H. Üçkol, O. Dinç - Girne Amerikan Üniversitesi

Short Communication
Rusya Federasyonu ve Çin Halk Cumhuriyeti’ndeki
Türkler 1
H. Üçkol & O. Dinç
Girne American University, Department of Economics, Mersin 10, Turkey
Soğuk-savaş döneminin bitmesiyle dünya için olduğu gibi Türkiye için de
belirsizlik gösteren bir dönem başlamıştır. Soğuk-savaş sonrasında sadece siyasal
ve askeri alanlar değil ekonomik ve kültürel etkinlik alanları da rekabetin ana
unsurları olmuştur. SSCB’nin dağılmasından sonra Türkiye’nin coğrafi konumunun
yanı sıra, etki alanının genişlemesiyle de bugün jeopolitik konumu daha önemli hale
gelmiştir. Türkiye ile tarihsel, kültürel ve ırksal bağları olan Özerk Türk Cumhuriyetleri
ve Toplulukları Rusya Federasyonu’nun doğal kaynak yönünden en zengin ülkeleridir.
Özellikle büyük oyunların oynandığı petrol savaşlarında ileride daha önemli hale
gelecek olduğu düşünülen RF ve ÇHC’ deki Özerk Türk Cumhuriyetlerinin durumları
projenin ana konusunu oluşturmaktadır. Bu Cumhuriyetlerin yanı sıra BDT’nda bulunan
Gagauz Türkleri, Kırım Tatarları da projeye dahil edilmiştir. Ayrıca Özerk
Cumhuriyetler dışında RF, BDT ve ÇHC sınırları dahilindeki Türk Toplulukları da
kısaca irdelenmiştir.
Tarihsel süreçte; Ruslar ilk olarak 1552 yılında Kazan Hanlığını ele geçirmişler,
müteakiben uğradıkları çeşitli yenilgilere ve karşılaştıkları direnmelere rağmen
nüfuzlarını Türk illeri aleyhine, sürekli genişletmişlerdir. Neticede 1880-1884’te
Türkmenistan’ın Ruslar tarafından zapt edilmesi ile, Uygurlar’ın yaşadığı ve ÇHC’
de bulunan Doğu Türkistan hariç, Türk ülkelerinin hepsi Çarlık Rusyası’nın eline
geçmiştir. Doğu Türkistan ise çeşitli mücadelelere rağmen 1949 yılında ÇHC’nce
ilhak edilmiştir. Halen RF ve BDT sınırları dahilinde varlığını sürdüren 9’u Rusya
Federasyonunda; Tataristan, Başkurdistan, Çuvaşistan, Altay Cumhuriyeti, Saha
Cumhuriyeti (Yakutistan), Tuva Cumhuriyeti, Hakasya Cumhuriyeti, Kabardey-
Balkar Cumhuriyeti, Karaçay-Çerkez Cumhuriyeti ve biri de BDT üyesi Özbekistan’da
(Karakalpak Özerk Cumhuriyeti) olmak üzere 10 Özerk Türk Cumhuriyeti mevcuttur.
Ayrıca, Kırım Tatarları (Ukrayna), Gagauzlar (Moldavya) ve Doğu Türkistan(Sincan-
Uygur Özerk Bölgesi) ise Özerk Türk Bölgeleri olarak varlıklarını devam
ettirmektedirler. Bunların dışında Ahıska Türkleri (Meshet), Kumuk Türkleri, Nogaylar,
Şor Türkleri ve Karaimler ise herhangi bir siyasi oluşuma sahip olmayan ve
RF’nda yaşayan Türk topluluklarıdır.
1 Bu yayın Girne Amerikan Üniversitesi, Uluslararası İlişkiler bölümü’nde Hazım Üçkol
tarafından yapılan tez çalışmasının bir kısmıdır.
86

H. Üçkol, O. Dinç, GAU J. Soc. & Appl. Sci., 2(4), 86-88, 2007
Bütün bu Özerk Türk Cumhuriyetleri ve Toplulukları toplam 5.500.000 km 2 ‘ lik
yüzölçümüne ve 25 milyon civarında nüfusa sahiptir. Bu nüfusun yaklaşık 11
milyonu Rusya Federasyonunda, 12 milyonu Çin Halk Cumhuriyetinde, diğer 2
milyonluk nüfus ise Bağımsız Devletler Topluluğu Ülkeleri sınırları dahilinde
yaşamaktadır.
Tarihsel süreci ve güncel durumlarını incelediğimizde, Türk Özerk Cumhuriyetleri
ve Topluluklarına karşı yoğun bir asimilasyon programı uygulandığı
görülmektedir. Bu eritme programında SSCB dönemi hariç öncelikle din önemli
bir alanı teşkil etmiş, gerek zorla gerek se bilinçli örtülü politikalarla Çuvaşlar,
Hakaslar, Altaylar ve Yakutlar Ortodokslaştırılmış, en azından Rusya ile dini
bağlarının kalıcı olması sağlanmıştır. Kültürel bağların en önemlilerinden olan dil,
sık sık yapılan alfabe değişikliği, Rusça’yı öğrenme zorunluluğu ve bilmeyenlerin
işsiz kalması sonucu bu ülke halklarının çoğunun kullanmak durumunda kaldığı
Rusça’ya dönüştürülmüştür.
Gerek Rusya’da gerek Çin’de önemli bir asimilasyon şekli de demografik yapının
bozulmasıdır. Zengin doğal kaynaklara sahip bu ülkelerde fabrikalar açılmış, Rus
ve Çin nüfusu işçi olarak yerleştirilmiş ve nüfus yoğunluğu Türkler aleyhine
bozulmuştur. Bunun sonucu olarak da bu bölgelerde siyasal etkinlik Rus ve
Çin’lilerin eline geçmiştir. Sınırlar oluşturulurken göze çarpan bir olgu ise şu anda
bu özerk Türk cumhuriyetlerinin bir nevi tecrit edilmeleridir. Bu ülke ve
toplulukların ırki, dinsel ve kültürel bağlarını devam ettirebilecekleri ana Türk
kitleleriyle karasal irtibatları kesilmiştir. Örneğin Başkurdistan’ın Kazakistan ile
olan bağlarını koparmak için buradaki yoğun Türk nüfusuna rağmen ikisi arasında
Orenburg özerk bölgesi oluşturulmuştur. Yine Çuvaş, Tatar, Tuva, Hakas ve
Yakutların da diğer Türk ve müslüman ülkelerle sınırdaş olmaları önlenmiştir.
Böylece bu Türk Cumhuriyetleri ve Bölgelerinin Türkiye ile ilişkilerinin yok
denecek kadar az düzeyde kalması sağlanmıştır. Uygulanan asimilasyon
planlarından biri de muhtelif baskılar yoluyla uygulanan göçlerdir. Özellikle Kırım
Tatarları, Ahıskalılar, Nogaylar, Balkarlar ve Karaçayların eski SSCB’nin diğer
bölgelerine zorunlu göçe tabi tutulmaları, bu halkların hem bulunduğu
coğrafyalarda demografik üstünlüklerini yitirmelerine, hem de ekonomik ve
kültürel olarak çökmelerine sebep olmaktadır.
Türkiye her şeyden önce Rusya Federasyonu’ndaki ve Çin’deki Türk unsurlarla
ilişkilerini stratejik seviyede ileriye dönük olarak planlamalı ve bu ilişkileri
devamlılık sağlayacak şekilde yönlendirmelidir. Bu ilişkilerin çok hassas
olduğunun bilinciyle Pan-Turanist gibi hayali stratejiler değil gerçekçi politikalar
üretilmelidir. Öncelikle RF ve ÇHC’ ni rahatsız edici açık siyasi faaliyetlere
girişilmemeye özen gösterilerek, ekonomik ve kültürel ilişkiler üzerinde
yoğunlaşılmalıdır. Kırım’ın Türkiye’nin güvenliği ve Karadeniz politikaları
açısından önemi unutulmamalı, Kırım Türkleri’nin ülkelerine dönüş ve yerleşme
çabaları desteklenmelidir. Özellikle Doğu Türkistan’daki Uygurların ve Kırım
87

Short Communication
Tatarlar’ının durumları ‘insan hakları’ gibi evrensel değerler çerçevesinde dünya
gündemine taşınmalı ve sürekli güncel tutulmaya çalışılmalıdır. Ortak milli
bayramlar teşvik edilmeli, Nevruz kutlamaları yaygınlaştırılarak, milli benliğin
ortak bir kültürü haline getirilmeli, bütün bu faaliyetlerde sivil toplum kuruluşları
da kullanılmalıdır.
Yukarıda önerilen bütün bu politikaların dünya dengeleri gözetilerek ve zamana
yayılarak icrası, dünyanın küresel gücü konumundaki Rusya ve Çin’in olumsuz
tepkilerle Türk unsurlara zarar vermelerine yol açmayacak bir şekilde
gerçekleştirilmelidir.
88