

* Nekre bir isimden sonra gelen cümle sıfat cümlesi olur. Nitekim,
marifeden sonra gelen cümle ise hal olur.
7- Cümle, cezmedici şarta, cevap olup başına LJ geldiği
zaman. Örnek:
^ jij -ri'j^ ^ = Hasanın durduğu yerde dur. Burada .r-j^ dan
sonra gelen cümle muzafun ileyhtir
« ıj-iJLİ\

II- İRABDAN MAHALLİ OLMAYAN CÜMLE
Müfred ismin yerine geçemeyen cümlenin irabdan mahalli olmaz.
Cümle, yedi yerde.müfred isim yerine geçmez. Yani yedi yerde cümlenin
irabdan mahalli olmaz. Bu yerleri şöyle sıralayabiliriz.
1- Sözün başında kullanılan ya da öncesiyle ilgisi
olmayan cümle. Örnek:
JJJıIL
(_yJI CJLUÛJ = Eve gittim. Söz başında bir cümle olduğundan
irabdan mahalli yoktur.
û j j ^ L_JÂ^L (jl ^ = Yalan söyleme! Şüphesiz yalan hoş bir
şey değildir. Burada, ikinci cümlenin birinci cümle ile hiçbir ilgisi
olmadığından irabdan mahalli yoktur.
2- Sıla cümlesi. V Örnek:
Lı'l ^ill.pL^ - .Yazangeldi.
Burada,
cLj.: Mazi fiil fetha üzerine mebni, ^ j J I : İsmi mevsul;
mahaUen merfu! faUdir.
• V.-.< :• Mayi fiil ffli1i:miisfp.FIT7.amir nlan
Hiryfiil ve failden olu şan
bu sıla cümlesinüı irabdan-mahalli-yoktur.
3- Gezmetmeyen şartın cevabı olan cümle. Örnelc:
i , , ' fi. ,' , '
(ji U Lo p I
^ I V jJ = Hava olmasaydı hiç bir canlı yaşamazdı.
Burada,
JuVc^ Lo cezmetmeyen VjJ şart edatının cevabında
gelen bir cümledir ve irabdan mahaUi yoktur. (İlerde cezmetmeyen şart edatlarına
temas edilecektir)
422

4- Cezmeden şart edatının cevabında gelip, başında ._â
bulunmayan cümle. Örnelc:
liljJ-all-j (juLJI J-oLaJ: LuLıS = İnsanlara nasd davrannsan, saha
öyle davranırlar. Burada, djlaLıl cümlesi, cezmeden bir şart edatı olan
LoVj's nin cevabında gelmiş, ancak başında ._a bulunmadığı için irabdan
mahalli yoktur.
5- Mu'terize (parantez içi) cümle. Örnek:
' 6jjJâ - «ÜJI «t-aj^j - (jLS = (Rahmetli) iyi bir örnekti. Burada

* GENEL DEĞERLENDİRME
İrab, her kelimenin cümle içindeki yerinin belirtilmesidir. Bunu
yapabilmek için önce bütün kelimelerin anlammı bilmek ve bütün ibarenin
ne demek istediğini ahlamak gerekir,
İrabı yapüan kelime;
1- Fiilse,
a) Fiiün sigası ve çeşidi belirtilmelidir yaıü, mazi mi , muzari mi,
emir mi olduğu ve malum mu meçhul mu olduğu, nakıs mı, tam mı veya
efalül-kulup mu olduğu... beüıtümeüdtr.
b) İrabı belirtilmelidir, Yani; merfu' mu, mansup mu, ve mecrur mu
olduğu belirtilmeli
ve irabınm sebebi yanı niçin merfu', mansup veya
mecrur olduğu ayrıca alametinin zahiri mi, takdiri mi olduğu beürtümeli.
c) Fiil mebni ise, mebniliğinin çeşidi, ne üzere mebni olduğu
belirtümeli.
2- İsimse,
a) İsmin sigası ve çeşidi belirtilrneli, yani: ismi faü mi, ismi meful
mu... Özel isim mi, nekre mi, ismi işaret mi, ismi mevsul
mu...
Büdirilnıeü. ,
b) İrabı, yani: mutasarrıf mı camid mi, mutasarrıf değilse sebebi
belirtümeli.
c) Durumu, yani: mübteda veya faü ise bundan dolayı merfu' olduğu
belirtilmeli.
d) İrabının alameti zahiri mi takdiri mi, mebni ise ne üzere mebni
olduğu büdirümeü.
3- Harfse,
a) Cinsi, yani: Harfi cer mi, atıf harfi mi..
b) Müteallak olduğu kelime açıkça zikredümiş mi, yoksa mahzuf mu
424

4- Zarfsa,
a) Cinsi, yani: zanrıan zarfı mı, mekan zarfı mı, mu'rab mı, mebni mi
b) Müfredin başmâ mı geliyor, cümlenin başına mi geliyor
Belirtilmeli.
c) Nereye müteaUak olduğu Bildirilmelidir.
5- Tevabi'se,
a) Cinsi, yani; sıfat mi, te'kid mi.. Olduğu belirtilmelidir.
b) İrabı, yani metbuuna lafzen mi, mahaUen mi tabi olduğu
6- Cümle ise,
a) Cinsi, yani: İsim mi, fiU mi olduğu
b) İrabı, yani: irabdan mahalU var mı, yok mu Yoksa niçin olmadığı
belirtUmeüdir.
Fiil ye isimin irabmda kullanılan
ifadeler:
1. Mazi fiilinin irabı:
a) Normal bir sahih mazi fiUde (ı_ıgibi), şöyle denir:
b) Sonunda eüf varsa j gibi), şöyle denir:
c) Sonunda çoğul Jı varsa (Ijjjjia gibi) şöyle denir:
LLLULLII :JI-J JaJ,! JU'iııı^ 'j^j'^^ fj^' («1^ ,_• 'ıj.n diycu de var.
d) Sonunda merfu' müteharrik zamir varsa (--•; •< g'hi) şöyle denir:
^Jj^=^jP^jjj.a jjn.Aı ^La JjLİ
(jijUJI jjiiuJLj JîJlI JU'nTıV (>JALİ jtüll ^'t ı diyen de var.
e) Fiil mazi ve fi'lu'ş-şart veya cevabu'ş-şart ise, şöyle denir:
^Jajjİı i-JİJ^ Jİ) Jaj^ JjLİ s. ^ jJbj
425

2. Merfu' Muzari fiilinin irabı,
a) Nonnal merfu' muzari fiillerde, {'-''

4, Meczum muzari fiilinin irabı,
a) Normal meczum muzaride, (ı—ıılj ^J) şöyle denir:
aJL JI Lûjji_ı jl) ^ (»jj-^^ J^i
b) Efal-i hamsedense (L-aj_j ^ gibi), şöyle denir:
o ^JLLAJ» J-»-a
jjj-J-ll ı-SAii.
c) Sonu.iUedi ise jJ , ^ gibi), şöyle denir:

. d) Esma-i hamse veya cem'i müzeklcer salim ve tabilerindense,(6j_,l
ÜJ) "I-"". ü gibi) Şöyle denir:
j ^ i - j-»^ -üV Jİ Luı^l PL^VI ı> jljJI

8- Mecrur ismin irabı,
a) Normal bir isim veya Cem'i müennes salimse, şöyle denir:
b) Maksur bir isimse, şöyle denir:
.6jJLu^ ^l ı-JJ-=^ j') t—âl • A I L jjj^a_a 4_J 1 ı-âl n
c) Nakıs bir isimse, şöyle denir:
îjjji^ '^J^ j (j.şJI >_Sj.a-J JI) i-âl ıA 1 L jjj-şL-a

* BAZı IRAB ÖRNEKLERI:
1. Bir âyet:
o fi - f
VJ JJ;... ıı i
A III
_jlc
j_ol JjJ : lTjÎ . I d I ; < La . - I . . . -> j jljJI : ' 9 t J t ' ~ ' . - d i , * ' J • : < - >
j " "ı 111 n j_j_a-Lİa Jr, LsJ I j . j jS ı n I L ^ j j n ^ j I ı A fi JjlİI : j ' • "
CJ-I| 6J_IJ-â-j
* d -
t _ • .» s: ^
(jl$j_aj .«( -> "ı \ I L c_jj m 'ı fl. I U n Jjfl V fl: :
^
lj_ı j_ıj
J*İJ L i d .'• " '-ijj:=JI û-a • ül
^ Lı-u ^^JLO fl '^ *LJV P LLJ Ll u_j I ^ 'ı fl ûj ' " I • û * J ' ^ I
• .' ' • • ^y fi
i
.jl^ j»_.ul^^j J
^
JsLİJI t>a LLıaJIj\l İL j ^ jl^ jli. : jl^1
• ö S- • -y . ^
ü| JT^:_T^J J-=^ (_r^ *,h^J

2. Fiil cüinlesi
(jJajJI (j^^ ü-*-^j-j-l. .= Mutlaka siz vatanın durumunu
yücelteceksiniz.
*• j -^^^ll ^
y
y
= Odada ondokuz talebe vardır.
3. İsim cümlesi:
.6jjaLbJI ^^-4İLL.jı^->n jjjnl
IİİLL
3v Şart: cümlesi:
!LL1A '^UJÜLâ t 4 ı > = Kim. gayret gösterirse:başanpnuiıym y.
- $ y • * ^ ^
Jaj^l JjLİ «Li^ ^ji. JJ:^ jj-J-âJI ,_jlc ^j-l-iJ» LjiLı JjLİ :
.j"ı'Mı n j J ftı>ı ( J-&U-IİJ
fi fi ' • • fi
• j . fi ' . ' "fi- I'
ı_j_a «Ç-JI \_aI ıA n I j ı_âLıA-o jJh j j-^J-« L" I • < jI
y . - y , " . fi .
.431

4. Mahzuf şart cümlesi:
yjsJ^ Vlj [jl^l = Çahş yoksa mahrum bu-akılu^sm.
***
432

BEŞİNCİ
BÖLÜM
NAHİV ÜSLUPLARI ( ^ L-VI)
Arapça'da, bazı özel üslup ve kalıplar vardır. Bunları şöyle sıralamak
mümkündür:
I- Şart Üslubü.( jAJI ^jUl)
U- Kasem Üslubu .^^1)
ni-Övme ve yerme Üslubu (('Ulj j^all ^^jLuA)
IV-TaaccübÜslubu (..ı-^ı-ll
^^LJ)
V- İhtisas Üslubu (^L^^liVI ^^1)
VI- îğra ve Tahzir Üslubu A^İ\ ^^()
Vn-İstiğase Üslubu (lİliH^VI
^^jUİ)
Vm- İstifham (soru) Üslubü(ç.^İi^VI
^^jUİ)
Şimdi bu üslubları kısaca açddayalım:.
I- ŞART ÜSLUBU (i= ^ ) ^jLM'O
1- Tanımı:
Şart Üslubu: üci cümle arasına giren şart edatından oluşan bir
üsluptur. Bu cümlelerden birincisi ikincisinin şartıdır. Birinci cümleye şart,
ikincisine de cevap (ya da ceza) cümlesi denir.
2- Şart edatları iki çeşittir:
İki fiili cezmeden edatlar, cezmetmeyen edatlar.
433

a) İki fiili cezmeden edatlar, şunlardır:
. _ LOİJ£_ I n I J-> - jjjl - I fl 'ıjl - (JJI - ûQl - - I "d " - La _ (jj _ j'l
Muzari fiilinin cezmi konusunda daha önce bu konu
üzerinde
durulmuştur.
b) Cezmetmeyen edatlar, şunlardır:
Lal La^ _
_ [jJ (Bunlar harftir).
LaK . U _ I jl (Bunlar zarftır).
Cezmetmeyen edatlar, hakkındaki bilgileri şöyle özetlenebilir:
= Şayet
Şartın olmamasından dolayı cevabın olmamasını ifade eder.
a y
Genellikle, mazi fiilin başına gelir. jJ harfinin cevabı, müsbet mazi olursa,
bu cevabın başında, J haıfi bulunur. Cevap menfi mazi olursa, başında J
harfi bulunmaz. Ömek:.
(jAJ^I gjjJ
= Şayet.hasta tedavi edilseydi iyileşirdi.
Burada cevabın basma J gelmiştir. Günkü, müsbet mazidir.
^Jli
l-a 3^UuJl JıLj°jJ =: Şayet şöfür teenni; ile hareket etseydi^
pişman olmazdı. Burada cevabın başında J yoktur çünkü olumsuz mazidir.
- .vŞ
La[jJ - VjJ = Şayet olmasaydı
harftir. VjJ ve
Lâ^ dan sonra, daima haberi mahzuf bir mübteda gelir. Bu
iki harfin cevabı olumlu mazi ise, başına J gelir. Olumsuz mazi ise, J
gelmez. Örnek:
(JAJJİI ÜL. CJPLUJ II-I II VjJ = Doktor olmasaydı hastanın durumu
kötüleşirdi.
434

Burada, VjJ dan sorıra ı—II
haberi mahzuf mübtedadır. Cevap,
olumlu mazi olduğundan başına J gelmiştir.
[JAJJII (Jİ_İ La ^^-ıj II (LajJ) VjJ = Doktor olmasaydı, hasta
iyileşmezdi. Burada, VjJ, cezmetmeyen şart edatıdır, ı._jj lU II, damme ile
merfu' mübtedadır, haberi vucuben mahzuftur, J j - a mübteda üe mahzuf
haber, şart cümlesidir. Cevabın başına J gelmemiştir çünkü olumsuz mazi
fiildir.
Lal = ...e gelince
Üstünlük harfidir. Şart edatı ve fiili yerine geçer. Cevabında da
ı_3
gelmesi gerekir. Örnek:
4_İİI£LLUJ JJV I Lal o; ^-^LJI ı^Ui] - Bütün başarül
olanları tebrik ederim. Birinciye gelince onu ben mükafadandıracağım.
Ijl - dığı
zaman
-Gelecek; zarfıdiT; Kendisinden • sonra,ya açık ya; da. mukadder bir fiü
gelir;::|jlcürnleye muzaf olduğundan^ kendisinden sonraki.cüınle mahallen
mecrur muzafun üeyh olur. Ömek:
ı_ıj_ıU II ^ 1
..jjiijLâ çj.öJ-a Ijl = Hastalandığm zaman doktora git!
Burada
Ijl dan sonra fül açıkça gelmiştir.
4 -^'.^'-j Jl j H û tiü ^.^'ı ı_ıj tU IJ Ijl = Doktor sana nasihat ettiğinde
nasüıatıyla amel.efc! Burada, İjl dan sonramukadderfiil vardır;
Laik - LL = her, ...dığında
Mazi zarfıdırlar. Kendilerinden sonra sadece mazi fül gelir. Ömek:
fi fi ^
i .Ajj-a J

ııj-a Ijl = Hastalaudığn zaman, doktorun
nasihafmı dinle! ( Emir ifade eder.)
«t-jj jLaSİiÛ jllj
ı-ıi1

ç, " O yy fit - 0 ^ 0 - '
üry»Lj (J.ı Jİ S
I ^_JJİI^) (j-a = Kim sırrı yayarsa, emin değüdir.
d) Cevap, fiil cümlesi olup, başında li^-ı- . Oi-^ « L« ' ^
x5 I harflerinden biri gelirse. Örnek:

II- KASEM ÜSLUBU (jv^uuUI
^ji^))
Kasem (yemin) üslubu, bir pekiştirme (tekid) üslubudur. Kasem
edatı (•>••• â H feljl), kasem edilen, («u />ıı..ı.

--^1 j-ıiJI Jx.U üJ n \^ 'Aj La «tillj = Vallahi emeklerin zayi olmaz. Burada
cevap, menfi fiil cümlesidir, tekid edilmez.
2- Şart ve kasemin birleşmesi.
Yukarıda geçtiği gibi şart ve kasemin her ikisi de cevaba ihtiyaç
duyar.
Şartın cevabı, meczum ya da, duruma göre ı_â üe birlikte gelir.
Nitekim kasemin de cevabı bazen te'kid edüir, bazen edümez.
Çoğu kere de şart ve kasem, aynı terkibte birleşirler. O takdüde
cevap ük öne geçenin olur. Ömek:
^t^^şAii «LUI J JUjI calllî °(jl = Eğer işi iyi yaparsan, vaUahi
başarırsın.
Burada; \'s meczumdur. Çünkü fi'lü'ş-şart, kasemden önce •
geçmiştir. Bu nedenle şartın cevabıdu-, kasemin değil.
439

fi ^ a - " " > " - 0
(j 'I" I CUJJI ,::.rt^"l jl dJlj = Vallahi eğer işi iyi yaparsan
mutlaka başanrsm.
Burada, "p-^-^ ''\ I, görüldüğü gibi J ve j ile pekiştirilmiştir. Çünkü
kasem, şarttan önce gelmiştir. Bu nedenle kasemin cevabıdır, şartın değil.
III- ÖVME VE YERME ÜSLUBU (J»ÂJIJ J^JİI ._.^|)
Övme ve yermede kullanılan üsluplardan biri de juJı (iyi) ve ^-^^ •
(kötü) üslubudur. Örnek:
j JJL£ JÛLLİ I ^JLZ = 'Amr, ne iyi fatihtir!
jjjJI
6Jİ jİ7ı JjİJl. ıjı. 'ı j = Yalancı şahitlik ne kötü sözdür.
Burada, ^ veya ,_VUJI-J fiil, ^ILİI veya I faÜ, veya
i t - - '
. jjjJI ÎJL4-.İ. mahsusun bi'l-medh, ya da mahsusun bi'z-zemdir.
Görüldüğü gibi bu üslub üç temel esastan oluşur: Fiil, fail ve
mahsusun bi'l-medh veya mahsusun bi'z-zem.
Şimdi kısaca bu üç husus üzerinde
duralım:
1- Fiil: (j^) ve '^ul^^
a) jjjJı camid bir fiüdir. Yani muzari ve emir sigası yoktur. Övgü ifade
eder.
b) camid bir fiildir. Yergi (zem) ifade eder.
c) j>-»Jı ve (Jl. ^ I sayı ifade eden herhangi bir ek almazlar. (Yani
tesniye ve cem'i eklerini almazlar). Ancak müenneslik eki alabilirer Ömek:
(>IajJI Lll. LLı^l. ^ ya da (jl.^1 Lul Ll r \ = Vatanı
sevmek ne iyi bir sıfattır.
440

2- j»_»Jı ve (JUJLJ 'nin Faili:
Bu iki fiilin failleri dört durumda bulunur;
a) Failin başında ajl» bulunur. Örnek:
ssAS jjL^I Jş.jJI ^ = Gayretli sanatkâr ne iyi adamdır.
Bu cümlede
I damme ile merfu' faildir ve Jl takısı üe marifedir.
« (jLûjyi jA-j (jj..ıs II u-lj » = İmandan sonra fasıklüc ne kötü
isimdir. Burada da
\ faüdir, başında Jl vardu".
b) Fail başında Jl olan bir isme muzaf olur. Örnek:
jjlLuJI jljli'VI j_ı = Kötülerin varacağı yer olan
zindanlar
ne kötüdür.
Burada, j . ^ f- başmda Jl olan bir isme muzaf olmuş ve faildir.
c) Fail, nekre bir isim ile temyiz edilen bir zamir olur.
Örnek:
t ^ fi -
LiLaVI
juJı = Emanet ne iyi ahlaktır.
Burada fail gizli olan jJi zamiridir. LLLL nekre ve temyizdir. Faüi
temyiz etmektedir.
d) Fail, j_a veya dan oluşan bir ismi mevsul olur. Örnek:

isimdir. Daima mübteda olur. Övgü veya yergi fiilleri, faiUeriyle beraber
haberi olur. Ömek:
u-jLüUI Jjj^l
juJı = Kitap ne iyi arkadaştu-.
' > f
Bu örnekte, jijLi, övgü fiüi, (J-JJ .nll faü, ^Lü^l, muahhar mübteda,
fiü, faüiyle beraber (
^jS), mahaUen merfu' mukaddem haberdir.
* Mahsusun fiilden önce gelmesi de caizdir. Örnek:
J-j/.oH ^ LıLlUl Bu takdirde, mahsus, mübteda, haberi de
"y ' y *
kendisinden sonra gelen fül cümlesi olur.
Not:
j»-jJı yerine Ij ı->,
yerine de Ij ı-. V kuUanüabUir. Bü dummda
faü, I j olur. Mahsus ise, mübteda olur. Örnek:
JİİJJI I jll V = İki yüzlülük ne kötüdür!
Burada, l.'t V, yergi fiili, lj faili, jliJjl mahsusun bi'z-zem,
mübteda, li-ı^.. V fiil ve faüden oluşan cümle mahaUen merfu' mukaddem
haberdir.
IV-TAACCÜB ÜSLUBU ill u^^i)
1- Taaccüb üslubu; dehşet, hayret ve bir şeydeki sıfatı büyüklemek
için kullanılan bir üsluptur. Örnek:
JjJLİl PL, t_ıöcî La = Nilin suyu ne tatlıdır!
2- Taaccübün iki sigasi vardır; ««LJ JAJI » j «'«dâjl U».
y y y
Bir fiilin bu iki sigadan biriyle direkt olarak taacüp ifade edebUmesi
442

için şu özellikleri taşıması lazımdır:
a) Fiüin sülasi mücerred olması lazımdır. Örnek:
b) Fiilin tam olması lazımdır.( ve kardeşleri gibi nakıs
olmamalıdu-)
c) Fiilin vasfı, müennesi olan JAJÎ kalıbmda olmaması lazımdu-.
d) Fiilin, müsbet olması lazımdır. (Menfi değü)
e) Fiüin ma'lum olması lazımdır.
f) Fiilin, mutasarrıf olması lazımdır. (Mazi, muzari ve emir sigaları
olmabdır.) Ömek:
pl fl... II J-CLŞ.1 U = Gökler, ne güzeldir!
g) Tevafut (farklılık) olması lazımdır.
Buradada La, büyük şey anlamında nekre bir isimdir. Sükun üzerine
mebnidir ve mahaUen merfu' mübtedadır. J-a^î : Mazi fiil, faili vucuben
gizü olan jJb zamiridir. Fiü ve failden oluşan fiil cünüesi, mahallen merfu'
La mn haberidir. pLaİJI : Fetha üe mansub, mefulu bihtir.
pl »M. İL
= Gök ne güzeldir!
J n-şi. Emir şeklinde gelmiş bir mazi fiil olup, mukadder olan fetha
üzerine mebnidir.
pLaİJL: ı_, harfi cer, zaid, PLLLJI, hemze üzerinde
mukadder olan damme üe merfu' faüdü.
3- Fiil, j 'ıl. J>i:i gibi sülasi mücerred olmayıp,
yukarıdaki şartları taşımıyorsa, (yani; mezidse, nakıs ise, menfi ise,
meçhul ise, donmuş fiüse ve vasfi müennesi p:iL»_â olan JAİİ kalıbında
geliyorsa) bu fiilin taaccüb sigası, jlîl La ve JJLÎI kalıplarında
gelmez. Böyle fiillerin sarih veya
müevvel masdarlarından önce şu
kalıplar getirilerek taaccüp üslubu oluştumlur:
443

o
e
JSJM\
JLJİII La
1^
'jh£] La
_. JÛI LUİ La ...
Örnek:
ILİUI jLş-Lil aj,ı L = Bombanın patlaması ne şiddetlidir! (Mezid'e
ÖR.)
Ij_o fljJI jj£ ^tunlL = İlacın acı olması ne zordur! (Nakıs'a örnek)
' ' 5 f •
JaJJI jljj^
jjİI L = Gecenin karanlığı ne şiddetli! (Müennesi PiL»_a
olan JjLİi kalıbında vasıf alana örnek. Çünkü jj^^ui'in müennesi
pLdır.)
Jjıüdl jlt-aj Vİ 'y^\
L = Çalışanın doğru söylememesi ne kadar
zararlı! (Menfi'ye örnek).
jJI
JlLı (jî jAa.î L = Hakkın söylenmesi ne güzel! (Meçhul'e örnek).
4- Fiil menfi veya meçhul olduğu takdirde, (yukarıdaki
örneklerde olduğu gibi) sadece müevvel masdarlarından önce taaccüb
kalıpları getirüir.
5- (j.. \ I . jjuaJı < ,_Ha_ıJ < iI. r gibi donmuş fiillerden taacüb
sigası
oluşturulmaz.
6- Taaccüb ve hayret bilirmek için kural dışı bazı ifadeler
de vardır.
Örnek:
! 4UI (jl I İM = AUah'ın şanı ne yücedir!
löjj «ÜJ = Ne adam! Bravo!
444

V- İHTİSAS ÜSLUBU ( ^ L ^ V I ^jL^))
1-İhtisas üslubu, genellikle mütekellim ya da muhatab bir zamirinden
sonra, zamirden kasdm ne olduğuni| açddamak amacıyla zahir bir ismin
gelmesidir . Ömek:
jJjJI ^jüz) ı_JLkJ) İJıi = Ben talebe olarak ilmi öğreniyorum.
(jJajJI j ^ ^T^lii jj) 'fsll j>=^ = BİZ askerler, vatanı müdafaa ederiz,
j-v ft (. LJJLJ I j.7ıt n LJ = Biz alimlerin eski bir asaleti vardır,
j Un 11

muğra bih « «LJ (^^i-a» denir.
2- Tahzir; muhatabı kötü bü- iş yapmaması için uyarmaktu". Bu kötü
e fi i fi
İşe; muhazzeren minh «

jjl(]'II liJLI = Aşağılıktan sakın!
jjLpJlj JLI = Aşağılıktan sakm! ,
jjLjJLİl j-a dLI = Aşağılıktan sakın!
dLj: Ll; mahallen mansub, mahzuf bir fiilin mefultı bihi, d hitap
hiu-fidir. jatıf harfi, jjLpJI mahzuf bir fiil olan j ia.1'in mefulu büıi olur.
VII- İSTİĞASE ÜSLUBU (

VIII- İSTİFHAM ÜSLUBU (^l^i^VI
^ji^ı)
1- İstifham (soru) üslubunun tanmıı:
İstifham üslubu: herhangi bir şeyi sorarak öğrenilmesini sağlayan bir
üsluptur. Örnek:
ç (j UJLO VI (jJLa = İmtihan ne zaman
Bu üslubun bir takım edatları vardır bunlara aynı zamnda
soru
edatları da denir. Her soru, cevap ister.
Soru edatları iki
çeşittir:
Soru harfleri, soru isimleri.
2- Soru harfleri: JA ve î dir.
JJÜ: BU harfle müsbet cümlenin mazmunu (içeriği) sorulur. Eğer
cevap müsbetse, « » ,
menfi ise, « V » ile cevap verüir. Örnek:
SujLüSJI Ijjı culj-i IJJ» = Bu kitabı okudun mu Sorusunun cevabı;
okudunsa; «JJ^M, okumadınsa, «V» olacaktır.
1 : Hemze üç çeşittir:
a) İki şeyden birini sormak için kullanılan hemze. Bu hemzeden
sonra j»î gelir. Cevap, den önce veya sonra zikredilen cümlelerden
birinin tekrarıyla olur. Ömek:
jj n -> n '^1 4 ı'ı'sU ^1 Lij
=Halü mi kütüphaneye gitti Mahmut
mu Cevap; ya Jjl-^. ya da jj n.~. n şeklinde olacaktır.
b) gibi müsbet cümlenin içeriğini sormak için kullanılan hemze.
Örnek: '_'l"

c) Menfi bir cümlenin içeriğini sormak için kullanılan hemze. Cevap
müsbetse «,_jJ_j», menfi ise «^» şeklinde olur. Ömek:
S u_jLı^l IİA 1 jiz
= Bu kitabı okumadm mı somsunun cevabmı,
kitabı okudunsa «(JIJ», okumadmsa «JJ-JJ!» şeklinde-vereceksin.
3- Soru isimleri:
Som sormak için kullanılan şu edatlara som isimleri denir:
(I j [>a) [jla = Kim Akdldar için kullandır.
(I j Lo) La = Ne Akdsızlar için kullanılır.
(j Ll) ^_jJLo = Ne zaman Zaman zarfı için kuUamlır.
(J^'i) (jll =Nerede Mekân zarfı için kuUanUu".
^ = Kaç Sayı sormak için kuUanüır.
• «j< = Nasü Hal sormak için kuUanüır.
"(Ji
= Hangi...Muzaf olduğu şeye,:göre.
* Bu soru isimleri hariç mebnidirler. Ömek:
^ Jj-j-il'ı .lll jtJli ıj_a = Kim İstanbul'u fethetti.
S Iftlji
^'ll-j^Lâd ^yı L = Okuduğun hikayeler hangisidir.
S UTJJ IA-., JİJi = Ne zaman geldin
S
tlh' = İzmir nereye düşer
S CJÎ Jİ LL^ ^ = Kaç kitap okudun
CJİ^
I_İ J< = Nasü geldin
^TL^ ı_JLU ^1 = Hangi öğrenci başardı.
S Jj • .j ^tJLa - İstanbulu kim fethetti Burada j ^ soru ismi,
mebm, mahallen merfu' mübtedadır. Jj_ı_iL^I jtJli cümle olarak mahaUen
merfu' haberdir.
449

Not:
1- Soru edatları daima cümlenin başmda gelir. Ancak bu edatlar, harfi
cer ve muzaftan sonra gelebüir. Ömek:
Ç I Jj» JJ yJ\ = Bu sana nereden geldi. (Harfi cer somdan önce)
a f ' " -
J = Kimin evi (muzaf başa geçmiş)
Harfi cer « L.» istifham isminin başına geçtiğinde «I» hazfedilir.
Örnek:
S ^ = Ne üe, • ^ = Niçin,
ç jjiM...-._.^ = Hangi şeyden sorarlar
2- Çoğu zaman JH> ve L> dan sonra Ij kelimesi ilave edilir. Bu
dummda Ij üe istifham ismi fek kelime ohnuş olur. Ömek:
S J
I J j-a = Yanmdaki kim
Burada, Ij
istifham ismi sükun üzerine mebni, rnahaUen merfu',
mübteda, Jj'ır zarftır haberdir.
CJI j-5 IJ U = Ne okudun
Burada IjL», istifham ismi, sükun üzerine mebni, mahallen mansub
mefulu bihtir. FiUinden önce gelnüş.
Bazen Ij j-a ve Ij La dan sonra^jjl gelebilir. Bu durumda ^^JJI
mübtedanm haberi olur kendisinden sonra gelen cümle ise, mevsulun süa
cümlesi olur. Ömek:
'^-Liij (^JJI Ij 4>o = Kim şefaat edecek
Burada, Ij j_a, istifham ismi mebni, mahallen merfu' mübteda, (^Ul,
ismi mevsul, mebrü mahallen merfu' mübtedanm haberi. ^â.7.j, muzari fiü,
faüi gizli zamir olan jjt», cümle, mevsulun süasıdır.
***
450